دیدگــــــــــا
ئێراق له‌نێوان دیموكراتیبوون و ناوه‌ندگه‌راییدا دۆخی ئێستای ئێراق ل ه چاره‌نووسسازترین دۆخی خۆی دای ه .چونك ه ل ه دووڕیانێكی گێژاوداری دژواردا چه‌قیوه؛ نه‌ده‌توانێت ئه‌قڵییه‌تی ناوه‌ندگه‌رایی ده‌سه‌اڵتخوازانه‌ی رابردوو تێپه‌ڕێنێت ،نه‌ده‌توانێت ب ه ئاراسته‌ی دیموكراتیزه‌بوونیش هه‌نگاو بنێت .هێز ه ده‌سه‌اڵتخوازه‌كانی ئێراق ،ب ه عه‌ره‌ب و كورد و پێكهاته‌كانی تریشیانه‌وه ،له‌ملمالنێ و ناكۆكییه‌كی خوێناویی دان؛ نه‌ك له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌یه‌ك جودان ،به‌ڵكو له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ر هه‌موویان له‌یه‌ك ده‌چن و پاوانخواز و ده‌مارگیر و ناوه‌ندگه‌ران و له‌ده‌سه‌اڵتخوازێتیشدا سه‌ختگیرن .هه‌رچی گه‌الن و پێكهاته باوه‌ڕمه‌ندییه‌كان و هێز ه دیموكراتیخوازه‌كانیشن هه‌رچه‌نده خوازیاری ئازادی و دیموكراتی و به‌یه‌كه‌وه‌ژیانی ئاشتیانه‌ش بن ،به‌اڵم نه‌بوونه‌ت ه خاوه‌ن هوشیاریی و رێكخسته‌بوونی دیموكراتیان ه و تێكۆشانی به‌هێزی دیموكراتی. خاكی مێزۆپۆتامیا ،ك ه ئێراق به‌شێكی ئه‌و خاكه‌یه ،وه‌ك چۆن جوگرافیای یه‌كه‌مین نێشته‌جێبوون و كۆمه‌ڵگابوون بووه، ئاوه‌هاش جوگرافیای یه‌كه‌مین پێكهاته‌ی ده‌سه‌اڵتخوازێتی و ده‌وڵه‌تداریی بووه .وه‌ك چۆن خاوه‌ن فه‌رهه‌نگ (كولتوور)ێكی مه‌زنی دیموكراتی بوو ه كه‌خۆی ل ه خۆبه‌ڕێوه‌به‌ڕێتیی تیر ه و هۆز و خێڵ و پێكهاته‌كان و چه‌ندین ره‌وت و بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازییدا ده‌بینێته‌وه ،ئاوه‌هاش خاوه‌ن فه‌رهه‌نگێكی ده‌سه‌اڵتخوازێتی و ده‌وڵه‌تداریی بووه .ئێستا هه‌ردوو فه‌رهه‌نگ له‌نێو ناكۆكی و ملمالنێ دان .به‌اڵم ئه‌وه‌ی ئه‌و ناكۆكی و ملمالنێیه‌ی شاردۆته‌وه و الوازی كردوو ه خودی ئه‌و ناكۆكی و ملمالنێیه‌ی ه ك ه له‌نێوان هێز ه ده‌سه‌اڵتخواز ه پاوانخواز و ناوه‌ندگه‌راكانی ئێراقدا هه‌یه، ك ه به‌ڕاده‌یه‌ك دژوار و خوێناوی بوو ه ئیدی بچووكترین جیاوازی گه‌وره‌ترین شه‌ڕ و پێكدادانی لێده‌كه‌وێته‌وه. به‌شێك ل ه هێز ه ده‌سه‌اڵتخوازه‌كانی ئێراق ب ه ئه‌قڵییه‌تی عه‌ره‌بگه‌رایی و شیعه‌گه‌راییه‌و ه ده‌خوازن ناوه‌ندگه‌راییه‌كی زۆر له‌وه‌ی نه‌بوخوزنه‌سر و ئاشوور پانیباڵ و سه‌دام حوسێن به‌سه‌ر گه‌النی ئێراقدا بسه‌پێنن .له‌م پێناوه‌شدا له‌ژێر ناوی پاراستنی
یه‌كێتی خاكی ئێراقدا ئاماده‌ن هه‌موو ئێراق بكه‌ن ب ه خاكێكی سووتماك و ته‌واوی جیاوازییه‌كانی میزۆپۆتامیا بسڕنه‌وه .هه‌رچی هێز ه ده‌سه‌اڵتخواز ه كوردگه‌راكان و عه‌ره‌بگه‌را سوننیه‌كان و پێكهات ه جیاوازه‌كانی ترن خوازیاری ئه‌وه‌ن ده‌سه‌اڵتی زیاتر به‌ده‌ستبێنن ،ئه‌گه‌رنا ئه‌و ئێراق ه پارچ ه پارچ ه ده‌كه‌ن و گه‌الن دژ به‌یه‌كتره‌و ه ده‌نێن و له‌م پێناوه‌شدا له‌ژێر ناوی سه‌ربه‌خۆیی و ده‌وڵه‌تدروستكردنی نوێدا ئێراقیان خستۆت ه ناو شه‌ڕ و پێكدادانێكی گه‌وره‌وه .مسۆگه‌ر هه‌ر دوو ئاراسته‌ی نێو ئه‌و هێز ه ده‌سه‌اڵتخوازان ه له‌پێناو قۆرخكاری و پاوانی زیاتره ،هیچ په‌یوه‌ندییه‌كی ب ه به‌رژه‌وه‌ندی گه‌الن و ملمالنێی دیموكراتی و به‌ده‌ستهێنانی ماف و ئازادییه‌و ه نییه. بێگومان بۆ ئه‌وه‌ی كۆتایی به‌و ملمالنێی ه خوێناوییه ده‌سه‌اڵتخوازێتییه‌ی هێز ه ده‌مارگیره‌كانی ئێراق بێت ،پێویسته گه‌الن گوڕ ب ه تێكۆشانی دیموكراتییانه‌ی خۆیان بده‌ن. هێز ه دیموكراتیخوازه‌كانی ئێراق هوشیاری دیموكراتی و رێكخسته‌بوونی دیموكراتی و به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی دیموكراتی پێشبخه‌ن و خۆ ل ه ئه‌قڵییه‌تی ده‌سه‌اڵتخوازێتی و ده‌مارگیری نه‌ته‌وه‌یی ،ئایینی و ئایینزایی رزگار بكه‌ن و له‌چوارچێوه‌ی پرۆژه‌ی كۆنفیدرالی دیموكراتیانه‌ی گه‌النی ئێراقدا سیسته‌می خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی دیموكراتی بونیاد بنێن .به‌مه‌ش ئێراق له‌و گێژاوه‌ی تێیكه‌وتوو ه رزگاری ده‌بێت و رێگیری ل ه ده‌ستتێوه‌ردانه ده‌ره‌كییه‌كانی سیسته‌می سه‌رمایه‌ی جیهانیش ده‌كرێت .ل ه ئاكامدا ئێراق و ته‌واوی خاكی میزۆپۆتامیا ده‌بێت ه ئه‌و جوگرافیایه‌ی یه‌كه‌مین سیسته‌می كۆنفیدرالی دیموكراتی گه‌الن و پێكهاته باوه‌ڕمه‌ندییه‌كانی تێدا بونیاد ده‌نرێت ،هه‌نگاوه‌كانی رۆژئاوای كوردستان و باكووری سوریا بنچینه‌ییترین و هێژاترین هه‌نگاوه ب ه ئاراسته‌ی كۆنفیدراڵی دیموكراتی گه‌النی میزۆپۆتامیا .پێویسته ئه‌م ه بكرێت ه نمون ه و مۆدێلێكی جوانی دیموكراتیزه‌بوون و به‌یه‌كه‌وه‌ژیانی ئازادانه‌ی گه‌الن و پێكهات ه جیوازه‌كانی میزۆپۆتامیا .
NO:23 - December 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
مه‌سعود عه‌بدولخالق: له‌هه‌رێمی كوردستان باشترین بازنه‌ى په‌یوه‌ندى بازنه‌ى دزى و تااڵنییه سازدانی :دانا عومه‌ر
ناوه‌ند گه‌رایى هه‌نگاو ده‌نیت ،ئایا بۆ هه‌مان خواستى ناوه‌ند گه‌رایى له هه‌رێمى کوردستانیشدا هه‌یه ،له‌دواى ئه‌وه شکستانه‌ى که ده‌سه‌اڵتى کوردى به‌سه‌ر هه‌رێمى کوردستانیدا هێنا چۆن ده‌رکێت کورد خۆى کۆبکاته‌وه و سه‌رکردایه‌تییه‌کى سیا�سى کوردى پێک بهێنێت ،له‌گه‌ڵ چه‌ند پرسێکى گرنگى تر. ده‌قى چاوپێکه‌تنه‌که
مه‌سعود عه‌بدولخالق چاودێرێکى سیا�سى پێى وایه ک ه هه‌ر له بنه‌ڕه‌ته‌وه دروستبوونى عێراق پڕۆژه‌یه‌کى داگیرکارى بووه ،واتا بۆ ئه‌وه دروست نه‌بووه که واڵتێکى دیموکرات بێت ،ده‌شڵێت :ئێستا له هه‌موو کات زیاتر پێویسته که ده‌سه‌اڵتێکى نوێ له هه‌رێمى کوردستان دروست بکرێت ،چونکه ئه‌م ده‌سه‌اڵت ه شکستى هێناوه. له‌دواى ڕووداوه‌کانى 16ى ئۆکتۆبه‌ر و له‌ده‌ستدانى زیات %55ى خاکى هه‌رێمى کوردستان ،بارودۆخێکى نوێ له هه‌رێمى 4
کوردستان و عێراق هاتووه‌ته ئاراوه ،ب ه شێوه‌یه‌ک عێراق به‌ره‌و ناوه‌ند گه‌رایى و سه‌پاندنى ده‌سه‌اڵتى خۆى هه‌نگاو ده‌نێت ،له‌الیه‌کى تره‌وه ل ه هه‌رێمى کوردستاندا ناڕه‌زایى توند به‌رامبه‌ر ده‌سه‌اڵتداران سه‌رى هه‌ڵداوه و داواى پێکهێنانى ده‌سه‌اڵتێکى نوێ ده‌کرێت. له‌م دیداره‌ى ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌دا، مه‌سعود عه‌بدولخالق ،چاودێرى سیا�سى و سه‌رۆکى ده‌زگاى ستاندار، وه‌اڵمى چه‌ند پرسێکى گرنگ ده‌داته‌وه، له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى عێراق بۆچى به‌ره‌و
ئازادیی کۆمه‌ڵگه :عێراق له‌نێوان ناوه‌ند گه‌رایى و دیموکراسیدا به‌ره‌و کوێ ده چێت؟ مه‌سعود عه‌بدولغالق:له‌سه‌ره‌تاى دروستبوونى عێراقه‌وه بۆ ئه‌وه دروست نه‌بووه که دیوموکراتى بێت و پێکه‌وه ژیانى تێدا هه‌بێت ،هه‌ر له‌سه‌ره‌تاى دروستبوونى عێراقه‌وه له‌ساڵى 1924 پڕۆژه‌یکى داگیرکارى بووه ،چونکه له پێناوى پڕۆژه‌کانى داگیرکه‌ر له ڕۆژهه‌اڵتى ناوڕاستدا دروست بوو ،و ه له‌پێناو پاراستنى ئاسای�شى داهاتووى ئیسرائیلى ئه‌و کاته دروست بوو .وه سنوره‌کانى ئه‌و www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
کاته‌ى عێراق ب ه گوێره‌ى مه‌زهه‌بییه‌ت دیارى کرا ،له دواتردا کوردستانیان پێو ه لکاند بۆ ئه‌وه‌ى هاوسه‌نگى له‌گه‌ڵ شیعه‌دا دروست بکات ،واتا هه‌ر له‌سه‌ره‌تاوه بۆ دیموکراتى دروست نه‌بووه ،تیورنبى زۆر به ڕاشکاوانه وتى دیموکراتى بۆ ئه‌م واڵتانه ده‌ست نادات، منیش پێم وایه عێراق ناتوانێت واڵتێکى دیموکراتى بێت ،له‌به‌ر ئه‌وه‌ى هه‌رکاتێک عێراق بێته ڕیزى واڵتانى شارستانى سه‌رده‌م عێراق پارچه پارچه ده‌بێت له‌به‌ر ئه‌وه‌ى واڵتێکى دروستکراوه و واڵتێکه له خزمه‌تى گه‌لى عێراق و گه‌النى ناوچه‌که دروست نه‌کراوه ،بۆیه ناکرێت واڵتێکى دیموکراتى بێت به‌اڵم ده‌کرێت واڵتێکى ته‌وافوقى بێت ،ته‌وافوقى له دیموکراتى تۆزێک تاییبه‌ت تره‌ن ،له‌کاتى خۆى ئه‌وه باسکرا ،به‌اڵم سه‌رکرده‌کانى کورد زۆر پێداگرییان له‌سه‌ر نه‌کرد، ئه‌گه‌ر ته‌وافوق په‌یڕه‌و بکرایه هه‌م المه‌رکه‌زیه‌تى ده‌سته‌به‌ر ده‌کرد هه‌میش جۆرێک له دموکراتى په‌یڕه‌و ده‌بوو.
ناوه‌ند گه‌رایى هه‌بوو ،واده‌بیندرا ئه‌گه‌ر شیعه و کورد بێنه سه‌ر حوکم به شێوه‌یه‌کى تر ده‌سه‌اڵتدارى ده‌که‌ن، به‌اڵم بینیمان ئه‌زمونى حوکمى کوردیمان بیینى چه‌ند ناشیرین بوو ،وه ئه‌زمونى شیعه‌ش وا دیارده‌ى ناوه‌ندگه‌رایى و دیکتاتۆریه‌تى تێدا ده‌رده‌که‌وێت ،ئه‌و نه‌شاره‌زاییه‌ى سه‌رکردایه‌تى کورد که به‌بێ پشتیوانى ڕیفراندۆمییان ئه‌نجامدا،
ئازادیی کۆمه‌ڵگه :ڕایه‌ک هه‌یه که ده‌ڵێت له ئێستادا کورد و شیعه له عێراقدا شه‌ڕى به‌وه‌کاله‌ت ده‌که‌ن، واتا له‌باتى ئه‌مریکا و ئێران شه‌ڕ ده‌که‌ن ،ڕۆڵى ئه‌مریکا و ئێران چییه له‌و ڕووداوانه‌ى که له عێراقدا ڕووده‌ده‌ن؟ مه‌سعود عه‌بدولخالق :له‌ڕاستیدا من پێم وانییه شه‌ڕى به‌وه‌کاله‌ت بکه‌ن ،چونکه کورد وه‌کاله‌تى له‌ده‌ست داوه ،پشتگیرى نێوده‌وڵه‌تى له‌ده‌ست داوه ،ئه‌وانه‌ى شیعه‌ش شه‌ڕ بۆ خۆییان ده‌که‌ن چونکه شیعه‌ن ،به‌اڵم ڕه‌نگه بکه‌وێته خزمه‌تى ئێرانه‌وه ،ئه‌و شه‌ڕه‌ى که کورد ده‌یکرد شه‌ڕى حزبى و خۆویستى و گه‌نده‌ڵى بووه ،که له ئه‌نجامدا گه‌شتوونه‌ته ئه‌و ئه‌نجامه‌ى که‌پێى گه‌شتوون ،شه‌ڕى عێراقیش، شه‌ڕى تایفى و مه‌زهه‌بى بووه.
ته‌نها 36کورسى
ئازادیی کۆمه‌ڵگه:ئه‌و ناوه‌ند گه‌رایه‌ى له عێراق هه‌یه ،به‌شێوه‌یه‌ک له شێوه‌کان له هه‌رێمى کوردستانیش هه‌یه ،لێره‌ش ده‌ویسترێت ناوه‌ند گه‌راییه‌ک له هه‌ولێر بسه‌پێندرێت، هۆکارى ئه‌مه چییه؟ مه‌سعود عه‌بدولخالق :به‌کارهێنانى ناوه‌ند گه‌رایى بۆ کوردستان شتێکى ڕاست نییه ،ئه‌وه‌ى که هه‌یه شتێکى تره، حزبێک ته‌نها 36کور�سى هه‌یه له په‌رله‌مان به‌اڵم ده‌یه‌وێت خۆى بسه‌پێنێت ،ئه‌و ده‌سه‌اڵته‌ى که به‌ده‌ستییه‌وه‌یه‌تى له ژماره‌ى کورسییه‌کانى زیاتره ،کێشه‌که له‌وه‌وه دروست بووه ،ئه‌م حزب ه ده‌یه‌وێت هه‌موو ده‌ساڵته‌کان الى خۆى بێت ،وه‌ک ده‌یانووت ته‌نها په‌رله‌مانى النه‌بوو ئه‌وه ده‌ستى به‌سه‌ر په‌رله‌مانیشدا گرت،
به‌کارهێنانى ناوه‌ند
گه‌رایى بۆ کوردستان
شتێکى ڕاست نییه، ه هه‌یه ئه‌وه‌ى ک
شتێکى تره ،حزبێک ه په‌رله‌مان هل هه‌ی
ئازادیی کۆمه‌ڵگه :بۆچى له ئێستادا به‌اڵم ده‌یه‌وێت خۆى عیراق له حوکمێکى فیدڕاڵییه‌وه بسه‌پێنێت!
به‌ره‌و ناوه‌ندگه‌رایى هه‌نگاو ده‌نێت، هۆکاره‌که‌ى ئه‌وه‌یه که کورد خاڵى الوازى داوه به‌ده‌سته‌وه یاخود بۆ مانه‌وه‌ى خۆیه‌تى؟ مه‌سعود عه‌بدولخالق :له‌ڕاستیدا پێکهاته‌کانى عێراق و سیاسییه‌کانى عێراق که‌م باوه‌ڕییان به دیموکراتى و المه‌رکه‌زى هه‌یه ،پێشتریش بینیمان له 80-70ساڵى حکومى سوننه‌دا به‌هیچ شێوه‌یه‌ک باوه‌ڕییان به دیموکراتى نه‌بوو باوه‌ڕییان به حکومێکى سه‌ربازگه‌رایى www.komelge.com
هه‌لێکى زێڕینى دا به‌به‌غدا که به‌ره‌و ناوه‌ند گه‌رایى و دیکتاتۆرییه‌ت بڕوات به‌ناوى شه‌ڕى دژى داعش و پارستنى یه‌کپارچه‌ى خاکى عێراق-ه‌وه.
5
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
له‌به‌رامبه‌ردا حزبى دووه‌مى ده‌سه‌اڵت که مه‌به‌ستم له یه‌کێتییه ،نه‌ک هه‌موو یه‌کێتى مه‌کته‌بى سیا�سى یه‌کێتى ،زۆر الواز بوون ،به که‌مێک به‌رتیل ڕازى بوو به‌وه‌ى که ئه‌و ده‌سه‌اڵتانه ڕاده‌ست بکات ،وه مێژووى خۆى له‌که‌دار بکات، له‌الیه‌کى تریشه‌وه ئۆپۆزسیۆن په‌رت بووه ،یه‌کگرتوو ڕۆشتووه‌ته ڕیزى ده‌سه‌اڵت و گه‌نده‌ڵکارانه‌وه ،ئه‌و دوو الیه‌نه‌ى تریش که‌مانه‌وه هیچى وایان پێنه‌کرا ،بۆیه ده‌سه‌اڵت زۆر به‌هێز بوو، ده‌سه‌اڵت بوو ه ده‌سه‌اڵتى ناوچه‌یه‌ک، له‌و ناوچه‌یه‌ش بووه ده‌سه‌اڵتى الیه‌نێک، له‌و الینه‌ش ده‌سه‌اڵت بۆ که‌سێک بوو، ئه‌وه‌ش هه‌مان ئه‌زمونى کۆنى ئیتیحاد و ته‌رقى و حزبه دیکتاتۆره‌کانه.
6
ئازادیی کۆمه‌ڵگه:له دواى ئه‌و شکستانه‌ى ڕووبه‌ڕووى ده‌سه‌اڵتى کوردى بوویه‌وه له ڕووداوه‌کانى 16ى ئۆکتۆبه‌ردا ،ئێستا باس له‌وه ده‌کرێت که ده‌بێت ئه‌زمونێکى نوێى حکومڕانى له هه‌رێمى کوردستاندا تاقى بکرێته‌وه، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى ئه‌م ئه‌زمونه شکستى هێناوه ،پێت وایه ئه‌م ئه‌زموونه نوێیه ده‌بێت چۆن بێت؟ مه‌سعود عه‌بدولخالق :له ڕستیدا ئه‌م ده‌سه‌اڵته هه‌ر له‌ناوخۆداو له ئاستى ئیداریدا شکستى نه‌هێناوه ،به‌ڵکو کوردستانى ڕووبه‌ڕووى هه‌ڵدێرێکى گه‌وره کردووه‌ته‌وه ،ئه‌وه‌ش بووه‌ته هۆى ئه‌وه‌ى که ته‌نازولى زۆر گه‌وره بۆ به‌غدا ده‌کات ،سازشه‌کانى گه‌شتووه‌ته ئاستى ترسنۆکیش ،ته‌نها ده‌یانه‌وێت خۆیان و
ماڵ و سامانیان ڕزگار بکه‌ن ،بۆیه ئێستا دروستبوونى ئه‌زمونێکى نوێ بووه‌ته پێداویستییه‌ک ،وه ئه‌و ده‌سه‌اڵته نوێیه ده‌بێت ده‌ستێکى ئه‌مین و شاره‌زا بێت، چونکه ئه‌وه‌ى ڕابردوو نه ئه‌مین بوو نه شاره‌زا بوو بۆیه کوردستانى گه‌یاند به‌م دۆخه ،بۆیه ئێستا به‌هه‌موو پێوانه‌یه‌ک کاتى پێکهێنانى سه‌رکردایه‌تییه‌کى نوێیه ،به‌اڵم به‌داخه‌وه ئه‌وانه‌ى که له‌ناو ڕیفراندۆمدا نه‌بوون و خۆیان به ئۆپۆزسیۆن ده‌زانن بوێرى ئه‌وه‌یان سه‌رکردایه‌تییه‌کى نوێ و مه‌رجه‌عێک دروست بکه‌ن بۆئه‌وه‌ى ئه‌وه‌ى ئه‌و براده‌ران ه تێکیان داوه ئه‌وان چاکى بکه‌نه‌وه.
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ئازادیی کۆمه‌ڵگه:پێت وایه له کوردستاندا که‌سانى واهه‌یه که ئه‌و سه‌رکردایه‌تییه نوێیه پێک بهێنن و هه‌رێمى کوردستان له‌و ئه‌زمه‌یه ڕزگار بکه‌ن؟ مه‌سعود عه‌بدولخالق :به‌ڵێ هه‌یه، به‌اڵم دیار نییه که بۆچى نایه‌نه پێشه‌وه، ئه‌وانه‌ى که ئۆپۆزسیۆنن که‌سانى پاکن، به‌اڵم پێم وای ه ناوێرن هه‌نگاو بنێن، له هه‌ندێک وه‌هم ده‌ترسن ،هه‌ندێک حسابات ده‌که‌ن له‌ئاستى نێوده‌وڵه‌تیدا ڕاست نیه ،ده‌نا ئێستا به‌هه‌موو پێوه‌رێک کاتى ئه‌وه‌یه ک ه ئه‌وان بێنه پێشه‌وه و شاند دروست بکه‌ن و به‌به‌غدا بڵێن ڕاوه‌سته، چونکه هه‌تا ئه‌و سه‌رکردایه‌تییه نوێ دروست نه‌بێت ،ئه‌م سه‌رکردایه‌تییه‌ى ئێستا شتى دیکه ده‌دۆڕێنێت.
یوسف محه‌مه‌د ،جه‌اللى سام ئاغا، دکتۆر مه‌حمود عوسمان) و کۆمه‌ڵێک خه‌ڵکى شایسته‌ى دیکه پێک بێت ،ئه‌مانه له سه‌روى حکومه‌ت بن ،په‌یوه‌ندى ناوخۆیى و نێوده‌وڵه‌تى بۆ کوردستان بگێڕنه‌وه ،به به‌غدا بڵێن ڕاوه‌سته له سزادانى هه‌رێمى کوردستان.
ئه‌وه‌ی شاره‌زابێت
ده‌زانێت حكومڕانی
هه‌رێمی كوردستان
ه بۆ كارگه‌یه‌ك
تێكشكاندنی
ئازادیی کۆمه‌ڵگه:پێت وایه ئه‌و كه‌سایه‌تی تاكی كورد
سه‌رکدایه‌تییه نوێیه ده‌بێت له‌کێ پێک بێت ،چونکه هه‌موو که‌س ده‌ڵت ده‌بێت سه‌رکردایه‌تى نوێ پێک بێت ،به‌اڵم من ده‌مه‌وێت ناوم پێ بڵێیت بۆ ئه‌وه‌ى به‌رپرسیارێتى بخه‌یته سه‌رشانیان؟ مه‌سعود عه‌بدولخالق :ئه‌م پرسیاره پرسیارێکه که زۆر که‌س ناوێرێت خۆى له‌قه‌ره‌ى بدات ،به‌اڵم مادام تۆ پرسیاره‌ت کرد من وه‌اڵمت ده‌ده‌مه‌وه ،پێم وایه له‌سه‌ر ئاستى نێوخۆیى و نێوده‌وڵه‌تى قوباد تاڵه‌بانى و نێچیرڤان بارزانى په‌سه‌ند کراون ،به‌اڵم وه‌ک ئیداره ،نابێت بڕۆنه ناو شاندو دانوستانه‌وه ،له به‌رامبه‌ردا ده‌بێت سه‌رکردایه‌تییه‌کى نوێ له‌م که‌سانه پێک بێت( مامۆستا عه‌لى باپیر ،عومه‌رى سید عه‌لى ،دکتۆر به‌رهه‌م ساڵح ،دکتۆر www.komelge.com
نه‌ده‌کرا ،حزبى به‌عس زۆر هه‌وڵیدا، تورکیا و ئێرانیش زۆر هه‌وڵى ئه‌وه‌یان دا به‌اڵم بۆیان نه‌کرا ،یه‌که‌مجاره میلله‌تى کورد بێئیراد ه بکات ،ئێستا الوازترین بازنه‌ى په‌یوه‌ندى له هه‌رێمى کوردستان کوردایه‌تییه ،باشترین بازنه‌ى په‌یوه‌ندى بازنه‌ى دزى و تااڵنییه، به‌اڵم ئایا ئه‌و گه‌له ئیراده‌ى شاره‌وه�شى لێسه‌ندراوه‌ته‌وه ،من پێم وایه نه‌خێر، به دورست بوونى ده‌سه‌اڵتێکى بوێر و ده‌ستپاک گه‌ل ئه‌و ئیراده‌یه‌یه‌ى بۆ ده‌گه‌ڕێته‌وه ،به‌اڵم ب ه هاوکارى با�شى هه‌موو ناوه‌نده‌کانى وه‌ک ناوه‌ندى ئاینى و سیا�سى و یاسایى و ئه‌ده‌بى ،ئه‌وکاته من دڵنیام ئاسۆى کوردستان زۆر گه‌شه و ئیراد ه بۆ گه‌لى کورد بگه‌ڕێنه‌وه وه ناوچه دابڕێندراوه‌کان بگه‌ڕێندرێته‌وه سه‌ر هه‌رێمى کوردستان و هێز و توانا بۆ پێگه‌ى کورد بگه‌ڕێته‌وه ،ئه‌مه‌ى ده‌یڵێم خه‌یاڵ نییه به‌ڵکو راستیه.
ئازادیی کۆمه‌ڵگه:خه‌ڵکى هه‌رێمى کوردستان له‌ماوه‌ى 26ساڵى ده‌سه‌اڵتى کوردیدا تا ڕاده‌یه‌کى زۆر بێئیراده بووه، چه‌مکه‌کانى قوربانى دان و تێکۆشان و نه‌ته‌وه الى تاکى کورد بێبه‌ها کراوه ،وه که‌سایه‌تى تاک تێک شکێندراوه ،چۆن ده‌کرێت متمانه‌وه باروه‌ڕى بۆ تاکى کورد بگه‌ڕێندرێته‌وه؟ مه‌سعود عه‌بدولخالق :ئه‌و ه شاره‌زا بوای ه و ته‌ماشاى ده‌سه‌اڵتى کوردى و جۆرى حکومڕانى هه‌رێمى کوردستان و ئه‌و شێوازى به‌ڕێوه‌بردن و په‌روه‌رده‌یه‌ى ببینییایه ده‌یزانى ئه‌وه کارگه‌یه‌كه بۆ تێکشکانى که‌سیاتى تاکى کورد و میلله‌تى کورد ،ئه‌و پڕۆسه‌یه به دوژمنان 7
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
هێزێك پێویست ه دونیابینی و تێڕوانینێكی ژیاریی و ئینسانیه‌تی هه‌بێت ئا :ئازادیی كۆمه‌ڵگه ده‌سه‌اڵتى سیا�سى هه‌رێمى کوردستان، له ماوه‌ى 26ساڵى حکومڕانیدا ،خۆیان و گه‌لى باشوورى کوردستانیان ڕووبه‌ڕووى چه‌ندین شکست و شه‌رمه‌زارى مێژوویى کردووه‌ته‌وه ،بێجگه له‌وه‌ى که تاکاکه‌کانى کۆمه‌ڵگه‌یان ڕووبه‌ڕووى تێکشکانێکى قور�سى که‌سایه‌تى کردووه‌ته‌وه، چاودێرانى سیاسیش پێیان وای ه ده‌سه‌اڵتى کوردى پێویسته له ڕیشه‌وه بگۆڕدرێت، ئه‌وه‌ش به میلله‌تێکى زیندو ده‌کرێت. ئه‌و شکستانه‌ى که ڕۆژى 2017/10/16دا رووبه‌ڕووى باشوورى کوردستان بوویه‌و ه ک ه بووه هۆى له‌ده‌ستدانى %52خاکى باشوورى کوردستان ،هه‌م کۆمه‌ڵگه و هه‌میش ده‌سه‌اڵتدارانى هه‌رێمى ڕووبه‌ڕووى هه‌ژان کرده‌وه ،ک ه ڕه‌نگه پرسیارگه‌لێکى وه‌ک ئه‌وه‌ى ئایا «ده‌کرێت بیر له چاککردن ئه‌م ده‌سه‌اڵته بکرێته‌وه« له‌ناخى هه‌موو تاکێکى سیا�سى و ناسیا�سى ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه‌دا وروژاندبێت.
به‌دواى چاره‌سه‌رێکى ڕیشه‌یى بۆ هه‌رێمى کوردستاندا بگه‌ڕێین و تیشک بخه‌ینه سه‌ر کێشه ڕاسته‌قینه‌کان و برینه‌کان ده‌ستنیشان بکه‌ین.
زه‌رده‌شت نوره‌دین ،ڕۆژنامه‌نووس و ئه‌ندامی ده‌سته‌ی نووسه‌رانی گۆڤاری به‌ره‌نگاری ،له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى که ئایا به‌ڕاى ئه‌و کێشه بنه‌ڕه‌تییه‌کانى باشوورى کوردستان چییه وتى »:وه‌اڵمى ئه‌م پرسیاره به‌شێوه‌یه‌کی گشتی په‌یوه‌ند ده‌بێت به دیاگنۆسیسکردن(ده‌ستنیشانکردن) و ڕه‌چه‌ته‌نوسینه‌وه که ئه‌مه‌ش له ڕوانگه‌ی گۆڕینی دونیاوه سه‌رچاوه ده‌گرێت .ئه‌م ڕوانگه‌ش بۆخۆی له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌ڕه‌ته کارده‌کات که هه‌م سوبێکت(بکه‌ر) و هه‌م ئێمه له‌م ڕاپۆرته‌دا هه‌وڵده‌ده‌ین مێژوو قابیلی گۆڕان و ده‌ستکاریکردنه.
8
له‌م پنته‌وه ئاسۆی شۆڕش ،ڕاپه‌ڕین، ڕووداو و ...هتد دێت ه ناو مێژووه‌وه و مرۆڤ به کردارى ده‌ستده‌کات به گۆڕینی دونیا .ئه‌م ئایدیایه به ڕێکخراوی بۆ یه‌که‌مجار ،له‌گه‌ڵ مارکس و ئه‌نگڵسه‌وه دێته‌کایه‌وه و پاشان بۆ یه‌که‌م جار له‌گه‌ڵ لینین-دا پراکتیزه ده‌کرێت .مارکس و ئه‌نگڵس له‌ڕووی مێژووییه‌وه و له‌سه‌ر ئاستی گه‌ردوونی، خاوه‌ندارێتیی تایبه‌ت که کاری کرێگرته، سه‌رمایه ،چینایه‌تی ،نامۆبوون ...هتد لێده‌که‌وێته‌وه وه‌ک کێشه‌ی سه‌ره‌کی پارادایمی چینایه‌تی ده‌ستنیشانیانکرد و ڕه‌چه‌ته‌ی کۆمۆنیزمیان بۆ نو�سی. ئه‌گه‌رچی له‌سه‌ده‌ی بیستدا کۆمۆنیزم نه‌هاته‌دیی به‌اڵم بینه‌ری دوو ئه‌زموونی سۆسیالیستی گه‌وره بوین... لێره‌وه ده‌کرێت له‌سه‌ر کێشه‌ی باشووری کوردستان و به‌دیڵ بۆی قسه‌بکرێت .ئه‌و ه ڕوونه ک ه کوردستان نیشته‌جێی سیسته‌می سه‌رمایه‌داریی جیهانییه به فۆرمی خۆی .به‌اڵم ئه‌مه به‌مانای ئه‌وه نایه‌ت ک ه باشووری کوردستان ته‌نیا کێشه‌ی سیسته‌می www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
سه‌رمایه‌داری هه‌یه و هه‌موو کێش ه و نه‌خۆشییه‌کان ل ه سه‌رمایه‌داریدا کورتکه‌ینه‌و ه (وه‌ک ئه‌وه‌ی چه‌پی کۆن ده‌یکه‌ن) .پێش هه‌موو شت ده‌بێت ئه‌وه بڵێن ئه‌گه‌رچی سه‌رمایه‌داری ،جیهانییه به‌اڵم یه‌ک فۆرمی نیی ه له‌م ڕووه‌و ه ده‌بێت قسه له‌سه‌ر فۆڕمه جۆراوجۆره‌کانی سه‌رمایه‌داری بکرێت ،سه‌ره‌ڕای بنه‌ما هاوبه‌شه‌کانی. باشووری کوردستان له‌ناو داڕوخانێکی ئیفالسبوونێکی و سه‌رتاسه‌ری هه‌مه‌الیه‌نه‌دایه .حوکمڕانی و ده‌سه‌اڵتی کوردی به‌جۆرێکی وه‌ها سه‌رتاسه‌ریانه داڕوخاوه که به هیچ جۆرێک ڕیفۆڕم هه‌ڵناگڕێت و فیعلییه‌تی مێژووی نه‌ماوه و پێویستی ده‌ستبه‌جێی ب ه گۆرانی ڕادیکاڵ هه‌یه و به‌رده‌وامبوونی ته‌نیا به‌هۆی ده‌زگا داپڵۆسێنه‌ر و سه‌رکوتکاره‌کانی تردا به‌دیوێکی حکومه‌ته‌وه‌یه. ده‌سه‌التی ڕۆشنبیری ،که‌لتوری، کۆمه‌اڵیه‌تی و ...هتد به‌ته‌واوی ئیفال�سی هه‌مه‌الیه‌نه‌یان کردوه و هیچ شتێکی واقیعی و ڕزگاریخوازنه‌یان پێ نه‌ماوه و ناتوانن ئه‌گه‌ر و ئیمکانی ڕزگاری له‌م بنبه‌سته هه‌مووگیره‌دا به‌رهه‌مبهێنن. به‌ده‌ربڕێنی کۆنستانتین گۆرگیۆ ئێستا له باشووری کوردستان کاژێر ٢٥ـه. کاژێر ٢٥دوا کاژێر نییه به‌ڵکو کاژێرێک دوای دوا کاژێره .بۆی ه ئه‌گه‌ر مه‌سیحیش بگه‌ڕێته‌و ه ناتوانێت دۆخه‌که ڕزگار بکات .مه‌سیح لێره‌دا میتافۆره بۆ هه‌موو ئایدیا به‌ناو ڕزگاریخوازه‌کانی ناو سیسته‌م ،ئه‌و ئایدیایانه‌ی که ڕۆژێک ڕۆشنبیره‌کان و ڕۆژێک سیاسییه‌کان بانگه‌شه‌ی بۆ ده‌که‌ن و کۆمه‌لێک خه‌ڵک بۆماوه‌یه‌کی کاتی له‌ده‌ور خۆیان www.komelge.com
کۆده‌که‌نه‌وه .که‌واته له کاژێر ٢٥دا هیچ ئایدیا و به‌دیلێکی ڕزگاریخواز له هه‌ناوی سیسته‌مدا دروست نابێت ،له‌به‌رئه‌وه‌ی کاژێر ٢٥له‌حزه‌ی دوای تاقیبوونه‌وه و جێبه‌جێبوونی هه‌موو ئایدیا به‌ناو رزگاریخوازه‌کانی ناو سیسته‌مه .هه‌میشه کاژێر ٢٥دۆخی دروستبوونی به‌ره‌نگاری خۆڕسکانه‌یه ک ه له‌ناو خه‌ڵکدا سه‌رپێ ده‌که‌وێت .به‌اڵم ل ه دوای لینینه‌وه ئه‌وه ده‌زانین که به‌ره‌نگاری خۆڕسکانه به‌بێ رێکخستن و دیسپلین پانتاییه‌که بۆ دروستبوونه‌وه‌ی هه‌مان چه‌وساندنه‌وه و سته‌مکاری دۆخی پێشوو له فۆڕمی جیاوازدا .له‌م پنته‌وه ده‌بێت ئه‌وه بڵێین؛ ئه‌م چرکه‌ساته‌ی تێیداین ،کاژێر ٢٥ـه.
پرسیار ه سه‌ره‌کییه‌که ه ئێستادا ئه‌وه‌یه ل
ه بۆچی هێز ه چه‌په ک ڕادیکاڵه‌کان ناتوانن
ه ژێر ئه‌م شان بده‌ن
به‌رپرسیارێتییه
مێژووییه؟ پێم وایه
وه‌اڵمه‌که‌ی دوو ڕووی
هه‌یه؛ یه‌که‌م جیهانییه و دووه‌م لۆکاڵییه
کاتی هه‌موو هێزه چه‌په ڕادیکاڵه‌کانه و له‌به‌رانبه‌ر به‌رپرسیارییه‌تێکی مێژووی
گه‌وره‌داین .بۆیه ده‌بێت ده‌ستبده‌ین ه رێکخستنی هه‌مووگیر و به رێکخستن و سه‌رپێ‌خستنی به‌ره‌نگاری سه‌رتاسه‌ری دۆخه‌که ڕزگار بکه‌ین». پرسیار ه وتی�شى»: ناوبراو سه‌ره‌کییه‌که له ئێستادا ئه‌وه‌یه که بۆچی هێزه چه‌په ڕادیکاڵه‌کان ناتوانن شان بده‌نه ژێر ئه‌م به‌رپرسیارێتییه مێژووییه؟ پێم وایه وه‌اڵمه‌که‌ی دوو ڕووی هه‌یه؛ یه‌که‌م جیهانییه و دووه‌م لۆکاڵییه. مارکسیزمی کالسیک ل ه مارکسه‌وه تا ماوت�سی تۆنگ کارگه‌ی ستراتیژی گۆڕینی دۆخ و به‌ده‌سته‌وه‌گرتنی ده‌سه‌اڵتبوون له‌سه‌ده‌ی بیستدا .هه‌ر که‌م له لینین و گرام�شی و ماوت�سی تۆنگ ستراتیژ ،که‌ره‌سته و پالنی کۆنکرێتی به‌ده‌سته‌وه‌گرتن و گۆڕینی ده‌سته‌اڵتیان بۆ هه‌لومه‌رجی دیاریکراوی سه‌ده‌ی بیست داهێنا که هه‌موو ئازایخوازه‌کان، ب ه کۆمۆنیست و ناکۆمۆنیسته‌وه سودیان لێبینی و ئاڵوگۆڕییان پێ کرد، ناکۆکیی سه‌ره‌کی له په‌یوه‌ند به گۆڕینی دونیایه‌وه له ئێستادا له نیوان هۆکاره سوبێکتیڤ و هۆکاره ئۆبێکتیڤه‌کاندایه؛ هۆکاره سوبێکتیڤه‌کان به نیسبه‌ت هۆکاره ئۆبێکتیڤه‌کان چه‌قبه‌ستوو و وشکهه‌اڵتووه و له ناو مارکسیزمی کالسیکدا مه‌نگبووه ،له‌کاتێکدا هۆکاره ئۆبێکتیڤه‌کان ته‌واو گۆڕاون و پێشکه‌وتوون .لێره‌دا ئاماژه به �سێ هۆکاری ئۆبێکتیڤ ده‌ده‌م که گۆڕانکاری ڕادیکاڵی به‌سه‌ردا هاتووه. یه‌که‌م؛ جیهانگیری(گلۆباڵیزم) ک ه جیهانی یه‌کپارچه و تاک جه‌وهه‌ر کردوه و هیچ سنورێک بۆ فیچقه‌کردنی سه‌رمایه 9
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
نه‌ماو ه که ئه‌مه‌ش ڕاسته‌وخۆ قه‌یران ه جیهانییه په‌یوه‌ند ده‌کات ب ه لۆکاڵه‌وه و به‌پێچه‌وانه‌شه‌وه ڕاسته ...دووه‌م؛ به‌رخۆری(مه‌سره‌فگه‌رایی) که بووه به که‌لتوری هه‌مووگیری هه‌موو چینه‌کان ...سێیه‌م؛ فه‌زای مه‌جازی که ئه‌مه له‌و دووه‌ی پێشتر زیاتر گۆڕانکاری له ڕه‌گه‌زی ئۆبێکتیڤدا کردوه ،حیزبه کۆمۆنیسته‌کانی دونیا به گشتی به‌ده‌ست هۆکاری سوبێکتیڤه‌وه ده‌ناڵێنن و له‌به‌رئه‌وه‌ی هه‌ڵگری هه‌مان ستراتیژ و که‌ره‌سته‌ی مارکسیزمی کالسیکن بۆ مۆبۆلیزه و دروستکردنی سوبێکت(بکه‌ری) ئاڵوگۆڕی دونیا .بۆیه ناتوانن خه‌ڵک و جه‌ماوه‌ر مۆبۆلیزه بکه‌ن و ڕێکی بخه‌ن و گۆڕانکاری ڕادیکاڵی پێبکه‌ن .له‌به‌رانبه‌ر حیزبه فه‌یله‌سوفانی کۆمۆنیسته‌کانیشدا، چه‌پی نوێ کۆمه‌ڵێ ئاسۆی پراکتیکی سیا�سی ،نه‌ک خودی پراکتیکی سیاسییان هێناوه‌ته‌گۆڕێ که ده‌کرێت به سود بێت بۆ داهێنانی فۆرمه نوێکانی پراکتیکی سیا�سی». زه‌رده‌شت نوره‌دین ،له‌باره‌ى چۆنیه‌تى چاره‌سه‌رکردنى کێشه‌کانى وتى»: کوردستانه‌و ه باشوورى باشووری کوردستان دۆخێکی تاقانه و سینگوالری هه‌یه .بۆیه ده‌بێت هه‌موو مامه‌ڵکردن و به‌رکه‌وتنێکیش له‌گه‌ڵی دا تاقانه و سینگوالر بێت ،له‌م خاڵه‌وه به‌ر له هه‌موو شت ده‌بێت عه‌قڵییه‌تی کۆپیکردن واڵوه بنێین و هه‌روه‌ها واز له ڕێکخستنی ته‌قلیدی و حیزبه کالسیکییه کۆمۆنیستییه‌کان بهێنین که چه‌قبه‌ستوو و وشکهه‌اڵتوون ،به‌دیل 10
له ئێستادا سه‌نتێزکردنی پراکتیکی سیاسیی مارکسیزمی کالسیک و هزری فه‌یله‌سوفانی چه‌پ نوێیه که له‌ده‌رنجامدا به‌گوێره‌ی واقیع و هه‌لومه‌رجی باشووری کوردستان ستراتیژ و که‌ره‌سته‌ی نوێی ڕێکخستن و مۆبۆلیزه‌کردنی کۆمه‌اڵنی خه‌ڵکی لێبه‌رهه‌مبێت .به‌ده‌ربڕینێکی تر ده‌بێت به‌ره‌نگاریییه‌کی سه‌رتاسه‌ری و ناونشین له باشووری کوردستان سه‌رپێ بکه‌وێت که هه‌موو ئه‌مانه‌ش چه‌پی نوێ دروستده‌کات .چه‌پێک که خۆی له پاشه‌ڕووی ڕابردوو ،داماڵیوه و بوو ه به پێشه‌نگی داهاتوو».
