AzeriDefence

MAY-İYUN 2013

Hərbi-texnoloji jurnal ¹ 3(05)

AZЯRBAYCANDAN GЦC NЦMAYИШИ

Azərbaycandan uğurlu IDEF-2013 nümayişi Müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür MKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin təchizatında

PARAD

Azərbaycandan güc nümayişi ..............................................................................6

M Ü N D Ə R İ C A T

ÖLKƏ

ADEX-2014 sərgisi üçün hazırlıqlar başladı .....................................................12 Səfərbərlik Xidmətində vahid elektron informasiya sistemi yaradılır ...............12 Hərbi məktəblərin məzun buraxılışı keçirilib ....................................................13 İsveçrənin hərbi attaşesi Azərbaycanda minatəmizləmə işləri ilə tanış olub .....13 Azərbaycan-İspaniya hərbi əməkdaşlığı müzakirə olunub ................................14 Azərbaycan Smiths Detection skanerlərini seçdi ...............................................14 Azərbaycan və Rusiya sərhəd mühafizəsinin rəhbərləri görüşdü ......................14 AZAL yeni simulyatorlar alır ............................................................................14 Səfərbərlik Xidmətinin hazırlıq mərkəzləri yenilənir ........................................15 Azərbaycan Silahlı Qüvvələri - 95 ....................................................................16

HƏRBİ SƏNAYE

Azərbaycandan uğurlu IDEF-2013 nümayişi ....................................................18

MÜSAHİBƏ

Müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür ...........................................................24

IDEF-2013

IDEF-2013 – Avrasiya Görüşü ..........................................................................28 Türkiyə müdafiə sənayesinin vurucu gücü – ASELSAN ...................................30 Otokar diqqət mərkəzində ..................................................................................32 MKE “Fırtına” qoparır ......................................................................................35 Vestel Savunma “Bora”nı tanıtdı .......................................................................36 ROKETSAN-dan yeni raketlər 37 TAI–nin yeni hədəfi - Milli Döyüş Təyyarəsi ...................................................38 STM mühəndislik həllərini tanıtdı .....................................................................39 Dünya ordularının seçimi – YDS çəkmələri ......................................................40 ETMTS-2 minatəmizləmədə yenilik..................................................................41 Yonca Onuk böyük gəmilərdə özünü sınayır .....................................................41 Sarsılmazın yeni piyada tüfəngi - SAR-223 ......................................................42 TİSAŞ tapança bazarında lider olmağı hədəfləyir .............................................42 Katmerciler müdafiə sənayesində yer alır ..........................................................43 TURKAR hərbi yanğınsöndürmə maşını...........................................................44 HAVELSAN-dan yeni məhsullar .......................................................................44

ÖZƏL

MKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin təchizatında .........................................45

TEXNOLOGIYA

JF-17 Block II Yolda ..........................................................................................47 ESİS Enerjidən ordu üçün kəsilməz güc qaynağı ..............................................47 Motorolanın yenilikləri təqdim olundu ..............................................................48 “Şturm”dan qaçmaq imkanı qalmır ...................................................................48 BRUsens - sərhəd təhlükəsizliyində yeni həll ...................................................49 Paramount Group ATE şirkətini aldı ..................................................................49

AZERI DEFENCE Hərbi-texnoloji jurnal

Redaktordan

¹ 1(03)

Baş­redaktor Rəşad­SÜLEYMANOV

Yayım­müdiri T.­Hacıyev­ Теl:­­

(+994­55)­667­5072

E-mail: azeridefence@gmail.com ­­­­­­­­­­­­­­editor@azeridefence.com Ünvan:­Bakı­şəhəri,­B.­Bağırova­­­­­­ ­ küçəsi,­14 ­ Jurnal­Ədliyyə­Nazirliyində­dövlət­ qeydiyyatına­alınıb.­ 3632 Azərbaycan­Respublikası­Vergilər­ Nazirliyi­tərəfi­ndən­21­iyun­2012-ci­ ildə­dövlət­qeydiyyatına­alınıb

AZERİ­DEFENCE­MMC Qeydiyyat­nömrəsi­ (VÖEN):­1302929491 Tiraj:­1500­ Jurnalda­AzərTAc,­ARMS-TASS,­ Army­Technology­agentliklərinin­ xəbərlərindən­istifadə­olunur.

Müəllifl­ərin­mövqeyi­ilə­ redaksiyanın­mövqeyi­uyğun­ gəlməyə­bilər.

Reklam­materiallarına­görə­ AZERI­DEFENCE­jurnalının­ redaksiyası­məsuliyyət­daşımır.

Materiallardan­istifadə­ zamanı­istinad­zəruridir.

Qiyməti:­5­manat

İyu­­nun­26-da­Azər­­bay­­can­Si­­lah­­lı­Qüv­­və­­lə­­ri­95­ya­­şı­­nı­qeyd­et­­di.­1918-ci­ ilin­iyun­ayın­­da,­çə­­tin­və­keş­­mə­­keş­­li­bir­şə­­rait­­də,­mü­­ha­­ri­­bə­mey­­dan­­la­­rın­da­ya­­ra­­nan­Azər­­bay­­can­Si­­lah­­lı­Qüv­­və­­lə­­ri­bu­gün­öz­tex­­ni­­ki­im­­kan­­la­­rı­­na­ və­dö­­yüş­qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­nə­gö­­rə­Cə­­nu­­bi­Qaf­­qa­­zın­ən­güc­­lü­or­­du­­su­sa­­yı­­lır.

2008,­2011­və­2013-cü­il­­lər­­də­ke­­çi­­ri­­lən­hər­­bi­pa­­rad­­lar,­elə­­cə­də­son­il­­lər­ ə­təş­­kil­olu­­nan­hər­­bi­tə­­lim­­lər­Azər­­bay­­can­Si­­lah­­lı­Qüv­­və­­lə­­ri­­nin­sa­­hib­ol­d du­­ğu­ im­­kan­­la­­rı­ dün­­ya­­ya­ əya­­ni­ şə­­kil­­də­ gös­­tər­­di.­ Bey­­nəl­­xalq­ sə­­viy­­yə­­də­ müəy­­yən­bas­­qı­­la­­ra­bax­­ma­­ya­­raq,­rəs­­mi­Ba­­kı­ar­­se­­na­­lı­­nı­ən­müasir­tex­­no­­lo­gi­­ya­­lar­he­­sa­­bı­­na­mo­­dern­­ləş­­dir­­mək­­də­da­­vam­edir.­ Bu­pa­­rad­­da­gör­­dü­­yü­­müz­T-90S­tan­­kı,­“Ms­­ta-S”­özü­­ye­­ri­­yən­haubit­­sa­la­­rı,­TOS-1A­ağır­alov­­sa­­çan­­lar,­BMP-3­pi­­ya­­da­­la­­rın­dö­­yüş­ma­­şı­­nı,­80K6M­ tip­­li­ mo­­bil­ ra­­diolo­­ka­­si­­ya­ stan­­si­­ya­­sı­ Azər­­bay­­can­ Or­­du­­su­­nun­ ar­­se­­na­­lı­­na­ ye­­ni­da­­xil­olan­si­­lah­sis­­tem­­lə­­rin­­dən­bə­­zi­­lə­­ri­idi.­­ Pa­­rad­­da­ilk­də­­fə­yer­­li­müəs­­si­­sə­­lə­­ri­­miz­­də­is­­teh­­sal­edil­­miş­“Gür­­zə”,­“Bə­bir”­və­“Əq­­rəb”­ad­­lı­xü­­su­­si­tə­­yi­­nat­­lı­av­­to­­mo­­bil­­lər,­82­mm­çap­­lı­mi­­naatan­lar­­la­ya­­na­­şı­“Ma­­ta­­dor”­və­“Ma­­rauder”­tip­­li­mi­­na­­ya­qar­­şı­qo­­ru­­ma­­lı­nəq­liy­­yat­va­­si­­tə­­lə­­ri,­öl­­kə­­miz­­də­müasir­­ləş­­di­­ril­­miş­T-72­“As­­lan”­tan­­kı,­BMP-2­ pi­­ya­­da­­la­­rın­dö­­yüş­ma­­şın­­la­­rı­da­yer­al­­dı.

Elə­pa­­rad­­da,­or­­du­önün­­də­çı­­xış­edən­pre­­zi­­dent,­Ali­Baş­Ko­­man­­dan­İl­ham­Əli­­yev­Azər­­bay­­ca­­nın­son­il­­lər­ər­­zin­­də­əl­­də­et­­di­­yi­si­­lah­­la­­rın­müasir,­ yük­­sək­də­­qiq­­li­­yə­və­çox­bö­­yük­məh­­vet­­mə­qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­nə­ma­­lik­ol­­du­­ğu­­nu­ vur­­ğu­­la­­dı.­ Azər­­bay­­can­ post­­so­­vet­ coğ­­ra­­fi­­ya­­sın­­da­ yer­­li­ mü­­da­­fiə­ sə­­na­­ye­­si­­ni­ ya­­ra­dan,­bu­sa­­hə­­nin­in­­ki­­şa­­fı­­na­xü­­su­­si­diq­­qət­ye­­ti­­rən­az­say­­lı­öl­­kə­­lər­­dən­­dir.

Ye­­ri­ gəl­­miş­­kən,­ may­ ayı­­nın­ əv­­vəl­­lə­­rin­­də­ İs­­tan­­bul­­da­ ke­­çi­­ril­­miş­ IDEF2013­bey­­nəl­­xalq­mü­­da­­fiə­sər­­gi­­sin­­də­Azər­­bay­­can­özü­­nün­mü­­da­­fiə­sə­­na­­ye­sin­­də­qa­­zan­­dı­­ğı­nailiy­­yət­­lə­­ri­dün­­ya­ic­­ti­­maiy­­yə­­ti­­nə­nü­­ma­­yiş­et­­dir­­di.­Sər­­gi­ çər­­çi­­və­­sin­­də­jur­­na­­lı­­mı­­za­ver­­di­­yi­mü­­sa­­hi­­bəədə­na­­zir­Ya­­vər­Ca­­ma­­lov­bu­il­ üçün­40­mil­­yon­dol­­lar­­lıq­ix­­ra­­cat­proq­­noz­­laş­­dı­­rıl­­dı­­ğı­­nı­açıq­­la­­dı.­Han­­sı­ki,­ bu­2012-ci­il­­lə­mü­­qa­­yi­­sə­­də­2­də­­fə­ar­­tım­de­­mək­­dir.­ Gö­­rün­­dü­­yü­ki­­mi,­bir­ne­­çə­il­əv­­vəl­adi­pat­­ro­­nu­be­­lə­xa­­ric­­dən­alan­Azər­bay­­can­in­­di­hər­­bi­məh­­sul­­la­­rın­ix­­ra­­cat­­çı­­sı­­na­çev­­ril­­mək­­də­­dir.

IDEF­sər­­gi­­si­həm­də­gü­­cü­­mü­­zə­güc­qa­­tan­qar­­daş­Tür­­ki­­yə­­nin­hər­­bi­sa­hə­­də­han­­sı­im­­kan­­la­­ra­sa­­hib­ol­­du­­ğu­­nu­gös­­tər­­di.­Siz­­lə­­rin­gö­­rü­­şü­­nə­gəl­­di­yi­­miz­bu­sa­­yı­­mız­­da­əsas­ağır­­lı­­ğı­IDEF-2013­sər­­gi­­si­tut­­du.­Bəl­­kə­də­bu­tə­biidir.­ Çün­­ki­ Tür­­ki­­yə­­nin­ güc­­lü­ ol­­ma­­sı­ elə­ Azər­­bay­­ca­­nın­ güc­­lü­ ol­­ma­­sı­ de­­mək­­dir.

Azər­­bay­­can­mü­­da­­fiə­sə­­na­­ye­­si­isə­ta­­ri­­xi­bir­ha­­di­­sə­­yə­ha­­zır­­la­­şır.­2014-cü­ ilin­sent­­yabr­ayın­­da­Ba­­kı­­da­ke­­çi­­ri­­lə­­cək­ADEX­sər­­gi­­si­­nə.­­ Bi­­zi­iz­­lə­­yin!

may - iyun 2013 5

PARAD

Azərbaycandan

güc nümayişi Şamil Əli­­bəy­­li

6 AZERI DEFENCE

İyu­­nun 26-da Azər­­bay­­can Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ri­­nin ya­­ran­­ma­­sı­­nın 95 il­­li­­yi mü­­na­­si­­bə­­ti ilə Azad­­lıq mey­­da­­nın­­da möh­­tə­­şəm hər­­bi pa­­rad ke­­çi­­ri­­lib. Pre­­zi­­dent, Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­rin Ali Baş Ko­­man­­ da­­nı İl­­ham Əli­­ye­­vin də iş­­ti­­rak et­­di­­yi hər­­bi pa­­ra­­da 5000-dən çox şəx­­si he­­yət, 300-ə ya­­xın tex­­ ni­­ka və si­­lah sis­­tem­­lə­­ri, 100-dən çox təy­­ya­­rə və he­­li­­kop­­ter, 40-a ya­­xın gə­­mi və ka­­ter cəlb olu­­nub. Azər­­bay­­ca­­nın ikin­­ci müs­­tə­­qil­­li­­yi döv­­rün­­də dör­­dün­­cü olan bu hər­­bi ke­­çid­­də Mü­­da­­ fiə Na­­zir­­li­­yi­­nin or­­du bir­­ləş­­mə­­lə­­ri­­nin, sülh­­mə­­ram­­lı qüv­­və­­lə­­rin, xü­­su­­si tə­­yi­­nat­­lı qüv­­və­­lə­­rin, də­­niz pi­­ya­­da­­la­­rı­­nın, Döv­­lət Sər­­həd Xid­­mə­­ti­­nin, Xü­­su­­si Döv­­lət Mü­­ha­­fi­­zə Xid­­mə­­ti Mil­­li Qvar­ ­di­­ya­­sı­­nın, DİN Da­­xi­­li Qo­­şun­­la­­rı­­nın, FHN Mül­­ki Mü­­da­­fiə Qo­­şun­­la­­rı­­nın, MTN Aka­­de­­mi­­ya­­ sı­­nın şəx­­si he­­yət­­lə­­ri, həm­­çi­­nin Azər­­bay­­ca­­nın hər­­bi təh­­sil müəs­­si­­sə­­lə­­ri­­nin kur­­sant­­la­­rı iş­­ti­­rak edib­­lər. Pa­­rad­­da Hər­­bi Ha­­va Qüv­­və­­lə­­ri­­nin MiQ-29, Su-25, L-39 dö­­yüş və tə­­lim təy­­ya­­rə­­lə­­ri, Mi-24 və Mi-8/17 he­­li­­kop­­ter­­lə­­ri, DSX-nin Mi-35M, FHN-nin Ka-32 və Mi-8 he­­li­­kop­­ter­­lə­­ri nü­­ mu­­nə­­vi uçuş­­lar ke­­çi­­rib. Hər­­bi gə­­mi və ka­­ter­­lər də­­niz­­dən dəs­­tək ve­­rib­­lər.

