Govari azadi komelge jimare 6 finall

‫رێكه‌وتنی یه‌كێتی و گۆڕان له‌سه‌رده‌می ئه‌مڕۆدا‬

‫لــه‌ كاروخه‌باتــی سیاســیدا شــێوازی به‌ره‌یــی و رێككه‌وتــن له‌ژێــر یــه‌ك‬ ‫چه‌تــردا و گردبوونــه‌وه؛‌ وه‌ك یه‌كێــك له‌بنه‌مــا دیموكراتییــه‌كان‬ ‫ئه‌ژمێــردرێ و هه‌نگاوێك ـه‌ بــۆ خه‌باتــی هاوب ـه‌ش و دروســتكردنی س ـه‌نگ‬ ‫و قورســاییه‌ له‌پێنــاو به‌ره‌وپێشــردنی خه‌باتــی دیموكراتــی و خزمه‌تكردنــی‬ ‫كۆمه‌ڵــگادا‪.‬‬ ‫له‌باشــووری كوردســتاندا چه‌نــد ئه‌زموونێكــان هه‌یــه‌ لــه‌ خه‌باتــی به‌ره‌یــی‬ ‫و رێككه‌وتــن و كۆبوونــه‌وه‌ له‌ژێــر چه‌ترێكــدا‪ ،‬هه‌ندێكیــان بــه‌ ئه‌نجامــی‬ ‫پۆزه‌تیــف بــۆ كۆمه‌ڵگــه‌ی كوردســتان تــه‌واو بوونــه‌و خزمه‌تیــان كــردوه‌‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم هه‌ندێكــی دیكــه‌ لــه‌و ب ‌هرانــه‌‪ ،‬لــه‌ وێنــه‌ی بــه‌ره‌ی جــود و جه‌وقــه‌د‬ ‫و جه‌بهــه‌ی وه‌ته‌نــی لــه‌ ســااڵنی حه‌فتــا و هه‌شــتای ســه‌ده‌ی رابــردوو‪،‬‬ ‫ره‌نگدانه‌وه‌یه‌كــی نه‌رێنــی نیشــانداوه‌‪ ،‬چونكــه‌ بــۆ توانــه‌وه‌و له‌ناوبردنــی‬ ‫هێزه‌كانــی تــر بــووه‌‪ .‬ب ـه‌ره‌ی كوردســتانی و رێككه‌وتنــی س ـراتیژی یه‌كێتــی و‬ ‫پارتــی بــۆ دوو قۆنــاخ رۆڵــی بینــی یه‌كیــان به‌ئه‌نجــام گه‌یاندنــی راپه‌ڕینــی‬ ‫ســاڵی ‪ 1991‬بــوو ئــه‌وه‌ی تریشــیان دوای رووخانــی ســه‌دام كۆمه‌ڵێــك‬ ‫ئه‌ركــی جێبه‌جێكــرد‪ ،‬بــه‌اڵم له‌بــه‌ر ئــه‌وه‌ی رێككه‌وتنێــك بــوو زیاتــر‬ ‫بــۆ دروســتكردنی هه‌ژمونــی دوو حیــزب بــوو‪ ،‬بۆیــه‌ له‌الیــه‌ن ئه‌ندامانــی‬ ‫یه‌كێتــی رووبــه‌ڕووی ره‌خنــه‌ی تونــد بووه‌تــه‌وه‌ و دواتریــش بــووه‌ هــۆی‬ ‫لێكرتازانــی یه‌كێتــی و بزووتنــه‌وه‌ی گۆڕانــی لــێ دروســت بــوو‪ .‬ئه‌گه‌رچــی‬ ‫ئێســتاش ئــه‌و رێككه‌وتنــه‌ له‌نێــوان یه‌كێتــی و پارتــی دا مــاوه‌‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫رێكه‌وتنــی یه‌كێتــی و گــۆڕان رێكه‌وتنه‌كــه‌ی یه‌كێتــی و پارتــی رووبــه‌ڕووی‬ ‫ه ـه‌ژان كردۆت ـه‌وه‌‪.‬‬ ‫یه‌كێتــی خــۆی له‌خۆیــدا رێككه‌وتنێكــی چه‌تــر ئاســایه‌‪ ،‬له‌نێــوان گرووپــ ‌ه‬ ‫چــه‌پ و لیبــڕاڵ و ورده‌ بــۆرژواكان و كه‌ســایه‌تیه‌كی ناجێگیــری هه‌یــه‌‌‪،‬‬ ‫ئ ـه‌و لێكرتازان ـه‌ گ ـه‌وره‌ی ك ـه‌ یه‌كێتــی رووب ـه‌ڕووی بووی ـه‌وه‌ ل ـه‌ ســاڵی ‪2009‬‬ ‫یه‌كێتــی تووشــی شــۆك كــرد و بــه‌ره‌و ته‌نگه‌ژه‌یه‌كــی جــدی بــرد ئه‌مــه‌ش‬ ‫دوای نه‌خــۆش كه‌وتنــی تاڵه‌بانــی باشــر ده‌ركــه‌وت‪ ،‬بۆیــ ‌ه لــه‌ ئێستاشــدا‬ ‫یه‌كێتــی بــه‌ رێككه‌وتــن و یه‌كگرتنــه‌وه‌ی له‌گــه‌ڵ گــۆڕان دیســان تووشــی‬ ‫شــۆكێكی تــر بۆت ـه‌وه‌‪.‬‬ ‫بارودۆخــی ئه‌مــڕۆی باشــووری كوردســتان به‌ڕاده‌یــه‌ك خــراپ بــووه‌ كــ ‌ه‬ ‫ســه‌خته‌ بتوانــرێ هیــچ الیه‌نێــك به‌ته‌نهــا كــۆی بكاتــه‌وه‌‪ ،‬به‌تایبه‌تیــش‬ ‫دوای خۆســه‌پاندنی پارتــی به‌ســه‌ر حكومــه‌ت و ئیفلیجكردنــی په‌رله‌مــان‬ ‫و راگه‌یاندنــی حوكمــی عورفــی به‌ســه‌ر هه‌رێمه‌كــه‌ی‪ .‬ئــه‌وه‌ش پێویســته‌‬ ‫بگوتــرێ پرۆس ـه‌ی سیاســی و ئابــووری و ئیــداری و هه‌نــارد ‌ه كردنــی ن ـه‌وت‬ ‫و په‌یوه‌نــدی له‌گــه‌ڵ به‌غــدا لــه‌م ســێ ســاڵه‌ی رابــردوو فه‌شــه‌لی تــه‌واوی‬ ‫هێنــاوه و هه‌رێمــی كوردســتان رووبــه‌ڕووی گه‌وره‌تریــن قه‌یــران بۆتــه‌وه‌‌‪.‬‬ ‫بێگومــان لـه‌و فه‌شـه‌له‌دا پارتــی بـه‌ پلـه‌ی یـه‌ك و هێزه‌كانــی تــری ده‌سـه‌اڵت‬ ‫و ده‌ره‌وه‌ی ده‌ســه‌اڵتیش پشــكیان به‌قــه‌ده‌ر پێگــه‌ی خۆیــان هه‌یــه‌‪ .‬بۆیــه‌‬

‫پارتــی به‌پلــه‌ی یه‌كــه‌‪ ،‬چونكــه‌ ده‌یــه‌وێ لــه‌ رێــگای توركیــا و ســعودیه‌ و‬ ‫قه‌تــه‌ر شۆڕشــی رۆژئــاوا ســه‌ركوت بــكات و له‌ناویببــات‌‪ ،‬له‌باشــووریش‬ ‫وه‌ك هێزێكــی دیكتاتــۆر و تاكــڕو‪ ،‬هه‌روه‌هــا به‌شێكیش ـه‌‌ ل ـ ‌ه دیكتاتۆریه‌تــی‬ ‫ده‌وڵه‌تــی ئــه‌ردۆگان‪.‬‬

‫له‌گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ی كــورد خــاوه‌ن هێــز و پێگه‌یه‌كــی به‌هێــزه‌ له‌ناوچه‌كــه‌دا‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم مه‌ترســییه‌كی گه‌وره‌شــی له‌الیــه‌ن ده‌وڵه‌تــی توركیــا‌وه‌ له‌ســه‌ره‪‌.‬‬ ‫بۆیـه‌ رێككه‌وتــن و لێكنزیــك بوونـه‌وه‌ لـه‌ باشــوور و له‌هـه‌ر چوارپارچـه‌دا‬ ‫ئه‌ركێكــی نیشــتامنی و دیموكراتییــه‌‌‪ .‬لێــره‌و ‌ه ئه‌توانیــن بڵێیــن؛ رێككه‌وتنــی‬ ‫یه‌كێتــی و گــۆڕان هه‌نگاوێكــی ئه‌رێنیــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم بێگومــان به‌ته‌نهــا بــۆ‬ ‫ئــه‌وه‌ی بــۆ دروســتكردنی هه‌ژموونگ ‌هرایــی تاكــڕه‌وی یــه‌ك حیزبــی نــا‪،‬‬ ‫هه‌روه‌هــا بــۆ رازیكردنــی دڵــی پارتیــش نــا‪ ،‬به‌ڵكــو له‌پێنــاو خزمه‌تكــردن‬ ‫و نه‌هێشــتنی گه‌نده‌ڵــی و چاره‌ســه‌ری كێشــه‌كان له‌گــه‌ڵ به‌غــدا و‬ ‫هێنانــه‌وه‌ی مووچــه‌ی خه‌ڵــك و به‌دیموكراتــی كردنــی سیاســه‌ت و رێــگا‬ ‫خۆشــكردن بــۆ رێككه‌وتنێكــی دیموكراتــی نه‌ته‌وه‌یانــه‌ له‌نێــوان هه‌مــوو‬ ‫پارچه‌كانــی كوردســتان‪ .‬مه‌رجــی ســه‌ركه‌وتنی ئــه‌م رێككه‌وتنــه‌ له‌ئێســتادا‬ ‫ســه‌ره‌ڕای هه‌مــوو ئــه‌و ره‌خنانــه‌ی له‌ســه‌ریه‌تی‪ ،‬پێویســته‌ بتوانــرێ ببێتــه‌‌‬ ‫رێككه‌وتنێكــی گشــتی له‌نێــوان هێــزه‌ دیموكراتخــواز و نه‌ته‌وه‌یــه‌كان‪.‬‬ ‫له‌گــه‌ڵ ئــه‌وه‌ی یه‌كێتــی و گــۆڕان ســه‌رچاوه‌ی ئــ ‌ه ‌و رێكه‌وتنــه‌ن‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫ده‌كــرێ بكرێتــه‌ مینبه‌رێكــی فــره‌وان بــۆ رێككه‌وتنــی دیموكراتیانــه ‪،‬‬ ‫هه‌مانــكات پێویســت ‌ه ئــه‌و رێككه‌وتنــه‌ كراوه‌بــێ بــۆ رێككه‌وتــن له‌گــه‌ڵ‬ ‫الیه‌نــه‌ ئازادیخــواز و دیموكراتخــواز و نه‌ته‌وه‌یــه‌كان له‌ناوخــۆی باشــووردا‪،‬‬ ‫هه‌روه‌هــا بــۆ رێكه‌وتــن و پشــتیوانی له‌یه‌كــری كــردن له‌گــه‌ڵ پارچه‌كانــی‬ ‫تــری كوردســتان‪ ،‬به‌تایبــه‌ت رۆژئــاوا و باكــوور‪ ،‬ئه‌وكاتــه‌ ئه‌توانیــن بڵێیــن؛‬ ‫رێككه‌وتنه‌ك ـه‌ رێككه‌وتنێكــی ته‌قلیــدی نیی ـه‌ و هێــز و ئی ـراده‌ی چاره‌س ـه‌ری‬ ‫دیموكراتیانــه‌ی بــۆ قه‌یرانه‌كانــی ئه‌مــڕۆی باشــووری كوردســتان پێیــه‌و‬ ‫هیواشــه‌ بــۆ پارچه‌كانیــر‪.‬‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫له‌سه‌رنووسه‌ره‌وه‌‬

‫‪3‬‬

‫‪4‬‬ ‫ه دژایه‌تی رۆژئاواده‌كات‬ ‫ج‪.‬بایك‪ :‬پارتی دیموكراتی كوردستان‪-‬عێراق به‌ناوی باشووره‌و ‌‬

‫جه‌میل بایك هاوسه‌رۆكی كۆما جڤاكێن كوردستان كه‌جه‌كه‌‬

‫ئا‪ /‬ئازادی كۆمه‌ڵگه‬ ‫هاوســه‌رۆكی‬ ‫بایــك‬ ‫جه‌میــل‬ ‫كۆماجڤاكێــن كوردســتان كه‌جه‌كــ ‌ه لــه‬ ‫دیامنه‌یه‌كــی تایبــه‌ت بــه گۆڤــاری ئــازادی‬ ‫كۆمه‌ڵگــه وهاڵمــی چهندیــن پرســی‬ ‫گرنــگ و تایبــه‌ت داوه‌تــه‌وه‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬رۆژهه‌اڵتی ناوین‬ ‫به‌ره‌و كوێده‌چێت‪ ،‬دۆزی كورد له‌و‬ ‫گێژاوه‌دا چۆن ده‌گا‌ به‌چاره‌سه‌ری؟‬ ‫ج‪.‬بایــك‪ :‬ئێســتا شــه‌ڕێكی گــه‌ور ‌ه لــ ‌ه‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناوینــدا به‌رێوه‌ده‌چێــت و‬ ‫دوای شــه‌ڕی جیهانــی دووه‌میــن ده‌توانیــن‬ ‫بڵێیــن شــه‌ڕی جیهانــی ســێیه‌مینه‌‪ ،‬وادیــاره‌‬ ‫ئـه‌و شـه‌ڕ ‌ه بـه‌رده‌وام ده‌كات و بـه‌و زوانه‌ش‬ ‫تــه‌واو نابێــت‪ .‬شــه‌ڕی رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‬ ‫وه‌ك شــه‌ڕه‌ی ناوچه‌كانــی ترنییــه‌‪ ،‬چونكــه‌‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناویــن ناوه‌نــدی جیهانییــه‪‌،‬‬ ‫هه‌مــوو شــتێك له‌رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‬

‫ده‌ســتی پێكــرد و پێشــكه‌وت و جیهانیــش‬ ‫لــه‌م هێڵــه‌وه‌ پێشــكه‌وت‪ ،‬بۆیــه‌ لــه‌‬ ‫ناوه‌ڕاســتی جیهــان‪ ،‬رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‬ ‫هه‌یــه‌‪ .‬هه‌ربۆیــ ‌ه هــه‌ر گۆڕانكاریــه‌ك لــه‬ ‫‌رۆژهه‌اڵتــی ناویــن ببێــت واتــه‌ گۆڕانــكاری‬ ‫له‌تــه‌واوی جیهــان ده‌بێــت‪ .‬رۆژهه‌اڵتــی‬ ‫ناویــن وه‌ك بڕبــڕه‌ی پشــتی جیهانــه‌‪،‬‬ ‫هه‌ربۆیــه‌ ئه‌گــه‌ر ده‌ســه‌اڵتێك یــان‬ ‫هێزێــك بیه‌وێــت لــه‌ رۆژهه‌اڵتــی‬ ‫ناویــن خــۆی حاكــم بــكات ئ ـه‌وه‌ ده‌یه‌وێــت‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناویــن به‌ده‌ســت بێنێــت‬ ‫و مێــژوو بۆخــۆی بنوســێته‌وه‌‪ ،‬چــۆن‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناویــن بڕبــڕه‌ی پشــتی‬ ‫دونیایــه‌‪ ،‬كوردســتانیش بڕبــڕه‌ی پشــتی‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناوینــه‌‪ ،‬كاتێــك ئێمــه‬ ‫‌ده‌ڵێیــن رۆژهه‌اڵتــی ناویــن واته‌(توركیــا‪،‬‬ ‫ســوریا‪ ،‬عێــراق و ئێرانــه‌)‪ ،‬كوردســتانیش‬ ‫لــه‌ نێــوان هــه‌ر چــوار ده‌وڵه‌تــدا دابــه‌ش‬ ‫بــووه‌‌‪ ،‬كه‌ســێك بیه‌وێــت ده‌ســه‌اڵت لــه‌‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناویــن به‌ده‌ســت بخــات‪ ،‬ئــه‌وا‬ ‫ده‌بــێ لـه‌ كوردســتان حكــوم بــكات‪ ،‬ئـه‌وكات‌‬

‫ده‌بێــت لــ ‌ه رۆژهه‌اڵتــی ناویــن ده‌ســه‌اڵت به‌ده‌ســتبخات‪،‬‬ ‫بێگومــان رۆژهه‌اڵتــی ناوینیــش له‌ســه‌ر كوردســتان‬ ‫به‌ڕیوه‌ده‌چیــت‪ .‬ئه‌گــه‌ر كه‌ســێك بیه‌وێــت ده‌ســه‌اڵت‬ ‫و هه‌ژموونــی به‌ڕێوه‌ببــات‪ ،‬پێویســت ‌ه له‌ســه‌ر كوردســتان‬ ‫ده‌ســه‌اڵت و هه‌ژموونــی خــۆی پیشــبخات‪ ،‬ئه‌گــه‌ر‬ ‫وانه‌بێــت ئــه‌و كاتــه‌ ناتوانێــت ده‌ســه‌اڵتی مه‌حكــه‌م‬ ‫بــكات‪ .‬ئــه‌و شــه‌ڕه‌ی ئه‌مــڕۆ لــه‌ رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌چێــت‪ ،‬شــه‌ڕه‌ له‌ســه‌ر كوردســتان‪ ‌،‬شــه‌ڕی‬ ‫ســه‌ر كوردســتان‌ چاره‌نووســی هه‌مــوو ده‌وڵــه‌ت و‬ ‫رێكخســن و هێزێــك دیــاری ده‌كات‪ .‬هه‌رله‌بــه‌ر‬ ‫ئه‌مــه‌ش بــوو پیالنگێــڕی نێوده‌وڵه‌تــی له‌ســه‌ر رێبــه‌ر‬ ‫ئاپــۆ به‌ڕێوه‌چــوو‪ ،‬چونك ـه‌ ئاســته‌نگی گ ـه‌وره‌ رێب ـه‌ر ئاپــۆ‬ ‫و بزووتنــه‌وه‌ی په‌كه‌كــه‌ بــوون بــۆ ئــه‌وه‌ی رێــگا نــه‌دات‬ ‫شــه‌ڕ لــ ‌ه رۆژهه‌اڵتــی ناویــن پێشــبخه‌ن‪ .‬كێشــه‌ی كــورد‬ ‫ته‌نیــا كوردبــوون نیــه‌‪ ،‬به‌ڵكــو پرســی رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‬ ‫و كێشــه‌ی جیهانــه‌‪ ،‬هه‌ربۆیه‌شــه‌ رۆژهه‌اڵتــی ناویــن و‬ ‫جیهــان له‌ســه‌ر پرســی كــورد راده‌وه‌ســن‪ .‬ئه‌مــڕۆ شــه‌ڕ‬ ‫به‌گشــتی لــه‌ ســوریا و عێــراق‪ ،‬لــه ‌به‌شــی كوردســتان‬ ‫ئه‌نجــام ده‌درێــت‪ ،‬بۆیــه‌ كێشــه‌ی رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‬ ‫لــه‌ ســوریا و عێــراق ده‌نارسێــت و لــ ‌ه كوردســتاندا بــه‌دی‬ ‫ده‌كرێــت‪ .‬له‌ســه‌ر ئــه‌و بنه‌مایــه‌‌ سیســته‌مێكی نــوێ لــه‌‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناویــن پێشــده‌كه‌وێت‪ ،‬ئێســتا كــورد وه‌ك‬ ‫شــه‌ڕی جیهانــی یه‌كــه‌م و دووه‌م نییــه‪ ‌،‬كــورد ئه‌مــڕۆ‬ ‫به‌ڕێكخســن بــووه‌ لــه‌ بــواری ســراتیژی‪ ،‬به‌ڕێوه‌بــردن‪،‬‬ ‫فه‌لســه‌فی‌ و فیكــری تێكۆشــان به‌ڕێوه‌ده‌بــات‪ ،‬كــورد‬ ‫بــۆ ئــازادی خــۆی تێده‌كۆشــێت‪ ،‬ئه‌مــڕۆ كــورد بۆتــه‌‬ ‫هێزێكــی پێشــه‌نگ و پێشــه‌نگایه‌تی ده‌كات لــه‌‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناوینــدا‪ ،‬به‌بــاوه‌ڕی مــن كــورد ئه‌نجــام‬ ‫وه‌ربگرێــت‪ ،‬بــۆ ئــازادی خــۆی و بــۆ رۆژهه‌اڵتــی ناوینیشـه‌‪.‬‬ ‫هه‌ندێــك ده‌وڵه‌تــی داگیركــه‌ر ده‌یانه‌وێــت رێــگا لــه‌و‬ ‫پێشــكه‌وتنه‌ بگــرن‪ .‬بزووتنــه‌وه‌ی كــوردی وه‌ك جه‌نگــی‬ ‫جیهانــی دووه‌م نییــه‪ ‌،‬ئه‌مــڕۆ له‌ناوچه‌كــه‌ گــه‌الن بــۆ‬ ‫رێكخســن و ئــازادی تێده‌كۆشــن‪ ،‬چــۆن جه‌نگــی جیهانــی‬ ‫دووه‌م بــۆ پارچه‌كــردن و به‌شــكردنی كوردســتان بــوو‪،‬‬ ‫ئه‌مــڕۆش به‌بــێ كــورد قه‌واره‌یه‌كــی نــوێ دانامه‌زرێــت‪.‬‬ ‫له‌رۆژهه‌اڵتــی ناویــن كــورد ده‌بــێ هه‌بــێ‪ ،‬مافــی‬ ‫كوردانیــش مافێكــی ســه‌ره‌تاییه‌‪ ،‬هه‌رشتێكیشــی بیه‌وێــت‬ ‫بیــكات ده‌یــكات و كه‌ســیش ناتوانێــت پێشــی بگرێــت‪.‬‬

‫‪5‬‬ ‫بۆیــه‌ گۆڕانكاریــه‌ك لــه‌ رۆژهه‌اڵتــی ناوینــدا دروســتبێت به‌خوێــن‬ ‫دروســت ده‌بێــت‪ ،‬ئه‌مڕۆكــه‌ش بــۆ مێــژووی كــورد ده‌رفه‌تێكــی‬ ‫گــه‌وره‌ی له‌بــه‌رده‌م دایــه‌‪ ،‬مه‌ترســیش هه‌یــه‪ ‌،‬توانــای ســه‌ركه‌وتنی‬ ‫گــه‌وره‌ لــه‌ مه‌ترســی زیاتــره‌‪.‬‬

‫ج‪.‬بایــك‪ :‬ئێســتا لــه‌ نێــوان ده‌وڵه‌تــی فاشیســتی توركیــا و‬ ‫بزووتنــه‌وه‌ی كــورد شــه‌ڕێكی گــه‌وره‌ به‌ڕێوه‌ده‌چێــت‪ ،‬ئــه‌و شــه‌ڕه‌‬ ‫ل ـه‌ كوبانــێ ده‌ســتی پێكــرد‪« ،‬هه‌ندێــك ده‌یانگــووت ئ ـه‌وه‌ دوای‬ ‫‪7‬ی حوزه‌یــران ده‌ســتی پێكــردوه‪ ‌،‬بــه‌اڵم ئــه‌وه‌ هه‌ڵه‌یــه‌‪ ،‬یــان‬ ‫ده‌ڵێــن له‌ســه‌رێكانی دوو پۆلیــس كــوژران و ئه‌وشــه‌ڕه‌ش له‌ســه‌ر‬ ‫ئـه‌وه‌ ده‌ســتی پێكــرد» ئه‌مانـه‌ راســتنین و شـه‌ڕه‌ لـه‌ كوبانــێ ده‌ســتی‬ ‫پێكــرد‪ ،‬چونكــه‌ ده‌وڵه‌تــی تــورك بڕیــاری شــه‌ڕیدا‪ ،‬بۆئــه‌وه‌ی رێــگا‬ ‫له‌پێشــكه‌وتنه‌كانی شۆرشــی كوردســتان بگرێــت‪ ،‬چونكــه‌ په‌كه‌كــه‌‬ ‫به‌سیاســه‌تی دیموكراتیــك لــه‌ دژی داعــش و لــه‌دژی داگیــركاری‬ ‫شــه‌ڕده‌كات و تاده‌هــات بــه‌ره‌وه‌ پێشــده‌چوو لــه‌ رۆژهه‌اڵتــی‬ ‫ناویــن‪« ،‬ســه‌یریان كــرد بــۆ ئــه‌وه‌ی په‌كه‌كــه‌ پێشــنه‌كه‌وێت‪،‬‬ ‫پێویســت بــوو پێشــی لێبگــرن‪ ،‬ئه‌ویــش ته‌نهــا به‌شــه‌ڕ ده‌كرێــت‬ ‫و به‌شــتێكی تــر ناكرێــت»‪ ،‬چونكــه‌ پێشــر هه‌وڵــی زۆریانــدا‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم نه‌یــان توانــی بزووتنــه‌وه‌ی په‌كه‌كــه‌ له‌ناوبــه‌رن‪ ،‬واش‬ ‫تێگه‌شــتبوون كه‌بتوانــن ئه‌نجامێكــی بــاش وه‌ربگــرن بۆیــ ‌ه هیــوا و‬ ‫خه‌یاڵیــان ده‌كــرد كــه‌ لــه‌ توركیــادا دیموكراتــی پێشــبخه‌ن كێشــه‌ی‬ ‫كــورد چاره‌بكــه‌ن و له‌نێــوان سیاســه‌تی «نــه‌ شــه‌ڕ و نــه‌ ئاشــتی»دا‬ ‫بزووتنــه‌وه‌ی كــوردی الوازبكــه‌ن‪ ،‬ئامانجــی ئاكه‌پــ ‌ه و ده‌وڵه‌تــی‬ ‫توركیــا پێشخســتنی دیموكراســی و چاره‌س ـه‌ری كێش ـه‌ی كــورد نیی ـه‌‪،‬‬ ‫به‌ڵكــو ده‌یانویســت چــه‌ك بــه‌ په‌كه‌كــه‌ دابنێــن‪ ،‬وایــان ده‌زانــی‬ ‫ئه‌گــه‌ ‌ر په‌كه‌كــه‌ چــه‌ك دابنێــت ئــه‌وا تــه‌واو ده‌بێــت‪ .‬چه‌كــی‬ ‫ده‌ســتی په‌كه‌كــه‌ بــۆ چاره‌ســه‌ركردنی دۆزی كــورد و دیموكراســی‬ ‫كردنــی توركیابــووه‌‪ ،‬هــه‌ر له‌وچوارچێوه‌یه‌‌شــدا هه‌میشــه‌ چــه‌ك‬ ‫له‌شــان ئه‌بێــت‌ و تــا كێشــه‌ی كــورد چاره‌ســه‌ر‌نه‌بێت‪ ،‬په‌كه‌كــه‌‬ ‫ده‌ســتبه‌رداری چــه‌ك نابێــت‪ .‬بێگومــان په‌كه‌كــه‌ چاره‌ســه‌ركردنی‬ ‫كێشـه‌ی كــورد و دیموكراســی بوونــی توركیــای ده‌خســته‌ به‌رده‌میــان‪،‬‬ ‫ئه‌وانیــش بینیــان كه‌ناتوانــن بــه‌و شــێوه‌یه‌ ئه‌نجــام وه‌ربگــرن‪،‬‬

‫ئــه‌و سیاســه‌ته‌ی به‌ڕێوه‌شــی‬ ‫ده‌بــه‌ن بــۆ ئــه‌وان ئه‌نجامــی نییــ ‌ه و‬ ‫په‌كه‌كــه‌ی پــێ گه‌وره‌ده‌بێــت‪ ،‬لــه‌م‬ ‫چوارچێوه‌یــه‌دا بڕیــاری شــه‌ڕیان دا‪،‬‬ ‫ویســتیان به‌شــه‌ڕ رێــگا له‌پێشــكه‌وتنی‬ ‫په‌كه‌كــه‌ بگــرن‪ ،‬ئــه‌و كاره‌ش تایــب‬ ‫ئه‌ردۆغــان سه‌رپه‌رشــتیاری ده‌كــرد‬ ‫و لــه‌ كوبانــێ خســتیانه‌ پراكتیكــه‌وه‪‌،‬‬ ‫هه‌ربــۆ ئه‌مه‌شــبوو ئه‌ردۆغــان‬ ‫ده‌یگــووت؛ كوبانــێ هاده‌كه‌وێــت‪،‬‬ ‫كوبانــێ كــه‌وت‪ .‬سیاســه‌تی ئــه‌وان‬ ‫له‌ناوبردنــی شۆڕشــی رۆژئاوابــوو‪،‬‬ ‫چونكـه‌ وا بیریــان لیكردبویـه‌وه‌ رۆژئاوا‬ ‫له‌ناوبچێــت ل ـه‌ باكوریــش بزووتن ـه‌وه‌ی‬ ‫كــورد له‌ناوده‌چێــت‪ ،‬شــه‌ڕی كوبانێــش‬ ‫لــه‌م چوارچێوه‌دابــوو‪ ،‬كاتێكیــش‬ ‫ئه‌نجامیــان له‌كوبانــێ وه‌رنه‌گــرت و‬ ‫كوبانــێ س ـه‌ركه‌وت‪ ،‬شۆڕشــی رۆژئــاوا‬ ‫گه‌وره‌بــوو‪ ،‬كاتێكیــش نه‌یانتوانــی‬ ‫ئــه‌و شۆڕشــه‌ لــه‌ رۆژئــاوا له‌ناوببــه‌ن‪،‬‬ ‫بۆی ـه‌ داود ئۆغلــو گووتــی؛ مــن بڕیــارم‬ ‫داوه‌ دوای كوبانــێ ســوپا و پۆلیــس بــۆ‬ ‫شــه‌ڕ ئاماده‌بكــه‌م‪ ،‬كاتێــك فه‌رمــان‬ ‫ده‌داتــه‌‌ ســوپا بــۆ شــه‌ڕ به‌رنامه‌یــان‬ ‫هه‌بێــت‪ ،‬خــۆی له‌خۆیــدا ســوپای‬

‫توركیــا لــه‌ ســاڵی ‪ 2014‬بــه‌ نــاوی‬ ‫ئاسیمالســیۆن (توانــه‌وه‌و له‌ناوبــردن)‬ ‫به‌رنامه‌یه‌كــی شــه‌ڕی راگه‌یانــد‪ ،‬پــاش‬ ‫ماوه‌یه‌كیــش بڕیارگیــرا له‌ســه‌ری‪،‬‬ ‫دوای ئــه‌وه‌ش ئــه‌و بڕیــاره‌ له‌ســه‌ر‬ ‫رێبــه‌ر ئاپــۆ په‌یڕه‌وكــرا‪ ،‬رێبــه‌ر‬ ‫ئاپــۆش بــۆ چاره‌ســه‌ركردنی كێشــه‌كان‬ ‫پرۆژه‌یه‌كــی لێكتێگه‌یشــتنی پێشــكه‌ش‬ ‫كــردو لــه‌ كۆشــكی ســه‌رۆك وه‌زیــران‬ ‫لــه‌ دۆڵمــه‌ باخچــه‌ خوێندرایــه‌وه‌و‬ ‫رێكه‌وتــن‪،‬‬ ‫‪10‬خــاڵ‬ ‫له‌ســه‌ر‬ ‫به‌به‌رچــاوی ڕاگه‌یاندنــه‌كان‪ ،‬شــاندی‬ ‫حكومــه‌ت و شــاندی هه‌ده‌پــه‌‬ ‫خســتیانه‌ڕوو‪ .‬هه‌وڵــه‌كان بــۆ‬ ‫چاره‌ســه‌ركردنی پرســی كــورد بــوو‬ ‫به‌رێگه‌یه‌كــی سیاســی و هه‌مانــكات‬ ‫دیموكراتیزه‌كردنــی توركیــا‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫وه‌ك ئــه‌وه‌ی بینیــان ئاكه‌پــه‌ هیــچ‬ ‫هه‌وڵێكــی بــۆ چاره‌ســه‌ركردنی پرســی‬ ‫كــورد و دیموكراتیزه‌كردنــی توركیــا‬ ‫نه‌بــوو‪ ،‬ســه‌ره‌نجامیش بڕیــاری شــه‌ڕی‬ ‫ل ـه‌دژی كــورد و بزووتن ـه‌وه‌ی په‌كه‌ك ـه‌‬ ‫دا و ســه‌ره‌تای شه‌ڕه‌كه‌شــیان لــه‌‬ ‫دژی ریبــه‌ر ئاپــۆ ده‌ســتپێكرد‪ ،‬رێبــه‌ر‬ ‫ئاپــۆ نه‌یده‌ویســت كێشــه‌كان به‌شــه‌ڕ‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬تێكدانی پرۆسه‌ی ئاشتی له‌ الیه‌ن‬ ‫• ‬ ‫ده‌وڵه‌تی تورك‪ ،‬ب ‌ه ڕای ئێو‌ه پرسی كورد له‌باكور به‌ره‌و‬ ‫كوێ ده‌چێت(هه‌ڵگرتنی پارێزبه‌ندی له‌سه‌ر په‌ڕله‌مانتاران‪،‬‬ ‫خۆبه‌رێوه‌به‌ری شاره‌كان‪ ،‬به‌رخودانی گه‌نجان و الوانی كورد‪،‬‬ ‫قوڵبونه‌وه‌ی شه‌ڕ و ئاڵۆزییه‌كان)؟‬

‫‪6‬‬ ‫چاره‌بكرێــن‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئاكه‌پ ـه‌ ده‌یویســت به‌ش ـه‌ڕ كۆتــای پێبێنێــت‪ .‬له‌الیه‌كــی‬ ‫تــره‌وه‌ ئاكه‌پــه‌ لــه‌ په‌ڕله‌مــان یاســایه‌كی نوێیــان ده‌رخســت‪ ،‬به‌نــاوی‬ ‫پاراســتنی ناوخــۆی توركیــا‪ ،‬ئه‌ویــش پۆلیــس و ئاســایش كــێ بكــوژن نادرێنـه‌‬ ‫دادگا ئه‌گــه‌ر وایــان نه‌كردایــه‌ نه‌یانده‌توانــی لــه‌ كوردســتان شــه‌ڕپێش‬ ‫بخــه‌ن‪ .‬ســه‌رباز و پۆلیــس شــه‌ڕیان نه‌ده‌کــرد‪ ،‬چونکــه‌ پێشــر شــه‌ڕیان‬ ‫کردبــوو‪ ،‬خه‌ڵكیــان كوشــتبوو‪ ،‬گوندیــان ســوتاندبوو‪ ،‬له‌ســه‌ر ئــه‌وه‌ دادگای‬ ‫ده‌کــران‪ ،‬جــا كاتێــك‌ دادگای ده‌کــران و لــه‌ دادگا نه‌ده‌پارێــزران‪ ،‬کــه‌س‬ ‫ئاماده‌نه‌بــوو جارێكیــر شــه‌ڕیان بــۆ بــكات‪ .‬ئــه‌و هه‌نگاوانــه‌ هه‌مــووی‬ ‫بــه‌ ئامانجــی شــه‌ڕکردن پێشــخران‪ ،‬له‌ســه‌ر ئــه‌و هه‌نگاوانــه‌ هه‌نگاوێکــی‬ ‫دیکه‌یــان دژی هه‌ده‌پــه‌ پێشخســت‪ ،‬بــه‌ کۆنــرۆڵ لــه‌ دژی هه‌ده‌پــه‌ واتــه‌‬ ‫دیموکراســی ش ـه‌ڕێکیان پێشخســت‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی هه‌مــوو که‌ســێک برتســێنن‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــن لــه هه‌ڵبژاردنــی‌ ‪7‬ی حوزه‌یــران ئه‌نجــام وه‌رگــرن‪ ،‬بــۆ‬ ‫ئــه‌وه‌ی هه‌ده‌پــه‌ کــه‌ هێزێکــی دیموکراســییه‌ نه‌که‌وێتــه‌ په‌ڕله‌مــان‪ ،‬وا‬ ‫بیریــان ده‌کــرده‌وه‌ کــه‌ بــه‌و هه‌ڵســوکه‌وتانه‌یان بتوانــن ئه‌نجــام وه‌رگــرن‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم هیــچ ئه‌نجامێکیــان به‌ده‌ســت نه‌هێنــا‪ ،‬چونکــ ‌ه ئــه‌و هه‌نــگاوه‌ی‬ ‫دۆڵم ـه‌ باخچ ـه‌‪ ،‬له‌س ـه‌ر کۆمه‌ڵــگای تورکیــا كاریگه‌رییه‌کــی باشــی دروســت‬ ‫کردبــوو‪ ،‬هه‌ده‌پ ـه‌ چــووه‌ په‌ڕله‌مــان‪ ،‬وات ـه‌ دیموکراســی که‌وت ـه‌ په‌ڕله‌مــان‪،‬‬ ‫ئه‌مــه‌ش کاریگه‌رییه‌کــی باشــی له‌ســه‌ر کۆمه‌ڵــگای تورکیــا دروســت کــرد‪،‬‬ ‫هه‌مــوو الیــه‌ک نه‌فه‌ســێکی بــه‌و شــێوه‌ی وه‌رگــرت کــه‌ تورکیــا بــه‌ره‌و‬ ‫دیموکراســی بــوون ده‌چێــت‪ ،‬کێش ـه‌ی کــورد ب ـ ‌ه سیاســی چاره‌س ـه‌رده‌بێت‪،‬‬ ‫لـ ‌ه تورکیــا شـه‌ڕ نابــێ‪ ،‬لـه‌ ‪7‬ی حوزه‌یــران گۆڕانــكاری لـ ‌ه تورکیــا دروســتبوو‪،‬‬ ‫کـ ‌ه تورکیــا یــان بـه‌ره‌و دیموکراســی بــوون بچێــت یــان بـه‌ره‌و شـه‌ڕ بچێــت‪،‬‬ ‫جگــه‌ لــه‌و ‌‌ه هیــچ ڕێگایه‌کــی دیکــه‌ نه‌مــا‪ ،‬ئاکه‌پــه‌ لــه‌ ده‌ســه‌اڵتداری‬ ‫ک ـه‌وت‪ ،‬دادگا بــۆ دادگای کردنــی ئه‌ردۆغــان کرای ـه‌وه‌‪ ،‬گورزێكــی گه‌وره‌یــان‬ ‫به‌ركــه‌وت‪ ،‬بۆیــه‌ هه‌نگاویــان بــه‌ره‌و شــه‌ڕنا‪ .‬بزووتنــه‌وه‌ی کــورد و‬ ‫په‌که‌کـه‌ قازانجــی کــرد‪ ،‬سـه‌رۆک ئاپــۆ قازانجــی کــرد‪ ،‬بۆیـه‌ ئه‌ردۆغــان وتــی‬ ‫مــن دۆڵمه‌باخچ ـه‌ قبــوڵ ناک ـه‌م‪ ،‬دانوســتان قه‌بــوڵ ناک ـه‌م‪ ،‬مێــزی دانوســتان‬ ‫نییــه‌ هه‌مــووی تێکــدا‪ .‬له‌الیه‌کــی دیکه‌شــه‌وه‌ هه‌ده‌پــه‌ی قه‌بــوڵ نه‌کــرد‬ ‫واتــ ‌ه دیموکراســی قه‌بــوڵ نه‌کــرد‪.‬‬ ‫ئــه‌و هێــزه‌ی که‌ده‌وڵــه‌ت ‪ -‬نه‌تــه‌وه‌ داوای ده‌کــه‌ن‪ ،‬هێــزی فاشیســت و‬ ‫شــه‌ڕخواز‪ ،‬هه‌موویــان ڕێککه‌وتنیــان کــرد لــه‌ ده‌وروبــه‌ری ئه‌ردۆغــان‪،‬‬ ‫چونکــ ‌ه بینییــان ئــه‌و ده‌وڵه‌تــه‌ی کــه‌ له‌ســه‌ر بنه‌مــای ده‌وڵــه‌ت ‪ -‬نه‌تــه‌وه‌‬

‫پێشــکه‌وتبوو کــه‌وت و به‌ســه‌رچوو‪ ،‬ئه‌وانــه‌ی کــه‌ له‌گــه‌ڵ ئــه‌و ڕژێمــ ‌ه‬ ‫دابــوون‪ ،‬ئه‌وانیــش که‌وتنــ ‌ه مه‌ترســییه‌وه‌‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی کــه‌ خۆیــان لــه‌و‬ ‫مه‌ترســییانه‌ ده‌ربخــه‌ن ڕێککه‌وتنیــان کــرد‪ ،‬لــه‌ دژی په‌که‌کــه‌ و لــه‌ دژی‬ ‫کــورد و هێــزه‌ دیموکراســییه‌کان‪ ،‬بــۆ ئـه‌وه‌ی بتوانــن ئـه‌و ڕژێمـه‌ لـه‌ که‌وتــن‬ ‫بپارێــزن‪ .‬ئــه‌وه‌ش لــه‌ دژی دیموکراســی و چاره‌ســه‌رکردنی کێشــه‌ی‬ ‫کوردبــوو‌‪ .‬لــه‌ ئاســتی نێوده‌وڵه‌تیشــدا هه‌ندێــک هێــز زانیــان کــ ‌ه تورکیــا‬ ‫لــه‌ مه‌ترســیدایه‌‪ ،‬چونکــه‌ تورکیــا له‌نــاو ناتــۆ دایــه‌‪ ،‬بۆیــ ‌ه نــه‌ک تورکیــا‬ ‫به‌ڵکــو سیســته‌می ســه‌رمایه‌داری ناتــۆش ده‌که‌وێتــ ‌ه مه‌ترســییه‌وه‌‪ ،‬بــۆ‬ ‫پاراســتنی سیســته‌مه‌‌که‌یان لــه‌ ده‌ره‌وه‌ی ئه‌ردۆغــان که‌ســیان نه‌بینــی‪ ،‬لــه‌‬ ‫دژی ئه‌ردۆغــان هه‌ده‌پــ ‌ه هه‌یــه‌ هێــزی دیموکراســی هه‌یــه‌‪ ،‬ئه‌وه‌یــان بــۆ‬ ‫به‌رژه‌وه‌نــدی خۆیــان بــاش نه‌بینــی‪ ،‬ل ـه‌ ده‌ره‌وه‌ی هه‌ده‌پ ـه‌ش ک ـه‌س نیی ـه‌‪،‬‬ ‫بــۆ ئــه‌وه‌ جارێكیــر له‌گــه‌ڵ ئه‌ردۆغــان ڕێککه‌وتنیــان کــرده‌وه‌‪ ،‬چونکــه‌‬ ‫ئه‌ردۆغــان و ئاکه‌پــه‌ش لــ ‌ه هه‌ڵبــژاردن شــكابوون‪ ،‬ناچــاری ئــه‌وان بــوون‪،‬‬ ‫ئه‌وانــه‌ ویســتیان لــه‌ ئــه‌وه‌ ئه‌نجــام وه‌ربگــرن‪ ،‬هــاوکاری ئه‌ردۆغــان و‬ ‫ئاکه‌پ ـ ‌ه بکه‌یــن و بیانخه‌ن ـ ‌ه خزمه‌تــی خۆیــان‪ ،‬ئ ـه‌و ڕێککه‌وتن ـه‌ ل ـه‌ ده‌ره‌وه‌‬ ‫و نــاوه‌وه‌ دروســت بــوو‪ ،‬له‌سـه‌ر ئـه‌و بنه‌مایـه‌ ئه‌ردۆغــان كوده‌تــای سیاســی‬ ‫ل ـ ‌ه تورکیــا پێشخســت‪ .‬په‌ڕله‌مــان‪ ،‬هه‌ڵبــژاردن‪ ،‬یاســا هه‌موویــان به‌الی ـه‌ک‪،‬‬ ‫بــه‌ ڕێککه‌وتنــی سیاســی ده‌ره‌و ‌ه و نــاوه‌و ‌ه ده‌ســتیان بــ ‌ه شــه‌ڕ کــرد‪،‬‬ ‫چونک ـ ‌ه بینیــان سیاس ـه‌ت ب ـ ‌ه کۆنتڕۆڵــی ئ ـه‌وان پێشــنه‌که‌ت‪ ،‬بۆی ـه‌ پێویســت‬ ‫بــوو‌ شــه‌ڕ به‌رفــراوان بکــه‌ن‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــن بــه‌ر بــ ‌ه په‌که‌کــه‌ واتــه‌‬ ‫سیاســه‌تی دیموکراســی بگــرن‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــن ئــه‌و رژێمــ ‌ه له‌که‌وتــن‌‬ ‫بپارێــزن‪ ،‬ئه‌ردۆغــان ئامانجــی خــۆی هه‌یــه‌‪ ،‬ده‌یانه‌وێــت تورکیــا گۆڕانــی‬ ‫به‌ئــاره‌زووی ئــه‌وان تێــدا دروســت ببێــت‪ ،‬ئــه‌و توركیایه‌یــی كه‌هه‌یــه‌‌‬ ‫ت ـه‌واو ببێــت‪ ،‬ده‌یانه‌وێــت له‌س ـه‌ر ئ ـه‌وه‌ ئامانجــی خۆیــان پێکبێنــن‪ ،‬خۆیــان‬ ‫بکه‌نــه‌ ســوڵتان‪ ،‬لــ ‌ه تورکیــا ئیمپراتۆریه‌تــی عوســانی نــوێ دروســتبكه‌ن‪،‬‬ ‫وه‌کــو راهیبــه‌كان خۆیــان نیشــانبده‌ن‪ ،‬بــه‌و شــێوه‌یه‌ ده‌یانه‌ویســت هێــزه‌‬ ‫دیموكراتــه‌كان بخه‌نــه‌الوه‌‪ ،‬ئه‌ردۆغــان چــی بڵێــت ئــه‌وه‌ پێــک بێنــن‪ ،‬بــه‌و‬ ‫شــێوه‌یی ده‌یه‌وێــت‪ ،‬واتــا دیموکراســی بــێ کاریگــه‌ر بــکات‪ ،‬کــوردان بــێ‬ ‫کاریگ ـه‌ر بــکات تاكــو بتوانێــت بگات ـه‌ ئامانجــی خــۆی‪ .‬بــۆ ئه‌م ـه‌ش ش ـه‌ڕی‬ ‫گــه‌وره‌ کــرد‪ ،‬لــ ‌ه تورکیــا کــه‌س لــه‌ ئــه‌و ‌ه تێنه‌گه‌یشــت‪ ،‬بــه‌اڵم په‌که‌کــه‌‬ ‫لــه‌وه‌ تێگه‌یشــت‪ ،‬چونکــه‌ په‌که‌کــ ‌ه چه‌ندیــن ســاڵه‌ له‌گــه‌ڵ تورکیــا شــه‌ڕ‬ ‫ده‌کات‪ ،‬ڕاســتی تورکیــا بــاش ده‌زانێــت‪ ،‬په‌که‌کــه‌ بینــی توركیــا گورزێكــی‬ ‫گــه‌وره‌ی به‌ركــه‌وت‪ ،‬ئه‌وانیــش ئه‌یانه‌وێــت لــه‌ ‪12‬ی ئه‌یلولــی ‪1980‬‬ ‫خراپــر شــه‌ڕ گه‌وره‌تــر‌ بکــه‌ن‪ .‬بــۆ ئــه‌وه‌ش په‌که‌کــه‌ لــه‌ دژی وه‌ســتایه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ســه‌ربنه‌مای چــۆن بتوانێــت لــه‌ تورکیــا دیموکراســی پێشــبخات‪ ،‬ئــه‌و‬ ‫ده‌ســکه‌وتانه‌ی ک ـ ‌ه هه‌ی ـه‌ بیــان پارێزێــت‪ ،‬چــۆن خاکــی کــوردان بپارێزێــت‪،‬‬ ‫لــه‌ دژی ئه‌وهێرشــانه‌ خۆســه‌ری دیموکراتــی راگه‌یانــد‪ ،‬چونكــه‌ ئێمــه‌‬ ‫ده‌مانخواســت کێشــه‌ی کــورد له‌چوارچێــوه‌ی خۆبه‌ڕێوه‌بــه‌ری دیموکراتــی‬

‫لــ ‌ه ئه‌نقــه‌ره‌ چاره‌ســه‌ربکرێت‪ ،‬ئه‌ردۆغــان‬ ‫چیكــرد هه‌مــوو رێگاكانــی داخســت‌بــۆ ئــه‌وه‌ی‬ ‫نه‌توانــرێ كوردســتان له‌چوارچێــوه‌ی دیموكراتــی‬ ‫بگاتــه‌ ئامانــج‪ ،‬چونكــه‌ ئێمــه‌ گه‌یشــتبوینه‬ ‫‌ئــه‌وه‌ی دانوســتاندن»مفاوه‌زات»‌ له‌ســه‌ر ئــه‌و‬ ‫بنه‌مایانــه‌‌ بكه‌یــن‪ .‬بــه‌اڵم ئــه‌و هێرشــی ده‌كــرده‌‬ ‫ســه‌ر خۆســه‌ری دیموكراتــی‪ ،‬ئه‌وكاتــ ‌ه پێویســت‬ ‫بــوو به‌رگــری له‌خۆمــان بكه‌یــن‪ ،‬كاتێكیــش‬ ‫پاراســتنامن به‌بنه‌مــا وه‌رگــرت ئــه‌وان شــه‌ڕیان‬ ‫گــه‌وره‌ كــرد تاكــو خۆســه‌ری دیموكراتــی‬ ‫له‌ناوببــه‌ن و ته‌ســفیه‌یی‌بكه‌ن‪ .‬تــا ئــه‌وان لــه‌‬ ‫توركیــا یـه‌ك زمــان و ئــااڵو نه‌تـه‌وه‌ دروســتبكه‌ن‪.‬‬ ‫چونك ـه‌ ئ ـه‌وان ده‌ڵێ ـ ‌ن كــورد ناهێڵێ ـت‌ ده‌وڵ ـه‌ت‬ ‫ نه‌ته‌وه‌یــی‌ تــورك پێكبێــت‪ ،‬بــۆ ئه‌مــه‌ش‬‫پێویســت ‌ه كــورد له‌ناوبربدرێــت‪ ،‬ئــه‌و شــه‌ڕه‌ی‬ ‫لــه‌ دژی كــورد و په‌كه‌كــه‌ی‌ ئه‌نجامــده‌ده‌ن بــۆ‬ ‫ئــه‌و مه‌به‌ســته‌یه‌‪ .‬ئێســتا برینــداره‌كان ده‌كــوژن‪،‬‬ ‫مــردوه‌كان ده‌ســوتێنن‪ ،‬خه‌ڵكــی به‌كۆچكــردن‬ ‫ده‌ده‌ن‪ ،‬گۆڕســتانه‌كان بۆمبارانده‌كــه‌ن‪ ،‬ته‌رمــی‬ ‫مــردوه‌كان بــه‌ دوای ئۆتۆمبێلــدا راده‌كێشــن‬ ‫ده‌ســتدرێژی ده‌كه‌نــ ‌ه ســه‌ر ژنــه‌ كــوژراوه‌كان‪،‬‬ ‫واتــا ته‌نیــا ده‌یانه‌وێــت كاریگــه‌ری له‌‌ســه‌ر‬ ‫كــوردان دروســت بكــه‌ن و بیانرتســێنن تاكــو‬ ‫له‌ناویــان ببــه‌ن‪ .‬ده‌یانه‌وێــت لــه‌و جێگایــی‬ ‫كوردانــی لــێ‌ كۆچبــه‌ر ده‌كــه‌ن‪ ،‬په‌نابــه‌ره‌‬ ‫عه‌ره‌به‌كانــی ســوریای تێــدا نیشــته‌جێی ده‌كــه‌ن‪،‬‬ ‫بــۆ ئــه‌وه‌ی دیمۆگرافیایــی كوردســتان بگــۆڕن‪،‬‬ ‫هه‌روه‌هــا لــه‌و مااڵنــه‌ی ده‌ریــان ده‌كــه‌ن لــه‌‬ ‫شــاره‌كان‪ ،‬حكومــه‌ت ماڵه‌كــه‌ی ده‌ڕوخێنــن و‬ ‫بینــای تێداده‌كــه‌ن‪ ،‬به‌ته‌واوه‌تــی شــه‌ڕێكی‬ ‫له‌ناوبردنــی كه‌لتــوری به‌ڕێوه‌ده‌بــه‌ن‪ ،‬شــه‌ڕێكی‬ ‫پاكتاوكــردن به‌ڕێوه‌ده‌ب ـه‌ن‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی جارێكیــر‬ ‫داگیــركاری لــه‌ كوردســتان ئه‌نجامبــده‌ن‪ .‬له‌ســه‌ر‬ ‫ئه‌وبنه‌مایــه‌‌ په‌كه‌كــه‌ و كــورد دژی پیالنانــه‌‌‬ ‫راده‌وه‌ســن‪ ،‬بێگومــان ئــه‌وان له‌شــه‌ڕی كوبانــێ‬ ‫تێكشــكێندران لــه‌ هه‌ڵبژاردنــی ‪7‬ی حوزه‌یــران‬ ‫گورزێكــی گه‌وره‌یــان به‌رك ـه‌وت‪ ،‬ل ـه‌ به‌رخودانــی‬

‫خۆســه‌ری دیموكراتــی دیســان گورزێكیرتیــان‬ ‫خــوارد و ئــه‌و پیالنه‌شــیان ســه‌ری نه‌گــرت و‬ ‫ســه‌ركه‌وتوونه‌بوو‪ ،‬ئامانجیشــیان تــا نــه‌ورۆز‬ ‫بــوو‪ ،‬بــه‌اڵم ســه‌ركه‌وتونه‌بوون‪ .‬ده‌توانییــن‬ ‫بڵێیــن ئــه‌و پیالنــه‌ی ئــه‌وان ئێســتا رووبــه‌ڕووی‬ ‫خۆیــان بۆتــه‌وه‌ و راســتی ئه‌ردۆغــان و ئاكه‌پــه‌‬ ‫و توركیــا بــۆ كــورد ده‌ركه‌وتــوه‌ و هه‌مــوو ك ـه‌س‬ ‫و دونیــاش بــاش لــه‌وه‌ تێــده‌گات‪ ،‬كــه‌ ئه‌مــڕۆ‬ ‫ئاكه‌پــه‌ وه‌ك گــه‌اڵی دار ده‌كــه‌ون‪ ،‬منونــه‌ش‬ ‫داود ئۆغلــو ته‌ســفیه‌ی كــرد ئــه‌وه‌ ئه‌نجامــی‌‬ ‫به‌رخۆدانــه‌‪ ،‬به‌رخــۆدان تــا ده‌چێــت ئه‌ردۆغــان‬ ‫و ده‌وروبــه‌ری ته‌نگه‌تــاو ده‌كات‪ ،‬تادێــت لــه‌‬ ‫گۆڕه‌پانــی نێوده‌وڵه‌تیــدا به‌ته‌نیــا ده‌مێنێتــه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬ئێوه‌هیواتان‬ ‫• ‬ ‫به‌چاره‌سه‌ری دیموكراتیان ‌ه ماوه‌ له‌گه‌ڵ‬ ‫ده‌وڵه‌تی تورك‪ ،‬ئه‌گه‌ر نا چیده‌كه‌ن؟‬ ‫ج‪.‬بایــك‪ :‬ئێســتا له‌نــاو گه‌لــی كــوردا شــتێك‬ ‫نه‌مــاوه‌ به‌نــاوی باوه‌ڕبــوون به‌ده‌وڵه‌تــی‬ ‫تــورك‌‪ ،‬ئه‌مــه‌ش باشــه‌ خــراپ نییــه‌‪ ،‬چونكــه‌‬

‫تائــه‌م ده‌وڵه‌تــه‌ كــورد قبوڵنــه‌كات قــه‌واره‌ی‬ ‫كــورد په‌ســندنه‌كات‪ ،‬كــورد ئــه‌م ده‌وڵه‌تــه‌ی‬ ‫قبوڵنییــه‌‪ .‬كــورد بــاوه‌ڕی بــه‌ گه‌لــی توركیــا‬ ‫هه‌یــه‌‪ ،‬كاتێكیــش ده‌وڵــه‌ت ره‌تده‌كاتــه‌وه‌ گــه‌ل‬ ‫ره‌تناكاتــه‌و ‌ه ئه‌مــه‌ راســتییه‌كه‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر به‌گه‌لــی‬ ‫توركیــا چاره‌ســه‌ری پیشــنه‌كه‌وێت ئــه‌وه‌ بــه‌‬ ‫ده‌وڵه‌تــی تــورك چاره‌ســه‌ر نابێــت‪ ،‬چ‌ توركیــا چ‬ ‫پارت ـ ‌ه سیاســیه‌كان گۆڕانكارییه‌كــی زهنیــان نییــه‪‌،‬‬ ‫ئــه‌وان كــورد بــ ‌ه نه‌بــوو ده‌زانــن‪ ،‬به‌بیســتنی‬ ‫كــورد خۆشــحال نابــن‪ ،‬دوژمنــی كــوردن‪،‬‬ ‫به‌تایبــه‌ت ئاكه‌پــه‪ ‌،‬به‌ته‌واوه‌تــی دوژمنــی‬ ‫كــورده‪ ‌،‬چاره‌ســه‌رنه‌كردنی پرســی كــورد‬ ‫به‌بنه‌مــا وه‌رده‌گــرن‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی له‌وه‌زیاتــر‬ ‫ته‌نگه‌تاونه‌بــن‌‪ ،‬لــه‌ په‌ڕله‌مانــی توركیــا‬ ‫گۆڕانكاریــان كــرد‪ ،‬حكومــه‌ت و په‌ڕله‌مانیــان‬ ‫بــۆ شــه‌ڕێكی گــه‌ور ‌ه ئاماده‌كــرد‪ ،‬ســه‌رجه‌م‬ ‫الیه‌نه‌كانیــان بــه‌ره‌و شــه‌ڕێكی گــه‌وره‌ بــرد‪،‬‬ ‫تاكــو ئامانجه‌كه‌یــان بــه‌دی بهێنــن و كــورد‬ ‫له‌ناوبب ـه‌ن و بتوانــن خۆیــان بكه‌ن ـ ‌ه ســوڵتان‪ ،‬ل ـه‌م‬ ‫چوارچێوه‌یه‌‌شــدا پرۆژه‌كه‌یــان به‌ڕێوه‌ده‌بــن‪.‬‬ ‫وه‌ك چــۆن له‌دیرۆكــدا دیكتاتــۆره‌كان چیــان‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫‪7‬‬

‫‪8‬‬ ‫به‌ســه‌رهاتووه‌ ئه‌ردۆغانیــش ئــه‌و چاره‌نوســیه‌تی‪ ،‬دیــاره‌ ئه‌ردۆغــان‬ ‫بــاش لێكۆڵین ـه‌وه‌ی ل ـه‌ مســته‌فا كه‌مــال‪ ،‬هیتل ـه‌ر‪ ،‬ســوڵتان عه‌بــدول حه‌میــد‬ ‫كــردوه‌و‌ ئه‌نجامێكــی باشیشــی لــێ درۆخســتوون‪ ‌،‬بۆی ـه‌ هه‌مــان سیاس ـه‌تی‬ ‫ئــه‌وان ئه‌نجــام ده‌دات‪ .‬هه‌ربــۆ ئه‌وه‌یــه‌‌ له‌ناوبردنــی كه‌لتــور‪ ،‬دیمۆگرافــی‪،‬‬ ‫مرۆڤــی كوردیــان كردۆتــه‌ ئامانــج‪ ،‬واتــ ‌ه هه‌مــان ئــه‌و سیاســه‌ته‌یه‌ كــه‌‬

‫داﻋﺶ ﻟﻪﻛﻮﺑﺎﻧ‪ ‬ﮔﻪورهﺗﺮﯾﻦ ﮔﻮرزی ﺑﻪرﻛﻪوت‬ ‫مســته‌فا كه‌مالیــش ئه‌نجامــی دا‪ ،‬ئــه‌و كاره‌ش ســه‌ركه‌وتو نابێــت چــۆن‬ ‫پێشــر داود ئۆغلــو هه‌رده‌یــوت له‌ناویــان ببــه‌ن‪ ،‬له‌ناویــان ببــه‌ن‪ ،‬دوایــش‬ ‫خــۆی له‌ناوچــوو‪ ،‬ئه‌مانیــش هه‌رواده‌بــن‪ ،‬ئــه‌م سیاســه‌ته‌ش وای كــرد‬ ‫لــ ‌ه گۆڕه‌پانــی نێوده‌وڵه‌تــی نه‌مــا‪ ،‬ئــه‌وه‌ی تادوێنــێ لــه‌ نــاو پرۆژه‌كــه‌ی‬ ‫ئه‌ردۆغــان بــوون ئه‌مــڕۆ لــه‌ده‌ره‌وه‌ی سیاســه‌تی ئــه‌ون‪ ،‬كه‌واتــه‌‬ ‫به‌ته‌نهاماوه‌تــه‌وه‌‪ .‬راســتییه‌كیش هه‌یــه‌ له‌بیرنه‌كه‌یــن‪ ،‬ئه‌ردۆغــان ته‌نهــا‬ ‫دوژمنــی كوردانــی باكــور نییــه‪ ‌،‬به‌ڵكــو دوژمنــی كوردانــی پارچه‌كانــی تریشـه‌‌‪،‬‬ ‫كاتێــك داعــش ئه‌وه‌نــده‌ گه‌وره‌بــوو و زوڵم ـه‌ی كــرد ل ـه‌ مرۆڤایه‌تــی ل ـه‌‬ ‫پشــتیه‌وه‌ ئه‌ردۆغــان هه‌بــووه‌و هه‌ی ـه‌‪ ‌،‬ئ ـه‌وه‌ی داعــش ئه‌نجامــی دا ئه‌مــڕۆ‬ ‫ئه‌ردۆغــان لــ ‌ه باكــور به‌رده‌وامــی پێــده‌دات‪ ،‬ئه‌ردۆغــان كوده‌تــا‌ له‌نــاو‬ ‫كوده‌تــا ده‌كات‪ ،‬جــاران ب ـه‌ ســوریا و لیبیــا و عێراقــی ده‌گــووت بــرای مــن‪،‬‬ ‫فه‌تحوڵــا گولــه‌ن هه‌وڵــی له‌گه‌ڵــدا و ده‌ســتی گــرت ئه‌مــڕۆ ده‌ڵێــت‬ ‫فه‌تحوڵــا گولــه‌ن تیرۆریســت ‌ه ‪...‬هتــد‪ ،‬له‌پێنــاو ده‌ســه‌اڵت و ئامانجه‌كانــی‬ ‫هه‌مــوو شــتێك ده‌كاتــه‌ قوربانــی‪ ،‬بۆیــه‌ پێویســته‌ هه‌ركــه‌س راســتینه‌ی‬ ‫ئه‌ردۆغــان بــاش بناســێت‪ ،‬ئه‌ردۆغــان دوژمنــی كــورده‌‪ ،‬كــه‌س ناتوانێــت‬ ‫بڵێــت ئه‌ردۆغــان بــۆ كــورد و دیموكراســی و مرۆڤایه‌تــی باشــه‪ ‌،‬ئه‌گــه‌ر‬ ‫كه‌ســیك ئه‌مــه‌ بڵێــت ئــه‌وه‌ له‌گــه‌ڵ سیاســه‌تی ئه‌ردۆغــان جیــاوازی‬ ‫نییــه‌ و هاوبه‌شــ ‌ه له‌گه‌ڵــی‪.‬‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬شۆڕشی رۆژئاوا و پرۆژه‌ی باكووری‬ ‫• ‬ ‫سوریای فیدراڵ و ئازادی ره‌قه‌‪ ،‬ئه‌توانێت چۆن كاریگه‌ری له‌سه‌ر‬ ‫گۆڕانكارییه‌كان بكات؟‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫ج‪.‬بایــك‪ :‬ئێســتا ره‌قــه‌ داعــش به‌ناوه‌نــدی خــۆی ده‌زانێــت‪ ،‬ره‌قــه‬ ‫‌بكه‌وێــت گورزێكــی گــه‌وره‌ لــه‌ داعــش ده‌درێــت‪ ،‬ئێســتاش داعــش وه‌ك‬ ‫ســه‌ره‌تانیه‌‪ ،‬ســه‌ره‌تا هه‌ركــه‌س لــه‌ بــه‌ر داعــش رای ده‌كــرد‪ ،‬شــه‌ڕی‬ ‫نه‌ده‌كــرد و ده‌ترســا‪ ،‬چونكـه‌ داعــش بـ ‌ه تاكتیكێكــی وه‌حشــیانه‌ كاری ده‌كــرد‪،‬‬ ‫س ـه‌ری مرۆڤه‌كا‌نــی ده‌بــڕی و الش ـه‌یانی ده‌ســوتاند‪ ،‬واتــا كارگه‌لێكــی پیســی‬ ‫ئه‌نجــام ده‌دا‪ .‬ئێســتا ل ـه‌ دژی داعــش په‌كه‌ك ـه‌‪ ،‬یه‌په‌گ ـه‌ وه‌ســتاون و گــورزی‬

‫گه‌وره‌یــان له‌داعشــدا‪ ،‬ئه‌م ـه‌ش س ـه‌ملێنه‌ری ئه‌وه‌ی ـه‌ ك ـه‌ مــرۆڤ ده‌توانێــت‬ ‫رووبــه‌ڕووی داعــش بوه‌ســتێته‌وه‌‪ ،‬تادێــت داعــش الوازده‌بێــت و گــورزی‬ ‫گ ـه‌وره‌ی لــێ ده‌كه‌وێــت‪ .‬داعــش له‌كوبانــێ گه‌وره‌تریــن گــورزی به‌رك ـه‌وت‬ ‫و لــه‌و كاتــه‌و ‌ه بــه‌ به‌رده‌وامــی گــورزی لێده‌كه‌وێــت‪ ،‬تابــڕوا گــورزی‬ ‫گه‌وره‌تریشــی لێده‌كه‌وێــت‪ ،‬هه‌ربۆیــه‌ش داعــش ته‌نگه‌تاوترده‌بێــت‪،‬‬ ‫لــه‌ ره‌قــه‌ش گــورزی به‌ركه‌وێــت ئــه‌وكات كاریگه‌ریه‌كــی گــه‌وره‌ له‌ســه‌ر‬ ‫ناوچه‌كــه‌ دروســتده‌بێت‌‪ ،‬ئێســتا كێشــه‌ی ســوریا لــ ‌ه ســوریا چاره‌ده‌بێــت‪،‬‬ ‫ئه‌ویــش له‌س ـه‌ر ســوریایه‌كی دیموكراتــی چاره‌س ـه‌ر ده‌بێــت‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ ده‌بێت ـه‌‬ ‫مۆدێلێــك بــۆ هه‌مــوو جیهــان‪ ،‬ســوریایه‌كی دیموكراتــی له‌ســه‌ر ئــه‌و‬ ‫پرۆژه‌یــه‌ ده‌توانێــت پێشــبكه‌وێت‪ ،‬ســوریای كــۆن تــه‌واو بــوو‪ ،‬له‌ســوریا‬ ‫ده‌وڵه‌تــی ناوه‌نــدی وه‌ك جــاران نه‌مــاوه‌‪ ،‬ســوریایه‌كی نــوێ دروســتبووه‌‪،‬‬ ‫ســوریای نوێــش له‌س ـه‌ر بنه‌مــای دیموكراتــی پێشــبكه‌وێت‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ ده‌توانێــت‬ ‫یه‌كێتــی ســوریا بپارێزێــت‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی‌ ســوریا باڵونه‌بێــت و پارچه‌پار‌چــه‬ ‫‌نه‌بێــت‪ ،‬ئ ـه‌وه‌ش له‌س ـه‌ر مۆدێلــی ئێســتا ل ـه‌ باكــوری ســوریا هه‌ی ـه‌‪ ،‬به‌نــاوی‬ ‫فیدراســیۆنی دیموكراتــی پێشــده‌كه‌وێت ده‌توانێــت ببێتــه‌ چاره‌ســه‌ری‪.‬‬ ‫پێشــكه‌وتنی حكومــه‌ت‪ ،‬په‌ڕله‌مــان و هێــزی پاراســن له‌ســه‌ر ئــه‌و‬ ‫بنه‌مایه‌یــ ‌‌ه لــه‌ده‌ره‌وه‌ی ئــه‌و ‌ه ســه‌ركه‌تن نییــه‌‪.‬‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬پارتی دیموكراتی كوردستان‪-‬عێراق‬ ‫• ‬ ‫له‌به‌رچی له‌دژی شۆڕشی رۆژئاوا ده‌وه‌ستێته‌وه‌(سێمالكا‪ ،‬خه‌نده‌ق‪،‬‬ ‫«پێشمه‌رگه‌ی رۆژئاوا»‪ ،‬دانانی هه‌موو جۆر‌ه ئابڵۆقه‌یه‌ك)؟‬ ‫ج‪.‬بایــك‪ :‬پارتــی دیموكراتــی كوردســتان‪/‬عێراق و ئه‌ردۆغــان هه‌مــان‬ ‫ســراتیژی سیاســی به‌ڕێوه‌ده‌بــه‌ن‪ .‬ئه‌ردۆغــان دوژمنــی كــورده‌‪ ،‬نایه‌وێــت‬ ‫كــورد بگاتــ ‌ه ئه‌نجــام‪ ،‬به‌نــاوی كــورد و كوردســتان چــی هه‌یــه‌ ده‌یه‌وێــت‬ ‫تێكــی بــدات‪ ،‬ئــه‌وه‌ش به‌ئاشــكرا ده‌یــكات نــه‌ك به‌نهێنــی‪ ،‬ئیســتا پارتــی‬ ‫دیموكراتــی كوردســتانیش له‌گــه‌ڵ هێڵــی ئه‌ردۆغــان سیاســه‌ت ده‌كات‪،‬‬ ‫ئه‌ردۆغــان توركــه‌ وه‌ك دوژمنێــك نایه‌وێــت كــورد بگه‌نــه‌ حه‌قــی‬ ‫خۆیــان‪ ،‬بۆئــه‌وه‌ هــاوكاری پارتــی ده‌كات‪ ،‬ده‌یه‌وێــت لــه‌ پ د ك‪/‬عێــراق‬ ‫ئه‌نجامێــك به‌ده‌ســتبخات‪ ،‬چونكــه‌ ئه‌گــه‌ر ئه‌وانــ ‌ه رانه‌كێشــێت ‌ه الی‬ ‫خــۆی ناتوانــن دژی كــورد بگه‌نــ ‌ه ئه‌نجــام‪ ،‬سیاســه‌تی داگیركــه‌ران چییــه‌؟‬ ‫كــورد لــه‌ دژی كــورد ده‌خه‌نــه‌ شــه‌ڕه‌وه‌‪ ،‬كــورد به‌كــورد ده‌ده‌ن‌كوشــن‪،‬‬ ‫دوایــش بۆخــۆی كــورد ده‌كوژێــت بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانێــت بگاتــه‌ ئه‌نجــام‪،‬‬ ‫ئه‌مــه‌ش سیاســه‌تێكی كۆنــی دوژمنانــه‪ .‬ئه‌گــه‌ر هــاوكاری پ د ك‪/‬عێــراق‬ ‫نه‌كــه‌ن ناتوانــن دژی كــورد شــه‌ڕبكه‌ن‪ ،‬لــه گۆره‌پانــی نێوده‌وڵه‌تیشــدا‬ ‫ناتوانــن باوه‌ڕیــان پێبكـه‌ن‪ ،‬ناتوانــن بڵێــن كــورد له‌گـه‌ڵ ئێمه‌یــه‪ .‬بــۆ ئـه‌وه‌ی‬ ‫بڵێــت شــه‌ڕی دوژمــن ده‌كه‌یــن‪ ،‬پێویســته‌ هه‌ندێــك كــورد له‌گــه‌ڵ‬ ‫ئ ـه‌وان بێــت‪ ،‬له‌گ ـه‌ڵ ئ ـه‌وان ل ـه‌ دژی كــورد ش ـه‌ڕبكه‌ن‪ .‬ئ ـه‌وكات ده‌توانــن‬

