NO:34 -January 2019
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
MAGAZENE AZADI KOMELGE
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
34 هه‌رنووسینێك گوزاره له رای نووسه‌رخۆیه‌تی ناوه‌ڕۆك
خاوه‌نی ئیمتیاز محمد كیانی عبدالرحمن(د.محه‌مه‌د كیانی) دیدگا
كاتێك به‌رخۆدان د هبێته ئه‌رك و پێوانه‌ی ئازادیخوازیی و ئه‌خالقی ئینسانیی3 ............ دیدار کامیار سابیر :گەورەتریین خیانەت لەدۆزی سیاسیی کورد کرابێت ،ئەو ریفراندۆمە
موخابەراتییەئەردۆغانییەبوو4 ............................................................................... ڕاپۆرت
سه‌رنووسه‌ر گۆران علی حسن(گۆران پێنجوێنی) نه‌خشه‌سازیی سه‌رنووسه‌ر ده‌سته‌ی نووسه‌ران پ.د.ساالر باسیره نه‌جیبه قه‌ره‌داغیی
«الوازیی ک هسایه‌تیی سیاسیی پڵنه‌ربووه بۆ به‌رهه‌م هێنانی خیانه‌تی سیاسیی»9 ....... وتار
راوێژكاری یاسایی پارێزه‌ر هیالل ئیبراهیم
سیاوه‌ش گۆده‌رزی :تیۆری ناخه‌تی ،پاشبه‌رهه‌ڵستکاری ،ناتوندوتیژی14 ...................... دیار غه‌ریب :رۆال باكور و رۆژهالتا سوری ه د پێشه‌رۆژێ سوری ه و رۆژهالتا ناڤین ده 32 .....په‌یوه‌ندییه‌كان ل ه رێگه‌ی سه‌رنووسه‌ره‌و‌ه ده‌بن كارزان عه‌زیز :سەرەتایەک بۆ ماتریالیزمی مێژوویی40 ............................................. 07702227274 شارا تاهیر:نێراندنی خۆپیشاندان؛ کورتەیەکی مێژوویی لە ئەدەبیاتی کوردیداgoran.a.hesen@hotmail.com 42 ......... www.komelge.com سه‌ردار ستار :پێکه‌و ه ژیانی دیموکراتیانه‌ی گه‌الن و ئه‌رک و مافه‌کانی53 ................. ع.ئۆجاالن :تازه‌گه‌ری دیموکراتی به‌رامبه‌ر مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داریfacebook.com/ Azadi Komelge 67 ..................
چاپ :چاپخانه‌ی كارۆ تیراژ 1000 :دانه نرخ 1500 :د.ع
ناونیشان :نووسینگه‌ی سه‌ره‌كی ،سلێمانی ،چوارباخ ،سه‌روو نه‌خۆشخانه‌ی چاوه‌كه
دیدگه كاتێك به‌رخۆدان ه ئه‌رك و پێوانه‌ی ئازادیخوازیی و ئه‌خالقی ئینسانیی ده‌بێت به‌رخۆدان؛ فه‌لسه‌فه‌ی به‌ره‌نگاربوونه‌و ه و به‌رگریكردنه ،كرده‌ی كردنه‌وه‌ی گرێكوێره‌كانه، وااڵكردنی بنبه‌ستییه‌كانه ،رێگای گه‌یشتن ب ه شكۆداریی و به‌رجه‌سته‌كردنی ئیراده‌ی ژیانی ئازاده .بزووتنه‌وه‌ی ئازادیخوازی گه‌لی كوردستان هه‌ر ل ه بنچینه‌دا بزووتنه‌وه‌یه‌كی به‌رخۆدانڤانییه ،بزووتنه‌وه‌یه‌ك كه راوه‌ستاندن و به‌دوایشیدا نه‌هێشتنی نكۆڵیی و توانه‌و ه و قڕكردنی گه‌لێكی دێرینی كردبێت ه ئامانجی بنچینه‌یی خۆی و له‌گه‌ڵیشیدا ئازادیی و رزگاریی گه‌النی دیكه‌ی ژێرده‌سته و ژنان و چینه چه‌وساوه‌كانی كۆمه‌ڵگای كردبێت ه ئامانج، ئه‌وا مسۆگه‌ر هه‌ر به‌و فه‌لسه‌ف ه به‌رخۆدانییه‌شه‌وه ده‌توانێت سه‌ربكه‌وێت .كرۆكی ئه‌و فه‌لسه‌فه‌یه ژیاندۆستی و مرۆڤدۆستییه ،ئاشقبوون ه ب ه ژیانی ئازاد، به‌رگریكردن ه له‌و حه‌قیقه‌تانه‌ی كه‌وا رووبه‌ڕووی نكۆڵی و توانه‌و ه و له‌ناوبردن بۆته‌وه .بۆی ه له‌گه‌ڵ خۆیدا باوه‌ڕیی و هیوا و ئیراد ه و وزه‌یه‌كی مه‌زنی تێكۆشان و به‌رخۆدان ده‌خوڵقێنێت. دۆخی هه‌موو كوردستان به‌گشتی دۆخێكی پڕ ل ه ته‌حه‌دا و بنبه‌ستبوون و شااڵوی داگیركاریی و پیالنگێڕییه ،هاوكات پڕ ه ل ه ده‌رفه‌تی زێڕین و زه‌مینه‌ی گونجاو بۆ به‌دیهێنانی ئازادیی و سه‌ركه‌وتنی بزووتنه‌وه‌ی ئازادیی گه‌له‌كه‌مان، بۆ تێكشكاندنی فاشیزم داگیركاریی و ته‌سلیمكاریی .ئه‌وه‌ی ت ئه‌وه‌ی ه ك ه ته‌نیا ب ه به‌رخۆدانێكی پێویست ه ده‌ركی پێبكرێ گشتگیریی و هه‌مه‌الیه‌نه‌و ه ده‌توانرێت ئه‌و ده‌رفه‌ت و زه‌مینه‌ی ه ب ه قازانجی ئازادی و سه‌ركه‌وتن ئاراسته‌گیر بكرێت. فه‌لسه‌فه‌ی به‌رخۆدانڤانیی پێمانده‌ڵێت؛ ئه‌گه‌ر به‌رخۆدان به‌هزر و رێكخسته‌بوونه‌و ه بوونی هه‌بێت، ئه‌وا مێژووی داگیركاریی و ژێرده‌سته‌یی ،كۆیالیه‌تی و ته‌سلیمكاریی و ملكه‌چبوون هه‌رگیزاو هه‌رگیز قه‌ده‌رێك نیی ه تا په‌سند بكرێت .ئه‌گه‌ر تاك و كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی هۆشمه‌ندی به‌رخۆدانڤان هه‌بێت ،ئه‌وا هیچ جۆره هه‌ژموونگه‌راییه‌ك و پیالنگێڕییه‌ك سه‌رناگرێت و
ده‌توانرێت تێكبشكێنرێت .واتا ئاستی به‌رخۆدانڤانێتیی هه‌ر تاك و كۆمه‌ڵگ ه و بزووتنه‌وه‌یه‌ك ،خۆی له‌خۆیدا ئاستی هۆشمه‌ندیی و رێكخستنبوون و چاالكوانێتییان ده‌سه‌ملێنێت. لێره‌دا؛ ئه‌و به‌رخۆدان ه شكۆداره‌ی كه‌وا ئێستا له ئیمراڵی ،زیندانه‌كانی داگیركاران ،ل ه گۆڕه‌پانه‌كان ،ل ه واڵت و ده‌ره‌وه‌ی واڵت به‌ڕێو ه ده‌چێت ،به‌ر له‌هه‌موو شتێك به‌رخۆدانێكی ئامانجدار ه و ئه‌وپه‌ڕی هۆشمه‌ندێتیی و رێكخستنبوونی رێبه‌رایه‌تییه‌ك و بزووتنه‌وه‌یه‌ك و گه‌لێكی ئازادیخواز ده‌خاته‌ڕوو .ئه‌گه‌ر دووژمن به‌هه‌موو هێز و توانستی ماددی و ته‌كنۆلۆژیایی خۆیه‌و ه شه‌ڕانگێزانه له‌هه‌وڵی به‌دیهێنانی خه‌ون ه فاشیستیانه‌كه‌یه‌تی ،ئه‌گه‌ر هێڵی ته‌سلیمكاریی و خیانه‌تكارییش به‌هه‌موو ملهوڕیی و تاریكهزریی خۆیه‌و ه ملكه‌چان ه كه‌وتۆت ه راژه‌ی فاشیزم و داگیركارییه‌وه ،ئه‌وا ده‌بێت له‌و راستیی ه تێبگه‌ین كه ئه‌وه‌ی فاشیزم و داگیركاریی ،ته‌سلیمكاریی و خیانه‌تكاریی هه‌رگیز ناتوانن لێی ئه‌نجامگیر ببن ،شكاندنی ئیراده‌ی به‌رخۆدانڤانێتی ئه‌و تاك و كۆمه‌ڵگ ه و بزووتنه‌وه‌یه‌ی ه كه ئاشق ب ه ئازادی و ژیانی شكۆمه‌ندیی ه و خۆی ب ه سه‌ركه‌وتن كلیل داوه. بۆی ه پشتیوانیی و به‌شداربوون له‌و هه‌ڵمه‌ته به‌رخۆدانڤانییه‌ی تادێتفراوانترو كاریگه‌رترده‌بێت،وه‌ك چۆن ئه‌ركی هه‌ر ئازادیخوازێكه ،ئه‌وا به‌رپرسیارێتییه‌كی ویژدانیی و ئه‌خالقیشه .به‌رخۆدانی گه‌لێك بۆ ئازادی و سه‌ركه‌وتن به‌سه‌ر فاشیزم و ته‌سلیمكارییدا ،ته‌نیا ئه‌ركی رێبه‌رایه‌تییه‌ك ،یان ئه‌ندامانی بزووتنه‌وه‌یه‌ك نییه ،هه‌ر ته‌نیا ئه‌ركی ده‌سته‌بژێرێكی سیا�سی نییه ،به‌ڵكو ئه‌ركی هه‌موومانه ك ه ئه‌و به‌رخۆدان ه ب ه ئه‌نجام و سه‌ركه‌وتن بگه‌یه‌نین .كاتێك فاشیزم زینده‌به‌چاڵكردنی گه‌لێك ده‌خاته رۆژه‌ڤی خۆیه‌وه ،كاتێكیش هێڵی ته‌سلیمكاریی پێداگریی له‌سه‌ر قه‌ده‌ری كۆیالیه‌تیی خۆی و گه‌له‌كه‌ی ده‌كات ،ئه‌وا مسۆگه‌ر به‌رخۆدانڤانیی ده‌بێت ه ئه‌ركێكی ژیانییمان ،ده‌بێته پێوانه‌یه‌ك بۆ ئازادیخوازیی و ئه‌خالقی ئینسانییمان.
NO:34 -January 2019
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دیدار
کامیار سابیر :گەورەتریین خیانەت لەدۆزی سیاسیی کورد کرابێت ،ئەو ریفراندۆمە موخابەراتییە ئەردۆغانییە بوو
سازدانی :ئاسۆ جەوهەر سیاسییدا ،زیاتر حیزبێک یان گرووپێکی دەستڕۆیشتوو و ئەو چینە بااڵدەستەی کە کۆنترۆڵی ئیدارە و سیاسەتی ناوچەیەک یان شارێکیان کردووە .میرە کوردەکان ،لە سەردەمی پێش شەڕی چاڵدێرانەوە تا ئێستا (سیاسییەکانی کوردایەتیی) ،ئەم کارەیان کردووە.
کامیار سابیر ،ئاماژە بۆ ئەوەدەکات چەمکی خیانەت ،زۆر رووبەری سیاسیی داگییر کردووە! لە رووی کۆمەڵناسیی و ئەنثرۆپۆڵۆژییەوە ،بووە بە خوویەکی ئاسایی لەناو جڤاکی سیاسیی کورد و تاکی کورددا .لە رووی کۆمەاڵیەتییەوە و بە دیدی سایکۆلۆجیی ،خیانەت ،هەڵگەڕانەوەیە لە عورف چەمکی خیانەت و عەقدێکی کۆمەاڵیەتیی ،بەاڵم لە سیاسەتدا، پێشەکیی ،چەمکی خیانەت ،لە ئەدەبی پێشێلکردنی ئەو بەڵێن و پەیمانانەیە کە داوتە بە کوردییدا ،زۆر رووبەری سیاسیی داگییر کردووە، واڵتەکەت ،گەلەکەت ،نیشتمانەکەت. بەاڵم بە باوەڕی من لە کۆنتێکستی سیاسیی نووسەر لەم وتووێژەدا ،جەختیشدەکاتەوە :دروستدا بەکار ناهێنرێت .ئەوەی هەیە بە میزاجی خیانەت ،لەناو مێژووی کورددا ،لە ئاستی ئەم حیزب و ئەو سیاسیی ،فاڵن و فیسار گرووپ 4
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
«گەورەتریین خیانەت لە دۆزی سیاسیی کورد کرابێت ،ئەو ریفراندۆمە موخابەراتییە ئەردۆغانییە بوو» بە واتایەکی تر ،لە واڵتێکی دامودەسگاییدا ،لە سیاقی سیاسیی و نیشتمانییدا کە بەرژەوەندیی گشتیی گەل ،واڵت و خاک لەبەرچاو بگییرێ، بەکارهێنانی خیانەت زۆر جیاواز دەبێت لەوەی کە کۆمەڵێ ئایدیۆلۆژیست، نەتەوەپەرست ،کەسانی عوصابیی یان مەذهەبیی بۆ ئەجێندای تایبەتیی خۆیان بەکاری بهێنن.
بەکار دەهێنرێت .لە زمانی کوردییدا ،ئەوانەی نەخۆشیی «زمانی پەتیی کوردیی» گرتوونی ،چەمکی درێغیی ،بەکاردەهێنن ،لە راستییدا خیانەت، پێویستی بە تەرجەمەکردن و بە کورداندن نییە. لە زۆربەی زمانەکانی دەوروبەری گەلی کورد، هەر چەمکی خیانەت بەکار دەهێنن ،ئەوەی بە ئینگلیزیی پێیدەگوترێ بیترەیڵ یان ترییزن ( ،)Betrayal or Treasonبەهەندێ جیاوازیی لە کۆنتێکست و مەغزای چەمکەکان بە گوێرەی هەلومەرجەکە(یەکێکیان وەکو ناو و ئەوی تریان وەکو کارکرد) .وێڕای ناوەڕۆکی چەمکی خیانەت ،لە کۆنتێکستی میزاجیی و بەرژەوەندیی و ناعەقاڵنییشدا ،بەکار دەهێنرێت. «گەورەتریین خیانەت لە دۆزی سیاسیی کورد کرابێت ،ئەو ریفراندۆمە موخابەراتییە ئەردۆغانییە بوو» بە واتایەکی تر ،لە واڵتێکی دامودەسگاییدا، لە سیاقی سیاسیی و نیشتمانییدا کە بەرژەوەندیی گشتیی گەل ،واڵت و خاک لەبەرچاو بگییرێ، بەکارهێنانی خیانەت زۆر جیاواز دەبێت لەوەی کە کۆمەڵێ ئایدیۆلۆژیست ،نەتەوەپەرست ،کەسانی عوصابیی یان مەذهەبیی بۆ ئەجێندای تایبەتیی خۆیان بەکاری بهێنن .رژێمی صەدام حوسێن، وێڕای ئەوەی تاوانی زۆر گەورەی دەرهەق بە عێراقییەکان بە گشتیی و گەلی کورد بەتایبەتیی کردووە ،بەاڵم بەپێی ستاندەردە جیهانییەکان، ئەوە خیانەت بوو کە هێزە کوردییەکان لە خەڵکی عێراق و واڵتەکەی خۆیان کرد کە پێش سوپای پاسداران دەکەوتن بۆ گرتنی حاجی ئۆمەران و هەڵەبجە ،یان لە هەشتاکاندا ،کاتیۆشای ئێرانیان www.komelge.com
5
NO:34 -January 2019
١٦ی ئۆکتۆبەر نەک هەر
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
خیانەت دەکەیت .راستییەکەی ئەوەیە ،ئەم جۆرە تێڕوانیینە بۆ خیانەت ،بە گوونی دۆشاویی کوردایەتییەوە ،دونیا دەبیینن.
خیانەت نییە ،بەڵکو ئەوانەی
«کوردی پارچەکانی تر ،بکوژیت ،ببڕیت، کە خوڵقاندیان و ناتوانن تێرۆریان بکەیت ،زیندانیان بکەیت ،ئەمە داکۆکیی لەو ئەکشنە سیاسیی خیانەتە»
و عەسکەرییە عەقاڵنییە بکەن ،ئەمانە خائینن هێنایە ناو قوواڵیی خاکی عێراقەوە و لە بیرە نەوتەکانی کەرکوکیان دا .بە پێچەوانەوە ،الی نەتەوەپەرستەکانی کوردایەتیی ،ئەم خیانەتە ،بە قارەمانییەتیی و ئازایەتیی ،تۆمار کراون.
لە فۆرەمێکی جیهانییدا ،بڵێی خیانەتکرانی ١٦ ئۆکتۆبەر ئەمەیان کردووە ،جڕتت بۆ رادەکێشن، چونکە ئەمە بەس بەرهەمی تەخەلوف و حەماقەتی سیاسیی فاشیزمی کوردایەتییە .بە دەستور و ئیعازی ئەردۆغان و بگرە بە تەحالوف لەگەڵ داعشدا ،کوردستانی عێراق بە کەرکوکیشەوە خرایە ناو قومارێکی سیاسیی و عەسکەریی گەورەوە بۆ هەندێ مافیای میلیاردێری کوردایەتیی و سوڵطانی نیوعوثمانییەکان و هەندێ کۆمپانیای نەوتی روسیی و بە دەستلەپشتدانی هەندێ لۆبیی رادیکاڵی یەهوودییەکان ،ئایا ئەمە خیانەتە یان ئەوەی بە پێی دەستوری عێڕاق ،کەرکوک ناوچەی جێناکۆکە(نەک قسەی قۆڕی دابڕێنراو) و دەبێ دەوڵەتی عێراق بە هاوکاریی هەرێم(؟) ئیدارەی ئەو ناوچانە بدەن .دەی سیاسییەکانی کورد ،فێڵێان لە پێشمەرگە و لە خەڵكی عێراق و لە سوپای عێڕاق کرد و تەحالوفیان لەگەڵ داعش و ئەردۆغان و کۆمپیانیا تااڵنچییەکانی نەوتدا ،هەبوو.
بۆ نموونە ،الی من ١٦ی ئۆکتۆبەر نەک هەر خیانەت نییە ،بەڵکو ئەوانەی کە خوڵقاندیان و ناتوانن داکۆکیی لەو ئەکشنە سیاسیی و عەسکەرییە عەقاڵنییە بکەن ،ئەمانە خائینن و خیانەتیان لە پێشمەرگە و لە کەرکوک و لە قەضییەی سیاسیی کورد کردووە کە پێشتر ،دوای حەماقەتی ریفراندۆم کەوتن و لە سلێمانییەوە، زەماوەند و رەشبەڵەکیان بۆ قائیدی فاشیلی کوردایەتیی ،سازدا .بە باوەڕی من ،گەورەتریین خیانەت لە دۆزی سیاسیی کورد کرابێت ،ئەو ریفراندۆمە موخابەراتییە ئەردۆغانییە بوو .بە لە ئاستی نەتەوەییشدا(وێڕای مەطاطییبوون واتایەکی تر ،عەقاڵنییەت ئەوەیە کە تۆ بەشێک بیت لە واڵتێک و بەشداری پرۆسێ�سی سیاسیی و بێناوەڕۆکییەکەی) ،تۆ کوردی پارچەکانی تر، ئەو واڵتە بیت و لە بەغداد و لەناو سوپای بکوژیت ،ببڕیت ،تێرۆریان بکەیت ،زیندانیان عێراقدا ،نوێنەرایەتییت هەبێت ،چۆن با�سی بکەیت ،بەس بۆ ئەوەی واڵتەکانی تر(بەتایبەت تورکیا و ئێران) لێت رازیی بن ،دەی ئەمە بە 6
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
نۆرمی کوردەواریی و ژەهری کوردایەتییش بێت ،ئەمە خیانەتە .لە کاتێکدا لە شەستەکانەوە تا ئێستا( ،)٢٠١٩ئەمە پییشەی هەردوو باڵە لە رووی کۆمەاڵیەتییەوە و بە کۆنسێرڤەتیزم و (ئەفەندیی و لیبراڵەکان)ی دیدی سایکۆلۆجیی ،خیانەت، کوردایەتیی بووە.
هەڵگەڕانەوەیە لە عورف و
«خیانەت لە مێژووی کورددا لە ئاستی عەقدێکی کۆمەاڵیەتیی ،بەاڵم
سیاسییدا زیاتر گرووپێکی دەستڕۆیشتوو کردوویانە» خیانەت ،لەناو مێژووی کورددا ،لە ئاستی سیاسییدا ،زیاتر حیزبێک یان گرووپێکی دەستڕۆیشتوو یاخود شێخ و عەشیرەتێک کردوویانە .بە واتایەکی تر ئەو چینە بااڵدەستەی کە کۆنترۆڵی ئیدارە و سیاسەتی ناوچەیەک یان شارێکیان کردووە .میرە کوردەکان ،لە سەردەمی پێش شەڕی چاڵدێرانەوە تا ئێستا (سیاسییەکانی کوردایەتیی) ،ئەم کارەیان کردووە .زۆریینەی رەهای ئەکتەکانیان ،مۆتیڤی طائیفیی و مەذهەبیی لەپشتەوە بووە .هەربۆیە کوردایەتییش بەتایبەتیی نوسخە ئەصییڵەکەی زیاتر پرۆ ئەردۆغانیی و پرۆ ناسیۆنالیزمی عەرەبیی-تورکیی-سوننییە .لە رووی کۆمەڵناسیی و ئەنثرۆپۆڵۆژییەوە ،دەکرێ بگوترێ بووە بە خوویەکی ئاسایی لەناو جڤاکی سیاسیی کورد و تاکی کورددا ،بەتایبەتیی مێژووی ئەم میرە بەکرێگییراوەکانی نێوان عوثمانییەکان و صەفەوییەکان ،صەدان ساڵی خایاندووە. بەرژەوەندییش لە دیدی مرۆڤناسییەوە بۆ مرۆڤی کورد ،ئەوە دەگەیەنێت ،ئێمە بە تاک و بە گرووپ، نزیک بە هەزار ساڵە ،باو و باپیرانمان ،لە پێناو پارە و بەرژەوەندیی ،بۆ نەیارەکانیان ،هەمییشە، خیانەتیان لەیەکتر کردووە! دەی هەر ئەو هەموو
تەوظیفی ئەمە لە سیاسەتدا، جودایە. خیانەتەی قیادییەکانی کوردایەتیی(لە هەموو باڵە جیاوازەکان) لە گەلی کوردی دەکەن ،بەهۆی بەرژەوەندیی دەیان میلیارد دۆالرییەوەیە .لە زۆر شوێن جەختم لەوە کردووەتەوە کە ئەوەی هێزەکانی کوردایەتیی ،خیانەتیان لەگەلی کورد کردووە ،هەرگیز ستەمی فاشیزمی عوروبیی و تورکیی ،یان پانئێرانیزم ،ناگات بە کارییبوونی ئەو خیانەتانەی کوردایەتیی لە کێشەی سیاسیی گەلی کوردی کردووە. «خیانەت پێشێلکردنی ئەو بەڵێن و پەیمانانەیە کە داوتە بە واڵتەکەت ،گەلەکەت» لە رووی کۆمەاڵیەتییەوە و بە دیدی سایکۆلۆجیی ،خیانەت ،هەڵگەڕانەوەیە لە عورف و عەقدێکی کۆمەاڵیەتیی ،بەاڵم تەوظیفی ئەمە لە سیاسەتدا ،جودایە .لە سیاسەتدا ،بە کورتیی دەکرێ بگوترێ پێشێلکردنی ئەو بەڵێن و پەیمانانەیە کە داوتە بە واڵتەکەت ،گەلەکەت، نیشتمانەکەت یان حیزبەکەت! سەرەڕای ئەوانەیش ،هەمیشە فاشیزمی کوردایەتیی www.komelge.com
7
NO:34 -January 2019
بەهەموو باڵ و ڤێرژنەکانیەوە ،بیانوو دادەتاشن بۆ ئەوەی شەرعییەت بەو ئەکتە سیاسییانە بدەن کە چەند سەعاتێ پێشتر ،بە خیانەت ناویان دەبرد. «لە شەنگال دیدە سیاسیی و فیکرییەکەی پشت ئەو بەرخۆدانەش ،دەبێ بە تەقدیرەوە سەیر بکرێ»
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دەبوو زۆر زووتر لەگەڵ روسیا و سوریادا رێک بکەوتنایە و عەفرینیان تەسلیم بە رژێمی سوریا
لەگەڵ بەکارهێنانی ئەم چەمکە رۆمانسییانەدا بکردایەتەوە .هاوکات ،ئەو
(وەکو چەمکی بەرخۆدان و نووچدان) نییم .بۆ
نموونە الی من موقاوەمەتی خەڵکی عەفرین موقاوەمەتە کەم وێنەیەی بەرامبەر داگییرکاریی دەوڵەتێکی ناتۆ و وەستانەوە کە گەریالکانی پەکەکە
بەرامبەر ئەو هەموو وەحشە ئایدیۆلۆژیستە ئیسالمییانەی تێرۆریزمیان بە دیاریی بۆ گەلی کورد دەهێنا ،هەرچەند موقاوەمەتێکی جەرییئانە بوو ،بەاڵم عەقاڵنیی نەبوو .بە کورتییەکەی نەدەبوو صەدان کادیری باش و خاراو ،بە کوشت بدەن ،بەڵكو دەبوو زۆر زووتر لەگەڵ روسیا و سوریادا رێک بکەوتنایە و عەفرینیان تەسلیم بە رژێمی سوریا بکردایەتەوە .هاوکات ،ئەو موقاوەمەتە کەم وێنەیەی کە گەریالکانی پەکەکە و چەکدارە ئێزدییەکان کردیان لە شەنگال ،دژ بە فاشیزمە دیینییە عروبییەکەی داعش ،نەک هەر بەرخۆدانێکی زۆر مەزنە بەڵکو دیدە سیاسیی و فیکرییەکەی پشت ئەو بەرخۆدانەش ،دەبێ بە تەقدیرەوە سەیر بکرێ .لە بەرامبەردا ،تەنسیقی نێوان پێشمەرگەکانی کوردایەتیی و داعش(بە ئیرشاد و پالنی تورکیا) کە کارەساتی ئێثنۆسایدی ئێزیدییەکانی لێکەوتەوە ،ناوی دەنێی خیانەت یان هەر شتێکی تر ،گەورەتریین زیانی بە ئێزیدییەکان گەیاندو و گەورەتریین خزمەتی�شی بە داع�شی تێرۆریست و خەلیفە ئەردۆغان کرد. 8
www.komelge.com
و چەکدارە ئێزدییەکان کردیان لە شەنگال ،دژ بە فاشیزمە دیینییە عروبییەکەی داعش ،نەک هەر بەرخۆدانێکی زۆر مەزنە بەڵکو دیدە سیاسیی و فیکرییەکەی پشت ئەو بەرخۆدانەش ،دەبێ بە تەقدیرەوە سەیر بکرێ.
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
ڕاپۆرت
«الوازیی که‌سایه‌تیی سیاسیی پڵنه‌ربوو ه بۆ به‌رهه‌م هێنانی خیانه‌تی سیاسیی»
ئا :ئازادیی كۆمه‌ڵگه لێکۆڵه‌ران و توێژه‌رانی سیاسیی رایده‌گه‌یه‌نن: خیانەت چەمکێکە دەکرێت ب ه هەموو کاروکردەیەک بوترێت ،ئەگەر بچێتە خزمەت جێگیرکردن و هێشتنەوەیی داگیرکاریی و دەوڵەتی نەتەوەیی و مەزهەبیی کارەساتهێن! خیانه‌ت له نێو بزوتنه‌وه‌ی رازگارییخوازیی گه‌لی کورددا پێوه‌ندیی ب ه الوازیی که‌سایه‌تیی کورده‌و ه هه‌یه، پێوه‌ندیی به‌سه‌رکرد ه سیاسییه‌کانی کورده‌وه هه‌ی ه ک ه بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی ماددیی و حیزیی مه‌بادیئو پرانسییپه‌کانی خۆیان فرۆشتووه! جه‌ختیشده‌که‌نه‌وه »:پارتیی و یەکێتیی زەمینەی خیانەتکردنیان زۆر خۆش و ئاسان کردووە ،پارتیی و بنه‌ماڵه‌ی بارزانیی هه‌موو رێگایه‌کی ناشه‌رعیی ده‌گرنه‌به‌ر بۆ مانه‌وه ،بۆنموون ه گاڵتەجاڕیی ریفراندۆم کە پارتیی بە فەرمانی ئەردۆگان ئەنجامیدا ،گەورەترین خیانەت بوو بەرامبەر چەمکی ئازادیی و ژیانی پڕ لە کەرامەت! ئاماژ ه بۆ ئه‌وه‌ده‌که‌ن»:ئه‌گه‌ر به‌دیاریکراویش بڵێین ل ه نێو ئه‌و سه‌رکرد ه سیاسییانه‌ی کورددا ک ه ئێستا ل ه ژیانداماون ،هیچ که‌سێک هێنده‌ی مه‌سعود بارزانیی خیانه‌تی نه‌کردو ه و به‌شداریی نه‌کردوو ه ل ه خیانه‌تی نیشتیمانیی-دا!»
نیاز حامید ئیبراهیم ،چاودێر و لێكۆڵەری سیاسیی ،ب ه ئازادیی کۆمه‌ڵگه‌ی راگه‌یاند :خیانەت هەر خیانەتە ئەگەر ٢٠٠ساڵ پێش ئێستا کرا بێت ،لێ پێویستیی زیاتر بەپێناسەی هەلومەرجی تازەی ه بۆ رێگا خۆشکردن بۆ ئه‌وه‌ی خیانەت بکرێت .بۆ ئێمەی کورد خیانەت لە پرینسیپەکانی جیاوازە لەگەڵ چەمکی خیانەت بۆ گەالنی دیکە و جڤاکێکی دیکە .هەلومەرجی تازە بۆ زەمینەسازیی خیانەتکردن ،شێواز و رێبازیی دیکەی بەخۆیەوە دیووە .خیانەتکاران ئیبداع دەکەن لە ئەنجامدانی خیانەت بۆ بەرژەوەندیی تەنگی کە�سی و بنەماڵەیی و خێڵەکیی. وتی�شی :دەکرێت ئێمە فۆکەس بخەینە سەر باشووری کوردستان ،بەڵی دەتوانیین بڵێین خیانەت بەشێکە لە مێژووی تەواوی بزافی www.komelge.com
9
NO:34 -January 2019
چەکداریی ،بەناوی کوردایەتیی و نیشتمانپەروەریی و دەیان خیانەتی مەزن لە جڤاکی کوردان لە باشوور کراوە .بە مانایەکی دیکە شەڕی تایبەتی داگیرکەرانی کوردستان ،ئەرکێکی هەرە لە پێ�شی ،پێشخستنی چەمکی خیانەتە کە سەرباری نوخبەی دەسەاڵتداریی ناو حیزبەکان ویستویانە شۆڕبێتەوە ناو کۆمەڵگه‌یش ،هه‌تا وای لێهاتووە خیانەت چەمکێک نییە شەرمهێنێت بۆ خیانەتکار. هەر بۆ نموونە ٣١ی ئاب گەورەترین خیانەت بوو کە پارتیی پێی هەڵسا! لێ سەرکردایەتییەکەی بە ئاسایی تێوریی بۆ دەکات و تەنانەت کادیرەکانی خوارەوەی ئەم حزبە ،جورئەت دەکەن کە بڵێن شانازیی بە خیانەتێکی ئاوا دەکەین .بۆیە بە دیدی من خیانەت بە بەرنامە پیالنی رەوایەتی بۆ دەکێشرێت تا خیانەت وەک کردەیەکی قێزەوەن سەیر نەکرێت ،الی ئاسایی بێت ،ئەگەر رۆژانە دووبارەی بکاتەوە .بە مانایەکی دیکە هەوڵی جددیی هەیە ببێ بە کولتوورێک لە ناو جڤاک و بە ئاسانی جێگەی ببێتەوە. ئه‌وه‌شده‌خاته‌ڕوو ،خیانەت رەخساندنی زەمینەیە بۆ ئاسان ئەنجامدانی و لە باشوور پارتیی و یەکێتیی زەمینەی خیانەتکردنیان زۆر خۆش و ئاسان کردووە ،ئەویش بە چەند تەکتیکێك: -١بە هەژارکردنی خەڵک ،کاتێ الیەنی ئابووریی تاکو خێزان و جڤاک الواز دەکرێت ،بە هاسانی ئەو تاکە و جڤاکە رام دەکرێت بۆ خیانەتکردن. -٢بەستانەوە و گرێدانی ژیاری تاک و جڤاک بە خۆیانەوە ،هەر کاتێک خیانەتێکیان کرد ،ئەو تاکو جڤاکە چەپڵەی بۆ لێبدات ،ئەگەرنا نانبڕاوی دەکات-٣ .تیرۆر و تۆقاندن وەک ئامرازێک بۆ بێئیرادەکردنی تاک و جڤاک ،بۆ تەسلیمبوون بە خیانەت -٤ .میدیای چەواشەکار ،ئەو میدیایەی کە 10
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
لە دەزگای شەڕی تایبەت تەعلیمات وەردەگرێت و کردەی خیانەت الی تاک و جڤاک ئاسایی نیشان دەدات ،لە بەرمبەریشدا بەرخۆدان و بەرگریی وەک کابوسێک نیشان دەدات و لە بەرچاوان رە�شی دەکات -٥پرۆگرامی خوێندن و پەروەردە کە ئەمەیش کاریگەریی نەرێنی دورست دەکات بۆ پێناسەی خیانەت ،چۆن؟ کاتێ بزاڤی چەکداریی لە باشوور بە شۆڕش و بەرگریی و بەرخۆدان هەژمار دەکریت و ئەو هەڵسوڕاوانەی ئەم بەناو بزافە چەکدارییە خیانەت دەکەن ،کەواتە بێ ئەوەی هەست بکرێت لە دەوری خیانەتکاران پارێزبەندییەک دورستکرا ،بەمانایەکی دیکە رەوایەتی دان بە خیانەت و خیانەتکاران ،بە پاساوی ئەوەی ئەوان پێشتر بزاڤێکی چەکدارییان بەڕێوە بردووە ،بۆیە پارێزراون و خیانەت ناکەن!. ئەم شێوازە لە پەروەردە و فێرکردنە کارەسات دەخوڵقێنێت لەبەرامبەر پێناسەی خیانەت و تەڤلی هەڤیەک لە هزری مرۆڤەکان دورست دەکات. ئه‌و ،راشیده‌گه‌یه‌نێت :ئەوەی پاساو بۆ خیانەت دەهێننەوە بەوەی «بۆچوونی جیاوازە» مەترسیدارە ،تۆ سەیر بکە لە ئۆپەراسیۆنی سەندویچ کە تورکان لە ساڵی ١٩٩٢ناویان لێ نابوو بۆ سەر گەریال ،پارتیی و یەکێتیی وەک دوو الیەنی مورتزەقە بەشدارییان تێداکرد و پاساوێکیان بەکار دەهێنا ،ئێستایش بەکاری دەهێنن .کوردستانی ئێمە و کوردستانی ئەوان، ئەم جیاکارییە و خۆنەدۆزینەوە لەوەی پر�سی گەلی کورد یەکە یا جیۆگرافیاکەی یەکە و پارجە پارچە کراوە ،پاساوێکی هێجگار قێزەوەنە بۆ رەوایەتیدان بە خیانەت .خیانەت هیچ پێوەندیی بە رای جیاوازەوە نییە ،رای بە تەکتیک و ستراتیژیی جیاوازەوەش نییە ،خیانەت چەمکێکە دەکرێت
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
بۆ هەموو کاروکردەیەکی بوترێت ئەگەر بچێتە خزمەت جێگیرکردنی و هێشتنەوەیی داگیرکاریی و دەوڵەتی نەتەوەیی و مەزهەبی کارەساتهێن .هەر بۆ نمونە گاڵتەجاڕیی ریفراندۆم کە پارتی بە فەرمانی ئەردۆگان ئەنجامیدا ،گەورەترین خیانەت بوو بەرامبەر چەمکی ئازادیی و ژیانی پڕ لە کەرامەت؛ پارتی بە پراکتیک شانۆگەرییەکی نمایش کرد کە لە کۆتاییدا چەمکی ئازادیی سەربڕدرا .کێ هەیە ئێستا جگە لە بەرخۆدەرانی تەڤگەری ئازادیی،بوێرێت با�سی ئازادیی بکات؟! ئه‌و لێکۆڵه‌ر ه سیاسیی ه ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد« ،بۆ رووبەڕووبونەوەی چەمکی خیانەت ،پێویستمان بە هۆشیاریی گەلە ،ئەمەیش بە میدیایەکی بە هێز و هێزێکی بەرخۆدەر هەیە بۆ پاسکردنی جڤاک لە خیانەت ،من ئەوەم تەنها بۆ رۆژهەاڵت و باشوورە، رەنگە هەردوو جڤاکی باکور و رۆژئاڤا چەند هەنگاوێکی کەم لە پێش بن ،لێ پێویستییەکە بۆ بەرەنگار بوونەوەی».
ساالر باسيره ،توێژه‌ری سیاسیی ،ئاماژ ه به‌وه‌ده‌کات :خیانەت دیاردەیەكی نوێ نییە .لە مێژووی گەلی كوردیشدا خیانەت وشەیەكی قورسە! لە ژیانی تاك و كۆمەڵگ ه و سیستمەكاندا، بەاڵم پێناسەمان بۆ خیانەت چییە و كێ خائینە و خیانەت چییە؟ لە سەردەمی نازییەكانی ئەڵمانیا لە
دیدی نازییەكانەوە هەموو ئەوانە بە خائینی گەل دادەنران كە دژ بە دەوڵەت و گەلی ئەڵمان بونایه. هەروەها بە پێچەوانەیشەوە نازییەكان لە دیدی ئۆپۆزیسیۆنەكانەوە بە خائین ناو دەبران ،چونكە دژ بە ئازادیی و دێمۆكراسییەت و ئایین و فیكر و بییروباوەڕە سیاسییەكانی تر بوون. باسیره ،بۆ ئازادیی کۆمه‌ڵگ ه جه‌ختی کرده‌وه: ئەگەر الیەنێكی سیاسیی لە باشووری كوردستان، پشتگیریی رژێمێكی ستەمكاریی ئەردۆغان بكات دژ بە باكورو رۆژاڤاش بۆ بەرژەوەندییەكی تاك یان خێزان و خێڵێكی سیاسیی ،ئه‌وا بۆ من خائینە! چونكە خیانەت بەرامبەر گەلەكەی خۆی دەكات. دەسەاڵتێك ستەم بەرامبەر بە گەلەكەی بكات و بێ بە�شی بكات لە مافەكانی ژیان ،ئەوا وەك خائینێكی میللیی و دژ بە گەل نێو دەبرێت. ئه‌و توێژه‌ر سیاسییه ،وتی�شی :خیانەت و جاشایەتیی و خۆفرۆشیی دیاردەیەكە كە لەناو كوردیشدا بەرباڵوە ،هۆكارەكە�شی دەگەڕێتەوەە بۆ ئەوەی دەوڵەتە دوژمنەكان توانیویانە بە ئاسانیی دەستییان پێی بگات ،جا بە رێگای پارەوە بوبێت یان دوژمنایەتیی نێوان بنەماڵە و عەشیرەتەكانی دژ بە یەكتر ،بۆ ونمونە ئەو دوژمنایەتییەی نێوان بارزانییەكان و هەركیی و سورچییەكان لە باشوور و ئەوەی دوایی بۆ چونە باوە�شی رژێمی صدام حسێن .ده‌سه‌اڵتدارانی تورك و ئێرانیی و عەرەب، كاری زۆریان لەسەر ئەم دیاردە قێزەونە كردوە بۆ بەكارهێنانیان نەك هەر بۆ شەڕی دژەكانیان، بەڵكو بۆ بووه‌تە كولتوورێكیش لەناو كورددا و فاكتەرێكی سایكۆلۆجیش بووە بۆ روخانی مەعنەویاتی كورد خۆی. ئه‌و شیکاری ئه‌وه‌یش ده‌کات و الویوایه«هەژاریی و خراپی باری ئابووریی فاكتەرێكە بۆ كڕینی www.komelge.com
11
NO:34 -January 2019
خەڵكیی و كردنیان ب ه بەكرێگیراو ،لێرەدا فاكتەری سیاسییش هەیە ،ئەگەر نموونەی ئەنەكەسە بخەینە بەرچاو كە لەالیەن پارتیی و توركیاوە بەناوی حیزبێكی سیاسییەوە پشتگیریی دەكرێت، دژ بە شۆڕ�شی رۆژاڤای كوردستان .هەروەها كزیی هۆشیاریی سیاسیی و كۆمەاڵیەتییشمان هەیە وەك هۆكار بۆ دروستبوونی دیاردەی خیانەت. پێچەوانەكەی ئاڕاستەیەكی تەندروست دەبێت بۆ سیاسەت و کۆمه‌ڵگه‌یەكی تەندروست. ئاماژه‌ی به‌وه‌شکرد ،هەر رەفتارێك ببێتە هۆی دژایەتی كردن بەرامبەر بە گەل و نیشتیمان، بەرامبەر بە ئازادیی تاك و كۆمەڵگە و دادپەروەریی ناوی دەنێم خیانەتی مەزن! هیچ پەیوەندیەكی تێدا نابینم ناوی بنرێت بۆچوونی جیاواز و یەكسان نییە. بە ئۆپۆزیسیۆنێكی سیاسیی ناو دەوڵەت كە كار بۆ گەیشتن بە دەسەاڵتی سیاسیی دەكات و خاوەن بۆچوون و بەرنامەی جیاواز بێت وەك لەوەی ده‌سه‌اڵت.