PARAD

Ali Baş Ko­­man­­dan­­dan sərt me­­saj Pa­­rad mü­­da­­fiə na­­zi­­ri, ge­­ne­­ralpol­­kov­­nik Sə­­fər Əbi­­ye­­vin pre­­zi­­ dent, Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­rin Ali Baş Ko­­man­­da­­nı İl­­ham Əli­­ye­­və ra­­por­­tu ilə baş­­la­­yıb. Da­­ha son­­ra Azər­­bay­­ ca­­nın Döv­­lət Him­­ni oxu­­nub.

Təd­­bir­­də çı­­xış edən döv­­lət baş­­ çı­­sı or­­du qu­­ru­­cu­­lu­­ğu­­nun Azər­­bay­ ­ca­­nın qar­­şı­­sın­­da ən baş­­lı­­ca və ən priori­­tet mə­­sə­­lə ol­­du­­ğu­­nu bil­­di­­rib.

Mü­­ha­­ri­­bə şə­­raitin­­də ya­­şa­­yan öl­­kə­­ lər üçün özü­­nü mü­­da­­fiənin hə­­ya­­ti mə­­sə­­lə ol­­du­­ğu­­nu vur­­ğu­­la­­yan pre­­ zi­­dent Azər­­bay­­ca­­nın üz­­ləş­­di­­yi mü­­ ha­­ri­­bə­­nin hə­­lə bit­­mə­­di­­yi­­ni bə­­yan edib: “Mü­­ha­­ri­­bə­­nin bi­­rin­­ci mər­­hə­­ lə­­si ba­­şa ça­­tıb və bi­­zim or­­du­­muz hər an ha­­zır ol­­ma­­lı­­dır ki, öz əra­­zi bü­­töv­­lü­­yü­­nü is­­tə­­ni­­lən yol­­la bər­­pa et­­sin. Uzun il­­lər­­dir ki, Er­­mə­­nis­­tanAzər­­bay­­can, Dağ­­lıq Qa­­ra­­bağ mü­­

na­­qi­­şə­­si öz həl­­li­­ni tap­­mır. Uzun il­­ lər­­dir ki, bu əda­­lət­­siz­­lik da­­vam edir. Öl­­kə­­mi­­zin bey­­nəl­­xalq bir­­lik tə­­rə­­fin­­dən ta­­nın­­mış tor­­paq­­la­­rı iş­­ ğal al­­tın­­da­­dır”.

Er­­mə­­nis­­ta­­nın iş­­ğal­­çı­­lıq si­­ya­­sə­­ti­­ nə heç za­­man im­­kan ve­­ril­­mə­­yə­­cə­­ yi­­ni bə­­yan edən Ali Baş Ko­­man­­dan rəs­­mi İrə­­va­­na Azər­­bay­­ca­­nın möv­­ qe­­yi­­ni bir da­­ha xa­­tır­­la­­dıb: “Nəin­­ki Dağ­­lıq Qa­­ra­­bağ, bu­­gün­­kü Er­­mə­­ nis­­tan ta­­ri­­xi Azər­­bay­­can tor­­paq­­la­­ rın­­da ya­­ra­­dı­­lıb. İrə­­van xan­­lı­­ğı, Göy­­çə, Zən­­gə­­zur ma­­ha­­lı bi­­zim ta­­ ri­­xi di­­ya­­rı­­mız­­dır. İkin­­ci er­­mə­­ni döv­­lə­­ti­­nin Azər­­bay­­can əra­­zi­­sin­­də ya­­ra­­dıl­­ma­­sı­­na Azər­­bay­­can döv­­lə­­ti və Azər­­bay­­can xal­­qı heç vaxt im­­ kan ver­­mə­­yə­­cək”.

Pa­­rad­­da son vaxt­­lar­­da alı­­nan hər­­bi tex­­ni­­ka­­nın cü­­zi bir his­­sə­­si­­nin çı­­xa­­rıl­­dı­­ğı­­nı de­­yən Ali Baş Ko­­man­ ­dan bil­­di­­rib ki, öl­­kə­­nin son il­­lər ər­­zin­­də əl­­də et­­di­­yi si­­lah­­lar müasir, yük­­sək də­­qiq­­li­­yə və çox bö­­yük məh­­vet­­mə qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­nə ma­­lik­­dir: “Son il­­lər­­də 100-ə ya­­xın dö­­yüş və nəq­­liy­­yat he­­li­­kop­­te­­ri, on­­lar­­la dö­­ yüş təy­­ya­­rə­­si, ha­­va hü­­cu­­mu­­na qar­ ­şı ən müasir qur­­ğu­­lar alı­­nıb. Zi­­reh­ ­li ma­­şın­­lar, ən müasir tank­­lar, ən müasir ar­­til­­le­­ri­­ya qur­­ğu­­la­­rı alı­­nıb ki, on­­lar da düş­­mə­­nin is­­tə­­ni­­lən nöq­­tə­­si­­ni məhv et­­mə­­yə qa­­dir­­dir”.

Pre­­zi­­dent Azər­­bay­­ca­­nın son il­­ lər ər­­zin­­də hər­­bi məq­­səd­­lər üçün çox bö­­yük və­­sait­­lər xərc­­lə­­di­­yi­­ni də

may - iyun 2013 7

PARAD diq­­qə­­tə çat­­dı­­rıb: “2003-cü il­­də bi­­ zim hər­­bi büd­­cə­­miz 163 mil­­yon dol­­lar idi. Ke­­çən il bu rə­­qəm 3.6 mil­­yard dol­­lar idi. Bu il isə 3.7 mil­ ­yard dol­­la­­ra ça­­tıb. Yə­­ni bu öz-öz­­lü­ ­yün­­də onu gös­­tə­­rir ki, or­­du qu­­ru­­ cu­­lu­­ğu priori­­tet mə­­sə­­lə­­dir, büd­­cə­­ miz­­dən or­­du qu­­ru­­cu­­lu­­ğu­­na bö­­yük və­­sait­­lər ay­­rı­­lır. Bu da tə­­biidir”.

Döv­­lət baş­­çı­­sı or­­du qu­­ru­­cu­­lu­­ğu pro­­se­­sin­­də yer­­li is­­teh­­sa­­la bö­­yük diq­­qət gös­­tə­­ril­­di­­yi­­ni de­­yib: “Son 8 il ər­­zin­­də Azər­­bay­­can­­da yer­­li hər­­ bi is­­teh­­sal in­­ki­­şaf edib. Hər­­bi za­­ vod­­la­­rı­­mız­­da 750 ad­­da məh­­sul is­­ teh­­sal edi­­lir. Biz bü­­tün növ pat­­ron­ ­la­­rı is­­teh­­sal edi­­rik. Ta­­pan­­ça­­lar, av­­ to­­mat­­lar, pu­­lem­­yot­­lar, qum­­ba­­ raatan­­lar, mi­­naatan­­lar, aviasi­­ya bom­­ba­­la­­rı, zi­­reh­­li ma­­şın­­lar, snay­­ per tü­­fəng­­lə­­ri, pi­­lot­­suz təy­­ya­­rə­­lər - bü­­tün bun­­lar Azər­­bay­­can­­da is­­ teh­­sal olu­­nur. Gə­­lə­­cək­­də yer­­li is­­ teh­­sa­­lın güc­­lən­­di­­ril­­mə­­si ilə bağ­­lı bö­­yük plan­­la­­rı­­mız var”.

Ali Baş Ko­­man­­dan bil­­di­­rib ki, Azər­­bay­­can ha­­ki­­miy­­yə­­ti­­nin güc­­lü si­­ya­­si ira­­də­­si, döv­­lə­­tin güc­­lü iq­­ti­­sa­ ­diy­­ya­­tı, güc­­lü or­­du­­su var: “Or­­du

8 AZERI DEFENCE

döv­­lət­­çi­­li­­yi qo­­ru­­yur, müs­­tə­­qil si­­ya­ ­sə­­ti­­mi­­zi qo­­ru­­yur. Xalq isə or­­du­­nu qo­­ru­­yur və qo­­ru­­ma­­lı­­dır. Mən hə­­ mi­­şə de­­yi­­rəm ki, güc­­lü döv­­lə­­tin güc­­lü or­­du­­su ol­­ma­­lı­­dır. Azər­­bay­­ can qı­­sa bir müd­­dət ər­­zin­­də güc­­lü döv­­lət­­lə­­rin sı­­ra­­sı­­na da­­xil olub. Biz in­­di bö­­yük la­­yi­­hə­­lə­­ri ic­­ra edi­­rik, bö­­yük in­­ves­­ti­­si­­ya­­lar ya­­tı­­rı­­rıq. Biz bey­­nəl­­xalq müs­­tə­­vi­­də çox bö­­yük nü­­fu­­za ma­­li­­kik. Əl­­bət­­tə ki, bu gün Azər­­bay­­can or­­du­­su hər­­bi po­­ten­­ sialı­­na, dö­­yüş qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­nə, təc­­hi­­ za­­tı­­na gö­­rə nəin­­ki böl­­gə­­də, dün­­ya miq­­ya­­sın­­da güc­­lü or­­du­­lar sı­­ra­­sın­­

da­­dır. Əmi­­nəm ki, Azər­­bay­­can güc­­lən­­dik­­cə, or­­du­­muz da güc­­lə­­nə­­ cək. Ar­­tıq or­­du­­muz is­­tə­­ni­­lən və­­zi­­ fə­­ni həll et­­mə­­yə ha­­zır­­dır. Mən Ali Baş Ko­­man­­dan ki­­mi bun­­dan son­­ra da or­­du qu­­ru­­cu­­lu­­ğu­­na, or­­du­­nun in­­ki­­şa­­fı­­na öz dəs­­tə­­yi­­mi ve­­rə­­cə­­yəm. Əmi­­nəm ki, Azər­­bay­­can qar­­şı­­da du­­ran bü­­tün və­­zi­­fə­­lə­­ri uğur­­la ic­­ra edə­­cək. Bu gün de­­mək olar ki, Dağ­ ­lıq Qa­­ra­­bağ prob­­le­­min­­dən baş­­qa heç bir mə­­sə­­lə həll olun­­ma­­mış qal­­ mır. Bü­­tün is­­ti­­qa­­mət­­lər üz­­rə in­­ki­­şaf var, konk­­ret si­­ya­­sət və gö­­zəl nə­­ti­­cə­ ­lər var. Əmi­­nəm ki, mü­­na­­qi­­şə­­nin

MÜDAFİƏ PARAD

şəx­­si he­­yət və hər­­bi tex­­ni­­ka­­la­­rın tri­­bu­­na önün­­dən ke­­çi­­di olub.

Mil­­li hər­­bi sə­­na­­ye­­nin nü­­mu­­nə­­lə­­ri ön­­də Hər­­bi pa­­rad­­da Azər­­bay­­can mü­­ da­­fiə sə­­na­­ye­­si­­nin is­­teh­­sa­­lı olan bir sı­­ra ye­­ni nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­lə­­ri və si­­ lah­­lar da nü­­ma­­yiş et­­di­­ri­­lib. Hər­­bi tex­­ni­­ka kar­­va­­nın önün­­də Mü­­da­­fiə Sə­­na­­ye­­si Na­­zir­­li­­yi­­nin (MSN) müəs­ ­si­­sə­­lə­­rin­­də ha­­zır­­lan­­mış “Gür­­zə tip­ ­li pat­­rul ma­­şı­­nı və onun tank əley­­ hi­­nə ida­­rə olu­­nan ra­­ket komp­­leks­­

həl­­lin­­də də biz is­­tə­­yi­­mi­­zə nail ola­­ ca­­ğıq. Biz ta­­ri­­xi əda­­lə­­ti bər­­pa edə­­ cə­­yik. Öz doğ­­ma tor­­paq­­la­­rı­­mı­­za qa­­yı­­da­­ca­­ğıq. Bu­­nun baş­­qa yo­­lu yox­­dur. Ta­­ri­­xin in­­ki­­şa­­fı, ta­­ri­­xin ge­­ di­­şi, dün­­ya­­da ge­­dən pro­­ses­­lər, güc­ ­lə­­nən Azər­­bay­­can və zəif­­lə­­yən, yox­­sul­­la­­şan Er­­mə­­nis­­tan. Bü­­tün bun­­lar real­­lıq­­dır və bu real­­lıq­­la­­rı si­­ya­­sə­­ti­­miz­­lə, ira­­də­­miz­­lə biz ya­­rat­­ mı­­şıq. Er­­mə­­nis­­ta­­nı bun­­dan son­­ra da bü­­tün bey­­nəl­­xalq və re­­gional la­­yi­­hə­­lər­­dən təc­­rid edə bi­­lə­­rik”.

Pre­­zi­­den­­tin çı­­xı­­şın­­dan son­­ra

may - iyun 2013 9

PARAD lə­­ri ilə si­­lah­­lan­­dı­­rıl­­mış “Bə­­bir” və av­­to­­ma­­tik qum­­ba­­raatan­­lar­­la si­­lah­­ lan­­dı­­rıl­­mış “Əq­­rəb” ad­­lı kon­­fi­­qu­­ ra­­si­­ya­­la­­rı yer alıb. Bun­­dan baş­­qa, hər­­bi pa­­rad­­da CAR Pa­­ra­­mount Group fir­­ma­­sı ilə bir­­gə is­­teh­­sal edi­­lən “Ma­­ta­­dor” və “Ma­­rauder” tip­­li mi­­na­­ya qar­­şı qo­­ru­­ma­­lı nəq­­liy­ ­yat va­­si­­tə­­lə­­ri, İs­­rail fir­­ma­­sı ilə Ba­­kı­ ­da bir­­gə is­­teh­­sal olun­­muş “Or­­bi­­ ter-2M” və “Aeros­­tar” tip­­li pi­­lot­­suz uçuş apa­­rat­­la­­rı, hər­­bi ma­­şın­­la­­rın üzə­­rin­­də 82 mm çap­­lı mi­­naatan­­lar, Azər­­bay­­can­­da yer­­li müəs­­si­­sə­­lə­­rin iş­­ti­­ra­­kı ilə mo­­dern­­ləş­­di­­ril­­miş ar­­til­­ le­­ri­­ya sis­­tem­­lə­­ri, ze­­nit-ra­­ket komp­ ­leks­­lə­­ri də ke­­çid edib.