‫‪9‬‬

‫چــۆن ئه‌ردۆغــان بــۆ كــوردان باشــده‌بێت‪ ،‬ئــه‌و سیاســه‌ته‌ی ئه‌ردۆغــان‬ ‫كه‌به‌ڕێــوه‌ی ده‌بــات چــۆن ده‌كه‌وێتــه‌ خزمه‌تــی كــوردان‪ ،‬كه‌ســێكی‬ ‫خــاوه‌ن ویــژدان بێــت ده‌توانێــت ئـه‌م كارانـه‌ بــكات؟؟‪ .‬داخســتنی ده‌روازه‌ی‬ ‫ســێاملكا‪ ،‬ئــه‌وه‌ لــه‌ ســه‌ر رۆژئــاوا داخــرا‪ ،‬خۆله‌ســه‌ر یه‌په‌گــه‌ دانه‌خــراوه‌‪،‬‬ ‫ئه‌مــه‌ كێده‌یه‌وێــت؟ ئه‌ردۆغــان ده‌یه‌وێــت‪ ،‬ئه‌مانــه‌ ناكه‌ونــه‌ خزمــه‌ت‬ ‫كــورده‌وه‪ ‌،‬كــورد هیــچ كات ئه‌مــه‌ی قبوڵنییــه‌ و دژییه‌تــی و گه‌وره‌تریــن‬ ‫زیانیــش لـه‌ كــورد ده‌دات‪« ،‬ده‌ڵێــن توركیــا ‪ 200‬ملیــۆن دۆالری داوه‌تـه‌ پارتــی‬ ‫دیموكراتــی كوردســتان تاكــو ده‌روازه‌ی ســێاملكا دابخــات»‪ ،‬ئه‌مــه‌ نازانیــن‬ ‫چه‌نــد راســته‌‪ ،‬بـه‌اڵم ده‌وترێــت‪ ،‬منونـه‌ خه‌نــده‌ق لێــدرا لـه‌ نێــوان باشــوور و‬ ‫رۆژئــاوادا له‌س ـه‌ر ده‌مــی س ـه‌دامدا ك ـ ‌ه دوژمنێكــی سه‌رس ـه‌ختی كوردبــوو‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم ئــه‌و خه‌نده‌قــه‌ی لــێ نــه‌دا‪ ،‬ئێســتا به‌نــاوی كــورد ئــه‌و خه‌نده‌قانــه‌‬ ‫لێده‌درێــت ئامانجیــش ته‌نیــا بڕینــی په‌یوه‌ندییه‌كانــی باكــوور و باشــووره‌‪،‬‬ ‫داگیركــه‌ران كوردســتان پارچه‌ده‌كــه‌ن و ده‌یانه‌وێــت په‌یوه‌نــدی كــوردان‬ ‫خراپبكــه‌ن‪ ،‬ئه‌مــڕۆ كــوردان سیاســه‌تێك لــه‌ رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌بــه‌ن ئــه‌و خه‌نده‌قانــه‌ وه‌الده‌نێــن و یه‌كێتیه‌كــی نه‌ته‌وه‌یــی‬ ‫لــه‌ ئارادایــه‌‪ ،‬ئه‌مــڕۆ كێیــه‌ له‌ســه‌ر ئــه‌و خه‌نده‌قانــه‌ پێداگــری ده‌كات‪،‬‬ ‫ده‌وڵه‌تــی داگیركــه‌ر و ئــه‌وه‌ی تریــش پ د ك‪ /‬عێراقــه‌‪ ،‬ئــه‌و سیاســه‌ته‌‬ ‫ناكه‌وێتــه‌ خزمه‌تــی كــورده‌وه‌‪ ،‬كێــن ئه‌وانــه‌ ئاســته‌نگی بــۆ شۆڕشــی‬ ‫رۆژئــاوای كوردســتان دروســت ده‌كات‪ ،‬توركیــا و پارتــی و داعش ـه‌ ئه‌گه‌رنــا‬ ‫كه‌ســێكی ترنیــه‌‪ .‬مــرۆڤ تێــده‌گات لــ ‌ه توركیــا و داعــش‪ ،‬بــه‌اڵم به‌نــاوی‬ ‫كــورد و له‌هه‌رێمێكــی كوردســتان ئه‌م ـه‌ نابێــت‪ ،‬بۆی ـه‌ كــورد ئ ـه‌م سیاس ـه‌ته‌‬ ‫به‌ڕاســت نابینێــت و زیــان لـه‌ پارتیــش ده‌دات‪ ،‬پێویســته‌ پارتیــش رۆژێــك‬ ‫زووتــر ده‌ســت لــه‌و سیاســه‌ته‌ به‌ربــدات‪ .‬ئێســتاش فرۆكــه‌ جه‌نگییه‌كانــی‬ ‫تــورك هــه‌ر رۆژ ســنوره‌كانی باشــوور بۆمبــاران ده‌كات‪ ،‬تائێستاشــی‬ ‫له‌گــه‌ێ بێــت پارتــی لێدوانێكــی شــه‌ڕمه‌زاركردنی نــه‌داوه‌‪ ،‬له‌باكــوور‬ ‫رۆژانــه‌ به‌ده‌یــان مــاڵ ده‌روخێرنێــت‪ ،‬خه‌ڵكــی به‌گولــه‌ی ســه‌ربازانی‬ ‫تــورك ده‌كوژرێــن و خه‌ڵــك كۆچبه‌رده‌بێــت‪ ،‬بــه‌اڵم پارتــی لێدوانێكــی‬ ‫نــه‌داوه‌‪ ،‬لیدوانه‌كانیشــی هه‌مــووی ده‌ڵێــت ئه‌ردۆغــان بــۆ كــوردان زۆر‬ ‫باشــه‪ ‌،‬كه‌ســێكی وه‌ك ئ ـه‌و بــۆ كــوردان نه‌بــووه‪ ‌،‬خزمه‌تێكــی باشــی كــوردان‬

‫ج‪.‬بایــك‪ :‬شۆڕشــی رۆژئــاوا شۆڕشــێكی گه‌وره‌یــه‌‪ ،‬نــه‌ك ته‌نیــا بــۆ‬ ‫رۆژئاوایــه‌ ئــه‌و شۆڕشــه‌ بــۆ تــه‌واوی كوردســتانه‪ ‌،‬بۆتــه‌واوی گه‌النــی‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناوینــه‪ ‌،‬بــۆ ت ـه‌واوی مرۆڤایه‌تیی ـه‌‪ .‬ئ ـه‌و شۆڕش ـ ‌ه ل ـه‌دژی داعــش‬ ‫شــه‌ڕده‌كات كــه‌ داعــش بۆســه‌ر مرۆڤایه‌تــی مه‌ترســیه‌كی گه‌وره‌یــه‌‪،‬‬ ‫چونكــه‌ دوژمنــی مرۆڤــه‌‪ ،‬دوژمنــی ژن و منــداڵ‌‪ ،‬كه‌لتــور‌‪ ،‬مه‌زهه‌بــه‌‬ ‫جیاوازه‌كانــه‌‪ ،‬كــێ له‌خزمه‌تیانــدا نه‌بێــت ئــه‌وان دوژمنــی ئــه‌ون‪ ،‬واتــا‬ ‫بۆتــ ‌ه به‌اڵیــه‌ك به‌ســه‌ر مرۆڤایه‌تییــه‌وه‌‪ ،‬ده‌ی ئێســتا رۆژئــاوا لــه‌دژی‬ ‫ئــه‌وه‌ راده‌وه‌ســتێت‪ ،‬گــورزی گه‌وره‌یــان لێــده‌ده‌ن‪ ،‬دیموكراســی لــه‌‬ ‫رۆژهه‌اڵتــی ناویــن پێشــده‌خه‌ن‪ ،‬دیموكراســیبوونی رۆژئــاوا كاریگــه‌ری‬ ‫له‌ســه‌ر جیهــان هه‌یــه‌‪ ،‬كه‌ده‌توانێــت لــه‌ شۆڕشــی فه‌ره‌نســا و روســیا‬ ‫زیاتــر ئه‌نجامــی هه‌بێــت‪ ،‬چونكــ ‌ه رۆژهه‌اڵتــی ناویــن ناوه‌نــدی جیهانــه‌‪،‬‬ ‫واتــه‌ ئه‌گــه‌ر گۆڕانكارییــه‌ك دروســت بێــت بــه‌ بــاش یانیــش به‌خــراپ‬ ‫له‌س ـه‌ر جیهــان كاردان ـه‌وه‌ی ده‌بێــت‪ ،‬ن ـه‌ك ته‌نهــا وه‌ك شۆڕشــی فه‌ره‌نســا‬ ‫و روســیا كاریگــه‌ری له‌ســه‌رناوچه‌یه‌ك ده‌بێــت‪ ،‬بۆیــه‌ دوژمنــان كه‌ده‌بینــن‬ ‫له‌گ ـه‌ڵ ئامانجــی ئ ـه‌وان نیی ـه‌ ئ ـه‌و شۆڕش ـه‌‪ ،‬بۆی ـه‌ به‌رانب ـه‌ری ده‌وه‌ســتنه‌وه‌‪.‬‬ ‫توركیــاش دیــاره‌ ك ـه‌ دوژمنــی كــورده‪ ‌.‬ده‌یه‌وێــت به‌نــاوی كــورد كوردســتان‬ ‫تێكبــدات‪ ،‬بۆیــه‌ ده‌بینێــت لــه‌ رۆژئــاوا ئه‌وشۆڕشــه‌ ســه‌ربكه‌وێت ئــه‌وه‌‬ ‫ئیــدی ئـه‌و ناتوانێــت لـه‌ باكــوور كۆمه‌ڵكــوژی و له‌ناوبردنــی كــوردان بــكات‪،‬‬ ‫یــان ئه‌وه‌یــه‌ ده‌بێــت ســتاتۆی كــوردان ده‌بێــت قبوڵبكــه‌ن‪ ،‬كه‌نایانه‌وێــت‬ ‫ئه‌وه‌بكــه‌ن‪ ،‬بۆیــ ‌ه به‌ناچــاری ده‌بێــت له‌دژیــان بوه‌ســتنه‌وه‌‪ .‬ســه‌ركه‌وتنی‬ ‫شۆڕشــی رۆژئــاوا ســوریا ده‌كه‌وێت ـ ‌ه خزمه‌تــی كــورده‌وه‌‪ ،‬عێــراق ده‌كه‌وێت ـه‌‬ ‫خزمه‌تــی كــورده‌وه‪ ‌،‬هه‌ربۆی ـه‌ ئ ـه‌وان ئه‌وه‌یــان ناوێــت‪ ،‬چونك ـه‌ به‌رنام ـه‌ی‬ ‫ئــه‌وان هه‌مــووی تێكده‌چێــت ئه‌ردۆغــان ده‌یه‌وێــت ببێتــه‌ ســوڵتان وه‌ك‬ ‫عوســانیه‌كان لــ ‌ه رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‪ ،‬رۆژئــاوا سیاســه‌تی ئه‌وانــی تێكــدا‪،‬‬ ‫سیاس ـه‌تیان مای ـه‌ پــووچ بــوو‪ ،‬پ د ك‪ /‬عێراقیــش ده‌یه‌وێــت هه‌مــوو شــت‬ ‫له‌به‌رژه‌وه‌نــدی خۆیبێــت و ل ـه‌ده‌ره‌وه‌ی ئ ـه‌وان ك ـه‌س نه‌بێــت‪ ،‬له‌گۆڕه‌پانــی‬ ‫نێوده‌وڵه‌تیشــدا ته‌نیــا ئــه‌و هه‌بێــت‪ ،‬لــه‌ده‌ره‌وه‌ی بزووتنــه‌وه‌ی ئــه‌وان‬ ‫كــه‌س پێشــنه‌كه‌وێت‪ ،‬ئیســتاش له‌رۆژئــاوای كوردســتان شۆڕشــێكی گــه‌وره‌‬ ‫به‌ڕێوه‌ده‌چێــت لــه‌ گۆڕه‌پانــی نێوده‌وڵه‌تیــدا كرانه‌وه‌یــه‌ك به‌ڕوویانــدا‬ ‫كراوه‌تــه‌وه‌‪ ،‬پارتیــش به‌مــه‌ نیگــه‌ران ده‌بێــت و پێــی قبوڵناكریــت‪ ،‬بۆیــه‌‬ ‫رووبــه‌ڕووی شۆڕشــی رۆژئــاوا راده‌وه‌ســتێت‪ ،‬له‌الیــه‌ك توركیــا ده‌یه‌وێــت‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫هه‌ركه‌ســێك هه‌ڵبخه‌ڵه‌تێنــن‪ ،‬سیاســه‌تیان له‌ســه‌ر ئــه‌و بنه‌مایه‌یــه‌‌‪ ،‬ده‌كات! ده‌ی هه‌ركه‌ســێك گوێبیســتی ئــه‌و قسانه‌ببـــێت لــ ‌ه كــورد زۆر‬ ‫پ د ك‪ /‬عێراقیــش ده‌ڵێــت؛ ئه‌كه‌پـه‌ بــۆ كــوردان باشـه‌! شــتێكیش ئه‌ردۆغــان نیگ ـه‌ران ده‌بێــت‪.‬‬ ‫له‌ســه‌ر كــوردان ده‌یــكات له‌به‌رچــاوه‌ و ده‌بیرنێــت‪ ،‬له‌باشــوور و رۆژئــاوا‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬كرانه‌وه‌یه‌كی نێوده‌وڵه‌تی به‌ڕووی شۆڕشی‬ ‫و باكووریــش كێشــه‌ی عێــراق و ســوریاش ئه‌ردۆغانــه‌ و ئه‌مــه‌ش هه‌مــوو • ‬ ‫رۆژئاوا كراوه‌ته‌و‌ه دواین نوێنه‌رایه‌تیشی ل ‌ه واشنتۆن ده‌كرێته‌وه‌‪ ،‬هۆی‬ ‫ك ـه‌س ده‌زانێــت‪.‬‬ ‫چیی ‌ه ده‌وڵه‌تی تورك و پ د ك‪ /‬عێراق دژی شۆڕشی رۆژئاوان؟‬

‫‪10‬‬ ‫دژایه‌تــی پێبــكات‪ ،‬لــه‌ باشــووریش ده‌بینــن الیه‌نــه ‌سیاســیه‌كان له‌گــه‌ڵ‬ ‫ئه‌وشۆڕش ـه‌ن ك ـه‌ ئ ـه‌وه‌ خزم ـه‌ت به‌ت ـه‌واوی كوردســتان ده‌كات‪ ،‬ب ـه‌اڵم پ د‬ ‫ك‪ /‬عێــراق به‌نــاوی باشــووره‌وه‌ دژایه‌تــی رۆژئــاواده‌كات‪ ،‬له‌باشــوور ك ـه‌س‬ ‫دژایه‌تــی رۆژئاوانــاكات به‌ڵكــو دژایه‌تــی پارتــی خــۆی ده‌كــه‌ن‪ ،‬ئه‌مــه‌ش‬ ‫بــه‌داواكاری توركیایــه‌ و رۆژئــاواش ناكه‌وێتــه‌ خزمه‌تــی ئه‌وانــه‌وه‌ بۆیــه‌‬ ‫دژی ده‌وه‌ســتێته‌وه‌‪.‬‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬رۆڵی قاره‌مانانه‌ی گه‌ریال ل ‌ه پاراستن و‬ ‫• ‬ ‫ئازادكردنی شه‌نگال و جڤاكی ئێزیدی‪ ،‬ئێستا رۆڵ و ئه‌ركیان چیه‌ ل ‌ه‬ ‫شۆڕشی كوردستاندا؟‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫ج‪.‬بایــك‪ :‬ئێســتا ده‌زانریــت كاتێــك داعــش هێرشــی كــرده‌ ســه‌ر‬ ‫شــه‌نگال‪ ،‬لــه‌ شــه‌نگال حكومه‌تــی هه‌رێــم هه‌ڵهــات‪ ،‬ســه‌ره‌ڕای هه‌بوونــی‬ ‫هیزێكــی زۆر لـه‌ ناوچه‌كـه‌‪ ،‬ئه‌گـه‌ر شـه‌ڕیان بكردایـه‌ ده‌یانتوانــی شـه‌نگالیان‬ ‫بپاراســتایه‌‪ ،‬بــه‌اڵم شــه‌ڕیان نه‌كــرد بۆیــ ‌ه نه‌یــان ‌پاراســت‪ ،‬هه‌مانــكات‬ ‫داعــش لــه‌ شــه‌نگال كۆمه‌ڵكوژییه‌كــی زۆری ئه‌نجامــدا لــ ‌ه كوشــن و بڕیــن‬ ‫و به‌تااڵنــردن و فرۆشــتنی ژنانیــان ئه‌نجامــدا‪ .‬گه‌ریــا به‌ئه‌ركــی خــۆی‬ ‫ك پێشــمه‌رگه‌كانی ئــه‌و‬ ‫هه‌ڵســا‪ ،‬لــه‌چ كاتێكــدا موداخه‌له‌یانكــرد‪ ،‬كاتێــ ‌‬ ‫ناوچه‌یــ ‌ه پارێزگاریــان نه‌كــرد و هه‌اڵتــن و داعــش كه‌وتــه‌ ناوچه‌كــه‌وه‌‪،‬‬ ‫ئێزیدییه‌كانــد رووبــه‌ڕووی ژینۆســاید بوونــه‌وه‌‌‪ ،‬لــه‌و هه‌لومه‌رجــه‌دا‬ ‫گه‌ریــا چــووه‌ شــه‌نگال‪ ،‬به‌چوونیشــیان مردنــی خۆیــان خســته‌ به‌رچاویــان‬ ‫و به‌رگریــان كــرد لــه‌ ئێزیــدی و شــه‌نگال‪ ،‬چونكــ ‌ه لــه‌وێ كێشــه‌ی كــورد‬ ‫ل ـه‌ ئارادابــوو‪ ،‬مرۆڤایه‌تــی نه‌یده‌توانــی ژیــان بــكات‪ ،‬پێویســت بــوو رێگــری‬ ‫لــه‌ داعــش بكرابویــه‌‌‪ ،‬چوونــی گه‌ریــاش لــه‌و چوارچێوه‌یه‌‌دابــوو كه‌كــه‌س‬ ‫نه‌بــوو بــۆ پاراســتنی شــه‌نگال‪ ،‬لــه‌وێ حكومــه‌ت و پێشــمه‌رگه‌ نه‌بــوو‪،‬‬ ‫ئه‌گــه‌ر حكومــه‌ت و پێشــمه‌رگه‌ لــه‌وی هه‌بوایــ ‌ه دواتــر گه‌ریــا بچوایــه‌‬ ‫موكینــه‌ بوترایــه‌ گه‌ریــا هــات حكومــه‌ت و پێشــمه‌رگه‌ی لــه‌وێ ده‌ركــرد‪،‬‬ ‫گه‌ریــا نه‌یانهێشــت داعــش لــه‌ شــه‌نگال كۆمه‌ڵكــوژی و وێرانــكاری‬

‫به‌ته‌واوه‌تــی ئه‌نجــام بــدات‪ ،‬جڤاكــی ئێزیــدی پاراســت شــه‌نگالیان‬ ‫پاراســت‪ ،‬كاتێكیــش گه‌ریــا ئــه‌و ئه‌ركــ ‌ه مێژوویه‌یــی ئه‌نجامــدا هه‌ركــه‌س‬ ‫تووشــی شــۆك بــوو‪ ،‬ن ـه‌ك له‌كوردســتان به‌ڵكــو له‌ت ـه‌واوی جیهــان‪ ،‬لێــره‌دا‬ ‫راســتینه‌ی په‌كه‌كــه‌ ده‌ركــه‌وت به‌رچــاو‪ ،‬راســتینه‌ی پارتــی دیموكراتــی‬ ‫كوردســتانیش دیاركــه‌وت بــۆ شــه‌نگال و بــۆ ئێزیدیــان و كــوردان‪ ،‬بۆیــه‌‬ ‫ئــه‌و قســانه‌ی پیشــر ده‌وڵه‌تــی توركــی فاشیســت و هه‌ندێــك واڵتانــی‬ ‫نــاو ناتــۆ ده‌یانگــووت لــه‌ شــه‌نگال ئــه‌و قســان ‌ه كۆتاییــان پێهــات‪ ،‬چونكــه‌‬ ‫راســتییه‌ك ‌ه ئاشــكرابوو‪ ،‬هه‌ركــه‌س ده‌یگــووت په‌كه‌كــه‌ بزووتنه‌وه‌یه‌كــی‬ ‫مرۆڤایه‌تییــه‌‪ ،‬بزووتنه‌وه‌یه‌كــی ئــازادی و ئه‌خالقییــه‌‪ ،‬په‌كه‌كــه‌ واڵت‬ ‫ده‌پارێزێــت گــه‌الن ده‌پارێزێــت‪ ،‬چانــد ‌ه جیــاوازه‌كان ده‌پارێزێــت نرخــی‬ ‫مرۆڤایه‌تــی ده‌پارێزێــت‪ ،‬بۆئه‌مان ـه‌ مردنــی خۆیــان ده‌خه‌ن ـ ‌ه پێــش چاویــان‪،‬‬ ‫شــتێك كــه‌س نایخاتــه‌ پێــش چــاوی په‌كه‌كــه‌ ده‌یخاتــ ‌ه پێــش چــاوی‪،‬‬ ‫بۆیــه‌ ئــه‌و قســانه‌ی له‌پێشــر ده‌كــران ئێســتا گۆڕانــكاری به‌ســه‌رداهاتووه‌‬ ‫و په‌كه‌ك ـه‌ رێــزی زیاتــر بــووه‌‪ ،‬ئێســتا ئ ـه‌وه‌ی ش ـه‌نگال و ئێزیــدی پاراســتوه‌‬ ‫په‌كه‌كه‌ی ـ ‌ه كــورد و جیهــان ئ ـه‌وه‌ ده‌زانێــت‪ ،‬باش ـه‌ ئه‌گ ـه‌ر گه‌ریــا نه‌هاتای ـه‌‬ ‫دوای ئــه‌وه‌ی پێشــمه‌رگه‌ لــه‌ شــه‌نگال هه‌اڵتــن شــه‌نگال وێــران ده‌بــوو‬ ‫له‌ســه‌ر ئێزیدییــه‌كان كۆمه‌ڵكوژییه‌كــی گــه‌وره‌ ئه‌نجامــده‌درا كۆتــای بــه‌‬ ‫ئێزیدی ـه‌كان ده‌هــات‪ ،‬ئێزیــدی پێویســته‌ بپارێزرێــن‪ ،‬چونك ـه‌ له‌نــاو كوردانــدا‬ ‫تایبه‌مته‌نــدی خۆیــان هه‌یــه‪ ‌،‬مــرۆڤ ده‌توانێــت بڵێــت گــوزاره‌ ل ـه‌ راســتینه‌ی‬ ‫كــورد ده‌كــه‌ن‪ ،‬له‌روانگــه‌ی ئاینیشــه‌وه‌ ئــه‌وان راســتینه‌یه‌كیان هه‌یــه‪‌،‬‬ ‫بۆی ـ ‌ه پێویســته‌‌ بپارێزرێــن‪ ،‬تــۆ ئه‌گ ـه‌ر نه‌توانــی ئێزیــدی بپارێزیــت كه‌وات ـه‌‬ ‫ناشــتوانیت كــورد بپارێزیــت‪ ،‬مرۆڤایه‌تیــش ناتوانــی بپارێزیــت‪ ،‬پاراســتنی‬ ‫ئێزیــدی نرخــی مرۆڤایه‌تییــه‌‪ ،‬بۆیــه‌ كاتێكیــش پێشــمه‌رگه‌ یــان پارتــی‬ ‫گه‌ڕانــه‌وه‌ شــه‌نگال دوای بینینــی رۆڵــی گه‌ریالبــوو‪ ،‬ئه‌مــه‌ راســتییه‌كه‌‌‬ ‫ئێزیدیه‌كانیــش ده‌زانــن‪ ،‬ئێســتاش پ د ك‪/‬عێــراق بانگـه‌وازی ده‌كات ده‌ڵێــت‬ ‫یــان ئێمــ ‌‌ه یــان په‌كه‌كــه‌‪ ،‬یــان ئێمــه‌‌ ده‌ركه‌ویــن یــان په‌كه‌كــه‪ ‌،‬ئه‌گــه‌ر‬ ‫ناشــتوانن په‌كه‌كــه‌ ده‌ربكــه‌ن ئــه‌وه‌ ئێمــه‌‌ بــه‌ هــاوكاری توركیــا به‌شــه‌ڕ‬ ‫ده‌ریــان ده‌كه‌یــن‪ ،‬ئــه‌وه‌ش ته‌نیــا بۆئه‌وه‌یــه‌ شــه‌ڕێك له‌ناوچه‌كــه‌‬

‫‪11‬‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬قه‌یران و ئاڵۆزییه‌كی زۆر روی كردۆت ‌ه‬ ‫• ‬ ‫باشووری كوردستان رۆڵی ئێوه‌بۆ چاره‌سه‌ری قه‌یرانه‌كان چییه‌؟‬ ‫ج‪.‬بایــك‪ :‬راســته‌ ئێســتا لــه عێــراق و باشــووری كوردســتان كێشــه‌ی‬ ‫گه‌وره‌هه‌یــه‪ ‌،‬تــا ده‌چێــت گه‌وره‌تریــش ده‌بێــت‪ ،‬سیســته‌م به‌ڕێوه‌ناچێــت‪،‬‬ ‫ئه‌مــه‌ش وای كــردوه‌ له‌ســه‌ر گه‌لــی عێــراق و گه‌لــی باشــوور بــێ‬ ‫هیوایی ـه‌ك دروســتبووه‪ ،‬هه‌ندێكیــش له‌وان ـه‌ رووی خۆیــان كردۆت ـه‌‌ ده‌ره‌وه‌‬ ‫و چاره‌ســه‌ری خۆیــان لــ ‌ه چوونــه‌ ده‌ره‌وه‌ی واڵتــدا ده‌بیننــه‌وه‌‪ ،‬چونكــه‌‬ ‫نایانه‌وێــت لــه‌و ئاڵۆزییــه‌دا ژیــان بكــه‌ن‪ ،‬له‌نــاو ئــه‌م هه‌مــوو كێــش و‬ ‫دوژمنایه‌تیــدا بــژن‪ ،‬بۆی ـه‌ ل ـه‌م كێشــانه‌دا راده‌ك ـه‌ن چاره‌س ـه‌ری ل ـه‌ ده‌ره‌وه‬ ‫ده‌بینـه‌وه‌‌‪ ،‬هه‌ندێكیشــیان له‌نــاو ئـه‌م كێشــانه‌دا كێشـه‌كان گه‌وره‌ده‌كه‌نـه‌وه‌و‌‬ ‫شــه‌ڕئه‌نجام ده‌ده‌ن ئه‌مانــه‌ هه‌مــووی هه‌ڵــه‌ن‪ ،‬ئه‌مانــ ‌ه كێشــه‌كان گــه‌وره‌‬ ‫ده‌كــه‌ن نــه‌ك چاره‌ســه‌ر‪ ،‬پێویســته‌ مــرۆڤ واڵتــی خــۆی جێنه‌هێڵێــت‪ ،‬لــه‌‬ ‫شــارو گونــدی خــۆی نــه‌ڕوات‪ ،‬چــۆن ئــه‌م كێشــه‌و ئاڵۆزیانــ ‌ه چاره‌بكه‌یــن؛‬ ‫له‌ســه‌ر ئه‌مــه ‌پێویســته‌‌ رابوه‌ســن و قســه‌ی خۆتــان بكه‌نه‌یــه‌ك و‬ ‫دیموكراتیــت پێشــبخه‌ن‪ ،‬سیســته‌مێكی دیموكراتیــك ده‌توانێــت كێش ـه‌ی‬

‫پێــی خۆیــان قایــم‪ ،‬داواكاری و ئامانجــی خۆیــان بـه‌ بنچینـه‌ وه‌رده‌گــرن نـه‌ك‬ ‫خه‌ڵكــی عێــراق و باشــوور‪ ‌.‬چاره‌ســه‌ری كێشــه‌كان ئه‌وكاته‌یــه‌‌ له‌الیــه‌ك‬ ‫ئــه‌و سیاســه‌ته‌ قبــوڵ نه‌كــه‌ن له‌الیه‌كیرتیــش رێگه‌نــه‌ده‌ن ده‌ســتێوه‌ردان‬ ‫بك ـه‌ن بــۆ ئ ـه‌وه‌ی كێش ـه‌كان گ ـه‌وره‌ بك ـه‌ن‪ ،‬له‌الیه‌كــی تریش ـه‌وه‌ پێویســته‌‬ ‫دیموكراتــی لــه‌ سیاســه‌ت و لــه‌ كۆمه‌ڵگــه‌ و له‌ده‌ســه‌اڵتدا به‌بنه‌چــه‌‬ ‫وه‌ربگیردرێــت كـه‌ مــرۆڤ بتوانێــت لـه‌ ناكۆكــی شـه‌ڕ رابــكات‪ ،‬ده‌توانن وه‌ك‬ ‫یه‌كێتیه‌كــی نه‌ته‌وه‌یــی دروســت بكــه‌ن‪ ،‬ئێســتا بێبــاوه‌ڕی و شــه‌ڕێك‬ ‫پێشــكه‌وتوه‌‪ ،‬ئه‌مانــ ‌ه هه‌مــووی سیاســه‌تێك و هزرێــك هه‌یــه‌ ئێســتا‬ ‫چاره‌ســه‌ر ناكرێــت‪ ،‬به‌شــێوازێكی دیموكراتیــك چاره‌ســه‌ر ده‌بێــت‪،‬‬ ‫چه‌نــد هه‌وڵــی پێشخســتنی دیموكراتــی بــده‌ن ئه‌وه‌نــده‌ بــێ بــاوه‌ڕی‬ ‫نامینــێ‪ ،‬هیــوا دروســته‌بێت چاره‌ســه‌ركردنی كێشــه‌كان ده‌كرێــت‪ ،‬له‌ســه‌ر‬ ‫ئ ـه‌م بنه‌مای ـه‌‌ مــرۆڤ ده‌توانێــت كێش ـه‌كانی چاره‌س ـه‌ر بــكات‪ ،‬كێش ـه‌كان ب ـه‌‬ ‫هێڵــی خۆســه‌ری دیموكراتــی و یه‌كێتــی دیموكراتــی چاره‌ســه‌ر ده‌كرێــت‪.‬‬ ‫• ‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬ئێوه‌چۆن ده‌ڕواننه‌ رێكه‌وتنی گۆڕان و‬ ‫یه‌كێتی‪ ،‬پێتان وایه‌ ئه‌م رێكه‌وتنه‌ چۆن سه‌ركه‌وتو ده‌بێت؟‬

‫ج‪.‬بایــك‪ :‬رێكه‌وتنــی یه‌كێتــی و گــۆڕان باشــه‌ ئه‌گــه‌ر هه‌مــوو كــورد‬ ‫له‌ســه‌ر ئــه‌و بنه‌مایــه‌‌ رێكبكــه‌ون ئــه‌و ‌ه كارێكــی باشــ ‌ه و ده‌كه‌وێتــه‌‬ ‫خزمه‌تــی كــورده‌وه‪ ‌،‬ئــه‌و رۆڵــه‌ی مێــژوو به‌كــوردی ســپاردوه‌‪ ،‬كــورد‬ ‫ده‌توانێــت بــۆ خــۆی و گه‌النــی ناوچه‌كــه ده‌ســته‌به‌ری بــكات‪ ،‬مه‌ترســیش‬ ‫هه‌یــه‌ ده‌رفه‌تێكــی مێژوویــش هه‌یــه‪ ‌،‬ئه‌ویــش پێویســتی به‌یه‌كێتــی‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ئه‌نجــام بــده‌ن‪ ،‬پێویســته‌‌ كــورد ئه‌مــه‌ بــاش بزانێــت‪ ،‬ئــه‌وه‌ش‌ ناكه‌وێتــ ‌ه‬ ‫خزمه‌تــی شــه‌نگال و ئێزیدییــه‌كان‪ ،‬به‌مــ ‌ه كێشــه‌ی باشــوور گه‌وره‌‌تــر‬ ‫ده‌بێــت‪ ،‬ئه‌مــڕۆ بــۆ كــوردان ده‌رفه‌تێكــی مێــژووی ده‌ركه‌وتــوو ‌ه ك ـه‌ كــورد‬ ‫بتوانێــت به‌ســه‌ركه‌وتن ژیانبــكات و ببێتــه‌ گه‌لێكــی پێشــه‌نگ‪ ،‬ئه‌گــه‌ر‬ ‫مه‌ترســیه‌كیش هه‌بێــت بتوانێــت چاره‌ســه‌ری بــكات‪ ،‬پێویســته‌ هه‌مــوو‬ ‫كــورد ئه‌م ـه‌ به‌بنه‌مــا وه‌ربگرێــت‪ ،‬كێش ـه‌ی كــورد كێش ـه‌یه‌كی مرۆڤایه‌تیی ـه‌‬ ‫نه‌یكه‌ینــ ‌ه قوربانــی حیزبایه‌تــی ته‌ســك‪ ،‬حیــزب بــۆ نه‌ته‌وه‌یــه‌‌ بــۆ‬ ‫مرۆڤایه‌تییــه‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر حیــزب به‌وشــێوه‌یه‌ كاربكــه‌ن ده‌توانــن ئه‌نجامیــان‬ ‫هه‌بــێ‪ .‬بۆئـه‌وه‌ی لـه‌ شـه‌نگال ناكۆكــی دروســت بكـه‌ن چــوون هه‌ندێــك‬ ‫ئێزیدیــان بــه‌ پــاره‌ هه‌ڵخه‌ڵه‌تانــد‪ ،‬له‌نێــوان ئێزیدیه‌كانــدا ناكۆكــی و شــه‌ڕ‬ ‫دروســت بــوو‪ ،‬له‌نێــوان ئێزیــدی و یه‌كینه‌كانــی به‌رخودانــی شــه‌نگال‬ ‫«یه‌به‌شــه»‌ شــه‌ڕیان پێكــردن‪ ،‬نه‌كه‌وتــه‌ خزمــه‌ت ئێزیدیه‌كانــه‌وه‌ نــه‌‬ ‫كه‌وتــه‌ خزمه‌تــی حیزبیشــه‌وه‪ ‌،‬ئــه‌و سیاســه‌ته‌ هه‌ڵه‌یــه‌و مه‌ترســیه‪‌،‬‬ ‫پێویستیشــ ‌ه كــورد هه‌مــوو ئه‌مانــه‌ ببینــن و لــه‌دژی ئــه‌م سیاســه‌ته‌ش‬ ‫به‌وه‌ســتنه‌وه‌‪ .‬ئێمــه‌ جارێكیــر نامانه‌وێــت ئێزیــدی پارچه‌بــن باشــوور‬ ‫پارچه‌ببێــت‪ ،‬له‌ناوباشــووردا دوژمنایه‌تــی دروســتبێت‪ ،‬ده‌مانه‌وێــت‬ ‫یه‌كێتــی نه‌ته‌وه‌یــی و سیاســه‌تی نه‌ته‌وه‌یــی درو‌ســت بێــت‪ ،‬بــه‌م شــێوه‌یه‌‬ ‫هه‌ركه‌ســێك ده‌ســكه‌وتی ده‌بێــت‪ .‬لــه‌ كوردســتاندا هه‌ركه‌ســێك‬ ‫ده‌توانێــت سیاس ـه‌ت بــكات و خزم ـه‌ت بــكات‪ ،‬كــێ خزمه‌تــی باشــری كــرد‬ ‫گــه‌ل ده‌توانێــت له‌گــه‌ڵ ئه‌وبێــت‪ .‬كێشــه‌ی حیزبایه‌تیــش بــه‌و شــێوه‌یه‌‬ ‫چاره‌ســه‌ر ده‌كریت‪.‬نــه‌ك به‌شــه‌ڕ و هێنانــی هێــزی ده‌ره‌كــی و داگیركــه‌ر‪.‬‬

‫عێــراق و كێشــه‌كانی باشــوور چاره‌بــكات‪ ،‬لــه‌ده‌ره‌وه‌ی ئــه‌و ‌ه هیــچ رێــگا‬ ‫چاره‌یه‌كیــر نه‌ده‌توانێــت كێشــه‌ی عێــراق نــ ‌ه باشــوور چاره‌ســه‌ر بــكات‪،‬‬ ‫سیاس ـه‌تێك ل ـه‌ ناوخــۆی عێــراق و باشــوور به‌بنه‌مــا وه‌ربگیردرێــت ن ـه‌ك‬ ‫ده‌ره‌وه‪ ‌،‬باوه‌ڕیــان به‌سیاســه‌تی ده‌ره‌وه‌ نه‌بێــت‪ ،‬له‌ســه‌ر هێــز و توانــای‬ ‫خــۆت تێكۆشــان بكــه‪ ‌،‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی بتوانیــت كێش ـه‌كان چاره‌س ـه‌ر بكه‌یــت‪،‬‬ ‫چونكــه‌ زۆر ده‌ســت هه‌یــه‌ لــه‌ عێــراق و باشــووردا ئه‌وانــ ‌ه كێشــه‌كان‬ ‫گ ـه‌وره‌ ده‌ك ـه‌ن ن ـه‌ك بیانه‌وێــت كێش ـه‌كان چاره‌س ـه‌ر بك ـه‌ن‪ ،‬چــۆن بتوانــن‬ ‫پارچه‌بــوون ئه‌نجــام بــده‌ن و شه‌ڕهه‌ڵگیرســێنن بۆئــه‌وه‌ی زیاتــر شــوێن‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫‪12‬‬ ‫كــوردان هه‌یــه‌ لــه‌ نێــوان خۆیانــدا‪ .‬پێویســته‌ یه‌كێتییه‌كــی نه‌ته‌وه‌ییانــه‌و كــورد و گه‌النــی تــری ناوچه‌كــه‌ لــ ‌ه كوردســتانی ده‌یه‌وێــت‪ ،‬بــه‌م شــێوه‌ی ‌ه‬ ‫یه‌كێتییه‌كــی دیموكراتیانــ ‌ه بــه‌ره‌و پێشــه‌وه‌ بچێــت‪ .‬كــورد ئه‌وكاتــه‌ كێشــه‌ی كــورد چاره‌ســه‌رده‌بێت‪ ،‬بــه‌م شــێوه‌یه‌ كێشــه‌كانی عێــراق و‬ ‫ده‌توانێــت مه‌ترســی كــه‌م بكاتــه‌وه‌و ده‌رفه‌تــی ســه‌ركه‌وتنی گــه‌وره‌ باشــوور‪ ،‬باشــوور و به‌شــه‌كانی تــری كوردســتان چاره‌ســه‌ر ده‌بێــت‪.‬‬ ‫به‌ده‌ســتبێنێت بۆخــۆی و بــۆ مرۆڤایه‌تــی‪ ،‬پێویســته‌ كــه‌س له‌یه‌كێتــی‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬هێڵی سێیه‌مینی په‌كه‌ك ‌ه بۆ‬ ‫كــوردان نیگــه‌ران نه‌بێــت‪ ،‬داگیركــه‌ران ده‌توانــن نیگــه‌ران بــن یــان • ‬ ‫چاره‌سه‌ركردنی پرسی كورد و یه‌كێتی نه‌ته‌وه‌یی ده‌توانێت چۆن‬ ‫كه‌ســێك دوژمنــی كــورده‌ ده‌توانێــت نیگ ـه‌ران ببێــت‪ ،‬ب ـه‌اڵم كــورد نابــێ‬ ‫رۆڵببینێت؟‬ ‫لــه‌ یه‌كێتــی كــوردان نیگــه‌ران بێــت‪ ،‬به‌ڵكــو كه‌یفخۆشــده‌بێت‪ .‬ده‌بــێ‬ ‫ره‌نگــه‌ الوازی هه‌بــێ‪ ،‬ره‌نگــه‌‌ هه‌ندێــك كێشــه‌ش هه‌بێــت‪ ،‬ئه‌وانــه‌‬ ‫نابێتــه‌ هــۆكار بــۆ تێكدانــی یه‌كێتــی نه‌ته‌وه‌یــی‪ ،‬به‌پێشخســتنی یه‌كێتــی ج‪.‬بایــك‪ :‬په‌كه‌كــه‌ له‌خزمه‌تــی گه‌لــی كوردایــه‌ له‌هه‌مــوو به‌شــه‌كاندا‪،‬‬ ‫نه‌ته‌وه‌یــی ئــه‌و كێشــانه‌ چاره‌ســه‌رده‌بێت‪ ،‬داواكاری گه‌لــی كوردیــش په‌كه‌كــه‌ بزووتنــه‌وه‌ی ته‌نیــا به‌شــێك نییــ ‌ه و بۆتــه‌واوی به‌شــه‌كانی‬ ‫ئه‌وه‌یــه‌‪ ،‬ئــه‌وه‌ خزمه‌تــی كــورد ده‌كات‪ ،‬رێكه‌وتنــی یه‌كێتــی و گۆڕانیــش تــره‌ و له‌خزمه‌تــی گه‌لــی كــورده‌‪ ،‬له‌كــوێ گه‌لــی كــورد پێویســتییه‌كی‬ ‫هه‌بێــت په‌كه‌كــ ‌ه له‌وێیــه‪ ‌،‬ئه‌مه‌شــی لــه‌ پراكتیكــی خۆیــدا پێكهێنــاوه‪‌،‬‬ ‫هه‌مــوو ك ـه‌س ئه‌م ـه‌ ده‌بینێــت‪ ،‬بۆی ـه‌ ل ـ ‌ه گه‌لــی باشــوور هیــوا‌ ب ـه‌ په‌كه‌ك ـه‌‬ ‫زیــاد ده‌بێــت‪ ،‬چونكــه‌ په‌كه‌كــه‌ ســه‌ملاندویه‌تی كــ ‌ه ته‌نیــا بزووتنــه‌وه‌ی‬ ‫به‌شــێكی كوردســتان نییــه‌‪ ،‬ســه‌ملاندویه‌تی كــه‌ ته‌نیــا بزووتنه‌وه‌یــه‌ك نییــه‌‬ ‫ته‌نیــا بۆخــۆی بێــت‪ ،‬په‌كه‌ك ـه‌ بــۆ گه‌لــی كــورده‌‪ ،‬بۆنه‌ت ـه‌وه‌ی كــورده‌ و بــۆ‬ ‫مرۆڤایه‌تییــه‪ ،‬له‌وچوارچێــوه‌دا ژیانیكــرد بۆی ـ ‌ه هیــوا بــه‌په‌كه‌ك ـه‌ رۆژ ب ـه‌رۆژ‬ ‫بــه‌ره‌و پێــش ده‌چێــت‪ ،‬له‌باشــووریش به‌هه‌مانشــێوه‌و خه‌ڵكیــش ئه‌مــه‌‬ ‫ده‌بینێــت‪ ،‬بــۆ ئه‌مــه‌ش له‌ســه‌ر گــه‌ل كاریگه‌ریه‌كــی بــاش دروســتده‌كات‪،‬‬ ‫باشــه‌‪ ،‬بۆخۆیــان و باشــوور و چاره‌ســه‌ركردنی كێشــه‌ی كوردیــش باشــه‪ ‌،‬هیوایــه‌ك دروســت ده‌بێــت‪ ،‬ئێمــه‌ هیواداریــن هه‌مــوو پارته‌كانــی تریــش‬ ‫خزمه‌تــی یه‌كێتــی كــورد ده‌كات‪ ،‬ره‌نگ ـه‌ ل ـه‌ رێكه‌وتنــی یه‌كێتــی و گۆڕانــدا وابــن‪ ،‬نــه‌ك ته‌نیــا بــۆ خۆیــان بــن و بــۆ به‌شــێك بــن‪ ،‬به‌ڵكــو بــۆ‬ ‫هه‌ندێــك كێشــه‌ هه‌بێــت‪ ،‬به‌بــاوه‌ڕی مــن ئه‌گــه‌ر هه‌وڵــی بــۆ بــده‌ن تــه‌واوی كوردســتان و تــه‌واوی مرۆڤایه‌تــی بــن‪ ،‬ئه‌مــه‌ش‌ ده‌ســكه‌وتێكی‬ ‫ده‌توانــن چاره‌سه‌ریشــی بكــه‌ن‪ ،‬نــه‌ك ته‌نیــا پێویســته‌ لــه‌ نێــوان ئه‌وانــدا گه‌وره‌یــه‌ بــۆ گه‌لــی كــورد‪ ،‬ئــه‌وه‌ڕاســتییه‌كه‌ كه‌چــی بكه‌وێتــ ‌ه سه‌رشــانی‬ ‫رێكه‌وتــن هه‌بێــت‪ ،‬به‌ڵكــو پێویســته‌ ســه‌رجه‌م الیه‌نــه‌ سیاســیه‌كانی په‌كه‌كــه‌‪ ،‬په‌كه‌كــه‌ پێكــی ده‌هێنێــت‪ ،‬خــۆی به‌بنه‌مــا نابینێــت و گه‌لــی‬ ‫باشــووری كوردســتان رێكبكــه‌ون‪ ،‬پێویســته‌ رێكه‌وتنێكــی نه‌ته‌وه‌یــی لــه‌ كــورد به‌بنه‌مــا وه‌رده‌گرێــت‪ ،‬له‌باشــووریش ده‌ســكه‌وتی گه‌لــی ئێمــه‌‬ ‫باشــووری كورســتان بێت ـه‌ ئــاراوه‪ ‌،‬له‌س ـه‌ر بنه‌مــای دیموكراتــی بــوون بێــت‪ ،‬هه‌یــه ئــه‌و ده‌ســكه‌وتانه‌ په‌كه‌كــه‌ پارێــزگاری لێــده‌كات و ئێســتاش ده‌ی‬ ‫چونكــه‌ لــه‌و رێگه‌یــه‌وه‌ خزمــه‌ت ده‌كات و چاره‌ســه‌ری ده‌كات‪ ،‬له‌ســه‌ر پارێزێــت‪ ،‬تاكــو په‌كه‌كــه‌ش هه‌بێــت رێگه‌نــادات ئــه‌و ده‌ســتكه‌وتانه‌ش‬ ‫ناوه‌ڕۆكــی دیموكراتــی ئــازادی ئــه‌و ڕێكه‌تنــ ‌ه ئه‌نجــام نه‌درێــت‪ ،‬ئــه‌و الوازبــن و له‌ناوبچــن‪ ،‬كــێ بیه‌وێــت الوازی بــكات و له‌نــاوی ببــات ئێمــه‌‬ ‫ڕێكه‌وتن ـه‌ خزم ـه‌ت نــاكات‪ ،‬ئ ـه‌وكات‌ بۆخــۆی هه‌ندێــك كێش ـه‌ دروســت رووبــه‌ڕووی ده‌بینــه‌وه‌‪ ،‬كاتێــك داعــش هێرشــی كــرده‌ ســه‌ر باشــوور‬ ‫ده‌كات‪ ،‬لــه‌ باشــووری كوردســتان پێویســته‌ ئــه‌و ‌ه پێشــبكه‌وێت‪ ،‬له‌نێــوان و ‌باشــوور كه‌وتــه‌ مه‌ترســیه‌وه‌ ده‌ســكه‌وتی گه‌لــی باشــوور كه‌وتــه‌‬ ‫باشــوور و به‌شــه‌كانی تریــش پێویســته‌ پێشــبخریت‪ ،‬ئه‌وكاتــه‌ له‌ســه‌ر ئــه‌و مه‌ترســییه‌‌وه‌ حكومــه‌ت و په‌رله‌مــان كه‌وتــه‌ ژێــر هه‌ڕه‌شــه‌‪ ‌،‬په‌كه‌كــه‌‬ ‫بنه‌مایــه‌‌ ده‌گه‌ینــ ‌ه كۆنگره‌یه‌كــی نه‌ته‌وه‌یــی‌ و هێزێكــی ســه‌ربازی كــورد گه‌ریــای نــارد و رێگ ـه‌ی ن ـه‌داو نه‌یهێشــت باشــوور بكه‌وێت ـه‌ مه‌ترســیه‌وه‌‪،‬‬ ‫له‌ژێــر فه‌رمانداریه‌تێكــدا ببێتــه‌ یــه‌ك و بكه‌وێتــه‌ خزمه‌تــی هه‌مــوو ئ ـه‌وه‌ پاراســتنی باشــوور و ده‌ســكه‌وتی باشــوور بــوو‪ ،‬ئێســتاش مه‌ترســیه‌ك‬ ‫به‌شــه‌كانه‌وه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا دیبلۆماســیه‌تی كــورد له‌ژێــر چه‌ترێكــدا ببێتــه‌ هه‌بێــت دووبــاره‌ په‌كه‌كــه‌ هه‌مــان شــت بــكات به‌هێزتــر‪ ،‬پێویســته‌ گه‌لــی‬ ‫یــه‌ك و بكه‌وێتــه‌ خزمه‌تــی به‌شــه‌كانی تریشــه‌وه‪ ‌،‬ئیداره‌یه‌كــی كــوردی ئێم ـه‌ ل ـه‌ باشــووری كوردســتان بــاش ئه‌م ـه‌ بزانــن و باوه‌ڕبك ـه‌ن‪ ،‬ئه‌مــڕۆ لــه‬ ‫دروســتببێت‪ ،‬ئه‌ویــش بكه‌وێتــه‌ خزمه‌تــی به‌شــه‌كانی تــره‌وه‌‪ .‬كه‌واتــه‌ نێــوان باشــوور و عێراقــدا له‌نێــوان باشــوور و توركیــا و رۆژئــاوادا كێشـه‌یه‌ك‬ ‫ئه‌مــڕۆ رۆژهه‌اڵتــی ناویــن و كــورد به‌هه‌لومه‌رجێــك ده‌ربازده‌بــن هه‌یــه‌ لــ ‌ه رۆژهه‌اڵتــا كێشــه‌یه‌ك ده‌بیرنێــت‪ ،‬په‌كه‌كــه‌ ده‌یه‌وێــت ئــه‌و‬ ‫ئه‌مــه ‌داواده‌كات‪ ،‬نــه‌ك پارچه‌بــوون و دوژمنایه‌تــی و شــه‌ڕ‪ ،‬یه‌كێتــی كێشــانه‌ چاره‌ســه‌ر بــكات بۆئــه‌وه‌ی چاره‌سه‌ریشــی بــكات چیبكه‌وێتــه‌‬

‫‪13‬‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬رۆڵی موسڵ له‌چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌كانی‬ ‫• ‬ ‫عێراق و باشووری كوردستان چییه‌‪ ،‬ئایا هێزه‌كانی ئێو‌ه له‌باشوری‬ ‫كوردستان به‌شداری ل ‌ه ئۆپراسیۆنی موسڵ ده‌كه‌ن؟‬ ‫ج‪.‬بایــك‪ :‬موســڵ نــه‌ك ‌ته‌نهــا له‌عێــراق و باشــوور‪ ،‬به‌ڵكــو‌ رۆڵــی‬ ‫موســڵی‌مێــژووی هه‌یــه‌‪ ،‬ده‌زانیــن كه‌له‌ســه‌ر موســڵ رێكه‌وتــن دروســت‬ ‫بــوو‪ ،‬له‌ســه‌ر ئــه‌و بنه‌مایــ ‌هش‌‌ كوردســتان پارچه‌كــرا‪ ،‬هه‌ندێــك به‌شــی‬ ‫كوردســتان فــرۆرشان له‌ســه‌ر ئــه‌و بنه‌مایــه‌‌ ئــه‌و سیســته‌م و قه‌وارانــه‌‬ ‫ئاوابــوون‪ ،‬به‌هه‌مانشــێو ‌هش‌ ده‌وڵــه‌ت – نه‌تــه‌و ‌ه دروســتبوون‪ ،‬له‌ســه‌ر‬ ‫كــورد سیاســه‌تی نه‌كۆڵــی پێشــكه‌وت‪ ،‬به‌پێشــكه‌وتنی كوردیــش ئــه‌و‬ ‫سیســته‌م ‌ه تێكچــوو‪ ،‬له‌رۆژهه‌اڵتــی ناویــن سیســته‌م نه‌مــا‪ ،‬له‌موســڵیش‬ ‫ئــه‌و سیاســه‌ته‌ تێكچــوو بۆیــه‌ مه‌ســه‌له‌ی موســڵ مه‌ســه‌له‌یكی گه‌وره‌یــه‪‌،‬‬ ‫نـه‌ ته‌نهــا پرســی عێــراق و باشــووره‌‪ ،‬به‌ڵكــو تـه‌واوی كوردســتان و ده‌وڵه‌تــی‬ ‫«عێــراق‪ ،‬ســوریا‪ ،‬توركیــا و ئێــران»ه‌ ده‌بێت ـه‌ پرســێكی رۆژهه‌اڵتــی ناویــن‪،‬‬ ‫بۆیــه‌ بــه‌زووی چاره‌ســه‌ر ناكرێــت‪ ،‬كێشــه‌ی موســڵ له‌ســه‌ر چ بنه‌مایــه‌ك‬ ‫چاره‌ســه‌ر ده‌كرێــت‪ ،‬موســڵ چــۆن به‌ڕێوه‌ده‌برێــت‪ ،‬ئــه‌وه‌گرنگــه‌ له‌ســه‌ر‬ ‫ئه‌م ـه‌ رێكه‌وتــن دروســت نه‌بێــت كێش ـه‌ی كــورد چاره‌س ـه‌رنابێت‪ ،‬چونك ـه‌‬ ‫توركیــا له‌الیه‌كــه‌وه به‌گوێــره‌ی ئامانجــی خــۆی كێشــه‌ی موســڵ چاره‌ســه‌ر‬ ‫بــكات‪ ،‬پ د ك‪/‬عێــراق و تاریــق هاشــمی و ســعودیه‌و قه‌تــه‌ر ئه‌وانــه‌‬ ‫له‌گــه‌ڵ توركیانــه‌ وه‌ك جه‌بهه‌یــه‌ك ده‌یانه‌وێــت موســڵ له‌ژێــر ده‌ســه‌اڵتی‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬وه‌ك ده‌بینرێت ئاستی په‌یوه‌ندییه‌كانی‬ ‫• ‬ ‫ئێوه‌ له‌گه‌ڵ سه‌رجه‌م الیه‌ن ‌ه سیاسییه‌كان باشه‌‪ ،‬ته‌نیا له‌گه‌ڵ پ د‬ ‫ك‪/‬عێراق نه‌بێت‪ .‬ئایا بیرتان له‌وه‌نه‌كردۆته‌وه‌ پارتیش راكێشن ‌ه‬ ‫ئیجماعی كوردستانی؟‬ ‫ج‪.‬بایــك‪ :‬ئێمــ ‌ه له‌گــه‌ل ســه‌رجه‌م الیه‌نــه‌كان په‌یوه‌ندیــان باشــه‌‪،‬‬ ‫ده‌شــانه‌وێت له‌گ ـه‌ڵ پارتیــش به‌هه‌مــان شــێوه‌بێت‪ ،‬چونك ـه‌ ئێم ـه‌ نكۆڵــی‬ ‫له‌كــه‌س ناكه‌یــن‪ ،‬ئێمــه‌ هه‌مــوو كــه‌س قبوڵده‌كه‌یــن‪ ،‬مــادام پارتیــه‌ك‬ ‫هه‌یــه‌ پێویســته‌ قبوڵبكرێــت‪ ،‬چونكــه‌ ئه‌ویــش به‌شــێكه‌ لــ ‌ه راســتینه‌ی‬ ‫كۆمه‌ڵگــه‌ی كوردســتان‌‪ ،‬ئه‌گــه‌ر تۆبته‌وێــت پارتێــك له‌ناوببه‌یــت لــه‌‬ ‫گــه‌ڵ دوژمنــان له‌نــاوی ببه‌یــت ئه‌مــه‌ له‌نــاو كــوردا جێــگای قبــوڵ نییــه‌‬ ‫و راســتنیه‌‪ ،‬پێویســته‌ هه‌مــوو پارتــه‌كان قبوڵبكه‌یــن‪ ،‬له‌نێــوان پارته‌كانــدا‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫س ـه‌ر شــانی په‌كه‌ك ـ ‌ه پێكیده‌هێنێــت‪ ،‬گه‌لــی ئێم ـه‌ش پێویســته‌ به‌م ـه‌ بــاوه‌ڕ‬ ‫بــكات‪ ،‬په‌كه‌كــه‌ بــۆ یه‌كێتــی نه‌تــه‌وه‌ی تێكۆشــان ده‌كات‪ ،‬بــۆ كۆنگــره‌ی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یــی تێكۆشــان ده‌كات‪ ،‬په‌كه‌كــه‌ ده‌یه‌وێــت ئــه‌و كێشــه‌ی ئێســتا‬ ‫له‌نێــوان حیزبه‌كانــدا هه‌یــ ‌ه چاره‌ســه‌ر بــكات و نه‌یهێڵێــت‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی‬ ‫د ر و ســتبێت ‪،‬‬ ‫یه‌كێتیــه‌ك دروســتبێت ئیــراده‌و هێزێكــی كــورد‬ ‫ئــه ‌و‬ ‫‌له‌كوێــدا كوردســتان كه‌وتــه‌ مه‌ترســیه‌‌وه‌‬ ‫بتوانێــت رووبــه‌ڕووی ببێتــه‌وه‌‪ ،‬ئێســتاش‬ ‫له‌وچوارچێوه‌یــه‌‌دا كارده‌كه‌یــن‪ ،‬په‌كه‌كــه‌‬ ‫بێته‌ئــاراوه‌‪،‬‬ ‫دیموكراتیــه‌ت‬ ‫ده‌یه‌وێــت‬ ‫سیســته‌مێكی دیموكراتــی دروســتبێت‪ ،‬زهنیه‌تێكــی‬ ‫دیموكراتــی‪ ،‬سیاســه‌تێكی دیموكراتــی‪ ،‬كۆمه‌ڵگه‌یه‌كــی‬ ‫دیموكراتــی و مرڤێكــی دیموكراتــی دروســتبێت‪ ،‬حكومــه‌ت‬ ‫ده‌ســكه‌وتێك ‌ه پێویســته‌ دیموكراتیزه‌بێــت‪ ،‬موڵكــی حیزبــه‌كان نابــێ‬ ‫هه‌بێــت‪ ،‬موڵــك موڵكــی گه‌لــی كــورده‌ واڵت واڵتــی ئه‌وانــه‌ ‪ ،‬ئــه‌و‬ ‫ده‌ســكه‌وتانه‌ش هــی شــه‌هیدان و گه‌لــه‪ ‌،‬حیزبیــش پێویســته‌ بكه‌ونــه‌‬ ‫خزمه‌تــی ئه‌وانــه‌وه‌‪ ،‬نــه‌ك بیكه‌نــه‌ خزمه‌تــی خۆیانــه‌وه‌و‌ گــه‌ل بكه‌نــه‌‬ ‫قوربانــی‪ ،‬ئێمــه‌ش دژی ئه‌وسیاســه‌ته‌ین و لــه‌دژی ئــه‌وه‌ش كارده‌كه‌یــن‪‌.‬‬

‫خۆیاندابێــت و ئ ـه‌وان به‌ڕێــوه‌ی بب ـه‌ن‪ ،‬له‌الیه‌كــی تــره‌وه‌ عێــراق و ئێــران‬ ‫و ســوریا و شــیعه ‌هه‌یــه‪ ‌،‬ئه‌وانیــش ده‌یانه‌وێــت موســڵ به‌ڕێوه‌ببــه‌ن و‬ ‫نه‌یه‌ڵــن ئــه‌و جه‌بهــه‌ی توركیــا ئه‌نجــام وه‌ربگــرن‪ ،‬پێــش له‌پارچه‌بوونــی‬ ‫عێــراق بگــرن بــۆ ئــه‌و ‌ه كارده‌كــه‌ن‪ ،‬له‌الیه‌كــره‌وه‌ فه‌ره‌نســا و ئینگلتــه‌را‬ ‫كــه‌دوای ئــه‌و شــه‌ڕه‌ی‌ ئه‌مه‌ریــكا به‌ڕێــوه‌ی بــرد ئێســتا ئه‌وانیــش‬ ‫ده‌یانه‌وێــت كێشــه‌كانی موســڵ چاره‌ســه‌ر بكــه‌ن‌‪ ‌‌،‬چونكــه‌ مه‌ســه‌له‌ی‬ ‫موســڵ و ره‌قــه‌ جیاوازنییــه‌ و پێكه‌وه‌یــه‪ ‌،‬هه‌ردووكیشــیان له‌ده‌ســت‬ ‫داعشــدایه‌ ‌و كردویانه‌ت ـه‌ ناوه‌نــدی خۆیــان‪ ،‬له‌س ـه‌ر ئ ـه‌و بنه‌مای ـه‌‌ش داعــش‬ ‫ده‌یه‌وێــت ئـه‌و كێشــانه‌ خــۆی چاره‌سـه‌ری بــكات‪ ،‬بۆیـ ‌ه كاتێــك ده‌ڵێــن‬ ‫كێشــه‌ی موســڵ گه‌وره‌یــه‌و بــه‌زووی چاره‌ســه‌ر ناكرێــت ئه‌مــه‌‬ ‫هۆكاره‌كه‌یه‌تــی و ته‌نیــا به‌رێكه‌وتــن چاره‌ســه‌رده‌بێت‪،‬‬ ‫ئه‌گــه‌ر بنه‌ماكانــی دیموكراســی پێكبهێرنێــت ئه‌وكاتــه‌‬ ‫ده‌توانرێــت ئــه‌و كێشــ ‌ه چاره‌ســه‌ر بكرێــت‪ ،‬ئه‌گــه‌ر‬ ‫وانه‌بێــت توركیــاو هاوپه‌یامنانــی بــۆ خۆیــان‬ ‫بیانه‌وێــت چاره‌ســه‌ری بكــه‌ن‪ ،‬ئــه‌وا موســڵ‬ ‫بــۆ عێــراق و باشــوور و رۆژئــاوا به‌ته‌واوه‌تــی‬ ‫ده‌بێتــ ‌ه مه‌ترســییه‌‌كی گــه‌وره‪ ،‬بۆیــه‌ ده‌بێــت بــه‌‬ ‫د یمو كر ا ســی رێگــه‌ لــه‌و مه‌ترســیه‌ بگیردرێــت‪ ،‬ئه‌مــه‌ش ته‌نیــا‬ ‫به‌رێگ ـه‌ی دانوســتان و رێكه‌وتن ـه‌وه‌ ده‌توانــرێ چاره‌بكرێــت‪ ،‬ئێســتا ب ـه‌ره‌ی‬ ‫توركیــا نایانه‌وێــت كــه‌ هێزه‌كانــی په‌كه‌كــه‌ لــه‌و به‌ره‌یــه‌دا جــێ بگرێــت‪،‬‬ ‫بــۆ ئــه‌وه‌ی بتوانــن به‌رده‌وامــی به‌به‌رنامه‌كــه‌ی خۆیــان بــده‌ن‪ ،‬بۆئه‌مــه‌ش‬ ‫كارده‌كــه‌ن بۆئــه‌وه‌ی عێــراق و ئه‌مه‌ریــكا ‪.....‬هتــد‪ ،‬ته‌ســفیه‌بكه‌ن‪،‬‬ ‫بۆئــه‌وه‌ی به‌رنامه‌كانیــان ئه‌نجــام بگرێــت و موســڵ نه‌كه‌وێتــه‌ ده‌ســت‬ ‫واڵتانــی دیموكــرات و بیخه‌نــه‌ ژێــر ركێفــی خۆیانــه‌وه‌‪ ،‬بــه‌م شــێوه‌ش‬ ‫كه‌ســیان رێكناكــه‌ون و لــه‌م نێوه‌نده‌شــدا داعــش ســودمه‌نده‌بێت‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫پێویســته‌ په‌یوه‌نــدی هه‌بێــت‪ ،‬بــه‌اڵم له‌نێــوان پارته‌كانــدا شــه‌ڕی فكــری‬ ‫ده‌بــێ هه‌بــێ ئـه‌وه‌ هیــچ پارتێـك‌ الواز نــاكات و كۆمه‌ڵگـه‌ش‌ الواز ناكات‪،‬‬ ‫ئــه‌وه‌ زیندوبــوون دروســت ده‌كات ئــه‌وه‌ گۆڕانــكاری دروســت ده‌كات و‬ ‫پێشــكه‌وتن دروســت ده‌كات و ده‌كه‌وێتــه‌ خزمه‌تــی گه‌لــه‌وه‌‪ ،‬له‌باشــووری‬ ‫كوردســتان كه‌لتورێــك هه‌یــه‌‪ ،‬ره‌خنــه‌‬ ‫و ره‌خنــه‌دان قبوڵناكرێــت به‌دوژمنــی‬ ‫ده‌بینــی‪ ،‬ئــه‌وه‌ كۆمه‌ڵگــ ‌ه پێشــناخات‬ ‫ئــه‌و ‌ه گه‌وره‌تریــن زیــان لــه‌ كۆمه‌ڵگــه‬ ‫‌ده‌دات و گه‌نده‌ڵــی دروســت ده‌كات‪،‬‬ ‫له‌شــوێنێك ره‌خنــه‌ و ره‌خنــه‌دان نه‌بێــت‬ ‫پێشــكه‌وتنیش نابێــت‪ ،‬پێویســته‌ ره‌خنــه‌و‬ ‫ره‌خنــه‌دان هه‌بێــت له‌نێــوان پارته‌كانــدا‬ ‫ئــه‌و پارتــه‌ش پێشــده‌خات و كۆمه‌ڵگــه‌ش‬ ‫پێــش ده‌خــات‪ ،‬كاتێــك ره‌خنــه‌ نه‌بــوو‬ ‫زیندوبــوون نابێــت‪ ،‬له‌ســه‌ر ئامانجــی‬ ‫نه‌ته‌‌وه‌یــی هه‌مــوو ده‌توانیــن ببینــه‌ یــه‌ك‪،‬‬ ‫له‌وێــدا كێشــه‌یه‌ك نییــه‌ لــه‌ ئامانجــی‬ ‫حیزبایه‌تیشــدا هه‌ریه‌كــه‌و ئامانجــی خــۆی هه‌یــه‌‪ ،‬بــه‌اڵم له‌نێــوان یه‌كێتــی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یــدا پێویســته‌ هاوســه‌نگی هه‌بێــت وه‌ك حیزبایه‌تــی له‌پێــش‬ ‫نه‌ته‌وایه‌تــی نه‌بێــت‪ ،‬ئــه‌و كاتــه‌ كێشــه‌نابێت‪‌ ،‬هه‌ركه‌ســێكیش بیه‌وێــت‬ ‫بــۆ نه‌ته‌وه‌یــی كــوردی دیموكراتــی كاربــكات ئــه‌وا كــورد به‌‌هێــزده‌كات‪،‬‬ ‫لێــره‌دا كوردســتانی گــه‌وره‌ ســودمه‌ند ده‌بێــت‪ .‬ئێمــه‌ نامانه‌وێــت له‌نێــوان‬ ‫پارته‌كانــدا شــه‌ڕی ئایدیۆلــۆژی ببێتــه‌ شــه‌ڕی دوژمنایه‌تــی و پارچه‌بــوون‬ ‫دروســتببێت‪ ،‬هه‌ندێكیــان بكه‌ون ـه‌ خزمه‌تــی داگیرك ـه‌ران و ل ـه‌دژی كــوردان‬ ‫راوه‌ســن و‌داگیرك ـه‌ر كــورد به‌كــورد له‌ناوببــات‪ .‬بۆی ـه‌ ئێم ـ ‌ه دوژمنــی ئ ـه‌و‬ ‫شــتانه‌ین‪ ،‬ئێمــه‌ ده‌مانه‌وێــت ناكۆكیــه‌ك كــه‌ زیــان لــه‌ یه‌كێتــی نه‌تــه‌وه‌ی‬ ‫ده‌دات وه‌البنێیــن‪ ،‬ه ـه‌ر حیزبێــك ب ـه‌ به‌رنام ـه‌ی خــۆی و شــێوازی خــۆی‬ ‫به‌ئــازادی كاربــكات‪ ،‬ئه‌مــه‌ خزمه‌تــی گه‌لــی كــورد ده‌كات‪ ،‬ئه‌مــه‌ش‬ ‫به‌بنه‌مــا وه‌رده‌گریــن‪ ،‬ئێمــه‌ ده‌شــانه‌وێت هه‌مووكــه‌س له‌گــه‌ڵ ئێمــه‌‬ ‫په‌یوه‌نــدی بــاش بێــت‪ ،‬ده‌شــانه‌وێت نێوانــی هه‌مــووان له‌ســه‌ر بنه‌مــای‬ ‫یه‌كێتــی نه‌ته‌وه‌یــی بێــت بــۆ ئامانجــی به‌ســتنی كۆنگره‌یه‌كــی نه‌تــه‌وه‌ی‬ ‫و كاری ئێمــه‌ش لــه‌م چوارچێوه‌دایــه‌‪.‬‬ ‫ئــازادی كۆمه‌ڵگــه‌‪ :‬دوای كۆتــای هاتنــی په‌یماننامــه‌ی‬ ‫• ‬ ‫ســایكس بیكــۆ و نه‌بوونــی یه‌كڕیزییه‌كــی كــوردان‪ ،‬ئایــا كاتــی به‌ســتنی‬ ‫كۆنگــره‌ی نه‌ته‌وه‌یــی نیــه‌؟‬ ‫ج‪.‬بایــك‪ :‬مــن له‌پێشرتیشــدا ئامــاژه‌م بــه‌وه‌دا ده‌رفه‌تێكــی مێــژووی‬