محه‌مه‌د به‌کر ،ڕۆشنبیر و چاودێرى سیا�سى ،له‌باره‌ى کێشه‌کانى باشوورى کوردستانه‌وه تێڕوانینێکى جیاوزترى هه‌بوو له زه‌رده‌شت نوره‌دین و وتى»: هه‌ڵوه‌سته کردن له‌سه‌ر قه‌یران و گێژاوی باشووری کوردستان پێویستی و ناچاریه .کێشه بێ شووماره‌کان کۆمه‌ڵگه‌یان گه‌یاندۆته دۆخی داڕمان و بێ ئومێدی و بێ ئیراده‌یی و ،بێ چاره‌یی له‌ده‌رگای هه‌مووان ده‌دات ،له‌سایه‌ی چه‌مکی حزبی چه‌واشه‌کار و وابه‌سته و دژه شۆڕشه‌وه ،له‌سایه‌ی ئه‌قڵیه‌ت و زهنیه‌تی میللیگه‌رای سه‌ره‌تایی به‌کرێگیراوه وه کۆمه‌ڵگه به‌ده‌ردێک براوه که له‌هه‌ر کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی تر
زیاتر پێویستی به‌ئه‌لف و بێی شۆڕش و چه‌مک و پێوانه‌ی شۆڕشگێڕی و سه‌رله‌نوێ تێکۆشان و پێهه‌ڵگرتن هه‌یه ،شۆڕ�شی چه‌واشه له‌باشووردا به‌هه‌موو پێودانگێک ،له‌هه‌موو جوڵه و کایه‌کانی سیا�سی و چه‌کداری و ئابووری و کولتووری و کۆمه‌اڵیه‌تی و ...هتد نوێنه‌رایه‌تی وابه‌سته‌یی و دژه شۆڕ�شی کردووه شکست و تێکدان و نه‌هامه‌تی به‌بااڵی خه‌ڵکدا بڕیوه .ئه‌م شۆڕشه چه‌واشه‌یه هێنده‌ی ئه‌وه‌ی کاری له‌سه‌ر پوچکردن و بێ ئیراده کردن و بێ ڕۆح کردن و به‌لومپه‌ن کردنی کۆمه‌ڵگه کردووه و بێ به‌هایی و بێ پێوانه‌یی کردۆته سه‌نگی مه‌حه‌کی به‌ڕێوه‌بردنی ژیان ،له‌هه‌گبه‌یدا نرخێک ،جوانیه‌ک، پیرۆزیه‌ک نادۆزیته‌وه«. محه‌مه‌د به‌کر ،وتی�شى »:حزب و هێزه ده‌سه‌اڵتدار و ده‌ستڕۆیشتووه‌کانی له‌سه‌ره‌تای هیچیان باشوور دامه‌زراندنیانه‌وه تا ئێستا فیکر و ئایدۆلۆژیا و تێزی شۆڕش و شۆڕشگێڕیان نه‌کردۆته بنه‌ما بۆ خه‌بات و تێکۆشان، هێنده‌ی ئه‌وه‌ی یاخیبوونێکی کوێرانه و خه‌باتێکی چه‌کداری بێ سه‌ره و به‌ره مۆرکی خۆی داوه له‌جوڵه و په‌یڕه‌ویان، ته‌رزێکی تێکۆشانی نه‌ته‌وه‌یی دیموکراتی و پێوانه‌ی ئه‌خالقی شۆڕشگێڕی و پرنسیپی پڕ هزر و ئیراده مۆرکی خۆی له‌جوڵه‌ی ئه‌م حزبانه نه‌داوه ،سیاسه‌تی ڕۆژانه و وابه‌سته‌یی به‌داگیرکه‌ران، دوو خاڵی گرنگن ک ه وای کردووه ئه‌م حزبانه نه‌توانن به‌درێژایی مێژوویان شایانی هه‌ڵگرتنی پێودانگی شۆڕش بن، هێزگه‌لێک سه‌رچاوه‌ی بوون و نه‌ش و www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
نمایان به‌پشت به‌ستن به‌ئیراده‌ی ئازاد و خۆیی نه‌بێت بێگومان ناتوانین چاوه‌ڕێی ده‌رئه‌نجامێکی نه‌ته‌وه‌یی و دیموکرا�سی و مرۆییان لێ بکرێت ،هه‌ر بۆیه کاتێ حوکمی ئه‌قڵ و هزری فه‌لسه‌فی و دیموکرا�سی و ئیراده‌ی خۆیی غائیب بوو ئیتر ناکرێت چاوه‌ڕوانی ده‌سه‌اڵتێکی دیموکرا�سی و مرۆڤ دۆست و ژیان دۆست بکرێت، ئه‌وه‌ی خۆی نمایش ده‌کات ده‌سه‌اڵتێکی سته‌مکار و نادیموکرات و دژه ئینسان و گه‌نده‌ڵ و واڵتفرۆش ده‌بێت ،ئاخر چۆن هێزگه‌لێک که سه‌رتاپایان نوقمی نێو نه‌ته‌وه‌په‌رستی کۆنه‌پارێزی به‌کرێگیراو بن ،نابنه سته‌مکار و دیکتاتۆر ،مرۆڤ ناتوانێت چاوه‌ڕێی سیسته‌م و ستاتۆیه‌ک له‌م هێزگه‌ل و ده‌سه‌اڵته بکات که تێیدا یه‌کسانی و دادپه‌روه‌ری و شکۆی مرۆڤ و ئاشته‌وه‌یی کۆمه‌اڵیه‌تی تێدا به‌رقه‌رار بێت ،مسۆگه‌ر سیسته‌م و ده‌سه‌اڵتێکی به‌م ڕه‌نگه جگه له‌چاو بڕین ه حوکم و درێژه‌دان به‌مانه‌وه و تاکڕه‌وێتی و سته‌مکاری ،شتێکی تری لێ چاوه‌ڕوان ناکرێت ،گه‌لی باشوور کوشته‌ی ده‌ستی ئه‌م مۆدیله حوکومڕانیه‌یه و هێشتا باجی نه‌ته‌وه په‌رستی سه‌ره‌تایی وابه‌سته ده‌دات».
ده‌گه‌ڕێته‌وه
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ده‌بێت چى بکرێت و چۆن به‌ڕێوه‌بردنێک پێویسته بۆ باشوورى کوردستان ،محه‌مه‌د به‌کر وتى »:باری شۆڕش له‌باشووری واڵتمان قورس و گرانه ،حزب و الیه‌ن ه سیاسیه‌کان هه‌ریه‌که‌یان ڕۆڵی گه‌وره‌ی هه‌بووه له‌تێکدان و شێواندن و به‌الڕێدا بردنی چه‌مک و پرنسیپی شپڕز و ڕێکخستن، هێنده‌ی ئه‌وه‌ی ئیش کراوه له‌سه‌ر ئه‌و
ده‌توانێت بڵێ که شۆڕش و ڕیکخستن له‌باشووردا بێ بناغه و بێ کۆڵه‌که‌ن ،نه‌ک هه‌ر ئه‌وه‌نده به‌ڵکو باری�شی گران کراوه، بۆیه کاتێ ده‌ست به‌رین بۆ ڕێکخستن و شۆڕش ده‌بێت وه‌ک ئه‌وه‌ی هیچ نه‌بوو بێت و له‌سه‌ره‌تاوه بناغه‌ی شۆڕش و ڕێکخستن دابڕێژرێت ،مسۆگه‌ر ئه‌مه‌ش پێویستی به‌په‌روه‌رده‌یه‌کی گشتگیری ئه‌و تاکانه هه‌یه ک ه بۆ شۆڕش و ڕێکخستنێکی
www.komelge.com
چه‌مک و پرنسیپانه‌ی که دژه شۆڕش و دژه ڕیکخستنێکی تۆکمه و هاوچه‌رخن، ئیش نه‌کراوه ناواخنه‌که‌ی پڕ بکرێته‌وه به‌پێوانه و به‌ها و هزری نه‌ته‌وه‌یی دیموکراتی مرۆڤ و ژیان دۆستانه، کاتێک ئامانج و ستراتیژیه‌ت بچووک و به‌رژه‌وه‌ندیخوازان ه بوو بێگومان شۆڕش و ڕێکخستنیش به‌گوێره‌ی ئه‌و ئامانج و ستراتیژیه‌ته داده‌ڕێژرێت ،مرۆڤ
شکستی مۆدیلی
حزبایه‌تی و کوردایه‌تی
له‌باشووردا
به‌ده‌ره‌جه‌ی یه‌که‌م بۆ
نه‌بوون و به‌رکه‌نارگیر
کردنی ڕۆڵ و پێگه‌ی ژنان له‌نێو شۆڕشدا
به‌ئیراده و شۆڕشگێڕ و هاوچه‌رخ پشتی پێ ده‌به‌سترێت ،په‌روه‌رده‌ی هزری و چه‌مکی که‌سێتی و سه‌رله‌نوێ پێناسه‌کردنه‌وه‌ی حزب و سه‌رۆکایه‌تی و ڕێکخستن و سیاسه‌ت و شه‌ڕ و تێگه‌یشتنی قوڵ و بابه‌تیانه‌ی مێژوو و هه‌موو ئه‌مانه ده‌بنه کۆڵه‌که‌ی سه‌ره‌کی و چه‌خماخه‌ی شۆڕش و ڕێکخستنی پۆاڵیین و هاوچه‌رخانه ،هه‌تا ئه‌و زهنیه‌ت و ئه‌قڵیه‌ت و چه‌مک و تایبه‌تمه‌ندیانه گۆڕ ون نه‌کرێت که حزبه‌کانی باشوور به‌به‌ر تاک و کۆمه‌ڵگه‌یاندا بڕیوه ،مه‌حاڵه بتوانین باس له‌شۆڕش و ڕێکخستن و کیانێکی ئازاد و شه‌ره‌فمه‌ندانه بکه‌ین». وتی�شى »:پایه‌ی شۆڕش و ڕێکخستنێکی به‌رهه‌مدار که ئازادی و دیموکرا�سی و هاوواڵتیبوون بکات سه‌نگی مه‌حه‌کی به‌ڕێوه‌بردنی ژیانی تاک و کۆمه‌ڵگه خۆی له‌وه‌دا ده‌بینێته‌و ه که سه‌ره‌تا ده‌ست ببرێت بۆ ئه‌ڵقه الوازه‌کان، شکستی مۆدیلی حزبایه‌تی و کوردایه‌تی له‌باشووردا به‌ده‌ره‌جه‌ی یه‌که‌م بۆ نه‌بوون و به‌رکه‌نارگیر کردنی ڕۆڵ و پێگه‌ی ژنان له‌نێو شۆڕشدا ده‌گه‌ڕێته‌وه. وابه‌سته سه‌ره‌تایی میللیگه‌رای به‌درێژایی جوڵه و شۆڕ�شی چه‌واشه، ئاسته‌نگ بووه له‌به‌رده‌م بوون و ڕه‌نگ و جوڵه‌ی ژنان له‌هه‌موو کایه‌کانی شۆڕشدا ،شۆڕش و ڕێکخستن بێ به‌ری کراوه له‌هێز و ئیراده‌ی ژنان ،ئه‌مه له‌کاتێکدا شۆڕش و ڕێکخسنی هاوچه‌رخ و حوکومڕانیه‌کی شایسته به‌کۆمه‌ڵگه، به‌بێ پێشه‌نگی ژنان و جێگرتنی گشتگیرانه‌ی له‌کایه سیا�سی و ڕیکخستنی و چه‌کداری و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیدا ،به‌دی 11
NO:23 - December 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالن
نایه‌ت .سته‌م و دیکتاتۆری و نادادی و وابه‌سته‌یش هه‌ر له‌ڕێگه‌ی کاره‌کتارت ژنانه‌وه ده‌توانرێت گۆڕ ون بکرێت. هه‌روه‌ها الوان که به‌ده‌ردێکی نه‌خوازراو براون له‌سایه‌ی ده‌سه‌اڵت و حوکمڕانی بێ هزر و بێ پرنسیپ ،ده‌بێ وه‌ک کۆڵه‌که‌یکی سه‌ره‌کی ڕیکخستن و شۆڕش په‌روه‌رده بکرێن و هزر و ئیراده‌ی ئازادی بکرێت به‌به‌ریاندا و له‌نێو سه‌رجه‌م سه‌نگه‌ره‌کانی تێکۆشاندا ،به‌ئه‌قڵیه‌تی نه‌ته‌وه‌یی دیموکراتی پێشکه‌وتوخواز، جێگه‌ی شیاو و پێشه‌نگ بگرن».
ناچاریه ئه‌و تێز و فه‌لسه‌فه‌یه ب ه بنه‌مای شۆڕش و ڕێکخستنێکی هه‌مده‌میانه له‌باشووردا به‌هه‌ند وه‌ربگیردێت و له‌ڕێی فیکر و تێز ه ئینسانی و دیموکراتیی و چاره‌سه‌رئامێزه‌کانی ڕێبه‌ر ئۆجاالن، زهنیه‌ت و ئه‌قڵیه‌تی نه‌ته‌وه په‌رستی سه‌ره‌تایی بێ ئیراده له‌باشووردا ڕابماڵرێت و سه‌رله‌نوێ ژن به‌ژن و مرۆڤ به‌مرۆڤ و کۆمه‌ڵگه به‌کۆمه‌ڵگه ببێته‌وه و پایه و به‌ها و پیرۆزییه کولتووری و ڕۆحیه‌کان له‌نێو تاکه‌کانی کۆمه‌ڵگه‌دا بچێنرێت».
محه‌مه‌د به‌کر ،تیشکى خسته سه‌ر تێز و فیكرى ئۆجاالن بۆ چاره‌سه‌رى کێشه‌کانى باشوور و کێشه‌کى گه‌الن به‌گشتى و وتى »:هزر و فه‌لسه‌فه و تێزی ڕێبه‌ر ئۆجاالن ک ه تێری شۆڕ�شی گه‌الن و هه‌موو مرۆڤایه‌تی ده‌کات ،ده‌بێت و
له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ئایا ده‌کرێت ل ه باشوورى کوردستاندا ،ئه‌لته‌رناتیڤێکى چاره‌سه‌ر، ببێته شۆڕشگێرى ناوبراو وتى »:گۆڕانکاری ڕاماڵینی هه‌ر ده‌سه‌اڵتێکی تاکڕه‌و و سته‌مکار به‌کۆمه‌ڵگه‌یه‌ک به‌دی دێت که
12
له‌به‌رزترین ئاستا بیر بکاته‌وه و هزر بئافرێنێت و نه‌ریتی سیا�سی و ئه‌خالقی شۆڕشگێڕی بونیاد بنێت ،ته‌نیا کۆمه‌ڵگه ژیر و هوشیاره‌کان ده‌توانن ڕێگربن له‌به‌رامبه‌ر تاکڕه‌وی و سته‌م و پاوان، له‌سایه‌ی ئه‌م سیسته‌م و ده‌سه‌اڵته به‌کرێگیراوه ،زهنیه‌تی کۆماڵگا داڕماوه، کاتێ زهنیه‌تی کۆمه‌ڵگه داڕما بێگومان مرۆڤ بێ به‌ش ده‌بێت له‌سیاسه‌ت و ئیراده و شۆڕش و ڕێکخستن ،هه‌ربۆیه به‌ئافراندنی هزر و بونیادنانه‌وه و به‌گه‌ڕخستنی زهن و ژیری و دواتریش ئه‌نجامدانی چاالکی شۆڕشگێڕی ده‌توانین باس له‌ئه‌لته‌رناتیڤی شۆڕشگێڕی بکه‌ین». له‌باشووری هێشتا وتی�شى»: کوردستان قۆناغی گه‌شه و بونیادنانی پایه گرنگه‌کانی کۆمه‌ڵگه و هزری نه‌ته‌وه‌یی دیموکراتی و پێکه‌وه ژیانی ئازادانه ده‌ستی www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
پێ نه‌کردووه ،چونکه گه‌شه و په‌ره‌پێدان و بونیادنان پێویستی به‌پایه‌ی هزری و چه‌مک و فه‌لسه‌ف ه و دونیابینی هاوچه‌رخ هه‌یه و هیچ یه‌ک له‌م حزبانه‌ی باشوور ئه‌م پایانه‌یان به‌بااڵدا نابڕێت .هه‌ر بۆیه به‌ره‌ی گه‌ل و سیسته‌می تاک و هاوواڵتی ئازاد باشترین ئه‌لته‌رناتیڤ و جێگره‌وه و به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی به‌ره‌ی حزبی نه‌ته‌وه په‌رست و دژه شۆڕشه بۆ دۆزینه‌وه‌ی ڕێگه چاره‌ی دیموکراسیانه‌ی گشتگیر و ڕیشه‌یی کێشه و قه‌یرانه‌کان و خولقاندن و بونیادنانی پایه فیکری و ژیاریه‌کانی کۆمه‌ڵگه ،پێویسته سه‌رله‌نوێ پێناسه و پێوانه بۆ په‌یڤیشۆڕشگێڕی بکرێت و دابنرێت .په‌یڤی شه‌رعیه‌تی شۆڕشگێڕی که سیاسیه‌کانی باشوور کردویانه به‌بااڵی گرگنی خۆیاندا ،گه‌وره‌ترین سوکایه‌تیه به‌ڕه‌هه‌ند و خودی شۆڕشگێڕیه‌ت .ئاشکرایه له‌باشووری کوردستاندا له‌سایه‌ی ده‌سه‌اڵتێکی به‌دفه‌ڕی سه‌پێنراو به‌سه‌ر خه‌ڵکا ،زۆر له‌چه‌مک و پێوان ه مرۆیی و سیا�سی و کۆمه‌اڵیه‌تی و کولتووری و فه‌رهه‌نگی و ڕۆشنبیری و هونه‌ری و ....هتد، ڕووبه‌ڕووی له‌ڕێالدان و شێواندنی گه‌ور ه بۆته‌وه .شۆڕ�شی بونیادنراو و چه‌واش ه له‌باشووردا که‌بناغه‌یه‌کی یاخیبوونی کوێرانه‌ی نا زانستی و خێڵه‌کی و ناوچه‌یی و باوه‌ڕ نه‌بوون به‌خۆی هه‌بووه و هه‌یه ،هیچ کات به‌پێویستی نه‌بینیوه ئیش له‌سه‌ر پێوان ه بااڵکان بکات بۆ خولقاندنی که‌سێتیه‌کی به‌ئیراده و پڕ هزر که ده‌ره‌قه‌تی زه‌حمه‌تیه‌کانی شۆڕش بێت». محه‌مه‌د به‌کر زیاتر له‌سه‌ر که‌سایه‌تى www.komelge.com
شۆڕشگێڕ دواو وتى »:هیچ گومانی تێدا نیه که ده‌ست بردن بۆ شۆڕش و ئازادی ل ه کوردستانێک که سروشتی دۆز و
ئه‌وانه‌ی
پێشه‌نگایه‌تی ئه‌م به‌ناو شۆڕشه‌یان
کردوو ه له‌باشووری
کوردستان ،نه‌ک هه‌ر شۆڕشگێڕ نه‌بوون،
به‌ڵکو زۆر ڕاشکاوانه ده‌توانرێت په‌یڤی
یاخی بوونی کوێرانه و نه‌ته‌و ه په‌رستی
سه‌ره‌تایی به‌کرێگیراو
و بازرگانی شه‌ڕ
و خێڵ په‌رستی و ه په‌رستی، ناوچ
ببڕیت به‌بااڵیاندا. سه‌رسه‌ختی دوژمنه‌کانی هێنده زه‌حمه‌ت و تاقه‌ت پڕوکێن بێت ،ئه‌وا ئه‌و شۆڕشه ناچاره به‌ئافراندنی که‌سێتیه‌که‌ی شۆڕشگێڕی وه‌ها که خۆنه‌ویستانه ئاماده بێت بۆ هه‌موو زه‌حمه‌تی و ئه‌و
ئه‌رکانه‌ی ده‌که‌وێته سه‌ر شانی .چونک ه مه‌رجی سه‌رخستنی شۆڕ�شی کوردستان پابه‌نده ئاماده‌یی و بوونی که‌سێتی به‌هێز و به‌ئیراده و شۆڕشگێر تاوه‌کو بتوانێت پێشه‌نگایه‌تی بۆ دۆزێکی وه‌ها قورس و زه‌حمه‌ت و پڕ دوژمن و نه‌یار بکات. ئازادی له‌کوردستاندا به‌شۆڕ�شی هه‌رزان و که‌سێتی هه‌رزان به‌دی نایه‌ت ،حاشا هه‌ڵنه‌گره ک ه له‌باشووردا هه‌موو ئه‌و هێزانه‌ی بانگه‌شه‌ی شۆڕشیان کردووه و ده‌که‌ن ،نه‌یانتوانیوه به‌گوێره‌ی چه‌مک و پێوانه‌یه‌کی بااڵ که ڕزگاری و ئازادی کوردستان و دۆزه ڕه‌واکه‌ی ده‌یسه‌پێنێت ،که‌سێتی و تێکۆشه‌ری شۆڕشگێڕ بخولقێنن و ئاماده بکه‌ن .ئه‌و بانگه‌شانه‌ی بۆ شه‌رعیه‌تی شۆڕشگێڕی ده‌یکه‌ن و ناوزه‌د کردنی که‌سێتی و جوڵه‌ی سیا�سی و چه‌کداریان وه‌ک شۆڕشگێڕێک جگه له‌چه‌واشووه‌کاری و پوچ کردن و بچووککردنه‌وه‌ی ناوه‌ڕۆک و پێوانه‌ی شۆڕشگێڕی هیچی تر نیه«. وتی�شى »:گه‌ر مرۆڤ به‌ڕاستی و دروستی و به‌گوێره‌ی پێوانه‌ی بااڵ و ئه‌زموونی که‌ڵه‌که‌بووی که‌سێتییه شۆڕشگێڕه‌کانی مێژوو تاو و توێی په‌یڤ و چه‌مکی شۆڕشگێڕی بکات ئه‌و کات بۆمان ده‌رده‌که‌وێت ئه‌وانه‌ی پێشه‌نگایه‌تی ئه‌م به‌ناو شۆڕشه‌یان کردووه له‌باشووری کوردستان ،نه‌ک هه‌ر شۆڕشگێڕ نه‌بوون، به‌ڵکو زۆر ڕاشکاوانه ده‌توانرێت په‌یڤی یاخی بوونی کوێرانه و نه‌ته‌وه په‌رستی سه‌ره‌تایی به‌کرێگیراو و بازرگانی شه‌ڕ و خێڵ په‌رستی و ناوچه په‌رستی ،ببڕیت به‌بااڵیاندا .ئه‌مانه نه‌ک شۆڕشگێڕ نه‌بوون به‌ڵکو واڵتپارێز و نیشتمان 13
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
په‌روه‌رێکی سه‌ره‌تاییش نه‌بوون ،گه‌ر بزانین شۆڕشگێڕ ئه‌و که‌سه‌یه بۆ خۆی ناژی و بۆ که‌سان و مرۆڤه سته‌م لێکراوه‌کانی تر ئه‌ژی ،موڵکی خۆی نی ه و موڵکی ئه‌وانی تر ،هیچ ماف و ده‌ستکه‌وتێکی بۆ خۆی ناوێت و بۆ ماف و ده‌ستکه‌وتی ئه‌وانی تر تێده‌کۆشێت .گه‌ر بزانین شۆڕشگێڕ مرۆڤێکه چاوه‌ڕوانی سوپاس و ستایش و ده‌ستخۆ�شی له‌که‌س ناکات و هه‌میشه ئاماده‌ی ڕه‌خنه و ڕه‌خنه له‌خۆگرتن و دادگای گه‌له به‌رامبه‌ر هه‌ر هه‌ڵ ه و که‌مووکورتیه‌ک ئه‌نجامی بدات، گه‌ر بزانین شۆڕشگێڕ هیچ کات ره‌نج و ماندووبونی خۆی نافرۆشێته‌وه و نایکاته منه‌ت به‌سه‌ر خه‌ڵک و له‌کوێ زوڵم و سته‌م هه‌بێت خۆبه‌خش و خۆنه‌ویستانه له‌سه‌نگه‌ری ئازادی و دادپه‌روه‌ری و دژ به‌سته‌م و چه‌وسانه‌وه‌دا شوێنی خۆی ده‌گرێت .گه‌ر بزانین که‌سێتی شۆڕشگێڕ پڕێتی له‌فیکر و فه‌لسه‌فه و ئه‌خالقی مرۆڤدۆستی و ژیاندۆستی و ئاشتیخوازانه .گه‌ر بزانین شۆڕشگێڕ هیچ کات مه‌ڕاقی کۆکردنه‌وه‌ی سه‌ره‌ت و سامانی نیه و گیرفانی ته‌نیا له‌ته نانێکی تیایه له‌پێناو ژیان و به‌گه‌ڕخستنی وزه‌ی شۆڕشگێڕی ،ئه‌وا بێگومان بۆمان ده‌رده‌که‌وێت و تێده‌گه‌ین که ئه‌م توخمه به‌ناو سه‌رکردانه‌ی باشوور نه‌ک هه‌ر شۆڕشگێڕ نه‌بوون و نابن به‌ڵکو له‌ئاست ئه‌م وشه‌یه‌دا زۆر گرگن و نزمن و حه‌دی ئه‌وه‌شیان نیه توخنی ئه‌م وشه‌یه بکه‌ون و به‌بااڵی خۆیاندا بیبڕن». له‌باره‌ى ئه‌وه‌ى ک ه ئایا چ هێزێک ده‌توانێت شۆڕش بئافرێنێت ،ناوبراو وتى»:خولقاندنی شۆڕشگێڕ کارێکی 14
زۆرجار ده‌وترێت
ئه‌و ه لێدانه‌ى به‌ر
پشتت ده‌که‌وێت گه‌ر پشتت نه‌شکێنێت ئه‌وا به‌هێزت
ه ڕوانگه‌ى ده‌کات ،ل
ئه‌م وته‌یه‌شه‌وه
تاکه‌کانى هه‌رێمى
کوردستان سه‌ڕه‌ڕاى ئه‌وه‌ى بریندارن
ه ڕوودانى ئه‌و ب
ڕووداو ه ناخۆشانه‌و
له‌ده‌ستدانى که‌رکوک
و ناوچه دابڕاوه‌کان، له‌هه‌مان کاتدا
هیوایه‌کیان به
هه‌ستانه‌و ه و گۆڕینى ئه‌م ده‌سه‌اڵته
تااڵنچیی و سته‌مکاره الدروست بووه
زه‌حمه‌ت ه و ته‌نیا هێزێک ده‌توانێت مرۆڤی شۆڕشگێڕ بخولقێنێت که گه‌نجینه‌ی پڕی بێت له‌فیکر و هزر و تێزی فه‌لسه‌فی و دونیابینی و تێڕوانینێکی ژیاری و ئینسانیانه‌ی هه‌بێت بۆ کێشه که‌ڵه‌که‌بووه‌کانی ناوچه‌که و مرۆڤایه‌تی، په‌روه‌رده و په‌نج ه خستنه سه‌ر پرس و کێشه که‌سایه‌تیه‌کان و شیته‌ڵکردنی تایبه‌تمه‌ندیه چینایه‌تی و نه‌ته‌وایه‌تی و ڕه‌گه‌زی و شوێنگره‌وه‌ی تایبه‌تمه‌ندیه سروشتی و ئینسانیه‌کان به‌ردی بناغه‌ی خولقاندنی مرۆڤی شۆڕشگێره ،تاوه‌کو مرۆڤێکی به‌م ڕه‌نگ ه نه‌خولقێنرێت ئاسته‌مه نتوانین باس له‌هزر و زهنیه‌تی نه‌ته‌وه‌یی دیموکراتی بکه‌ین و مه‌حاڵه بتوانین باس له پێکه‌وه ژیانی ئازادانه‌ی گه‌الن بکه‌ین». زۆرجار ده‌وترێت ئه‌وه لێدانه‌ى به‌ر پشتت ده‌که‌وێت گه‌ر پشتت نه‌شکێنێت ئه‌وا به‌هێزت ده‌کات ،له ڕوانگه‌ى ئه‌م وته‌یه‌شه‌وه تاکه‌کانى هه‌رێمى کوردستان سه‌ڕه‌ڕاى ئه‌وه‌ى بریندارن به ڕوودانى ئه‌و ڕووداوه ناخۆشانه‌و له‌ده‌ستدانى که‌رکوک و ناوچه دابڕاوه‌کان ،له‌هه‌مان کاتدا هیوایه‌کیان به هه‌ستانه‌وه و گۆڕینى ئه‌م ده‌سه‌اڵته تااڵنچیی و سته‌مکاره الدروست بووه ،بیر ل ه دروستکردنى هێز و وزه ده‌که‌نه‌و ه بۆ گۆڕین و ڕاماڵینى سه‌ته‌مکارى له هه‌رێمى کوردستاندا، بۆیه ڕه‌نگه ئێستا له‌هه‌موو کات زیاتر باشوورى کوردستان پێویستى به هێزێکى ڕادیکاڵ و بوێر و خاوه‌ن بیر و ئایدۆلۆژیا بێت بۆ ئه‌وه‌ى پێشه‌نگایه‌تى خواسته‌کانى جه‌ماوه‌ر بکات. www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ل ه به‌رامبه‌ر شكستی سیاسی گه‌ڕان به‌دوای ستراتیژێكی نوێ سه‌ردارستار چه‌ند خاوه‌ن مافم ده‌توانم ئه‌وه‌نده ماوه‌ی چه‌ند ساڵێكه ده‌سه‌اڵتدارانی رووداوه رۆژانه‌یه‌كاندا بكه‌وین. سیاسه‌ت كارێكه به‌سۆز و هه‌ستی مافه‌كه‌م په‌یڕه‌و بكه‌م و به‌ئاره‌زووی هه‌رێمی كوردستان ده‌یانه‌وێت ده‌سه‌اڵتی قه‌ڵه‌مڕه‌وی خۆیان زیادبكه‌ن ناسك له‌گه‌ڵ ده‌سه‌اڵتدارانی جیهانی خۆم ده‌توانم ئه‌سپی خۆم تاوده‌م و ده‌وڵه‌تۆچكه‌یه‌ك له‌ناوچه‌كه ئه‌مڕۆ ناكرێت ،چونكه وه‌ك خۆیان ئه‌وه جێگای نابێته‌وه ،سیاسه‌ت دروست بكه‌ن ،ئه‌مه‌ش وه‌ك داواكاری ده‌ڵێن ،سیاسه‌ت به‌رژه‌وه‌ندیه ،به‌هێز ده‌كرێت ،كه ئه‌گوترێ هێزیش ته‌نها هێزی چه‌كدری نا ،به‌ڵكو هێزی سه‌د ساڵه‌ی كورد داده‌نێن ،بێگومان ئایدیۆلۆژی ،دیبلۆما�سی ،ئابوری و هه‌ڵه‌نیه ئه‌گه‌ر كوردیش ده‌وڵه‌تی چه‌كداری .ئه‌گوترێ جوله‌كه به‌هێزی خۆی هه‌بێ ،هه‌مانكات خه‌ڵكی سی ه ر ه ه روسیا ئابوری بوونه‌ته خاوه‌ن ده‌وڵه‌ت و كوردستانیش ده‌توانێ ریفراندۆم بكه ده‌سه‌اڵت ،فاتیكان به ئاینی ،ئاینی له‌سه‌ر چاره‌نوو�سی خۆی ،له‌الیه‌كیتر ئایدیۆلۆژیاكه‌ی بووه مه‌سیحی ئیمپراتۆریه‌تی رۆمای مافی خۆیه‌تی چۆنی ده‌وێت وا خۆی ری ه ب ه رل ه س سی ه ر ه ه رووخاند ،ئێران ده‌وڵه‌تێكی ئایدیۆلۆژیه، به‌ڕێوه‌به‌رێت .ئه‌وه‌ی ده‌مه‌وێت قسه‌ی روسیا هه‌ره�سی ئایدیۆلۆژیاكه‌ی بووه له‌باره‌وه‌بكه‌م ئه‌وه‌نیه ،ئه‌وه‌ش نیه هێز ه جیهانیه‌كه‌ی هه‌ره�سی سه‌رله‌به‌ری هێزه جیهانیه‌كه‌ی بمه‌وێ هێزه داگیركه‌ره‌كان به خاوه‌ن و بیست ساڵی برد تاكو هاته‌وه ریزی ماف ده‌رخه‌م ،هه‌مانكات ناشمه‌وێ و بیست ساڵی برد ده‌وڵه‌تانی جیهان....هتد .بۆیه قسه‌یه‌ك چاره‌ی داگیركه‌ری له‌سه‌ر خاك و ریزی ه و ه هات تاكو هه‌یه ده‌ڵێت «سیاسه‌ت وه‌ك ده‌می واڵته‌كه‌م ببینم .ئه‌وه‌ی ده‌مه‌وێ با�سی خه‌نجه‌ر وایه كاتێك له كاالنی هاته ده‌ر لێوه‌بكه‌م ئه‌ویش ستراتیژی هه‌ڵه‌ی ده‌وڵه‌تانی جیهان ئه‌گه‌ر دوژمنه‌كه‌ی نه‌كوژێ خاوه‌نه‌كه‌ی سیاسیه له باشوری كوردستان له ئه‌كوژێ» ،بۆیه پێویسته به‌گوێره‌ی حه‌فتا ساڵی رابردوو كه پ د ك/عێراق راستینه‌ی ئه‌گوزه‌رێت مامه‌ڵه له‌گه‌ڵ پێشه‌نگایه‌تی ده‌كات ،ئه‌وه‌ی له‌ماوه‌ی سیاسه‌ت بكرێت ،خوێندنه‌وه‌یه‌كی ئه‌و مانگه‌ی رابردوو ده‌ركه‌وت ئه‌نجامه نه‌ك هۆكار .بۆیه پێویسته شه‌ن و هه‌مانكات ناچاریشنین یان ده‌بێ راست بۆ رووداوه‌كانی رۆژ و ئه‌و كه‌ویه‌ك بۆ سه‌رله‌به‌ری سیاسیه‌تی له‌به‌ره‌ی شیعه‌ی ئێران یان له‌به‌ره‌ی هه‌ل و ده‌رفه‌ته‌ی ئه‌مڕۆ له ناوچه‌كه باشور بكرێت نه‌ك بێین به‌دوای سونی توركیا دابیت .به‌مانایه‌كیتر من له‌به‌رده‌ست دایه ده‌توانێ ده‌سكه‌وتی www.komelge.com
15
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
زیاتر به‌ده‌ست بخه‌ی ئه‌گه‌رنا ئه‌وه‌ی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان پارێزگاری لێ له‌ڕیگای قه‌ته‌ر و سعودیه و توركیا ده‌كرا ،هه‌مانكات رژێمی به‌عسیش له پایته‌ختی ئه‌رده‌ن له‌گه‌ڵ داعش هه‌شه له‌ده‌ست ده‌چێت. خوێندنه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی سیا�سی و وه‌ك مارێكی نیوه مردووی لێهاتبوو ،رێكه‌وتبوون بۆ تێكبردنی ده‌وڵه‌ته‌كه‌ی چه‌كداری و ئابوری باشور له مێژووی ده‌سه‌اڵتی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی نه‌بوو .مالكی ،به‌اڵم سیاسه‌ته‌كه‌یان كورتی كۆن و نوێیدا به‌بێ ئه‌وه‌ی پشت به‌خۆی له رووداوه‌كانی ساڵی 1996و 1997هێنا ،ئه‌گه‌ر هێزه‌كانی له‌سه‌ره‌وه ناوم ببه‌ستێ ،ته‌نها به‌پاڵپشتی هێزه‌كانی پ د ك/عێراق به‌یارمه‌تی هێزه‌كانی هێنان نه‌بوونایه له سه‌ره‌تای مانگی ئابی ده‌ره‌وه ده‌یه‌وێت وه‌ك ده‌وڵه‌تانی سوپای توركیا و عێراقی به‌عس هاته‌وه 2014ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی كوردستان كه‌نداو ،یان باشوری سودان و ....گۆڕه‌پانی سیا�سی و به‌سه‌ر یه‌كێتی ئه‌ڕووخا ،ئه‌وه‌نده كورتبین بوو هتد ببێته خاوه‌ن قه‌واره‌ی ده‌وڵه‌ت ،و په‌كه‌كه‌دا زاڵ كرا ،یه‌كێتیش ده‌سه‌اڵتی سیا�سی هه‌رێم وای ده‌زانی له‌گه‌ڵ داعش ده‌توانێ سیاسه‌ت بكات!! یان ده‌یه‌وێت هه‌مان ئه‌و گرنگیه‌یی چونكه به‌گوێره‌ی ئه‌وان سه‌ركردایه‌تی هێزه جیهانیه‌كان له دوای ساڵی 1991 سیا�سی رۆژئاوای كوردستان نازانێ تاكو 2003پێیان دابوو ،یان ئه‌و هێزه‌ی كه به‌یارمه‌تی هاوپه‌یمانی مام جه‌الل له سیاسه‌ت بكات بۆیه شه‌ڕی داعش و جه‌بهه‌ت و نوسرا و ئه‌حرار شام و جیهانی شه‌ڕی داع�شی كردبوو و خۆی بیره‌وه‌ریه‌كانی له‌گه‌ڵ گرووپه چه‌ته‌كان ده‌كه‌ن .وه‌ك له‌خۆی به‌سه‌ركه‌وتو ده‌ژمارد ،هه‌مانكات ئه‌و شانده نێوده‌وڵه‌تیانه‌ی به‌بۆنه‌ی سه‌الح ره‌شید دا بیستمان مه‌سعود بارزانی ده‌ی گووت «ده‌بێ شتێك بێنمه سه‌ری مالكی ناوی شه‌ڕی داعش ده‌هاتنه الیه‌ن و هاتنی پارتی هاتنی ه ل ڵێت" ه د خۆی له‌بیر بكات» ،ئه‌مجاره پێچه‌وانه سه‌رۆك كۆماره‌كان و وه‌زیره‌كانی بوویه‌وه یان ئه‌مجاره كارته‌كانی بارزانی ده‌ره‌وه‌ی ده‌وڵه‌ته زلهێزه‌كان ،بێده‌نگ و سوپای به‌عسی نه‌یخوارد ،ئه‌و شاندانه‌ی هاتنه هه‌ولێر، بوون له‌به‌رامبه‌ر فرۆشتنی نه‌وتی ه ل ولێر ه ه بۆ عێراقی ئه‌و 82ده‌وڵه‌ته‌ی گوایه پشتیوانی قاچاخ ،ده‌ركه‌وت ئه‌وانه هه‌موویان ده‌وڵه‌تی كوردی ده‌كه‌ن ،هه‌مانكات ده‌سه‌اڵتدارنی هه‌رێمی سه‌رخۆش 31ی ئابی 1996ئه‌و هێزی هاوپه‌یمانان ،ریفراندۆمیان كردبوو ،بۆیه بڕیارێكیان دا كه له‌خۆیان گه‌وره‌تر ،به‌اڵم زۆر كورتر به‌ڵێنه‌ی پێمان درابوو نه‌پاراست .پێچه‌وانه بێده‌نگ بوون له‌به‌رامبه‌ر داگیركه‌ری هه‌رێمه كێشه له ته‌مه‌نی كۆماری مهاباد ،ئه‌گه‌ر بۆ پاراستنی هه‌ولێر له‌سه‌ره‌كان له‌الیه‌ن حشدی شه‌عبی ئه‌گوترێ سه‌ركرده‌كانی كۆماری مهاباد كه‌به‌هێزی نوری مالكی ده‌ژمێردرێن، 11مانگ به‌رخودانیان كرد ،به‌اڵم له‌الیه‌ن ئه‌مریكاوه مام جه‌الل له بیره‌وه‌ریه‌كانی له‌گه‌ڵ كۆماره‌كه‌ی باشور نه‌یتوانی مانگێك كرا، ه ن جێ ه جێب سه‌الح ره‌شید دا ده‌ڵێت» له هاتنی پارتی خۆی له‌سه‌ر پێ بگرێ و سه‌ركرده‌كانی و سوپای به‌ع�سی عێراقی بۆ هه‌ولێر له به‌ر له‌هه‌ركه‌سێك له كه‌ركوك رایانكرد و ئه‌وه‌ی بڕیاری یه‌كه‌می ریفراندۆمی�شی به‌یارمه‌تی ئێران ساڵی 1996گه‌ڕاوه ناو 31ی ئابی 1996ئه‌و به‌ڵێنه‌ی پێمان دا له‌ناو نوێنه گه‌رمه‌كانی خه‌ونی گۆڕه‌پانه‌كه .له‌هێرش و په‌الماره‌كانی درابوو بۆ پاراستنی هه‌ولێر له‌الیه‌ن شه‌ڕی داعشیش به‌یارمه‌تی گه‌ریالكانی ئه‌مریكاوه جێبه‌جێ نه‌كرا ،بۆیه په‌مه‌یی ئه‌بینی. قه‌واره‌ی ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی په‌كه‌كه و هێزه هاوپه‌یمانه‌كان و ئێران هه‌ولێرمان له‌ده‌ست چوو» .له پرۆسه‌ی كوردستان تاكو 2003به‌یارمه‌تی توانرا هه‌ولێر بپارێزرێ .هه‌رچه‌نده ئه‌نجامدانی ریفراندۆم هاوپه‌یمانی ده‌وڵه‌تانی هه‌رێمی و به‌بڕیاری سه‌رۆكایه‌تی پ د ك/عێراق تا ئاستێك نێوده‌وڵه‌تی و ده‌وڵه‌ته هه‌رێمیه‌كان 16
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
به‌تایبه‌ت توركیا و ئێران ،نه‌بوونه پارچه‌یه‌ك له سیاسه‌تی ده‌سه‌اڵتی باشوور بۆ پاراستن و به‌رگریكردن له ئه‌نجامه‌كانی ریفراندۆم .هه‌ڵبه‌ت لێره‌دا مه‌به‌ستم بچوك دیتن و به‌بچوك سه‌یركردنی هێزی پێشمه‌رگه نیه، چونكه هێزی پێشمه‌رگه له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی خاوه‌ن مێژووێكی پڕ سه‌روه‌ریه و هه‌زاران شه‌هید و كه‌م ئه‌ندامی هه‌یه، هه‌مانكات مرۆڤی كورد به‌قاره‌مانی و ئازایه‌تی خۆی ناسراوه ،مه‌به‌ستم سیاسه‌تی ستراتیژی پاراستن و چۆنیه‌تی به‌رگریكردنه له ده‌سكه‌وته‌كان، تائێستا سیاسه‌تێكی راست و دووربین بۆ پاراستنی ده‌سكه‌وته‌كانی باشوور پیاده نه‌كراوه ،به‌ڵكو به‌رده‌وام پشت به‌ستراوه به‌هێزه نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمیه‌كان ،ئه‌وه‌ی پێویسته لێره‌دا پێداچوونه‌وه‌ی بۆ بكرێت ئه‌ویش ئایا به‌هێزی پێشمه‌رگه و گه‌ریال و هێزه خۆبه‌خشه‌كان و خه‌ڵكی كوردستان، چۆن ده‌توانین خۆمان بپارێزین ،چونكه ئێستا كێشه له كه‌می چه‌ك و تفاقی سه‌ربازی نیه ،به‌ڵكو كه‌می له عه‌قلی پاراستن و ستراتیژی به‌رگریكردنی فه‌رمانداریه‌تی هێزه‌كانی پێشمه‌رگه‌دا هه‌بووه‌و هه‌یه. به‌بێ گوێدانه ده‌نگه ناڕازیه‌كان و هه‌مانكات به‌بێ ئه‌وه‌ی پشت به‌خۆت ببه‌ستی و له‌الیه‌كیتر خۆ له‌قه‌باره‌ی كه‌هه‌یت گه‌وره‌تر سه‌یر خۆت كردن و به‌بێ ئه‌وه‌ی ژێرخانی ئابووری دروست بكه‌ی و ته‌نها پشت به‌نه‌وتی قاچاخ ببه‌ستی و بێ ئه‌وه‌ی هێزی پێشمه‌رگه بكه‌یته هێزێكی نیشتمانی و دیسان وه‌ك جاران هێزی حیزبی سه‌روه‌ر www.komelge.com
بكه‌یت ،له‌الیه‌كتر به‌بێ ئه‌وه‌ی هیچ پشتگیریه‌ك له ده‌وڵه‌تانی جیهانی و هه‌رێمی وه‌ربگریت ،ته‌نها به‌پشتگیری ئیسرائیل رازیبوون ،هه‌مانكات له‌ناو
له باشوور 180هه‌زار
پێشمه‌رگه‌مان هه‌یه،
خۆ حشدی شه‌عبی به ه بیست هه‌زار كه‌متر ل
چه‌كدار هێرشی
كردوه ،تانكه‌كانی
حشد تۆپیان
ده‌هاویشت ئه‌ی
ئه‌وانه‌ی ئێمه"ئاو"، هه‌مه‌ڕه‌كانی حشد
هێرشیان ئه‌كرد
بۆ پێشه‌وه ،ئه‌ی
ه ته‌نها بۆ ئه‌وانه‌ی ئێم راكردنن،
خۆدا هێزه سیا�سی و حكومیه‌كان پارچه پارچه و به‌بێ مووچه و بێ دابین كردنی هیچ سه‌رچاوه‌یه‌كی ژیان ،چۆن ئه‌چیته ریفراندۆم!!؟؟ ئه‌و قسانه هه‌موویان كران ،شیكار و شرۆڤه‌ی زۆریشیان بۆ كرا ،به‌اڵم ئه‌وانه‌ی ئه‌و قسانه‌یان
كرد یان ئه‌و وتارانه‌یان نوو�سی یان له به‌رنامه‌كانی تیڤی و رادیۆكان به‌شداربوون ،ئه‌وانه ته‌خوین كران، به پیاوی مالكی و خۆفرۆش به‌ناوكران، له‌په‌رله‌مان ده‌رخران ،به‌هه‌ڵپه‌رست و نه‌خواستنی به‌رژه‌وه‌ندی خه‌ڵك و هاواڵتیان به‌ناو كران!!. نه‌پارێزرا، بۆ ریفراندۆم به‌مانایه‌كیتر كه‌ركوك بۆ نه‌پارێزرا ،له شه‌نگال تا خانه‌قین ،واتا هه‌رێمه‌كانی ماده‌ی 140بۆ به‌رگریان لێ نه‌كرا، «چونكه له‌بنه‌ڕتدا ریفراندۆم بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی ئه‌و ناوچانه‌بوو بۆ سه‌ر هه‌رێمی كوردستان» ،كێ به‌رپرسیاره له‌و كاره‌سات و شكان و هه‌ره‌س و دۆڕاندن و له‌ده‌ستدانی نزیكه‌ی سه‌دا په‌نجای خاكی باشور؟ ،وه‌اڵمێكی كورت و به لۆژیكی یه‌كێتی و پارتی :پارتی ده‌ڵێت ،به‌شێك له به‌رپرسانی یه‌كێتی فرۆشتیانه عه‌بادی له رێگای ئێران و قاسم سولیمانی ،یه‌كێتیش ده‌ڵێت، پارتی ده‌یه‌وێت شه‌ڕی نه‌وتی دزراومان پێبكات بۆ توركیا !!!» بارودۆخێكی زۆر كۆمێدی و تراژیدیه. نه‌ده‌كرا به‌هێزی خۆیی و به‌و چه‌ك و تفاقه‌ی له هاوپه‌یمانان وه‌رگیرابوو بۆ شه‌ڕی داعش خۆ بپارێزرێت ،ئه‌ی بۆ حشدی شه‌عبی توانی به‌و چه‌كانه هێرش بكا .نه‌ده‌توانرا هێزی زیاتر له شه‌نگاله‌وه تا خانه‌قین بخرێته سه‌نگه‌ره‌كانی به‌رگریه‌وه ،ئه‌ی ناگوترێ له باشوور 180هه‌زار پێشمه‌رگه‌مان هه‌یه ،خۆ حشدی شه‌عبی به كه‌متر له بیست هه‌زار چه‌كدار هێر�شی كردوه، تانكه‌كانی حشد تۆپیان ده‌هاویشت ئه‌ی ئه‌وانه‌ی ئێمه«ئاو» ،هه‌مه‌ڕه‌كانی 17
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
حشد هێرشیان ئه‌كرد بۆ پێشه‌وه، ئه‌ی ئه‌وانه‌ی ئێمه ته‌نها بۆ راكردنن، ئه‌ی بۆچی له‌سه‌ره‌تای به‌هار توانیتان به‌و هه‌مه‌ڕ و چه‌كه ئه‌ڵمانیانه له سنوری خانه سۆر و سنونێ گه‌ریالی پێ پان بكه‌نه‌وه‌و نزیكه‌ی هه‌شت شۆڕشگێڕتان پێ شه‌هید كرد ،ئه‌ی بۆ توانیاتان سه‌رۆكی په‌رله‌مان به‌و هێزانه وه‌ده‌رنێن ،ئه‌ی بۆ توانیتان به‌و هێزانه شه‌ڕی ناوخۆ بكه‌ن ،بۆچی ئه‌و هێزانه ئه‌یان توانی باره‌گاكانی پارتی چاره‌سه‌ری دیموكراتی كوردستان داگیر بكه‌ن ،بۆ ئه‌توانن رێگری له چاالكیه دیموكراتیه‌كان بگرن له‌دژی ده‌وڵه‌تانی داگیركه‌ر ،به‌اڵم كاتێك دێته به‌رامبه‌ر داگیركه‌ران، قسه‌ی دووباره‌تان ئاماده‌یه ئه‌ویش» هێزه‌كانمان نابه‌رابه‌ر بوون ،ئه‌وان هێزی زیاتریان هه‌بوو ،چه‌كی ئه‌مریكیان پێبوو ،حشدی شه‌عبی و پاسدار پێكه‌وه بوون ،ئێمه شكاین ،شه‌ڕ به‌و چه‌كانه ناكرێت» ،ئه‌و قسانه هیچیان ناتوانن منداڵێكی ناو بێشكه‌ش قناعه‌ت پێبێنن چ جای خه‌ڵكی كوردستان .هه‌ر هه‌مان رۆڵه‌كانی نیشتیمانه‌كه‌مان به‌هه‌مان چه‌ك و تفاق ،به‌اڵم به‌ژماره‌یه‌كی كه‌متر ،به هزر و بیروبۆچوونێكی جیاوازتر ،به‌سیاسه‌تێكی دووربینتر و فره‌ڕه‌نگتر ،كه له‌سه‌ر بنه‌مای پێكه‌و ژیانی گه‌الن داڕێژراوه ،ئه‌و رۆژه‌ی ئێوه ده‌شكان و هه‌ره‌س ئاسا ده‌به‌زین له‌به‌رامبه‌ر هێزێكی بێ سه‌روبه‌ری وه‌ك حشدی شه‌عبی له‌سه‌ر ئاو و خاك و ماڵی خۆتان ،ئه‌وانیتر سه‌ر ئه‌كه‌وتن به‌سه‌ر هێزێكی وه‌ك داعش و پایته‌خته‌كه‌یان «ره‌قا»یان له‌ده‌ست ده‌ستاندن. 18
بێگومان هه‌ردوو هێز كوردین ،به‌اڵم دوو هزر و بیروبۆچوونی جیاوازن ،واتا دوو كوردی جیاواز ،ئه‌وان له ره‌قه له پایته‌ختی داعش سه‌ركه‌وتنیان بۆ گه‌لی كوردستان و مرۆڤایه‌تی پێشكه‌وتنخواز له‌گه‌ڵ خوشك و براكانیان له عه‌ره‌ب و ئاشوری و تروكمان و نه‌ته‌وه جیاوازه‌كان تۆمارده‌كرد ،ئێوه‌ش له كه‌ركوك له‌پایته‌ختی پتڕۆڵ و ئابووری و دواڕۆژی باشووردا بنكه‌وتن و راكردنێكی ترتان ئه‌خسته سه‌ر ئه‌وانه‌ی رابردووتان.