Ye­­ni si­­lah və tex­­ni­­ka­­lar Bu il­­ki hər­­bi pa­­rad bir sı­­ra ye­­ni­­

10 AZERI DEFENCE

lik­­lər­­lə yad­­da qa­­lıb. Pa­­rad­­da əsas ağır­­lıq və diq­­qət ye­­ni ar­­til­­le­­ri­­ya və ha­­va hü­­cu­­mun­­dan mü­­da­­fiə sis­­ tem­­lə­­ri­­nə ve­­ri­­lib. Ümu­­mi­­lik­­də hər­ ­bi pa­­rad­­da nü­­ma­­yiş et­­di­­ri­­lən ye­­ni si­­lah sis­­tem­­lə­­ri aşa­­ğı­­da­­kı­­lar olub: T-90 əsas mü­­ha­­ri­­bə tan­­kı - 2011ci il­­də im­­za­­lan­­mış mü­­qa­­vi­­lə üz­­rə Ru­­si­­ya­­dan sa­­tın alı­­nıb. Ru­­si­­ya rəs­­ mi­­lə­­ri Azər­­bay­­ca­­na sa­­tı­­lan tank­­la­­ rın T-90S kon­­fi­­qu­­ra­­si­­ya­­sı ol­­du­­ğu­­ nu qeyd edir­­lər. La­­kin mü­­tə­­xəs­­sis­­ lə­­rin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, Azər­­bay­­ca­­nın al­­dı­­ğı tank­­lar T-90S tan­­kı­­nın stan­­ dart ver­­si­­ya­­sın­­dan bir sı­­ra fərq­­lə­­rə ma­­lik­­dir. Hət­­ta bu ver­­si­­ya­­nın T-90SM va­­rian­­tı­­na ke­­çid kon­­fi­­qu­­ ra­­si­­ya ol­­du­­ğu id­­dia edi­­lir. Azər­­ bay­­ca­­nın T-90S tank­­la­­rı “Şto­­ra-1” op­­tik-elekt­­ron bo­­ğu­­cu komp­­lek­­si­­

nə və yan­­da yer­­lə­­şən “Kon­­tak-5” di­­na­­mik mü­­da­­fiə blok­­la­­rı­­na ma­­lik­ ­dir. T-90S tank­­la­­rın­­da il­­kin ola­­raq “Şto­­ra-1” komp­­leks­­lə­­ri nə­­zər­­də tu­­ tul­­ma­­sa da Azər­­bay­­ca­­nın T-90S tank­­la­­rı­­na bu da­­xil edi­­lib.

2S19 “Ms­­ta-S” özü­­ye­­ri­­yən haubit­­sa - İs­­teh­­sa­­lı­­na 1989-cu il­­dən baş­­la­­nıl­­mış bu özü­­ye­­ri­­yən haubit­­sa­ ­lar 2012-ci il­­də Ru­­si­­ya­­dan sa­­tın alı­­ nıb. Rəs­­mi Mosk­­va­­nın BMT Adi Si­­ lah­­lar Re­­gist­­ri­­nə təq­­dim et­­di­­yi mə­­ lu­­ma­­ta gö­­rə, Azər­­bay­­ca­­na 18 ədəd “Ms­­ta-S” haubit­­sa­­sı­­nın sa­­tı­­şı hə­­ya­­ta ke­­çi­­ri­­lib. Ha­­zır­­da 8 öl­­kə­­nin si­­lah­­lan­ ­ma­­sın­­da yer alan “Ms­­ta-S” T-72 və T-80 tank­­la­­rı­­nın ba­­za­­sın­­da ya­­ra­­dı­­ lıb. Sis­­te­­min atış tem­­pi də­­qi­­qə­­də 7-8 atəş­­dir. Ma­­şın 840 at gü­­cün­­də mü­­ hər­­ri­­kə ma­­lik­­dir və saat­­da 60 km

PARAD

sü­­rət­­lə hə­­rə­­kət edə bi­­lir. Haubit­­sa 30 km mə­­sa­­fə­­yə­­dək hə­­dəf­­lə­­ri məhv et­­mə gü­­cü­­nə ma­­lik­­dir.

TOS-1A “Solnt­­sep­­yok” – Azər­­ bay­­can Or­­du­­su­­nun si­­lah­­lan­­ma­­sı­­na bu il qə­­bul edil­­miş TOS-1A ağır alov­­sa­­ça­­nı pi­­ya­­da qo­­şun­­la­­rı və tank­­la­­ra atəş dəs­­tə­­yi ver­­mək­­lə, rə­­ qi­­bin bü­­tün açıq və qa­­pa­­lı atəş möv­ ­qe­­lə­­ri­­ni sı­­ra­­dan çı­­xar­­maq üçün nə­­ zər­­də tu­­tu­­lur. Ter­­mo­­ba­­rik reak­­tiv mər­­mi­­lər va­­si­­tə­­si ilə xü­­su­­si­­lə dağ­­ lıq-qa­­ya­­lıq əra­­zi­­lər­­də yük­­sək da­­ğı­­ dı­­cı­­lıq gü­­cü­­nə ma­­lik­­dir. Sis­­te­­min atış uzaq­­lı­­ğı 6 ki­­lo­­metr təş­­kil edir.

9K37MB “Buk-MB” ze­­nit-ra­­ket komp­­lek­­si – Azər­­bay­­can Ha­­va Hü­­ cu­­mun­­dan Mü­­da­­fiə Qo­­şun­­la­­rı­­nın

si­­lah­­lan­­ma­­sı­­na ye­­ni da­­xil ol­­muş bu ze­­nit-ra­­ket komp­­lek­­si uni­­kal im­­ kan­­la­­ra ma­­lik­­dir. Be­­la­­rus müəs­­si­­sə­ ­si tə­­rə­­fin­­dən 9K37 “Buk” komp­­lek­­ si­­nin mo­­dern­­ləş­­di­­ril­­miş ver­­si­­ya­­sı ola­­raq mey­­da­­na çı­­xan “Buk-MB” komp­­lek­­si sə­­ləf­­lə­­rin­­dən bir sı­­ra üs­­ tün­­lük­­lə­­ri, xü­­su­­si­­lə də ey­­ni za­­man­­ da iz­­lə­­di­­yi hə­­dəf­­lə­­rin sa­­yı­­na gö­­rə fərq­­lə­­nir.

2S12 “Sa­­ni” mi­­naata­­nı – Mə­­ra­­ sim­­də bu mi­­naatan­­la­­rın pa­­rad­­da ilk də­­fə nü­­ma­­yiş et­­di­­ril­­di­­yi açıq­­lan­ ­dı. Nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­si üzə­­rin­­də tri­­ bu­­na önün­­dən ke­­çi­­ri­­lən bu 120 mm çap­­lı mi­­naata­­nın atış mə­­sa­­fə­­si 7 km-dən çox­­dur. Adı­­çə­­ki­­lən mi­­ naatan Əf­­qa­­nıs­­tan və ikin­­ci Çe­­çen

mü­­ha­­ri­­bə­­sin­­də ge­­niş is­­ti­­fa­­də olu­­ nub.

Bun­­lar­­la ya­­na­­şı pa­­rad­­da BMP-3 və mo­­dern­­ləş­­di­­ril­­miş BMP-2 tip­­li pi­­ya­­da­­la­­rın dö­­yüş ma­­şın­­la­­rı, mo­­ dern­­ləş­­di­­ril­­miş T-72 “As­­lan” tank­­ la­­rı, nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­lə­­ri­­nin ye­­də­­ yin­­də 122 mm çap­­lı D-30A, 130 mm çap­­lı M-46, 152 mm çap­­lı D-20, 152 mm çap­­lı 2A36 “Giat­­sin-B” top­­la­­rı, 120 mm çap­­lı “Car­­dom” av­­to­­ma­­tik mi­­naata­­nı, 122 mm çap­­lı TR-122 “Sa­­kar­­ya”, 300 mm çap­­lı 9K58 “Smerç”, həm­­çi­­nin LYNX Qrad, LYNX Ext­­ra, LYNX LAR reak­­tiv atəş sis­­tem­­lə­­ri, 122 mm çap­­lı 2S1 “Qvoz­­di­­ka”, 152 mm çap­ ­lı 2S3 “Aka­­si­­ya”, 203 mm çap­­lı 2S7 “Pion” tip­­li özü­­ye­­ri­­yən haubit­­sa­­ lar, “Toç­­ka-U” ope­­ra­­tiv-tak­­ti­­ki ra­­ ket­­lər, Sər­­həd Qo­­şun­­la­­rı­­nın “Cob­­ ra”, ZPT, “Land Ro­­ver De­­fen­­der”, Da­­xi­­li Qo­­şun­­la­­rın “Storm Su­­fa” tip­­li zi­­reh­­li və zi­­reh­­siz hər­­bi ma­­ şın­­la­­rı, Ha­­va Hü­­cu­­mun­­dan Mü­­da­ ­fiə Qo­­şun­­la­­rı­­nın mo­­dern­­ləş­­di­­ril­­ miş “Osa-1T”, S-125 “Pe­­ço­­ra”, S-200, S-300 “Fa­­vo­­rit” ze­­nit ra­­ket komp­­leks­­lə­­ri yer alıb. "AD

may - iyun 2013 11

ÖLKƏ

ADEX-2014­sərgisi­üçün­ ha­­zır­­lıq­­lar­baş­­la­­dı Ş.Əlibəyli 11-13­sent­­yabr­2014-cü­il­ta­­ri­­xin­­də­ Ba­­kı­­da­ ke­­çi­­ri­­lə­­cək­ ADEX-2014­ bey­­nəl­­xalq­mü­­da­­fiə­sə­­na­­ye­­si­sər­­gi­­si­ üçün­ha­­zır­­lıq­­la­­ra­rəs­­mən­start­ve­­ri­­lib.­-­­Azər­bay­can­Mü­da­fiə­Sə­na­ye­si­ Na­zir­li­yi­və­Mü­da­fiə­Na­zir­li­yi­tə­rəfin­dən­dəs­tək­lə­nən­ADEX-2014­sərgi­si­nin­ təş­ki­lat­çı­sı­ qis­min­də­ “Ite­ca­ Cas­pian”­MMC­çı­xış­edir.

Azər­­bay­­can­ ta­­ri­­xin­­də­ ilk­ də­­fə­ təş­­kil­olu­­na­­caq­bu­sər­­gi­­də­məq­­səd­ hər­­bi-tex­­ni­­ki­ əmək­­daş­­lı­­ğın­ möh­kəm­­lən­­di­­ril­­mə­­si,­ xa­­ri­­ci­ tə­­rəf­­daş­­lar­ dairə­­si­­nin­ ge­­niş­­lən­­di­­ril­­mə­­si,­ hər­­bi­ tə­­yi­­nat­­lı­ məh­­sul­­la­­rın­ is­­teh­­sal­­çı­­la­­rı­ və­si­­fa­­riş­­çi­­lə­­ri­ara­­sın­­da­iş­­gü­­zar­əla­qə­­lə­­rin­in­­ki­­şaf­et­­di­­ril­­mə­­si­­dir.­Sər­­gi­ ey­­ni­ za­­man­­da­ Azər­­bay­­can­ hər­­bi­ sə­­na­­ye­­si­­nin­nailiy­­yət­və­im­­kan­­la­­rı­nın­yer­­li­və­bey­­nəl­­xalq­ic­­ti­­maiy­­yə­-

tə­ nü­­ma­­yiş­ et­­di­­ril­­mə­­si­ məq­­sə­­di­ da­­şı­­yır.­ADEX­sər­­gi­­si­xa­­ri­­ci­şir­­kət­lə­­rə­ öz­ məh­­sul­­la­­rı­­nı­ Azər­­bay­­can­ və­ böl­­gə­ ba­­za­­rın­­dan­ olan­ is­­ti­­fa­­də­çi­­lə­­rə­ real­ ta­­nıt­­dır­­maq­ və­ çat­­dır­maq­im­­kan­­la­­rı­ve­­rə­­cək.­

AdEX-də nələr olacaq

Si­­lah­­lı­Qüv­­və­­lər­və­di­­gər­güc­st­ruk­­tur­­la­­rı­­nın­ ma­­ra­­ğı­ nə­­zə­­rə­ alın­maq­­la,­sər­­gi­müx­­tə­­lif­böl­­mə­­lər­­dən­ iba­­rət­ola­­caq.­ADEX-2014-də­Qu­­ru­ Qo­­şun­­la­­rı,­ Hər­­bi­ Ha­­va­ Qüv­­və­­lə­­ri,­ Ha­­va­ Hü­­cu­­mun­­dan­ Mü­­da­­fiə­ (HHM),­ Hər­­bi­ Də­­niz­ Qüv­­və­­lə­­ri,­ Sər­­həd­Qo­­şun­­la­­rı,­Da­­xi­­li­Qo­­şun­­lar,­ po­­lis,­təh­­lü­­kə­­siz­­lik,­ax­­ta­­rış­xi­­la­­set­mə­ qu­­rum­­la­­rı,­ mi­­na­­tə­­miz­­lə­­mə­ ki­mi­ spe­­si­­fik­ sa­­hə­­lə­­rin­ əha­­tə­ olun­ma­­sı­plan­­laş­­dı­­rı­­lır.­

Azərbaycan bölgədə potensial alıcı

Rəs­­mi­ mə­­lu­­mat­­la­­ra­ gö­­rə,­ son­ 5­

il­­də­Azər­­bay­­can­hər­­bi­sa­­hə­­yə­döv­lət­büd­­cə­­sin­­dən­12­mil­­yard­dol­­lar­dan­ ar­­tıq­ və­­sait­ sərf­ edib.­ 2010-cu­ il­­dən­eti­­ba­­rən­hər­il­bu­sa­­hə­­yə­büd­cə­­dən­ ar­­dı­­cıl­ ola­­raq­ 3.7­ mil­­yard­ dol­­lar­ və­­sait­ ay­­rı­­lır.­ Müx­­tə­­lif­ bey­nəl­­xalq­ təş­­ki­­lat­­la­­rın­ və­ araş­­dır­­ma­ mər­­kəz­­lə­­ri­­nin­ he­­sa­­bat­­la­­rı­­na­ gö­­rə,­ son­ 10­ il­­də­ Azər­­bay­­ca­­nın­ si­­lah­ və­ tex­­ni­­ka­alı­­mın­­da­əsas­yer­­lə­­ri­Ru­­si­ya,­ İs­­rail,­ Tür­­ki­­yə,­ Uk­­ray­­na,­ Be­­la­rus­ və­ CAR­ tu­­tub.­ Azər­­bay­­can­ həm­­çi­­nin­di­­gər­öl­­kə­­lər­­dən­mü­­da­­fiə­ va­­si­­tə­­lə­­ri,­ava­­dan­­lıq­­lar,­hər­­bi­tex­­ni­ka­­lar­əl­­də­edib.­Tək­­cə­2010-cu­il­­də­ Azər­­bay­­can­ və­ Tür­­ki­­yə­ ara­­sın­­da­ bir­ də­­fə­­də­ ümu­­mi­ də­­yə­­ri­ 300­ mil­yon­ dol­­lar­­dan­ ar­­tıq,­ 2011-ci­ il­­də­ Azər­­bay­­can­ və­ İs­­rail­ ara­­sın­­da­ 1.6­ mil­­yard­ dol­­lar­ təş­­kil­ edən­ sa­­tı­­nal­ma­ mü­­qa­­vi­­lə­­si­ im­­za­­la­­nıb.­ Ru­­si­­ya­ ilə­ 2008-2011-ci­ il­­lər­­də­ im­­za­­lan­­mış­ al­­ğı-sat­­qı­sa­­ziş­­lə­­ri­­nin­ümu­­mi­də­­yə­ri­1.7­mil­­yard­dol­­lar­­dan­ar­­tıq­olub.­