‫بۆكــوردان هاتۆتــه‌ پیــش‪ ،‬له‌مێژووشــدا ده‌رفه‌تێكــی لــه‌م شــێوه‌ی ‌ه‬ ‫نه‌هاتۆتــه‌ پێــش كــورد لــه‌م ده‌رفه‌تــه‌دا ئه‌نجــام وه‌رنه‌گریــت به‌هیــچ‬ ‫جۆریــك ئیــر زه‌حمه‌ت ـ ‌ه ئه‌نجــام وه‌ربگرێــت‪ ،‬ناشــتوانن ئ ـه‌و مه‌ترســیه‌ی‬ ‫له‌ســه‌ر مــان هه‌یــه‌ تێیپه‌ڕێنیــن‪ ،‬ناشــتوانن ئازادیــش به‌ده‌ســتبهێنن‪،‬‬ ‫پێویســت ‌ه ل ـه‌م ده‌رفه‌ت ـه‌ مێژووی ـه‌ش ئه‌نجــام‬ ‫وه‌ربگریــن بــۆ خۆمــان و گه‌لــی ناوچه‌كــه‌‬ ‫و مرۆڤایه‌تیــش‪ ،‬چونكــ ‌ه مێــژوو ئــه‌وه‌ی‬ ‫ده‌وێــت مرۆڤایه‌تــی ئــه‌وه‌ی ده‌وێــت‪،‬‬ ‫داواكاری تــه‌واوی شــه‌هیدامنان پێویســته‌‬ ‫لــه‌م ده‌رفه‌تــه‌ مێژوویــه‌دا به‌ده‌ســتبهێنین‪،‬‬ ‫ناكۆكــی نێــوان حیزبــه‌كان نه‌بێتــه‌ هــۆكاری‬ ‫نه‌به‌ســتنی كۆنگره‌یه‌كــی نه‌ته‌وه‌یــی‪،‬‬ ‫هه‌ندێــك وانیشــانده‌ده‌ن ناكۆكــی حیزبــی‬ ‫ده‌بێت ـ ‌ه ناكۆكــی نه‌ت ـه‌وه‌ی‪ ،‬ناكۆكــی حیزبــی‬ ‫نابــێ ببێتــ ‌ه ناكۆكــی نه‌ته‌وه‌یــی‪ ،‬چونكــه‌‬ ‫ئــه‌و ‌ه ناكۆكــی نه‌تــه‌وه‌ی چاره‌ســه‌رناكات‪،‬‬ ‫كۆنگره‌یه‌كــی نه‌ته‌وه‌یــی ناكۆكــی‬ ‫حیزبــه‌كان چاره‌ســه‌ر ده‌كات‪ ،‬تاكــو كۆنگره‌یه‌كــی نه‌ته‌وه‌یــی نه‌به‌ســرێت‬ ‫نێوانــی پارته‌كانیــش چاره‌ســه‌ر ناكرێــت‪ ،‬له‌نێــوان به‌شــه‌كانی تریشــدا‬ ‫چاره‌ســه‌ری دروســت نابێــت‪ ،‬ئه‌گــه‌ر كۆنگره‌یه‌كــی نه‌ته‌وه‌یــی دروســت‬ ‫بــوو هێڵێكــی نه‌ته‌وه‌یــی پێشــكه‌وت ئـه‌وه‌ده‌بێتـه‌ ئیــراده‌ی كــورد‪ ،‬ئه‌وكاتـه‌‬ ‫هه‌مــوو به‌شــه‌كان و حیزبــه‌كان ئه‌مــ ‌ه به‌بنه‌مــا وه‌رده‌گــرن‪ ،‬ئه‌وكاتــه‌‬ ‫هیــچ حیزبێــك ناتوانێــت بــه‌ ئــاره‌زوی خــۆی به‌رنامــه‌ی به‌ڕێوه‌ببــات‪،‬‬ ‫دیبلۆماســی به‌رێوه‌ببــات و ئامانجــی خــۆی نیشــانبدات‪ ،‬ئه‌مــڕۆ یه‌كێتییه‌كــی‬ ‫نه‌تــه‌وه‌ی نییــ ‌ه بۆیــه‌ دوژمــن و داگیركــه‌ر ئه‌مــه‌ به‌هــه‌ل ده‌زانێــت و‬ ‫نایه‌ڵێــت یه‌كێتــی نه‌ته‌وه‌یــی دروســتببێت و نایه‌ڵێــت لــه‌م ده‌رفه‌تــه‌‬ ‫مێژووییــه‌ ســود وه‌ربگریــن‪ ،‬بۆیــ ‌ه تاكــوو ئه‌وده‌رفه‌تــه‌ له‌ده‌ســتنه‌چووه‌‬ ‫پێویســته‌ كــورد یه‌كێتــی نه‌ته‌وه‌یــی پێشــبخات‪ ،‬بــۆ ئه‌مــه‌ش توانــای‬ ‫گه‌وره‌مــان له‌به‌رده‌ســته‌‪ ،‬هیــچ ناكۆكییه‌كــی حیزبــی نیــه‌ كه‌نه‌یه‌ڵێــت‬ ‫كۆنگــره‌ی نه‌ته‌وه‌یــی دروســت ببێــت‪ ،‬ده‌توانیــن له‌وبه‌شــه‌ كۆنگره‌یه‌كــی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یــی ســازبكرێت‪ ،‬تائێســتا كۆنگــر ‌ه نه‌بــوو ‌ه هۆكاره‌ك ـه‌ی هه‌ندێــك‬ ‫ده‌وڵــه‌ت و هه‌ندێــك حیزبیــش نایانه‌وێــت لــه‌ كۆنگــره‌ به‌به‌ســرێت‪،‬‬ ‫بۆیــه‌ كۆنگــره‌ دروســت نابێــت‪ ،‬پێویســتیه‌كی مێژویــه‌ و ده‌بێــت دروســت‬ ‫ببێــت جواڵنــه‌وه‌ی كــورد گه‌یشــتۆته‌ ئاســتێك و ده‌ڵێــن باكۆنگره‌یه‌كــی‬ ‫نه‌ته‌وه‌یــی دروســت ببێــت و داواكاری گه‌لــی كوردیشــه‪ ‌،‬هه‌ندێــك‬ ‫له‌حیزبه‌كانیــش داوای ئه‌مه‌ده‌كــه‌ن بۆیــ ‌ه پێویســته‌ دروســتببێت و پێویســته‌‬ ‫هه‌مــوو كاری بــۆ بكه‌یــن‪.‬‬

‫‪15‬‬ ‫ه ئه‌حمه‌د‪ :‬درۆى تەکنۆکرات بیدعەیە حزبە عێراقى و کوردیەکان بۆ مانەوەى خۆیان دروستیان کرد‬ ‫تاڤگ ‌‬

‫ئا\ ئازادی كۆمه‌ڵگــــه‌‬ ‫لــه‌ دیدارێكــی تایبــه‌ت بــه‌ گۆڤــاری ئــازادی كۆمه‌ڵگـــــه‌ تاڤگــه‌ ئه‌حمــه‌د‪،‬‬ ‫په‌رله‌مانتــاری بزووتنــه‌وه‌ی گــۆ ٍڕان لــ ‌ه ئه‌نجومه‌نــی نوێن ‌هرانــی عیــراق‬ ‫جه‌ختده‌کاتــه‌و ‌ه کــه‌ هه‌رئه‌وســه‌لیم جبورییــه‌ی کــورد دیفاعــی لێکــرد‪،‬‬ ‫ئــه‌و پاره‌یه‌یــی ده‌درا بــه‌ په‌رله‌مانتــاران بــۆ چاككردنــی بــاری گوز ‌هرانــی‬ ‫په‌رله‌مانتــاران كه‌بڕه‌كــه‌ی هه‌ڵه‌نه‌بــم ‪ 58‬ملیــۆن دینــار بــوو داوامــان‬ ‫لێكــرد كــه‌ ئــه‌و پاره‌یــ ‌ه بدریتــ ‌ه پێشــمه‌رگه‌‪ ،‬بــه‌اڵم هــه‌ر جوابــی كــوردی‬ ‫نه‌داینــه‌وه‌‪ ،‬خۆهــه‌ر ‪ 65‬په‌رله‌مانتــاره‌كان واژۆیانكــرد‪ ،‬بــه‌اڵم واژۆكــه‌ی‬ ‫به‌هه‌نــد وه‌رنه‌گــرت و لــ ‌ه ئه‌نجامــدا به‌خشــی بــه‌ حه‌شــدی شــه‌عبی‪.‬‬ ‫ئه‌مانــه‌ و چه‌ندیــن پرســی گرنــگ‬

‫بەبــڕواى مــن کــورد بــۆ ســەقامگیرى و ئارامــى و پاشــان بەدیهێنــاىن مافــە‬ ‫ده‌ســتوورى و یاســاییەکاىن هەنــگاوى بــەرەو بەغــداد نــاوە لەبــەر هەســتیارى‬ ‫قۆناخەکــەو بــۆ بەدیهێنــاىن دەرفەتێــک بتوانێــت بەئاشــتیانە داکۆکــى لــە‬ ‫مــاىف چارەنــوىس خــۆى بــکات وەک هەرنەتەوەیەکــى تــرى ســەر زەمیــن‬ ‫وەک لــە پرۆتۆکــۆل و رێکەوتنــە نێودەوڵەتیــەکان و پەیامنامــەکان هاتــووە‬ ‫تــەواوى گــەالىن دونیــا مــاىف چــارەى خۆنوســینیان هەیــە بەویســت و ئیــرادەى‬ ‫هاواڵتیــان تەعبیــر لــە داهاتــووى خۆیــان بکــەن‪.‬‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬لە ‪ 2003‬و‌ه کورد بۆچی چۆته‌و‌ه به‌غدا؟‬

‫تاڤگـه‌ ئه‌حمـه‌د‪ :‬پــاش رووخــاىن رژێمــى بەعــس و هاتنــى ســوپاى ئەمەریــکاو‬ ‫هاوپەیامنــەکاىن ســەرلەنوێ ئیــدارەى ئەمەریکــى داڕشــتنەوەى سیســته‌مى‬ ‫ســیاىس بــۆ دەوڵــەىت عێــراق کــردە دروشــمى قۆناخەکــە‪ ،‬ســەرەتا لەڕێگــەى‬ ‫نێــردەى واڵتەکــەى (پــۆڵ برێمــەر) وەک حاکمــى رەهــاى عێــراق لەتــەک‬ ‫ســتافێکى فــرە الیــەن لەبــوارە جیــاوازەکاىن (ســیاىس‪ ،‬ئابــورى‪ ،‬دارایــى‪،‬‬ ‫ســەربازى و فەرهەنگى‪...،‬هتــد) هاتنــە بەغــداد وەک ئیدارەیەکــى مــەدەىن‬ ‫(پــۆڵ برێمــەر) ئیــدارەو ســەرلەنوێ بونیادنانــەوەو ئاوەدانکردنــەوەى‬ ‫عێراقــى گرتــە دەســت و بــۆ رێکــردىن کارەکاىن ســەرەتا مەجلیــى حوکمــى‬ ‫دامەزرانــد‪ ،‬لەتــەواوى ســەرکردە (شــیعى و ســوىن و کورد)یــەکان و یاســاى‬ ‫ئیــدارەداىن دەوڵــەت بــۆ قۆناخــى گواســتنەوە کرایــە سەرمەشــقى کارەکان و‬ ‫فەرمــاىن دەســەاڵىت هاوپەیــاىن لەالیــەن پــۆڵ برێمــەرەوە ڕۆژانــە بــەردەوام‬ ‫لــە شــێوازى (ئەمــرى ئیئتیــاىف) بــۆ بەڕێکــردىن کارەکان دادەڕێــژراو پەیــڕەو‬ ‫دەکــرا‪.‬‬

‫هەرچەنــدە تــا ئەمــڕۆ کــورد و ســەرکردایەتیەکەى لــە رێگــەى نوێنــەرەکاىن‬ ‫نێــو دامــودەزگاى (یاســادانان‪ ،‬جێبەجێکــرد‪ ،‬دادوه‌ری) نەتوانــراوە وەک‬ ‫پێویســت جەخــت لــە مافــە نەتەوەییــەکاىن بــکات‪ ،‬الىن کــەم ئــەوەى وەک‬ ‫دەق و بنەمــا لــە دەســتوور هاتــووە بــۆ گــەىل کوردســتان مســۆگەر بکــەن‪.‬‬ ‫هەڵبەتــە بابــەىت مەوزوعــى و جەوهــەرى کارتێکــەرە ئیقلیمــى و‬ ‫نێودەوڵەتیــەکان و فاکتــەرە نێوخۆیــى و بەرکەوتــەکان واى کــردووە‬ ‫جۆرێــک لەسســتى و چۆنیــەىت وەدیهێنــاىن لەمپــەرو بەربەســتى ئاشــکرا لــە‬ ‫دانوســانەکاندا بــەدى دەکرێــت‪.‬‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫• ‬

‫کــورد بــە ئیقــرارى ســەرکردە دیــارەکاىن کۆکــن لەســەر ئــەوەى کــە بەشــدارى‬ ‫ڕاســتەقینەو ڕاســتەوخۆیان هەبــووە لــە داڕشــتنەوەى دەوڵــەىت عێــراق و‬ ‫ده‌ســتوورى هەمیشــەیى ســاڵى ‪ ٢٠٠٥‬بۆســەر لەنــوێ بەدامەزراوەکــردىن‬ ‫دامــودەزگاکاىن دەوڵــەىت عێراقــى فیــدراڵ‪.‬‬ ‫ئیــدى بڕیــارى یەکــەم هەڵبــژاردن بــۆ پێکهێنــاىن ئەنجومــەىن نوێنــەراىن عێــراق‬ ‫دراو دواتــر حکومــەىت فیدراڵــى عێــراق و تــەواوى دەســەاڵتەکان هەڵبژێــردرا‪.‬‬ ‫لــەو ڕۆژەوە کــورد وەک نەتــەوە هاوبــەش و شــەریکە لــە چۆنیــەىت‬ ‫داڕشــتنى بڕیــار لــە دەوڵــەىت عێراقــى فیــدراڵ و تــەواوى مافــە نەتەوەیــى‬ ‫و نیشــتامنیەکاىن لــە ده‌ســتوورى عێراقــى هەمیشــەیى ســاڵى ‪ ٢٠٠٥‬داڕێــژراو‬ ‫تــەواوى دەروازەو دەق و بڕگــە ده‌ســتووریەکان بــۆ کــورد وەک نەتــەوە‬ ‫نزیکــەى (‪ )%٢٠‬پێکهاتــەى عێراقــى پێکهێنــاوە‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫لــە دیــدى ســەرکردە کــوردەکان هێشــتا کــورد ئەجنداکــەى مەلەفەکــەى‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬حکومه‌تی هه‌رێم زۆر گله‌یی هه‌ی ‌ه له‌‬ ‫• ‬ ‫هه‌موو حکومه‌ته‌کانی به‌غدا ک ‌ه دروست بوونه‌‪ ،‬په‌رله‌مانتاره‌کانیش دۆســێیەکى ئینســانیە نــەک ســیاىس و نەتەوەیــى و نیشــتامىن‪.‬‬ ‫دیــارە لەواقیعــدا ئــەم خاڵــە بــۆ خــۆى کارەســاىت دروســتکردووە‪ ،‬هــەر بۆیــە‬ ‫هه‌ر له‌به‌غدان و ده‌سکه‌وتیشیان دیارنییه‌؟‬ ‫زۆرتریــن بەربەســت لــە بەدیهێنــاىن ئــەوەى ئەتەوێــت پرســە گرنگــەکان‬ ‫تاڤگ ـه‌ ئه‌حم ـه‌د‪ :‬ئیــدارەداىن واڵت و داکۆکیکــردن بــۆ وەدەســتهێناىن مافــە بەهەڵپەســێراوى ماونەتــەوەو پــەرت و بــاوى ماڵــى کــوردى و دابەشــبوون‬ ‫نەتەوەیــەکان بەپێــى ئیســتحقاقى هەڵبــژاردن شــتێکەو گلەیکــردن بابەتێکــى و جەمســەرگەرایى هەرێمــى و نێــو دەوڵــەىت لــە دیاریرتیــن خاڵــە نەرێنیــەکاىن‬ ‫تــرە‪ .‬دەشــێ لــە دانیشــتنێکى هاوڕێیانــەو پەیوەندیــە جیاوەزەکانــدا بــاس لــە سیاســەىت ســەرکردایەىت کــوردو نوێنەرەکانیــەىت لــە دەســەاڵىت فیــدراڵ‪.‬‬ ‫گلەیــى ونادادپــەروەرى و مکوڕنەبــوون لەســەر هەندێــک بابــەىت ژیــارى و‬ ‫ژیــاىن تــەواوى چیــن و توێــژە جیــاوازەکاىن نێــو کۆمەڵگــەى عێراقــى بەگشــتى‬ ‫و هەرێمــى کوردســتان بکرێــت و لــەڕووى ئەتەکێتــەوە ئاڵووێــراى بابــەت‬ ‫گەلێکــى هەڵپەســێراو لــە چۆنیــەىت بەرجەســتەکردىن پەیوەندیــەکان بکرێــت‪،‬‬ ‫بــەاڵم کاتێــک واڵت ده‌ســتوورى هەبــوو کــە ده‌ســتوور پێگــەو هەرەمــى‬ ‫بەبااڵترینــى یاســاکان هەژماردەکرێــت لــە هــەر واڵتێکــدا ئیــدى پێویســتە‬ ‫جەخــت لــە دەق و بڕگــەکاىن بکرێتــەوە ســەبارەت بە عیــرەىت جێبەجێنەکردىن ئەمــە وێــڕاى ئــەوەى بەدرێژایــى (‪ )١٣‬ســاڵ لــە حکومــڕاىن کــورد‬ ‫لــە دامــودەزگا جیــاوازەکاىن سیســته‌مى واڵت و گلەیکــردن شــوێنى نیــە لــە لەبەغــداد هەمیشــە پێیەکــى کوردانــە و عێراقیانــە دابەشــبوە بەســەر فکــرو‬ ‫ئایدیۆلۆژیــەىت پارتــە کوردیــەکان و ڕاســترت کاریگــەرى ڕاســتەقینەى هەبــووە‬ ‫شــیکردنەوە و رشۆڤەکــردىن بەرنامــەى ســیاىس و چۆنیــەىت ئەنجامــداىن‪.‬‬ ‫دەشــێ بگەینــە قەناعەتێــک هێنــدە ســەرکردە کــوردەکان و حزبەکانیــان لەســەر وەرگرتنــى بڕیــار لەالیــەن کەســاىن یەکەمــى حــزىب کــوردى‪ ،‬کــورد‬ ‫ســەرقاڵى گلەیکــردن بــوون لەبەرامبــەر دەســەاڵىت فیــدراڵ هێنــدە هەمیشــە وەک بــرا گــەورە کوێخــاى کێشــەو پێکنەگەیشــتنى ســونەو شــیعەو‬ ‫ســەرقاڵى جێبەجێکــردىن دەق و بڕگــە ده‌ســتووریەکان نەبــوون لــە ڕیگــەى هێــزە عەرەبیــە عێراقیــەکان مامەڵــەو گەورەیــى خــۆى نوانــدووەو دواجــار‬ ‫نوێنەرەکانیــان لەبەغــداد‪ ،‬هــەر بۆیــە گرفتــى ســەرەکى کــورد لــە جــۆرى لــە هــەر گوژمەیەکــى دانوســان کــورد زەرەرەمەنــدى گــەورە و دەســبەتاڵى‬ ‫پەیوەنــدى لەتــەک بەغــداد دەگەڕێتــەوە بــۆ بابــەت گەلێکــى جەوهــەرى لــە یەکــەم بــۆ چنیینــەوەى مافــەکاىن بــە ئــاکام گەیشــتووەو ویســتى براگەورەیى‬ ‫چۆنیــەىت پیادەکــردىن هونــەرى سیاســەت و مــەوداى تەحقیقکــردىن لەڕێگــەى لەسیاســەتدا هەڵەیەکــى ســراتیژییە‪ ،‬دواجــار سیاســەت هونــەرى مومکیناتــەو‬ ‫دانوســاندن و بەرجەســتەکردىن تیمــى بەهێــزى گفتوگــۆ و دیباتــەکان لەتــەک داکۆکیکردنــە لەبەرژەوەندیــەکان و پاراســن و بەدیهێنانیــەىت بــۆ چاکــەى‬ ‫گشــتى و بەرژەوەنــدى گشــتى‪ ،‬لــەم ڕوانگــەوە هەمیشــە عەقڵــى کــوردى‬ ‫دامــودەزگاکاىن دەســەاڵىت ئیتیحــادى‪.‬‬ ‫بەواتــاى کــورد یاریزانێکــى بــزۆزو چــاالک و دووربیــن و ئاســۆ ڕۆشــن عەقڵێکــى تەقلیــدى بــاو خــۆى نوانــدووە هــەرزوو بەرامبــەرەکاىن توانیویانــە‬ ‫نەبــووە‪ ،‬چونکــە ئیــرادەو بەرنامــەى ســراتیژ جۆرێــک لەتەمومــژو تەپــو بــە کەمرتیــن کات دەســتەمۆى بکــەن‪.‬‬ ‫تــۆزى بەرژەوەنــدى تەســکى حــزىب لەســەر نیشــتووە زیاتــر پرســەکان حــزىب‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬ره‌خنه‌ی خه‌ڵک له‌سه‌ر نوێنه‌رانی کورد‬ ‫بوونــە وەک لــەوەى پــرىس نیشــتامىن و ڕاى گشــتى شــەقامى کــوردى بوبێــت‪ • ،‬‬ ‫هه‌یه‌ له‌به‌غدا ک ‌ه رۆڵی خۆیان نابینن‪ ،‬به‌تایبه‌ت نه‌گه‌ڕاندنه‌وه‌ی‬ ‫دیــارە ئەمــەش ڕەنگدانەوەکــەى لەواقیعــدا دەبیرنێــت و ئیرەیــى پــێ نابرێت‪.‬‬ ‫که‌رکوک و هه‌رێمی جێناکۆک‪ ،‬دۆسیه‌یی پێشمه‌رگه‌و دۆسیه‌یی نه‌وت؟؟‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬پارته‌کانی ده‌سه‌اڵتی هه‌رێمی کوردستان‬ ‫• ‬ ‫تاڤگــ ‌ه ئه‌حمــه‌د‪ :‬پێشــر ئامــاژەم کــرد بەهەندێــک هێڵــى ســراتیژى لــە‬ ‫له‌ نووسینه‌وه‌ی ده‌ستورو دروستکردنی حکومه‌ته‌کان هاوبه‌شه‌ ب ‌ه‬ ‫وه‌زیرو سه‌رۆک کۆمار و جێگری سه‌رۆک په‌رله‌مان‪ ،‬رێگریه‌کان چین چۆنیــەىت کەمتەرخەمــى دانوســانکەرى کــوردو تیمــى هەڵبژێــراوى بــۆ ئــەو‬ ‫مەبەســتەو دیــدو ئاســۆگەى ســەرکردایەىت کــورد بــۆ پرســە نیشــتامنیەکان‬ ‫که‌ناتوانن رۆڵ ببینن؟‬ ‫دیدێکــى تەســک و تەنهــا ڕەهەندێکــى هەڵبــژاردووە لــە دەیــان ڕەهەنــدى‬ ‫تاڤگــه‌ ئه‌حمــه‌د‪ :‬لەوەاڵمــى پرســیارەکاىن پێشــوتردا کەمێــک ســەرەداوى چارەنوســازو گەورەتریــن کارەســات لــە ڕوانگــە هەمیشــە کــورد مەلــەىف‬ ‫وەاڵمــى ئــەم پرســیارەم شــیکردۆتەوە‪ ،‬لــێ جەخــت دەکەمــەوە کــورد خەبــاىت نەتــەوەو نیشــتامنەکەى لــە عەقڵیــەىت ئینســاىن دەرنەچــووەو‬ ‫ئەجنــداى ســراتیژى لەبەرامبــەر دەســەاڵىت فیــدراڵ نــەک هــەر نیــە بگــرە نەیتوانیــوە لــۆىب بەربــاوى بــۆ دەســتبەر بــکات و دۆســێکەى بــە مەلەفێکــى‬

‫ســیاىس لەســەر ئاســتى جیهــان لەقەڵــەم بــدات‪ ،‬هــەر بۆیــە لــە پەیامننامــەى‬ ‫(ســیڤەرى) ســاڵى ‪ ١٩٢٠‬تــا بەئەمــڕۆ هیــچ ســەرکردەیەکى ســیاىس کــورد‬ ‫نەیتوانیــوە لەســەر ئاســتە جیــاوازەکان بڵێــت بنەمــاى دانوســاىن ئێمــە وەک‬ ‫نەتــەوەو نیشــتامن بنەمــاو دەقــەکاىن پەیــاىن ســیڤەرە وەک دروشــمى‬ ‫ســەرەکى هەمیشــە حــزىب کــوردى و ســەرکردە کــوردەکان مەســت و‬ ‫حەیرانــن بــە ڕێکەوتننامــەى شــومى (ســایکس بیکــۆى) ســاڵى ‪ ١٩١٦‬کــە‬ ‫شــومرتین رێکەوتنامەیــە لــە مێــژووى گــەل و نەتــەوەى کــورد ســەبارەت بــە‬ ‫دابەشــبوىن نیشــتامن و جوگرافیــاو مێــژوو سیاســەىت نەتەوەیــەک لــە مێــژووى‬ ‫بەشــەریەىت دوور و نزیــک‪.‬‬

‫و بــێ کارى دانیشــتوانەکەى‪ ،‬زەنگــى ترســناک و راچەنینــى قەیــراىن دارایــى‬ ‫و ئابــورى قوڕقوڕاگــەى سیســتمە سیاســیەکەى گرتــووە و هەڕەشــەى‬ ‫لەناوچــوون گەیشــتۆتە نێــو دەروازەو ماڵــى ئیــدارەدان و حكومــڕاىن‪ ،‬درۆى‬ ‫تەکنۆکــرات بیدعەیــە حزبــە عێراقــى و کوردیــەکان بــۆ مانــەوەى خۆیــان‬ ‫دروســتیان کــرد و بــۆ بەردەوامــى دەســەاڵتیان تەبــەىن ئــەم دەســتەواژەیان لە‬ ‫چۆنیــەىت حوکمــراىن کــرد‪ ،‬کــورد هەڵــەى گــەورەى کــردووە پشــت ئەســتورو‬ ‫دەســتبەردارى (بەشبەشــێنەو تایفەگــەرى و حزبیبــون و قەومچێتــى ) نابێــت‬ ‫و داکۆکیکــەرى سەرســەختى بنەمــاى (تەوافوقــە ) لــە حكومــڕاىن عێــراق و‬ ‫هەرێمــى کوردســتان‪.‬‬

‫بەبەردەوامــى قــەواىن (کێشــە هەڵپەســێردراوەکان) ئاوازێکــى نەشــازى‬ ‫ســەرکردایەىت کــورد بــووە‪ ،‬بەدرێژایــى (‪ )١٣‬ســاڵى حكومــڕاىن لــە دەســەاڵىت‬ ‫ئیتیحــادى بەغــداد‪ ،‬ئــەم کێشــانە بەرنامــەو ئیــرادەى گشــتگیرو ســراتیژى‬ ‫گەرەکــە‪ ،‬ده‌ســتوور بــەڕووىن بــاىس لەتــەواوى ئــەو کێشــە ئاڵۆزانــە کــردووەو‬ ‫دەقــەکاىن تەفســیرو ڕا جیایــى هەڵناگرێــت‪ ،‬لــێ ئێمــەى کــورد هەمیشــە بــە‬ ‫ئاڵۆســکاوى چاوەڕێــى چارەســەرین بــێ بیرکردنــەوە لــە بنەمــاى داڕێــژراو‬ ‫مــەدروس‪ ،‬هــەر بۆیــە بەشــێک لــە بەدینەهێنــاىن مافــەکان بەبــڕواى بەنــدە‪،‬‬ ‫سەرلێشــێواوى عەقڵــى ســەرکردە کــوردەکان و نەبــووىن یەکڕیــزى ماڵــى‬ ‫کــورد ( بەمانــا بەرفراوانەکــەى نــەک مەجازیەکــەى)‪ ،‬چونکــە خەســڵەىت‬ ‫یەکڕیــزى بەدروشــمى کاىت و تەکتیکــى هیــچ بەرهەمێکــى ئەوتــۆى لــێ‬ ‫چــاوەڕێ ناکرێــت و بــەوە دەگەیــن کــە ئێســتا گەیشــتوین بەداخــەوە‪.‬‬

‫بڕوانــن لــە کوردســتان چ کارەســاتێک دەرهــەق شــەرعیەت و دامــودەزگاکاىن‬ ‫بــە ئینقــاىب حــزىب و بەبڕیــارى تاکــە حزبێــک چــۆن چــۆن بەرجەســتەکراوە‬ ‫زیاتــر لــە (‪ )٦‬مانگــە دامــودەزگاىن تەرشیعــى ئینقــاىب بەســەرکراوە‪،‬‬ ‫حكومــه‌ت حكومــه‌ىت خێــزان و تاکــە کەســەو مەشــلول و گەوجێــراوە‪،‬‬ ‫دەســەاڵىت دادوەرى بــە ئــەداو دەســەاڵتەکاىن هەڵناســێت و بــێ دەنگیەکــى‬ ‫مەترســیداریان هەڵبــژاردووە‪ ،‬ئــەم ئەزمونــە لــە کوردســتانەوە وەک ڤایــرۆىس‬ ‫بــۆ مانــەوە لەســەر کــورىس حكومــڕاىن و پایــەى دەســەاڵت زۆر بەتیــژى و‬ ‫بەتــەوژم بــۆ بەغــداش گوێزرایــەوە هەربۆیــە ئێســتا هەرێمــى کوردســتان‬ ‫بەغــداد هێنــدە مکــوڕو کۆکــن لــە پیادەکــردىن سیاســەتی ڕۆژیــان زۆر کات‬ ‫ناتــواىن لەیەکرتیــان جیابکەیتــەوە و دەکرێــت بڵێیــن (دوو دیــوى یــەک‬ ‫دراوى قەڵبــى حكومــڕاىن و ئیــدارەداىن دەوڵەتــن لــە مێــژووى بەشــەریەت‬ ‫و دەوڵەتــداری)‪ ،‬ئەمــە بەشــێکى وەاڵمــى پرســیارەکەیە و بەشــەکەى تــرى‬ ‫پەیوەســتە بــە فراکســیۆنەکان خۆیــان و تونــدڕەوى ســەرۆک فراکســیۆنەکان‬ ‫و نەگەڕانەوەیــان بــۆ راى ئەندامــاىن فراکســیۆنەکان لــە دیــدو بۆچــوون‬ ‫و داڕشــتەى بەرنامەیــان دەرهــەق داکۆکیکــردن لــە بەدینەهێنــاىن مافــە‬ ‫نەتەوەیــى و نیشــتامنیەکان لــە دەســەاڵىت فیــدراڵ‪ ،‬تــا زۆر بابــەىت تــر‪...‬‬ ‫کــە ئێســتا جێگــەى نیــە بــاس بکرێــت و ناچمــە نێــو تەفاســیىل هەندێــک‬ ‫بابــەىت الوەکــى کــە ڕەنگدانــەوەى ناکاماڵنــەى هەبــووە لەســەر هەندێــک‬ ‫ســەرۆک فراکســیۆن وتاکــڕەوى لەوەرگرتنــى بڕیــارو نەگەڕانــەوە بــۆڕاى‬ ‫فراکســیۆنەکەى‪.‬‬

‫• ‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬فراکسیۆن ‌ه کوردیه‌کان بۆچی له‌گه‌ڵ‬ ‫چاکسازیه‌که‌ی عه‌بادی و حکومه‌ته‌ ته‌کنۆکراته‌ک ‌ه نه‌بوون؟‬

‫تاڤگــه‌ ئه‌حمــه‌د‪ :‬بەڕاشــکاوى جــۆرى سیســتمى ســیاىس بــە ئەجنــداى‬ ‫ئیــدارەى ئەمەریکــى داڕێــژراوە لەســەر بنەمــاى ( بەشبەشــینە‪ ،‬تایفیــەت‪،‬‬ ‫حــزىب‪ ،‬قەومچێتــى ) داڕشــتەى کۆمەڵگــەى عێــراق بەگشــتى و هەرێمــى‬ ‫کوردســتان وەک تاکــە هەرێمــى دەســەاڵىت فیدراڵــى بەتایبــەىت ئالــودەى ئــەم‬ ‫بنەمایــە بــووەو رەنگدانــەوەى لــە واقیعــى کۆمەڵگــە زۆر بەزەقــى هەســت و‬ ‫کاریگــەرى هەبــووەو دەبێــت‪.‬‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬په‌کخستنی حکومه‌ت و په‌رله‌ما‌نی به‌غدا‬ ‫ئــەم جــۆرە لەسیســتەم بنەمــاى (تەوافــوق) هەمیشــە شکســتى سیســتمى • ‬ ‫خزمه‌تی ب ‌ه ئه‌جندای کێ کردوه‌؟؟‬ ‫ســیاىس لــە هەنــاوى خۆیــدا بەرهــەم هێنــاوە‪ ،‬پــاش (‪ )١٣‬ســاڵ لــە حكومــڕاىن‬ ‫نــەک هــەر ســەرەتاو ماکــە خراپــەکاىن ئــەم جــۆرە لــە ئیــدارەدان دەرکەوتووە‬ ‫بگــرە بەکاوەخــۆو بــە قۆناخبەنــدى گەورەتریــن کارەســات و داڕمــاىن تاڤگــه‌ ئه‌حمــه‌د‪ :‬خزمــەىت بــە ئەجنــداى بنەمــاو دروشــمى پەیڕەوکــراوى‬ ‫دەوڵەتێکــى ئیعــان کــردووه‌‪ ،‬بڕوانــە عێــراق گەندەڵرتیــن واڵتــە لەجیهــان (تەوافــوق) و پێگــەى (بەشبەشــێنەو تایفەگــەرى و مەزهــەىب و حــزىب و‬ ‫دا‪ ،‬خراپرتیــن ئارامــى و ناســەقامگیرى و ئیــدارەداىن هەیــە کــە وێنــەى نیــە قەومچێتــى ) کــردووە کــە تــەواوى حزبــە عێراقیــەکان بــە ســونەو شــیعەو‬ ‫لــە جــۆرى حكومــڕاىن لــە دونیــادا‪ ،‬خراپرتیــن واڵتــە بــۆ پەرەســەندىن هــەژارى کــوردەوە پیادەیــان کــردووەو زەرەرمەنــدى یەکــەم و کۆتــاو هــاواڵىت و‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫‪17‬‬

‫‪18‬‬ ‫گــەالىن عێراقــن بەگشــتى‪.‬‬ ‫• ‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬فراکسیۆن ‌ه کوردیه‌کان ئه‌گه‌ڕێنه‌و‌ه‬ ‫به‌غدا‪ ،‬مرجیان چیه‌؟‬

‫تاڤگـه‌ ئه‌حمـه‌د‪ :‬ببــورە بەنــدە وتەبێــژى فراکســیۆنە کوردیــەکان نیــم و ڕێگــە‬ ‫بەخــۆم نــادەم قســە لــەو بابەتــە بکــەم دەتوانیــت لــە ســەرۆک فراکســیۆنەکان‬ ‫بپرســن‪ ،‬لــێ ئــەوەى دیــارە (ئیجامع)ێــک هەیــە بــۆ گەڕانــەوەو نەگەڕانــەوە‬ ‫ئــەوەى هەســت پــێ دەکرێــت دەتوانــم بڵێــم بەرنامەیەکــى ئیجامعــى کۆیــان‬ ‫ناکاتــەوە بەتایبــەىت ڕەنگدانــەوەى ئــەم واقیعــە لەپــاش واژۆکــردىن رێکەوتنــى‬ ‫دەباشــاىن نێــوان یەکێتــى نیشــتامىن و بزووتنــەوەى گــۆڕان‪ ،‬ئیــدى باڵــەکاىن‬ ‫ئیجــاع خەریکــە لەیەکــر دەترازێــن و وەک دەڵێــن؛ هەرکــەس بــۆ لەیــاى‬ ‫خــۆى گــۆراىن دەڵێــت بەداخــەوە‪.‬‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬گه‌ڕانه‌و‌ه بۆ به‌غدا ناکۆک نیی ‌ه له‌گه‌ڵ‬ ‫• ‬ ‫ئه‌و ده‌نگۆیه‌یی هه‌ی ‌ه سه‌باره‌ت ب ‌ه ریفراندۆم‪ ،‬ئه‌گه‌‌ر ریفراندۆم‬ ‫بکرێ هه‌بوونی په‌رله‌مانتارانی کورد له‌به‌غدا بێ واتا نابێ؟‬ ‫تاڤگـه‌ ئه‌حمـه‌د‪ :‬لەوەاڵمــى پرســیارى پێشــو ئاشــکرام کــرد کەئێســتا قۆناخــى‬ ‫حكومــڕاىن لەکوردســتان لەبــەردەم مەترســیەکى گەورەدایــەو هۆکارەکانــم‬ ‫شــیکردەوە‪ ،‬بــەاڵم پێویســتە هەمــووان بەبەرپرســیارێتیەوە ڕەفتــار بکــەن‬ ‫و مکوڕنەبــن لەســەر عینــادو لێکــرازان و شــەڕى کۆنــە قیــن و بــەردەوام‬ ‫بــووىن ئینقیــاب و پیادەکــردىن هــەوەىس تاکــڕەوى لــە حكومــڕاىن و مانــەوە‬ ‫تــا کۆتایــى ژیــان لەســەر کــورىس حكومــڕاىن و گەلێــک بابــەىت تــر‪...‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫• ‬

‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬یه‌کێتی دیموکراتیانه‌ی کورد و گه‌النی‬ ‫عێراق باشترنییه‌ له‌ئێستا له‌جیابوون ‌ه له‌عێراق؟‬

‫تاڤگــه‌ ئه‌حمــه‌د‪ :‬ئەگــەر سیســتەمى پەیڕەوکــراو لەمــاوەى (‪ )١٣‬ســاڵى‬ ‫عێــراق لــە حكومــڕاىن لەســەر بنەمــاى (تەوافــوق) و پەیڕەوکــردىن دروشــمى‬ ‫(بەشبەشــێنە‪ ،‬تایفیــەت‪ ،‬حزبیبــوون و قەومچێتــى ) بێــت پێــم ناڵێیــت‬ ‫بنەمــاکاىن دیموکــراىس لەکوێــى ئــەم دووبنەمایــە خۆیــان دەبیننــەوە؟‪.‬‬ ‫لەبەرئــەوە هەمــوو ئەگــەرو پێشــهاتەکان لەســەر ئاســتى نێونەتەوەیــى‬ ‫و هەرێمــى و ناوخــۆى عێــراق وادەخوازێــت ســەرلەنوێ دابەشــبووىن‬ ‫جیۆپۆلەتیکــى ناوچەکــە بەرنامــەى پێشــینەى بــۆ داڕێــژراوەو گەرەکیانــە‬ ‫(ڕێکەوتنامــەى سایســک بیکــۆ) پــاش تێپەڕبــووىن (‪ )١٠٠‬لــە واژۆکــردىن‬ ‫تێپەڕێنــن و ســەرلەنوێ بەدنیابینیەکــى تــر ناوچەکــە جوگرافیاکــى ئالووێــراو‬ ‫دابەشــبووىن نــوێ بەخــۆوە ببینێــت و پێشــبینى ئــەوەش دەکرێــت عێــراق‬

‫یەکێکــە لــەو واڵتانــەى ســتەمى زۆردارى پێوەلــکاىن زۆرەملێــى نەتــەوەکاىن‬ ‫لەســەر هەڵبگیرێــت و بەرژەوەنــدى زلهێــزەکان پێویســتى بــەوە هەیــە وەک‬ ‫چــۆن لەناوەڕاســتى ســەدەى رابــردوودا لەنێــو جەرگــەى نیشــتامىن عــەرەىب‬ ‫بەپەیامنامــەى (بلفــۆر) دەوڵــەىت ئیرسائیــل دیاریکــرا بــۆ دڵدانەوەى کارەســاىت‬ ‫هۆلۆکۆســت ســەبارەت بەجولــەکان و ئێســتا دەوڵــەىت ئیرسائیــل بەهێزتریــن‬ ‫دەوڵــەىت دیموکراســیەىت بــێ وێنەیــە لــە ناوچەکــە‪ ،‬پێشــبینى دەکــەم پێگــەى‬ ‫جیۆپۆلەتیکــى کــوردو بەپیتــى زەویەکــەى و هەڵکەوتــەى لــە ناوچەکــە‬ ‫مــوژدەى ئــەوە دەدات کــە پێویســتە کــورد بکرێتــە دەوڵــەت و ببێتــە دەســتە‬ ‫خوشــکى دیموکــراىس هاوشــێوەى دەوڵــەىت ئیرسائیــل‪ ،‬دواجــار مەزەنــدە‬ ‫ناکرێــت بــەو پرســیارەى جەنابتــان وەزعــى دەوڵــەىت عێــراق ببیرنێتــەوە لــە‬ ‫ئاینــدەدا‪.‬‬ ‫ئازادی كۆمه‌ڵگه‌‪ :‬به‌شداربوونت ل ‌ه کوتله‌ی ئیسالح چ‬ ‫• ‬ ‫خزمه‌تێک ب ‌ه پرسی دیموکراتی و خزمه‌ت گوزاری و پرسی نه‌ته‌وه‌یی‬ ‫ده‌کات؟‬ ‫بــه دڵنییایــه‌وه ئــه م کوتله‌یــه چاکســازییه‪ ،‬داوای چاكســازی ده کات‪ ،‬ئــه‬ ‫گــه ر سیاســیانه‌ش بیــری لێبکه‌ینــه وه چ ســونه و چ شــیعه‌ش لــه هــه ردوو‬ ‫به‌ره‌ک ـه‌دا هــه ن‪ ،‬ته‌نهــا کــورد نه‌بــێ دیفــاع لــه س ـه‌لیم جبــوری ده‌کات کــه‬ ‫چــوار دۆســیه‌یی ی ئیرهابــی لــه ســه‌ر ‌ه و کۆمه‌ڵــێ مه‌له‌فــی گه‌نده‌ڵــی‪،‬‬ ‫هه‌رئه‌وســه‌لیم جبورییــه‌ی کــورد دیفاعــی لێکــرد‪ ،‬ئــه‌و پاره‌یه‌یــی ده‌درا‬ ‫بــه‌ په‌رله‌مانتــاران بــۆ چاككردنــی بــاری گوزه‌رانــی په‌رله‌مانتــاران‬ ‫كه‌بڕه‌كــه‌ی هه‌ڵه‌نه‌بــم ‪ 58‬ملیــۆن دینــار بــوو داوامــان لێكــرد كــ ‌ه ئــه‌و‬ ‫پاره‌یــه‌ بدریتــ ‌ه پێشــمه‌رگه‌‪ ،‬بــه‌اڵم هــه‌ر جوابــی كــوردی نه‌داینــه‌وه‌‪،‬‬ ‫خۆهــه‌ر ‪ 65‬په‌رله‌مانتــاره‌كان واژۆیانكــرد‪ ،‬بــه‌اڵم واژۆكــه‌ی به‌هه‌نــد‬ ‫وه‌رنه‌گــرت و لــ ‌ه ئه‌نجامــدا به‌خشــی بــه‌ حه‌شــدی شــه‌عبی‪ ،‬هــه‌ر ئــه‌و‬ ‫ســه‌لیم جبوریه‌بــوو كــه‌ داوامانكــرد ‪ 3%‬موچه‌كامنــان كه‌لێده‌بڕیــت بدرێتــه‌‬ ‫پێشــمه‌رگه‌‪ ،‬چونكــه‌ پێشــمه‌رگه‌ و حشــدی شــه‌عبی هه‌ردووكیــان لــه‌‬ ‫به‌ره‌كانــی جه‌نگــدان و به‌شــه‌كه‌ی ئێمــه‌ش بدرێتــه‌ ئــه‌وان‪ ،‬بــه‌اڵم دیســان‬ ‫هه‌روه‌اڵمــی نه‌داین ـه‌وه‌‪ .‬نازانــم كــورد بۆچــی داكۆكــی ل ـه‌ س ـه‌لیم جبــوری‬ ‫ده‌كات وه‌به‌دڵنیاییــه‌وه‌ كــورد داكۆكــی لــه‌ رێــزدار ئــارام نه‌كــردوه‌‪ ،‬وه‌ك‬ ‫كوردێكیــش مێــژووم بۆخــۆم نووســی كــه‌دژی چاكســازینیم و له‌گــه‌ڵ‬ ‫بــه‌ش به‌شــینه‌یی حیزبیشــدانیم‪ ،‬چونكــه‌ هــه‌ردوال شــیعه‌ و ســونه‌ كوتلــه‌‬ ‫عه‌ره‌بــه‌كان دابه‌شــبوون‪ ،‬هه‌ندێــك لــه‌م الو هه‌ندێــك لــه‌وال‬ ‫دژی چاكســازی وه‌ســتانه‌وه‌‪ ،‬بۆیــه‌ بوومنــان لــه‌و به‌ره‌یــه‌دا رێگــره‌ لــه‌‬ ‫هه‌رقه‌رارێــك كــه‌ دژ به‌كوردبێــت‪ ،‬واتــه‌ توانیومانــه‌ مافــی كــورد لــه‌م‬ ‫به‌ره‌یــه‌دا به‌ده‌ســت بهێنیــن و چاكســازیش ئه‌ركێكــه‌ له‌ســه‌ر شــانی هــه‌ر‬ ‫تاكێكــی ئــه‌م كۆمه‌ڵگه‌یــه‌‪.‬‬

‫‪19‬‬ ‫نان و موچەی کوردستان‪ ،‬چاره‌چیه؟‌‬

‫حەیــدر عەبــادی‪ ،‬ســەرۆکی ئەنجومەنــی وەزیرانــی عێــراق لــە دیامنەیه‌کــی‬ ‫تەلەفزیۆنــی «العیراقی ـه‌«دا ل ـه‌ ‪ 2016/2/16‬چەندیــن تــەوەری پەیوەندیــدار‬ ‫بەهەناردەکــردن و فرۆشــتنی ســەربەخۆی نه‌فتــی کوردســتان لەالیــەن‬ ‫دەســەاڵتدارانی هەرێــم و موچــەی پێشــمەرگە و فەرمانبــەران دەداتــە‬ ‫بەربــاس و بــە کورتــی دەڵێــت؛ «ئــەوەی دیــارە بــە ژمــارە لــە رێــگای‬ ‫بۆریــەوە‪ ،‬بێجگــە لــەوەی بــە تانکــەر هەنــاردە دەکرێــت‪ ،‬هەرێــم بارتەقــای‬ ‫‪ %١٦‬نه‌فتــی عێــراق هەنــاردەی دەرەوە دەکات و ده‌یفرۆشــێ‪ .‬ئــەو رێژەیــە‬ ‫بارتەقــای بودجــەی هەرێمــە‪ ،‬بۆچــی پێنــج مانگــە موچــەی فەرمانبەرانــی‬ ‫هەرێــم نــادەن‪ ،‬ئێمــە موچــەی کارمەندانــی دەوڵەمتــان بەڕێکــی داوە‪ .‬مــن‬ ‫زۆر دڵــم ناخۆشــە هاواڵتیانــی هەرێمــی کوردســتان بــێ موچــەن‪ ،‬دەبــێ‬ ‫ســەرکردەکانی هەرێــم وەاڵمــی ئــەو پرســیارە گەورانــە بدەنــەوە‪ ،‬ئــەو‬ ‫داهاتــە بــۆ کێــو دەچــێ؟ بــۆ شــەفافیەت نییــە؟ پارەکــە الی کێیــە‪ ،‬ماقولــە‬ ‫وەزیــری دارای هەرێــم ئاگادارنییــە لــە داهاتــی نه‌فــت؟ الی ئێمــە پــارەی‬ ‫هــەر برمیلــە نه‌فتێــك کــە دەفــرۆرشێ دیــارە و دەزانــدرێ دەچێتــە‬ ‫ئــەو ســندوقەی بــۆی دەستنیشــان کــراوە و چاودێــری دەکرێــت لەالیــەن‬ ‫وەزیــری دارایــی‪ ،‬بانکــی ناوه‌نــدی و الیەنــی پەیوەندیــداری تــر و پەڕلەمــان‪.‬‬ ‫ئــەی بــۆ لــە هەرێــم وانییــە‪ .‬باشــە بــا نه‌فتەکەمــان رادەســت بکــەن مــن‬ ‫ئامــادەم موچــەی هه‌مــوو فەرمانبــەران و پێشــمەرگە بــدەم»‪ .‬ئەمــە کورتــەی‬ ‫قســەکانی عەبادیــە‪.‬‬ ‫مــن لەالیــەن خۆمــەوە و زۆر بەڕاشــکاوانە و جورئەتــەوە پشــتگیری ئــەو‬ ‫پێشــنیارەی عەبــادی دەکــەم و داواکارم هه‌مــوو حیــزب و پێشــمەرگە و‬ ‫فەرمانبەرانــی هەرێمیــش پشــتگیری ئــەو پێشــنیارە بکــەن‪ .‬ئــەوە تاکــە‬ ‫رێگەیــە بــۆ‪:‬‬ ‫‪ .١‬موچــەی فەرمانبــەران بــە رێکــی و بەردەوامــی و بەتــەواوی بدرێــت‬ ‫هه‌مــوو مانگێــك وەك چــۆن دەبــێ وابــێ‪ ،‬تــا چیــدی خەڵکــی کوردســتان‬ ‫تووشــی نــەداری و زەلیــل بــوون و نائومێــدی و ســوکایەتی پێکــردن نەبێــت‪.‬‬ ‫‪.٢‬مانــگ بــە مانــگ داهــات و موچــە و بــاری ئابــوری و کۆمەاڵیەتــی‬ ‫هەرێــم خراپرتدەبێــت‪ ،‬چونکــە نه‌فتــی هەرێــم هــەرزان فــرۆش دەکرێــت و‬ ‫گەندەڵکاریه‌کــی زۆری تیایــە‪ .‬بــە گوێــرەی ئاماره‌كانــی وەزارەتــی ســامانە‬ ‫رسوشــتیەکانی هەرێمــی کوردســتان لــە مانگــی چــوار نه‌فتــی هەرێــم‬ ‫بەرمیلــی بــە بیســت و پێنــج ‪ ٢٥‬دۆالر فــرۆرشاوە‪ ،‬لــە هەمــان مــاوەدا‬ ‫نرخــی بەرمیلێــك نه‌فــت لــە بــازاڕی جیهــان نزیکــی ‪ ٤٨‬دۆالر بــووە‪.‬‬ ‫پرســیارەکان لێــرەدا ئەوانــەن؛ ئــەو نه‌فتــە بــۆ وا هەرزانفــرۆش کــراوە و بــە‬ ‫کام کۆمپانیــا فــرۆرشاوە؟ ئــەو کۆمپانیایــە هــی کێیــە وا بەهــەرزان نه‌فتــی‬

‫قەیرانەکانــی ئابــوری کوردســتان و نەدانی موچــەی فەرمانبەران و پێشــمەرگە‬ ‫و نەدانــی تەقەمەنــی و چەکــی پێویســت بــە هێزەکانــی پێشــەوەی بەرگــری لە‬ ‫شــەڕی داعــش و بازرگانیکــردن پێیانــەوە دەرنجامــی ئــەم سیاســەتە چەوتەیە‪.‬‬ ‫ئــەم دەرهاویشــتانە بەڵگــەی بێگومانــی فەشــلی تــەواوی حکومەتــی هەرێمــە‬ ‫لــە بەڕێوەبردنــی پیشەســازی و بازرگانــی نه‌فــت و هێنانــەوەی داهاتەکــەی‬ ‫بــۆ هەرێــم بــە شــێوەیه‌کی ئەمیــن و شــەفاف‪ .‬دەبــێ بزانیــن ئــەو جــۆرە‬ ‫پرۆســە گوماناوییــەی هەناردەکردنــی نه‌فــت بــۆ خاتــری گەندەڵــی و دزینــی‬ ‫ســامان و قوتــی خەڵکــە کــە ئــەو تراجیدیــا و بێکەرامەتکردنانــەی بــەدواوە‬ ‫دادێ‪ .‬ئەگــەر حکومەتــی ناوەنــدی بەشــە خۆراكــی ببڕیبــا ئێســتا خەڵکێکــی‬ ‫گەلێــك زۆر دووچــاری برســیەتی دەبوونــەوە‪ ،‬ئەگــەر بەشــە دەرمانــی‬ ‫هەرێمیشــی ببڕیبــا دەبایــە نەخۆشــخانە گشــتیەکان دابخرابــان و بــاری‬ ‫تەندروســتی خەڵــك یەکجــار ناهه‌مووارتــر دەبــوو‪ .‬بــازاڕی شــارەکانی‬ ‫کوردســتان بەبوونــی بڕێکــی زۆری عەرەبــە ئاواره‌کانــەوە بڕێــك‬ ‫جولــەی تیــا مــاوە‪ ،‬ئەوانــەش بڕۆنــەوە بــازاڕ بەتــەوای رادەوەســتێ و ژیانــی‬ ‫کاســبکارانیش خراپــر دەبێــت‪.‬‬ ‫برســیکردنی گەلێــک بــۆ تێرکردنــی حــەزە چاوچنۆکەکانــی چەنــد کەســێك‬ ‫کــە ژمارەیــان لــە پەنجەکانــی دوو دەســت تێپــەڕ نــاکات لــە تەحەمولــی‬ ‫کۆمەڵگــەدا نەمــاوە و نابــێ بــەردەوام بێــت‪ .‬شــەش مانگــی تــر داتەپانــی‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫د‪ .‬ﻣﺤﻪﻣﻪد ﻛﯿﺎﻧﯽ‬

‫پێدەفرۆرشێــت؟ ئــەی ئــەوە تااڵنفرۆشــی ســامانی کوردســتان نییــە؟ کــێ ئــەو‬ ‫هەقــەی پێــداون ئەوهــا ئابــوری کوردســتان وێــران بکــەن؟ ســەبارەت بــە‬ ‫دیارنەمانــی داهاتــی نه‌فتــی هەرێــم‪ ،‬ئاشــتی هەورامیــش ئــەوە دەردەبڕێــت‬ ‫کــە ئــەو نازانــێ داهاتــی نه‌فــت چــی لێدێــت‪ ،‬وا نیشــاندەدات ئــەو تەنهــا‬ ‫بەرپرســە لــە الیەنــی تەکنیکــی بەرهەمهێنانــی نه‌فــت و ئاگادارنیــە لەالیەنــی‬ ‫دارایــی و سیاســی‪.‬‬ ‫‪ .٣‬بــۆ دەبــێ میللــەت ئــەو ســوکایەتی و بێڕێــزی کــردن و دزیــە قبــوڵ بــکات‬ ‫و مەمنونیــش بێــت لــە پــای ئــەوەی ســەرانی هەرێمــی کوردســتان نه‌فــت‬ ‫بــە ســەربەخۆیی هەنــاردەی دەرەوە دەکات و دەیفرۆشــێ؟ بەالیەنــی‬ ‫دەســەاڵتدارانی هەرێمــەوە‪ ،‬بــۆ خاتــری بەرژەوەندیــە تایبەتیــە زۆرەکانــی‬ ‫خۆیــان و دزی چەنــد کەســێکی دەســەاڵتدار کــە بــەو پرۆســە پــڕ لــە گەندەڵیــە‬ ‫دەســتەبەر دەکرێــت‪ ،‬ئەوەنــدە دەهێنــێ خەڵکــی کوردســتانی بــۆ نانبــڕاو‬ ‫بکرێــت‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫ئابــوری بەتــەواوی روو دەدات و زۆربــەی موچــە خــۆران دەکەونــە ژێــر‬ ‫هێلــی هەژاریــەوە‪ .‬کاریگەریەکانــی ئــەو قەیرانــە ئابوریــە زۆر بــە ئێــش و‬ ‫کــول و روخێنــەرە لــە ســەر هاواڵتیــان‪ ،‬بێگومانیشــم لــەوەی ســودمەندە‬ ‫سادیســتەکانی دەســەاڵت چێــژ لــە ئــازاری خەڵکــی بێچــارە وەردەگــرن‪.‬‬ ‫ئاســەوارە نەخواســراوەکانی هێــدی هێــدی پەرەدەســتێنن‪ .‬ســازیە‬ ‫تایبەتیەکانــی پاراســتنی ئاسایشــی و ئارامــی واڵتیــان هێــدی هێــدی لــە‬ ‫دەزگایه‌کــی پێویســتی گۆمەڵگ ـه‌ پارێــز و پاراســتنی نیشــتیامن و نەتەوەیــی‬ ‫پەیوەندیــدار بەگەلــەوە دەکرێنــە ئامــرازی توندوتیــژی و ســەرکوتکردن و‬ ‫راوەدونــان و پێشــێلکاری مــاف و ئازادیەکانــی تــاك و کۆمەڵگ ـه‌‪ .‬ئــەو دەزگا‬ ‫گرنگانــەی دڵنیایــی و پاراســتنی ســەر و ماڵــی گــەل ئــەو وەزیفــە پیرۆزانــەی‬ ‫خۆیــان لەدەســت دەدەن و دەکرێنــە ئامــرازی بەکرێگیــراو بــۆ تۆقانــدن و‬ ‫ســەرکوتکردنی هاواڵتیانیــان و بەرگریکــەر لــە گەنــدەڵ و گەندەڵــکاری‬ ‫نوخبەیێکــی کەمــی دەســەاڵتداری چەوســێنەری دژە ئیــرادەی گەڵ‪ .‬ئاسایشــی‬ ‫نەتەوەیــی و تۆکمەیــی و ئاشــتەوایی کۆمەاڵیەتــی تووشــی شــلەژان دەبێــت‪.‬‬ ‫لێکــرازان و بەریەکەوتنــی تــاك و چیــن و توێژەکانــی کۆمــەڵ و الدانــی‬ ‫ئــاکاری و کۆمەاڵیەتــی هەڵدەکشــێ‪.‬‬ ‫مەســەلەی چۆنیەتــی و کــێ هەنــاردەی نه‌فــت دەکات پەیوەســتە بــە‬ ‫سیاســەتی بەڕێوەبردنــی کاروبــاری ئابــوری و دارای هەرێــم‪ ،‬بــە شــێوەیێک کە‬ ‫لــە بەرژەوەنــدی خۆشــگوزەرانی و ژیانــی خەڵــک و گەشــکردنی کۆمەاڵیەتــی‬ ‫و کلتــوری و ئابــوری گشــتیدابێت‪ .‬کام رێگــەی هەناردەکــردن و فرۆشــتنی‬ ‫نه‌فــت‪ ،‬لەالیــەن دەســەاڵتی هەرێمــەوە یــان حکومەتــی ناوەنــدی‪ ،‬گرنــگ‬ ‫نییــە بــە بارتەقــای کام رێگەیــان لــە بەرژەوەنــدی هاواڵتیانــدا دەبێــت‪ .‬بۆیــە‬ ‫ئــەو مەس ـه‌لەیە دەبــێ لــە روانگەیه‌کــی پراگامتیانــەوە ســەیر بکرێــت‪ ،‬نــەك‬ ‫مەســەلەی بــاوەڕی هەبــوون یــان نەبــوون بــە شــیعە و حکومەتــی ناوەنــد‪.‬‬ ‫ئەگــەر ئێمــە گومامنــان لــەوان هەیــە‪ ،‬ئەوانیــش بــە هەمــان شــێوە گومانیــان‬ ‫لــە ئێمــە هەیــە‪ .‬دەبــێ پــێ بــەو راســتیە دابنێیــن‪ :‬ئێمــە چــۆن چاوەڕوانیــان‬ ‫لــە خەڵکــی تــر هەیــە بــە هەمــان شــێوە ئەوانیــش چاوەڕوانیــان لــە ئێمــە‬ ‫هەیــە‪ .‬ئەگــەر ئــەوان هەڵــە و زیادەڕۆییــان هەیــە‪ ،‬ئەوانــەی ئێمــەش بێبــەری‬ ‫نیــن و بەشــێکن لــە دورســتکردن و گەشــەکردنی گــرژی لــە نێــوان هەرێــم‬ ‫و ناوەنــد‪ .‬نابــێ هەرچــی الیەنــە سیاســیەکانی ئێمــە دەیکــەن بــە هــەق‬ ‫و ناهــەق پێــان ڕاســت بێــت‪ .‬چــۆن گومــان لــە هەڵویســت و کــرداری‬ ‫الیەنــی بەرامبــەر دەکەیــن‪ ،‬دەبــێ ئەوەنــدە بوێــری و ڕاســتگۆیامن تێدابێــت‬ ‫هەڵســەنگاندنێکی واقیعیانــەی پەیوەنــدی و هەڵســوکەوت و جموجۆڵــە‬ ‫نائاســایەکانی حکومەتــی هەرێــم بــە تورکیــا و ســعودیە و قەتـه‌ر و هەندێــک‬ ‫الیەنــی گومانــاوی ســونەی عێراقــەوە بکەیــن‪ .‬ئــەو گومــان لــە یەکــر کــردن‬ ‫و جەمســەرگیریەی هــەردوال وادەکــەن پــردی پەیوەنــدی و لێكتێگەیشــن و‬ ‫متامنــە بەیه‌کــر کــردن بپچڕێــت‪ .‬بــەالی منــەوە‪ ،‬ئــەو هەڵوێســتانەی هەرێــم‬

‫بەشــێك نینــە لــە پرۆســەی زەمینەســازی بــۆ کوردســتانێکی ســەربەخۆ‪،‬‬ ‫بەڵکــو هــۆکارن بــۆ رەخســاندنی بوارێکــی فراوانــر بــۆ زیاتــر دەســتێوەردان‬ ‫و زیادکردنــی هەژمونــی ئــەو الیــەن و دەوڵەتانــەی رێگــری هــەرە ســەرەکین‬ ‫لــە پێــش بەدیهێنانــی یەکێتــی نەتەوەیــی و مافــە ڕەواکانــی گەلــی کــورد و‬ ‫دروســتبوونی کیانێکــی کوردســتانی ســەربەخۆ‪ .‬دەســەاڵتی هەرێــم پرســی‬ ‫بودجــەی هەرێمــی تێکــەاڵو بــەم پرســانە کــردوە‪ ،‬لــە پێنــاوی بەرژەوەنــدی‬ ‫ســودمەندەکانی بازرگانــی نه‌فــت‪ .‬بەهەرحــاڵ ئێمــە لێــردا باســی مژارێکــی‬ ‫دەســتوبرد دەکەیــن بــۆ مەســەلەی چارەســەرکردنی قەیرانێکــی راســتەوخۆ‬ ‫پەیوەندیــدار بــە بژێــوی زۆربــەی هــەر زۆری هاواڵتیانــی هەرێــم کــە‬ ‫بــەردەوام لــە هەاڵوســان و هەڵکشــاندایە بــەرەو خراپــر‪ ،‬ئەویــش‬ ‫قالش(مایەپــوچ‪ ،‬ئیفالس)بوونــی خەزینــەی هەرێمــە‪ ،‬ئەگــەر ئەســلەن هەرێــم‬ ‫خەزێنــەی هەبێــت‪ ،‬یــان بڵێیــن قەیرانــی نەدانــی موچــە و خەرجیەکانــی تــری‬ ‫حکومــەت لــە هەرێــم‪.‬‬

‫لــە هه‌مــوو حالەتەکانــدا‪ ،‬هەتــا ئەگــەر گەندەڵیــش لــە پیشەســازی نه‌فــت‬ ‫بنبــڕ بکردرێــت‪ ،‬ناتواندرێــت نه‌فتــی هەرێــم بــە نرخــی نه‌فتــی بــازاڕ‬ ‫بفرۆرشێــت لەبــەر رەهەنــدی یاســاکانی نێودەوڵەتــی تایبــەت بــە بازرگانــی‬ ‫کــردن بــەو کااڵیانــەی بەســامانی نەتەوەیــی دەوڵەتانــی خــاوەن ســەروەری‬ ‫(الســیادة) دادەندرێــن‪ .‬هــەر جــۆرە بازرگانیکردنێــك بــەم جــۆرە‬ ‫کااڵیانــەوە بەبــێ رەزامەنــدی دەوڵەتــی ســەرچاوە بــە قاچاغچیێتیکــردن‬ ‫پێیانــەوە ئەژمــار دەکرێــت‪ .‬بــەم پێــوەرە‪ ،‬عێــراق وەك دەوڵەتێکــی خــاوەن‬ ‫ســەروەری هــەردەم دەتوانــێ ســکااڵ لەســەر ئــەو کۆمپانیایانــە تۆمــار بــکات‬ ‫كـه‌ بازرگانــی بــە نه‌فتــی هەرێمــی کوردســتان دەکــەن‪ ،‬چونكـ ‌ه قەوارەیه‌کــی‬ ‫ســەبەرخۆ و خاوەنــی ســەرەوەری نێودەوڵەتــی دانپێدانــدراو نییــە لەســەر‬ ‫ئاســتی نیودەوڵەتــی‪ .‬ئــەم کێشمەکێشــە یاســاییە سەرئێشــێکی زۆر بــۆ‬ ‫کۆمپانیاکانــی بازرگانــی نه‌فــت دورســت دەکات و پرۆســەیه‌کی یاســایی‬ ‫زۆر گرانــە و پاریه‌کــی زۆری تێدەچێــت‪ .‬بۆیــە لــە چەنــد کۆمپانیایـه‌ك زیاتــر‬ ‫هیــچ لــە کۆمپانیاکانــی تــر خۆیــان لــەم بازرگانیــە پــڕ کێشــەیە وەرنــادەن و‬ ‫هەرئــەم هۆیەشــە ئێســتا تەنهــا رێگــەی فرۆشــتنی نه‌فتــی هەرێــم ئیرسائیلــە‬ ‫وەك دەوڵەتێــک کــە عێــراق ئیعرتافــی پــێ نەکــردوە و ناتوانــێ ســکااڵ لــە‬ ‫دژی تۆمــار بــکات‪.‬‬