ئه‌حمه‌د میره ،رۆژنامه‌نووس و مامۆستای زانکۆ ،هێما بۆ مێژووی بزووتنه‌وه‌ی رزگاریی خوازیی گه‌لی کورد ده‌کات ک ه خاڵیی نه‌بووه ل ه خیانه‌ت ،به‌ڵکو زۆر جار فۆڕمی خیانه‌ت گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه :مێژووی بزوتنه‌وه‌ی رزگارییخوازیی گه‌لی کورد هه‌ر له‌سه‌رده‌می 12
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
میرنشینه‌کانه‌و ه خاڵیی نه‌بوو ه ل ه خیانه‌ت! به‌پێی قۆناغ ه جیاوازه‌کانی خه‌باتی رزگارییخوازیی کورد فۆڕمه‌که‌ی گۆڕانی به‌سه‌ردا هاتووه ،هه‌ر گرووپ و خێڵێک هێزێکی سیاسیی ب ه فۆڕمی جیاواز خیانه‌تی نیشتمانییان به‌رهه‌م هێناو ه یان خیانه‌تی سیاسیی یان کردوه .ئه‌گه‌ر سه‌رنجی مێژووی نوێ بده‌ین ،به‌تایه‌تیی ئه‌و رووداو ه سیاسییانه‌ی له‌دوای شۆڕ�شی ئه‌یلول ل ه باشووری کوردستان روویان داوه ،دیاره :مه‌سه‌له‌ی رووداوی 31ی ئاب و شه‌ڕی ناوخۆ و مه‌سه‌له‌ی هێنانی سوپای تورکیا و سوپای ئێران بۆ سه‌ر خاکی هه‌رێمی کوردستان، ئه‌مان ه ل ه دیارترین ئه‌و خیانه‌تانه‌ن ک ه له‌مێژووی نوێی کورددا روویانداوه. میره ،جه‌ختیکرده‌وه :ئه‌گه‌ر به‌دیاری کراویش بڵێین ل ه نێو ئه‌و سه‌رکرد ه سیاسییانه‌ی کورددا ک ه ئێستا ل ه ژیانداماون ،هیچ که‌سێک هێنده‌ی مه‌سعود بارزانیی خیانه‌تی نه‌کردو ه و به‌شداریی نه‌کردوو ه ل ه خیانه‌تی نیشتیمانیی-دا! دیار ه خیانه‌ت کردن الی پارتیی و مه‌سعود بارزانیی فۆڕمێکی جیاوازه؟! ئه‌وان خیانه‌تیان ل ه چه‌مکی کوردایه‌تیی دا ب ه خه‌ڵکی کوردستان فرۆشتووه‌ته‌وه. ئه‌و رۆژنامه‌نووسه ،ئه‌وه�شی هه‌ڵسه‌ندگاند، «هه‌ر بۆی ه ئه‌گه‌ر ئێم ه ریزبه‌ندی بکه‌ین له نێو بنه‌ماڵ ه سیاسییه‌کان ل ه کوردستاندا ،ئه‌وا بێگومان بنه‌ماڵه‌ی بارزانیی گه‌وره‌ترین خیانه‌تی نیشتمانییان کردوه ،ئه‌گه‌ر وه‌ک پارتیی-ش ریزبه‌ندیی بکه‌ین ئه‌وا پارتیی دێمۆکراتیی کوردستان زۆرترین خیانه‌تی کردوه؛ بێگومان هێزه‌کانی تریش خیانه‌تیان کردوه ،به‌اڵم هیچ هێزێک هێنده‌ی پارتیی ل ه خیانه‌ته‌و ه نه‌گالوه! ئه‌گه‌ر وه‌ک که‌سایه‌تییش مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بکه‌ین، ئه‌وا ل ه مێژووی نوێی کورددا هیچ که‌سایه‌تییه‌ک
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
هێنده‌ی مه‌سعود بارزانیی خیانه‌تی نیشتیمانیی نییه نه‌کردوه. ئه‌و ،ئه‌وه�شی خسته‌ڕوو که :شته‌ک ه دوو الیه‌نه ،پارتیی بۆ جوانترکردنی وێنه‌ی خۆی هه‌میش ه پێویستیی به‌و ه هه‌ی ه دوژمنی وه‌همیی و خیانه‌تکار دورستبکات ،ئه‌گه‌ر ئێم ه با�سی مێژووی جاشایه‌تیی بکه‌ین ل ه باشووری کوردستان ،له شه‌سته‌کانی سه‌ده‌ی رابردوو ه دوای ئه‌وه‌ی خوا لێخۆش بوو مه‌ال مسته‌فا ،وه‌کو که�سی یه‌که‌م ل ه ناو بزوته‌نه‌وه‌ی رزگارییخوازیی گه‌لی کورددا
پێشمه‌رگایه‌تیی و به‌رخودان پێوستیی به‌که‌سایه‌تیی ه که به‌هێز هه‌ی به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆی ده‌کاته قوربانیی له پێناو به‌رژه‌وه‌ندیی گشتییدا ده‌رکه‌وت؛ به�شی زۆری سه‌رۆک عه‌شیره‌ته‌کانی پاڵنا بۆئه‌وه‌ی بچن ه ناو حکومه‌تی عێراقیی و ناسناوی جاشێتیی خست ه پاڵیان .کولتووری به خیانه‌تکردن الی پارتیی مێژوویه‌کی ده‌وڵه‌مه‌ندی هه‌یه! پارتیی پێوستییه‌کی مێژوویی و سیاسیی به‌م ئیدیۆم ه هه‌یه ،بۆ پارتیی زۆر گرینگ بوو هێزێکی تری سیاسیی هه‌ڵگری ئه‌م جۆر ه ناسنامه‌یه بێت و پێیببه‌خشرێت ،بۆ شاردنه‌وه‌ی خیانه‌ته
گه‌وره‌کان ،بۆ نموون ه جێی سه‌رسوڕمانی مێژوویی ه هێزێک خاوه‌نی خیانه‌تی گه‌وره‌ی31ی ئاب بێت با�سی خیانه‌ت بکات؟! سه‌ره‌تاو کۆتایی خیانه‌ت ل ه مێژووی کوردایه‌تیی دا پێموای ه پارتیی به‌رپر�سی یه‌که‌مه. ئه‌و ،ره‌هه‌نده‌کانی خیانه‌ت ده‌خاته‌روو :چه‌ند ره‌هه‌ندێکی هه‌یه ،ره‌هه‌ندی یه‌که‌م پێوه‌ندیی ب ه الوازیی که‌سایه‌تیی کورده‌و ه هه‌یه ،پێوه‌ندیی به‌سه‌رکرد ه سیاسییه‌کانی کورده‌و ه هه‌ی ه که بۆ به‌رژه‌وه‌ندیی ماددیی ،حیزیی و مه‌بادیئو پرانسییپه‌کانی خۆیان فرۆشتووه! ئینجا سه‌رنجی ئه‌و فایالن ه موغابه‌راتیان ه بدرێت ک ه دوای که‌وتنی سه‌دام ل ه ده‌سگا موغابه‌راتییه‌کان باڵوبوونه‌وه. له‌وه‌دا که‌م سه‌رکرده‌ی کورد و پارتیی سیاسیی کوردیی ب ه پاکیی ده‌رچووه! له‌به‌ر ئه‌وه‌ی الوازیی که‌سایه‌تیی سیاسیی هه‌میش ه پڵنه‌ربوو ه بۆ به‌رهه‌م هێنانی خیانه‌تی سیاسیی ،ئه‌مه‌یش وایکردوه ک ه به‌ر خودان ئه‌وه‌ی له‌سه‌رده‌می شاخدا پێده‌وترا پێشمه‌رگایه‌تیی کاڵببێته‌وه ،له‌به‌رئه‌وه‌ی پێشمه‌رگایه‌تیی و به‌رخودان پێوستیی به‌که‌سایه‌تیی به‌هێز هه‌ی ه ک ه به‌رژه‌وه‌ندییه‌کانی خۆی ده‌کاته قوربانیی ل ه پێناو به‌رژه‌وه‌ندیی گشتییدا ،به‌اڵم خیانه‌ت کاره‌ژکان به‌رژه‌وه‌ندیی گشتیی ده‌که‌نه قوربانیی به‌رژه‌وه‌ندیی بنه‌ماڵه‌یی ،بۆ نموون ه باسیی خیانه‌تی 31ی ئاب ده‌که‌یت پارتیی پێوابوو ک ه وه‌ک هێزێکی سیاسیی په‌رشوباڵو بوو ه و الواز بووه بۆ قه‌ره‌بوو کرنده‌وه‌ی په‌نای برد ه به‌ر خیانه‌تی 31ی ئاب ،ئه‌وان خیانه‌ت ده‌که‌ن بۆ مانه‌و ه نا�شی شارنه‌و ه ئه‌وان هێزێکن هاتوون بمێننه‌و ه و هه‌موو رێگایه‌کی ناشه‌رعیش ده‌گرنه‌به‌ر بۆ مانه‌و ه و بۆ پارتیی وبنه‌ماڵه‌ی بارزانیی گرینگ نیی ه چۆن ده‌مێنیته‌و ه گرینگ ئه‌وه‌ی ه بمێنیته‌وه. www.komelge.com
13
NO:34 -January 2019
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
وتـــار
تیۆری ناخه‌تی ،پاشبه‌رهه‌ڵستکاری ،ناتوندوتیژی
پەرهەرەنگرێن و سیاوەش گۆدەرزی
به�شی پێنجه‌م هایدگه‌ر و ئامرازگه‌لی لێکدانه‌و ه کاتێک ئێم ه ل ه گه‌ڵ شتگه‌لێک سه‌روکارمان په‌یدا ده‌بێ و ده‌مانهه‌وێ ل ه ژێر ڕکێفماندابن حه‌وجێ نیی ه حه‌تمه‌ن ئه‌و شتگه‌ل ه ل ه وشیاریماندا هه‌بن به‌ڵکوو ئه‌و شتگه‌ل ه بۆخۆیان هه‌ن .هه‌تا که‌متر بیر ل ه چه‌کوشلێدان بکه‌ینه‌و ه ب ه هه‌مان شێوه‌ش ساناتر چه‌کوشه‌کان ده‌وه‌شێنین. ئێم ه لێره‌دا ب ه هۆی ئامراز ه لێکدانه‌وه‌ییه ب ه ناوبانگه‌که‌ی هایدگه‌ر ده‌توانین جیاوازی له 14
www.komelge.com
نێوان ئامراز و شتگه‌لدا دابنێین و بزانین شته‌کان که‌ی ل ه وشیاری ئێمه‌دا هه‌ن .کاتێک چه‌کوشێک به‌کارده‌برێ ،ئه‌و ل ه نێو ده‌ستدای ه و دوورە له وشیاری . ی ئێم ه بوونی هه‌ی ه ئه‌وه‌یه ئه‌وه‌ی ک ه ال ک ه چه‌کوشه‌ک ه شکاو ه یان ئه‌و ه ئێم ه نازانین به‌کاری به‌رین .لێره‌دا کێشه و پێچه‌ڵپێچییه‌‌یه‌ک سه‌رهه‌ڵده‌دا .شته‌کان ل ه خۆیان به‌رهه‌ڵستکاری نیشان ده‌ده‌ن و پێویست ه ئێمه‌ش بیریان لێبکه‌ینه‌وه .به‌رهه‌ڵستکاری ئامراز و ماتریا ده‌بێته هۆی زه‌حمه‌تی. وشیاری و بوون ل ه ناوه‌و ه سه‌رهه‌ڵناده‌ن به‌پێچه‌وان ه ل ه زه‌حمه‌تی شته‌کانه‌و ه وه‌دیدێن . لێره‌دا چه‌کوش ب ه هۆی زه‌حمه‌تییه‌کانییه‌وه بۆ ئێم ه بوونی هه‌یه .ئه‌م ه به‌و مانایه‌ی ه ک ه ئێمه ل ه میانه‌ی زه‌حمه‌تییه‌کاندای ه ک ه وشیاری ل ه سه‌ر ئامراز و مه‌تریا وه‌ده‌ستدێنین .ئه‌وه‌ی ک ه ته‌نیا ئێمه ب ه قووڵی تێیده‌فکرین ،ئه‌و کێشه‌یه‌ی ه ک ه پێوستمان ب ه چاره‌سه‌رییه‌که‌ی هه‌یه .ئه‌وه‌ی ک ه به‌و هۆیه‌وه
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
دێت ه نێو وشیاری ئێمه‌وه .زه‌حمه‌تییه‌کان، کۆسپه‌کان ده‌بن ه هۆی ئه‌و ه وشیاری ئه‌و شیانه‌ی وه‌هه‌وێڵ بکه‌وێ ک ه شته‌کان ل ه چوارچێوه و جیهانی خۆیاندا ببینین. ئه‌وه‌ی ک ه کۆسپ و زه‌حمه‌تی نیی ه ل ه وشیاری ئێمه‌دا جێگه‌ی نابێته‌وه‌و ل ه جیهانی تایبه‌ت ب ه خۆی دایه .چه‌کوش و ئامرازێک ک ه ئێمه که‌ڵکیان لێوه‌رده‌گرین ته‌نیا ل ه نێو چوارچێوه و پێوه‌ندییه‌کانی خۆیاندا مانا ده‌ده‌ن و ده‌کار ده‌بردرێن .ئه‌و ه ئه‌م چوارچێوه‌و پێوه‌ندییانه‌ی ه که ده‌بن ه جیهانی چه‌کوش. لێکدانه‌وه‌ی هایدگه‌ر ل ه سه‌ر چه‌کوش و کارکردی چه‌کوش ده‌کرێ ل ه سه‌ر له‌شه‌کانی ئێمه‌ش وه‌ڕاست گه‌ڕێ .ب ه هاویناندا من دان�سی ێ ئه‌و کاتانه‌ی ک ه من ساڵسا ده‌که‌م .ڕێ ده‌که‌و بیر ل ه هه‌نگاو یان بزواندنی پێیه‌کانم ده‌که‌مه‌وه، ڕاست له‌و ده‌مانه‌دا دانسه‌که‌م لێ تێکده‌چێ و ڕیتمی هه‌ڵپه‌رکێکه‌م لێکده‌بچڕێ .یه‌که‌م ڕاهێنان و کۆر�سی ساڵسام ل ه بیره .ئه‌و کاتان ه ب ه وشیاری و ل ه ڕووی بیرکردنه‌وه‌و پێیه‌کانم ده‌جوواڵند. من ده‌مه‌ویست تێبگه‌م و حاڵی ببم ک ه چۆن هه‌نگاوه‌کان هه‌ڵده‌گیردرێن و سوڕانی ساڵسا ده‌کرێ .به‌اڵم هه‌تا کاتێک خۆم ل ه بیرکردنه‌وه‌ی جوواڵن و بزاوتنی هه‌نگاوه‌کانم ڕزگار نه‌کرد ئه‌وه فێری دان�سی ساڵسا نه‌بووم .ساڵسا زانستێکی تاکییه‌تی نییه .ساڵسا پێکه‌و ه ل ه گه‌ڵ که‌سانی دیکه ،ل ه گه‌ڵ مۆسیقا و ل ه گه‌ڵ که‌شوهه‌وای ن ده‌کرێ ،ساڵسا ل ه خۆیدا ته‌نیا ل ه جیهانی شوێ ساڵسادا مانا ده‌دا و ده‌کرێ. شته‌کان ل ه گه‌ڵ یه‌کتری تێکه‌ڵن ،به‌اڵم هه‌رکام ه و کارکردێکی خۆی هه‌ی ه و ل ه گه‌ڵ ئه‌وی دیک ه و شته‌که‌ی دیک ه مانا ده‌دا .ئه‌م تێکه‌ڵبوونه
هایدگه‌ر سه‌ری له‌وه سوڕ ده‌مێنێ که بۆچی فه‌یله‌سوفێک ده‌بێ خۆی ه ئه‌رکدار بزانێ که ڕاستی ب ه شێوازی هه‌بووندا به ل ئێمه بناسێنێ. ل ه نێویه‌کتردای ه ک ه «جیهان»ی فه‌لسه‌فی هایدگه‌ر پێکدێنێ .له‌و جیهانه‌دا جه‌ست ه یان شتی تاکییه‌تی بوونی نییه .ئه‌وان وه‌ک ئه‌تۆم بوونیان نییه .هاوڕێ ل ه گه‌ڵ بیری دێلووز ده‌توانین بێژین کرده‌وه‌کان، له‌ش و جه‌سته‌کان و شته‌کان پێکه‌و ه ده‌بن ه هۆی سازبوونی مولوکول و زه‌حمه‌تییه‌کان. ڕاستی ل ه ته‌نیشتمانه‌و ه نییه هایدگه‌ر سه‌ری له‌و ه سوڕ ده‌مێنێ ک ه بۆچی فه‌یله‌سوفێک ده‌بێ خۆی ب ه ئه‌رکدار بزانێ که ڕاستی ل ه شێوازی هه‌بووندا ب ه ئێم ه بناسێنێ .ئه‌م ڕوانگه‌ی هایدگه‌رە ده‌کرێ ئاواش بخوێندرێته‌وه ک ه دیسان ناکرێ ڕاستی ل ه وشیاری گرێ بدرێ و بوترێ وشیاری ڕاستی ده‌بینێته‌وه .ک ه ل ه جیهان بژی و پێکه‌و ه بژی پێش ل ه هه‌موو شتێک به‌و مانایه ک ه خۆت ل ه ناوشیاریدا دێڵیته‌وه. ک ه پێکه‌و ه کار بکه‌ی ،پێکه‌و ه ل ه سیاسه‌تی گۆڕانی کۆمەڵگه‌دا به‌شدار بی ،پێکه‌وه به‌رهه‌ڵستکاری بکه‌ی یان ئه‌و ه هامووشۆ و تێکه‌ڵیت پێکه‌و ه هه‌بێ ،هه‌موو ئه‌مان ه پێویستیان زیاتر ب ه دووره‌په‌رێزی هه‌ی ه هه‌تا نزیکایه‌تی. www.komelge.com
15
NO:34 -January 2019
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بە زانیاری و لەو سۆنگەشەوە وشیاری زێدەڕۆیی دەکەن .ئەوان هەوڵ دەدەن خەڵکی بخەنە بەر ئامرازێکی یەکجار گرینگ ڕەهێڵەی زانیاری لە سەر هەموو کێشەکانی جیهان و ئەو کێشانەی کە ئێستا چارەسەرکردنیان لە و پڕبایەخ بۆ کاری شیان و توانای ئێمەدا نییە .لێرەدایە ئەوان بیرو فەلسەفەی هەر گرینگی هایدگەر لە بیر دەکەن. سیاسی و بەرهەڵستکاری سیاسەتێکی سەرکەوتوو ئەوە نییە کە ئێمە کار و چاالکییە .چاالکی تەنیا وشیاری کاتی بە خەڵکی بدەین .وشیاری باشە بەاڵم نابێ کاتی بێت .کاتێک ئێمە کۆسپمان لە خۆیدا دەبێتە هۆی دەکەوێتە ڕێ ،کاتێک کێشەی سیاسیمان بۆ دێتە لەبیرچوونەوەی خودی پێ�شێ و پێویستە بە ئامرازی سیا�سی چارەسەری بکەین ،ئەوە ڕاست لەو کاتانەدایە کە پێویستی بە زانیاری. وشیاری خۆی بەرجەستە دەکا .لێرەدا وشیاری سیاسه‌ت ،به‌رهه‌ڵستکاری و هاوبه‌شییه‌تی کاتێک لە ڕێگای ئاکتۆرە سیاسییەکانەوە ناگوێزرێتەوە که‌وتن ه سه‌ر ڕه‌وتی ئاسایی ئه‌و ه ل ه هه‌مانکاتدا بەڵکوو وشیاری لە ناخی خودی کێشەکانەوە یان ورد ه ورد ه ده‌بن ه هۆی ناوشیاری و دووره‌په‌ڕیزی بەرهەڵستکارییەکانەوە سەرچاوە دەگرێ. ئێم ه له‌وان. ل ه کاتێکدا پێوه‌ندییه‌کان به‌با�شی نه‌چن ه پێش، کار و چاالکی وەک بنەما بۆ بەرهەڵستکاریی شته‌کان بشکێن و خه‌راپ بن و هاوبه‌شییه‌تی ئێمه ئامرازی لێکدانەوەی هایدگەر بە زۆری بۆ ببێت ه هۆی به‌رهه‌ڵستکاری ئه‌و ه ناوشیاری ل ه سه‌ر دابڕان لە هەبوون لە فەلسەفەو زانستدا کەڵكی ئه‌و شتان ه جێگەکه‌ی ل ه گه‌ڵ وشیاری ده‌گوڕێته‌وه .لێوەرگیراوە .بەاڵم من لەو باوەڕەدام کە بە هۆی سیاسه‌ت ته‌نیا به‌مانا ی وشیاری سیا�سی هەمان ئامرازی لێکدانەوەی هایدگەر دەتوانین نییه .به‌رهه‌ڵستکاری ته‌نیا ب ه مانای ڕاگوێزرانی خۆمان لە گرینگیدانی زێدەڕۆیانە بە زانیاری زانیارییه‌کان ل ه سه‌ر زوڵم و نه‌هامه‌تییه‌کانی جیهان و تێکۆشانی سیا�سی و بەرهەڵستکاری داببڕین. نییه .به‌ڵێ ڕاست ه ک ه ئێم ه بڕ ه جارێک توو�شی هه‌ڵه هەمان ئامرازی لێکدانەوەی هایدگەر پێویستە ده‌بین و پێویستمان ب ه ڕاستکردنه‌وه‌ی هه‌ڵه‌کان بۆ ئەوە پێداچوونەوەیەکیشمان هەبێ لە سەر هه‌یه .له‌و کاته‌دا ئێم ه بۆ ماوه‌یه‌ک هه‌تا هه‌ڵه‌کان وشیاری بۆ چێکردنی بیروڕای گشتی. ڕاست ده‌که‌ینه‌وه ،وشیاری وه‌ده‌ست دێنین و ئامرازێکی یەکجار گرینگ و پڕبایەخ بۆ کاری به‌اڵم دواتر ک ه هه‌ڵه‌کانمان خست ه پشته‌وه‌ی سیا�سی و بەرهەڵستکاری کار و چاالکییە .چاالکی خۆمان جارێکی دیک ه ئه‌و ه توو�شی ناوشیاری ده‌بین .لە خۆیدا دەبێتە هۆی لەبیرچوونەوەی خودی بزووتنه‌و ه گه‌لی و جەماوەرییەکان و گرووپە زانیاری .چاالکی لە پلەی یەکەمدا بە مانای لە بەرهەڵستکارییەکان هێندێک جار لە گرینگی دان هەوێڵ خستنی زانیاری نییە بەڵکوو ونکردنی 16
www.komelge.com
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
لێکدانەوەی هایدگەر لە سەر مەودا و نزیکی، هەرە کەرەستەی باشە بۆ لێکدانەوەو لێکۆڵینەوە لە سەر ڕۆڵ و گرینگی ئینتەرنێت و موبایل بۆ بەرهەڵستکاری و چاالکییەکان. زانیارییە .چاالکی زەین و بیر و وشیاری ئێمە لە هەبوون و زانیاری دەپارێزێ. لە پرۆسێ�سی گۆڕانی کاری سیاسیدا توو�شی کۆسپ و کێشە دەبین ،هێندێک جار هەڵە و کەموکۆڕییەکانی ڕابردوو لە ڕاستکردنەوەی هەڵەکاندا یارمەتیمان دەدا .زانیاری دەبێتە وشیاری .بەاڵم کاتێک کێشەکان چارەسەر بوون ئەوە وشیاری وردە وردە دادەتەپێ .واتە جارێکی دیکە ناوشیاری لە سیاسەتدا دەستپێدەکاتەوە. هایدگه‌ر :بەجیهانیبوون و بەناوچەییبوون لێکدانەوەی هایدگەر لە سەر مەودا و نزیکی، هەرە کەرەستەی باشە بۆ لێکدانەوەو لێکۆڵینەوە لە سەر ڕۆڵ و گرینگی ئینتەرنێت و موبایل بۆ بەرهەڵستکاری و چاالکییەکان .لێرەدا با کەمێک بە چاویلکەی هایدگەرەوە بڕوانین بۆ ئەوە زیاتر گرنگی جیهانی دیژیتاڵمان لە چاالکی سیاسیدا بۆ
دەربکەوێ. کەمپیوتەر ،تۆڕی ئینتەرنێت ،بڵیندگۆ و پرۆگرامگەلی کەمپیوتری ئێستاش هەروەک چاویلکەکەی هایدگەر وان .کاتێک بە هۆی سکایپەوە (جۆرێک پێوەندی دیمەن و دەنگ لە ڕێگای ئینتەرنێتەوە ،وەرگێڕ) لە گەڵ هاوڕێم میکایل چاالکی مافی مرۆڤ کە لە واڵتی گواتماال لە شاری گواتماال سیتی لە دەفتەرەکەی دانیشتووەو منیش لە دەفتەرەکەی خۆم لە هامارکولە (سوید) پێوندی دەگرم ،هەمان تیۆری هایدەگەر وەڕاست دەگەڕێ .من لە دەفتەری هامارکولە دانیشتووم. لە نێوان من و میکایلدا ٧کاتژمێر مەودا هەیە .بەو حاڵەشەوە میکایل لە شاشەی کەمپیوترەکەوە کە وێنەی میکایل نیشان دەدا ،زیاتر لە منەوە نزیکترە .هەروەها دەنگی نزیکترە لەو بڵیندگۆیەی بە کەمپیوترەکەوە پەیوەست کراوەو دەنگەکە لەوێوە دێ. ساڵی ٢٠٠٥من لە گرووپێکی بەرهەڵستکاری کە تەیمانی فابریکای چەکی ناوکی لە ئاڵدرماستۆنی ئێنگلتەرە قرتاند بەشداریم کرد .ئێمە ١١کەس بووین سەر بە ٥نەتەوەیی جیاواز .لە پشتەی تەیمانەکە ئێمە بە شێوەی سیمبۆلیک نەمامی دارمێو و هەنجیرمان چاند .ئێمە گیراین بەاڵم دوای ٣٦کاتژمێر ئازاد کراین .لە چاوەڕوانی مەحکەمەدا ئێمە گەڕاینەوە واڵتەکانی خۆمان: ترینا بۆ ئوسترالیا .توماس ،مارتین و من بۆ گوتەنبۆرگ و ستۆکۆڵم لە سوید .ئەندامانی دیکەی گرووپ بۆ هوالند ،ئیرلەند و شاری جیاوازی دیکەی ئینگەلتەرە گەڕانەوە .ئێمە لە ڕێگای ئیمایل و سکایپەوە پێوەندیمان دامەزراند و لە پرۆتۆکۆلی مەحکەمە و چۆنییەتی بەرگری لە خۆمان قسەوباسمان کرد .زۆر جار ڕێدەکەوت www.komelge.com
17
NO:34 -January 2019
کە من و توماس لە مایورنا و لە هامارکولە لە پشت شاشەی کەمپیوترەکانمان دادەنیشتین و لە هەمان ڕێگای سکایپەوە دەماندی کە تریناش لە ئوسترالیا لە پشتەی کەمپیوترەکەی دانیشتووە. جیاوازییەکە ئەوە بوو کە ئەو لە کاتی نانخواردنی بەیانیدا و ئێمە لە کاتی خۆئامادەکردن بۆ خەوتندا بووین .ئێمە هەر سێکمان پێکەوە قسەمان دەکرد و لە دەنگووبا�سی ئەندامانی دیکەی گرووپ و خۆئامادەکاری بۆ مەحکەمە ئاگادار دەبووین. هاوبەشییەتی ،پشتگیری و هاوخەمییەتی بۆ یەکتری لە ڕێگایەکی یەکجار دوورەوە کە بە هۆی شاشەی کەمپیوترەوە نزیک ببۆوە ،بۆ ئێمە مسۆگەر ببوو. بە پێی تیۆری هایدگەر شیانێکی زیاتر بۆ سیاسەتی ناوچەیی پێشهاتووە ،لەوەی کە هەتا ئێستا ئێمە زانیومان ه و پێی ئاشنا بووین. به‌ناوچه‌ییبوونی سیاسه‌ت و به‌رهه‌ڵستکاری هێندێک جار ته‌نیا تایبه‌ت بوو ه ب ه ناوچ ه یان هه‌رێمێکی دیاریکراو .به‌اڵم ئه‌م ه ته‌نیا حاڵه‌تێکی تایبه‌ت ب ه ناوچه‌ییبوونه .به‌رهه‌ڵستکاری له میانه‌ی ڕاهێنان ،ئه‌زموونه‌کان و گێڕانه‌وه‌کانه‌وه، ل ه خۆیدا فره‌الیه‌نی ده‌بێ .هه‌ر له‌و سۆنگه‌شه‌وه به‌ناوچه‌ییبوونیش فره‌الیه‌نی ده‌بێ .به‌رهه‌ڵستکاری ل ه خۆیدا ل ه ڕێگای به‌ناوچه‌ییبوونه‌و ه ته‌شه‌ن ه ده‌کا و په‌ره‌ده‌ستێنێ. کاتێک به‌رهه‌ڵستکاری ب ه جیهاندا باڵو ده‌بێته‌وه یان شێوازی به‌جیهانیبوون به‌خۆیه‌و ه ده‌گرێ، ئه‌م ه ل ه خۆیدا به‌و مانای ه نیی ه ک ه به‌ناوچه‌ییبوون کز و الواز ده‌بێ .به‌پێچه‌وان ه ته‌شه‌ن ه کردن ده‌بێت ه به‌ناوچه‌ییبوون و به‌ناوچه‌ییبوون له به‌جیهانیبوونه‌و ه زیاتر به‌هێز ده‌بێ .هه‌ربۆی ه ئێمه ناتوانین به‌جیهانیبوون و به‌ناوچه‌ییبوون وه‌ک 18
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دژبه‌ری یه‌کتری دابنێین. هه‌ر له‌و سۆنگه‌شه‌و ه ناوچ ه و جیهانیش ل ه خۆیاندا دژبه‌ری یه‌کتری نین .ئه‌و ه تێکڕای ناوچه‌کان پێکه‌وه‌ی ه ک ه جیهان پێکدێنن .جیهان سندووقێک نیی ه ک ه شته‌کانی تێدا جێگربووه، جیهان سندووقێک ه ک ه شته‌کان ل ه گه‌ڵ یه‌کتری پێوه‌ندییان هه‌ی ه و جیهان پێکدێنن. هایدگه‌ر دوو الیه‌نی دژبه‌ر ڕه‌د ده‌کاته‌وه‌و له ڕوانگه‌ی تیۆری سیا�سی خۆیه‌و ه وشیاری و بوون ل ه گه‌ڵ یه‌کتری گرێ ده‌دا .هه‌روه‌ها هایدگه‌ر ڕوانگه‌ی باوی خه‌تی ل ه سه‌ر هۆکار و کارتێکه‌ری ڕه‌د ده‌کاته‌وه‌و وشیاری ل ه پێشه‌وه‌ی کرده‌وه داده‌نێ .ئه‌م ه ب ه هیچ جۆرێک به‌و مانای ه نیی ه که هایدگه‌ر وشیاری و بوون ل ه په‌رواێز ده‌خا .بوون و دوورایه‌تی ،وشیاری و ناوشیاری به‌شگه‌لی گرینگی به‌رهه‌ڵستکاری و تێکۆشان یان ئه‌کتیڤیسمن. به‌اڵم ئه‌و بیر ه خه‌تیی ه سیاسیی ه ک ه زانیاری و وشیاری پێش ل ه کرده‌و ه داده‌نێ ده‌بێ ل ه گه‌ڵ بیر و ڕوانگه‌یه‌ک ک ه ڕوونی ده‌کاته‌و ه به‌رهه‌ڵستکاری سیا�سی و گۆڕانی سیا�سی چۆن وه‌دیدێن، جێگۆڕکێیان پێبکرێ. کارنڤاڵه‌کان وه‌ک کۆمەڵگه‌ی تایبه‌ت گێرت نیلسۆنی Gert Nilsonسۆسیۆلۆژ نیشان ده‌دا ک ه چۆن کارنه‌ڤاڵه‌کان ل ه سه‌ده‌کانی نێوه‌ڕاستدا ته‌نیا ل ه کۆمەڵگه‌ی فیۆدالیسم دانه‌بڕان به‌ڵکوو کۆمەڵگه‌ی تایبه‌ت ب ه خۆیان پێکهێنا .من بۆ خۆم ک ه ل ه هامارکول ه (سوید) ده‌ژیم ل ه دوایین حه‌وتووی مانگی گواڵندا �سێ ڕۆژ پشوو وه‌رده‌گرم بۆ ئه‌و ه ل ه کۆنترین کارنڤاڵی سویددا به‌شداری بکه‌م. ئه‌م کارنه‌ڤاڵ ه ب ه کارنه‌ڤاڵی هامارکوله
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
به‌نێوبانگه .کاتێک من بۆ یه‌که‌م جار له‌م کارنڤاڵه‌دا به‌شداریم کرد ،ساڵه‌کانی حه‌فتا بوو و من گه‌نج بووم .چه‌ند ساڵ دواتر ل ه هه‌شتاکاندا زۆر پێشتر ل ه کاتی ده‌سپێکی کارنه‌ڤاڵ ل ه مانگی فێڤریه‌دا زانیمان ک ه گرووپی شیلی لیندۆ Chile Lindoو گرووپه‌کانی هه‌ڵپه‌ڕکێ ل ه بولیڤیا به جلووبه‌رگی هه‌رێمی خۆیانه‌و ه ل ه مه‌یدان و باغچه‌کانی هامارکول ه خه‌رێکی پرۆڤ ه و ڕاهێنان بۆ به‌شداری ل ه کارنه‌ڤاڵدا بوون .بۆ من هه‌ر ئه‌و ده‌م کارنه‌ڤاڵ ل ه مانگی فێڤرییه‌و ه ده‌ستی پێکردبوو و ل ه مانگی ئه‌ڤریلدا ب ه توندی به‌رده‌وام بوو .له هاوینی هامارکوله‌دا ک ه زۆر که‌س بێکاره‌و پشووی قوتابخانه‌ی هه‌ی ه چ ه له‌و ه باشتر و گرفت چیی ه که کارنه‌ڤاڵ ل ه هه‌موو هاوێندا درێژه‌ی نه‌بێت؟ ب ه پێی گێرت نیلسۆن کاتێک ل ه سه‌ده‌ی حه‌فده‌هه‌مدا ،باروودۆخی ئابووری ڤێندیک له ئیتالیا باش بوو زۆر جار کارنه‌ڤاڵ بۆ ماوه‌ی نیو ساڵ درێژه‌ی هه‌بوو .هه‌م بۆ چینی سه‌ره‌وه‌و هه‌م بۆ چینی خواره‌وه‌ی کۆمەڵگ ه ل ه هه‌لوومه‌رجی با�شی ئابووری که‌ڵکیان وه‌رده‌گرت .کۆمەڵگه‌ی کارنەڤاڵی ده‌کرێ وه‌ک کۆمەڵگه‌ی فیۆدالی، بوروژوای و کۆمەڵگه‌ی سارد به‌راورد بکرێ .ئه‌م کۆمەڵگه‌یان ه شان ب ه شانی یه‌کتری هه‌موو تێکڕا ل ه نێو سندووقی گه‌وره‌ی کۆمەڵگه‌ی فیۆدالیدا ده‌ژیان. ژیانی کارنه‌ڤالی جیهانێکی تایبه‌ت ک ه جیاواز بوو ل ه کۆمەڵگه‌ی فیۆدالی و جیهانی سارد به تایبه‌تمه‌ندیی ه هیرار�شی و ڕوانین ه دووره‌کانی پێکهێنابوو .کارنه‌ڤال جیهانێکی دیکه‌ی به تایبه‌تمه‌ندی ئازادی ،هاوبه‌شییه‌تی ،یه‌کسانی و پڕوزه‌یی ک ه هه‌موو جۆر ه به‌رهه‌ڵستکارییه‌ک بوو ل ه دژی ڕاوه‌ستان ،قه‌تیسماوی و کۆنه‌خوازی
کۆمەڵگه‌ی فیۆدالی هێنابوو ه ئاراوه .ل ه کارنەڤاڵه‌کاندا خه‌ڵکی ب ه یه‌کسانی و ب ه بێ له‌به‌رچاوگرتنی هیرار�شی ته‌مه‌ن ،ده‌وڵه‌مه‌ندی، پێش ه و چین و توێژ هه‌ڵسووکه‌وتیان ده‌کرد و ده‌جوواڵنه‌وه. کۆمەڵگه‌ی
شۆڕشگیڕی
کارنه‌ڤاڵه‌کان داده‌مه‌رزێنن کارنه‌ڤاڵه‌کان ل ه سێنێکدا بۆ چینێکی تایبه‌ت ک ه له‌ودا جیاوازی ته‌واو ل ه نێوان نمایشکار و چاولێکه‌راندا هه‌بوو ،به‌ڕێو ه نه‌ده‌چوون .له کارنه‌ڤاڵه‌کاندا هه‌موو وەکیه‌ک به‌شدار ده‌بوون و هه‌موو ل ه به‌رانبه‌ر یاسا و ڕێسای کارنه‌ڤاڵدا یه‌کسان بوون .کارنه‌ڤاڵه‌کان ل ه ڕاستیدا بۆ کاتی پشوو و حه‌سانه‌و ه دوای زه‌حمه‌تییه‌کانی کار ساز نه‌ده‌بوون و وه‌ک ڕۆژی ئیمڕۆ ک ه جێژنه‌کان بۆ هه‌مان مه‌به‌ست وه‌ڕێده‌خرێن .به‌ڵکوو کارنه‌ڤاڵه‌کان بۆ وه‌دیهاتنی ئامانجێکی ئیده‌ئال وه‌ڕێده‌خران ،ئه‌ویش گۆڕان بوو. کارنه‌ڤاڵه‌کان نیشانه‌ی پرسیار و پر�سی گۆڕانی ل ه کۆمەڵگه‌ی سه‌قامگرتووی ئه‌و ده‌مدا ک ه له‌ودا ڕاستی مانای ده‌سه‌اڵت و ئاکتۆریت ه بوو ،هێنایه گۆڕێ .ب ه پێی گێرت نیلسۆن ل ه نمایشێکی گرینگ و دووپاتکراو ه ل ه کارنه‌ڤاڵدا البردن و وه‌النانی سیمبۆلیکی پادشای کارنه‌ڤاڵ بوو .ل ه کارنه‌ڤاڵدا وێنه‌ی گۆڕانه‌کان هه‌موو چه‌شن ه و زۆر جاریش پارادۆکساڵ بوون .ل ه کارنه‌ڤاڵدا به‌رزی و نه‌وی، ئاوه‌ز و شێتی و دامه‌زران و ڕووخان تێکهه‌ڵکێ�شی یه‌کتری ده‌بوون. ل ه کارنه‌ڤاڵدا ژێنده‌ریش سه‌ریهه‌ڵدا ،پیاوان له جلی ژناندا و ژنان ل ه جلی پیاواندا نمایشیان ده‌کرد. ته‌نانه‌ت ل ه کارنه‌ڤاڵدا مه‌سه‌له‌ی چینایه‌تیش www.komelge.com
19
NO:34 -January 2019
ه نێوخۆ و به کارنه‌ڤاڵ ل تێکه‌ڵکێشی جوواڵنه‌وه‌و پراکتیکه‌کانی خۆیی به ڕاهێنان و السایکردنه‌و ه و ته‌شه‌نه‌کردن و باڵوکردنه‌وه پێشکه‌وت. ده‌هات ه گۆرێ؛ قه‌ش ه ل ه جلی سواڵکه‌ر و هه‌ژار ل ه جلی ده‌وڵه‌مه‌ندا خۆیان نمایش ده‌کرد .ڕاسته ئه‌م ه هیرار�شی کلێسه ،یان کۆمەڵگه‌ی فیۆدالی و سیسته‌می کاپیتالیستی سه‌روژێر نه‌کرد به‌اڵم ئه‌م ڕۆڵ گۆڕنیه‌و ه ل ه کارنه‌ڤاڵدا ل ه خۆیدا نمایشێکی پرۆتێستۆیی بوو ل ه دژی کۆمەڵگه‌ی سه‌قامگرتووی ئه‌و ده‌م. ئه‌م ه ل ه هه‌مانکاتدا به‌و مانای ه نیی ه که کۆمەڵگه‌ی کارنه‌ڤاڵی بوو شوێنێکی به‌رهه‌ڵستکاری دژکرده‌وه‌یی ل ه به‌رانبه‌ر کۆمەڵگه‌کانی دیکه. کارنه‌ڤاڵ ل ه خۆیدا شتێکی نه‌رێنی نیی ه و دیارده‌یه‌کی خوڵقێنه‌رانه‌ی ئه‌رێنی بوو .له کارنه‌ڤاڵدا خه‌ڵکی شیو ه ژیانی تایبه‌ت ب ه خۆیان هه‌بوو خۆیان ل ه به‌رانبه‌ر و دژی کۆمەڵگه‌ی دیکه دانه‌ده‌نا .کارنه‌ڤاڵ زۆرتر پرۆئاکتیڤ بوو هه‌تا دژکرده‌وه‌و ریاکسیۆن ،پاشبه‌رهه‌ڵستکاری بوو هه‌تا به‌رهه‌ڵستکاری. زنجیره‌ی ڕاهێنان و الساییکردنه‌و ه هه‌تا 20
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
به‌ڕیوه‌به‌ری ناوه‌ندی و کاریگه‌ری کارنه‌ڤاڵ ل ه نێوخۆ و ب ه تێکه‌ڵکێ�شی جوواڵنه‌وه و پراکتیکه‌کانی خۆیی ب ه ڕاهێنان و السایکردنه‌وه و ته‌شه‌نه‌کردن و باڵوکردنه‌و ه پێشکه‌وت. سۆسیۆلۆژی سه‌ده‌ی هه‌ژده‌هه‌م گابریه‌ل تارد ئه‌مه‌ی وه‌ک زنجیره‌ی ڕاهێنان و الساییکردنه‌وه ناودێر کرد .کارنه‌ڤاڵ ب ه شێوه‌ی ناوه‌ندی و رێبه‌ری ل ه سه‌ره‌و ه توو�شی گۆڕان نه‌هات .کارنه‌ڤاڵ له خۆیدا ناوه‌ندی فره‌الیه‌نیی کرد ل ه باتی ئه‌وه خۆی ببێ ب ه ناوه‌ند و رێبه‌ری .هه‌موو ناوه‌ندگه‌لی وه‌ک (مه‌یدانه‌کان ،جێژنه‌کان ،شێوازه‌کان و ساڵوه‌گه‌ڕه‌کان)ی لێکنزیکرده‌وه‌و تێکه‌ڵهه‌ڵکێ�شی ل ه گه‌ڵ کۆمەڵگه‌ی فیۆدالی ناوه‌ند ه سارده‌کان کرد .کارنه‌ڤاڵ ل ه باتی ل ه نێوبردنی نه‌زم و ڕێساکان ئه‌وانی فره‌الیه‌نیی کرد .کارنه‌ڤاڵ کۆمەڵگه‌کانی زیندوو کرده‌وه‌و گه‌رمایی و ڕۆحی وه‌به‌رداکردن. کارنه‌ڤاڵه‌کان سیسته‌مێکی وای پێکهێنا که له‌ودا وزه‌وتوانا ،نه‌زم و رێسا ،خۆڕاگری و به‌سه‌رخۆدا زاڵبوون ،پڕبایه‌خی و به‌پارێز بوونی ل ه گه‌ڵ دڵفراوانی ،هه‌ستده‌ربڕین ،هاوئاهه‌نگی و ئه‌ڤین تێکه‌ڵ ب ه بێنه‌زمی کرد. ل ه سه‌ده‌کانی ١٦و ١٧کارنه‌ڤاڵه‌کان له کزیان دا و زیاتر بوون ه نمای�شی بۆنه‌یی و کاتی. ل ه کارنه‌ڤاڵه‌کان ،پاراده‌کان به‌جێما ک ه به شه‌قامه‌کاندا بۆ خه‌ڵکی قه‌راخ جاده‌کان نمایشیان ده‌کرد .ئه‌و کارنه‌ڤااڵن ه ک ه بۆ خۆیان کۆمەڵگه‌ی تایبه‌تی خۆیان پێکهێنابوو الواز بوون و ل ه نمای�شی کورت و کاتی ڕۆژانه‌دا قه‌تیس مان .کارنه‌ڤاڵه‌کان ل ه کارنه‌ڤاڵی ئازادییه‌و ه بوون ب ه کارنه‌ڤاڵی ڕۆژانی پشوو وات ه ل ه کارنه‌ڤاڵی گشتی و خه‌ڵکییه‌و ه بوون ب ه کارنه‌ڤاڵی ده‌ست ه و تاقمی بچووک. کارنه‌ڤاڵه‌کان ب ه یاسا و ڕێسای تایبه‌ت به
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
خۆیانه‌و ه وه‌ک کۆمەڵگه‌یه‌ک بوون ب ه پاشکۆ و چاوگه‌ی وز ه ل ه کۆمەڵگه‌ی فیۆدالی بۆ ده‌وڵه‌مه‌نده‌کان و دواتر ل ه کۆمەڵگه‌ی کاپیتالیستی بۆ کارمه‌نده‌کان. به‌و هۆیه‌و ه ک ه به‌شداربووانی پێشووی کارنه‌ڤاڵ ئێستا بۆ خۆیان سه‌رچاوه‌ی داهات و ته‌مه‌شاچی و چاولێکه‌ری کارنه‌ڤاڵن ئه‌و ه کارنه‌ڤاڵ ده‌سه‌اڵتی پاراستوو ه یان الیه‌نی ده‌سه‌اڵتی گرتووه.
ناپێویستی بیرۆکراتی ده‌وڵه‌تی و شه‌ریکه‌کان، بودجه‌ی سه‌ربازی و هوڵدینگه‌کاندا به�شی ئه‌وه ده‌کا ک ه ته‌نیا ٣٠له‌سه‌دی خه‌ڵک کار بکه‌ن .به پێی گێرت نیلس به‌و پار ه زیادیی ه ده‌کرێ جارێکی دیک ه بگه‌ڕێنه‌و ه بۆ سنووری ٥٠ب ه ٥٠نرخی ژیانی ل ه ڤنێدیگی سه‌ده‌ی ١٧دا .ئیتر خه‌ڵکی ئێستا وه‌ک ئه‌و ده‌م ماوه‌ی ٨هه‌تا ٩مانگ ل ه کارنه‌ڤاڵه‌کاندا بتوانن بەشدار بن .ژیانێک ک ه خه‌ڵکی ئیمڕۆیی ته‌نانه‌ت خه‌ونی�شی پێوه‌نابینن ،وات ه ژیان ل ه جێژن و کارنه‌ڤاڵه‌کاندا. ئه‌م ه ده‌بێت ه هۆی ئه‌و ه سنووری نێوان به‌شداربوون یان ته‌نیا ته‌ماشاچیبوون له کارنه‌ڤاڵه‌کاندا نه‌مێنێ ،سنووری نێوان که‌مایه‌تی به‌شداربووانی کارنه‌ڤاڵ و زۆرایه‌تی ته‌ماشاچیدا نه‌مێنێ و پێچه‌وان ه ببێته‌و ه وات ه زۆرایه‌تی ده‌بێته به‌شداربووی کارنه‌ڤاڵ و که‌مایه‌تی ده‌بێته ته‌ماشاچی .ئه‌م ه ل ه خۆیدا ده‌کرێ ل ه بزووتنه‌وه به‌رهه‌ڵستکارییه‌کانیشدا به‌هه‌مان شێوه ڕه‌نگبداته‌وه‌و الیه‌نی نه‌رێنی ک ه به‌رهه‌ڵستکاران هه‌میش ه ل ه که‌مایه‌تیدان ل ه نێوبچێ.