Səfərbərlik­Xidmətində­vahid­ elektron­informasiya­sistemi­yaradılır Azər­­bay­­can­­da­ hər­­bi­ xid­­mə­­tə­ ça­­ğı­­rış­ sis­­te­­min­­də­ va­­hid­ elekt­­ron­ in­­for­­ma­­si­­ya­ sis­­te­­mi­ ya­­ra­­dır.­ Sə­fər­­bər­­lik­ və­ Hər­­bi­ Xid­­mə­­tə­ Ça­­ğı­rış­üz­­rə­Döv­­lət­Xid­­mə­­ti­(SHÇDX)­ tə­­rə­­fin­­dən­üzə­­rin­­də­iş­apa­­rı­­lan­bu­ sis­­tem­ va­­si­­tə­­si­ ilə­ ça­­ğı­­rı­­şa­­qə­­dər­ yaş­ həd­­din­­də­ olan­ və­­tən­­daş­­la­­rın,­

12 AZERI DEFENCE

ça­­ğı­­rış­­çı­­la­­rın,­ hər­­bi­ və­­zi­­fə­­li­­lə­­rin­ qey­­diy­­ya­­tı­­nı­və­uço­­tu­­nu­apar­­maq­ nə­­zər­­də­ tu­­tu­­lur.­ İn­­for­­ma­­si­­ya­ sis­te­­mi­­nin­ ya­­ra­­dıl­­ma­­sı­ ilə­ Xid­­mət­ hər­­bi­ mü­­kəl­­lə­­fiy­­yət­­li­­lə­­rin­ il­­kin­ hər­­bi­ qey­­diy­­ya­­tın­­dan­ baş­­la­­ya­­raq­ eh­­ti­­ya­­ta­ ve­­ril­­mə­­si­­nə­ qə­­dər­ olan­ bü­­tün­ döv­­rü­ elekt­­ron­ for­­ma­­da­

nə­­za­­rət­­də­ sax­­la­­maq­ im­­kan­­la­­rı­ əl­də­edə­­cək.­ İyul­ ça­­ğı­­rı­­şın­­dan­ eti­­ba­­rən­ ça­­ğı­rış­­çı­­lar­SHÇDX-nin­rəs­­mi­İn­­ter­­net­ say­­tın­­da­ öz­­lə­­ri­ ba­­rə­­də­ in­­for­­ma­­si­ya­­la­­rı­ da­­xil­ et­­mək­­lə,­ tə­­yin­ olun­duq­­la­­rı­ hər­­bi­ his­­sə­­lər­ ba­­rə­­də­ mə­lu­­mat­əl­­də­edə­bi­­lə­­cək­­lər.

Hərbi məktəblərin məzun buraxılışı keçirilib İyu­­nun 28-də Hey­­dər Əli­­yev adı­­na Azər­­bay­­can Ali Hər­­bi Mək­­tə­­bi­ ­ in, Hər­­bi Də­­niz­­çi­­lik və Təy­­ya­­rə­­çi­­lik mək­­təb­­lə­­ri­­nin, Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ n rin Hər­­bi Aka­­de­­mi­­ya­­sı, Tə­­lim-Təd­­ris Mər­­kə­­zi və Azər­­bay­­can Tibb Uni­­ver­­si­­te­­ti­­nin Hər­­bi Tibb Fa­­kül­­tə­­si mə­­zun­­la­­rı­­nın 13-cü bu­­ra­­xı­­lı­­şı ke­­ çi­­ri­­lib. Hey­­dər Əli­­yev adı­­na Azər­­bay­­can Ali Hər­­bi Mək­­tə­­bin­­də ke­­çi­­ri­ ­lən mə­­ra­­sim­­də kur­­sant­­la­­rın ya­­xın­­la­­rı, ic­­ti­­maiy­­yət nü­­ma­­yən­­də­­lə­­ri və Mü­­da­­fiə Na­­zir­­li­­yi­­nin rəh­­bər­­li­­yi iş­­ti­­rak edib­­lər.

Mə­­ra­­sim­­də çı­­xış edən mü­­da­­fiə na­­zi­­ri, ge­­ne­­ral-pol­­kov­­nik Sə­­fər Əbi­ ­yev mü­­da­­vim­­lə­­ri təb­­rik edib və öz töv­­siy­­yə­­lə­­rin ve­­rib. S. Əbi­­yev Mü­­ da­­fiə Na­­zir­­li­­yi­­nin xü­­su­­si tə­­yi­­nat­­li təh­­sil müəs­­si­­sə­­lə­­ri­­nin müasir stan­­ dart­­la­­ra uy­­ğun proq­­ram­­lar­­la fəaliy­­yət gös­­tər­­di­­yi­­ni, son il­­lər­­də təh­­sil sis­­te­­mi­­nin NA­­TO öl­­kə­­lə­­ri­­nin hər­­bi təh­­sil sis­­te­­mi­­nə uy­­ğun­­laş­­dı­­rıl­­dı­­ğı­ ­nı vur­­ğu­­la­­yıb: “Təd­­ris proq­­ram­­la­­rı­­mız tək­­mil­­ləş­­di­­ri­­lib. Si­­lah­­lı Qüv­­və­ ­lə­­rin Hər­­bi Aka­­de­­mi­­ya­­sın­­da ma­­gistr təh­­sil pil­­lə­­si üz­­rə ilk qə­­bul hə­­ya­ ­ta ke­­çi­­ri­­lib. Mü­­da­­fiə Na­­zir­­li­­yi­­nin xü­­su­­si tə­­yi­­nat­­lı təh­­sil müəs­­si­­sə­­lə­­ri­­ nin mad­­di-tex­­ni­­ki ba­­za­­sı yük­­səl­­di­­lib, proq­­ram­­la­­ra uy­­ğun ola­­raq ye­­ni tre­­na­­jor­­lar qu­­raş­­dı­­rı­­la­­raq is­­ti­­fa­­də­­yə ve­­ri­­lib. Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­rin Hər­­bi Aka­­de­­mi­­ya­­sı­­nın Si­­mul­­ya­­si­­ya Mər­­kə­­zin­­də ko­­man­­da-qə­­rar­­gah tə­­lim­­lə­ ­ri­­ni ən yük­­sək sə­­viy­­yə­­də ke­­çir­­mək məq­­sə­­di­­lə ye­­ni kom­­pü­­ter proq­­ra­­ mı tət­­biq edil­­mək­­də­­dir”. Çı­­xış­­lar­­dan son­­ra kur­­sant­­la­­rın tri­­bu­­na önün­ ­dən tən­­tə­­nə­­li marş­­la ke­­çi­­di olub.

İsveçrənin hərbi attaşesi Azərbaycanda minatəmizləmə işləri ilə tanış olub İsveçrənin Türkiyədəki hərbi attaşesi, polkovnik leytenant Mişel Rosser Azərbaycanda həyata keçirilən minatəmizləmə əməliyyatları ilə tanış olub. Iyunun 11-dən 13-dək Azərbaycana səfəri çərçivəsində hərbi attaşe ANAMA-nın Füzuli, Göygöl bazaları ilə, eləcə də Tərtər rayonunda aparılan əməliyyatlarla tanış olub. Ona ANAMA-nın Təlim, Tədqiqat və Keyfiyyətə Təminat (TTKT) Qurumu rəhbəri tərəfindən Agentliyin fəaliyyəti ilə bağlı prezintasiya təqdim edilib.

Azərbaycana səfərin məqsədi ANAMA-nın fəaliyyəti ilə yaxından tanış olmaq habelə İsveçrə tərəfindən pay edilmiş mina və partlamamış hərbi sursat (PHS) zərərsizləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş SM-EOD sisteminin monitorinqini aparmaq olub. Iyunun 13-də M. Rosser ANAMA-nın direktoru Nazim İsmayılovla görüşüb. Görüş zamanı minatəmizləmə fəaliyyəti sahəsində yeniliklər, həyata keçiriləcək gələcək planlar və əlavə SM-EOD sistemlərinin alınması barədə müzakirələr aparılıb.

may - iyun 2013 13

ÖLKƏ Azərbaycanİspaniya hərbi əməkdaşlığı müzakirə olunub May ayı­­nın 21-22-də İs­­pa­­ni­­ya Kral­­lı­­ğı­­nın mü­­da­­fiə na­­zi­­ri Ped­­ro Mo­­re­­nes Al­­va­­ro de Eula­­tel­­le Ba­­ kı­­da sə­­fər­­də olub. İs­­pa­­ni­­ya­­lı na­­zi­ ­rin Mü­­da­­fiə Na­­zir­­li­­yin­­də tən­­tə­­ nə­­li qar­­şı­­lan­­ma mə­­rə­­si­­mi ke­­çi­­ri­­ lib. Ge­­niş tər­­kib­­li gö­­rüş­­də mü­­da­­ fiə na­­zi­­ri, ge­­ne­­ral-pol­­kov­­nik Sə­­fər Əbi­­yev müs­­tə­­qil­­lik qa­­zan­­dıq­­dan son­­ra Azər­­bay­­can Si­­lah­­lı Qüv­­və­­ lə­­ri­­nin in­­ki­­şaf yo­­lu, or­­du­­nun müasir stan­­dart­­la­­ra uy­­ğun­­laş­­dı­­ rıl­­ma­­sı və NA­­TO ilə əla­­qə­­lə­­rin ge­­niş­­lən­­di­­ril­­mə­­si is­­ti­­qa­­mə­­tin­­də əl­­də edi­­lən nailiy­­yət­­lər ba­­rə­­də mə­­lu­­mat ve­­rib. Na­­zir İs­­pa­­ni­­ya Kral­­lı­­ğı­­nın mü­­da­­fiə na­­zir­­li­­yi ilə əmək­­daş­­lı­­ğın üs­­tün­­lük­­lə­­ri ba­­rə­­ də də öz fi­­kir­­lə­­ri­­ni bil­­di­­rib. S. Əbi­­yev re­­gion­­da hər­­bi-si­­ya­­si və­­ ziy­­yət, Er­­mə­­nis­­tan-Azər­­bay­­can Dağ­­lıq Qa­­ra­­bağ mü­­na­­qi­­şə­­si­­nin ya­­ran­­ma sə­­bəb­­lə­­ri ba­­rə­­də is­­pa­­ni­­ ya­­lı həm­­ka­­rı­­nı mə­­lu­­mat­­lan­­dı­­rıb.

Mü­­za­­ki­­rə­­lər­­də iki öl­­kə­­nin mü­­da­­ fiə na­­zir­­lik­­lə­­ri ara­­sın­­da hər­­bi əmək­­daş­­lıq ba­­rə­­də sa­­zi­­şin im­­za­­ lan­­ma­­sı­­na zə­­ru­­rət ol­­du­­ğu vur­­ğu­ ­la­­nıb. Gö­­rüş­­də İs­­pa­­ni­­ya Kral­­lı­­ğı­­ nın Mü­­da­­fiə Qə­­rar­­ga­­hı­­nın rəisi ad­­mi­­ral Fer­­nan­­do Qar­­sia San­­çes və hər iki öl­­kə­­nin föv­­qə­­la­­də və sə­­la­­hiy­­yət­­li sə­­fir­­lə­­ri iş­­ti­­rak edib.

Azərbaycan Smiths Detection skanerlərini seçdi Döv­lət Göm­rük Ko­mi­tə­si (DGK) Smiths De­tec­tion şir­ kə­ti ilə yük­sək ener­ji­li yük ska­ner­lə­rin (HCVG) al­ğı-sat­ qı­sı­na dair mü­qa­vi­lə bağ­la­yıb.

Smiths De­tec­tion şir­kə­ti­nin yay­dı­ğı mə­lu­ma­ta gö­rə, mart ayın­da tə­rəf­lər ara­sın­da bağ­ lan­mış mü­qa­vi­lə­nin də­yə­ri 17.8 mil­yon av­ro təş­kil edir.

Bu il ər­zin­də Azər­bay­ca­nın sər­həd ke­çid mən­tə­qə­lə­rin­də qu­raş­dı­rı­la­caq ska­ner­lər nəq­liy­yat va­si­tə­lə­ri, də­mir­yo­lu va­qon­la­rı, o cüm­ lə­dən yük­lə­ri yox­la­maq üçün is­ti­fa­də olu­na­caq. Yük­sək də­qiq­li­yə ma­lik HCVG sis­tem­lə­ri qab­lar­da və kon­tey­ner­lər­də part­la­yı­cı, si­lah və nar­ko­ti­ kin olub-ol­ma­dı­ğı­nı müəy­yən­ləş­di­rir. Ska­ne­rin uni­kal tex­no­lo­gi­ya­sı ope­ ra­to­ra üz­vi və qey­ri-üz­vi mad­də­lə­ri vi­zual ayır­maq im­ka­nı ve­rir. Bir HCVG saat­da 23 yü­kü yox­la­maq im­ka­nı­na ma­lik­dir. Şir­kə­tin açıq­la­dı­ğı mə­lu­ma­ta gö­rə, bun­dan əv­vəl, 2012-ci ilin mart ayın­da DGK ilə im­za­lan­mış 12 mil­yon av­ro də­yə­rin­də mü­qa­vi­lə çər­çi­və­ sin­də Azər­bay­ca­na 4 HCVG por­ta­lı sa­tı­lıb.