‫گەندەڵییــەی تێــدا دەکرێــت و ئــەو هه‌مــوو کارەســاتانەی بەســەر خەڵکــی‬ ‫دەبــێ ئــەوەش بوترێــت‪ ،‬حكومه‌تــی ناوەنــدی پێشــنیاری کــردوە لــە حاڵەتــی کوردســتاندا هێنــاوە نــە پێویســتە ونــە دەبــێ بـه‌ردەوام بێــت‪ ،‬بەپێچەوانــەوە‬ ‫رادەســتکردنەوەی هەناردەکــردن و فرۆشــتنی نەوتــی هەرێــم بــە حكومه‌تــی دەبــێ هەرچــی زووتــرە بوەســتێندرێت‪ .‬بەردەوامبــوون لەســەر ئــەم شــێوە‬ ‫ناوەنــد‪ ،‬پێکهاتــەی کۆمپانیــای بەبەبازاڕکردنــی نه‌فــت (ســۆمۆ‪)SOMO ،‬ی پراکتیــزە کارەســاتی خراپــر بــەدوای خۆیــدا دێنــێ‪.‬‬ ‫عێراقــی دەگــۆڕن تــا نوێنەرایەتــی هەرێــم لــە پێكهاتەکــەی وەکــو پێویســت‬ ‫جێگــەی خــۆی بگرێــت‪ .‬بــەم جــۆرە هەرێمــی کوردســتان ئــاگاداری هه‌مــوو پرۆســەی ســەربەخۆیی کوردســتان ئەگــەر لــە ئێســتاوە دەســتپێبکردرێ دە‬ ‫الیەنێکــی پرۆســەی بازرگانــی و داهاتــی ســەرجەم نه‌فتــی عێــراق دەبێــت‪ ١٠ .‬ســاڵی تــری دەوێ تــا بــەدی دێــت‪ .‬بــەو جــۆرە عەقلیــەت و سیســتەمەی‬ ‫ئەگــەر هەێــم بەڕازامەنــدی حكومه‌تــی ناوەنــد نه‌فــت هەنــاردە بــکات بەڕێوەبردنــی ئابــوری و خزمەتگــوزاری و موچەیــەی ئێســتا کاری پێدەکرێــت‬ ‫و بفرۆشــێت‪ ،‬دەتوانــدرێ نه‌فتــی هەرێــم لــە کااڵیه‌کــی قاچاخــەوە ببێتــە ئــەم گۆمەڵگەیــە لەباریــەك هەڵدەوەشــێتەوە‪ .‬هه‌مــوو الیەکیــش دەبــێ‬ ‫کااڵیه‌کــی فەرمــی و مامەڵــەی رسوشــتی پێوەبکرێــت‪ .‬بێگومــان رەزامەنــدی ئــەوە بزانــن‪ ،‬بــاری دارای کوردســتان هیــچ ئومێدێکــی باشــربوونی نییــە لــە‬ ‫حكومه‌تــی ناوەنــدە بــە چەنــد مەرجێــك دەبێــت کــە دەبــێ ئەمانــەی داهاتــوودا‪ .‬تروســکایەك بــەدی ناکرێــت بــۆ دابینکردنــی ســەرچاوەیه‌کی‬ ‫دارایــی بــۆ دانــەوەی ئــەو قــەرزە زۆرەی کەڵەکــە بــووە لەســەر هەرێــم و‬ ‫تێدابێــت‪:‬‬ ‫ناوەنــد داخوازیــکار دەبێــت کــە بەرمیلــی نه‌فتــی هەرێــم بــە تاده‌چــێ زیاتریــش دەبێــت‪ .‬کۆمپانیــا بیانیەکانــی نه‌فــت مســتەحەقاتی‬ ‫‪ -１‬‬ ‫نرخــی رۆژ لــە بــازاڕی نێوده‌وڵه‌تــی بفرۆرشێــت و رازی نابێــت بــە نرخێکــی خۆیــان بەڕێکــی پێنادرێــت‪ ،‬بۆیــە بەرهەمهێنانیــان راگرتــوە لــە بــواری‬ ‫دەرهێنانــی نه‌فــت‪ ،‬ئــەوەش پرســێکی زۆر گرنگــە بــۆ ئابــوری کوردســتان‪ .‬لــە‬ ‫کەمــر حیســاب بکرێــت‪.‬‬ ‫‪ -2‬ســەرجەم داهاتــی نه‌فــت بگەڕێندرێتــەوە بــۆ خەزێنــەی حكومه‌تــی داهاتــودا بەرهەمهێنانــی نه‌فــت لــەو بیــرە نه‌فتانــەی هــەن بەرەبــەرە کــەم‬ ‫ناوەنــد‪ .‬ئەگــەر ئــەم دوو خاڵــەش پەیــڕەو بکرێــن بوارێــك نامێنێتــەوە دەکات‪ ،‬بــەو پێیــەش داهاتــی فرۆشــتنی نه‌فتیــش کەمــر و کەمرتدەبێــت‪.‬‬ ‫بــۆ دەســەاڵتدارنی بەرپــرس لــە پرۆســەی هەناردەکــرن و فرۆشــتنی نه‌فتــی راســتیێکی تریــش هەیــە ئەوەیــە‪ :‬چەنــد کۆمپانیایێــك ئاشــکرایان کــردوە‬ ‫هەرێــم ئــەو دەســتە رەهایەیــان هەبێــت تــا ســودمەندیێکی گــەورە بــن کــە یەدەگــی نه‌فتــی کوردســتان بــە رێژەیێکــی زۆر زیاتــر لــە قەبــارەی‬ ‫و بتوانــن بەشــی شــێر لــەو بازرگانیــە بپچڕێننــەوە هــەر لــە فرۆشــن بــەو راســتی خــۆی خەمڵێنــدراوە‪ ،‬رەنگــە نیــوەی ئــەو هەنــدە بێــت کــە پێشــر‬ ‫کۆمپانیــا نادیارانــەی نه‌فتــی پێدەفرۆشــن‪ ،‬کــە خاوەندارێتیــان نادیــارە‪ ،‬بــەو پێشــبینی کــراوە‪ .‬کاروبــاری داهاتــی دارایــی هەرێــم بــەو شــێوەی ئئێســتا‬ ‫نرخــە نزمــەی پێــی دەفرۆشــرێت‪ ،‬ســودی گێڕانــەوەی پارەکــەی بــۆ نــاوەوە بەڕێوەدەبــردرێ بــەردەوام بێــت‪ ،‬کۆمەڵگەیه‌کــی تەندورســت نامێنێــت تــا‬ ‫و گۆڕینــەوەی‪ ،‬جگــە لــە مەحاڵــی دیارنەمــان و بزربوونــی داهاتــی نه‌فــت‪ .‬داوای ســەربەخۆیی بــۆ بکرێــت‪ .‬لــە راســتیدا‪ ،‬ئێســتا هەرێمــی کوردســتان‬ ‫هه‌مــوو مەرجەکانــی دەوڵەتــی مایەپووچ(فاشــیل‪)Failed State،‬ی تێــدا‬ ‫دەســەاڵتی هەرێــم بــەم مەرجانــە رازی نابێــت‪.‬‬ ‫کۆبوەتــەوە‪ .‬مانــەوەی بــەم شــێوە وا دەکات دەوڵەتانیــش بەبایەخــەوە‬ ‫مامەڵــەی لەگــەڵ نەکــەن بــە ئاراســتەی بوونــی بــە دەوڵەتێکــی ســەربەخۆ‬ ‫لــە کاتێکــدا پێشــبینی دەوڵەتێکــی فاشــیلی لێدەکــەن‪ .‬چونکــە چاوەڕوانــی‬ ‫لێناکــرێ سیســتەمێکی دیموکراتــی ســەقامگیری هەبێــت‪ ،‬زامنــی پێکــەوە‬ ‫ژیانێکــی ئاشــتیانەی ناوخۆیــی بێــت و لەگــەڵ دەوروپشتەکەشــی لــە‬ ‫ئاشــتیدابێت‪.‬‬ ‫ئەگــەر ژێرخانــی هەناردەکردنــە دەرەوەی نه‌فــت لــە کوردستانیشــدا‬ ‫هەبێــت‪ ،‬لــە کاتــی ئێســتادا دەســەاڵتی هەرێــم یــان حكومه‌تــی ناوەنــد مــژاری رادەســتکردنەوەی هەناردەکــردن و فرۆشــتنی نه‌فــت بــە حكومه‌تــی‬ ‫سەرپەرشــتی بازرگانــی نه‌فــت بــکات کاریگــەری نابێــت لەســەر پرســی ناوەنــدی عێــراق لەبــری ‪ %١٧‬ســەدا حەڤــدەی بودجــەی عێــراق بۆهەرێمــی‬ ‫ســەربەخۆیبوون و ســەروەری کوردســتان‪ .‬هەنوکــە ژیانــی خەڵــك گرنگرتە کوردســتان وەك تاکــە چارەســەر دەبیندرێــت لــە پێــش دەســەاڵتدارانی‬ ‫لــە ئەگــەرە تیۆریەکانــی هێشــتا ئەڕزیــەت و ئامــادەکاری پێویســتی نەتــەوە هەرێــم بــۆ هێورکردنــەوەی تەنگــژە دارایەکانــی هەرێــم تووشــی هاتــووە‪.‬‬ ‫و دەوڵەتســازی بــۆ نەکــراوە‪ .‬هەبوونــی ژێرخانــی هەناردەکردنــی نه‌فــت ئــەو بوجەیــە موچــەی پێشــمەرگە و فەرمانبــەران و خەرجیــە پێویســتەکانی‬ ‫پێویســتە بــۆ ئەگــەری ســەربەخۆیی بوونــی کوردســتان‪ ،‬بــەاڵم جێبه‌جێکردنــی حكوم ـه‌ت و خزمەتگوزایەکانــی پــێ دابیــن دەکرێــت وەك لــە رابــردودا‪.‬‬ ‫فرۆشــتنی ســەربەخۆی نه‌فــت بــەو شــێوەی ئێســتاکە کــە ئــەو هه‌مــوو کارکــردن بــە پێشــنیاری رادەســتکردنەوەی هەناردەکردنــی نه‌فتــی هەرێــم‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫‪21‬‬

‫‪22‬‬ ‫گەندەڵیەکانــی دەســەاڵتداران‪ .‬نانبڕیــن و برســیکردنی گــەل شــەرمەزاریە‬ ‫و بێدەنگــی لــە دزی نه‌فــت و بێــدادی خیانەتــە‪ .‬خەڵەتاندنــی جەمــاوەر بــە‬ ‫دروشــمی هاشوهۆشــی قەبــەی گەوجێنــەر بــۆ پەردەپۆشــکردنی قەیرانــە‬ ‫دەســتکردەکانی دەســەاڵتداران ناپاکیــە‪ .‬ئــەو تاوانــە گەورانــە دژە‪-‬کۆمەڵگــەن‬ ‫و کۆمەڵگەکەمــان دادەوەشــێنن نابــێ بەســەر گەلــدا تێپــەڕن‪ .‬کۆیلــە‪ ،‬ئیــرادە و‬ ‫واڵتــی نییــە و تەنهــا کۆیالیەتــی بەرهــەم دەهێنێتــەوە‪ .‬ده‌وڵه‌تــی ســەربەخۆی‬ ‫ئــازاد بــە تــاک و هاواڵتــی ئــازاد و باوەڕبەخــۆ و خــاوەن هەڵوێســت‬ ‫دروســت دەکرێــت‪ ،‬دەبــێ سەربەخۆیشــان بوێــت و موچەشــان بوێــت‪.‬‬ ‫بەرگــری کــردن لــە نــان و کەرامەتــی جەمــاوەر ئــەرک و شــەرفە‪ .‬شــەرەف‬ ‫و شــەهامەتی ســەرکردە لــە پاراســتنی کەرامــەت و ســەفرازی هاواڵتیاندایــە‪.‬‬ ‫گــەل ســەرچاوەی ســەروەریە و ســەرکردە بــە رێــژەی پەیوەســتبوونی‬ ‫بــە بــەرز راگرتنــی ســەروەری و خۆشــگوزەرانی و که‌رامەتــی گەلــەوە‬ ‫شــەرەفمەندە‪ .‬نه‌فــت دەبــێ بکرێتــە ئامرازێکــی کاریگــەر بــۆ خۆشــگوزەرانی‬ ‫نــەك ئامرازێکــی شــوومی برســیکردن و کۆیلەکــردن و کۆنرتۆڵکردنــی تــاك‬ ‫و کۆمــەڵ و هەڵوەشــاندنەوەی کۆمەڵگــە‪ .‬بــێ دەرهێنانــی پیشەســازی و‬ ‫بازرگانــی نه‌فــت لــە دەســتی دەســەاڵتداری گەنــدەڵ الیەنــە شــوومەکەی‬ ‫ناخــی کۆمەڵگەکەمــان کلــۆر دەکات‪ .‬ئــەوەش تەنهــا بــە ســەرکردەی دڵســۆز و‬ ‫ژیــر و خۆنەویســتی خــاوەن بەهــا ئەخالقیــە بــااڵکان دەکرێــت‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫بــە حكومه‌تــی ناوەنــد لەجیاتــی ‪%١٧‬ی بوجــەی عێــراق بــۆ هەرێمــی‬ ‫کوردســتان چارەســەرێکی واقیعیانەیــە‪ .‬بــە پەیڕەوکردنــی ئــەم پرۆســه‌یە‬ ‫شــوێنی بۆریــە نه‌فتــەکان ناگۆڕدرێــت و هــەر لــە جێــی خۆیــان دەمێننــەوە‪.‬‬ ‫تەنهــا گۆڕنکاریــه‌ك روودەدا‪ ،‬گۆڕینــی نه‌فــت فرۆشــەکەیە‪ .‬لــەم کاتــەدا‪،‬‬ ‫هیــچ چارەســەریه‌كی تــر لــەوەی ســەرەوە زیاتــر لــە ئاســۆدا بوونــی نییــە‪،‬‬ ‫مەگــەر هێزێــك هەبێــت لــە یــەك چرکەســاتادا دەســت بەســەر موڵکوماڵی‬ ‫هه‌مــوو گەندەڵکارانــدا بگرێــت و بیگێڕێتــەوە بــۆ خەزێنــەی دەوڵــەت‪ ،‬یــان‬ ‫دەســەاڵتداران بڕیاربــدەن هەرچــی ســامانێکی ئــەم هەرێمەیــان بــردوە‪ ،‬لــە‬ ‫دەرەوە و نــاوەوە‪ ،‬بیگێڕنــەوە بــۆ دەوڵــەت‪ ،‬ئەمانــەش مەحاڵــن!! لــە الیەکــی‬ ‫تــرەوە‪ ،‬ئابــوری واڵتەکەمــان تاكه‌جەمســەرە‪ ،‬تەنهــا یــەك ســەرچاوەی‬ ‫داهاتــی هەیــە ئەویــش فرۆشــتنی نه‌فتــە‪ ،‬ئەویــش دەبینیــن چــۆن تەســەروفی‬ ‫پێــوە دەکردرێــت‪.‬‬ ‫خەڵــك خســتنە ژێــر کاریگــەری تەوژمــی ســۆز و عاتیفــە و مزایەداتــی‬ ‫نەتەوەیــی گەوجێنــەر‪ ،‬لــە جــۆری «موچەمــان نــاوێ‪ ،‬ســەربەخۆیامن‬ ‫دەوێ» کــرداری نائەخالقیانــەی کەســانێکی دوور لــە رەوشــت و بەهــا‬ ‫مرۆڤایەتیەکانــن بــە مەرامــی چەواشــەکاری بــۆ شــاردنەوەی تــاوان و‬

‫ئــەو حیزبانــەی هەرێــم ئەگــەر تۆزێــك جورئــەت و دڵســۆزیان تێدابێــت‬ ‫دەبــێ بێدەنگــی بشــکێنن و لــە مەهزەلــەی تەخویــن دانــە پــاڵ نەترســن‬ ‫و بەرگــری لــە ژیــان و کەرامەتــی جەمــاوەر بکــەن و یارمەتیــان بــدەن‪ ،‬تــا‬ ‫دیــواری تــرس لــە دەســەاڵت بشــکێنن و رێنامییــان بکــەن لــە چۆنیەتــی‬ ‫مکوڕبــوون لەســەر داواکاریــە رەواکانیــان تــا ئــەو دەســەاڵتدارە ملهوڕانــە‬ ‫مەجبــور بــە پاشەکشــێ بکرێــن لــەو رێــڕەوی گەندەڵیــەی گرتویانەتــە بــەر‪.‬‬ ‫دەبــێ هه‌مــووان بەکــردار و یــەك دەنگی بەرز هــاوار بکەیــن‪ :‬هەناردەکردنی‬ ‫نه‌فــت رادەســتی حكومه‌تــی ناوەنــد بکرێتــەوە‪ ،‬تــا نــان و ســەربەرزی بــۆ‬ ‫جەمــاوەر بگەڕێتــەوە‪ ...‬پێشــمەرگەی گیانفیــدا برســی نەکرێــن و بەکوشــت‬ ‫نەدرێــن بــۆ دەســەاڵتدارانی گەنــدەڵ‪ .‬ژیــان و بژێــو و کەرامەتــی واڵتیانــی‬ ‫کوردســتان دەبــێ لــە ســەرووی تێرکردنــی حــەزی گەندەڵکارانــی بازرگانانــی‬ ‫نه‌فتــەوە بێــت‪ .‬ئــەوە چارەســەریه‌کی دەســتوبردە بــۆ مشــکیلەیه‌کی‬ ‫گرنگــی ژیانــی خەڵــك‪ .‬بەبــێ ئــەم رێگاچارەیــە‪ ،‬بــاری ئابــوری و دارای و‬ ‫خزمەتگــوزاری هەرێــم رۆژ بــە رۆژ خراپــر دەبێــت‪ .‬خراپرتیــش لــە پاشــرە!!!‬

‫‪23‬‬ ‫ئەسڵی کێشەکە چییە؟!‪.‬پەیوەندی ناوەند وهەرێم کێ رێکی دەخات؟!‪.‬‬

‫ئێســتا بــاس وخــواس گەرمــە بــۆ پرســی ریفرانــدۆم و دەوڵەتــی ســەربەخۆ‪،‬‬ ‫پارتــی بــە هەمــوو ئیمکاناتــی راگەیانــدن وخســتنەگەڕی دامودەزگاکانــی‬ ‫خــۆی بــۆ چەواشــەکاریی دەرهــەق بــەم پرســە‪ ،‬لــە کاردایــە‪ .‬دەوڵەتــی‬ ‫کوردیــی‪ ،‬لــەو هەلــو مەرجــەی ژیۆپۆلیتێکــەوە و لــە رووی مۆدیلــی‬ ‫ده‌سـه‌اڵتدارییەوە وەهمــە‪ .‬یفرانــدۆم زیادەیــە‪ ،‬چونکــە خەڵکــی کوردســتان‬ ‫بــە پێویســتی ژیــاری دەبینێــت‪ .‬هەمــوو شــتێکی یاســاخ‪ ،‬خۆشەویســتە‪،‬‬ ‫دەوڵەتیــش لــە کــورد یاســاخ کــراوە‪ ،‬کەواتــە لــە روویــی ســایکۆلۆژییە بــە‬ ‫پێویســتی دەزانێــت‪ ،‬وا دەزانێــت ئیــدی ئەگــەر دەوڵەتــی هەبــوو‪ ،‬کێشــەی‬ ‫نابێــت‪ ،‬کــە دیــارە وەهمــە‪ .‬ئــەو دەوڵەتانــەی کــە دوای شــەڕی جیهانــی‬ ‫یەکــەم و دووم دروســتبوون لــە رۆژهەاڵتــی ناویــن‪ ،‬دەوڵەتــی نەتەوەبــوون‪،‬‬ ‫ئــەوان کێشــە ســەرەکییەکە بوونــە بــۆ خەڵکــی نــەک بــێ دەوڵەتبــوون‪،‬‬ ‫چونکــە ئەگــەر دەوڵەتــی نەتەوەیــی‪ ،‬چارەبواییــە‪ ،‬ببووایــە فریادڕەســی‬ ‫خەمەکانــی خەڵکــی‪ ،‬ئــەو هەمــوو پەناهەنــدە روویــان لــە ئەوروپــا نەدەکرد‪،‬‬ ‫یــان النــی کــەم ئــەو دەوڵەتانــە دەیانتوانــی بــۆ پێداویســتیەکانی رۆژ پشــت‬ ‫بــە جیهانــی دەرەوەی خۆیــان نەبەســن‪ ،‬یــا تەنانــەت یــەک داهێنانیــان‬ ‫بــۆ خزمەتکردنــی مرۆڤایەتــی دابهێنایــە‪ ،‬ئــەوەی ئەوانــە دیانهێنــاوە‬ ‫کوشــن وخوێــن وئەنفــال و زیندانــی و بــە هەژارکردنــی کۆمەڵگــه‌ بــووە‬ ‫و بەردەوامیشــن ‪ .‬کەواتــە پارتــی دەیەوێــت ئــەو هەســتەی خەڵکــی بــە‬ ‫وەهمــی دەوڵــەت بــۆ شــاردنەوەی هەرەســە یــەک لــە دوایەکەکانــی لەســەر‬ ‫ئاســتە جیاجیــاکان‪ ،‬بشــارێتەوە‪.‬‬ ‫دەتوانیــن کۆمەڵێــک پرســیار بوروژێنیــن‪ ،‬کــە ئایــا پارتــی خــاوەن پرۆژەیــە‬ ‫یــا پــرۆژەی خەڵکــی دیکــە و دەوڵەتــی دیکــە بەڕێوەدەبــات؟ بۆچــی‬ ‫پارتــی ئەوەنــدە بــە ئیتفاقــی کــوردان‪ ،‬تەنانــەت بــە ئیتفاقــی دوو کەســیش‬ ‫لــەدەرەوەی خــۆی تێکدەچێــت؟ بــە کارێکــی دوژمنکارانــەی دەبینێــت؟ بــە‬ ‫رێککەوتنــی یەکێتــی و گــۆڕان پارتــی هەڕەشــەی شــه‌ڕی ناوخــۆ و‪ ،‬دوو‬ ‫ئیدارەیــی دەکات‪ ،‬بــا دەســتبکەین بــە پرســیارەکان‪ ،‬لــە هــەر پرســیارێکدا‪،‬‬ ‫نیەتــی پارتــی و ماهیەتــی پارتــی وااڵتــر دەکات؟ ‪ -١‬ئایــا پارتــی هەڕەشــەی‬ ‫نانــەوەی شـه‌ڕی ناوخــۆ بــە پراکتیــزە دەکات؟ ‪ -٢‬پارتــی ئەوەندە بــێ چارەیە‪،‬‬ ‫پەنــا بــۆ چــەک ببــات و‪ ،‬بیــر لــە دانوســتاندن و گفتوگــۆ نەکاتــەوە؟ ‪ -٣‬ئایــا‬ ‫پارتــی توانــای شــەڕی هەیــە؟ شــنگال وەک منونــە‪ -٤ .‬ئایــا پارتــی بیــری لــەو‬

‫ئــەدی هەڵوێســتی حکومەتــی ناوەنــد چــی دەبێــت؟ ‪ -٨‬بڕیــاری سیاســی‬ ‫پارتــی ئەوەنــدە لــە ژێــر کاریگــەری ش ـه‌ڕخوازەکانە‪ ،‬کــە نەتوانێــت بیــر لــە‬ ‫شــەڕ و دوو ئیــدارەی نەکاتــەوە؟ ‪-٩‬پارتــی چــی زەرەر دەکات لــە ئیتفاقــی‬ ‫کــوردان؟ جــا ئەگــەر ئیســامییەکانیش بچنــە نــاو ئیتفاقەکــەی یەکێتــی‬ ‫وگــۆڕان‪ ،‬دەبێــت چــی بــکات؟ ‪ -١٠‬ئایــا پارتــی دەیەوێــت هەڕەشــەی شـه‌ڕی‬ ‫ناوخــۆ و دوو ئیــدارەی بخاتــە نــاو بــازاڕی دانوســتاندن بــۆ ئــەوەی قســە‬ ‫لەســەر ئــەو دەیــان ملیــار دۆالرەی کــە دیــار نییــە نەکرێــت و کــەس باســی‬ ‫گەڕانــەوەی ئــەو هەمــوو پــارە بەتااڵنــردراوە نــەکات ؟ ‪ -١١‬یاخــود دەیەوێت‬ ‫پرســی ســەرۆکایەتی هەرێمــی پــێ چارەســەر بــکات و قۆڵــی الیەنەکانــی‬ ‫دیکــەی پــێ بابــدات و بــە ناچــاری پێشــێلکاری یاســاییان پێبــکات؟ ‪ -١٢‬ئەگــەر‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ﻧــﯿﺎز ﺣــــﺎﻣﯿﺪ‬

‫هەمــوو بەرژەوەندییــەی خــۆی کردۆتــەوە‪ ،‬کــە لــە شــەڕدا رەنگــە هیچــی‬ ‫نەمێنێــت؟ ‪ -٥‬ئایــا پارتــی بــۆ ش ـه‌ڕی ناوخــۆ ئــەم جــارەش هانــا بــۆ تانــک‬ ‫وســوپای تورکیــا دەبــات‪ ،‬بەتایبەتــی زیاتــر لــە ‪ ١٣‬ســەربازگەی پــڕ چەکــی‬ ‫تورکیــا لــە زۆنــی زەرد هەیــە ؟‪ -٦ .‬ئایــا ئەمەریــکا و دەوڵەتەکانــی دنیــا‪ ،‬کــە‬ ‫لــە هاوپەیامنێتــی جیهانیــدا عێراقیــان بــە هەرێمــی کوردســتانەوە لــە دەســت‬ ‫ســەددام رزگارکــرد‪ ،‬رێــگا بــە پارتــی دەدەن ریســەکەیان بکاتــەوە خــوری و‬ ‫ش ـه‌ڕێکی ناوخــۆ بنێتــەوە؟ ‪ -٧‬هاوپەیامنــی نێودەوڵەتــی بــە پێشــەنگایەتی‬ ‫ئەمەریــکا بــۆ قەالچۆکردنــی داعــش‪ ،‬رێــگا دەدات پارتــی ش ـه‌ڕێکی ناوخــۆ‬ ‫بەرپــا بــکات؟ بەرەکانــی شــەڕ لــە دژی داعــش الوازبــکات؟‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫ئەوانــەی ســەرەوە هەمــوو نەبێــت‪ ،‬پارتــی تەنهــا شــەڕی بــۆ ئــەوە دەوێــت‬ ‫هەریمــی کوردســتان ســەربەخۆ بــکات و دەوڵــەت دادەمەزرێنێــت‪ ،‬ئایــا‬ ‫ئــەو ئیتفاقــەی نێــوان یەکێتــی و گــۆڕان بەربەســتە لەبــەردەم ســەربەخۆیی‬ ‫وەک پارتــی بانگەشــەی بــۆدەکات‪ ،‬بۆیــە دەبێــت شــه‌ڕیان بــکات؟ ‪-١٣‬‬ ‫ئــەم پرســیارەی پێشــوو راســت دەبــوو ئەگــەر وەاڵمــی ئــەو پرســیارەی بــە‬ ‫ئــەرێ جــواب بدرێتــەوە‪ ،‬ئایــا پارتــی هەمــوو رێوشــونێکی گونجــاو لــە بــاری‬ ‫ئابــوری وسیاســی ودیپلۆماســی دەســتبەرکردووە بــۆ ئــەم پرســە؟ ‪ -١٤‬ئەگــەر‬ ‫دەســتەبەری کــردووە‪ ،‬بۆچــی کــەس جگــە لــە الفیتــە‪ ،‬هیــچ نابینێــت؟‪.‬‬

‫جــا ئەگــەر بێینــە ســەر ئەســڵی کێشــەکە‪ ،‬پەیوەنــد بــە ناوەنــد و هەرێمــی‬ ‫کوردســتانی داگیرکــراو لەالیــەن تورکیــاوە‪ ،‬مــرۆڤ بــۆی دەردەکەوێــت‪،‬‬ ‫کــە تورکیــا دەیەوێــت باشــوری کوردســتان لــە ناوەنــد بکاتــەوە و ئــەو‬ ‫پەیوەندییــەی کــە دورســت بــووە پــاش پرۆســەی ئازادکردنــی عێــراق‬ ‫تێکبــدات‪ ،‬و ئــەو دەســتورەی کــە بــە رەزامەنــدی کــورد نورساوەتــەوە و‬ ‫یەکەمجــارە دانــی بــە بوونــی هەرێمێکــی فیدراڵــی کــوردان دادەنرێــت‪،‬‬ ‫لــە بــاری ببــات و دەســتکەوتەکە بگۆڕێتــەوە بــە داگیرکاریــی باشــور بــۆ‬ ‫دەوڵەتــی تــورک‪ .‬تورکیــا‪ ،‬دەیەوێــت بــە دابڕاندنــی باشــور لــە ناوەنــد‬ ‫کۆنتڕۆڵــی ســەرچاوەکانی وزە بــۆ بەرژەوەندیــی خــۆی بــکات‪ ،‬لــە رێــگای‬ ‫پارتییــەوە‪ ،‬هــەروەک ئێســتا بەتــەواوی کۆنتڕۆڵــی کــردووە‪ .‬کەواتــە بــۆ‬ ‫تورکیــا ســەرباری ئــەوەی بــۆ تەســفییەی حســاباتی خــۆی لەگــەڵ ئێــران‬ ‫کێشــەی هەرێــم و ناوەنــدی دورســتکردووە‪ ،‬ســەرچاوەیەکی بــەالش یــا‬ ‫هەرزانیشــی بــۆ دابینکردنــی ووزە بۆخــۆی مســۆگەر کــردووە‪ .‬دیــارە رۆڵــی‬ ‫بــۆ داژیەتیکردنــی تەڤگــەری ئــازادی و ســتاتیۆی رۆژئاڤــا‪ ،‬لــە ئەرکــە هــەرە‬ ‫لــە پێشــەکانی پارتییــە کــە تورکیــا ئەرکــداری کــردووە‪ .‬ئەســڵی کێشــەکە‪ ،‬کــە‬ ‫‪ -١٥‬ئایــا پارتــی بــە راســت و ره‌وان دەوڵەتیکــی ســەربەخۆی دەوێــت‪ ،‬یــا هەرێــم و ناوەنــد ناگەنــە رێککەوتــن‪ ،‬دەوڵەتــی ئه‌كه‌په‌ی ـه‌‪ ،‬وەک لەســەروه‌‬ ‫دەوڵەتێکــی بەبارمتەگیــراوی تورکیــا؟ ‪ -١٦‬ئەگــەر تورکیــا رازی نەبێــت بــە هۆکارەکانیــان ئامــاژە پێــدا‪.‬‬ ‫رەشــاڵیکی کــوردان لــە ئەفەریقیــا ئەگــەر هەبێــت‪ ،‬چــۆن رازی دەبێــت‬ ‫لــە دامێنیــدا دەوڵەتێکــی ســەربەخۆی کــوردان هەبێــت؟ ‪ -١٧‬بــە کورتــی و جــا بۆیــە تــا هێــزە سیاســەکانی باشــور لــە ســەر ســەکۆی سیاســی غائیــب بــن‪،‬‬ ‫کرمانجــی‪ ،‬ئایــا تورکیــا دەیەوێــت زۆنــی زەرد بخاتــە ســەر جوگرافیاکــەی پارتــی وەک جێبەجێکارێکــی بــە وەفــای ئەجنــدای تورکیــا ئەکتیــڤ دەبــێ‪.‬‬ ‫خــۆی‪ ،‬قوبــرس ئاســا‪ ،‬بیــکا بــە ویالیەتــی ‪ ٨٢‬مینــی خــۆی؟ ‪ -١٨‬پارتــی چــی کاتێکیــش ئــەوان خــۆ کۆبکەنــەوە‪ ،‬پارتــی تەنگەتــاو دەبێــت‪ ،‬هــەروەک لــە‬ ‫قازانــج دەکات‪ ،‬زۆنــی زەرد بخاتــە ســەر تورکیــا‪ ،‬لــە کاتێکــدا باکــوری ئیتفاقــی نێــوان یەکێتــی و گــۆڕان دەیبینیــن‪ ،‬یــا نزیکبوونــەوەی تەڤگــەری‬ ‫کوردســتان‪ ،‬پەکەکــە پێشــەنگایەتی دەکات‪ ،‬پارتــی لەوێــدا دەبێتــە کەمینــەی ئــازادی لــە هێــزە سیاســییەکانی باشــورکە چەنــد نارەحــەت دەبێــت‪ ،‬چونکــە‬ ‫بــێ کاریگــەر؟ ‪ -١٩‬ئێســتا شـه‌ڕێکی دژوار لــە نێــوان گەلــی کــورد و دەوڵەتــی بــە خەتــەری بــۆ ســەر ئەجنــدای تورکیــای دەزانێــت‪ ،‬هــەر بۆیــە بــە هەمــوو‬ ‫تیرۆریســتی تورکیــا بــە تونــدی بەردەوامــە‪ ،‬ئایــا ئەگــەر زۆنــی زەرد ببــێ بــە هێزێکییــەوە دژایەتــی دەکات‪ .‬بەچەمكــی عێــراق چیەتــی كــۆن و لەباوەشــی‬ ‫ویالیەتێکــی تورکیــا‪ ،‬دەچێتــە تــەک دەوڵەتــی ناوەنــد بــۆ شــه‌ڕکردن دژی عێراقــی عەرەبــی ژیــان كــردن كارەســاته‪ ،‬بــەاڵم رێكەوتنــی دیموكراتیانــه‬ ‫گەلــی کــورد لــە باکــوری کوردســتان؟ ‪ - ٢٠‬باشــە بــۆ پارتــی باشــر نییــە‪ ،‬دان بە لەســەر بنەمایــی پێكــەوه ژیانێكــی هاوســەنگ دەكــرێ كێشــەكان بەئاســانرت‬ ‫قــەوارەی خــۆی بنێــت و زمانــی گفتوگــۆ پێشــبخات و زهنیەتــی خۆســەپاندن لەگــەڵ بەغــدا چارەســەر بكرێــت نــەك پارتــی لەبازاڕەكانــی توركیــا هــەرزان‬ ‫و قۆرخکردنــی هەمــوو جومگــەکان لــە دەســتخۆی توڕبــدات‪ ،‬لەگــەڵ خــۆی فرۆشــان بــكات‪ .‬ئەســڵی کێشــەکە‪ ،‬پارتییــە کــە وەک داردەســت بــە دەســت‬ ‫و هێــزە سیاســیەکان و خەڵکــی ئاشــت ببێتــەوە؟ بــەو پرســیارانەی ســەرەوە‪ ،‬تورکیاوەیــە بــۆ لێدانــی یەکێتــی کــوردان و نزیــک بوونــەوە لــە پەیوەندییەکی‬ ‫پێناســەیەکی گرنگــی پارتیــان کــرد‪ ،‬پارتــی خــاوەن پــرۆژە نییــە‪ ،‬پــرۆژەی تەندروســت لــە گــەڵ ناوەنــد کارایــە‪.‬‬ ‫پارتــی بریتییــە لــە پــرۆژەی ئیمپراتــۆر ئــەردۆگان‪ ،‬کــە دەیەوێــت باشــوری‬ ‫کوردســتان بخاتــەوە ســەر ئیمپراتــۆرە نوێیەکــەی عوســانیی‪ .‬لــە بەرامبــەردا‬ ‫پارتــی بــازاڕی هــەرزان دەکات لەســەر حســابی هەســت و نەســتی دڵســۆزی‬ ‫خەڵکــی بــۆ ئایندەیەکــی بــاش‪ ،‬گەرەنتــی لــە ئیمپراتــۆر ئــەردۆگان وەرگرتووە‬ ‫کــە بــە والییەتــی باشــوری کوردســتان دەیهێلێتــەوە و هەمــوو ئیمکاناتێکــی‬ ‫لــە بەردەســتدا مەیســەر دەکات‪.‬‬

‫‪25‬‬ ‫پەیوەندیەکانی تورکیا و هەرێمی کوردستان‬

‫بەشی یەکەم‬ ‫پێشەکی‪:‬‬ ‫باشــوری کوردســتان هەمیشــە لەنێــو هاوکێشــە سیاســیەکانی‬ ‫دەوڵەتــی عوســانی و تورکیــا بــووە‪ .‬لــە ســەرەتای دروســتبوونی‬ ‫کۆمــارەوە لــە ســاڵی ‪ ١٩٢٣‬هەتــا ئەمــڕۆ‪ ،‬بەســەرهات و‬ ‫رووداوەکانــی باشــوری کوردســتان‪ ،‬رۆڵــی کاریگــەری گێــڕاوە لــە‬ ‫وێنەکردنــی سیاســەتی دەوڵەتــی تــورک‪ .‬حکومەتی شــێخ مەحمود‪،‬‬ ‫کودەتــای قاســم‪ ،‬بزووتنــه‌وه‌ی ئەیلــول‪ ،‬بزاڤــی نــوێ لــەدوای‬ ‫هەرەســی بزووتنــه‌وه‌ی ئەیلــول‪ ،‬قۆناغــی ئەنفــال و راپەڕینــی‬ ‫‪ ،١٩٩١‬شــەڕی ناوخــۆ‪ ،‬هەرەســی رژێمــی بەعــس لــە ســاڵی ‪،٢٠٠٣‬‬ ‫بەدەســتوری بوونــی قــەوارەی باشــوری کوردســتان‪ ...‬تــاد‪ .‬هەمــوو‬ ‫ئــەم روداوانــە راســتەوخۆ پەیوەنــدی بــە تورکیــاوە هەبــووە و لــە‬ ‫سیاســەتی دەرەوەی ئــەو واڵتــەدا رەنگــی داوەتــەوە‪.‬‬ ‫هــۆکاری کاریگەربوونــی تورکیــا بــە رووداوەکانــی عێــراق و‬ ‫باشــوری کوردســتان زۆرن لەوانــەش بوونــی رێژەیەکــی زۆری‬ ‫کــوردە لــە باکــوری کوردســتان کــە درێژکــراوەی ئەتنــی و ئاینــی‬ ‫و نەتەوەیــی و ئایدیۆلــۆژی بــە تونــدی پێکــەوە گرێیــان دەدات‪.‬‬ ‫لەبەرامبــەر ئەوەشــدا بوونــی ژمارەیەکــی بەرچــاو تورکامنــە‬ ‫لــە ســەرخاکی هەرێمــی کوردســتان و دەوڵەتــی عێــراق‪ ،‬ئەمــە‬ ‫وێــڕای ئــەوەی کەهەرلەســەردەمی ئۆزالــەوە تورکیــا راشــکاوانە‬ ‫و بەئاشــکرا گرێدانــەوەی ویالیەتــی موســڵی بــە تورکیــاوە‬ ‫باســکردووە‪ .‬هەمــوو ئەمانــە رەنگــە هــۆکاری ســراتیژی و‬ ‫جیوسیاســی زۆر گرنــگ بــن بــۆ تورکیــا‪ ،‬بــەاڵم بــە بۆچوونــی‬ ‫مــن هــۆکاری هــەرە ســەرەکی ئایدیۆلۆژیــای دەوڵەتــی تورکــە‬ ‫بەرامبــەر بــە کــورد‪ .‬ئەنگێزەیەکــی زۆر زاڵ و دیــار لەنێــو ئەقــڵ‬ ‫و زهنیەتــی دەوڵەتــی تورکیــا بەرامبــەر بــە کــورد بوونــی هەیــە‪،‬‬ ‫ئەمــەش دەگەڕێتــەوە بــۆ ســاتی لەدایــک بوونــی کۆمــاری تورکیــا‪.‬‬ ‫جەنگــی ســەربەخۆیی تورکیــا لــە ســاڵی ‪ ١٩٢٣-١٩١٩‬کۆمارێکــی‬ ‫تــازەی لەســەر کەالکــی ئیمپراتۆریەتێکــی زۆر گــەورە دروســتکرد‪.‬‬ ‫ئــەم کۆمــارە تازەیــە کــە تەنهــا ‪%٢٠‬ی خاکــی ئیمپراتۆریــای‬ ‫عوســانی بەدەســتەوە مایــەوە‪ ،‬زۆر لــەرزۆک و بودەڵــە بــوو‪.‬‬ ‫ترســێکی زۆر گــەورە لــە کۆنەســتی هەمــوو تاکێکــی تورکــدا‬

‫رەتکــردەوە و ترســی پەرتبــوون و دابەشــبوونەوەی واڵت وەک‬ ‫تراومــا بەشــوێن ســەرکردەکانی ئــەو واڵتەبــوون‪ .‬ســەرچاوەی‬ ‫ســەرەکی ئــەو تراومایــەش بــە درێژایــی تەمەنــی کۆمــار کــورد و‬ ‫پرســی کــورد بــووە‪ .‬هــەر لەبــەر ئەمــەش بــووە کەهەتــا ئەمــڕۆ‬ ‫فۆبیــای کــورد سیاســەتی دەرەوەی تورکیــا ئاراســتە دەکات‪.‬‬ ‫• ‬

‫تورکیا و کودەتای قاسم‪:‬‬

‫حکومەتــی پادشــایەتی لــە عێــراق هاوپەیامنــی خۆرئاوابــوو‪،‬‬ ‫تورکیــاش لەســەروبەندی جەنگــی دووەمــی جیهانیــدا لــە دوای‬ ‫هەڕەشــەکانی ســتالین کەوتبــووە بــەردەم مەترســی‪ .‬بــۆ پاراســتنی‬ ‫تورکیــا و یۆنــان لەشــااڵوی شۆڕشــی ســورو قەڵەمــڕەوی یەکێتــی‬ ‫ســۆڤیەت‪ ،‬بەریتانیــا و ئەمەریــکا دەبــوو هەمووشــتێک بکــەن‪.‬‬ ‫دەتوانیــن بێژیــن یەکــەم ئیفرازاتــی جەنگــی ســارد دروســتکردنی‬ ‫پەیامنــی باکــوری ئەتلەنتیــک (ناتــۆ) بــوو لــە ســاڵی ‪ ،١٩٤٩‬بــۆ‬ ‫پاراســتنی تورکیــا و بەســتنەوەی بــە خولگــەی خۆرئــاواوە‪،‬‬ ‫ســاڵی ‪ ١٩٥٢‬بەبــێ ئــەوەی تورکیــا زۆربــەی مەرجەکانــی بوونــە‬ ‫ئەندامــی تێدابێــت‪ ،‬بــە فشــاری ئەمەریــکا‪ ،‬کــرا بــە ئەندامــی ئــەو‬ ‫پەیامنــە‪ .‬بــۆ زیاتــر بەســتنەوەی ناوچەکــە بــە جیهانــی خۆرئــاواو‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫رێﮑەوت ﺋﯿﺴﺎﻤﻋﯿﻞ ﺋﯿﱪاﻫﯿﻢ‬

‫دروســت کردبــوو‪ ،‬ئــەو ترســەش ترســی لەناوچوونــی یەکجــاری‬ ‫و ســەرلەنوێ لەتوپەتبوونــەوەی ئــەو کەمــە خاکــە بــوو کــە‬ ‫بەدەســتیانەوە مابــوو‪ .‬لەســەر ئــەم بناغەیــە بــوو کــە دەوڵەتــی‬ ‫تــورک ناســنامەی یــەک نەتــەوەو یــەک واڵت و یــەک زمانــی‬ ‫ســەپاند و هەرجــۆرە هەمەڕەنگــی و بۆچونێکــی جیــاوازی‬

‫‪26‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫دوورخســتنەوەیان لــە هەژموونــی یەکێتــی ســۆڤیەت دەبــوو‬ ‫واڵتانــی دەرەوەی حــەوزی ئەتلەنتیــک لــە پەیامنــی هاوشــێوەی‬ ‫ناتــۆدا رێکبخرێــن‪ .‬پەیامنــی بەغدا یاخــود پەیامنی ســەنتۆ (‪Sento-‬‬

‫قســەی خــۆی هەبێــت‪ .‬شــاری کەرکــوک لــەم دەســتوەردانە‬ ‫بەردەوامــەدا هەمیشــە بیانــوو بــووە بــۆ تورکیــا‪ .‬بەرلــە کودەتــای‬ ‫قاســم هەمیشــە دەســەاڵتدارنی تورکیــا ســەردانی ئــەو شــارەیان‬ ‫کــردووە؛ باشــرین منونــەی ئەمــەش ســەردانی وەزیــری دەرەوەی‬ ‫ئــەو ســەردەمەی تورکیــا (تۆفیــق روشــدی) بــوو لــە کاتــی‬ ‫مۆرکردنــی پەیامنــی ســەعد ئابــاد لــە دژی گەلــی کــورد‪ ،‬ئەمــە‬ ‫وێــڕای ســەردانی ســەرۆک وەزیرانــی ئەو دەمــەی تورکیــا (عەدنان‬ ‫مەندەریــس) لەســەروبەندی مۆرکردنــی پەیامنــی ســەنتۆ‪ .‬لــە‬ ‫هــەردوو ئــەو ســەردانەدا تورکامنــەکان بەســەر کراونەتــەوەو بــە‬ ‫ئــااڵی تورکیــاوە پێشــوازی لــەو بەرپرســە تورکانــە کــراوە‪ ،‬ئەمــە‬ ‫جگــە لــەوەی کــە لەنێــوان کــورد و تورکامنــدا لــە کاتــی هــەردوو‬ ‫ســەردانەکەدا ئاشــوب هەڵئایســاوە‪.‬‬

‫‪ )Central Treaty Organisation‬یەکێــک بــوو لــەو جــۆرە‬ ‫کارانــە‪ .‬ئــەم پەیامنــە بــە کوێخایەتــی بەریتانیــا لەالیــەن هەریەکــە‬ ‫لــە عێــراق و ئێــران و تورکیــا و پاکســتان‪ ،‬ســاڵی ‪١٩٥٥‬مۆرکــرا‪.‬‬ ‫یەکێــک لــە خاڵەکانــی رێکەوتنــی ئــەو الیەنانــە ئــەوە بــوو کــە‬ ‫تورکیاو حکومەتی بەعس‪:‬‬ ‫رێــگا لــە هەژموونــی یەکێتــی ســۆڤیەت بگــرن بەهــەر نرخێــک •‬ ‫بــووە ‪ .‬دژایەتیکردنــی کــوردو بزووتنــەوەی رزگاری خــوازی گەلــی‬ ‫دەتوانیــن بێژیــن لــە دوای کودەتــای قاســمەوە هەمیشــە ترســی‬ ‫کــورد لەنــاو ئــەو چوارچێوەیــەدا دانرابــوو‪.‬‬ ‫تورکیــا لــە دابەشــبوونی عێــراق و هەڕەشــەی باشــوری کوردســتان‬ ‫لــە چــواردەی گەالوێــژی ‪ ١٩٥٨‬کودەتــای قاســم لــە عێــراق بۆســەر ئاسایشــی نەتەوەیــی تورکیــا بــرەوی ســەندووە‪.‬‬ ‫ئەنجامــد راو حکومەتــی پادشــایەتی کــە لەنــاو خولگــەی بزووتنـه‌وه‌ی ئەیلــول قۆناغێکــی نــوێ بــوو بــۆ تورکیــا‪ ،‬هەرچەنــدە‬ ‫خۆرئــاوادا بــوو کۆتایــی هــات و پەیامنــی ســەنتۆش لــە گەڵیــدا ســەرکردایەتی ئــەو بزووتنه‌وه‌یــ ‌ه لــە خولگــەی ئیرسائیــل و‬ ‫هەڵوەشــایەوە‪ .‬ئەمەریــکا و بەریتانیــا و تورکیــا و ئێــران لــە دژی تورکیــادا بــوون و هیــچ کات لەگوێڕایەڵــی سێگۆشــەی (ســاواک‬ ‫ئــەو کودەتایــە وەســتان‪ .‬کونســلی بەریتانــی لــە ئەســتەنبول لــەم – میــت – موســاد) دەرنەدەچــوو‪ ،‬بــەاڵم فۆبیــای کــورد هەرگیــز‬ ‫بــارەوە لــە بروســکەیەکی نهێنیــدا ئامــاژە بــەوە دەکات کــە ئــەم رێــگای بــە تورکیــا نــەداوە چاوپۆشــی لەهــەر جوڵەیەکــی ئــەو‬ ‫کودەتایــە رەنگــە کوردەکانــی عێــراق هانبــدات‪ ،‬ســەربەخۆیی گەلــە بــکات لەباشــور‪ .‬نزیکبوونــەوەی تورکیــا لــە حکومەتــی‬ ‫خۆیــان رابگەیەنــن‪ ،‬ئەمــەش دەبێتــە هــۆکاری ئــەوەی کــە تورکیــا بەعســیەکانەوە باشــرین رێــگا چــارە بــوو بــۆ تورکیــا بــۆ ئــەوەی‬ ‫و ئێــران پەرچەکــرداری خراپیــان هەبێــت‪ ،‬بــە دووری نازانیــن لــەم رێگایــەوە هەرســێ دەوڵەتــی (ئێــران‪ ،‬عێــراق‪ ،‬تورکیــا)‬ ‫کــە تورکیــا بیــر لــە داگیرکردنــی ناوچــ ‌ه کوردیەکانــی ســەر بــە بتوانــن رێــگا لــە برەوســەندنی بزوتنــەوەی کــورد لــەو بەشــانەی‬ ‫ویالیەتــی جارانــی موســڵ بکاتــەوە‪ ،‬تەنانــەت رەنگــە بەهــۆی کوردســتان بگــرن‪ .‬پەیوەندیەکانــی دەوڵەتــی تورکیــا لــەم قۆناغەدا‬ ‫الوازی حکومەتــی عێراقــەوە ئــەو هەلــە بقۆزنــەوەو بیــر لــەوەش لەگــەڵ حکومەتــی عێــراق لەســەر دوو ئاســت داڕێژرابــوو‪:‬‬ ‫بکەنــەوە کــە شــاری کەرکــوک داگیــر بکــەن‪ ،‬چونکــە لــەو شــارەدا‬ ‫تورکامنێکــی زۆر هــەن‪ .‬بالیۆزخانــەی بەریتانیــش لــە ئەنقــەرە ئاســتی یەکــەم – رێکەوتــن بــۆ دژایەتیکردنــی بزووتنــەوەی‬ ‫بەهەمــان شــێوە نیگەرانیەکانــی خــۆی بــۆ حکومەتــی ئینگلیــز کــورد‪.‬‬ ‫رەوانــە دەکات‪ .‬دەوڵەتــی تورکیــاش لــە هەمــان مــاوەدا و ئاســتی دووەم‪ -‬پاراســتن و بەرگریکــردن لــە مافەکانــی‬ ‫راســتەوخۆ لــەدوای کودەتــای قاســم بــۆ یەکەمجــار لــە مێــژووی تورکمــان‪.‬‬ ‫خۆیــدا‪ ،‬چەندیــن یەکــەی ســوپای خــۆی رەوانــەی ســنورەکانی ســەبارەت بــە ئاســتی یەکــەم پیادەکردنــی سیاســەتێکی هاوبــەش‬ ‫باشــوری کوردســتان کــرد‪ .‬بوونــی کەمایەتــی تورکــان لــە عێــراق بــوو لــە نێــوان هــەردوو واڵت لــە دژی بزووتنــەوەی رزگاریخوازی‬ ‫و باشــوری کوردســتان هەمیشــە پاســاوێکی گرنــگ بــووە بــۆ گەلــی کــورد‪ .‬ئــەم ئاســتە لــە هــاوکاری جگــە لــە گۆڕینــەوەی‬ ‫تورکیــا بــۆ ئــەوەی لــە کاروبارەکانــی ناوخــۆی ئــەو هەرێمــەدا زانیــاری و داڕشــتنی ســراتیژی هاوبــەش بــۆ رووبەڕووبوونــەوە‪،‬‬

‫‪27‬‬

‫رێــگا بــ ‌ه هێزه‌كانــی هــه‌ردووال ده‌درێــت ‌ بــۆ‬ ‫ ‬‫ماوه‌یه‌كــی دیاریكــراو زیاتــر نه‌بێــت ل ـ ‌ه ‪ ٣‬رۆژ ب ـ ‌ه قواڵیــی‬ ‫‪ ١٧‬كــم بچنــ ‌ه نێــو خاكــی یه‌كترییــه‌وه‌‪.‬‬ ‫ه ـه‌ردووال هه‌ماهه‌نگــی گۆڕین ـه‌وه‌ی زانیــاری ئه‌منــی‬ ‫ ‬‫له‌گــه‌ڵ یه‌كتــر ده‌كــه‌ن‪.‬‬ ‫به‌ده‌ســته‌وه‌دانی تاوانبــاران و داواكــراوان‪ ،‬رێــگادان‬ ‫ ‬‫بــ ‌ه دادگا ئه‌منیــه‌كان بــۆ به‌دواداچوونــی كه‌ســانی تاوانبــار‬ ‫له‌نــاو خاكــی یه‌كتریــدا‪.‬‬ ‫عێــراق تێچوونه‌كانــی هه‌مــوو جوڵه‌یه‌كــی س ـه‌ربازی‬ ‫ ‬‫توركیــا له‌نــاو خاكــی خۆیــدا لــ ‌ه ئه‌ســتۆ ده‌گرێــت‪.‬‬ ‫ســوپای توركیــا لـه‌ رۆژه‌كانــی ‪ /٢٨-٢٦‬مایســی‪ ١٩٨٣/‬له‌ژێــر نــاوی‬ ‫ئیكپرێــس ‪ ٨٣‬به‌قواڵیــی ‪ ٢٥‬میــل ســنوری عێراقــی به‌زانــدو بــۆ‬ ‫یه‌كه‌مجــار ده‌ستپێشــخه‌ری لــ ‌ه جێبه‌جێكردنــی ئــه‌م رێكه‌وتنــه‌دا‬ ‫كــرد و چه‌ندیــن پێشــمه‌رگه‌و هاواڵتــی ســڤیلی شــه‌هید كــرد ‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە ئاســتی دووەمیــش واتــە پاراســتنی مافــی‬ ‫تورکامنــەکان‪ ،‬بــۆ یەکەمجــار لــە رۆژی ‪ ١٩٧٠-١-٢٤‬ئەنجومەنــی‬ ‫ســەرکردایەتی بەعــس‪ ،‬بــۆ یەکەمجــار بڕیــاری ســەملاندنی مافــە‬ ‫کەلتوریەکانــی تورکامنــی دەرکــرد و دواتریــش پــاش دە ســاڵ لــەو‬ ‫رێکەوتــەو لــە رۆژی ‪ ١٩٨٠-٢-٢٦‬تورکیــا کۆنســلگەری خــۆی لــە‬ ‫شــاری موســڵ کــردەوە‪ .‬دەتوانیــن بێژیــن کــە پەیوەندیەکانــی‬ ‫دەوڵەتــی عێــراق و تورکیــا لەســەردەمی فەرمانڕەوایــی حزبــی‬ ‫بەعســدا لــە چاخــی زێڕینــی خۆیــدا بــووە‪ ،‬چونکــە جگــە لــەو‬ ‫هەمــوو رێکەوتنانــە‪ ،‬لــە رێــگای نەرمــە هێــزەوە تورکیــا زۆر‬ ‫بــە جــدی کاری بۆهاتنــە نێــو باشــوری کوردســتان و ناوچــە‬ ‫تورکامنیــەکان کــردووە‪ ،‬کۆمپانیــا تورکیــەکان باشــرین هۆکاربــوون‬ ‫بــۆ تورکیــا بــۆ ئــەوەی لــە رێگایانــەوە پەیوەنــدی ژێربەژێــر لەگەڵ‬ ‫هەندێــک الیەنــی تورکامنــی تۆرانی گرێبــدات‪ .‬لــەم چوارچێوەیەدا‬ ‫چەندیــن مەڵبەنــدی کەلتــوری و رۆشــنبیری تورکــان کرانــەوە کــە‬ ‫پەیوەنــدی راســتەوخۆیان بــە مەڵبەنــد و الیەنــە تورکیەکانــەوە‬ ‫هەبــوو‪.‬‬ ‫تورکیاو راپەڕینی بەهاری ‪: ١٩٩١‬‬ ‫• ‬ ‫جەنگــی کەنــداوی دووەم و راپەڕینــی بەهــاری ‪ ١٩٩١‬لــە باشــوری‬ ‫کوردســتان‪ ،‬بــۆ تورکیــا ســەرەتای دەســتپێکی چاخێکــی نــوێ بــوون‬

‫ســەرۆک کۆمــاری ئــەو دەمــەی تورکیــا تورکــوت‬ ‫ئــۆزال(‪ )١٩٩٣-١٩٢٧‬کــە هەڵگــری هــزری عوســانگەرایی نــوێ‬ ‫بــوو‪ ،‬بەدیــد و روئیــای جیــاوازەوە سیاســەتی دەکــرد‪ .‬ئــەو لــەو‬ ‫بــاوەڕەدا بــوو کــە تورکیــا لــە پێنــاو مانــەوە و ســەقامگیری و‬ ‫یەکپارچەیــی خۆیــدا‪ ،‬هەروەهــا لەپێنــاو بەهێزبــوون و زاڵکردنــی‬ ‫هەژموونــی خۆیــدا دەبێــت یەکــەم شــت لەگــەڵ کــوردا رێــک‬ ‫بکەوێــت‪ .‬ئــەو لــەو بــاوەڕەدا بــوو کــە تورکیــا دەبێــت کوردەکانــی‬ ‫(ژێــر دەســەاڵتی ئیمپراتۆریــای عوســانی کــۆن) لەگــەڵ بــرا‬ ‫تورکەکانیانــدا ئــاش بکاتــەوە و پێکــەوە دەســەاڵتێکی هاوبــەش‬ ‫لــە نێــو دەوڵەتێکــی فیدراڵیــدا دروســت بکــەن‪ .‬ئــۆزال بــۆ ئــەم‬ ‫مەبەســتە یەکــەم هەنــگاوی بەئاراســتەی ئاشــتەوایی لەگــەڵ‬ ‫باشــوری کوردســتان دەســتپێکرد ڵکــو بەناوی پاراســتنی ئاسایشــی‬ ‫نەتەوەیــی تورکیــاوە و لــەدژی پارتــی کرێکارانــی کوردســتان لــە‬ ‫قواڵیــی خاکــی هەرێــم ئەنجامــی دەدا‪.‬‬

‫ســەرەتای دزەکردنــی ســەربازیی تورکیــا بــۆ نــاو خاکــی هەرێمــی‬ ‫کوردســتان لــە رێــگای ئــەو هێزانــەوە بــوون کــە لــە ناوچــەی‬ ‫ئارامــی سەرســنوری تورکیــا بەنــاوی هێزەکانــی چەکوشــی ئامــادە‬ ‫بــۆ پاراســتنی گەلــی کــورد و ناوچــەی ئــارام لــە الیــەن هێــزە‬ ‫فرەنەژادەکانــەوە‪ ،‬بەگوێــرەی بڕیــاری ‪٦٨٨‬ی رۆژی ‪٥‬ی ئاپرلــی‬ ‫‪ ١٩٩١‬ی ئەنجومەنــی ئاسایشــی نێودەوڵەتــی دروســتکران‪ .‬لــه‌‬ ‫مــاوه‌ی ئۆپه‌راســیۆنه‌كانی به‌دیهێنانــی خۆشــگوزه‌رانی لــه‌ كــۆی‬ ‫‪ 14568‬ســه‌ربازی نێوده‌وڵه‌تــی ‪ 9564‬ســه‌رباز ســه‌ربه‌ هێــزی‬ ‫ئه‌مه‌ریــكا بــوون‪ ،‬هه‌روه‌هــا لــ ‌ه هێــزی چه‌كوشــی ئامــاده‌ لــه‌‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫رێکەوتنــی سەربازییشــی لەخــۆ گرتبــوو‪.‬‬ ‫عێــراق و توركیــا ل ـ ‌ه ئه‌نق ـه‌ره‌ ل ـه‌ ســاڵی ‪ ١٩٨٢‬دا رێكه‌وتنێكیــان‬ ‫مۆركــرد ب ـه‌ نــاوی راوه‌دوونانــی گ ـه‌رم (املطــاردة الســاخنة‌) ك ـه‌‬ ‫تێیــدا هاتــووه‌‪:‬‬

‫لــە پەیوەندیــەکان‪ .‬راپه‌ڕیــن بــۆ یه‌كه‌مجــار لـه‌ مێــژوودا شۆڕشــی‬ ‫كــوردی لــه‌ شــاخه‌كان هێنایــه‌ خــوار‪ ،‬كــورد وه‌ك قه‌واره‌یه‌كــی‬ ‫نیمچــه‌ ســه‌ربه‌خۆ لــ ‌ه «كوردســتانی عێــراق»دا حوكمــی خــۆی‬ ‫گرتــه‌ ده‌ســتی خــۆی‪ ،‬بــه‌ هــاوكاری ناراســته‌وخۆی ئه‌مه‌ریــكا و‬ ‫خۆرئــاوا ل ـه‌ رێــگای پێكهێنانــی ناوچ ـه‌ی ( دژه‌ فڕیــن – ‪No Flay‬‬ ‫‪ ) Zone‬و لــه‌ پــاش ئه‌نجامدانــی پرۆســه‌یه‌كی هه‌ڵبــژاردن‪،‬‬ ‫حكومه‌تــی هه‌رێمــی كوردســتان دامــه‌زرا‪.‬‬

‫‪28‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫کریبــی لــە زاخــۆ گەورەتریــن ســەربازگه‌ی ســوپای تورکیــان لــە‬ ‫باشــوری کوردســتان‪ .‬هەرچەنــدە پەرلەمانــی کوردســتان لــە ســاڵی‬ ‫‪ ٢٠٠٣‬بڕیــاری دەرکردنــی ئەوهێزانــەی ســوپای تورکیــای داوەو‬ ‫پەرلەمانــی عێراقیــش لــە رۆژی ‪١٥‬ی گەالوێــژی ‪ ٢٠٠٨‬داوای‬ ‫کــرد هەمــوو هێــزە ســەربازیەکانی ســوپای تورکیــا لــە هەرێمــی‬ ‫کوردســتان بچنــە دەرەوە‪ ،‬بــەاڵم هەتــا ئێســتا تورکیــا هیــچ کام‬ ‫لــەم بڕیارانــەی جێبەجــێ نەکــردووەو بەردەوامــە لــە پێشــێلکردنی‬ ‫ســەروەری خاکــی هەرێمــی کوردســتان و عێــراق‪.‬‬

‫كــۆی ‪ 1912‬ســه‌رباز ‪ 1416‬ســه‌ربازی ئه‌مه‌ریكــی هه‌بــوون‬ ‫بەشــێکی بەرچــاوی ئــەو هێزانــەش لــە ســوپای تورکیــا پێکهاتبوون‪.‬‬ ‫تۆخبوونــەوەی شــەڕی ناوخــۆ لەالیــەک و گرێدانــی پەیوەنــدی‬ ‫ئەمنــی لەگــەڵ تورکیــا هۆکارێکــی راســتەوخۆ بــوون بــۆ زیــاد‬ ‫بوونــی دەســەاڵتی تورکیــا و هێــزە چەکدارەکانــی لــە باشــوری‬ ‫کوردســتان‪ .‬لــە ‪٣١‬ی ئابــی ‪ ١٩٩٦‬جەنگــی ناوخــۆی باشــوری‬ ‫کوردســتان قۆناغێکــی مەترســیداری بــڕی‪ .‬هێزەکانــی رژێمــی‬ ‫بەعســی ئــەوکات بەهــاوکاری پارتــی دیموکراتــی کوردســتان‬ ‫هێرشــیان کــردە ســەر شــاری هەولێــر و لــە چنگــی یەکێتــی‬ ‫پەیوەندیەکانی تورکیا و هەرێمی کوردستان‬ ‫نیشــتیامنی کوردســتانیان دەریانهێنــا‪ .‬ناوچەکــە بــوو بــە گۆڕەپانــی • ‬ ‫جەنگێکــی خوێنــاوی‪ .‬لەمالشــەوە هێزەکانــی تورکیــا زیاتــر لــە‬ ‫قواڵیــی کوردســتان خۆیــان چەســپاند‪ .‬ئــەم هێزانــە رۆژ لــە دوای بەشی دووەم ‪:‬‬ ‫رۆژ ژمــارەو ســەربازگاکانیان لــە زیــاد بوونــدا بــوون‪ .‬بەگوێــرەی پەیوەندیەکان لەسەردەمی ئه‌كه‌پ ‌ه و ئەردۆغان‪..............‬‬ ‫هەنــدێ ئامــار لــە ئێســتادا ‪ ٣٢٣٥‬ســەربازی تــورک لــە باشــوری‬ ‫کوردســتان بوونیــان هەیــە‪ .‬ئــەم ســەربازانە دابــەش کراون بەســەر‬ ‫‪ ١٣‬ســەربازگه‌ی جیــاواز کــە هــەر هەموویــان لەناوچەکانــی‬ ‫ژێــر دەســەاڵتی پارتــی دیموکراتــی کوردســتانن‪ .‬ســەربازگه‌ی‬ ‫کانــی ماســی لــە زاخــۆ‪ ،‬ســەربازگه‌ی بامەڕنــی‪ ،‬ســەربازگه‌ی‬

‫‪29‬‬

‫ئازادیا تاکی گره‌نتى یا چڤاکه‌کێ ئازاده‬

‫ل وێ روژا مــروڤ لسـه‌ر رویــێ ڤــێ ئاخــێ هاتیـ ‌ه دیــن‪ ،‬دکێشــمه‌کێش‬ ‫و دهه‌ڤڕکیێــن به‌رده‌وامدابوویــه‌ لگــه‌ل رسوشــت و ده‌ورو به‌رێــن‬ ‫خــۆ‪ ،‬ئه‌گــه‌ر هه‌ڤرکــی ئارمــاچ و ســونه‌تا مانه‌ڤه‌یــێ بیــت دژیانێــدا‪،‬‬ ‫ده‌بیــت ب پرســین کیــژان رێــک بژاره‌بکه‌یــن دێ یابکێمــر ئازاربیــت‪،‬‬ ‫مــروڤ درویربویبوونــه‌کا خۆیناویــا به‌رده‌وامدابیــت لگــه‌ل هــه‌ڤ‬ ‫نــه‌ژادێ خــۆ ب ئارمانچــا ده‌ســت بســه‌رداگرتن و ملکه‌چبوونــا‬ ‫رسوشــتی و تێکدانــا هه‌فکێشــه‌یێن وێ‪ ،‬یــان ژی هه‌ڤڕکیــه‌ک ب‬ ‫ئارمانچــا بده‌ســتڤه‌ئینانا هه‌فســه‌نگیێ و ڤه‌ژاندنــا سیســته‌مێ‬ ‫ژینگه‌هــی‪ ،‬هه‌لبــه‌ت ڤــان هــه‌ردو بژارده‌یــان ژی خاندنگــه‌ه و‬ ‫بیردوزێــن تایب ـه‌ت بخۆڤ ـ ‌ه هه‌ن ـه‌‪ ،‬دوێ تێگه‌هشــتنێ دا ئ ـه‌وا ئاڤاکرنــا‬ ‫تاکه‌کــێ ئــازاد گره‌نتیــا چڤاک ـه‌ک ســاخله‌م و ئــازاد به‌ره ـه‌م دئینیــت‬ ‫و هه‌رده‌مــا تــاک و چڤــاک وه‌ک هه‌ڤالجه‌مکه‌کــی نه‌هاتنــه‌ ژێــک‬ ‫جوداکــرن و کار ژبــۆ متامکه‌رێــن ئێکــن بێته‌کــرن و لســه‌ر بنیاتــێ‬ ‫په‌وه‌رده‌کرنــا تاکه‌کــێ ئــازاد بواته‌یــا وێیــا ســاخله‌م کــ ‌ه رێــزێ ل‬ ‫ئازادیــی و تایبه‌مته‌ندیێــن دیــر بگریــت‪ ،‬هنگــی هــه‌م کۆمێــن وان‬ ‫تــاکان دێ چڤاکه‌کــێ وه‌کهـه‌ڤ به‌رهـه‌م ئینیــت‪ ،‬هـه‌م ژی سیســتمه‌ک‬ ‫تێت ـه‌ دروســتکرن کــۆ پیروزیێــن مروڤــی تێــدا بێن ـه‌ پاراســن و تاکێــن‬ ‫دوی سیســته‌میدا وه‌ک هــه‌ڤ بژیــن‪ ،‬هه‌ڤرکــی و خاندنــا دروســتا‬ ‫ئازادیــان ل ڤیــره‌ ده‌ســت پــێ دک ـه‌ت و گرنگیــا ڤــێ مــژارێ ژی دڤــێ‬ ‫ئێکــێ دایــه‌‪ ،‬گه‌لــه‌ک فه‌لســه‌فه‌ و رامانێــن ئازادیــێ ببه‌رقرابــوون و‬ ‫بده‌ســتڤه‌ئینانا قه‌واره‌یه‌کــی دیاریکــری و دامه‌زراندنــا ده‌وڵه‌تــێ‬ ‫ده‌ســت نیشــان دک ـه‌ن‪ ،‬ژوانــا ئه‌فالتــوون و هێــگل تێزێــن خــۆ لس ـه‌ر‬ ‫ڤــی بنیاتــی ئاڤاکرینــه‌‪ ،‬و ئازادیــا مرۆڤــی ب ئه‌رکانڤــه‌ گــرێ دده‌ن و‬ ‫ئ ـه‌رک ژی دده‌وله‌تێــدا تێنه‌ده‌ســت نیشــانکرن‪ ،‬ئانکــۆ تــاک گرێدایــی‬ ‫ده‌وڵه‌تی ـه‌ و ده‌وڵ ـه‌ت ب ـه‌ری ئ ـه‌رک و مافێــن تاکــی تێــن‪ ،‬ئه‌فالتــوون‬ ‫دبه‌رهه‌مــێ کۆمــاردا دتێــزه‌کا تایبه‌تــدا لســه‌ر وه‌کهه‌ڤیــێ دناڤبــه‌را‬ ‫ئه‌خــاق و سیاســه‌تێدا بڤــی ره‌نگــی دپرســیت‪ ،‬ئــه‌و کیشــک تاکــه‌‬ ‫تێتـ ‌ه هژمارتــن بتاکــێ چــاک؟ و ئـه‌و چ رێکێــن کــۆ مــروڤ بگه‌هیتــێ؟‪.‬‬ ‫هه‌چکــۆ ئــه‌ف جــوره‌ پرســێن هه‌نــێ دبیاڤــێ فه‌لســه‌فا ئه‌خالقیــدا‬ ‫تێنه‌کــرن و په‌یوه‌نــدی بــچ بابه‌تێــن دیرتڤــه‌ نینــن‪ ،‬ئه‌مــا تاکــێ چــاک‬ ‫بدیتنــا یونانیــان ده‌بیــت ئه‌نــدام بیــت دده‌وڵه‌تێــدا‪ ،‬و نائێتـه‌ هژمارتــن‬ ‫ب که‌ســێ چــاک ئه‌گــه‌ر تێــدا ئه‌نــدام نه‌بیــت‪ ،‬و ل ڤێــره‌دا پڕســه‌کا‬