گه‌ڕانه‌وه‌ی کارنه‌ڤاڵه‌کان ئیمڕۆ کارنه‌ڤاڵ و شێوه‌ی گه‌رموگوڕی له‌و بابه‌ت ه ک ه وه‌ک کارنه‌ڤاڵه‌کانی ڤینێدیکی سه‌ده‌ی ١٧ی ئیتالیا ده‌چن ،جارێکی دیک ه سه‌ریان هه‌ڵداوه. گێرت نیلس ل ه لێکۆڵینه‌وه‌یه‌کی سۆسیۆلۆژیانه‌دا نیشان ده‌دا ک ه ل ه کۆمەڵگه‌ی ئێستای کاپیتالستیدا ته‌نیا ٣٠له‌سه‌دی خه‌ڵک پێویستیان به‌کارکردن هه‌ی ه یان ئه‌و ه ئێم ه ته‌نیا پێویستمان ب ه ٣٠ له‌سه‌دی وه‌ختی کارکردن بۆ هه‌ڵسووڕانی کۆمەڵگ ه هه‌یه .ئه‌و پار ه زۆره‌ی ک ه ئیمڕۆ ده‌چێته گیرفانی کۆمه‌ڵێک سه‌رمایه‌دار یان ل ه کاری
کارنه‌ڤاڵه‌کان و داهاتووی بزووتنه‌وه به‌رهه‌ڵستکارییه‌کان: ل ه باتی ئه‌و ه کۆمەڵگ ه و ده‌وڵه‌تی - نه‌ته‌وه‌یی وه‌ک هاوتای یه‌کتری دابنرێن ،خودی کۆمەڵگ ه فر ه الیه‌نی ده‌کرێ .لێره‌دا ئیتر ناوه‌ندێک نامێنێ ک ه ل ه دژی به‌رهه‌ڵستکاری بکرێ. ل ه باتی کۆمەڵگه‌یه‌کی داخراو ،زۆر - کۆمەڵگه‌ی دیک ه ل ه قه‌راغه‌و ه ساز ده‌بن ک ه هه‌موو ئه‌وان ه پێوه‌ندی چڕ و پڕ و به‌رده‌وامیان پێکه‌وه هه‌یه. ل ه باتی ئه‌و ه ڕووی به‌رهه‌ڵستکاری -
سنووری نێوان که‌مایه‌تی به‌شداربووانی کارنه‌ڤاڵ و زۆرایه‌تی ته‌ماشاچیدا نه‌مێنێ و‌پێچه‌وانه ببێته‌وه
www.komelge.com
21
NO:34 -January 2019
ل ه ڕێبه‌رایه‌تی ناوه‌ندی بێ و کاریگه‌ری ل ه سه‌ر ئه‌و بکا ،کارنه‌ڤاله‌کان ده‌گه‌رێننه‌و ه نێو خودی کۆمەڵگ ه و کاروکاریگه‌ری ل ه سه‌ر فره‌الیه‌نی کۆمەڵگ ه ده‌که‌ن. ل ه باتی ئه‌و ه ب ه هۆی به‌رهه‌ڵستکاریی - نه‌رێنی و که‌مڕه‌نگه‌و ه ب ه جۆرێک بوونی کۆمەڵگه‌ی کاپیتالیستی و ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یی بسه‌ملێندرێ، ل ه نێو خودی کۆمەڵگه‌دا ب ه شێوه‌ی کارنه‌ڤاڵی و فره‌ڕه‌هه‌ندی نه‌زم و ڕێساکان بچه‌سپێندرێن .بۆ چی ل ه «نا»یه‌کدا بژی ل ه کاتێکدا شیانی ئه‌و ه هه‌یه ل ه کۆمەڵگه‌ی ئیده‌ئال و به‌دڵی خۆتدا بژی؟
... - به�شی دووه‌م په‌ر هه‌ره‌نگرێن ل ه به‌رده‌م دادگایه‌کی سویدیدا تێبێنی: ڕۆژی یه‌کی ئه‌پریلی ساڵی ٢٠٠٩په‌ر هه‌رنگرێن و ئوال رۆدێر Ulla Röderل ه سه‌ر ئه‌وه‌ی له هه‌ڵمه‌تێکی چه‌کداماڵیندا ،کاڵوه‌یه‌کی ڕاداری تاقیکاری سه‌ربازیان Saab Microwaveبه چه‌کوش شکاندبوو مه‌حکه‌م ه کران .ئه‌مه‌ی خواره‌و ه پرسیاره‌کانی حاکم و وه‌اڵمه‌کانی په‌ر هه‌رنگرێنه.
22
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
حاکم: تۆ سه‌ر ب ه کام ه ڕێکخراوه‌یی؟ په‌ر هه‌ره‌نگرێن: گرووپه‌که‌ی ئێمه ،ناوی ئێمه‌ی ناوه هه‌ڵبژێردراوانی ساب میکرۆڤاڤ پلۆگبیل Saab .Microwave Blivandeئێمه‌ش خۆمان ب ه به‌شێک له‌و سه‌دان هه‌ڵمه‌ت ه پلۆگبیالنیان ه داده‌نێن ک ه له ساڵه‌کانی ٨٠و ه ده‌ستی پێکردووه .پلۆگبیلیه‌کان به چه‌کوشه‌کانیان چه‌کی ناوکی ،فڕۆکه‌ی شه‌ڕکه‌ر، هه‌لیکۆپته‌ر ،فڕۆکه‌ی یا�سی سویدی ،چه‌که‌کان و ژێرئاوییه‌کان ده‌شکێنن .ئێم ه هه‌تا ئێستا ب ه ڕاده‌ی ئه‌وه‌ند ه ته‌قه‌مه‌نی ک ه ل ه سه‌رده‌می به‌ردینه‌وه هه‌تا دوایین شه‌ڕ ک ه شه‌ڕی عێراق ه به‌کاربردراوه، داماڵیوه. پلۆگبیل ل ه نه‌ریتی مه‌زهه‌بی جووله‌که، مه‌سیحییه‌ت و ئیسالمه‌و ه سه‌رچاوه‌ی گرتوو ه که ب ه ئێم ه ده‌ڵێ چه‌که‌کان بکه‌ن ب ه نێڵی جووتکردن. ئه‌م ه ل ه به‌ر ئه‌و ه نیی ه ک ه ئێم ه نه‌رێنین و به‌رهه‌ڵستکاری ده‌که‌ین به‌ڵکوو ل ه به‌ر ئه‌وه‌یه ک ه ده‌مانهه‌وێ چاره‌سه‌ری پێشبخه‌ین ،گیانی مرۆڤه‌کان ڕزگار بکه‌ین و خواردن و شوێنی حه‌وانه‌و ه بۆ خه‌ڵکی دابین بکه‌ین .گۆڕان ته‌نیا دژایه‌تی کردن و وتنی نا نیی ه به‌ڵکوو ته‌شه‌ن ه به کرده‌وه‌ی باش و ئه‌رێنی بدرێ .ل ه میانه‌ی زنجیره‌ی ڕاهێنان و چه‌ندپاته‌کردنه‌وه‌ی ه ک ه خودی کۆمەڵگه چێ ده‌بێ .ل ه ماوه‌ی هه‌ڵمه‌تی پلۆگبیلیدا سیمینارێکی لێکدانه‌وه‌ییمان ل ه سه‌ر فه‌لسه‌فه‌ی دولۆز پێکهێنا. دولۆز ل ه باتی نه‌رێنی و ته‌نیا به‌رهه‌ڵستکاری گرینگی ب ه داهاتوو و خوڵقاندن ده‌دا.
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
حاکم: ده‌تانهه‌وێ ب ه چ بگه‌ن و ئامانجتان چییه؟ په‌ر هه‌ره‌نگرێن: ئامانج ئه‌وه‌ی ه چه‌ند گیانێک ڕزگار بکه‌ین و جۆری هه‌ڵمه‌ته‌که‌مان کاریگه‌رییه‌کی ئه‌رێنی وادابنێ ک ه ژماره‌یه‌کی زۆرتر ل ه خه‌ڵکی هه‌مان هه‌ڵمه‌ت ئه‌نجام بده‌ن .ئوال رۆدێر ل ه دانمارک و من ڕۆژی ٢٦ی ژووئه‌نی ٢٠٠٨چه‌کوشمان له کاڵوه‌ی ڕاداری تاقیکاری سه‌ربازیدا و هه‌روه‌ها ڕۆژی ٢٤ی ژووئه‌نی هه‌مان ساڵیش خودی بینای تاقیکاریمان چه‌کوشکاری کرد .ئێم ه ئه‌م ه وه‌ک هه‌ڵمه‌تی پلۆگبیلی ناودێر ده‌که‌ین ک ه چه‌که‌کان ده‌توێنێنه‌وه‌و ل ه جێگه‌یان نێڵی جووت ساز ده‌که‌ین. هاوکات ئامانجێکی دیکه‌ی ئێم ه بوو ک ه ئه‌و بێده‌نگییه‌ی ب ه سه‌ر گرووپه‌کانی هاوپشتی و بزووتنه‌و ه گه‌لییه‌کان ل ه سه‌ر کاڵوه‌ی ڕاداری تاقیکاری سه‌ربازی هه‌بوو ،بشکێنین.
مرۆڤدا جێگ ه ده‌گرێ .هه‌ربۆی ه ئێم ه ده‌بێ هه‌میش ه و دایم ڕاهێنانی به‌رهه‌ڵستکاری و ناتوندوتیژی بکه‌ین. بێجگ ه له‌وه ،ئێم ه به‌ر ل ه هه‌ڵمه‌ته‌که‌مان ل ه سیمیناری لێکدانه‌وه‌ی دولۆز فه‌یله‌سۆڤی فه‌رانسایی سه‌باره‌ت ب ه خوڵقاندن و داهاتوو ل ه شاری گوته‌نبۆرگ به‌شداریمان کرد .ل ه ژێر کاریگه‌ری نیچ ه و سپینۆزا ،فه‌لسه‌فه‌ی داهاتوو ل ه الیه‌ن دولۆز بناغه‌ی دانرا .ئێم ه هه‌میشه‌و دایم ل ه خوڵقاندنداین و به‌ره‌و داهاتوو هه‌نگاو ده‌نێین .ئێم ه داهاتووانی دیمۆکرا�سی و یه‌کسانین. ئێم ه ناتوانین بڵێین ده‌سه‌اڵتداران یه‌کسانی و دیمۆکرا�سی ده‌خوڵقێنن به‌ڵکوو ئه‌مان ه به‌رهه‌می کار و خه‌باتی چێنه‌کانی ژێره‌وه‌ی کۆمەڵگه‌ن. ئێم ه ده‌بێ به‌شێک بین ل ه دیمۆکرا�سی و یه‌کسانی و به‌رهه‌ڵستکاری بکه‌ین کاتێک مه‌حکه‌مه‌کان، شه‌ریک ه گه‌وره‌کان و حکوومه‌ته‌کان ل ه شه‌ڕ و کوشتاردا به‌شداری ده‌که‌ن. حاکم: ئێو ه بۆچی ئه‌م شێوازه‌تان به‌کار هێنا؟
حاکم: ئێو ه چۆن ئاماده‌کاری ئه‌م هه‌ڵمه‌ته‌تان کرد؟ په‌ر هه‌رنگرێن: ئێم ه ڕاهێنانی ئه‌وه‌مان کرد ل ه هه‌ر چه‌شنه باروودۆخێکدا خۆ ل ه توندوتیژی دوور بگرین. ئێم ه ئه‌و به‌رپرسایه‌تییه‌مان الی خۆمان په‌سه‌ند کرد ک ه هه‌ڵمه‌ت ه پلۆگبیلییه‌که‌مان ب ه هێوری و ئارامی به‌ڕێو ه بچێ و تێکه‌ڵ ب ه هیچ جۆر ه ترس و هه‌ڕه‌شه‌یه‌ک نه‌بێ .ناتوندوتیژی تێڕوانین یان باوه‌ڕ نیی ه به‌ڵکوو ل ه دوای ڕاهێنانێکی زۆر ل ه جه‌سته‌ی
په‌ر هه‌ره‌نگرێن: ئه‌گه‌ر بێتو هه‌ژماری ئه‌و ئینسانانه‌ی ب ه هۆی حکوومه‌ته‌کان و شه‌ریک ه گه‌وره‌کان ده‌کوژرێن ل ه گه‌ڵ ئه‌وانه‌ی ک ه ب ه هۆی ئه‌و ڕێکخراوانه‌ی ب ه نێوی تیرۆریست و جینایه‌تکار لەناوده‌برێن و ده‌کوژرێن ،به‌راورد بکه‌ین ،ئه‌و ه ده‌بێنین هه‌ژماری کوژراوه‌کانی حکوومه‌ت و شه‌ریکه‌کان زۆرتره .فه‌رمانبه‌ری ل ه جه‌نایه‌تکاره‌کان، ڕێکخراوه‌کان هه‌روه‌ک مافیاکانی ماده‌ی هۆشبه‌ر یان ساب میکرۆڤاڤ ل ه خۆیدا به‌شداری کردنه www.komelge.com
23
NO:34 -January 2019
نافه‌رمانی مه‌ده‌نی وه‌ک چه‌مک ده‌گه‌رێته‌و ه بۆ بۆنووسه‌ری باكووری ئه‌مریكا ،هێنڕی ده‌یڤید تۆرێۆ لە سەدەی هەژدەهەمدا. ل ه کوشتنه‌کان .ل ه جێگه‌ی ئه‌وه‌و فه‌رمانبه‌ری له‌و ئینسان کوژانه ،ئێم ه فه‌رمانبه‌ری ل ه ماف و مافپه‌روه‌ری ده‌که‌ین .کاتێک مه‌حکه‌مه‌کان تاوان و کوشتنه‌کان ده‌پارێزن وه‌ک ئه‌رک ده‌که‌وێت ه سه‌ر شانی ئێم ه ک ه به‌رهه‌ڵستکاری بکه‌ین و یه‌کسانی و ماف بپارێزین. چاوپێکه‌وتنێک ل ه گه‌ڵ په‌ر هه‌ره‌نگرێن سیاوه‌ش گۆده‌رزی پ هر ،به‌و پێیه‌ی تۆ ،یه‌کێک ل ه خه‌باتگێڕانی ناسراوی نافه‌رمانی مه‌ده‌نیت و هه‌تا ئێستا هه‌ر له‌و باره‌و ه ٩کتێبت نووسیووەو هەر لە سەر بەشداری ڕاستەوخۆ لە هەڵمەتەکانی نافەرمانی مەدەنیدا بۆ ماوەی ١٥مانگ لە ئەمریکا زیندانی کراوی ،با ل ه پێشینەی خەبانی نافەرمانی مەدەنی دەستپێبکەین و بزانین سەرچاوەی بیری خەبانی نافەرمانی مەدەنی بۆ کێ و لە کوێ و چ کاتێکدا دەگەڕێتەوە؟ خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ئه‌وه‌ی ه ک ه ب ه شێوه‌ی فه‌رمی و کراوه ،یاسا بن پێ بکرێ .هه‌وڵه‌که 24
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ئه‌وه‌ی ه هه‌ڵه‌یه‌ک ڕاست بکرێته‌وه ،ئه‌و هه‌ڵ ه ده‌توانێ سه‌رکوت ،یان مافخوراوی یان هه‌ر شتێکی دیک ه بێت ،به‌اڵم ب ه بێ ئه‌و ه توندوتیژی به‌کار ببرێ .وات ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ه سه‌ر بنه‌مای ناتوندوتیژی دامه‌زراوه ،وه‌ک ئه‌و ه گاندی باوه‌ڕی پێبوو و لە خەباتی دژی کۆلۆنیالیستی لە هیندووستاندا بەکاری هێنا. نافه‌رمانی مه‌ده‌نی وه‌ک چه‌مک ده‌گه‌رێته‌وه بۆ بۆنووسه‌ری باكووری ئه‌مریكا ،هێنڕی ده‌یڤید تۆرێۆ لە سەدەی هەژدەهەمدا .ئه‌و پێیوابوو حكوومه‌ت له خۆیدا مه‌ترسیدار نییه .مه‌تر�سی و كێشه‌كه‌له‌هاوكاری و فه‌رمانبه‌ری هاوواڵتییه‌كانی ژێر فه‌رمانبه‌ری ئه‌و حكوومه‌ته‌دایه .تۆرێۆ دەیوت پتەوترین بنەمای زوڵم و زۆر و ناحه‌قی و گرینگترین كێشە له‌به‌رده‌م ئاڵووگۆڕە کۆمەڵگاییەکاندا ،ئه‌و مرۆڤانەن كه‌سه‌ر هڕ‌ای ناڕازی بوون و دژبه‌ری له باری بیروڕاوه‌له‌گه‌ڵ ده‌وڵه‌ت هێشتا فه‌رمانبه‌ری لە دەوڵەت ده‌كه‌ن و له‌به‌رده‌م ده‌وڵه‌تدا سه‌ر هەڵنابڕن و فەرمانبەری ده‌كه‌ن .تۆرێۆ باوەڕی بەوە هەبوو ،ئه‌گه‌ر ته‌واوی ئه‌و كه‌سانه‌ی كه له باری بیروبۆچوونە‌وه ل ه دژی حكوومه‌تن ،ئەگەر هاتبا و دژبه‌ری و به‌رهه‌ڵستكارییه‌كه‌یان بخەنە بواری پراکتیکەوە ،ئه‌وه‌ده‌توانرا بۆ نموون ه پیش ب ه شه‌ڕی ئه‌مریکا ل ه دژی مێکزیکۆ بگیردرێ. تۆرێئۆ لەو سەردەمەدا خەباتگێڕێکی گەورە و ئاشتیخوازێکی کەم وێنە بوو کە لە دژی شەڕی ئەمریکا لە دژی مێکزیکۆ هەڵوێستی وەرگرت .له به‌ر ئه‌وه‌ی تۆرێئۆ باش دەیزانی كه ئه‌و پاره‌یەی لەو بەناوی زه‌كات دەستێندرا ،لە الیەن دەوڵەتەوە لە سه‌ركوتی ئیندیانه‌كان و هێرشه‌كانی واڵته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا بۆ سه‌ر مێكزیكۆ كه‌ڵكی لێ وه‌رده‌گیرا ،ئەو له دانی زه‌كات خۆی بوارد و هه‌ر
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
به هۆی سەرپێچی کردن لە دانی زەکاتیش خرایه زیندان .وات ه ئه‌و ب ه نافه‌رمانی خۆی ل ه دژی شه‌ڕی مێکزیکۆ هەڵوێستی وەرگرت. دواتر خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ه الیه‌ن بزووتنه‌وه‌ی ژنان بۆ وه‌ده‌ستهێنانی ماف ده‌نگدان لە ئەمریکا و زۆر واڵتی دیکە که‌ڵکی لێوه‌رگیرا. گاندی ل ه کۆتایی سه‌ده‌ی ١٩دا ل ه گه‌ڵ بیری ده‌یڤید تۆرێۆ ئاشنا بوو و ل ه خه‌باتی دژ ب ه کۆلۆنیالیزمی ئینگلیز ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی که‌ڵکی وه‌رگرت ،گاندی چه‌مکی ناتوندوتیژی ب ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نییه‌و ه زیاد کرد ،وات ه نه‌ک ته‌نیا ده‌بێ ل ه ناوتوندتویژی که‌ڵک وه‌رگیردرێ به‌ڵکوو ناتوندوتیژی وه‌ک ئه‌رک ڕه‌چاو بکرێ .بێجگ ه له‌مه گاندی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی و چاره‌سه‌ری پێکه‌وه گرێ دا وات ه نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ده‌بێ هاوکات چاره‌سه‌ریش ل ه گه‌ڵ خۆیدا بێنێ .له ڕێپێوانه به‌ناوبانگه‌كه‌ی گاندی ناسراو به«ڕێپێوانی خوێ»، كاتێك هیندووستانییە‌كان به مه‌به‌ستی له‌ژێر پێ خستنی یاسا كۆلۆنییه‌كانی ئینگلیز بۆ خۆیان ده‌ستیان كرد به‌هه‌ڵێنجێنانی خوێ ل ه ده‌ریا ،گاندی خودی که‌ره‌سته‌ی کرد ه ئامانج .ئامانج دژایه‌تی له گه‌ڵ هه‌ڵێنجانی خوێ ل ه الیه‌ن ئینگلیزه‌و ه بوو، بەاڵم ئەوان لە دژی هەڵێنجانی خوێ نەبوون ئەگەر لە خزمەتی بەرژەوەندی هێندووستاندا بێت هەر بۆیە ئه‌وان بۆ خۆیان خوێیان هه‌ڵێنجا و نافه‌رمانی مه‌ده‌نی و چاره‌سه‌ریان پێکه‌و ه لە یەک کاتدا ئه‌نجامداو که‌رسه‌ت ه و ئامانج ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نیدا بوون ب ه یه‌ک.
نافه‌رمانی مه‌ده‌نی كرده‌وه‌یه‌كی كراوه‌ی ه ڕوون و فه‌رمییه ،وات ئاشکرا و به ئاگاداری به‌ڕێوه ده‌چێ و هیچ چه‌شنه نهێنی و دووره‌په‌رێزی تێدا نییه.
دانراوه‌و ئامانج ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی چییه؟ نافه‌رمانی مه‌ده‌نی پێش هه‌موو شتێک ده‌بێ ئه‌م تایبه‌تمه‌ندی و پره‌نسیپانه‌ی هه‌بێت :نافه‌رمانی مه‌ده‌نی كرده‌وه‌یه‌كی كراوه‌ی فه‌رمییه ،واته ڕوون و ئاشکرا و ب ه ئاگاداری به‌ڕێو ه ده‌چێ و هیچ چه‌شن ه نهێنی و دووره‌په‌رێزی تێدا نییه .نافه‌رمانی مه‌ده‌نی له سه‌ر بنه‌مای به‌كارنه‌هێنانی توندوتیژی دامه‌زراوه .كرده‌وه‌ی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی، كرده‌وه‌یه‌كی نایاساییه كه له‌ودا یاسایه‌ك، فه‌رمانێك یان بڕیارێك له‌ژێر پێ ده‌خرێ .ئامانج له نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ،ئامانجێكی گشتی كۆمه‌ڵگایی یان كۆمه‌اڵیه‌تی و ئه‌خالقییه .له نافه‌رمانی مه‌ده‌نیدا وه‌ئه‌ستۆ گرتنی ئاكام ه كه‌سییه‌كان یه‌كجار گرینگ و پڕ بایه‌خه‌ن .که‌س ل ه ژێر به‌رپرسایه‌تی ئه‌و نافه‌رمانییه‌ی ئه‌نجامی داو ه هه‌ڵنایه‌ت .زۆرجار خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ئاکامه‌که‌یه‌تی که باش ه پێناسه‌ی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی چیی ه به‌رهه‌م و ده‌سته‌که‌وتی ده‌بێ. و پره‌نسیپه‌کانی ئه‌م خه‌بات ه کامانه‌ن و ب ه گشتی بۆ ئه‌وه‌ی ئێمه بتوانین ئه‌ركی خه‌باتكارا‌نه‌مان خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ه سه‌ر کام ه بنه‌ما www.komelge.com
25
NO:34 -January 2019
به‌ئه‌نجام بگه‌یه‌نین ده‌بێ ب ه سه‌ر ترسدا سه‌ربكه‌وین و خۆمان له‌ترس ڕزگار بكه‌ین .ئه‌م ه له خۆیدا شه‌هیدپه‌روه‌ری نیی ه ئێم ه ده‌بێ مه‌حکه‌مه و سزا بکه‌یه‌ن ه به‌شێک ل ه دیالۆگ ل ه گه‌ڵ دژبه‌ره‌کانمان .بۆ گه‌یشتن به‌مه‌ش پێویستمان به هێزی فیزیكی نییه .ته‌نیا شتێك كه‌بۆ گه‌یشتن به‌مه پێویسته زاڵ بوونی سایكۆلۆژی به‌سه‌ر خۆدایه. ئه‌م نه‌تر�سی و ئازایه‌تیی ه ده‌توانرێ پێكبێ ئه‌گه‌ر مرۆڤ ب ه ته‌واوه‌تی تێبگا كه‌ڕاستی و ناتوندوتیژیی چ مانایه‌ك ده‌ده‌ن .سزا به‌شێکی گرینگه‌ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی .ترس له ئاکام ه که‌سییه‌کان پێشمان ده‌گرێ که پێش به‌تووند وتیژی بگرین و کۆمەڵگه‌یه‌کی یه‌کسان پێکبێنین .ئامرازی شکاندن و سه‌رکه‌وتن به‌سه‌ر ترسدا ب ه شێوه‌یه‌کی پارادۆکساڵ وه‌رگرتنی ئاکامه‌کانی نافه‌رمانیی ه یانێ په‌سه‌ند و وه‌رگرتنی سزا .زیندان له پێش هه‌موو شتێکدا بۆ که‌سانێک ه که له‌وێ دانانرێن .کاتێک هاوواڵتییه‌ک ئه‌وه‌ی پێی ڕاسته به بێ له‌به‌ر چاو گرتنی مه‌تر�سی سزا ئه‌نجامی ده‌دا ،ئه‌و ه دیواری زیندانه‌کانن ک ه ده‌ڕووخێندرێن .ئه‌گه‌ر چی زیندان له مانا فیزیکییه‌که‌یدا هه‌ر ل ه جێی خۆی ده‌مێنێ. زیندانییه‌کان وه‌ک سیمبۆل له زیندان ده‌مێننه‌وه به‌اڵم مانای سیمبۆلکی کارکرد‌یان له ده‌ره‌وه‌ی زیندان ده‌گه‌یه‌ته خه‌ڵکی .ز‌نجیری ڕاسته‌قینه‌ی پێمان ،تر�سی که‌سیی ئاکامی کرده‌وه‌کانمانه له کاتی له ژێر پێ خستنی یاسادا .ئه‌م ترسه ته‌نیا ترسێکی سایکۆلۆژی نیه .به‌ڵکوو ز‌نجیری پێمان پێش هه‌موو شتێک پێکهاته‌یه‌کی کۆمه‌اڵیه‌تی و کو‌لتوورییه .پێکهاتنی ئه‌م جۆره ز‌نجیرانه له‌گه‌ڵ یه‌کدی جیاوازی هه‌یه. وه‌ک وترا خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی شه‌هید په‌روه‌ری نیه .ئه‌و ه خودی ئازار نیی ه که هێز ده‌دا. 26
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
هێزی نافه‌رمانی له‌وه‌وه سه‌رچاوه‌ده‌گرێ که‌مرۆڤ به‌سه‌ر ترس له ئازار و زه‌جردا سه‌رده‌که‌وێ. ه خودی زاڵ بوون میکانیزم ل به‌سه‌ر ترسدایه. زۆر که‌س ب ه ئاسانی ماوه‌ی زیندان تێده‌په‌ڕێنن. هێزی نافه‌رمانی له‌وه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێ که مرۆڤ به سه‌ر ترس ل ه ئازار و زه‌جردا سه‌رده‌که‌وێ .میکانیزم ل ه خودی زاڵ بوون به‌سه‌ر ترسدایه .هه‌ر ئه‌مه‌وامان لێده‌کا و ناچارمان ده‌کا که‌شیانه‌کان وه‌بینین و ل ه کاتی پێویستدا که‌ڵکیان لێوه‌رگرین .بۆ ئه‌و ه سزا کاریگه‌ری خۆی هه‌بێ ده‌بێ ئێمه خۆمان بۆ خۆمان کۆنترۆڵ بکه‌ین. خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی هه‌میش ه به کراوه‌یی ده‌کرێ .ئامانج ئه‌وه‌یه که ئه‌م خۆکۆنترۆڵکردنه نه‌مێنێ و که‌سانی دیکه هان بدرێن که هه‌مان شت بکه‌ن و به‌سه‌ر ترسدا زاڵ بن .ئامانج له خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ئه‌وه‌یه که کولتوورێک چێ بکرێ که له‌ودا هاوواڵتییان به شێوه‌یه‌کی ڕاسته‌وخۆ پێش به‌نایه‌کسانی و تووندوتیژی بگرن و بۆ گه‌یشتن به‌م کاره‌ش ترس و سزا کۆسپیان بۆ درووست نه‌کا. وه‌ک نموون ه لێره‌دا ده‌توانین با�سی ئالڤین
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
ه خه‌باتی نافه‌رمانی باش مه‌ده‌نی له‌و واڵتانه‌ی که ه سه‌ر دیکتاتۆری ته‌واو ب ه یان شه‌ڕیان کۆمەڵگه‌دا زاڵ ه و هه‌موو ده‌نگێکی تێدای ناڕازی و به‌رهه‌ڵستکاری ه توندترین شێوه ب سه‌رکوت ده‌کرێ ،وه‌ک ه کوردستان ،خه‌باتی نموون نافه‌رمانی مه‌ده‌نی چ هچ هوب کارکردێکی هه‌ی ه ئه‌م شێوازه شێوه‌یه‌ک ل ه که‌ڵک وه‌رگیرێ؟ خه‌بات ئه‌و ژن ه سویدیی ه بکه‌ین ک ه ب ه مه‌به‌ستی تایبه‌تی چوون ه زیندانی هه‌ڵبژاردووه .ئێستا ئالڤین له سوید ل ه زیندان دایه .ئه‌و بۆ ئه‌و ه ل ه زیندان ه که به‌رهه‌ڵستکارییه‌کی هاوبه‌ش ل ه نێو به‌ندییه‌کاندا دژ ب ه مافخوراوی ئه‌وان درووست بکا. باش ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی له‌و واڵتانه‌ی ک ه دیکتاتۆری ته‌واو ب ه سه‌ر کۆمەڵگه‌دا زاڵه
یان شه‌ڕیان تێدای ه و هه‌موو ده‌نگێکی ناڕازی و به‌رهه‌ڵستکاری ب ه توندترین شێو ه سه‌رکوت ده‌کرێ ،وه‌ک نموون ه کوردستان ،خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی چ کارکردێکی هه‌ی ه و ب ه چ شێوه‌یه‌ک ل ه ئه‌م شێواز ه خه‌بات ه که‌ڵک وه‌رگیرێ؟ بۆ نموون ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ه کاتی شه‌ردا به‌کار ده‌برێ .خه‌ڵک ل ه ڕێگای خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی به‌شداری ل ه شه‌ڕدا ناکه‌ن و ناچن ه سه‌ربازی .ئێم ه وه‌ک بزووتنه‌وه‌ی پلۆگبیل یان نێڵی جووت ،ب ه شێوه‌ی جۆراوجۆر ل ه دژی شه‌ڕ ڕاده‌وه‌ستن .یه‌کێک ل ه شێواز ه به‌رچاوه‌کانی ئێمه ،شکاندنی چه‌ک یان چه‌کداماڵینه .سیمبۆلی خه‌باتی ئێم ه ل ه کاره‌کانمان و هه‌موو شێوازه‌کانی خه‌باتماندا ڕه‌نگ ده‌داته‌وه .وات ه تواندنه‌وه‌ی چه‌ک و گۆڕاندنی بۆ جووتی نێل که‌ره‌سته‌یه‌ک که به‌رهه‌می بۆ مرۆڤایه‌تی هه‌ی ه نه‌ک که‌ره‌سته‌یه‌ک ک ه ئینسانی پێده‌کوژرێ .ئێم ه ل ه فابریکای چه‌کسازی یان ل ه پایه‌گای چه‌ک و ته‌قه‌مه‌نی به چه‌کوشه‌کانمان چه‌که‌کان ده‌شکێنین و ل ه کاریان ده‌خه‌ین .هه‌ر ب ه هۆی ئه‌و کارانه‌شه‌و ه ده‌گیردرێن و زیندانی ده‌کرێین .من بۆ خۆم کاری چه‌کداماڵین و چه‌کشکاندنم ل ه پرشینگی دوو ل ه فلۆریدا له ئه‌مریکا ئه‌نجامدا و هه‌ربه‌و هۆیه‌وه‌شه‌و ه ٨ ساڵ زیندانم بۆ بڕدرایه‌وه ،به‌اڵم دوای ١٥مانگ مانه‌و ه ل ه زیندان ل ه ئه‌مریکا ده‌رکرام .دیار ه من ب ه ته‌نیا نه‌بووم ،ئێم ه ئه‌و هه‌ڵمه‌ته‌مان ب ه ٨که‌س ئه‌نجامدا و ڕۆکیتی پرشینگی دوومان ل ه کار خست. ئه‌گه‌ر به‌رده‌وامی ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نیدا هه‌بێت و خه‌ڵک چاالکان ه له‌م خه‌باته‌دا به‌شداری بکه‌ن ،ئه‌و ه کام ه دیکتاتۆر و ملهۆڕ ه ناتوانێ خۆی ل ه به‌رانبه‌ر خه‌باتی خه‌ڵکیدا ڕابگرێ .بۆ نموونه ل ه سه‌رده‌می دیکتاتۆری شیلیدا بۆ ڕووخانی www.komelge.com
27
NO:34 -January 2019
دیکتاتۆری ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی که‌ڵک وه‌رگیرا .پرسه‌ک ه ئه‌وه‌ی ه ئێم ه چیمان ده‌وێ ،بۆ نموون ه دیمۆکراسیمان ده‌وێ یان ئازادی به‌یان؟ یان ئه‌وه‌ی ده‌مانهه‌وێ پێی بگه‌ین ،بۆ گه‌یشتن به‌و مه‌به‌ستان ه که‌سانێک ده‌که‌ون ه زیندان و ته‌نانه‌ت ئه‌شکه‌نجه‌ش ده‌کرێن .نموون ه یه‌کجار زۆر ه ل ه دیکتاتۆرییه‌که‌و ه بۆ دیکتاتۆرییه‌کی دیکه ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی که‌ڵک وه‌رگیراوه. وه‌ک ده‌سپێک ئه‌وه‌ی ه ک ه که‌سانێک هه‌بن و جورئه‌تی ئه‌نجامدانی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نییان هه‌بێت .وه‌ک نموون ه ل ه واڵتی ئاراژانتین ل ه ده‌یه‌ی هه‌شتاکانی سه‌ده‌ی ڕابردوودا کۆمه‌ڵێک ژنان به ناوی دایکانی شێت ل ه مه‌یدانێک ل ه بۆینس ئایرس کۆ ده‌بوونه‌وه‌و داوای دیاربوونی چاره‌نوو�سی کور و کچ ه بێسه‌روشوێنه‌کانیان ده‌کرد که ل ه الیه‌ن حکوومه‌تی دیکتاتۆری ئارژانتینه‌وه بێسه‌روشوین کرابوون .ئه‌وان هه‌موو حه‌فته‌یه‌ک کۆده‌بوونه‌وه‌و ئه‌م کاره‌یان ب ه به‌رده‌وامی ئه‌نجامدا هه‌تا وای لێهات ک ه داواکاری ئه‌وان ورده ورد ه ته‌شه‌نه‌ی کرد و خه‌ڵکی دیکه‌ی لێ ئاگادار بوو و به‌وان په‌یوه‌ست بوون و یاسای نیزامی ئه‌و کاتی ئارژانتینیان ل ه ژێر پێ خست و مه‌تر�سی و ریسکیان قبووڵ کرد .لێره‌دا هه‌مان کاریش ده‌کرێ ل ه کوردستان بکرێ .ده‌بێ زیاتر بیر ل ه الیه‌نی ئه‌رێنی ئه‌و کار ه بکه‌ی ک ه تۆ به‌رانبه‌ر ب ه دژبه‌ر ده‌یکه‌ی، بیر له‌و ه بکه‌و ه ک ه ب ه کام ه ئاکام و ئامانج ده‌گه‌ی؟ چیت ده‌وێ ک ه بیگۆڕی؟ ئه‌گه‌ری ئه‌و ه هه‌یه گرووپ ه بچووکه‌که‌ی ئێو ه زیاتر و زیاتر بن ،ڕه‌نگه حه‌وجێ به‌و ه بکا هه‌موو حه‌وتوویه‌ک و هه‌موو مانگێک هه‌مان هه‌ڵمه‌تی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی دووپات بکرێته‌وه .گرینگ ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نیدا به‌رده‌وامییه ،ل ه چه‌ند که‌سێکه‌وه 28
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ده‌ست پێده‌کا و زۆرتر و زۆرتر ده‌بێ و ب ه هه‌موو الیه‌کدا ته‌شه‌ن ه ده‌کا .گرینگ ئه‌و ه نیی ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی شوێن ل ه سه‌ر ده‌سه‌اڵتداران دابنێ ،گرینگ ئه‌وه‌ی ه زیاتر ته‌شه‌ن ه بکا و خه‌ڵکێکی زۆرتر وشیاران ه به‌شداری بکه‌ن .ل ه گوندێکه‌وه بۆ گوندێکی دیکه‌و ل ه شارێکه‌و ه بۆ شارێکی دیکه بگوێزرێته‌وه‌و په‌ر ه بگرێ .ل ه دوایدا ده‌سه‌اڵتداران کۆنترۆڵ ل ه ده‌ست ده‌ده‌ن و له‌و الشه‌و ه خه‌ڵک به ئامانجه‌کانیان ده‌گه‌ن. ل ه سه‌ره‌تادا ته‌نیا ژماره‌یه‌کی که‌م ئه‌و جورئه‌ته‌یان هه‌ی ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ئه‌نجام بده‌ن ،ڕه‌نگ ه ئه‌وانیش زیندانی بکرێن. به‌اڵم هه‌میش ه ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نیدا ده‌بێ بیر ل ه کاری داهێنه‌ران ه و خوڵقێنه‌ران ه بکرێته‌و ه و ئه‌و ه کاره‌کان به‌رهه‌میان هه‌بێت. بۆ نموون ه ئه‌ندامانی کورد ل ه پارملانی تورکیا ب ه مه‌به‌ستی ل ه ژێرپێنانی یاسای قه‌ده‌غه‌بوونی زمان ل ه نێو پارملاندا ب ه کوردی قسه‌یان کرد، لێره‌دا ئامانج و که‌ره‌ست ه لێکگرێدراون .ئه‌وان ل ه هه‌مان کاتدا ب ه کوردی قسه‌یان کرد ک ه له خۆیدا هه‌ڵمه‌تێک بوو ل ه هه‌مان کاتیشدا به ئامانج گه‌یشتن .ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ده‌کرێ بۆ زۆر مه‌به‌ست بۆ نموون ه خه‌بات له دژی هه‌اڵواردنی مه‌زهه‌بی یان ئازادی مه‌زهه‌بی و یان قه‌ده‌غه‌کاری زمان که‌ڵک وه‌رگیردرێ .بۆ نموون ه ل ه دژی قه‌ده‌غه‌کاری په‌روه‌رده‌ی زمانی کوردی ده‌کرێ ل ه رێگای خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ه په‌نا قوتابخان ه ده‌وڵه‌تییه‌کاندا قوتابخانه‌ی ئه‌ڵته‌رناتیڤ قوتابخانه‌ی کوردی بکرێته‌وه .ڕه‌نگه ئه‌م کار ه گرتن ،زیندان ،ئه‌شکه‌نج ه و ته‌نانه‌ت کوشتنی�شی به‌دوادا بێت به‌اڵم خه‌بات خه‌باته‌و قوربانی ده‌وێ ،ل ه شه‌ڕی گه‌ریالیشدا قوربانی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
هه‌یه ،به‌اڵم ئه‌و ه هه‌ی ه ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی هه‌ژماری قوربانییه‌کان هه‌میش ه که‌مترن. ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نییدا سه‌بر و پشوودرێژی گرینگ ه زۆر جار ئامانج و به‌رهه‌م زوو وه‌دی نایه‌ن ،به‌اڵم به‌رده‌وامی خه‌بات حه‌تمه‌ن به‌رهه‌می ده‌بێ ،بۆ نموون ه لە پێوەندی لە گەڵ هەڵمەتێکی نافەرمانی مەدەنیدا به‌سه مه‌حمه‌که‌یه‌ک ل ه تورکیا ده‌نگێكی کوردی بسه‌ملێنێ ئیتر ئه‌م ه ل ه مه‌حکه‌مه‌یه‌که‌و ه بۆ یه‌کێکی دیکه ته‌شه‌ن ه ده‌کا و ل ه درێژخایه‌ندا شوێن ل ه سه‌ر سیسته‌م داده‌نێت و ئاڵووگۆڕی به‌دوادا دێت. خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی زۆر جار ل ه درێژه‌ماوه‌دا به‌رهه‌م ده‌دا.
ناتوندوتیژی و دیالۆگ له‌و شێوازانه‌ی دیکه‌ی خه‌بات که‌دوژمنی قورس و قایم بۆ خۆ چێ ده‌کا، زۆر کاریگه‌رتره .ئه‌و ه ل ه میدیاکانی ڕۆژئاوادا خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ه کوردستان ڕه‌نگ ناداته‌و ه ب ه بڕوای من کێشه‌ی گه‌ور ه نییه، کورده‌کان بۆ خۆیان خاوه‌ن میدیای خۆیانن و له میدیای خۆیان که‌ڵک وه‌رده‌گرن .هه‌ڵمه‌ته‌کانی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ده‌بێ ل ه ده‌ره‌وه‌ی میدیا بن ،ئه‌گه‌ر میدیا با�سی کرد ئه‌و ه چ باشتر به‌اڵم نابێت قه‌د ب ه میدیاو ه ببه‌سترێته‌وه ،خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ده‌بێ ڕاسته‌وخۆ ل ه خه‌ڵکه‌و ه بۆ خه‌ڵک بوگوێزرێته‌وه. ل ه نێوان ڕۆژه‌کانی ٢٠و ٢٥ی سێپته‌مبه‌ردا هه‌ڵمه‌تی نه‌چوون ه قوتابخان ه ل ه الیه‌ن مندااڵنی کورد ل ه باکووری کوردستان ئه‌نجام درا ،بۆچوونی ئێو ه ل ه سه‌ر ئه‌و شێواز ه خه‌بات ه چۆنه؟ ل ه پێوەندی ل ه گه‌ڵ بایکۆتی نه‌چوونه قوتابخان ه ب ه بڕوای من ده‌بوا ل ه په‌نای بایکۆت یان حه‌فته‌ی دوای بایکوت ،پێکه‌وه‌نانی قوتابخانه‌ی سیمبۆلیکی کوردی وه‌ڕێبخرابایه ،وات ه له‌و کاته‌دا مندااڵنی کورد ناچن ه قوتابخان ه هاوکات ده‌چنه قوتابخانه‌یه‌کی سیمبۆلیکی کوردی و له‌وێ ده‌ر�سی کوردی ده‌خوێنن .ڕه‌نگ ه ئه‌م ه زیندان و گرتنی به دواو ه بێت بۆ مامۆستایان به‌اڵم به‌رده‌وامی له سه‌ر ئه‌م کار ه ده‌توانێ ئاڵووگۆڕی قووڵ ل ه گه‌ڵ خۆیدا ل ه درێژماوه‌دا بێنێ.