Azərbaycan və Rusiya sərhəd mühafizəsinin rəhbərləri görüşdü Ma­yın 25-də Ru­si­ya­nın “Ya­raq-Kaz­mal­yar” bu­ra­xı­lış mən­tə­qə­sin­də Azər­bay­can Döv­lət Sər­həd Xid­mə­ti­nin (DSX) rəisi, ge­ne­ral-ley­te­nant El­çin Qu­li­ye­vin və Ru­si­ya Fe­de­ra­si­ya­sı­nın Fe­de­ral Təh­ lü­kə­siz­lik Xid­mə­ti­nin Sər­həd Xid­mə­ti­nin rəh­bə­ri, ge­ne­ralpol­kov­nik Vla­di­mir Ku­li­şo­vun rəh­bər­lik et­di­yi nü­ma­yən­də he­yət­lə­ri­nin iş­çi gö­rü­şü ke­çi­ri­lib. Gö­rüş za­ma­nı Azər­bay­can-Ru­si­ya sər­hə­din­də, döv­ lət sər­hə­din­dən bu­ra­xı­lış mən­tə­qə­lə­rin­də, Xə­zər də­ni­zin­də əmə­liy­yat şə­raiti ba­rə­də fi­kir mü­ba­di­lə­si apa­rı­lıb. Sər­həd əmək­daş­lı­ğı­nın in­ki­şa­fı və trans­sər­həd ci­na­yət­kar­lı­ğa qar­şı mü­ba­ri­zə təd­bir­lə­ri yük­sək qiy­mət­lən­di­ ri­lib. Döv­lət sər­hə­din­də təh­lü­kə­siz­li­yin tə­min edil­mə­si məq­sə­di­lə əmək­ daş­lı­ğın ge­niş­lən­di­ril­mə­si, mə­lu­mat mü­ba­di­lə­si­nin güc­lən­di­ril­mə­si va­cib­ li­yi vur­ğu­la­nıb. Gö­rü­şün nə­ti­cə­lə­ri­nə gö­rə Pro­to­kol im­za­la­nıb.

AZAL yeni simulyatorlar alır Azər­­bay­­can Ha­­va Yol­­la­­rı QSC (AZAL) Ka­­na­­da­­nın CAE Inc. şir­­kə­­ti­­nə təy­­ya­­rə və he­­li­­kop­­ter si­­mul­­ya­­tor­­la­­rı si­­fa­­riş ve­­rib.

CAE Inc. şir­­kə­­ti­­nin yay­­dı­­ğı mə­­lu­­ma­­ta gö­­rə, AZAL və CAE ara­­sın­­da im­­za­­lan­­mış mü­­qa­­vi­­lə Emb­­raer 190 E-Jet, Si­­korsky S92 və Agus­­ta­­West­­land AW139 he­­li­­kop­­ter­­lə­­ri üçün si­­mul­­ya­­to­­run çat­­dı­­rıl­­ma­­sı­­nı əha­­tə edir. Mü­­qa­­vi­­lə­­yə uy­­ğun ol­­raq, Emb­­raer 190 si­­mul­­ya­­to­­ru Azər­­bay­­can tə­­rə­­fi­­nə 2014-cü il­­də, he­­li­­kop­­ter si­­mul­­ya­­tor­­la­­rı isə 2015-ci il­­də çat­­dı­­rı­­la­­caq.

14 AZERI DEFENCE

ÖLKƏ

Səfərbərlik Xidmətinin hazırlıq mərkəzləri yenilənir Sə­fər­bər­lik və Hər­bi Ça­ğı­rış üz­rə Döv­lət Xid­mə­ti­nin (SHÇDX) “Hər­bi Və­tən­pər­vər­lik və Mü­tə­xəs­sis Ha­zır­lı­ğı” Məh­dud Mə­su­liy­yət­li Cə­miy­yə­ti­nin (MMC) Sa­bun­çu ra­yon fi­lialı­nın in­zi­ba­ti bi­na­sı ye­ni­dən­qur­ma­dan son­ra is­ti­fa­də­yə ve­ri­lib. Açı­­lış mə­­ra­­si­­mi­­nə qa­­tı­­lan SHÇDX-nin rəisi, ge­­ne­­ralley­­te­­nant Ar­­zu Rə­­hi­­mo­­va bi­­na­­da ya­­ra­­dı­­lan şə­­rait­­lə ta­­nış olub. Ça­­ğı­­rış­­çı­­la­­rın müx­­tə­­lif ix­­ti­­sas­­lar üz­­rə ha­­zır­­lan­­ma­­sı şə­­ raiti­­nin yax­­şı­­laş­­dı­­rıl­­ma­­sı üçün öz töv­­si­­yə­­lə­­ri­­ni ve­­rib. Mək­­tə­ ­bin ye­­ni­­dən­­qur­­ma­­dan son­­ra açı­­lı­­şı­­nı or­­du qu­­ru­­cu­­lu­­ğu is­­ti­­ qa­­mə­­tin­­də növ­­bə­­ti ad­­dım ad­­lan­­dı­­ran A. Rə­­hi­­mov ha­­zır­­da di­­gər fi­­lial­­la­­rın və mək­­təb­­lə­­rin tək­­mil­­ləş­­di­­ril­­mə­­si is­­ti­­qa­­mə­­ tin­­də iş­­lər apa­­rıl­­dı­­ğı­­nı vur­­ğu­­la­­yıb.

Xid­­mət rəisi atı­­cı­­lıq tir­­lə­­ri­­nin tək­­mil­­ləş­­di­­ril­­mə­­si­­nə xü­­su­ ­si gös­­tə­­riş ve­­rə­­rək bil­­di­­rib ki, ha­­zır­­da SHÇDX Təh­­sil Na­­ zir­­li­­yi ilə or­­ta mək­­təb­­lər­­də gənc­­lə­­rin ça­­ğı­­rı­­şa qə­­dər­­ki ha­­ zır­­lı­­ğı­­nın tək­­mil­­ləş­­di­­ril­­mə­­si­­nə dair bir­­gə fəaliy­­yət pla­­nı ha­­zır­­la­­yır. Ra­­yon fi­­lial­­la­­rın­­da atı­­cı­­lıq tir­­lə­­ri­­nin ye­­ni­­dən qu­­ rul­­ma­­sı gənc­­lə­­rin si­­lah­­la ta­­nış ol­­ma­­la­­rı­­na im­­kan ve­­rə­­cək: “Or­­ta mək­­təb­­də oxu­­yan gənc­­lə­­rin ək­­sə­­riy­­yə­­ti si­­lah gör­­mə­ ­yib, si­­lah­­la ta­­nış de­­yil. Bir ne­­çə yer­­də atı­­cı­­lıq tir­­lə­­ri­­nin ol­­ ma­­sı­­na bax­­ma­­ya­­raq on­­la­­rın fəaliy­­yə­­ti qa­­needi­­ci de­­yil. Bu­­ ra­­da ya­­ra­­dı­­lan şə­­rait­­dən is­­ti­­fa­­də et­­mək la­­zım­­dır. Atəş ha­­ zır­­lı­­ğı dərs­­lə­­ri­­nin ke­­çi­­ril­­mə­­si üçün bu­­ra­­da şə­­rait var”.

MMC-nin səd­­ri Şah­­və­­ləd Əli­­yev bil­­di­­rib ki, iki­­mər­­tə­­bə­­li təd­­ris fi­­lialı ye­­ni­­dən qu­­ru­­lub. Si­­nif və yar­­dım­­çı otaq­­lar, atı­ ­cı­­lıq ti­­ri, zal­­lar tam ye­­ni­­lə­­nib. Fi­­lial­­da təh­­sil ala­­caq mü­­da­­ vim­­lə­­rin da­­ha mü­­kəm­­məl ha­­zır­­lı­­ğı məq­­sə­­di ilə bü­­tün si­­nif otaq­­la­­rı əya­­ni və­­sait­­lər­­lə təc­­hiz edi­­lib. sür­­mə tə­­li­­mi üçün Ru­­si­­ya­­dan iki ədəd tə­­lim tre­­na­­jo­­ru alı­­nıb, ye­­ni la­­bo­­ra­­to­­ri­­ ya, kom­­pü­­ter və tre­­na­­jor si­­nif­­lə­­ri ya­­ra­­dı­­lıb.

Təd­­bir­­də qeyd olu­­nub ki, ha­­zır­­da mək­­təb­­də or­­du­­nun si­­fa­­ri­­şi əsa­­sın­­da sü­­rü­­cü kadr­­lar ha­­zır­­la­­nır. Ya­­xın gə­­lə­­cək­­də isə aş­­paz və kəş­­fiy­­yat­­çı ix­­ti­­sas­­la­­rı üz­­rə də kadr­­la­­rın ha­­zır­­ lan­­ma­­sı nə­­zər­­də tu­­tu­­lur.

may - iyun 2013 15

ÖLKƏ

AZƏRBAYCAN­ SİLAHLI­ QÜVVƏLƏRİ 26­ iyun­ Si­lah­lı­ Qüv­və­lər­ Gü­nü­ mü­na­si­bə­ti­ilə­Azər­bay­can­da­bir­sı­ra­ təd­bir­lər­ke­çi­ri­lib.­Döv­lət­baş­çı­sı­nın­ iyu­nun­24-də­im­za­la­dı­ğı­sə­rən­cam­la­ Mü­da­fiə­ Na­zir­li­yi­nin­ hər­bi­ qul­luqçu­la­rı­nın­ və­ döv­lət­ qul­luq­çu­su­ ol­ma­yan­mül­ki­iş­çi­lə­ri­nin­ay­lıq­və­zifə­ (ta­rif)­ maaş­la­rı­ or­ta­ he­sab­la­ 10­ faiz­ar­tı­rı­lıb.­Döv­lət­baş­çı­sı­nın­im­zala­dı­ğı­sə­rən­cam­la­3­hər­bi­qul­luq­çuya­ge­ne­ral-ma­yor­hər­bi­rüt­bə­si­ve­rilib.­Bun­dan­baş­qa,­15­hər­bi­qul­luq­çu­ “Və­tən­ uğ­run­da”­ me­da­lı,­ 5­ hər­bi­ qul­luq­çu­“İgid­li­yə­gö­rə”­me­da­lı,­27­ hər­bi­qul­luq­çu­isə­“Hər­bi­xid­mət­lərə­gö­rə”­me­da­lı­ilə­təl­tif­olu­nub.

Prezident­İlham­Əliyevin­iş­ti­ra­kı­

16 AZERI DEFENCE

ilə­iyu­nun­25-də­Si­lah­lı­Qüv­və­lə­rin­ Baş­Kli­nik­Hos­pi­ta­lı­nın­ikin­ci­müalicə­ kor­pu­su­nun­ açı­lı­şı­ olub.­ Döv­lət­ baş­çı­sı­na­mə­lu­mat­ve­ri­lib­ki,­bu­ra­da­ ürək-da­mar­ cər­ra­hiy­yə­si,­ in­va­ziv­ kar­diolo­gi­ya,­ nev­ro­lo­gi­ya­ və­ di­gər­ böl­mə­lər­ya­ra­dı­lıb.­Tibb­müəs­si­sə­sinin­60­çar­pa­yı­lıq­mo­bil­səh­ra­cər­rahiy­yə­hos­pi­ta­lı­da­möv­cud­dur.­Səyyar­hos­pi­tal­fəal­dö­yüş­əmə­liy­yat­la­rı­ za­ma­nı­ ya­ra­lı­la­ra­ və­ xəs­tə­lə­rə­ ix­tisas­lı­ tib­bi­ yar­dı­mın­ gös­tə­ril­mə­si­ üçün­ nə­zər­də­ tu­tu­lur.­ Hos­pi­ta­lın­ kon­tey­ner­və­ça­dır­la­rı­qı­sa­müd­də­tə­ ha­zır­və­ziy­yə­tə­gə­ti­ri­lir.­Kon­tey­nerlə­ri­ 5-7,­ ça­dır­la­rı­ isə­ 7-9­ də­qi­qə­yə­ ha­zır­la­maq­ müm­kün­dür.­ Səy­yar­

hos­pi­tal­ şəx­si­ he­yə­tin­ ya­taq­xa­na­sı,­ ap­tek,­ səy­yar­ mət­bəx,­ ha­mam­ və­ sa­ni­tar­ qov­şaq­la­ təc­hiz­ olu­nub.­ Bü­tün­kon­tey­ner­və­ça­dır­lar­da­işıq,­ mər­kəz­ləş­di­ril­miş­ isit­mə-so­yut­ma­ və­yan­ğın­əley­hi­nə­xü­su­si­sis­tem­lər­ qu­raş­dı­rı­lıb.­Ümu­mi­lik­də­is­ti­fa­də­yə­ ve­ri­lən­ hər­bi­ tibb­ müəs­si­sə­si­ 1000­ çar­pa­yı­ fon­du­na­ ma­lik­ ol­maq­la­ Si­lah­lı­Qüv­və­lə­rin­hər­bi­qul­luq­çu­ları­na,­is­te­fa­ya­və­eh­ti­ya­ta­bu­ra­xıl­mış­ za­bit­lə­rə,­on­la­rın­ailə­üzv­lə­ri­nə­yüksək­ ix­ti­sas­lı­ tib­bi­ yar­dım­ gös­tə­rir.­ Böl­mə­lər­tibb­he­yə­ti­ilə­tam­komplekt­ləş­di­ri­lib­ və­ bey­nəl­xalq­ standart­la­ra­ca­vab­ve­rən­ava­dan­lıq­lar­la­ təc­hiz­olu­nub.­

IDEF-2013

may - iyun 2013 17

HƏRBİ­SƏNAYE

Azərbaycandan uğurlu IdEF-2013 nümayişi Geridə qoyduğumuz may ayı Azərbaycan hərbi sənayesi üçün daha bir beynəlxalq nümayiş ilə yadda qaldı. Türkiyənin İstanbul şəhərində gerçəkləşmiş IDEF-2013 beynəlxalq müdafiə sərgisinə qatılan Müdafiə Sənayesi Nazirliyi (MSN) Azərbaycan hərbi sənaye kompleksinin ən son nailiyyətlərini təqdim edib. Eyni zamanda 2014-cü ildə Bakıda keçiriləcək ADEX-2014 beynəlxalq müdafiə sənayesi sərgisi rəsmən beynəlxalq səviyyədə elan edilərək xarici firmalar məlumatlandırılıb.