‫دن ژ پڕســا ئێکــێ دروســت دبیــت‪ ،‬ئــه‌ى ده‌وڵه‌تــا چــاک کێشــکه‌؟ و‬ ‫رێکێــن هنگافتنــا وێ کیشــکن؟ و بڤــی ره‌نگــی فه‌لســه‌فا ئه‌خالقــی‬ ‫بلنــد دبیــت و دچیت ـه‌ دبیاڤــێ زانســتێن سیاســیدا‪ ،‬و ده‌وڵ ـه‌ت بدیتنــا‬ ‫ئه‌فالتوونــی منۆنه‌یــه‌کا مه‌زنکریــا تاکــى یــه‌ و دوێ باوه‌رێدایــه‌ هــه‌ر‬ ‫ده‌مــێ سیســته‌مێ حوکمرانیــێ تێکچــو‪ ،‬ده‌بیــت کار ژبــۆ چێکرنــا‬ ‫ئه‌خالقــی بیتــه‌ کــرن‪ ،‬وه‌ســا بــو دچیــت ئه‌خــاق گه‌لــه‌ک کۆیرتــره‌‬ ‫کــۆ تنــێ کارێــن چــاک بیــت‪ ،‬و ده‌وڵــه‌ت دڤــی بیاڤیــدا وێنه‌یه‌کــێ‬ ‫مه‌زنکریــه‌ و ئه‌ڤه‌یــه‌ یــا ئه‌فالتــوون پالدایــی ژبــۆ رشوڤه‌کرنــا‬ ‫بابه‌تێــن وه‌کهه‌ڤیــێ دده‌وڵه‌تێــدا و تێــدا روناهیــێ بێخیتــ ‌ه ســه‌ر‬ ‫وه‌هکه‌ڤیــا تــاکان‪ ،‬ل ڤێــره‌ تێبینــى تێته‌کــرن ئه‌خــاق گرێدایــی‬ ‫ره‌فتارێــن تاکــى نــ ‌ه و سیاســه‌ت تایبه‌مته‌نــده‌ ب ره‌فتارێــن کۆمێڤــه‌‪،‬‬ ‫و لگــه‌ل ڤــێ ئێکێــدا ژی دێ بینیــن ئه‌فالتــوون هــه‌ردوکان دئێــک‬ ‫په‌یڤــدا کــۆم دک ـه‌ت ئ ـه‌وژی وه‌کهه‌ڤــی ی ـه‌« العدال ـ ‌ه «‪ ،‬یاکــۆ ئه‌گ ـه‌ر‬ ‫د یائێکێــدا هات ـه‌ ده‌ســته‌به‌رکرن ئه‌ڤ ـ ‌ه تاکه‌کــێ چــاک هات ـ ‌ه به‌ره ـه‌م‬ ‫ئینــان ودێ دیادوێــدا ژی ده‌وڵه‌تــا منۆنه‌یــی ئێتــ ‌ه پێــک ئینــان‪ ،‬هــه‌ر‬ ‫نێزیکــێ ڤــێ تێگه‌هشــتنێ ژی بیرمه‌نــد و فه‌یله‌ســۆفێ ئه‌ملانــی‬ ‫جــورج فیلهــام فریدریــک هیــگل‪ ،‬دبێژیــت « ئازادیــا راســته‌قینه‌یا‬ ‫تاکــی تێنه‌بده‌ســتڤه‌ئینان دچارچووڤــێ پێگیریــا وی ب ئه‌رکانڤــه‌‬ ‫و «هیــگل وه‌ســا دبینیــت گــه‌ل ده‌وڵه‌تــا خــۆ بدامه‌زرینــن دابشــێن‬ ‫ئازادیــێ بهنگێڤــن‪ ،‬ژبه‌رکــۆ ئارمانچــا بنه‌ره‌تیــا وێ ده‌وڵه‌تــێ مــرۆڤ‬ ‫هه‌ســت بهه‌بــوون و به‌هایێــن خــۆ بک ـه‌ت‪ ،‬ئه‌گ ـه‌ر ئ ـه‌م ه ـه‌ر ئێــک ژ‬ ‫ئه‌فالتــوون و هیــگل بسه‌رکێشــێن بیــردوزا ده‌وڵـه‌ت بـه‌ری تاکــی تێــت‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ﻋﻪﻟﯽ ﺋﯚرهﻣﺎری‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫‪30‬‬ ‫یــان تــا ده‌وڵــه‌ت نه‌ئێتــه‌ دروســتکرن بیــر ل ئازادیێــن تــاکان دره‌وکا و پاشــان ئاڤاکرنــا سیســته‌مه‌ک ده‌موکراســیى‪ ،‬ب ئانکۆیـه‌کا دیــر ل وێ‬ ‫مه‌زنــه‌‪ ،‬ئه‌ڤــه‌ جــودا ژڤانــا هه‌لگرێــن بیــردوزا ئاڤاکرنــا تاکه‌کــێ جیهانــا دبێژنــێ روژهه‌التــا ناڤیــن ده‌وڵــه‌ت بــه‌ری په‌روه‌رده‌کــرن و‬ ‫ئــازاد و ده‌موکراســیى هێڤێنــی سیســته‌مه‌کێ ئــازاد و ده‌موکراتیکــه‌‪ ،‬پێگه‌هاندنــا تاکــی هاتیــه‪.‬‬ ‫«تومــاس هوبــز» فه‌یله‌ســۆفێ ئینگلیــزی ده‌ربــاره‌ی ئازادیــا تاکــى‬ ‫بڤــی ره‌نگــی شــڕوڤه‌دکه‌ت « ئازادیــا تاکــی یاجــودا نینــه‌ ژ ئازادیــا تومــاس هۆبــز فه‌یله‌ســۆفێ ئینگلیــزی ده‌ربــاره‌ی گرنگیــا ئازادیــا تاکــى‬ ‫وی چڤاکــێ تێــدا دژیــت و دئه‌جامــدا ژی نه‌یــا جودایــه‌ ژ تێگه‌هــێ بــۆ ئافراندنــا چڤاکه‌کــێ ســاخله‌م ئـه‌وژی بڤــی ره‌نگــی شــڕوڤه‌دکه‌ت «‬ ‫سیســتمێ سیاســی» کـه‌ واتـه‌ بڤــێ خاندنــێ بیــت ئازادیــا تاکــی بنیاتــێ ئازادیــا تاکــی یاجــودا نینـه‌ ژ ئازادیــا وی چڤاکــێ تێدا دژیــت و دئه‌جامدا‬ ‫ئاڤاکرنــا سیســتمه‌ک ده‌موکراتیکــ ‌ه تێــدا هه‌مــی تــاک بهه‌ســتکرن ب ژی نه‌یــا جودایــه‌ ژ تێگه‌هــێ سیســتمێ سیاســی « کــه‌ واتــه‌ بڤــێ‬ ‫ئــه‌رک و مافێــن خــۆ بکــه‌ن‪ ،‬بره‌نگه‌کــێ ژیــان تێــدا وه‌ک هه‌ڤبیــت خا ند نــێ بیــت ئازادیــا تاکــی بنیاتــێ ئاڤاکرنــا سیســتمه‌ک ده‌موکراتیکه‌‬ ‫تێــدا هه‌مــی تــاک بهه‌ســتکرن ب ئــه‌رک و مافــان خــۆ‪،‬‬ ‫و بێــی ده‌ســت درێژیــێ ل یــێ به‌رامبــه‌ر بکــه‌ت‪ ،‬ئه‌مــا ب پشــت‬ ‫لس ـه‌ر بنیاتــێ ئازادیــا منــێ تــاک پشــکه‌کا نه‌ڤه‌قه‌تیای ـه‌‬ ‫راســتیڤه‌ ئه‌گــه‌ر ل سه‌دســالێن مــه‌ ده‌ربازکریــن بتایبــه‌ت ل‬ ‫ژ ئازادیــا ته‌یــێ تــاک‪ ،‬ئانکــۆ ڕامانــا دروســتا ئازادیــێ‬ ‫روژهه‌التــا ناڤیــن ک ـ ‌ه کار هنــد لس ـه‌ر په‌روه‌ردکــرن‬ ‫خــۆ دوێ چه‌ندێــدا دبینیــت کــه‌ چــه‌وا حه‌زێــن‬ ‫و ئاڤاکرنــا تاکــى نه‌هاتیه‌کــرن بشــێواز و‬ ‫مروڤــی دبــێ ســنورن ژبــۆ بده‌ســتڤه‌ئینانا‬ ‫فه‌لســه‌فا دروســتا ئازادیــێ‪،‬‬ ‫خاســته‌کێن تێربوونــێ و ئازادیــێ‪ ،‬ئاه ـه‌ر بــوی‬ ‫ده‌رئه‌جــام ئــه‌ڤ ده‌ڤــه‌ره‌‬ ‫ره‌نگــی ژی ده‌بیــت زێده‌گاڤیــان لســه‌ر‬ ‫دڤــان سه‌دســاالندا دشــه‌رنیخ و‬ ‫خاســت و حـه‌زو ئازادیێــن یــێ به‌رامبـه‌ردا‬ ‫هه‌ڤرکیێــن خوینــاوی و پــر ئــازاردا‬ ‫ژی نه‌ئێنه‌کــرن‪ ،‬به‌لکــو بــزاڤ ژبــۆ‬ ‫ده‌ربازبوویــه‪.‬‬ ‫ده‌لیڤ ـه‌ ره‌خســاندن بــۆ یــێ به‌رامب ـه‌ر‬ ‫بێــی گوهــدان ب جوداهیێــن پیســتی‬ ‫ئێــک ژ وان ئه‌گه‌رێــن ســه‌ره‌کیێن‬ ‫و ره‌گــه‌زى و ئه‌تنیکــی و دینــی‪،‬‬ ‫شۆره‌شــێن ڤــێ دوماهیــێ ل وه‌التێــن‬ ‫دوی ده‌میــدا هه‌مــی تــاک‬ ‫عه‌ره‌بــی بناڤــێ بوهــارا عه‌ره‌بــی‬ ‫بجوداهیێــن خۆڤ ـه‌ دنــاف ئێــک‬ ‫ســه‌رهلداین‪ ،‬ڤاالبوونــا وان وه‌التــان بوویــه‌ ژ‬ ‫چڤــاک و سیســته‌مدا که‌هــی دبــن‬ ‫ئازادیێــن تــاکان و ئازادیێــن ده‌ربرینــێ‪ ،‬راپوورتــا‬ ‫و دبنــه‌ ئێــک گــروپ و ئێــک تیــم ژبــۆ ئاڤاکرنــا‬ ‫گه‌شــه‌پێدانا مرۆڤــی یاعه‌ره‌بــی ل ســاال ‪ 2004‬ێ‬ ‫وه‌التــی و ده‌وڵــه‌ت دبیتــه‌ ده‌وڵه‌تــا هه‌میــان‪.‬‬ ‫ئ ـه‌وا ل ده‌ســپێکێن ‪ 2005‬ژالیــێ نه‌ته‌وێــن ئێکگرتیڤ ـه‌‬ ‫ل ژێــر ناڤــێ « بــه‌رف ئازادیــێ ل وه‌التێــن عه‌ره‌بــی‬ ‫« هاتیــه‌ به‌الڤه‌کــرن‪ ،‬لســه‌ر هنــده‌ک راســتیێن دلگران جــون ســتیوارت مــل بیرمه‌نــد و فه‌یله‌ســوفێ ئینگلیــزی یــێ ب بیــردوزا‬ ‫راوه‌ســتایه‌‪ ،‬ده‌مــا دیاردکـه‌ت کــۆ جیهانــا عه‌ره‌بــی دبیاڤێــن زه‌بکــرن و خــۆ دپه‌رتــوکا خۆیــا ‪ on liberty‬ئـه‌و بیــردوزا دڤــێ تێــزا گوتنــا خۆیــا‬ ‫نه‌بوونــا ئازادیــان و زورداریــا ده‌ســته‌التێن سیاســی دپاشــکه‌فتیرتین به‌ربالڤــدا کــۆم دکــه‌ت ده‌مــا دبێژیــت « هــه‌ر تشــته‌ک رێگریــێ ل‬ ‫منونه‌یێــن ڤــێ ســه‌رده‌میدایه‌ و ب شــێوازێن سیســته‌مێن ســتالینی هه‌ڤڕکیــا ئــازاد بگریــت ئـه‌و شـه‌ره‌کێ رهایـه‌ ل دژی ئازادیــێ‪ ،‬و هـه‌ر‬ ‫بنــاڤ دکــه‌ت‪ ،‬و هــه‌ر دڤــێ راپوورتێــدا دیاردکــه‌ت ئه‌ڤه‌یــ ‌ه یــا تشــته‌ک ژبــۆ ئازادکرنــا وێ بــێ بێتـه‌ کــرن خۆشــیێن وێ یێن بێ ســنورن‬ ‫روژهه‌التــا پاشــکه‌فتی و روژئاڤایــا پێشــکه‌فتی ژێــک جودادکــه‌ت و «‪ ،‬ژالیــێ خۆڤـه‌ بیرمه‌نــدێ لیربالــی « فریدریــک ئوچوســت فــون الیــک‬ ‫دبێژیــت زورداریــی ســیامیه‌کێ به‌رچاڤــێ شارســتانیه‌تا روژهه‌التــه‌ و « پێناســه‌یه‌کا گه‌لــه‌ک بســانه‌هى دده‌تــه‌ ئازادیــا مروڤــی و ئــازادی‬ ‫ئازادیــی ژی ســیامیه‌کێ شارســتانیه‌تا روژئاڤایــا ڤــێ س ـه‌رده‌می ی ـه‌ و لنــک وی ئــه‌وه‌ « مــروڤ نه‌یــی نه‌چاربیــت ژبــۆ ملکه‌چبوونــا یێــن‬ ‫شوره‌شــێن گه‌لێــن روژهه‌التــا ناڤیــن ژی هــه‌ر به‌رهه‌مــی زه‌بکرنــا دیــر « و دڤــی بیاڤیــدا رامانێــن ئازادیــێ دســێ وێنه‌یانــدا به‌رچــاڤ‬ ‫ئازادیێــن مرۆڤــی ن ـه‌ و نه‌بوونــا ئازادیێــن راده‌ربرینــی‪ ،‬ک ـه‌ ئه‌نجامــێ دکـه‌ت‪ ،‬ئازادیــا مرۆڤــی درامانـه‌کا خــۆدا پشــکداریا وی یـه‌ دبژاره‌کرنــا‬ ‫نه‌بوونــا پالنێــن پێشــوه‌ختێن په‌یوه‌ندیــدار ب چێکرنــا تاکه‌کــێ چــاک ده‌ســته‌التێدا ود دانانــا یاســایێن ته‌رشیعــی و پشــکداریکرن دچاالکیێــن‬

‫‪31‬‬

‫ل دوماهیــێ ژی دیــد و بوچوونێــن بیرمه‌نــدو فه‌یه‌له‌ســۆفێ کــورد‬ ‫عه‌بدوالئوجــه‌الن کــ ‌ه دسه‌دســالیا هــزارا ســێ یێــدا ب زه‌اللرتیــن و‬ ‫نرخرتیــن بیــردوز تێنـه‌ هژمارتــن‪ ،‬د بیاڤێــن ئازادیــی یــا تاکــی و گرنگیــا‬ ‫ئاڤاکــرن و په‌روه‌رده‌کرنــا تاکه‌کــێ ســاخله‌م دتێگه‌هشــتنه‌کا ســاخله‌ما‬ ‫ئازدیانــدا تێن ـه‌ هژمارتــن‪ ،‬و ه ـه‌ر وه‌ختــی م ـ ‌ه شــیا وی تاکــێ ئــازادو‬ ‫ده‌موکراســی ئاڤــا بکه‌یــن هنگــى ئــه‌م دکاریــن چڤاکه‌کــێ ئــازاد‬ ‫و ده‌موکراســی به‌رهــه‌م بینینــن و هه‌روه‌ختــی ئــه‌ڤ هه‌ردوکــه‌‬ ‫هاتنــه‌ پێکئینــان سیســته‌مێ سیاســی دبیتــه‌ مــاال هه‌مــی پێکهاتــان‬ ‫وهنگــی جوداهییــن نه‌ته‌وه‌یــی ودینــی و مه‌زهه‌بــی و بیســتی‬ ‫هه‌بوونــا خــۆ ژده‌ســت دده‌ن ب واته‌یێــن خــۆ زالکرنــێ و هه‌مــی‬ ‫تــاک و پێکهاتــه‌ دکۆنفیرالیه‌تێــن خۆســه‌رو ده‌موکراتیــک بهه‌مــی‬ ‫رامانیــن مــاف و ئــه‌رک و ئازادیــان وه‌کهــه‌ڤ دژیــن‪ ،‬و دڤــێ مــژارا‬ ‫فه‌لســه‌فیدا و بتایبــه‌ت لســه‌ر ئازادیــان‪ ،‬ئوجــه‌الن دپشــکا ســێ یێــدا‬ ‫د به‌رهه‌مــێ « مانیفســتویا شارســتانیه‌تا دیموکراســی‪ ،‬سۆســیولوچیا‬ ‫ئــازادی «یــێ ل دور په‌یوه‌دیێــن دناڤبــه‌را ئازادیــێ و ده‌موکراســیێ‬ ‫دا ب په‌یوه‌ندیــه‌کا ئالــوزو مــژاره‌ک ئاســێ دنێریــت ده‌مــا دبێژیــت‬ ‫« کێشــک ژڤــان مــژارا ژ ده‌هــا یــادی بووی ـه‌ « و ئ ـه‌ڤ مــژاره‌ ی ـه‌ یــا‬ ‫گه‌نگه‌شــه‌یێن بــه‌رده‌وام لســه‌ر تێنه‌کــرن‪ ،‬و ئه‌مــا دشــیانێن مه‌دایــه‌‬ ‫دیاربکه‌یــن و گه‌لــه‌ک بســانه‌هی‪ ،‬ئــه‌ف هه‌ردومــژاره‌ ئێکــو دو متــام‬ ‫دک ـه‌ن دچارچوڤــێ وێ په‌یوه‌ندیــا بهێــزا دناڤب ـه‌را وانــدا ه ـه‌ى‪ ،‬بــوێ‬ ‫چه‌نــدا ئــه‌م هــزرێ دپه‌یوه‌ندیــا دناڤبــه‌را سیاســه‌تا چڤاکــی لگــه‌ل‬ ‫ئازادیێــدا هــه‌ی‪ ،‬ئاهۆســا دشــیانێت مه‌دایــه‌ گرێدانه‌کــێ دناڤبــه‌را‬ ‫ئازادیــێ و دیموکراســیه‌تێدا ژی دروســت بکه‌یــن‪ ،‬و سیاســه‌تا‬ ‫ده‌موکراتیــک ئالیــێ پــر زه‌اللــه‌ دسیاســه‌تا چڤاکیــدا‪ ،‬دئه‌نجامــدا‬ ‫نهــۆ ئــه‌م دکاریــن پێناســه‌یا سیاســه‌تا ده‌موکراتیــک بکه‌یــن کــو ئــه‌و‬ ‫هونــه‌رێ رزگاریــا راســته‌قینه‌یه‌‪ ،‬کــه‌ واتــ ‌ه سیاســه‌تا ده‌موکراتیــک و‬ ‫بکارئینانــا وێیــا ســاخله‌م خاندنگه‌هــا راســته‌قینه‌یا فێربوونــا ئازادیــێ و‬ ‫بکارئینانــا به‌هــاو نرخێــن وێیـه‌ و هـه‌ر وه‌ختــێ بسیاسـه‌تکرنا چڤاکــی‬ ‫لس ـه‌ر بنیاتــێ ڤــێ خاندنگه‌هــێ هات ـه‌ پێگه‌هانــدن هنگــێ ئ ـه‌و چڤــاک‬

‫ده‌مارگیــر‪ ،‬هنگــی چڤاکه‌کــێ ده‌موکراتیــک و ملله‌ت ـه‌ک ده‌موکراتیــک‬ ‫تێت ـ ‌ه به‌ره ـه‌م ئینــان و تــاک و چڤاکێــن ده‌موکراتیــک بێــی جوداهیێــن‬ ‫هه‌یــی‪ ،‬گره‌نتیه‌کــێ بســامه‌تێ ئاڤاکرنــا سیســته‌مه‌کێ ده‌موکراســی‬ ‫یــێ بخــۆ برێڤه‌برنــێ تێتـه‌ دروســتکرن‪ ،‬و هه‌مــی جورێــن ده‌مارگیریــێ‬ ‫و جوداهیێــن نه‌ته‌وه‌وه‌یــی و دینــی و ئه‌وێــن دیــر دڤــی سیســته‌مێ‬ ‫ده‌موکراتیکــدا ڤــاال ده‌ردکه‌ڤــن و هــه‌ر تاکــه‌ک دگه‌هیتــه‌ ئازادیــی و‬ ‫مافێــن خــۆ‪ ،‬لــه‌وان ژی ئــه‌و جــوره‌ سیســته‌مێن ل کانتونێــن روژئاڤــا‬ ‫تێتــه‌ جــێ به‌جێکــرن‪ ،‬بدیتنــا مــه‌ ئــه‌ف چــور ‌ه سیســته‌مه‌ به‌رهه‌مــێ‬ ‫ڤــێ خاندگه‌هــێ یــه‌ بهۆیرکاتــی لســه‌ر ئاخــا روژئاڤــا تێتــ ‌ه جــێ‬ ‫به‌جێکــرن‪ ،‬بوویــ ‌ه جهــێ ســه‌رنجا روژئاڤــا بــه‌ری روژهــه‌الت و دێ‬ ‫ده‌ســت پێکـه‌ک بیــت ژی ئـه‌و پڕوژه‌یــی ل روژئاڤــا جهــێ خــۆ دکـه‌ت‬ ‫ببیت ـ ‌ه پڕوژه‌ی ـه‌ک پانتاییــا هه‌مــی روژه ـه‌الت بخۆڤه‌بگریــت و جهــێ‬ ‫هه‌مــی پڕوژه‌یێــن دیــر بگریــت کــۆ دسه‌دســالین بۆریــدا نه‌شــایی‬ ‫گه‌لێــن روژهه‌التــا ناڤیــن ب ئارامــی لگــه‌ل ئێــک بژیــن‪.‬‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫کارگێریــدا «ئازادیــا سیاســی «‪ ،‬وئــازادی دوێنه‌یه‌کــێ دیــردا ئــه‌و‬ ‫پانتایــى ی ـه‌ یاتێــدا دشــیاندابیت مــرۆڤ بگه‌هیت ـه‌ ئه‌نجامدانــا کاره‌کــێ‬ ‫دیاریکــری ب پالدانــا ئیــراده‌کا خۆس ـه‌ر ن ـه‌ک ب بانــدوره‌کا هه‌وارکــی‬ ‫یــان ژی ب ئه‌گـه‌را هنــده‌ک کاودانێــن ده‌مکــی یێــن دیاریکــری « ئازادیا‬ ‫نافخــۆ «‪ ،‬و ئازادیــا تاکــی دوێنه‌یــێ ســێ یێــدا لنــک فــون الیــک ئ ـه‌وه‌‬ ‫چه‌ندایه‌تیــا شــیانێن تاکــی بــۆ تێرکرنــا حه‌زێــن خــوه‌ یــان ژی ئــه‌و‬ ‫پانتایــى یـه‌ یــا تێــدا مــرۆڤ دکاریــت چاالکیێــن بژاره‌کرنــا ئه‌نرتناتیڤێــن‬ ‫به‌رچاڤکــری بک ـه‌ت «ئــازادی وه‌ک شــیان «‪.‬‬

‫ژی رزگار دبیــت‪ ،‬لــه‌وان ب پێــی فه‌لســه‌فا خاندنگه‌هــا ئوجه‌النــد‪،‬‬ ‫چاره‌ســه‌رکرنا پرســێن ئالوزێــن سه‌دســالێن بوریــدا ل روژهه‌التــا‬ ‫ناڤیــن هاتینــه‌ دروســتکرن ل جهــێ رێکێــن چاره‌ســه‌رکرنێ بــو بێنــه‌‬ ‫دیــن پــر ئالوزبووینــه‌‪ ،‬و ئالوزێــن روژ هه‌التــا ناڤیــن و مانه‌ڤه‌یــا‬ ‫پرســا گه‌لــێ کوردســتانێ بــێ چاره‌ســه‌رکرن‪ ،‬یــان هه‌مــی ئــه‌و‬ ‫شوره‌شــێن هاتینــه‌ برێڤه‌بــرن خاندنگه‌هــه‌کا تــازه‌و تایبــه‌ت بخۆڤــه‌‬ ‫نه‌بویــ ‌ه و ته‌ڤگه‌رێــن رزگاریــا گه‌لــێ مــه‌ژی نه‌شــیایه‌ خــۆ دقه‌یــد‬ ‫و به‌ندێــن شــێوازێن کالســیک رزگاربکــه‌ت‪ ،‬رزگاریــا شوره‌شــه‌کا‬ ‫چه‌کــداری لســه‌ر بنیاتــێ چه‌وســاندنا پێکهاته‌یه‌کــێ دیــر نه‌شــێت‬ ‫خــۆ بســه‌پینیت و سیســته‌مه‌کێ سیاســی ئاڤابکــه‌ت‪ ،‬لــه‌وان ژی‬ ‫ئه‌گــه‌ر ئــه‌م دقــه‌ت بده‌یــن بتایبــه‌ت دپڕوژه‌یــێ نه‌خشــه‌ رێــکا‬ ‫ئوجه‌النــد دنــه‌وروزا ‪ 2013‬دا هاتیــه‌ به‌الڤه‌کــرن‪ ،‬گه‌لــه‌ک بهۆیرکاتــی‬ ‫و بزه‌اللــی نێرینێــن خــۆ لســه‌ر چه‌وانیــا ئاڤاکرنــا سیســته‌مه‌کێ‬ ‫ده‌موکراتیــک به‌رچــاڤ دکــه‌ت‪ ،‬بێــی وی سیســته‌می بدایکبوونــا‬ ‫ده‌وڵه‌تێڤــه‌ گــرێ بــده‌ت‪ ،‬بنیاتــێ وێ یــا گرێدایــی ئاڤاکرنــا تاکه‌کــێ‬ ‫ئــازاد و ده‌موکراتیکــه‌ و هــه‌ر ده‌مــێ تــاک لســه‌ر نرخێــن فه‌لســه‌فا‬ ‫ئازادیــا ده‌موکراتیــک هاتــه‌ ئاڤاکــرن‪ ،‬دویــر ژ هزرێــن ته‌ســک و‬

‫‪32‬‬ ‫کاریگەرییە نێگەتیڤیه‌كانی حزبی کوردی‬ ‫ڕەنــگ و بیرکردنــەوە جیــاوازەکان‪ .‬زۆر ئــەو گوتارانــە دەبیســرێن؛‬ ‫کابــرای دینــدار تــا بــە ڕەتکردنــەوەی کەســانی «بێدیــن» (نــەک بــێ دیــن)‬ ‫ڕادەگا‪ ،‬لــەزۆر بــاردا هێرشــی نــاڕەوا دەکاتــە ســەر کەســایەتی و ســنووری‬ ‫د‪.‬زﻣﻨﺎﮐﯚ ﺧەﴎۆ ﻋەﻟﯽ‬ ‫کەســییەکانیان‪ .‬لــە بەرانبەریشــدا‪ ،‬کەســانی «بێبــاوەڕ بــە دیــن» (بێدیــن)‪،‬‬ ‫هەموویــان نــا‪ ،‬بــەاڵم زۆربەیــان‪ ،‬نــەک هــەر بابــای دینــدار و نوێژەکــەی‬ ‫ڕەت دەکەنــەوە‪ ،‬بگــرە هێــرش بــۆ ســەر پیرۆزییەکانــی دینەکەشــیان دەکــەن‪.‬‬ ‫لەســەر ئاســتی حزبەکانیــش هــەروا؛ بــەوەی‪ ،‬ئەندامانــی حزبــەکان هەمیشــە‬ ‫لــە مــاوەی چارێگــە ســەدەی ڕابــردووی ئیدارەکردنــی باشــووری کوردســتان لــە ڕەتکردنــەوەی بیرکردنــەوەی هەنگاوەکانــی حــزب و هەوادارنــی‬ ‫لەالیــەن حزبــی نادامەزراوەیــی کوردییــەوە‪ ،‬لــە زۆر ئاســتی جــودادا‪ ،‬حزبــی بەرانبــەردان‪.‬‬ ‫کــوردی کاریگەریــی نێگەتیــڤ و خراپــی لەســەر تــاک و کۆمەڵگــەی کوردیــدا‬ ‫هەبــووە‪ .‬هــەوڵ دەدەیــن بەگوێــرەی توانــا تیشــک بخەینــە ســەر ئــەو‬ ‫کاریگەرییانــە‪.‬‬ ‫ تاکەکی دژ‪:‬‬‫لەبەرئــەوەی سیاســەتی سیاســەتکردنی زۆربــەی حزبــەکان کارکردنــە لەســەر‬ ‫دەرخســتنی ناشــیرینییەکانی حزبــی بەرانبــەر‪ ،‬بــە مەبەســتی تێکشــاندن و‬ ‫دزێوکردنــی حزبــی بەرانبــەر‪ ،‬ئــەوا ئــەو بنەمایــە ڕۆچوویتــە نــاو ڕەفتــار و‬ ‫بیرکردنــەوەی ئەندامانــی حزبــەکان‪ .‬بەهــۆی ئه‌وانیشــەوە‪ ،‬کــە تەواجــودی‬ ‫دیاریــان لــە کۆمەڵگــەی کــوردی هەیــە و بەشــێکی کۆمەڵگــەن‪ ،‬بەشــەکی‬ ‫زۆری کۆمەڵگــەی کــوردی هەمــان ڕەفتــاری ناشــیرینیان لــێ بــەدی دەکــرێ‪.‬‬ ‫دیقــەت بــدەن‪ ،‬زۆربــەی تاکــی کــوردی ئامادەگییەکــی بەزەینــی بەردەوامــی‬ ‫تێدایــە‪ ،‬تــا دژی هەمــوو بنیــادەم و تشــتەکانی دەوروبــەری بــێ‪ .‬تاکــی‬ ‫کــوردی لــە ئاســتەک دایــە‪ ،‬توانــای بینینــی خاڵــی پۆزتیــڤ و جوانــی زۆر‬ ‫کــەم بــووە‪ .‬بەهــۆی ئــەوەوە‪ ،‬دژبــوون بەرانبــەر بــە دیــن‪ ،‬نەریــت‪ ،‬هونــەر‪،‬‬ ‫بیرکردنــەوەی ئەوانــی دی‪ ،‬ڕەنــگ ‪ ،‬هتــد دەبیــرێ‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫‪ -‬‬

‫ڕەتکردنەوە‪:‬‬

‫‪ -‬‬

‫درووستبوونی پەرچەکرداری ڕەتکردنەوە‪:‬‬

‫بەهــۆی ئــەوەوەش‪ ،‬پەرچەکــردار لــە ناخــی تاکــی هێــرش بــۆ کــراو چــێ‬ ‫دەبــی‪ .‬چــۆن؟ کاتێــک کەســەک هێرشــی دەکرێتــە ســەری‪ ،‬بەتایبەتــی‬ ‫هێرشــی توونــد و تێکشــکێنەر‪ ،‬ئــەوە وای لــێ دەکــەن‪ ،‬توندتــر دەســت بــە‬ ‫بنەمــای بیرکردنــەوە و پەیــڕەو و پڕۆگرامــی خــۆی بگــرێ‪ .‬ســەرنج بــدەن‪،‬‬ ‫لــە ملمالنێــی سیاســیی و فکــری و دینــی و کۆمەاڵیەتیــدا‪ ،‬تاکــەکان لەســەر‬ ‫هێلەکانــی خۆیــان ڕشــترتن‪ .‬بــە منونــە‪ ،‬کاتێــک کابــرای بێدیــن بــە زمانێکــی‬ ‫زبــر دەیــەوێ چەوتییەکــی دینــی نیشــانبدا‪ ،‬بــەاڵم ئــەو ڕوونکردنەوەیــە نــەک‬ ‫هــەر نابێتــە هــۆی دروســتکردنی ده‌رز لــە بیرکردنــەوەی کەســانی دینــدار‪،‬‬ ‫کــە گوتارەکــەی ئاراســتە کــراوە‪ ،‬بەڵکــو تۆخــری دەکاتــەوە لەســەر دینەکــەی‪.‬‬ ‫کــە بابــای پارتــی‪ ،‬یەکێتــی‪ ،‬گــۆڕان‪ ،‬ئیســامییەکانیش هێرشــی تونــد دەکەنــە‬ ‫ســەر سیاســەتی حزبــی بەرانبــەر‪ ،‬لەوێشــدا هەمــان شــت‪ .‬هێرشــەکە تەنهــا‬ ‫ئامانجــی تێکشــکاندن دەپێکــێ‪ ،‬نــەوەک ڕوونکردنــەوە و هۆشــیارکردنەوە‪.‬‬

‫لەوەیانــدا‪ ،‬حزبــی کــوردی وەکــوو گای یــەک ئاخــوڕ ‌ه قبوڵــی هاوبەشــیکردنی‬ ‫دەســەاڵت و ئیدارەکردنــی ئەوانــی دی نییــە‪ .‬ئــەدی ئــەوە نییــە‪ ،‬لــە‬ ‫بەڕێوەبــەری ژوورێکــی گچکــەی فەرمانەگەیکــڕا بگــرە‪ ،‬هەتــا دەگاتــە دانانــی‬ ‫وەزیــر و ســەرۆک ‪ -‬وەزیــران‪ ،‬لەســەر بنەمــای حزبــی دادەنرێــن‪ .‬یانــی‪ ،‬نــا‬ ‫لەبەرئــەوەی حــزب دەیــەوێ هەژموونــی خــۆی بەســەر یەکــە ئیدارییەکانــدا‬ ‫بســەپێنێ‪ ،‬ئــەوە ڕاســتە‪ ،‬بەڵکــو هاوتــا دەگــەڵ ئــەوەدا‪ ،‬پــر لەبەرئەوەیــە ‪ -‬توندوتیژیی کۆمەاڵیەتی‪:‬‬ ‫قبوڵــی نییــە‪ ،‬ئەوانــی دی تەواجــودی هاوبەشــی ئیدارەکردنیــان هەبــێ‪.‬‬ ‫هــەر لەبــەر هەندێشــە‪ ،‬هەمــان ڕەفتــار لــە کۆمەڵگــەی کــوردی‪ ،‬دەدیــرێ‪ .‬لەبــەر هەمــان هــۆکار و شــیکردنەوە‪ ،‬کاتێــک وروژانــدن و پەرچەکــردار‬ ‫چلــۆن؟ تاکــی کــوردی توانــای هەڵکردنــی نییــە‪ ،‬یــان زۆر کەمــە دەگــەڵ بــەردەوام بــوو‪ ،‬ئــەوا توندوتیــژی بەرهــەم دێ‪ .‬کــە ئەوەشــیان زۆر‬

‫‪33‬‬ ‫بەڕوونــی لــە کۆمەڵگــەی کــوردی پــەی پــێ دەبــردرێ‪ .‬توندوتیــژی لەســەر‬ ‫ئاســتی هێرشــکردنە ســەر هەوادارانــی یەکــر لــە کاتــی هەبوونــی کەمرتیــن‬ ‫بارگرژیــدا‪ ،‬تــا دەگاتــە ئاســتی هەبوونــی توندوتــژی لەنــاو یەکــە گچکەکانــی‬ ‫کۆمەڵگــە؛ لــە نێــوان هاوڕێیــان و ئەندامانــی خێــزان‪ ،‬بــۆ منونــە‪ .‬بــە ئاشــکرا‬ ‫ئــەوە لــە رەفتــاری زۆربــەی تاکــی کــوردی‪ ،‬بەتایبەتــی ئەوانــەی ســەر‬ ‫بــە «ئــەم حــزب» و «ئــەو حــزب» و بەرەیــەن‪ ،‬ئامادەگیــی هێرشــکردن و‬ ‫ئازاردانــی ئەوانــی دییــان هەیــە‪ .‬یانــی‪ ،‬ئەگــەر زەیــن بدەیــن‪ ،‬دەبینیــن تاکــی‬ ‫کــوردی تاکێکــی شــەڕاوی و شــەڕکەر و هێرشــکەرە‪ ،‬بــۆ ســەر دوژمــن نــا‪،‬‬ ‫بەڵکــو بــۆ ســەر هاوزمــان و هاوشــار و هاونەتــەوەی‪ ،‬کــە ســەر بــە الیەنەکــی‬ ‫دییــە‪ .‬کــە ئــەوەش دەرخــەری کەســایەتییەکی توندوتیــژە لەنــاو هەنــاوی تــاک‬ ‫و کۆمەڵگــەی کــوردی‪ ،‬کــە ســەرچاوەیه‌کی پــەروەردەی سیاســیی حزبەکانــە‪.‬‬ ‫‪ -‬‬

‫و خراپبەکارهێنانــی پۆســتەکی بــگا‪ ،‬درێخــی نــاکا‪ .‬دەمــەوێ بڵێــم‪ ،‬گەندەڵــی‬ ‫لــە باشــووری کوردســتان لــە ئاســتی بەرپــرس و وەزیــر و گزیــر دەرچــووە‪،‬‬ ‫بەشــێوەیەک شــۆڕبوویتەوە‪ ،‬بەشــی هــەرە زۆری‪ ،‬نێزیکــی ڕەهــای گشــتی‪،‬‬ ‫کۆمەڵگــەی گرتیتــەوە‪.‬‬ ‫لەبــەر ئــەوە‪ ،‬کــە باســی چاکســازی ئیــداری و سیاســی دەکــرێ‪ ،‬دڵنیــا بــن‬ ‫کــە چاکســازی بــە قۆڵبەســتکردنی دوو بەڕێوەبــەری گشــتی و تەنانــەت‬ ‫وەزیریــش ناکــرێ‪ ،‬چونکــە تــازە گەندەڵــی‪ ،‬نــا‪ -‬ڕاســتبوون و خیانەتکــردن‬ ‫لەگــەڵ دەوروبــەر‪ ،‬بەشــی هــەرەزۆری کۆمەڵگــەی گرتیتــەوە‪ .‬بۆی ـه‌‪ ،‬ئەگــەر‬ ‫کــۆی سیســتەمەکە گۆڕانــی بەســەردا نەیــێ‪ ،‬ئــەوا هەرچییــەک بکــرێ‪ ،‬بــێ‬ ‫ســوود دەبــێ‪.‬‬

‫قبووڵنەکردن‪:‬‬

‫‪ -‬گەندەڵی لەسەر ئاستی تاک‪:‬‬

‫‪ -‬هاندانی نێگەتیڤ‪:‬‬

‫پــاش ڕاپەڕیــن‪ ،‬زۆربــەی حزبــی کــوردی لــە قۆناغــی شۆڕشــگێڕییەوە گــۆڕا بــۆ‬ ‫قۆناغــی بازرگانــی و ســامان‪-‬کۆکردنەوە و گەندەڵبــوون‪ .‬ئــەو پەتایــە‪ ،‬وەکــو‬ ‫پەتــای درم‪ ،‬زۆربــەی بەرپرســە سیاســییەکانی باشــووری گرتــەوە‪ .‬لەبەرئــەوە‪،‬‬ ‫ئیــدارەدان و سیســتەمی گەندەڵــی و بازرگانیکــردن بوونــە بنەمــای ســەرەکی‬ ‫سیســتەمی میریــی هەرێمــی کوردســتان‪ .‬پاشــان‪ ،‬ئــەو نەخۆشــییە درمــە‪،‬‬ ‫لــە ئاســتی ســەرێ شــۆڕبووەوە بــۆ ئاســتی تــاک‪ .‬لەوێندەریــش‪ ،‬زۆربــەی‬ ‫تاکــی کــوردی‪ ،‬بــە ئــەرک و پێگــە و پیشــەی جــودا‪ ،‬ئــەو ڕەفتــارە دزێوەیــان‬ ‫وەرگــرت‪ .‬بــا منونەتــان بــۆ بهێنمــەوە‪ ،‬تەماشــا کــەن‪ ،‬ئــەو کەســەی ســۆندەی‬ ‫ئــاوێ هــاوردە دەکا‪ ،‬ســۆندەیەکی وا هــاوردە دەکا‪ ،‬بەرگــەی کەمرتین ســاردی‬ ‫و گەرمــی نەگــری‪ ،‬ســۆندەکە زوو شــەق دەبــا و بێکەلــک دەبــی‪ .‬تەنانــەت‬ ‫گەندەڵــی لــە قەڵــەم ڕەســاس و فیــوڵ پەمپــی ماشــێن و مۆتــۆڕی موبەریــدە‬ ‫و دەرمــان و هــەزاران شــتی دی دەکــرێ‪ .‬تــا ئــەو ئاســتەی‪ ،‬گەندەڵــی و‬ ‫نابەرپرســانە مامەڵەکــردن لەگــەڵ پێگــە و ئەرکــی فەرمیــش دەکــرێ‪ .‬کابــرا‬ ‫فەرمانبــەری میرییــە‪ ،‬تــا پێــی بکــرێ لــە مــاوەی کارکردنەکەیــدا کەمرتیــن‬ ‫کار دەکا‪ ،‬خــۆی لــە ئیشــەکان دەدزێتــەوە‪ .‬کــە ئەگــەر بابــای خــاوەن ئــەرک‪،‬‬ ‫پلەیەکــی وای هەبــوو‪ ،‬بەهــۆی شــوێنەیەکەیەوە بتوانــێ دەســتی بــە دوو عانە‬

‫لــە دەروونزانیــدا‪ ،‬باســی یەکێــک لــە بیرۆکه‌کانــی فێربــوون دەکــرێ‪ ،‬کــە لــەو‬ ‫بیــردۆزەدا ئــەوە دەرکەوتییــە‪ ،‬ئەگــەر هاتــوو ڕەفتــارەک هانــدرا و پاداشــت‬ ‫کــرا‪ ،‬دەبێتــە هــۆی هاندانــی ئــەو کەســە بەمەبەســتی دووبارەکردنــەوەی ئــەو‬ ‫ڕەفتــارە‪ .‬لەســەر هەمــان بنەمــا‪ ،‬حزبــی کــوردی تاکــی کــوردی هانــدا لەســەر‬ ‫دەیــان و ســەدان ڕەفتــاری بــەد بــەردەوام بــێ‪ .‬ســەره‌نجی خۆتانــم بدەنــێ‪،‬‬ ‫کاتێــک کابــرا بەرپرســە لــە یەکەیەکــی پۆلیســی‪ ،‬ئاساییشــی‪ ،‬جاسووســی‪ ،‬و‬ ‫هتــد‪ ،‬کــە لــە پێنــاو پارێزگاریکــردن لــە بەرژەوەندییەکانــی حزبەکــەی‪ ،‬پــڕ‬ ‫دەداتــە ئــەم و ئــەو‪ ،‬ئــازاری ئــەو و ئــەم دەدا‪ ،‬لــە بەرانبــەر ئــەوەدا؛ پارچــە‬ ‫زەوییــەک پاداشــت دەکــرێ‪ ،‬دەتوانــێ کارەکــی عاســێبووی خزمەکــی خــۆی‬ ‫بڕوێنــێ‪ ،‬یــان لــە شــوێنەکی دیــار و بــاش مۆڵەتــی کردنــەوەی دوکانــەک‬ ‫وەردەگــرێ‪ .‬ئــەوەش‪ ،‬لــە نەســتی تاکــی کــورددا‪ ،‬بــە شــێوەیەکی ناڕاســتەوخۆ‪،‬‬ ‫وا لــە تاکــی کــوردی دەکا‪ ،‬تاکــی کــوردی بیــر لــەوە بکاتــەوە‪ ،‬هەمــان کار‬ ‫بــکا‪ ،‬تــا ئەویــش هانــدان و دەستخۆشــانە و پاداشــت وەربگــرێ‪ .‬لەبــەر ئــەوە‪،‬‬ ‫بەتێپەڕبوونــی کات‪ ،‬کــە کەســانی خــراپ‪ ،‬بەهــۆی ئەنجامدانــی کاری خــراپ‬ ‫لــۆ حزبەکانیــان‪ ،‬هانــدان و پاداشــت دەکرێــن‪ ،‬هــەم وایــان لــێ دەکاتــن‪،‬‬ ‫ئــەوان لەســەر ڕەفتارەکانیــان بــەردەوام بــن‪ ،‬هەمیــش هانــی خەڵکــی دیــش‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ئەوەیــان هــەر بەشــەکە لەوانــەی ســەرێ‪ ،‬کــە بنەمایەکــی دیموکراسیشــە‪،‬‬ ‫هــەر وەک چــۆن زۆربــەی حزبــەکان ناڕازیــن بــە بیرۆکــە و بەرنامــەی‬ ‫حزبەکانــی دی‪ ،‬زۆربــەی تاکــی کوردیــش هــەروا‪ .‬ئەوانیــش قبوڵــی هەبوونــی‬ ‫ڕای جوداخــواز ناکــەن‪ .‬ژبــەر هەنــدێ‪ ،‬دیموکراســی لــە کوردســتاندا لــە‬ ‫قۆناغــی سەرەتاییشــدا پێــی قایــم نەکــردوە‪.‬‬

‫‪34‬‬ ‫دەدا‪ ،‬بچنــە ســەر هەمــان ڕێچکــە‪ .‬لەبــەر هەنــدێ‪ ،‬حزبــی کــوردی لــەوەدا‬ ‫کۆمەڵگــەی وێــران کــرد‪« ،‬فێرکردنــی خراپــی بەکۆمــەڵ»ی فێــری تاکەکانــی‬ ‫کۆمەڵگــە کــرد‪ .‬پرۆســەی فێربــوون لــە ئاســتی تاک‪-‬تاکــی کۆمەڵگــە چوویتــە‬ ‫ئاســتی فێرکردنــی ســەرلەبەری کۆمەڵگــە‪ .‬چ فێرکردنەکیش‪ ،‬هاندانــی تاکەکان‬ ‫بــۆ بەردەوامبــوون لــە ســەر ڕەفتــاری بــەد و خــراپ و ناشــیرین‪.‬‬

‫‪ -‬دوژمنداری کۆمەڵگەیی‪:‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫لەبــەر ئــەوەی دوو حزبــە دیــار و گەورەکــەی کوردســتان لــە پێنــاو پاراســتنی‬ ‫بەرژەوەندییەکانــی خۆیــان هێزێکــی تایبــەت بەخۆیــان لــە دەوری خۆیــان‬ ‫دروســت کــرد‪ ،‬ئــەو هێــزە لەنــاو کۆمەڵگــە تاوانــی جۆراوجۆریــان کردییــە‪.‬‬ ‫لــە زۆربــەی ئــەو تاوانانــەدا‪ ،‬کەســی یەکەمــی تاوانکــەر یــان کەســی‬ ‫یەکەمــی ســەرووی چەقــۆو و تفەنگبەدەســتەکە (بەرپرســەکە) دەنــارسێ‪،‬‬ ‫کەســی تاوانلێکــراو بەچــاوی دوژمــن ســەیری تاوانکــەر و بەرپرســەکەی‬ ‫دەکا‪ .‬بــۆ منونــە‪ ،‬کــە بەرپرســەکی ئەمنــی یــان عەســکەری هێــرش دەکاتــە‬ ‫ســەر هاواڵتییــەک یــان زیادتــر‪ ،‬ئــەو کەســانەی هێرشــیان کرایتــە ســەری‪،‬‬ ‫حیســابی دوژمــن بــۆ ئـه‌وان دەکــەن‪ .‬بەهــۆی ئــەوەوە‪ ،‬کەســانی زوڵملێکــراو‬ ‫لــە ســێرەی دوژمنــداری دانــە‪ .‬لەبەرئــەوەی تۆڵەکردنــەوە بــە یەکێــک لــە‬ ‫ســیفەتە مرۆییەکانــی بنیــادەم دادەنــرێ‪ ،‬لــە هــەر بــار گۆڕانەکــی گــەورەی‬ ‫سیاســیی و دەســەاڵتداریدا‪ ،‬لــەدوو تۆڵکردنــەوەی خۆیــان دەبــن‪ .‬لــە بیرمــان‬ ‫نەچــێ‪ ،‬زاڵــم و مەزڵــوم هەردووکیــان هاواڵتیــن‪ .‬کەســانی نــاو یــەک‬ ‫کۆمەڵگــەن‪ .‬یانــی‪ ،‬حزبــی کــوردی‪ ،‬دوژمنــداری شــۆڕکردەوە نــاو کۆمەڵگــە‪.‬‬ ‫لــە نێــو ماڵەکانــی نێــو یــەک گــەڕەک و شــاردا چانــدی‪ .‬ئــەوان کۆمەڵگەیــان‬ ‫کــردە دوژمنــی یەکــر‪ .‬لەبــەر ئــەوە‪ ،‬دەبــێ وەهــای دابنێیــن دوژمنــداری‬ ‫کەوتووەتــە نــاو تاکەکانــی کۆمەڵگــە‪ .‬چونکــێ ژمــارەی ئــەو کەیســانە فــرە‬ ‫زۆرن‪ ،‬بۆی ـ ‌ه دوژمندارییەکــە لەســەر ئاســتی هەبوونــی حالــەت و تاکوتــەرا‪،‬‬ ‫چووەتــە ئاســتی دیــاردە و بەشــی زۆری کۆمەڵگــەی گرتیتــەوە‪ .‬حزبــی کوردی‬ ‫تــۆوی دەیــان حالەتــی دوژمنــداری لــە کۆمەڵگــەدا چانــد‪ .‬بۆیـه‌ دەکــرێ پێــی‬ ‫بگوتــرێ دوژمنــداری کۆمەڵگەیــی‪.‬‬ ‫گەندەناســیۆنالیزم (‪ )pseudo-nationalism‬و کووشــتنی‬ ‫ئینتیمــا‪:‬‬

‫حزبــی کــوردی بــە شــێوەیەکی ڕێکخــراو کاری کردییــە لەســەر کووشــتنی‬ ‫ئینتیــا بــۆ نیشــتیامن و هەمــوو ئــەو شــتانەی پەیوەســن بــە نیشــتیامنەوە‪.‬‬ ‫هاواڵتــی ئــەو هەســتەی هەیــە‪ ،‬کــە هیــچ شــتێک‪ ،‬یــان زۆر کــەم بنەمــا‪،‬‬ ‫دەیبەســتنەوە بــە نیشــتیامنەوە‪ .‬بــە جۆرێــک‪ ،‬هاواڵتــی ســەرخاک‪ ،‬بنخــاک‪،‬‬ ‫ژێرخــان‪ ،‬و سـه‌رخان بــە هــی خــۆی نازانــێ‪ .‬پێــی وایــە ئــەو لــە نیشــتیامنەکدا‬ ‫دەژی‪ ،‬قۆچانەکــەی بــە نــاوی چەنــد کەســانەکە‪ .‬ئــەو دابــڕان و پچڕانــە لــە‬ ‫پەیوەندیــی نێــوان تــاک و نیشــتیامندا‪ ،‬وای کردییــە‪ ،‬زۆربــەی نیشــتیامنیان‬ ‫بیــر لــە ســوودگەیاندن نەکەنــەوە بــە ئاینــدەی واڵتــەوە‪ .‬یانــی‪ ،‬حزبــی‬ ‫کــوردی نــەک هــەر هاواڵتــی لــە نیشــتیامن تۆرانــد‪ ،‬بەڵکــوو کردییــە تاکەکــی‬ ‫بێســوود و دژ بــە نیشــتیامنیش‪.‬‬ ‫ســەبارەت بــە نەتەوەییبــوون (ناسیۆنالیزم)یشــەوە‪ ،‬دەســەاڵتی کــوردی‬ ‫لــە ڕێگــەی گوتنــەوەی گوتــاری ناســیۆنالیزمەوە‪ ،‬کــە هەمیشــە لــە هەوڵــی‬ ‫بارگاویکردنــەوەی هاواڵتییانــە‪ ،‬بــەاڵم پێچەوانــەی ئــەوە لــە ئاوەز و شوناســی‬ ‫کەســایەتیی تاکــی کــوردی‪ ،‬هــی باشــوور بەتایبەتــی‪ ،‬دەبیــرێ‪ .‬شــیکردنەوەکە‬ ‫ئاســانە‪ ،‬دەســەاڵتی کــوردی ناســیۆنالیزمەکی درۆزنانــە و ناڕاســت بــە‬ ‫هاواڵتیــان دەفرۆشــێتەوە‪ ،‬کــە هاواڵتــی پێچەوانــەی ئــەوە‪ ،‬ئیزدیواجییــەت‬ ‫لــە بنەمــای ئــەو گوتــارە دەبینــێ‪ ،‬نەتەوەبوونەکــەی تێــک دەشــکێ و لەنــاو‬ ‫دەچــێ‪ .‬نەتەوەییبوونەکــەی‪ ،‬کــە لــە ســادەترین پێناســەیدا بەســتنەوەی‬

‫تاکــە بــە نیشــتیامن و ســوودگەیاندنییەتی بــە پێکهاتەکانــی نیشــتیامنەکەی‪،‬‬ ‫ئــەو نەتەوەییبوونــەی تێکشــکاوە و لەباریــەک هەڵوەشــاتەوە‪ .‬بۆی ـه‌ ئەگــەر‬ ‫لێــرە و لــەوێ شوناســەکی ناسیۆنالیســتانە لــە تاکــی کــوردی بــەدی بکــرێ‪،‬‬ ‫شوناســەکی ڕاســتەقینە نییــە‪ ،‬بەڵکــو گەنــدە شوناســە‪ ،‬گەندە‪-‬ناســیۆنالیزمە‪.‬‬ ‫ناســیۆنالیزمەکە لــە هەنــاوی خۆیــدا دژبــوون و پێچەوانەبــوون و دژتەوژمــی‬ ‫ئــەو ناســیۆنالیزمەی هەڵگرتییــە‪.‬‬ ‫ تاکی نابەرهەمهێن و تەمبەڵ‪:‬‬‫دەســەاڵتی کــوردی هاواڵتــی فێــره‌ حازرخــۆری بەرســێبەر کردوه‌‪ .‬سیســتەمی‬ ‫ئیدارەکــردن لەســەر بنەمــای ســوودگەیاندن بــوو بــە هــەوادار و ئەندامــان‪،‬‬ ‫جگــە لــەوەی کەمرتیــن دەرفەتــی پــرۆژەی تایبەتــی و کارگــەی بەرهەمهێنــی‬

‫‪35‬‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ڕەخســاند‪ .‬ئەوەنــدەی بەئاشــکرا دامــەزران‪ ،‬ســەدان هەزاریــش وەکــوو‬ ‫بندیــوار موچەخــۆر کــران‪ .‬بەهــۆی ئــەوەوە‪ ،‬تــاک توانــای کارکردنــی نەمــا‪.‬‬ ‫پیشەســازی و ئاژەڵــداری و کشــتوکاڵ‪ ،‬ئەوەنــدەی هــەش بــوو‪ ،‬پەکــی کــەوت‪.‬‬ ‫یــەک منونــە دەهێنینــەوە‪ ،‬لــە ناوچەیەکــی دوورە دەســتی کوردســتان‪ ،‬کــە‬ ‫ژمــارەی دانیشــتوانەکەی کەمــرە لــە هــەزار کــەس‪ ،‬بــەاڵم ســەد و شــازدە‬ ‫(‪ )١١٦‬کــەس موچەخــۆری بنکــە تەندروســتییەکەی بــوون‪ .‬کــە زۆر ڕۆژان‪،‬‬ ‫ژمــارەی نەخۆشــەکان‪ ،‬کــە ســەردانی ئــەو نەخۆشــخانەیان دەکــرد‪ ،‬کەمــر‬ ‫بــوون لــە ژمــارەی کارمەنــد و موچەخۆرانــی خەســتەخانەکە!‬ ‫لــە ئەنجامــدا‪ ،‬ئەگەرچــی دەیــان وردە خاڵــی دیکــەی گرنــگ هــەن‪،‬‬ ‫لــەو نووســینەدا ئاماژەیــان پــێ نەدرایــە‪ ،‬بــەاڵم لــەوە دەگەیــن کــە حزبــی‬ ‫سیاســی لــە باشــووری کوردســتان‪ ،‬کاریگەریــی نێگەتیڤــی لەســەر ڕەفتــار و‬ ‫بیرکردنــەوەی تــاک‪ ،‬بەهــۆی ئەوانیشــە‪ ،‬لەســەر کۆمەڵگــە‪ ،‬دروســت کــردوە‪.‬‬ ‫زۆر لــەو ڕەفتــار و بیرکردنــەوە چەوتانــە‪ ،‬بوونەتــە بەشــێک لــە کەســایەتی‬ ‫و شوناســی تاکــی کــوردی‪ ،‬تــازە بــە هەوەنتــە لێــی نابنــەوە‪ .‬کــە ئــەوەش‬

‫کاریگەریــی هەیــە لەســەر ئاینــدەی واڵت‪ ،‬چونکــە نەوەکانــی واڵت لەســەر‬ ‫پــەروەردەی چــەوت گــەورە دەکرێــن‪ .‬لەبەرهەنــدێ‪ ،‬ئەگــەر مبانــەوێ‬ ‫ئارگومێنتــی پێچەوانــە و چارەســەر ژبــۆ ئــەو ڕەفتــار و بیرکردنــەوە بەدانــە‬ ‫دابنێیــن‪ ،‬دەبــێ بیــر لــە وشــککردنی ئــەو ســەرچاوەیە بکەینــەوە و بگۆڕێــن‪،‬‬ ‫کــە بووەتــە و دەبێتــە هــۆی بەردەوامیــدان بــە ڕەفتــار و بیرکردنــەوە‬ ‫خراپــەکان‪ .‬یانــی‪ ،‬تــا سیســتەمی سیاســی لەســەر ئاســتی جــودا کاریگەریــی‬ ‫خراپــی لەســەر تــاک و کۆمەڵگــە هەبــی‪ ،‬تــا ئــەو سیســتەمە ڕیشــەکێش نەکرێ‬ ‫و فۆڕمــات نەکــرێ‪ ،‬هەرچییەکــی دی بکــرێ‪ ،‬ئــەوا تەنهــا بۆیەکردنــەوەی‬ ‫ڕووکەشــی تەنێکــێ لەنــاودا ڕزیــوە‪.‬‬

‫‪36‬‬ ‫ژن له‌نێوان مافی خودایی وحه‌زی پیاوان به‌ناو ئاین و ئازادی‬ ‫ئه‌مــه‌ش ئــه‌و پــه‌ڕی به‌کۆیله‌کردنــی ژنــه‌!‪.‬‬

‫ده‌زانــم له‌به‌رانبه‌رنوســینی ئــه‌م بابه‌تــه‌ له‌الیــه‌ن هه‌ندێــک نه‌یــاری‬ ‫ڕادیــکال‪ ،‬یاخــود به‌نــاو ئــازادی خــواز به‌مافــی ژنــان ڕووبــه‌ڕووی ڕه‌خنــه‌‬ ‫ده‌مبــه‌وه‌‪ ،‬چونکــه‌ بــه‌ش به‌حاڵــی خــۆم ده‌مه‌وێــت بابه‌تیانــه‌و دوور‬ ‫له‌ده‌مارگیــری (پیاوســاالری) ڕاســتیه‌کان بخه‌مــه‌ ڕوو‪ ،‬به‌شــێوه‌ێک کــه‌‬ ‫نه‌گرووپــی خــاوه‌ن بیرۆکــه‌ی گۆشــه‌گیرکردنی ژنــان ویســتویانه‌ ڕوونــی‬ ‫بکه‌نــه‌وه‌بــۆ کۆمه‌ڵگــه‌‪ ،‬وه‌نه‌گرووپــی به‌نــاو بانگه‌شــه‌کارانی(ئازادی بــۆ‬ ‫ژنــان) بوێــری ئه‌وه‌یــان کــردووه‌ ژن ئاشــنا بکــه‌ن به‌مافه‌کانــی‪ ،‬له‌کاتێکــدا‬ ‫ه ـه‌ردوو گــرووپ له‌ناخــدا دژی ئــازادی ژنــان کاریــان کــردووه‌و کارده‌ک ـه‌ن‬ ‫پێچه‌وان ـه‌ی ئ ـه‌وه‌ی ک ـه‌ به‌دیهێن ـه‌ر ژن و پیــاو ب ـه‌ مــرۆڤ ناوده‌بــات به‌بــێ‬ ‫جیــاوازی له‌هه‌ســت و مــرۆڤ بــوون و که‌رامه‌تــدا‪.‬‬ ‫هه‌ڵگرانــی بیــری تونــدڕه‌وی و ڕادیکالــی دونیــای ژنیــان بـه‌ گۆشـه‌گیرکردنی‬ ‫له‌چوارچێــوه‌ی ماڵــه‌وه‌دا وه‌ســف کــردووه‌‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی بــه‌دوور بێــت‬ ‫له‌ڕۆڵــی خــۆی له‌بــواره‌ جیاوازه‌کانــی ژیانــدا‪ ،‬به‌بیانــوی ئــه‌وه‌ی ژن‬ ‫ئه‌رکــی دایکایه‌تــی له‌ســه‌ره‌‪ ،‬له‌کاتێکــدا خــوای بااڵده‌ســت کاتێــک ئامــاژه‌‬ ‫به‌مــرۆڤ ده‌کات هــه‌ردوو ڕه‌گــه‌زی به‌یه‌کــه‌وه‌ گــرێ داوه‌ له‌ئــه‌رک و‬ ‫فه‌رمانــدا‪ ،‬قورئــان ئامــاژه‌ ب ـه‌ هاووتــا بوونــی پیــاو و ژن ده‌کات(مــن عمــل‬ ‫صالحــا مــن ذکــر‪،‬او انثــى) واتـه‌ هه‌ریـه‌ک له‌ئێــوه‌ کاری بــاش ئه‌نجــام بــدات‬ ‫چ نێــر بێــت یاخــود مــێ‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫هه‌مــان ڕه‌خنــه‌ش ڕووبــه‌ڕووی گروپــی بانگه‌شــه‌کارانی(ئازادیخوازی‬ ‫ژنان)ده‌که‌یــن‪ ،‬چونکــه‌ لــه‌الی ئه‌مانیــش ژن ئــه‌و دروســتکراوه‌ی ‌ه کــه‌‬ ‫وه‌کــو بوکه‌ڵه‌ێــک ســه‌یر ده‌کرێــت و بــازاڕی ڕیکالمــه‌ بازرگانیه‌کانــی پــێ‬ ‫ده‌ڕازێرنێتــه‌وه‌ له‌پێنــاو به‌کااڵکردنــی خــودی ژنــدا‪ ،‬هه‌مــوو جوانیــه‌کان و‬ ‫تواناکانــی ژنــان ل ـه‌ جوانــی ل ـه‌ش والریــدا قه‌تیــس ده‌ک ـه‌ن و ب ـه‌ وێســتگه‌ی‬ ‫خــۆ به‌تاڵکردنــه‌وه‌ی ده‌بینــن له‌چێــژ وه‌رگرتــن و حــه‌زی سێکســیدا‪.‬‬ ‫به‌جۆرێــک پێــوه‌ری وه‌رگرتنــی ژنــان له‌بواره‌کانــی ژیانــی ئاســایی‬ ‫له‌کۆمپانیــاو فه‌رمانگه‌کانــدا په‌یوه‌ســت کــراوه‌ بــه‌ ڕاده‌ی جوانــی ئــه‌و‬ ‫ژنــه‌وه‌‪ ،‬واتــه‌ توانســتی خراوه‌تــه‌ ژێــر چه‌تــری به‌زه‌یــی و دڕنده‌یــی‬ ‫پیاوانــه‌وه‌‪ ‌،‬که‌رامه‌تــی له‌چه‌ندیه‌تــی تێرکردنــی ئه‌وانــدا ده‌بیرنێتــه‌وه‌‪،‬‬

‫بابه‌یه‌ک ـه‌وه‌ س ـه‌ردانێکی مه‌یدانــی بــۆ مافــی ژنــان بکه‌یــن ل ـ ‌ه چوارچێــوه‌ی‬ ‫په‌یامــی خوایــی بــۆ مرۆڤ ـه‌کان ک ـه‌ خــۆی له‌کۆتــا په‌یامدا(په‌یامــی ئیســام)‬ ‫ده‌بینێت ـه‌وه‌ دوور له‌ده‌مارگیــری و هه‌ڵچــوون و خــۆ ته‌نگاوکــردن له‌ئاســت‬ ‫ئــه‌و وشــانه‌دا که‌ڕاســتی حــه‌زی پیــاو ســاالری شکســت پێدێنێــت‪ ،‬له‌بــه‌ر‬ ‫ئــه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگــه‌ی کــوردی کۆمه‌ڵگه‌یه‌کــی موحافیــزکاره‌و زۆربــه‌ی‬ ‫چه‌وســاندنه‌وه‌کان له‌ژێــر نــاوی ئایــن به‌پلــه‌ی یــه‌ک و داب و نه‌ریتــی‬ ‫کــورده‌واری به‌پلــه‌ی دوو ئه‌نجــام ده‌درێــن بۆیــ ‌ه پێویســته‌ تیشــکی زیاتــر‬ ‫بخه‌ین ـه‌ س ـه‌ر ئ ـه‌و الیه‌ن ـه‌ ل ـه‌ڕوو ‌ه مێژووییه‌که‌ی ـه‌وه‌‪ ،‬بــۆ ئ ـه‌وه‌ی خه‌ونــی‬ ‫پیاوســاالری له‌ژێــر پــه‌رده‌ی ئاینــدا له‌گــۆڕ بنێیــن‪.‬‬

‫کاتێــک خــوای بااڵده‌ســت منونــه‌ی مرۆڤــی باوه‌ڕداروبه‌مــۆڕاڵ دێنێتــه‌و ‌ه‬ ‫ئامــاژه‌ بــه‌دوو ژن ده‌کات لــه‌ وه‌ســتانه‌وه‌ بــه‌ڕووی جــه‌ورو ســته‌مداو‬ ‫به‌رگــری کــردن لــ ‌ه هه‌ڵوێســتی خۆیــان کــه‌ ئه‌وانیــش (ئاســیای ژنــی‬ ‫فرعــه‌ون و مه‌ریه‌مــی دایکــی عیســا مه‌ســیح)ه‌‪.‬‬ ‫ئـه‌م ئامــاژه‌ خوداییـه‌ وێناکردنــی ڕۆڵــی ژنــان پیشــان ده‌دات که‌سه‌رمه‌شــقی‬ ‫وه‌ســتانه‌وه‌‪ ،‬ب ـا‌وه‌ڕداری‪ ،‬داکۆکــی له‌مــاف‪ ،‬ته‌نهــا پیــاوان خاوه‌نــداری نیــن‬ ‫به‌ڵکــو خــودی ژنانــن‪.‬‬ ‫هه‌مــووان ده‌ڵێیــن ژن نیــوه‌ی کۆمه‌ڵــه‌و نیوه‌کــه‌ی تریشــی پــه‌روه‌رده‌‬ ‫کــردووه‌‪ ،‬ب ـه‌اڵم ل ـه‌ڕووی پراتیک ـه‌وه‌ ده‌یــان چه‌وســێننه‌وه‌و ته‌نان ـه‌ت مافــی‬ ‫بڕیاردانیشــیان لــێ ســه‌نراوه‌ته‌وه‌ به‌هــۆکاری ئــه‌وه‌ی که‌ته‌نهــا (ژنــن‬ ‫یاخــود مــێ)‪ ،‬ئه‌مــه‌ش ته‌نهــا ســه‌پاندنی حــه‌زو ئــاره‌زوی خــودی پیاوانــه‌‬

‫‪37‬‬

‫تاکــه‌ که‌ســێک له‌جه‌نگــی ئوحــد به‌رگــری له‌په‌یامبــه‌ری خــودا ده‌کــرد‬ ‫به‌شمشــێر له‌کاتێکــدا زۆرێــک له‌پیــاوه‌ پاڵه‌وانــه‌کان مه‌یدانــی جه‌نگیــان‬ ‫به‌جــێ هێشــتبوو به‌هه‌مانشــێوه‌ ژن بوو‪..‬که‌ناوی(نه‌ســیبه‌ی کچــی‬ ‫که‌عــب) بــوو‪.‬‬