ل ه سه‌ر خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ه باکووری کوردستان ل ه میدیاکانی ڕۆژئاوادا بێده‌نگی ده‌کرێ. ده‌زانین میدیای ئیمڕۆی جیهانی قورسایی ل ه سه‌ر ڕه‌نگدانه‌و ه ب ه توندوتیژی داناوه ،یانێ ئه‌وه‌نده باس ل ه توندوتیژی ده‌کرێ و هه‌واڵ و ده‌نگووبا�سی له‌و پێوه‌ندییه‌دا نیشان ده‌درێ ،ئاور ل ه هه‌وڵی ئاشتیخوازان ه و بۆ نموون ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی نادرێته‌وه ،باش ه ل ه هه‌لوومه‌رجێکی ئاوادا خه‌باتی مه‌ده‌نی چۆن بتوانێ ڕه‌نگ بداته‌و ه و جێپێیه‌ک بۆ خۆی ل ه میدیادا وه‌ده‌ست بێنێ؟ هه‌موو هه‌ڵمه‌تێکی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ده‌بێ سه‌ربه‌خۆ ل ه کاریگه‌ری میدیایی به‌ڕێو ه بچێ. نابێ خه‌باتی ڕزگاریخوازی به‌مێدیاو ه ببه‌سترێته‌وه. ڕزگاری له سه‌ره‌وه‌ڕا وه‌ده‌ست نایه ،نه ل ه الیه‌ن تۆ کاتی خۆی ل ه هه‌شتاکاندا ل ه هه‌ڵمه‌تێکی مێدیا و نه ل ه الیه‌ن حکوومه‌ته‌کانه‌وه .ڕزگاری له خواره‌وه‌ڕا ل ه که‌سێکه‌وه بۆ که‌سێکی دیک ه له نافه‌رمانی مه‌ده‌نیدا ل ه ئاڵمانیا به‌شدار بووی و گرووپێکه‌وه بۆ گرووپێکی دیک ه ده‌گوێزرێته‌وه .فڕۆکه‌یه‌کی شه‌ڕکه‌ر ک ه ب ه تورکیا فرۆشرابوو خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی گرێدراو ل ه ته‌ک و قه‌رار بوو بگوێزرێته‌وه‌و بێگومان ل ه شه‌ڕی www.komelge.com
29
NO:34 -January 2019
کوردستاندا به‌کار ده‌هێندرا ،تێکشاند ،ده‌کرێ با�سی ئه‌و هه‌ڵمه‌ت ه بکه‌ی؟ له کۆتایی هه‌شتاکاندا کاتێک من ل ه ئه‌مریکا پاش ١٥مانگ زیندانی له‌وێ ده‌رکرام و گه‌ڕامه‌وه سوید ،زانیم ک ه گرووپگه‌لێکی پلۆگبیلی ،ل ه ئوروپا نین و ته‌نیا چه‌ند که‌سێک ل ه واڵتانی وه‌ک ئاڵمان و هوله‌ند تێکۆشانیان هه‌یه .من پێوه‌ندیم به‌وانه‌وه کرد و گه‌اڵڵه‌ی هه‌ڵمه‌تێکمان ل ه ئاڵمان داڕشت .له فڕۆکه‌خانه‌یه‌کدا له ئاڵمان فڕۆکه‌یه‌کی شه‌ڕکه‌ر که ب ه تورکیا فرۆشرابوو ،ب ه چه‌کوشه‌کانمان شکاند و ل ه کارمان خست .ئه‌و فڕۆکه‌یه‌ب ه تورکیا فرۆشرا بوو ک ه ئه‌رته‌ش ل ه دژی کوردان به‌کاری بێنێ .ئامانجی ئێمه ل ه تێکشکاندنی ئه‌و فڕۆکه شه‌ڕکه‌ره ئه‌و ه بوو که ل ه دژی شه‌ڕی تورکیا ل ه کوردستان ڕابوه‌ستین .ده‌زانین سازکردنی هه‌ر فڕۆکه‌یه‌کی شه‌ڕکه‌ر ٥هه‌تا ٦ساڵی ده‌وێ و ئێمه‌ش به‌و کاره‌مان النیکه‌م هێج نه‌بێت ناردنی ئه‌و فڕۆکه‌مان ه بۆ ٦ ،٥ساڵ وه‌دواخست. تۆ ل ه په‌نای وانه‌وتنه‌وه ،سازکردنی کۆنفرانس و سیمینار و وه‌ڕێخستنی کۆر�سی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ،دیسان ل ه به‌شداریکردنی ب ه کرده‌وه ل ه هه‌ڵمه‌ته‌کانی نافه‌رمانی مه‌ده‌نیدا به‌شداری، تکای ه با�سی تێکۆشانه‌کانی ئه‌م دوایانه‌ی خۆت و هاوڕێیانی دیکه‌ت ل ه هه‌ڵمه‌ته‌کاندا بکه؟ من هه‌تا ئێستا بۆخۆم دوو نارنجۆکهاوێژ یان بازووکام شکاندووه ،دۆسته‌کانمان ل ه گرووپه‌که‌ی ئێم ه ته‌یاره‌ی یاس و ته‌یاره‌ی ڤینگ ک ه هه‌ر دوو سوید سازی ده‌کا و ته‌یاره‌ی شه‌ڕکه‌رن شکاندووه‌و ل ه کارمان خستووه .ئێستا سوید له هه‌وڵی به‌رفراوان دای ه ک ه ئه‌و ته‌یار ه شه‌ڕکه‌رانه ب ه هه‌موو جیهان بفرۆ�شێ .هه‌ر ئه‌م هاوینه دوو 30
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دان ه ل ه دۆسته‌کانما ن «ئانیکا سپالدا» و «مارتین سمێدییه‌باک» ژماره‌یه‌ک بازووکای سویدیان تێکشکاند .ئێستا ده‌وڵه‌تی سوید ژماره‌یه‌کی زۆر له‌م نارنجۆکهاوێژانه ده‌فرۆ�شی و ل ه زۆربه‌ی شه‌ڕه‌کانی جیهاندا به‌کار ده‌برێ« .ئالڤین» دۆستێکی دیک ه ک ه ئێستا ل ه زینداندایه‌‌و چه‌ند حه‌وتوویه‌ک ده‌بێ له‌وێیه ،تۆپێکی دوورهاوێژی شکاندووه. «هانس لیانده‌ر» و «پیا» دوو چاالکوانن ک ه له به‌ر تێکشکاندنی ته‌یاره‌ی شه‌ڕکه‌ری یاس ئێستا ل ه زینداندان و ساڵێک زیندانیان ب ه سه‌ردا سه‌پێندراوه .ب ه گشتی مه‌حکه‌م ه ل ه سویدا بۆ تێکشکاندن و ل ه کارخستنی ته‌یار ه ساڵێک زیندانی ده‌دا و بۆ تێکشکاندنی چه‌کی دیکه‌ش چه‌ند مانگێگ .ل ه ڕاستیدا سوید ده‌وڵه‌تێکی کریمیناڵ ه له پێوه‌ندی ل ه گه‌ڵ فرۆشتنی چه‌ک و چۆڵدا .ئه‌گه‌ر ئێم ه ڕێژه‌ی حه‌شیمه‌تی سوید ل ه به‌رچاوبگرین، سوید ل ه به‌راورد ل ه گه‌ڵ واڵتانی دیکه‌دا ،هه‌ره زیاتر چه‌کووچۆڵ ده‌فرۆ�شێ .چه‌کوچۆڵی سوید ل ه هه‌موو شه‌ڕه‌کانی جیهاندا به‌کار ده‌برێن .ده‌بینی ک ه سوید واڵتێکی وا باشیش نیی ه ک ه زۆرکه‌س پێیانوایه .به‌تایبه‌ت له‌م سااڵنه‌ی دوایدا ڕێژه‌ی فرۆ�شی چه‌کوچۆڵی سویدی زۆر زیادی کردووه. ئێستا گرووپه‌که‌ی ئێم ه ک ه پێشتر ل ه شکاندنی چه‌کووچۆڵ ل ه واڵتانی وه‌ک ئینگلته‌ر ه و هی دیکه بۆ نـموون ه ل ه شکاندنی ژێرده‌ریایی ناوکییدا کاری ده‌کرد ،ئێستا زۆرتر تێکۆشانه‌کانی گواستۆته‌و ه بۆ سوید .ل ه ساڵی ٢٠٠٠و ه ڕێژه‌ی فرۆ�شی چه‌کوچؤڵی سویدی زۆر زیادی کردووه ،هه‌ر به‌و پێی ه ئێمه‌ش تێکۆشانه‌کانی چه‌کداماڵینمان ل ه سوید زیاد کردووه. الیه‌نێکی دیکه‌ی تێکۆشانی ئێم ه یارمه‌تیدانی په‌نابه‌ره ،ئێم ه وه‌ک گرووپه‌که‌مان ل ه دژی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
شاردنه‌وه‌ی په‌نابه‌رین ،ئێم ه هه‌موو کاره‌کانمان ئاشکرا و کراوه‌ی ه به‌اڵم ل ه بارێکی دیکه‌دا یارمه‌تی په‌نابه‌ر ده‌ده‌ین .ئێمڕۆ ئوروپا دیوارێکی ب ه ده‌وری خۆیدا کێشاوه‌و ناهێلێ په‌نابه‌ر بێت ه ئوروپا .کاری ئێم ه ئه‌وه‌ی ه ک ه کارئاسانی بۆ هاتنی ئه‌وان بکه‌ین و به‌و شێوه‌ی ه یاسای دژه‌په‌نابه‌ر ب ه یارمه‌تیدانی په‌نابه‌ر بخه‌ین ه ژێر پێ .ل ه رێگای کلێس ه یان سه‌ندیکای جۆراوجۆر شوێنی مانه‌و ه بۆ ئه‌وان دابین ده‌که‌ین وات ه ل ه باتی ده‌وڵه‌ت ک ه ئیزنی مانه‌و ه به‌وان نادا ئه‌و ه ئێم ه بۆ خۆمان ئه‌و ئیزنه ده‌ده‌ین .ئێم ه چاوه‌ڕێێ حکوومه‌ت ناکه‌ین هه‌تا ئیزنی مانه‌وه‌ی ئه‌وان بدا به‌ڵکوو ل ه ڕێگای کلێسه و سه‌ندیکاو ه ئیزنی مانه‌و ه به‌وان ده‌ده‌ین ،هه‌تا ورد ه ورد ه پرۆسه‌ی جێگربوونی ئه‌وان ل ه سوید جێبه‌جێ ده‌بێ.
وه‌ک دوا پرسیار ده‌کرێ با�سی کتێبه‌کانت بکه‌ی؟ من زۆرتر ئه‌و کتێبان ه ده‌نووسم ک ه به‌کرده‌وه به‌کار ده‌برێن .هه‌موو کتێبه‌کان ل ه سه‌ر خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نیین .خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی بۆ خۆی دیارده‌یه‌کی نوێی ه ل ه ئوروپا ،پێشتر ل ه ئه‌مریکا و دواتر ل ه هیندووستان ب ه هۆی گاندییه‌و ه به‌کار هاتووه .کتێبه‌کانی من زۆرتر ڕێنمایی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نین ،ل ه سه‌ر مژاری وه‌ک لێپرسینه‌وه‌ی پۆلیس ،مه‌حکه‌م ه و زیندان ده‌نووسم .خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی خه‌باتی به‌کرده‌وه‌ی ه ده‌بێ ئه‌وه‌ند ه دووپات بکرێته‌وه هه‌تا هه‌م فێری بی و هه‌م به‌کاری به‌ری .خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی وه‌ک ساڵسا یان هه‌ڵپه‌ڕکێی کوردی وای ه ب ه خوێندنه‌وه‌ی تیۆری فێری نابی ده‌بێ
ڕاهێنانی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی بکرێ ،زۆر شێوازی ته‌کنیکی جۆراوجۆری به‌رهه‌ڵستکاری پرۆڤه بکرێ .دیسان سه‌رله‌نوێ ڕاهێنان بکرێ و هه‌مدیسان بکرێ .هه‌ربۆی ه کتێبه‌کانی من زۆرتر ڕێنمایین نه‌ک تیۆری .من هه‌تا ئێستا ٩کتێبم نووسیوو ه ک ه هاوکات وه‌رگێڕدراونه‌ت ه سه‌ر ٤زمانی دیکه‌ش .دوایین کتێبم ،ناوی «خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی :دیالۆگێک» ك ه له‌و کتێبه‌دا زۆرتر با�سی هه‌ڵ ه و که‌مووکۆڕییه‌کانم ل ه خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی کردووه‌و چۆن ئه‌و ه له‌و هه‌ڵ ه و که‌مووکۆڕیان ه ئه‌زموون وه‌ربگرین و له خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی ل ه داهاتوودا دووپاتیان نه‌که‌ینه‌وه.
پڕۆفایل ،په‌ر هه‌ره‌نگرێن كێیه؟ په‌ر هه‌ره‌نگرێن یه‌كێك ل ه دامه‌رزێنه‌رانی بزووتنه‌وه‌ی به‌كارنه‌هێنانی توندوتیژییه ل ه سوید .هه‌م وه‌ك نووسه‌ر ،هه‌م وه‌ك لێكۆڵه‌ر و هه‌م وه‌ک خه‌باتکاری به‌کرده‌و ه كه‌سایه‌تییه‌كی ناوبه‌ده‌ره‌وه‌ی سویدییه. دوکتۆرای ل ه سۆسیۆلۆژی هه‌یه .ل ه ساڵی ١٩٨٤و ه له تێكۆشانه‌كانی بزووتنه‌وه‌ی به‌كارنه‌هێنانی توندوتیژی ل ه گۆڕه‌پانی نێونه‌ته‌وه‌ییدا به‌شداری كردووه .ل ه واڵته یه‌كگرتووه‌كانی ئه‌مریكا ماوه‌ی ١٥مانگ له‌به‌ر تێكۆشانی دژ ب ه دروستكردنی رۆکێتی پرشینگی دووی چه‌كی ناوكی ل ه فلۆریدا بۆ ماوه‌ی ١٥مانگ زیندانی كراوه .ل ه کۆتایی هه‌شتاکان فڕۆکه‌یه‌کی شه‌ڕکه‌ر ک ه قه‌رابوو ل ه ئاڵمانیا‌وه بگوێزرێته‌و ه بۆ تورکیا و ل ه شه‌ڕی کوردستاندا به‌کار ببرێ، تێکشاندووه .هه‌تا ئێستا ٩کتێبی نووسیوو ه ک ه دوایین كتێب ناوی (خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی :دیالۆگێكێکه). یه‌کێک ل ه کتێبه‌کانی ب ه ناوی «ڕێنمایی خه‌باتی نافه‌رمانی مه‌ده‌نی» ل ه الیه‌ن سیاوه‌ش گۆده‌رزی ،ڕێکخه‌ری ئه‌م چاوپێکه‌وتن ه وه‌رگێڕدراوه‌ت ه سه‌ر زمانی کوردی و ل ه سوید چاپ و باڵوکراوه‌ته‌وه.
www.komelge.com
31
NO:34 -January 2019
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
وتـــار
ه د پێشه‌رۆژێ سوریه رۆال باكور و رۆژهالتا سوری و رۆژهالتا ناڤین ده
دیار غه‌ریب
هه‌فت سال ب سه‌ر ره‌وشا سوری ه ده‌رباز بو. ب سه‌ده‌ما شه‌ڕ ،مالوێرانی و كۆچبه‌ری پڕ به‌ده‌ل هاتن دانین ،لێ هه‌یا نها پێشەڕۆژا سوری ه ن ه زه‌الله. گه‌له‌ك كه‌س پرس دكن ،شه‌ڕی داعش خالس دبه ئان نا؟ ئەگهر شه‌ڕی داعش خالس بب ه وێ قه‌ده‌را سوری ه چ ببه؟ ئەگهر شه‌ڕی داعش خالس نه‌به وێ قه‌ده‌را سوری ه چ ببه‌و شه‌ڕ چه‌وا به‌رده‌وام بكه؟ قه‌ده‌ری ئە‌سه‌د ،ئیدلب و هێزێن گرێدایی توركی ه وێ چ ببه؟ هه‌مان ده‌م تێ پرسین كو قه‌ده‌را رێڤه‌بریا باكور و رۆژهالتا سوری ه چ ببه؟ هه‌مان ده‌م ئەو ژی پرسه‌ك ه كو قه‌ده‌را هێزێن ده‌وڵه‌تێن 32
www.komelge.com
ده‌رڤ ه ل سوری ه چ دبه؟ ل سوری ه دمێنن ئان ژی ده‌ردكه‌ڤن؟ گه‌له‌ك پر�سی دن ژی هه‌ی ه كو هه‌م گه‌لی سوری ه هه‌م ژی كه‌سێن كو هایه‌داری ره‌وشا سوری ه ن ه دكن ،د ده‌رهه‌قا جڤینێن كو ل جنێف، ئە‌ستانه‌و سۆچی و جهی دن و ئەنجامێن وان تێن كرن. بێگومان ئەگهر به‌رسڤا وان پرسا و گه‌له‌ك پر�سی دن ژی كو ژیان و قه‌ده‌را گه‌لێن سوری ه و گه‌لێن رۆژهالتا ناڤین ئەالقه‌دار دكن نه‌هێن داین، ن ه پێكان ه كو ل سوری ه ئارامی چێ ببه ،ژیانه‌كا ب ئەوله‌هی ئاڤا ببه .ژ بۆ كو به‌رسڤا وان پرسا ژی بدن ،پێویست ه ئەم بویه‌رێن سوری ه ژ بویه‌رێن دن ئا رۆژهالتا ناڤین و جهانێ قوت نه‌كن ،چونكو وان بویه‌را گرێدایی هه‌ڤن .هه‌ر كه‌س دزان ه نها دنیا ژان(ئێش)ا گۆهرتنا سیسته‌م ژیان دكه .رێبه‌ر ئاپۆ ئەڤ ره‌وش وه‌ك ه پێڤاژۆیا شه‌ڕی سێیه‌مین ئا دنیا بلێڤ كر .ده‌ستوه‌ردانێن ئەوقاس ده‌وڵه‌ت و هێز ژ بۆ سوریه ،ئەو راستی ته‌قه‌ز دكن .ئەڤ یه‌ك ژی راستیه‌كا دن ژی ده‌ردخ ه هۆلێ ئەو ژی ئەوه
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
كو چاره‌سه‌ریا بویه‌رێن سوری ه و پرسگرێكێن سیسته‌ما جهانی گرێدایی هه‌ڤدون ه و بێی هه‌ڤ چاره‌سه‌ر نابن .ژ بۆنا وی ده‌ما ره‌وشا سوری ه وه‌ره نرخاندن پێویست ه وه‌ك ه به‌شه‌ك ژ ره‌وشا جهان بگرن ده‌ست و وسا بنرخینن. نها ل سوری ه شه‌ڕی داعش به‌رڤ ه خالس بون دچه ،لێ وه‌ك ه دیار دب ه ئەڤ شه‌ڕ ب ته‌مامی خالس نه‌به ،چونكو ئەو سه‌ده‌مێن كو بون بنگ ه ژ بۆ ده‌ركه‌تنا داعش چاره‌سه‌ر نه‌بونه .پرسگرێك و ناكۆكیا ده‌وڵه‌ت و هێزێن جهانی و هه‌رێمی ژی هین یه‌كئالی نه‌بونه ،هین دخازن سوری ه بكن جهی یه‌كئالی كرنا پرسگرێك و ناكۆكیا خوه ،لگۆر خوه ژی سوری ه و رۆژهالتا ناڤین دزاین بكن .ڤان مژارا دب ه سه‌ده‌م كو هه‌م دناڤ جڤاك د ه سه‌ده‌مێن كو داعش لسه‌ر خو ه بد ه ژیان كرن ده‌وام بكه ،هه‌م ژی به‌شه‌ك ژ وان ده‌وڵه‌تێن ناكۆك هه‌ول بدن داعش ب ئاڤایه‌كا جودا بدن ژیان كرن ،ئەڤ یه‌ك ژی ده‌رفه‌ت دد ه داعش ب ره‌نگه‌كی خو ه بد ه ژیان كرن و ب ته‌مامی ژ هۆلێ رانه‌به .لێ تشتی كو گرنگه د ڤێ ده‌مێ د ه وه‌ر ه دیتن ئەو ه كو پشتی الوازبونا داعش و رزگار كرنا پرانیا ئاخێ سوری ه ژ ده‌ستی داعش ،پێڤاژۆیه‌كا نوه ده‌ستپێكری ه و دمه‌شه .ئەو ژی پێڤاژۆیا ئەنجام گرتنێ سیاسیه .ژبۆنا وی ئەو هێزێن كو د ده‌ستپێكێ هه‌یا ئیرۆ خوه‌ستن ه خوه‌دی رۆڵ بن ژبۆ ژ نوڤ ه ئاڤابونا سوری ه د ه هه‌ولدانی خو ه زێده‌تر دكن .ئەڤ یه‌ك وسا دك ه هه‌ر ئالی بخوه‌ز ه رۆاڵ خو ه ئا سیا�سی زێده‌تر بكه ،لسه‌ر ڤێ ئەساس ده‌ستوه‌ردان زێده‌تر دبن ،ناكۆكی كوورتر دبه .بێگومان نها د سه‌ر ساحەیا پراتیكی ئا سوریه د ه 3هێز هه‌نه .یه‌ك ژ وان هێزا حكومه‌تا سوریه و هه‌ڤالبه‌ندا وین ه كو روسیا ،ئیران و حزبواڵ یه ،ئەڤ هێز نها ژ سه‌دی 50زێده‌تری سوری ه د
ده‌ست ه ویدایه .یه‌ك هێزی دن ژی چه‌ته‌یێن نێزی توركیا‌ن ه كو ل ئیدلب ،عەفرین ،جه‌رابلوس و باب ده‌سەاڵتدارن ،هه‌رێمی د ده‌ستێ وان هێزا ده ی ه نێزی ژ سه‌دی 20ئا ئاخا سوری ه یه .هێزه‌كی دن ژی هه‌رێمێن دبن پاراستنا قسد د ه یه‌و رێڤه‌بریا وی خوه‌سه‌ره .ئەڤ هه‌رێم ژی نێزی ژ سه‌دی 30 ئاخا سوری ه یه .دناڤبه‌را وان �سێ ئالی و هه‌رێم ده هه‌رێمی هه‌ری ب ئەول ه و ب ئاڤایه‌كا دیموكرا�سی رێكخستن كریه ،هه‌رێمێ باكور و رۆژهالتا سوریه ی ه كو ژ ئالی ه قسد ڤ ه هاتی ه رزگار كرن .تشتی كو باڵكێش ه ئەو ه رژێما حكومه‌تا سوری ه ره‌واهیا خوه كێم بویه ،چونكو ئەوی بو سه‌ده‌م كو سوریه بكه‌ڤ ه ره‌وشا ئیرۆ ،حكومه‌تا سوری ه بو .لێ ئەڤ حكومه‌ت د په‌رگاال كه‌ڤن د ه ئیسرار دكه ،ب ڤێ ئاڤاهی ژی پرسگری كوورتر دكه ،روسی ه و ئیران ژی وی دپارێزن .ئەو هێزێن كو نێزی توركی ا نه، هه‌ر كه‌س دزان ه كو ئەو ژی سه‌ده‌مه‌ك ه سه‌ره‌كه ئا خه‌رابی كۆمكوژین ه ل سوری ه ده ،ب زهنیه‌تا مه‌زهه‌بگه‌راهی و میللیگه‌راهی ته‌ڤدگه‌رن، نونه‌رتی گه‌لێن سوری ه ناكن ،به‌لكی نونه‌رتی ده‌وڵه‌تا توركیه‌و ئاكەپە-مەهەپە دكن ،ژبۆنا وی ئەو ژی ت پرۆژه‌یا وان ژ بۆ چاره‌سه‌ری پرسگرێكا سوری ه تونه‌یه .لێ گه‌له‌ك ده‌وڵه‌ت وان قه‌بول دكن و وان دپارێزن .هێزی سێیه‌مین هه‌رێمی باكور و رۆژهالتا سوری ه یه .ئەڤ هه‌رێم خوه‌سه‌ره ،نه حكومه‌تا سوری ه ن ه ژی ت ئالیه‌كا ئوپۆزسیۆن ێ ناده ره‌ت ناكه ،چاره‌سه‌ری پرگرێكا سوری ه گر ێ دد ه ب ب روخاندنا ده‌سه‌اڵتی ئە‌سه‌د ،به‌لكی گر قه‌بولكرنی پره‌نسیپێن دیموكرا�سی و مافی گه‌ل و پێكهاته‌یێن سوریه .ئەڤ رێڤه‌بری ناخوه‌ز ه سوریه په‌رچ ه بكه ،خودی پرۆژه‌یه‌كا دیموكراسیێ ی ه ژ بۆ چاره‌سه‌ری .لێ هه‌یا نها رێك نادن ته‌ڤلی دانوستاندنا www.komelge.com
33
NO:34 -January 2019
مژاره‌كا دن كو جهی پرس و نیگه‌رانیێ یه ،هه‌بونا هێزێن له‌شكه‌ری ئا ده‌وله‌تێن هەڤپەیمانیا ناڤده‌وله‌تی و دەوڵەتێن ه لسه‌ر ئاخا سوریه. دن ببه .ت ئالیه‌ك ژی ب ته‌مامی وی ده‌سته‌ك ناكن. ئەمریكاو هەڤپەیمانیا ناڤده‌وڵه‌تی د ئاخافتن ده دبێژن ئەم ڤێ هه‌رێم دپارێزن و ده‌سته‌ك دكن ،لێ د پراتیكێ د ه ئەڤ یه‌ك ناهێت دیتن .ئەڤ ره‌وش بوی ه سه‌ده‌م كو هه‌یا نها دناڤبه‌را ئالیێن سوری ه ده چاره‌سه‌ری ناڤخوه‌یی ده‌رنه‌كه‌ڤه. مژاره‌كا دن كو جهی پرس و نیگه‌رانیێ یه، هه‌بونا هێزێن له‌شكه‌ری ئا ده‌وله‌تێن هەڤپەیمانیا ناڤده‌وله‌تی و دەوڵەتێن دن ه لسه‌ر ئاخا سوریه. حكومه‌تا سوری ه و روسیا پشتی كو گه‌له‌ك هه‌رێم ژ ده‌ستێ داعش و جه‌بهه‌تو نوسرا ده‌رخستن و ل سه‌ر ساحا پراتیكی پۆزسیۆنا خو ه خورت كرن، نها دخازن مژارا هێزێن نێزی توركیا‌و قسد ژی ب ره‌نگه‌كی چاره‌سه‌ر بكن .ژ بۆنا وی ل ئالیه‌ك دخازن توركی ا ده‌ست ژ وان هێزا به‌ربد ه و ب رێكا جڤینێن ئە‌ستانه ،ته‌هران و سۆچی دخازن توركیا ڕازی بكن ژبۆی كو وان هێزا ل سوری ه ده‌ربخه. هه‌مان ده‌م دخازن د گاڤێن دویه‌مین د ه توركیا هێزی خو ه ئا له‌شكه‌ری ژی ژ ئاخا سوری ه ده‌ربخه. لێ وه‌ك ه خویا دك ه د گاڤا یه‌كه‌من د ه ناخوه‌زن 34
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
مژارا ده‌رخستنا هێزێن له‌شكه‌ری توركی ا بكن رۆژه‌ڤ .ئەڤ ژی �سێ سه‌ده‌مێن سه‌ره‌ك ه وی هه‌یه؛ یه‌كه‌مین دزانن بێی ئالیكاریا توركی ا ده‌رخستنا هێزێن نێزی توركی ا ژ ئاخا سوری ه زه‌حمه‌ته .وه‌كه تێ زانین توركی ا ژ بۆ كۆنترۆلكرنا حه‌له‌ب ،غۆتا رۆژهالت گه‌له‌ك ئالیكاری روسی ه و سوری ه كر. سه‌ده‌ما دویه‌مین ژی ئەو ه كو دخازن هێزێن توركیا وه‌ك ه شوره‌ك ل هه‌مبه‌را كورد بدن شوغالندن. سه‌ده‌ما سێیه‌مین ژی ئەو ه كو ناخوه‌زن توركیا ده‌سته‌كێ ئەمریكا بك ه و د مژارا سوری ه د ه ببه هه‌ڤالبه‌ندێ ئەمریكا .ل ئالیه‌كا دن روسی ه و سوری ه دخازن هێزێن ئەمریكا و هەڤپەیمانی نێڤ دەوڵەتی ل باكور و رۆژهالتا سوری ه ده‌رخن .ژ بۆنا وی ژی دخازن ب رێكا قسد ڤێ كار بكن ،قسد وه‌ك ه سه‌ده‌ما هه‌بونا ئەمریكا نشان دكن ،ژبۆنا وی فشار دخن ه سه‌ر قسد و رێڤه‌بریا باكور و رۆژهالتا سوریه ،وان وه‌ك ه ده‌ستی دەرڤە و هێزێن كو دخاز ن سوری ه په‌رچ ه بكه‌ن بلێڤ دكن و ب ڤێ ئاڤاهی دخازن قسد و ئەمریكا بێنن هه‌مبه‌ر هه‌ڤدو. ب ڤێ ڕێكا هه‌م رێڤه‌بری باكور و رۆژهالتی سوریه الواز بكن و بكشینن سه‌ر خه‌تا خوه ،هه‌م ژی ئەمریكا ل ساها سیا�سی سوری ه دور بخن. ل كێله‌كا وی هه‌ر چقا�سی ئەمریكاو هه‌ڤالبه‌ندێ وی نها وه‌كا به‌رێ ئیسرار ناكن ژ بۆ روخاندنا ده‌سه‌التا ئە‌سه‌د ،لێ دخازن پۆزسیۆنا وی ئا سیا�سی الواز بكن ،ژ بۆنا وێ ژی لسه‌ر چه‌ند به‌ن دلزن .ل ئالیه‌ك ئیران كرن ه ئارمانج و دخازن هێزێن ئیران و ئالیگرێن وی ل سوری ه ده‌ربخن. چونكو دزانن بێی ده‌ركه‌تنا ئیران ،حزبواڵه و هێزێن نێزی وان وێ نكاربن پۆزسیۆنا روسی ه و سوری ه الواز بكن .ل ئالیه‌كا دن دخازن ناكۆكی د ناڤبه‌را رێڤه‌بری خوه‌سه‌ر ئا باكور و رۆژهالتا
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
مژاره‌كا دن كو جهی پرس و نیگه‌رانیێ یه ،هه‌بونا هێزێن له‌شكه‌ری ئا ده‌وله‌تێن هەڤپەیمانیا ناڤده‌وله‌تی و دەوڵەتێن ه لسه‌ر ئاخا سوریه. دن سوریه‌و سوریە زێد ه بكن ،زه‌مینا لهه‌ڤ كرن دناڤه‌را وان د ه الواز بكن ،ب ڤێ ئاڤاهی هه‌ردو ئالی ب ته‌نێ دێلن و زه‌مین ژ بۆ ماینده‌بونا خو ه چێ دكن. هه‌مان ده‌م ب ڤێ ئاڤاهی ده‌ستی توركی ا و ئالیگرێ وی ژی خورت دكن .هه‌رتم ژی د بن ر ه ده‌سته‌كێ توركی ا و ئالیگرێ وی دكن و ل هه‌مبه‌ری رێڤه‌بری باكور و رۆژهالتا سوری ه و ل هه‌مبه‌ری حكومه‌تا سوری ه ژی وه‌ك ه شوره‌ك وان ددن شوخالندن. چونكو ئەم پێویست ه ژبیر نه‌كن ،چقا�سی ناكۆكی دناڤبه‌را ئەمریكاو توركی ا د ه هه‌ب ه ژی ،ئەو زێده‌تر ژ 65سال ه هه‌ڤالبه‌ندی هه‌ڤدون ه د ناتۆ ده .وه‌كی دن ئارمانجا ستراته‌ژی ئەمریكاو توركی ا د سوریه د ه وه‌ك ه هه‌ڤه‌و دخازن رژێما ئە‌سه‌د الواز بكن و بگۆهرن .د ڤێ مژارێ د ه ئەو دگه‌یژن هه‌ڤ و دكارن پێكڤ ه ته‌ڤبگه‌رن .ژ بۆنا وی چقا�سی ئەمریكا د سوری ه د ه خورت بب ه خزمه‌تا توركی ا دكه، به‌راڤاژۆیا وی چقا�سی توركی ا ژی د سوری ه ده خورت بب ه ئەوقا�سی خزمه‌تا پرۆژا ئەمریكا دكه. د ڤێ وارێ د ه لستۆكه‌ك پر ب هۆسته‌یی دكن، ئاسته‌نگی ژبۆ چاره‌سه‌ریه‌كا بنگه‌هی لدار خستنه.