18 AZERI DEFENCE

Çoxsaylı heyətlər istanbulda IDEF­sər­­gi­­sin­­də­hər­il­ol­­du­­ğu­ki­mi­bu­də­­fə­də­Azər­­bay­­can­­dan­həm­ iş­­ti­­rak­­çı,­həm­də­zi­­ya­­rət­­çi­qis­­min­­də­ çox­say­­da­he­­yət­­lər­iş­­ti­­rak­edib.­Sər­gi­­də­ Mü­­da­­fiə­ Sə­­na­­ye­­si­ Na­­zir­­li­­yin­dən­(MSN)­na­­zir­Ya­­vər­Ca­­ma­­lo­­vun­ baş­­çı­­lı­­ğı­al­­tın­­da­ge­­niş­tər­­kib­­də­nü­ma­­yən­­də­he­­yə­­ti­iş­­ti­­rak­­çı­qis­­min­­də,­ mü­­da­­fiə­ na­­zi­­ri­ ge­­ne­­ral-pol­­kov­­nik­ Sə­­fər­Əbi­­ye­­vin,­Döv­­lət­Sər­­həd­Xid­mə­­ti­­nin­ rəisi­ ge­­ne­­ral-ley­­te­­nant­ El­çin­ Qu­­li­­ye­­vin­ baş­­çı­­lıq­ et­­di­­yi­ rəs­­mi­ nü­­ma­­yən­­də­ he­­yət­­lə­­ri,­ “Azair­­tech­ser­­vi­­ce”­şir­­kə­­ti­­nin,­həm­­çi­­nin­Azər­bay­­can­­da­ fəaliy­­yət­ gös­­tə­­rən­ di­­gər­ fir­­ma­­la­­rın­ əmək­­daş­­la­­rı­ zi­­ya­­rət­­çi­ qis­­min­­də­ təm­­sil­ olu­­nub­­lar.­ Sər­­gi­nin­ rəs­­mi­ açı­­lı­­şı­­nı­ bil­­di­­rən­ len­­tin­

kə­­sil­­mə­­sin­­də­Azər­­bay­­ca­­nın­ mü­­da­fiə­və­mü­­da­­fiə­sə­­na­­ye­­si­na­­zir­­lə­­ri­də­ iş­­ti­­rak­edib­­lər.

Azər­­bay­­can­ hər­­bi­ nü­­ma­­yən­­də­ he­­yət­­lə­­ri­ sər­­gi­­də­ Tür­­ki­­yə­­dən­ və­ di­­gər­ öl­­kə­­lər­­dən­ olan­ şir­­kət­­lə­­rin­ nü­­ma­­yiş­ et­­dir­­di­­yi­ ye­­ni­ məh­­sul­­lar­ ilə­ ta­­nış­ olub,­ əmək­­daş­­lıq­ is­­ti­­qa­mə­­tin­­də­ mü­­za­­ki­­rə­­lər­ apa­­rıb­­lar.­ Mü­­da­­fiə­na­­zi­­ri­S.­Əbi­­yev­və­mü­­da­fiə­ sə­­na­­ye­­si­ na­­zi­­ri­ Ya­­vər­ Ca­­ma­­lov­ Tür­­ki­­yə­­nin­ Oto­­kar,­ FNSS,­ RMK­ Ma­­ri­­ne,­ASEL­­SAN,­TAI,­MKE,­RO­KET­­SAN,­CAR-ın­De­­nel,­İta­­li­­ya­­nın­ MB­­DA,­ elə­­cə­ də­ di­­gər­ öl­­kə­­lər­­dən­ olan­ta­­nın­­mış­fir­­ma­­la­­rın­stend­­lə­­ri­nə­ baş­ çə­­kib­­lər.­ MKE­ şir­­kə­­tin­­də­ Azər­­bay­­can­ he­­yə­­ti­­nə­ Tür­­ki­­yə­­nin­ Mo­­dern­ Pi­­ya­­da­ Tü­­fən­­gi­ təq­­dim­

HƏRBİ­SƏNAYE olu­­nub.­ TAI­ şir­­kə­­ti­­nin­ sten­­din­­də­ olan­DSX­rəisi­E.­Qu­­li­­ye­­və­isə­T-129­ ATAK­he­­li­­kop­­te­­ri­­nin­tex­­ni­­ki-tak­­ti­ki­ xü­­su­­siy­­yət­­lə­­ri­ ba­­rə­­də­ mə­­lu­­mat­ ve­­ri­­lib.­Azər­­bay­­can­rəs­­mi­he­­yət­­lə­­ri­ həm­­çi­­nin­ sər­­gi­­nin­ açı­­lı­­şı­ gü­­nü­ T-129­ATAK­he­­li­­kop­­te­­ri­­nin­nü­­mu­nə­­vi­uçuş­­la­­rı­­nı­iz­­lə­­yib­­lər.­­ IDEF­ sər­­gi­­si­ müd­­də­­tin­­də­ Azər­bay­­can­MSN-in­sten­­di­həm­sər­­gi­­yə­ qa­­tı­­lan­ zi­­ya­­rət­­çi­­lər,­ is­­teh­­sal­­çı­ fir­ma­­lar,­həm­də­müx­­tə­­lif­öl­­kə­­lər­­dən­ olan­nü­­ma­­yən­­də­he­­yət­­lə­­ri­tə­­rə­­fin­dən­ zi­­ya­­rət­ edi­­lib.­ Azər­­bay­­can­ müəs­­si­­sə­­lə­­rin­­də­is­­teh­­sal­edi­­lən­atı­cı­si­­lah­­lar­və­dö­­yüş­sur­­sat­­la­­rı­sər­­gi­ iş­­ti­­rak­­çı­­la­­rı­­nın­bö­­yük­ma­­ra­­ğı­­na­sə­bəb­olub.­Sər­­gi­­nin­ilk­gü­­nü­Tür­­ki­yə­­nin­mü­­da­­fiə­na­­zi­­ri­İs­­mət­Yıl­­ma­zın­ baş­­da­ ol­­maq­­la,­ Mi­­si­­rin­ mü­­da­fiə­na­­zi­­ri­Əb­­dül­­fət­­tah­əl-Si­­si,­Zam­bi­­ya­­nın­ mü­­da­­fiə­ na­­zi­­ri­ Cef­­ri­ Muam­­ba­(Geoff­­rey­Muam­­ba),­elə­-

cə­də­sər­­gi­­yə­qa­­tı­­lan­müx­­tə­­lif­öl­­kə­lə­­rin­ rəs­­mi­ nü­­ma­­yən­­də­ he­­yət­­lə­­ri­nin­baş­­çı­­la­­rı­MSN­sten­­di­­nə­baş­çə­kib­­lər.­ Son­­ra­­kı­ gün­­lər­­də­ mü­­da­­fiə­ sə­­na­­ye­­si­ na­­zi­­ri­ Ya­­vər­ Ca­­ma­­lov­ və­ mü­­da­­fiə­ na­­zi­­ri­ Sə­­fər­ Əbi­­yev­ tə­­rə­fin­­dən­ bir­ sı­­ra­ öl­­kə­­lə­­rin­ mü­­da­­fiə­ qu­­rum­­la­­rı­­nın­ və­ şir­­kət­­lə­­rin­ rəh­bər­­li­­yi­ilə­gö­­rüş­­lər­ke­­çi­­ri­­lib.­ Na­­zir­ Y.Ca­­ma­­lo­­vun­ Tür­­ki­­yə­­nin­ mü­­da­­fiə­ sə­­na­­ye­­si­ka­­ti­­bi­Mu­­rad­Ba­­yar­ilə­ke­çir­­di­­yi­ gö­­rüş­­də­ iki­ öl­­kə­ ara­­sın­­da­ hər­­bi-tex­­ni­­ki­ əmək­­daş­­lıq­ və­ gə­­lə­cək­la­­yi­­hə­­lər­mü­­za­­ki­­rə­edi­­lib.­Sər­­gi­ çər­­çi­­və­­sin­­də­MSN­sten­­din­­də­Azər­bay­­ca­­nın­ mü­­da­­fiə­ na­­zi­­ri­ S.Əbi­­yev,­ mü­­da­­fiə­sə­­na­­ye­­si­na­­zi­­ri­Y.Ca­­ma­­lov­ və­Tür­­ki­­yə­­nin­mü­­da­­fiə­na­­zi­­ri­İ.Yıl­maz­ ara­­sın­­da­ üç­­tə­­rəf­­li­ gö­­rüş­ olub.­ Bun­­dan­ baş­­qa,­ Y.Ca­­ma­­lov­ İta­­li­­ya­ Mü­­da­­fiə­ Na­­zir­­li­­yi­­nin­ nü­­ma­­yən­­də­ he­­yə­­ti,­ Tür­­ki­­yə­­nin­ HA­­VEL­­SAN­ şir­­kə­­ti­­nin­ baş­ di­­rek­­to­­ru­ Sa­­diq­ Ya­-

mac,­ ha­­be­­lə­ müx­­tə­­lif­ fir­­ma­­la­­rın­ rəh­­bər­­lə­­ri­ilə­gö­­rü­­şüb.­ yeniliklərlə zəngin mSn stendi Azər­­bay­­can­IDEF-2013­sər­­gi­­sin­də­130­ad­­da­mü­­da­­fiə­tə­­yi­­nat­­lı­mə­mu­­lat,­ o­ cüm­­lə­­dən,­ 14.5­ mm­ çap­­lı­ “İs­­tiq­­lal”­ snay­­per­ tü­­fən­­gi­­nin­ tək­mil­­ləş­­di­­ril­­miş­ver­­si­­ya­­sı­olan­“İs­­tiq­lal-T”,­ 12.7­ mm­ çap­­lı­ “Mü­­ba­­riz”­ an­­ti­­ma­­te­­rial­ snay­­per­ tü­­fəng­­lə­­ri,­ tank­ pu­­lem­­yo­­tu,­ 7.62­ mm­ çap­­lı­ “Yal­­qu­­zaq”­ snay­­per­ tü­­fən­­gi­­ni,­ UP-7.62­ uni­­ver­­sal­ pu­­lem­­yo­­tu,­ HP-7.62­hü­­cum­pu­­lem­­yo­­tu,­40­mm­ çap­­lı­RPG-7V2­“Qa­­ya”­ad­­lı­əl­qum­ba­­raata­­nı­ və­ qum­­ba­­raatan­ üçün­ sur­­sat­­la­­rı,­ 60­ və­ 82­ mm­ çap­­lı­ mi­naatan­­la­­rı,­ “İnam”,­ “Zə­­fər”­ və­ “Zə­­fər-K”­ad­­lı­ta­­pan­­ça­­la­­rı,­atı­­cı­si­lah­­lar­üçün­müx­­tə­­lif­çap­­lı­sur­­sat­­la­rı,­ VOG-17,­ VOG-25­ qum­­ba­­ra­­la­­rı,­

may - iyun 2013 19

HƏRBİ SƏNAYE 14.5x114 mm, 12.7x108 mm, 23x152 mm, 30x152 mm, 30x165 mm, 9x18 mm, 9x19 mm, 5.45x39 mm, 7.62x39 mm, 7.62x51 mm, 7.62x54 mm çap­ ­lı pat­­ron­­la­­rı, əl qum­­ba­­ra­­la­­rı, op­­tik sis­­tem­­lər, aviasi­­ya bom­­ba­­la­­rı, müx­ ­tə­­lif pat­­ron kar­­tic­­lə­­ri, elekt­­ron çap löv­­hə­­lə­­ri, şəf­­faf av­­to­­mat da­­raq­­la­­rı, əleyh­­qaz, bə­­dən zi­­re­­hi və də­­bil­­qə, zi­­reh­­li tex­­ni­­ka üçün tır-tır­­lar, AZ-2M və AZ-BP tip­­li pi­­lot­­suz uçuş apa­­rat­­la­­rı­­nı nü­­ma­­yiş et­­di­­rib.

Sər­­gi­­də Azər­­bay­­can hər­­bi sə­­na­­ ye­­si­­nin ta­­ri­­xin­­də ilk də­­fə ola­­raq MSN-də is­­teh­­sal edil­­miş 4x4 tə­­kər for­­mu­­lu “Gür­­zə” ad­­lı ma­­şın üzə­­ri si­­lah­­lan­­dı­­rıl­­mış şə­­kil­­də nü­­ma­­yi­­şə çı­­xa­­rı­­lıb. Xü­­su­­si tə­­yi­­nat­­lı qüv­­və­­lər və güc st­­ruk­­tur­­la­­rı üçün nə­­zər­­də tu­­tu­­lan “Gür­­zə”nin si­­lah­­lan­­ma­­sı­­ na iki ədəd 7.62 mm (1 ədəd HP-7.62 və 1 ədəd UP-7.62), bir ədəd 12.7 mm çap­­lı NSV pu­­lem­­yo­ ­tu da­­xil­­dir. Yük­­sək ke­­çi­­ci­­lik qa­­bi­­ liy­­yə­­ti­­nə ma­­lik olan “Gür­­zə” To­­ yo­­ta Hi­­LUX 12 ma­­şı­­nın ba­­za­­sın­­da ha­­zır­­la­­nıb. Ma­­şı­­nın konst­­ruk­­si­­ya­­sı ona is­­tə­­ni­­lən şə­­rait­­də is­­ti­­fa­­də im­­

20 AZERI DEFENCE

ka­­nı ve­­rir. Eh­­ti­­yac ya­­ran­­dıq­­da atı­­ cı­­la­­ra yan­­lar­­da­­kı pu­­lem­­yot­­la­­rı çı­­ xa­­ra­­raq is­­ti­­fa­­də edə bi­­lər.

Sər­­gi­­də nü­­ma­­yiş et­­di­­ri­­lən, Azər­­ bay­­can is­­teh­­sa­­lı olan 60 mm çap­­lı mi­­naata­­nın həm da­­yaq üzə­­rin­­də, adi, həm də xü­­su­­si tə­­yi­­nat­­lı­­lar üçün nə­­zər­­də tu­­tul­­muş, xü­­su­­si dəs­­tə­­yi olan “Co­­man­­do” mo­­de­­li möv­­cud­­ dur. Çə­­ki­­si da­­ha yün­­gül, da­­şın­­ma­­sı asan olan bu mi­­naatan­­la dö­­yüş­­çü­­ lər is­­tə­­ni­­lən yer­­də rə­­qi­­bə atəş aça bi­­lər. Apa­­rı­­lan tək­­mil­­ləş­­dir­­mə­­lər nə­­ti­­cə­­sin­­də mi­­naata­­nın atış mən­­zi­­li ar­­tı­­rı­­la­­raq 3000 met­­rə çat­­dı­­rı­­lıb.

Sər­­gi­­də xü­­su­­si ma­­ra­­ğa sə­­bəb olan aviasi­­ya tə­­lim bom­­ba­­sı­­nın 50, 100 və 250 kq çə­­ki­­li va­­riant­­la­­rı möv­­cud­­dur. Bu tə­­lim bom­­ba­­sı xa­­ ri­­ci ana­­loq­­la­­rın­­dan da­­ha uzu­­nö­­ mür­­lü və çox is­­ti­­fa­­də edi­­lə bil­­mə­­si, həm­­çi­­nin də­­qiq­­li­­yi ilə fərq­­lə­­nir.