‫یه‌کــه‌م خێزانــی په‌یامبــه‌ری ئیســام(د‪.‬خ) بــازرگان بــوو‪ ،‬ته‌نانــه‌ت خــودی‬ ‫موحه‌م ـه‌د پێــش وه‌رگرتنــی ئه‌رکــی په‌یامب ـه‌ری ل ـه‌الی ئ ـه‌و ئیشــی ده‌کــرد‪،‬‬ ‫هه‌مــان هاوســه‌ری کــه‌ خه‌دیجــه‌ی نــاو بــوو پاڵپشــت و پشــتیوانێکی‬ ‫به‌هێــزی په‌یامبــه‌ر بــوو له‌هه‌مــوو ناخۆشــیه‌کانیدا به‌رانبــه‌ر به‌نه‌یارانــی‪،‬‬ ‫ته‌نانــه‌ت ئــه‌و داوای هاوســه‌ری و ژیانــی هاوبه‌شــی لــ ‌ه موحه‌مــه‌د کــرد‪،‬‬ ‫پێچه‌وانــه‌ی دابونه‌ریتــی دوورگــه‌ی عه‌ره‌بــی کــه‌ ئه‌مــه‌ش خــۆی له‌خۆیــدا په‌یامبــه‌ری ئیســام(د‪.‬خ) یه‌کــه‌م ڕاوێــژکاری ژن بــوو که‌ناوی(ئــوم‬ ‫ســه‌له‌مه‌)بوو‪ ،‬که‌له‌زۆربــه‌ی کێشــه‌و گرفته‌کانــی ڕۆژانه‌یــدا ڕاوێــژی پــێ‬ ‫داهێنانێکــی نــوێ بــوو له‌ژیانــی کۆمه‌اڵیه‌تــی ئــه‌و کاتــه‌دا ‪.‬‬ ‫ده‌کــرد‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم ئێســتا که‌ســانێک دروســت بــوون کــه‌ ته‌نانــه‌ت چوونــه‌ ده‌ره‌وه‌ی‬ ‫ژنــان بــۆ بــازاڕ و ڕاپه‌ڕاندنــی کاری تایبه‌تــی خۆیــان به‌بــێ پیــاو یاخــود‬ ‫مه‌حــره‌م حــه‌رام ده‌کــه‌ن‪.‬‬ ‫به‌شداری کردنی ژنان له‌کاری سیاسیدا ڕسوا ده‌که‌ن‪.‬‬ ‫به‌درێژایــی ته‌مه‌نــی په‌یامبــه‌ر یــه‌ک توندوتیــژی تۆمارنه‌کــراوه‌ به‌رانبــه‌ر‬ ‫به‌خێزانێکــی‪ ،‬له‌الیــه‌ن ئــه‌وه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکــو تاوه‌کــو ئه‌وپــه‌ڕی ســنوره‌کانی‬ ‫مهــرو خۆشه‌ویســتی و متامنــه‌ی به‌ژنــان به‌خشــیوه‌و ته‌نانــه‌ت داکۆکــی ئێســته‌ زۆرێــک لــه‌و به‌نــاو موســڵامنانه‌ کــه‌ فلتــه‌ری موســڵامن بــوون‬ ‫ئــه‌و له‌کاتێکــی هه‌ســتیاری وه‌کــو ســه‌ره‌مه‌رگدا ئــه‌م ووشــه‌یه‌ بــووه‌(زۆر له‌درێژکردن ـه‌وه‌ی ڕیــش و کــورت کردن ـه‌وه‌ی ش ـه‌رواڵدا ده‌بینن ـه‌وه‌‪ ،‬ده‌ڵێــن‬ ‫ژن و سیاســه‌تیان نه‌ووتــووه‌‪ ،‬له‌کاتێکــدا له‌په‌یامنی(عه‌قه‌بــه‌) بــۆ یه‌کــه‌م‬ ‫نه‌رمونیــان و به‌ڕێزبــن له‌گــه‌ڵ ژنانــداو مه‌یــان چه‌وســێننه‌وه‌)‪.‬‬ ‫جــار په‌یامبــه‌ر به‌شــداری به‌ژنــان کــردو په‌یامنــی لــێ وه‌رگرتــن وه‌کــو‬ ‫واتــه‌ به‌که‌مــر له‌خۆتــان ســه‌یریان مه‌کــه‌ن‪ ،‬چونکــه‌ یه‌کــه‌م هه‌نــگاوی پیــاوان‪.‬‬ ‫ئ ـه‌و له‌س ـه‌ره‌تای بانگه‌وازیــدا ڕزگارکردنــی کچانــی کۆرپ ـه‌ی تــازه‌ له‌دایــک‬ ‫بــوو لــ ‌ه کلتــوری دواکه‌وتــووی (زینده‌به‌چاڵکــردن) کــه‌ له‌نــاو کۆمه‌ڵگــه‌ی هه‌روه‌هــا کاتێــک په‌یامبــه‌ر(د‪.‬خ) لــ ‌ه مه‌کــه‌و ‌ه کۆچــی بــۆ مه‌دینــ ‌ه کــرد‬ ‫به‌نهێنــی قوڕه‌یــش‪ ،‬دیســانه‌وه‌ ژنێــک بــوو ‌ه نهێنــی پارێــزی‪ ،‬به‌جۆرێــک‬ ‫عه‌ره‌بیــدا باوێکــی چه‌ســپاو بــوو‪.‬‬ ‫خه‌اڵتــی گرتــن یاخــود کوشــتنی موحه‌مــه‌د لــه‌و ڕۆژه‌دا (ســه‌د وشــری‬ ‫چــوارده‌ ده‌یــه‌ پێــش ئێســتا متامنــه‌ی به‌ره‌نــگاری و وه‌ســتانه‌وه‌ی ســوور) بــوو بــۆ هه‌رکه‌ســێک کــه‌ بــه‌و کاره‌ هه‌ســتێت‪.‬‬ ‫ژنانــی پیشــانی مرۆڤایه‌تــی دا‪ ،‬کاتێــک گه‌مــاڕۆی خرایه‌ســه‌ر له‌الیــه‌ن‬ ‫قوڕه‌یشــیه‌کانه‌وه‌و ســێ ســاڵی خایانــد‪ ،‬خێــزان و هاوسه‌ره‌که‌شــی ب ـه‌اڵم نهێنــی گــری ئ ـه‌م دۆخ ـه‌ش ئ ـه‌م ژن ـه‌ بــوو به‌نــاوی (ئه‌ســای کچــی‬ ‫ئه‌بوبه‌کر)کــه‌ ڕۆژانــه‌ خواردنــی بــۆ ده‌هێنــان و هه‌واڵــی نــاو شــاری‬ ‫له‌ته‌نیشــتیه‌و ‌ه بــوو‪ ،‬هه‌تــا کۆچــی دوایــی کــرد‪.‬‬ ‫مه‌که‌شــی پــێ ڕاده‌گه‌یانــدن‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم ئێســتا به‌نــاو به‌رپرســه‌ پیــاوه‌کان له‌گــه‌ڵ دۆخێکــی نه‌خــوازراو بــه‌اڵم ئێســتا ئــه‌م به‌نــاو موســڵامنانه‌ ده‌ڵێــن نابێــت نهێنــی خــۆت لــه‌الی‬ ‫دێتــه‌ پێــش ڕاســته‌وخۆ ژنه‌کانیــان وه‌کــو (بوکه‌ڵــه‌) بــه‌ره‌و هانــده‌ران ژنه‌کــه‌ت واتــ ‌ه هاوســه‌رو هاوژینــت بدرکێنــی‪ ،‬چونکــه‌ ناتوانێــت نهێنــی‬ ‫بــه‌ڕێ ده‌کــه‌ن و ڤیــزای ڕاســته‌وخۆیان بــۆ وه‌رده‌گــرن‪ ،‬له‌کاتێکــدا ژنــان بپارێزێــت‪.‬‬ ‫خولقێن ـه‌ری ژیانــن‪ ،‬ب ـه‌اڵم ئه‌مــان له‌ژیــان بــێ به‌شــیان ده‌ک ـه‌ن و به‌چــاوی‬ ‫تائێــر ‌ه ئــه‌م منونــه‌و ســمپاڵنه‌ هه‌مــوو ئــه‌و بۆچوونــه‌ نه‌زۆکانــه‌‬ ‫که‌مــر له‌خۆیــان ســه‌یریان ده‌کــه‌ن‪.‬‬ ‫به‌تــاڵ ده‌که‌نــه‌وه‌ کــه‌ به‌نــاوی (ئایــن‪ ،‬خــوا‪ ،‬په‌یامبــه‌ر)ه‌وه‌ به‌رانبــه‌ر‬ ‫بۆیــه‌ مێــژوو تۆمــاری کــردووه‌ بــۆ ئــه‌م به‌نــاو موســڵامنانه‌ی ئێســتا کــه‌ به‌ژنــان پیــاد ‌ه ده‌کرێــن له‌پێنــاو مانــه‌وه‌ی کۆمه‌ڵگــه‌ی مرۆڤایه‌تــی‬ ‫یه‌ک ـه‌م ک ـه‌س ل ـه‌ ئاینــی ئیســامداو له‌س ـه‌ر پێداگــری ل ـ ‌ه موســڵامن بوونــی به‌چو ا ر چێو ه‌یه‌کی ( پیا و ســا ال ر ی ) ‪.‬‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫که‌هه‌مــان ئاســتی مــرۆڤ بــوون ده‌یانگرێتــه‌وه‌‪.‬‬

‫که‌شــه‌هید کــرا پیــاو نه‌بــوو به‌ڵکــو ژنێــک بــوو به‌ناوی(ســومه‌ییه‌)‪.‬‬

‫‪38‬‬ ‫لــه‌ توندوتیــژی پیــاوان هه‌یــ ‌ه به‌رانبه‌ریــان لــه‌ نێــو خێزانه‌کانیانــدا‪ ،‬بۆیــ ‌ه‬ ‫ژنــان پێویســتیان ب ـ ‌ه شۆڕشــی هه‌ســتانه‌وه‌و خــۆ ده‌ربازکردن ـه‌ ل ـه‌ دونیــای‬ ‫دروســتکراو بۆیــان له‌الی ـه‌ن پیاوان ـه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئــه‌و شــێوازی به‌شــداری پێکردنــه‌ی ژنــان له‌کایــه‌ سیاســیه‌کاندا بــۆ‬ ‫چه‌واش ـه‌و ده‌مکــوت کردنــی خــودی ژنان ـه‌‪ ،‬چونک ـه‌ ژنــان ده‌بێــت هاوب ـه‌ش‬ ‫و هــاوکار بــن ن ـه‌ک کۆیل ـه‌و خزمه‌تگــوزار‪ ،‬بۆی ـه‌ ده‌بێــت ژنــان ه ـه‌روه‌ک‬ ‫خولقێنــه‌ری ژیانــن به‌هه‌مــان شــێو ‌ه هه‌نــگاوی یه‌کــه‌م هه‌ڵگــرن له‌پێنــاو‬ ‫ڕووخاندنــی ئیمپراتۆریه‌تــی پیاوســاالری‪.‬‬

‫ئێســتا گروپــی دووه‌م ده‌خه‌ینـه‌ بـه‌ر تیشــکی هه‌ڵسـه‌نگاندن به‌جۆرێــک کـ ‌ه‬ ‫پێویســت به‌منون ـه‌ی مێژوویــی زۆر کــۆن نــاکات‪ ،‬چونک ـه‌ ل ـه‌م س ـه‌رده‌مه‌دا‬ ‫چه‌وســاندنه‌وه‌ی ژنــان له‌ژێــر نــاوی ئازادیــدا به‌چــاوی ســه‌ر ڕۆژانــه‌ ده‌‬ ‫بینیــن‪ ،‬له‌کۆمه‌ڵگــه‌ی ئه‌ورپیــدا ژنــان به‌هه‌مــان شــێوه‌ دابــه‌ش کــراون‬ ‫به‌ســه‌ر چه‌نــد چیــن و توێژێکــدا به‌بڕیــاری پیــاوان‪ ،‬به‌منونــه‌ واڵتێکــی‬ ‫ئه‌وروپــی که‌ژنێــک به‌ڕێــوه‌ی ده‌بــات واژۆی له‌ســه‌ر به‌کۆیله‌کــردن و‬ ‫فرۆشــتنی ژنــان کــردووه‌ لــه‌ڕووی جه‌ســته‌وه‌و کڕیــن و فرۆشــی یاســایی‬ ‫پێــوه‌ ده‌کــه‌ن و به‌(بزنــس) نــاوی ده‌بــه‌ن کــ ‌ه پێوه‌رێــک نیــه‌ بــۆ ڕاگرتنــی‬ ‫ئــه‌و ســوکایه‌تی پێکردنــه‌ ته‌نانــه‌ت له‌خــودی واڵتانــی پێشــکه‌وتوو له‌ژێــر نوســینی وه‌هــا بابه‌تێــک زۆر ســه‌خته‌‪ ،‬چونکــه‌ ناتوانیــن تاوانــه‌کان ته‌نهــا‬ ‫بخه‌ینــ ‌ه ئه‌ســتۆی پیــاوان‪ ،‬چونکــه‌ ژنانیــش هــاوکارن لــه‌ دروســت بوونــی‬ ‫نــاوی دیموکراســی و ئازادیــدا‪.‬‬ ‫دۆخــی چه‌وســاندنه‌وه‌ی خۆیانــدا‪.‬‬ ‫ڕۆڵــی ژنــان به‌ڕوونــی لــ ‌ه مێــژوودا دیــاره‌‪ ،‬به‌جۆرێــک هــاوکاری پیــاوان‬ ‫بــوون له‌سه‌رخســتنی ژیانــداو هاوســه‌نگه‌ر بــوون له‌زۆربــه‌ی بواره‌کانــدا‪،‬‬ ‫له‌هه‌رێمی کوردستانیش ژنان له‌دۆخێکی‬ ‫هه‌ربۆیــه‌ منونــه‌ی زینــدوو له‌مێــژوودا تۆمارکــراوه‌ ‪.‬‬ ‫زۆر خراپدان‬ ‫ئێســتا بامنون ـه‌ی زینــدوو وه‌کــو (هێڵــی ســێیه‌م) له‌نێــو کۆمه‌ڵگ ـه‌ی کوردیــدا‬ ‫به‌ســمپڵ وه‌رگریــن‪ ،‬بــۆ ئــه‌وه‌ی ڕاســتی ژنــان وه‌کــو کائنێکــی دوور‬ ‫له‌ڕۆژهه‌اڵتــی ناویــن به‌گشــتی و واڵتانــی که‌نــداو به‌تایبه‌تــی ژنــان له‌ناتــه‌واوی و هاوشــانی پیــاو ده‌رکه‌وێــت و له‌چوارچێــوه‌ی به‌مێــژوو‬ ‫بــۆ گه‌رمکردنــی کۆنســێرت و په‌یداکردنــی ســه‌رمایه‌و ســامان له‌الیــه‌ن کردنیــان بێنــه‌ ده‌ره‌وه‌و هه‌نــگاوی پراکتیزه‌یــی بهــاون‪.‬‬ ‫کۆمپانیــا زه‌به‌الحه‌کانــه‌وه‌ کراونه‌تــه‌ ئامێــری ڕابواردنــی گه‌نجــان و الوان‪ ،‬شۆڕشــی نوێــی گه‌له‌که‌مــان له‌ڕۆژئــاواو به‌رخودانــی ژنانــی گه‌ریــا لــه‬ ‫به‌جۆرێــک وه‌کــو کۆمه‌ڵگه‌یه‌کــی نــه‌زۆک و حه‌زبــازو بــێ به‌رهه‌مــی لــێ ‌قه‌ندیــل‪ ،‬چاالکــی وهۆشــیاری ژنــان له‌باکــور و ڕێپێــوان و خۆپیشــاندانی‬ ‫هاتــووه‌‪ ،‬هه‌تــا ده‌مــه‌و به‌یــان بێــدارن و به‌ڕۆژیــش نووســتوو خه‌واڵــو‪ .‬دایکامنــان لـه‌دژی فاشــیزمی تورکــی بزوێنـه‌ری بیــری مرۆڤه‌کانـه‌ بـه‌الی ئـه‌و‬ ‫له‌ئاســیای ناوه‌ڕاســتیش ژنــان وه‌کــو کۆیلــه‌ مامه‌ڵه‌یــان پێــوه‌ ده‌کرێــت ڕاســتینه‌ی کـه‌ ژنــان ڕۆڵــی سه‌رمه‌شــقی ده‌گێــڕن لـه‌ نوســینه‌وه‌ی داهاتــووی‬ ‫و بــه ‌واڵتانــی دواکه‌وتــوو‪ ،‬ده‌وڵه‌مه‌نــدی وه‌کــو که‌نــداو ده‌فرۆرشێــن و مرۆڤایه‌تیــدا‪.‬‬ ‫وه‌کــو خزمه‌تــکار به‌کاریــان دێنــن له‌ماڵکانــداو‪ ،‬دواتریــش ده‌ســت درێــژی بۆیــه‌ ڕۆڵــی ڕاســته‌قینه‌ی ژنــان کاتێــک به‌ده‌رکــه‌وت کــه‌ ڕێگــه‌ی‬ ‫سێکســیان ده‌کرێت ـه‌ س ـه‌ر له‌الی ـه‌ن خــاوه‌ن کاره‌کانیان ـه‌وه‌‪ ،‬بۆی ـه‌ ئه‌مانیــش بیرکردن ـه‌وه‌ی ئازادیــان هه‌ڵبــژاردو کۆیالیه‌تیــان ڕه‌تکــرده‌وه‌‪ ،‬ب ـه‌و مانای ـه‌ی‬ ‫له‌ڕێــی کۆمپانیــا گه‌لێکــه‌وه‌ کــه‌ پیــاوان خاوه‌نــداری لــێ ده‌کــه‌ن‪ ،‬واتــه‌ کــه‌ ئــه‌وان هاوشــانی پیاوانــن نــه‌ک بوونه‌وه‌رێکــی الواز یاخــود که‌مــر‪.‬‬ ‫ژن به‌هه‌مــان شــێوه‌ کااڵی پڕبایــه‌خ و ســه‌ره‌کی ئــه‌و گروپــ ‌ه مافیایانه‌یــه‌‬ ‫که‌له‌ژێــر ناونیشــانی جۆراوجــۆردا دروســت کــراون و بازرگانــی به‌ژنانــه‌وه‌‬ ‫ده‌ک ـه‌ن‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫بۆی ‌ه ئێستا پێناسه‌کردنێکی نوێ هه‌ی ‌ه بۆ ژنان له‌سایه‌ی‬ ‫خوێنی پاکی شه‌هیده‌کان‬

‫له‌هه‌رێمــی کوردســتانیش ژنــان له‌دۆخێکــی زۆر خراپــدان‪ ،‬چونکــ ‌ه‬ ‫بــه‌رده‌وام پێگــه‌ی پاشــکۆبوونی بــۆ دیــاری کــراوه‌‪ ،‬هــه‌روه‌ک له‌کایــه‌‬ ‫سیاســیه‌کاندا وه‌کــو ڕتــووش بــۆ کاری سیاســی پیــاوان به‌کارده‌هێرنێــن و‬ ‫هه‌مــوو الیه‌نێکــی سیاســی چه‌نــد کورســیێکی له‌مه‌کتــه‌ب سیاســیه‌که‌یدا ســاکینه جانســز‌و هاوڕێکانــی لــه‌ واڵتــی فه‌ره‌نســای دایکــی دیموکراســی‬ ‫شــه‌هید و تیــرۆر ده‌کرێــن‪ ،‬ده‌نیــز فــرات له‌باشــوور و ڤیــان له‌ڕۆژئــاواو‪،‬‬ ‫دانــاوه‌ تایبــه‌ت به‌ژنــان وه‌کــو چاکــه‌کاری و خێرپێکــردن‪.‬‬ ‫له‌کاتێکــدا خــودی ژنــان له‌کۆمه‌ڵگــه‌ی کوردیــدا پیــاوان بــه‌ره‌و ‌ه کۆشــکی چه‌ندانــی تریــش‪.‬‬ ‫ح ـه‌زی ده‌س ـه‌اڵت و پل ـه‌ی فه‌رمانڕه‌وایــی س ـه‌رده‌خه‌ن‪ ،‬دواتریــش ســکااڵیان بۆی ـه‌ ئێســتا پێناس ـه‌کردنێکی نــوێ هه‌ی ـه‌ بــۆ ژنــان له‌ســایه‌ی خوێنــی پاکــی‬

‫‪39‬‬

‫که‌ئ ـه‌و ڕاســتیه‌مان پــێ ده‌ڵێــن (ئێم ـ ‌ه کااڵ نیــن بازرگانیــان پێــوه‌ بکرێــت‪،‬‬ ‫ئامێرنیــن چێژمــان لێوه‌ربگــرن‪ ،‬کۆیلـه‌و خزمه‌تگــوزار نیــن کڕیــن و فرۆشــان‬ ‫پێــوه‌ بکـه‌ن)‪ ،‬به‌ڵکــو ئێمـه‌ی ژن خولقێنـه‌ری ژیانیــن هــاو شــانی پیاوانیــن‪.‬‬

‫مێــژووی نوێــی گه‌له‌که‌مــان ژنانــی وه‌کــو ســومبلی به‌رخــودان و‬ ‫وه‌ســتانه‌وه‌و گیــان بــازی پیشــانداین له‌ئاســت دڕنده‌یــی هه‌ژموونــی‬ ‫ســه‌رمایه‌داری و شــه‌ڕی ناوچه‌گــه‌ری و چه‌ته‌گه‌رایــی له‌ڕێــی وه‌ســتانه‌وه‌‬ ‫بـه‌ڕووی دڕنده‌تریــن گــروپ و مــرۆڤ کــوژی وه‌کــو (داعــش)‪ ،‬ئـه‌و داســتان‬ ‫و نه‌به‌ردیانــه‌ی ژنانــی ڕۆژئــاوای کوردســتان تۆماریــان کــرد لــه‌م چه‌نــد‬ ‫ســاڵه‌ی دوایــدا ئــه‌و ڕاســتیه‌ی پیشــان به‌هه‌مــووان دایــه‌وه‌ ته‌نانــه‌ت‬ ‫واڵتانــی زلهێزیــش ک ـ ‌ه ژن پێناس ـه‌ی هه‌ڵ ـه‌ی بــۆ کــراوه‌ به‌درێژایــی مێــژوو‪،‬‬ ‫بۆیــه‌ جوانکردنــی ژیــان له‌الیــه‌ن ژنانــی ڕۆژئــاواوه‌ به‌جیهــان پیشــان درا‪.‬‬ ‫کاتێــک توانیــان به‌پێکه‌نیــن و زه‌رده‌خه‌نــه‌وه‌ پێشــوازی له‌مــردن بکــه‌ن‪،‬‬ ‫شــه‌هید بــوون له‌پێنــاو خــاک و نیشــتامن به‌رزتریــن ئامانجیــان بێــت‪،‬‬ ‫ده‌توانیــن بڵێیــن ژنانــی ئــازاد به‌مانایه‌کــی ترئه‌مــان مردنیــان ترســاند‪.‬‬

‫مرۆڤه‌کانیــش کاتێــک جوانــن دوور له‌ن ـه‌ژاد په‌رســتی و ڕه‌گ ـه‌ز په‌رســتی و‬ ‫خودپه‌س ـه‌ندی‪ ،‬خۆیــان ئــازاد بک ـه‌ن‪ ،‬ئ ـه‌وکات له‌ه ـه‌ر کلتورێکــدا جوانیێــک‬ ‫ب ـه‌دی کــرا‪ ،‬ده‌توانێــت به‌ئاســانی ســوودمه‌ند بێــت لێــی‪.‬‬ ‫بۆی ـ ‌ه پێویســته‌ ئێم ـه‌ی نوس ـه‌رو ڕۆشــنبیرو بیرمه‌نــدو هه‌مــوو نوخبه‌کانــی‬

‫کۆمه‌ڵگــه‌ خۆمــان بــه‌دوور بگریــن لــه‌ (فراوانکردنــی بازنــه‌ی دژایه‌تــی‬ ‫کلتــورو مێــژووی گه‌النــی تــر) گــه‌ل و نه‌ته‌وه‌که‌شــان له‌ســه‌ر‬ ‫کلتــوری خۆشه‌ویســتی یه‌کــر ڕابێنیــن‪ ،‬چونکــه‌ جوانیــه‌کان لــه‌الی یــه‌ک‬ ‫گــه‌ل و نه‌تــه‌وه‌ نیــه‌‪ ،‬به‌ڵکــو مــرۆڤ و مــرۆڤ دۆســتی له‌کــوێ بــوو‬ ‫بیــرو هۆشــمه‌ندیش له‌وێیــه‌‪ ،‬ئێمــه‌ی کوردیــش پێویســته‌ له‌هه‌وڵــی‬ ‫هۆشــیارکردنه‌وه‌و خوێندن ـه‌وه‌ی زیاتردابیــن ن ـه‌ک ڕق و کین ـه‌ به‌رانب ـه‌ر ب ـه‌‬ ‫مــرۆڤ و کلتــوری جیــاوازی تــر‪ ،‬ئــه‌وه‌ی ده‌کرێــت ئێمــ ‌ه خۆمــان بکه‌ینــه‌‬ ‫خاوه‌نــی و نه‌هێڵیــن کــه‌س خــۆی به‌خــاوه‌ن بزانێــت له‌پێــش ئێمــه‌‬ ‫پێشــه‌نگایه‌تی کردنــه‌ له‌پێنــاو خزمه‌تێکــی زیاتــر به‌مرۆڤایه‌تــی‪.‬‬ ‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫شــه‌هیده‌کان و خه‌باتــی نه‌پســاوه‌ی کچــه‌ شــه‌ڕه‌ڤانه‌کان و ژنانــی تــری‬ ‫ڕیزه‌کانــی گه‌ریــا‪.‬‬

‫‪40‬‬ ‫خوێندنەوەیەکی سویدی بۆ کۆنفیدرالیزمی دیموکراتیکی ئۆجاالن‬

‫ﺋﺎ‪ -‬ﻟﻪﺳﻮﯾﺪﯾﯿﻪوه ﺳﯿﺎوەش ﮔﯚدەرزی‬

‫ئــەم کتێبانــە وەرنەگێڕینــە ســەر زمانــی ســویدی‪ .‬بڕیارمــان دا و ئــەوە بــوو‬ ‫کــە کردمــان‪ .‬بــەو پێیــە لــە مێــژووی ســویدا ئەمــە یەکــەم کتێبــی عەبــدواڵ‬ ‫ئۆجــاالن ســەرۆکی بەندکــراوی پەکەکەیــە کــە بــۆ یەکەمجــار بــۆ ســەر زمانــی‬ ‫ســویدی وەرگێڕدرابێــت‪.‬‬ ‫• ‬

‫بیروبۆچوونــی وەرگێــڕی ســویدی کتێبەکانــی ئۆجــاالن‪ ،‬لودڤیــگ کوهلێــر‬ ‫‪ Ludvig Köhler‬و چەنــد چاالکێکــی دیکــەی ســویدی لــە کۆمێنتەرەکانــی‬ ‫ڕۆژئــاوا لــە ســەر کۆنفیدرالیزمــی دیموکراتیکــی ڕێــزدار ئۆجــاالن وەک‬ ‫ئێرڤیــن مارکلونــد ‪ ،Erwin Marklund‬ئاندێریــاس کلۆمینێــک ‪Andreas‬‬ ‫‪ Klominek‬و ســکاپا سڤێنســۆن ‪Scapa Svensson‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫• ‬

‫ئێرڤین مارکلوند ‪Erwin Marklund‬‬

‫بەخێــر بێــن‪ ،‬ئێمــە ســەرجەم ‪ ٣٠‬خولــەک قســە دەکەیــن‪ .‬مــن لــە ســەر‬ ‫کومێنتەرەکانــی ڕۆژئــاوا و چاپــی کتێبــەکان قســە دەکــەم‪ ،‬هەروەهــا لــە‬ ‫ســەر ئــەو خوێندنــەوە بازنەییانــەش کــە دواتــر لــە ســەر کتێبــەکان دەمانبــێ‪،‬‬ ‫قســە دەکــەم‪ .‬دواتــر لودڤیــک لــە ســەر پرۆسێســی وەرگێڕانــی کتێبــەکان‬ ‫قســە دەکا‪ .‬هەروەهــا ئەندریــاز و ســکاپا لــە ســەر ناوەڕۆکــی کتێبــەکان قســە‬ ‫دەکــەن‪ .‬دواتــر کۆڕەکــە کــراوە دەبــێ و وەاڵمــی پرســیارەکان دەدرێتــەوە‪.‬‬ ‫لــە پێشــدا پێمباشــە کومێنتەرەکانــی ڕۆژئــاوا بناســێنم‪ ،‬کــە تۆڕێکــی‬ ‫پشــتگیرییە‪ ،‬هەروەهــا ســەنتەرێکی ئاڵوورگــۆی بیروبــاوەڕی شۆڕشــگێرانەی‬ ‫نێــوان کوردســتان و ئێــرە‪ ،‬ســویدە‪ .‬ئێمــە بەتایبەتــی پێوەندییــان لــە گــەڵ‬ ‫باکــووری کوردســتان هەیــە هــەر ئێســتا دوو کــەس لــە ئەندامانــی تۆڕەکەمان‬ ‫لــە باکــووری کوردســتان خەریکــی چاالکیــن وەک منوونــە کۆکردنــەوەی‬ ‫زانیــاری‪ .‬ئــەم تــۆڕەی ئێمــە هیــچ بەســراوەییەکی حیزبــی و ئاینــی نییــە و‬ ‫تەنیــا ئامانجــان چاالکــی پشــتگیرییە لــە ڕۆژئــاوای کوردســتان‪.‬‬ ‫بیرۆکــەی چاپــی کتێبەکانــی ئۆجــاالن لــەوەوە ســەرچاوەی گــرت کــە‬ ‫ئێمــە وەک تۆڕەکەمــان دەمانەوەیســت زیاتــر لــە دانیشــتنی خوێندنــەوەی‬ ‫بازنەییــدا زانیــاری زۆرتــر لــە ســەر کۆنفیدرالیزمــی دیموکراتیــک بزانیــن‬ ‫و وەدەســت بخەیــن‪ .‬لــە پێشــدا دەمانەویســت ئــەم دانیشــتنە خوێندنــەوە‬ ‫بازنەییانــە بــۆ خۆمــان و بــۆ نێوخــۆی تۆڕەکەمــان بێــت بــۆ ئــەوە هــەم‬ ‫زانیارییەکامنــان بەرینــە ســەرێ و باشــر تێبگەیــن و لــەو ســۆنگەیەوە‬ ‫هەڵســوکەوت بکەیــن‪ .‬دواتــر بیرمــان لــەوە کــردەوە دەتوانیــن هەمــان‬ ‫کار لــە دەرەوەی تۆڕەکەشــان بکەیــن‪ .‬ئــەوە بــوو ئێمــە دەستڕەســان‬ ‫بــە دوو لــە کتێبەکانــی ئۆجــاالن بــە نــاوی شۆڕشــی ژنــان و كۆنفیدرالیزمــی‬ ‫دميوكراتيــک بــە زمانــی ئینگلیــزی پەیــدا کــرد‪ .‬بیرمــان لــەوە کــردەوە بۆچــی‬

‫ئاندێریاس کلۆمینێک ‪Andreas Klominek‬‬

‫ئێمــە هیواداریــن ئــەم کتێبــە بکەوێتــە بــەر ســەرنجی چەپــەکان‪ ،‬دیــارە‬ ‫هەمــوو جــۆری چەپــەکان‪ .‬لەگــەڵ تیۆرییەکانــی دیکــە یــان تیۆرییەکانــی‬ ‫خۆیــان بــەراوردی بکــەن‪ .‬هــاوکات هیوامــان ئەوەیــە ئــەم کتێبانــە ببنــە‬ ‫هــۆی پشــتگیری زیاتــر بــۆ کوردســتان و ڕۆژئــاوا‪ .‬لــەم کتێبانــەدا ئۆجــاالن‬ ‫باســی پاشــخان و بنەماکانــی تیــۆری كۆنفیدرالیزمــی دميوكراتيــک دەکا‪.‬‬ ‫دیــارە کتيبــەکان وەاڵمــی هەمــوو جــۆرە پرســیارێک نادەنــەوە‪ ،‬چونکــە‬ ‫کورتکــراوەو تەنیــا بەشــێکی کــەم لــە باســە تیۆریکەکانــی ئۆجاالنیــان وەخــۆ‬ ‫گرتــووە‪ .‬ئێمــە ئــەم کتێبانــە وەک دەســپێکی ڕۆشــنگەرییەک لــە ســەر‬ ‫بیروبۆچوونەکانــی ئۆجــاالن بــۆ خوێنــەری ســویدی دەبینیــن‪ .‬دیــارە ئێمــە لــە‬ ‫داهاتــوودا دانیشــتنی خوێندنــەوەی بازنەییەمــان لــە ســەر کتێبــەکان دەبــێ و‬ ‫ئــەو دەم بەرچاووروونــی زیاترمــان لــە ســەر کتێبــەکان دەبــی‪.‬‬

‫• ‬

‫لودڤیک کوهلێر ‪Ludvig Köhler‬‬

‫مــن وەرگێــڕی ئــەم دوو نــوورساوە یــان ئەگــەر نــاوی کتێبــی لــێ بنێــن ئــەم‬ ‫دوو کتێبــەم‪ .‬ئەمــە لــە ڕاســتییدا تەنیــا گوڵبژێڕێکــی کورتــە لــە بەرهەمێکــی‬ ‫زۆر گــەورەی ئۆجــاالن کــە بەنــاوی «بەرهەمەکانــی زیندانیــی ئۆجــاالن»‬ ‫نــارساون‪ .‬دەزانیــن کــە ئۆجــاالن لــە کۆتایــی نەوەدەکانــەوە لــە زیندانــە و‬ ‫لــە کاتــی زینــدان بــۆ نووســینی کتێبەکانــی کەڵکــی وەرگرتــووە‪ .‬ئــەوەی‬ ‫کــە زۆر جێگــەی تێڕامانــە ئەوەیــە کــە لــە کاتێکــدا ئۆجــاالن ســەرچاوەیەکی‬ ‫ئەوتــۆی لــە دەســتدا نەبــووە چــۆن توانیویەتــی ئــەو بەرهەمانــە کــە زیاتــر‬

‫‪41‬‬

‫• ‬

‫ئاندێریاس کلۆمینێک ‪Andreas Klominek‬‬

‫ئــەم دوو کتێبــە‪ ،‬شۆڕشــی ژنــان و کونفیدرالیزمــی دميوكراتيــک ئەگەرچــی لــە‬ ‫دوو کتێبــی جیــادا چاپکــراون‪ ،‬بــەاڵم لــە نــاوەڕۆک و بابەتــدا هــەر دوو یــەک‬ ‫کتێــن‪ .‬بــۆ منوونــە ئــازادی ژنــان بەشــێکی هــەرە گرنگــە لــە کۆنفیدرالیزمــی‬ ‫دميوكراتيــک‪ .‬ئــەم دوو کتێبــە لــە ناوەڕۆکــدا هــەر یەکــن و لــە نــاو یەکــدان و‬ ‫تێکهەڵکێشــی یەکــری کــراون‪ .‬هــەر بۆیــە ئێمــەش لــە ناســاندنی کتێبەکانــدا‬ ‫هــەر وەک یــەک کتێــب دەیناســێنین‪.‬‬

‫• ‬

‫سکاپا سڤێنسۆن ‪Scapa Svensson‬‬

‫ئێمــە لێــرەدا باســی ئەوەدەکەیــن کــە بــە پێــی ڕوانگــەی ئۆجــاالن ئــەو‬ ‫هەاڵنــە چیــن کــە لــە مــاوەی ‪ ٥٠٠‬هــەزار ســاڵدا مرۆڤایەتــی تووشــیان‬ ‫هاتــووە‪ .‬هەروەهــا ئــەو چارەســەرییانەش چییــە کــە ئۆجــاالن بــۆ گرفــت و‬ ‫هەڵــەکان دەستنیشــانیان دەکات‪ .‬ســەرکوتی ژنــان یەکێــك لــە بنەمــا هەرە‬ ‫گرنگــەکان لــە کتێبەکانــی ئۆجاالنــدا پێکدێنــێ‪ .‬ئۆجــاالن لــەو بڕوایەدایــە هەتــا‬ ‫بــاس و رشۆڤــەی ژن و چەوســانەوەی ژن نەکــرێ تێگەیشــن لــە کۆمەڵگــەی‬ ‫چینایەتــی و پاشــخان و پێکهێنانــی دەوڵــەت – نەتــەوە زەحمەتــە‪ .‬سێکســیزم‬ ‫بــۆ خــۆی بنەمــا و بناغــەی سیســتەمی کاپیتالیــزم و دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوەی‬ ‫فاشــیزم پێکدێنــی‪ .‬ئۆجــاالن لــە کتێبەکانیــدا هەمیشــە دەگەڕێتــەوە بــۆ مێــژوو‬ ‫و رشۆڤــەی الیەنــە مێژووییــەکان لــە ســەردەمی کۆمەڵگــەی عەشــیرەتییەوە‬ ‫هەتــا ئیمــڕۆ‪ .‬ســەرکوتی ژنــان چــۆن هــەر لــە ســەرەتاوە لــە نێــو ڕێکخســتنی‬ ‫بنەماڵــەدا جێگــەی گــرت کاتێــک پیــاو دەســەاڵتی بــە ســەر بنەماڵــەدا‬ ‫وەدســت گــرت‪ .‬بــەم شــێوەیە لەوێــوە دەســەاڵتی ناوەندگەرایــی لــە الیــەن‬ ‫پیــاوەوە پــەرەی پێــدرا‪ .‬پیــاو لــە پێشــدا دەســەاڵتی لــە نێــو بنەماڵــە‪ ،‬دواتــر‬ ‫بــە ســەر عەشــیرەت‪ ،‬مەزهــەب و ئابووریــدا پەرەپێــدا‪ .‬سێکســیزم لــە خۆیــدا‬ ‫چەمکێکــە کــە لــە ڕوانگــەی ئۆجاالنــەوە هەمــوو ئــەم شــتانە لــە پێوەنــدی‬ ‫لەگــەڵ ســەرکوتی ژنانــدا ڕوون دەکاتــەوە‪ .‬وەک بــۆ منوونــە ڕێکەوتنــی ژن‬ ‫و شــوویی و پێوەندییەکانــی نێــو بنەماڵــە کــە هەمــووی لــە بەرژەوەنــدی و‬ ‫پاراســتنی دەســەاڵتی پیــاودا لــە الیــەک و لــەو الی تــرەوە بــۆ ســەرکوتی‬ ‫هەرچــی زیاتــری ژن داڕێــژراوە‪ .‬کەوابــوو لــە ڕوانگــەی ئۆجاالنەوە ســەرکوتی‬ ‫ژنــان لەالیــەن پیــاوەوە لــە بنەماڵــەوە دەســتپێدەکا و دواتــر لــە سیســتەمی‬ ‫کاپیتالیــزم و دەوڵــەت – نەتــەوەدا پــەرەی پێــدەدرێ‪ .‬ئــەم ســەرکوتە بــە‬ ‫شــێوەیەکی سیســتامتیک لــە هەمــوو ئــەو بــوارە ئاماژەپێکراوانــەدا ئەنجــام‬ ‫دراوە‪ .‬لێــرەدا ئامــاژە بــە دەقــی قســەی ئۆجــاالن لــە کتێبەکــەدا دەکــەم‪ :‬ئــەم‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫پێداچوونــەوەی مێژوویــن بنووســێ‪ .‬ئەمــە خاڵێکــی زۆر گرنگــە‪ .‬بــۆ مــن‬ ‫وەک وەرگێــڕ ئــەوەی کــە جێگــەی ســەرەنجە ئەوەیــە کــە ئۆجــاالن لــە‬ ‫نووســینەکانیدا زۆر ڕوون و ئاشــکرا دەنووســێ و بــە ڕوونــی دیــارە کــە‬ ‫دەیهــەوێ باســی چــی بــکا و چ شــتێک بەرجەســتە بکاتــەوە‪ .‬بەرهەمەکانــی‬ ‫ئۆجــاالن جۆرێــک کۆکــراوە یــان دیوانــی شــێعر نیــن‪ ،‬بەڵکــو تێکســتی‬ ‫سیاســین‪ .‬هــەر بۆیــە وەرگێڕانــی ئــەو کتێبانــە بــۆ مــن دوو الیەنــی هەبــوو‪،‬‬ ‫لــە الیەکــەوە بــە جۆرێــک وەرگێڕانێکــی ئاســان‪ ،‬بــەاڵم هــاوکات ســەختیش‪،‬‬ ‫لــە بەرئــەوەی مــن کتێبەکانــم لــە زمانــی ئینگلیزییــەوە وەردەگێــڕا هێندێــک‬ ‫کێشــەی وەرگێــڕان لــە خــودی زمانــی وەرگێڕانــی ئینگلیزییەکــەی هەبــوو‪،‬‬ ‫بــەاڵم لــە بــەر ئــەوەی مــن زمانــی ئۆرجیناڵەکەیــم نەدەزانــی بەراوردکردنــی‬ ‫دەقــەکان زەحمــەت بــوو‪ .‬گوتنــی ئەمــەش دیــارە پێویســت بــوو کــە مــن وەک‬ ‫وەرگێــڕ ئامــاژەی پێبکــەم‪ .‬ئۆجــاالن چەمکێــک بــە نــاوی «ئیدەئاڵــی کابانــی‬ ‫مــاڵ» بــەکار دەبــا کــە هاوتــای ئــەم چەمکــە لــە هــەر دوو زمانــی ئینگلیــزی و‬ ‫ســویدیدا نییــە و مــن ناچــار بــووم واتــای نزیــک لــە چەمکەکــە لــە وەرگێڕانــە‬ ‫ســویدییەکەیدا دابنێــم‪ .‬نامــەوێ باســی وردەکارییــەکان بکــەم‪ ،‬بــەاڵم چەنــد‬ ‫وشــەیەک هەبــوو کــە مــن هاوتــا ســویدییەکانیانم بــۆ نەدیرتایــەوە‪ .‬بــەاڵم لــە‬ ‫خوێندنــەوەدا تێگەیشــن لــە کــۆی تێکســتەکە زەحمــەت نییــە‪ .‬ئــەوەی گرنگــە‬ ‫ئەوەیــە کــە ئۆجــاالن ڕووی قســەکانی لــە بزووتنەوەیەکــی جیهانییــە کــە ئەمە‬ ‫لــە خۆیــدا عەتــف و خۆشەویســتی بــۆ ئۆجــاالن زێــدە دەکا‪ .‬نووســینەکانی‬ ‫ئۆجــاالن لەگــەڵ ئــەوەی باســی گوندەکــەی خۆشــی تێدایــە‪ ،‬بــەاڵم ڕووی‬ ‫قســەکان لــە بەرەیەکــی بەرفراوانــی خوێنەرەکانــە‪ ،‬بــە هــەر حــاڵ بــۆ منــی‬ ‫وەرگێــڕ کاتێكــی زۆر خــۆش و دڵگیــرم هەبــوو لــە وەرگێڕانــی کتێبەکــەدا‪،‬‬ ‫هیــوادارم ئێــوەش کــە کتێبەکــە دەخوێننــەوە‪ ،‬هەمــان هەســتتان هەبێــت‬ ‫و بۆتــان زەحمــەت نەبــێ‪ .‬ئەڵبــەت لــە بــەر ئــەوەی تەنیــا ‪ ٥٠٠‬دانــە لــە‬ ‫کتێبەکەمــان چــاپ کــردووە بــەم زووانــە بــۆ جــاری دووەم چاپــی دەکەینەوە‪.‬‬ ‫چونکــە هــەر ئێســتا لەیەکــەم ڕۆژدا زۆربــەی کتێبــەکان فــرۆرشاون و لــە‬ ‫چاپــی دووەمیشــدا جارێکــی دیکــە بــە تێکســتەکەدا دەچینــەوەو هــەوڵ‬ ‫دەدەیــن کتێبەکــە ســادەتر و زووتێگەیشــتووتر بکەیــن‪.‬‬

‫‪42‬‬ ‫ژیانــە لــە کــوێ بــوو کاتێــک لــە پێشــدا دەســەاڵت الی ژن بــوو‪ ،‬بــەاڵم دواتــر‬ ‫پیــاو ئــەم دەســەاڵتەی خســتە دەســتی خــۆی لــە کاتێکــدا بەرهەمهێنــان و‬ ‫ئافرانــدن لــەالی خــودی ژن بــوو؟ وەاڵمەکــە لــەوەدا دەبــێ ببینینــەوە کــە‬ ‫پیــاو لــە ڕێگــەی توندوتیژییــەوە دەســەاڵتی خــۆی ســەپاند بــە تایبەتــی‬ ‫کاتێــک دەســەاڵتی ئابــووری لــە دەســتی ژن دەرهێنــدراو پیــاو بــوو بــە‬ ‫خــاوەن دەســەاڵتی ئابــووری‪ .‬لێــرەدا بەندایەتــی و کۆیلەبوونــی ژن لــە‬ ‫چوارچێــوەی ماڵــدا دەســتیپێکرد‪ .‬ئەمــەش ڕاســتییەکی مێژووییــە‪ .‬لــە ڕاســتیدا‬ ‫ســەرکوتی ژنــان و خەباتــی ژنــان بــۆ یەکســانی بەشــێکی هــەرە گرنگــی‬ ‫تیــۆڕی کۆنفیدرالیزمــی ئۆجــاالن پێکدێنــێ و ئــەم دوانــە بەبــێ یەکــری نیــن‪.‬‬ ‫هــەر بۆیــە لــەم دوو کتێبــەدا خەباتــی ژنــان بناغــەی تیۆڕیــی كۆنفیدرالیزمــی‬ ‫دميوكراتيــک پێکدێنــێ‪.‬‬ ‫• ‬

‫ئاندێریــاس‬

‫کلۆمینێــک‬

‫‪Klominek‬‬

‫‪Andreas‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫لــە ســەر ئــەوەی دەســەاڵتی پیــاو چــۆن لــە کۆمەڵگــه‌دا خــۆی چەســپاند‬ ‫باســەکەم بــە هێنانــەوەی دەقێــک لــە قســەکانی ئۆجــاالن لــە کتێبەکــەدا‬ ‫دەســتپێدەکەم‪« :‬کاپیتالیــزم پیــاوی دۆمینانســی لــە دامــودەزگا و ئەنســتیتۆ‬ ‫فەرمییەکانــدا بەرهــەم هێنــا‪ .‬ئەمــە هەمــان دەســەاڵتخوازی پیــاوە کــە لــە‬ ‫مــاوەی ‪ ٥‬هــەزار ســاڵدا بــە شــێوازی جیــاواز بــەردەوام بــووە‪ .‬لــە کۆیالیەتــی‬ ‫دەســتی پێکــردووە کــە چــۆن ئینســان بــۆ خــۆی ئینســانی دیکــەی وەک کۆیلــە‬ ‫بــەکار هێنــاوە‪ .‬لێــرەدا ژن وەک کۆیلــەی پیــاو بــەکار هاتــووە‪ .‬کاتێــک پیــاو‬ ‫لــە ناوەنــدی دەســەاڵتدا جێگــەی گــرت‪ ،‬بــۆ مانــەوەی دەســەاڵت سیســتەمی‬ ‫کۆیلــەداری پێشخســت‪ ،‬ئەمــەش لــە سیســتەمی کۆنــی عەشــیرەتی‪ ،‬ماڵباتــی‬ ‫هەتــا کۆمەڵگـه‌ی ئیمــڕۆ بــەردەوام بــووەو پیــاو لــە پۆزیســیۆنی دەســەاڵت و‬ ‫چاوبرســی بــۆ دەســەاڵت لــە کۆمەڵگــەی ڕوانیــووە‪».‬‬ ‫دەســەاڵت و دۆمینانســی پیــاو بــە ســەرکوتی ژنــان لــە بنەماڵــە دەســتیپێکرد‬ ‫و دواتــر لــە عەشــیرەت و کۆمەڵگــەی بچــووک هەتــا دواتــر لــە دەوڵــەت‬ ‫ نەتــەوەو سیســتەمی کاپیتالیزمــدا بەرفراوانــر بــوو‪ .‬ئــەم مەزنخوازییــە‬‫لــە هەمــوو بوارەکانــی كۆمه‌ڵگــه‌دا‪ ،‬لــە مەزهــەب و هەمــوو الیەنــە‬ ‫هاوبەشــییەکانی كۆمه‌ڵگــه‌دا خــۆی نوانــدووە‪ .‬واتــە لــە ئاغــاکان و شــاکان‬ ‫هەتــا كۆمه‌ڵگــه‌ی ئێســتا هەمــوو شــتێک لــە ڕوانگــەی دەســەاڵت‪ ،‬لــە‬

‫ڕوانگــەی ئــەوەی کەســێک بــە ســەر کەســێکی دیکــە حوکــم بــکا‪ ،‬داڕێــژراوە‪.‬‬ ‫ئەمــەش بناغەیەکــە بــۆ تێگەیشــن لــە چەســپاندنی کۆیالیەتــی بــە ســەر‬ ‫ژنــدا لــە درێژایــی مێــژوودا‪ .‬ئــەوەی لــە ڕوانگــەی ئۆجاالنــدا بــە ڕوونــی‬ ‫نیشــاندراوە لــە کۆمەڵگــەی عەشــیرەتی و فیودالیــدا دەســەاڵتەکان بەرتەســک‬ ‫بــوون هــەم لــە ناوخــۆی كۆمه‌ڵگــه‌ و هــەم لــە ســنوورە دەرەوەییەکانــی‬ ‫كۆمه‌ڵگــه‌دا‪ ،‬بــەاڵم بــە ســەرهەڵدانی دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە پانتایــی‬ ‫دەســەاڵتەکان بەرفراوانــر بــوون و پیاوســاالری لــە سیســتەمی دەوڵــەت ‪-‬‬ ‫نەتــەوەدا دەســەاڵتەکانی گەیشــت بــە لوتکــە‪ .‬دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە لــە خۆیــدا‬ ‫پێکهاتەیه‌کــی دەســتکرد بــوو بــۆ ئــەوە مــرۆڤ دەســەاڵتی زیاتــری هەبــێ‬ ‫و کۆنــرۆڵ و چاودێــری بەســەر مرۆڤەکانــی دیکــەدا بەرفراوانــر بــکات‪ .‬لــە‬ ‫خــودی دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوەدا و بەتایبەتــی لــە سیســتەمی کاپیتالیســتیدا هەتــا‬ ‫دەچــێ و دەســەاڵتەکان کــە لــە ڕاســتیدا دەســەاڵتی پیــاون زیاتــر و زیاتــر‬ ‫دەبێــت‪.‬‬ ‫دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە بــۆ خــۆی بەدەســتی چینــی مامناوەنــدی كۆمه‌ڵگــ ‌ه‬ ‫ئــەو چینــەی کــە هەمیشــە تینــووی دەســەاڵتە دامــەزرا و ئەمــەش سیســتەمی‬ ‫کاپیتالیســتی زیاتــر پەرەپێــدا‪ .‬دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە و سیســتەمی کاپیتالیــزم‬ ‫پێکــەوەو هاوتەریــب لەگــەڵ یەکــری پێشــکەوتوون و لەبــەر ئــەوەش‬ ‫الیەنــە ئینســانییەکان کەمڕەنــگ کراوەوتــەوەو دەســەاڵت و کۆنتــڕۆڵ‬ ‫بەبنەمــا گیــراوە‪ ،‬هــەر بۆیــە هــەر دوو پێکــەوە لــە پێکهێنانــی دەســەاڵتی‬ ‫هاوبــەش و هاوتەریبــدا شــەریکن‪ .‬ســنوورەکانی دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە لــە‬ ‫ســوید لــە کوردســتان یــان لــە هــەر کــوێ هەبێــت بــە زۆری ئینســانەکانی لــە‬ ‫چوارچێوەیەکــدا قەتیــس کــردووە‪ ،‬کۆنتڕۆڵــی کردوون و دەســەاڵتی بەســەردا‬ ‫ســەپاندوون و هەمــوو جارێکیــش وەک ئامانــج بەرژەوەندییــە ئابــووری‬ ‫و کاپیتالیســتییەکان لــە چوارچێــوەی دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوەدا پارێــزراون‪ .‬بــۆ‬ ‫منوونــە ئەســیمیلەکردنی زۆرەملــی کــورد لــە باکــووری کوردســتان و لــە‬ ‫هەمــوو شــوێنێک یەکێــک لــە ئاکامەکانــی پێکهێنانــی دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە لــە‬ ‫هەرێمــی ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت بــووە‪ .‬کــوردەکان ناچــار کــراون لــە نێــو‬ ‫چوارچێــوەی دیاریکــراوی دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوەدا بــە زۆرەملــی بژیــن‪ .‬ئەمــە‬ ‫فکــری پشــتەوەی ســازکردنی دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە بــووە‪ .‬بــەاڵم چــۆن پێــش‬ ‫بەمــە دەگیــردرێ و دەوڵــەت نەتــەوە ڕادەوەســتێندرێ و کۆســپ و تەگــەرە‬ ‫دەخرێتــە پێــش کاپیتالیــزم؟ لــەم نێوەشــدا کۆتایــی بــە ســەرکوتی ژنــان‬ ‫دێــت؟ ئــەوە ئۆجــاالن لــەم کتێبانــەدا وەاڵمــی خــۆی دەبــێ و نەخشــەڕێگەی‬ ‫چارەســەری دەستنیشــان دەکا‪ .‬لــەم کتێبانــە باســی چۆنییەتــی ســەرهەڵدانی‬ ‫دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە‪ ،‬کاپیتالیــزم و ســەرکوتی ژنــان کــراوە‪ ،‬هــاوکات باســی‬ ‫ئــەوەش کــراوە ڕێــگا چــارە و ڕێــگای خەبــات و بەربەرەکانــی لــە دژی ئەوانــە‬ ‫دەبــێ چــۆن بێــت‪.‬‬

‫‪43‬‬

‫ئۆجــاالن لــە باســی دۆمینانســی پیــاودا لــە کۆمەڵگــەی کاپیتالیســتیدا‬ ‫شــیکردنەوەیەکی زۆر ڕادیکااڵنــەی فیمینیســتی هەیــە‪ .‬هــاوکات ئۆجــاالن‬ ‫زۆر ڕوون و ئاشــکرا باســی کێشــە و دەستنیشــانکردنی گرفتەکانیــش دەکا‪.‬‬ ‫کــە ســەرچاوەی هەمــوو دۆمینسانســێکی پیاوانــە دەگەڕێتــەوە بــۆ ڕوانگــەی‬ ‫ماســکولیتی واتــە نێرســاالری‪ .‬ئۆجــاالن لــە دەقێکــدا لــە کتێبەکــەدا دەڵــێ‪:‬‬ ‫«پیــاو بــووە بــە هــۆی دامەزرانــی دەوڵــەت و لــە دەوڵەتیشــدا کولتــووری‬ ‫جیــاوازی ڕەگــەزی و پیاوانــەی لــە هەمــوو ئەنیســتیتۆ و دامودەزگاکانــدا‬ ‫پێشخســت‪ .‬ئەمــەش بــوو بــە هــۆی ئــەوە ماســکولیتی‪ ،‬واتــە نێــر ســاالری‬ ‫ببێتــە دەســەاڵتداری تاقانــە لــە هەمــوو بوارەکانــدا‪ .‬پیــاو دەوڵەتێکــی‬ ‫پیاوانــەی بــۆ خــۆی دروســت کــرد‪».‬‬ ‫کاتێــک بــەم شــێوەیە ڕوونــە ده‌سـه‌اڵتی پیــاو ئەنالیــز و رشۆڤـه‌ بکــرێ‪ .‬ئــەوە‬ ‫ڕێگەیەکــی دیکــە بــۆ نەهێشــن و پووچەڵکردنــەوەی دەســەاڵتی پیــاو نامێنێ‪.‬‬ ‫بەمــەش مەبەســتی ئۆجــاالن ئەوەیــە کــە دەبــێ بەتەواوەتــی ژن لــە پیــاو‬ ‫خــۆی داببــڕێ‪ .‬بــۆ ئــەوەی کۆتایــی بــە دەســەاڵت و دۆمینانســێکی ‪ ٥‬هــەزار‬ ‫ســاڵەی پیــاو بهێندرێــت‪ .‬ئــەم کولتــوورە پیاوســاالرییە دەبــێ لــە ڕێشــەوە‬ ‫هەڵکەنــدرێ‪ ،‬چونکــە پێکهێنانــی كۆمه‌ڵگه‌یەکــی یەکســان لــە غەیــری ئــەوەدا‬

‫• ‬

‫ئاندێریاس کلۆمینێک ‪Andreas Klominek‬‬

‫من ئەمجارە بە دەقێک لە نێو کتێبەکەی ئۆجاالن دەستپێدەکەم‪:‬‬ ‫«كۆمه‌ڵگــه‌ هەمیشــە لــە میانــەی پاراســتینی ڕەوادا خــۆی پاراســتووە‪.‬‬ ‫پاراســتنی ڕەوا تەنیــا لــە هێــزی ســەربازیدا کــورت ناکرێتــەوە‪ .‬بەڵکــوو‬ ‫پاراســتنی ڕەوا بــە مانــای پاراســتنی خۆبه‌ڕێوه‌بــه‌ری و ســەربەخۆیی و‬ ‫نەبەسرتاوەییشــە لــە هەمــوو بوارەکانــی ژیانــدا‪« .‬‬ ‫ئەمــە لــەو الیــەوە گرنگــە کاتێــک سێکســیزم و دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە دەســتییان‬ ‫بــە ســەر هەمــوو جیهانــدا گرتــووە‪ ،‬هێــزی بەرهەڵەســتکاری دەکــرێ لــە‬ ‫میکانیزمــی پاراســتنی ڕەواوە ســەرچاوە بگــرێ‪.‬‬ ‫ئەمــەش بــە تایبەتــی لــە کــردەوەدا وەک ســراتیژی‬ ‫بەرهەڵەســتکاری لــە باکــووری کوردســتان ئەزمــوون‬ ‫کــراوە‪ .‬ئەزموونــی بەرهەڵەســتکاری لــە بەرانبــەر‬ ‫دەوڵەتــی فاشیســتی تورکیــا لــە ژێــر میکانیزمــی‬ ‫پاراســتنی ڕەوادا‪ .‬هەروەهــا لــە ڕۆژئــاوا و باکــووری‬ ‫ســوریا کاتێــک بۆشــایی دەســەاڵت هاتــە گــۆڕێ‬ ‫کــە چــۆن لــە بەکەڵــک وەرگرتــن لــە پارادیگــای‬ ‫پاراســتنی ڕەوا بزووتنــەوەی بەرهەڵســتکاری‬ ‫ڕۆژئــاوا ڕیکخــرا‪ .‬هــەر لە ســۆنگەی بەرهەڵســتکاری‬ ‫و پاراســتنی ڕەودا كۆمه‌ڵگه‌یەکــی نــوێ لــە‬ ‫ســفرەوە لــە ڕۆژئــاوای کوردســتان پێکهــات‪ .‬کەواتــە‬ ‫لێــرەدا تەنیــا مەســەلە الیەنــی ســەربازی نییــە‪ ،‬تــۆ‬ ‫ناتوانــی لــە دژی دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە تەنیــا شــەڕ‬ ‫ڕابگەێنــی بەبــێ ئــەوەی كۆمه‌ڵگه‌یەکــی نــوێ‬ ‫و جیــاواز لــە دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە دانەمەزرێنــی‪.‬‬ ‫لێــرەدا بناغــە ئەوەیــە کــە كۆمه‌ڵگه‌یەکــی‬ ‫نــوێ‪ ،‬دميوكراتيــک و یەکســان لــە بەرانبــەر‬ ‫دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوەدا دامبەزرێنــی‪ .‬لــە سیســتەمی‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫• ‬

‫سکاپا سڤێنسۆن ‪Scapa Svensson‬‬

‫شــیانی نابێــت‪ .‬بــە ئــازادی ژن‪ ،‬کۆیالیەتــی‪ ،‬پیاوســاالری‪ ،‬فاشــیزم‪ ،‬دەســەاڵتی‬ ‫ڕەهــای پیــاو و ســەرمایەش‪ ،‬کۆتایــی پــێ دێــت‪ .‬بــە کورتــی بــە ئــازادی ژن‬ ‫دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە مەرگــی خــۆی رادەگەینــێ‪ .‬لــەم کتێبانــە زۆر بــە ڕوونــی‬ ‫باســی دوو جینســی پیــاو و ژن کــراوەو هەمــوو رشۆڤــه‌کان لــە ڕوانگــەی‬ ‫ئــەو دوو جێنســەوە بــۆ دیــاردەکان کــراوە‪ .‬سێکســیزم بــە بەفراوانــی لــە‬ ‫کتێبەکانــدا رشۆڤـه‌ کــراوە‪ .‬ئــەوەی دەمێنێتــەوە کــە دواتــر ئێمــە لــە دانیشــتنە‬ ‫خوێندنــەوە بازنەییەکانــدا بتوانیــن لــە ڕوانگــەی جیــاوازەوە تیۆڕییەکانــی‬ ‫ئۆجــاالن لــەم کتێبانــە بخەینــە بــەر بــاس و گفتوگۆیەکــی کــراوە‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫‪44‬‬ ‫كۆنفیدرالیزمــدا بەپێچەوانــەی دەوڵــەت نەتــەوە کــە دەبــێ هەمــوو بــۆ یــەک ماشــینی بیرۆکراتــی دامــەزراوە‪ .‬دەوڵــەت ‪ -‬نەتــەوە بــۆ ئــەوە دامــەزراوە کــە‬ ‫شــتی هاوبــەش کــە ئــەوەش بەرژەوەندییەکانــی دەوڵــەت – نەتەوەیــە لــە هەمــوو کاروبــاری ئێمــەدا خــۆی هەڵقورتێنــی و دەســەاڵت و کۆنتڕۆڵــی‬ ‫تێناکۆشــن‪ .‬لــە كۆنفیدرالیزمــی دیموکراتیکــدا بەبوونــی جیاوازییــەکان و خــۆی بــە ســەر ئێمــەدا فــەرز بــکا‪.‬‬ ‫هۆڤییەتــی جیــاوازەوە هەوڵــو تێکۆشــان بــۆ پاراســتنی ناســنام ‌ه جیــاوازەکان‬ ‫دەدرێ‪ .‬بــۆ منوونــە هــەر بۆیــە لــە ڕۆژئــاوای کوردســتان گرنگــی زۆر بــە‬ ‫پاراســتنی پێکهاتــە جیاوازەکانــی نێــو كۆمه‌ڵگـه‌ دەدرێ‪ .‬پاراســن و پێکهێنانــی‬ ‫پێکهاتــەی جیاوازیــش بــۆ ئــەوە نییــە کــە كۆمه‌ڵگــه‌ لــە یــەک داببــڕێ بــە‬ ‫پێچەوانــە بــۆ ئەوەیــە کــە فرەڕەنگــی كۆمه‌ڵگــه‌ بپارێــزرێ‪ .‬ئەمــەش کــە‬ ‫لــە ڕۆژئــاوای کوردســتان بەرچــاوە و بووەتــە جێــی ســەرەنجی هەمــوو‬ ‫سکاپا سڤێنسۆن ‪Scapa Svensson‬‬ ‫جیهــان کــە چــۆن لــە واڵتێکــدا کــە ســەرتاپا تووشــی شــەڕ بــووە‪ ،‬چــۆن • ‬ ‫كۆمه‌ڵگه‌یەکــی دميوكراتيــک و فرەڕەنــگ لــە نێــو جەرگــەی شــەڕدا‬ ‫دامــەزراوە‪ .‬كۆمه‌ڵگه‌یەکــی دميوكراتيــک کــە دەســەاڵتەکان لــە ژێــرەوە منیــش لــەو بــاوەڕەدام کــە گرووپــە بەرهەڵســتکارییەکانی ســویدی زۆر‬ ‫ســەرچاوە دەگــرێ‪ .‬ئەمــەش بناغــەی كۆنفیدرالیزمــی دميوكراتيکــە کــە لێکدابــڕاون‪ ،‬ئەگــەر گرووپێکــی ئانتــی فاشیســتی شــتێک دەکا گرووپێکــی‬ ‫دەســەاڵت لــە ژێــرەوە دێــت نــەک لــە ســەرەوە‪ .‬چونکــە زۆربــەی كۆمه‌ڵگـه‌ دیکــەی چەپــی رادیــکاڵ شــتێکی دیکــە و بــە هەمــان شــێوە چاالکــی و‬ ‫هەرێمــی و لۆکاڵییــەکان کێشــە و گرفتەکانیــان لــە ســەرەوە بــۆ خــوارەوە دەستپیشــخەری جیــاواز لــە الیــەن دەســتەو گرووپــی جیــاواز‪ .‬ئــەم کتێبانــەی‬ ‫ئۆجــاالن ئەوەمــان نیشــان دەدەن کــە هەمــوو گرووپــە بەرهەڵســتکارییەکان‬ ‫ســەرچاوە دەگــرێ‪.‬‬ ‫لێکنزیــک دەکاتــەوەو لــە ســەر خاڵــی هاوبــەش پێکەوەیــان دەبەســتیتەوە‪.‬‬ ‫واتــە ناکــرێ بەتەمــای جێبەجێکردنــی ئەرکێــک‪ ،‬ئەرکێکــی دیکــە بخرێتــە‬ ‫ئێرڤین مارکلوند‪Erwin Marklund‬‬ ‫• ‬ ‫پەراوێــزەوە‪ .‬وێنــای مــن لــە ئۆجــاالن و لــەم کتێبانــە ئەوەیــە‪ .‬مەســەلەیەکی‬ ‫ئەمــەی کــە بــاس کــرا‪ ،‬خوێندنــەوەی ئێمــە ســەر کتێبــەکان بــوون‪ ،‬دەکــرێ دیکــە ئەوەیــە کــە ئــەم ڕوانگانــەی ئۆجــاالن تەنیــا تیــۆری نیــن بەڵکــوو لــە‬ ‫خوێندنــەوەی دیکــەی جیاوازتریــش لــە ســەر ناوەڕۆکــی کتێبــەکان هەبێــت‪ .‬کردەوەشــدا جێبەجــێ کــراون و خراونەتــە بــواری پراکتیکییــەوە هــەم لــە‬ ‫بــۆ منوونــە لــە چەمکــی چیــن دەکــرێ خوێندنــەوەی زۆر جیــاواز بکــرێ کــە ڕۆژئــاواو هــەم لــە باکــوور‪ .‬تیــۆری و پراکتیــک زۆر وەک یــەک دەچــن‪ .‬ئەمــە‬ ‫دیــارە لــە کتێبەکانــدا کەمــر باســی لــە ســەر کــراوە‪ .‬هیــوادارم ئێــوە بتوانــن لەهەمــان کاتــدا وەک قــەول و بەڵێنــی ئەوتیۆپــی و بەهەشــت نییــە بەڵکــوو‬ ‫لــە دانیشــتنە خوێندنەوەییــە بازنەیەکانــدا کــە دواتــر ســاز دەکرێــن بەشــداری تێکــەڵ بــە ژان و ئــازاری مرۆڤــەکان‪ ،‬تیۆرییــەکان لــە کــردەوەدا پراکتیــزە‬ ‫کــراون‪ .‬واتــە ئەمانــە لــە نێــو جەرگــەی شــەڕدا پراکتیــزە کــراون‪ .‬کەوابــوو‬ ‫بکــەن و بیــروڕای خۆتــان لــە ســەر کتێبــەکان دەرببــڕن‪.‬‬ ‫کاتێــک تیۆرییەکانــی ئۆجــاالن لــە نێــو جەرگــەی شــەردا قابیلــی پراکتیــزە‬ ‫کــردن بــن ئــەی بەهەمــان شــێوە بــۆ لێــرەش پراکتیــزە نەبــن‪ .‬کــە لــەوێ‬ ‫ئاندێریاس کلۆمینێک ‪Andreas Klominek‬‬ ‫• ‬ ‫ئیمکانــی پراکتیزەکردنــی هەبــێ بــۆ لێــرە نەیبــێ‪ .‬هــاوکات ئــەوەش گرنگــە‬ ‫ئــەوەی کــە لــەم کتێبانــەدا بــە ناوەنــد گیــراوەو ئێمــە لــە ســوید یــان بــە کــردەوە بزانیــن و بڕۆیــن و پرســیار لــە خەڵــک لــەوێ بکەیــن کــە چــۆن‬ ‫لــە شــوێنەکانی دیکــەی ئەوروپــا دەتوانیــن لــە کار و خەبامتانــدا ڕەچــاوی چۆنــی تیۆرییــەکان خراونەتــە بــواری پراکتیکییــەوە‪ .‬ئێمــەش بەهەمــان شــێوە‬ ‫بکەیــن‪ ،‬مەســەلەی گرنگایەتــی هەرێــم و بیــری لۆکاڵــی و هەرێمییــە‪ ،‬گــەرەک لــە چوارچێــوەی تیۆرییــە جوانەکامنــان دەربچیــن و پراکتیزەیــان‬ ‫ئــەوەی کــە دەگوتــرێ جیهانــی یــان گلۆبــاڵ بیــر بکــەوە‪ ،‬بــەاڵم لــە هەرێــم بکەیــن‪ .‬هیــچ نەبــێ دەتوانیــن لــە دەســتە و گرووپەکانــی خۆمانــەوە‬ ‫و لۆکاڵــی خۆتــەوە دەســت پێبکــە‪ .‬بــۆ منوونــە هــەر لــەم ســتۆکهۆڵمەی ئێمــە دەســتپێبکەین‪ .‬بــۆ منوونــە چوارچێــوەی بەســتنی کۆبوونەوەکامنــان بــە چ‬ ‫زۆر ئەرکــی لۆکاڵــی هەیــە کــە بتوانیــن لەهەمــان هەرێمــی ســتۆکهۆڵمدا شــێوازێک بێــت‪ .‬هــەر بۆیــە مــن لــەو بڕوایــەدام زۆر شــت لــە کتێبەکانــی‬ ‫جێبەجێــی بکەیــن‪ .‬بنەمــاش بــۆ ئەمــە ئەوەیــە کــە تــۆ لــەو شــوێنەوە دەســت ئۆجــاالن هەیــە کــە دەتوانــن بــن بــە مایــەی ئیلهــام لێوەرگرتــن بــۆ ئێمــە‬ ‫پێدەکــەی کــە لێــی دەژی و لێــی هاتــووی‪ .‬هــاوکات هــەر لێرەشــەوە زۆربــەی لــە ســوید‪.‬‬ ‫بڕیــارەکان دەدرێ‪ .‬ئــەو بڕیارانــەی کــە کاریگــەری لــە ســەر ژیانــی ئێمــە‬ ‫دادەنێــن‪ .‬لێرەدایــە کــە دەوڵــەت دامــەزراوە و بــە دەوروبــەری دەوڵەتــەوە‬