ئه‌وی دیار ه توركی ا هه‌یا نها وه‌ك ه لستۆكه‌ك سه‌ربخو ه خو ه دد ه دیار كرن ،لێ هه‌ر كه‌س دزانه ئەو ته‌ره‌فه‌ك ه ژ پرسگرێكێن سوریه .توركی ا ژ ئالیه‌ك دخاز ە هه‌ڤالبه‌ندێ خو ه زێد ه بك ه و خورت بكه ،هه‌یا ده‌ستی خو ه د پێشه‌رۆژا سوری ه ده خورت بكه .ل ئالیه‌كا دن كورد و رێڤه‌بری باكور و رۆژهالتی سوری ه كری ه ئارمانجا خو ه و دخازە وان تون ه بكه ،دخاز ە وان هێزا وه‌ك ه داعش پێناسه بك ه و وان بك ه ئارمانجێن هێزێن دن ژی .ئارمانجا وی ژی ئەو ه كو ب ڤێ ئاڤاهی پێشیا چاره‌سه‌ری پرسگرێكا نه‌ته‌وی ب گشتی و دۆزا كورد ب ته‌یبه‌تی بگره ،ئەڤ ژی دب ه سه‌ده‌م كو پرسگرێكا سوری ه كورتر ببن ،ده‌رفه‌ت ژ بۆ ده‌ستوه‌ردانا وان زێده‌تر ببه .ل ئالیه‌ك ه دن زه‌مینا لهه‌ڤ كرنا ئەو ره‌ڤه‌بری و هكومه‌تا سوری ه كێم بكه ،د ئەنجامێ د ه هه‌ردو الواز بكه .وه‌ك ه دن دخاز ە ب ڤێ ئاڤاهی رێڤه‌بری ئەڤ هه‌رێم وه‌ك ه سه‌ده‌ما خه‌ته‌ری ژ بۆ خو ه نشان بك ه و ئاتمۆسفه‌ره‌كا وسا ئاڤا بك ه كو سه‌ده‌مێن هه‌بونا له‌شكه‌ر وان د سوری ه د ه ن ه ژ بۆ داگیركرنه ،ن ه ژی ماینده‌یه ،به‌لكی ژ بۆ ده‌مه‌كه، چ ده‌م خه‌ته‌ری لسه‌ر وی كێم ببه ،ئەو ده‌م له‌شكه‌ری خو ه ل سوری ه ده‌ردخن .هه‌یا نها ئەڤ یه‌ك باندۆرا خو ه ل سه‌ر سوری ه و روسی ه هه‌یه. روسی ه و سوری ه باوه‌ر ب سیناریۆیا توركی ا دكن. ده‌ما داوی ئەم دبینن كو وه‌التێن عەره‌ب ،ب ته‌یبه‌ت ئاره‌بستانا سعودی و ئیماراتا عەره‌بی ژی دخازن رۆال خو ه د پێشه‌رۆژا سوری ه د ه زێد ه بكن. وه‌كی دن دخازن رۆال ئیران و توركی ا د سوری ه و رۆژهالتا ناڤین د ه كێم بكن .ژ بۆنا وی دخازن ل هه‌رێمێن باكور و رۆژهالتا سوری ه ده‌رفه‌تا سیاسه‌ت كرن ژ بۆ خو ه ببین .ئەوی تێ دیتن هه‌یا نها د نێزیك بونا عەره‌بستانا سعودی د ه ژی www.komelge.com
35
NO:34 -January 2019
هه‌لوه‌سته‌كا ستراته‌ژیك ناهێت دیتن. ژ ئالیه‌كا دن پرسه‌ك ئان ژی مژاره‌ك كو ژ هه‌می مژارێن دن گرنگتر ه و هین ن ه چاره‌سه‌ر بوی ه ن ه ژی ده‌وڵه‌ت و هێزێن سه‌رده‌ست ئاماده‌ن ه چاره‌سه‌ریا ڤێ مژار قه‌بول بكن ،ئەو ژی دۆزا كورده .مژاری دۆزا كورد ژی مژاره‌ك ه ن ه ته‌نێ سوری ه ئەله‌قه‌دار دكه ،به‌لكی توركیا ،ئیران ،ئیراق و سسته‌ما سه‌رده‌ست هه‌میا ئەله‌قه‌دار دكه .چونكو ده‌وله‌ت و هێزێن سه‌رده‌ست ئا جهانێ د سه‌دساال .20ده گه‌لی كورد په‌رچ ه كرن و ئینكار ژی كرن 95 ،ساال ده‌رباس بوی ژی سیاسه‌تا قركرنا فیزیكی و چاندی لسه‌ر كورد مه‌شاندنه ،ب ڤێ ئاڤاهی خوه‌ستنه گه‌لی كورد ژ هۆلێ نه‌هێلن و تن ه بكن .لێ گه‌لی كورد به‌رخو ه دا ،روغمی گه‌له‌ك زه‌حمه‌تی خوه گهاند سه‌دساال .21نها ژی گه‌لی كورد دخاز ە ب ناسنام ه خو ه ئا خوه‌زایی ژیان بكه ،وه‌ك ه مرۆڤ، وه‌ك ه نه‌ته‌وه ،ماف ،ناسنام ه و ئازادی یا وی وه‌ره قه‌بولكرن و ژیان بكه .مخابن ئەو دنیا كو خوه وه‌ك ه ئازادیخوه‌ز دیار دكه ،به‌حسا مافی پسیك، چوك و مێروستانان دكن ،هین ن ه ئاماده‌ن ه ماف، ناسنامه‌و ئازادیا گه‌لی كورد قه‌بول بكن .ژ بۆ ڤێنا ژی هه‌لوێستا ده‌وڵه‌تا توركیا و ئەردۆغان وه‌كه سه‌ده‌م نشان دكن .ب نه‌رینا من ئەڤ به‌شه‌ك ژ راستیه ،ن ه هه‌می راستیێ یه .راست ه د ئیرۆده ده‌وڵه‌تا توركیا و حكومه‌تا ئاكەپە-مەهەپە ژ هه‌ر ده‌وڵه‌ته‌ك زێده‌تر دژی گه‌لی كورده ،ناخوه‌زه د دزاینا نو ئا رۆژهالتا ناڤین د ه گه‌لی كورد ببه خودی ناسنامه‌و ستاتۆیا خوه .د كێله‌كا وی د ه دبه ئەم ژبیر نه‌كن كو قه‌بول كرنا گه‌لی كورد ژ ئالیێ ده‌وله‌تێن سه‌رده‌ست ئا جهان ڤ ه ژی ب ئاڤایه‌ك دن ره‌خنه‌دان ه ژ بۆ گه‌لی كورد و دیرۆك ،چونكو سه‌دساال ده‌رباسبوی ئەڤ گه‌ل ئینكار كرن .وه‌كه 36
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
دیار دب ه وان ده‌وڵه‌ت و هێزێن سه‌رده‌ست ژی هین ئاماد ه نینن كو ئەڤ ره‌خنه‌دانا دیرۆكی بدن. ژبه‌ر كو گه‌لی كورد و ته‌ڤگه‌را ئازادی كورد ژی د ڤێ پێڤاژۆ د ه پر ئاكتیڤ رۆل لیست و نها ژی رۆل دلیز ه وان هێزا نكارن ڤه‌كری گه‌لی كورد و مافی وی ره‌ت بكن ،ژ بۆنا وی ده‌وڵه‌تا ترك وه‌ك سه‌ده‌م نشان دكن ،ده‌وڵه‌تا ترك وه‌ك ه مه‌رتاله‌ك ژ بۆ خوه و وه‌ك ه شوره‌ك ژی ل هه‌مبه‌ری گه‌لی كورد ددن شوخالندن .وان هێزا ئەو راستی ژی دزانن ئەگهر د سوری ه د ه ئیراده‌و ناسنامه‌یا گه‌لی كورد قه‌بول بكن ،پێویست ه ده‌وله‌تی توركیا ،ئیران و ئیراق ژی ئەڤ یه‌ك قه‌بول بكن .ئەڤ ژی دب ه سه‌ده‌م كو په‌رگاال ده‌وله‌ت – نه‌ته‌و كو پرۆژه‌یا مۆدێرنیته‌یا سه‌رمایه‌داریێ ی ه ژ بۆ ده‌ستوه‌ردانا رۆژهالتا ناڤین وه‌ر ه هه‌لوه‌شاندن ،پێڕ ا سیسته‌ما ده‌وله‌ت -نه‌ته‌و د جهانێ د ه ده‌ربه‌یا مه‌زن بخو ه و وه‌ر ه هه‌لوه‌شاندن. وه‌ك ه دیار دب ه ده‌وله‌تێن مه‌زن و هێزێن سه‌رده‌ست هین پرۆژه‌یا وان ئا ئەلته‌رناتیڤ ژی تونه‌یه ،ژ بۆنا وی دترسن كو ئینسیاتیف د ده‌ستێ وان ده‌ربكه‌ڤه و بكه‌ڤ ه ده‌ستی هندك هێزێن دن .د ڤی وارێ د ه ژی گه‌لی كورد ،ته‌ڤگه‌را ئازادی گه‌لی كورد و رێبه‌ر ئاپۆ ژ بۆ خو ه وه‌ك ه خه‌ته‌ری دبینن ،له‌وما ئەوقا�سی ب هرسن ،ل هه‌مبه‌ری رێبه‌ر ئاپۆ ته‌جریدا گران كری ددن مه‌شاندن ،ل هه‌مبه‌ری ته‌ڤگه‌را مه و هه‌ڤالێن پێشه‌نگا م ه بریاری تونه‌كرن ددن ،ل هه‌مبه‌ری گه‌لی م ه ژی بێی ناسنامیی و بێی رومه‌تی دسه‌پێنن. پێڤاژۆیا كو ئیرۆ سوری ه ده‌رباس دك ه ژ بۆ گه‌لی كورد و گه‌لێن باكور و رۆژهالتا سوری ه پر گرنگه. شه‌ری لهه‌مبه‌ری چه‌ته‌یێن داعش ،جه‌بهه‌تو نوسرا ،ئەوی ناڤی خو ه كرن ه ئارته�شێ ئازاد بو رومه‌تا پێكهاته‌یێن باكور و رۆژهالتا سوریه .نها ژی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
ئەو سیستەم كو هاتی ه ئاڤاكرن میناكه‌كا پێكڤ ه ژیان و دیموكراسیێ یه .لێ ژبه‌ر كو هێزێن سه‌رمایه‌دار و سه‌رده‌ست ت جاران ناخوه‌زن سیستەمەك ئاڤا بب ه كو ل ده‌رڤه‌ی كۆنترۆال وان ب ه و مافێن گه‌ال ئەساس وه‌رگره ،ن ه ئاماده‌ن ه ناسنامه‌یا سیا�سی و ئیداری ئەڤ هه‌رێم قه‌بول بكن .ئەم دبینن هه‌ر كه‌س و گروپه‌ك چه‌ت ه ب ناڤێن جودا دبن جنێف ،ئە‌ستان ه و سۆچی ،لێ ن ه ئاماده‌ن ه ئیراده‌یا گه‌لی ڤێ هه‌رێمێ قه‌بول بكن و ته‌ڤلی ت جڤینه‌ك ناكن .كانتۆنا عەفرین كو ناڤچه‌یا هه‌ری ب ئەوله بو ژ بۆ گه‌لی ئەو هه‌رێم و كه‌سێن كو ل هه‌رێمێن دن ئا سوری ه كۆچبه‌ر دبون ،لێ م ه دیت د پێشیا چاڤێن هه‌می ناڤه‌ند و هێزێن دنیا یێ ده ،ده‌وله‌تا توركیا و چه‌ته‌یێن وی ئەو هه‌رێم داگیر كرن و كه‌س ژی ده‌نگی خو ه ده‌ر نه‌خست .هه‌ر هێزه‌ك ئەوی دن به‌رپرس نشان كر و خو ه بێده‌نگ كرن. ئەمریكا دگۆت عەفرین دكه‌ڤ ه رۆژاڤایێ چەمێ فرات و ئەو هه‌رێم د بن پاراستنا روسیا د ه یه ،ژ بۆنا وی ئەز نكارم تشته‌ك بێژم ئان ژی بكم .روسیا ژی دگۆت ئەمریكا توركی ا گور دك ه ژ بۆی ئێرشا عەفرین بكه .روسی ه ژ بۆی كو پێشیا توركیا بگره، ژ گه‌لی عەفرین و رێڤه‌بریا وی دخوه‌ست كو خوه راده‌ستی حكومه‌تا سوری ه بكن .ده‌ما كو رێڤه‌بر و گه‌ل ێ عەفرین خوه‌ستن ب ئیراده‌یا خو ه ژیان بكن، روسیا ئەزمانا عەفرین ژبۆی توركی ا ڤه‌كر له‌مپه‌یا كه‌سك ژبۆی ئێرش كرن ه سه‌ر عەفرین ژ توركیا ر ه پێخست .لێ ده‌مه‌ك كو ده‌وله‌تا سوری ه خوه‌ست ئێر�شی ئیدلب بكه ،هه‌می هێزێن رۆژاڤا ئەوێن كو دناڤ كوالسیۆنێ د ه ن ه هه‌لوێستا خو ه دیار كرن و قه‌بول نه‌كرن كو سوری ه ب ئالیكاری ه روسیا ئێر�شی ئیدلب بكه .به‌ریا هه‌میا ئەمریكا هه‌لوێستا خوه دیار كر ،روغمی كو جه‌بهه‌تو نوسرا پرانی ئیدلب
داگیر كری ه و د لستا تیرۆر ئا ئەمریكا د ه یه .وه‌كی دن ئیدلب ژی وه‌ك ه عەفرین دكه‌ڤ ه رۆژاڤایێ چه‌می فرات و د بن پاراستنا روسیا د ه یه ،لێ ئەمریكا پر ب خورتی لێ خودی ده‌ركه‌ت .بێیگومان ئەڤ یه‌ك ڤه‌كری هه‌لوێستا وان هێزا دیار دكه .ئەڤ دیار دك ه كو وان هێزا ن ه دۆستی گه‌ل و پێكهاته‌یێن وان هه‌رێمان ه نه ،به‌لكی دخازن وان گه‌ل و پێكهات ه ژ بۆ خو ه بدن شوغالندن .ژبه‌ر كو هه‌یا نها ژی ئەو هه‌رێم ب ئیراد ه و پرۆژه‌یا خو ه كار دكه ،وان هێزا ناخوازن ئیراده‌یا وی قه‌بول بكن ،به‌راڤۆژایا وی ئەو دخازن ئیراده‌یا وان پێكهاتا بشكینن ،هه‌یا خوه راده‌ستی وان بكن .ئەڤ سه‌ده‌م ه كو ل هه‌مبه‌ر زلم و ده‌ستدرێژیا ده‌وله‌تا توركیا لسه‌ر كورد و وان هه‌رێما چاڤی خو ه دگرن ،گۆهی خو ه قه‌پات دكن و ده‌نگ ژی ناكن .ب ڤێ ئاڤاهی وان هێزا دخازن ئەڤ په‌یام بدن رێڤه‌بر و گه‌له‌ن باكور و رۆژهالت سوریه؛ ئان پێویست ه لگۆر پرۆژ ه و پالنی مه ته‌ڤبگه‌رن ،ئان ژی قه‌ده‌را ئەڤ هه‌رێم ژی وه‌كه عەفرین دبه .ئەڤ یه‌ك ژی ته‌هدیده‌كا ڤه‌كری ه ژ بۆ گه‌ل و پێكهاته‌یێن ئەو هه‌رێم .د ده‌ما ئۆوپه‌راسیۆنا دێره‌زۆر د ه د مه‌ها جۆتماهێ د ه ئەڤ یه‌ك جار دن ڤه‌كری هات دیتن .د ده‌مه‌كی د ه كو هێزێن قسد د ئۆپه‌راسیۆن د ه بون ژ بۆ پاقژكرنا رۆژهالتا دێره‌زۆر ،ژ ئالیه‌ك ب رێكا تۆپباران توركی ا ئێرش كر سه‌ر رۆژهالتا فرات ،ژ ئالیه‌كا دن هێزێن هەڤپەیمانی نێڤ دەوڵەتی و ده‌وله‌تا سوری ه و روسیا ژی وه‌كی به‌رێ ئێرشا داش ناكن. ئه‌وی دیار دب ه ئەمریكا ژ ئالیه‌ك ژ بۆ زه‌مینی لهه‌ڤ كرن د ناڤبه‌را ئەڤ هه‌رێم و حكومه‌تا سوری ه الواز بكه ،گومان بخ ه سه‌ر سه‌ربخوه‌ییا ئیراده‌یا ڤێ هه‌رێمێ ،ژ ئالیه‌كا دن ژی ده‌وله‌تا توركیا بترسین ه و ته‌ویزا زێد ه ژێ بگر ه ده‌م ده‌م هندك www.komelge.com
37
NO:34 -January 2019
ئالیكاریا پراتیكی ڤێ هه‌رێم دك ه كو ت نرخه‌كا وی ئا ستراتیژی تنیه ،هندك داخویانی ژی دده دخاز ە ئەڤ هه‌رێم وه‌ك ه هه‌رێمه‌ك كو گرێدایی ئەمریكا ی ه نشان بكه .بێگومان پشتی رزگار كرنا ره‌قق ه هه‌یا ئیرۆ هه‌رێما باكور و رۆژهالتا سوریه ژ داخویانی و نێزیكبونا ئەمریكا زرار زێده‌تر دیتیه. سالی ده‌رباسبوی ب سه‌ده‌ما داخویانی ئەمریكا كو دگۆت ئەم ئارته‌شه‌ك ژ 30000كه‌س ژ بۆ پاراستنا سنورا رۆژهالتا فرات ئاڤا دكن ترسه‌كا مه‌زن ژ ئالیێ سوریه ،روسیا و توركی ا ڤ ه چێبو .ئەو داخویانی بو سه‌ده‌م كو ئێدی حكومه‌تا سوری ه و هێزێن كو وی دپارێزن مسد و رێڤه‌بریا وان هه‌رێما وه‌ك ه هێزێن كو دخوازن سوری ه په‌رچ ه بكن بناڤ دكن .هه‌ر ئەو داخویانی توركی ا و روسی ه گهاند هه‌ڤدو ،پشتی وی روسی ه رێك دا كو توركی ا ئێرشا عەفرین بكه .نها ژی هندك داخویانی تێن داین ژ ئالیێ ئەمریكا ڤ ه مرۆڤ دد ه فكراندن .میناكی هه‌ری داوی ئەو ه كو دبێژن هه‌یا نها 8000شه‌رڤان مه په‌روه‌رد ه كری ه و پێویستیا م ه ب 40000شه‌ڕڤانی په‌روه‌رد ه كری هه‌ی ه ژ بۆ پاراستنا وان هه‌رێما. هه‌مان ده‌م ب قسد ر ه د بن ناڤی پاراستنا سنورا سوری ه – توركی ا بنكه(قه‌ره‌قۆل) چێ دكه .وه‌كی دن ژی 3رێڤه‌بری پكك وه‌ك ه سوچدار رادگهن ه و خه‌الت دیار دك ه ژ بۆ هه‌ر كه‌س و ئالیه‌ك كو جهی وان ئەشكه‌ر ه بكه .ئەڤ د ده‌مه‌ك د ه ی ه كو هه‌ر كه‌س دزان ه پكك ته‌ڤگه‌ره‌كا ئازادیخوه‌ز ه و هه‌یا نها كه‌دی هه‌ری زێد ه دای ه ژ بۆ چاره‌سه‌ری دۆزی كورد ب رێكا ئاشتی ،گه‌له‌ك كه‌د ژی رژاندی ه ژ بۆی گه‌شه‌دانێن دۆستانی دناڤبه‌را جڤاكێن توركیا و رۆژهالتا ناڤین .د 2014و ڤرد ه ژی هێزی هه‌ری ئاكتیڤ رۆل لست ژ بۆ تێكبرنا داعش و پەكەكە بوو .پەكەكە هه‌ری زێد ه ئالیكاریا خه‌لكی شنگال 38
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
كر و پاراست ،پەكەكە هه‌ری زێد ه ئالیكاری ه كۆبانێ كر ،پەكەكە هێزی یه‌كه‌من بو كو ئالیكاریا پێشمه‌رگا باشور كر و چو مه‌خمور ،كه‌ركوك، داقوق ،خورماتو ،جه‌له‌وال و جهی دن .لێ نها ئەمریكا به‌رپرسێن پەكەكە وه‌ك ه سوچدار بناڤ دك ه و رێك دد ه توركی ا كو ئەو به‌رپرسێن پەكەكە كو ئالیكاری گه‌لی شنگال كر ته‌رۆر بكه .ئەڤ یه‌ك واتایا وی چیه ،مرۆڤێن هشیار و ب وژدان فێم دكن .تێ ته‌خمین كرن ئەگهر شه‌ڕی داعش خالس بب ه و داش د دێرازۆر د ه ب ته‌مامی تێك بچه ،وان هێزا ئیداره‌یا خوه‌سه‌ر بكن ئارمانجا ئێرشا خوه هه‌ول بدن كو بده‌ن ئالیه‌ك .چونكو سه‌ركه‌تنا حه‌مله‌یا رۆژهالتا دێرازۆر ب واتایێ خورتبونا پۆزسیۆنا ئیراده‌یا رێڤه‌بریا خوه‌سه‌ر ئا وان هه‌رێمایه .ئەو ده‌م ئان دب ه ئەو رێڤه‌بری قه‌بول بكه‌ن و مۆدێال وی ژی وه‌ك ه میناك بگرن ده‌ست، ئان ژی ب ته‌مامی دژی وی بسه‌كنن و ئێرش بكن سه‌ر وی .هه‌لوێستا ئەمریكا ،روسیه ،توركی ا و هێزێن دن د ده‌رهه‌قی دۆزی كورد ب گشتی ،رێبه‌ر ئاپۆ و پەكەكە ،دۆزی سوری ه د ه دیار دكن كو وان هێزا په‌ی چاره‌سه‌ری نه‌كه‌تنه ،به‌ره‌ڤاژۆیا وی په‌ی به‌رژه‌وه‌ندی خو ه كه‌تنه ،به‌رژه‌وه‌ندی وان ل كو ده‌ر به ،ئەو ل ور دبن .ژبۆنا وی ن ه دور ه چه‌وا ئێرش دكن سه‌ر پەكەكە و دۆزی گه‌لی كورد ل باكور و توركیا ،ئێرش بكن سه‌ر رێڤه‌بریا خوه‌سه‌ر ئا باكور و رۆژهالتا سوریه. ژبۆنا وی گرنگ ه كو گه‌لی سوری ه و حكومه‌تی سوریه ،ب ته‌یبه‌ت رێڤه‌بر و گه‌لێ باكور و رۆژهالتا سوری ه پۆزسیۆنا خو ه باش ناس بكن ،پۆزسیۆنا هێزێن دن ژی باش ناس بكن .گرنگ ه كو هه‌ول بدن دیالۆكا سوری -سوری پێشد ه بدن .د ڤێ وارێ د ه ئەو هه‌ولدانێن ڤێ داوی مسد كو ل ئاین ئیسا پێشخست
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
ئەرێنیه .گرنگ ه به‌رفره‌هتر بب ه و ده‌وام بكه. چونكو چاره‌سه‌ری پرسه‌ن سوری ه ن ه ل جنێفه، سۆچی ،ئە‌ستانه ،ته‌هران ه و ن ه ژی ل ئە‌نقه‌ر ه یه. د ڤێ وارێ د ه رێڤه‌بریا هه‌رێما باكور و رۆژهالتا سوری ه دكار ه رۆلی پێشه‌نگتی بلیزه ،چونكو خودی پرۆژه‌یه‌ك ه دیموكراتیكه .ژ بۆنا وی دب ه خه‌تا خوه ئا سه‌ربخو ه بپارێزه ،نه‌بن ب به‌شه‌ك ژ پرسگرێكا سوریه ،به‌لكی هه‌رتم به‌شه‌ك بن ژ چاره‌سه‌ری .ژ بۆنا وی دب ه كو ئیراده‌یا خو ه بپارێزن ،هه‌ولبدن ب هه‌می ئالیێن پرسگرێكێ د ه تێكه‌لیا وان هه‌به، لێ نه‌بن ته‌ره‌فا ت كه‌س و ئالیه‌ك ،نه‌بن به‌شه‌ك ژ پرۆژ ه هێزێن ده‌رڤه ،به‌لكی ب خو ه ئالی ه خو ه بن و خوه‌دی پرۆژه‌یا خو ه بن و تێدا ئیسرار بكن .گه‌لی ئەو هه‌رێم ژی پێویست ه دۆستانی و یه‌كێتی خوه بپارێزن .رێك نه‌دن كو ئەو ده‌وله‌ت و هێزا دناڤبه‌را وان د ه ناكۆكی چێبكن و وان الواز بكن .چونكو وان هێزا ده‌ك و دۆالبی وان زێده‌یه ،ده‌مه‌ك نكاربن ئیراده‌یا وان هه‌رێما بخن ده‌ست ه خوه، ئەو ده‌م ئیحتیمال هه‌ی ه هه‌ول بدن كو پرسگرێك دناڤبه‌را گه‌ل و پێكهاته‌یا وان هه‌رێما پێش بخن .ب ته‌یبه‌ت گه‌لی كورد و دۆستێن رێبه‌ر ئاپۆ ل سوریه گرنگ ه كه‌د و هه‌ولدانا رێبه‌ر ئاپۆ ژ بۆ چاره‌سه‌ری پرسێن سوری ه ژ بیر نه‌كن ،ئەو راستی ژی بزانن كو ته‌جریدا كو نها گران كرن ه لسه‌ر رێبه‌ر ئاپۆ ی گرێدایی ره‌وشا سوریه به‌شه‌كی سه‌ره‌كەیا و یه ،ئەو دزانن رێبه‌ر ئاپۆ هه‌رتم خودی پرۆژه‌یه‌و دخاز ە به‌ری گه‌الن بد ه چاره‌سه‌ری و زه‌مینی ئاشتی ئاڤا بك ه و زه‌مینی ده‌سوه‌ردانا ده‌رڤ ه ل هۆلێ راكه. ژ بۆنا وی ته‌جرید گران كرن .بێگومان ئەگهر گه‌لی كورد و دۆستێن وی ل سوری ه و كه‌سێن دیموكرات د چاره‌سه‌ری د ه ئیسرار بكن و چاره‌سه‌ری پێش بخن ،ئەو ده‌م پالن و پرۆژا وان ده‌وله‌تا كو دخازن
سوری ه په‌رچ ه بكن ،ئان سوری ه د ئالۆزید ه ژیان بك ه ڤاال ده‌ردكه‌ڤه‌و ته‌جریدا كو ل سه‌ر رێبه‌ر ئاپۆ دانین ه وێ بشكه .گرنگ ه پێكهاته‌یێن باكور و رۆژهالتا سوری ه بزانن كو تێكۆشینه‌كا راست ژ بۆ چاره‌سه‌ری وێ ته‌جریدا سه‌ر رێبه‌ر ئاپۆ بشكینه، شكناندن ه ته‌جرید ژی وێ ده‌ری چاره‌سه‌ری و ئارامی ژ بۆ سوری ه ڤه‌بكه .حكومه‌تا سوری ه ژی ئەگهر دخاز ە پرسگرێكا خو ه چاره‌سه‌ر بكه، پێویست ه ڤه‌بونه‌ك ه دیموكراتك قه‌بول بك ه و ده‌ست ژ ئەو نێزیكبونی كو حه‌یا نها كری ه به‌ر بده، راستی گه‌ل و پێكهاته‌یێن سوری ه قه‌بول بكه .ئەڤ نێزیكبون بك ه بنگه‌ه ژ بۆ چێكرنا ده‌ستوره‌كا نو ژ بۆ سوریه .ب ڤێ ئاڤاهی سوری ه به‌رڤ ه ئارامی گاڤ داڤێژه .ئەڤ یه‌ك ژی دب ه بنگه‌ه ژ بۆ چاره‌سه‌ری پرسگرێكێن رۆژهالتا ناڤین ژی .به‌ره‌ڤاژۆیا وی ئەگهر رێڤه‌بری خوه‌سه‌ر ئا باكور و رۆژهالتا سوریه ،حكومه‌تا سوریه ،گه‌لێن باكور و رۆژهالتا سوری ه ب ته‌یبه‌ت و گه‌لی سوری ه ب گشتی راست نێزی هه‌ڤدو نه‌بن و چاره‌سه‌ریه‌كا سوری – سوری پێش نه‌خن ،ئەو ده‌م ره‌وشا سوری ه وێ به‌رڤ ه خه‌راپت ه بچه ،پرسگرێكا سوری ه ده‌مه‌كه دن درێژ باژۆ.
www.komelge.com
39
NO:34 -January 2019
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
وتار
سەرەتایەک بۆ ماتریالیزمی مێژوویی
Alan Woodsو Rob Sewell له ئینگلیزییه‌وه :کارزان عزیز
به�شی پێنجه‌م(كۆتایی) لەگەڵ کەمکردنەوەى هەفتەى کارکردندا، جەماوەر بوارى ئەوەیان پێدەبەخشرێت کە لە کارى دەوڵەتدا تێوەبگلێن ،هەروەها کلیلى کەلتور و زانست و هونەر بەدەستبهێنن .وەک ئەوەى ئینگلز وتویەتى ،ئەگەر هونەر ،زانست و حکومەت لەدەستى کەمینەدا بۆ پاراستن بهێڵرێتەوە، ئەوا دواتر هەموو ئەمانە لەبەرژەوەندى خۆیاندا دەخەنەگەڕ ،وەک ئەوەى کە لە واڵتە ستالینیستییەکاندا ڕوویدا .دەوڵەت بە شێوەیەکى مێژوویى لەگەڵ سەرهەڵدانى کۆمەڵگه‌ى چیندا 40
www.komelge.com
سەریهەڵدا .بەهۆى ئەمەوە ،زۆر لە سەرەتاوە، دەوڵەتى کرێکار بەرەو کزبوون و نەمان دەچێت، لەبەرئەوەى چینەکان خۆیان لەنێو کۆمەڵگه‌دا دەتوانەوە .هەر لەبەر ئەمەشبوو کە ئینگلز دەوڵەتى کرێکار یان پرۆلیتاریاى بە “نیمچە- دەوڵەت” لەقەڵەمدا. لینین لە “دەوڵەت و شۆڕش”دا دەڵێت: “لەسایەى سۆسیالیزمدا بە�شى زۆرى دیموکرا�سى “سەرەتایى و بیدائى” بەبێ خۆلێالدان زیندودەبێتەوە ،لەبەرئەوەى بۆ یەکەمجار لە مێژووى کۆمەڵگه‌ى شارستاندا ،جەماوەرى خەڵک بەش و الیەنێکى سەربەخۆ هەڵدەبژێرن ،نەک تەنها سەربەخۆ لە دەنگدان و هەڵبژاردنەکاندا ،بەڵکو لەگەڵ ئەوەشدا سەربەخۆ لە کارگێڕى ڕۆژانەى دەوڵەتیشدا .لەبەرامبەر ئەمەدا ،لە سۆسیالیزمدا هەموو کەسێک فەرمانڕەوایەتى دەکات و هەر زووش بەوە ڕادێت کە کەسیتر فەرمانڕەوایى نەکات”. لەم قۆناغە نزمەى سۆسیالیزمدا وەک ئەوەى
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
مارکس لە ڕەخنەى پرۆگرامى گۆتەدا پێیدەڵێت، هەر کەسێک دەتوانێت ببینێت“ ،وەکو ئەوەى لە کۆمەڵگه‌ى سەرمایەداریدا دەردەکەوێت، کە بەهۆى ئەمەوە لە هەموو ڕوویەکەوە بەشێوەیەکى ئابورى و ئەخالقى و ڕۆشنبیرییانە، ئەوەى کە لە منداڵدانیەوە دێتەدەر” .هێشتان مۆرکى نیشانەى لەدایکبوونى کۆمەڵگ ه کۆنەکەى پێوەیە ،هەرچەندە خراپ بەکارهێنانى مرۆڤ لەالیەن مرۆڤەوە بە کۆتا گەشتووە ،هێشتان بەرهەمهێنان نەگەشتووەتە ئاستى بەرزى تەواوى تاکو بتوانرێت ڕیشەییەن نایەکسانى و جیاوازى چینایەتى نەهێڵرێن .تا ئەم چرکەیەش خەڵک پێوستى بە شوێنکەوتنى ئەم بنەمایەیە“ :ئەوەى کە کار ناکات نابێت بخوات” .دەوڵەت ،سەرەڕاى تایبەتمەندیی گواستنەوەى ،وەکو پاسەوان و پارێزەرى نایەکسانى دەمێنێتەوە. سۆسیالیزم ،کۆمەڵگه‌ى بێچین هێشتان مرۆڤایەتى بە هەنگاوى گەورەى بەرهەمهێنان بۆ پێشەوە ،بەرمەبناى پێشکەوتنى زانست و پالنى ئاگامەندانە ،پێدەخاتە نێو کایە و بوارى بەرزترى کۆمەڵگه‌ى ڕاستەقینەوە. چینەکان و دەوڵەت لە داهاتوودا بە تەواوى سیس و الواز دەبن ،ئێستا کۆمەڵگ ه ئەو دروشمە پیادە دەکات “لە هەر کەسێکەوە بەگوێرەى تواناى ،بۆ هەر کەسێک بەگوێرەى پێداویستییەکانى” .ئەنتى تێزى شارۆچکە و واڵت ،کانزا و کارى فیزیکى لەگەڵ شۆڕ�شى زیاتر لە هێزەکانى بەرهەمهێناندا، لەناودەچن .بە دەربڕینى لینین“ :ئاسۆى بەرتەسکى یاساى بۆرژوا” ،کە کەسەکان ناچاردەکات بە بێ دڵى و بێ هەستى شایلۆکییەوە خەریکى ژماردن بێت کە ئایا کەسێک نیو کاتژمێر کەمتر لە کەسێکیتر کاری
نەکردووە – ئەم ئاسۆ بەرتەسکە دەخرێتەالوە و کۆتایى پێدێت. پاشان چیتر پێویستییەک بۆ هەبوونى کۆمەڵگه لە دابەشکردنى بەرهەم و ڕێکخستنى ئەو بڕەى کە دەبێت لەالیەن کەسێکەوە وەربگیرێت، نامێنێتەوە؛ هەرکەسە و ئازادانە بەگوێرەى پێویستییەکانى بە�شى خۆى دەبات .سروشتى بەربەریئاساى کۆمەڵگه‌ى چین بۆ یەکەمجار و بۆ هەتاهەتایە لەناودەچێت .پێش مێژووى مرۆڤایەتى تەواودەبێت .هێزەکانى بەرهەمهێنانى چینى دەسەاڵتدار و فەرمانڕەوا کە بەدرێژایى هەزاران ساڵ بنیاتنراون ئێستا ریگایان بۆ کۆمەڵگه‌ى بێ چین ئاوااڵکرد کە دەوڵەت و کار دابەشکردن، گۆڕان بۆ ناپێویستى و زیادە .مرۆڤایەتى ئەو ئەرکە بە خۆى دەدات کە سروشت داگیر بکات، دەرگاکردنەوە لەبەردەم سەرسوڕهێنەرەکانى زانست و تەکنەلۆژیادا دەکاتەوە .لە زارى ئینگلزەوە“ ،حکومەتى کەسەکان بە کارگێڕى شتەکان جێگەى گیراوەتەوە”. هەروەها ترۆتسکى دەیخاتەڕوو کە “یەکجار کە مرۆڤ بەر هێزە ئەنارشییەکانى کۆمەڵگه‌کەى خۆى دەکەوێت ،مرۆڤ چیتر دەستدەکات بە کارکردن لەسەر خۆى ،لولەکى دڵۆپاندن و دەستکەوانى کیمیاگەر .یەکەمجار ،مرۆڤایەتى خۆى وەکو کەرەستەى خاو دەبینێت ،یان بەالیەنى زۆرەوە ،وەکو بەرهەمێکى فیزیکى و نیمچە-دەرونى تەواونەکراو .سۆسیالیزم ماناى خۆفڕێدانى زەرورەتە بۆناو ئازادى ،بەو مانایەى کە مرۆڤى ئەمڕۆ بە هەموو ناکۆکییەکانیەوە و نەبوونى هارمۆنیەتەکەیەوە ،ئەو ڕیگایە دەکاتەوە کە لەپێناو ڕەگەزێکى نوێ و بەختەوەرترى مرۆڤایەتیدایە” (لیۆن ترۆتسکى ،بەرگریکردن لە ئۆکتۆبەر). www.komelge.com
41
NO:34 -January 2019
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
وتـــار
خۆنیشاندان وەک جوگرافیایەک بۆ شاردنەوەی جەستەی ژنان
شارا تاهیر
(تا ئێستا ڕووی نەداوە لە تەئریخی میللەتا،
قەڵغانی گوللە سنگی کچان بێت لە هەڵمەتا)
پیرەمێرد
42
www.komelge.com
نێراندنی خۆپیشاندان :کورتەیەکی مێژوویی لە ئەدەبیاتی کوردیدا لە ئەدەبیاتی سیا�سی کوردیدا ،کەم چەمک هەیە هێندەی ناڕەزایی دەربڕین و خۆپیشاندان ڕەگەزێندرابێت ،بەو مانایەی کە هاتنەسەر شەقام پتر کردە و ئاکتێکی پیاوانە بووە و هەژموونی نێر تیایدا و بەسەریدا زاڵبووە .نێر یان پیاو تاکە داخوازیکاری گۆڕانکاریەکان بووە ،تەنها و تەنها ئەو خواستی هەبووە بۆ گۆڕینی دۆخەکان، وروژاندن یان قڵپکردنەوەی مۆدێلێکی جێگیر و نەخوازراوی سیا�سی .مێینە لە مارش و هەژان و هاتنە سەر شەقامەکاندا ئامادەییان نەبووە، پتر لە ڕیزی دواوەی خۆپیشاندانەکاندا بوون و فیگەرێک بوون پاسیڤ ،ئەگەرچی الی شاعیرێکی وەک (پیرەمێرد)پتر وەک ئارایشتێک بۆ ڕازاندنەوە، دنەدان و ترشوخوێکردنی کردەکە بەکارهاتوون، لێ بۆ ئەو خۆی�شی شۆک بووە و مەحاڵە کە ژن توانیبێتی ئاوەها بێتە سەر شەقام .شیکارکردنی کۆپلە بەناوبانگەکەی ئەو ،ئەوەمان پێ دەڵێت
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
کە هاتنی ژن بۆ ڕووبەڕووبونەوەی راستەوخۆ، جۆرێکە لە مەحاڵ ،چەشنێک نمونەی دەگمەن و بێوێنەیە لە مێژوودا کە بۆ یەکەمجارە ڕووبدات. سەرباری کۆپلە ڕەونەقدارەکەی پیرەمێرد بۆ ستای�شی ژن ،ئامادەبوونی و هەژموونی سینەی وەک قەڵغانی گوەلل لە هەڵمەتدا ،وەک ئەوەی لە کولتوری ئێمەدا بووە بە گۆرانیەکی میللی- نیشتمانی و (حەسەن زیرەک) بەردەوام لە جەژنی نەورۆزدا بیرمانی دەخاتەوە ،کەچی هەر دوو پاڵەوانە ئارەزووکراوە مێژووییە تراژیدیەکەی ئەو خۆپیشاندانە نێرن( :عەولە سیس) و (قالەی ئایشەخان) وەک دوو پاڵەوانی نێرینە و جەربەزەی بەناوبانگترین خۆپیشاندانی سیا�سی کوردی باشور لە مێژووی مۆدێرنی خۆیدا کە لە یادەوەریدا مابێتەوە ،مەبەست لە خۆپیشاندانەکەی بەر دەرکی سەرای سلێمانیە لە 6ی ئەیلولی 1930دا دژ بە ئینگلیزی ئیستیعمار و رژێمی عێراق .ئەو ڕووداوە مێژووییە بەجۆرێک دەنگی داوەتەوە و بۆتە ئیدیاڵ و کردارێکی چاولێکراوکە تەنانەت شاعیرێکی وەک (گۆران) یش لە دەقە بەناوبانگەکەیدا بەناونیشانی (قالە مرد) ،پیایدا هەڵداوە و گریاننامەیەکی بۆ نووسیوە. یەکێکی تر لە نمونە کالسیکیەکانی بوونی پیاو بە پێشڕەوی خۆپیشاندانەکان ،پاڵەوانە سەرەکیەکەی ڕۆمانی (ژانی گەل) ی ئیبراهیم ئەحمەدە بە ناوی (جوامێر) کە هەر خودی ناوەکەی هێمایە بۆ پیاوەتی و ئازایەتی .لەو کارە ئەدەبیەی ئەودا کە ساڵی 1956نووسراوە و کاردانەوەیەکە دژ بە هەژموونی ئیستیعمار، (جوامێر) بێمەبەست و بە شێوەیەکی خۆوەکیانە دەبێتە ڕابەری خۆپیشاندانەکە)وەک سیمبولێک بۆ فەزای گشتی) ،لەکاتێکدا ژنەکەی لەماڵەوە
(ماڵ وەک فەزایەکی تایبەتی) بەدەست ژانی مناڵبوونەوە دەناڵێنێت. هەر هەمان رۆمان لە تازەترین نیشاندانەوەیدا وەک فیلم کە (جەمیل رۆستەمی) بەنزیکەی زیاتر لە نیوسەدە لە باڵوبوونەوەی تێکستەکە ( )2007دەریهێناوە و ستایشێکی زۆر کراوە ،تیایدا نەک نەتوانراوە ئەم سترەکتورە نێرساالرانەیە بشاردرێتەوە ،بەڵکە ساتی بەریەککەوتن و یەکااڵبوونەوەکان بارگاوین بە بەهای نێرانە .لە تەواوی وێنە و گرتە خوێنگەرم و حەماسیەکاندا بۆ گۆرانکاری ،هەژموونی پیاو بەسەر فەزای گشتیدا وەک هێمایەک بۆ کردەی سیا�سی ،زۆر بە ئاسانی دەبینرێن .خودی گوتاربێژی خۆپیشاندانەکە لەسەر شانۆکە و تەنانەت ئەو جەماوەرەی چواردەوری�شی هەر پیاون ،چەپڵەلێدەر و هوتافکێشەکان بە زۆری پیاون .ئەوە پیاوانن کە لە پێ�شی پێشەوەی ئەو خۆپیشاندانەکەدان و زۆرترین ڕوبەری جوگرافییان داگیرکردووە. ژنەکان کە بە ژمارە زۆر کەمن و لە دوو گرتەی کورتدا وەک دایک دەردەکەون ،بێدەنگ و بێ چەپڵەلێدان یا سەندنەوەی هوتافەکان ،بە عەبا ڕەشەکانی بەریانەوە ،وەک تەنێکی سارد و ڕەقی بێ جوڵە ،بەتەنها چەند دروشمێکیان هەڵگرتووە و کەوتوونەتە پەناوپاسار یان ڕیزی دوای دواوەی خۆپیشاندانەکە وەک ئاکتێکی پێرفۆرمانس (کردەیەکی ڕۆڵگێڕانە). دیارە ڕاپەڕینی خوێندکارانی زانکۆ لە هەشتاکاندا دژ بە بەعس ،خودی ڕاپەڕینی ،١٩٩١ یەکەم ڕاپەرین لە دژی بەرەی کوردستانی و ناڕەزاییەیەک لەدواییەکەکانی تریش کە لە هەناوی ئەزموونی کوردیەوە هەلقواڵون (کۆمۆنیستەکان بۆ نمونە) ،هیچیان بەدەر نین لە هەژموونی www.komelge.com
43
NO:34 -January 2019
نێرساالری و نائامادەیی ژن وەک بکەرێکی ئەکتیڤ و خاوەن پرس ،لێ وەستان لەسەر ئەو وێستگانە دادەنێین بۆ نوسینی تر. ئەو چەند نمونەیە لە ئەدەبیاتی سیا�سی کوردیدا زۆر سانا بۆمان دەسەملێنن کە لە تەواوی خۆدیارخستن و پرۆتێستۆکاندا وەک کردەی کۆمەاڵیەتی و نیشاندانی ناڕەزایی ،مێینە بوونەوەرێکی زیادەیە .هەبوون و نەبوونی هیچ لە قەبارە و بە مەرامگەیشتنی خۆپیشاندانێک ناگۆڕێت و یەکااڵی ناکاتەوە .ناڕەزایەتی دەربڕین کردەیەکە نێرساالرانە ،مرۆڤی ناڕازی بەبەردەوامی نێرە ،ژن هەمیشە وەک پاشکۆ ،هەڵگری دەرئەنجام و ئەنجامەکانی ناڕەزاییەکانی نێرە و پتر لە فەزای تایبەتیدا نەک گشتی ،رۆڵی هەیە.هەربۆیە شتێکی سەیر نییە کاتێک دەبینین ژنە شیوەکارێکی وەک ڕۆژگار موستەفا هەست بە بێدەنگی وپاسییڤی ژن لە خۆپیشاندانەکانی سەرای ئازادیدا دەکات، وەک هەولێکیش بۆ زەقکردنەوە و بەرجەستە کردنی نەبوون و غیابی ژن لەو ئاکتە گەورەیەدا هەڵدەستێت بە دانانی چەند بوکەڵەیەک بە بەرگی کوردی ژنانەوە و دەیانگێڕێت بە ناو خۆپیشاندەرە پیاوەکاندا ،تا بڵێت ژن تەنها جەستەیەکی پاسیڤە و بۆ جوانکردن و ڕازاندنەوەی ئاکتەکانی پیاو بەکاردەهێنرێت. لەبەرئەوە پرسیارە کە تا ئێستا هاتنە سەر شەقام و خۆپیشاندانی ژن نەبۆتە ئاکتێکی کۆمەاڵیەتی و سیا�سی ئەوتۆ کە دەسەاڵتێک ناچار بکاتئاوڕ لە خواست و داواکانیبداتەوە! ئایا هۆکاری نەبوونی ژن بە ژمارە و هێزێکی کردەگی دەگەڕێتەوە بۆ گردنەبوونەوەی بڕێکی زۆر لە ژنانوەک یەکەیەکی هاودەنگ و یەکگرتوو تا بتوانن وەک کۆتەنێکی جەستەیی ،نمای�شی خۆیان 44
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
بکەن؟ یانئەوەی کە ژن نەیتوانیوە هاوشێوەی (سەرای ئازادی) ،فەزایەک بۆ خۆدەرخستن و خودپیادەکردن کە تایبەت بە خۆیان بێت، بخوڵقێنن دەرەنجامی داگیرکردنی ئەو جوگرافیا کۆمەاڵیەتی و فەزا گشتیەیە و تاپۆکردنیەتی لەالیەن پیاوەوە لەسەر خۆی؟ئایا گرفتەکە زیاترناگەڕێتەوە بۆ ئەو ڕاستیە سانایەی کە ژن وەک جەستە پتر شوێنی ماڵەوەیە ،جەستەیەکی مت و بێدەنگ و دیسپلینکراوە؟ تەنانەت لەو کاتانەیشدا کە دەردەکەوێت ناتوانێت بە کردە و گوتارەکانی وا لەوانی تر بکات بیبینن و بیبیستن؟ئایا دەرکەوتنی ژن بە مانا بۆردیۆییەکەی ،درێژکراوە و فۆتۆکۆپی ئەو ستراتیژە فێاڵویە نیە کە لە ستراتیژی میدیای مۆدێرن (بەتایبەتی تیڤی) دا بەکاردەهێنرێت :واتە جۆرێک لە خۆدەرخستن بە مەبەستی خۆشاردنەوە ،خۆپیشاندان بە مەبەستی خۆونکردن؟ 1بۆ ئەوەی زیاتر لە مەبەستەکەم نزیک ببمەوە و بتوانم شیکارێکی وردی ئەم پێوارو نائامادەبوونەی ژن لە خۆپیشاندانەکاندا بکەم ،لە �سێ گۆشەنیگای جیاوازەوە لێی دەروانم کە پتر وابەستەی تێزەکانی �سێ بیریاری جیاوازن، مەبەستم لە میشیل فوکو ،هانا ئارێنت و جودیث باتلەر.
میشێل فوکو
1ژن وەک جەستەیەکی دیسپلینکراو :دیدی میشێل فوکۆ
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
میشێل فوکو ل ه نوسینه‌كانیدا (بەتایبەتی چاودێریکردن و سزادان ،)2بە گشتی وا باس له ت کە بەبێ سزادانێکی جه‌سته‌ی دیسپلینكراودەکا کردەگیانە ،بێ پڕۆسەی ئەشکەنجەدانێکی ئاشکرا لەبەر چاوی خەڵکیدا ،تەکنیکێک هەیە پێشوەخت ملکەچ و ڕامیکردووە .لەبری ئەوەی هێزێکی سزادەری یاسایی یان پۆلی�سی لێپرسینەوە ئەشکەنجەی بدات ،خۆی و بەها هەڵگیراوەکانی ناو خۆی ،فانتازیە کۆمەاڵیەتیەکانی ،بوونەتەوە بە سانسۆر بەسەریەوە .جەستەی دیسپلینکراو تەواوی سیفات و خاسیه‌ته‌كانی ل ه كۆمه‌ڵگه‌وه و ل ه ڕێی پرۆسه‌یه‌كی فەرهەنگی/دەروونی، کە مه‌به‌ستەکەی تەنها و تەنها دیسپلینكردنه، وه‌رده‌گرێت ،هاوكاتیش خۆی به‌به‌رده‌وامی خه‌ریكی دیسپلینكردنی خۆیه‌تی تا له‌و سنوور و چوارچێوه‌ی ه ده‌رنه‌چێت ك ه كۆمه‌ڵگ ه بۆی داڕشتوه .به‌مانایه‌كی تر ،ئه‌م جۆر ه ل ه جه‌سته، خۆی ل ه ڕێی دیسپلینكردن و ڕامكردن و كۆنترۆڵكردنی خۆیه‌وه ،بەچاوپۆشین لەوەی چ سترەکتورێکی پانۆپتیکییانەی لەپشتە ،ئاكتیڤانه به‌شدار ه ل ه چه‌وساندنه‌و ه و ژێرده‌سته‌کردنی خۆیدا .ئەوەی کە لە جەستەی دیسپلینکراودا گرنگە خۆسانسۆرکردن و خودچاودێریکردنە بە پێی ویژدان و بەها و نۆرمە باوەکان ،واتە مرۆڤ بە ویژدانی خۆی ،لێ بەو بەهایانەی�شی کە لەالیەن کۆمەڵگەوە تێیدا چێنراون ،خۆی خۆی ڕامدەکات. لەوەیش گرنگتر ،پۆلێنکردنیەتی لە شوێنی بۆدیاریکراودا تا هەمیشە لە ژێر چاودێریدا بێت و لێی دەرنەچێت (جا خەستەخانە بێت ،کارگە یا خوێندنگە ،خێزان و دەزگای سەربازی یا زیندان
بێت) .ئەم جۆرە لە جەستە ،ئاکتیڤانە بەشدران لە ئەشکەنجەدان و بێنرخکردنی خۆیاندا ،لە ڕێی خۆدیسپلینکردن و خۆ کۆنترۆڵکردن و باوەڕنەکردنیانەوە بە خۆیان وەک جەستەیەکی ئازاد. جەستەی دیسپلینکراو (بێگومان لێرەدا ئێمە مەبەستمان لە ژنە) جەستەیەکە پابەندی کات و شوێنگەلێکی سنوردارە ،ملکەچی شێوازێکی دیاریکراوە لە دانیشتن و هەڵسوکەوتکردن لە مەجلیس و بۆنە کۆمەاڵیەتیەکاندا ،پۆشینی بەرگی تایبەت و زیاتر ئامادەبوونی لە هەندێک ژوور و جوگرافیای تایبەتدا (موبەق یان ژووری نووستن، سەرکانی ،سەیرانی خێزانی یا پرسە و بۆنە ئاینیەکان بۆ نمونە). جەستەی دیسپلینکراو خۆی وا ڕاهێنراوە کە نابێت لەو شوێن و فەزا گشتیانەدا ئامادە بێت کە وەک بەهای کۆمەڵگە بۆ هەبوونی ئەوی ژن ئارەزووکراو نین :ژووان ،یانەی خواردنەوە، مەلەوانگەکان یان کافیتێریا و چایخانە و چێشتخانە و سینەماکان. بۆ ئەوی ژن ،کاری نەکردەیە لە هەندێک کاتیشدا ئامادەگی هەبێت :بۆ نمونە شەوان بچێتە دەرەوە ،یان لەکاتی خوێندن بەدواوە دەبێت یەکسەر بیتەوە ماڵێ ،کە میوانێکی غەریبە هات، لەو کاتەدا خۆی دەرنەخات و نادیار بێت. بەکورتی ،لەبەر رۆشنایی تێزەکەی فۆکۆدا بۆ دیسپلینکردن و هێنانەوەی نمونەی چەمکی پانۆپتیک (چاودێریکردنی هەمووان)3لەالی (جێرمی بینتام) ،دەکرێت بڵێین جیهانی ژن لە کولتوری کوردیدا جیهانێکی نیمچە بازنەییە و لە
2جەستەی ژن لەنێوان فەزای تایبەتی ،گشتی و خۆدیارخستندا:دیدی هانا ئارێنت
3ڕەهەندە (پێرفۆرمانس) نواندنیەکانی جەستە/زمان :دیدی باتلەر
www.komelge.com
45
NO:34 -January 2019
هەموو الیەکەوە دیارە ،بەجۆرێک تەالرسازی بۆ کراوە ،کە لە هەموو پنتێکەوە دەبینرێت ،بە هەر کوێیەکدا گوزەر بکات دەناسرێتەوە ،لە هەموو چرکەساتەکاندا چاوی لەسەرە و هیچ شانسێکی ئەوتۆی بۆ خۆدەرخستن و کردارنواندن لە فەزای گشتیدا نیە ،بە مەرجی کەم کەم و دانسقە نەبێت .ئەو دیسپلینکراوە ،واتە بەبەردەوامی چاودێریکراوە ،بەبێ ئەوەی خۆی بزانێت کێ و چی چاودێری دەکەن یا ئەوەی کە بتوانێت چاودێری چاودێریکەرەکانی بکات. دیسپلین لێرەدا واتە تۆ لەناوەوە سنوورەکانت لەالیەن دەسەاڵتێکی نادیارەوە بەزێنراون کە بەبێ ئەوەی سزای جەستەییت بدەن ،پێشوەخت ناچاریانکردوویت پابەندی هەندێک یاسا و ڕێسای کۆمەاڵیەتی و دەزگایی ببیت ،چونکە هەمیشە لە ژێر چاودێریدایت .بەکوردی ،فشار و چاودێریەکە لە فۆرمی ئەشکەنجەی جەستەییدا نەماوە ،بەڵکە جۆرێکە لە کۆنترۆڵکردنی نائاگایی. بۆ تاوتوێکردن و تیشکخستنە سەر ڕەهەندەکانی جەستەی ژن وەک جەستەیەکی تایبەت( ،)Privateبە شێوەیەکی سەرەکی پەنا دەبەمە بەر تێزەکەی هانا ئارێنت دەربارەی فەزای خۆدەرخستن یان خۆنیشان.