ئه‌وه‌ی زۆر خۆی
به‌نه‌ته‌وه‌یی ده‌زانێ ده‌ڵێت" ،ئێمه
پشتیوانی رۆژهه‌اڵت یان باكور یان
رۆژئاواین" ،پرسی
ه پرسی پارچه‌كانیتر ب خۆی نابینێ.
به‌بڕیار وه‌رگرتنی تاك الیه‌نه بۆ پرسێكی چاره‌نووسساز ،ده‌ته‌وێ ده‌سكه‌وت به‌ده‌ست بخه‌ی ،به‌اڵم گوێ له‌كه‌س ناگری ،به‌تایبه‌ت ناته‌وێ به‌ده‌م كۆنگره‌و كۆنفران�سی نه‌ته‌وه‌یه‌وه بچی، چونكه كاتێك بڕیارێكی چاره‌نووسساز ده‌گیردرێت پێویسته وه‌ك نه‌ته‌وه هه‌موومان پێكه‌وه بڕیاركه بگرین،
تاكو له جێبه‌جێكردن و پاراستنیشیدا هه‌موومان یه‌كریزبین و له‌كۆتایدا یه‌كتری به خیانه‌ت و ناپاكی تاوانبار نه‌كه‌ین .له‌كوردستان هه‌موو هێز و الیه‌نه‌كان باوه‌ڕده‌كه‌ن كه‌ده‌بێ یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی له رێگای كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی پێك بێ ،ته‌نها پ د ك/عێراق نایه‌وێت به‌بێ هه‌ژموونی ئه‌و هیچ كۆڕ و كۆبوونه‌وه‌یه‌ك ئه‌نجامبدرێت .بۆیه له ئێستادا كه كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی كۆبوونه‌وه‌كانی «راوێژی نه‌ته‌وه‌یی» ئه‌نجامده‌دات تاكو كۆنگره‌ی نه‌ته‌وه‌یی به هه‌موو به‌رپرسیاریه‌تی خۆی به‌ئه‌نجام بگات ،به‌اڵم له‌به‌ر نه‌هاتنه پێشه‌وه‌ی پ د ك/عێراق تاكو ئێستا كۆبوونه‌وه‌ی «راوێژی نه‌ته‌وه‌یی» باشور ئه‌نجام نه‌دراوه ،چونكه پارتی ئاماده‌نیه به‌شداربێ و ئه‌وانه‌ی په‌یوه‌ستیشن به‌هێل و سیاسه‌تی پارتیه‌وه بێگومان ئه‌وانیش ناوێرن و خۆیان به‌دوور ده‌گرن. دوو خاڵ هه‌یه كه له سیاسه‌تی باشور وه‌ك مۆرانه كه‌وتۆته گیانی، یه‌كه‌م :پر�سی كورد و كوردستان ته‌نها له‌باشور ده‌بینێ و وائه‌زانێ ئه‌گه‌ر له‌باشور پرسه‌كه چاره‌سه‌ریه‌كی وه‌رگرت واتا ته‌واو ئه‌وه هه‌موو كوردستان رزگاربوو ،واتا پر�سی كورد وه‌ك نه‌ته‌وه‌و پر�سی كوردستان وه‌ك واڵت یه‌ك پارچه نابینێ ،بۆیه‌ش زۆر الی گرنگ نیه له‌پارچه‌كانیتری كوردستان پرسه‌كه چۆن به‌ره‌و پێشه‌وه ده‌چێ، ئه‌وه‌ی زۆر خۆی به‌نه‌ته‌وه‌یی ده‌زانێ ده‌ڵێت« ،ئێمه پشتیوانی رۆژهه‌اڵت یان باكور یان رۆژئاواین» ،پر�سی پارچه‌كانیتر به پر�سی خۆی نابینێ. www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
دووه‌م :به‌درێژای ئه‌و حه‌فتا ساڵه‌ی بزووتنه‌وه‌ی سیا�سی له‌باشور به‌رده‌وام پشتی به هێزه‌كانی ده‌ره‌وه به‌ستووه كاتێكیش هاوكاری و پشتیوانیه‌كانی هێزه‌كانی ده‌ره‌وه‌ی نه‌ماوه ئه‌وا گۆڕه‌پانه‌كه‌ی چۆڵ كردوه. هه‌ر كوردێك وابزانێ به‌بێ یه‌كێتی و یه‌كریزی گه‌لی كوردستان له كۆنگره و كۆنفران�سی نه‌ته‌وه‌یی ،هه‌مانكات به‌بێ پێشكه‌وتنی پر�سی كورد له هه‌ر چوار پارچ هی كوردستان ،ناكرێ وا بزانین به‌ته‌نها له پارچه‌یه‌ك پرسه‌كه چاره‌سه‌ر ده‌بێ ،ئه‌و نمونه‌یه ته‌نها بۆ باشور نا به‌هه‌مانشێوه بۆ رۆژئاواش و پارچه‌كانی تریش ،واتا ناتوانرێ بگووترێ با پارچه‌كانی تر بووه‌ستن، چونكه ئێستا پارچه‌یه‌ك ئازاده و دواتریش بزانین بۆ پارچه‌كانیتر چۆنه‌بێ ،ئه‌وه هه‌ڵه‌یه‌كی كوشنده‌یه، له‌به‌ر جیۆستراتیژ و جیۆپۆله‌تیكی كوردستان به‌ته‌نها پارچه‌یه‌ك ناگاته ئازادی ،باشوری كوردستان له حه‌فتا ساڵی رابردوو چه‌ندین جار پرسه‌كه‌ی تا ئاستێكی باش به‌ره‌و پێش چووه، به‌اڵم له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌پارچه‌كانی تر پر�سی كورد و كوردستان به‌ره‌و پێش نه‌چووه ،بۆیه له‌باشوریش به‌ره‌و دواوه گه‌ڕاوه‌ته‌وه. ئایا كوردستانێكی ئازاد په‌یوسته به ده‌وڵه‌تی كوردیه‌وه ،ئایا ناكرێ به‌بێ ده‌وڵه‌تیش كوردستانێكی ئازاد ئاوا بكه‌ین ،مه‌رجه هه‌موو ده‌سكه‌وته‌كان بكه‌ینه قوربانی ده‌وڵه‌ت ،بێ ده‌وڵه‌ت هیچ نه‌ته‌وه‌و گه‌لێكیتر ناتوانێ بژی له‌و سه‌رده‌می كه تێیدا ده‌ژین ،هه‌مانكات له‌و هه‌ل و ده‌رفه‌ته‌ی كه هه‌مانه ئایا www.komelge.com
چۆن ده‌توانین به ئازادی خۆمان بگه‌ین ،یان كوردستانێكی ئازاد چۆن به‌ده‌ست ده‌خه‌ین؟؟ ده‌بێ كه‌مێك له‌سه‌ر بیرۆكه و ستراتیژی ده‌وڵه‌ت –
ئه‌و ده‌ستوره‌ی ه له‌عێراق كه ك
هه‌یه و ده‌سه‌اڵتی سیاسی كوردی
به ده‌سكه‌وتێكی
مێژووی په‌سندی
كردبوو ،به‌اڵم
ئه‌وه‌ی یه‌كه‌م
پێشێل كاری بۆ كرد خودی ئه‌وانه‌بوون
ه چه‌پڵه‌یان بۆ ك سه‌ركه‌وتن به
"به‌ڵێ"بۆ ده‌ستور
لێده‌دا.
نه‌ته‌وه بووه‌ستین ،هزری سیا�سی له باشور له‌حه‌فتا ساڵی رابردوو له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌وڵه‌ت -نه‌ته‌وه بوو ،به فۆڕمی ئۆتۆنۆمی ،دواتر به‌فۆڕمی فیدڕالی ،له دوایش به فۆرمی ده‌وڵه‌تۆچكه خۆی ده‌رخسته روو .فۆڕمی ئۆتۆنۆمی له ساڵی 1946واتا له‌گه‌ڵ دامه‌زراندنیه‌وه
پ د ك/عێراق تاكو 6ی ئازاری 1975 به شكست و رووخان ته‌واو بوو ،واتا ئه‌نجام هیچ نه‌بوو ،زهنیه‌تی شه‌ڕانگێزی و دیكتاتۆریانه‌ی به‌ع�سی سه‌دامی هه‌رێمێكی دیفاكتۆی به‌ناوی هه‌رێمی كوردستان دروست كرد ،به فۆڕمی فیدڕالی به‌ناو كرا ،له‌بنه‌مادا ته‌نها ناوه‌كه‌ی فیدڕالی بوو ،چونكه له‌هه‌موو كار و كرده‌وه‌یه‌كی سه‌ربه‌خۆبوو ،هیچ په‌یوه‌ندیه‌كی ئیداری له‌گه‌ڵ ناوه‌ند نه‌بوو ،وه‌كوتر ده‌وڵه‌تۆچكه‌یه‌كی بێ ناونیشان بوو ،واتا له‌هیچ شوێنێك په‌سند نه‌كرابوو .له‌دوای 2003هه‌مان ده‌وڵه‌تۆچكه ئه‌مجاره‌یان به ئیمتیاز و ده‌سكه‌وتی زیاتر له‌ته‌واوی باشور حكومی كرد ،به‌ناوی فیدڕاڵی ،به‌اڵم هیچ پێوانه‌یه‌كی فیدڕاڵی جێبه‌جێنه‌كردن، نمونه‌ش ئه‌و ده‌ستوره‌ی كه له‌عێراق كه هه‌یه و ده‌سه‌اڵتی سیا�سی كوردی به ده‌سكه‌وتێكی مێژووی په‌سندی كردبوو ،به‌اڵم ئه‌وه‌ی یه‌كه‌م پێشێل كاری بۆ كرد خودی ئه‌وانه‌بوون كه چه‌پڵه‌یان بۆ سه‌ركه‌وتن به «به‌ڵێ» بۆ ده‌ستور لێده‌دا .هه‌ر ئه‌وانه‌ش دوای 12ساڵ ده‌ڵێن ئه‌و ده‌ستوره به‌كه‌ڵك نایه‌ت و له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌ستور ده‌بێ جیا ببینه‌وه ،له‌ده‌ستوری عێراقیش هیچ به‌ندێك بۆ جیابوونه‌وه نیه!! ئه‌وه‌ی پێویسته بگوترێ ئه‌ویش ئه‌و هزر و چه‌مكه سیاسیه‌یی له‌باشور هه‌یه بێ چاره‌ی قوڵ ده‌كاته‌وه ،یان ته‌سلیم ده‌بێ یان راده‌كات ،واتا خاوه‌ن چه‌مك و هێڵی چاره‌سه‌ری سیاسیانه نییه ،هه‌مانكات له‌سه‌ر بنه‌مای ده‌سكه‌وت و ده‌رفه‌ت بۆ گه‌لی كوردستان بیرناكاته‌وه ،نمونه «به‌ر له ریفراندۆم و به‌ر له‌هێرشه‌كانی 19
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
حشدی شه‌عبیش عه‌بادی داوای ده‌كردن وه‌رن رێكه‌وین هه‌تا ئاماده‌ین ده‌ستوریش هه‌مواربكه‌ینه‌وه« ،ئێستا كه له‌پشت شاره‌دێی پردێ وه گوایه به‌رگری ده‌كه‌ن و ده‌ڵێن» ئاماده‌ین بۆ دانوستندن و رێكه‌وتن» بێگومان ئه‌وه ده‌ریده‌خات چه‌نده نه‌زان و سه‌یرو سه‌مه‌ره‌ن» له‌كاتێكدا هێزی به‌رامبه‌رت الوازه ناچی بۆ دانوستاندن و رێكه‌وتن ،كاتێك ئه‌و سه‌ركه‌وتووه ده‌ڵێی وه‌ره رێكه‌وین» ،به‌ڵكو له‌سه‌ر بنه‌مای زۆرترین ده‌سه‌اڵت و حكومی حیزبی و بنه‌ماڵه‌ی بیر ده‌كاته‌وه .بۆیه‌ش ئه‌وه‌ی حكوم ده‌كات بنه‌ماڵه و زهنیه‌تی حیزبگه‌رایه .بێگومان ئه‌و چه‌مك و رێبازه‌ش له‌بنه‌ڕتدا ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه له‌خۆ ده‌گرێت ،چونكه هزری ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه به‌هیچ شێوه‌یه‌ك په‌یوه‌ندی به چاره‌سه‌ری و پر�سی ئازادی گه‌الن نییه، ئه‌وه‌ی وا هه‌ست بكات به رێباز و چه‌مك و فۆڕمی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه ده‌گاته ئازادی ،ئه‌وا شتێكی ئه‌و تۆی له چه‌مكی ئازادی و پێكه‌وه ژیان و خۆشگوزه‌رانی و یه‌كسانی و مافی گه‌الن و ئاین و ئاینزا و باوه‌ڕیه‌كان تێنه‌گه‌یشتووه ،به‌تایبه‌ت به‌هیچ جۆرێك چه‌مكی ئازادی و یه‌كسانی ژن و پیاو ،ده‌رفه‌ت ره‌خسان له‌به‌رده‌م گه‌نج و الوان نابینێ ،چونكه خودی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه به چه‌مكی پیر ساالری ئاخێنراوه ،بۆیه هه‌ڵه‌یه ئه‌گه‌ر گه‌نج و الو چاوه‌ڕێی بوونی رۆڵی پێشه‌نگایه‌تی و هه‌بوونی ده‌رفه‌تی خۆگوزاره كردنی لێ بكه‌ن .بۆیه ده‌بێ چه‌مكی كوردستانێكی ئازاد و ده‌وڵه‌تی كوردی له‌یه‌كتری جیا بكرێنه‌وه .چونكه ئه‌وه ئاشكرایه ئێمه‌مانان و هه‌موو شۆڕشگێڕ و 20
واڵتپارێز و ئازادیخوازان له‌كوردستان، كوردستانێكمان ناوێت كه ده‌ستپۆتیزم، چه‌وسانه‌وه ،ناعه‌داله‌تی ،پارچه پارچه بوون ،كوشتنی رۆژنامه‌نووس ،نه‌بوونی ئازادی سیا�سی ،نه‌بوونی یه‌كسانی، هبوونی ژن كوژی و دابه‌ش نه‌كردنی داهات به‌یه‌كسانی ،نه‌بوونی ژێرخانی ئابوری ،خۆ سه‌پاندنی بنه‌ماڵه و حیزب و گرووپی مافیایی و چه‌ته و بازرگانانی شه‌ڕ
جارێكیتر سه‌لمێنرایه‌وه
له باشور ،كورد چه‌نده‌ی
هێز و تانك و تۆپی
هه‌بێ ،به‌اڵم كه‌لتوری
راكردن ،سه‌نگه‌ر
چۆڵكردن و بڕوبیانو
هێنانه‌و ه بۆ شكست و
هه‌ره‌سه‌كان ته‌واو نابێ.
و بازرگانی به‌مرۆڤه‌وه به‌ناوی ده‌وڵه‌ته‌وه بكرێت ،كۆچی گه‌نجان و رۆشنبیر و ئه‌كادیمیسێنان بۆ ده‌ره‌وه ،وابزانم كه‌سمان ئاماده‌نین خۆمان فیدای ئه‌وانه بكه‌ین ،چونكه داواكاریه‌كانیان پێچه‌وانه‌ی ئێمه‌ن ،چونكه ئێمه پێشمه‌رگه‌یه‌كی، سه‌ربازێكی، گه‌ریالیه‌كی ،شه‌رڤانێكی ،ماندونه‌نا�سی وونی كوردستانی ئازادین. ئه‌وه‌ی وه‌ك ئه‌نجام له ریفراندۆم ده‌ركه‌وتوون چه‌ند خاڵێكی گرنگن-1 : هه‌ر�سێ داگیركه‌ری سه‌ركوردستانی
كردوه به‌یه‌ك ،بێگومان سوریا له گیاناڵدایه بۆیه ناتوانێ جموجۆڵ بكات ،چونكه له ماوه‌ی ئه‌و پێنج ساڵه‌ی رابردوو كورد گه‌وره‌ترین و سه‌ركه‌وتووترین هێزی ناوچه‌كه‌بووه، ریفراندۆم هه‌ر�سێ داگیركه‌ری كۆكرده‌وه‌و پیالن و به‌رنامه‌ی هاوبه‌شیان دانایه‌وه بۆ چۆنیه‌تی باشتر و زیاتر و توندتر و به‌هێزتر له‌ناوبردنی گه‌لی كوردستان. -2جارێكیتر سه‌ملێنرایه‌وه له باشور، كورد چه‌نده‌ی هێز و تانك و تۆپی هه‌بێ، به‌اڵم كه‌لتوری راكردن ،سه‌نگه‌ر چۆڵكردن و بڕوبیانو هێنانه‌وه بۆ شكست و هه‌ره‌سه‌كان ته‌واو نابێ. -3هێزی دایه‌وه به‌ر ده‌وڵه‌تی عێراق تاكو هێرش بكاته‌وه سه‌ر كوردستان و داگیركه‌ری خۆیان له‌سه‌ر خه‌ڵكی كوردستان به‌ڕێوه‌به‌رنه‌وه. -4سه‌ملاندی به‌بێ سیاسه‌تی یه‌كریزی و یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی ،نه ئۆتۆنۆمی ،نه فیدڕالی و نه ده‌وڵه‌ت ناتوانێ سه‌ربگرێ و بپارێزرێت. چۆن ده‌كرێت ئه‌زموون له‌و • شكسته‌سیاسیه وه‌ربگرین: ئه‌وه‌ی روویدا به‌هه‌ست و سۆز چاوه‌ڕێی نه‌بووین ،به‌اڵم هه‌ر مرۆڤێكی ژیر كه‌ده‌ست بخاته سه‌ر ویژدانی ده‌زانێ ئه‌و وشكه كه‌ڵه‌كه هه‌تا سه‌ر سه‌رناگرێ و له‌شوێنێك ئه‌ڕمێ ،ئه‌گه‌ر خوێنی شه‌هیده‌كان و ماندوبوون و ره‌نجی پێشمه‌رگه و گه‌ریال و شه‌رڤان نه‌بوایه ،ئه‌و سیاسه‌ته‌ی ده‌سه‌اڵتداران له باشور دۆڕانی خۆیان له ئابی 2014راگه‌یاندبوو ،هه‌ڵبه‌ت هێزه نێوده‌وڵه‌تیه‌كانیش ئه‌وكات ده‌یانویست www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ئه‌مانه بمێنن ،قۆناخێكی سه‌ختمان له‌تێكۆشان ،له‌و پێناوه‌ش شه‌هید و له‌گه‌ڵ بردنه سه‌ر ،چونكه كاره‌ساتی قوربانیه‌كی زۆری داوه ،هێشتا خوێنی شه‌نگالی تێدابوو ئه‌ویش وێنه‌ی كركوك فرۆشرابوو ،به‌اڵم دیسان به‌رگه‌مان ه به‌دوای گرتن ،داوایان كرد كه وانه‌یان له پێویست رابردوو وه‌رگرتووه ،بۆیه ده‌یانه‌وێت هێلی سیاسه‌تی به‌هێزتر له گۆڕه‌پانه‌كه‌بن و سه‌ره‌ڕای برسیه‌تی و نه‌بوونی كار و مووچه و دزی ئه‌خالقیه‌وه ه به‌هێلی و تااڵنیش ،دیسان به«به‌ڵێ» ده‌نگیان بگه‌ڕێت ك بۆدان و كردنیان به ده‌وڵه‌ت ،به‌اڵم سێیه‌م ناسراوه، ئه‌فسوس ئه‌وه نه‌بوون كه مانگێك پێویسته ئیراده‌ی ده‌وڵه‌ته‌كانتان بپارێزن. بۆیه 16ی تشرینی یه‌كه‌می 2017خۆبه‌ڕێوه‌بردنی ئیتر پێویسته دوا ده‌رفه‌تبێ ،ئیتر دیموكراتیانه‌ی خۆی پێویسته به‌و حیزب و هێز و رێكخستن و به‌ده‌ست بخات. ده‌سه‌اڵتدارانه بگووترێ ئیدی به‌سه!! هیچیان له‌ده‌ست نایه‌ت له‌ده‌روه‌ی دزی هه‌ڵه‌بجه و ئه‌نفالی لێ وشك نه‌بۆته‌وه، و تااڵن و درۆ و فیشاڵ و پارچه كردنی بۆیه ناكرێ چیتر چاره‌نوو�سی خۆی واڵت و له‌په‌لوپۆخستنی كۆمه‌ڵگه ،په‌یوه‌ست بكا به‌و سیاسه‌ته فاشیل و خه‌ڵكی باشور خاوه‌ن ئه‌زمونێكی زۆره به‌رژه‌وندی خێزان و حیزب په‌رستیه، www.komelge.com
پێویسته به‌دوای هێلی سیاسه‌تی ئه‌خالقیه‌وه بگه‌ڕێت كه به‌هێلی سێیه‌م ناسراوه ،پێویسته ئیراده‌ی خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموكراتیانه‌ی خۆی به‌ده‌ست بخات ،پێویسته ستراتیژی پاراستنی ره‌وا بونیادبنێت ،پێویسته هێڵ و رێباز و فه‌لسه‌فه و سیاسه‌تی نه‌ته‌وه‌یی رێبه‌ر ئاپۆ به‌بنه‌ما بگیرێت، « چونكه ئه‌مڕۆ رێبه‌ر ئاپۆ رێبه‌ری شۆڕ�شی كوردستان و گه‌النی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاسته«» له‌پێناو ئه‌وه‌ی خه‌ڵكی باشور بتوانێ به‌دیل و جێگره‌وه‌ی باشتر بدۆزێته‌وه كه خودی خه‌ڵك خۆی تێدا خاوه‌ن بڕیاربێت و به‌ده‌ستی خۆی خۆی به‌ڕێوه‌ببات و بڕیار له‌سه‌ر چاره‌نوو�سی خۆی بدات ،ئه‌گه‌رنا ئه‌و سیاسه‌ته كالسیك و شكستخواردوو بێ ئیراده و نا نه‌ته‌وه‌یه ،نه‌ك جارێك سه‌د جاریتر ده‌مانفرۆشێته‌وه به‌تورك و عه‌ره‌ب و عه‌جه‌م. 21
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
کورد ل ه باشور له سایه‌ی حیزب و ده‌سه‌اڵتی ته‌قلیدیه‌و ه پ .د .ساالرباسیره
حیزبه بنه‌ماڵه‌یی و ته‌قلیدیه‌کانی ده‌سه‌اڵت له هه‌رێمی کوردستان و هاوشێوه‌کانی که حیزبی دیکتاتۆرین ئیتر هه‌ر نێوێکی به‌خۆیه‌وه نابێت ،په‌ڕله‌مان و حکومه‌ت تێیدا بێکاریگه‌ره‌و له‌الیه‌ن حیزبه‌وه فه‌رمانڕه‌وایی ده‌کرێت و حیزبیش له‌م سیستمه‌دا حیزبی قائیده‌و حیزبی قائیدیش وه‌ک یه‌کێتی و پارتی هه‌میشه به ئاڕاسته‌ی تاک حیزبیدا ڕۆیشتون .سه‌رۆکی ئه‌م حیزبه بنه‌ماڵه‌یی و خێزانیانه ده‌یانه‌وێ ڕۆڵی کاریزما ببینن و به‌رگی حیزب و سیاسه‌تیش بکرێنه به‌ری ئه‌مان .له‌م سیستمه‌دا داروده‌سته کاره‌کان ده‌به‌ن به‌رێگاوه‌و سیستمه‌که سیستمیکی موئه‌سه‌ساتی نیه‌و له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌قڵ و مه‌نتق دانه‌مه‌زراوه‌و بڕوای به سیستمی المه‌رکه‌زی نیه‌و هه‌ربۆیه له‌گه‌ڵ بنه‌ما دیموکراسیه‌کان یه‌کتر ناگرێته‌وه .کۆمه‌ڵگه له سایه‌ی ئه‌م شێوازی ده‌سه‌اڵت و سیستم ه حیزبیه‌دا گه‌شه ناکات و ئابورییش تێیدا گێر ده‌بێت و ئابوری خزمایه‌تی تێدا په‌یره‌و ده‌کرێت، هه‌ربۆیه گرنگه له ڕوانگه‌ی زانستی سیاسیه‌وه بۆ شیکردنه‌وه‌ی رۆڵی حیزب 22
و ئه‌و به‌ناو سیستمه سیاسیه‌ی هه‌رێم بڕوانین. کۆمه‌ڵگه‌ی دواکه‌وتوو دیکتاتۆر به‌رهه‌م دێنێت
خه‌سڵه‌ته‌کانی
کۆمه‌ڵگه‌ی
ته‌قلیدی بریتیه
ه پێکهاته‌یه‌کی ل
داخراوی کۆمه‌اڵیه‌تی
ه به‌زه‌حمه‌ت ک
خۆی ده‌داته ده‌ست
گۆڕانکاری به‌تایبه‌ت به‌مۆدێرن کردنی
هه‌ره‌می سه‌ره‌وه‌ی.
هێشتا کوردی کۆمه‌ڵگه‌ی زۆر تاڕاده‌یه‌کی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی دواکه‌وتوه‌و ته‌قلیدیه .خه‌سڵه‌تی کۆمه‌ڵگه‌ی ته‌قلیدییش بریتیه له‌کرده‌وه ته‌قلیدی ه کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان .واتا ئه‌و کرده‌وانه‌ی که له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌قڵ و مه‌نتق دانه‌مه‌زراوه ،به‌ڵکو له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و کرده‌وانه‌ی که سه‌رده‌مانێک کاری پێکراوه‌و جێگیربوه‌و به میرات ماوه‌ته‌وه وه‌ک شتێکی ته‌قلیدی .یه‌کێک له خه‌سڵه‌ته‌کانی کۆمه‌ڵگه‌ی ته‌قلیدی بریتیه له پێکهاته‌یه‌کی داخراوی کۆمه‌اڵیه‌تی که به‌زه‌حمه‌ت خۆی ده‌داته ده‌ست گۆڕانکاری به‌تایبه‌ت به‌مۆدێرن کردنی هه‌ره‌می سه‌ره‌وه‌ی .ده‌سه‌اڵتی سیاسیش خه‌سڵه‌تێکی حوکمی فه‌ردیه تێیدا .ئه‌ندامانی ئه‌م کۆمه‌ڵگه‌یه سه‌ربه‌خۆییان نیه‌و به‌ستراونه‌ته‌وه به‌نه‌ریتی گشتی کۆمه‌ڵگه‌که .کۆمه‌ڵگه‌ی دواکه‌وتووش به‌پێی ئه‌زمونه مێژوییه‌کان دیکتاتۆر به‌رهه‌م دێنێت .لێره‌دا هوشیاری ئاینیی زاله به‌سه‌ر بواره‌کانی ژیانی کۆمه‌ڵگه‌دا. ئه‌م جۆره کۆمه‌ڵگه‌یه زیاتر له www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
شوێنی خۆی چه‌قیوه‌و گۆڕانی�شی کاتێکی دورودرێژی ده‌وێ که ئه‌میش به‌نده به‌کۆمه‌ڵێک فاکته‌ره‌وه .له‌م سیستمه ته‌قلیدیه‌دا وه‌ک ئه‌وه‌ی له باشوری کوردستانیش به‌دی ده‌کرێت ئابوری خزمایه‌تی و بارودۆخی پابه‌ندبوون و په‌یوه‌ندی شه‌خسیی دروست بووه‌و ڕۆل ده‌بینێت .ئه‌م ده‌سه‌اڵته‌ی هه‌رێم ده‌سه‌اڵتێکی خێزانی و خێله‌کی و کالسیکیه‌و هوشیاری کۆمه‌ڵگه‌ش وه‌ک پێویست له ئارادا نیه‌و ئه‌و ده‌سه‌اڵته ته‌قلیدیه‌ش سوود له‌م دیارده‌یه وه‌رده‌گرێ و ده‌شیه‌وێ که‌ش و هه‌واو پێکهاته کۆمه‌اڵیه‌تیه دواکه‌وتوه‌ک ه هه‌ر به‌م شێوه کۆنه بمێنێته‌وه له شێوه‌ی داب و نه‌ریته ته‌قلیدیه‌کان .هه‌موو ئاڕاسته‌یه‌کی مۆدێرنیزم و پێشکه‌وتن و هوشیاری کۆمه‌اڵیه‌تی ده‌بێت ه الوازکردن و گۆرینی ئه‌و نه‌ریته ته‌قلیدیه‌ی که‌دواتر ده‌بێته رێگر له به‌رده‌م ده‌سه‌اڵتی ده‌سه‌اڵتداره ته‌قلیدی و خێله‌کیه‌که. هه‌ربۆیه به‌گشت شێوه‌یه‌ک ئه‌م الیه‌نه هه‌وڵی له‌ناوچونی پێشکه‌وتن ئه‌دات و ده‌یه‌وێ کۆمه‌ڵگه کۆنه‌که کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی داخراو بێت و به‌هۆی ناهوشیاری کۆمه‌ڵه‌وه بۆی بچێته سه‌رو ده‌سه‌اڵتدار جێگای یاساش بگرێته‌وه‌و ده‌یه‌وێ له‌م زیاتر کۆمه‌ڵ هیچیتر نه‌بینێت. له‌و کۆمه‌ڵگه‌یانه‌ی که هوشیاری سیا�سی الی هاوالتیان کزو الوازه‌و هه‌روه‌ها ڕه‌و�شی ئابوری و کۆمه‌اڵیه‌تی تیایاندا الوازه ،ئه‌وا سیستمی سیا�سی په‌یڕه‌وکراو له‌ده‌وله‌تدا سیستمێک ده‌بێت که له‌سه‌ر زه‌بروزه‌نگ و خۆسه‌پاندن بنیاد ده‌نرێت .لێره‌دا پێشێلکردنی مافی www.komelge.com
تاکه‌کانی کۆمه‌ڵ و سه‌ربه‌ستیه‌کانیان و بوارنه‌دان به‌گروپی سیا�سی جۆراوجۆر له‌ده‌وله‌تدا شتێکی ئاسایی ده‌بێت و
ده‌کرێت ،ئیتر ئه‌و سیستمه دیکتاتۆری ه سیستمی دیکتاتۆری تاکه که�سی بێت ، یان رێچکه‌یی بێت .حیزبه‌کانی ئه‌م شێوه ده‌سه‌اڵته ناکرێ حیزبی ته‌قلیدی و شمولی نه‌بن له بیرکردنه‌وه‌و له کرداردا :ئه‌وه‌ی له باشور (هه‌رێمی) کوردستاندا به‌دی ده‌کرێت نمونه‌یه‌کی حاشا هه‌ڵنه‌گره.