‫‪45‬‬

‫لــە مــاوەی وەرگیڕانــی کتێبەکانــدا ئــەوەی کــە بــۆ مــن بەرچاوڕوونکــەرەوەی‬ ‫هــەرە باڵکیــش و جێگــەی ســەرەنج بــوو ئــەوە بــوو کــە زانیــاری یەکجــار زۆر‬ ‫و لــە ڕادەبــەده‌ری ئۆجــاالن لــە ســەر هەمــوو ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت بــوو‪.‬‬ ‫بــۆ منوونــە لــە کۆتایــی کتێبــی کۆنفیدرالیزمــی دميوكراتيکــدا ئەگەرچیــش بــە‬ ‫کورتــی بێــت باســی پێکهاتــە جیــاوازە ئەتنیکییــەکان وەک کــورد‪ ،‬عــەرەب‪،‬‬ ‫ئەرمەنــی‪ ،‬یەهــودی و تــورک و زۆر ئەتنیکــی دیکــە لە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاســت‬ ‫دەکا‪ .‬لــە کاتێکــدا ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت النکــی هەمــوو شارســتانییەتەکان‬ ‫لــە ڕابــردوودا بــووە ئیمــڕۆ هــەرە شــوێنی وێــران و جێگــەی شــەڕ و شــۆرە‬ ‫لــە جیهانــدا و ئەمــەش لــە ڕاســتیدا قواڵیــی تراژیدیــای ڕۆژهەالتی ناوەڕاســت‬ ‫نیشــاندەدا‪ .‬ئێســتا گێــژاو و قه‌یــران هەمــوو ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتی‬ ‫داگرتــووە‪ .‬لــە ڕوانگــەی ئۆجاالنــەوە ئــەوەی کــە بەرچاوڕوونــی زیاتــر‬ ‫دەدا ئەوەیــە کــە ناســیۆنالیزم ڕیشــە و هــۆکاری هەمــوو نەهامەتییەکانــی‬ ‫ئێســتای رۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتە‪ .‬خەڵکێــک دەبــێ ســنوورەکانی ئەمــە بێــت و‬ ‫خەڵکێکــی دیکــە دەبــێ ســنوورەکانی لــەوێ دەســتپێکا و ئــەم شــتانە‪ .‬ئەمــە لە‬ ‫کاتێکــدا کــە لــە ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتدا لــە رابــردوودا ئــەم هەمــوو ئەتنیکــە‬ ‫جیــاوازە پیکــەوە ژیــاون و داهاتــووی ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســتیش لەمــە زیاتــر‬ ‫نییــە کــە دەبــێ ئــەم خەڵکــە جیاوازانــە پێکــەوە بژیــن‪ ،‬خەڵــک لــە هەرێــم و‬ ‫ناوچــەی خۆیانــدا بــە ئــازادی دەژیــن و لــە ئاســتی پانتایــی ناوچەییــەدا بــە‬ ‫هــاوکاری و هاوئاهەنگــی لــە گــەڵ خەڵکانیــر بــە ئاشــتی دەژیــن‪ .‬ئۆجــاالن‬ ‫لــە شــوێنیکی کتێبەکەیــدا دەنووســێ لەوەتــی ناســیۆنالیزم هاتووەتــە‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ڕۆژهەاڵتــی ناوەڕاســت لــە گــەڵ خــۆی گرفــت و شــەڕ و شــۆڕی هێنــاوە‪.‬‬ ‫سکاپا سڤێنسۆن ‪Scapa Svensson‬‬ ‫• ‬ ‫لــە هیــچ شــوێنیکی رۆژهەاڵتــی ناوەڕاستیشــدا بــۆ تاقــە جارێــک ناســیۆنالیزم‬ ‫بــۆ منوونــە ئــەو گرووپــە بەرهەڵســتکاری و میلیتانتانــەی لە باکوور ســازکراون ســەرکەوتنی وەدەســت نەهێنــاوە‪ .‬بــە بــڕوای مــن ئــەم ڕوانگەیــەی ئۆجــاالن‬ ‫تــەواو جیــاواز لــە گرووپەکانــی ئێمــەن و و جێــی ئەوەیــە کــە ئێمــەش لــە زۆر گرنگــە کــە لــە ســوید گوێــی لــێ بگیــردرێ و بخرێتــە بــەر ســەرەنج‪.‬‬ ‫ســوید لێیانــەوە فێربیــن‪ .‬بــۆ منوونــە ئــەم گرووپانــە وا ڕێکخــراون کــە قــەت‬ ‫سکاپا سڤێنسۆن ‪Scapa Svensson‬‬ ‫بەتەنیــا نامێنــن‪ ،‬گرووپێــک دەگیردرێــن و زیندانــی دەکرێــن گرووپێکــی • ‬ ‫دیکــە لــە جێگــەی ئــەوان ســەرهەڵدەدا و بۆیــە شــۆرش و بەرهەڵســتکاری‬ ‫هەمیشــە گیانێکــی تــازەی وەربەردەکــەوێ‪ .‬ئەمــە لــە ڕوانگــەی بزووتنــەوەی منیــش دەمــەوێ ئــەوەی لــێ زیادبکــەم کــە زۆرجــار لــە خۆپیشــاندانی‬ ‫بەرهەڵســتکاری جیهانییــەوە زۆر گرنگــە کــە ئێمــە لــە نزیکــەوە ســروکتور کــوردەکان دژ بــە کۆمەڵکوژییەکانــی دەوڵەتــی تورکیــا لــە کوردســتان‪ ،‬لــە‬ ‫و جــۆری ڕێکخراوەیــی گرووپــە بەرهەڵســتکارییەکانی باکــوور زیاتــر بخەینــە الیــەن چەپــی ســویدییەوە ئــەو ڕوانگەیــە باوە کە پرســی کــورد تەنیا پرســێکی‬ ‫بــەر ســەرەنج و لێینــاوە فێربین‪ .‬لــە بزووتنــەوە بەرهەڵســتکارییەکانی خۆمان ئەتنیکییــە و لــە پرســی ئەتنیکیــدا کــورت دەکرێتــەوە‪ .‬لــە کاتێکــدا وێنــەی‬ ‫لــە ســوید ســود لــە ئەزموونەکانیــان وەربگریــن‪ .‬مەســەلەیەکی گرنگــی دیکــە ڕاســتییەکە وا نییــە و پرســی کــورد پرســی هەموومانــە بــە کورد و ســودییەوە‪.‬‬ ‫لــە ســۆنگەی ئــەم کتێبانــەی ئۆجــاالن ئەوەیــە کــە ئــەو شــتەی ئــەو لــە مــاوەی بــۆ منوونــە کاتێــک لــە الیــەن گرووپــی کۆمێنتەرەکانــی ســویدی ڕۆژئــاوا‬ ‫‪ ٥‬هــەزار ســاڵدا ئامــاژەی پێــدەکا لــە ڕاســتیدا شــتی کــۆن نیــن‪ ،‬بەڵکــو زۆر دەمانــەوێ قوتابخانەیــەک لــە کوبانــێ دروســت بکەیــن ئەمــە جۆرێــک کاری‬ ‫خێــر نییــە‪ ،‬بەڵکــوو ئەمــە جۆرێــک پشــتگیری و لــە هەمانکاتــدا ئاڵووگــۆڕی‬ ‫تــازە و بــۆ ئێمــە نەبیســراون‪.‬‬ ‫زانیــاری و تێگەیشــتینە لــە نێــوان بزووتنــەوە بەرهەڵســتکارییەکاندا‪ .‬هەمــان‬ ‫کاتیــش جۆرێــک بەرهەڵســتکارییە لــە بەرانبــەر دەوڵەتــی تورکیــا و داعــش‬ ‫لودڤیک کوهلێر ‪Ludvig Köhler‬‬ ‫• ‬ ‫کــە هــەر دووکیــان لــە هەنــاوی فاشــیزمدا ســەریانهەڵداوە‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫چۆن ده‌گۆڕێ؟‬ ‫کێشــه‌کانی وه‌ک ( کۆمه‌اڵیه‌تــی‪ -‬سیاســی‪ -‬ئابــووری‪ -‬ڕه‌گــه‌زی‪-‬‬ ‫ژینگـه‌) و ئه‌وانــی تریــش‪ ،‬ئـه‌م سیســته‌مه‌ ڕۆژ بـه‌ڕۆژ قه‌یرانه‌کانــی‬ ‫بــه‌ره‌و ئاڵۆزتــرو گێــژاو بــردووه‌‪ ،‬زهنیه‌تــی ده‌وڵه‌تــداری‬ ‫ﻗﺎدر ﺣﺎﺟﯽ ﻣﺤﻤﺪ‬ ‫کاریگــه‌ری له‌ســه‌ر بچوکرتیــن خانــه‌ی کۆمه‌ڵگــه‌ کــردووه‌‪ ،‬چینــی‬ ‫چه‌وســاوه‌و چه‌وســێنه‌ری به‌خۆیــدا هێنــاوه‌و کۆمه‌ڵگ ـه‌ی کــردووه‌‬ ‫ب ـه‌ دوو چیــن‪ ،‬ک ـه‌ یه‌کێتــی ســۆڤیه‌تی پێشــووش ده‌س ـه‌اڵتی بــاش‬ ‫شــینه‌کردبوه‌وه‌و لــ ‌ه بازنــه‌ی ده‌وڵه‌تــی( دیکتاتــۆری پرۆلیتاریــا)‬ ‫ئه‌گــه‌ر هه‌ڵســه‌نگاندن و لێکۆڵینــه‌وه‌ له‌ســه‌ر سیســته‌م و‬ ‫خوالیــه‌وه‌و بــه‌ دیموکراتیزه‌کردنــی کۆمه‌ڵگــه‌ی بــه‌ گرنــگ‬ ‫پێشــکه‌وتنه‌کان و کێشــه‌و گیروگرفتــه‌کان بکه‌یــن ده‌بــێ ئــه‌وه‌‬ ‫نه‌گــرت و نه‌یتوانــی وه‌اڵمــی ئــه‌و پێشــک ‌هو‌تنانه‌ی کۆمه‌ڵگــه‌‬ ‫بزانیــن کــ ‌ه هیچیــان دابڕاونیــن له‌ســه‌ده‌کانی رابــردوو‪ ،‬کــه‌‬ ‫بداتــه‌وه‌و ڕووخــاو هه‌ره‌ســی هێنــا‪.‬‬ ‫پێویســت ده‌کات هه‌ڵسـه‌نگاندنێکی پوخــت و دروســت بــۆ مێــژوو‬ ‫بکه‌یــن‪ ،‬خــۆ ئه‌گــه‌ر ئــه‌وه‌ ئه‌نجــام نه‌ده‌یــن ناتوانیــن ڕێــگای‬ ‫چاره‌ســه‌ر بــۆ کێشــه‌کان بدۆزینــه‌وه‌ به‌شــێوه‌یه‌کی زانســتی و‬ ‫ته‌ندروســت‪ ،‬ئه‌وه‌بــوو ملمالنێــی ســه‌ده‌ی بیســته‌م و رابــردووی‬ ‫نێــوان ڕۆژه ـه‌اڵت و بلۆکــی رۆژئــاوا یــان س ـه‌رمایه‌داری و به‌نــاو‬ ‫سۆســیالیزمی ســۆڤیه‌تی کــۆن‪ ،‬ئ ـه‌وه بــوو هیــچ الیه‌کیــان نه‌یــان‬ ‫توانــی کێشــه‌کانی سیســته‌م و کۆمه‌ڵگــه‌ی مرۆڤایه‌تــی یــه‌کال‬ ‫بکه‌نــه‌وه‌و چاره‌ســه‌ری بــۆ بدۆزنــه‌وه‌‪ ،‬به‌ڵکــو زیاتــر بوونــه‌‬ ‫هــۆی به‌قه‌یــران بوونــی کێشــه‌کان‪ ،‬ئــه‌و ملمالنێیــه‌ی نێوانیــان‬ ‫گه‌وره‌تریــن کێشــه‌ی ده‌ســه‌اڵت و ده‌وڵه‌تــداری کــ ‌ه کۆمه‌ڵگــه‌ی‬ ‫کاریگــه‌ری هه‌بــوو له‌ســه‌ر هــزر و بۆچوونــی گه‌النــی جیهــان‪،‬‬ ‫زنجیــر ده‌ســتی (ده‌وڵ ـه‌ت) کــردوو ‌ه ک ـه‌ ب ـه‌ ت ـه‌واوی کۆمه‌ڵگ ـه‌ی‬ ‫بــ ‌ه کۆمه‌ڵگــه‌ی ئێمه‌شــه‌وه‌‪.‬‬ ‫ئیفلیــج کــردووه‌‪ ،‬ل ـ ‌ه رۆژئــاوا ده‌وڵه‌تــی هه‌یــه‪ ‌،‬ب ـه‌اڵم گۆرانــکاری‬ ‫به‌ســه‌ردا هاتــووه‌‪ ،‬کــه‌ لــه‌ ڕێــگای یاســاوه‌ ســنوری بــۆ دانــراوه‪‌،‬‬ ‫ب ـه‌اڵم الی ئێم ـه‌ ده‌س ـه‌اڵت و ده‌وڵ ـه‌ت ســنوری بــۆ یاســا دانــاوه‌‪‌،‬‬ ‫کێشــه‌یه‌کی تــری کۆمه‌ڵگــ ‌ه کێشــه‌ی (ژنــه‌) کــ ‌ه زۆر لــ ‌ه کێشــه‌ی‬ ‫ده‌وڵ ـه‌ت خراپــر ‌ه ک ـه‌ ل ـه‌ سیســته‌می ده‌وڵه‌تــدا ژن وه‌ک ره‌گ ـه‌زی‬ ‫ناتـه‌واو سـه‌یر ده‌کــرێ‪ ،‬چونکـه‌ ده‌وڵـه‌ت زیهنیه‌تێکــی پیاوســاالری‬ ‫هه‌یــه‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا کێشــه‌یه‌کی تــری گشــتی ســه‌رده‌م کێشــه‌ی‬ ‫ئه‌وه‌بــوو پــارت و رێکخراوه‌کانــی الی ئێمــه‌ش لــه‌ روانگــه‌ی‬ ‫( ژینگه‌یــه‌) کــ ‌ه کۆمه‌ڵگــه‌ بــوو بــه‌دوو چیــن ئــه‌م کێشــه‌یه‌ش‬ ‫ئه‌وانــه‌وه‌ ســه‌یری کێشــه‌کانیان کــردووه‌‪ ،‬ده‌بینیــن ئه‌مــڕۆ ئــه‌و‬ ‫ســه‌ری هه‌ڵــدا‪ ،‬چه‌وســێنه‌ره‌کان رسوشــتیان بۆخۆیــان به‌کارهێنــا‬ ‫گێــژاوه‌ی رووبــه‌روی جیهــان بۆتــه‌وه‌ کــه‌ ســه‌رچاوه‌ی دێرینــی‬ ‫و کاریگــه‌ری نێگه‌تیــڤ له‌ســه‌ر ژینگــه‌ دروســت بــوو کــ ‌ه تــا‬ ‫خــۆی هه‌یــه‌‪ ،‬کــه‌ پــاش قۆناغــی نیۆلۆتیــک( چاخــی به‌ردینــی‬ ‫ئه‌مــرۆش به‌رده‌وامــه‪.‬‬ ‫زێڕیــن‪ ،‬س ـه‌ره‌تای) س ـه‌ری هه‌ڵــدا‪ ،‬س ـه‌ره‌نجام ده‌وڵه‌تــی له‌س ـه‌ر‬ ‫پێکهێــرا ئیــر قه‌یــران ده‌ســتی پێکــرد‪ ،‬ئه‌وه‌تــا تــا ئێســتاش‬ ‫که‌واتــه‌ تــا بــ ‌ه لۆژیکــی کــۆن و زیهنیه‌تــی کۆنــی ده‌ســه‌اڵت‬ ‫سیســته‌می (ده‌وڵه‌تــداری) نه‌یتوانیــوه‌ وه‌اڵمــی چاره‌ســه‌ری‬ ‫و ده‌وڵه‌تــداری بربێیــن به‌ڕێــوه‌ ناتوانــرێ گۆڕانــکاری بکــرێ‪،‬‬ ‫بداتــه‌وه‌‪.‬‬ ‫مرۆڤایه‌تــی‬ ‫ژیانیه‌کانــی‬ ‫کێشــه‌‬ ‫هــه‌ر الیه‌نێــک بــاش پێشــکه‌وتنه‌کانی زانســت و ته‌کنه‌لۆژیــا‬ ‫بخوێنێتـه‌وه‌ شــان به‌شــانی گــۆڕان و بـه‌ره‌و شارســتانی دیموکراتــی‬

‫‪47‬‬ ‫نه‌ته‌وه‌یــی بهێننــه‌دی‪.‬‬ ‫رێــز لــه‌ مافــی مــرۆڤ و پێکه‌وه‌یــی بگــرن و‬ ‫گــه‌ل بــه‌ره‌و ته‌ندروســتیه‌کی ته‌ندروســت‬ ‫ئاراســته‌بکه‌ن‪ ،‬رێــز لــه‌ بنه‌ماکانــی دیموکراتــی و‬ ‫پێکه‌وه‌یــی ژیانــی نه‌تــه‌وه‌و ئاییــن و ئاینــزاکان‬ ‫پیــرۆز راده‌گــرن‪ ،‬ده‌گۆڕێــن کــه‌ هه‌وڵــدان‬ ‫هه‌بێــت بــۆ گۆڕینــی زیهنیه‌تــی باوکســاالری و‬ ‫ده‌وڵــه‌ت بچــوک کردنــه‌وه‌ بیــر لــ ‌ه سیســته‌می(‬ ‫کۆنفیدرالیزمــی دیموکراتــی) بکه‌نــه‌وه‌و‬ ‫ئه‌وانه‌شــی ده‌یدۆڕێنــن پێچه‌وانــه‌ی مرۆڤایه‌تــی‬ ‫و پێشــکه‌وتنه‌کان هه‌نــگاو بنێــن و پشــت بــه‌‬ ‫بێگانــه‌ ده‌به‌ســن و ده‌ســه‌اڵت بــۆ خۆیــان‬ ‫قــۆرخ ده‌کــه‌ن و کۆمه‌ڵگــه‌ ده‌چه‌وســێننه‌وه‌و‬ ‫ئابــووری واڵت بــه‌ره‌و هه‌ڵدێــر ده‌بــه‌ن و وه‌اڵم‬ ‫بــه‌ داخوازییه‌کانــی کۆمه‌ڵگــه‌ ناده‌نــه‌وه‌‪ ،‬مــن و‬ ‫تــۆ ده‌ک ـه‌ن ریــز گــوێ ل ـه‌ بیروبۆچوونــی جیــاواز‬ ‫ناگــرن‪ .‬ئــه م قــه یرانـه‌ى ئه‌مــڕۆ رووى لـ ‌ه جیهــان‬ ‫کــرردوه‪ ‌،‬بــه تایبــه‌ت رۆژهــه‌اڵىت ناو ‌هڕاســت کــه‬ ‫ده ســتى پێکــردوه لــه گێــژاودا خــۆی ده‌بینێت ـه‌وه‪.‬‬ ‫و ئــازادی ره‌گــه‌زی و ژینگه‌پارێــزی هه‌نــگاو بنــێ ئه‌توانــێ‬ ‫گۆڕانــکاری بــکات‪ ،‬پێچه‌وانــه‌ ئــه‌دۆڕێ ئــه‌و الیه‌نانــه‌ی ســه‌ر‬ ‫گۆڕه‌پانــی کوردســتان بــه‌ڕه‌ش و ســورو بــۆره‌وه‌ گــه‌ر بتوانــن‬ ‫زهنیه‌تــی کــۆن وه‌البنێــن و ده‌س ـه‌اڵتی خۆیــان بــێ هیــچ مه‌رجــێ‬ ‫بده‌نــه‌ ده‌ســت (گــه‌ل) بــێ هیــچ بــڕو بیانویــه‌ک ئه‌وه‌نــده‌‬ ‫لێبورده‌بــن‪ ،‬پشــت بــه‌ گه‌لــی خۆمــان ببه‌ســن و بــۆ گه‌لــی‬ ‫خۆمــان بژیــن و یاســا ســه‌روه‌رکه‌ن و سیاســه‌ت نه‌کــه‌ن بــه‌‬ ‫نابینــن هه‌رهه‌موویــان ده‌سته‌وه‌ســتانن لــه‌ باشــوری كوردســتان‬ ‫فڕوفێــڵ و هه‌ڵخه‌ڵه‌تانــدن‪ ،‬ئه‌وانــ ‌ه ئه‌توانــن بیگــۆڕن کــه‌ حــزب‬ ‫جارجــاره‌ هه‌نــدێ حیزبــوو الیــه‌ن هــه‌ن موزایــه‌ده‌ی سیاســی‬ ‫لــه‌ حکو‌مــه‌ت جیابکه‌نــه‌وه‌ و نــه‌ک بــ ‌ه ئه‌قڵــی خیــڵ مامه‌ڵــه‌‬ ‫ده‌كــه‌ن هــه‌ر كات ‌ناكاتێــك بــاس لــه‌ ده‌وڵه‌تــی كــوردی‬ ‫له‌گــه‌ڵ رووداو ‌ه سیاســیه‌کاندا بکــه‌ن‪.‬‬ ‫ده‌ك ـه‌ن ل ـه‌ باشــووری كوردســتان بــێ ئ ـه‌وه‌ی ده‌زگای ده‌وڵه‌تیــان‬ ‫شــیكردبیته‌وه‌ به‌شــێوه‌یه‌كی زانســتی واد ‌هزانــن ده‌وڵــه‌ت‬ ‫بزانــن خــوا کورســی بــۆ ئـه‌وان دروســت کــردوه‌‪ ،‬ئه‌وانـ ‌ه ده‌یگــۆڕن‬ ‫رزگاركــه‌ره‌ و ئه‌ونه‌ته‌وانــه‌ی كه‌ده‌وڵه‌تیــان بۆدروســتكردن‬ ‫ک ـه‌ باوه‌ڕیــان ب ـه‌ ده‌ســتاو ده‌ســت کردنــی به‌ڕێوه‌بــردن هه‌بێــت‬ ‫توانیــان خۆشــبه‌ختی بهێنــن‪.‬‬ ‫و پاراســتنی ئاسایشــی نه‌ته‌وه‌یــی بــه‌ ئه‌رکــی پیــرۆزی خۆیــان‬ ‫بزانــن‪ ،‬هه‌وڵبــده‌ن یه‌کێتیه‌کــی نه‌ته‌وه‌یــی و ســراتیژییکی‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ئه‌وه‌تــا هیــچ الیه‌نێــك پــرۆژه‌ی چاره‌ســه‌ری‬ ‫و بنبڕكردنــی كێشــه‌كانی پــێ نیــه‌‪ ،‬چونكــه‌ هه‌رهه‌موویــان بــه‌‬ ‫زهنیه‌تــی كــۆن ده‌ڕواننــ ‌ه چاره‌ســه‌ری گۆڕانــكاری لــ ‌ه خۆیانــدا‬ ‫ئه‌نجــام نــاده‌ن و توانــای خۆگۆڕینیــان تێــدا نیــه‌ تابتوانــن لــه‌و‬ ‫زهنییه‌تــه‌ بــاوه‌ی كه‌هه‌یانــه‌ تابتوانــن گۆڕانــكاری ریشــه‌یی‬ ‫به‌ئه‌نجــام بگه‌ێینــن‪.‬‬

‫‪48‬‬ ‫رۆزا لۆکسمبورگ ژنه‌ سۆسیالیست و ئازادیخواز‬

‫ﺗﯚﻧﯽ ﮐﻠﯿﻒ‬

‫ﻟﻪﺋﯿﻨﮕﻠﯿﺰﯾﯿﻪوه ﺋﺎزاد ﺋﺎرﻣﺎن‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫هــه‌ر لــه‌ ســه‌ره‌تای الویه‌تییــه‌وه‌هه‌ڵســوراو بــووە لــه‌ نــاو بزووتنــه‌وه‌ی‬ ‫سۆسیالیســتی دا و په‌یوه‌نــدی کــرد بــه ‌پارتێکــی شۆڕشــگێڕ بــه ‌نــاوی‬ ‫«پرۆلیتاریــا»‪ ،‬کــه‌لـه‌ ســاڵی ‪ 1882‬دا دامه‌زرابــوو‪ ،‬ده‌وروبـه‌ری ‪ 21‬ســاڵ بـه‌ر‬ ‫ل ـه‌ دروســت بوونــی پارتــی سۆسیالیســتی دیموکراتــی روســیا (به‌لش ـه‌فیک‪-‬‬ ‫مه‌نشــه‌فیک) ده‌ســتی بــه‌کار کــردن کردبــوو‪ .‬پارتــی پرۆلیتاریــا لــه‬ ‫‌ســه‌ره‌تاوه‌ لــه‌ بــاره‌ی پره‌نســیپ و پرۆگرامــه‌وه ‌چه‌نــد هه‌نــگاو لــه‬ ‫‌پێــش بزووتنــه‌وه‌ی شۆڕشــگێڕانه‌ی روســیا بــوو‪ .‬لــه‌و کاتــدا بزووتنــه‌وه‌ی‬ ‫شۆرشــگێڕانه‌لــه‌ڕوســیادا هێشــا به‌ســرابۆوه‌بــه‌کارو چاالکــی تیــرۆری‬ ‫فــه‌ردی یــەوە‪ ،‬کــه‌به‌شــێک لــه‌ڕۆشــنبیرانی قاره‌مــان پێــی هه‌ڵده‌ســتان‪.‬‬ ‫بــه‌اڵم پرۆلیتاریــا له‌ســاڵی ‪1886‬دا کاری ڕێکخســن و ڕابــه‌ری هــه‌زاران‬ ‫کرێــکاری ده‌کــرد لــه‌خۆپیشــاندان و مانگرتنــەکان دا‪ .‬ســه‌ره‌ڕای ئه‌مــه‌ش‬ ‫پرۆلیتاریــا به‌کــرده‌وه‌چــوار لــه‌ ســه‌رکرده‌کانی تووشــی لــه‌ســێداره‌دان‬ ‫و ســه‌ربڕین هاتــن‪ ،‬هه‌روه‌هــا‌‪ 23‬ی تریــش یــان تووشــی زینــدان بــوون‪،‬‬ ‫بــۆ ماوه‌یه‌کــی زۆریــش کاری تاقــه‌ت پروکێنیــان پــێ ده‌کــردن‪ .‬هه‌روه‌هــا‬ ‫ســزادانی زیاتــر ل ـه‌‪ 200‬کرێــکاری تــر‪ .‬ته‌نهــا بازنه‌یه‌کــی بچــووک رزگاریــان‬ ‫بــوو ل ـه‌ گرتــن و تێکشــکان‪ .‬یه‌کێــک ل ـه‌م که‌ســان ‌ه ڕۆزا لۆکســمبورگ بــوو‬ ‫کــه‌ لــه‌ ته‌مه‌نــی ‪16‬ســاڵی دا په‌یوه‌ســت بــوو بــه‌ڕێکخــراوی پرۆلیتاریــا‪.‬‬ ‫له‌ســاڵی ‪1889‬دا پۆلیــس فشــاری زۆری هێنــا بــۆ ڕۆزا تاوه‌کــو واڵت به‌جــێ‬ ‫بهێلێــت‪ ،‬هاورێیانــی رۆزاش ئه‌وایــان بیــر ده‌کــرده‌وه‌و وه‌بــه‌باشــریان‬ ‫ده‌زانــی بچێت ـه‌ ده‌ره‌وەی واڵت‌ ســودی زیاتــره‌‪ ،‬ن ـه‌ک لــه‌زینــدان دا بێــت‪.‬‬ ‫بۆیــه‌ ڕۆزا بڕیــاری دا و ســه‌فه‌ری کــرد بــۆ ســویرسا له‌شــاری زویــرخ‬ ‫نیشــته‌جێ بــوو‪ ،‬کــه ‌یه‌کێــک بــوو له‌گرنگرتیــن ئــه‌م ســه‌نته‌رانه‪‌،‬بۆ‬ ‫کۆچبه‌رانــی پۆله‌نــدی و ڕوســی‪ .‬هــه‌ر له‌وێــوه‌ چــوو بــۆ زانکــۆ و وانــه‌ی‬ ‫زانســتی رسوشــتی‪ ،‬بیــرکاری‪ ،‬ئابــووری خوێنــد‪ ،‬هه‌روه‌هــا ل ـه‌وێ به‌شــداری‬ ‫چاالکانــه‌ی بــوو له‌نــاو بزووتنــه‌وه‌ی کرێــکاری ناوخۆیــی و بزووتنــه‌وه‌ی‬ ‫ڕۆشــنبیری لــه‌ ژیانــی شۆرشــگێڕانی کۆچبــه‌ران‪.‬‬ ‫گرنگــر له‌مـه‌ش چه‌نــد ســاڵێک دواتــر رۆزا لۆکســمبورگ بــوو بـه‌ ســەرکردەی‬ ‫تیۆریســیۆنی پارتــی سۆسیالیســتی شۆرشــگێڕی پۆله‌نــدا‪ .‬هه‌روه‌هــا بــوو‬ ‫به‌یارمه‌تــی ده‌ری ســه‌ره‌کی ڕۆژنامــه‌ی حیــزب‪Sprawa Rabotnicza ،‬‬ ‫کــه‌لــه‌پاریــس چــاپ ده‌کــرا‪ .‬لــه‌ ســاڵی ‪ 1984‬دا پارتــی پرۆلیتاریــا نــاوی‬

‫گــۆڕدرا‪ ،‬بــوو ب ـه‌ پارتــی سۆسیالیســتی دیموکراتــی شانشــینی پۆله‌نــدا؛ دوای‬ ‫ماوه‌یه‌کــی کــورت لیتوانیاشــی بــۆ زیــاد کــرا‪ .‬رۆزا هــه‌ر بــه‌ ســەرکردەی‬ ‫تیۆریســیۆنی پارتــی (‪)the SDKPL‬مایــه‌وه‌تاوه‌کــو کۆتایــی ژیانــی‪.‬‬ ‫ڕۆزا لــه‌ ئۆگێســتی ســاڵی ‪1893‬دا نوێنــه‌ری حیــزب بــوو لــه‌کۆنگــره‌ی‬ ‫ئه‌نته‌رناســیونالی سۆسیالیســت‪ .‬لێــره‌دا ژنێــک ده‌بینــی لــه‌ ته‌مه‌نــی‬ ‫‪ 22‬ســاڵی دا‪ ،‬ده‌چێتــه‌ نــاو پێشــرکێ یــه‌ک له‌گــه‌ڵ نارساوتریــن که‌ســانی‬ ‫نــاو پارتێکــی تــری پۆله‌نــدا‪ ،‬بــه‌ نــاوی پارتــی سۆسیالســتی پۆله‌نــدا‪.‬‬ ‫کــه ‌بیروبــاوڕی ســه‌ره‌کی یــان ســه‌ربه‌خۆیی پۆله‌نــدا بــوو‌‪ ،‬هه‌ره‌وهــا‬ ‫ڕابه‌رانــی کۆنــی سۆســیالیزمی نێونه‌ته‌وه‌یــی ڕێزیــان ده‌گــرت لــه‌‬ ‫ئه‌زموونه‌کانــی پۆله‌نــده‌‪ ،‬هه‌روه‌هــا پشــتیوانی کــردن لــه ‌بزووتنــه‌وه‌ی‬ ‫نیشــتامنی پۆله‌نــدا رابردوویه‌کــی قایــم و نه‌ریتێکــی درێــژی له‌پشــت‬ ‫بــوو‪ :‬هه‌روه‌هــا مارکــس و ئه‌نگلســیش گرنگــی یــان پــێ داوه‌و ته‌رکیــزی‬ ‫سیاســی یــان کردۆتــه‌ ســه‌ر ئــه‌م مه‌ســه‌له‌یه‌‪ .‬ســه‌ره‌ڕای ئه‌مانــه‌ش ڕۆزا‬ ‫لۆکســمبورگ چاونه‌ترســانه‌هێرشــی ده‌کــرده‌ ســه‌ر پارتــی سۆسیالیســتی‬ ‫پۆله‌نــدا‪ ،‬تاوانبــار کردنــی ڕه‌وتــی نیشــتامنی به‌ڕۆشــنی و بــ ‌ه شــێوه‌یه‌کی‬

‫رسوشــتی‪ ،‬به‌ره‌نگاربوونــه‌وه‌ی گۆڕینــی کرێــکاران لــه ‌ڕێــگای خه‌باتــی یــه‌ کرێکارییــه‌کان و کۆمه‌ڵــه ‌هه‌ره‌وه‌زییــه‌کان به‌هێزتــر لــە رابــردوو‬ ‫چینایه‌تــی؛ هه‌روه‌هــا بــه‌ره‌و روو وه‌ســتانه‌وه‌و وه‌رگرتنــی هه‌ڵوێســتێکی گه‌شــه‌یان ده‌کــرد‪.‬‬ ‫جیــاواز له‌ده‌ســه‌اڵتی کــۆن پێچه‌وانــه‌ی دروشــمی ســه‌ربه‌خۆیی پۆله‌نــدا‪.‬‬ ‫ڕۆزا ڕووناکبیرییه‌کــه‌ی بــه‌شــێوه‌‌ی بــازدان و تیــژ گه‌شــه‌ی کــرد و هیــچ دژایه‌تــی کردنــی ئــه‌م دواکه‌وتوویــی یــه‌‪ ،‬و بیرۆکراتییه‌تــی ئــه‌م‬ ‫ک ـه‌س ن ـه‌ی توانــی به‌ربه‌ســتی بــکات ل ـه‌ په‌یوه‌ســت بوونــی بــۆ چوونــه‌نــاو بزووتنه‌وانــه‌‪ ،‬به‌یه‌کــه‌و ‌ه له‌گــه‌ڵ زیــاد بوونــی نوێنه‌رانــی په‌رله‌مانتــاری‬ ‫سـه‌نته‌ری بزووتنـه‌وه‌ی کرێکارانــی جهیــان‪ .‬ئــەوە بــوو لـه‌ ســاڵی ‪1898‬دا لــه پارتــی سۆسیالیســتی دیموکراتــی‪ ،‬دوورکه‌وتنــه‌وه‌لــه‌شــۆڕش و ئازایه‌تــی‬ ‫یه‌کیــان دا ب ـه‌و که‌ســانه‌ی ک ـه‌ ه ـه‌ر ئێســتا به‌یانیــان کــردووه و جاڕیــان بــۆ‬ ‫‌ئه‌ڵامنیــا توانــی ڕێبــازو ڕه‌وتــی خــۆی پێکبهێنێــت‪.‬‬ ‫ئـه‌وه‌داوه‌بـه‌ره‌ بـه‌ره‌بــڕۆن بـه‌ره‌و ڕیفۆرمیــزم وه‌کــو بیروڕایــی بنچینه‌یــی‪.‬‬ ‫قســه‌که‌ری ســه‌ره‌کی ئــه‌م ڕه‌وتــه «‌ئیــدوارد برنشــتاین» بــوو‪ ،‬وه‌کــو‬ ‫شــاگردێکی ئه‌نگلــس لــه‌نێــوان ســااڵنی ‪1898-1896‬دا زنجیره‌ی ـه‌ک وتــاری‬ ‫نووســی ل ـه‌ ڕۆژنام ـه‌ی ‪ Die Neue Zeit‬له‌س ـه‌ر کێش ـه‌ی سۆســیالیزم‪ ،‬زیاتــر‬ ‫و زیاتــر ب ـه‌ ئاشــکرا هێرشــی ده‌کــرده‌ س ـه‌ر بیروبــاوه‌ڕی مارکســیزم‪ .‬قس ـه‌و‬ ‫باســی تیــژو به‌رفراوانــی ده‌ســت پێکــرد‪ .‬رۆزا لۆکســمبورگ تــازه‌هاتبــووه‬ ‫‌نــاو بزووتن ـه‌وه‌ی کرێکارانــی ئه‌ڵامنیــا‪ ،‬یه‌کس ـه‌ر هات ـ ‌ه وه‌اڵم له‌به‌رگریکــردن‬ ‫ڕۆزا بــه‌ شــێوازێکی کۆڵنه‌ده‌رانــه‌ ده‌ســتی بــه‌ نووســین کــرد‪ ،‬و دوای ل ـ ‌ه مارکســیزم‪ .‬ئــەو به‌شــێوه‌یه‌کی بلیمه‌تان ـه‌و زۆر جــوان‪ .‬لــه‌نامیلکه‌ک ـه‌ی‬ ‫ماوه‌یــه‌ک بــوو بــه‌ یه‌کێــک لــه‌یارمه‌تیــده‌ری ســه‌ره‌کی لــه‌ گرنگرتیــن دا هێرشــی کــرده‌ ســه‌ر باڵوبوونــه‌وه‌ی ســه‌ره‌تانی ڕیفۆرمیــزم بــه‌نــاوی (‬ ‫گۆڤــاری تیۆریــی مارکسیســتی کــه‌ئـه‌و کاتـه‌دا‌‪ )Neue Zeit( ،‬ئـه‌و هه‌میشــه ڕیفۆرمــی کۆمه‌اڵیه‌تــی یاخــود شۆڕشــی کۆمه‌اڵیه‌تــی)‪.‬‬ ‫‌ســه‌ربه‌خۆ بــوو لــه‌بڕیــار و ڕه‌خنه‌کانــی دا‪ ،‬هه‌تــا له‌به‌رامبــه‌ر مه‌زنــی و‬ ‫پایــه‌ب ـه‌رزی که‌ســێکی وه‌کــو کارل کاوتســکی سه‌رنووس ـه‌ر‪ ،‬کــه‌ب ـه‌ باوکــی هــه‌ر زوو دوای ئــه‌وه‌‪ ،‬سۆسیالیســتی فه‌ره‌نســی میلیره‌‌نــد (‪)Millerand‬‬ ‫چــووه‌ نــاو هاوپه‌یامنــی له‌گــه‌ل پارتــی ســه‌رمایه‌داری‪ .‬ڕۆزا لۆکســمبورگ‬ ‫مارکســیزم ده‌ژمێــردرا‪.‬‬ ‫بــه‌دوای ئ ـه‌م ئه‌زموونــه‌چــوو و لــه‌نزیک ـه‌و ‌ه لێکۆلین ـه‌وه‌ی له‌س ـه‌ر کــرد و‬ ‫هــه‌ر وه‌کــو ئــه‌و (کارل کاوتســکی) ده‌ڵێــت رۆزا بــۆ یــه‌ک جاریــش ل ـه‌ چه‌نــد زنجیــره‌ وتارێکــی گرنگــدا کــه‌په‌یوه‌نــدی هه‌بــوو ب ـه‌م کێش ـه‌یه‌‬ ‫بیروبــاوه‌ڕی خــۆی نه‌ده‌گــۆڕی به‌بــێ لێکۆلینــه‌وه‌و بەبــێ پــێ ســه‌ملاندن‪ .‬به‌گشــتی لــه‌په‌یوه‌نــد بــه‌ بزووتنــه‌وه‌ی کرێکارانــی فه‌ره‌نســا و مه‌ســه‌له‌ی‬ ‫ڕۆزا لۆکســمبورگ چــووه‌ نــاو دڵ و ده‌رونــی بزووتنــه‌وه‌ی کرێــکاران لــه هاوپه‌یامنێتــی له‌گــه‌ل حکومــه‌ت‪.‬‬ ‫‌ئه‌ڵامنیــا‪ .‬هه‌روه‌هــا یارمه‌تیــده‌ری ب ـه‌رده‌وام بــوو ل ـه‌ چه‌ندیــن ڕۆژنام ـه‌ی‬ ‫سۆسیالیســتی‪ -‬لــه‌ هه‌نــدێ کات دا سه‌رنووســه‌ر بــوو‪ -‬لــه‌گــه‌ل ئه‌وه‌شــدا‬ ‫ده‌ســت نیشــانی چه‌ندیــن کۆبوون ـه‌وه‌ی جه‌مــاوه‌ری ده‌کــرد و وتاربێژێکــی‬ ‫بـه‌رده‌وام بــوو لـ ‌ه سـه‌ر تـه‌واوی ئـه‌م باســانه‌ی بزووتنه‌وه‌کــه‌پێویســتی پێــی‬ ‫بــوو‪ .‬س ـه‌راپای‪ ،‬قس ـه‌کان و ووتاره‌کانــی کاری داهێنه‌ران ـه‌ی ڕه‌س ـه‌ن بــوون‪،‬‬ ‫کاره‌کانــی ئــه‌و دوور بــوو لــه‌ســۆز‪ .‬ئــه‌و بــه‌رده‌وام کــراوه‌ بــوو له‌گــه‌ڵ‬ ‫خوێنه‌رانــی خــۆی و ئاســۆی بیرکردنــه‌وه‌ی مه‌زنــرو به‌رفــراوان تــر ببــوو‬ ‫له‌رابــردوو‪.‬‬ ‫دوای شکســتی ماکدۆنالــد لــه‌به‌ریتانیــا‪ ،‬لــه‌ کۆمــاری ویمــه‌ری ئه‌ڵامنیــا‪،‬‬ ‫لـه‌و کاتـه‌دا بزووتنـه‌وه‌ کـه‌ لـه‌ ئه‌ڵامنیــا دابـه‌ش ببــوو بــە سـه‌ر دوو ڕه‌وتــی هه‌روه‌هــا بــه‌ره‌ی گه‌لــی له‌فه‌ره‌نســا له‌ســاڵی ‪1930‬دا‪ .‬دوای جه‌نگــی‬ ‫ســه‌ره‌کی دا‪ ،‬یه‌کیــان ڕیفۆرمیســت و ئــه‌وی تریــان شۆرشــگێڕ‪ ،‬له‌کاتــی جهیانــی دووه‌م و حکومه‌تــی هاوپه‌یامنــه‌کان له‌هه‌مــان واڵتــدا‪ ،‬ئــه‌وه‌‬ ‫گەشــەی رابــردوودا دابــەش بــوون‪ .‬ئه‌ڵامنیــا لــە ریفاهــی ب ـه‌رده‌وام دا بــوو ڕۆشــنه ‌ئــه‌م ئه‌نجامگیــری و ده‌رســانه‌ی ڕۆزا لۆکســمبورگ به‌ده‌ســتی‬ ‫تاوەکــو تەنگــژەی ســاڵی ‪1873‬دا‪ ،‬کرێــکاران پێوانــه‌ی ژیانیــان ســه‌رکه‌وت هێنــا ته‌نیــا گرنــگ یه‌کــی مێــژووی نه‌بــوو‪ .‬لــه‌ســاڵی ‪1904-1903‬دا‬ ‫بــ ‌ه به‌رده‌وامــی و بــێ وه‌ســتان‪ ،‬ئه‌گــه‌ر به‌شــێنه‌یش بێــت؛ یه‌کێتــی ڕۆزا لۆکســمبورگ که‌وتــه‌ دایالــۆگ لــه‌گــه‌ڵ لینیــن‪ ،‬له‌گــه‌ڵ ئــه‌و که‌ســانه‌‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫‪49‬‬

‫‪50‬‬ ‫کــه ‌جیــاوازی یــان هه‌بــوو له‌ســه‌ر مه‌ســه‌له‌ی نه‌ته‌وایه‌تــی و دروســت‬ ‫بوونــی په‌یکــه‌ری حیــزب‪ ،‬هه‌روه‌هــا له‌ســه‌ر په‌یوه‌نــدی نێــوان حیــزب‬ ‫و چاالکــی جه‌مــاوه‌ری‪ .‬دوایــی لــە ســاڵی ‪ 1904‬دا لەالیــەن «پاراســتنی‬ ‫قه‌یسـه‌ر» وە بڕیــاری ســێ مانــگ زیندانــی بــۆ بڕایـه‌وه‌‪ ،‬بـه‌اڵم رۆزا یـه‌ک‬ ‫مانــگ لــه‌زینــدان مای ـه‌وه‌‪.‬‬

‫ئه‌ڵامنــی بــوو‪ ،‬لــه‌م واڵتــه‌ســنوورداش یــان کــرد‪.‬‬ ‫شۆڕشــی ڕوســیا له‌ســاڵی‪ 1905،‬گۆشــت و خوێنــی دا بــه ‌ئه‌ندێشــه‌ی‬ ‫ڕۆزا لۆکســمبورگ تێگه‌یشــت چه‌نــد ســاڵێک زووتــر؛ ئــه‌م خۆپیشــاندانه‬ ‫‌جه‌ماوه‌رییــه ‌سیاســی‪ -‬ئابوورییــه ‌پێکهینانــی توخمێکــی بنچینه‌یــی‬ ‫کرێکارانــی شۆرشــگێڕه‌لـه‌ خه‌باتکــردن لــه‌پێنــاوی ده‌سـه‌اڵت‪ ،‬جیاکردنـه‌وه‌ی‬ ‫سۆسیالیســتی له‌تــه‌واوی شۆڕشــه‌کانی رابــردوودا‪ .‬لــە ئێســتادا ئــەو کاری‬ ‫فراوانکردنــه‌وه‌ی ئه‌ندێشــەکانییەتی‌له‌ســه‌ر بناغــه‌ی ئه‌زموونــی مێــژووی‬ ‫نــوێ‪.‬‬

‫لــه ‌ســاڵی ‪1905‬دا‪ ،‬له‌گــه‌ل به‌رپابوونــی شۆڕشــی یه‌که‌مــی ڕوســیا‪ ،‬ڕۆزا‬ ‫زنجیره‌یــه‌ک وتــارو نامیلکــه‌ی نووســی لــه‌ ســه‌ر پارتــی پۆله‌نــدا‪ ،‬گه‌شــه‌ی‬ ‫دا بــه‌ئایدیــای شۆڕشــی بـه‌رده‌وام‪ ،‬هـه‌ر وه‌کــو دیــاره‌ئـه‌م باســه‌سـه‌ربه‌خۆ‬ ‫گه‌شـه‌ی پێــدرا لــه‌الیـه‌ن لیــۆن ترۆتســکی و پارڤــس‪ ،‬بـه‌اڵم لــە هەمانکاتــدا قســه‌کردنی رۆزا لــە کۆبوونــەوە گشــتییەکاندا و تاوانبارکردنــی بە‌«هانــدان‬ ‫چه‌نــد مارکسیســتی تــرش باوه‌ڕیــان بــە هەمــان ئایدیــا هەبــوو‪ .‬له‌گــه‌ڵ بــۆ توندوتیــژی» دوو مانگــی تــر چــووه‌زینــدان‪ ،‬ئـه‌م جاره‌یــان لــه‌ئه‌ڵامنیــا‪.‬‬ ‫ئه‌وه‌شــدا به‌لش ـه‌فیک و مه‌نش ـه‌فیک ه ـه‌ر دوو الی ـه‌ن‪ ،‬س ـه‌ره‌رای جیــاوازی ڕۆزا لۆکســمبورگ له‌ســاڵی ‪ 1907‬دا به‌شــداری کــرد لــه ‌کۆنگــره‌ی‬ ‫قوڵــی نێوانیــان‪ ،‬بڕوایــان وابــوو کــه‌شۆڕشــی ئ ـه‌و کات ـه‌ی‬ ‫ڕوســیا لــه‌قۆناغــی شۆڕشــی دیموکراتــی ی ـه‌‪ .‬ڕۆزا قس ـه‌و‬ ‫باســی ئ ـه‌وه‌ی ده‌کــرد گه‌ش ـه‌ی دونیــا قۆناغــی دیموکرســی‬ ‫بــۆرژوازی تێپه‌رانــدووه‌ و له‌کۆتایــی دا یــان ده‌ســه‌اڵتی‬ ‫کرێکارانــه‌یاخــود شکســتێکی تــه‌واوه‌‪ .‬درووشــمی ئــه‌و‬ ‫ئ ـه‌وه‌بــوو « دیکتاتــۆری یه‌تــی شۆرشــگێڕانه‌ی پرۆلیتاریــا‬ ‫له‌گــه‌ل جوتیــاران»‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫لـه‌ گـه‌ل ئه‌وه‌شــدا ته‌نهــا ئه‌ندێشـه‌و نووســین و قسـه‌کردن‬ ‫له‌ســه‌ر شــۆڕش بــه‌س نه‌بــوو بــۆ رۆزا لۆکســمبورگ‪.‬‬ ‫دروشــمی ژیانــی ئـه‌و ئـه‌وه‌بــوو‪ « ،‬لـه‌ سـه‌ره‌تاوه‌کــردار»‪.‬‬ ‫س ـه‌ره‌ڕای ئ ـه‌وه‌ش ل ـه‌و کات ـه‌دا وه‌زعــی ته‌ندروســتی بــاش‬ ‫نه‌بــوو‪ ‌،‬لــه‌ نزیکرتیــن فرســه‌ت لــه‌ دیســێمبه‌ری ‪1905‬دا‬ ‫رایکــرد بــۆ پۆله‌نــدای ڕوســیا‪ .‬لــه‌و کاتــه‌ی شــۆڕش لــه‬ ‫‌لوتکــه‌ی خــۆی دابــوو‪ ،‬جه‌ماوه‌ریــش هێشــتا له‌چاالكــی‬ ‫دا بــوون‪ ،‬بــه‌اڵم ڕارابــوون و لــ ‌ه کاتێکــدا کۆنه‌په‌رســتیش‬ ‫لــه ‌بــه‌ره‌و پێشــچوون دابــوو‪ .‬تــه‌واوی کۆبونــه‌وه‌کان‬ ‫قه‌ده‌غه‌کــران‪ ،‬بــه‌اڵم کرێــکاران هێشــا لــه ‌ســه‌نگه‌ری‬ ‫خۆیانــه‌وه‌ کۆبوونه‌وه‌کانیــان ئه‌نجــام ده‌دا‪ ،‬لــه‌کارگــه‌کان‬ ‫کرێــکاران ڕۆژنامه‌کانیــان لــێ قه‌ده‌غه‌کــرا‪ ،‬بــه‌اڵم‬ ‫ڕۆژنام ـه‌ی پارتــی رۆزا لۆکســمبورگ ڕۆژان ـه‌ ده‌رده‌چــوو‪،‬‬ ‫ئه‌گــه‌ر چــی به‌نهێنیــش چــاپ ده‌کــرا‪ .‬لــه‌‪4‬ی مارســی‬ ‫‪1906‬دا ڕۆزا ده‌ســتگیر کــرا بــۆ مــاوه‌ی چــوار مانــگ‪.‬‬ ‫یه‌کــه‌م جــار زینــدان و ئینجــا لــه‌قه‌اڵیــه‌ک و دواتریــش‬ ‫ئــازاد کــرا‪ .‬له‌س ـه‌ر ئه‌ساســی ئــەوەی ته‌ندروســتی ناجێگــر‬ ‫و نەخــۆش بــوو‪ ،‬هەروەهــا لــە بــەر ئــەوەی هاواڵتــی‬

‫‪51‬‬

‫لــه ‌نێــوان ســااڵنی ‪1910-1905‬دا جیابوونه‌وه‌یەکــی به‌رفــراوان ڕووی دا‬ ‫لــه‌ نێــوان ڕۆزا لۆکســمبورگ و ســه‌رکردایه‌تی نێوانــڕه‌وی ‪ SPD‬دا‪ ،‬کــه‬ ‫‌کاوتســکی ده‌م ڕاســتی تیۆریــی یــان بــوو‪ .‬لــه‌ پێــش ئه‌وەشــدا‌‪ ،‬لــه‌ســاڵی‬ ‫‪1907‬رۆزا لۆکســمبورگ مه‌ترســی ده‌ربــڕی لــه‌س ـه‌ر س ـه‌رکردایه‌تی پــارت‪،‬‬ ‫جیــاواز ل ـه‌وه‌ی بانگیــان هه‌ڵــده‌دا بــۆ مارکســیزم‪ ،‬هه‌روه‌هــا گه‌رانه‌وه‌یــان‬ ‫به‌رامبــه‌ر به‌هه‌لومه‌رجێــک کــه‌پێویســتی بــه‌ بڕیاردانێکــی چاره‌نووسســاز‬ ‫هه‌بــوو‪ .‬هاتنــی ڕووداوی ســاڵی ‪ ،1910‬به‌تــه‌واوی په‌یوه‌نــدی نێــوان ڕۆزا‬ ‫لۆکســمبورگ و کارل کاوتســکی تێکچــوو له‌س ـه‌ر مه‌س ـه‌له‌ی شــێوازی ڕێــگای‬ ‫بــه‌ده‌س ـه‌اڵت گه‌یشــتنی کرێــکاران‪ .‬لــه‌ئێســتادا ‪ SPD‬جیابوون ـه‌وه‌و بــوون‬ ‫به‌ســێ ڕه‌وت و باڵــی جیــاواز؛ ڕیفۆرمیســته‌کان کــه‌ نوێنه‌رایه‌تــی باڵــی‬ ‫سیاسـه‌تی ئیمپریالیســتی یــان ده‌کــرد‪ ،‬ئه‌وانـه‌ی بـه‌ خۆیــان ده‌ڵێــن نێوانــڕه‌وی‬ ‫مارکسیســتی‪ ،‬به‌س ـه‌رکردایه‌تی کاوتســکی ( کــه‌ڕۆزا لۆکســمبورگ نازنــاوی‬ ‫«س ـه‌رکرده‌ی زه‌لــکاو»ی لێنابــوون) بــه‌قســه‌هێشــتا خۆیــان پــێ رادیکاڵ ـه‌‪،‬‬ ‫بــه‌اڵم ده‌رده‌کــه‌وێ زیاتــر و زیاتــر بــه‌ره‌و ڕێبــازی په‌رله‌مانتــاری خه‌بــات‬ ‫ده‌ک ـه‌ن‪ ،‬باڵــی شۆرشــگێڕ کــه‌ڕۆزا لۆکســمبورگ بزوێن ـه‌ری س ـه‌ره‌کی بــوو‪.‬‬ ‫لــ ‌ه ســاڵی ‪1913‬دا ڕۆزا لۆکســمبورگ یه‌کێــک لــه‌ گرنگرتیــن په‌رتووکــه‌‬ ‫تیۆرییە‌کــه‌ی خــۆی بــه‌ چــاپ گه‌یانــد‪ ،‬که‌ڵه‌کــه‌ بوونــی ســه‌رمایه‌‪،‬‬ ‫به‌شــداری کــردن لــه ‌لێکۆلینــه‌وه‌ی ئابــووری ئیمپریالیســتی‪ .‬کــه ‌به‌بــێ‬ ‫شــک و گومــان‪ ،‬یه‌کیکــه ‌لــه‌ گرنگرتیــن به‌شــدارییه‌کانی بنچینه‌یــی لــه‌‬ ‫قوتابخانــه‌ی ئابــووری مارکسیســتی لــه‌ســه‌رده‌مانی ســه‌رمایه‌وه‌‪ ،‬کــه‌ پــڕه‌‬ ‫لــ ‌ه مه‌عریفــه‌‪ ،‬زیره‌کرتیــن شــێوازه‌‪ ،‬تیژتریــن لێکدانه‌وه‌یــه‌ی رووناکبیــری‬ ‫ســه‌ربه‌خۆیه‌‪ ،‬ئــه‌م په‌رتووکــه‌‪ ،‬کــه ‌میهرینــگ نووســه‌ری ژیاننامــه‌ی‬ ‫مارکــس ده‌ڵــێ نزیکرتیــن په‌رتووکــه‌ لــه ‌پەرتووکــی «ســه‌رمایه» ‌لــه‬ ‫‌چــاو هه‌مــوو به‌رهه‌مــه‌ مارکسیســته‌کانی تــر‪ .‬کێشــه‌ی ســه‌ره‌کی لــەم‬ ‫‌لێکۆلینــه‌وه‌دا نــەک هــەر گرنگــه ‌لــ ‌ه رووی تیۆریــی و سیاســیەوە‪ ،‬بــه‌‬ ‫تایبه‌تــی چ شــتێک کاریگــه‌ری‌ فراوانکردنــی ســه‌رمایه‌داری تــازه ‌ده‌کات‬ ‫ل ـه‌ ناوچــه‌دواکه‌وتــووه‌کان لــه‌س ـه‌ر جیاوازیی ـه‌ ناوخۆیی ـه‌کان و شــێواندنی‬ ‫ســه‌رمایه‌داری و جێگیــر بوونــی ئــه‌م سیســته‌مه‌‪.‬‬ ‫ل ـه‌‪20‬ی فێربیــوه‌ری ‪ ،1914‬ڕۆزا لۆکســمبورگ ده‌ســتگیر کــرا له‌س ـه‌ر ئ ـه‌وه‌ی‬ ‫هانــی ســه‌ربازانی داوه‌ ڕاکــه‌ن لــە ســەربازی‪ .‬له‌ســه‌ر بنه‌مــای دانــه‌ پاڵــی‬ ‫ئــه‌م تۆمەتــە‪‌،‬قســه‌ی کــردو ئــه‌م تۆمه‌تانــه‌ی ره‌تکــرده‌وه‌ «ئه‌گــه‌ر ئــه‌وان‬ ‫چاوه‌ڕوانــی ئه‌وه‌یــان لــه‌ ئێمه‌یــه‌براکانــی خۆمــان بکوژیــن فه‌ره‌نســیه‌کان‬ ‫یاخــود بیانیه‌کانــی تــر‪ ،‬ئه‌وســا پێیــان ده‌ڵێیــن‪« ،‬نه‌خێــر لــه ‌ژێــر هیــچ‬

‫ئــه‌م کاتــه‌ی جه‌نگــی جیهانــی یه‌کــه‌م ده‌ســتی پێکــرد‪ ،‬به‌کــرده‌وه‌تــه‌واوی‬ ‫ســه‌رکرده‌کانی پارتــی سۆسیالیســت وه‌رچه‌رخــان بــه‌ره‌و ڕێبــازی‬ ‫نیشــتیامنی‪ .‬ل ـه‌‪ 3‬ی ئۆگێســتی ســاڵی ‪ 1914‬دا گروپــی په‌رله‌مانــی س ـه‌ر بــه‬ ‫‌پارتــی سۆســیال‪ -‬دیموکراتــی ئه‌ڵامنیــا کۆبوونــه‌وه‌و بڕیاریــان دا ده‌نــگ‬ ‫بــده‌ن بــه ‌جه‌نــگ و بــڕوا بــوون بــه‌ حکومه‌تــی قه‌یســه‌ر‪ .‬لــه‌‪111‬‬ ‫نوێنــه‌ر ته‌نهــا ‪15‬نوێنه‌ریــان ده‌نگیــان لــه‌دژی جەنــگ دا‪ .‬هه‌روه‌هــا‬ ‫دواتــر داواکاری ئــه‌وان ره‌تکرایــه‌وه‌‪ ،‬ئــه‌وان پێشــنیازی دیســپلینی پارتیــان‬ ‫کــرد‪ .‬لــه‌‪4‬ی ئۆگێســته‌وه‌تــه‌واوی گروپــی سۆســیال – دیموکــرات به‌یــه‌ک‬ ‫ده‌نــگ ده‌نگیــان دا بــه‌پاڵپشــتی کردنــی الیه‌نگره‌کانیــان‪ .‬دوای چه‌نــد‬ ‫مانگــی تــر‪ ،‬لـه‌‪2‬ی دیســێمبه‌ره‌و ‌ه کارل لیبخێنــت گاڵتـه‌ی کــرد بـه‌م دیســپلینه‬ ‫‌حیزبیه‌کــه‌ده‌نگــی دا بــه‌م بــێ ویژدانیــه‌‪ .‬ئــه‌و تاقه‌کــه‌س بــوو ده‌نگــی دا‬ ‫لــه‌دژی جه‌نــگ و الیه‌نگرانیــان‪.‬‬ ‫ئــه‌م بڕیــاره‌ دڵره‌قانــه‌ی ســه‌رکردایه‌تی حیــزب ده‌ری کــرد‪ ،‬گورزێکــی‬ ‫تونــد بــوو درا لــه‌ڕۆزا لۆکســمبورگ‪ ،‬له‌گ ـه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا دوور نه‌که‌وت ـه‌وه‌و‬ ‫ووره‌یبه‌رنـه‌دا‪ .‬لــه‌هه‌مــان ڕۆژدا‪ ،‬لـه‌‪ 4‬ی ئۆگێســت سۆســیال دیموکراتـه‌کان‬ ‫چوونــه ‌ژێــر ئــااڵی حکومه‌تــی قه‌یســه‌ری‪ ،‬گروپێکــی بچــووک لــه‌‬ ‫سۆسیالیســته‌کان کۆبوونــه‌وه‌ لــ ‌ه باله‌خانه‌کــه‌ی و بڕیاریــان دا بجه‌نگێــن‬ ‫لــه‌ دژی شــه‌ڕ‪ .‬ئــه‌م گروپــه‌ ڕێکخرابــوون له‌الیــه‌ن ڕۆزا لۆکســمبورگ و‬ ‫کارل لبخێنــت‪ ،‬فرانــز میهرینــگ و کالرا زیکتیــن‪ ،‬له‌کۆتایــی دا بــوون‬ ‫بــه «‌کۆمەڵــەی سپارتاکیســته‌کان»‪ .‬ڕۆزا لۆکســمبورگ نزیکــه‌ی چــوار ســاڵ‬ ‫زۆربــه‌ی کات لــه ‌زیندانــه‌وه ‌درێــژه‌ی دا بــه‌ ڕابه‌رایه‌تــی کاری هانــدان‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ئه‌نته‌رناســونال سۆسیالیســت لــه‌شــتوتگارت‪ .‬ئ ـه‌و بــه‌نــاوی پارتــی ڕوســیا‬ ‫و پۆلۆنیــا قس ـه‌ی کــرد‪ ،‬لــه‌س ـه‌ر پێشــبینیه‌کان و هه‌ڵوێســتی شۆرشــگێڕانه‌ی‬ ‫نه‌گــۆڕ لــه ‌به‌رامبــه‌ر جه‌نگــی ئیمپریالیســتی‪.‬‬

‫هه‌لومه‌رجێكــدا‪ ».‬ئــه‌م کاره‌ ناکه‌یــن‪ .‬لــه ‌دادگادا ئــه‌و هه‌ڵگــه‌ڕاوه ‌لــ ‌ه‬ ‫نوێنه‌رێکــی گومانلێکــراوه‌وه‌بــۆ نوێنــه‌ری گشــتی‪ ،‬دواتــر قســه‌کانی ئــه‌و‬ ‫باڵوکرایــه‌وه‌لــه‌ ژێــر تایتلــی «ملیتاریــزم‪ ،‬جه‌نــگ و چینــی کرێــکار»‪،‬‬ ‫کــه بــە‌یه‌کێــک لــه‌ وروژاندنــه‌سۆسیالســته‌شۆرشــگێڕانه‌كان‌ دادەنرێــت‬ ‫بــۆ سه‌رزه‌نشــتکردنی ئیمپریالیــزم‪ .‬لــە ســەر ئــەم قســانەی دادگا بڕیــاری‬ ‫ســاڵێک زیندانــی دا به‌ســه‌ریدا‪ ،‬بــه‌اڵم زیندانــی کردنه‌کــه‌ی یه‌کســه‌ر‬ ‫جێبه‌جــێ نه‌کــرا‪ .‬ئــه‌و کاتــه‌ی ژووری دادگای به‌جــێ هێشــت‪ ،‬یه‌کســه‌ره‌و‬ ‫راســته‌وخۆ چــوو بــۆ کۆبوون ـه‌وه‌ی جه‌مــاوه‌ری و دووبــاره‌ ده‌ســتی کــردوه‌‬ ‫بــه‌ پڕوپاگه‌نــده‌ شۆرشــگێڕییه‌کانی لــه ‌دژی جه‌نــگ‪.‬‬

‫‪52‬‬ ‫و ڕێکخســتنی شۆرشــگێڕانە‪ ،‬و درێــژه‌دان بــه ‌ڕێبــازی ئــااڵی بــه‌رزی بپارێــزن‪ ،‬له‌هه‌مــان کات دا ڕێگـ ‌ه نـه‌ده‌ن لـه‌ خوێــن ڕشــتنی خۆتــان تــا مــردن‬ ‫لــه‌ ژێــر ده‌ســه‌اڵتی به‌ربه‌ریزمــی ســه‌رمایه‌داری‪.‬‬ ‫سۆســیالیزمی نێونه‌ته‌وه‌یــی‪.‬‬ ‫هه‌ڵگیرســانی جه‌نــگ بــووه‌ هــۆی دابرانــی ڕۆزا لۆکســمبورگ لــه‬ ‫‌بزووتنــه‌وه‌ی کرێکارانــی پۆله‌نــدا‪ ،‬بــه‌اڵم پێویســته‌ئــه‌وه‌ قه‌بــووڵ بکه‌یــن‬ ‫کــه‌ســه‌رمایه‌کی مــه‌زن بــوو بــۆ پارتــه‌ پۆله‌ندییه‌کــه‌ی و الیه‌نگیرییەکــی‬ ‫بــه‌رده‌وام بــوو لــه‌ ده‌ربڕینــی ئایدیاکانــی سۆســیالیزمی ئه‌نته‌رناســیۆنالی‪.‬‬ ‫شۆڕشــی فێربیــوه‌ری ڕوســیای ســاڵی ‪ 1917‬راســت و دروســتی پێشــبینیه‌کانی‬ ‫ڕۆزا لۆکســمبورگی هێنایــه‌دی ســه‌باره‌ت بــه ‌سیاســه‌تی شۆرشــگێڕیی‬ ‫و به‌رهه‌ڵســتکاری دژی جه‌نــگ و خه‌بــات لــه ‌پێنــاوی ســه‌رنگوون‬ ‫کردنــی ده‌وڵه‌تــه ‌ئیمپریالیســته‌کان‪.‬‬

‫دوای ﻣﺎرﮐﺲ و ﺋﻪﻧﮕﻠﺲ‪،‬‬

‫وهﮐﻮ ﻣﯿﮫﺮﯾﻨﮓ ده‪‬ﺖ؛ ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ‬

‫ﺗﺮﻧﯿﯿﻪ‪ ،‬ﻟﻪژﯾﺎﻧﯽ ﺋﻪودا‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﺮدن‬