سەرەتا گرنگە بزانینکە ئارێنت هیچ کاتێک جێندەری وەک پرسێکی سیا�سی تیۆریزە نەکردەوە ،ئەمە جگەلەوەی کە هیچ کام لە ئیش و نوسینە گەورەکانی باس لە کێشەکان، مافەکان و سەربەخۆیی ژن بە جیا لە پیاو ناکەن .بەاڵم لەگەڵ ئەم ڕاستیەشدا،کتێبە بەناوبانگەکەی(هەلومەرجی مرۆڤ) بۆتە جێی مشتومڕی زۆرێک لە فێمێنیستەکان و چەندەها نوسینیان لەسەر نووسیوە ،ئەمە سەرباری ئەوەی کە شیکاری جیاوازی فێمێنیستییانەی�شی -وەک هەوڵێک بۆ تێگەشتن لە بێدەنگی و نەبوونی تیۆری جێندەری لە بیروبۆچوونە سیاسیەکانی ئارێنتدا – بە دوای خۆیدا هێناوە. بە حەوت ساڵ دوای کتێبی بنەماکانی تۆتالیتاریزم ،کتێبی هەلومەرجی مرۆڤ لە ساڵی ١٩٥٨دا چاپکراوە .ئەم کتێبە تایبەت و دانسقەیەی ئارێنت وەک تیۆریستێکی سیا�سی ،پتر دەسپێکێکە بۆ تیۆرییە فەلسەفی و مێژووییەکانی. لە کتێبی (هەلومەرجی مرۆڤ)4دا ،هانا ئارێنت باس لە دوو جۆر فەزا دەکات کە ئەوانیش (فەزای تایبەت) و (فەزای گشتی)ین ،وەکچۆن هاوکات باس لە دوو جۆر جەستەیش دەکات کە بریتین لە جەستەی تایبەت ( )Privateو جەستەی گشتی (.)Public ئارێنت دەڵێت بە سیاسیبوون و ژیاندنی دۆخی دەوڵەت /شاردا مانای ئەوەیە کە هەموو شتێک لە ڕێی ووتە و باوەڕپێهێنانەوە بڕیاری لێدەدرێت نەوەک لە ڕێی بەکارهێنانی هێزو توندوتیژییەوە. بە مانا گریکییەکەی بەکارهێنانی توندتیژی بۆ فشار خستنەسەر و زاڵببون بە سەر خەڵکدا،
4 هانا ئارێنت
46
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
Hannah Arendt:Människans villkor, Översättare: Joachim Retzlaff, Bokförlaget .2017 Daidalos
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
لە بری باوەڕپێهێنانیان لە ڕێی ووتوێژەوە کۆمەڵە شێوازێکن کە دەگەڕینەوە بۆ دۆخی مرۆڤ بەر لە سیاسیبوونی واتە بۆ ئەو دۆخەی لە ناو ماڵ و خێزاندا ک لە ڕێی توندوتیژییەوە لە الیەن گەورەی ماڵەکەوە. جەستە خۆی دابەشە بە دوو بەشەوە بەشێک کە گشتییە ئەوەی کە ووتەو کردارە ،بەشەکەی تریش کە سێکسوێل و ڕەنجدەرو ،فێمینە ،بێگانە، بێدەنگ دەناسرێتەوە و پەیوەستە بە بەشە تایبەت و فەزای بەر لە سیاسەت و سیاسەتبوون ،ئەوەی کە پەیوەستە بە دۆخی ماڵ و خێزانەوە. جیاکردنەوەی فەزای تایبەت لە فەزای گشتی ،یان ڕاستتر بواری کۆمەاڵیەتی لە بواری سیا�سی وا لە شەپۆلی دووەمی فێمێنیزم دەکات کە ئارێنت بە نێرساالر و دژە فێمێنیست ناوببەن، زۆر بەتایبەتییش نوسەرێکی وەک (ئادریان ڕیتچ) کتێبی هەلومەرجی مرۆڤ وەک تراژیدیای هزروئەقڵی مێینە دەبینێت کە بە ئایدۆلۆژیای پیاو ئاودراوە .بەاڵملە الیەکی ترەوە فێمێنیستە ئیتاڵی و فەڕەنسیەکان ،بە تایبەتی (ژولیا کرستیڤا) و (ئەدریانا کاڤاریرۆ) ،تیشک دەخەنە سەر دوو چەمکی وەک (ژیان ،لەدایکببون) لە ئیشەکانی ئارێنتدا و پێیانوایە ئەم چەمکانە بەشدارییەکی گرنگ و شۆڕشگێڕانەی ئارێنتنلە توێژینەوەی فێمێنیستیدا. هەردوو کریستیڤا و کاڤاریرۆ جەختدەکەنە سەر بە�شی پێنجەمی کتێبی هەلومەرجی مرۆڤ، ئەو بەشەی کە باس لە کردار و دەستپێکردنەوەی نوێ دەکات .ئەمان ئەم بەشەی کتێبەکە وەک پاشخانێک دەیبینن بۆ بزوتنەوەی فێمینیزم ،بە ڕادەیەک کەدەگەنە ئەو دەرئەنجامەی کە ئارێنت نەک تەنها بە نوسەرێکی فێمینیست بزانن ،بەڵکو
ئاماژە بەوەیش دەدەن کە ئە بۆ خۆی فێمنیستێکی دانسقە و بەهرەداریشە .تەنانەت دواتریش، فێمێنیستە پۆست مۆدێرنەکان جەختدەکەنەوە سەر چەمکی کردار ( )actو ئاخاوتن()speech ودەڵێن کە ئارێنت پێشەنگی فێمێنیستەکانە. باسکردنی ئەو پاشخانە مێژوویە دەربارەی کتێبی (هەلومەرجی مرۆڤ) بۆ ئەوە بوو تا بەرچاوڕوونیەکمان هەبێت لەسەر کاردانەوەکان بۆ بوونی ئەو دوو ئارێنتە :ئارێنتێکی گوایە نێرساالر و ئارێنتێکی فیمێنیست. فەزای گشتی بە ڕای ئارێنت فەزای گشتی بریتیە لە هەموو شتێک کە لە بەردەم گشت یان جەماوەردا دەردەکەوێت ،بە جۆرێک کە بتوانرێت ببینرێت و ببیسترێت ،واتە توانای خۆدەرخستنی هەرشتێک کە بکرێت هەم لە الیەن خەڵکانی ترەوە وە هەم لە الیەن خۆشتەوە وەک نمایشکارێک ،ببینرێت و ببیسترێت. گەر ئەو ڕاستیە بە هەند وەربگرین کە هەقیقەت لەو کاتەدا دروستدەبێت کە تۆ وەک سوبێکت پێویستە ببینرێت و ببیسترێت ،ئەوا دەبێت بزانین هەموو ئایدیاو تەنانەت هەست وسۆزەکانیش ئەو کاتە دەبن بە بەشێک لە هەقیقەت کە لە فۆرمە تایبەتی و تاکە کەسیەکەی خۆیان دادەبڕدرێن و دەبن بە بەشێک لە گشت ،واتە دەچنە فۆرمێکەوە کە بۆ خۆدەرخستن و نمایشکردن گونجاو بن. ئارێنت دەڵێت(( :ئامادەبوون و بوونی ئەوانی تر بۆ ئەوەی ئەو ئاکت و دیمەنە ببینن کە ئێمە دەیبینین، ئەو ئاخاوتن و قسانە ببیستن کە ئێمەیش دەیبیستین ،لە هەقیقەتی خۆمان و ئەو جیهانەیش دڵنیامان دەکاتەوە کە تیایدا دەژین)). www.komelge.com
47
NO:34 -January 2019
ئارێنت پێوایە کە فەزای گشتی واتە بوونی فەزایەکی هاوبەش لە نێوان مرۆڤەکاندا کە دەکرێت لە یەکیان نزیکبکاتەوە ،وەک چۆن دەشێت ببێتە هۆی دوورکەوەتنەوەیشیان لە یەکتری.ئەو دەڵێت :پێکەوە ژیان لە جیهاندا بە شێوەیەکی سەرەکی بریتییە لە جیهانێک لە شت لە نێوان ئەوانەدایە کە پێکەوە دەژین ،هەر وەک چۆن مێزێک دەکەوێتە نێوان ئەو کەسانەی کەلە دەوری کۆبوونەتەوەو دانیشتوون .جیهان بە مانای (لە ناو – نێوان) دێت ،کە هەم لێکمان نزیکدەکاتەوە وە هەم لە یەکتریشمان دووردەخاتەوە. گەر ئێمە ئەم تێزەی ئارێنت بە هەند وەربگرین کە هەموو هەستکردنی مرۆڤ بە هەقیقەت دەوستێتە سەر خۆدەرخستن و بوونی فەزایەکی گشتی کە تیایدا کێشەکان و شتەکان لە ژوورە تاریک و داخرواەکاندا بهێنیتە دەرێ و بیانخەیتە بەر ڕووناکی و بەرچاوی ئەوانی تر تا بتوانن بیبینن و بیبستن ،ئەوا ئەو شتانەی کە فەزای گشتی بە گرنگ و پەیوەست بەخۆیەوە نازانێت ،وەک خۆی لە بەرگ و فەزا تایبەتیەکەیدا دەمێنیتەوە و نایەتە دەرێ. فەزای تایبەت بەراود بە فەزای گشتی ،ئارێنتفەزای تایبەت و مانای زاراوەی (تایبەت) بەوە پێناسە دەکات کە بریتیە لەژیاندنی ژیانێکی تەواو تایبەت بە واتای نەبوون و لەدەستدانی هەموو شتە جەوهەریەکانی ژیانێکی ڕاستەقینە :واتە بێبەشبوون لەو ڕاستیەی کەلە بینین و بیستنت لە الیەن ئەوانی ترەوە دێت ،بێبەشبوون لە پەیوەندیەکی بێالیەن و بابەتیانە ( )objektiveلەگەڵیاندا کە لە پەیوەندی و جیابوونەوە لە گەڵیاندا لە جیهانێکی 48
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
هاوبەشەوە دێت :بێبەشبوون لە دەستکەوتنی شتێکی جەوهەری تر و بەردوامتر لە ژیان خۆی. تایبەتمەندێتی ژیانی تایبەتی ،واتە نەبوونی ئەوانی تر لە ژیانتدا ،سەبارەت بە ئەوانی تریش ،چونکە لە ژیانیاندا مرۆڤی تایبەت دەرناکەوێت ،هەر بۆیەبوونی�شی نیە و نابێت ،هەرچیەکیش بکات و بڵێت لە دەرەوەی گرنگی و کاریگەری ئەوانی ترە، ئەوەش کە بۆ ئەو گرنگە نابێتە جێی سەرنج و بایەخی ئەوانی تر. ئارێنت پێوایە کە نەبوون و بێبەشبوون لەو پەیوەندییە بابەتییە لەگەڵ ئەوانی تردا کە بۆخۆی دەبێتە گەرانتتیەک بۆ بوونی هەقیقەتێک و دانپیانانی لە الیەن ئەوانەوە ،دیاردەی گۆشەگیریی و (تەنیاکەوتن) دروستدەکات. بەڕای ئەو ،کە هەرچەندە بناغەکانی جیاوازی لە نێوان فەزای گشتی و فەزای تایبەتیداشانیان داداوەتە سەرجێگە و پێگەی هەر یەک لە :پێویستی و ئازادی ،بێمانایی و بەردەوامی دواجاریش شەرم و شەرەف ،لێ بە هیچ جۆرێک ئەوە ڕاست نییە کە تەنها شوێن و پێگەی شیاو بۆ پێداویستی و بێمانایی و شەرم لە فەزای تایبەتدا بێت .چونکە یەکێک لە مانا سەرەکییەکانی بوونی ئەم دوو فەزایە ئەوەیە کە ئەو شتانەی پێویستیان بە شاردنەوە هەیە بشاردرێنەوە لە کاتێکدا ئەو شتانەی کە پێویستیان بە دەرخستن و بەگشتیکردن هەیە ،دەبێتئەگەر بوونیان هەیە ،دیاربخرێن .ئەو ئاماژە بۆ سیفەتی (چاکە) لە ئایینی مەسیحیدا دەکات و دەڵێت: یەکێک لەو کردارانەی کە مەسیح فێریکردووین ئەوەیە کە مرۆڤ هەر چاکەیەکی کرد بۆ خۆی هەڵبگرێت و لە ناو کۆمەڵدا با�سی نەکات ،چونکە ئەو کاتەی باست لە کردە و ئیشێکی چاک لە ناو خەڵکدا دەکەیت ،ئیدی کارەکە باشیەکەی خۆی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
لە دەست دەدات(ئەڵبەتە ئەمە لە کۆمەڵگەی ئێمەشدا بە مانا ئایینیەکەی هەرباوە کە دەڵێت گەر دەستی ڕاست چاکەی کرد با دەستی چەپت پێی نەزانێت) .کەواتە زۆر گرنگە بزانین کە هەندێك لە کارو کردەوەی مرۆڤ دەبێت بشاردرێنەوە و نەیەنە بەر ڕووناکی. فەزای خۆنیشاندان/دەرخستن ئارێنت دەڵێت :جەستە ناکەوێتە ناو بۆشاییەوە ،بەڵکو لە پەیوەندی لەگەڵ ئەوانی تردا فەزاو بۆشاییەکی نوێ دروستدەکات،خودی ئەو فەزا نوێیەیش بە (فەزای خۆدەرخستن) ناودەبات .بە ڕای ئەو فەزای خۆدەرخستن ئەو کاتە دێتە ئاراوە کە هەرکات کۆمەڵە پیاوێک لە دۆخی ووتاردان و کردارکردندا کۆببنەوە .گەروەک ڕاڤەیەکی سەرەتایی ،ئەو دابەشکردنانەی ئارێنت دەربارەیکەرتکەرتبوونی بوار یان فەزای کۆمەاڵیەتی بۆ بەشداری ژنانی باشوور لە خۆپیشاندانەکاندا بەکاربهێنین ،ئەوەی یەکسەر بە خەیاڵماندا دێت ئەوەیە کە هێشتا پر�سی ژن وەک ئایدیا یان وەک هەستێکی مرۆیی نەیتوانیوە لە بەرگە تایبەت و تاکە کەسیەکەی چەند ژنێکی ئاکتڤیست و خەمخۆری پر�سی ژن بێتە دەرێ و ببێتە فۆرمێک بۆ خۆدەرخستن تاوەکو ئەوانی تر بیبینن و بیبیستن .تەنانەت ئەم پرسە نەبۆتە ئاکتێکیش کە ژن بۆ خۆی وەکو گشت بتوانن خۆیان ببینن و ببیستن .واتە ژن نە وەک خۆی بوون و ئامادەگی تەواوی هەیە وە نە پیاویش (وەک جەماوەر) بوونی هەیە تا ئەو دڵنیاییە بداتەوە ژن ،کە ئەو جیهانەی ئەو با�سی لێدەکات (مەبەستم جیهانێک کە پیاو خوڵقاندویەتی تیایدا بە ناشرینترین شێوە توندوتیژی بەرامبەر بە ژن
بەکاردەهێنێت) وەک هەقیقەتێکی کۆمەاڵیەتی و سیاسییش بوونی هەیە .ئەمەش دەمانخاتە بەردەم ئەو ڕاستییەی کە پر�سی ژن تەنانەت الی ژن خۆی�شی هێشتا لە بەرگە تایبەتیەکەیدایە و نەبۆتە هەقیقەتێک کە بتوانێت خۆی بسەپێنێت ،هەر بۆیە دەبینین لە گردبوونەوەو خۆپیشاندانەکانی ژندا لەمەڕ توندوتیژی دژ بە ژن ،ژمارەی ئەو ژنانەی کە دێنە سەر شەقام زۆر زۆر کەمە و چارەکێکی ئەو هەموو زوڵم و سووکایەتی و کوشتن و بڕینە نیە کەلە کۆمەڵگەی کوردیدا بەرامبەر بە ژن پیادەدەکرێت.ئەوانەی دێنە سەر شەقام ،زیاتر وەک سێبەر و خەیاڵی جەستەی ژن دەردەکەون و هیچی تر. بەکورتی ،بە ڕای ئارێنت جەستە بە تەنیا ناکەوێتە ناو فەزاوە ،بەڵكو لەگەڵ ئەوانی تردا دەتوانێت فەزایەکی نوێ دروستبکات ،ئەو فەزا نوێیەش کە دروستدەبێت دەبێتە نێوەندێک بۆ ئەوانەی کە پێکەوە ئاکت دەکەن .ئەوەی کە شوێن و فەزای گشتی دروست دەکات هاوپەیمانبوونە نەک پارچەپارچەبوون و لێکهەڵوەشاوی. بە بۆچوونی باتلەر باسکردن لەوەی کە بیر لە خودنیشاندان ،نواندن یا ڕاپەڕاندن بکەیتەوە بەتەنها ئەوە ناگرێتەوە کە قسەبکەیت و بدوێێت، بەڵکو ڕاستەوخۆ جەستەیش دەکەوێتە جوڵە و کردار دەنوینێت .بەو مانایە نا کە جەستە کورتبکرێتەوە بۆ زمان ،بەڵکو واتای زمان خۆی هەڵقواڵوی جەستەیە و لەوەوە دەپژێت .ئەوەی کە دەئاخڤێت و قسەدەکات هاوکات جەستەیەکی کردارنوێنیشە :جەستەیەکە ئاکتیڤ لە دۆخی کردارنواندندا. لە کتێبە بەناوبانگەکەیدا بە ناونیشانی www.komelge.com
49
NO:34 -January 2019
باتلەر
جێندەری تەواونەکراو( )Undoing Genderدا باتلەر دەنووسێت((:هەر کات دێمە سەر ئەوەی لەسەر جەستە بنووسم ،کۆتاییەکەی بە زمان تەواو دەبێت.))5ئەمە مانای وایە کە هەرچی گفتوگۆ و مشتومڕێک (وەک زمان) لەسەر جیاوازی جێندەری درووستبوووە ،جیاوازی جێندەری وەک جۆرێک لە بەهای جێگیر (نۆرماتڤ) هاوکات جۆرێک لە کرداری (پێرفۆرماتڤ) ی�شی بە دوای خۆیدا هێناوە کە دەرەنجامەکانی کاریگەرییان لەسەر جەستە خۆی�شی هەبووە :جا یا توندوتیژی، بێزراندن ،ئەشکەنجە و القەکردنی لێکەوتۆتەوە، یا قبوڵکردنێکی کرداریانە و ڕەوایەتی دان پێی کە ئەمانە هەر هەموویان کردارن و بە جەستە و لەسەر جەستە ئەنجام دەدرێن ،ئەمەش جەوهەری گرفتەکەیە الی ئەو :تێکەڵبوونی جەستە و زمان پێکەوە وەک دوو دیوی یەک دراو کە پێرفۆرمانس (نواندن ،نمایشکردن یا ڕاپەراندنە) دژ بە نۆرماتڤ (بەهای جێگیر ،وێنەی پێشوەخت یا چاوەڕوانیە کۆمەاڵیەتیەکان). سیاسەت بۆ ڕەگەزی مێ یان ئەوەی کە بە جێندەر دەناسرێت وەک چەمک ،الی باتلەر ئەو چرکەساتەیە کە ئیدی مێینە قۆناغی بەهای جێگیر (نۆرماتڤ) ی تێپەراندووە و ئاکت دەنوێنێت و
”Every time I try to write about 5 the body, the writing ends up being about ”.language
50
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
نمایش دەکات ،واتە ڕادەپەڕێت و ئاکتیڤ و چاالکە نەک پاسیڤ و مردە و مت. بەکورتی ،بەڕای باتلەر ئەوەی کە ناهێڵێت ژن وەک بوونەوەرێکی نۆرماتڤ لە ئاستە کۆمەاڵیەتی یان فەزا تایبەتیەکەیدا (کە ماڵە ،خزمەتکردنی مناڵ و پیاو و چێشتلێنان و جلشتن و شووکردن و پەروەردکار و … هتدە) بمێنێتەوە ،تەنهاو تەنها هاتن و بوونیەتی بە بەشێکی کردە و چاالک لە بونیادێکی پێرفۆرماتڤ کە چ جەستە و چ زمان یەکتری تەواودەکەن ،هاوشێوەی ئەو دوو چەمکەی ئارێنت کە لەسەرەتاوە باسمان کردن: کردار و وتە یا ئاخاوتن پیکەوە وەک تەواوکەری یەکتری و خوڵقێنەری ئەو کەشەی وا دەکات ژن بەشدارێکی چاالکی فەزای گشتی بێت ،نەوەک لە فەزای تایبەتدا بخنکێت. دەرەنجام :مانەوە لە جیۆگرافیایەکی تۆقێنەردا یەکێک لە ئەفسانە جێندەریە زۆر باوەکانی کۆمەڵگەی کوردیبۆ ژنبریتیە لە زیاتر چەسپاندنی ئەو باوەڕە نۆرماتڤەی کە دەڵێت :ماڵەوە (وەک فەزای تایبەتی) شوێنێکی ئارام و پڕ دڵنیاییە بۆ ژنان ،لێ دەرەوە (فەزای گشتی) پڕە لە مەتر�سی و جیۆگرافیایەکە تۆقێنەر و کوشندە بۆ ئەوان: دارستانێکە پڕ لە گورگ و دەستبۆبردن و القەکردن و سوککردنیان. کۆی قسەکردنی منیش لەم وتارەمدا شکاندنی ئەم دۆگمەیە ،لێدانە لەو وێنە زۆر باوەی کە (ماڵ) بۆ ژن وەک بەهەشت و جێگەیەکی پڕ لە هارمۆنی و کەشێکی جێگیری خێزانی دەبینێت. هەر لەسەرەتاوە و لەبەر ڕۆشنایی تێزەکەی (فوکو) دا بۆ چەمکی دیسپلین ڕوونمکردەوە کە ئافرەت لەماڵەوە چەپێنراوترە و کۆتکراوتر.
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
ئەفسانەی پیرۆزی فەزای تایبەتی وەک جوگرافیایەکی ئاڵتوونی و پڕ لە ئارامی هیج نیە جگە لە قەفەز و جوگرافیایەکی تۆقێنەر کە ژن تیایدا بەس خۆی دەخوات و سات لە دوای سات تیایدا بچوکدەبێتەوە و بێ هیچ بەشداریەک لە ژیان و پرسە سیاسی و کۆمەاڵیەتیەکاندا زیاتر و زیاتر دیسپلیندەکرێت. ئافرەت لەماڵەوە لە چەند پنتێکی جوگرافی داخراودا نەبێت کە (ژوور) ە و هیچ جیاوازیەکی نیە لە کونج و ژووری زیندان ،هیچی تری نیە، هەربۆیە وا دەردەکەوێت کە زۆر چوست و چاالک و ئاکتڤ بێت ،لەکاتێکدا زۆر پاسیڤە وەک چاالکی هزر و چاالکی جەستەیی و ئاخاوتن خۆی�شی .ئەوەی کە وادەکات ئافرەت لە ماڵدا (وەک فەزای تایبەت) کردە و ئاکتڤ ببینرێت ،بچووکی ڕووبەرەکەیە نەوەک ئاستی کردار و داهێنانەکانی ئەو .پاشان لە
پشت ئەم وێنە ستریۆتایپەوە گوتارێکی تری نێرانە هەیە کە دەیەوێت لەبیرمان بباتەوە ژنان لە ماڵەوە زیاتر دووچاری توندوتیژی دێن تا دەرەوە ،گەر لە دەرەوە توانجێکیان لەسەر شەقام لێ بدرێت ،لە ماڵەوە بە کردار لە جەستەیان دەدرێت ،گەر لە دەرەوە لە ئیشەکەیان بە پارە بێت و مووچەیەکیان هەبێت وەک سەربەخۆیی ئابووری ،لە ماڵەوە وەک کەیبانوو بە بێ بەرامبەرە و مایەپووچ، گەر لە دەرەوە بتوانن لە کایەیەک لە کایەکاندا بخوێنن و گەشە بکەن ،ستاتوس و پلەوپایەیەک درووستبکەن ،ئەوا لە ماڵەوە هەر لەو دۆخەی خۆیاندا دەمێننەوە و ناچارن بۆ هاودەنگی خۆیان بارێکی تر بۆ سەر شانی خۆیان زیادبکەن: مناڵدروستبکەن. وەک دەبینین ،ئەفسانەی پیرۆزی فەزای تایبەتی وەک جوگرافیایەکی ئاڵتوونی و پڕ لە ئارامی هیج نیە جگە لە قەفەز و جوگرافیایەکی تۆقێنەر کە ژن تیایدا بەس خۆی دەخوات و سات لە دوای سات تیایدا بچوکدەبێتەوە و بێ هیچ بەشداریەک لە ژیان و پرسە سیا�سی و کۆمەاڵیەتیەکاندا زیاتر و زیاتر دیسپلیندەکرێت. بەاڵم لێرەدا پرسیارێکی تر دێتە پێ�شێ :بۆچیژنان خۆیان بەو هەموو رێکخراوەیشەوە کە بە ناوی ژن و ئافرەت و خوشکانەوە کردوویانەتەوە، خاوەنفەزایەکی گشتی نیین بۆ خۆیان وەک ژن کە تیایدا بتوانن پرسە کۆمەاڵیەتییەکانی خۆیان بکەنە ئەجێندایەکی سیا�سی ،کە بتوانن ئاکت بکەن و پێرفۆرمانس بن؟ بە ڕای من ڕێکخراوەکانی ژنان دەکرێت وەک پنتێکی جوگرافی دوور لە دیوارەکانی ماڵ وەک فەزایەکی گشتی ببینرێت ،بەاڵم کۆبوونەوەی هەندێ ژن لە فەزایەکی وەک ڕێکخراوی ژنان بە www.komelge.com
51
NO:34 -January 2019
ڕێکخراوەکانی ژنان دەکرێت وەک پنتێکی جوگرافی دوور لە دیوارەکانی ماڵ وەک فەزایەکی گشتی ببینرێت، بەاڵم کۆبوونەوەی هەندێ ژن لە فەزایەکی وەک ڕێکخراوی ژنان بە ناوە جیاجیاکانیەوە نەیاتوانیوە ژن وەک جەستە لە دۆخە پاسیڤ و تایبەتەکەی خۆیاندا دەربێنن بەلکو بە پێجەوانەوە ئەو ژنانە ئاکتیڤانە ئیش لە سەر بە تایبەتکردنی دۆخە
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
سەر بە تایبەتکردنی دۆخە پاسیڤەکەی ژن دەکەن بە خۆ مەاڵسدانیان لە پشت پیاوی سیاسیەوە. ئیشکردنیان لەسەر دابڕینی کێشەی ژن لە خودی خۆی وەک بەشێکی سەرەکی و گرنگی ملمالنێکەی لەگەڵ پیاو ،بینینی بە تەنها وەک ئۆبێکتێکی ڕووت ،وەک سپەیسێکی بێ سنوور کە پیاو تەواوی کار و کردەوەکانی خۆی تێدا ئەنجامدەدات یەکێکە لەو بەربەستە گەورانەی کە بەدرێژایی ئاگایی و ڕاچڵەکینی هۆشیاری فێمینیستی نەیهێشتوە وێنەکە بەتەواوەتی ببینێت :مەبەستم پەیوەندیە دیالەکتیکی و تەواوکەرانەکەی نێوان ژن و پیاوە لە ملمالنێکەدا. زاڵترین گوتار بۆ ڕەخنەکردنی هۆشمەندیی پەتریارکی و سەردەستە بوونی پیاو هەر ئەو تەکنیکە الوازە بووە کە پێی وایە دەبێت هەموو تانە و لۆمەکان ئاڕاستەی پیاو بکرێن ،کە ژن دیسان بەمەیش خۆی بەدەستی خۆی ،کارایی و بەشداری خۆی لە ملمالنێکە سڕکردووە و دیسان بۆتەوە بە تەماشاچیەکی پاسیڤ .ئەو کاتەی کە تۆ بەس پەنجەی تاوان بۆ پیاو ڕادەکێشیت ،کە تاوانەکان بەرامبەر بە مێیینە بەتەنها دەخەیتە ئەستۆی ئەو، ئیدی خەونێکی گەورەی ئەوت بەدیهێناوە کە بە هیچکردنی خۆتە وەک ژن.
پاسیڤەکەی ژن دەکەن بە خۆ مەاڵسدانیان لە پشت پیاوی سیاسیەوە. ناوە جیاجیاکانیەوە نەیاتوانیوە ژن وەک جەستە لە دۆخە پاسیڤ و تایبەتەکەی خۆیاندا دەربێنن بەلکو بە پێجەوانەوە ئەو ژنانە ئاکتیڤانە ئیش لە 52
www.komelge.com
سه‌رچاوهhttp://cultureproject.org.uk/ : /kurdish/xopishandan-shara-tahir
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
وتـــار
پێكه‌وه ژیانی دیموكراتیانه‌ی گه‌الن و ئه‌رك و مافه‌كانی
سه‌ردارستار
به�شی سێهه‌م(كۆتایی) ئه‌ركه‌كانمان له‌پێناو پێكه‌و ه ژیانی • دیموكراتیانه‌ی گه‌الن: - 1ئه‌ركی پارت و الیه‌ن ه سیاسیه‌كان: له‌سه‌رده‌می رژێمی پاشایه‌یتی پارت و الیه‌نی سیا�سی هه‌بوون ،به‌اڵم زیاتر له‌چوارچێوه‌ی سیاسه‌ت و ده‌ستوری ده‌سه‌اڵت دابوون ،واتا مۆدێلی پارتیه‌كان دیاربوو ،هه‌مانكات قه‌ده‌خه‌كاری له‌سه‌ر مۆدێلی پارتی به‌ناوی سۆسیالیستی و
نه‌ته‌وه‌یی و ئاینی هه‌بوو ،بۆی ه هیچ پارتیه‌ك به‌ناوی كوردی و عه‌ره‌بی و ئاینی و مه‌زهه‌بی ه هه‌بوونیان نه‌بووه .دوای گۆڕانی ده‌سه‌اڵت ل ه 1958هه‌موو پارت و الیه‌ن ه قه‌ده‌خه‌كان ئازادبوون و هه‌تا توانیان كۆنگره‌ی خۆیان ل ه به‌غدا ئه‌نجامبده‌ن. له‌سه‌رده‌می نه‌ته‌وه‌په‌رست و به‌عسیه‌كانیش، به‌هه‌مانشێوه‌ی سه‌رده‌می پاشایه‌تی قه‌ده‌خه‌كاری كه‌وته‌و ه سه‌ر پارت و رێكخراوی سیا�سی، ده‌ره‌وه‌ی ئه‌و پارت و الیه‌نانه‌ی ده‌سه‌اڵتی به‌غدا په‌سندی كردبوون ،بۆی ه ئه‌و پارتانه‌ی ل ه ژێر ده‌سه‌اڵتی به‌غدا بوون پێیان ده‌گووترا پارت و رێكخراوی «كارتۆنی» .له‌دوای رووخانی رژێمی به‌عس ل ه ،2003جارێكیتر رێگا له‌به‌رده‌م ئازادی سیا�سی كرایه‌وه‌و هه‌موو جۆر ه پارت و رێكخراوی سیا�سی ئازادكران ،ده‌توانین بڵێن له‌ماوه‌ی ئه‌و پازد ه ساڵه‌ی ته‌مه‌نی عێراق زۆرترین پارت و الیه‌نی سیا�سی و مه‌ده‌نی دروست بوونه ،هه‌مانكات له په‌رله‌مانیش هه‌موو نه‌ته‌وه‌و ئاین و باوه‌ڕی و چین و توێژه‌كان خاوه‌ن رێكخراوی سیا�سی خۆیانن. www.komelge.com
53
NO:34 -January 2019
هه‌بوونی پارت و الیه‌نی سیاسی زۆر و هه‌موو نه‌ته‌وه‌و ئاین و مه‌زهه‌ب و چین و توێژه جیاجیاكان خاوه‌نی رێكخستنی سیاسی خۆیان بن هه‌ڵه نیه ،به‌اڵم كاركردن بۆ قوڵكردنه‌وه‌ی جیاوازی ئاینی و مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌یی ،ئه‌وه‌یان ه پێكه‌وه ژیانی خزمه‌ت ب دیموكراتیانه ناكات. هه‌مانكات به‌هۆی ئه‌وه‌ی ل ه ده‌ستور رێژه‌ی %30 بۆ ژنان ل ه په‌رله‌مانی گره‌نتی كرد ،ئه‌مه‌ش بۆته هۆكار ژماره‌یه‌كی زۆری ژنان ل ه په‌رله‌مانی عێراق و هه‌رێمی كوردستان و ئه‌نجومه‌نی پارێزگاكان رۆڵ ببینن. ئه‌وه‌ی ك ه جێگای ره‌خنه‌ی ه له‌سه‌ر پارت و الیه‌ن ه سیاسیه‌كان ئه‌ویش زیاتر ل ه ژێر هه‌ژموونی نه‌ته‌وه‌په‌رستی و مه‌زهه‌بی و ئاینین ،واتا نه‌ته‌وه‌و ئاین و مه‌زهه‌بیان كردوو‌ت ه چه‌كێك بۆ گه‌یشتن ب ه ده‌سه‌اڵت .واتا رێكخستنی سیا�سی ل ه ئه‌ركه سیاسی ه دیموكراتیه‌كه‌ی الی داوه‌و به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك هه‌ڵپه‌ی ده‌سه‌اڵتیتی و زۆر به‌كه‌می 54
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
كارده‌كه‌ن بۆ گۆڕانكاری و دیموكراتیز ه كردنی كۆمه‌ڵگه .ئه‌و رێكخستنانه‌ی زیاتر په‌یامی دیموكراتی و گۆڕانكاری كۆمه‌ڵگ ه و چه‌پ و سۆسیالیستیان پێیه ،له‌ئاستێكی نزمدان ،واتا كۆمه‌ڵگ ه ب ه په‌یامی ئه‌وان ناجوڵێ ،بۆی ه ئه‌وانیش بوونه‌ت ه به‌شێك ل ه ده‌سه‌اڵت و رووبه‌ڕووی گۆشه‌گیری و چه‌قبه‌ستنێك بوونه‌ته‌وه. هه‌بوونی پارت و الیه‌نی سیا�سی زۆر و هه‌موو نه‌ته‌وه‌و ئاین و مه‌زهه‌ب و چین و توێژ ه جیاجیاكان خاوه‌نی رێكخستنی سیا�سی خۆیان بن هه‌ڵ ه نیه، به‌اڵم كاركردن بۆ قوڵكردنه‌وه‌ی جیاوازی ئاینی و مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌یی ،ئه‌وه‌یان خزمه‌ت ب ه پێكه‌وه ژیانی دیموكراتیان ه ناكات .پێچه‌وان ه كۆمه‌ڵگه پارچ ه ده‌كات و لێكدووركه‌وتنه‌و ه دروست ده‌كات ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ش رێگا خۆش ده‌كات بۆ دروست بوون و گه‌وره‌بوونی رێكخستنی توندئاژۆ و تێكده‌ر و خۆسه‌پێن ،هه‌مانكات ده‌بن ه هۆكار تاكو ده‌ستێوه‌ردانه‌كان به‌رده‌وام ببن .بۆی ه له‌الیه‌ك گرنگ ه رێكخستن ه سیاسیه‌كان ل ه ئه‌مڕۆی عێراق په‌یامی خۆیان بگۆڕن و چیتر ده‌مارگیری نه‌ته‌وه‌یی و مه‌زهه‌بی نه‌بێت ه كه‌ره‌سته‌ی سیاسه‌ت كردنیان .له‌الیه‌كیتر پێویست ه رێكخستن ه چه‌پ و سۆسیالیست و دیموكراته‌كان زیاتر له‌یه‌ك نزیك ببنه‌وه‌و شێوازی كار و گه‌یاندنی په‌یامی خۆیان بگۆڕن و ئیراده‌ی دیموكراتیانه‌ی خۆیان بۆ خزمه‌كردنی كۆمه‌ڵگ ه بیانكه‌ن. بێگومان باشووری كوردستان به‌گشتی و به‌تایبه‌تیش هه‌رێم ه ملمالنێ له‌سه‌ره‌كان ده‌توانن ئه‌و رۆڵ ه زیاتر بگێڕن ،هه‌رێمی شه‌نگال ده‌توانێ ب ه مۆدێلی خۆی «خۆبه‌ڕێوه‌بردنی دیموكراتیانه«پێشه‌نگایه‌تی بكات ،هه‌مانكات كه‌ركوك و هه‌رێمی گه‌رمه‌سێر ده‌توانن ب ه فره‌ڕه‌نگی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
بزووتنه‌وه‌ی ئاپۆچیش هه‌رچه‌ند ه خاوه‌ن جه‌ماوه‌ر و پێگه‌ی خۆیه‌تی، به‌اڵم ئه‌ویش له‌الیه‌ك نه‌یتوانیو ه به‌شێوه‌یه‌كی ه مۆدێلی كالسیك رادیكااڵن تێپه‌ڕێنێ ،له‌الیه‌كیتریش هه‌نگاوه‌كانی به‌ترسه‌وه ئه‌نێت ،بۆیه نه‌بۆته رێكخستنێكی جه‌ماوه‌ری سه‌رتاسه‌ری. خۆیان نمونه‌یه‌كی دیموكراتیان ه نیشانبده‌ن. له‌الیه‌كیتر هه‌رێمی كوردستان ئه‌گه‌ر ئه‌و مۆدێله ل ه حیزبی كالسیكی ملیگه‌رای ده‌مارگیری سه‌ره‌تایی و بنه‌ماڵه‌گه‌ریه‌تی ل ه كه‌سایه‌تی پ د ك/عێراق و به‌داخه‌و ه یه‌كێتیش نه‌یتوانی خولگه‌ی كالسیكی تێپه‌ڕینێ و بنه‌ماڵه‌گه‌ریه‌تی و ده‌سته‌مۆبوون بۆ ده‌وڵه‌تانی داگیركه‌ر به‌ناوی دراوسێیه‌تی ده‌بێ مۆدێله‌كه‌ی خۆی راست كاته‌وه‌و له‌ژێر هه‌ژموونی ئێران و پ د ك/عێراقیش ده‌رچێت، تاكو بتوانێ خۆی كۆبكاته‌وه‌و ئه‌ركی خۆی جێبه‌جێبكات ،ئه‌وا ده‌كرێ ببێت ه كلیلی كرانه‌وه‌ی پێكه‌و ه ژیانی دیموكراتیانه .ئه‌و نمونانه‌ی تر له
رێكخستنی سیا�سی ك ه له‌ماوه‌ی ئه‌و چه‌ند ساڵه‌ی رابردوو دروستبوونه ،هێشتا ل ه خولگه‌ی پارته ده‌سه‌اڵتدار ه كالسیكه‌كان ده‌سووڕێنه‌وه‌و ته‌نها مه‌رجیان گۆڕانی ده‌سه‌اڵته ،واتا به‌رنامه‌یان دیار نیی ه بۆ گۆڕانكاری ل ه كۆمه‌ڵگه‌دا ،بۆی ه ل ه ده‌ره‌وه‌ی خۆ دووبار ه كردنه‌و ه سه‌خت ه بتوانن ببن ه هۆكاری گۆڕانكاریه‌كی رادیكاڵی دیموكراتیانه .بزووتنه‌وه‌ی ئاپۆچیش هه‌رچه‌ند ه خاوه‌ن جه‌ماوه‌ر و پێگه‌ی خۆیه‌تی ،به‌اڵم ئه‌ویش له‌الیه‌ك نه‌یتوانیوه به‌شێوه‌یه‌كی رادیكااڵن ه مۆدێلی كالسیك تێپه‌ڕێنێ، له‌الیه‌كیتریش هه‌نگاوه‌كانی به‌ترسه‌و ه ئه‌نێت ،بۆیه نه‌بۆت ه رێكخستنێكی جه‌ماوه‌ری سه‌رتاسه‌ری .بۆ گۆڕانكاری دیموكراتیانه ،ته‌نها ناو گۆڕین به‌ش ناكات ،پێویست ه زهنیه‌ت و مۆدێل و شێوازی كاركردنیش بگۆڕدرێت .بێگومان ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی ئه‌مڕۆ له‌عێراق هه‌ی ه پێویست ه رێكخستنه سیاسیه‌كان ب ه قازانجی پێكه‌و ه ژیانی دیموكراتیانه به‌ره‌وپێشه‌و ه ببات ،نه‌ك جارێكیتر دیكتاتۆریه‌تی مه‌زهه‌بی و نه‌ته‌وه‌په‌رستی ده‌مارگیر به‌رۆكی كۆمه‌ڵگه‌ی عێراقی بگرێته‌وه ،چونك ه ده‌رفه‌ت له‌به‌رده‌م هه‌ردوو بژاریشدا كراوه‌یه. - 2ئه‌ركی عه‌شیره‌ت و هۆز و قه‌بیله‌كان: مێژووی كۆنی عێراق ئه‌گه‌ر به‌شێكی ده‌وڵه‌ته شاری سومه‌ر و بابل و ئه‌كه‌د و ئاشووربێت، دواتریش ب ه به‌غداد و به‌سرا و سامه‌را پێشه‌نگایه‌تی بۆ شارستانیه‌ت و ژیاری كۆمه‌ڵگ ه كردبێت، هه‌مانكات باشووری كوردستانیش شاره‌كانی وه‌ك موسڵ و هه‌ولێر و كه‌ركوك مۆری خۆیان لێ دابێت ،به‌اڵم له‌پاڵ ئه‌و شارانه ،مێژووی عه‌شیره‌ت و هۆز و قه‌بیله‌كان هه‌م ل ه شاره‌كان كۆنتره، هه‌مانكات شانبه‌شانی مێژووی شاره‌كان تا رۆژی ئه‌مڕۆ هه‌بوونی خۆی پاراستووهو به‌رده‌وامه .له www.komelge.com
55
NO:34 -January 2019
هه‌موو سه‌رده‌مه‌كانیش رۆڵی به‌رچاویان هه‌بوو ه ل ه گۆڕانكاریه‌كانی كۆمه‌ڵگه‌دا ،ده‌سه‌اڵتداران» ئه‌وانه‌ی حكومیان كردوه« به‌رده‌وام ویستویانه ئه‌و به‌شه‌ی كۆمه‌ڵگ ه ده‌سته‌مۆ بكه‌ن و بیانكه‌نه ده‌سكه‌الی خۆیان و ده‌ستڕۆی خۆیانیان پێ به‌هێزبكه‌ن. به‌هاتنی ئینگلیز بۆ رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به‌تایبه‌ت بۆ باشووری كوردستان و عێراق، هه‌بوونی ئه‌و به‌شه‌ی ل ه كۆمه‌ڵگه‌ی وه‌ك الوازی بینی و بۆیه‌ش سیاسه‌تێكی ناڕه‌وای له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌بردن و زۆربه‌ی كات وه‌ك به‌كرێگیراو و پاسه‌وانی ده‌سه‌اڵت ه ناڕه‌واكانی به‌كارهێناون و ده‌سخه‌رۆی كردون ب ه پاره ،تاكو جێبگرن له په‌راوێزی ده‌سه‌اڵتدا. له‌هه‌موو عێراق به‌شار ه پیشه‌سازیه‌كانیشه‌وه، زۆربه‌ی زۆری مرۆڤه‌كان ب ه عه‌شیره‌ت و گوند و قه‌بیله‌كانیان یه‌كتری ده‌ناسنه‌وه ،له‌وانه‌یه ل ه به‌غدا ئاسانبێ یه‌كێكی دلێمی یان جبوری یان سه‌دری یان فه‌یلی بناسیه‌ته‌وه ،به‌اڵم زه‌حمه‌ت بزانی كێ خه‌ڵكی به‌غدای ره‌سه‌نه ،ئه‌و راستیه ل ه شاره‌كانیتریش به‌هه‌مانشێوه‌یه .ئێم ه له باشووری كوردستان ئه‌و راستی ه باشتر ده‌زانین و ورده‌كاریه‌كان له‌ناوی ده‌ژین. دوای تێكچوونی به‌رخودانی شێخ مه‌حمود و په‌ره‌سه‌ندنی ده‌سه‌اڵتی ئینگلیز و رژێمی پاشایه‌تی، ئینگلیز چه‌كی به‌سه‌ر عه‌شیره‌ته‌كان دابه‌ش كردو ناوی�شی لێنان جاش پۆلیس .له‌گه‌ڵ په‌ره‌سه‌ندنی هێزی به‌ره‌نگاری له‌به‌رامبه‌ر ده‌سه‌اڵت ،هێزی چه‌كداری عه‌شیره‌ته‌كان زیاتر ده‌بوون ه خاوه‌ن رۆڵ ،بۆی ه زۆربه‌ی كات نوێنه‌رایه‌تی هه‌رێم و ناوچه‌ی خۆشیان ده‌كرد له‌په‌رله‌مان ،به‌اڵم هیچ ده‌سكه‌وت و خزمه‌تێكی بۆ كورد به‌گشتی 56