Ar­­tıq bir sı­­ra öl­­kə­­lər­­dən bu tə­­lim bom­­ba­­sı­­na ma­­raq ifa­­də olu­­nub.

“Gür­­zə” ilə ya­­na­­şı Azər­­bay­­can mü­­hən­­dis­­lə­­ri tə­­rə­­fin­­dən ha­­zır­­lan­­ mış 7.62x51 mm-lik “Yal­­qu­­zaq” snay­­per tü­­fən­­gi və 7.62x54 mm-lik HP-7.62 hü­­cum pu­­lem­­yo­­tu ba­­rə­­də mə­­lu­­mat ve­­rən na­­zir­­lik nü­­ma­­yən­­

HƏRBİ SƏNAYE

də­­lə­­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, snay­­per tü­­fən­­gi əl­­lə tək-tək dol­­du­­ru­­lur. Çə­­ ki­­si 7.1 kq təş­­kil edən tü­­fən­­gin da­­ ra­­ğı 10 pat­­ron tu­­tur. Min metr uzaq­ ­lıq­­da­­kı hə­­dəf­­lə­­rə qar­­şı ef­­fek­­tiv tət­­ biq olu­­na bi­­lən bu snay­­per tü­­fən­­gi həm da­­yaq üzə­­rin­­də, həm də sa­­də qay­­da­­da is­­ti­­fa­­də olu­­na bi­­lir. Si­­la­­hın qun­­da­­ğı atı­­cı­­nın is­­tə­­yi­­nə uy­­ğun ola­­raq tən­­zim­­lə­­nir. Üzə­­rin­­də­­ki Pic­­ ca­­ti­­ni rel­­si isə əla­­və ak­­se­­suar­­lar yer­ ­ləş­­dir­­mə­­yə im­­ka­­nı ve­­rir.

Azər­­bay­­can mü­­hən­­dis­­lə­­ri tə­­rə­­ fin­­dən di­­zayn olun­­muş HP-7.62 hü­­cum pu­­lem­­yo­­tu xü­­su­­si tə­­yi­­nat­­lı qüv­­və­­lə­­rin is­­ti­­fa­­də­­si üçün nə­­zər­­də tu­­tu­­lur. Tən­­zim­­lə­­nən qun­­daq­­la ya­­ na­­şı, si­­la­­hın üzə­­rin­­də­­ki Pic­­ca­­ti­­ni rel­­si isə ona la­­zer, op­­tik ni­­şan­­gah, fə­­nər ki­­mi ak­­se­­suar­­la­­rı qoş­­maq im­­ka­­nı ya­­ra­­dır. Pu­­lem­­yo­­tun da­­ yaq­­la­­rı yı­­ğı­­la­­raq aya­­qüs­­tü atış­­lar­­ da dəs­­tək ki­­mi is­­ti­­fa­­də olu­­na bi­­lir. Çə­­ki­­si 7 kq təş­­kil edən bu pu­­lem­­ yo­­tun uzun­­lu­­ğu 1080 mm, atış mən­­zi­­li 1000 metr­­dir.

Mü­­tə­­xəs­­sis­­lə­­ri­­miz tə­­rə­­fin­­dən apa­­rı­­lan tək­­mil­­ləş­­dir­­mə­­lər­­dən son­­ ra “İs­­tiq­­lal-T” in­­dek­­si al­­mış 14.5 mm çap­­lı an­­ti­­ma­­te­­rial snay­­per tü­­ fən­­gi­­nin çə­­ki­­si sə­­lə­­fi ilə mü­­qa­­yi­­sə­­də 7 kq azal­­dı­­la­­raq 28 kq-a en­­di­­ri­­lib.

Si­­la­­hın üzə­­rin­­də və da­­xi­­lin­­də bir sı­­

ra də­­yi­­şik­­lik­­lər edi­­lə­­rək im­­kan­­la­­rı da­­ha da yax­­şı­­laş­­dı­­rı­­lıb. MSN yet­­ki­­ li­­lə­­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, ca­­ri il­­də həm Azər­­bay­­ca­­nın Mil­­li Qəh­­rə­­ma­­nı Mü­­ ba­­riz İb­­ra­­hi­­mo­­vun adı­­nı da­­şı­­yan, 12.7 mm çap­­lı “Mü­­ba­­riz”, həm də 7.62 mm çap­­lı “Yal­­qu­­zaq” snay­­per tü­­fəng­­lə­­ri­­nin or­­du­­nun si­­lah­­lan­­ma­­ sı­­na qə­­bu­­lu göz­­lə­­ni­­lir.

MSN op­­tik sis­­tem­­lə­­rin çe­­şi­­di­­ni ge­­niş­­lən­­di­­rir Müx­­tə­­lif bey­­nəl­­xalq mü­­da­­fiə sər­­gi­­lə­­rin­­dən gö­­rün­­dü­­yü ki­­mi,

MSN-in diq­­qət ye­­tir­­di­­yi sa­­hə­­lər­­ dən bi­­ri də müx­­tə­­lif tə­­yi­­nat­­lı op­­tik sis­­tem­­lə­­rin is­­teh­­sa­­lı­­dır. Ha­­zır­­da op­­tik sis­­tem­­lə­­rin ya­­ra­­dıl­­ma­­sı və is­­teh­­sa­­lı üz­­rə na­­zir­­li­­yin xü­­su­­si ix­­ti­ ­sas­­laş­­mış Op­­ti­­ka Me­­xa­­ni­­ka İs­­teh­­ sa­­lat Bir­­li­­yi­­nin Alov za­­vo­­du məş­­ ğul olur. Ötən dövr­­də müəs­­si­­sə tə­­rə­­fin­­dən ye­­ni op­­tik gö­­rüş sis­­tem­ ­lə­­rin ya­­ra­­dıl­­ma­­sı və is­­teh­­sa­­lı sa­­hə­­ sin­­də bir sı­­ra nailiy­­yət­­lə­­rə im­­za atı­­lıb. Ha­­zır­­da Azər­­bay­­can Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­rin­­də yer­­li müəs­­si­­sə­­lər­­də is­­teh­­sal edil­­miş 12 ad­­da op­­tik sis­­

yanvar-fevral 2013 21

HƏRBİ SƏNAYE tem is­­ti­­fa­­də olu­­nur və bu sa­­yın ar­­ tı­­rıl­­ma­­sı is­­ti­­qa­­mə­­tin­­də da­­vam­­lı iş­­ lər apa­­rıl­­maq­­da­­dır. Op­­ti­­ka sa­­hə­­ sin­­də Op­ti­ka Me­xa­ni­ka İs­teh­sa­lat Bir­li­yi Be­­la­­rus, Ru­­mı­­ni­­ya və Tür­­ki­ ­yə fir­­ma­­la­­rı ilə sıx əmək­­daş­­lıq edir. Ötən il müəs­­si­­sə­­də Tür­­ki­­yə­­nin ASEL­­SAN şir­­kə­­ti ilə bir­­gə “Tək­­ göz” ad­­lı op­­tik gö­­rüş sis­­te­­mi­­nin is­­teh­­sa­­lı­­na baş­­la­­nıb. Tə­­rəf­­lər ara­­ sın­­da 2010-cu il­­də im­­za­­lan­­mış mü­­ qa­­vi­­lə çər­­çi­­və­­sin­­də, bu il ASEL­­ SAN-ın iş­­ti­­ra­­kı ilə BOA ter­­mal si­­ lah dur­­bi­­ni­­nin is­­teh­­sa­­lı da plan­­laş­ ­dı­­rı­­lır. Ar­­tıq bu sis­­tem üçün Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lər­­dən si­­fa­­riş­­lər də alı­­nıb.

Azər­­bay­­can­­da ha­­zır­­la­­nan op­­tik sis­­tem­­lə­­rin key­­fiy­­yə­­ti və özəl­­lik­­lə­­ri ba­­rə­­də da­­nı­­şan Op­­ti­­ka İs­­teh­­sa­­lat Bir­­li­­yi­­nin rəh­­bə­­ri Ka­­mal Əs­­gə­­ro­­ vun söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, yer­­li is­­teh­­sal olan qum­­ba­­raatan ni­­şan­­ga­­hı özü­­ nün uni­­ver­­sal­­lı­­ğı ilə xa­­ri­­ci ana­­loq­­la­ ­rın­­dan fərq­­lə­­nir. Bu sis­­te­­min qu­­ru­­ lu­­şu on­­dan həm gün­­düz, həm də ge­­cə atış­­la­­rı apar­­ma­­ğa im­­kan ve­­rir.

Bun­­dan baş­­qa, Alov za­­vo­­dun­­da or­­ du üçün top, mi­­naatan ni­­şan­­gah­­la­­ rı, op­­tik və la­­zer­­li so­­yuq atəş kol­­li­­ ma­­tor­­la­­rı, ge­­cə gör­­mə ci­­haz­­la­­rı, 4-14x50 və 6-24x50 bö­­yüt­­mə­­yə ma­­ lik gün­­düz ni­­şan­­gah­­la­­rı, ter­­mal mü­­şa­­hi­­də qur­­ğu­­la­­rı is­­teh­­sal olun­­ maq­­da­­dır. Azər­­bay­­can­­da is­­teh­­sal edi­­lən 2 fərq­­li mo­­del­­də kom­­pas­­lı

22 AZERI DEFENCE

priz­­ma­­tik dur­­bin haq­­qın­­da mə­­lu­­ mat ve­­rən K. Əs­­gə­­rov bu dur­­bin­­lə­­ rin yed­­di­­qat və on­­qat bö­­yüt­­mə xas­ ­sə­­si­­nə ma­­lik ol­­du­­ğu­­nu bil­­di­­rib.

Dur­­bin­­də ey­­ni za­­man­­da ma­­ye kom­ ­pas tət­­biq olu­­nub. Dur­­bin­­də­­ki tor ori­­yen­­ti­­ri və ob­­yek­­tə­­dək mə­­sa­­fə­­ni tə­­yin et­­mə­­yə im­­kan ve­­rir.

Müəs­­si­­sə rəh­­bə­­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, ar­­tıq bə­­zi yer­­li atı­­cı si­­lah­­lar yer­­li is­­teh­­sal olan op­­tik ni­­şan­­gah­­lar­ ­la komp­­lekt­­ləş­­di­­ri­­lir. 12.7 mm çap­­lı “Mü­­ba­­riz” snay­­per tü­­fən­­gi üzə­­ri­­nə qu­­ru­­lan STON ad­­lı op­­tik ni­­şan­­gah 2 min met­­rə­­dək mə­­sa­­fə­­də hə­­dəf­­lə­­rə də­­qiq atəş aç­­ma­­ğa im­­kan ve­­rir.

Ye­­ni la­­yi­­hə­­lə­­rə im­­za atıl­­dı Sər­­gi çər­­çi­­və­­sin­­də MSN sten­­ din­­də Azər­­bay­­can və Tür­­ki­­yə ara­­ sın­­da hər­­bi sə­­na­­ye sa­­hə­­sin­­də

əmək­­daş­­lı­­ğa dair me­­mo­­ran­­dum im­­za­­la­­nıb. Mü­­da­­fiə na­­zi­­ri Sə­­fər Əbi­­yev və Tür­­ki­­yə­­nin mü­­da­­fiə na­­ zi­­ri İs­­mət Yıl­­ma­­zın da qa­­tıl­­dı­­ğı mə­­ra­­sim­­də me­­mo­­ran­­du­­ma Azər­­ bay­­can tə­­rəf­­dən mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si na­­zi­­ri Ya­­vər Ca­­ma­­lov, Tür­­ki­­yə tə­­ rəf­­dən isə mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si ka­­ti­­bi Mu­­rad Ba­­yar im­­za atıb­­lar. İm­­za mə­­ra­­si­­min­­dən son­­ra da­­nı­­şan Tür­­ ki­­yə­­nin mü­­da­­fiə na­­zi­­ri İ. Yıl­­maz bil­­di­­rib ki, Azər­­bay­­can­­la Tür­­ki­­yə “bir mil­­lə­­tin iki döv­­lə­­ti” ola­­raq xa­­ rak­­te­­ri­­zə edi­­lir: “Həm si­­ya­­si, həm ti­­ca­­ri, həm də hər­­bi əla­­qə­­lə­­ri­­miz hər ke­­çən gün da­­ha da güc­­lə­­nir. Bu gün bu­­ra­­da im­­za­­la­­nan mü­­qa­­vi­­lə ilə mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si sa­­hə­­sin­­də əla­ ­qə­­lə­­ri­­mi­­zi da­­ha da irə­­li gö­­tür­­mək üçün ira­­də­­mi­­zi bə­­yan et­­dik. Bun­­ dan son­­ra əla­­qə­­lə­­ri­­mi­­zi da­­ha da güc­­lən­­dir­­mək is­­tə­­yi­­rik”.

Azər­­bay­­can və Tür­­ki­­yə ara­­sın­­da hər­­bi sə­­na­­ye sek­­to­­run­­da əla­­qə­­lə­­rin yük­­sə­­lən xətt üz­­rə in­­ki­­şaf et­­di­­yi­­ni de­­yən na­­zir Ya­­vər Ca­­ma­­lov isə qeyd edib ki, im­­za­­la­­nan sə­­nəd­­lə bu əmək­­daş­­lıq da­­ha da ge­­niş­­lə­­nə­­ cək. İm­­za­­la­­nan me­­mo­­ran­­dum MKE, Oto­­kar və RO­­KET­­SAN şir­­ kət­­lə­­ri ilə əmək­­daş­­lı­­ğı və bu kon­­ tekst­­də Azər­­bay­­can­­da bir sı­­ra si­­lah və hər­­bi tex­­ni­­ka­­la­­rın is­­teh­­sa­­lı­­nı özün­­də eh­­ti­­va edir. Gə­­lə­­cək­­də di­­ gər şir­­kət­­lər­­lə də bu tip əmək­­daş­­ lıq sə­­nəd­­lə­­ri­­nin im­­za­­lan­­ma­­sı plan­­ laş­­dı­­rı­­lır.

SƏRGİ

may - iyun 2013 23

MÜSAHİBƏ

müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür Müdafiə Sənayesi Nazirliyi (MSN) fəaliyyətə başladığı 7 il ərzində bir sıra yeniliklərə imza ataraq, Azərbaycan hərbi sənaye kompleksinin inkişafı sahəsində mühüm layihələr reallaşdırmağa nail oldu. Ötən dövr ərzində Silahlı Qüvvələrin və güc strukturlarının təchizatında müəyyən rola sahiblənən nazirlik hazırda Azərbaycanın hərbi sənaye kompleksinin ixrac imkanlarının genişləndirilməsi istiqamətində də işlər aparır. Beynəlxalq müdafiə sərgilərində təmsil olunaraq Azərbaycan hərbi sənayesinin imkanlarını nümayiş etdirir. 2014-cü ilin sentyabr ayında Bakıda keçiriləcək ADEX2014 beynəlxalq müdafiə sənayesi sərgisinə ciddi hazırlıq işləri aparan MSN–nin mövcud layihələri və perspektiv planlarına müdafiə sənayesi naziri cənab Yavər CAMALOV ilə müsahibəmizdə nəzər yetirməyə çalışdıq.