‫زﯾﺎﺗﺮ‪ ،‬ڕۆزا ھﻪﻣﻮو ﺷﺘ‪‬ﮑﯽ ﺑﻪﺧﺸﯽ‬ ‫ﻟﻪﭘ‪‬ﻨﺎوی ڕزﮔﺎری ﻣﺮۆﭬﺎﯾﻪﺗﯽ دا‪.‬‬

‫ئــه‌م کاتــه‌ی شۆڕشــی ئۆکتۆبــه‌ر به‌رپابــوو‪ ،‬ڕۆزا لۆکســمبورگ به‌گه‌رمــی‬ ‫پێشــوازی لێکــرد‪ ،‬و په‌ســندی کــرد لـ ‌ه به‌رزتریــن قۆناغــی دا‪ .‬لـ ‌ه هه‌مانکاتــدا‬ ‫ئــه‌و بــاوه‌ڕی به‌وه‌نه‌بــوو هه‌مــوو شــتێک قه‌بــووڵ بــکات به‌بــی ڕه‌خنــه‬ ‫لێگرتــن‪ ،‬هه‌مــوو ئــه‌و کاره‌خزمه‌تگوزارییانــه‌ی به‌لشــه‌فیه‌کان ده‌یــان کــرد‬ ‫بــۆ بزووتنـه‌وه‌ی کرێــکاری‪ .‬ئـه‌و بـه‌ ڕۆشــنی پێشــبینی ئـه‌وه‌ی ده‌کــرد ئه‌گـه‌ر‬ ‫شۆڕشــی روســیا خــۆی رزگار نـه‌کات لـه‌و شــێوێندراوانه‌ی بــۆی پێــش هاتووه‌‪،‬‬ ‫کــه‌ئیفلیجــی کــردووه‌ل ـ ‌ه گه‌ش ـه‌کردن‪ .‬هێشــتا زووه‌بــۆ گه‌شه‌س ـه‌ندن ل ـه‌‬ ‫یه‌کێتــی ســۆڤیه‌ت‪ ،‬هه‌روه‌هــا ئ ـه‌و ده‌ســت نیشــانی خاڵــه‌شــێوێندراوه‌کانی‬ ‫کــرد‪ ،‬بــه‌تایبه‌تــی له‌ســه‌ر مه‌ســه‌له‌ی دیموکراســی‪.‬‬ ‫ل ـه‌‪ 8‬ی نۆڤێمب ـه‌ری ســاڵی ‪1918‬دا شۆڕشــی ئه‌ڵامنیــا ڕۆزا لۆکســمبورگی لــه‬ ‫‌زینــدان ئــازاد کــرد‪ .‬ڕۆزا بــه‌هه‌مــوو هێــز و توانــاو په‌رۆشــییه‌وه‌به‌شــداری‬ ‫لــه‌ شــۆڕش کــرد‪ .‬بــه‌اڵم به‌داخــه‌وه‌هێــز ‌ه کۆنه‌په‌رســته‌کان به‌هێزبــوون‪،‬‬ ‫باڵــی ڕاســتی ســه‌رکرده‌کانی سۆســیال دیموکــرات و جه‌نه‌ڕاله‌کانــی‬ ‫ســوپای کۆنــی قه‌یس ـه‌ر یه‌کیــان گــرت بــۆ س ـه‌رکوتکردنی چینــی کرێکارانــی‬ ‫شۆرشــگێڕ‪ .‬هــه‌زاران کرێــکار کــوژران‪ .‬لــه‌‪15‬ی جه‌نیــوه‌ری ‪1919‬دا کارل‬ ‫لیبخینــت کــوژرا‪ ،‬لــ ‌ه هه‌مــان ڕۆژدا ســه‌ربازێک به‌قۆنداخــی تفەنگەکــەی‬ ‫کێشــای بــه‌که‌لــ ‌ه ســه‌ری ڕۆزا لۆکســمبورگ‪.‬‬ ‫به‌گیــان له‌ده‌ســتدانی ڕۆزا لۆکســمبورگ بزووتنــه‌وه‌ی کرێــکاران له‌جیهــان‬ ‫به‌ناوبانگرتیــن ڕابــه‌ری خــۆی له‌ده‌ســتدا‪ .‬کــه ‌ووردبینرتیــن بیرمه‌ندبــوو‬ ‫دوای مارکــس و ئه‌نگلــس‪ .‬وه‌کــو میهرینــگ ده‌ڵێــت؛ شــتێکی ترنییــه‌‪،‬‬ ‫له‌ژیانــی ئ ـه‌ودا‪ ،‬لــه‌مــردن زیاتــر‪ ،‬ڕۆزا هه‌مــوو شــتێکی به‌خشــی له‌پێنــاوی‬ ‫ڕزگاری مرۆڤایه‌تــی دا‪.‬‬ ‫رۆزا لۆکســمبورگ لــه‌ ‪ 5‬ی مارســی ‪ 1871‬دا‪ ،‬لــه‌شــارۆچکه‌یه‌کی بچــووک‬ ‫بـه‌ نــاوی زامۆســک لــه‌پۆله‌نــدا لــه‌دایــک بــووه‌ (لـه‌ ‪1919/01/15‬لــه‌الیـه‌ن‬ ‫ده‌وڵه‌تــی ئه‌ڵامنیــاوه‌ تیــرۆر کــراوه‌)‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫ڕۆزا لـه‌ زیندانـه‌وه‌ چاودێــری ڕووداوه‌کانــی ده‌کــرد‪ ،‬و له‌نزیکـه‌وه‌خه‌ریکــی‬ ‫لێکۆلینــه‌وه‌ بــوو له‌ســه‌ر ئه‌زموونــه‌کان بــۆ دواڕۆژ‪ .‬ئــه‌و بــه‌دڵنیاییــەوه‌ ســه‌رنجێکی کــورت له‌الیــه‌ن وه‌رگێــڕه‌وه ‪ :‬ئــه‌م نوورساوه‌یــه ‌به‌شــی‬ ‫بــاوه‌ڕی وابــوو س ـه‌رکه‌وتنەکانی فێربیــوه‌ری کۆتایــی خه‌بــات نیی ـه‌‪ ،‬به‌ڵکــو یەکەمــی ‌په‌رتووکێکــە ب ـه‌ نــاوی ڕۆزا لۆکســمبورگ‪ ،‬لــە نووســینی‪( :‬تۆنــی‬ ‫ســه‌ره‌تایه‌‪ ،‬ته‌نهــا ده‌ســه‌اڵتی کرێــکاران ده‌توانــێ ئاشــتی مســۆگه‌ر بــکات‪ .‬کلیــف) لــه‌ باڵوکراوه‌کانــی کتێبخانــه‌ی بــووک مارکــس‪.‬‬ ‫ڕۆزا لــه‌زیندان ـه‌وه‌په‌یــام ل ـه‌ دوای په‌یامــی باڵوده‌کــرده‌وه‌ بــۆ کرێــکاران و‬ ‫س ـه‌ربازانی ئه‌ڵامنیــا الســایی براکانتــان بکه‌ن ـه‌وه‌ل ـه‌ ڕوســیا‪‌،‬ب ـه‌م شــێوه‌یه‬ ‫‌س ـه‌رمایه‌داران و مشــوخۆران س ـه‌رنگوونکه‌ن‪ ،‬لــه‌کاتێکــدا شۆڕشــی ڕوســیا‬

‫‪53‬‬

‫کــە ئەمــان یــەک دانــە جاریــش وشــەی وەکــوو ”گــەوج“ و‬ ‫”نەفــام“ و ”تێکــدەر“ و ”شــێوێنەر“ و ”خیانەتــکار بــە چینــی‬ ‫کرێــکار“ و ”نۆکــەری بورژوازیــی“ و جوێنــی دیکــەی لــەو چەشــنە‬ ‫لــە تێکســتەکانیاندا نییــە‪ .‬بــەو شــێوە دەبینیــن کــە لێنیــن هــەر‬ ‫سۆســیالیزم لــە دیموکراســیی‪ ،‬واتــە لــە بەشــداریی چاالکانــەی‬ ‫ئەوانــی دیکــە جــودا ناکاتــەوە‪ ،‬بەڵکــو لــە ســەنگەری ســپی‬ ‫به‌شی سێیه‌م و كۆتایی‬ ‫بەرامبــەر بــە رەشــدا ئەســڵەن ڕێــگا بــە ”گــەوج“ بیرکردنەوەیــش‬ ‫لــە فەرهەنگــی سیاســیی و لــە مێــژووی ئایدیۆلۆژییەکانــدا نــادات و لێــی دەترســێت‪.‬‬ ‫مــرۆڤ دەبینێــت کــە لێنیــن ڕەنگــە ســەرتۆپی ئــەو ژمــارە کەمــە‬ ‫لــە ڕۆشــنبیر بێــت کــە ســەرتاپای ئەدەبــی سیاســیی خۆیــی‬ ‫بــە قســەی ناشــیرین و جوێــن و گاڵتەجاڕیــی و ســووکایەتی‬ ‫دژ بەوانــە پــڕ کردووەتــەوە کــە بــە ئەقڵــی خــۆی دەکەونــە‬ ‫ســەنگەرێکی دیکــەوە‪ .‬تەنهــا لــە بەرئــەوەی ئــەوان لــە دیدێکــی‬ ‫دیکــەوە لــە سۆســیالیزم دەڕووانــن‪ .‬دەبینیــن کــە لێنیــن وەکــوو‬ ‫یارمەتیدەرێــک‪ /‬کۆمەککارێــک‪ /‬بەشــدارێک لــە قووڵکردنــەوەی‬ ‫بیــری سۆســیالیزمدا ئەکتــەر نییــە‪ ،‬بەڵکــو وەکــوو پەیامنێرێکــی‬ ‫خودایــی لــە قســەکانی خــۆی دەرووانێت‪ .‬لــە خوێندنــەوەی لێنیندا‬ ‫دەبینیــن کــە هیــچ کاتێــک بانگــی هاوڕاوێــژ و هاوکۆبەندیــی و‬ ‫هاوســەرئەنجامگیریی لــە پرۆســە و رووداو و بابەتــەکان نــاکات و‬ ‫نرخێــک بــۆ هاودەنگیــی داناننێــت‪ ،‬چــون لــە بناخــەدا سۆســیالیزم‬ ‫بــە پرۆژەیەکــی شەخســیی دادەنێت نــەک کۆمەڵیــی و کۆمەڵگایی‪،‬‬ ‫و بــە کارێکــی هەنووکەیــی دادەنێــت‪ ،‬نــەک بــە ئاییندەیــی و‬ ‫دوور‪ ،‬و پێــی وایــە کــە حەمتــەن دەبێــت لــە قۆناخێکــی مێژوویــی‬ ‫زۆر کورتــدا بێتــە دی‪ .‬نــەک تەســلیم بــە کۆمەڵــگا بکرێــت و‬ ‫لــە پرۆســەیەکی هەزمکــردن و شــەنوکەوکردن و هێنانوبــردن‬ ‫و لێکدانــەوە و ئەزموونییــدا بــەردەوام و مێــژووڕەو بێــت‪ .‬لــە‬ ‫هەمــوو ئەوانەیــش خراپــر بــڕووای بــە ڕیفــۆرم و کاردروســتیی‬ ‫هەنــگاو بــە هەنــگاو نییــە‪ ،‬و پێــی وایــە حەمتــەن ئــەوە پاکەتێکــە‬ ‫کــە یــان هەیــە یــان نــا‪ .‬ئەســڵەن تیئۆریــی لێنیــن بــۆ شــۆڕش و‬ ‫شۆڕشــگێڕیی لــەو بڕووایــەوە ســەرچاوە دەگرێــت کــە پێــی وایــە‬ ‫نــەک هــەر خــودی حکومــەت (بورژوازیــی‪ /‬ســەرمایەداریی) لێنیــن مــرد و کۆتایــی بــە ژیانــی وەکــوو تاکەکــەس هــات‪،‬‬ ‫بەڵکــو خــودی دەوڵــەت (برژوازیــی‪ /‬ســەرمایەداریی) دەبێــت بــەاڵم دەوڵەتێکــی پــاش خــۆی بەجێهێشــت کــە یەکێــک بــوو‬ ‫لــە بەهێزتریــن دەوڵەتانــی ســەردەم‪ .‬میراتگرانــی ئــەو دەوڵەتــە‬ ‫ســەرەوخوار‪ /‬قڵــب بکرێتــەوە‪.‬‬ ‫لــە بــەراووردی تێکســتگەلی پلیخانــۆڤ‪ ،‬کاوتســکی‪ ،‬برنێشــتایین‪ ،‬هیــچ ئەڵتەرناتیڤێکیــان نەبــوو زیاتــر لــەوەی کــە لێنینیــزم بکــەن‬ ‫کارل لێکبێشــت‪ ،‬ڕۆزا و پێرتۆســۆڤ و چەندینــی دیکــەدا دەبینیــن بــە ســەرچاوەی ئایدیۆلۆژیــی ڕەســمیی‪ .‬ئــەوی باســی شــێوەیەکی‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫سیاسەت بۆ هەمووان‬

‫‪54‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫دیکــە لــە سۆســیالیزمی بکردایــە بــە الدەر و تێکــدەر و ناجیــددی‬ ‫و جاشسۆسیالیســت و چــی و چــی ناودەبــرا‪ .‬پــاش مردنــی لێنیــن‬ ‫هەمــوو ئــەو تیئۆریانــەی ســەبارەت بــە بــواری جیــاواز لــە‬ ‫ســەردەمی ئــەودا هەبــوون‪ ،‬خرانــە کار‪ .‬یەکێــک لەوانــە ســەبارەت‬ ‫بــە کێشــە نەتەوەییــەکان کــە لــە دونیــادا لــە ئــارادا بــوون هاتــە‬ ‫ئــاراوە‪ .‬یەکێــک لەوانــە پرســیاری‪ :‬پشــتگیریکردن لــە کامــە‬ ‫بزووتنەوە؟‪ ،‬بوو؟ ص‪21‬چژ‪32‬چ‬ ‫هەڵهێنانــی پــێ ناوێــت کــە لێکدانــەوەی لێنیــن دەرمــان‬ ‫بــوو‪ .‬هــەر بزووتنەوەیــەک بــە پێــی لێکدانــەوەی لێنیــن (بــە‬ ‫قازانــج و لــە بەرژەوەنــدی یەکیەتــی ســۆڤیەتدا) دەکەوتــە‬ ‫دژایەتیکردنــی ئیمپریالیــزم‪ ،‬ئــەوا بزووتنــەوەی ئازادیخوازانــەی‬ ‫پێشــکەوتووخوازانە بــوو‪ .‬هــەر بزووتنەوەیــەک دژایەتــی کردنــی‬ ‫حکومەتێکــی دەکــرد کــە دۆســتی یەکێتــی ســۆڤیەت بــوو یــان‬ ‫لــە لێکدانــەوەی ئەوانــدا بــۆ سۆســیالیزم لــە شــێوە لینینیەکەیــدا‪،‬‬ ‫دەکەوتــە خانــەی فیــودال و کۆنپەپەرســتییەوە کــە گوایــا لەبەردەم‬ ‫بورژوازیــی پێشــکەوتووخوازدا لەمپــەر بــوو‪ ،‬ئــەوا کۆنەپەرســتانە‬ ‫بــوو‪ .‬منوونــەکان پشــتکردن لــە خەباتگەلــی ئازادیخوازیــی و‬ ‫هاوپشــتییکردن لەگــەڵ دەوڵەتانــی ”یــار“ دا لــە مێــژوودا زۆرن‪،‬‬ ‫دوور نەچیــن‪ ،‬هــەر لــە ڕۆژهەاڵتــی ناوینــدا‪ ،‬بــۆ منوونــە تورکیــای‬ ‫کەمــال ئەتاتــورک‪ ،‬ئێرانــی ڕەزا شــا‪ ،‬ئێراقــی پــاش کودەتــای ‪،١٩٥٨‬‬ ‫ســووریای پــاش کودەتــای ‪ ،١٩٥٨‬ئیســوپیا و هتــاد‪.‬‬

‫زەمینــە کــە ئایدئۆلۆژییــەکان لــە مەیدانێکــی تــا ڕادەیــەک ئاوەڵەدا‬ ‫لــە ســەر دەســەاڵت زۆران بگــرن و دەســتکەوتی دیکــەی لــەم‬ ‫شــێوەیە‪ ،‬بــوون بــە هــۆی ئــەوەی کــە بتوانرێــت ئــەو پێشــمەرجانە‬ ‫بنارسێــن کــە بــۆ هەبوونــی سیســتەمی دیموکراســیی پێداویســت و‬ ‫گرینگــن‪ ،‬بــۆ منوونــە‪:‬‬ ‫هەبوونی پلورالیزمی (فرەچەشنیی) سیاسیی‬ ‫ ‬‫هەبوونــی پارلەمــان‪ ،‬و هەڵبژاردنــی ئــازاد‪ ،‬و مافــی‬ ‫ ‬‫تاکەکــەس بــۆ هەڵبژاردنــی ئــازاد‪ ،‬و هــەر تــاک و یــەک دەنــگ‪،‬‬ ‫بەشــداریی ژنــان هاومــاف و هاوئــەرک‪ ،‬مافــی هاوواڵتیبوونــی بــێ‬ ‫هــەاڵواردن بــۆ دەنــگ دان‪.‬‬ ‫ســەربەخۆیی سیســتەمەکانی دادوەریــی‪ ،‬بڕیــاردان و‬ ‫ ‬‫جێبەجێکــردن لــە یەکــر‬ ‫هاومافیی و هاوئەرکیی لە بەردەم یاسا و رێسا‬ ‫ ‬‫هەبوونــی سیســتەمی ســیکۆالریزم و هەبوونــی مافــی‬ ‫ ‬‫هاوواڵتیبــوون و نەبوونــی شــێوەکانی هــەاڵواردن لــە دامــودەزگا‬ ‫و پێکهاتەکانــی دەوڵەتــدا‬ ‫هەبوونی مێدیایەکی سەربەخۆ و بێالیەنی چاالک‬ ‫ ‬‫پۆلیس تەنها دەسەاڵتی جێبەجێکردنی هەبێت‬ ‫ ‬‫ڕۆشــنکردنی ڕۆڵــی ســپا تەنهــا بــۆ پارێزگاریــی کــردن لــە‬ ‫ ‬‫مەترســیی دەرەکیــی‬ ‫مــاف و ئازادیــی دەربڕیــن و ئازادییەکانــی دیکــە وەکــوو‬ ‫ ‬‫مافــی کۆبوونــەوە و مانگرتــن و خۆپیشــاندان و رەخنەگرتــن و‬ ‫وەژێرپرســیارنان و هتــاد‪.‬‬ ‫هەبوونــی خوێندنــگا کــە تاکەکــەس بــە گیانــی‬ ‫ ‬‫بەرپرســیاریی و جیددیەتــی سیاســیی و ڕێزگرتــن لــە یاســا و ڕێســا‬ ‫و هەبوونــی توانــا بــۆ پرســیارکردن‪ ،‬بــۆ وەژێرپرســیارنان‪ ،‬بــۆ‬ ‫توێژینــەوە و شــەنوکەوکردن و پەیگیریکــردن و بەدواداچــوون و‬ ‫غیرەتــی ســڤیلی و هتــاد‪.‬‬ ‫هەبوونی گەندەڵیی لە کەمرتین و نزمرتین ئاستدا‬ ‫ ‬‫هەبوونــی ســاختەکاریی لــە هەڵبــژاردن و لــە‬ ‫ ‬‫پروپاگەنــدەدا تــا ئەوپــەڕی کەمرتیــن و نزمرتیــن ئاســت‬

‫ئەڵبــەت لــە درێــژەی چەندیــن جــۆر لــە خەبــات‪ ،‬لــە شــێوەی‬ ‫خەباتــی چینــی کرێــکار‪ ،‬جووتیــاران‪ ،‬کاســپکاران و چاالکیــە‬ ‫مەدەنییــەکان لــە ئوروپــای خۆرئــاوا‪ ،‬خەباتــی یەکیەتیــە‬ ‫کرێکاریــەکان و دەســتکەوتەکانی بیمــەی گشــتیی و چاوەدێریــی و‬ ‫تەندروســتیی و مافەکانــی پێوەســت بــە ژیانــی کار‪ ،‬لێــدان لــە بیری‬ ‫فاشــیزم و ناســیزم و دژایەتیکردنــی‪ ،‬خۆشــکردنی زەمینــە بــۆ بــەاڵم زۆر خاڵگەلــی دیکــەی گرینــگ هــەن کــە بــە ســەدان و‬ ‫سۆســیالیزمی دیموکراتیــک و ڕێــگادان بــە خەڵــک کــە لــە مەشــقی بگــرە هــەزاران لــە ڕۆشــنبیران و سیاســەمتەداران قســەیان لە ســەر‬ ‫سیاســیی و لــە دەســەاڵتی سیاســییدا بەشــدار بــن‪ ،‬فەراهەمکردنــی کــردووە و دەیکــەن و لــە زۆر واڵتــدا هەمیشــە باســی ڕۆژانــە و‬

‫‪55‬‬ ‫پارەیــی‪ ،‬بــێ ســامانیی‪ ،‬هەژاریــی‪ ،‬هــەاڵواردن و شــێوەکانی دیکــە‬ ‫خوێندنــگاکان و دانیشــگاکانە‪ ،‬بــۆ منوونــە‪:‬‬ ‫کــە عادەتــەن لــە ئەدبیاتــی سیاســییدا جێــگای تایبەتــی خۆیــان‬ ‫هەبوونی ئاشتیی و ئارامیی و دڵنیایی و سەقامگیریی‬ ‫ ‬‫هــەن‪ ،‬بــە شــێوەی جیــاواز و لــە رەهەنــدی جیــاوازەوە باســیان‬ ‫سیستەمێک بۆ وەگەڕخستنی ئیرادە و ویستی خەڵک‬ ‫ ‬‫دانیشــتووانێکی خوازیــار بــە دیموکراســیی کــە لــە گــۆش لــێ دەکرێــت‪.‬‬ ‫ ‬‫و پــەروەردەی خوێندنگاکانــەوە دەســت پــێ دەکات‬ ‫دانیشــتووانێک کــە النــی کــەم ‪ %٨٠‬خوێنــدەوار بێــت و‬ ‫ ‬‫بتوانێــت و بــار هێرنابێــت کــە لــە سیاســەتدا بەشــدار بێــت‬ ‫هەبوونــی ورە و ڕۆحــی بەشــدارییکردن لــە پرۆســەی‬ ‫ ‬‫سیا ســە تد ا‬

‫دیــارە لــە ئەدەبــی فەلســەفیی و سیاســیی پێــش ســەردەمی‬ ‫ڕۆشــنگەریی‪ ،‬لــە ســەرەتای ڕۆشنگەریشــەوە بــە ســەدان و‬ ‫بگــرە هــەزاران لــە ڕۆشــنبیران و نووســەران و هونەرمەنــدان و‬ ‫چاالکوانانــی مەدەنیــی‪ ،‬و هەروەهــا بــە تایبەتیــی لــە بزووتنــەوەی‬ ‫ســەفرەگەیت ـــەوە ژنانــی بێئەژمــار لــە هەمــوو باڵەکانــی‬ ‫تیئۆریــی فێمێنیســتییدا کۆمەکــی بەرچــاو و گرینــگ و شــایان‬ ‫باســیان بــە پرســی دیموکراســیی داوە‪ ،‬چــون لــە بناخــەدا کرۆکــی‬ ‫دیموکراســیی بــە مانــای سیاســەت بــۆ هەمــووان دێــت‪ .‬هەمــوو‬ ‫ئــەو خااڵنــە کــە پێشــمەرجی هەبوونــی دیموکراســیین و دەبــن‬ ‫بــە زەمینــەی سیاســەت بــۆ هەمــووان لــە ڕووانگــەی جیــاوازەوە‬ ‫تیشــکیان خراوەتــە ســەر‪ .‬لــە راســتییدا بەشــێکی گــەورە و دیــاری‬ ‫تیئــۆری فێمێنیســتیی بــە دروســتییەوە لــە ســەر بەشــداری هەرچی‬ ‫زیاتــری ژنــان‪ ،‬بێــکاران‪ ،‬چینــی کرێــکار و هتــاد دەدوێــت و لەوێــدا‬ ‫باســی ڕەگــەز و ڕەگەزپەرســتیی‪ ،‬توخــم و توخمپەرســتیی‪ ،‬بــێ‬

‫رشی پرابهــات رانجــان ســەرکار دەنووســێت کــە ”ڕەووشــت‬ ‫(مــورال‪ /‬ئەخــاق) دووهەمیــن فاکتــەری بنجینەییــە بــۆ‬ ‫ســەرکەوتنی دیموکراســیی‪ .‬لــە نەبوونــی ئەخالقدا خەڵــکان دەنگی‬ ‫خۆیــان دەفرۆشــنەوە‪ .‬لــە هەندێــک واڵت دەنــگ کــڕدراوە‬ ‫و فرۆرشاوەتــەوە‪ .‬ئایــا دەتوانیــن بــەوە بڵێیــن دیموکراســیی؟‬ ‫ئایــا ئــەوە جەفەنــگ نییــە؟ لەبەرئــەوە تــا ‪ ٥١‬دەرســەدی‬ ‫دانیشــتووان بــە ڕوونیــی پشــتگیریی لــە پرینســیپی ئەخــاق‬ ‫نەکــەن‪ ،‬هیــچ شانســێک بــۆ هەبوونــی دیموکراســیی نابێــت‪.‬‬ ‫کاتێــک کــە خەڵکانــی ناوابەســتە بــە ئەخــاق لــە زۆربایەتییــدا بــن‪،‬‬ ‫ئــەوا ســەرکردەکان پێداویســتیانە لــە نــاو ئەوانــدا دەبــن “‪.‬‬ ‫ڕۆبــەرت مــاک چێســنەی (‪)Robert Waterman McChesney‬‬ ‫لــە دایکبــووی ‪ ١٩٥٢‬کــە ئێســتا پلــەی پرۆفێســۆری هەیــە‪،‬‬ ‫یەکێکــە لــەو کەســانەی کۆمەکێکــی زۆری بــە ڕوونکردنــەوە لــە‬ ‫پرســی دیموکراتیــی‪ ،‬مافــی هاوواڵتیــی و کۆســپەکانی رێــگای‬ ‫هۆشــیاریی سیاســییدا کــردووە‪ ،‬و ئامــاژەی گرینــگ بــە خــودی‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫هەبوونــی ڕەووشــت (مــورال‪ /‬ئەخــاق)‪ .‬ڕەووشــت لــە‬ ‫ ‬‫مانــای ویژدانداریــی و رێزگرتــن لــە مافــی ئەوانــی دیکــە بــۆ ژیــان شــایەد یەکێــک لــەو خاڵــە گرینگانــەی کــە بەتایبەتــی دوای جەنگی‬ ‫جیهانــی دووهــەم‪ ،‬واتــە پــاش بینینــی ناســیزم و فاشــیزم و شــێوەی‬ ‫و پێشــکەوتن و لەگەڵدابــوون و پێکەوەبــوون‪.‬‬ ‫رەگەزپەرســتیی و دیکتاتۆریــی لــە دونیــای خۆرئــاوادا‪ ،‬زیاتــر و‬ ‫زیاتــر لــە الیــەن سیاســەمتەدارانی دیموکــرات و ڕۆشــنبیران و‬ ‫لێکۆڵــەوەران و چاالکانــی دیکــە قســەی لــە ســەر بکرێــت‪ ،‬پرســی‬ ‫ڕەووشــت (مــورال‪ /‬ئەخــاق)‪ ،‬ویــژدان‪ ،‬و ڕەفتــاری مرۆڤیانــە و‬ ‫مرۆڤدۆســتانە‪ ،‬یاخــود ڕەفتــاری خۆشەویســتیی و ڕێزلێنــان لــە‬ ‫هەبــوون و بوونــەوەرەکان و رسووشــت‪ ،‬بــە سیســتەمکردن و بــە‬ ‫سیســتەماتیککردنی دادوەریــی کۆمەاڵیەتیــی و هتــاد‪.‬‬

‫‪56‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫ئــەو پیــاوەدا دەڕووات کــە کەوتووەتــە داوی خۆشەویســتییەوە‪.‬‬ ‫ڕەنگــە یەکێــک بێــت لــە باشــرین ئــەو کتێبانــەی کــە پیاوێــک‬ ‫وەکــوو دیــاری بــە خۆشەویســتێکی خــۆی بــدات‪ ،‬چــون لەگــەڵ‬ ‫کتێبەکــەدا ڕێزگرتــن لــە بــاوەڕی جیــاواز و لــە ئازادیی ئــەوی دیکە‬ ‫بــۆ هەڵبــژاردن‪ ،‬دەدرێــت‪ .‬لــە دێــڕە نەبیرناوەکانــی ڕۆمانەکــەدا‬ ‫خوێنــەر دەتوانێــت شــانازیی و بەخۆباوەڕیــی موبــاری ببینێــت و‬ ‫تــێ دەگات موبــاری چــۆن ســەبارەت بــە تــرس‪ ،‬ســوننەتی بــاو‪،‬‬ ‫شــکاندنی فــەزای داســەپێرناو و بڕیــاردان بــۆ هەڵبژاردنــی ئــازاد‪،‬‬ ‫بیــر دەکاتــەوە‪.‬‬

‫ســەرمایەداریی وەکــوو ســەرچاوەی کۆســپ و تەگــەرە لــە رێــگای‬ ‫دیموکراســیی و مــاف و ئازادییەکانــدا‪ ،‬دەکات‪ .‬لــە زۆر شــوێن‪ ،‬بــۆ‬ ‫منوونە لە (‪Rich Media, Poor Democracy: Communication‬‬ ‫‪ ))1999( Politics in Dubious Times‬بــاس لــە دیموکراســیی‬ ‫بەشــدارییانە دەکات کــە بــە ڕای ئــەو النــی کــەم ســێ خاڵــی‬ ‫گرینــگ پێداویســن‪ ،‬لەوانــە کــە هاوواڵتیــان لــە هەبوونــی‬ ‫ســەرمایە و داهــات و خاوەنداریەتییــدا بــە درشــتیی یەکســان بــن‪،‬‬ ‫کــە هەســتیی هاوبەشــیی و هاوکۆمەڵگایــی لــە نێــوان تاکەکانــدا‬ ‫هەبێــت و کــە سیســتەمێکی چــاالک و کاریگەریــی کۆمیونیکاســیۆن‬ ‫(پێوەندیــی) بــۆ چاالککــردن و هاندانــی هۆشــیاریی هاوواڵتیــان و‬ ‫موبــاری نووســەرێکی گــەورەی ســوێدیە و خاوەنــی شــاکاری‬ ‫بەشــدارییکردنیان لــە سیاســەتدا‪ ،‬هەبێــت‪.‬‬ ‫نەمــرە‪ .‬بــەاڵم موبــاری ڕۆشــنبیرێکی سیاســییش بــوو‪ .‬هەمــان‬ ‫بێئەژمــارن ئــەو ڕووناکبیــر و نووســەرانەی کــە لــە ڕووانگــەی ســاڵ کــە ڕۆمانــی ”ژنــی پیــاو“ ـــی نووســی‪ ،‬وتــاری ”دێموکراتــور“‬ ‫چینایەتــی و هاوواڵتیــی گێتیانــە و (ئیونیوڤێرســاڵ) ڕەووشــتی یشــی نووســیوە و لــە ڕۆژنامــەی ”‪ “Dagens Nyheter‬دا بــاوی‬ ‫بــااڵ بــۆ بەرپرســیاریی سیاســیی لــە‬ ‫سیاســەت رووانیــووە و دەڕووانــن‪.‬‬ ‫ســەرئەنجامی کاری ماندوونەنــاس‬ ‫و بێامنەنــدی ئەوانــە کــە تــا دێــت‬ ‫سیاســەت زیاتــر و زیاتــر نــەک هــەر‬ ‫دەچێتــە هەمــوو ماڵێــک بەڵکــو‬ ‫دەچێتــە ژووری نووستنیشــەوە‪ .‬ئــەوە‬ ‫یەکێکــە لە دەســتکەوتە شاینباســەکانی‬ ‫ئــەم ســااڵنەی دوایــی سیاســەت‪.‬‬ ‫ڤیلهێلــم موبــاری ‪Vilhelm Moberg‬‬ ‫لــە ســاڵی ‪ ١٩٦٤‬دا ڕۆمانــی ”ژنــی‬ ‫پیــاو ‪ “Mans kvinna‬ـــی لــە چاپ دا‪.‬‬ ‫موبــاری خــۆی ئــەو ڕۆمانــە بــە یەکێک‬ ‫لــە هــەرە خۆشەویســرینەکانی خــۆی‬ ‫دادەنێــت و بــە قســەی خــۆی بــە‬ ‫پێنــج هەفتــە تــەواوی کــردووە‪.‬‬ ‫لــەو ڕۆمانــەدا موبــاری ژنێــک لــە‬ ‫قەفەســی ژنبوونــی نەرێتیــی ڕزگار‬ ‫دەکات‪ .‬دەبینیــن کــە بــە پێنــج هەفتــە‬ ‫خانــم ”مێریــت“ لــە ژنێکــی نەریتیــی‬ ‫ملکــەچ بــە کۆمەڵێــک قەیدوبەنــدی‬ ‫کۆمەاڵیتیــی خۆ ڕزگار دەکات و لەگەڵ‬

‫‪57‬‬ ‫کردوەتــەوە‪ .‬موبــاری وشــەی ”دیموکراتیــور“ لــە بــری گوتــووە کــە هێشــتا ئازادیــی جێــی بــاس بــوو و لەبەرئــەوە ناهەقی‬ ‫نییــە کاجوویــی لــە ســەر بــکات‪.‬‬ ‫”دیموکراســیی“ بــەکار دەبــات‪.‬‬

‫باســکردنی بناخــەی دیموکراســیی و پێکهاتەکانــی‪ ،‬میکانیزمگەلــی‬ ‫وەگەڕخســن و لــە ژیانداهێشــتنەوەی و هەروەهــا ئاماژەکــردن‬ ‫بــە الیەنــە الوازەکانــی‪ ،‬و هەوڵــدان بــۆ چارەســەریان باســی چــڕ و‬ ‫پــڕ و هەمەالیەنــە دەخوازێــت‪ .‬الیەنێکــی گرینگــی دیموکراســیی‪،‬‬ ‫پاراســتنی دۆخــی ئازادیــی و پارێزگاریکــردن لــە ســفاری ئازادییــە‪،‬‬ ‫النــی کــەم لــەو مانایــەدا کــە تاکەکــەس‪ ،‬باوەجــودی شــێوە و‬ ‫ڕەگــەز و ڕووخســار و ڕەنــگ و هــەر شــتێکی دیکــە‪ ،‬دەبێــت‬ ‫بــۆی هەبێــت لــە دیالــۆگ و لــە بڕیــاردا بەشــدار بێــت‪ ،‬واتــە‬ ‫سیاســەت ســەبارەت بــە هەمــوو ”ئــەو“ ێــک بــۆ هەمــووان بێــت‪.‬‬ ‫”تەنهــا ئازادییــەک کــە شایســتەی ناوەکــەی خــۆی بێــت‪،‬‬ ‫ئــەو ئازادیەیــە کــە ئێمــە بــە پێــی خۆمــان وەدووی باشــرین‬ ‫دەســتکەوت بــۆ ژیانــی خۆمــان بکەویــن‪ ،‬تــا ئــەو جێیــەی‬ ‫خۆشــگوزەرانیی ئەوانــی دیکــە تێــک نەدەیــن و لــە ڕێگایانــدا‬ ‫بــۆ گەیشــن بــە ئەوێنــدەری نەبیــن بــە کۆســپ‪ .‬هــەر یەکــە و‬ ‫پاســەوانی خۆشــگوزەرانیی خۆیەتــی‪ ،‬بــۆ جەســتە و ڕۆح و گیــان“‪.‬‬ ‫جــۆن ســتیوارت میــل لــە ”ســەبارەت بــە ئازادیــی ‪.“On Liberty‬‬ ‫موبــاری دەڵێــت ئــەو فەرمایشــتەی ســەرەوەی میــل ســەد ســاڵ‬ ‫کۆنــە و کاتێــک جــۆن ســتیوارت میــل لــە ســاڵی ‪ ١٨٥٩‬دا ئــەوەی‬

‫لــە چۆنیەتــی وەگەڕخســتنی کۆمەڵگایەکــدا لــە بــاری ئابوورییــەوە‬ ‫بــۆ منوونــە دۆناڵــد ویتــان (‪ )1995 Donald Wittman›s‬لــە‬ ‫کتێبــی ‪” The Myth of Democratic Failure‬هــەاڵی شکســتی‬ ‫دیموکراســیی“ باســی بایەخــی یاســا و بــاج (خـ ‌هراج) بــە گرنــگ‬ ‫دادەنێــت‪ .‬بەکارهێنانــی دەســتکەوتی ســامانی رسووشــتیی‪ ،‬بــۆ‬ ‫منوونــە وەکــوو نــەوت‪ ،‬و کانگاکانــی دیکــە و دارســتان ‪...‬هتــد‪.‬‬ ‫شــێوەیەکی ســەرکەوتوو نییــە بــۆ دیموکراســیەکی ســەرکەوتوو‪.‬‬ ‫باشــرین شــێوە بــۆ دروســتکردنی ســفاری ”یەکێتــی“ و ”خاڵــی‬ ‫هاوبــەش“ و ”هەســتی هاوبــەش“ دەســتکەوتی باجــە (خ ـ ‌هراج)‪،‬‬ ‫چــون بــە هــۆی کۆمەکــی بەردەوامیــی هاوواڵتیانــەوە بــۆ‬ ‫خەزێنــەی دەوڵــەت‪ ،‬هاوواڵتیــان هەســتی بەرپرســایەتیی بەرامبــەر‬ ‫بــە بەڕێوەبردنــی واڵت (بەرامبــەر بــە یەکــر!) و بەدەربەســتهاتنەوە‬ ‫دێــن و دڵخوازانــە لــە پالنــی ئایندەدییــدا بــۆ نەوەکانــی دواڕۆژ‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫موبــاری دەڵێــت ”مــن ئــەوە ناســەملێنم کــە خەڵــکان لەبــەر‬ ‫خاتــری دەوڵەتێــک دروســت کرابــن‪ ،‬جــا بــا هــەر دەوڵەتێکیــش‬ ‫بێــت‪ .‬مــن لــەو بــاوڕەدام کــە دەوڵەتگــەل لەبــەر خاتــری مــرۆڤ‬ ‫دروســت کــراون‪ .‬مــن پێموایــە کــە دەوڵەتــی ســوێدی ئێمــە لــە‬ ‫بــەر خاتــری هاوواڵتیــان دروســت کــراوە و دەبێــت [لــە بــەر‬ ‫خاتــری هاوواڵتیــان] بــە بەردەوامیــی دروســت بکرێتــەوە – لــە‬ ‫پێنــاوی فەراهەمکردنــی زەمینەیەکــی ئــازاددا بــۆ هەلگەلــی ژیــان‬ ‫بــۆ دانیشــتووان“‪.‬‬

‫موبــاری مەبەســتی ئەوەیــە کــە پــاش ســەد زیاتــر ســاڵ پــاش میــل‬ ‫دەبێــت چاوەڕووانــی زیاترمــان هەبێــت‪ .‬کــە بــاس لــە ئازادیــی‬ ‫دەکردرێــت‪ ،‬هــەر بــە تەنهــا بــە مانــای ئازادییــە سیاســییەکان‬ ‫و ئازادییــە کۆمەاڵیەتییــەکان نــا‪ ،‬بەڵکــو هەروەهــا ئازادیــی‬ ‫ئابووریــی لــە مانــای هەبوونــی کار‪ ،‬بیمــەی گشــتیی‪ ،‬لەوانــە‬ ‫بیمــەی تەندروســتیی و چاوەدێریــی و خۆشــگوزرانیی‪ .‬ئازادیــی‬ ‫هاوواڵتیبــوون هەروەهــا لــە مانــای هەبوونــی زەمینــەی لەبــار‬ ‫و گونجــاو و رەخســاو بــۆ گەیشــن بــە پلەومەقامــی سیاســیی کــە‬ ‫دیــارە لــە نــاو سیاســەتی قۆرخکــراودا مەحاڵــە‪ .‬بۆیــە وەبیرمــان‬ ‫دەهێنێتــەوە کــە ”ئیدیــاکان تەنهــا لەبەرئــەوەی هەندێــک لــە‬ ‫الیەنگرانیــان لەگەڵیــان ناپــاک دەبــن‪ ،‬ناگۆڕدرێــن‪ .‬هــەر بــەو‬ ‫شــێوەیەش بیــرە بنەڕەتیەکانــی دیموکراســیش‪“.‬‬

‫‪58‬‬ ‫بەشــداردەبن‪ .‬لەوانەیــش گرنگــر‪ ،‬ئــەو کاتــە هاوواڵتیــان‪،‬‬ ‫دەســەاڵتداران بــە بەرپرســیار دەبینــن و چاوەڕووانیــان لێیــان ‪ .٣‬کــە شــێوەکانی گه‌نده‌ڵــی ئۆتۆماتیــک و بــە پێــی رسووشــتی‬ ‫دۆخ نایاســاییە و ســزای لــە ســەرە‪.‬‬ ‫دەبێــت و داواکارییــان لــە ســەریان دەبێــت‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫‪ .٤‬کــە بــۆ هەمــوو کەموکورتییــەک کــە دەســەاڵتداران لــە بــواری‬ ‫جیــاوازدا نیشــانی بــدەن‪ ،‬دەبێــت بــە پێــی پێویســت و ئەنــدازەی‬ ‫کەموکورتییەکــە رەخنەیــان لێبگیرێــت و بەرپرســیار ڕابگیرێــن‪.‬‬ ‫هــەر لەبەرئــەوە لــە هەمــوو دیموکراســییە ڕاســتەقینەکاندا‬ ‫کۆمەڵێــک یاســا بەتایبەتیــی بــۆ دامــودەزگا دەوڵەتیــەکان هــەن کــە‬ ‫هــەر جــۆرە ســەرپێچیەک لێیــان سـزای جۆراوجــۆر هــەڵ دەگرێــت‪.‬‬ ‫وەکــوو بــۆ منوونــە ”بێالیەنیــی کارمەنــد و فەرمانبــەر” لــە‬ ‫ڕاپەراندنــی کار و لــە مامەڵــە لەگــەڵ تاکەکەســەکان‪” /،‬ڕاپەڕاندنــی‬ ‫کار و یارمەتیــدان“ بــە دەســتوبرد و کاریگەریانــە و بــە شــێوەی‬ ‫دروســت‪ /،‬بابەتیبــوون بــە پــرس و ئەنجامدانــی کار بــە شــێوەیەکی‬ ‫پســپۆڕانە و کارزانانــە‪ /،‬دەســتتێوەرنەدان لــە ئازادیــی تاکەکــەس‬ ‫بــۆ خاوەندارییکــردن لــە بیروبــاوەڕ‪ / ،‬ڕێزگرتــن لــە تاکەکــەس و لــە‬ ‫پره‌نســیپی ڕازی پەنهــان و‪ / ،‬تۆمارکردنــی پرۆســەی کار بــە پێــی‬ ‫شــێوەی دیاریکــراو ‪...‬هتــد‪.‬‬

‫ئاســتی هۆشــیاریی خەڵــک‪ ،‬مەســەلەی ویــژدان‪ ،‬تێگەیشــتنیان‬ ‫لــە مافــی ئەوانــی دیکــە و باوەڕبوونیــان بــە هاومافێتیــی مــرۆڤ‬ ‫دەتوانێــت لــە بڕیــاردان لــە ســەر چارەنووســی دیموکراســیی بەنێکی‬ ‫زۆر ناســک بێــت‪ .‬سیاســەت چــون ڕاســتەوخۆ تێکــەڵ بــە مرۆڤــە و‬ ‫لەگــەڵ مرۆڤــدا بەرخــورد دەکات‪ ،‬کااڵیەکــی ناســکە کــە هەمیشــە‬ ‫دەبێــت تــازە و ئەپدەیــت بکرێتــەوە و هەمیشــە پێویســتە ئاســتی‬ ‫مــرۆڤ ســەبارەت بــە پاراســتنی مافەکانــی خــۆی بربێتــە ســەر‪ ،‬و لــە‬ ‫دژایەتییکردنــی جۆرەکانــی کۆســپ و تەگــەرە لــە ســەنگەردا بێــت‪.‬‬ ‫ئەوەیــش شــتێکە کــە دژبەرانــی دیموکراســیی هەرگیــز نایســەملێنن‪ .‬بــە پێــی ئەندەرســۆن ‪ Andersson‬لــە وەاڵمــی پرســیاری ئایــا‬ ‫بــەو شــێوەیە لــەم خوێنــدەوەدا تێبینیکردنــی النــی کــەم جیاوازیــی گەندەڵــی خــراپ بەکارهێنانــی دەســەاڵت لــە نێــوان‬ ‫• ‬ ‫دەوڵــەت و ســفاری گشــتییدا چییــە؟ بــاس دەکات کــە گه‌نده‌ڵــی‬ ‫‪ ٤‬خــاڵ گرنگــن‪:‬‬ ‫شــێوەیەکی تایبەتییــە لــە ڕەفتــاری ناڕەوشــتیی‪ .‬یەکێــک لــە‬ ‫‪ .١‬کــە لــە دیموكراســیە ڕاســتەقینەکاندا مافــی هاوواڵتیــی بــۆ خەســڵەتەکانی گەندەڵــی ئەوەیــە کــە سیاســەمتەدارێک یــان‬ ‫هەبوونــی ئابوورییــەک کــە النــی کــەم بتوانێــت لــە چوارچێــوەی فەرمانبەرێــک هــەر تەنهــا بــە شــێوەیەک ڕەفتــار نــاکات کــە‬ ‫هێشــتنەوەی ڕێــز و شــانازیی و ســەربەرزیی خۆیــدا درێــژە بــە دژایەتیــە لەگــەڵ ڕەوشــتیی [چاوەڕوانک ـراو لــە] دەوڵــەت‪ ،‬بەڵکــو‬ ‫ژیــان بــدات‪ ،‬دەبێــت فەرهــەم بکرێــت‪ .‬تاکەکەســێک کــە ناچــار هەروەهــا ســوودی ناشایســتە لــە شــوێنپێی پلــەی فەرمانبەریــی‬ ‫بێــت بــۆ درێــژەدان بــە ژیانــی خــۆی‪ ،‬بــە شــێوەی جیــاواز دەســت خــۆی (ـــشی) وەردەگرێــت بــۆ ئــەوەی قازانــج بــە خــودی خــۆی‬ ‫لــە دەســەاڵتدارن پــان بکاتــەوە‪ ،‬جــا تەنانــەت بــا ڕێکخراوەیەکــی بگەیەنێــت [نــەک هــەر ئەرکــی پێســپێردراوی خــۆی جێبەجــێ‬ ‫سیاســیی زۆر بچووکیــش بێــت‪ ،‬ناتوانێــت و ڕێگایشــی پــێ نادرێــت نــاکات بەڵکــو ســەرپێچیش دەکات!]‪.‬‬ ‫کــە هاومــاف و هاوئــەرک لــە سیاســەتدا بەشــدار بێــت‪.‬‬ ‫‪ .٢‬کــە دەســەاڵتداران‪ ،‬وەکــوو هەمــوو کەســێکی دیکــە‪ ،‬لــە نــاو بــەاڵم ماتــس شــوێلین ‪ Mats Sjölin‬ئامــاژە بــە توێژینەوەکانــی‬ ‫مانداتێکــی یاســایی دیاریکــراو و چوارچێــوەدار و مه‌رجــداردا کار ئارنۆڵــد هایدنهایمــەر ‪ Arnold Heidenheimer‬لــە کتێبــی‬ ‫دەکــەن‪ ،‬و لــە بەرابــەر ئــەو کارە کــە رایدەپەڕێنــن‪ ،‬مووچــەی دیــار ”گه‌نده‌ڵــی سیاســیی ‪ “Political Corruption‬لــە ســەر‬ ‫وەردەگــرن‪ .‬واتــە هیــچ هاوواڵتییــەک پێویســت نــاکات سپاســگوزار گه‌نده‌ڵــی دەکات کــە ســێ جــۆر پێناســەی بــۆ گەندەڵــی داڕشــتووە‬ ‫کــە ســەبارەت بــە داواکاریــی دەوڵەتــی‪ ،‬بەرژەوەندیــی گشــتیی یــان‬ ‫و سپاســمەندی دەســەاڵتداران بێــت‪.‬‬

‫‪59‬‬ ‫بەرژەوەندیــی کۆمەڵــگا و بەرژەوەندیــی بــازاڕ‪ /‬کڕیــن و فرۆش ـــن‪.‬‬ ‫لــە هــەر روانگەیەکــەوە دەگەینــە ئــەو ســەرئەنجامەی کــە‬ ‫بناخــەی بیــری داڕشــتنی پێناســەی گه‌نده‌ڵــی لــە چوارچێــوەی‬ ‫ئەکادیمیکیــدا دەگەڕێتــەوە بــۆ ئــەوەی کــە گه‌نده‌ڵــی ڕاســتەو‬

‫ئــەو پێناســانە لــە ســەرچاوەی یاســایی‪ /‬مافداریــی (حقانیــە‪ /‬رشعیــە‬ ‫‪ )Legitimacy‬پــێ هەڵدەگــرن‪ .‬بــەو مانایــەی گەندەڵــی لــە بناخەدا‬ ‫نایاســاییە و بــەو شــێوەیەش نــە هــەر لــە ســنووری مافدارییدایــە‪،‬‬ ‫بەڵکــو شــکاندن ـ(یشی)ـــەتی‪.‬‬

‫ڕاســت دەکەوێتــە دژایەتیــی ئــەو ڕێککەوتننامەیــەوە کــە ســفاری‬ ‫گه‌نده‌ڵــی بەرامبــەر بــە گــەل لــە سەرشــانیەتی و ئەرکــدارە‬ ‫پێــی‪ .‬چــون دەوڵــەت پێکهاتەیەکــی بــێ گیــان و بــێ حــاڵ نییــە‬ ‫و لــە کۆمەڵێــک دەســەاڵت پێکدێــت کــە کۆمەڵێــک دەســەاڵتدار‬ ‫نوێنەرایەتیــی دەکــەن (کــە ئــەو دەســەاڵتدارانە دەتوانــن ڕێکخراوە‬ ‫و پارتگەلــی زۆر بچووکیــش بــن)‪.‬‬

‫کەواتــە تــا زیاتــر ســەرپێچیی لــەو خااڵنــەی ســەرەوە بکردرێــت‪،‬‬ ‫ســفاری دیموکراســیی بچووکرت و بەرتەســکرت دەبێتەوە و مرۆڤەکانی‬ ‫دەرەوەی دەســەاڵت کــە دیــارە زۆربایەتییــن ناتوانــن و بۆیــان‬ ‫نابێــت لــە سیاســەت و لــە دەســەاڵتدا بەشــدار بــن‪.‬‬ ‫هــەر بۆیــە دەبینیــن کــە لــە واڵتانــی نادیموکراســییدا (هەندێــک‬ ‫جــار دەســەاڵتداران هــەن کــە مــۆری دیموکراســیی لــە خۆیــان‬ ‫دەدەن) دەســەاڵتداران بــە شــێوەیەک مامەڵــە بــە ســامانی‬ ‫هاوواڵتیــان دەکــەن کــە بــە هــی خۆیانــی دەزانــن‪ .‬لــە هەندێــک‬ ‫حاڵەتــدا دەســت بــە ســەر هەمــوو ســامانی نەتەوەکــەدا دەگــرن‬ ‫و بەشــێکی زۆر زۆر کەمــی ئــەو ســامانە‪ ،‬دروســت لــە شــێوەی‬ ‫خێرپێکردنــدا‪ ،‬لێرەولــەوێ بــە خەڵــک دەدەن‪ .‬دیــارە بــە مەبەســتی‬ ‫دەمکوتکــردن و ڕازیکــردن‪.‬‬

‫حکومەتــی خاوێــن هــەر دروســت ئەوەیــە کــە ئەرکــی خــۆی‬ ‫جێبەجــێ دەکات‪ ،‬نــە زیاتــر و نــە کەمــر‪ .‬بــەاڵم حکومەتــی‬ ‫گەنــدەڵ ئەوەیــە کــە بــێ لــەوەی کاری سەرشــانی خــۆی جێبەجــێ‬ ‫نــاکات و ئەرکــی خــۆی ڕاناپەرێنێــت‪ ،‬هەروەهــا زیــان بــە ره‌وشــت‬ ‫و ئــاکاری دروســتیی فەرمانڕەوایــی (ـــش) دەگەیەنێــت و زیاتریــش‬ ‫• ‬ ‫لــەوە ســوودی کەســییش بــە خــۆی دەگەیەنێــت‪.‬‬

‫‪ .١‬قۆرخکردنــی دەســەاڵت لــە هەمــوو مانایەکییــدا‪ ،‬بــۆ منوونــە‬ ‫هێشــتنەوەی دەســەاڵت لــە نــاو ســفاری خــزم و خوێشــدا‬ ‫(خزموخزمگەریــی‪ /‬نیپۆتیــزم)‬ ‫‪ .٢‬ناڕوونیــی لــە فرۆشــتنی ســامانی واڵت‪ ،‬نەبوونــی خەزێنــەی‬ ‫نەتەوەیــی کــە خەڵــک بزانێــت داهــات و خەرجــی واڵت چۆنــە و‬ ‫چەنــدە‪.‬‬

‫‪ .٣‬نەبوونــی میکانیزمگەریــی دامەزراوەیــی ســەربەخۆ کــە کۆنرتۆڵی‬ ‫لــە هەمــوو ئــەو باســانەی جۆزێــف نیویــە ـــدا ســێ شــت باســی ڕاســت و دروســتیی ســامانی نەتەوەیــی بکات‪.‬‬ ‫ســەرەکیین کــە بریتیــن لــە بەرتیــل و بەرتیلکاریــی‪ /‬نیپۆتیــزم‬ ‫(خزموخزمگەریــی) و دزینــی‪ /‬بردنــی موڵکــی دەوڵــەت‪ .‬زۆرینــەی ‪ .٤‬دیارنەبوونــی مووچــەی دەســەاڵتداران و نەبوونــی لــە ئاســتێکدا‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫ماتــس هەروەهــا ئامــاژە بــە پێناســەیەکی جۆزێــف نیویــە ‪Joseph‬‬ ‫‪ Nye‬دەکات کــە ”گه‌نده‌ڵــی جۆرگەلێکــە لــە رەفتــار کــە خــۆی لــە‬ ‫ئەرکــە ئاســاییەکانی ڕۆڵــی دەوڵەتکاریی جیا دەکاتــەوە لەبەرئەوەی‬ ‫قازانجــی تایبەتیــی خــۆی (بــۆ خانــەوادە و خزموخوێــش) لەبەرچــاو‬ ‫دەگرێــت و کەڵکــی دراو یــان پلەوپایــە دەبەخشــێتەوە‪ ،‬یاخــود ئەو‬ ‫یاســایانە وەژێرپــێ دەنێــت کــە بــۆ ڕێگریــی لــە ســوود وەرگرتــن لــە‬ ‫ئەرکداریــی دەوڵــەت بــە قازانجــی تایبەتیــی دانـراون‪.‬‬

‫ۆرەکانی گه‌نده‌ڵی وەکو‪:‬‬ ‫ج‬

‫‪60‬‬

‫کــە لەگــەڵ مووچــەی گشــتیی هاوواڵتیــان جێــی بــەراوورد بێــت‪.‬‬ ‫(پرینســیپی دەســتپاکیی ئاســانە‪ :‬هــەر دەســەاڵتدارێک پارەوپــول و‬ ‫ســامانی زیاتــر لــەوە هەبــوو کــە توانیبێتــی بــە رسووشــتی دۆخــی‬ ‫مووچــەی خــۆی کــۆی بکاتــەوە‪ ،‬هــی خــۆی نییــە‪ /‬بردوویەتیــی‪/‬‬ ‫دزیوویەتــی)‪.‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫‪ .٥‬دۆزینــەوەی پاکانــەی سیاســیی و هێنانــەوەی دەلیلــی نادروســت‬ ‫و شــێوەی دیکــە لــە هــۆی نەشــیاو بــۆ مانــەوە لــە ســەر دەســەاڵت‪.‬‬ ‫لێــرەدا تاکەکەســێکی تایبەتیــی تــا ڕادەی ”پیرۆزبــوون” پیــرۆز‬ ‫دەکردرێــت چــون هیــچ تاکەکەســێکی دیکــە بــۆی نابێــت جێــگای‬ ‫بگرێتــەوە‪.‬‬ ‫‪ .٦‬ڕانەپەڕاندنــی کاروبــاری هاوواڵتیــان و کردنــی دامــودەزگا‬ ‫دەوڵەتیــەکان بــە ئامــرازی چەوســاندنەوە و ســووکایەتیپێکردن و‬ ‫ڕاوەدوونــان و فشــار و گوشــار بــۆ ســەر هاوواڵتیــان‪.‬‬ ‫ئەمانــە دەبنــە هــۆی دامەزراندنــی سیســتەمی ئۆلیگارکــی و‬

‫تۆتالیتاریــی و بــەو شــێوەیەش سیاســەت بــۆ هەمــووان نابێــت‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەیــە النــی کــەم لــە ســەردەمی ڕۆشــنگەرییەوە‪،‬‬ ‫ڕۆشــنبیرانی ئازادیخــواز و پارتگەلــی پێشــکەوتوخواز‪ ،‬و بزووتنــەوە‬ ‫فێمینیســتیی و مەدەنیــی و پیشــەییەکان هەوڵیانــداوە سیســتەمێکی‬ ‫خوێنــدن پێــش بخرێــت کــە لــە ژێــر فشــاری یــەک ئایدیۆلۆژییــدا‬ ‫نەبێــت‪ ،‬کــە دوور لــە فشــار و کاریگەریــی ئاییــن و مەزهەبــدا‬ ‫بێــت‪ ،‬کــە مــرۆڤ و تاکەکــەس بــە مــاف و ئەرکــەوە وێنــا بــکات‪،‬‬ ‫کــە ویــژدان‪ ،‬ڕاســتگۆیی‪ ،‬دەســتپاکیی‪ ،‬زارپاکیــی‪ ،‬جەســووریی‪،‬‬ ‫توانــای پەیگیریکــردن‪ ،‬هاوهەســتیی‪ ،‬هاوپشــتیی‪ ،‬هاوســۆزیی‬ ‫بەشــێک بــن لــە کەرەکتــاری پێویســت لــە کەســایەتییدا بــۆ‬ ‫ئــەوەی کــە دیموکراســیی وەکــوو سیســتەم بتوانێــت هەبێــت‪،‬‬ ‫چــون هــاوکات لەگــەڵ ئــەوەدا کــە دیموکراســیی کۆڵەکەگەلێکــی‬ ‫یاســایی‪ ،‬ئینستیتیوشــونالیی (دامەزراوەیــی) و کۆنستیتیوشــونالیی‬ ‫(دەســتووریی) پێویســتە‪ ،‬هەروەهــا کولتورێکــی دیموکراسییشــی‬ ‫پێویســتە‪ .‬هەمــوو ئەمانــە بــەو مانایــە دێــت کــە تۆلەرانســی‬ ‫پێویســت لــە دامــودەزگا دەوڵەتیــەکان و لــە نــاو هاوواڵتیانــدا‬ ‫دەبێــت بەرامبــەر بــە یــەک هەبێــت کــە دەنــا نەشــیاوە‬

‫‪61‬‬ ‫دیموکراســیی بتوانێــت بەرقــەرار بێــت‪.‬‬

‫نــان بــە قــەرزدان و هتــد) بــۆ هــەرە نزمرتیــن ئاســت کــە بشــێت‪،‬‬

‫ڕۆســیۆ‪ ،‬تۆکۆڤێــل‪ ،‬مۆنتیســکیۆ‪ ،‬مێلتــزەر‪ ،‬گــۆردۆن و بــە دەیــان و‬ ‫بگــرە ســەدانی دیکــە لــە ڕووانگــەی جیــاوازەوە باســی شــێوەکانی‬ ‫دیموکراســیی و کۆســپ و تەگــەرە و دژوارییــەکان کــردووە‪ .‬بــۆ‬ ‫منوونــە هاتنــە ســەر کاری هیتلــەر و بردنــەوەی پارتی سۆسیالیســتی‬ ‫ناسیونالیســت کــە لــە ســاڵی ‪ ١٩٣٢‬دا ‪ ٢٣٠‬کورســی دەباتــەوە و کــە‬ ‫بــە ناچاریــی لــە ‪ ١٩٣٢‬دا داوا لــە هیتلــەر دەکرێت کــە حکومەتێکی‬ ‫هاوپەیامنیــی دامبەرێنێــت‪ .‬لــەو منوونەیــەی دیموکراســییدا دەبینیــن‬ ‫کــە دەســەاڵت دەتوانێــت گەمــە بــە هاوواڵتیــان بــکات و خەڵکــی‬ ‫ناهۆشــیار و بێســەوادی سیاســیی بخاتــە بــەر شــەپۆلی پۆپۆلیزمیــی پێشــمەرجی دیکــەی گرنگــن بــۆ وەدیهێنانــی دیموکراســیی و بــۆ‬ ‫و ســەرئەنجام ئەوەیــان پــێ بــکات کــە دروســت لــە زەرەریانــە و کە ئــەوەی پرۆســەیەکی دیموکراســیی بتوانێــت بــەردەوام بێــت‪.‬‬ ‫لــە حاڵەتــی ســەوادداریی و هۆشــیاریی سیاســیی دیموکراســییانەدا‬ ‫ئاســتی هۆشــیاریی زۆرینــەی خەڵــک‪ ،‬هێــزی ره‌وشــتیی و داوا‬ ‫عادەتــەن ملــی پــێ نــادەن‪.‬‬ ‫و پێداگریــی ئــەوان لــە دەســەاڵت و لــە پــارت و ڕێکخــراوە و‬ ‫دامــەزراوەکان دەبێــت وا بڵنــد بێــت کــە هەمیشــە فاکتەری فشــاری‬ ‫سیاســیی بــن و بــەو شــێوە دەســەاڵتداران ناچــار مــل بــە پێــڕەوی‬ ‫یاســا و ڕێســا و ئــەو ڕێککەوتننامــە نــوورساوە و نــە نوورساوانــەدا‬ ‫بــدەن کــە هــەن و کــە پێویســتە پێــڕەو بکرێــن‪.‬‬ ‫کۆمەڵــگا دەبێــت لــە کۆمەڵێــک تاکەکــەس پێکبێــت‪ ،‬کــە ســەرەڕای‬ ‫کاریگەریــی و تەنانــەت هەیمەنــەی ڕاســتەوخۆی لیربالیــزم بــۆ‬ ‫ئازادیــی تــاک و تاکەکەســگەریی لــە نــاو تاکەکانــدا و تەنانــەت‬ ‫هەبوونیشــی لــە نــاو پێکهاتەکانــی دەوڵەتــدا‪ ،‬کــە زۆرینــە بتوانــن‬ ‫پێکــەوە زمانێکــی هاوبــەش و تێگەیتشــتنێکی هاوبەشــیان بــۆ‬ ‫ڕێزگرتــن و بــۆ ڕەچاوکردنــی ره‌وشــت‪ ،‬ویــژدان‪ ،‬ڕاســتگۆیی‪،‬‬ ‫دەســتپاکیی‪ ،‬زارپاکیــی‪ ،‬جەســووریی‪ ،‬توانــای پەیگیریکــردن‪،‬‬ ‫هاوهەســتیی‪ ،‬هاوپشــتیی‪ ،‬هاوســۆزیی و بەهاکانــی دیکــە کــە سیســتەمی دیموکراســیی ســەرکەوتوو تاکەکەســگەلێک پێداویســت‬ ‫دەکات کــە بــە لەبەرچاوگرتنــی دۆخــی خراپــی خۆیــان یــان ئەگەری‬ ‫دەبێــت هاوبــەش بــن‪ ،‬هەبێــت‪.‬‬ ‫خراپرتبوونــی دۆخــی خراپــی خۆیــان‪ ،‬هــەر نەهێڵــن دەســەاڵتداران‬ ‫کۆڵەکــەی کولتوریــی‪ ،‬ئۆتۆنۆمیــی تاکەکــەس‪ ،‬توانــای بەرپرســایەتیی دەســتدرێژیی بــۆ ســەر ماف و ئازادیــی و ئەرک و دەســتکەوتەکانی‬ ‫هەڵگرتــن و ئۆتۆنۆمیــی کۆمەڵــگا‪ ،‬پێشــمەرجی گرنگــن لــە بــەردەم خەڵــک بکــەن‪ .‬یەکێــک لــە گیرۆدەییبوونــی دیموکراســیی شــایەد‬ ‫ملــدان و تەســلیمبوون بێــت بــە شــێوەکانی پێشــێلکاریی و‬ ‫ئاوەدانکردنــەوەی سیســتەمی دیموکراســییدا‪.‬‬ ‫دەســتدرێژیی سیاســیی و ئابووریــی و کۆمەاڵیەتیــی کاتێــک کــە‬ ‫هێنانەخــوارەوەی گه‌نده‌ڵــی و شــێوەکانی پێوەندیــی خێڵەکایەتیــی هــەر زۆر بچووکیــش بــن‪ .‬بــە واتایەکــی دیکــە تــا تاکەکــەس لــە‬ ‫(بــۆ منوونــە وەکــوو لەبەرچاوگرتنــی پێوەندیــی خوێنیــی‪ ،‬دەســتیاو‪ ،‬ڕێــگای خــۆی و کۆمەڵــگا‪ ،‬یــان زۆرینــەی خەڵــک‪ ،‬داواکاریــی و‬

‫‪( no / 6 )- 6 - 6 - 2016‬‬

‫دیموکراســیی لــە ســەر بناخــەی تــکا و پاڕانــەوه‌ و چارەنووســگەریی‬ ‫و چاوپۆشــیی لــە بەدمامەڵــەی دەســەاڵت دانامەزرێــت‪.‬‬ ‫دیموکراســیی هەروەهــا ئــەو پێشــمەرجە دادەســەپێنێت کــە‬ ‫نابێــت دەســەاڵتداران پەیتاپەیتــا هەلیــان بــۆ دەســەاڵتداریی بــۆ‬ ‫برەخســەندرێتەوە و زەمینــەی مــاددی و گیانیــان بــۆ فەراهــەم‬ ‫بکرێتــەوە و بهێرنێنــەوە ســەرکار‪.‬‬

‫‪62‬‬ ‫پێگیرییــان لــە ســەر دەســەاڵتداران زیاتــر بێــت‪ ،‬ئــەوا دیموکراســیی‬ ‫زیاتــر هەلــی بــۆ دەڕەخســێت و زەمینــەی بــۆ فەراهــەم دەبێــت کە‬ ‫بتوانێــت (بــە ڕێکخراوگــەل و پارتگەلــی سیاسییشــەوە) بەرقــەرار‬ ‫بێــت‪.‬‬ ‫سیاســەت دەبێــت بکرێــت بــە بەشــێکی ڕۆژانــە و لێکنەپچــڕاو‬ ‫لــە ژیانــی ڕۆژانــەی خەڵــک‪ ،‬لــە ماڵــەوە و لــە بــازاڕ و لــە کڕیــن‬ ‫و فرۆشــن و لــە ژیانــی تایبەتیــی و گشــتییدا‪ .‬سیاســەت دەبێــت‬ ‫لــە بەشــەکانی پــەروەردە و ئاگالێبــوون لــە باخچەکانــی منــدااڵن‬ ‫و لــە خوێندنگاکانــی ســەرەتایی تێکــەڵ بــە ژیانــی مــرۆڤ ببێــت‬ ‫و دانیشــگا و زانکــۆکان دەبێــت بــۆ سیاســەت بــن بــە مەکــۆی‬ ‫شــەنوکەوکردن و لێتوێژینــەوە و شــیرۆڤەی قــووڵ و باســکردن و‬ ‫باســکردنەوە و وەژێرپرسیارخســن و پرســیاری زەحمــەت‪.‬‬ ‫سیاســەت بــۆ هەمــووان بــەو مانایــە دێــت کــە تاکەکــەس دەخرێتــە‬ ‫باســی کۆمەڵــگا و تاکــەکان دەور و نەخــش و کاریگەریــی خۆیــان‬ ‫لــە ســەر سیاســەت و بــەو شــێوەیەش لــە ســەر بڕیــارەکان‬ ‫دادەنێــن‪ .‬لــە ڕێــگای دیالۆگــی بەردەوامیــی سیاســییەوەیە کــە‬ ‫زەمینــەی پێشــکەوتنی ئابووریــی و کۆمەاڵیەتیــی و کولتوریــی‬ ‫دابیــن دەکرێــت‪ .‬سیاســەت مۆتــۆڕی ســەرەکیی کۆمەڵگایــە و‬ ‫تەندروســتیی یــان ناتەندروســتیی کۆمەڵگایــەک نیشــان دەدات‪.‬‬ ‫لەبەرئەوەیە کە سیاسەت دەبێت بۆ هەمووان بێت!‬ ‫ئــەو ســەرچاوانەیش کــە ســوودیان لــێ‬ ‫و ە ر گیــر ا و ە ‪:‬‬

‫»‪Theory. Empirical Investigation,‬‬ ‫‪Fukuyama, F. (1992) The End of History and‬‬

‫ ‪4.‬‬

‫‪the Last Man. New York: Bard.‬‬ ‫‪Breton, A. (1996) Competitive Governments:‬‬

‫ ‪5.‬‬

‫‪An Economic Theory of Politics and Public Finance‬‬ ‫‪Cambridge: Cambridge University Press.‬‬ ‫‪Inledning till Etik, Göran Collste, Tredje‬‬

‫ ‪6.‬‬

‫‪upplagan Erlanders Beijing Printing Co. Ltd, China‬‬ ‫‪2011.‬‬ ‫‪konsten att vara snäll, Steffan Einhorn,‬‬

‫ ‪7.‬‬

‫‪Bokförlaget Forum Steffan Einhorn 2005.‬‬ ‫‪Etikboken, Etik för vårdande yrken, Lars‬‬

‫ ‪8.‬‬

‫‪Sandman och Sofia Kjellström Pozkal, Poland 2013.‬‬ ‫‪Etik i specialpedagogisk verksamhet‬‬

‫ ‪9.‬‬

‫‪Redaktörer Rolf Helldin & Birgitta Sahlin,‬‬ ‫‪Studentlitteratur AB Lund, Elanders Hungary Kft,‬‬ ‫‪Hungary 2013.‬‬ ‫‪Om rätt och moral, Ingemar Hedenius,‬‬

‫ ‪10.‬‬

‫‪Stockholm 1963/ W & W -serien‬‬ ‫‪Demokrati och mänskliga rättigheter, Jörgen‬‬

‫ ‪1.‬‬

‫‪Hermansson och Ingrid Jacobsson. Författarna och‬‬ ‫‪Hjälmar & Jörgen Bokförlag AB 1998‬‬ ‫‪Korruption, maktmissbruk och legitimitet/‬‬

‫‪Ordfront förlag/ Stockholm 2004. Översättning Stefan‬‬

‫ ‪2.‬‬

‫‪Lundgren‬‬

‫‪Redaktörer Staffan Andersson, Gissur O Erlingsson,‬‬

‫ ‪12.‬‬

‫‪Andreas Bergh och Mats Sjölin. Studentlitteratur/‬‬ ‫‪2010/ Norstedts/ Stockholm‬‬

‫(ژ‪16 )6 .‬ی جۆزه‌ردان ‪2716‬‬

‫?‪Michael Moore: Vem har snott mitt land‬‬

‫ ‪11.‬‬

‫‪Rubinstein, A. (1980) «Stability of Decision‬‬

‫ ‪3.‬‬

‫‪Systems under Majority Rule,» Journal of Economic‬‬

‫‪Loretta Napoleoni. 2009. Skurkkapitalism/‬‬

‫‪Leopard förlag. Översättning Thomas Grundberg‬‬