هه‌لبژاردن رێک
حیزبی سیا�سی ده‌بێت ده‌زگایه‌کی ژیانی ده‌ستوری بێت حیزبی سیا�سی ده‌بێت ده‌زگایه‌کی ژیانی ده‌ستوری بێت .حیزب له‌ژیانی دیموکراسیدا هه‌لبژاردن رێک ده‌خات و به‌شداری تێدا ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگ بهێنێت .حیزب له‌کاتێکدا هه‌ولی به‌ده‌ستهێنانی ده‌نگ و ده‌سه‌اڵت ئه‌دات، هه‌ر بۆی ه گرنگیشه که بیروڕای سیا�سی گه‌لیش بخوێنێته‌وه‌و هه‌روه‌ها بوارو
حیزب له‌ژیانی دیموکراسیدا
ده‌خات و به‌شداری
تێدا ده‌کات بۆ ئه‌وه‌ی ده‌نگ بهێنێت
گه‌ل بێ ئیراده‌ی سیا�سی کراوه .واتا سیستمی دیکتاتۆری له‌ده‌وله‌تدا په‌یڕه‌و
23
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
بنه‌ماکانی ژیانی سیا�سی ڕوون بکرێنه‌وه‌و هه‌لوێست ده‌رباره‌یان وه‌ربگیرێن به‌شێوه‌یه‌ک که له‌کاتی هه‌لبژاردنی گشتیدا توانای بریاری سیا�سی ڕوون و ته‌واو بۆ گه‌ل بخولقێندرێت. ده‌ستور په‌یمانێکی کۆمه‌اڵیه‌تی ه له‌نێوان ده‌سه‌اڵت و کۆمه‌ڵدا ،هه‌ربۆیه ده‌سه‌اڵت ناکرێ ده‌سه‌اڵتێکی ده‌ستوری و شه‌رعی بێت ئه‌گه‌ر ڕاپر�سی گه‌لی له‌سه‌ر نه‌بێت .ئه‌وه‌ی په‌یوه‌ندی به ده‌ستوری هه‌رێمی کوردستان هه‌یه سه‌باره‌ت به حیزبی سیا�سی له مادده‌ی هه‌ژده فه‌قه‌ره‌ی 5دا هاتو ه ،یه‌کێک له‌و بڕگانه : «حیزب ده‌بێت داهات و سه‌رچاوه‌که‌ی و چۆنیه‌تی به‌کارهێنانی بۆ ده‌سه‌اڵتی یاسا ئاشکرا بکات» .به‌الم ده‌ستور و یاسا کاتێک گرنگی خۆی ده‌بێت ئه‌گه‌ر حکومه‌ت به کردار کاری پێبکات و په‌ڕله‌مان لێپرسینه‌وه بکات به‌رامبه‌ریان. حیزب له هه‌رێمی کوردستان �سێ شێو ه له سیستمی حیزبایه‌تی هه‌یه ک ه بریتین له تاک ،سیستمی دوو حیزبی (وه‌ک ئه‌وه‌ی له به‌ریتانیاو ویالیه‌ته یه‌کگرتوه‌کانی ئه‌مریکا هه‌یه) ،هه‌روه‌ها سیستمی فر ه حیزبی؟ ئایا کام له‌م سیستمه حیزبیانه له هه‌رێمی کوردستان پیاده ده‌کرێ؟ ئه‌و به‌ناو سیستمی حیزبایه‌تیه له هه‌رێمی کوردستان به ڕوکه‌ش بریتی نیه له سیستمی تاک حیزب به‌الم سیستمی دوو حیزبیش نیه ،جه‌وهه‌ری ڕاسته‌قینه‌ی «سیستمی حیزبایه‌تی» له هه‌رێمی کوردستان بریتیه له حیزبی قائید .بۆنمونه حیزبه‌کانی وه‌ک یه‌کێتی و پارتی حیزبی قائیدن، به‌الم حیزبی قائیدی کاریزما که ئیراده‌ی 24
سیا�سی به‌نده به که�سی قائیده‌وه .ده‌کرێ بۆ قۆناغیک له قۆناغه‌کان رێگا بدات به دروستبونی حیزبی تر به‌الم خۆی ده‌بێت برا گه‌وره بێت و ده‌سه‌اڵتدار بێت .ئه‌م شێوازی حیزبایه‌تیه چه‌ندین حیزبی سێبه‌ر دروستده‌کات بۆ به‌رژه‌وه‌ندی خۆی و سه‌رلێتێکدانی ڕای گشتی به‌وه‌ی ک ه گوایه سیستمی فره حیزبی پیاده ده‌کرێ .حیزبی قائید هه‌میشه
لێره‌دا بایه‌خ به
دروستکردنی کاریزما ه بریتیه ئه‌درێت ک
ه سه‌رۆکی خێزان ل
و خێل و بنه‌ماڵه
خۆی ،سیاسه‌تێک که
نیشانه‌ی سروشتی
سیستمێکی ته‌قلیدیه. به ئاڕاسته‌ی تاک حیزبیدا ده‌ڕوات و هه‌ربۆیه ناکرێ خه‌سڵه‌تی دیموکرا�سی پێوه دیاربێت .حیزبی سێبه‌ریش له ڕووی زانستی سیاسیشه‌وه بۆی بڕوانین کاریگه‌ریی خراپی هه‌ی ه له‌سه‌ر پڕۆسه‌ی دیموکرا�سی. ئه‌م میتۆده له‌الیه‌ن سه‌رجه‌م حیزب ه دیکتاتۆره‌کانه‌وه کاری پێکراوه .بودجه‌ی ده‌وله‌تیان پێئه‌درێ له‌گه‌ل کورسیه‌کی په‌رله‌مان ،یان پۆستێکی حکومی به‌الم
بێکاریگه‌ر هه‌روه‌ک ئه‌وه‌ی ده‌سه‌اڵتی سیا�سی له هه‌رێم پیاده‌ی کردوه .لێره‌دا حیزبه پچووکه به‌شدارپێکراوه‌کان یان دروستکراوه‌کان وه‌ک ئامرازی بۆ به‌کارده‌هێنرێن پرۆپاگه‌نده سه‌قامگیریی سیا�سی ده‌سه‌اڵت .هه‌روه‌ک ئه‌حزابی سێبه‌ر میدیای سێبه‌ریش هه‌یه. له هه‌رێمی کوردستان هاوپه‌یمانیه‌کی ته‌نیا ( تا ئه‌م ساته وه‌خته) هه‌ره‌می سه‌ره‌وه‌ی دوو حیزبی قائید له‌ژێر دوو ئیداره‌ی جیاوازی حیزبیدا ده‌سه‌اڵت پیاده ده‌کات و حیزب له غیابی ده‌ستوردا سیاسه‌ت و ده‌سه‌اڵت پیاده ده‌کات هه‌ربۆیه شتێکی گرانه لێره‌دا باس له شه‌رعی بوونی ئه‌حزاب بکرێت و کۆمه‌ڵگه‌ی کوردیشیان دابه‌ش کردوه. بێ ئیراده کردنی سیا�سی کۆمه‌ڵگه ئه‌م جیهازی ده‌سه‌اڵت ه به شێوه‌یه‌کی سه‌ره‌کی له که‌سانی پابه‌ندو داروده‌سته به وه‌الو وه‌فا بۆ حیزب و سه‌رۆک دروستبووه .لێره‌دا بایه‌خ به دروستکردنی کاریزما ئه‌درێت ک ه بریتیه له سه‌رۆکی خێزان و خێل و بنه‌ماڵه خۆی .سیاسه‌تێک که نیشانه‌ی سروشتی سیستمێکی ته‌قلیدیه� .سێ ده‌سه‌اڵته‌که (دادوه‌ری ،حکومه‌ت ،په‌رله‌مان) و مافه سیاسیه‌کانی تر له الیه‌ن ده‌سه‌اڵتداره‌وه وه‌ک شتێکی ،مولکێکی شه‌خسیی مامه‌له‌ی له‌گه‌لدا ده‌کرێ و توانای به‌سه‌ر ئامرازه‌کانی ده‌سه‌اڵتدا هه‌یه هه‌روه‌ک به‌سه‌ر شمه‌کێکی خۆیدا هه‌بێت .به‌م شێوه‌یه ده‌کرێ بکڕدرێ و موزایه‌ده‌ی پێوه بکرێ ،له وه‌ره‌سه‌دا به‌ش بکرێ .له‌م بارودۆخه‌دا ئیراده‌ی سیا�سی له کۆمه‌ڵگه سه‌ندراوه‌ته‌وه‌و www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
دوور خراوه‌ته‌وه له هوشیاری سیا�سی. گه‌ل بێ مافی سیاسیه‌و وه‌ک خزمه‌تکار ،وه‌ک ئۆبجه‌کتی ڕوتاندنه‌وه سه‌یر ده‌کرێ نه‌ک وه‌ک هاوالتی له تێڕوانینی کۆمه‌ڵگه‌ی مه‌ده‌نیه‌وه .جوداکردنه‌و ه له نێوان شته شه‌خسیه‌کان و گشتیه‌کان نیه .سه‌رجه‌م په‌یوه‌ندیه‌کانی ده‌سه‌اڵت په‌یوه‌ندی که‌سیی ه نه‌ک موئه‌سه‌ساتی. جوداکردنه‌وه‌ی ده‌زگاکان به ڕوکه‌ش ددان پێدا نراوه ،هه‌ربۆیه ده‌کرێ له ڕای گشتیدا ئاماژه‌ی پێبدرێ ،به‌الم له پراکتیکدا بواره شه‌خسیه‌کان و گشتیه‌کان له‌یه‌کتر جودا ناکرێنه‌وه. داگیرکردنی موڵکی گشتی به ڕێگای ده‌سه‌اڵتداری که‌سه‌وه ڕه‌فتاری پێوه ده‌کرێ هه‌روه‌ک ئه‌م والته هه‌میشه موڵکی خێزان و بنه‌ماڵه (بنه‌ماڵه‌کان) بوبێت .بارودۆخێک خوڵقێندراوه که ته‌نیا به ڕێگای وه‌الو وه‌فا بۆ سه‌رۆک و به ڕێگای حیزبه‌وه ده‌گه‌یت به به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانی خۆت و حیزبیش له‌م هاوکێشه‌یه‌دا بۆته ئامانج نه‌ک ئامراز .دیارده‌یه‌ک که ده‌بێته هۆی سه‌قه‌ت کردنی کۆمه‌ڵگه .هه‌ربۆیه ئه‌م سیستم ه سیاسیه خێزانی و بنه‌ماڵه‌ییانه له هاوکێشه‌ی کۆتایدا به‌هۆی بلۆک کردنی خۆیه‌وه رێگریش ده‌بێت له گه‌شه‌کردن به ئاڕاسته‌ی هه‌رێمێکی ، ده‌وله‌تێکی مۆدێرن .پشت ده‌به‌ستێت به داروده‌سته‌کانی ،به‌ئیداره‌کانی سه‌ر به که�سی ده‌سه‌اڵت و به هێزی چه‌کداری میلیشیاو ئاسایش و ده‌زگا هه‌والگریه‌کانى ...ئه‌م شێو ه سیستمه ته‌واو نوقمی جۆرێک له گه‌نده‌ڵی ده‌بێت ک ه له کۆتایدا سه‌ری سیستم و ده‌سه‌اڵته‌که خۆی ده‌خوات. www.komelge.com
( سه‌رۆک بایه‌خ به باش گوزه‌رانی داروده‌سته‌که‌ی ده‌دات ) ئه‌م شێوازی ده‌سه‌اڵته کار بۆ به‌کاریزمابوون ده‌کات که به‌رێگای سه‌رۆکی بنه‌ماله‌وه پراکتیزه ده‌کرێ به‌الم به‌ر له هه‌موو شتێک پێویسته بایه‌خ به باش گوزه‌رانی داروده‌سته‌که‌ی بدات .به‌رێوه‌به‌رانی ئیداری به‌ته‌نیا
حیزبی کوردی له
باشور نه‌یتوانیوه
قۆناغی ئه‌قڵی
ه دونیای خێاڵیه‌تی ل
په‌یوه‌ندیه سیاسی و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان تێبپه‌رێنن
له‌الیه‌ن سه‌رۆکه‌وه هه‌لده‌بژێردرێن. هه‌روه‌ها سه‌رجه‌م نمونه ته‌قلیدیه‌کان له‌راستیدا به‌و شێوه‌یه چاره ده‌کرێن که‌ده‌لێت« :هه‌رچه‌نده نوسراوه ،به‌الم من پێتان ده‌لیم .»..ئه‌م شێوازی کاریزمایه ڕه‌وتێکی نائه‌قاڵنیه .به‌بۆچوونی من کاریزمایه‌کی نه‌گه‌تیڤ که ده‌یه‌وێ به‌رگی حیزب و فکری سیاسیش گه‌ر بوونی هه‌بێت بکرێته به‌ری ئه‌م و کۆمه‌ڵ ته‌نیا ئه‌م ببینێت .هه‌ر فه‌رمانێک له‌الیه‌ن ئه‌و سه‌رۆکه‌وه ده‌ربچێ به یاسایه‌ک داده‌نێ و ده‌بێت کۆمه‌ڵ جێبه‌جێی بکات و له‌و فه‌رمان و یاسایان ه النه‌ده‌ن .خالی
جه‌وهه‌ریی له‌م به‌رپرسیارێتیه ئه‌وه‌ی ه ک ه هه‌ر به‌رپرسێک نه‌ک هه‌ر له‌الیه‌ن سه‌رۆکه‌وه ده‌ستنیشان ده‌کرێ به‌ڵکو ئه‌وه‌نده‌ش له پۆسته‌که‌یدا بێت ده‌بێت له به‌رگی سه‌رۆکدا ڕۆل و کاریگه‌ریی و چاالکی ببینێت .ده‌سه‌اڵت خواستی له بوونی پلورالیزمی سیا�سی نیه. ئه‌حزابی زۆری ده‌ستکردو ،هه‌ندێکی تری به‌شدارپێکراو یان به‌شدار بوو له ده‌سه‌اڵتدا به‌الم بێکاریگه‌ر ،میدیای زۆری سێبه‌ر...تاد .هیچی گوزارشت له کۆمه‌ڵگه‌یه‌کی سیا�سی پلورالیستی ناکات. هه‌می فیکری مۆدێرنه‌یه‌و خێلیش به‌رهه‌می پێش مۆدێرنه‌یه حیزب وه‌ک خۆی به‌رهه‌می فیکری مۆدێرنه‌یه‌و خێلیش به‌رهه‌می پێش مۆدێرنه‌یه که‌چی حیزبی کوردی له باشور سه‌ره‌ڕای بوونی هه‌موو ئامرازه‌کان نه‌یتوانیوه قۆناغی ئه‌قڵی خێالیه‌تی له دونیای په‌یوه‌ندیه سیا�سی و کۆمه‌اڵیه‌تیه‌کان تێبپه‌رێنن و سیستمه سیاسیه‌که له الیه‌ن خێلی سیاسیه‌وه به‌رێوه ده‌برێت و ده‌بێت سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی خێل ملکه‌چی بریاره‌کانی بن و له دونیای حیزبی کوردیشدا له هه‌رێم و باشوری کوردستان ده‌یانه‌وێ سه‌رجه‌م ئه‌ندامانی کۆمه‌ڵگه له چه‌مانه‌وه‌ی به‌رده‌وامدا بن له‌به‌رده‌م ده‌رگای سه‌رۆک و حیزبدا .ته‌نیا له سایه‌ی حیزبدا ده‌بیته خاوه‌ن پله‌و پایه‌و به‌رژه‌وه‌ندیه‌کانت ده‌سته‌به‌ر ده‌بێت .لێره‌دا ئه‌و حیزبانه ده‌یانه‌وێ له جیهانێکی گۆڕاوی سیا�سی و مێژویی و ئابوریدا به ئه‌قڵیه‌تێکی نه‌گۆڕو به‌سه‌رچوو پیاده‌ی سیاسه‌ت و ده‌سه‌اڵت بکه‌ن و درێژه به سیاسه‌ت و ده‌سه‌اڵتی سیا�سی بدات. 25
NO:23 - December 2017
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بۆچی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی؟ دیارغه‌ریب(هه‌ڵمه‌ت) دەخوازێت كە ڕێز لە کۆمه‌ڵگه‌و به�شی دووه‌م پێوانەكانی دیموكراتییەت بگرێت و پەیوەندی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دانیان پێدا بنێت .بێگومان ئەو دان پێدانە نانەش دووالیەنە دەبێت ،ئەگەر دیموكراتی لەگەڵ دەوڵەتدا خۆبەڕێوەبەری دەوڵەت ماف و ناسنامەی گەلی پەسەند سیستەمی دیموكراتی سیستەمێكە كار بۆ كرد ،ئەو كاتە گەلیش دامەزراوەكانی ڕوخاندنی دەوڵەت ناكات چاوەڕوانی�شی دەوڵەت پەسند دەكات. لە دەوڵەت نییە بۆ ئەوەی خۆی پێگەكانی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری رێكبخات .دەخوازێت لەچوارچێوەی پرەنسیپی حقوق و پێوەری دیموكراتیدا دیموكراتی هاوواڵتێتی ئازاد كارەكتەری مامەڵە لەگەڵ دەوڵەتدا بكات. رێكخستنی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری سەرەكی دروستكردنی ئەم سیستەمەیە دیموكراتی پەیوەندی بە شێوەو بەبێ هاوواڵتی ئازاد ناتوانین باس لە میكانیزمەی دەوڵەتەوە نییە .واتە سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی مەرج نییە دەوڵەت ناوەندی بێت یان بكەین ،بە واتایەكی تر بەبێ بوونی فیدراڵ یان كۆنفیدراڵ هەتا سیستەمی هاوواڵتی ئازاد ناتوانین کۆمه‌ڵگه‌یەكی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی خۆی دیموكرات و یەكسان بونیاد رێكبخات .پەیكەر و شێوەی دەوڵەت بە بنێین .هەربۆیە هەنگاوی یەكەم بۆ هەر ڕەنگێك بێت هاوواڵتی و کۆمه‌ڵگه‌ی دروستكردنی ئەم سیستەمە ،ئافراندنی ئازاد دەتوانن لەناو کۆمه‌ڵگه‌دا تاكی ئازادە .هەر بۆیە گرنگە لەسەرەتادا سیستەمی خۆیان بئافرێنن ،چونكە لەم باس لە ڕۆڵی تاك بكەین لەناو سیستەمی سیستەمەدا پشت بە دامودەزگاكانی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا. دەوڵەت و رێكخستنەكانی دەوڵەت ڕۆڵی تاك لە سیستەمی نابەسترێت .سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی تەنها ئەوە لە دەوڵەت خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا
خۆبەڕێوەبەری سیستەمی دیموكراتی پشت بە ڕێكخستنی کۆمه‌ڵگه دەبەستێت ،بەبێ کۆمه‌ڵگه‌یەكی وشیارو ڕێكخراو ناتوانین باس لەم سیستەمە بكەین .دیارە کۆمه‌ڵگه‌یەكی وشیارو ڕێكخراویش بەهەبوونی تاكی وشیارو ئازاد دروست دەبێت .هەر بۆیە تاكی ئازاد ڕۆڵێكی سەرەكی و دیاریكەری هەیە لە بونیادنانی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا .واتە بەبێ بوونی هاوواڵتییەكی ئازاد ناتوانرێت سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی بونیاد بنرێت .بەاڵم دەبێت بزانین ئەو تاكە ئازادە چۆنەو جیاوازی لەگەڵ تاكی ئاساییدا چیە؟ تاك لەم سیستەمەدا پەیوەندییەكی لەچوارچێوەی كۆمەاڵیەتی یاخود نەتەوەیی یاخود هەر پێكهاتەیەكی تری كۆمەاڵیەتی ئینتیمای خۆی دیاری دەكات و لەپێناوی رێكخستنێكی دیموكراتیانەی ئەو پێكهاتەیەدا خەبات دەكات .چارەسەری ئەم پرسانە لە دروستكردنی دەوڵەتی نەتەوەیی یان ئەتنیكی یان مەزهەبیدا نابینێت ،بەڵكو لە ڕێكخستنی دیموكراتیانەی ئەو كۆمەڵەدا دەبینێت.
26
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
بۆ نموونە بۆ چارەسەركردنی پر�سی نەتەوەیی ،دروستكردنی دەوڵەتی نەتەوەیی وەكو چارەسەر نابینێت، لە جێگەی ئەوە دروستكردنی نەتەوەیەكی دیموكرات و رێكخستنی ئەو نەتەوەیەو بە ئیرادەكردنی وەكو چارەسەری دەبینێت .لەهەمانكاتدا چارەسەری ناكۆكییە نەتەوەییەكان لە ڕێگەی خۆسەپاندن یاخود خۆڕادەستكردنی بەرامبەرەوە نابینێت، بەڵكو چارەسەری لە پەیوەندییەكی هاوتاو هاسەنگی نێوان رێكخستنی دیموكراتیانەی نەتەوەكاندا دەبینێت. ئەم مۆدیلە بۆ پێكهاتە ئەتنیكی و ئایینی و ئایینزاییەكانیش بە بنەما دەگرێت. دیارە تاك بۆ ئەوەی بتوانێت ئەم ڕۆاڵنە بەرجەستە بكات پێویستە ئەو پێگەیە تێپەڕ بكات كە سیستەم بە تاكی بەخشیوە .ئەمە لە کۆمه‌ڵگه‌ی باو و دەوڵەتە سۆسیالیستە بونیادنراوەكاندا دەبینین كە تاك تا ئاستێكی زۆر بێ ڕۆڵ دەكرێت و پێوانەكانی دەوڵەت و کۆمه‌ڵگه بەسەر تاكدا دەسەپێنرێت و بەمڕەنگە تاك ناتوانێت خوڵقكار و خاوەن ڕۆڵ بێت .پێچەوانەی ئەمە لەسیستەمی سەرمایەداریدا لەبن ناوی ئازادیی تاكدا الیەنە غەریزییەكانی تاك فووی تێدەكرێت و ئەمەش وادەكات تاك لەپێناوی بەدەستهێنانی داخوازییە شەخسییەكانی و تێركردنی ئارەزووەكانیدا هیچ سنوورێك نەناسێت و تاكڕەوێتی تاك بگاتە لووتكە و پرەنسیپ و پێوانە ئەخالقییەكانی کۆمه‌ڵگه هیچ حیسابی بۆ نەكرێت. هەربۆیە لەپێناوی ئافراندنی تاكێكی ئازاد یاخود هاوواڵتییەكی ئازاددا www.komelge.com
پێویستە ئەم دوو ناهەوسەنگییە ڕاست بكرێنەوە ،واتا تاك و کۆمه‌ڵگه هاوسەنگ بن ،چەندە تاك بوون ئەوەندەش کۆمه‌ڵگه‌بوون هەبێت. هەروەها ناسنامەی تاك نەبەسترێت بە دەوڵەتەوە ،كە ئەمە جیاوازی سەرەكیە لە نێوان هاوواڵتی سیستەم و هاوواڵتی ئازاددا .چونكە لە سیستەمی دەوڵەت نەتەوەو ئەو دەوڵەتانەی پێیان دەوترێت دەوڵەتی هاواڵتی (كە ئەمە درۆیەكی شاخدارەو تەنیا بۆ فریودانی تاكەكانی کۆمه‌ڵگه‌یە) تاك ئینتیمای بۆ دەوڵەت هەیەو لە ڕێگەی دەوڵەتە دەناسرێتەوە، بەاڵم لە سیستمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا تاك ئینتیمای بۆ کۆمه‌ڵگه هەیەو لەڕێگەی ناسنامە دەناسرێتەوە. كۆمەاڵیەتیەكانیەوە بۆ نمونە لە سیستمی ئەمڕۆدا كاتێك پرسیار لە كەسێكی كوردی باشووری كوردستان بكرێت كە هاوواڵتی كوێیە دەبێت بڵێت كە هاواڵتی ئێراقە. بەاڵم لە سیستمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا شانبەشانی ئەوەی كە هاواڵتی ئێراقە دەڵیت هاوواڵتی ئازادیی نەتەوەی دیموكراتی كوردم .واتە تاكەكان دەبنە خاوەنی دوو ناسنامە، ناسنامەی کۆمه‌ڵگه‌كەیان و ناسنامەی ئەو دەوڵەتەش كە تێیدا دەژین .ئیتر نە دەوڵەت و نە خۆبەڕێوەبەریە هەرێمیەكان ناسنامەی نەتەوەیەك یان ئەتنیكێك هەڵناگرن .لە سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا تاك لەگەڵ کۆمه‌ڵگه‌و دەوڵەتیشدا لەناو هاوسەنگیدا لەپەیوەندیدا دەبێت. واتە پێویستە تاك سنووری کۆمه‌ڵگه‌و دەوڵەت و پرەنسیپەكانیان بناسێت و
کۆمه‌ڵگه‌و دەوڵەتیش سنووری ئازادیی تاك بناسن .لێرەدا ئەو ڕاستییە دەرك پێبكرێت كە ئازادیی رەها نە بۆ تاك نە بۆ کۆمه‌ڵگه‌و دەوڵەت بوونی نییە .ئازادیی ڕەها ئەگەر لەالیەن تاك یان کۆمه‌ڵگه یان دەوڵەتەوە پەیڕەو بكرێت بە واتای تێپەڕاندنی سنووری ئازادیی و مافەكانی بەرامبەرە .هەربۆیە شانبەشانی مافی ئازادیی پێویستە باس لەبوونی عەدالەت و یەكسانی بكرێت ،لەكاتێكدا توانرا لە پرەنسیپدا عەدالەت و یەكسانی جێگیربكرێت ئەو كاتە دەتوانرێت ئازادییش وەكو مافێك پەیڕەو بكرێت. ئەوەی كە گرنگە لێرەدا ئاماژەی پێ بكرێت ئەوەیە كە تاك وکۆمه‌ڵگه لە خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا پشت بە جیاوازیەكان دەبەستن و جیاوازیەكان وەكو دەوڵەمەندی دەبینین نەك وەكو كێشە .بەمڕەنگە تاك دەتوانێت پێشەنگایەتی بكات بۆ سیستمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی و کۆمه‌ڵگه‌ش دەتوانێت خاوەنداری لە بەها ئەخالقی و ژیانییەكانی خۆی بكات، هەروەها سنوور بۆ دامەزراوەكانی دەوڵەتیش دادەنرێت كەنەتوانن خۆیان بسەپێنن بەسەر کۆمه‌ڵگه‌و تاكدا .دوای ئافراندنی تاكی ئازاد ئیتر كاركردن لەسەر بونیادنانی سیستەم دەبێتە ئەركی سەرەكی ئەم تاكە .بۆ دروستكردنی سیستەمەكەش ئەم هەنگاوانە پێویستە: یەكەم :دروستكردنی ئەكادیمیای زانستی و پەروەردەكردنی تاك و کۆمه‌ڵگه .ئەكادیمیاكان دەبێت بەشێوەیەك بن كە بتوانن تاك و کۆمه‌ڵگه لەسەر بنەمای ئەم سیستەمە 27
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
جیاوازیە لێرەدا دەكرێت پەروەردە بكەن .ڕاستە ئەمڕۆ گەلێك خۆی پەروەردە بكات ،هەتا بتوانێت دامودەزگای ئەكادیمی و پەروەردەیی لەڕووی رۆشنبیری و عەقڵییەتەوە سەرەكیەكانی سیستەمی پەروەردە لە بوونیان هەیە ،بەاڵم پرەنسیپەكانی زەمینەی بونیادنانی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی و سیستەمی پەروەردە و فێركردن ئەو پرەنسیپ خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی دروست پەروەردە لەدەوڵەتدا لەچەند خاڵێكدا كورت بكەینەوە. و پێوەرانەن كە لەچوارچێوەی بكات. 1ـ پەروەردەی خۆبەڕێوەبەری لێرەدا دەبێت دەرك بەو ڕاستیە مۆدێرنیتەی سەرمایەداریدا داڕێژراون و سیستەم لە رێگەیەوە دەخوازێت بكەین كە هیچ سیستەم و نوێگەریەك دیموكراتی هاوسەنگی ژینگە ،ڕەگەز تاك بۆخۆی بئافرێنێت .واتا سیستەمی بە بێ پەروەردەیەكی تایبەت بە خۆی و کۆمه‌ڵگه بەبنەما دەگرێت .ئەمەش پەروەردە سەكۆیەكە بۆ پاراستنی لەدایك نابن و نابنە هەمیشەیی .ئەوەتا وا دەكات كە ئەو پەروەردە مرۆڤێك سیستەمی دەسەاڵت .ئەوەتا ئەو تاكەی لەمێژوودا دەبینین كە ڕاهیبەكانی بەرهەم بێنێت كە خۆی بەبەشێك لەناو سیستەمی پەروەردەی دەوڵەتدا سۆمەر لە ڕێگەی میتۆلۆژیەوە توانیان لەگەردوون ببینێت و بە شێوەیەك پێدەگات هەمیشە لەهەوڵی ئەوەدایە زەمینەی سیستەمی ئەو پاشایانە ئامادە هەڵسوكەوت نەكات كە زیان بە كە چۆن بتوانێت ببێتە خاوەنی زیاترین بكەن كە خۆیان بە خوداوەند دەزانی .گەردوون بگەیەنێت .هەروەها ژن و بەرژەوەندی و لەناو دەسەاڵتدا ئیمپراتۆرییە ئایینیەكانیش پەرتوكە پیاوێك بەرهەم دینێت كە وەكو موڵك جێگەیەك بۆ خۆی پەیدا بكات ،ئەم پیرۆزەكان و پەروەردەی ئایینیان كردە سەیری یەكتری نەكەن و خۆیان تاكە هەمیشە دەسەاڵت بۆخۆی وەكو بنەما بۆ چەسپاندنی سیستەمەكانیان .بەتەواكەری یەكتر ببینن .هاوكات گەرەنتی دەبینێت .هەرئەمەش وا دەكات مۆدێرنیتەی سەرمایەداریش ئەو تاكێك گەورە دەكات كەپیشەكەی خۆی كە ئەو تاكانە لەناو سیستەمدا هەمان مۆدێلە پەروەردەییەی ئەمڕۆی كردۆتە خۆش بوێت و پیشە نەكات بە هۆكاری ڕۆڵی یەكتری ببینن .واتە جێگەو پێگەی بناغەی چەسپاندنی سیستەمەكەی .جیاكاری و چینایەتی ،ڕێز لە پیشەی تاك زۆر كاریگەری نابێت لەسەر ڕۆڵی هۆكارێكی سەرەكی داڕمانی یەكێتی هەر كەسێكی تر بگرێت .بەم شێوەیە تاك ،هەر بۆیە لە بوارە جیاجیاكانداو سۆڤیت و بلۆكی سۆسیالیستی ئەو پەروەردە ڕێگە لەوە دەگرێت لەپێگەی جیاشدا چەندە گۆڕانكاری لە بونیادنراویش ئەوەبوو كە نەیانتوانی تاكێك بەرهەم بێت كە خۆی بەناوەندی تاكەكانیشدا ئەنجام بدرێت ئەوانەی كە مۆدێلی پەروەردەی خۆیان گەشە پێ گەردوون و کۆمه‌ڵگه ببینێت و لەو دێن بە هەمان پرەنسیپی ئەوانەی پێش بدەن و سیستەمی پەروەردەكەیان ڕوانگەیەوە سەیری دەوروبەر بكات. خۆیان كار دەكەن .ئەمەش ناچارمان لە ناوەڕۆكدا زۆر جیاوازی نەبوو بەاڵم لەپەروەردەی دەوڵەتدا مرۆڤ دەكات كە لەچوارچێوەی سیستەمێكی لەگەڵ ئەو سیستەمەی كە ناوەندە دەكرێتە ناوەندو بناغەو مرۆڤ فێری مۆدێرنیتەی ئەوە دەكرێت كە گەردوون بۆ ئەوەو نوێدا گرنگی بە پەروەردە بدەین .رۆژئاواییەكانی واتا بنەما فەلسەفی و ژیانییەكانی سەرمایەداری گەاڵڵەیان كرد .لێرەوە لە خزمەتی ئەودا دروست كراوە .لەناو ئەو پەروەردەیە بەشێوەیەك بێت دەگەینە ئەو قەناعەتەی كە هەتا کۆمه‌ڵگه‌شدا جێندەر دەكەنە بناغەی كە بتوانێت پێوانەكانی پەروەردەی سیستەمێكی پەروەردەی نوێ پێش جیاكاری و بەمەش پیاو خۆی بەناوەندی سیستەم تێپەڕێنێت .هەر بۆیە ئەركی نەخرێت ،ناتوانرێت سیستەمێكی نوێ کۆمه‌ڵگه دەبینێت و ژن دەكەنە هەر تاكێكی ئازادە لەالیەكەوە هەمیشە بونیاد بنرێت .هەر لەبەر ئەمەیە كە بوونەوەرێكی الوەكی .لەبەرامبەر خۆی پەروەردە بكات ،لەالیەكی ترەوە ڕێبەر عەبدوڵاڵ ئۆجاالن دامەزراندنی ئەمەدا هەندێك گروپ و ڕێكخراو لەڕێگەی خولی پەروەردەو ڕۆشنبیریی ئەكادیمیای پەروەردەیی بە كۆڵەكەیەكی دەخوازن هاوكێشەكە هەڵگێڕنەوەو ژن و كردنەوەی سەنتەر و ئەكادیمیای سەرەكی دادەنێت بۆ بونیادنانی ببێتە ناوەندو پیاو ببێتە بوونەوەرێكی پەروەردە و رۆشنبیرییەوە دەوروبەری سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی .الوەكی كە ئەوەش هیچ لە بابەتەكە 28
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ناگۆڕێت ،چونكە هەردووال السەنگی ناو سیستەمی بااڵدەستدا دەبینرێت. 3ـ لەپەروەردەی خۆبەڕێوەبەری بەبنەما دەگرن شەڕی دەسەاڵت دەكەن نەك ئازادیی .هاوكاتی ئەوانە لە دیموكراتی زۆر گرنگی بە بەها ئەخالقی پەروەردەی دەوڵەتدا پیشە جیاوازەكان و كۆمەاڵیەتیەكان دەدرێت ،یاساكانی بەهاوسەنگی گرنگیان پێ نادرێت ،دەوڵەت تەنیا ئەو كاتە ڕێزی لێ دەگیرێت بەڵكو گرنگی بە هەندێك پیشەو بابەت كە بكەوێتە خزمەتی کۆمه‌ڵگه‌وە. دەدرێت و هەندێك پیشەو بابەتیش لەم بوارەدا ڕێبەر عەبدوڵاڵ ئۆجاالن بەالوە دەنرێن ،ئەمەش هەمیشە ئەو دەڵێت« :کۆمه‌ڵگه بەبێ یاسا بەڕێوە زەمینەیە لە تاكدا دروست دەكات كە دەچێت ،بەاڵم بەبێ ئەخالق بەڕێوە تاك هەوڵ بدات پیشەكەی بكاتە بناغە ناچێت ».یان دەڵێت «ئەخالق کۆمه‌ڵگه‌یە»ئەمەش چیمەنتۆی بۆ بوونە دەسەاڵتدار. 2ـ لەپەروەردەی خۆبەڕێوەبەری بناغەیەكی سەرەكی پەروەردەی ئەم دیموكراتی تاك لەسەر ئەوە پەروەردە سیستەمەیە .كوردەواری خۆشمان دەكرێت كە خزمەت بەدەوروبەر دەڵێت «ئەخالق شیرازەی کۆمه‌ڵگه‌یە». بكات و لە ڕوانگەی خزمەتەوە لە بێگومان لەهەر جێگەیەك ئەم بنەمایانە دونیا بڕوانێت .ئەمەش وا دەكات گەشەیان پێ بدرێت و كاریان لەسەر كە تاكەكانی کۆمه‌ڵگه ئاسوودەیی و بكرێت و بەگوێرەی سەردەم نوێ ئازادیی خۆیان لە ئاسوودەیی و ئازادیی بكرێنەوە ،ئەوا لەو جێگەیە ژیان گەشە بەرامبەرەكانیان و کۆمه‌ڵگه‌دا ببینن .دەكات .بەپێچەوانەوە لە پەروەردەی ئەمەش دەبێتە بناغەی کۆمه‌ڵگه‌یەكی دەوڵەتدا گرنگی بە یاسا دەدرێت و ئاسوودە .هەرچی پەروەردەی دەوڵەتیە ئەخالق دەخرێتە پەراوێزەوە .ئەمەش تاكەكان لەسەر بنەمای دابینكردنی وا دەكات كە شیرازەی کۆمه‌ڵگه تێك بەرژەوەندیە تایبەتەكانی پەروەردە بچێت و تاكێك بەرهەم بێت كە بەبێ دەكات و ئەمەش وا دەكات كە مرۆڤەكان ئەوەی بەخۆی بزانێت دژی بەها لەڕوانگەی بەرژەوەندییەوە مامەڵە كۆمەاڵیەتیەكان كار بكات و بەمەش لەگەڵ یەكترو لەگەڵ کۆمه‌ڵگه‌شدا كێشەیەكی تر بخولقێنێت .ئەویش بكەن .ئەمەش کۆمه‌ڵگه لە یەكتری ئەنجامدانی كارەكانە بە دابڕاوی لە دوور دەخاتەوەو تاكەكان دەكاتە نەیاری ئەخالق و ویژدان .واتە هەنگاو بۆ یەكتری و لێرەوە بارێكی دەروونی بۆ هەر ئەوە دەنرێت كە کۆمه‌ڵگه‌یەكی دابڕاو تاكێك دروست دەكات كە سەركەوتنی لە ئەخالق و ویژدان دروست بكرێت. خۆی لە ژێركەوتنی بەرامبەرەكەیدا ئەوەش بۆ خۆی لەناوبردنی کۆمه‌ڵگه‌و ببینێت و بەمەش مرۆڤەكان بەرەو ئەوە ژیانە .لەم بوارەشدا سیاسیەكان دەچن كە ببنە گورگی یەكتری .بێگومان پێشەنگایەتی دەكەن ،بەوەی بانگەشە کۆمه‌ڵگه‌یەكی بەو ڕەنگەش ڕۆژبەڕۆژ بۆ ئەوە دەكەن كە سیاسەت و ئەخالق كێشەی زیاتر دەبێت نەك كێشەكانی پەیوەندیان پێكەوە نیەو لە یەكتری كەم ببێتەوە .ئەم ڕاستیەش ئەمڕۆ لە دابڕاون ،بەو كارەشیان گرنگترین كاری www.komelge.com
کۆمه‌ڵگه كە سیاسەتە لە گرنگترین بەهای کۆمه‌ڵگه كە ئەخالقە دادەبڕن، بەوەش گەورەترین گورز لە کۆمه‌ڵگه‌و کۆمه‌ڵگه‌بوون دەدەن. 4ـ لەپەروەردەی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا گرنگی بەزانست دەدرێت، بەاڵم زانستگەرایی پەسند ناكرێت و زانستەكان لەیەكتری دانابڕدرێن، هەروەها بڕوانامە ناكرێتە پێوەری سەرەكی بۆ پێگەو كاری مرۆڤەكان. بەمەش ڕێگە لەو نەخۆشیانە دەگیرێن كە دەرهاویشتەی ئەو جۆرە هەڵسوكەوت و مامەاڵنەن كە بەهۆی سیستەمی پەروەردەی دەوڵەتەوە سەریانهەڵداوە .چونكە لەسیستەمی پەروەردەی دەوڵەتدا بڕوانامە دەكرێتە پێوەر بۆ مرۆڤەكان ،زانستگەرایی و لەبن ناوی پسپۆڕیدا دابڕانی زانستەكان لە یەكتری بە بنەما دەگیرێن .ئەمانەش لەگەڵ خۆیاندا كۆمەڵێك كێشەیان دروست كردووە كە ئەمڕۆ لە كێشە سەرەكیەكانی کۆمه‌ڵگه‌ن ،لە وێنەی كۆپیكردنی بڕوانامە ،كڕینی بڕوانامە و كڕینی پرسیار لە كاتی ئەزمونەكانی خوێندنەگەكاندا . دووەم :بابەتی ئابووری بابەتێكی ترە كە هاوواڵتی ئازاد لە خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا پێویستە بەهەند وەری بگرێت .لە سیستەمی دەوڵەتدا دوو جۆر ئابووری پێشخراوە كە هەردووكیان خزمەت بە کۆمه‌ڵگه ناكەن ،جۆری یەكەم؛ ئابووری دەوڵەتە كە زیاتر لەالیەن دەوڵەتە سۆسیالیست و ئایینییەكانەوە پەیڕەوكراوەو ئەم ئابوورییە بەرژەوەندی دەوڵەت و چینی دەسەاڵتدار بە بنەما دەگرێت. 29
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
ئەزموونەكانی ڕابردوو سەملاندوویانە كە ئەم ئابوورییە ناتوانێت وەاڵمی پێداویستییەكانی تاك و کۆمه‌ڵگه بداتەوە .جۆری دووەم؛ ئابووری تایبەتە كە سیستەمی سەرمایەداری پەیڕەوی دەكات و بەرژەوەندی سەرمایەدارەكان و كۆمپانیاكانیان و قازانجی ئەوان لە بەرهەمهێناندا بە بنەما دەگرێت. واتا ئەمیش پێویستییەكانی کۆمه‌ڵگه بە بنەما ناگرێت و ئەو قەیرانەی ئەمڕۆش رووبەڕووی ئەم سیستەمە بۆتەوە سەرچاوەی خۆی لێرەوە سیستەمی هەربۆیە دەگرێت. خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی شێوازێكی تری ئابووری بەبنەما دەگرێت؛ ئەم ئابوورییەش بە ئابووری هاوبەش یاخود ئابووری کۆمه‌ڵگه ناوزەد كراوە ،ئەم ئابوورییە پێداویستی کۆمه‌ڵگه بەبنەما وەردەگرێت و تاكەكان بەئازادیی بەشداری ئەم ئابوورییە دەكەن و سیاسەتی ئابووریش لەالیەن کۆمه‌ڵگه‌وە دیاری دەكرێت و بەرهەمیش بۆ کۆمه‌ڵگه دەبێت. ئەگەر بەشێوەیەكی رێكوپێك ئەم ئابوورییە پێش بخرێت ئەوا دەتوانرێت بنەمای دووەم بۆ دروستكردنی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی بئافرێندرێت .بۆ زیاتر روون بوونەوەش دەتوانین لەچوارچێوەی ئەم خشتەیەدا جیاوازی نێوان هەردوو سیستەمەكە دیاری بكەین: ئا بو و ر ی
ئابووری دەوڵە ت تایبەت ئابووری کۆمه‌ڵگه 1ـ بەرژوەندی دەوڵەت بە بنەما دەگرێت و لەالیەن دەوڵەتەوە ئاڕاستە 30
دەكرێت1 .ـ بەرژەوەندی سەرمایەدار و كۆمپانیا سەرمایەدارییەكان بە بنەما دەگرێت و لەالیەنی ئەوانەوە ئاڕاستە دەكرێت1 .ـ پێداویستی کۆمه‌ڵگه بە بنەما دەگرێت ،لەالیەنی کۆمه‌ڵگه‌وە ئاڕاستە دەكرێت. 2ـ هەموو ئامرازەكانی بەرهەمهێنان لە ژێر ناوی خۆماڵیكردن و گشتیكردندا دەخاتە ژێر كۆنتڕۆڵی دەوڵەتەوە.
لە بن ناوی ملمالنێی ئازاددا سەرمایەو
ئامرازەكانی
بەرهەمهێنان
لەدەستی چەند
كۆمپانیاو گروپی
كەمدا كۆ دەكاتەوە تاك لەبەرهەمهێنان دادەبڕێت .تاك دەكاتە تاكێكی بێ بەرهەم و لە رێگەی دامودەزگاكانی خۆیەوە بەخۆیەوە دەبەستێتەوە .ئەمەش تاك لە ڕەنج دوور دەخاتەوەو کۆمه‌ڵگه‌ش بەرەو مێگەل 2ـ لە بن ناوی بوون دەبات . ملمالنێی ئازاددا سەرمایەو ئامرازەكانی بەرهەمهێنان لەدەستی چەند كۆمپانیاو گروپی كەمدا كۆ دەكاتەوەو ئەوانە دەبنە خاوەنی هەموو شتێك .تاكڕەوێتی تاك پێشدەخات و بەشێكی زۆری کۆمه‌ڵگه‌ش دەكاتە سوپای بێكاران،
چاوەڕوانی دەستی دەوڵەمەندەكان و كۆمپانیاكانیان دەكەن بیانژیێنن . 2ـ ئامرازەكانی بەرهەمهێنان بەموڵكی هەموو کۆمه‌ڵگه دەبینێت و ڕێگە نادرێت كە لەدەستی چەند كەسێك یان دەوڵەتدا كۆ ببنەوە .هاوسەنگی لەنێوان تاك و کۆمه‌ڵگه بە بنەما دەگرێت و تاك و کۆمه‌ڵگه‌یەكی چاالك و بە بەرهەم بەبنەما دەگرێت .ڕێگە لەو ملمالنێیە دەگرێت كە تەنیا سوودو قازانج بەبنەما دەگرێت .لە جێگەی ئەوە گرنگی بەملمالنێی خزمەت و بەرهەمی پێویست بۆ کۆمه‌ڵگه دەدات. 3ـ ڕێگە بە ئازادیی بازاڕ نادات و بازاڕ لە چاودێری حكومەتدا دەبێت . 3ـ لەبی ناوی ملمالنێی ئازاددا ،بازاڕ ئازاد دەكات بۆ سەرمایەداران و هیچ چاودێریەك لەسەر سەرمایەگوزاریی و 3ـ لە چوارچێوەی بازاڕ نیە . پێوانەی ئەخالقیدا ئابووری پێش دەخات و چاودێری دەكات. 4ـ هەوڵدەدات لەنێوان تاكەكانی کۆمه‌ڵگه‌دا باوەڕی و كاری هاوبەش پێشبخات. 5ـ كشتوكاڵ وەكو سەرچاوەی سەرەكی ئابووری سەیر دەكات. گرنگیش بە پیشەسازی دەدات ،بەاڵم دژی چەمكی پیشەسازیگەراییە. 6ـ پەیڕەوی لە سیستەمی بانكی ناكات و سوو وەرگرتن و یاریكردن بە دراوەكان وەكو ئابووری نابینێت و لە جێگەی ئەوە گرنگی بە سندووقی هاوبە�شی كۆمین و ئەنجومەنەكانی گەل دەدات كە ڕاستەوخۆ لە ژێر چاودێری www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
گەل خۆیدا بێت و بە بێ سوو بدرێتە ئەو كەسانەی كە دەخوازن پڕۆژەی ئابووری ئەنجام بدەن یان پێویستیان پێی هەبێت. 7ـ لەپڕۆژەو كارەكانیدا ڕەچاوی ژینگە دەكات. 8ـ بە پێی پێویستی کۆمه‌ڵگه بەرهەم دەهێنێت.
8ـ بەپێی هاوكێشەی قازانج هەڵسوكەوت دەكات .لە پێناوی قازانجدا كااڵ بەرهەم دێنێت .
كۆمین و
4ـ لە سیستەمی دەوڵەتدا لەنێوان ئەنجوومەنی گەل تاكەكاندا گومان و بێباوەڕی سێیەم كۆڵەكەی پێشدەخرێت.
پیشەسازیگەرایی
سەرەكی سیستەمی
بەبنەما خۆبەڕێوەبەری
5ـ دەگرێت. 6ـ پشت بە سیستەمی بانكی حكومی دەبەستێت .سوو وەرگرتن و یاریكردن بە نرخی دراوەكان بە ڕێبازێكی سەرەكی دەسكەوت دەبینێت و پەیڕەوی لێ دەكات. 7ـ لە پڕۆژەو كارەكانیدا ڕەچاوی ژینگە ناكات. چەسپاندنی لەڕوانگەی 8ـ دەسەاڵتەكەیەوە بەرهەم دێنێت . 4ـ لە سیستەمی سەرمایەداری تایبەتدا لەنێوان تاكەكاندا گومان و بێ باوەڕی پێشدەخرێت. 5ـ پیشەسازیگەرایی بەبنەما دەگرێت. 6ـ پشت بە سیستەمی بانكی ئەهلی دەبەستێت .سوو وەرگرتن و یاریكردن بە نرخی دراوەكان بە ڕێبازێكی سەرەكی دەسكەوت دەبینێت و پەیڕەوی لێ دەكات. 7ـ لە پڕۆژەو كارەكانیدا ڕەچاوی ژینگە ناكات. www.komelge.com
دیموكراتین.
ئەم سیستەمە ئابوورییەی كە ئێمە بە ئابووری کۆمه‌ڵگه‌مان ناودێر كردووە لە كۆندا لەنێو کۆمه‌ڵگه پەیڕەو كراوە و تائێستاش لە هەندێك شوێن بەردەوامی هەیە .لەكاتی بەرەو پێشچوونی ئەم مۆدێلەی ئابوورییدا وردەوردە ئابووری لەدەستی دەوڵەت و سەرمایەداران ڕزگار دەكرێت و دەكەوێتەوە دەستی کۆمه‌ڵگه‌و بەم شێوەیە بێكاری و هەژاری چارەسەر دەكرێت. سێیەم :كۆمین و ئەنجوومەنی گەل سێیەم كۆڵەكەی سەرەكی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتین .لێرەدا هەوڵدەدرێت لە گوندو كۆاڵنەكاندا جەماوەر بەبێ گوێدانە جیاوازی
ئایدیۆلۆژی ،سیا�سی ،رەگەزی، نەتەوەیی ،ئەتنیكی و ئایینی و ئایینزایی خۆی رێكبخات و خۆی بەڕێوەببات. لەم سیستەمەدا گەل خۆی بڕیار دەدات و خۆی بەڕێوەدەبات .واتە لە ڕێگەی نوێنەرەوە بەشداری لە خۆ بەڕێوەبردندا ناكات .بەڵكو خۆی خۆی بەڕێوەدەبات .بۆ نموونە؛ ئەگەر هاوواڵتییەكی ئازاد لە كۆاڵنێكدا بێت یاخود لە گوندێكدا بێت دەتوانێت وەك هاوواڵتییەكی ئەو كۆاڵنە یان ئەو گوندە هەستێت بە پێشەنگایەتی كردن بۆ وشیاركردنەوەو رێكخستنی گەل لەو كۆاڵنە یان گوندەدا .لەم پێشەنگایەتیكردنەدا پێویستە مۆركی حزبایەتی یاخود پێكهاتەی جیاواز بە بنەما نەگیرێت .دەبێت لە دروستكردنی كۆمین و ئەنجوومەنی گەلدا هاوواڵتیانی گوند یان كۆاڵنەكان بەبێ سانسۆر بتوانن بەشداری لەو ئەنجوومەنەدا بكەن و ڕۆل ببینن لە بڕیاردان و خۆ بەڕێوەبردندا .كاتێك ئەو ئەنجوومەنە دروست بوو ئەوا وردە وردە لە رێگەی پرۆسەی وشیاربوونەوە و پێشخستنی ئابووری هاوبەشەوە دەتوانێت كێشەكانی خۆ�شی چارەسەر بكات و پێداویستییەكانی خۆی دابین بكات. لەنێوان گوندێك و گوندێكی تر یان كۆاڵنێك و كۆاڵنێكی تردا ئەنجوومەنی هاوبەش دەتوانرێت دروست بكرێت و ئەو بابەتانەی كە هەردووال پەیوەندیدار دەكات دەتوانن بەیەكەوە بڕیاری لەسەر بدەن. چوارەم :كۆنگرەی گەل لە نوێنەری سەرجەم پێكهاتەكانی جەماوەر ،پارتە سیاسییەكان ،رێكخراوە مەدەنییەكان 31
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
و كۆمەڵە ئەتنیكییەكان پێكدێت .ئەم خۆی بڕیار لەسەر چارەسەركردنی دەدات. سەرەكییەكانی نوێنەرانە لە رێگەی هەڵبژاردنەوە كێشە بۆ ماوەی دووساڵ هەڵدەبژێردرێن .لەسەرەتاوە هەتاوەكو جەماوەر لەم ماوەیەدا كۆنگرە بابەتە گشتی بتوانێت خۆی رێكبخات و ئەنجوومەن و چارەنووسسازەكانی گەل تاوتوێ لەنێوخۆیدا دروست بكات ئەو دەكات و دوای ئەوەی لەناو گەلدا كەس و رێكخراوانەی كە باوەڕیان گفتوگۆی لەسەر دەكرێت دەیگەیەنێتە ئاستی بڕیار .ژمارەشیان بەپێی پێویست دیاریدەكرێت .كۆنگرە بۆ لەهەر کۆمه‌ڵگه بەڕێوەبردنی كارەكانی خۆی دەستەیەك هەڵدەبژێرێت كە سەرۆكایەتی كۆنگرە یاخود سیستەمێكدا دەكات .هەروەها ئەنجوومەنێك یان دەستەیەكی بەڕێوەبەر هەڵدەبژێرێت ،پێشەنگ ڕۆڵی كاری ئەو دەستەیە ڕاپەڕاندنی ئەو سەرەكی هەیە ،بێ ئەركانەیە كە كۆنگرەی گەل دەیخاتە بەردەمی .هەروەها كۆنگرە سەبارەت بوونی پێشەنگ بە بابەتە جیاوازەكان كۆمیسیۆنی بونیادنانی تایبەت دروست دەكات و لەڕێگەی ئەو كۆمیسیۆنانەوە چاودێری كاری سیستەمێك جێگای دەستەی بەڕێوەبەر دەكات و پرۆژەش باس نییە، ئامادە دەكات.