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
عه‌شیره‌ت و كه‌سایه‌تیه ناسراوه‌كان زیاتر رووبه‌ڕووی هێز ه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان كرانه‌وه‌و به‌شداریان پێكرا له سووتاندنی چوار هه‌زار گوند و كیمبارانی هه‌زاران خه‌ڵكی بێتاوان و كرده‌وه‌ی ه به‌دناوه‌كان. ئه‌نفال و به‌تایبه‌ت بۆ عه‌شیره‌ته‌كه‌شیان پێ نه‌ده‌كرا. له‌سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی رژێمی به‌عس ،عه‌شیره‌ت و كه‌سایه‌تی ه ناسراوه‌كان زیاتر رووبه‌ڕووی هێزه ئۆپۆزیسیۆنه‌كان كرانه‌وه‌و به‌شداریان پێكرا له سووتاندنی چوار هه‌زار گوند و كیمبارانی هه‌زاران خه‌ڵكی بێتاوان و كرده‌وه‌ی ئه‌نفال ه به‌دناوه‌كان. ئه‌مه‌ش هۆكاربوو ك ه رۆژ دوای رۆژ زیاتر رووی عه‌شیره‌ت له‌به‌رچاوی خه‌ڵك قێزه‌وه‌نتربێ. له‌دوای راپه‌ڕینیش جارێكیتر ناسنامه‌ی راستی بۆ عه‌شیره‌ت نه‌گه‌ڕایه‌وه ،به‌ڵكو دیسان ده‌سه‌اڵت به‌ناوی كوردایه‌تیه‌و ه له‌ناو حیزبدا ته‌نگی پێهه‌ڵچنین و ل ه شه‌ڕی ناوخۆ و شه‌ڕی پارچه‌كانیتر به‌شداری پێكردن .به‌تایبه‌تیش هه‌رێمێكی وه‌ك بادینان و موسڵ ك ه %90ی عه‌شیره‌ت و هۆز و قه‌بیله‌كان رۆڵیان تێدا هه‌یه ،له‌ئێستادا حیزبی ده‌سه‌اڵت قۆرخی كردون و هه‌موو پارێزگاریه‌ك له سیاسه‌ت ه ناڕه‌واكانی ب ه هێزی ئه‌و به‌شه‌ی كۆمه‌ڵگه
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
عه‌شیره‌ت كۆسپ ه له‌به‌رده‌م و رێگرنی پێشكه‌وتن و گۆڕانكاری ه به‌هه‌موو چین كۆمه‌ڵگ و توێژه‌كانیه‌وه ،به‌ڵكو حه‌قیقه‌تی عه‌شیرت پێشه‌نگ و رێخۆشكه‌ره له‌پێناو پێكه‌وه ژیانی دیموكراتیانه. ده‌كات .ل ه دوای 2003ش له‌گه‌ڵ ده‌ركه‌وتنی مه‌یلی سیا�سی نه‌ته‌وه‌گه‌رایی و مه‌زهه‌بگه‌رایی ده‌مارگیر، به‌هه‌مانشێو ه ده‌ستخرا ناو عه‌شیره‌ت و به‌دوی عه‌ره‌بی ،نمون ه له‌الیه‌ك هێز ه توندڕه‌وه‌كان ده‌یانكردن ب ه سه‌نگه‌ر بۆ خۆشاردنه‌وه‌یان، له‌الیه‌كیتریش هێز ه نێوده‌وڵه‌تیه‌كان سیاسه‌تی كۆنیان له‌سه‌ر دووبار ه ده‌كردنه‌وه ،دابه‌زینی جۆرج بۆ�شی كوڕ ل ه ئه‌نبار و چوونی بۆ الی عومه‌ر ئه‌بو ریش ه ك ه یه‌كێك ه له‌سه‌رۆك هۆز ه گه‌وره‌كانی ئه‌نباڕ ،نیشانه‌ی ئه‌و راستیه‌یه .ل ه هه‌رێمیش له رێگای پار ه و به‌شداری پێكردنیان ل ه ده‌سه‌اڵت ،بێ ده‌نگ كراون و هه‌وڵدراو ه بكرێن ه بوكه‌ڵه‌ی ده‌ستی ده‌سه‌اڵت. پێویست ه ئه‌و به‌شه‌ی كۆمه‌ڵگ ه بگه‌ڕێته‌وه سه‌ر راستینه‌ی خۆی و ئه‌ركی مێژووی خۆی جێبه‌جێ بكات ،مه‌رج نی ه ك ه عه‌شیره‌ت له‌پاڵ
ده‌سه‌اڵتبن ،به‌ڵكو پێویست ه به‌شێكی سه‌ركی بن ل ه یه‌كێتی نێوان كۆمه‌ڵگ ه و رێكخستنی و رێگرتن له‌و ده‌ستدرێژیانه‌ی ده‌كرێن ه ناو كۆمه‌ڵگ ه و باڵوه‌ی به‌هه‌بوونه‌كه‌ی ده‌كه‌ن ،ماوه‌یه‌ك به‌ناوی ئاینی و مه‌زهه‌بی ،ده‌مێك به‌ناوی ده‌مارگیری نه‌ته‌وه‌ی توندڕه‌و ،هه‌روه‌ها كۆسپ ده‌خه‌ن ه به‌رده‌م ژنان و الوان به‌ناوی پره‌نیسپ و پێوانه‌ی عه‌شیره‌تی ،ئه‌مه هیچ په‌یوه‌ندی به‌ڕاستینه‌ی ره‌سه‌نی عه‌شیره‌تیه‌وه نیه ،چونك ه عه‌شیره‌ت كۆسپ و رێگرنیه له‌به‌رده‌م پێشكه‌وتن و گۆڕانكاری كۆمه‌ڵگه به‌هه‌موو چین و توێژه‌كانیه‌وه ،به‌ڵكو حه‌قیقه‌تی عه‌شیرت پێشه‌نگ و رێخۆشكه‌ر ه له‌پێناو پێكه‌وه ژیانی دیموكراتیانه ،به‌شێوه‌یه‌كی ئاشتیانه، هه‌روه‌ها گۆڕانكاری ل ه كۆمه‌ڵگه‌دا .ئه‌و زهنیه‌ته‌ی چه‌پی كالسیك ده‌بێ تێپه‌ڕێندرێت ك ه عه‌شیره‌ت و هۆز و قه‌بیله‌كان وه‌ك به‌شێك ل ه دواكه‌وتووی كۆمه‌ڵگ ه به‌ناوی ده‌كا و هه‌مانكات وه‌ك كۆسپ و پارچه‌كردنی ده‌بینێ له‌به‌رده‌م پێشكه‌وتنی كۆمه‌ڵگه‌دا .به‌وشێوه‌ی ه هه‌ڵ ه خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و به‌ش ه گرنگه‌ی كۆمه‌ڵگه ،هۆكاربوو تاكو هه‌مووی بخات ه باوه�شی ده‌سه‌اڵتداریه‌تی پاشڤه‌ڕۆ و كردینی ب ه دوژمنی خۆی .ئه‌نجام ده‌سه‌اڵتداران پێی سه‌ركه‌وتن و گه‌وره‌بوون و ئه‌مڕۆ پێی بۆته هه‌ڕه‌ش ه به‌سه‌ر كۆمه‌ڵگه ،هێز ه سۆسیالیست و به‌ناو دیموكراتخواز و ئازادیخوازه‌كانیش كه‌وتن ه په‌راوێزه‌وه‌و بێ چار ه له‌ده‌وری خۆیان ئه‌خولێنه‌وه .ئه‌و هاوكێشه‌ی ه پێویست ه بگۆڕدرێت تاكو عه‌شیره‌ت بگه‌ڕێته‌و ه بۆ حه‌قیقه‌تی خۆی. له‌بنه‌مادا سازدانی كۆنفیدراسیۆنی عه‌شیره‌ت و هۆز و قه‌بیله‌كات ل ه هه‌رێمه‌كاندا ئه‌ركێكی به‌په‌له و هه‌نوكه‌ی ه تاكو بتوانن رۆڵی مێژووی خۆیان ببینن. www.komelge.com
57
NO:34 -January 2019
- 3ئه‌ركی پێشه‌نگانی ئاینی « ل ه مه‌رجه‌عی مه‌زهه‌به‌كان و ته‌ریقه‌ته‌كان « :ل ه باشووری كوردستان و عێراق له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی سه‌رچاوه‌ی ئاین و باوه‌ڕی ه جیاجیاكان بووه ،هه‌مانكات له یه‌كتاپه‌رستیشدا خاوه‌ن هه‌مان هزر بوونه، به‌اڵم به‌دوو شێوازی تایبه‌ت به‌خۆیان ،واتا ئاینی میترای ك ه شێوازی په‌رسته�شی ئاریانیه‌كان بووه ،هه‌روه‌ها ئاینی ئیبراهیمیه‌كان ك ه شێوازی یه‌كتاپه‌رستی عیبرانیه‌كان بووه .هه‌رچه‌ند ه كورد و ئاشووری و جوله‌ك ه خاوه‌ن ئاینی یه‌ك خودای خۆشیان بوون ،به‌اڵم به‌هاتنی ئاینی ئیسالم رێگایان له‌به‌رده‌م كرده‌وه .كرانه‌وه‌ی ئیسالم ل ه ناو گه‌النی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست به‌گشتی سه‌رده‌مێكی نوێی ده‌ستپێكرد ،هه‌رچه‌ند ه به‌ده‌ركه‌وتنی ره‌وتی مه‌زهه‌بگه‌رای ل ه سه‌رده‌مانێك ئیسالمی بێ هێزیش كردبێ و زۆرتر به‌ناوه‌خۆیه‌و ه خه‌ریكی كردبێ، به‌اڵم ل ه ئه‌نجامدا ب ه ده‌ركه‌وتنی ته‌ریقه‌ت و شێوازی جۆراوجۆر ل ه په‌رستن ،جارێكیتر ئیسالم هێزی نوێی به‌ده‌ست خستۆته‌وه .نه‌ته‌وه‌په‌رستی عه‌ره‌بی زۆركات ب ه زهنیه‌تی ده‌سه‌اڵتدار و غه‌نیمه‌تگه‌را و پاشڤه‌ڕۆی خۆی گورزی كوشنده‌ی ل ه ئیسالم داوه ،گه‌یشتۆت ه ئه‌و ئاسته‌ی ك ه گه‌ل و نه‌ته‌وه‌كانی هه‌رێمه‌ك ه نه‌ته‌وه‌په‌رستی ده‌مارگیری پاشڤه‌ڕۆی عه‌ره‌بی و ئیسالم ب ه یه‌ك چاو سه‌یر بكه‌ن .بۆیه‌ش ئاین و باوه‌ڕیه‌كانی وه‌ك ئێزیدی ،كاكه‌یی و ئه‌هلی هه‌ق ،به‌هه‌مانشێوه كریستیانی»مه‌سیحیه‌ت» و موسایه‌ش پێگه‌ی خۆیان پاراستووهو به‌رده‌وامی به‌هه‌بوونی خۆیان ده‌ده‌ن .له‌بنه‌مای ئیسالمی سه‌رده‌می مه‌حمه‌د هه‌موو ئاین و باوه‌ڕیه‌ك له‌سه‌ربنه‌مای رێكه‌وتنێكی ب ه پره‌نسیپ ده‌توانن پێكه‌و ه بژن ،نمونه‌ی رێكه‌وتنی مه‌دینه‌ش راستینه‌ی قسه‌كانمان نیشان 58
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
پێشه‌نگانی كوردیش له كات و شوێنی پێویست له‌پێناو پاراستنی گه‌النی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست و ئاین و باوه‌ڕیه‌كانی رووبه‌ڕووی هێرشه داگیركه‌ریه‌كان بوونه‌ته‌وه ده‌دات .پێشه‌نگانی كوردیش ل ه كات و شوێنی پێویست له‌پێناو پاراستنی گه‌النی رۆژهه‌اڵتی ناوه‌ڕاست و ئاین و باوه‌ڕیه‌كانی رووبه‌ڕووی هێرش ه داگیركه‌ریه‌كان بوونه‌ته‌وه ،سه‌ركردایه‌تی بنه‌ماڵه‌ی ئه‌یوبی بۆ شه‌ڕی خاچپه‌رستان و رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی داگیركه‌ریان سه‌ملێنه‌ری ئه‌و راستیه‌ن. ل ه سه‌ده‌ی بیست ل ه ژێر ناوی مۆدێلی ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌و عه‌ملانیه‌ت ئینگلیز شێوازێكی له به‌ڕێوه‌بردن داهێنا ،به‌اڵم ئه‌و شێواز ه ناكۆك بوو له‌گه‌ڵ راستینه‌ی گه‌النی عێراق .ئه‌مه‌ش هۆكاربوو بۆ ماوه‌ی سه‌ده‌یه‌ك گه‌النی عێراق ناكۆكیه‌كان له‌ناوخۆی بژێنێت و ببێت ه هۆكاری ئاڵۆزی و قه‌یران .ل ه هه‌ردوو سه‌رده‌می ده‌سه‌اڵتی پاشایه‌تی و به‌عسیه‌كانیش قه‌ده‌خه‌كاریه‌كی به‌پالن هه‌بوو له‌پێناو ئه‌وه‌ی مرۆڤ ه ئاینیه‌كان الته‌ریك بكرێین ب ه زه‌بری هێز ،به‌تایبه‌تیش له‌به‌رامبه‌ر شیعه مه‌زهه‌به‌كان و پێشه‌واكانیان .له‌الیه‌كیتر ته‌نها بۆ ره‌ق بوونه‌و ه ل ه ئیسالم به‌بێ هه‌بوونی كه‌سانی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
له دوای رووخانی رژێمی به‌عس ،ته‌واوی ئاین و مه‌زهه‌ب و باوه‌ڕیه‌كان ه چۆنیه‌تی ئازادبوون ل ه خۆیان، گوزاره‌كردن ل هه‌مانكات رێژه‌یه‌كیش بۆ ئێزیدی و شه‌به‌ك و نه‌ته‌وه‌كانی توركمان و ه په‌رله‌مان دانرا. ئاشوری ل موسلمان ل ه شوێنێكی وه‌ك شه‌نگال ،باشیك و به‌هزان و شێخان و به‌رتل ه مزگه‌وتی دروست ده‌كرد ،هه‌مانكات كاكه‌یه‌كانی ب ه زۆر ده‌یكردن به ئیسالم ك ه هیچ په‌یوه‌ندیه‌كیان دووروو نزیك به ئیسالمه‌و ه نی ه و نه‌بووه. ل ه دوای رووخانی رژێمی به‌عس ،ته‌واوی ئاین و مه‌زهه‌ب و باوه‌ڕیه‌كان ئازادبوون ل ه چۆنیه‌تی گوزاره‌كردن ل ه خۆیان ،هه‌مانكات رێژه‌یه‌كیش بۆ ئێزیدی و شه‌به‌ك و نه‌ته‌وه‌كانی توركمان و ئاشوری ل ه په‌رله‌مان دانرا .ئه‌وه‌ی ك ه جێگای سه‌رسوڕمان بوو ئه‌ویش عه‌ره‌بی سوون ه و شیع ه ب ه هه‌ژموونگه‌رایه‌كی سیا�سی به‌هێز هاتنه ناو ده‌سه‌اڵت .ل ه ژێر ناوی زۆرین ه و كه‌مینه‌ی دیموكراتیه‌تی ئه‌مریكی ،ده‌رفه‌ت بۆ مه‌زهه‌بی شیعه ره‌خسا ك ه جومگ ه سه‌ره‌كیه‌كانی ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندی بكه‌وێته‌و ه ده‌ست .هه‌رچی سوونه‌كانن
له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌مین ه بوون ،بۆی ه ل ه ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندی دوور كه‌وتنه‌وه ،هه‌رچه‌ند ه رژێمی به‌عس هه‌ندێك ته‌دبیری بۆ سوونه‌كان گرتبوو ل ه سااڵنی هللا اكبر» نۆوه‌ت ،ئه‌ویش ب ه گۆڕینی ئااڵ و نووسینی» له‌سه‌ری ،هه‌مانكات په‌ره‌پێدانی رێكخستن ه سه‌له‌فی و وه‌هابی و ئیخوانی و ده‌ركه‌وتن ل ه دادگای پیاوانی به‌عس ب ه په‌رتووكی پیرۆزی قورئانه‌وه ،هه‌مانكات بڕیاری جیهاد داین له‌به‌رامبه‌ر سوپای ئه‌مریكا له عێراق و پشتیوانی و پێشه‌نگایه‌تی بۆ چاالكی توند ئاژۆكانیان ،به‌اڵم ئه‌وان ه نه‌یانتوانی سوون ه وه‌ك رابردوو بگه‌ڕێنه‌و ه گۆڕه‌پانی سیا�سی .له‌الیه‌كیتر ئه‌و جموجۆاڵن ه دۆخێكی نوێی ئافراند ،تاگه‌یشته ئه‌وه‌ی له‌سه‌ر ناوی عه‌لی و عومه‌ر یه‌كتری بكوژن، هێرش و په‌المار بكرێت ه سه‌ر خه‌ڵكی مه‌ده‌نی و بێ چه‌ك .بێگومان هه‌موو هه‌وڵه‌كانی مه‌رجه‌ع و هێز و الیه‌ن ه سیاسیه‌كانی سوون ه بۆ ئه‌و ه بوو له ناوه‌ندی سیاسه‌ت دوور نه‌كه‌ونه‌وه‌و ده‌سه‌اڵت بۆ شیع ه به‌جێنه‌هێڵن .بۆی ه زۆرترین رۆڵ له‌و توندوتیژی ه مه‌ال و شێخ و مه‌رجه‌ع ه سوونیه‌كان بینیان ،ئه‌وه‌ش ده‌زانرێت ك ه توركیا و سعودیه و قه‌ته‌ریش رۆڵی سه‌ره‌كیان تێداهه‌بوو .له‌پێناو خاوه‌نده‌ركه‌وتن و رزگاربوون ل ه ده‌ستی ده‌سه‌اڵتی شیعه‌گه‌ری سوونی ه توندڕه‌وه‌كان به‌پێشه‌نگایه‌تی سه‌له‌فی و ئیخوانی و وه‌هابی و به‌عسیه‌كان ،خۆیان چه‌كداركرد و ده‌رگایان له‌به‌رده‌م دروست بوون و سه‌ركه‌وتن ه له‌ناكاوه‌كانی هێزێكی دژ ه مرۆڤی وه‌ك داعش كرده‌وه .راست ه هه‌موو كۆمه‌ڵگه‌ی سوونی له‌مه‌دا به‌شدارنه‌بووه‌و له‌گه‌ڵی�شی نه‌بووه ،به‌اڵم چه‌مكی تۆڵ ه كردنه‌وه‌و ئه‌قڵیه‌تی ده‌مارگیری مه‌زهه‌بی سوونیگه‌رای ده‌سه‌اڵتدار، ئه‌و شه‌پۆڵ ه توندڕه‌وی ه دژ ه مرۆیه‌یی ده‌رخسته مه‌یدان ،به‌ڵگه‌كانی سه‌رۆكی ئه‌نجومه‌نی پارێزگای www.komelge.com
59
NO:34 -January 2019
ده‌سه‌اڵتی شیعه‌گه‌ری تائێستا نه‌ی توانیوه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌ی عێراق رێكبكه‌وێت به‌بێ جیاوازی، بۆ ئه‌مه‌ش نه‌ك ته‌نها ه سوونیه‌كان، عه‌ره‌ب به‌ڵكو كورد و نه‌ته‌وه‌كانی تریش وه‌ك هاوبه‌شی به‌ڕێوه‌بردنی واڵت سه‌یرناكرێن. موسڵ باڵوبوونه‌و ه تاكو داموده‌زگاكانی حكومه‌ت له‌موسڵ به‌ر له‌هێرشه‌كانی «مجاهدین» نه‌گرن ،له 6ی ئه‌یلولی 2014به‌سه‌ر فه‌رمانگ ه حكومیه‌كاندا دابه‌ش كراوه ،داعشیش»مجاهدین» ل ه 9ی ئه‌یلولی 2014هێرشیان كرد و موسڵیان داگیركرد. هه‌رچی شیعه‌كانن له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌و تاوانه‌ی ل ه مێژووی ئیسالم ب ه كوشتنی ئیمامی عه‌لی و حسێن له‌به‌رامبه‌ریان كراوه ،هه‌مانكات له‌سه‌رده‌می حكومی 400ساڵه‌ی خه‌الفه‌تی عوسمانی و پاشانیش ل ه دروست بوونی ده‌وڵه‌تی عێراقی نوێ ب ه هه‌ردوو رژێمی پاشایه‌تی و به‌ع�سی هیچ ده‌رفه‌تێكی خۆ گوزاره‌كردنی له‌به‌رده‌م دروست نه‌ببوو ،پێچه‌وان ه به‌رده‌وام له‌به‌رده‌می نوكی شمشێربوون ،به‌تایبه‌تیش له‌سه‌رده‌می 60
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
به‌عسدا ،زۆرترین كۆمه‌ڵكوژی به‌رامبه‌ر ئه‌نجامدراو چه‌ندین پێشه‌وای مه‌زهه‌بیشیان ل ه سێداره‌دران ل ه نمونه‌كانی»سه‌در و خوئی و حه‌كیم» .ئه‌و ده‌رفه‌ته‌ی له‌دوای كه‌وتنی به‌عس كه‌وتۆت ه ده‌ست شیعه‌كان ،له‌الیه‌نی ده‌سه‌اڵته‌وه باشیان به‌ڕێوه‌بردوه ،له‌سه‌ر ئه‌و بنه‌مایه‌یی تا ئێستا قۆرخی ده‌سه‌اڵتیان كردوه‌و نه‌یانهێشتووه سوونیه‌كان نزیكی ده‌سه‌اڵتی ناوه‌ندی بكه‌ونه‌وه، هه‌مانكات توانیویان ه زلهێزه‌كانیش رازی بكه‌ن، به‌اڵم ده‌سه‌اڵتی شیعه‌گه‌ری تائێستا نه‌ی توانیو ه له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگه‌ی عێراق رێكبكه‌وێت به‌بێ جیاوازی ،بۆ ئه‌مه‌ش نه‌ك ته‌نها عه‌ره‌به سوونیه‌كان ،به‌ڵكو كورد و نه‌ته‌وه‌كانی تریش وه‌ك هاوبه�شی به‌ڕێوه‌بردنی واڵت سه‌یرناكرێن. ل ه هه‌موو ئه‌و داهات و سه‌رمای ه زۆره‌ی كه له‌ده‌ست حكومه‌تدای ه تا ئێستا نه‌یتوانیو ه خزمه‌تی گوندێكیش بكات له‌سه‌رتاسه‌ری عێراقدا .له‌وانه‌یه ئه‌وه‌نده‌ی ناڕه‌زایی شیعه‌كان هه‌ی ه بۆ نه‌بوونی خزمه‌تگوزاری ،گه‌ل و نه‌ته‌وه‌كانی تر نه‌یانبێ، دواین هه‌وڵه‌كانی سه‌در ل ه به‌غدا و داگیركردنی په‌رله‌مان و له‌په‌لوپۆخستی حكومه‌ت باشتر راستیه‌ك ه ئاشكرا ده‌كات .له‌الیه‌كیتر ئه‌قڵیه‌تی مه‌زهه‌بگه‌رایی ده‌مارگیری شیعی له‌ژێر ناوی پاراستنی یاسا و ده‌وڵه‌ت و ده‌ستور ،له‌الیه‌ك ده‌یه‌وێت هه‌ژموونی مه‌زهه‌بی خۆی دروست بكات ،له‌الیه‌كیتریش ده‌یه‌وێت تۆڵه‌ی سه‌دان ساڵه‌ی خۆی ل ه سوونه‌كان بكاته‌وه ،هه‌مانكات رێگا نادات كورده‌كانیش له‌و ئاسته‌ی بۆیان دیاریكراو ه زیاتر تێپه‌ڕن .له‌دوای تێكچوونی داعش ب ه یارمه‌تی ئه‌مریكا و ئێران« ،حه‌شدی شه‌عبی و هێز ه كوردستانیه‌كان ل ه گه‌ریال و یه‌به‌ش ه و پێشمه‌رگه« ،ئه‌وه‌ی خۆی به‌سه‌ركه‌وتوو ده‌زانێ
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
ده‌سه‌اڵتی شیعه‌یی ناوه‌ندیه .له‌ئێستا ره‌نج و ماندوبوونی كه‌سیتر نابینن ،بۆی ه ده‌یانه‌وێت به‌په‌له بچن ه هه‌ڵبژاردن تاكو بۆ چوار ساڵی تریش گۆڵی خۆیان ل ه سوونه‌و كورد بكه‌ن. الیه‌ن ه ئیسالمیه‌كان ل ه باشوور وه‌ك پارت و رێكخراوی سیا�سی ئه‌گه‌رچی رۆڵی دیاریكراویان نی ه ل ه ئاراست ه كردنی سیاسه‌ت و كۆمه‌ڵگه‌ی كوردی ،به‌اڵم ئه‌وانیش دابه‌ش بوون ه سه‌ر هه‌ردوو ده‌وڵه‌تی ئێران و توركیا – سعودیه. میسر و سعودی ه ل ه ناوه‌ڕاستی سه‌ده‌ی رابردوو هه‌وڵیانداو ه تاكو پێگه‌ی ئیخوانی ل ه باشوور دروست بكه‌ن ،بۆ ئه‌مه‌ش كه‌سایه‌تی ه ئاینیه‌كانی هه‌رێمی هه‌ڵه‌بج ه و هه‌وره‌مانیان هه‌ڵبژاردوه. ئێرانیش دوای ده‌سبه‌كاربوونی كۆماری ئیسالمی و له‌سه‌رده‌می شه‌ڕی عێراق – ئێران ده‌یسان به كه‌سایه‌تیه‌كانی هه‌رێمی هه‌ڵه‌بجه‌و هه‌وره‌مان رێكخستنێكی سیا�سی به‌ناوی بزووتنه‌وه‌ی ئیسالمی ل ه كوردستانی عێراق دامه‌زراند ،به‌اڵم ده‌رفه‌تی گه‌شه‌سه‌ندنی نه‌بوو ،تاكو دوای راپه‌ڕین .دوای راپه‌ڕینیش ل ه ئه‌نجامی رووبه‌ڕووبوونه‌وه‌یان ب ه زه‌بری چه‌ك ،بۆی ه پارچه‌بوون و كه‌وتنه په‌راوێزه‌وه ،دواتر به‌ڕێگای ئێران و تاڵیبان و ئه‌لقاعید ه و پ د ك/عێراق ،توانیان هه‌رێمێك ل ه هه‌ڵه‌بج ه بۆ ماوه‌ی نزیكه‌ی چوار ساڵ بخه‌نه ژێر ده‌ستی خۆیان .ل ه ئه‌نجامی ئه‌و په‌رته‌وازه‌یی ل ه رێكخستن ه ئیسالمی ه چه‌كداره‌كان ،ئه‌مجاره سعودی ه و میسر ئیخوانه‌كانیان هاندا و ده‌رفه‌تی مادی و مه‌عنه‌وی پێشه‌كه‌ش كردن و رێكخستنێكی نوێی بێ چه‌كیان به‌ناوی «یه‌كگرتووی ئیسالمی كوردستان» دروست كرد. دوای هێرش و په‌الماره‌كانی ئه‌مریكا بۆ عێراق، رێكخستن ه چه‌كداریه‌كانی ئیسالمی هه‌رێمی
دوای هێرش و په‌الماره‌كانی ئه‌مریكا بۆ عێراق، ه چه‌كداریه‌كانی رێكخستن ئیسالمی هه‌رێمی ه و هه‌وره‌مان هه‌ڵه‌بج نه‌ینتوانی به‌ره‌نگاری ه باڵوه‌یان بكه‌ن و بۆی كرد ،به‌شێكیشیان به‌ناوی كۆمه‌ڵی ئیسالمی خۆیان وه‌ك رێكخستنێكی نوێ به‌ناوكرد.
هه‌ڵه‌بج ه و هه‌وره‌مان نه‌ینتوانی به‌ره‌نگاری بكه‌ن و بۆی ه باڵوه‌یان كرد ،به‌شێكیشیان به‌ناوی كۆمه‌ڵی ئیسالمی خۆیان وه‌ك رێكخستنێكی نوێ به‌ناوكرد .دوای رووخانی به‌عس و ده‌ركه‌وتنی شه‌پۆڵی توندئاژۆی سوونیه‌كان ل ه ناوه‌ڕاست، هه‌مانكات به‌هاتن ه سه‌ركاری ئیخوانیه‌كان له توركیا و دواتریش ب ه سه‌ركه‌وتنیان ل ه «به‌هاری عه‌ربی» به‌تایبه‌ت ل ه میسر و تونس و لیبیا، ده‌رفه‌تی زیاتر گه‌شه‌سه‌ندنی دا ب ه رێكخستنه ئیسالمی ه ئیخوانیه‌كان ،بۆی ه ل ه به‌هاری 2008 به‌ئاشكرا ئه‌مینداری گشتی یه‌كگرتوو ده‌یگووت ئێم ه ئه‌كه‌په‌یی هه‌رێمی كوردستانین!!. هه‌ردوو ته‌ریقه‌تی سوونی»قادری و www.komelge.com
61
NO:34 -January 2019
ئێزیدی و كریستیان و شه‌به‌ك و كاكه‌یی و هه‌موو باوه‌ڕیه جیاوازه‌كانی تر، ه رابردوو له ئێستاش ل نه‌هێشتراو ه رۆڵی ئه‌رێنی خۆیان ببینن ،هه‌مانكات به‌رده‌وام له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی په‌المار و كوشت و بڕی به‌ناو ئیسالمی سوونی توندڕه‌و دابوونه نه‌قشبه‌ندی» ،ناوه‌نده‌كه‌یان عێراق و باشووری كوردستانه ،بۆیه‌ش به‌گشتی ئیسالمی سوونی ل ه عێراق دابه‌ش بۆت ه سه‌ر ئه‌و دوو ته‌ریقه‌ته. له‌سه‌رده‌می رژێمی پاشایه‌تی به‌هۆكاری ئه‌وه‌ی خودی مه‌لیك ل ه نه‌وه‌ی پێغه‌مبه‌ر مه‌حمه‌ده، بۆی ه سه‌رله‌به‌ری ته‌ریقه‌ت و مرۆڤ ه ئاینیه‌كان، ته‌نها به‌شیان په‌رستن و گوێڕایه‌ڵی بوو ،بۆی ه هیچ ناڕه‌زایه‌كی به‌رچاوو له‌و سه‌رده‌م ه نابینرێت. له‌سه‌رده‌می به‌عسیش ،ئه‌وانیش هه‌وڵینده‌دا وه‌ك پاشكۆی ده‌سه‌اڵت نیشانیان بدات ل ه رێگای «عیزه‌ت دووریه‌وه» ،بۆی ه بێ رۆڵ كرابوون. له‌دوای كه‌وتنی رژێمی به‌عسیش پێشه‌وایانی ته‌ریقه‌ت زۆرتر له‌الیه‌ن توركیا و سعودیاوه ده‌ستێوه‌ردانیان بۆ كرا ،یان ئه‌وه‌تا كران ه به‌شێك 62
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ل ه ده‌سه‌اڵت به‌هۆی توانایان بۆ كۆكردنه‌وه‌ی ده‌نگ ،یان ئه‌وه‌تا له‌الیه‌ن گرووپ ه توندئاژۆكان رووبه‌ڕووی گورزی له‌ناوبردن كرانه‌وه‌و ئێسك و پرووسكیان ل ه گۆڕه‌كانیان ده‌رهێنران و نه‌ینتوانی خۆشیان بپارێزن ،بۆی ه ئه‌و گرنگی و گرانه‌یی رابردوویان له‌ده‌ست دا .به‌هه‌مانشێو ه مامۆستای ئاینیش»مه‌ال» ،هه‌مان سیاسه‌تی له‌سه‌ر به‌ڕێوه‌چوو ،باشترین وتارخوێن و كه‌سایه‌تیه دیاره‌كان دواتر چوون بوون ه پارچه‌یه‌ك له ده‌سه‌اڵت ،ئه‌مه‌ش وای كردو ه ك ه بگووترێ مامۆستایانی ئاینی به‌شێكن ل ه ده‌سه‌اڵت ،ئه‌مه‌ش بۆت ه هۆكار رووی حه‌قیقی كه‌سایه‌تی ئاینی به‌شێوێندرێت و ل ه پێگه‌ی كه‌مبكرێته‌وه‌و نه‌توانێ كاریگه‌ریه‌كانی له‌پێناو پاراستنی به‌ها ئه‌خالقیه‌كان به‌رده‌وامی پێ بدا. ئێزیدی و كریستیان و شه‌به‌ك و كاكه‌یی و هه‌موو باوه‌ڕی ه جیاوازه‌كانی تر ،ل ه رابردوو له ئێستاش نه‌هێشتراو ه رۆڵی ئه‌رێنی خۆیان ببینن، هه‌مانكات به‌رده‌وام له‌ژێر هه‌ڕه‌شه‌ی په‌المار و كوشت و بڕی به‌ناو ئیسالمی سوونی توندڕه‌و دابوونه ،دواترین نمونه‌ش په‌الماره‌كانی داعش بوو بۆسه‌ر ئه‌و ئاین و باوه‌ڕیانه .هه‌بوونی ئه‌و ئاین و باوه‌ڕیانه‌و خۆپاراستن و گه‌شه‌كردنیان، خزمه‌ت ب ه دیموكراتیه‌ت و پێكه‌و ه ژیانی گه‌الن ده‌كات .ئه‌وانه‌ی ترسیان ل ه هه‌بوونی ئێزیدیه‌ك یان كریستیانێك یان كاكه‌یه‌ك و شه‌به‌كێك هه‌یه، ئه‌وا له‌ده‌ره‌وه‌ی ئه‌قڵیه‌تی ئاینگه‌رای ده‌مارگیری توندڕه‌و هیچیتر نی ه جا ئه‌و ه كوردێك بێ یان عه‌ره‌بێك یان توركمانێك. له‌پێكه‌و ه ژیانی دیموكراتیانه‌ی گه‌النی عێراقدا پێشه‌وایان»مه‌رجه‌ع» هه‌ردوو مه‌زهه‌بی سوون ه و شیع ه خاوه‌ن رۆڵن و ده‌توانن رۆڵی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
ئه‌رێنی ببینن ،وه‌ك چۆن ل ه زۆر كاتدا مه‌رجه‌عی شیعی ئه‌و رۆڵه‌ی بینیوه‌و خۆی نه‌كردو ه به‌شێك له‌ده‌سه‌اڵتی سیا�سی ،به‌اڵم زۆركاتیش یه‌كالیه‌نه هه‌ڵسوكه‌وتی كردوه‌و ته‌نها وه‌ك شیعه‌یه‌ك جواڵوه‌ته‌وه ،نمون ه ل ه كاتی هێرشه‌كانی حه‌شدی شه‌عبی بۆ سه‌ر كوردستان ،یان ئه‌و ئابڵۆقه دارایه‌یی به‌غدا خستویه‌تی ه سه‌ر خه‌ڵكی هه‌رێمی كوردستان .هه‌مانكات نه‌یتوانی چه‌مكی تۆڵ ه له‌ناو شیع ه كاڵ بكاته‌وه ،بۆی ه له‌و ملیۆن مرۆڤه‌ی له عێراق له‌ماوه‌ی ئه‌و 15ساڵه‌ی ده‌سه‌اڵتی شیعه ل ه عێراق كوژراوه ،مه‌رجه‌عی نه‌جه‌فیش به‌قه‌د ده‌سه‌اڵتی به‌غدا به‌رپرسیاره .ده‌كرێ مه‌رجه‌عی بااڵی نه‌جه‌ف ل ه ئێستادا رۆڵ ه سه‌ره‌كیه‌كه‌ی خۆی دوور ل ه وروژاندنی ده‌سه‌اڵت ببینێ و به‌یه‌ك چاو سه‌یری هه‌موو هاواڵتیانی عێراقی بكات، له‌پێناو به‌رقراربوونی ئاشتی و پێكه‌و ه ژیانێكی دیموكراتیانه .پێشه‌وایانی سوونی رۆڵێكی نه‌رێنیان بینیو ه به‌تایبه‌ت له‌سه‌ر ده‌ستی قه‌رزاوی ل ه میسر و عه‌لی قه‌ره‌داخی ل ه باشوور و حارس بن رازی له به‌غدا ،زیاتر پشتگیری و هانده‌ری شه‌ڕ و كوشتن و توندڕه‌وی بوون ،بۆی ه گه‌وره‌ترین ماڵوێرانیان بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی سوونه‌ی عه‌ربی هێنا .ئه‌و كاولكاریه‌یی ئه‌مڕۆ شار و گونده‌كانی سوونی رووبه‌ڕووی بۆته‌وه‌و نازانێ چۆن گوزار ه له‌خۆی بكا و هه‌موو سه‌رێكیان لێ شێواندو ه ئه‌وا به‌ناوی مه‌رجه‌عی بااڵی سوونی ئه‌و كه‌سایه‌تیان ه لێی به‌رپرسیارن. بۆی ه شوێنی خۆیه‌تی مه‌رجه‌عی سوونی پێداچوونه‌وه‌یه‌كی راست به‌خۆیدا بكات و له‌پێناو ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگه‌ی عه‌ره‌بی و كوردی سوونی بتوانن ئه‌ركی خۆیان بۆ پێكه‌و ه ژیانێكی دیموكراتیانه‌ی راست جێبه‌جێبكه‌ن ،پێویست ه ب ه یه‌ك چاو سه‌یری هاواڵتیانی عێراقی بكرێ و بزانرێ له
ه ئه‌مڕۆدا پێویست ل به ئیسالمی سه‌رده‌می ه مه‌دینه پێغه‌مبه‌ر ل هه‌یه ،نه‌وه‌ك ئیسالمی ئه‌لقاعیده و داعش و ئه‌كه‌په‌یی ،سه‌لمێنرا پێغه‌مبه‌ر مه‌حمه‌د دۆست و یار و یاوه‌ری بۆ ئیسالم زۆكرد ،ئه‌وانه‌ی تریش دوژمن و كوشتوبڕینیان بۆ ئیسالم هێناوه. ئه‌مڕۆدا پێویست ب ه ئیسالمی سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر ل ه مه‌دین ه هه‌یه ،نه‌وه‌ك ئیسالمی ئه‌لقاعید ه و داعش و ئه‌كه‌په‌یی ،سه‌ملێنرا پێغه‌مبه‌ر مه‌حمه‌د دۆست و یار و یاوه‌ری بۆ ئیسالم زۆكرد ،ئه‌وانه‌ی تریش دوژمن و كوشتوبڕینیان بۆ ئیسالم هێناوه. بۆی ه به‌ر له‌هه‌رشتێك پێویست ه ده‌ستبه‌رداری ئه‌و ئه‌قڵیه‌ت ه مه‌زهه‌بگه‌رای ه ده‌مارگیر ه سوونی ه ببێ و تواناكانی خۆی بۆ خزمه‌تی كۆمه‌ڵگ ه ده‌رخاته‌وه پێش .به‌هه‌مانشێو ه كه‌سایه‌تی و پێشه‌وایانی ته‌ریقه‌ت و مامۆستایه‌نی ئاینی ده‌بێ جارێكیتر رۆڵی خۆیان بۆ یه‌كخستنه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگ ه له‌سه‌ر بنه‌مای ئاینی كه‌لتوری و ئه‌خالقی ببینه‌وه ،وه‌كوتر چاره‌ی تر نیه. www.komelge.com
63
NO:34 -January 2019
- 4ئه‌ركی ناوه‌ند ه په‌روه‌رده‌یه‌كان و زانكۆ و ئه‌كادیمیا و رۆشنبیران :له‌مێژووی كۆن هه‌بوونی ناوه‌ند ه زانستی و رۆشنبیریه‌كان له میزۆپۆتامیایی خوارو به‌تایبه‌ت ل ه سومه‌ر و بابل ده‌زانرێت ،هه‌مانكات ناوه‌ند ه زانستیه‌كانی سامه‌را و هه‌بوونی كه‌سایه‌تیه‌كانی وێنه‌ی ئیبن خه‌له‌كان و ده‌یان زانای تر له‌به‌رچاوه .له‌گه‌ڵ هه‌بوونی ده‌یان ناوه‌ندی هونه‌ری و په‌روه‌رده‌ی ئه‌كادیمی .راست ه به‌هاتنی مه‌غۆل و ته‌ته‌ر زۆر ناوه‌ندی ئه‌كادیمیی و زانستی و رۆشنبیری وێران كران و به‌هه‌زاران په‌رتووك و به‌ڵگه‌ی مێژووی له‌ناوبران .عوسمانیه‌كانیش له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ده‌رفه‌تی زانست و رۆشنبیریان سنوردار كردبوو، هه‌موو شتێكیان ب ه ئه‌سته‌مبۆڵه‌و ه گرێدابوو، به‌اڵم دیسانیش هه‌وڵه‌كان به‌رده‌وامیان هه‌بووه. ل ه باشووری كوردستان و عێراق به‌گشتی شاعیر و ئه‌دیب و هونه‌رمه‌ندی دیار ده‌ركه‌وتوون به‌تایبه‌ت حوجره‌ی مزگه‌وت و ته‌كی ه و خانه‌قا و كڵێسا و ناوه‌ند ه ئاینیه‌كان شوێنی پێگه‌یاندن و په‌روه‌رد ه كردن بوونه ،بۆی ه شاعیرانی وه‌ك نالی و سالم و كوردی و مه‌حوی تا ده‌گات ه حاجی قادر و ده‌یانی تر خاوه‌ن رۆڵی به‌رچاوبوونه .هه‌مانكات كه‌سایه‌تی ئاینی ل ه حه‌الجی مه‌نسور و قه‌رمیته‌كان و برایانی سه‌فا ل ه خواروی عێراق ،هه‌تا ده‌گاته شێخ عه‌بدولقادری گه‌یالنی و مه‌والنا خالیدی شاره‌زووری و ئیبن مستوفی و ده‌یانی تر راستی به‌ڵگه‌كانمان ئه‌سلمێنن. دوای دروست بوونی عێراقی نوێش ،داگیركه‌ری ئینگلیز ل ه عێراق به‌گشتی سه‌رده‌مێكی سه‌ختی ده‌ستپێكرد ،چونك ه كه‌سانی ئازادیخواز و رۆشنبیر ده‌خران ه زیندانه‌كان و رێگری ده‌كرا ل ه گوزاره‌كردن ل ه خۆ به‌شێوه‌یه‌كی ئازادانه، 64
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
سه‌ره‌ڕای ئه‌مانه‌ش كه‌سایه‌تی وه‌ك پیره‌مێرد، دڵدار ،دڵزار ،گۆران ،بێكه‌س ،ئه‌حمه‌د موختار جاف و سه‌دان كه‌سایه‌تی دیاری تر هه‌بوونه و به‌رهه‌مه‌كانیشیان ل ه ده‌رخستنی رۆژنام ه و گۆڤار و دیوانی شیعری و نووسینه‌وه‌ی به‌ڵگه مێژوویه‌كاندا دیار و به‌رچاون .ل ه عێراقیش له مه‌حمه‌د مه‌هدی جه‌واهیری و به‌در شاكر سه‌یاب و دیان كه‌سایه‌تی رۆشنبیری تر ده‌ركه‌وتن. دوای ئه‌وه‌ی ناوه‌نده‌كانی خوێندن ل ه شار و شارۆچكه‌كان كرانه‌وه‌و زانكۆ و په‌یمانگای مامۆستایان ل ه به‌غدا و دواتریش ل ه موسڵ و به‌سرا ،تا گه‌یشت ه ئه‌وه‌ی ل ه سه‌رجه‌م پارێزگاكان په‌ره‌ی پێبدرێت ،بێگومان ئاستی خوێندن و خوێنده‌واری به‌گشتی به‌ره‌وپێشه‌و ه چوو ،ئیدی كه‌سایه‌تی رۆشنبیری عێراقی دروست بوو كه بتوانێ خۆی به‌خاوه‌نی گشتی عێراق بزانێ .راسته رژێم ه ده‌سه‌اڵتداره‌كان ئه‌و ناوه‌ندانه‌یان بۆ پێگه‌یاندنی كادیرانی خۆیان گرنگی پێ ده‌دا ،به‌اڵم له‌الیه‌كیتریش كه‌سایه‌تی ئازادیخواز و نیشتمان په‌روه‌ری دروست ده‌كرد. ل ه ئێستا ك ه له‌سه‌رجه‌م شار و شارۆچكه‌كانی باشووری كوردستان و عێراق ناوه‌ندی خوێندن و زانكۆ و په‌یمانگا و حه‌وزه‌ی ئاینی هه‌ن ،به‌اڵم له‌الیه‌كیتریش كوشت و بڕین و تااڵنی و راكردنی خه‌ڵك ل ه واڵت و هه‌ژاری و سه‌رگه‌ردانیه‌كی زۆریش هه‌یه ،ئه‌وه‌ش نمونه‌ی ئه‌وه‌ی ه ك ه ئه‌و ناوه‌ندان ه كه‌سایه‌تی بۆ خزمه‌تكردنی كۆمه‌ڵگه پێناگه‌ێنن ،پێچه‌وان ه خوێندن و بڕوانام ه ته‌نها وه‌ك كه‌رسته‌یه‌ك بۆ په‌یدا كردنی پار ه و سه‌رمای ه به‌كار ده‌هێنرێت .له‌الیه‌كیتر كۆمپانیاو خوێندنی ئه‌هلی ده‌یه‌وێت قۆرخی خوێندن و زانست و مه‌عریف بكات و چینی سه‌رمایه‌دار و زانستی به‌پار ه پێش