تری لەنوێنەری ئەنجومەنی گەڕەك و دامودەزگاو پارتی و رێكخراوەكانی ئەو ناوچەیە پێك دێت. ڕۆلی پێشەنگایەتی لەسیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیدا لەهەر کۆمه‌ڵگه یاخود سیستەمێكدا پێشەنگ ڕۆڵی سەرەكی هەیە .بێ بوونی پێشەنگ بونیادنانی سیستەمێك جێگای باس نییە ،بۆ نموونە لە سیستەمی كۆیلەداریدا كۆیلەدارەكان و ڕاهیبەكان پێشەنگایەتی بونیادنانی سیستەم دەكەن ،ئاغاو دەرەبەگەكان پێشەنگایەتی سیستەمی دەرەبەگایەتی دەكەن ،بازرگانەكانیش پێشەنگایەتی بونیادنانی سیستەمی سەرمایەداری دەكەن ،كرێكاران و جوتیارانیش لە بونیادنانی سیستەمی سۆسیالیستی بونیادنراودا ڕۆڵی پێشەنگیان هەبوو. ئەگەر لە كارەكتەری ئەو پێشەنگانە ورد بینەوە دەبینین بارودۆخی ژیانی و كۆمەاڵیەتی هەریەك لەو سەردەمانە زەمینە خۆشكەربوون بۆ ئەوەی كە یەكێك لەو چین و توێژانە ڕۆڵی پێشەنگایەتی وەربگرن ،هۆكاری سەرەكیش ئەوە بووە كە ئەو توێژانە لەهەموو چین و توێژێك زیاتر لەناو ناكۆكیدا بوون لەگەڵ سیستەمدا و پێویستیان بینیوە كە سیستەم بگۆڕێت. ئەمڕۆش بەم پێوەرە هەڵسوكەوت بكەین دەبینین ژن و گەنج دوو توێژی سەرەكی کۆمه‌ڵگه‌ن كە لە رووی كۆمەاڵیەتی و سیاسییەوە لەهەموو توێژەكانی تر زیاتر دەچەوسێنەوەو لەناو ناكۆكیدان لەگەڵ سیستەمدا، ئەمەش وا دەكات كە ئەم دوو توێژە بتوانن لەهەموو توێژەكانی تر زیاتر ڕۆڵ
32
www.komelge.com
شێوازی خۆ رێكخستنی جەماوەر خۆبەڕێوەبەری لەسیستەمی دیموكراتیدا خۆبەڕێوەبەری لەسیستەمی دیموكراتی ،لەبەر ئەوەی جەماوەر بەبنەما دەگیردرێت ،گەل خۆی خۆی بەڕێوە دەبات و بڕیار لەسەر چارەنوو�سی خۆی دەدات ،پێویستە لەهەموو جێگەیەكدا خۆی رێكبخات هەتا بتوانێت خۆی بەڕێوە ببات و بڕیار لەسەر خۆی بدات .بەو پێیە لەگوند و كۆاڵن و گەڕەك و شارەدێیەكاندا هەتا شارەكان لەچوارچێوەی كۆمین و ئەنجومەنی گەلدا خۆی رێكدەخات.
بەم شێوە رێكخستنە هەیە دەتوانن بەیەكەوە كۆمین یاخود ئەنجوومەنی كاتی بۆ دامەزراندنی ئەم سیستەمە دروست بكەن .ئەم ئەنجوومەن یاخود كۆمینەش لەگەڵ زەمینە سازبوون بۆ دروستبوونی ئەنجوومەنی گەل ڕۆڵیان تەواو دەبێت و ئەوانیش دەتوانن لەناو ئەو رێكخستنەدا بەپێی هەڵبژاردنی گەل جێگەی خۆیان بگرن .لەشارۆچكەو شارەكاندا ئەنجومەنی شار دیاری دەكرێت .ئەندامانی ئەنجومەنی شارو شارۆچكەكان نیوەی ڕاستەوخۆ لەالیەنی خەڵكی ئەو شار یان ناوچەیەوە هەڵدەبژێردێن ،نیوەكەی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ببینن بۆ گۆڕینی سیستەم و بونیادنانی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی. یەكەم :ڕۆڵی ژنان لەپێشەنگایەتیدا ژن بە هۆكاری ئەوەی پێشەنگی کۆمه‌ڵگه‌ی سروشتیە كە مرۆڤایەتی درێژترین تەمەنی لەم کۆمه‌ڵگه‌یەدا بەسەربردووە .بۆ جاری یەكەم لەو کۆمه‌ڵگه‌یەدا شۆڕ�شی گوندو كشتوكاڵ ،بەخێوكردن و ماڵی كردنی ئاژەڵ و هەنگاوی یەكەمی ئابورییش پێش دەكەوێت .کۆمه‌ڵگه‌بوون لە دەوری هێزی دایك گەشە دەكات .لەم کۆمه‌ڵگه‌یەدا مرۆڤەكان پێویستی بەتوندوتیژی وچەوسانەوەی یەكتر نابینن و بەشداربوونی تاكەكان سروشتیەو بێ سنورە .ئەگەر شێوازی ژیانی ئەو قۆناغە سەرەتاییش بێت ئەوا لەبواری بەڕێوبردندا بنەمای سیستەمێكی دیموكراتی دەبینرێت. كەواتە لەو کۆمه‌ڵگه‌یەدا كە بە پێشەنگایەتی ژن بەڕێوە دەچێت و یاساكانی بەكاریگەری هەستی دایكایەتی دادەڕێژرێت كەئەویش ژیری سۆزداریەو بۆجاری یەكەم لە الی ژن پێش دەكەوێت ،لەسایەیدا کۆمه‌ڵگه‌یەكی ئازادو بێ چین كە ژیانێكی ئاشتیانەی تێدا بەرقەرارە گەشە دەكات .بەاڵم لە گەڵ پێشكەوتنی سیستەمی پیاوساالری و دەوڵەتگەرادا كەلە سەربنەمای نكۆڵیكردن لە ڕەنج و بەهاكانی ژن خۆی بونیاد دەنێت، بۆجاری یەكەم كۆیالیەتی لەسەر ژن بەڕێوە دەبات .بەم شێوەیەش لەكەسایەتی ژندا تەواوی کۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایەتی ڕووبەڕووی كۆیالیەتی www.komelge.com
دەبێتەوە .دەسەاڵت هەموو هێزی خۆی دەخاتە گەڕ بۆ هەڵوەشانەوەو پارچە پارچەكردنی پێوانە ئەخالقی و مرۆییەكانی کۆمه‌ڵگه .ئیتر سیستەمی دەوڵەتگەرا كە هەریەك لە سیستەمی كۆیالیەتی و دەرەبەگایەتی و سەرمایەداری لە خۆدەگرێت ،ژن پەراوێز دەكات وهەموو شێوازێكی چەوسانەوە بەسەریدا دادەسەپێنێت و
ژن لە کۆمه‌ڵگه‌ی دەوڵەتگەراداو
لە دەستدانی تایبەتمەندیە كۆمەاڵیەتیە
بەهێزەكانی خۆی
سەرەكیترین الدانی کۆمه‌ڵگه‌یە
دەیكاتە» كۆیلە و موڵك و كااڵ « .هەربۆیە سەرچاوەی هەموو كۆیالیەتیەكان بە كۆیالیەتی ژن دەست پێدەكات، ئەمەش وا دەكات كە كۆیالیەتیەكانی دیكە ئیلهامی خۆیان لە سیستەمی كۆیالیەتی سەر ژنانەوە وەربگرن. ئەمەش ئەوەمان بۆ ڕوون دەكاتەوە كە هەتا بندەستكردنی ژن شینەكرێتەوەو تێنەپەڕێندرێت ،بندەستیەكانی تریش بەالوە نانرێن .ئاشكرایە پەراوێزكردنی ژن لە کۆمه‌ڵگه‌ی دەوڵەتگەراداو لە
دەستدانی تایبەتمەندیە كۆمەاڵیەتیە بەهێزەكانی خۆی سەرەكیترین الدانی کۆمه‌ڵگه‌یە كە دەسەاڵت وەكو شۆڕش ناودێری دەكات .بەاڵم ئەوە شۆڕش نیە بەڵكو گەورەترین شۆڕ�شی چەواشەیە كە لە کۆمه‌ڵگه‌دا ئەنجامدراوە .لە ماوەی ئەو پێنچ هەزارساڵەی تەمەنی دەوڵەتدا كەبەردەوام پیاو مۆركی خۆیان لە هەموو سیستەم و ئایدیۆلۆژیاو فكرو بڕیارەكانی شەڕو توندوتیژی داوە ،هیچ كاتێك نەیانتوانیوە كارێكی وەها بكەن كە هەموو ژنان ئەم سیستەمە پەسند بكەن .بەڵكو بەشێكی زۆری ژنان لە گەوهەری خۆیاندا ئەو سیستەمەیان قبوڵ نەكردووەو وەك هێزێكی ئۆپۆزیسیۆنی شاراوەو بۆ پاراستنی بەها مەعنەوی و مرۆییەكانی کۆمه‌ڵگه خۆیان لەسەر پێ ڕاگرتووەو لەدژی ئەو سیستەمە تێكۆشاون. بەتایبەتی لە سەدەی بیستویەكەمدا كەوەك سەدەی ئازادیی ڕەگەزی ژن بەناودەكرێت و لە رۆژی ئەمڕۆشدا ژنانی كورد لەڕێگەی تێكۆشانی ئازادییخوازانەی ژنانەوە بونەتە خاوەن بزوتنەوەو رێكخستنی سەربەخۆی ژنان و گەلێك نرخی ئازادییان ئافراندووەو سیستەمی بەهانەكانی تەواوی بەڕێوەبردنی بۆ پیاوساالریان كۆیالیەتی پوچەڵكردۆتەوە .لە هەموو بوارەكانی سیا�سی و سەربازی و چاالكی دیموكراتیدا ڕۆڵی پێشەنگ دەگێڕن. بەاڵم هێشتا زۆربەی هێزە بااڵدەستەكان لەهەوڵی ئەوەدان كە بەبێ ڕەچاوكردنی ڕۆڵ و ڕاستی ژن كێشەكانی سیستەم چارەسەر بكەن و درێژە بەتەمەنی خۆیان بدەن .هەر ئەمەشە وایكردووە 33
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
زۆربەی دەوڵەتە زلهێزەكان دەخوازن دەخنكێنن وبێ كاریگەریان دەكەن .هێزی هەرە دینامیكن بۆ گۆڕاندن و لەم قۆناخەدا ژن بكەنە ڕووپۆش بۆ بەتایبەتی لەڕۆژی ئەمڕۆدا لە باشوری دیموكراتیزەكردنی کۆمه‌ڵگه .بەاڵم كوردستاندا تا دواڕادە الوان لە ڕێ سیستەمی دەسەاڵتداری قۆناخ بە سیستەمەكەیان. ئەوەی دیارە لەم سەردەمەدا كێشەی دەرخراون و لە ئەرك و بەرپرسیارێتی قۆناخ الوی لەبەڕێوەبردنی خۆی دوورخراونەتەوەو دوور خستۆتەوە ،بەاڵم لە هیچ ژن لەم کۆمه‌ڵگه‌دا سەرەكیترین كێشەیە سەرەكیان و تاكە چارەسەریش بۆ چارەسەركردنی لەجیاتی خزمەتكردن و پێشەنگایەتی قۆناخێكی مێژوویدا هێندەی ڕۆژگاری ئەم كێشەیە هۆشیاركردنەوەی ژنانە بۆ گەل ،كۆچ بۆ دەرەوەی واڵت ئەمڕۆ الوان لە خۆبەڕێوەبردن دوور نەخراونەتەوەو ئەوەندە پیرساالری لەسەر بنەمای زهنیەتێكی سەربەخۆی گەشەی نەكردووە .لە ئێستادا ژنانەو ڕزگاربوونە لە زهنیەتی قوڵبوونەوەی پیرساالری وایكردووە وابەستەیی و بەشداربونێكی ئاكتیفانەی سیستەمی كە ناكۆكی نێوان دەسەاڵت و الو ببێتە ژنانە لە خزمەتكردن و بونیادنانەوەی ناكۆكیەكی سەرەكی و ئەمەش ڕۆڵی کۆمه‌ڵگه‌دا .بێگومان كاتێك باس لە خۆبەڕێوەبەری پێشەنگایەتی دەداتە الوان و سیستەمی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری دیموكراتی كە دیموكراتیش خۆبەڕێوەبەری دیموكراتیش لەسەر دەكەین كە ئامانجی سەرەكی ژیانەوەی ئەم بنەما خۆی ڕێكدەخات. کۆمه‌ڵگه‌و ئاكتیفكردنی هەموو سیستەمێكی سیستەمی خۆبەڕێوەبەری تاكەكانی کۆمه‌ڵگه‌یە .ئەوەی دەتوانێت دیموكراتیش كە سیستەمێكی نۆژەنە ببێتە هێزی سەرەكی بۆ ژیانەوەی نۆژەنە پشتی خۆی پشتی خۆی دەبەستێت بە هێزی کۆمه‌ڵگه‌و ڕاستكردنەوەی ڕێڕەوی هێزی بە دەبەستێت نوێ و دینامیك و ڕۆڵ دەگێڕێت لە پێشكەوتنی مرۆڤایەتی و گەڕانەوەی وەرچەرخاندن و گۆڕانی کۆمه‌ڵگه‌ی بەها مرۆییەكان بۆ کۆمه‌ڵگه هێزی نوێ و دینامیك و كالسیكدا .هەربۆیە ئەم سیستەمە ژنانە .هەربۆیە پێویستە ژن بەگەوهەری لە دەگێڕێت ڕۆڵ الوان وەك هێزی پێشەنگ و ئاكتیف خۆی و تایبەتمەندیە كۆمەاڵیەتیەكانی دەبینێت ،الوبوون وەكو ئیرادەی كە ئاشتی و یەكسانی و عەدالەتە ئەو وەرچەرخاندن و چارەسەری دەبینێت .لەسەر ئەو هێزە شاراوەی خۆی تەڤگەڕ بكات و بنەمایە پێویستە الوان لە سیستەم جارێكی تر پێشەنگایەتی لە بەڕێوەبردنی گۆڕانی کۆمه‌ڵگه‌ی و زهنیەتی دەسەاڵتدارێتی خۆیان کۆمه‌ڵگه‌یەكی ئازادو یەكساندا بكات. كالسیكدا. ڕزگاربكەن و بەئیرادەیەكی سەربەخۆو وەك هێزێكی هاوپەیمان لەگەڵ هێزی دووەم :ڕۆڵی الوان لە پێشەنگایەتیدا ژناندا ئەركی پێشەنگایەتی خۆیان الو وەك توێژێكی سەرەكی بگێڕن....... کۆمه‌ڵگه‌و ئەویش وەك ژن یەكێكە لە قوربانیانی سیستەمی دەوڵەتگەرا دەكەن و بەشتی الوەكییەوە خەریك بەردەوام لەالیەن سیستەمەكانەوە دەبن .بێگومان الو جگە لە هەبوونی پەراوێزو چەواشە كراوەو هێزو هێزێكی بێ سنور لە بواری جەستەیی و تواناكانی الوان لە خزمەتی فكریەوە دووبارەبوونەوەو دۆگماتیزم سیستەمەكاندا بەكارهێنراوە .بە گوتنی پەسەند ناكات و خاوەن تایبەتمەندی الوان داهاتوومانن ،تواناكاریەكانیان گۆڕانكاریە .لەم واتایەدا الوان 34
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ئیخوان موسلیمین و پڕۆژە شکەستخواردووەکەی دارا مەحمود
لەگەڵ ئەوەدا کە بزووتنەوەی ئیخوان موسلیمین دیرۆکێکی نزیک بەسەدەیەکی هەیە ،بەاڵم بۆئێمەی کورد هیچکات هێندەی ئێستا ،گرنگ و بەهەند وشیاوی لێدوان و لێکۆڵینەوە نەبووە. ئەمەش لەبەر چەند هۆکار ،لەمانە وبەر لەهەرشت ،ئیخوان گەورەترین بزووتنەوەیەکی سیاسییە لەسەر ئاستی واڵتانی عەرەبی و ئیسالمیی کە ژمارەی ئەندام و الیەنگرانی بەدەیان ملیۆن مەزەندە دەکرێت ،بەتایبەتیش بەم سااڵنەی دوایی تائاستێکی زۆر لەشێوازی پارت و بزووتنەوەی جۆراوجۆردا پەرەی سەندووە .و تاوای لێهاتووە لەناو خۆشماندا و بەتایبەتیی لەباشوی کوردستان ،پارتی سیاسیی هەڵگری بیرو باوەڕی ئیخوان ،درووستبوون و بەشێکن لەپرۆسەی سیا�سی .لەمەش گرنگتر ئەمڕۆ پارتێکی ئیخوانی لەبەرگی (ئاکەپە)دا لەواڵتێکی وەک تورکیا حوکمڕانی دەکات ،کە لە ناخەوە کارییگەریی لەسەر بزووتنەوەی کورد لەسەر ئاستیی گشتی داناوە .بەتایبەتیش کە ئەم پارت و دەسەاڵتدارێتییە خۆی www.komelge.com
وەک نەیارو دوژمنی ستراتیژیکی کورد پێناسەدەکات. ئیخوان موسلیمین ،بزووتنەوەیەکی سیاسیی مەزهەبگەرای ،سەرتاسەرییە ساڵی ١٩٢٨لەشاری ئیسماعیلیەی میسر لەسەردەستی حەسەن بەننا ( )١٩٤٩-١٩٠٦دامەزرا .و ساڵی ١٩٣٨ دەستی بە نواندنی چاالکی سیاسیی کرد. بەاڵم چەکەرەی درووستبوونی ئیخوان دەگەڕێتەوە بۆ چەندان ساڵی پێشتر و چەند هۆکاری سەرەکی لەپشت مۆتیڤی دامەزراندن و بەردەوامی و پەرەسەندنی ئەم بزووتنەوەیە بوون .لەمانە: ئیمپراتپریای لەناوچوونی -١ عوسمانی :ئیمپراتۆریای عوسمانی کە هەڵگری ئااڵی خەالفەتی ئیسالمی بوو .لەناوچوونەکەی وەک رووداوێکی گەورەی دیرۆکیی ،بۆشاییەکی مەزنی لەناو موسوڵماناندا هێنایە ئاراوە .چونکە ئیتر لەوەبەدوا ئیسالم پێگەی دەوڵەتیی خۆی کە لەخەالفەتدا بەرجەستە دەبوو لەدەستدا ،و موسوڵمانان بێ مەرجەع و ئۆتۆریتەیەکی فەرمی گشتیی مانەوە. سەرەڕای ئەمە هەستی نائومێدیی و خەم وئازاری لەدەستچوونی خەالفەت،
سەرگەردانییەکی ئاشکرا و لەتوپەتبوونی فکری�شی لەناو موسوڵمانانی جیهاندا بەدیهێنا .و گەلێک بیرمەندی ئیسالمی چ پێش ،یانیش دوابەدوای روخانی ئیمپراتۆریاکە بەپرۆژە و بیروباوەڕی جۆربەجۆر هاتنە گۆڕەپانەکە .لەوانە: جەمالەدین ئەفغانی (،)١٨٩٧-١٨٣٨ محەمەد عەبدە ( ،)١٩٠٥-١٨٤٩محەمەد رەشید رەزا ( ،)١٩٣٥-١٨٦٥ئەمیر شەکیب ئەرسەالن (...)١٩٤٦ -١٨٦٩ کە خوازیاری بەدیهێنانی ریفۆرم و نوێخوازیی و یەکخستنی مەزهەب و گروپە ئیسالمییە جۆربەجۆرەکان بوون. و حەسەن بەنناش لەژێر کاریگەریی بیروباوەڕی ئەو کەسایەتیانەدا ،و بەمەبەستی زیندووکردنەوەی خەالفەت و یانیش هێنانەکایەی دەسەاڵتێکی دەوڵەتیی ئیسالمیی بەهێز کە نوێنەرایەتی گشت موسوڵمانانی جیهان بکات .هەوڵیکی زۆریی فکریی و رێکخراوەیی دا ،تا لە ئەنجامدا لەشێوەی بزووتنەوەیەکی وەک ئیخوان موسلیمیندا بەرجەستەبوو. -٢سەرهەڵدانی مۆدێرنیتەی ئەوروپا و پەیڕەوکردنی سکوالریزم: رەواجی سکوالریزم و باڵوبوونەوەی 35
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
خۆرهەاڵت لە بیروباوەڕەکانی و بەتایبەتیش میسر کە بنەما لە بریتییە هەرەسەرەکیەکەی جیاکردنەوەی ئایین لەدەوڵەت .تەواوی رەوت و بزووتنەوە ئیسالمییەکانی تۆقاند، لەوەی بەرەبەرە ئایین و خواپەرستی لەناودەچێت .کاتێکیش زانییان کە ئۆتۆریتەی فەرمیی و نەریتیی ئەو سەردەمە گەندەڵ و سواو وکۆن بووە ،و لەمڕووەوە هیچی لەدەست نایەت ،وەک هەوڵدانێک بۆ نوێکردنەوە و ئەنجامدانی ریفۆرم ،پەنایان بۆ دامەزراندنی وەها بزووتنەوەیەکی وەک ئیخوان موسلیمین برد .جگە لەمەش سکوالریزمی خۆرئاوا، کاریگەرییەکی وای لەسەر خۆرهەاڵت دانا ،کە بەشێکی زۆر لەبیرمەندو نووسەرو رۆشنبیرانی ناسراو وەها هیوایان لەسەر سکوالریزم و سیستەمی حوکمڕانی لیبرالیستیی هەڵچنی کە گوایە بەهەشتە بزربووەکەی خۆیانیان لەوێدا دیتۆتەوە و بەجۆرێک کەوتنە سووکایەتیکردن بەفەرهەنگ و دیرۆک و زمان و تەنانەت جلوبەرگی خودی... کە لەبری ئەوەی ببێتە هۆکارو پاڵنەری چاوکردنەوەی خەڵکی بەرەو پێشکەوتن، ئاکامی پێچەوانەی دابەدەستەوە .لەمیسر لەوسەروبەندەدا رەوتێکی فراوانی فکری نوێخواز ،پەیدابوو کە کەسایەتی ناوداری وەک :تەها حوسێن ،سەالمە موسا ،ئەحمەد لوتفی ...لەخۆدەگرت، کە رەواجیان بەبیروباوەڕی خۆرئاوایی دەدا ،بیروباوەڕی رۆژهەاڵتیان، بەهەموو رەنگەکانییەوە بەدواکەوتوو، وکۆنەپەرست و خورافاتی لەقەڵەمدەدا، سەالمە موسا دەنووسێت( :ئێمە ئەمڕۆ لەنێوان خۆرهەاڵت وخۆرئاوادا 36
دوودڵی دەنوێنین ،حکومەتێکمان هەیە بەشێوازی ئەوروپایی .کەچی لەناو ئەو حکومەتەدا هەندێ دەزگای خۆرهەاڵتی وەک وەزارەتی ئەوقاف و دادگا شەرعیەکان دەبینینەوە کە پێشکەوتنی واڵت بەدوادەخەن .زانستگایەکمان هەیە فەرهەنگی جیهانی شارستانی باڵودەکاتەوە ،کەچی لەتەک ئەودا ئەزهەر هەیە کەپەرە بە فەرهەنگی
باڵوبوونەوەی جلوبەرگی
خۆرئاوایی،
مەترسی تێکچوونی
بنەما ئەخالقیە
نەریتییەکانی هێنایە ئاراوە.
سەدەکانی ناوەڕاست دەدات ،ئەفەندی فەرەنگیمان هەیە خاوەن ماڵ وحاڵی خاوێنن و پەرتوکی باش دەخوێننەوە، کەچی لەتەک ئەواندا پیرمێردی واهەیە هێشتا عەباو جبەیان لەبەردایەو قیبتی و جولەکە بەکافر ناودەبەن هەربەوجۆرەی عومەری کوری خەتاب پێش ١٣٠٠ساڵ دەیکرد ١).جگە لەمە باڵوبوونەوەی جلوبەرگی خۆرئاوایی ،مەتر�سی تێکچوونی بنەما ئەخالقیە نەریتییەکانی هێنایە ئاراوە .هەرلەبەرئەمەیە کە ساڵی ( )١٩٣٨شێخی ئەزهەر پێشنیاز دەکات
کە ئەفسەرە میسریەکانی لە جیاتی بێری و شەپقەو کاڵوی خۆرئاوایی، عەمامە لەسەر بکەن و حەسەن بەناش الیەنگیریی دەکات ٢لەرووی زانستیشەوە دەرکەوتنی تیۆریی داروین، کە ئەوکات زۆر زووبوو تا کۆمەڵگەی ئیسالمیی لەخۆرهەاڵت ،وەها تیۆرییەکی پێ قبوڵ و هەرس بکرێت و لەالیەن موسوڵمانانەوە وەک سوکایەتیەک بە قورئان و پر�سی پەیدابوونی مرۆڤ و ژیان بەگشتی هەڵسەنگێنرا .ئەمڕۆش کەئەو مەودا زەمانیە درێژە بەسەر ئەو دیرۆکەدا تێپەڕیوە دەبینین (ئاکەپە) و ئەردۆگانی رێبەری لە رووی فکرییەوە هێشتا لەو رابردووەدا دەژین ،و خوێندنی ئەم تیۆریە جارێکی تر لەتورکیا قەدەغە دەکرێت. -٣کۆلۆنیالیزم و الوازیی حوکڕانان لەواڵتە ئیسالمییەکاندا :خۆرئاوا، بەتایبەتیی ،دوو واڵتی کۆلۆنیالیستیی، ئینگلیز وفەرانسە سوودیان لەالوازبوون و پاشانیش روخانی ئیمپراتۆریای عوسمانی وەرگرت و چاویان بڕیە پاشماوەو میراتی ئەو ئیمپراتۆرییە .و لەچەند شێوازو بەرگی جۆراوجۆردا داگیرکاریی و تااڵن و بڕۆیەکی بێ ئەمانیان دەستپێکرد و بەسنووری دەستکرد واڵتانیان پارچەپارچەکرد ،و تۆوی دووبەرەکیان لەناو نەتەوەکاندا چاند و تەنانەت کاتێک ،پاشەکشەشیان کرد ،تەنیا حوکڕانانی الوازو گەندەڵ و ملکەچ شوێنی کۆلۆنیالیستەکانی گرتەوە .ئەمەش ناڕازیبوونێکی زۆری کۆمەاڵنی خەڵکی لێکەوتەوەو هەست و غروری نیشتمانپەروەریی و مەزهەبیی لەیەک کاتدا رووشاند و گەلێک پارت www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
وبزووتنەوە و رێکخراوی جۆراوجۆر وەک کاردانەوەیەکی بەرهەڵستکارانە هاتنە کایەوە و بزووتنەوەی ئیخوانیش وەک یەکێک لەو هێزانە ،بۆ رووبەڕووبوونەوەی داگیرکاریی بێگانان خۆی سەپاند. -٤پەیمانی بلفۆڕ و درووستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل :ساڵی ١٩١٧ئارتور جیمس بلفۆر ،کە ئەوکاتە وەزیری دەرەوەی بەریتانیاو ،پێشتر سەرۆکی وەزیرانی ئەم واڵتە بوو ،نامەیەکی بۆ لۆرد والتەر روچیلد نوو�سی و لەوێدا الیەنگیریی دەوڵەتی بەریتانیا لەدامەزراندنی قەوارەیەک بۆ جولەکان رادەگەیەنێت. و پاشان ئەم نامەیە وەک سەرەتای هەوڵدان بۆ درووستبوونی دەوڵەتی ئیسرائیل هەڵسەنگێنرا .بەتایبەتیش کەدوای مانگێک لە نووسینی ئەم نامەیە بەریتانیا فەلەستینی داگیرکرد .و سااڵنی دواتریش هەوڵێکی زۆر خرایەگەڕ تا لەئاکامدا ساڵی ١٩٤٨دەوڵەتی ئیسرائیل بەفەرمی دامەزرا .و ئەم رووداوانە موسوڵمانانی ترساندو کاردانەوەیەکی هێجگار گەورەی لەالیەن عەرەب و موسوڵمانانی جیهانەوە بەدوای خۆیدا هێنا و چەندان شەڕو کێشەی گەورەی لێکەوتەوە ،کە هێشتاش هەر بەردەوامە. و یەکێک لە فاکتەرەکانی درووستبوونی بزووتنەوەی ئیخوان و پەرەسەندنەکەی ئەمەبوو کە بێدەسەاڵتی و پەرش وباڵوی موسوڵمانان لەبەرانبەر هێزو هەژموونگەرایی بزووتنەوەی زایۆنیزم و دەوڵەتەکەی وایان لە موسوڵمانان کرد کە بیر لە چارەسەری و رێگاوشوێنی بەرپەرچدانەوە بکەنەوە، کە بزووتنەوەی ئیخوان وەک یەکێک www.komelge.com
لەئاکامەکانی ئەم هەواڵنە خۆی سەپاند. و بەتایبەتیش لەبەرانبەر شکەستی سیاسەتی فەرمیدا ،ئیخوان رەنگێکی خواوەندی بەبزووتنەوەکە بەخ�شی و وەک تاکە ئەڵتەرناتیڤێکی مسۆگەر خۆی ناساند .کەپاشانیش دەرکەوت نەک هیچی پێنەکرا ،بەڵکو بۆخۆ�شی بووە بەشێک لەهۆکارەکانی شکەست و ناکۆکیەکان.
رەواجی کۆمۆنیزم،
لەسەرەتادا هیچ
پەیوەندییەک لەنێوان درووستبوونی
ئیخوان و کۆمۆنیزمدا نەبوو.
-٥رەواجی کۆمۆنیزم ،لەسەرەتادا هیچ پەیوەندییەک لەنێوان درووستبوونی ئیخوان و کۆمۆنیزمدا نەبوو ،بەاڵم بەباڵوبوونەوەی ئەو بیروباوەڕەو پارتەکۆمۆنیستەکان درووستبوونی لەواڵتانی عەرەبی و ئیسالمیی و درووستبوونی بەرەی چەپ بەگشتیی، ئیخوان بەرەبەرە لە تر�سی رەواجی کۆمۆنیزم کە وەک سیمبۆلی کوفرو بێدینی و خوانەناسیی دەناسرا ،خۆرئاوای داگیرکارو کۆلۆنیالیزمی بیرچۆوە و دژایەتی کۆمۆنیزم ،لەالیەن بزووتنەوە مەزهەبیەکان و ئۆتۆریتەی ئاینیی بەگشتی و لەهەمووشیان پتر ئیخوان بوو بە ئامانجی هەرەگەورەو پیرۆزو هێزو
تواناو مۆتیڤی مانەوەو پەرەسەندنی خۆیان لە دژایەتی کۆمۆنیزمدا دەدیتەوە. کە بێگومان لێرەدا رۆڵی خۆرئاوا بەگشتیی و ئیسرائیل بەتایبەتی ،بریتی بوو لە قوڵکردنەوەی ئەم ملمالنێیەو خۆشکردنی ئاگرەکەی تا بەڵکە دوو دوژمن بە گژ یەکتردا بکەن و خۆشیان بەرهەمەکەی بچننەوە. چۆن ئیخوان پێناسە بکەین؟ بزووتنەوەی ئیخوان کە لەژێر کارییگەریی ئەو هۆکارانەی سەرەوەدا، بەدیهات ،لەقۆناغ و سەردەمێکدا بوو، کە زۆر زوو پەرەی سەند و بۆشاییەکی گەورەی وەهای پڕکردەوە کە بە بزووتنەوە سیاسییەکانی تر پڕنەکرابۆوە. ئیتر ئەم بزووتنەوەیە ،بەمیسر دەستی هەڵنەگرت و سنووری واڵتانی عەرەبی و ئیسالمی یەک لەدوای یەک دەربازکرد. ئەمەش وەنەبێ هەروا لەخۆڕا بەدیهاتبێ بەڵکو لەئاکامی نەخشەو پرۆژەیەک بوو ،کە رێبەری ئەم بزووتنەوەیە ،واتا حەسەن بەننا ،دایڕشتبوو .و پێناسەی ئیخوان بەالی حەسەن بەنناوە لەو گۆشە نیگایەوە دەبینرێت کە ئیسالمی پێ پێناسەدەکات و دەڵێت( :ئیسالم بریتییە لەبیروباوەڕو عیبادەت ،نیشتمان و ڕەگەز ،ئایین و دەوڵەت ،ڕۆحانیەت و کردار ،قورئان وشمشێر .و هیچ کام لەم جووتانە لەیەکتر جیانابنەوە ٣).ئیتر دوای ئەوەی بزووتنەوەکەی خۆی گرت و فراوان بوو ،ساڵی ١٩٤٧نامەیەکی بۆ زۆربەی سەرانی واڵتانی عەرەبی و ئیسالمیی نارد بە ناونیشانی( :نحو النور) ،واتا :بەرەو رووناکیی ،کە لە پەنجا خاڵدا ،رێنوێنیان دەکات سەبارەت 37
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
چۆنییەتی بەڕێوەبردنی دەسەاڵت و شێوازی حوکمڕانیی و زیندووکردنەوەی نەریتە ئیسالمییەکان و چۆنیەتی مەترسییە رووبەرووبوونەوەی دەرەکیەکان .هەروا نوێنەرانی خۆی بەمەبەستیی باڵوکردنەوەی بیروباوەڕە نوێکەی بۆ ناو خەڵکی ئەو واڵتانە نارد و هەرزوو لەواڵتانی سوریا ،لوبنان، فەلەستین ،ئوردون ...باڵی ئیخوان دامەزران و پاشانیش بەرەبەرە بە تەواوی واڵتە ئیسالمییەکاندا ،چ بەشێوازی ئاشکرا و یاسایی ،یان بەنهێنی و نایاسایی، لەژێر ناوی جۆربەجۆردا باڵوبۆوە. وهەرچەندە ئیخوان سەرەتا خۆی وەک چوارچێوەیەکی گشتیی فکریی ،نەک پارت و رێکخراوی سیاسیی خستە روو، لەهەندێ قۆناغدا توانی ئەم رۆڵەی واتا وەک چوارچێوەیەکی گشتیی ببینێت، بەاڵم پتری بزووتنەوە ئیخوانییەکان لەئاکامدا هەر بوونەوە بە پارتی سیاسیی. بزووتنەوەی ئیخوان وەک هەر بزووتنەوە و رەوتێکی فکریی سیاسیی یان مەزهەبیی ،پارچەبوون و جیاوازیی بیرو بۆچوون و ناکۆکی سەبارەت شێوازی کارکردنی سیاسیی و مامەڵە لەگەڵ هێزە سیاسییەکانی تردا تێکەوت و بەسەر جۆرەکانی وەک ئیخوانی توندڕەو ،و ئیخوانی میانەڕەو ...دابەشبوون .و ئەمڕۆ بزووتنەوەی ئیخوان لە واڵتی تورکیا لەژێر ناوی ئاکەپەدا خاوەن گەورەترین پێگەی دەسەاڵتە ،و لەواڵتانی مەغریب ،تونس ،ئوردون... لەناو پرۆسەی سیاسییداون و خاوەن نوێنەرایەتیی پەرلەمانیین .و ئەگەر بخوازین بەشێوازێکی راست ودروست پێناسەی ئیخوان و شرۆڤەی بیروباوەڕ و 38
دیرۆکە پڕ لەهەورازو نشێوەکەی بکەین پێویستمان بە دوو شێوازی پێناسەکردنە یەکەمیان بەوجۆرەی ئیخوان خۆی پێناسەی خۆی دەکات کە لێرەدا ناچارین زۆر بەکورتی لەمیانی ئەو ئامانجانەوە کە ئیخوان بۆخۆی بانگەشەی راپەڕاندن و بەدەستهێنانی دەکات ،بەدەستی بخەین،
چەمکی"جەهل"،
الی ئیخوان وەک
شێوازە ستانداراد
و باوەکەی بەواتای نەخوێندەواریی، دواکەوتوویی،
بێئاگایی،
ناهۆشیاریی...
نایەت ،بەڵکو یەک
واتای هەیە ئەویش، بێباوەڕەییە.
کە بەمجۆرەیە: قورئان تەفسیرکردنی -١ بەشوێوازێکی راست ودروست ،کە بکرێت لەبەرانبەر تەفسیرە هەڵەکاندا بەکاربێت. -٢بانگهێشتنی میسرو واڵتانی عەرەبی بۆ ئەوەی لەسەر بنەماو ئەحکامی قورئان وشەریعەتی ئیسالم حوکمڕانی پەیڕەو
بکەن. ئابوورییەوە، لەرووی -٣ پارێزگارییکردن لەسامانی نەتەوەیی، پەرەپێدان و بەرزکردنەوەی ئاستی ژیانی خەڵک و پەیڕەوکردنی عەدالەت. -٤کارکردن لەپێناو دژایەتیکردنی جەهل و نەخۆ�شی و هەژاریی. -٥ئازادکردنی میسر ،وەک هەنگاوی یەکەم ،و پاشانیش تەواوی واڵتانی عەرەبی .دواتریش بنیاتنانی دەوڵەتی ئیسالمی لەجیهاندا. -٦الیەنگیریی و هەوڵدان بۆ چەسپاندنی ئاشتیی جیهانی ،لەسەر بنەمای شارستانیەتی مرۆڤایەتیی و بنەما نوێیەکانی مادی و مەعنەوی ئیسالم ،و ئیخوان موسلمین. بەاڵم لە پشت ئەم واژەو دەستەواژنەدا کە هەندێکیان زۆر جوان و شایستە خۆ دەنوێنن ،واتاو چەمکی تر شاردراونەوە، کە لە وردەکارییەکاندا بەدیاردەکەون. بۆنموونە چەمکی (جەهل) ،الی ئیخوان وەک شێوازە ستانداراد و باوەکەی بەواتای نەخوێندەواریی ،دواکەوتوویی، بێئاگایی ،ناهۆشیاریی ...نایەت .بەڵکو یەک واتای هەیە ئەویش ،بێباوەڕەییە. بێباوەڕیش بەواتای ئەوەی کەسێک کە هێشتا موسوڵمان نەبووە .موسوڵمانیش الی ئەوان ،ئەوکەسە نییە نوێژورۆژو ئەرکەکانی تر پەیڕەودەکات بەڵکو پێوەریی تایبەتی هەیە ،کە لە چوارچێوەی ئایدیۆلۆژیایەکی تۆکمەدا بنەماکانی داڕێژراون .ئەمە دەربارەی تەواوی چەمکەکانی تری وەک عەدالەت ،ئازادیی، شەڕو ئاشتیش ...هەربەوجۆرەیە و واتاو لێکدانەوەی ئیخوانییەکان بۆئەم چەمکانە جیاوازن لەگەڵ ئەوەی لەسەر www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ئاستی جیهانی پێناسەیان بۆدەکرێت و بۆنموونە ،ئازادیی لەبیری ئیخوانیدا هیچ پەیوەندییەکی بەئازادیی سیاسیی، و بیروبۆچوون و داهێنان و شێوازی ژیانەوە نییە بەڵکو بەالی ئیخوانەکانەوە ئازادیی تەنیا ئازادیی ئیسالمییە (ئازادیی ئیسالمیش بریتییە لەوەی دەوڵەتەکەی لەژێردەستی غەیری خۆیدا نەبێت)٤ ئەمەش ئەم واتایە دەگەیەنێت کە دەوڵەتی ئیسالمی خۆی بەواتای ئازادییە و ئیتر هیچ کەس مافی ئەوەی نییە باس لەئازادییەکی تر بکات. بێگومان ئیخوان ،خاوەنی ناکۆکیی و پارادۆکسێکی فراوانە لە نێوان تیۆریی و پراکتیکدا ،و هەروا لەنێوان باڵەجۆربەجۆرەکان و دوودڵی و راراییش سەبارەت هەندێ لە بنەماکانی لەئارادایە و لەبەر ئەوەی ئیخوان خاوەن یەک رەنگ و یەک فۆرم نییە، ناکرێ هەموو ئەمانە بخەینە ناو قاڵبێکەوە ،بەاڵم تەواوی بزووتنەوە ئیخوانییەکان النیکەم لەپەیڕەویکردن و باوەڕهێنان بە بیروباوەڕی دامەزرێنەرو رێبەرەکەیان حەسەن بەننا کۆکن، ئێمەش بیروباوەڕەکانی بەننا دەکەینە پێوەرو بنەما بۆ ئەم ناساندنە ،کەدەکرێ لەچەند خاڵی سەرەکیدا بیخەینە روو: -١سەلەفیەت (کۆنەپەرەستیی): ئیخوان وەک خۆیان هەمیشە هەر لەسەرەتای درووستبوونیانەوە تا ئەمڕۆ و لەسەر ئاستی گشت رەوت و باڵە جۆربەجۆرەکانی جەختیان لەسەر کردۆتەوە ،پابەندبوونیانە بەسەلەفیەتەوە .واتای ئەمەش ئەوەیە کە یەکێک لە ئامانجە هەرە سەرەکی و بنەڕەتیەکانی ئیخوان گێڕانەوەی www.komelge.com
کۆمەڵگای ئیسالمی و بگرە تەواوی مرۆڤایەتی بۆ سەردەمی ١٤سەدەپێش واتا سەردەمی پەیدابوونی ئایینی ئیسالمە.
کۆنەپەرەستیی خەسڵەت و
تایبەتمەندیی هەر
کەس و الیەنێکە کەدژی هەر
جۆرە گۆڕانکاری
لەپەیوەندیی و بنەما ئابووریی و سیاسیی و کۆمەاڵیەتیەکانی
ئێستا بێت
و بەپێی هەڵسەنگاندن و شیکردنەوەی ئەوان بۆ ئەو هەموو گرفتانەی بەرۆکی ئیسالمیان گرتووە ،دوورکەوتنەوەی ئەو لەبنەماکانی موسوڵمانانە سەردەمە .جا هەرکات توانرا کۆمەڵگە جارێکی تر بگێڕدرێتەوە بۆ ئەوکاتە، تەواوی گرفتەکانی موسوڵمانان و مرۆڤایەتی چارەسەر دەبن .کەدیارە ئەمەش بەکەمێک شیکردنەوە بەواتای کۆنەپەرستییەکی رەهادێت .چونکە کۆنەپەرەستیی خەسڵەت و تایبەتمەندیی هەر کەس و الیەنێکە کەدژی هەر جۆرە گۆڕانکاری لەپەیوەندیی و بنەما ئابووریی و سیاسیی و کۆمەاڵیەتیەکانی ئێستا
بێت و خوازیاریی گێڕانەوەی گشت ئەو پەیوەندیی و بنەمایانە بۆ رابردوو بێت .کاتێکیش بە کەس و الیەن و دەسەاڵتێک دەگوترێت کۆنەپەرەست کە توندڕەوانە دژی هەر نوێکاریی و خولیای گێڕانەوەی کۆنیان هەبێت .لەبەرانبەردا پێشکەوتنخوازیی بریتییە لەباوەڕهێنان بە گۆڕانکاریی و تۆکمەترکردنی ژیانی کۆمەاڵیەتیی و سیاسیی و ئەخالقیی. پێشکەوتنخواز ،هەمیشە خەبات بۆ باشترکردنی ژیانی مرۆڤ و البردنی کۆسپە سیاسییەکان و بەدیهێنانی سیستەمی حوکمڕانی باشترو عادالنەتر دەدات .لێرەدا پێویست بە ئاماژەو جەخت لەسەرکردنەوەیە کە نواندنی توندڕەوی لە پێشکەوتنخوازیدا بەرابەرە بە توندڕەوی لە نەریتخوازیدا .چونکە رەتکردنەوەی هەر شتێکی رابردوو ئاکامی خراپ و پێچەوانەی لێدەکەوێتەوە .ئیتر نە گشت بایەخەکانی رابردوو لەنەریتی کۆمەڵگادا هەموو خراپن و دەبێ وەالیان بنێین نەهەموو ئەم شتانەش کە بەرهەمی مۆدێرنیزمن دەچنە خانەی پێشکەوتنخوازییەوە .لەبەر ئەمە نەهەموو ئاوڕدانەوەیەک بۆ رابردوو کۆنەپەرستییە .و نەڕەتکردنەوەی هەمووشیان پێکەوتنخوازییە .بەاڵم لەبەر ئەوەی ئیخوان توندڕەویەکی بێسنوور لە پەرستنی رابردوو ،و رەتکردنەوەی هەر نوێخوازیی و گۆرانکاریەکی نوێش پەیڕەودەکات دەچێتە خانەی کۆنەپەرستییەکی تۆخەوە و بەکارهێنانی چەمکەکانی وەک ریفۆرم و چاکسازیی و نوێکردنەوە ... لە الیەن ئیخوانەکانەوە هیچ واتایەکیان نییە چونکە واتای گشت ئەمانە الی 39
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
ئیخوان دیسان هەر گەڕانەوەیە بۆ پشتەوە و نوێبوونەوە دیسان بەواتای زیندووکردنەوەی رابردوو دێت .جێگای ئاماژەیە کە ئیخوان تاکە بزووتنەوەی سەلەفی نییەو بزووتنەوەی تری وەک وەهابیی ،وسنوسیی ،مەهدەوی... هەرچەند لەگەڵ ئیخواندا ناکۆکن، بەاڵم سەبارەت پر�سی سەلەفیەت، هاوشێوەن. -٢تەکفیر :پر�سی کوفرو ئیمان بەشێوازیی جۆراوجۆرو لەچەندان بۆنەی جیاوازدا هەم لەالیەن حەسەن بەنناو هەمیش رێبەرە یەک لەدوای یەکەکانی ئیخوان با�سی لێوەکراوە، حەسەن بەننا بنەمایەکی رەها بۆ کێشانەوەی سنووری نێوان ئیماندارو بێ ئیمان لە دەوڵەتان و کۆمەڵگەکان دەکێشێتەوە و دەڵێت( :ئیسالم شەریعەتێکی خواوەندییە ،رێنوینی مرۆڤایەتی حوکمی کۆمەاڵیەتی لەگەڵ خۆی هێناوە ،کەپاراستن و باڵوکردنەوەو چاودێری جێبەجێکردنی و گەیاندنی بەوانەی تا ئێستا باوەڕیان نەهێناوە بەدەوڵەت بسپێرێت .هەردەوڵەتێک ئەمانەی پشتگوێ خست ئیتر ئیسالمی نییە ،هەر کۆمەڵ و نەتەوەیەکیش بەوەها دەوڵەتێک رازی بێت ئیتر موسوڵمان نییە٥). بەگشتیی لەناو ئیخواندا باس لەدوو باڵی سەرەکیی سەبارەت پر�سی تەکفیر دەکرێت کە یەکێکیان هەمان باڵی حەسەن بەنناو ئەوی تریشیان باڵی سەید قوتبە و جیاوازیی نێوان ئەم دووانەش توندرەووی و میانەرەویەو لەم ناوەدا باڵی سەید قوتب بە توندرەوەکە دادەنرێت .کەبەبڕوای من هیچ 40
جیاوازییەکیان نییەو هەردوو لەیەک ئاستی توندڕەویدان .فەرید عەبدولخالق ئەندامی دەستەی دامەزرێنەری ئیخوان لە نوسراوێکیدا بەناوی (ئیخوان موسلمین لە تەرازووی حەقدا) دەڵێت:
"جماعة التکفیر
والهجرة" ،لە میسر
درووست بوو ،کە
باوەڕیان وابوو ،جگە لەخۆیان تەواوی
مرۆڤایەتی کافرن و بەڵکو لەسەدەی چوارەمی کۆچی
بەمالوە ،تەواوی سەدەکانی تر،
بەسەدەی کوفر ناودەبەن.
(بیروباوەڕی تەکفیر لە ناو گەنجانی ئیخوانیدا دەگەڕێتەوە بۆ سااڵنی پەنجا وشەستەکان لە زیندانی قەناتر ،لەژێر کاریگەریی بیروباوەڕو ناسینەکانی سەید قوتب ،دەربارەی ئەوەی کە کۆمەڵگە لەسەردەمی جاهیلیدایە ،و قوتب ئەو دەسەاڵتدارانە بەکافر لەقەڵەم دەدات، کە لەحوکمەکانی خواوەند الیانداوە و ئەوانەش کە بەم دەسەاڵتدارانە رازین)٦
دەبینین ئەم قسەیەی سەید قوتب لەگەڵ ئەو نموونەی پێشتری حەسەن بەننادا یەک واتایان هەیە وبریتییە لەوەی هەرکەس موسڵمان نەبێت کافرە ،و کافریش شایستەی لەناوبردنە! لەشەستەکانی سەدەی رابردوو و لەژێر کارییگەریی بیروباوەڕی ئیخوان و بەتایبەتیش سەید قوتب ،گروپێکی تەکفیری توندڕەو لەمیسر بەناوی (جماعة التکفیر والهجرة) ،لە میسر درووست بوو ،کە باوەڕیان وابوو، جگە لەخۆیان تەواوی مرۆڤایەتی کافرن .و بەڵکو لەسەدەی چوارەمی کۆچی بەمالوە ،تەواوی سەدەکانی تر، بەسەدەی کوفر ناودەبەن ،و تەواوی دەوڵەتان کافرن چونکە لەسەر بنەماکانی شەریعەتی ئیسالم ناڕۆن و تەواوی کۆمەڵگەکانیش کافرن چونکە لەبەرانبەر ئەم دەوڵەتانەدا یاخی نابن ،و تەواوی زانایانی ئیسالمیش هەر بەمجۆرە و هەرکەسێکیش ببێتە ئەندامی ئەم گروپەو پاشان دەست هەڵگرێت ئەویش کافرەو خوێنی حەاڵڵە .چەمکی (هیجرە) ش لەمەوە هاتووە کە ئەوان باوەڕیان وایە کۆمەڵگای مرۆڤایەتی هاوچەرخ، جاهیلە و بتپەرستە دەبێ موسوڵمانانی راستەقیبە ئەم کۆمەڵگەیە بەجێبێڵن و لەدوورەپەرێزیدا جیهادی خۆیان بکەن. کارییگەریی بیروبۆچوونەکانی حەسەن بەننا و سەید قوتب بەتایبەتی لەم چاند سااڵنەی دواییەدا بەئاشکرا بەسەر گروپە تێرۆریستیەکانی وەک ئەلقاعیدە وداعش و لەوانەش پتر بەسەر بەرەی نووسرەوە دیار بووە و لەوشوێنانەی ئەم گروپانە دەسەاڵتداربوون گوفتارەکانی سەید قوتبیان وەک دروشم بەسەر www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
دیوارەکانەوە هەڵدەواسیی( .ئەمیری بەرەی نوسرە ،ئەبو محەمەد جوالنی ساڵی ٢٠١٥لە چاوپێکەوتنێک لەگەڵ کەناڵێکی تەلەفزیۆنیدا ،دان بەمەدا دەنێت کەپەرتووکەکانی ئیخوان موسلمین دەخوێنن و وانەکانی فێری لەیەنگرانیان دەکەن ،بەتایبەتیش بیروباوەرەکانی سەید قوتب دەربارەی جیهاد و کوشتنی کافران)٧ لەجیهانی ئەمڕۆدا ،واڵتان ،تەنانەت رێکخراوە ئیسالمییەکانیش زمانی دیپلۆماتیک بەکاردەهێنن ،چ لەگەڵ دۆست یانیش دوژمنەکانیان .و هیچ واڵتێک ،یان رێکخراوێکی ئیسالمی، تەنانەت عەرەبستانی سعودی و ئێرانیش لەپەیوەندی خۆیان بەدەرەوە با�سی کوفرو ئیمان ناکەن ،بەاڵم بزووتنەوە تێرۆریستییەکان ،بەئیخوان و پاڵپشتەکانیانەوە ئەم کارە دەکەن. رۆژی ٢٠١٧-٨-٢٤تونس باڵیۆزی تورکیای بانگهێشت کرد تا یاداشتێکی ناڕەزایی بداتە واڵتەکەی لەسەر ئەوەی بانگخوازی ئیخوانی میسری ،وەجدی غونەیم ،کە لەتورکیا پارێزراوە ،بە سەرۆکی تونس ،ئەلباجی قائد سب�سی گووتبوو کافرە .پێشتریش رێبەری فکریی هەرەگەورەی ئیخوان یوسف قەرەزاوی سەدام حوسێنی ناردبوو بۆ بەهەشت چونکە بەر لەسێدارەدانی شەهادەی هێنابوو ،بەاڵم بزووتنەوەی ئازادیخوازی کوردی بەکافر دانابوو ،چونکە لەپێناو بەدەستخستنی مافە زەوتکراوەکانی خۆیدا و لەپێناو پاراستنی ئابڕوومەندیی نەتەوەکەی سەری خۆی بۆ ئەردۆغان ناچەمێنێتەوە. تێرۆریزم :بزووتنەوە ئیخوانیەکان www.komelge.com
بەحوکمی ئەوەی سەلەفی جیهادیی ،و شمشێر بەدەستن ..ئەو باوەڕو بنەمایانەی دامەزرێنەر و رێبەرەکەیان کە ئەگەر نەڵێین هەموو ،ئەوە زۆربەی هەرەزۆری بزووتنەوە ئیخوانییەکان قبوڵیانە و پەیڕەوی دەکەن ،بۆی داڕشتوون ،زۆر بەئاسانیی ئەو مەشروعیەتەیان دەداتێ هەر کات بۆیان هەڵکەوێت و توانای راپەڕاندنیان هەبێت ،وەک یەکەمین بژاردەیەک پەنا بۆ تێرۆر ببەن.
ئەرکی ئیخوان
دامەزراندنی
دەوڵەتێکی ئیسالمییە
کەسەرتاسەری جیهان
و مرۆڤایەتی لەژێر دەسەاڵت و لەناو
قەڵەمڕەیدا و ملکەچ و فەرمانڕەوای بن.
بەپێی ئیخوان بزووتنەوەی بنەماسەرەکیەکانی کە حەسەن بەننا دایڕشتووە ،ئەرکی هەرەسەرەکی بریتییە لە دامەزراندنی دەوڵەتی ئیسالمیی .ئەو دەوڵەتە ئیسالمییەش کە پێناسەی دەکات ،خاوەن چەند تایبەتمەندییە، لەسەرووی هەموویانەوە (جیهانییبوون) یەتی .بەم واتایەی ئەرکی ئیخوان دامەزراندنی دەوڵەتێکی ئیسالمییە
کەسەرتاسەری جیهان و مرۆڤایەتی لەژێر دەسەاڵت و لەناو قەڵەمڕەیدا و ملکەچ و فەرمانڕەوای بن .بۆ بەدیهێنانی ئەم دەوڵەتەش دوو ئەرکی بنەڕەتی و حاشاهەڵنەگر دەستنیشاندەکات کە بریتین لە (دعوة) و (جیهاد) ،مەبەستیش لەدەعوە ،ئاگادارکردنەوە و بانگهێشتی تەواوی کۆمەڵگەو دەوڵەتان و گشت خەڵکی جیهانە بۆ ئەوەی ببن بە موسوڵمان، ئەو بانگهێشتنەش بۆئەوەی بەبا�شی و بەوجۆرەی پێویستە بەڕێوەبچێت دەبێت لەسایەی جیهاد دابێت ،جیهادیش وەک پاشان بۆمان دەردەکەوێت بێ پێچ و پەنا مەبەستەکەی بریتییە لەجەنگ. حەسەن بەننا ساڵی ١٩٤٨لە وتارێکدا کە لە گۆڤاری (الشهاب) ،باڵودەکرێتەوە ئەو هەلومەرجانە دیارییدەکات کە جیهاد لەوێدا دەبێتە ئەرکێکی شەرعی کە بریتین لە: -١پارێزگارییکردنی بانگهێشت (دەعوە) ،چونکە دەبێ ئاینی ئیسالم بەهەموو مرۆڤایەتی رابگەیەنرێت، و هەر کۆسپێک بێتە سەر ئەم رێگایە دەبێ الببرێت و دەبێ دوای ئەم دەعوەیە هەڵوێستی هەر کەس والیەنێکیش کە دەعوەی پێ راگەیەنراوە ،بزانرێت. -٢فریاکەوتنی مەزڵومانی خاوەن باوەڕ لەهەر شوێنێکی جیهاندا بن و سەرخستنیان بەسەر زاڵماندا. -٣بەسزاگەیاندنی ئەوانەی پەیمان دەشکێنن وئەو تاقمانەی بەسەر خاوەن باوەڕانەوە خۆیان دەسەپێنن وسەرکوتیان دەکەن ،و ئەوانەی لە فەرمانەکانی خواوەند یاخی دەبن، وئەوانەی فەرمانی عەدل و ئیسالح رەتدەکەنەوە٨ 41
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
پاشان لەوتارێکی تردا بە ناونیشانی (فی سبیل الکرامة) واتا :لە پێناوی ئابڕوومەندیدا ،باس لە مەرجێکی تر دەکات بۆ جیهاد و دەڵێت :باڵوکردنەوەی عەدالەت لە نا و خەڵکدا ،تا هیچ کافرێک لەسەر رووی زەوی نەمێنێت کە ببێتە فیتنە و بۆئەوەی ئایین هەمووی بۆ خوابێت٩). ئەمجار دەڵێت :بێجگە لەم حاڵەتانە ئیسالم رێگا بەجەنگ نادات!! ئێمەش دەپرسین :مەگەر شتێک دەمێنێتەوە؟ هەموو مرۆڤایەتی بە زەبری شمشێر و زۆرەملێیانە دەبێ ببن بە موسوڵمان و هەتا یەک تاکە کەسێک لەجیهاندا بمێنێتەوە کە موسوڵمان نەبووبێت، ئەوە جەنگ بەردەوام دەبێت .مەگەر رێکخراوە تێرۆریستییەکانی وەک ئەلقاعیدە و داعش و بۆکۆحەرام و شەباب موجاهیدین ...شتێکی لەمە زۆرتریان گووتووە؟ مەگەر گێچەڵ و شەڕفرۆشتن بەمرۆڤایەتی دەکرێ رەنگێکی لەمە خراپتر و ئاشکراتری هەبێت .ئیتر کاتێک ئەمە دەبینین ،ئەمجار بۆمان دەردەکەوێت بۆچی و چۆن ئاکەپە و ئەردۆگانی ریبەری یارمەتی تێرۆریزمی جیهانی دەدەن و خۆیان بە بەشێک لەوان دەزانن!!. ئیخوان بەو بیروباوەڕە توندڕەوە شەڕخوازانەیەوە ،نەک تەنیا بۆ ئەندام و الیەنگرو پەیڕەوانی خۆی ،بەڵکو بۆ هەر موسوڵمانێکی سادە ،وەک قوتابخانەیەکی بنەڕەتی وایە بۆ فێرکردنی تێرۆر .هەربۆیە دەبینین ئوسامە بن الدن لەژێر دەستی رێبەرێکی تری ئیخوانی بەناوی عەبدواڵ عەزام کە ئیمامی موجاهیدە عەرەبەکانی ئەفغانستان 42
بوو ،پەروەردە دەبێت و ئەو مرۆڤەی لێدەردەچێت کە هەمووان دەیناسن .و لەسەردەمی هاتنەسەرکاری تالیبانیش لەئەفغانستان بزووتنەوە ئیخوانییەکان پشتیوانی ئاشکراو راشکاویان بۆ ئەو حکومەتە راگەیاند .هەروا یوسف قەرەزاویش بەئاشکرا رایگەیاند کە ئەبوبەکری بەغدادی سەرەتا ئیخوانی بووە و لەناو ئەو بزووتنەوەیەدا پەروەردە بووە .ئەمەش شاراوە نییە کە ئەیمەن زەواهیری رێبەری ئێستای ئەلقاعیدە لەتەمەنی پانزەساڵیەوە ئەندامی بزووتنەوەی ئیخوان بووە لە میسر. تەواوی مەرگپەرستیی:
لەبیروباوەڕی
ئیخواندا بە
پێچەوانەی هەموو ئایدیۆلۆژیاکان،
ئەوەی هەیە لەپێناوی مەرگدایە و مرۆڤ
دەبێ تەنیا لەپێناوی مەرگدا بژیت و بمرێت.
ئایدۆلۆژیاکانی جیهان بەباش و خراپیانەوە ،هەرئامانجێکی پیرۆز یان چەپەڵیان هەبێت ،لەئاکامدا لەپێناوی ژیان و شتێک کە لەژیاندا مرۆڤ
بەدەستی دەهێنێت ،پاساوی بوونی خۆی رادەگەیەنێت .ئیتر لەجۆرە باشەکانیدا باس لەئازادیی و ماف و بڕومەندیی و عەدالەت و بەگشتیی بەختەوەریی مرۆڤە ،لەجۆرە خراپەکانیشیدا با�سی دەسەاڵت و پارەو سامان و نەژادپەرستیی وهەژموونگەرایی و چەمکەکانی هاوشێوەیانە .تەنانەت لەفاشیزمدا ،کە خراپترین ئایدیۆلۆژیایەکی سیاسییە، دیسانیش ئامانجێک هەیە کەبریتییە لە نەتەوە ،یانیش دەوڵەت .و هەمیشەش لەدیرۆکی کۆن و نوێدا مرۆڤ لەپێناوی بەدەستهێنانی مافە رەواکانیدا قوربانی دەدات و گیانی خۆی فیدا دەکات .واتا، خۆفیداکردن لەپێناوی شتێکدا کە ژیان پێویستییەتی .بەاڵم لەبیروباوەڕی ئیخواندا بە پێچەوانەی هەموو ئایدیۆلۆژیاکان ،ئەوەی هەیە لەپێناوی مەرگدایە و مرۆڤ دەبێ تەنیا لەپێناوی مەرگدا بژیت و بمرێت .حەسەن بەننا دەڵێت( :مەرگ هونەرە ،هونەرێکی جوانە لە پاڵ تاڵیەکەیدا ،بەڵکو جوانترین هونەرێکە ئەگەر بەدەستی هونەرمەندێکی لێهاتوو بەرهەم هاتبێت، قورئانیش ئەمەی خستۆتە روو کە خەڵک چەندە ژیانیان خۆشدەوێت خاوەن باوەڕان مەرگ) ١٠لێرەدا حەسەن بەننا کە پەیڕەوانی هانی مەرگ دەدات ،پێشتر وەک هەر بیروباوەڕو مەزهەبێکی تر با�سی هەموو چەمکەکان و خواستەکانی مرۆڤ دەکات بەاڵم پرسیار ئەمەیە ئایا کاتێک مرۆڤ فەلسەفەی ژیانی تەنیا بریتی بێت لەوەی ئەوینداری مەرگ بێت ئیتر باسکردنی ئەو چەمکانە واتایەکیان تێدا دەمێنێتەوە؟ مرۆڤ چ لەسەر بنەمای غەریزەکانی، www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
یانیش لۆژیک و عەقڵ و هەستەکانی بێت ،ژیانی خۆشدەوێت .و ئەمە شێوازی ئاساییە و هەرشتێک پێچەوانەی ئەمەبێت ،نامۆ ،و نائاسایی ،ودژی بایەخە ئەخالقیەکانیشە ئەوانەش کە گیانی خۆیان فیدای ئامانجێک دەکەن، هەرگیز لەبەرئەوە نییە کە مەرگیان خۆشدەوێت ،بەڵکو لەبەر بایەخدانانیانە بۆ ژیان و کاتێکیش ژیانێک کەشایستە بێت لەئارادا نییە خۆی دەکاتە قوربانی تا خەڵکانی تر بەوژیانە شایستەیە بگەن، ئیتر بوونی مەرگ بە ئامانجی پیرۆزو کۆتایی تەنیا لەفەرهەنگیی تێرۆریستاندا دەبینرێتەوە کە بەراستی دژی ژیان و مەرگپەرستن! یەکێک نەژادپەرستیی: لەشانازییەکانی تری ئیخوان ئەمەیە کە گوایە لەسەرووی نەژادو تایەفەو گروپەوەن و خاوەن باوەڕان هەموو لەسەرئاستی باوەڕو خواپەرستیان لەبەرانبەر خواوەندا بەپێی حەدی�سی پەیامبەر(الفرق بین عربی و عجمی اال بالتقوی) ،بەرابەرن .بەاڵم وەک پاشان لەگوفتارو رەفتاردا دەردەکەوێت ،ئەوان تەنیا دژی تایەفەگەریی و نەتەوەپەرستیی و نەژادپەرستین ئەگەر نەتەوە غەیرە عەرەبەکان بیکەن .بەواتایەکی تریش هەموو نەتەوەکان بۆئەوەی تایەفەگەریی و نەتەوەگەرایی نەمێنێت هەموو لە عەرەبدا بتوێنەوە .هیچکەس نابێ باس لەنەتەوەی خۆی بکات بەاڵم ئەوان دەتوانن بیکەن .حەسن بەننا ساڵی ١٩٤٠ لەگۆڤاری (التعارف)دا دەنووسێت: (دەوڵەت و میللیگەرایی وزانست لەبەنەما سەرەکییەکانی ئیسالمن) ،١١بەمەندەش راناوەستێت و گوناهی هەرچی شکەستی www.komelge.com
ئیسالم هەیە بەئەستۆی نەتەوەکانی تری وەک تورک و فارس و مەمالیکدا دەدات و هۆکاری ئەو شکەستانە لەوەدا دەبینێت کە چونکە دەسەاڵتی رێبەرایەتی لەدەست عەرەب هاتۆتە دەرێ و کەوتۆتە دەست غەیرە عەرەب.
لەفۆرمە تورکیەکەی
ئیخوانی ئاکەپەییدا بەهەمان شێوازەو تورکچیەتی و
پانتورکیزم و
نەژادپەرستیی تورکی
جێگای عروبەی
ئیخوانی عەرەبی گرتۆتەوە
محەمەد عەبدە کە روناکبیرترین و نوێخوازترین رێبەرێکی ئیخوانییە دەڵێت( :ئیسالم کراوە بە عەجەمی و دەوڵەت کەوتۆتە ناو مشتیان .ئەوان نە ئەو عەقلەیان هەیە کەئیسالم رایهێنابێت و نەئەو دڵەش کەئایین پاکیکردبێتەوە. بەڵکو بەتوندوتیژیی جەهلەوە هاتنە ناو ئیسالم ،١٢)...حەسەن بەنناش بەهەمان شێوزی عەبدە ،هۆکاری شکەستی ئیسالم دەگێڕێتەوە بۆ تێنەگەیشتنی عەرەب غەیرە دەسەاڵتدارانی لەناوەرۆکی قورئان و حەدیس و حوکمە
شەرعییەکان و دەڵێت( :ئەوانەی تامی ئیسالمی راستەقینەیان نەچەشتووەو دڵیان بە تیشکی قورئان رووناک نەبۆتەوە چونکە لەواتاکەی نەگەیشتوون ،لەگەڵ ئەوەدا کەبی�شی خوێننەوە) ١٣.ئەمە لەفۆرمە تورکیەکەی ئیخوانی ئاکەپەییدا بەهەمان شێوازەو تورکچیەتی و پانتورکیزم و نەژادپەرستیی تورکی جێگای عروبەی ئیخوانی عەرەبی گرتۆتەوەو ئامادەن لەپێناو مرۆڤێکی بەڕەچەلەک تورک لەهەر شوێنێکی جیهاندا جەنگ بەرپاکەن ،کەچی وای بەحاڵی کەسکی تر کە با�سی مافێکی سروشتیی فەرهەنگی و نەتەوەیی خۆی بکات .ئەمە ،نیشانەی ئیخوانی کەبیروباوەڕی ئەوەیە لەهەرشوێنێک بێت بەرگی ناسیونالیزمی ئەوشوێنە لەبەردەکات و لەم خاڵەشدا لەگەڵ ناسیونالیزمی غەیرە مەزهەبی یەکدەگرنەوەو هیچ کێشەیەکیان لەگەڵ یەکتردا نامێنێت .کاتی خۆ�شی سەدام و حزبەکەی بە هەمان شێواز سیاسەتیان پەیڕەودەکرد ،عەرەب و عروبە ئەو دووچەمکە بوون کەلەپیرۆزیدا لەدوای خواوە دەهاتن کەچی دەیانگوت تایەفەگەریی ،و میللیگەرایی قەدەغەیە! هەرلەبەر ئەم یەکگرتنەوەیەش بوو کەئیخوانەکان هیچکات ،چ لەشەڕی دژی ئێران ،و داگیرکردنی کوێت وچ شەڕی دژ بەکورد پشتی سەدامیان بەرنەدا. سەیر ئەوەیە ئەوان نەتەوە غەیرە عەرەبەکان بەمە گوناهباردەکەن کە لەبەرئەوەی زمانی عەرەبی نازانن لەقورئان ناگەن .کەچی رێگاش نادەن قورئان تەرجەمەبکرێت بۆ زمانەکانی تر، و لەحەسەن بەننا دەگێڕنەوە کە هەرکات وەها پێشنیازێکیان بۆ کردبێت رەتی 43
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
کردۆتەوە .دکتۆر ئیبراهیم بەیونی غانم کە نووسەرێکی ئیخواننیە لە پەرتوکێکی خۆیدا بەناوی :الفکر السیا�سی لألمام حسن البنا دەڵێت (هەمیشە گومانی دەردەبڕی سەبارەت خواستی وەرگێڕانی قورئان بۆ زمانەکانی تر ١٤).ئەمە مرۆڤ تەنیا یەک واتای لێ هەڵدێنجێ کە بریتییە لە( :ئەی میللەتانی جیهان لەبەر ئەوەی ئێوە لەقورئان ناگەن شایستەی هیچ جۆرە رێبەرایەتییەکی ئیسالم نین و ئەم کارە بۆ ئێمە هەڵگرن و چیتان پێدەڵێین بەقسەمان بکەن!!) .بەننا لەزۆر بۆنەو شوێنی تردا بەتوندی دژی وەرگێڕانی قورئان دەوەستێتەوە بۆ زمانەکانی تر و هەوڵدەدات پاساوی ئەم باوەڕەی خۆی بەمەوە ببەستێتەوە کە پەیوەندی گەالنی موسڵمانی غەیرە عەرەب بە ئاینی ئیسالمەوە تەنیا زمانی عەرەبییە و ئەگەر قورئان بۆ زمانەکانی ئەوان تەرجەمە بکرێت ئیتر ئەو پەیوەندییە نامێنێت و بیروباوەڕیی نەتەوەیی بەسەر ئیسالمیدا زاڵ دەبێت و دەڵێت ( کۆڵۆنیالیستەکان دەخوازن بە هەرشێوازێک بێت پەیوەندی گەالنی ئیسالمی ژێردەستە لەگەڵ زمانی عەرەبیدا کە هەڵگری فەرهەنگی ئیسالمیە بپچڕێنن .و ئەگەر قورئان تەرجەمە بکرێت ،کاری کۆلۆنیالیستەکان ئاسانتردەکات ،بۆ گەیشتن بەئامانجەکانیان ١٥) ...بەاڵم حەسەن بەننا کە ئەم هەموو گرنگییە بە بانگهێشتنی گەالنی جیهان دەدات بۆ ئەوەی موسوڵمان بن ،پێمان ناڵێت، ئەگەر ئەو گەالنە بەزمانی خۆیان قورئان نەخوێننەوە ،ئیتر چۆنی تێبگەن، و چۆن باوەڕ بەبانگخوازەکان بکەن لەوەی دەیڵێن و بانگەشەی بۆدەکەن؟ 44
بەاڵم ئەگەر بۆ بنەما فاشیستیەکانی بیروباوەڕی ئیخوان بگەڕێینەوە ئیتر سەرمان سوڕنامێنێت .و هەرئەمەشە کە ئیخوانی تورکی لەبەرگی ئاکەپەدا،
لەشێوازی ئیخوانی
عەرەبیدا ،بەهەمان پاساو هەوڵی
لەناوبردنی زمانی کوردی دەدات و
دەڵێن کە زمانی تورکی بناغەی
یەکپارچەیی گەلی تورکیایە
لەشێوازی ئیخوانی عەرەبیدا ،بەهەمان پاساو هەوڵی لەناوبردنی زمانی کوردی دەدات و دەڵێن کە زمانی تورکی بناغەی یەکپارچەیی گەلی تورکیایەو ئەگەر هەر پێکهاتەیەک زمانی خۆی بەکار بهێنێت ئیتر ئەو یەکپارچەییە لەناودەچێت و تورکیاش لەتوپەت دەبێت!! .بەاڵم کارەکە دروست بە پێچەوانەوەیە .و وەک چۆن تێنەگەیشتنی موسوڵمانانی جیهان لەقورئان لەبری یەکیەتی پارچەپارچەی کردون .دژایەتی زمانی کوردیش لەالیەن فاشیزمی تورکیەوە کوردی شێلگیرتر کردووە ،بۆ پاراستن و پەرەپێدانی فەرهەنگ و زمانەکەی و رەتکردنەوەی
خۆسەپێنەری هەردەسەاڵتێکی فاشستی و خەباتکردن بۆ خۆسەری و خۆبەڕێوەبردن. هەر ئەگەر پیاوساالریی: بزووتنەوەیەکی مەزهەبی پیاوساالربێت، هەرگیز نامۆ نییەو بەگشتی هەموو بیروباوەڕە مەزهەبییەکان ،کەم یان زۆر هەر بەم جۆرەن .لەگەڵ کەسایەتی هەندێجار ئەوەشدا مەزهەبی وا پەیدادەبن ،کە بەدیدێکی پێشکەوتنخوازانەوە سەبارەت پرسەکانی ژن و ئازادیی و مافەکانی دەردەکەون. کاتێکیش بزووتنەوەی ئیخوان درووست بوو ،و هەتا ئەمڕۆش خەرمانەیەکی لەشانازیی و خۆهەڵنانەوە بەدەوری خۆیدا کێشاوە و بانگەشەی ئەمەدەکات کە لەپێشکەوتنخوازیدا سەبارەت مافەکانی ژن بۆڕی هەموو بیروباوەڕە مەزهەبی و سکوالرەکانی داوە و بەڵگەی ئەم شانازییەشیان درووستکردنی باڵێکی ژنان بەناوی (اخوات املسلمات)ە ،بەاڵم کاتێک بە سەر ئەرشیفی نووسین و وتارەکانی حەسەن بەننادا دەچینەوە، سەرمان لەم هەموو بیروباوەڕە دواکەوتووانانە سووڕدەمێنێت. ساڵی ١٩٣٩شێخی ئەزهەرو قازی شەرعی میسر محەمەد مستەفا مەراغی، وتارێک لە گۆڤاری روزلیوسفی میسریدا باڵودەکاتەوە ،لەو وتارەدا الیەنگری خۆی بۆ مافەکانی ژن رادەگەیەنێت و دەڵێت کە ژن ماف و توانای وەئەستۆگرتنی هەرجۆرە کارو پلەوپایەیەکی هەیە جگە لەدووان ،یەکەم :دادوەریی بااڵ، دووەمیش پێگەی خەلیفە .بەاڵم حسەن بەننا زۆر بەتوندی وەاڵمی دەداتەوە ودەڵێت( :ژن بۆی نییە بەهیچ شوەیەک www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ببێتە وەزیر یان ئەندامی پەرلەمان چونکە ئەم کارانە ناچاری دەکەن بەتەنیا لەگەڵ پیاوانی نامەحرەمدا بێت .وهەرکات ژن کارەگشتیەکان وەئەستۆبگرێت ناچاردەبێت لەگەڵ پیاواندا بەتەنیا بێت. بۆنموونە ئەگەر سەرۆکی وەزیران یان سەرۆکی پەرلەمان لەگەڵ وەزیرێکی ژن یان ئەندامێکی پەرلەمانی ژندا کۆبێتەوە تا دەربارەی کارێکی تایبەت راوێژ بکەن .و لەوەبەوالوەتریش ئەو وەزیرە ژنە چۆن دەتوانێت لەگەڵ باڵوێزی واڵتێکی بێگانە کۆبێتەوە؟ ئایا واز لەو دیدارە دەهێنێت یان کەسێکی مەحرەمی خۆی لەگەڵ خۆیدا دەبات)١٦ حەسەن بەننا بەوەندە راناوەستێت و لەدەیان نووسین و وتاری تردا ،بیرو باوەڕی ئیخوانی بەجۆرێک سەبارەت ژن رووندەکاتەوە ،کە ژن ،لەوەی کاری ناوماڵ بکات هیچ شایستەیی و توانایەکی نییەو جگەلەوەش وەک هەر بیروباوەڕێک کە بەدووربێت لەلۆژیک و توانای قەناعت پێکردن ،بیروباوەڕەکانی خۆی بەمە پشتڕاستدەکاتەوە کە خواوەند وەهای داناوە و دەڵێت( :ئیسالم کارکردنی ژنی لەدەرەوەی ماڵی خۆی حەرامکردووە)١٧ دیسان نەک هەر ئەوەی بۆی نییە کارە دەوڵەتیەکان وەئەستۆ بگرێت ،تەنانەت مافی دەنگدانی�شی پێ رەوا نابینێت: (نەهەڵبژێرێت و نەهەڵیبژێرن)١٨ هەروا بەباوەڕی بەننا ،ژن نەپێویستی بە زانستەو نەبەفێربوونی زمانی بێگانە و بەشێوازێکی پێچ وپەنادار دەخوازێت بڵێت ژن پێویستی بە خوێندن نییەو دەڵێت( :ئەو زانستانەی ژن پێویستی پێیان نییە بێ سوودو بێهودەن ،وباشترە بۆ ئەو خۆی بەشتێکی بەسودەوە خەریک www.komelge.com
بکات .هەروا ژن پێویستی بەوەنییە فێری زمانی جۆربەجۆر بێت ،یان یاساو مافەکان بخوێنێت١٩)....
پەیوەندییەکانی
ئیخوان ،بەجیهانی دەرەوەی خۆی
خاوەنی دوو
رەهەند بووە ،یەکەم
بەجیهانی ئیسالم ،و
دووەمیش بەجیهانی دەرەوەی ئیسالم
پەیوەندییەکانی ئیخوان بە جیهانی دەرەوەی خۆی: پەیوەندییەکانی ئیخوان ،بەجیهانی دەرەوەی خۆی خاوەنی دوو رەهەند بووە، یەکەم بەجیهانی ئیسالم ،و دووەمیش بەجیهانی دەرەوەی ئیسالم ،کەلەسەر هەردوو ئاستەکە هەمیشە پڕ لەگرفت وکێشە بووە .ئەمەش ئاکامێکی سروشتی سیاسەت و بیروباوەڕەکانی ئیخوانە. چونکە کاتێک ئیخوان خاوەن بیروباوەڕی سەلەفی ،تەکفیری ،جیهادیی بێت ،هەر غەیرە موسوڵمانێک لێی دەسڵەمێتەوە. بەتایبەتی دەقی رۆشەن و ئاشکرا لەئارادایە کە رێبەرە ئیخوانییەکان بەزمانیێکی زبری نکوڵیکارانە دژی غەیرە
موسوڵمانان دەریان بریوە .بۆنموونە قیبتییەکانی میسر کە دانیشتوانی رەسەنی میسرن و بەر لەعەرەب لەم واڵتەدا ژیاون ،کەچی وەک داگیرکارو بێگانەو کافر لەالیەن رێبەرە مەزهەبیەکانەوە ساڵی لەگەڵداکراوە مامەڵەیان ١٩١١شێخ عەبدولعەزیز چاویش وتارێک دژی قیبتیەکان دەنووسێت؛ لەژێرناوی (ئەمجار کاتی ئەوە هاتووە لێتان بپرسینەوە ،سەردەمی موجامەلە بەسەرچوو ٢٠)..کە هەر دەردەکەوێت لەناونیشانەکەیەوە نووسەرەکەی چی دەخوازێت بڵێت .وئیتر لەم وتارەو دەیان وسەدان وتاری تردا نەک هەر قیبتیەکان ،بەڵکو فەرهەنگی قیبتی، و دیرۆکی فیرعەونی وتەواوی سیمبۆل و پاشماوە دیرۆکیەکانی فیرعەونیەکانیش کەوتنە بە پەالماری هێر�شی کوێرانە ،و تەنانەت باس لەوەدەکرا کە قیبتیەکان لەبەرئەوەی لەواڵتی موسوڵمانادان و ژیانیان پارێزراوە دەبێ باج (جزیە) بدەن .حەسەن بەننا دەڵێت( :دەربارەی ئەهلی کیتاب ،ئیسالم کاروباری ئەوانەی یەکالکردۆتەوە ،کەدەبێ جزیە بدەن .و هەرکات ئەم کارەیان کرد شمشێریان لەسەر هەڵدەگیرێت ،ئەمە گشت مەجوس ،و سابیئەو موشریکانی غەیرە عەرەب و بتپەرستانیش دەگرێتەوە)٢١ بێگومان ئیخوان لەالیەن دەوڵەتانی غەیرە موسڵمانیش هەمیشە بەچاوی ترس وگومان مامەڵەی لەگەڵدا کراوە ،لەگەڵ ئەوەشدا زۆرجار وەک تاکتیک و پاراستنی بەرژەوەندی ،ئەم کێشانە بۆ ئایندەی نزیک یان دوور دواخراون ،و ئیخوان وەک کارتی سیاسیی بەکارهێنراوە .بەتایبەتی واڵتی 45
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
ئینگلستان هەمیشە مۆڵگەی سەرەکی ئیخوان بووە لەدەرەوەی واڵتانی ئیسالمیی بەتایبەتیش ئیخوانی میسری .و بۆتە پرسێکی دیپلوماتیکی نێوان ،میسرو ئینگلستان .بەاڵم دوای لەناوچوونی یەکیەتی سۆڤیەت و سەرهەڵدانی بزووتنەوە تیرؤرستەکانی وەک ئەلقاعیدە و داعش ،و ئاشکرابوونی پەیوەندی گەلێک لەبزووتنەوەکانی ئیخوان بە تێرۆریستانەوەو بەتایبەتئش پەیوەندیی ئایدیۆلۆژیکی نێوانیان ،واڵتانی خۆرئاوای وەئاگا هێنایەوە کە ئیتر پێویستییەک بەئیخوان وەک کارتی سیاسیی نەماوەو لەبەرئەوەی بۆخۆیان سەرچاوەی مەتر�سی گەورەن پێویستە جۆرێکی تر مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت .و ئەمڕۆ پر�سی قەدەغەکردنی ئیخوان ،و ناساندنی وەک بزوتنەوەیەکی تێرۆریستی مژاری گفتوگۆی گەرمی الیەنە پەیوەندارەکانە لە خۆرئاوا .لەمڕووەوە چەند پرسیاریان لەبەردەمدایە کە دەبێ وەاڵمەکانی بۆ ببیننەوە .لەمانە :ئایا بزووتنەوە ئیخوانییەکان هەموو وەک یەک بزووتنەوەی لەیەک جیانەکراوە دەبێ هەڵسەنگێنرێت و هەرمامەڵەیەک دەبێ هەموویان بگرێتەوە؟ ئەگەر نا! کامانەن ئەوانەی دەبێ سزابدرێن و قەدەغەبکرێن و بخرێنە ناو لیستی تێرۆرەوە و لەسەر کام بنەماو پێوەرێک دەبێ ئەم کارە ئەنجام بدرێت؟ چ مامەمەڵەیەک لە گەڵ ئەو بزووتنەوە ئیخوانیانە بکرێت کەلەسەر دەسەاڵتن و پشتیوانیان بۆ تێرۆریزمی جیهانی سەملاوە؟ بەاڵم ،رەهەندیی دووهەم ،واتا پەیوەندییەکانی ئیخوان بەجیهانی ئیسالمەوە ،قەیراناوی ترو پڕ لەکێشە 46
ترە .چونکە ئیخوان خۆی وەک چارەسەریی و ئەلتەرناتیڤی هەرەکۆتایی پێناسەدەکات و هەبوونی خۆی لەنەمانی ئەوانی تردا دەبینێتەوە .هەروا ئەمڕۆ لەجیهانی ئیسالمدا ،دوو قوتبی سەرەکی هەن یەکێکیان ئێرانە کە نوێنەرایەتی شیعەدەکات ،ئەوی تریان عەرەبستانی سعودیە کە نوێنەرایەتی سوننەدەکات. ئیخوانیش گەرچی خواست و ئامانجەکانی
ئیخوان
هەرلەسەرەتای
درووستبوونیانەوە،
تائەمڕۆ،
پەیوەندییەکی تا ئاستێک باشیان لەگەڵ شیعەدا وبەتایبەتیش
شیعەکانی ئێراندا هەبووە.