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
بخا ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی ئه‌م ه زیانێكی زۆر له‌ئاستی په‌روه‌رده‌ی كۆمه‌ڵگ ه و زانسته‌كه‌ی ده‌كات، هه‌مانكات كه‌سایه‌تی ناوه‌ڕۆك پووچ و ب ه روواڵه‌ت گه‌ور ه دروست ده‌كات ،ئه‌مه‌ش هیچ جۆره خزمه‌تێكی پێ ناكرێت .له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی پێویسته ده‌رفه‌تی خوێندن و نووسین و پێگه‌یشتن بۆ هه‌موو كه‌سێك و بێ به‌رامبه‌ر فه‌راهه‌م بكرێت ،هه‌روه‌ها ده‌بێ خوێندنی پسپۆڕبوون «تخص�صی» ل ه هه‌موو بواره‌كان په‌ره‌ی پێ بدرێت ،هه‌روه‌ها مامۆستایانی زانكۆ و په‌یمانگا و ناوه‌نده‌كانی خوێندن پێویسته خوێندن و پار ه ل ه یه‌كتری جیابكرێته‌وه، هه‌مانكات پێویست ه واڵت به‌جێنه‌هێڵن و پێكه‌وه شانبه‌شانی یه‌كتر كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی دیموكرات و ئازاد و سه‌رده‌میان ه بونیاد بنێین ،بێگومان ده‌رفه‌تی ئه‌وه‌ش هه‌یه .وه‌كو هه‌موو به‌شه‌كانی تری كۆمه‌ڵگ ه پێویست ه له‌م به‌شه‌ش خۆ رزگار بكرێت ل ه ئه‌قڵیه‌تی نه‌ته‌وه‌په‌رستی ده‌مارگیری ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌ی سیسته‌می مۆدێرنیه‌ته‌ی سه‌رمایه‌داری. پێویست ه عێراق و باشووری كوردستان بگه‌ڕێندرێنه‌و ه سه‌ر سه‌رچاوه‌ی ره‌سه‌نی خۆیان و كه‌سایه‌تی نوێ بۆ خزمه‌تكردنی كۆمه‌ڵگ ه له‌سه‌ر بنه‌مای ئه‌و مێژوو ه دروست ببێ. ئه‌نجام: • له‌كاتێكی وه‌كو ئه‌مڕۆ ده‌بێ ئه‌و نووسینه كه‌مێكیش دواكه‌وتبێ ،یان ده‌كرا زووتر هه‌وڵی بۆ درابوایه ،به‌اڵم وه‌ك كورد گووته‌نی؛ «زیان له نیوه‌ی بگه‌ڕێته‌و ه قازانجه« .ئێم ه وه‌ك نه‌ته‌وه‌یه‌ك ل ه سه‌ر ئاو خاكی خۆمان ،له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی نكوڵی له‌بوونمان ده‌كرێ و له‌هه‌ر ده‌رفه‌تێكیش ده‌یانه‌وێت بمانسڕنه‌وه ،بۆی ه له‌ئێستادا كه تێكۆشانی گه‌النی كوردستان و عێراق ل ه ئاستێكی
ئه‌وه‌ی رێگری له‌به‌رده‌م پێكه‌وه ژیانی دیموكراتیانه‌ی گه‌الن ده‌كات ،نه‌ته‌وه‌په‌رستی ده‌مارگیری عه‌ره‌بی ،له‌گه‌ڵ ملیگه‌رایی ده‌مارگیری سه‌ره‌تای كورده باشدایه ،ده‌كرێ سوود له‌و ده‌رفه‌ت ه وه‌ربگرین و تێكۆشان بكه‌ین له‌پێناو چاره‌سه‌ری پرسه‌كانمان. ئه‌وه‌مان زۆر دووبار ه كردۆته‌و ه ك ه ئه‌وه‌ی رێگری له‌به‌رده‌م پێكه‌و ه ژیانی دیموكراتیانه‌ی گه‌الن ده‌كات ،نه‌ته‌وه‌په‌رستی ده‌مارگیری عه‌ره‌بی ،له‌گه‌ڵ ملیگه‌رایی ده‌مارگیری سه‌ره‌تای كورده ،هه‌مانكات ده‌ستێوه‌ردان ه نێوده‌وڵه‌تی و هه‌رێمیه‌كانن. ئه‌وانه‌ش پشت ب ه سیسته‌می ده‌وڵه‌ت – نه‌ته‌وه‌یی مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌دری ده‌به‌ستن ،كاتێك با�سی ئه‌و چه‌مك و شێوازان ه ده‌كه‌ین و باوه‌ڕمان هه‌یه ك ه رێگرن له‌به‌رده‌م چاره‌سه‌ری پرسه‌كه‌مان، ئه‌وكات پێویست ه چه‌مك و شێواز و رێبازمان بگۆڕین ،ئه‌گه‌رنا به‌ده‌ستی خۆمان رێگری له خۆمان ده‌كه‌ین .ل ه باشووری كوردستان 72 ساڵ ه ملیگه‌رای سه‌ره‌تای خۆی تاقیده‌كاته‌وه، به‌اڵم كۆتا جار 16ی ئۆكتۆبه‌ری 2017شكه‌ستی یه‌كجاره‌كی خۆی راگه‌یاند .ئه‌گه‌ر ل ه ئێستا دیسان باوه‌ڕبكه‌ین ئه‌وان ه دێنه‌وه‌و خۆیان ده‌كه‌نه‌وه باوكی كوردایه‌تی و خاوه‌نی شۆڕ�شی نوێ ،ئه‌وا له www.komelge.com
65
NO:34 -January 2019
چاره‌سه‌ری پرسه‌كان له‌گه‌ڵ گه‌النی كه‌پێكه‌وه ده‌ژین ه گرنگه له‌سه‌ر ئه‌م خاكان بێچاره‌ی هێز و گرووپ ه چه‌پ و سۆسیالیست و دیموكرات و ئازادیخوازه‌كانه .له‌الیه‌كیتر ئه‌گه‌ر دوای ئه‌و هه‌موو ئه‌زمون ه دیسان نه‌ته‌وه‌په‌رستی عه‌ره‌بی ده‌مارگیر و خه‌ڵكی ئازادیخواز و چه‌پ و دیموكراتخوازی عه‌ره‌ب له‌یه‌كتری جیا نه‌كه‌ینه‌وه‌و نه‌توانین رێبازی چاره‌سه‌ری له‌گه‌ڵ گفتوگۆبكه‌ین و له‌وپێناوه‌شدا ستراتیژێك بۆ تێكۆشان دیاری نه‌كه‌ین ،بێگومان دیسان ده‌بێ له‌به‌ر ده‌سه‌اڵتدار ه ملهوڕه‌كان بپاڕێینه‌وه‌و ببینه دیلی ده‌ستی ئه‌وان. ئه‌وه‌ی مه‌به‌ستمان ه له‌م نووسینه ،چاره‌سه‌ری پرسه‌كان له‌گه‌ڵ گه‌النی كه‌پێكه‌و ه ده‌ژین له‌سه‌ر ئه‌م خاكان ه گرنگه ،بێگومان به‌و مانای ه نایه‌ت ك ه ئێم ه هه‌رچی ده‌سه‌اڵتداربیكه‌ن لێی بێده‌نگ ده‌بین ،نه‌خێر پێچه‌وانه ،له‌پێناو بێده‌نگ كردنی ده‌سه‌اڵتداران و نه‌ته‌وه‌په‌رست ه ده‌مارگیره‌كان جا له‌هه‌ر نه‌ته‌وه‌و ئاین و مه‌زهه‌بێك بن ،ده‌بێ كۆمه‌ڵگه یان گه‌الن خاوه‌نداریه‌تی له‌خۆیان بكه‌ن ،گه‌الن ئه‌وكات ه ده‌توانن خاوه‌نداریه‌تی ل ه خۆیان بكه‌ن كاتێك باوه‌ڕیان ب ه پێكه‌و ه ژیانی دیموكراتیان ه هه‌بێ و له‌پێناوی تێكۆشان بكه‌ن و ئامانجی سه‌ره‌كیان بێ .ئه‌و نمونه‌مان ل ه دامه‌زراندنی په‌كه‌كه‌دا هه‌یه ل ه كه‌سایه‌تی « حه‌قی قه‌رار و كه‌مال پیر» و ده‌یان رۆڵه‌ی توركیتری شه‌هید له‌و كاروانه‌دا ،ئه‌نجام به‌ر ل ه 45ساڵ یه‌كه‌مین گرووپ به‌وشێوه‌یه 66
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ده‌ستی پێكرد ،ئێستاش به‌هه‌مان شێو ه په‌كه‌ك ه باوه‌ڕی وای ه ئه‌گه‌ر توركیایه‌كی دیموكرات نه‌بێ و پێكه‌و ه ژیانێكی راست نه‌بێ ،بێگومان نه‌پر�سی كورد چاره‌سه‌ر ده‌بێ و ن ه توركیاش ل ه رژێمی دیكتاتۆر و دژ ه مرۆڤایه‌تیه‌كانی رزگار ده‌بێ ،دواین نمونه‌ش ده‌سه‌اڵتی دیكتاتۆریانه‌ی ئه‌ردۆغانه. ل ه نێوان گه‌النی عێراقیش ب ه كورد و عه‌ره‌ب و توركمان و ئاشوری و ئه‌رمه‌نی و فارس ... هتد .ل ه رابردوو زۆر مرۆڤی شۆڕشگێڕ و له خۆبردوو هه‌بوون ،ل ه ئێستا ئه‌و رۆح ه هه‌رماوه، به‌ڵكو ل ه ئێستا باڵوبێ و یه‌كێتی له‌ناو هێز و گرووپه‌كان نه‌بێ ،به‌اڵم به‌تێكۆشان ده‌كرێ له‌یه‌كتری كۆبكرێنه‌وه .چونك ه ب ه پێكه‌و ه ژیانی دیموكراتیان ه هه‌موو نه‌ته‌وه ،ئاین ،مه‌زهه‌ب، ته‌ریقه‌ت ،رۆشنبیر و مرۆڤ ه خاوه‌ن ویژدان و دیموكراته‌كان به‌بێ جیاوازی ده‌توانن رۆڵ ببین و خزمه‌تێكی شایست ه ب ه گه‌الن بكه‌ن .باوه‌ڕم وایه له‌ئێستا له‌م كارو خه‌بات و تێكۆشان ه پیرۆزتر نی ه ل ه باشووری كوردستان وعێراق كه‌پێویسته بكرێت ،ل ه باشووری كوردستان ئه‌وه‌ی بڵێ من نه‌ته‌وه‌ی ئازادیخواز و دیموكراتم ،له‌عێراقدا ئه‌وه‌ی بڵێ نامه‌وێ عێراق له‌ناو خوێن و ئاڵۆزی و مه‌زهه‌بگه‌رای و تایفه‌گه‌رایی ده‌مارگیردا چیتر خوێنی لێ بچۆڕێت ،پێویست ه ئاماده‌بێ ،باشترین و جوانترین خزمه‌تیش بۆ گه‌النی عێراق ئێستا به پێكه‌و ه ژیانی دیموكراتیانه‌دا ده‌رباز ده‌بێت. 2018/1/31 10ی رێبه‌ندانی 2717
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
وتـــار
تازه‌گه‌ری دیموكراتی به‌رامبه‌ر مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری
به�شی حه‌وته‌م بە کورتی بەمجۆرە دەتوانین تایبەتمەندێتیەکانی کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیک بخەینە روو: أ ـ كۆنفیدڕالیزمی دیموكراتیك :بۆ هه‌موو قه‌وار ه سیاسیی ه جیاوازو یه‌كجار ئاڵۆزه‌كان كراوه‌یه .به‌هۆی بونیاد ه ئاڵۆزه‌كه‌ی ئێستای كۆمه‌ڵگا ،قه‌وار ه سیاسیی ه هێشوویی و ستوونییه جیاوازه‌كان ناچاریین .پێكهاته‌و قه‌وار ه سیاسیه ناوه‌ندی ،هه‌رێمی و خۆجێییه‌كان ب ه یه‌كه‌وه له‌ناو هاوسه‌نگیدا رایانده‌گرێت .له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هه‌ر یه‌كه‌یان وه‌اڵمی هه‌لومه‌رجێكی به‌رجه‌سته‌و كۆنكرێتی ده‌ده‌نه‌وه ،بونیادی سیا�سی فر ه الیه‌ن ل ه دۆزینه‌وه‌ی رێگ ه راسته‌كانی چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی كۆمه‌ڵگا نزیكتره .هه‌روه‌ها
خۆگوزارشتكردنی ناسنام ه كولتووری ،ئه‌تنیكی و نه‌ته‌وه‌ییه‌كان له‌میانه‌ی پێكهاته‌و قه‌واره سیاسیه‌كانه‌و ه سروشتیترین مافی خۆیانه .راستتر، پێویستی و مه‌رجی كۆمه‌ڵگای ئه‌خالقی و سیاسییه. بۆ رێككه‌وتنی ب ه بنه‌ما لەگەڵ نه‌ریته‌كانی ده‌وڵه‌ت كراوه‌ی ه ئینجا ئه‌م ه ده‌وڵه‌ت -نه‌ته‌وه ،كۆمار یان شێوه‌كانی دیموكرا�سی بۆرژوازی بێت .له‌سه‌ر بنه‌مای ئاشتیه‌كی ب ه پره‌نسیپان ه ده‌توانێت به یه‌كه‌و ه له‌گه‌ڵیدا بژی. ب ـ پشت ب ه كۆمه‌ڵگای ئه‌خالقی و سیا�سی ده‌به‌ستێت .هه‌وڵه‌كانی پڕۆژه‌ی شێوەکانی كۆمه‌ڵگای قاڵبگه‌رایی ل ه شێوه‌ی ئه‌ندازیارێتی كۆمه‌ڵگای سه‌رمایه‌داری ،سۆسیالیستی، ده‌ره‌به‌گایه‌تی ،پیشه‌سازی و به‌كاربه‌ر له چوارچێوه‌ی پاوانه‌كانی سه‌رمایه‌داریدا ده‌بینێت. له‌ناوه‌ڕۆكدا ئه‌مجۆر ه كۆمه‌ڵگای ه بوونی نییه، پڕوپاگه‌نده‌كه‌ی هه‌یه .ل ه بنه‌ڕه‌تدا كۆمه‌ڵگاكان سیا�سی و ئه‌خالقین .پاوان ه ئابووری ،سیا�سی، ئایدیۆلۆژی و سه‌ربازیه‌ك ه ئه‌م سروشت ه بنه‌ڕه‌تیه‌ی www.komelge.com
67
NO:34 -January 2019
كۆمه‌ڵگا ده‌كڕێنن ،ته‌نانه‌ت ئامێرێكن ك ه به‌دوای زێد ه به‌ها و باجی كۆمه‌ڵگاوه‌ن .سه‌ربه‌خۆ به‌ته‌نیا هیچ به‌هاو نرخێكیان نییه .ته‌نانه‌ت شۆڕشیش ێ بئافرێنێت .به‌و سیفه‌ته‌ی ناتوانێت كۆمه‌ڵگای نو ئۆپه‌راسیۆنێك ه ل ه پێناو گه‌ڕاندنه‌وه‌ی رۆڵی راسته‌قینه‌ی شانه‌ی ئه‌خالقی و سیا�سی كۆمه‌ڵگا ـ ك ه دووچاری ب ێ به‌هایی و سووان هاتوو ه ـ په‌نای ده‌برێت ه به‌ر ،ده‌توانێت رۆڵێكی ئه‌رێنی ببینێت. ئه‌وه‌ی تریش له‌الیه‌ن ئیراده‌ی ئازادی كۆمه‌ڵگای ئه‌خالقی و سیاسیه‌و ه ده‌ستنیشان ده‌كرێت. ج ـ پشت ب ه سیاسه‌تی دیموكراتیان ه ده‌به‌ستێت. به‌رامبه‌ر ب ه چه‌مكی حوكمڕانی و فه‌رمانڕه‌وایی ناوه‌ندێتی ره‌هاو راسته‌هێڵی ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌وه ،له رێگای ئه‌و قه‌وار ه سیاسیانه‌ی سه‌رجه‌م گڕوپه كۆمه‌اڵیه‌تی و ناسنام ه كولتووریه‌كان خۆیان تێدا گوزارشت ده‌كه‌ن ،به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خودی كۆمه‌ڵگا ئاوا ده‌كات .نه‌ك ل ه میانه‌ی دامه‌زراندنی ئاست ه جیاوازه‌كان ،به‌ڵكو له‌رێگای به‌ڕێوه‌به‌ره هه‌ڵبژێردراوه‌كانه‌و ه كاره‌كانی راده‌په‌ڕێنێت. ئه‌وه‌ی گرنگ و سه‌ره‌كیی ه توانای وه‌رگرتنی بڕیار ه له‌رێگای گفتوگۆو ئه‌نجوومه‌نه‌كانه‌وه. ئه‌و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تیان ه بێ‌كه‌ڵكن ك ه له‌خۆیانه‌وه فه‌رمان ده‌ده‌ن .چاودێری و به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی دیموكراتیان ه سه‌باره‌ت به‌كاره‌كانی كۆمه‌ڵگا له‌ڕێگای ده‌سته‌ی ئه‌و جڤاتانه‌و ه ده‌كرێت ك ه به گوێره‌ی بونیادی هه‌ر كولتوورو گڕوپێكه ،له‌ناو فر ه بونیادی و هه‌مه‌ڕه‌نگیه‌كاندا به‌دوای یه‌كێتیدا ده‌گه‌ڕێت ،ل ه جڤاتی كۆردیناسیۆنی ناوه‌ندی گشتی (ئه‌نجوومه‌ن ـ كۆمیسیۆن ـ كۆنگره) تا ده‌گاته جڤات ه هه‌رێمیه‌كان. د ـ پشت ب ه به‌رگری گه‌وهه‌ری ده‌به‌ستێت. نه‌ك ب ه سیفه‌ت و شێوه‌ی پاوانی سه‌ربازی ،به‌ڵكو 68
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
یه‌كینه‌كانی به‌رگری (ره‌وا) گه‌وهه‌ری ب ه گوێره‌ی پێداویستی ئاسایی�شی ناوه‌وه‌و ده‌ره‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا له‌ژێر كۆنترۆڵی توندی ئۆرگان ه دیموكراتیه‌كاندا هێزی بنه‌ڕه‌تییه .به‌و سیفه‌ته‌ی بونیادی بڕیاری ئازادی پشتبه‌ستوو ب ه یه‌كسانییه‌و له‌سه‌ر بنه‌مای هه‌مه‌ڕه‌نگی و جیاوازیه‌كان ئاواكراو ه ئه‌ركی كاراكردنی ئیراده‌ی سیاسه‌تی دیموكراتی كۆمه‌ڵگای ئه‌خالقی و سیاسییه .هه‌روه‌ها ده‌ستێوه‌ردانی هێزه ده‌ره‌كی و ناوخۆییه‌كانیش ب ێ كاریگه‌ر ده‌كات ك ه ب ه ئامانجی مایه‌پووچكردن و به‌ربه‌ستكردنی ئه‌م ئیراده‌ی ه ئه‌نجامی ده‌ده‌ن .بونیادو پێكهاته‌ی فه‌رماندارێتی یه‌كینه‌كان له‌ژێر چاودێری جووته‌ی ئۆرگانه‌كانی سیاسه‌تی دیموكراتی و ئه‌ندامانی یه‌كینه‌دایه ،كاتێك پێویست ببینرێت له‌رێگای پێشنیار و ئه‌رێكردنی دووالیه‌نه‌و ه ب ه ئاسانی ده‌گۆڕدرێت. هـ ـ به‌گشتی هه‌ژموونگه‌رایی ،به‌تایبه‌تیش هه‌ژموونگه‌رایی ئایدیۆلۆژی لە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکدا جێگایان نابێته‌وه .پره‌نسیپی هه‌ژموونگه‌رایی ل ه شارستانیه‌ت ه كالسیكیه‌كاندا كارایه‌و په‌سه‌ند ده‌كرێت .به‌اڵم ل ه تازه‌گه‌ری و شارستانێتی دیموكراتیدا به‌سنگفراوانی و لێبوورده‌یی ته‌ماشای ئایدیۆلۆژیاو هێزه هه‌ژموونگه‌راییه‌كان ناكرێت .كاتێك سنووره‌كانی ده‌ربڕینی ڕای جیاوازو به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی دیموكراتی ببه‌زێنێت ،له‌رێگای به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی خۆیه‌تی و ئازادی راده‌ربڕینه‌و ه ب ێ كاریگه‌ر ده‌كرێت .له به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی هاوبه�شی كاروباره‌كانی كۆمه‌ڵگا ل ه یه‌كتری تێگه‌یشتن ،رێزگرتن به‌رامبه‌ر به پێشنیار ه جیاوازه‌كان و وابه‌سته‌بوون ب ه بنه‌ماكانی بڕیاری دیموكراتیان ه مه‌رجه .سه‌رباری ئه‌وه‌ی له‌م باره‌یه‌و ه چه‌مكی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی شارستانیه‌تی
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
كالسیكی و مۆدێرنیته‌ی سه‌رمایه‌داری لەگەڵ چه‌مكی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌و ه ب ه یه‌ك ده‌گه‌ن ،به‌اڵم جیاوازی و پێچه‌وانه‌بوونێكی مه‌زنیان لەگەڵ چه‌مكی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی تازه‌گه‌ری و شارستانێتی دیموكراتیدا هه‌یه .شێوازی حوكمڕانی بیرۆكراتی هه‌ڕه‌مه‌كی و شێوازی به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی دیموكراتی ئه‌خالقیان ه بنه‌مای ئه‌م جیاوازی و پێچه‌وان ه بوونان ه پێكدێنن.
لە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکدا هه‌رگیز هه‌ژموونگه‌رایی ئایدیۆلۆژی جێگای باس نابێت. هه‌روه‌ها فره‌ڕه‌نگی بۆچوونی جیاواز له‌نێوان ئایدیۆلۆژیه‌كانیش له‌جێگای خۆیدایه. لە کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکدا هه‌رگیز هه‌ژموونگه‌رایی ئایدیۆلۆژی جێگای باس نابێت .هه‌روه‌ها فره‌ڕه‌نگی بۆچوونی جیاواز له‌نێوان ئایدیۆلۆژیه‌كانیش له‌جێگای خۆیدایه. به‌ڕێوه‌به‌رایه‌تی پێویستی به‌و ه نیی ه له‌رێگای په‌رده‌و قه‌ڵغانی ئایدیۆلۆژیه‌و ه خۆی به‌هێز بكات. له‌م سۆنگه‌یه‌وه؛ هه‌روه‌ك چۆن پێویستی به ئایدیۆلۆژیای میللیگه‌رایی ،ئایینی ،زانستگه‌رایی
پۆزێتیفیست و ره‌گه‌زگه‌رایی نابینێت ،دژی ئاواكردنی هه‌ژموونگه‌راییشه .هه‌ر بۆچوون، هزر و باوه‌ڕییه‌ك بونیادی ئه‌خالقی و سیا�سی كۆمه‌ڵگا تێكنه‌دات و به‌دوای به‌ده‌ستهێنانی هه‌ژموونگه‌راییه‌و ه نه‌بێت خاوه‌نی مافی راده‌ربڕین و گوزارشتی ئازادانه‌یه. و ـ به‌رامبه‌ر ب ه چه‌مكی یه‌كێتیەکانی نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان UNی ده‌وڵه‌ت ـ نه‌ته‌وه‌كان كه له‌ژێر كۆنترۆڵی هێزی هه‌ژموونگه‌رایی سوپه‌ردایه، الیه‌نگری یه‌كێتی كۆنفیدڕالیزمی دیموكراتی جیهانی كۆمه‌ڵگا نه‌ته‌وه‌یی ـ نیشتیمانیه‌كانه. له‌میانه‌ی پێوانه‌كانی سیاسه‌تی دیموكراتیه‌وه ب ه یه‌كگه‌یاندنی جڤاتێكی به‌رفراوانتر له‌بواری چه‌ندایه‌تی و چۆنایه‌تیه‌و ه ل ه كۆنفیدراسیۆنی دیموكراتیانه‌ی جیهاندا بۆ دونیایه‌كی ئارامتر، ئاشتیخواز ،ئیكۆلۆژی ،دادپه‌روه‌رو ب ه پیت مه‌رجه. ئه‌نجام؛ جیاوازی و دژبەرێتیەکەی نێوان مۆدێرنیته‌ی دیموكراتی و سه‌رمایه‌داری كه به‌شێوه‌یه‌كی زۆر به‌رفراوانتر ده‌توانین به‌راوردیان بكه‌ین ،ته‌نیا بانگه‌شه‌یه‌ك نییه ،به‌ڵكو دوو جیهانی زه‌به‌الحن کە لە دۆخی بەرجەستە لە ئارادان .ئه‌م دوو جیهان ه کە ب ه درێژایی مێژوو ل ه ره‌و�شی دژێتی دیالیكتیكیدا هه‌ندێك جار ب ێ ئامانان ه له‌ناو شه‌ڕدا بوون ،ئاشتی نێوانیشیان كه‌م نه‌بووه‌و تا رۆژی ئه‌مڕۆمان هاتوون ،له‌رۆژگاری ئه‌مڕۆشماندا له‌رێگای په‌یوه‌ندی و ناكۆكیه‌كانیانه‌وه ،هه‌ندێك جار شه‌ڕ ده‌كه‌ن ،جارانێكیش ئاشت ده‌بنه‌وه. بێگومان ئه‌وه‌ی له‌م قه‌یران ه بونیادیه‌ی سیسته‌مدا ب ه سیفه‌تی رۆشنبیری ،سیا�سی و ئه‌خالقی قه‌ڵه‌مبازێكی راست ،چاك و جوان فه‌راهه‌م بكات ئه‌نجام ده‌ستنیشان ده‌كات. www.komelge.com
69
NO:34 -January 2019
د ـ ئایدیۆلۆژیای یه‌هودی ،سه‌رمایه‌داری و مۆدێرنیته ئه‌گه‌ر راستینەو واقیعی عیبرانیه‌كان له مێژوو و رۆژی ئه‌مڕۆمان به‌شێوه‌یه‌كی راست ده‌ركی پێنه‌كرێت ،باسێكی ته‌واوی په‌ره‌سه‌ندنی كۆمه‌ڵگای مێژوویی زه‌حمه‌ته .له‌مێژوودا عیبرانیه‌كان ،ل ه رۆژی ئه‌مڕۆشماندا تاوتوێکردنی یه‌هودییه‌كان تەنیا وه‌ك جڤاتێكی ئه‌تنیكی یاخود نه‌ته‌وه‌یه‌ك كه‌موكوڕی گه‌ور ه له‌خۆو ه ده‌گرێت. به‌ڵكو هه‌ڵسه‌نگاندنی وه‌ك سه‌رچاوه‌یه‌كی سه‌ره‌كی كولتوورێك ك ه به‌ڕیش ه هی رۆژهه‌اڵتی ناوینه ،به‌اڵم ب ه پل ه یه‌ك سه‌رجه‌م جیهان په‌یوه‌ندیدار ده‌كات و كاریگه‌رییان له‌سه‌ر ده‌كات ،بایه‌خدارو گرنگه. به‌واتا سنوورداره‌كه‌ی با�سی كولتوور ناكه‌م، ب ه سیفه‌تی كۆی كولتووری ماددی و مه‌عنه‌وی تاوتوێی ده‌كه‌م .ده‌رهه‌ق ب ه بابه‌ته‌ك ه پێویسته خۆپارێزی ل ه دوو هه‌ڵ ه بكرێت :یه‌كه‌میان؛ ئه‌و چه‌مكه‌ی ه ك ه زێده‌ڕۆییان ه یه‌هودێتی وه‌ك هێزی به‌ڕێوه‌به‌ری جیهان گه‌وره‌و شكۆدار ده‌كات .گوته‌ی «نه‌ته‌و ه (ئوممه‌ت)ی هه‌ڵبژێردراوی خوداوه‌ند» ده‌كه‌وێت ه ئه‌م چوارچێوه‌یه‌وه .چه‌ند ه خۆپارێزی له‌مجۆر ه زێده‌ڕۆییان ه بكرێت ك ه بۆ قۆستنه‌و ه زۆر له‌باره ،ئه‌وا به‌و ئه‌ندازه‌ی ه تێگه‌یشتنێكی واقیعیانه سه‌باره‌ت بابه‌ته‌ك ه ئاسان ده‌بێت .دووه‌میان؛ ئه‌و چه‌مكه‌ی ه ك ه یه‌هودییه‌كان به شه‌یتان له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات ،ده‌یانكات ب ه قۆچی قوربانی .بینین و له‌قه‌ڵه‌مدانی یه‌هودییه‌ت ب ه سه‌رچاوه‌ی گشت خراپیه‌كان بۆچوونێك ه زۆر به‌كارهێنراوه .ئه‌م هه‌ڵوێست ه ك ه به‌الی كه‌مه‌و ه هێنده‌ی یه‌كه‌م به‌ره‌و تێگه‌یشتنی هه‌ڵه‌ت ده‌بات ،دووركه‌وتنه‌وه ل ه كاریگه‌ریه‌كانی ،بابه‌ته‌ك ه زیاترو باشتر روون 70
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ده‌كاته‌وه‌و ده‌بێت ه مایه‌ی تێگه‌یشتن. له‌به‌رگه‌كانی دیكەی بەرگرینامەدا ل ه روانگه‌ی جیاوازه‌و ه هه‌وڵمداو ه ل ه چوارچێوه‌ی ئایینه ك بخه‌م ه سه‌ر عیبرانیه‌كان. ئیبراهیمیه‌كانه‌و ه تیش ئێستاكه‌ش له‌الیه‌نی دیكه‌و ه هه‌وڵی تۆکمەكردنی بۆچوونه‌كه‌م ده‌ده‌م .ل ه راستیدا وابه‌ست ه به سه‌رمایه‌داری و مۆدێرنیته‌و ه یه‌هودیه‌ت و ێ ده‌كه‌م. كێشه‌ی یه‌هودی تاووتو په‌رته‌وازه‌بوون (باڵوبوونه‌وه‌یان بۆ هه‌ر چوار الی جیهان)ی یه‌هوودیه‌كان ك ه دوای دووه‌مین جار رووخاندنی گەورە په‌رستگاکەی قودس لە سااڵنی 70ی زایین له‌الیه‌ن ئیمپراتۆریه‌تی رۆماو ه ده‌ستی پێكرد ،ل ه رۆژهه‌اڵتی ناوین و ئه‌وروپا ،ته‌نانه‌ت ل ه ته‌واوی جیهان تا ده‌گات ه رۆژگاری ئه‌مڕۆشمان رێگای له‌پێش ئه‌نجام و كێشه‌ی گه‌ور ه كردۆته‌وه. گه‌رچی پێشتریش كێشه‌و ئه‌نجامی هاوشێوه‌ی لێكه‌وتۆته‌وه .بۆ نموون ه كۆچی حه‌زره‌تی ئیبراهیم ل ه ئورفاو ه بۆ ناوچ ه نزیكه‌كانی قودس ،له‌بواری ئه‌و كێشه‌و ئه‌نجامانه‌ی رێگه‌ی له‌پێش كردۆته‌وه، له‌سه‌رتاسه‌ری دونیا گه‌وره‌بووه‌و كاریگه‌ریه‌كه‌ی تا رۆژی ئه‌مڕۆشمان به‌رده‌وامه .چیرۆكی نەوەکانیان ل ه میسر ،رووداوی یوسف و كۆچی موسا بوویه‌رێكن كاریگه‌رییان له‌سه‌ر ته‌واوی دونیا هه‌بووه .هه‌روه‌ها كۆكردنه‌وه‌ی په‌رتووكی پیرۆز ،ئاواكردنی یه‌كه‌مین پاشایه‌تی عیبرانی، دوورخستنه‌وه‌یان بۆ بابل و په‌یوه‌ندیه‌كانیان لەگەڵ پارس و گریكه‌كان ك ه له‌و قۆناخه‌دا ده‌ستی پێكرد ،ئه‌نجامی گرنگیان له‌گه‌ڵ خۆیاندا هێناوه .سەرجەم ئەو پەرەسەندنانە لەمیانەی کاریگەریەکەیەوە جێگایه‌كی تایبه‌تی له‌مێژووی شارستانیه‌تدا هه‌یه .كۆكردنه‌وه‌ی په‌رتووكی پیرۆز خۆی ل ه خۆیدا رووداوێكی مه‌زنه .جۆرێك
گۆڤارێكی سیاسیی ،هزریی ،جڤاكی مانگانەیە.......ژمارە 34كانونی دووه‌م 2019ز \ ڕێبه‌ندان 2718ك
له‌جۆره‌كانی به‌ده‌ستهێنانی فه‌رمیه‌تی ئایین ه ئیبراهیمیه‌كانه .بوون ب ه خاوه‌ن كتێب ،بوویه‌رێكه كاریگه‌ریی ه مێژووییه‌كه‌ی زۆر گه‌وره‌یه. به‌اڵم په‌رته‌وازه‌بوونه‌كه‌ی دوای 70ی زایینی رێگای لەپێش كاریگه‌ریه‌كی ریشه‌دارتر کردۆتەوە. لێره‌دا مێژوو نانووسمه‌وه ،هه‌ر بۆی ه ب ه شیكاری كورت سنووردار ده‌بم .بۆچوونێكی هاوبه‌ش و په‌سه‌ند كراو ه ك ه په‌رته‌وازه‌بوونه‌كه‌یان بەهۆی کۆچبەریەوە بۆ دوو لقی رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوا (سه‌فارید و ئه‌شكیناز ) جیاده‌كرێته‌وه .گرێدراو به‌م دۆخ ه كاریگه‌ریه‌كه‌شیان جیاوازبووه. هه‌روه‌كو زانراو ه یه‌هوودیه‌كانی رۆژهه‌اڵت له سه‌روویانه‌و ه بۆ سوریا ،ئێراق و ئێرانی رۆژگاری ئه‌مڕۆمان ،كه‌ناره‌كانی قه‌زوین ،روسیاو دواتریش به‌ره‌و ئاسیای ناوه‌و ه باڵوبوونه‌ته‌وه ،هه‌روه‌ها به‌شێوه‌ی كۆڵۆنی ژیاون .به‌ره‌و رۆژئاواش به‌رده‌وام كۆچكردنیان بۆ كۆڵۆنیه‌كانیان و ناوچه‌كانی ژێر قه‌ڵه‌مڕه‌وی ئیمپراتۆریه‌تی رۆما زیادی کردووه .ل ه باكووری ئه‌فریقیا‌وه بۆ رۆژهه‌اڵتی ئه‌وروپا ،ل ه دورگه‌ی ئیبریكه‌وه تا ده‌گات ه به‌لقان لەو شوێنانەی کۆچیان بۆ کردووە كۆڵۆنیی ه گرنگەکانی یەهودیەکان به‌رچاوده‌كه‌وێت .هه‌رچی ئه‌نادۆڵ ه دیمه‌نی ئه‌و ناوه‌ند ه ده‌دات ك ه جیاوازی رۆژهه‌اڵت و رۆژئاوای تێدا روودات .تا سه‌رده‌می رووخانی رۆما ل ه بواری ئایینیه‌و ه كاریگه‌ریه‌كه‌یان بایه‌خداربوو .هیچ گومانێكی تێدا نیی ه هه‌م ب ه سیفه‌تی موسه‌وێتی، هه‌م كرستیانی ك ه زاده‌ی موسه‌ویه‌ت ه كاریگه‌ریه‌كی له‌پێشینه‌یی و سه‌ره‌كییان هه‌بووه .به‌جۆرێك له جۆره‌كان ئیمپراتۆریه‌تی مه‌عنه‌وی قۆناخی خۆیان دامه‌زراندووه. بێگومان ده‌رككردن ب ه چۆنیه‌تی ئاشنابوون و
په‌یوه‌ندی یه‌هودیه‌كان ب ه دراو (پاره) ،هه‌روه‌ها چۆن هێنده‌ی كاریگه‌ری مه‌عنه‌وی پاره‌شیان كرد ب ه هێزێكی ماددی كاریگه‌ر ،هه‌ڵبه‌ت ه بابه‌تی لێكۆڵینه‌وه‌یه‌كی به‌رفراوانه .ئه‌گه‌ر یه‌كه‌مین بابه‌ت که به‌شێوه‌یه‌كی ستراتیژی كاریان له‌سه‌ر كردوو ه زانست ،ئه‌ده‌بیات و ئایین بێت كه قورسایی كولتووری مه‌عنه‌وییان هه‌یه ،مسۆگه‌ره دووه‌مین بابه‌تی ستراتیژی كارو قازانج پاره‌یه. له‌به‌ر ئه‌وه‌ی له‌مێژوودا كولتووری مه‌عنه‌وییان كرد ب ه یه‌كه‌مین ،كولتووری ماددیشیان كرد به دووه‌مین بابه‌تی ستراتیژی ،زۆرگرنگه .ئه‌و هێزه‌ی له‌و سه‌رده‌مه‌و ه پێشه‌نگایه‌تی ئه‌م دوو بابه‌ته‌ی به‌ده‌سته‌وه‌یه ،واتا گرنگیه‌كی ستراتیژی ل ه مێژووی جیهاندا به‌ده‌ستهێناوه .له‌و بڕوایه‌دام ك ه هه‌ر له‌و سه‌رده‌مه‌دا یه‌هودیه‌كان ل ه قوواڵییه‌و ه ئاگاداری رۆڵی پێشه‌نگایه‌تی ستراتیژی هه‌ر دوو بابه‌ت بوون و له‌م پێناوه‌شدا كاریان كردووه .هۆكاری سه‌ره‌كی ئه‌مه‌ش ئه‌و هه‌لومه‌رج ه به‌رجه‌ست ه و كۆنكرێتی ه بوو ك ه تێیدا ده‌ژیان .كه‌می ژماره‌یان، ژیانی به‌رده‌وامیان له‌ناو مه‌نگه‌نه‌ی هه‌ردوو شارستانیه‌تی خۆرئاوا و خۆرهه‌اڵت ،هه‌روه‌ها خۆناساندنیان وه‌ك «قەوم ە هه‌ڵبژێردراوه‌كانی خوداوه‌ند» (رووبه‌ڕووی هه‌ژموونگه‌راییه‌كی تیژی ئایدیۆلۆژین) ،ناچاریان ده‌كات به‌رده‌وام به‌دوای لێگه‌ڕینی ستراتیژیه‌و ه بن .وات ه كه‌می ژماره، كۆچبه‌ری ،باوه‌ڕیی ه پیرۆزه‌كانیان و هه‌بوونی هه‌ڕه‌ش ه به‌رده‌وامه‌كانی ژینۆساید به‌سه‌ریانه‌وه، ناچاری كردوون هه‌م خۆیان زۆر وریا (وشیار) بكه‌نه‌وه ،هه‌م به‌رده‌وام ئایدیۆلۆژیای رزگاری په‌ر ه پێبده‌ن (چه‌ند ه ب ه ستراتیژیه‌تی رزگاری شۆڕشگێڕی ده‌چێت!) .شێوازی ژیانیان بیرکردنەوەی ستراتیژی و پێشخستنی ئامرازه‌كانی www.komelge.com
71
NO:34 -January 2019
رزگارییان به‌سه‌ردا ده‌سه‌پێنێت .چونك ه له‌دۆخێكی پێچه‌وانه‌دا ،هه‌روه‌ك هه‌زاران هۆز و تیره‌ی دیكه ئه‌وانیش له‌ناو ده‌چوون. ل ه خاڵێكی به‌مجۆره‌دا؛ دۆخی به‌رخودانی به‌رده‌وام ده‌بێت ه تاك ه رێگای رزگاری .هه‌رچی به‌رخودان ه مسۆگه‌ر پێویستی ب ه دوو شت هه‌یه: باوه‌ڕی و ئامراز ه مادییه‌كان .له‌كاتێكدا باوه‌ڕی ب ه سیفه‌تی ستراتیژی مه‌عنه‌وی ره‌نگده‌داته‌وه، هه‌رچی پاره‌ی ه وه‌ك ستراتیژی ماددی ره‌نگده‌داته‌وه. له‌م سۆنگه‌یه‌وه؛ رۆڵی ستراتیژی پار ه ب ه سیفه‌تی فاكته‌ری ماددی ،رۆڵی ستراتیژی ئایین ب ه سیفه‌تی فاكته‌ری مه‌عنه‌وی ،ك ه ل ه یه‌هوودیه‌تدا گرنگی و بایه‌خێكی زۆریان هه‌یه ،ل ه ئامانجی رزگاریدا ده‌بن ه دوو سه‌رچاوه‌ی یه‌كگرتووی ژیانی و ده‌ست لێبه‌رنه‌دراو .كاتێك الی یه‌هودیه‌كان ل ه وه‌اڵمی پرسیاری مانای بااڵده‌ستی پاره‌و ئایین ده‌گه‌ڕێین، وه‌اڵمه‌ك ه ئاشكرایه :چونکە رێگه‌چاره‌و بژارێكی دیكه‌یان نییه .چونك ه شێوازی ژیانیان به‌رده‌وام پێویستی ب ه به‌رخودان هه‌یه .بۆ له‌سه‌ر پ ێ مانه‌وه‌و ژیانێكی ب ه كوالیتی (جۆری) مه‌رجه(چونكه له‌و بڕوایه‌دان ك ه به‌ند ه هه‌ڵبژێردراوه‌كانی خوداوه‌ندن) .هه‌رچی به‌رخودانه ،ئه‌گه‌ر ستراتیژی رزگاری (پێشه‌نگایه‌تی ئایدیۆلۆژی) و تواناكانی ستراتیژی ماددی (پاره ،پێشه‌نگایه‌تی ماددی) نه‌بێت ،بەرخودان هونه‌رێك ه درێژه‌پێدانی ئاسته‌مه .له‌م پێناوه‌شدا پێویست ه یان وه‌ك عه‌ره‌به‌كان ل ه بیابان یان وه‌ك كورده‌كان ل ه شاخ بژین .به‌اڵم هه‌ردووكیشیان الی یه‌هوودییه‌كان نییه .ته‌نیا ده‌رفه‌ت و توانا ماددی و ئایدیۆلۆژیه‌كان ده‌مێنێته‌وه. سه‌رباری به‌رده‌وامی گفتوگۆكان له‌باره‌یه‌وه، به‌اڵم رۆڵی گەورەی كریستیانەکان له‌ناوخۆ 72
www.komelge.com
Political, Intellectual and Social monthly Magazine.
ل ه رووخانی رۆمادا مسۆگه‌ره .ئه‌گه‌ر ریشه‌ی یه‌هودی حه‌زره‌تی عیسا ره‌چاو بكرێت کە یەکەمین کریستیانە ،ئه‌و كات ه رۆڵی لقی یه‌هودیەکان له رووخانی رۆما گفتوگۆ هه‌ڵناگرێت .به‌م جۆره تۆڵه‌ی په‌رستگا (مه‌عبه‌د واتا په‌رستگا ،به‌جۆرێك له‌جۆره‌كان واتای قود�سی پایته‌ختی یه‌هودییه‌كان ده‌به‌خشێت) رووخێنراوه‌كه‌ی قودس ده‌كاته‌وه. هه‌ڵبه‌ت ه ل ه كه‌هلل‌دان (سه‌ربڕین)ی ساینت پاول ل ه رۆما ب ێ وه‌اڵم نه‌ده‌مایه‌و ه (ساینت پاول :ل ه ته‌رسوس له‌دایكبووه .ل ه كریستیانه یه‌كه‌مینه‌كانه .پێشه‌نگی رێكخه‌رانی رێسای كریستیانییه) .هه‌روه‌ها له‌خاچدانی هه‌زاران كرستیانی ،كردنیان ب ه خۆراكی شێرو له‌ناوبردنیان وه‌ك به‌شێكی به‌رخودانه‌كه‌یان بوو .وات ه یه‌كه‌مین هه‌ڵمه‌تی سه‌ركه‌وتووانه‌ی دیاسپۆرا (مه‌نفا)، ل ه به‌كارهێنانی كرستیانی ب ه سیفه‌تی هێزی ستراتیژی مه‌عنه‌وی به‌دیده‌هات .به‌دڵنیاییه‌وه ده‌توانرێت بگووترێت ك ه ل ه ناوه‌و ه داڕووخانی رۆما ،به‌شێوه‌یه‌كی بابه‌تی ئه‌نجامی یه‌كه‌مین هه‌ڵمه‌تی سه‌ركه‌وتووانه‌ی ستراتیژی مه‌عنه‌وی دیاسپۆرای یه‌هودی بوو .بێگومان په‌الماری هۆزه‌كانی جێرمه‌ن ،هون و فرانكی ئه‌وروپاش رۆڵێكی كاریگه‌ریان ل ه رووخاندنی رۆمادا هه‌یه. به‌اڵم دیسان فاكته‌ر ه ناوخۆییه‌كان دیاریكه‌رن.