لەهی ئەم دووانە فرەتر دەڕوات ،نەک هەر شیعەو سوننە بەڵکو دەخوازێت ببێتە تاکە قوتبی فەرمانڕەوای جیهان. بەاڵم لەبەرئەوەی هیچکات نەیتوانیوە بەشێوازی ئێران و عەرەبستان ببێتە خاوەن دەسەاڵتێکی دەوڵەتیی سەقامگیرو درێژخایەن ،ئەم خواستەی هەر لەبواری
تیۆریدا ماوەتەوە و تازە وردە وردە تورکیا خۆی بۆ وەرگرتنی ئەم رۆڵە ئامادەدەکات. بەاڵم لەبەر ئەوەی لەسەر ئاستی گشتیی سیاسەتێکی ناشیانە پەیڕەودەکات ،خۆی وەها لە ناو کۆمەڵە کێشەیەکی ناوخۆ و دەرەوەی گەورەدا نوقم کردووە کە نایپەرژێتە سەر بەدیهێنانی ئەم خەونەی، و تادێت پتر لەبایەخ و قورساییەکەی کەمتر دەبێتەوە .لەبەر ئەمە پەیوەندیی ئیخوان بە جیهانی دەرەوەی خۆی لەئاستی هەرەخراپی خۆیدایەتی ،بەاڵم هەندێک پارادۆکسی�شی تێدایە! ئیخوان درووستبوونیانەوە، هەرلەسەرەتای تائەمڕۆ ،پەیوەندییەکی تا ئاستێک باشیان لەگەڵ شیعەدا وبەتایبەتیش شیعەکانی ئێراندا هەبووە .و ساڵی ١٩٤٦ لەئێران گروپێکی توندڕەوی جیهادی بەناوی فیداییانی ئیسالم لەسەر دەستی مەالیەکی گەنج بەناوی موجتەبا نەواب سەوفەوی دامەزرا ،و خوازیاریی هێنانەسەرکاری حکومەتێکی ئیسالمی بوو ،یەکێک لە چاالکیەکانی ئەم گروپە تێرۆرکردنی نووسەری ناوداری ئیسالمی ئەحمەد کوسرەوی بوو ،کە بەچەقۆ تێرۆرکرا .هەروا دو سەرۆک وەزیریش (عەبدولحوسێن هەژیر ،و حاجی عەلی رەزمارا) هەر بەدەستی ئەم گروپە تێرۆر کران .لەئاکامدا نەواب سەفەوی و بەشێک لەالیەنگرانی دەستگیرکران و بە ئیعدام مەحکوم کران .ئەوکات ئیخوان موسلمینی میسر بەپەلە وەڤدێکی خۆی ناردە ئێران تا نەواب سەفەوی و هاوڕێکانی ئیعدام نەکرێن .هەرچەندە ئەوان لەئاکامدا هەر ئیعدام کران بەاڵم ئەم هەڵوسێتەی ئیخوان لەسەر ئاستی دیرۆکی بوو بە بەردی بناغەی www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
داڕشتنی پەیوەندیی بە شیعەوە .و دەبینین ساڵی ١٩٧٩دوای سەرکەوتنی شۆڕ�شی ئیسالمی ئێران ،ئیخوانی میسر بەیاننامەیەکی باڵوکردەوە و ئەم شۆڕشە وەک نموونەو سەرمەشق بۆ میسر پێناسەداکات و لەگشت موسوڵمانانی جیهان دەخوازێت ،لەو شۆڕشە پەیڕەوی بکەن .هەروا پەرتوکێکیان بە ناونیشانی (خومەینی ئەلتەرناتیڤی ئیسالم)، کە لەالیەن فەتحی عەبدولعەزیزەوە نووسرابوو ،باڵوکردەوە .لەوێدا هاتووە: (شۆڕ�شی ئیمام خومەینی ،شۆڕ�شی گروپێکی ئیسالمی دژی گروپێکی تر نییە ،بەڵکو چەقی قورسایی هەموو ئەو بایەخ و باوەڕە هاوبەشانەیە کە هەموو موسوڵمانان بەرەو یەکیەتی کۆدەکاتەوە)٢٢ هەروا لەسەردەمی رێبەرایەتی ئیخوان لەالیەن محەمەد مەهدی عاکیفەوە پەیوەندی نێوان ئەم دوو الیەنە بەرەو باشتربوون چوو بەتایبەتی کە ئیخوانەکانی میسر الیەنگیریی بەرنامە ئەتۆمیەکەی ئێرانیان کرد .و لەمەبەوالوەتریش رۆیشتن و بەمافی ئێرانیان زانی کە چەکی ئەتۆمیش درووست بکات .بەاڵم ئەم پەیوەندییە لەهەموو قۆناغ و ئاستەکاندا هەروا باش نەبووەو لەسەردەمی جەنگی نێوان ئێران و عێراق ،ئیخوانەکان بەگشتی الیەنگری سەدام حوسێنیان دەکرد، دوای درووستبوونی شەڕی ناوخۆی سوریاش ئیخوانەکان ،بەهاندان و دەست لەپشتدانی تورکیا بوونە بەشک لە ئۆپۆزسیۆنی چەکدارو درووشمی رووخاندنی ئەسەدیان کردە ئامانجی هەرسەرەکیان و ئەمەبووە هۆی www.komelge.com
ئەوەی جۆرێک لەساردی بکەوێتە ناو پەیوەندییەکانی نێوان بزووتنەوە ئیخوانیەکان و ئێران ،بەتایبەتیش بزووتنەوەی حەماس ،بەاڵم هیچکات ئەم ساردییە نەگەیشتە لوتکەو لەبەر ئەوەی هەردووال پێویستییان بەیەکترە وا جارێکی تر پەیوەندییەکان پەرەدەستێننەوە .یەکێک لە خاڵی هاوبەش کە پتر لەیەکتر نزیکیان دەکاتەوە،
گرفتی هەرەسەرەکی نێوان ئیخوان و
عەرەبستان ،پرسی رێبەرایەتیکردنی
جیهانی ئیسالمە
دژایەتی بزووتنەوەی ئازادیخوازی کوردە .ودوای ئەویش کێشەی هەردوو الیانە لەگەڵ عەرەبستانی سعودی. دیارە کە پەیوەندی ئاڵۆزو پڕ لەکێشەی نێوان ئێران و عەرەبستان ،لەدەرەوەی ئەم باسەیە ،پەیوەندییەکانی ئیخوانیش بەم واڵتەوە چەندێک هەورازو نشێوی تێدایە. (ساڵی ١٩٤٦حەسەن بەننا دەچێتە
حەج و وەک هەوڵدانێک بۆ کردنەوەو دامەزراندی ئیخوان لەو واڵتە لەوێ چاوی بەنوێنەرانی ئیخوان لەواڵتانی فەلەستین ،سوریا ،مەغرب ،سودان، هیند ...دەکەوێت و گوتاریان بۆ دەدات .بەاڵم دامەزراندنی ئیخوان لەعەرەبستان هیچکات سەرکەوتوو نەبوو .چونکە لە عەرەبستان درووستکردنی هەر ریکخراو ،کۆمەڵ، و پارتێک قەدەغەو ریگا پێنەدراوە).٢٣ بەاڵم گرفتی هەرەسەرەکی نێوان ئیخوان و عەرەبستان ،پر�سی رێبەرایەتیکردنی جیهانی ئیسالمە ،عەرەبستان ،بەحوکمی ئەوەی پێگەی یەکەمی سەرهەڵدانی ئیسالم و زێدی پەیامبەرو کەعبە کەلەو واڵتەیە خۆی وەک میراتگری خەالفەت و مەرجەعی هەرەگەورە دەبینێت. لەکاتێکدا ئیخوان دەسەاڵتدارانی عەرەبستان وەک تایەفەیەکی دەسەاڵتدار دەبینن .لەبەرابەردا ولە بەر تیشکی بیروباوەڕەکانی حەسەن بەنادا خۆیان بەخاوەن پرۆژەیەکی تۆکمەو تەواو ،و شایستەی ئەم رۆڵە دەزانن .وبەگشتیی ئیخوان کە�سی قبوڵ نییە .و لەگشت پەیوەندییەکانیدا هەوڵ دەدات لە پێگەی براگەورەیی و هەژموونگەراییەوە مامەڵە لەگەڵ دەرەوەی خۆیدا بکات ،و بێگومان دەرەوەش بەچاوی گومانەوە پەیوەندییەکانی خۆی لەگەڵ بزووتنەوە ئیخوانیاکاندا هەڵدەسەنگێنێت ..لەگەڵ ئەوەشدا لەقۆناغی جۆراوجۆردا گەرموگوڕیش هەبووە لەپەیوەندیی نێوان ئەم دووانەدا .و ئەوەی کە دواجار پەیوەندی نێوان ئەم دووانەی تێکدا، الیەنگری ئیخوان بوو بۆ داگیرکردنی کوەیت لەالیەن سەدام حوسێنەوەو 47
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
ئیخوانەکان بەردەوام لەبەرەی سەدامدا بوون .ئەوکات عەرەبستان تەواوی ئەو رێبەرە ئیخوانیانەی دەرکرد کە لەو واڵتە بوون و تەواوی کۆمەکە داراییەکانی�شی راگرت .لەوەبەدوا ئیخوان لەو ئاستەدا نەبووە کە مەتر�سی بۆ سەر عەرەبستان درووست بکات ،تائەوەی ساڵی ٢٠١٢ لەهەڵبژاردنەکانی میسر ئیخوان سەرکەوتنی بەدەستهێناو دەسەاڵتی گرتە دەست .و ئەم رووداوە سیاسییە عەرەبستانی بەجۆرێک ترساند کەهەموو هەوڵێکی خۆی خستەگەڕ تا شکەستیان پێ بهێنێت .و کاتێکیش بەسەرکردایەتی عەبدولفەتاح سی�سی لەسەرکارالبران، عەرەبستان تەواوی قورسایی خۆی گستەگەڕ بۆ پاڵپشتی سی�سی و هەرچی زۆرتر الوازکردنی ئیخوان ،و ئیتر لەساڵی ٢٠١٤وە ئیخوان لەناو لیستی تێرۆری عەرەبستانی سعودی دایە ،و ئەوەش کەپتر بەردەوامیی بەدژایەتیکردنی ئیخوان لەالیەن عەرەبستانی سعودیەوە بەخ�شی ،پەرەسەندنی ناکۆکییەکانی نێوان عەرەبستان و قەتەر بوو ،کە قەتەر وەک گەورەترین پاڵپشتی ئیخوان لەرووی ماڵی و سیاسییەوە دەناسرێت و عەرەبستان ئەو پاڵپشتیەی بە دوژمنایەتیەکی ئاشکرا بۆسەر خۆی لەقەڵەمدا. بەمجۆرە ئەمڕۆ بزووتنەوەی ئیخوان، بە هەردوو واڵتی تورکیاو قەتەریشەوە لەجیهاندا ناشیرین و ناخۆشەویستن .و لەراستیدا جگە لەخۆیان هیچ دۆست و پاڵپشتێکی راسەقینەیان نییە و ئەوەی هەیە لە پەیوەندی روکەشانەی سیاسیی و تاکتیکی کە چاوەڕوان دەکرێت هەر لەحزە گۆڕانکاریی بەسەردا بێت. 48
ئیخوان لەکوردستان:
بەاڵم یەکگرتوو
هەر لەسەرەتاوە
هەوڵی داوە ئاوێتە بوونێک لە نێوان
بنەما سەرەکییەکانی
ئیخوان و پراگماتیزم درووست بکات.
دیرۆکی درووستبوونی ئیخوان دەگەڕێتەوە سااڵنی پەنجاو شەستەکانی سەدەی رابردوو لە باشووری کوردستان ،سەرەتا لەبواری ئاینییدا پتر چاالکی دەنواند تائەوەی لەهەشتاکانی سەدەی رابردوودا بزووتنەوەی ئیخوان لەژێر ناوی بزووتنەوەی ئیسالمی لەکوردستانی عێراق بەرێبەرایەتی مەال عوسمان عەبدولعەزیز ،و بەپاڵپشتی کۆماری ئیسالمی ئێران ،راگەیەنرا و پەرەی بەکارو چاالکی مەزهەبیی، سیاسیی ،چەککداریی خۆی دا .بەاڵم ئەم بزووتنەوەیە هیچ کات سەقامگیریی ناوخۆیی بەخۆیەوە نەدیتووەو بەردەوام لە پارچەبووندا بووە .لەبەرئەمە دەتوانین بڵێین تەواوی پارت و رێکخراوە ئیسالمییەکانی ئەمڕۆی باشووری کوردستان ریشەیەکی ئیخوانیان هەیە .لەگەڵ ئەمەشدا ئەوەی ئەمڕۆ
وەک ئیخوان موسلمین لەباشووری کوردستان دەناسرێت ،یەکگرتووی ئیسالمییە ،وتەواوی ئەم بزووتنەوانە جگە لە یەکگرتوو ،بە قۆناغی چەکداریدا تێپەڕیون و بەئاستی جۆراوجۆر، توندوتیژیی و تێرۆریان پەیڕەوکردووە. بەاڵم یەکگرتوو هەر لەسەرەتاوە هەوڵی داوە ئاوێتە بوونێک لە نێوان بنەما سەرەکییەکانی ئیخوان و پراگماتیزم درووست بکات .و لێرەدا دەتوانین ئاماژە بەخاڵێکی سەرەکی لەمڕووەوە بکەین کەلەهەمان کاتدا خاڵی جیاوازییەتی لەگەڵ بزووتنەوەکانی تری ئیخواندا، ئەویش بریتییە لە چۆنیەتی مامەڵەکردنی لەگەڵ دوو چەمکی تەکفیرو جیهاد لە بەرنامەی سیاسیی خۆیدا ،و باوەڕهێنان بەوەی باڵوکردنەوەو پاراستنی ئایینی ئیسالم مەرج نییە لەرێگای تەکفیر و جیهادێکەوە بێت کەبەجەنگ وتوندوتیژیی کۆتایی بێت .بەڵکو دەکرێت بەشێوازی ئاشتیانە و دوور لەتوندوتیژیش بەئاکام بگات .و خاڵێکی تریش کە یەکگرتوو وەک شانازییەک توانیویەتی بەنسیبی خۆی بکات ،ئەمەیە کە هیچکات نەچۆتە ژێر باری ئەوەی بەهاندانی واڵتانی هەرێمی و بەتایبەتیش تورکیا، دژایەتی بزووتنەوەی ئازادیخوازیی کورد لەباشوور یان لەپارچەکانی تری کوردستاندا بکات و لەمڕووە نەک هەر یەکگرتووی ئیسالمیی بەڵکو بەم سااڵنەی دوایی ،تەواوی بزووتنەوە ئیسالمییەکانی تر ،هەڵوێستیان لەپارتی دیموکراتی کوردستان باشربووە، کەبەردەوام سەرەنێزەی پالن و پرۆژەی دەوڵەتی تورک بووە .و تەنانەت دوای ئەم شکەستە گەورەیەی دوابەدوای www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
پرۆسەی ریفراندۆم بەسەر کوردستاندا هات و الدانی پەردە لە سەر هەڵوێستی دوژمنکارانەی دەوڵەتی تورک سەبارەت باشووری کوردستان و خودی پارتی دیموکراتی کوردستانیش ،کەچی هێشتا پارتی هیواکانی خۆی هەر لەسەر گێڕانەوەی پەیوەندییەکانی بە تورکیای ئاکەپەوە هەڵدەچنێت. دەەربارەی هەبوونی ئیخوان لەپارچەکانی تری کوردستاندا ،بێگومان دەبێ ئاماژە بەباکوری کوردستان بکەین کە بریتییە لەهەبوونی ئیخوان لە بەرگی ئاکەپەدا .کە وەک بەهێزترین پێگەیەکی ئیخوانی دەژمێردرێت لەسەرتاسەری کوردستاندا .ئەمەش دووهۆکاری هەیە :یەکەم :بوونی ئاکەپە لەسەردەسەاڵتدا ئەو بارودۆخەی دروستکردووە کە بەشێوازی یاسایی و نایاسایی ،پەرە بەخۆی بدات ،و ئاسانکاریی مادیی ومەعنەوی و یاسایی وای درووستکردووە کە بتوانێت فراوان بێت و پەرەبستێنێت .دووەم :هەڵخەاڵتانی خەڵک لەوانەی سوننەی مەزهەبین بە ئاکەپە کە گوایە نوێنەرایەتی ئیسالم دەکات .ئیتر یان لەپێناوی بەرژەوەندیی مادیی ،ویانیش هەڵخەڵەتان .ئاکەپە توانیویەتی پێگەیەکی تائاستێک بەهێز بۆخۆی درووست بکات .بەاڵم گومانێک لەمەدا نییە ،کە ئەم دۆخە کاتییەو هەرگۆڕانکارییەک لە لوتکەی دەسەاڵتدا لەتورکیا ،دەبێتە هۆی درووستبوونی گۆڕانکاریی لەکوردستانیشدا ولەمەش گرنگتر وکارییگەرتر پەرسەندنی هەرچی زۆرتری خەباتی ئازادیخوازیانەی کورد و رێبەرایەتییە سیاسییەکەیەتی کە لەئاکامدا شکەست بەئاکەپە دەهێنێت و www.komelge.com
پەردەی درۆی ئیخوانی کوردی و تورکی لەبەرگی ئاکەپەدا هەڵدەداتەوە.
بەاڵم لەرۆژئاوای کوردستان ،کە بزووتنەوەی ئازادییخوازی کورد خاوەن بااڵدەستییە ،ئیخوان جێگای نابێتەوە و ئەگەر هەندێ تاک لێرو لەوێ هەشبن لەوەی بریتی بن لە کاسەلێسانی ئاکەپە شتێکی ترنین.
واقیعی یان رواڵەتی
ئاکەپە فۆرمی هەرەخراپی ئیخوان: لەگەڵ ئەوەدا کە هەموو رێکخراو وبزووتنەوە ئیخوانییەکان پەیڕەوی لەیەک بنەما دەکەن ،بەاڵم بەوپێیەی سیاسەت هونەری سوودوەرگرتن بەسوودوەرگرتن و لەتواناکانە لەئەزمون و واقیعگەرایی ،فێربوون چۆن خۆیان لەگەڵ سەردەم و قۆناغە نوێکاندا بگونجێنن .وهەرچەندە ئیخوان بۆخۆی وەک بنەمایەکی سەرەکیی ،دژە دیموکراسیی و سیستەمی پارتایەتیی و هەرجۆرە بەرهەڵستکارێکە ،بەاڵم هەندێ نموونەی ئیخوان ،بەسەرپێچی واقیعی یان رواڵەتی لەوبنەمایانە ،چ وەک ناچاریی و تاکتیکێکی سیاسیی ،یانیش لەرووی باوەڕەوە ،بوون بە بەشێک لە پرۆسەی سیاسیی و شێوازی هێمنانەی سیاسییان هەڵبژاردووە. ساڵی ٢٠١١بزووتنەوەی نەهزە لەتونس کە سەر بە ئیخوانە لەیەکەمین هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی دوای رووخانی رژێمەکەی زەینوالعابدین بن عەلی زۆرینەی بەدەستهێناو لەگەڵ دووپارتی سکوالردا کوالیسیۆنی پێکهێنا .و ساڵی ٢٠١٤لەگەڵ ئەوەدا کە خاوەنی زۆرینەی پەرلەمانی بوو بەاڵم هیچ کەسێکی بۆ پۆستی سەرۆکایەتی حکومەت دەستنیشاننەکرد ،و بەگشتیی ئیخوان لە تونس نموونەیەکی باشیان
هەندێ نموونەی
ئیخوان ،بەسەرپێچی لەوبنەمایانە ،چ
وەک ناچاریی و
تاکتیکێکی سیاسیی، یانیش لەرووی
باوەڕەوە ،بوون بە
بەشێک لە پرۆسەی
سیاسیی و شێوازی
هێمنانەی سیاسییان هەڵبژاردووە
جگە لەم دووبەشەی کوردستان ئیخوان بوونێکی ئاشکراو یاسایی لە دووبە�شی رۆژهەاڵت و رۆژئاوای لەرۆژهەاڵتی نییە. کوردستاندا یاساییەوە لەروی کوردستان هەربزووتنەوەو پارتێک لەدەرەوەی سیستەم قەدەغەیە و جگە لەوەش هیچ پرد و پەیوەندییەکی فکریی و فەرهەنگیی لەنێوان کوردی ئەم بەشەو ئیخواندا نییە تابەیەکەوە خڕیان بکاتەوە .ئەگەر هەشبێت ،بەرتەسکە و بەئاستی تاک سنووردارە.
49
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
لەخۆیان نیشانداوە .هەروا لە واڵتی مەغریبیش پارتی دادوگەشەپێدان کە دیسان بزووتنەوەیەکی ئیخوانییە ساڵی ٢٠١٢لەهەڵبژاردنەکانی ئەم واڵتەدا سەرکەوتنی بەدەستهێنا و حکومەتێکی نوێی بەسەرۆکایەتی عەبدولئیال بنکیران پێکهێناو ،ئەوەی کە جێگای ئاماژەیە دوای لەسەرکارالبردنی محەممەد مر�سی لە میسر و دەستبەکاربوونی عەبدولفەتاح سیسیی ،بەپێچەوانەی بزووتنەوەو رێکخراوە ئیسالمیەکانی تر ،ئەم پارتە خۆی لەکاروباری میسر هەڵنەقورتاندو بەڵکو وەزیری دەرەوەی مەغریب کە سەر بەئیخوانە بروسکەی پیرۆزبایی بۆ سی�سی لێدا .هەروا لەئوردونیش بزوونەوەی ئیخوان وەک پارتێک بەشێوازی یاسایی لەناو پرۆسەی سیاسییدایە .لەپاڵ ئەم نموونە میانڕەوانەدا ،چەندان نموونەی توندرەویش لەئارادان وەک لیبیا ،سوریا، میسر ...بەاڵم لەهەموو ئەم نموونانە خراپتر ئیخوانی تورکی کە هەمان پارتی دادو گەشەپێدان (ئاکەپە) و رێبەرەکەی ئەردۆگانە .کە ئەمڕۆ وەک بەهێزترین حزبێکی ئیخوانیی دەسەاڵتی لەدەستدایە و بەهاوکاری قەتەر کە دابینکەریی ماڵی بزووتنەوە توندڕەوە ئیخوانییەکانە، ناوەند و رێبەرایەتی ئەم بزووتنەوەیە پێکدەهێنن. ئەمڕۆ ئاکەپە تەواوی خەسڵەتە و ئیخوان نادیموکراسییەکانی بەوشێوازەی حەسەن بەننا رێنوێنی کردبوو ،پەیڕەو دەکات .حەسەن بەنا دەڵێ( :ئیسالم دان بە سیستەمی پارتایەتییدا نانێت وپێی رازی نییەو قبوڵ نییە) .٢٤هەروا ئیخوان بەتایبەتی مۆدێلە میسری و تورکیەکەی لەریشەوە باوەڕی 50
بە فرەحزبی و هێزی بەرهەڵستکار نییەو حەسەن بەنا لەچەندان شوێن و بۆنەدا و بەشێوازی جۆروجۆر جەخت لەسەر ئەمەدەکاتەوەو دەڵێت(:هەموو هێزەکانی نەتەوە لە یەک حزبدا خڕبنەوە تا کار بۆ ئازادی و سەربەخۆییەکەی بکرێت، و بنەماگشتیەکانی ریفۆرم دابڕێژرێت، پاشانیش لەسایەی یەکیەتیەکدا کە ئیسالم دەیسەپێنێت ولەبەر تیشکی
ئاکاپەو رێبەرەکەی بەچەندان شێوازی جۆراوجۆر دوو
بنەمای سەرەکیی ئیخوان.
رووداوەکان ،شێوازەکانی رێکخستن داڕێژن) ٢٥لەنامەیەکیشدا کە ساڵی ١٩٣٨بۆگشت پارتییە سیاسییەکانی میسری نووسیبوو داوادەکات کە (دەبێ نەتەوە سیستەمی تاکە حزبی پەیڕەو بکات) ،٢٦ئەمڕۆ ئەمە بەئاشکرا لەسیاسەتی تورکیادا دەبینین کە ئەردۆغان پەیڕەوی دەکات و هیچ هێزو پارت و الیەنێکی بەهەڵستکار قبوڵ نییە مەگەر ئەوەی ببێتە هێزێکی الوازی کارتۆنی یانیش لەژێر فەرمانی ئەودا بێت. ئاکاپەو رێبەرەکەی بەچەندان شێوازی جۆراوجۆر دوو بنەمای سەرەکیی ئیخوان ،دەعوە و جیهاد پەیڕەودەکەن و باوەڕیان وایە وەک
ئەرکێکی شەرعی ئەمە ئەنجامدەدەن. و ئەگەر کەمێک بەسەر خەون و خەیاڵەکانی ئەردۆگاندا بچینەوە، ئەوکات بۆماندەردەکەوێت کە ئەردۆگان دەیخواست سوود لەپەیوەندیەکانی خۆی لەگەڵ ئەوروپادا وەربگرێت و بانگەشەی دەعوەی ئیسالمی دەست پێبکات ،بەاڵم ئەورپییەکان هەرزوو بەم یارییە کۆنەپەرستانەی ئەردۆگانیان زانی ودەربارەی جیهادیش ،هەتا دێت پتر ئەمە رووندەبێتەوە ،کەهاوکاریی نێوان تورکیاو گروپە تێرۆریستەکان شتێکی تاکتیکی نەبووە ،وەک هەندێ واڵتی تر، بەڵکو بەیەکگەیشتنێکی ئایدیۆلۆژیکی لەنێوانیاندا هەیە .و خواستەکانی داعش هەمان خواستیی تورکیاشە .ئەمە راستییەکە کەهەموو جیهان دەیزانێت. و هەر لەبەر ئەم راستییە دونالد ترامپ کە تازە هاتبووە سەرکارو بەدوور لە شێوازی دیپلۆماتیکیانە ،قسەی دڵی خۆی دەکرد ،چەندجار رایگەیاند کە دەخوازێت تەواوی بزووتنەوەکانی ئیخوان بخاتە ناو لیستی تێرۆرەوە ،و لەگەڵ درووستبوونی ناکۆکییەکانی نێوان عەرەبستانی سعودی و قەتەر، عەرەبستان ئەم قسەیەی وەبیر ترامپ هێنایەوە ،ترامپ وەاڵمی دایەوە ،کە چۆن ئەم کارە بکەن ،ئیخوان لەهەندێ واڵت دەسەاڵتیان لەدەستدایەو سەرکۆماریان هەیە! لەمەشیاندا ترامپ راستەوراست مەبەستی تورکیاو ئەردۆگان بوو ،ئەم وەاڵمەش بەهیچ جۆرێک دڵی ئەردۆگانی خۆش نەکرد چونکە واتای ناوەرۆکی وەاڵمەکە ئەمەبوو کە دەخوازێ بڵێت: (ئێمەش دەخوازین ،بەاڵم ئەم کارە لەم قۆناغەدا راناپەڕێنرێت) ئەمەش لەگەڵ www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ئەوەدا کەجەختکردنەوەیە لەسەر تێرۆریستبوونی ئاکەپە ،تەنیا کارەکە بۆ کاتێکی تر هەڵدەگرێت .ئەمەش جێگای تێگەیشتنە ،چونکە تورکیا ئەندامی ناتۆ ،و کۆنسەی ئەوروپایە ،وپاڵێوراوی یەکیەتی ئەوروپاش و خاوەن تۆڕێکی مەزن و ئاڵۆزی ئابووریی بازرگانی و ماڵییە و ئەگەر بخرێتە ناو لیستی تێرۆرەوە، دەبێ هەڵوێستی�شی لەبەرانبەردا وەربگرن ،کەئەمەش ئاکامی خراپتری لێدەکەوێتەوەو لەم قۆناغەدا دەخوازن جارێک بە ترساندن و جارێکی تریش بەقسەی خۆش لەشوێنی خۆیدا رایگرن و پێش بە ئاکامە خراپەکان بگرن. ئەگەر تورکیا لەگەڵ تەواوی بزووتنەوە ئیخوانییەکانی جیهان بەراورد بکەین ،بە ئاکامێک دەگەین کە ئاکەپە خراپترین فۆرمی ئیخوانە. بەتایبەتی لەبواری نواندنی توندوتیژیی و پەیڕەوکردنی تێرۆر دەبینین لە کاتێکدا کە ئەم بزووتنەوەیە بەگشتیی پشتیوانەیەکی ئایدیۆلۆژیکی سەبارەت بە پەیڕەوکردنی تێرۆر هەیە ،بەاڵم لەخراپترین فۆرمەکانیشیدا کە نموونە میسری و سوریاییەکەیەتی بەشێوازێکی سیستەماتیک و بەردەوام تێرۆری پەیڕەونەکردووە ،و گەلێک جار نواندنی توندوتیژیی و پەیڕەوکردنی تێرۆر لە الیەن ئیخوانەوە ،وەاڵمدانەوەیەک بۆ پەالماری دەسەاڵتی سیاسیی لەو واڵتانەدا بووە .و تەنانەت ئەو جارانەش کە پەیڕەوکردنی تێرۆر وەک هەڵبژاردەیەک، بەپێی خواستی ئەم یان ئەو رێبەری ئیخوانی بووەو بەدەستپێشخەریی و باوەڕی خۆیان و لەئاکامی باوەڕی ئایدیلۆژیکیان بووە ،دیسانیش لەسەر www.komelge.com
ئاستێکی فراوان نەبووەو ناوبانگی زۆربەی کردەوە تێرۆریستییەکانی ئیخوان پتر لەبەر ئەمە بووە کەدژی لوتکەی هەرەبەرزی دەسەاڵت بووە. بەواتایەکی دیکە مەتر�سی ئیخوان پتر لەبەر الیەنە ئایدیۆلۆژیکیەکەیەتی. بەاڵم ئەو ئیخوانەی لەبەرگی ئاکەپەدا لەتورکیا دەسەاڵتداری و حوکمی لەدەستدایە بەشێوەیەکی رەها خراپترین
لەگەڵ هەموو
ئەمانەشدا ،ئەردۆگان ئەو سەرکردە
بەپرەنسیپ و خاوەن
هەڵوێستە نییە ،کە
حسابی لەسەر بکرێت.
و دڕندەترین فۆرمێکی تێرۆریستی ئەم بزووتنەوەیە .چونکە سەرەڕای ئەوەی تێرۆری ئیخوانی ئاکەپەیی پشتیوانە ئایدیۆلۆژیکیەکەی هەیە ،بەکردەوەش و لەسەر گشت ئاست و بوارەکانی سیاسیی، کۆمەاڵیەتی ،ئابووریی ،فەرهەنگی، پسکولوژیی پەیڕەودەکرت ،جیاوازییەکی گرنگی�شی لە گەڵ شێوازەکانی تری تێرۆریزمی ئیخوانیدا هەیە ،کە ئەمەیان تێرۆری دەوڵەتە و بەیاسا مەشروعیەتی پێ بەخشراوە .گشت ئەم یاسایانەش پتر لەوەی لەچوارچێوەی ستانداردە نێودەوڵەتیەکاندا بن لە فتوای رێبەرە
شەرعیەکانی داعش دەچن .هەر لەبەر ئەمەیە کە تەواوی جیهان بەترس و گومان و هۆشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ تورکیادا دەکەن ،بەتایبەتیش کە رەفتارەکانی ئەردۆگان ئەمە دەسەملێنن ،کە ئەو وەک سەرکردەیەکی سیاسیی هاوچەرخ بیر ناکاتەوەو هیچکاتیش ناتوانێت وەهای لێبێت .چونکە لەخەون و خەیاڵێکدا بەسەردەبات کە سوڵتانێکی عوسمانییە و ئیمپراتۆریایەک بەڕێوەدەبات کە جیهان لەبەری دەلەرزێت! دەمێک روو لەئەمەریکا دەکات و دەڵێت ،تورکیا هەر خواستێکی هەبێت دەبێ یەکسەر بۆی جێبەجێ بکەن ،و دەمێکی تریش هەڕەشە لەئەڵمانیا دەکات بەوەی سیاسەتەکانی مایەی خۆکوشتنن ،و یانیش خەونێک دەبینێت کە لەماوەی چەند رۆژدا باکوری سوریا کۆنترۆدەکات ،یان حەڵەب و موسڵ و کرێما ..دەگێڕێتەوە بۆ تورکیا ...هەرجارەش وەک باڵۆنێکی کون پووچدەبێتەوە ،و هێشتاش بێدار نابێتەوە. ئەمڕۆش ئەگەر دیرۆک و ئێستا و داهاتووی ئەم بزووتنەوەیە بخەینە ژێر زەڕەبینی هەڵسەنگاندنەوە ،دەبینین لە راپەڕینەکانی ناسراو بەبەهاری عەرەبیدا بەلوتکەی هەرەبەرزی خۆی گەیشت و بەشکەستهێنانی گشت پرۆژە ئیخوانییەکان لە میسر و تونس و سوریاو لیبیا ...و بە الچوونی دەمامکی ساختەبازانەی ئاکەپە ،کە بەپشتیوانی تێرۆریزمی داعش و هاوشێوەکانی و شکاندنی گشت ئەو هیوایانەی سەبارەت چارەسەرکردنی کێشەی کورد لەتورکیا لەئارادابوون ...بەرەو لێژیەو هەرچەندە هێشتا زووە تا باس 51
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
لەکۆتاییهاتن و شکەستهێنانی یەکجارەکی ئەم بزووتنەوەیە بکەین و هەلومەرجی بەردەوامبوونەکەی هێشتا و تا چەندان دەهەی تریش لەئارادایە .بەاڵم دەتوانین کە بەدڵنیاییەوە ،شکەستی پرۆژەکەی و بەتایبەتیش نوسخە ئەردۆگانیەکەی بەرۆشەنی ببینین .لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا ،ئەردۆگان ئەو سەرکردە بەپرەنسیپ و خاوەن هەڵوێستە نییە ،کە حسابی لەسەر بکرێت ،بەڵکو مرۆڤێکی راڕاو ،هەلپەرستە و لەماوەی ئەم چاندساڵەی حوکمڕانیەکەیدا دیتمان چۆن سەبارەت عێراق ،ئێران ،سوریا، ئیسرائیل ،روسیا ،ئەمەریکا ،ئەوروپا... هەر رۆژە سیاسەتێک و هەڵوێستێک پەیڕەودەکات ،کەئیتر جێگای باوەڕو متمانەی هیچ کەسێک نییە .و راستە کە زۆرجار لە کوچەوکۆاڵنە پێچاوپێچ و تاریکەکانی سیاسەتدا راست ودرۆ ،باش وخراپ ،حەق وناحەق ...ئاڵوگۆڕیان پێدەکرێت وبەوجۆرەی لەواقیعی خۆیاندا هەن نیشاننادرێنەوە و لەتارمایی و تەمومژدا دەشێوێندرێن .بەاڵم یەک شت گەلێک رۆشەن وئاشکرایە ئەویش ئەمەیە کە لەم جیهانەدا تاسەر جێگای پاشڤەڕۆیی ئاکەپەی تێدا نابێتەوە. سەرچاوەکان -١سالمە مو�سی ،الیوم الغد ،املطبعة العصریة ،القاهرە ١٩٢٨ -٢بین القبعة والطربوش فی الجیش، برقیة حسن البنا ،املرشد العام لألخوان املسلمین الی رئیس ١٩٣٨الدیوان امللکی)، مجلة النذیر األسبوعیة ١٥-٢-٢٠جمادی األول ١٣٥٨هـ ص٢١ -٣حسن البنا ،خطواتنا الثانیة ،مجلة 52
النذیر .ربیع األول١٣٥٧/هـ -٤وتاری هەینی لەالیەن حەسەن بەنناوە -٣٠ینایر ١٩٤٧-بڕوانە :دکتر ابراهیم البیومی غانم ،الفکر السیا�سی لألمام حسن البنا ،مدارات لألبحاث والنشر ،الطبعة األولی ،جمهوریة مصر العربیة ٢٠١٢-ل٢٥٥ -٥حسن البنا ،معرکة املصحف: أین حکم ەللا؟ جریدة أخوان املسلمین الیومیة ٧-٣-٧٢٧رجب -١٦ . ١٣٦٧مایو- ١٩٤٨ ( -٦ألخوان املسلمون ،تاریخ من الدم واألرهاب -،ملفات خاصة) البوابە نیوز ٢٤ابریل ٢٠١٧- -٧هەمان سەچاوە. -٨حسن البنا ،السالم و حکمە مشروعیة القتال فی األسالم .مجلة الشهاب .العدد الرابع .فبرایر ١٩٤٨ -٩حسن البنا ،فی سبیل الکرامة، جریدة أخوان السلمین األسبوعیة -٤-٥ ٢١صفر -١٢ -١٣٥٥مایو١٩٣٦- -١٠حسن البنا ،فن املوت ،جریدة أخوان املسلمین الیومیة١٩-١-٩٠ ، رمضان -١٣٦٥آغسطس ١٣٤٦ -١١حسن البنا ،هذە الثالثة من ارکان األسالم :الدولة والقومیة والعلم مجلة التعارف ،٥-٤-محرم -١٣٥٩مارس ١٩٤٠ -١٢بڕوانە :محمد عبدە ،األسالم والنصرانیة ،ص١٣٥-١٣٤ -١٣بڕوانە :دکتر ابراهیم البیومی غانم ،الفکر السیا�سی لألمام حسن البنا، مدارات لألبحاث والنشر ،الطبعة األولی، جمهوریة مصر العربیة ٢٠١٢-ل٢٠٤ -١٤بڕوانە :دکتر ابراهیم البیومی غانم ،سەرچاوەی پێشوو ل١٠٣
-١٥حسن البنا ،خواطر فی ترجمة قرآن الکریم .جریدة األخوان املسلمین ،١٣٥٥ /٢٩محرم/ األسبوعیة. ١٩٣٦/٤/٢١ -١٦بڕوانە :مصطفی السباعی ،املرأة بین الفقە والقانون .بیروت -دمشق، املکتب األسالمی ،الطبعة السادسة ١٩٨٤ص١٦١-١٥٥ -١٧حسن البنا ،املرأة املسلمة ،مجلة املنار العدد١٠:مجلد٣٥: -١٨حسن النبا ،وحی رمضان ،کیف أنصف القرآن املرأة؟ بڕوانە :دکتر ابراهیم البیونی ،سەرچاوەی پێشوو. ل٣٣٧ -١٩حسن البنا ،املرأة املسلمة ،مجلة املنار ٣٥-١٠ -٢٠دکتر ابراهیم البیومی، سەرچاوەی پێشوو ،ل١١٦ -٢١حسن البنا ،نظرات فی کتاب ەللا، تفسیر سورة التوبة ،جریدة األخوان املسلمین األسبوعیة/٢٥ -١٧٥-، ذوالحجة/٨ ،١٣٦٧/نوفمبر١٩٤٧/ -٢٢یوسف قا�ضی زادە ،رابطە اخوان املسلمین با انقالب اسالمی ،مجلە الکترونیکی تبیان١٣٨٩/١١/٢٠- -٢٣بۆ زۆرتر زانیاری ،بڕوانە: د .أسحاق مو�سی الحسینی ،األخوان املسلمون کبری الحرکات األسالمیة الحدیثة .دار بیروت للطباعة والنشر- ١٩٥٢ص١٣٧ -٢٤بڕوانە :دکتر ابراهیم البیومی غانم ،سەرچاوەی پێشوو ل٢٩٧ -٢٥هەمان سەرچاوە ل٢٩٨ -٢٦حسن البنا ،مجلة النذیر،١-٣ ، /١٤ربیع آخر١٣٥٧/ www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
هەندێك لەتایبەتمەندییە نوێیەكانی هەڵمەتی سۆسیالیستی لە رۆژگاری ئەمڕۆماندا ئاماده‌كردنی :خه‌بات هه‌ولێر
واتادارترین وەاڵم بۆ 1ی مایس كە بۆتە كولتوور و دابونەریتێك و رۆژی یەكێتی و هاوكاری و تێكۆشانی چینی زەحمەتكێش ،ئەوەیە كە سەبارەت بە وەاڵمدانەوەی پێداویستیەكانی تێڕوانینی جیهان و پراكتیزەكردنی تایبەت بەم چینە ،خاوەنی هەڵوێستێكی بنچینەیی و ئاشكرا و بەبڕیار بین .گەیشتن بەهێزی بەرجەستەكردن و بەدیهێنانی ئەمەش وەكو ئەركێك رووبەڕوومان دەبێتەوە. یادكردنەوە و پیرۆزكردنی ئەم رۆژە بەشێوەیەكی واتادار و رێ و رەسمی چڕ و پڕی جەماوەری و بەخشینی واتایەكی تۆكمە و پوخت؛ پێویستیەكی دەست لێبەرنەدراوە بۆ سەرخستنی ئەم ئەركە و بۆ ئەو رەوشەی كە دوای هەڵوەشانەوەی سۆسیالیزمی بونیادنراو هاتە ئاراوە و خواستیان سۆسیالیزم لەبەرچاوان بخەن و بێواتای بكەن .كاتێك ئەمە ئەنجام دەدەین هەروەكو چۆن كێشە سەرەكییەكانی تایبەت بەمرۆڤ دەبینرێت ،ئەوا بینینی رێگا چارەی ئەم كێشە مێژوویی و رۆژانەییە و بەدیهێنانی هێزی پراكتیزەكردنی هیچ گرنگییەكی www.komelge.com
خۆی لەدەست نەداوە و ،بەڵكو رۆژ بەدوای رۆژ زیاتر دەركی پێدەكرێت و دەكەوێتە پێشەوەی هەموو ئەركەكان و، تەنانەت دەكەوێتە پێشەوەی هەموو ئەو ئەركانەی كە بەكاری بەپەلە و دوانەخراو لەقەڵەمی دەدەین. هەڵوەشانەوەی بێگومان سۆسیالیزمی بونیادنراو كێشەكانی سەرمایەداری كەم نەكردۆتەوە ،یاخود بەواتای سەركەوتنی سەرمایەداریش نییە ،هەروەكو بانگەشەی بۆ دەكرێت. بەپێچەوانەوە باری زۆر گرانتر بووە و رووبەڕووی كێشەی هێندە سەختی كردۆتەوە كە ناتوانێ بەرگەی بگرێ و لەبن باری دەربكەوێ. باس لەوە دەكرێت كە لەڕۆژگاری ئەمڕۆماندا سەرمایەداری بەشێوەیەك نیشانەكانی پووكانەوە و رزینی نیشانداوە، لەگەڵ هیچ قۆناخێكدا بەراورد و پێوانە ناكرێ و تەنانەت گەشبینترین شیكەرەوە و بیریاران دەتوانن باس لەوە بكەن كە مێژوو وەستاوە .لەوانەیە هەندێكیان یەكجارەكی سەركەوتنی بڵێن»: سەرمایەدارییە « بەاڵم تەواوی نیشانە و سەرەداوەكان ئاماژە بەوە دەكەن،
كە ئەم رەوشە نزیك لەقیامەتە و وەكو راستینەیەك پەسندی دەكەن. بەمجۆرە مرۆڤایەتی خستە نێو ئاستێكی مشەخۆری وەها كە هاوتای نەبینراوە، لەمیانی پێشبڕكێ و خێرایی بوونێكی بەمجۆرە هەناسەی لەبەرمرۆڤایەتی بڕی و خستیە نێو رەوشێكەوە كە پێشبینی و مەزندەی ئەوە نەكرێ خۆی لەكوێ دەبینێتەوە و چۆن لەنێو دەچێ .بناخەی رەشبینی و تەنگژە ئەمەیە. تەواوی بەشێوەیەكی گشتی چینە چەوسێنەر و فشار هێنەرەكان بەتایبەتیش بێ بەزەییانەترین چین كەسیستەمی سەرمایەداری ـ بۆرژوازی پشتی پێدەبەستێت ،هەرچەندە شێوە و روخساری خۆی گۆڕیبێت ،بەاڵم هەر لەزووەوە كەوتۆتە نێو رەوشێك كە بۆتە بەاڵ بەسەر كۆمەڵگه‌وە. گەلێك جار دەگوترێ كە شۆڕ�شی ئۆكتۆبەر شۆڕشێك بوو بەرلەكاتی خۆی واتە پێشوەخت لەدایك بوو ،هەربۆیە رێگای لەپێش شێوەیەكی سۆسیالیزمی وەها كردەوە كە لەسەربنەمای پێكهاتەی نەخۆش بونیاد بنرێ و لەهەڵوەشانەوە رزگاری نەبێت. 53
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
دەتوانین ئەم راستینەیە لەسەر ئەو شۆڕشانەش پەیڕەو بكەین كە لەقۆناخە كۆن و دوورەكانی مێژوودا روویانداوە .لەهەر سەراوبن بوونێكی گرنگ یاخود شۆڕشێكدا ئەو چینەی كەم ـ زۆر پێكهاتەی سەرەكی دەسەاڵتێكی شۆڕشگێڕی پێكدێنێت ،ئەو چینەیە كە لەنزمترین ئاست و سەختترین هەلومەرجدا كاردەكات .كۆیلەكان و دواییش جوتیار ،دوای ئەمەش كاركەران و چینی زەحمەتكێشن كە رووخساری خۆیان گۆڕیوە. چینە دەزانین هەروەكو بااڵدەستەكانیش لەمیانی گۆڕینی روخساردا تاوەكو رۆژگاری ئەمڕۆمان هاتوون .سیستەمی سەرمایەداری ـ ئیمپریالیستیش لەمیانی بەكارهێنانی پێشكەوتنەكانی تەكنەلۆژیا و راگەیاندن و باڵوكردنەوە بەشێوەیەكی بەرباڵو و سیستەماتیك شەڕێكی سایكۆلۆژی، ئایدیۆلۆژی ،كولتووری پەیڕەو كردووە و راستینەی چینەكانی شێواندووە و خستوونیەتە نێو رەوشێك كە ناتوانن ملمالنێ و تێكۆشان بكەن .هەروەها لەمیانی ئەو هێرشەی دەیكاتە سەر كۆمەڵگه هەناسەی لەبەربڕیوە و ئەم شااڵوەی خۆی پەیڕەو دەكات. شتێكی سەیرە؛ لەڕابردوودا چینە بااڵدەستەكان لەمیانی چەكی ئاگرین و بۆمباكانەوە هەوڵیاندەدا چۆك بەكۆمەڵگه‌كان دابدەن ،وەلێ لەڕۆژگاری ئەمڕۆماندا پێویستیان بەمجۆرە شەڕە نییە ،لەجیاتی ئەمە شەڕی دەروونی، ئایدیۆلۆژی و كولتووری زۆر كاریگەر بووە .ئەو تەكنەلۆژیایەی كە لەئاراشدایە دەرفەتێكی مەزن بۆ ئەمە دەڕەخسێنێ. 54
لەڕەوشێكی بەمجۆرەدا جیاوازی چینەكان تێكەڵ بەیەك دەبێت و لەمیانی ئەمەشدا دەرفەت دەڕەخ�سێ كە هەموو شتێك بەشێوەیەكی زۆر ورد بەفێڵبازی و چەوەساندنەوە و فشارێكی شاراوە
كۆمپانیاكانی
راگەیاندن و
باڵو كردنەوە كە
بەئیمپراتۆریەتی
"میدیا" راگەیاندن
ناوزەد دەكرێ،
لەحكومەت زیاتر بەدەسەاڵتن و
بەشێوەیەكی
مەترسیدار كۆمەڵگه بەڕێوە دەبات و
ئاراستەی دەكات. بكەوێتە ژێر فەرمانی چینێك. كاتێ لەڕۆژگاری ئەمڕۆماندا لەچوارچێوەی سنووری ئاشكرا و نەخشە بۆكێشراودا باس لەچینێك ناكەین ،یەكێك لەهۆكارە سەرەكییەكانی ئەوەیە كە ئاماژەمان پێكرد .لەڕاستیدا هەرچەندە مەسەلەی رەنج و ئەو چینەی سەرچاوەی خۆی لێوە دەگرێت،
دووچاری گۆڕانكاری شێوە و ناوەڕۆك هاتبن ،وەلێ دیسان چینی زەحمەتكێشن. بەاڵم پێویست دەكات چینی بااڵدەست بەشێوەیەكی باش و تەواو پێناسە بكرێت كە زێدەتر شێوەی خۆی گۆڕیوە و بەواتایەك خۆی گشتگیر كردووە و بۆ نێو تەواوی كۆمەڵگه تەشەنەی كردووە. پێناسە كۆنەكانی لەجۆری :خاوەن كۆیلەكان ( كۆیلەدارەكان ) ،خاوەن زەویەكان (ئاغاكان) ،خاوەن كارگەكان (سەرمایەدارەكان ) بەش ناكات و نابێتە وەاڵم ،هەروەها زاراوەكانی بۆرژوازی ـ ناوین ،بۆرژوازی ـ بچووك یش بەش ناكات .ئەگەر بمانەوێ باش لەسۆسیالیزم تێبگەین ،پێویست دەكات لەسەربنەمای لەبەرچاوگرتنی ئەو واقیعەی كە لەئارادایە شیكردنەوە و هەڵسەنگاندنی چینەكان ئەنجام بدرێت. بەتایبەتیش لەواڵتێكی وەكو توركیا ئەگەر هەر لەسەرەتای ئاواكردنی رژێمەوە بڵێین « ئێمە گەلێكی بێ چین و بێ جیاوازین « و هەنگاوی سەرەتا لەمیانی ئایدیۆلۆژیایەكی بەمجۆرە هاوێشترا بێ، ئەوا ئەم رەوشە نوێیە گرنگییەكی مەزن لەخۆوە دەگرێت. شێوازە توند و رەهاكانی فشار جێگای خۆیان بۆ فشاری ئایدیۆلۆژی و سایكۆلۆژی بەجێهێشتووە ،رۆژانەش قووڵتر دەبنەوە .كۆمپانیاكانی راگەیاندن و باڵو كردنەوە كە بەئیمپراتۆریەتی «میدیا» راگەیاندن ناوزەد دەكرێ، لەحكومەت زیاتر بەدەسەاڵتن و بەشێوەیەكی مەترسیدار كۆمەڵگه بەڕێوە دەبات و ئاراستەی دەكات .جێگای تەكنەلۆژیا لەبەرهەمهێناندا زیاتر بووە و پێشكەوتووە .لەجیاتی رەنجی رەهای هزر www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
ـ بازوو ( هەرچەندە لەبناخەدا پشت بەمە دەبەسترێ) وەلێ لەمیانی بەكارهێنانی شێوازەكانی تەكنۆلۆژیا لەبەرهەمهێناندا توانیویەتی رەنجی هزر ـ بازوو بێ كاریگەر بكات .واتە الوازبوونی الیەنی رەنجی هزر و بازوو جێگای باسە كە مرۆڤی زەحمەتكێش پشتی پێدەبەستێ. لەمیانی ئەو شۆڕشە زانستی ـ تەكنۆلۆژیەی كە كۆمپانیا و پاوانخوازی ئەمڕۆ پێشیان خستووە بەمرۆڤ دەڵێن: «تۆ هێندە پێویست نیت» .بێكارییەكی لەڕادەبەدەر و تاڕادەیەك گرێدراوی ئەم تایبەتمەندییەی سەرمایەداری هاتۆتە ئاراوە .ئیتر بۆرژوازی وای لێهاتووە كۆمەڵگه بەشتێكی ناپێویست و بێ واتا لەقەڵەم بدات .لەڕاستیدا ئەوەی بێ واتایە خودی سەرمایەداری خۆیەتی. بەاڵم بەهۆی ئەو ئامرازە مەزنانەی بااڵدەستی كە بەدەستیەوەیە و لەمیانی شێوازی كاریگەركردن ،دەتوانێ ئەمە بەكۆمەڵگه بە پەسندكردن بدات و پێی بڵێت« :تۆ بێ واتای». لەمەش زیاتر دەست درێژی كردۆتە سەر هەسارەكەمان و دەیەوێ بۆری هەناسەی ببڕێ .هەڵبەتە لەناوبردنی سەوزایی لەڕوویەكەوە بەواتای بڕینی هەناسەی مرۆڤ دێت. دەیانەوێ چەتری هەسارەكەمان بفڕێنن لەمیانی كونكردنی پەردەی ئۆزۆن دونیایان رووبەڕووی هەموو جۆرە مەترسیەك بەكراوەیی هێشتۆتەوە و لەالیەكی دیكەشەوە دە�شێ هەڕەشە و مەتر�سی چەكی ئەتۆمی هەركات و ساتێك مەرگەساتێك بنێتەوە .هەڵبەتە گومان لەوەدا نییە كە سەرمایەداری بەرامبەر www.komelge.com
بەباڵوبوونەوەی گەلێ نەخۆ�شی لەجۆری ـ شێرپەنجە و ئایدز ـ و زیادبوونی بێ سنوور و ناهاوسەنگی ژمارەی دانیشتووان بەرپرسیارە كە دیارنییە جیهان بەرەو چ رەوشێك دەبەن .بەشێوەیەكی بەردەوام ئەم كێشانە سەختتر و دژوارتر دەكات و دەیگەیەنێتە ئاستی تەنگەژەیەكی سەخت و چڕ و پڕ .لێرەدا بڕینی هەناسەی مرۆڤایەتی لەواری رۆحی و جەستەیی جێگای باسە.
لەڕاستیدا ئەو
بوارەی كە پێویستی بەقاڵبوونەوە
هەیە؛ پاراستنی سەرمایەداری
رۆژگاری ئەمڕۆ
بەواتای پەسندكردنی مەرگەساتی
مرۆڤایەتی و
لەناوبردنی ئاییندەی دێت.
سەرچاوە سەرەكییەكانی ژیانی مرۆڤ وێران دەكرێت و لەناو دەچێت، ئەستاتیك (جوانی) لەنێو دەبردرێت، رۆڵی ئایین و فەلسەفە كۆتاییان پێدەهێنرێت .رەو�شی بەكۆیلەبوون،
ئاپووڕەی مرۆڤە گرگنەكان لەڕاستیدا هەڕەشە و مەترسییەكی جددییە. «پێویستی بەئایدیۆلۆژیایەكی نوێ و فەلسەفەیەكی بنچینەیی هەیە» سۆسیالیزمیش كە رەقیبێكی خاوەن بانگەشەی سەرمایەداری بوو كەوتە نێو كەم و كورتی .ئێستا هۆكارەكانی ئەمە تاوتوێ دەكەین .چۆن دەتوانین پوختە بوون و تۆكمەبوونێكی بەمجۆرە بێنینە ئاراوە كە لەهەق سیستەمی ئیمپریالیستی ـ سەرمایەداری دەربكەوێت؟ لەڕاستیدا ئەو بوارەی كە پێویستی بەقاڵبوونەوە هەیە؛ پاراستنی سەرمایەداری رۆژگاری ئەمڕۆ بەواتای پەسندكردنی مەرگەساتی مرۆڤایەتی و لەناوبردنی ئاییندەی دێت ،بەواتای بەژیانێك، دێت مەحكومكردنی كە تەنانەت هێندەی ژیانی مرۆڤە سەرەتاییەكانیش پێگەیشتوو نییە، بگرە خراپتریشە .هۆڤێتی و راستینەی كۆمەڵگه‌ی مشەخۆری و بەکاربەر كە لەئارادایە پێشخستنی پێناسەیەكی بەمجۆرە سانایی تر دەكات .ئەگەر مرۆڤایەتی بەردەوام بێت ئەوا بەالیەنی كەم بەگوێرەی یاساكانی سروشت و یاساكانی مرۆڤایەتیش رەوشێكی بەمجۆرە پەسند ناكرێت .بۆ تاوتوێكردنی رەوش و گەیشتن بەڕێگەی چارەسەری ،پێویستی بە ئایدیۆلۆژیایەك و فەلسەفەیەكی سەرەكی و پراكتیزەكردنیان هەیە ،ئنجا ئەمە چ بەسۆسیالیزمی زانستی ناوزەدی بكەین یاخود بەسۆسیالیزمێك كە تاڕادەیەكی دیاریكراو ،بونیادنراوەتەوە. زۆر باش دەزانین كە سۆسیالیزمی زانستی لەڕۆژێكدا سەری هەڵنەدا و 55
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
لەدایك نەبوو و بەرهەمی ئەزموونی تاكە واڵتێك نییە .تەنانەت بەرهەمی نییە. ئەوروپاش سەرمایەداری لەتەواوی قۆناخەكانی كۆمەڵگ ه و بەكۆمەاڵیەتی بووندا ،بەتایبەتیش چاالكییەكانی ئەو توێژانەی كە لەسەراوژێر بوونە شۆڕشگێڕیەكاندا خاوەنی رادیكاڵترین وەرچەرخان بوون، سەبارەت بەپێشخستنی سۆسیالیزم هزر و چاالكییان پێشخستووە .هەربۆیە هزر و پراكتیكێكە كە شانبەشانی پێشكەوتووە. بەكۆمەڵگه‌بوونەوە قۆناخی سەرمایەداری واتا و هێزێكی زانستی بەم هزر و چاالكییە بەخشیوە، بەپێی تێپەڕبوونی كاتیش بەفۆرمیلی سۆسیالیزمی زانستی گەیشتووە. بێگومان هەروەكو چۆن لەسیستەمە كۆمەاڵیەتییەكاندا دەبینرێ ،دە�شێ كەموكورتی و چەوتی سۆسیالیزمی لەسەردەمی هەبێ. زانستیش هۆڤێتی سەرمایەداریشدا لەنێو شۆڕ�شی فەرەنسادا رادیكاڵترین چین بەكۆمۆنیستەكان ناوزەد دەكران. قۆناخەكانی دوای ئەوەش بەردەوام شۆڕشە چەپڕەوەكانی الیەنە بۆرژوازییەكان ،سۆسیالیست و كۆمۆنیستەكان بوو .ئەم قۆناخە تادەگاتە ئەزموونی كۆمۆنەی پاریس ،واتە ، 1848 1870كۆمۆنیستەكان تێیدا بەكاریگەر بوون .لەشۆڕ�شی ئۆكتۆبەریشدا دەسەاڵتیان گرتەدەست ،پاشان ئەمە دەبێتە جوالنەوەیەكی جەماوەری مەزن. بێگومان سۆسیالیزم لەم قۆناخەدا زیاتر هەنگاوی بەرەو زانستی بوون هاوێشتووە ،بەاڵم ناتوانرێ بگوترێ كە ئەمە دوا گووتەی سۆسیالیزمە .زاراوەی 56
«زوو گەیشتن بەكۆمۆنیزم «ی واڵتەكانی سۆسیالیزمی بونیادنراو واقیعی نییە.
هێندەی مێژووی
مرۆڤایەتی تێكۆشانی سۆسیالیزم
و كۆمۆنیزم
راستینەیەكە،
بەاڵم بەشێوەیەكی
دووبارە دەكەونە نێو
هەڵوێستی زێدەڕۆیی. ئێستاكە باشتر لەوە تێدەگەین: لەتەواوی شۆڕشە سەرەكیەكاندا هەر جوالنەوەیەكی گەیشتبێتە لوتكە و الیەنگری رەنج بوو بێت ،ناوەڕۆكێكی دەگرێت لەخۆوە سۆسیالیستی یاخود ئامادەكارییەكە بۆ سۆسیالیزم. هەر لەڕاپەڕینی سپارتاكۆسەوە ،كە سەرەكیترین سەرهەڵدانی سەردەمی كۆیالیەتییە تا دەگاتە تەواوی قۆناخە شۆڕشگێڕییە گرنگەكان ،دەبینین گشتیان کۆمەک و بەشداربوونێكیان بۆ تێكۆشان ،واتە بۆ مێژووی تێكۆشانی سۆسیالیستی هەیە. شۆڕ�شی لەنێو تەنانەت ئیسالمیەتیشدا ،ملمالنێی نێوان ئیسالمیەتی فەرمی و ئیسالمیەتی ركابەر تایبەتمەندێتی بەمجۆرە لەخۆوە دەگرێت .دەكرێ ئەمە بەملمالنێی
سوننی ـ عەلەوی ناوزەد بكرێت .بۆ نموونە رادیكاڵترین چین واتە الیەنگرانی حەزرەتی عەلی بەگوێرەی ئەو قۆناخە چینێكی سۆسیالیست یان چەپڕەو بوون .ئەو ئیسالمیەتەی بونیادنراوە ئیسالمیەتی فەرمی یان ئیسالمیەتی سونی یە .بەگوێرەی خۆی زۆر بەسانایی دەكەوێتە نێو جیاوازیەكی بەم شێوەیە. لەچین و توێژە راستڕەوەكانەوە تاوەكو رادیكاڵترین چینی چەپڕەو، لەشۆڕ�شی ئۆكتۆبەر و شۆڕ�شی فەرەنساشدا بەمجۆرەیە .هەروەها راستڕەو و هێڵە ناوینەكان لەشۆڕ�شی ئۆكتۆبەریشدا هەن .رادیكاڵترین توێژیان ئەو كۆمۆنیستانەن كە بەپارتی بەلشەفیك ناوزەد دەكرێن. لێرەدا ئەمە دەردەكەوێتەڕوو: هێندەی مێژووی مرۆڤایەتی تێكۆشانی سۆسیالیزم و كۆمۆنیزم راستینەیەكە. بەاڵم بەشێوەیەكی دووبارە دەكەونە نێو هەڵوێستی زێدەڕۆیی ،بۆ نموونە كەوتنە نێو هەڵسەنگاندنێكی چەوتی بەمجۆرە كە لەماوەیەكی زۆر كورتدا لێشاوی هزری خۆیان وەكو لێشاوێكی بااڵدەست و سەركەوتوو لەسەرانسەری جیهاندا لەقەڵەم دا .تەنانەت تاڕادەیەكیش وەكو پێغەمبەران هەڵسەنگاندنی لەشێوەی ئایینی هەرەدوایی ،دوا گووتە ،هەڵسەنگاندن ئەنجام دەدرێت. هەروەكو چۆن پێشكەوتنی كۆمەڵگه بەردەوام دەبێت گرنگی هەر قۆناخێك بەگوێرەی پێشكەوتنە نوێیەكان بەالوە دەنرێت .نەك تەنیا وەكو گووتەیەكی بێ كۆتایی بەڵكو وەكو زاراوەیەكی كۆن و بەسەرچوو دەمێنێتەوە .بەاڵم ئەو واتایە نادات كە ئەو گووتانەی گوتراوە www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
گرنگی و واتای نییە .چونكە هەروەكو دەبینین ئیسالمیەت ،لیبراڵیزمی بۆرژوازیەت ،یاخود سۆسیالیزم بەگوێرەی كات و شوێن و سەردەمی خۆیان رێگایان لەپێش گەلێك پێشكەوتن كردۆتەوە و شوێن پەنجە و میرا�سی گرنگیان بۆ مێژوو بەجێهێشتووە .لەم بوارەدا بەفیڕۆ نەچوون و پێشكەوتنی كۆمەڵگه و ئازادیی تاڕادەیەك لەژێر سایەی ئەم تێكۆشانانە بەدیهاتووە. بەتایبەتیش تێكۆشانی سۆسیالیزم لەم بوارەدا ناوی سەرەكیترین پێشكەوتنە. ئەم پێشكەوتنانەی الیەنگری رەنج و بەرهەمهێنان و داهێنانە لەئاستێكی هەرە بڵنددا لەژێر سایەی تێڕوانینێكی ئایدیۆلۆژی بەمجۆرەدا مرۆڤایەتی بەرەو پێشەوە بردووە. «لەڕۆژگاری بڵێین دەتوانین ئەمڕۆماندا ئاڵۆزی و تەنگژەیەكی چڕ و پڕ لەئارادایە .سەرمایەداری هەروەكو چۆن لەڕابردوو بانگەشەی دەكرد، ئەمڕۆكەش بانگەشەی ئەوە دەكات كە لەئاستێكی گەردوونیدا خاوەنی سیستەمێكی گشتگیرە .هەڵوەشانەوەی سۆسیالیزمی بونیادنراو لەئەنجامی كەموكورتی و الوازییەكانی ،دەرفەتێكی زیاتری دا بەسەرمایەداری تاوەكو ئەم بانگەشەیەی بەهێزتر بكات .بەاڵم هەروەكو لەسەرەوە ئاماژەمان پێكرد رەوشێكی پێچەوانەی ئەم بانگەشەیە جێگای باسە. ئەو قەیرانانەی بەشێوەیەكی رۆژانە سەختتر دەبن ،پێویستی زیاتر بە سۆسیالیزم دەكات. لەسۆسیالیزم دابڕان (کۆمەاڵیەتیبوون) واتای دابڕانە www.komelge.com
لەهەناسەدان. زیاتر كاتێك لەهەموو چارەسەركردنی ئەو كێشانەی لەئەنجامی ئەو تەنگژە و قەیرانە سەخت و دژوارانە دەردەكەون لەمیانی سۆسیالیزمدا دەبێت كە گوزارشت لەئاستی وشیاری و زانستی بوونی كۆمەڵگه و بەكۆمەاڵیەتیبوون بكرێت ،چونكە لەنێو ئاستێكی هێندە مەزنی وێرانكاری و كێشە سەخت
لەمیانی ئەو كێشانەی كە سەرچاوەی خۆی
لەسەرمایەداریی
دەگرێت دەیانەوێ
دونیا بێهەناسەدان بهێڵن.
و دژوارەكاندا نا�شێ سەرمایەداری لەناوخۆیدا چارەسەری بدۆزێتەوە. لەمیانی شۆڕ�شی زانستی ـ تەكنۆلۆژی بەمجۆرە كێشەكان چارەسەر ناكرێن. سیستەمی شۆڕ�شی زانستی ـ تەكنۆلۆژی كە لەخزمەتی سەرمایەداریدایە لەقوڵكردنەوەی ئەم تەنگژانەی لەئارادایە زیاتر هیچ ئەنجامێكی دیكەی نییە. دیسان چارەسەری لەڕاستینەی كۆمەاڵیەتی سۆسیالیزمدا بەدی دەكرێ، بەاڵم چۆن سۆسیالیزمێك؟ پێویست دەكات سۆسیالیزم پوخت و تۆكمە بكرێت ئینجا چ لەبواری تیۆریەوە بێت
یاخود لەبواری ئاواكردنەوە .بەئەندازەی ئەوەی پێویست دەكات كەموكورتیەكانی مێژووی رابردووی دەرباز بكات و بەالوەیان بنێت ،لەهەمان كاتدا پێویستی بەوە هەیە بەشێوەیەكی واقیعبینانە قەیرانە ئاڵۆز و تێكچڕژاوەكانی رۆژگاری ئەمڕۆمان هەڵسەنگێنێ و هێزی چارەسەری خۆی بسەپێنێ .ئەگەر بێتو سیاسەتی تایبەت بەسەرلەنوێ رێكخستنەوەی ئابووری و میتۆدی سیا�سی و هەڵسەنگاندن و شیكردنەوەی هزری پێشنەخرێت ،تادەگاتە هەڵوێستێ كە وەاڵمی سایكۆلۆژیا و مۆراڵ دەداتەوە، ئەوا ناتوانین وەاڵمێكی بەجێ بۆ پر�سی «چۆن سۆسیالیزمێك» بدەینەوە. هەروەكو لەسەرەتاش ئاماژەمان پێكرد لەمیانی ئەو كێشانەی كە سەرچاوەی خۆی لەسەرمایەداری دەگرێت دەیانەوێ دونیا بێهەناسەدان بهێڵن ،پەردەكەی كون دەكرێ .ئەو هەڕەشە و مەترسییەی كە سیمای مەعشەری پێوە دیارە ،لەئەنجامدا مرۆڤێكی وای هێناوەتە ئاراوە كە گرگن و زۆر بچووك بۆتەوە. پێویستی بەراسپاردە و هەڵوێستی سۆسیالیستی بەمجۆرە هەیە كە سەرلەنوێ ئیعتبار بەمرۆڤ ببەخشێتەوە و تێگەیشتن و رەوشتەكەی لەگەڵ سروشتدا ئاشت بكاتەوە و لەهەمانكاتدا دەرفەت و زەمینەی ئەوەش بدات كە ناكۆكییەكانی لەگەڵ سروشتدا قوڵبێتەوە. لەهەموو كاتێك زیاتر دەتوانین بڵێین: هەروەكو چۆن سیستەمی ئیمپریالیستی سەرمایەداری ئەو هاوسەنگییەی كە مرۆڤ لەنێوان خۆی و سروشتدا 57
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
بونیادیناوە گۆڕیویەتی بۆ ناكۆكی زۆر مەترسیداری رووخاندن ،لەهەمانكاتدا كۆمەاڵیەتییەكە�شی رێكخستنە مرۆڤایەتی تاكو رادەی پەیوەندی مشەخۆری بردووە .واتە رێگای لەبەردەم ئەم دوو ناكۆكییە جیهانگیریە كردۆتەوە. لەمیانی سۆسیالیزم بەڵێ وەاڵمدانەوەی ئەم دوو ناكۆكیە سەرەكیە دەتوانێ بەشێوەیەكی راست خۆی پێناسە بكات .مەرجە كە شیكردنەوەیەكی راستی پەیوەندی مرۆڤ لەگەڵ سروشتدا ئەنجامبدرێت و دەتوانرێ بەپەیوەندی لەگەڵ ژینگەشدا ناوزەد بكرێت. چارەسەری شۆڕشگێڕانە بۆ ئەم كێشەیە بسەپێنرێت كە رێكخراوەكانی ژینگە و سەوزایی بەزمانێكی ریفۆرمیستانە ئاماژەی پێدەكەن .هەروەها پێویست دەكات بەرامبەر بەمۆدێلی ئەو كۆمەڵگه‌یەی ئیمپریالیزم دەیسەپێنێ و لەناوخۆیدا بچووك بۆتەوە ،هەر لەپالننامەی ژمارەی دانیشتوانەوە بگرە تاوەكو دەگاتە پالننامەی بەرهەم هێنان و سەرلەنوێ رێكخستنەوەی سەرخان و هەروەها سەرلەنوێ پێناسەكردنی مرۆڤ لەالیەنی دەروونی و رەوشتییەوە ئەنجامبدرێ .بوون بەهێزی چارەسەری بۆ ناكۆكییەكی چڕو پڕی بەمجۆرە دە�شێ سۆسیالیزم بكات بەڕۆژەڤ و راستیەكی هەنووكەیی .چونكە پێناسەیەكی تەسكی چینایەتی تێر ناكات. «چینی كاركەر وەكو سەدەی نۆزدەهەم نەماوە» سۆسیالیزمی بنبەستبوونێكی لەسەربنەمای كە لەئارادایە شیكردنەوەكانی سەدەی نۆزدەهەم لەكێشەكان نزیك دەبێتەوە و تاوتوێیان 58
دەكات ،دەڵێن «چینێكی كاركەری بەمجۆرە « لەڕاستیدا چینێكی بەمجۆرە نەماوە ،یاخود دەتوانین بڵێین ئەو سەردەمە بەسەر چووە كە ئیمپریالیزم تەنیا بەچەوساندنەوەی چینێك تێر بێت و بوەستی. تەسكەكە�شی بەواتا چەوساندنەوەیەك لەئارادایە ،بەاڵم زۆر گشتیگر بووە و ئێمەش گوتمان
سیستەمی
ئیمپریالیستی ــ
سەرمایەداریی
سەبارەت بەتەواوی مرۆڤایەتی
هاوسەنگی
سروشتی تێكداوە،
هەربۆیە پێویست بە رێنوماییەكی
بەمجۆرە دەكات
كە بەرفراوانترین
توێژەكانی كۆمەڵگه بدوێنێ.
لەمیانی شۆڕ�شی تەكنۆلۆژی ـ زانستی و ئەو پێشكەوتنانەی جیهانی راگەیاندن ـ باڵوكردنەوە رێگای بۆ ئاوااڵ كردووە،
كۆمەڵگه‌ی دیل کردووە .شێوازی تااڵنكاری و فشاری وەها پێشكەوتووە كە بەهیچ شێوەیەك لەگەڵ سەدەی نۆزەهەمدا پێوانە ناكرێت. هەربۆیە لەڕۆژگاری ئەمڕۆدا لەسەربنەمای هەڵسەنگاندن شیكردنەوەكانی رابردوو ،واتای تێكەڵكردن و نەناسینی راستیەكانە. لەگفتوگۆكانی سەبارەت بەسۆسیالیزم رەوشێكی بەمجۆرە لەئارادایە ،ئەمەش گوزارشت لەمەرگەسات دەكات. هەڵسەنگاندن و شیكردنەوەی ئەم رەوشە تیشك دەخاتە سەر شێوازەكانی شەڕ و كێشە تەكتیكیەكانیش .تەكتیكە كۆنەكان لەڕۆژگاری ئەمڕ‌وماندا بەش ناكەن. هەروەكو چۆن كۆمەڵگه خزێنراوەتە ناو فشار و چەوساندنەوەیەكی گشتگیر، لەبەرامبەر ئەمە پێویستە شێوازی وەهای تێكۆشان پێشبخرێت كە تەواوی كۆمەڵگه پەیوەندیدار بكات. ـ ئیمپریالیستی سیستەمی سەرمایەداری سەبارەت بەتەواوی مرۆڤایەتی هاوسەنگی سروشتی تێكداوە. هەربۆیە پێویست بە رێنوماییەكی بەمجۆرە دەكات كە بەرفراوانترین توێژەكانی كۆمەڵگه بدوێنێ .واتە بەئەندازەی ئەوەی پرۆگرامێكی سۆسیالیستی پشت ئەستوور بە تێڕوانینێكی دروست و بەرجەستەكردنی تەكتیكەكانی لەبواری كرداریدا پێویستە و وەاڵمی كێشەكان دەداتەوە ،هێندەی ئەوەش سۆسیالیزم دەتوانێ ئەوە نیشان بدات كە پرەنسیپێكە جارێكی دیكە تۆكمە و پتەو بۆتەوە و هێزی چارەسەری كێشەكانە. گفتوگۆیەكی بەمجۆرە راستە و www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
لەجێی خۆیدایە .هەربۆیە ئەوانەی بەقواڵییەوە گرێدراوی چارەنوو�سی مرۆڤایەتین و دەیانەوێ بەشێوەیەكی سەبارەت هەڵوێست بنچینەیی بەكێشەكانی مرۆڤایەتی نیشانبدەن، ئەوا لەسەربنەمای قاڵبوونێكی زیاتر پەیوەندی نیشاندەدەن و نزیكبوون لەسۆسیالیزم دەكەن؛ لەسەربنەمای كارامەیی و تێگەیشتنی زیاتر و دۆزینەوەی چارەسەری بۆ كێشە و گیروگرفتە نوێكان هەڵوێست نیشان دەدەن. ئەركەكان چاوەڕوانیمان دەكەن. بەم سەبارەت لەگفتوگۆكردنی مەسەلەیەدا نەزۆكی هەیە و دووبارە كردنەوەی زاراوە كۆنەكان بەس دەبینرێت .بۆیە پێویست دەكات گفتوگۆ نوێ بكرێتەوە .دەتوانین لەسەر پێناسەیەكی نوێی سۆسیالیزمی بوەستین و بەرنامە و چاالكی و چۆنێتی تەكتیكەكانی تاوتوێ بكەین .لەم چوارچێوەیەشدا دە�شێ پارتی نوێی سۆسیالیستی ئاوا بكرێن و شێوازەكانی چاالكی جەماوەری پێشبخرێن .لەژێر سایەی تێڕوانینێكی سۆسیالیستانە دەکرێ شۆڕ�شی زانستی ـ تەكنۆلۆژی بكرێت بەهێزێكی كاریگەری كرداری بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشانە .بێگومان هەڵوێستێكی بەمجۆرە لەماوەیەكی زۆر كورتدا ئاستی پەیوەستداربوون بەسۆسیالیزم زیاد دەكات و ئەو راستییە نیشاندەدات كە سەرچاوەی سەرەكی چارەسەرییە لەبەرامبەر ئەو سەرمایەداریەی كەوتۆتە نێو سەردەمێك كە چڕترین پوكانەوە بەخۆیەوە دەبینێ ،قۆناخێكی گونجاوی سۆسیالیزم دێنێتە ئاراوە. بەئەندازەی ئەوەی پارتیمان PKK www.komelge.com
جواڵنەوەیەكە كە هەر لەسەرەتاوە بەئەنجامە بەرامبەر هەڵوێستی نێگەتیفیەكانی سۆسیالیزمی بونیادنراو نیشاندا ،لەهەمانكاتدا نەیهێشتووە كاریگەریە ئەم رەنگدانەوەی نێگەتیڤیانەی پێوەدیار بێت ،بەمجۆرەش توانی ئەو راستییە دەستنیشان بكات كە سۆسیالیزمێكی رەها گەلێك كەم كوڕی خۆی هەیە ،بەاڵم سەرەڕای
ئەو رێكخراوەی
گۆڕەپانی تێكۆشان
چۆڵ ناكات و درێژە
بەبانگەشەكانی خۆی دەدات و جەختی
لەسەر دەكاتەوە،
جواڵنەوەیەكی ئازا و دلێرە.
ئەمەش جواڵنەوەیەكە بەردەوام باوەڕی بەسۆسیالیزم هەبووە و لەسەر ئەم بنەمایەش لێی نزیك بۆتەوە. بەتایبەتیش ئەمەی بەشێوەیەكی سەربەخۆ و زۆربەخۆباوەڕ لەشوێنێكدا پەیڕەو كردووە كە بە» كوردستان» ناوزەد دەكرێ و پاشكەوتوترین واڵت و كۆمەڵگه‌یە .هێزێكە لەم بارەیەوە رێگای لەپێش گەلێك ئەنجامی گرنگ كردۆتەوە و پارتێكە لەسەر ئەم بنەمایە
شێوەی گرتووە .بەم واتایە ئەزموونی PKKجواڵنەوەیەكی پێشكەوتنە و لەسەردەمێكدا توانیویەتی بگات بەڕێبازی ئایدیۆلۆژی ،چاالكیەكی سۆسیالیستیانەی مەزن كە سۆسیالیزمی بونیادنراو سەرەڕای ئەوەی لەئاستی دونیادا لەگەڵ سیستەمی سەرمایەدری ـ ئیمپریالیستی گەیشتە هاوسەنگییەك، بەاڵم لەئەنجامی بنبەستبوونی ناوخۆیی هەڵوەشایەوە و خواستیان تاڕادەیەكی مەزن سۆسیالیزم لەبەرچاوان بخەن. بەم رەوشەی كە ئێستا تێیدا دەژی كەمێكیش لەو جواڵنەوانە دەچێ كە لەسەردەمی پاشڤەڕۆیەتیدا لەسەرپێ مانەوە و تاڕادەیەكیش خاوەنی جێگە و پێگەیەكی بەكەرامەت و شەرەفمەندانە بوون. هەڵبەتە لەسەردەمێكی بەمجۆرەدا كە سیستەمی فەرمی ـ بااڵدەست ،تاوەكو دەتوانێ بەگوێرەی خۆی هەڵس و كەوت دەكات و هەموو الیەنێك لەژێر باڵ و سایەی پاشڤەڕۆیەتیدا دێن و دەچن، ئەو رێكخراوەی گۆڕەپانی تێكۆشان چۆڵ ناكات و درێژە بەبانگەشەكانی خۆی دەدات و جەختی لەسەر دەكاتەوە، جواڵنەوەیەكی ئازا و دلێرە .لەهەمان كاتدا جوالنەوەیەكە كە لەتوانا و دەسەاڵتی دا هەیە بەناوی مرۆڤایەتیەوە بدوێ. هەر جوالنەوەیەكی مەزنی ئازادیی بەئەندازەی ئەوەی ببێتە وەاڵمێكی سەركەوتوانە بۆ سەردەمی ئەو موحافەزەكارییەی لەئاستی گەردوونیدا لەئارادایە ،تەنیا بەوە ناوەستێ چارەسەری بۆ ئەو واڵت و گەلە بێنێ كە تێیدا دەركەوتووە ،لەگەڵ ئەوەشدا 59
Political, Intellectual and Social monthly Magazine. NO:23 - December 2017
دەتوانێ ببێتە وتەبێژی بانگەشەكانی مرۆڤایەتی .هەربۆیە لەقۆناخێكدا خاچ بە دەستەكان ،لەقۆناخێكی دیكە موسوڵمانەكان ،هەروەها لەقۆناخی دیكەش شۆڕشەكانی فەرەنسا و ئۆكتۆبەر رۆڵێكی بەمجۆرەیان بینی و توانیان ببنە وەاڵم بۆ گەلێك كێشە كە رۆڵیان ناتوانرێت بچووك بكرێتەوە. هەرچەندە لەسەرەتادا ئامادە نەبووین و وەكو جوالنەوەیەكی نەتەوەیی -نیشتیمانی دیاربووین ،بەاڵم رەو�شی نێودەوڵەتی ئێستا و پێشكەوتنە هەرێمیەكان زاراوەی PKKلەئاستێكی گەردوونیدا وەكو زاراوەی سۆسیالیزم و نوێنەرەكەی نیشاندەدات ،هەروەكو بڵێی ناچاری رۆڵێكی بەمجۆرەی دەكات. هەرچەندە لەسەرەتا بەم شێوەیە تەماشامان نەدەكرد ،بەاڵم ئەگەر ئەو هەلومەرجە ئاڵۆزەی بەخێرایی دەگۆڕێت ئەركێكی بەمجۆرە بخاتە ئەستۆی پارتیمان ،ئەوا بێگومان ئەوە جێگای شانازی و سەربەرزیمانە .بەاڵم لەهەمان كاتدا تێگەیشتنێكی راست و دروستی ئەم ئەركە و هەڵسەنگاندن و دەست نیشانكردنی ئەو الیەنەی ئێمە دەتوانین بەهێزی بكەین و تێیدا بەشداربین وەكو مەرجێك بەسەرماندا دەسەپێنێ. خۆرهەاڵتی ناوین گۆڕەپانێكە بەدرێژایی مێژوو گەلێ ئایدیۆلۆژی، بەتایبەتیش ئایین بەناوی مرۆڤایەتی دەركەوتووە و زۆر چاالكی و بانگەشەی تێدا پێشخراوە .بینینی رۆڵی النكەی مرۆڤایەتی و دەركەوتنی تەواوی شارستانیەتە سەرەكیەكان لەم گۆڕەپانە ،رۆڵی راستینەی كۆمەڵگه‌ی خۆرهەاڵتی ناوین لەپێشكەوتنی 60
مرۆڤایەتیدا نیشان دەدات .هەربۆیە رەو�شی سەختی مرۆڤایەتی لەم گۆڕەپانەدا و جەخت كردنەوەی لەسەر چارەسەری ،سەرەڕای دژواری قەیرانەكانی ئیمپریالیزم ،رێكەوت نییە. لەمیانی هەندێ بوویەرەوە مێژوو ئەو راستیەی روون كردۆتەوە كە هەرچەندە لەشوێنێكدا تەنگژەكان سەخت و گران بن ،بەو ئەندازەیەش هەنگاو و
تاڕادەیەك بۆتە نەسیبی PKKو گوزارشتی خۆی لەمەزنایەتی PKKدا كردووە. لەم چوارچێوەیەدا پارتیمان بەئەندازەی تێگەیشتنی مێژوویی ،دەرك بەم رۆڵەش دەكات كە راستینەی واقیعی و هەنووكەیی دەیخاتە ئەستۆی سۆسیالیزم ،هەوڵدەدات نوێنەرایەتی بكات و ببێتە وتەبێژی .لەم بارەیەشەوە هێندەی گەوهەرێكی ئەنتەرناسیۆنالیستی بەشێوەیەكی زۆر لێهاتوانە گەوهەری نەتەوەیی خۆی خستۆتەڕوو .لەڕێگای گەلێك شەهادەتی بەهاداریشەوە ئەم راستیەی سەملاندووە كە خاوەن گووتەكانی خۆیەتی و بەرجەستە و پراكتیزەیان دەكات .هەروەها لەو باوەڕەدایە كە كاتێك گەلەكەی خۆی بەرەو ئازادیی دەبات مرۆڤایەتیش ئازاد دەكات و لەوبوارەدا هەنگاوێكی سەرەكی هاوێشتووە و لەسەربنەمای دەرك پێكردن ئەمە ئەنجام دەدات.
پاشڤەڕۆیانە بۆتەوە.
« PKKجوالنەوەیەكی رەنجە» لەراستیدا PKKجوالنەوەیەكە لەتەواوی قۆناخە مێژوویەكاندا دووچاری پیالنگێڕی نێودەوڵەتی پاشڤەڕۆیانە بۆتەوە .باوەڕ ناكەم بەو ئەندازە فراوانە پیالنێكی نێودەوڵەتی لەدەوربەری جوالنەوەیەكی دیكە هاتبێتە ئاراوە .هەر لەبەرئەوەی تەنیا جوالنەوەیەكی بەهێزی سۆسیالیستی و رزگاری نیشتیمانییە كە لەسەر پێیان مابێتەوە ،پیالنێكی نێودەوڵەتی لەدژی ئەنجام درا .بەاڵم بەرخودانی كرد و سەركوت نەكرا. لەئەنجامی هەڵمەتە نوێكانی و ئاستی بڕیاردانی لەبەڕێوەبردنی شەڕدا ئەوەی دووپاتكردەوە كە زاراوەی سۆسیالیزم
لەراستیدا PKK جوالنەوەیەكە
لەتەواوی قۆناخە
مێژوویەكاندا
دووچاری پیالنگێڕی نێودەوڵەتی
قەڵەمبازی شۆڕشگێڕی پێشدەكەوێت. كوردستان كە پاشكەوتوترین ناوچەی خۆرهەاڵتی ناوینە و گەلی كوردستانیش گەلێكە لەبیركراوە و لەڕەو�شی مرۆڤایەتی بەدەرنراوە ،ئێستا سەرلەنوێ هەوڵدەدات چاوەكانی بۆ ژیان بكاتەوە. لەكاتێكدا چاوەكانی دەكاتەوە دەیەوێ بەهەنگاو هاوێشتنێك تەواوی ئەو قۆناخانە ببڕێت كە مرۆڤایەتی لەكاروانی پێشكەوتنی خویدا بڕیویەتی .ئەمەش
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە ،23كانوونی یه‌كه‌م 2017ز \ به‌فرانبار 2717ك
تێكناشكێت .تێكشكانیش لەمالوە بمێنێ، ئەوا لەمیانی ئەو هەنگاوانەی دەیهاوێژێ زیاتر لەسەركەوتن نزیك دەبێتەوە و ئەوە دەسەملێنێ كە جوالنەوی هەرە راست و بەهێزی ئەم سەردەمەیە و تایبەتمەندێتی سەرەكی و سەرچاوەی خوڵقاندنی ئەم پێشكەوتنانە ئەوەیە كە جواڵنەوەیەكی سۆسیالیستی یە. بێگومان پێویست دەكات تێگەیشتنی مێژوویی و سەردەم بگاتە پێناسە و گوزارشتێكی زانستیانە .هەروەها پێویست دەكات بەقوواڵیی وەاڵمی نوێ بۆ چارەسەری كێشەكان بدرێتەوە و لەسەربنەمایەكی نوێ پارتی رەنج و دیموكرا�سی سۆسیالیستی و چاالكیەكانی دەوڵەت ـ گەل پێناسە بكرێت .لەمیانی پراكتیكی بەرجەستە و تاكتیكە جیاجیاكاندا جوالنەوەیەكی گەلێری تێر و تەسەملان هێنایە ئاراوە. پارتیمان تەنیا رێگای رزگاری لەپێش هەژارترین توێژدا ناكاتەوە بەڵكو لەهەمانكاتدا رێگا لەپێش چین و توێژەكانی دیكەی كۆمەڵگه‌ش دەكاتەوە .دەتوانرێ www.komelge.com
بەرامبەر بەچەوساندنەوەی رەنج و كۆیلەكردنی ژنان و ئەو فشارانەی كە لەئەنجامی جیاوازی مەزهەبی و ناكۆكی نەتەوەییەوە بەدیدێت ،لەسەربنەمای چارەسەری هەڵوێست پێشبخرێت.
هەر لەبەرئەوەی
بەقوواڵیی گرێدراوی
ئەم راستیەین ،بۆیە بەشێوەیەك ژیانی خۆمان دەخەینە
خزمەتی مرۆڤایەتی
كە لەهیچ پارتێكدا نابینرێ.
سەرەڕای سەختی و كەموكوڕییەكانی،
درێژە بەپێشكەوتنەكانی دەدات و لەسەربنەمای رێزگرتن لەڕەنج، هەوڵ دەدات ببێت بەپارتی ئەو كەسانەی خاوەنی رەنجن .سەبارەت بەكەسایەتییەكی قارەمان و فیداكار و شێوازێكی ژیان كە شایستەی رەچەڵەكی مرۆڤ بێت بەشێوەیەك تاوتوێی كردووە كە تاوەكو ئێستا هیچ پارتییەك بەتێر و تەسەلی نەیگرتۆتە دەست و بەم شێوەیە وەاڵمی نەداوەتەوە. ئەو مرۆڤایەتییەی راستینەی PKKبەرجەستە بكات ،بەواتای مرۆڤایەتییەكی ئازاد و رزگاربوو دێت. ئێستا ئێمە لەڕەوشێكداین كە هەنگاوێكی بچووكمان هاوێشتووە .ئەگەر بێت و بەناوی گەلەكەمان ئەمە بەسەركەوتنێكی یەكجارەكی بگەیەنین ،ئەوا زۆر باش دەزانین كە بەناوی مرۆڤایەتی دەبێتە دەسكەوتێكی مەزن .هەربۆیە توانیمان و زانیمان چۆن ئەو رزگاربوونەی لەئاستی تاكە كەسدا بەدیدێت ،وەرچەرخێنین و بیگۆڕین بۆ ئەو رزگاربوونەی لەئاستی گەلدا بەدیهاتووە .لەهەموو كاتێك زیاتر 61
NO:23 - December 2017
گرێدراوی ئەوەین كە ئەو رزگاربوونەی لەئاستی گەلێكدا بەدیهاتووە بگۆڕین و وەریچەرخێنین بۆ رزگاربوونی تەواوی مرۆڤایەتی. باوەڕیمان بەمرۆڤایەتی هەیە ،باش دەزانین ژیانێك هەیە كە شایستەی مرۆڤ بێت. هەر لەبەرئەوەی بەقوواڵیی گرێدراوی ئەم راستیەین ،بۆیە بەشێوەیەك ژیانی خۆمان دەخەینە خزمەتی مرۆڤایەتی كە لەهیچ پارتێكدا نابینرێ .جواڵنەوەیەكی تا ئەم رادەیە نوێنەرایەتی كۆمەاڵیەتی بوون بكات و لەم پێناوەشدا هێندە فیداكاری و جەسارەتی پێشخستووە ،تەنانەت دە�شێ جواڵنەوەیەكی گەوهەری سۆسیالیستانە بێت .هەربۆیە شەرەفی ئەمە بۆتە نەسیبی .PKKبێگومان ئەم تایبەتمەندیە سەرەكییەی پارتیمان وەكو سۆمای چاومان دەپارێزین .تەواوی شەهادەتەكان لەسەر ئەم بنەمایەن و لەم پێناوەدایە .هەروەكو چۆن ئەم بەرخودانی و فیداكارییە مەزنانە لەسایەی ئەم گەوهەرە پتەوە هاتە ئاراوە ،لەهەمانكاتدا لەپێناو پاراستنی ئەم گەوهەرە ئەنجامدراوە .ئێمەش لەسەربنەمای ئەم باوەڕیە سەرمان هەڵدا و مەزن بووین .هەروەها لەو باوەڕەداین كە مەزن بوونمان لەمیانی پاراستن و پتەوكردنی زیاتری ئەم گەوهەرە بەدیدێت و ئەمەش وەكو ئەركێك دەبینین .بەقواڵیی دەرك بەم مەسەلەیە دەكەین ،هەروەها ئاستی بڕیار و پراكتیزەكردن لەبەرزترین ئاستدایە. ئەو هەڵوێستەی بەخێرایی كار و شێوازی لێدان ناوزەدی دەكەین چەندی 62
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بڵێی پێشكەوتووە .بەجۆرێك وەاڵمی ئەو شیكردنەوەیەی سەرۆكایەتی دراوەتەوە كە دەڵێ « :گەل لەخۆتدا ئاوا بكە، مرۆڤایەتی نوێ لەخودی خۆتدا ئاوا بكە ،لەم پێناوەشدا خۆت بگەیەنە ئاستی هەرە بەرزی بانگەشەی مرۆڤایەتی ،لەم پێناوەدا چی پێویست بێت ئەنجامی بدە». ناتوانرێت ئەمە بچووك بكرێتەوە.
بەرزتردا بێت ،شەپۆل بەشەپۆل رەنگدانەوەی بەسەر گەلەكەمان و گەالنی ناوچەكە و مرۆڤایەتیدا دەبێت. گرێدان بەشكۆمەندی پرەنسیپەكانی سۆسیالیزم و نیشاندانی هەڵوێستێكی زانستیانە دەبێتە راستینەی سەرەكیمان. جواڵنەوە سۆسیالیستەكەمان كە لەسەر ئەم بنەمایە دەركەوتووە ،بۆتە لێهاتووترین پارتی رۆژگاری ئەمڕۆمان، بێگومان لەمە بەدواوە بەشێوەیەكی لێهاتوانەتر و بەبڕیار و سەركەوتووانەتر بەرەو بەدیهێنانی ئامانجەكان هەنگاو دەهاوێژێ و ئاراستەی خۆی وەردەگرێ. هەربۆیە دەڵێین :باشترین وەاڵممان داوەتەوە رۆژی رەنج ،یەكێتی ،هاوكاری و تێكۆشان و لەم پێناوەشدا درێژە بەپابەندبوونی خۆمان دەدەین بۆ تەواوی زەحمەتكێشانی جیهان ،باوەڕی خۆمان بەمێژوو و رۆژگاری ئەمڕۆمان نیشانداوە. لەم چوارچێوەیەشدا دەڵێین :بەباشترین شێوە بڕیارمان لەسەر ئاییندەی خۆمان داوە.
زەحمەتكێشانی
ئه‌م بابه‌ته له كتێبی «سوربوون له‌سه‌ر سۆسیالیزم سوربوونه له‌سه‌ر مرۆڤایه‌تی» به‌قه‌ڵه‌می رێزدار عه‌بدوڵاڵ ئۆجاالن وه‌رگیراوه
باشترین وەاڵممان
داوەتەوە رۆژی رەنج،
یەكێتی ،هاوكاری
و تێكۆشان و لەم پێناوەشدا درێژە
بەپابەندبوونی
خۆمان دەدەین
بۆ تەواوی
جیهان ،باوەڕی
خۆمان بەمێژوو و
رۆژگاری ئەمڕۆمان نیشانداوە.
ئەم راستیانەی كە لەالیەن ژمارەیەكی كەم لەهێزەكانی پارتی دەركی پێكرابێ لەمە بەدواوە بەشەپۆلێك كە لەهەموو كاتێك زیاتر و لەئاستێكی www.komelge.com