24 AZERI DEFENCE

- cənab nazir, söhbətimizə Azərbaycan hərbi sənayesinin mövcud durumu, müdafiə Sənayesi nazirliyinin fəaliyyət göstərdiyi 7 illik zaman kəsiyində görülən işlərlə başlamaq istərdik. bu sahədə fəaliyyətləriniz barədə oxucularımıza məlumat vermənizi xahiş edirik.

-­ Mü­­da­­fiə­ Sə­­na­­ye­­si­ Na­­zir­­li­­yi­nin­ötən­dövr­­də­fəaliy­­yə­­ti­və­hə­ya­­ta­ke­­çir­­di­­yi­la­­yi­­hə­­lər­in­­di­­yə­­dək­ mət­­buat­­da­ daim­ işıq­­lan­­dı­­rı­­lıb.­ Na­­zir­­li­­yin­for­­ma­­laş­­ma­döv­­rün­­də­ real­­laş­­dı­­rıl­­mış­ hə­­min­ la­­yi­­hə­­lər­ ba­­rə­­də­ siz­­lə­­rin­ də­ mə­­lu­­mat­­lı­ ol­du­­ğu­­nu­­zu­dü­­şü­­nü­­rəm.­Bil­­di­­yi­­niz­ ki­­mi,­Mü­da­fiə­Sə­na­ye­si­Na­zir­li­yinin­ ya­­ra­­dıl­­ma­­sın­­da­ məq­­səd­ Si­lah­­lı­ Qüv­­və­­lə­­ri­­mi­­zin­ xa­­ric­­dən­ hər­­bi-tex­­ni­­ki­ ası­­lı­­lı­­ğı­­nı­ ara­­dan­ qal­­dır­­maq,­öl­­kə­­də­mü­­da­­fiə­sə­­na­ye­­si­­ni­ in­­ki­­şaf­ et­­dir­­mək­ idi.­ Bu­

sa­­hə­­də­ pre­­zi­­den­­ti­­miz­ cə­­nab­ İl­ham­Əli­­yev­tə­­rə­­fin­­dən­qar­­şı­­mı­­za­ tap­­şı­­rıq­­lar­ qo­­yu­­lub.­ Azər­­bay­­can­ Si­­lah­­lı­ Qüv­­və­­lə­­ri­­nin­ ən­ müasir­ sə­­viy­­yə­­də­ təc­­hiz­ olun­­ma­­sı­ üçün­ bü­­tün­ səy­­lə­­ri­­miz­­lə­ ça­­lı­­şı­­rıq.­ Mü­tə­­ma­­di­ ola­­raq­ döv­­lət­ baş­­çı­­sı­ bu­ sa­­hə­­ni­ diq­­qət­­də­ sax­­la­­yır,­ ye­­ni­ müəs­­si­­sə­­lə­­rin­açı­­lı­­şı­­na­qa­­tı­­lır,­ya­ra­­dı­­lan,­is­­teh­­sal­edi­­lən­ye­­ni­məh­sul­­lar­­la­şəx­­sən­ma­­raq­­la­­nır. Ötən­ dövr­­də­ MSN-nin­ for­­ma­laş­­ma­­sı­ mər­­hə­­lə­­si­­ni­ keç­­dik.­ Na­zir­­li­­yin­ta­­be­­li­­yi­­nə­ve­­ril­­miş­müəs­si­­sə­­lər­­də­əsas­­lı­tə­­mir­və­ye­­ni­­dən­qur­­ma­iş­­lə­­ri­apa­­rı­­la­­raq­is­­ti­­fa­­də­­yə­ ve­­ril­­di.­ Ye­­ni­ is­­teh­­sal­ sa­­hə­­lə­­ri­­nin­ açıl­­ma­­sı­ pro­­se­­si­ da­­vam­ edir.­ Pa­ra­­lel­ola­­raq,­mü­­da­­fiə­tə­­yi­­nat­­lı­ye­ni­məh­­sul­­la­­rın­ya­­ra­­dıl­­ma­­sı­is­­ti­­qa­mə­­tin­­də­ el­­mi-təd­­qi­­qat­ iş­­lə­­ri­ apa­rıl­­maq­­da­­dır.­ Ey­­ni­ za­­man­­da­ sek­tor­ üçün­ kadr­­la­­rın­ ha­­zır­­lan­­ma­­sı­na­ diq­­qət­ ye­­ti­­ri­­lir.­ Azər­­bay­­can­

MÜSAHİBƏ Döv­­lət Tex­­ni­­ki Uni­­ver­­si­­te­­tin­­də mü­­va­­fiq ka­­fed­­ra­­lar açı­­lıb və ix­­ti­­ sas­­lar üz­­rə mü­­tə­­xəs­­sis­­lə­­rin ha­­zır­­lı­­ ğı apa­­rı­­lır. Bu gün MSN-nin müəs­ ­si­­sə­­lə­­rin­­də is­­teh­­sal edi­­lən mü­­da­­fiə tə­­yi­­nat­­lı mə­­mu­­lat­­la­­rın sa­­yı 750-ya ça­­tıb. Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lər­­dən və müx­ ­tə­­lif güc st­­ruk­­tur­­la­­rın­­dan alı­­nan si­­fa­­riş­­lər ye­­ri­­nə ye­­ti­­ri­­lir. Qar­­şı­­mız­­ da isə bö­­yük hə­­dəf­­lər du­­rur.

Mən ötən dövr­­də gö­­rü­­lən iş­­lər üzə­­rin­­də çox da­­yan­­ma­­yıb, ye­­ni la­­ yi­­hə­­lə­­ri­­miz ba­­rə­­də mə­­lu­­mat ver­­ mək is­­tər­­dim.

Bu gün bi­­zim üzə­­rin­­də ça­­lış­­dı­­ğı­ ­mız mü­­hüm la­­yi­­hə­­lər­­dən bi­­rin­­ci­­si öl­­kə­­də 85 mm-dən 155 mm-dək çap­­da tank və ar­­til­­le­­ri­­ya si­­lah­­la­­rı üçün mər­­mi­­lə­­ri­­nin is­­teh­­sa­­lı­­nın qu­­ rul­­ma­­sı­­dır. De­­mək olar ki, sö­­zü­­ge­ ­dən la­­yi­­hə­­nin 50-60%-i hə­­ya­­ta ke­­ çi­­ri­­lib və 2014-cü ilin so­­nu­­na qə­­dər bu sa­­hə­­də iş­­lə­­ri tam ba­­şa çat­­dı­­ra­­ ca­­ğı­­mı­­zı dü­­şü­­nü­­rəm. Bun­­dan son­­ ra or­­du­­mu­­zun xa­­ric­­dən nə tank, nə də ar­­til­­le­­ri­­ya mər­­mi­­lə­­ri al­­ma­­sı­­ na eh­­ti­­yac qal­­ma­­ya­­caq. Bil­­di­­yi­­niz ki­­mi, biz ar­­tıq ki­­çik çap­­lı atı­­cı və ar­­til­­le­­ri­­ya si­­lah­­la­­rı üçün bü­­tün növ dö­­yüş sur­­sat­­la­­rı­­nın is­­teh­­sa­­lı­­nı hə­­ ya­­ta ke­­çi­­ri­­rik.

Baş­­la­­dı­­ğı­­mız la­­yi­­hə­­lər­­dən di­­gə­­ri 40 və 46 mm çap­­lı qum­­ba­­raatan­­la­­ rın is­­teh­­sa­­lı­­dır. Ey­­ni za­­man­­da Azər­ ­bay­­can­­da bu qum­­ba­­raatan­­lar üçün dö­­yüş sur­­sat­­la­­rı­­nın da is­­teh­­sa­­lı­­nı hə­­ya­­ta ke­­çi­­rə­­cə­­yik. Ha­­zır­­da RPQ-40 tip­­li qum­­ba­­raatan­­lar üçün dö­­yüş sur­­sat­­la­­rı­­nın is­­teh­­sa­­lı­­nın ya­­ra­­dıl­­ma­ ­sı sa­­hə­­sin­­də cid­­di iş­­lər ge­­dir. Ümu­­ mi­­lik­­də bu ilin so­­nu­­na­­dək 4 növ dö­­yüş sur­­sa­­tı­­nın is­­teh­­sa­­lı­­na baş­­la­­ ya­­raq on­­la­­rı or­­du­­ya ve­­rə bi­­lə­­cə­­yik.

Baş­­qa bir la­­yi­­hə­­miz 60, 82 və 120 mm çap­­lı mi­­na­­la­­rın av­­to­­ma­­tik, se­­ ri­­ya­­lı dol­­du­­rul­­ma­­sı tex­­no­­lo­­gi­­ya­­sı­­ nın qu­­rul­­ma­­sı­­dır. Ar­­tıq bu tex­­no­­lo­ ­gi­­ya tam mə­­nim­­sə­­ni­­lib və is­­teh­­sa­­la baş­­la­­nıb. Bu­­na pa­­ra­­lel ola­­raq, 5 növ müx­­tə­­lif kap­­su­­lun se­­ri­­ya­­lı is­­teh­­sa­­lı sa­­hə­­sin­­də də iş­­lər apa­­rı­­lır.

Bu­­nun­­la ya­­na­­şı ba­­rıt, tro­­til və hek­­so­­gen ki­­mi part­­la­­yı­­cı mad­­də­­lə­ ­ri öl­­kə­­də is­­teh­­sal et­­mək üçün bu il 3 za­­vo­­dun ti­­kin­­ti­­si­­nə baş­­la­­ma­­ğı plan­­laş­­dı­­rı­­rıq.

- Mü­­da­­fiə Sə­­na­­ye­­si Na­­zir­­li­­yi­­nin bey­­nəl­­xalq əla­­qə­­lə­­ri ba­­rə­­də nə­­lə­­ri söy­­lə­­yə bi­­lər­­si­­niz? Xa­­ri­­ci fir­­ma­­la­­rın Azər­­bay­­can mü­­da­­ fiə sə­­na­­ye­­sin­­də iş­­ti­­rak ma­­ra­­ğı ne­­cə­­dir?

kə­­nin müx­­tə­­lif şir­­kət­­lə­­ri ilə əla­­qə­­ lə­­ri­­miz möv­­cud­­dur. De­­yə bi­­lə­­rəm ki, bu ma­­raq il­­bəil art­­maq­­da­­dır.

Bi­­zim həm sə­­fər­­lər­­də, həm də sər­­ gi­­lər­­də müx­­tə­­lif öl­­kə­­lə­­rin hər­­bi qu­­ rum­­la­­rı­­nın və şir­­kət­­lə­­rin rəh­­bər­­li­­yi ilə gö­­rüş­­lə­­ri­­miz olur. IDEF sər­­gi­­ sin­­də bir sı­­ra öl­­kə­­lə­­rin mü­­da­­fiə fir­­ma­­la­­rı ilə ke­­çir­­di­­yi­­miz gö­­rüş­­lər­­ də bir­­gə la­­yi­­hə­­lə­­rin hə­­ya­­ta ke­­çi­­ril­­ mə­­si­­nə dair mü­­za­­ki­­rə­­lər apar­­dıq və ra­­zı­­lıq­­lar əl­­də olun­­du.

- Ha­­zır­­da bi­­zim 60-dan ar­­tıq öl­­

may - iyun 2013 25

MÜSAHİBƏ - Azər­­bay­­can mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si­­ nin hər­­bi nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­lə­­ri­­ nin, zi­­reh­­li trans­­port­­yor­­la­­rın is­­teh­­sa­­lı sa­­hə­­sin­­də han­­sı la­­yi­­ hə­­lə­­ri var?

- Ha­­zır­­da BRDM tip­­li ma­­şı­­nın ba­­za­­sın­­da ye­­ni kəş­­fiy­­yat-dö­­yüş ma­­şı­­nı­­nın ya­­ra­­dıl­­ma­­sı la­­yi­­hə­­si üzə­­rin­­də iş­­lə­­yi­­rik. Ey­­ni za­­man­­da, Pa­­ra­­mount Group şir­­kə­­ti ilə bir­­gə “Ma­­ta­­dor” və “Ma­­rauder” tip­­li mi­­na­­ya qar­­şı qo­­ru­­ma­­lı nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­lə­­ri­­nin is­­teh­­sa­­lı da­­vam edir.

Qeyd edim ki, bu gü­­nə­­dək 30 ma­­ şın is­­teh­­sal olu­­nub. Si­­lah­­lan­­dı­­rıl­­ dıq­­dan son­­ra test­­lə­­ri ke­­çi­­ri­­lə­­rək Mü­­da­­fiə Na­­zir­­li­­yi­­nə təh­­vil ve­­ri­­lib.

Qa­­lan 60 ədəd ma­­şı­­nın is­­teh­­sa­­lı üzə­­rin­­də iş­­lər ge­­dir.

Pi­­lot­­suz uçuş apa­­rat­­la­­rı (PUA) la­­yi­­hə­­si üz­­rə iş­­lər da­­vam et­­di­­ri­­lir.

Bu gü­­nə­­dək 40 ədəd mo­­dern­­ləş­­di­­ ril­­miş “Or­­bi­­ter-2M” tip­­li PUA is­­ teh­­sal olu­­na­­raq Mü­­da­­fiə Na­­zir­­li­­yi­ ­nə təh­­vil ve­­ri­­lib. İki dəst, yə­­ni 8 ədəd “Aeros­­tar” tip­­li tak­­tik PUA isə ilin so­­nu­­na­­dək is­­teh­­sal olu­­na­­ raq si­­fa­­riş­­çi­­yə çat­­dı­­rı­­la­­caq.

Xü­­su­­si tə­­yi­­nat­­lı­­lar və təh­­lü­­kə­­ siz­­lik qüv­­və­­lə­­ri üçün “To­­yo­­ta” ma­­şı­­nı­­nın ba­­za­­sın­­da ha­­zır­­la­­dı­­ğı­­ mız “Gür­­zə” ad­­lı pat­­rul ma­­şı­­nı­­nın təq­­di­­ma­­tı­­nı ke­­çir­­dik. “Gür­­zə” həm öl­­kə da­­xi­­lin­­də, həm də IDEF-2013 sər­­gi­­sin­­də xa­­ri­­ci he­­yət­­lər tə­­rə­­fin­­ dən bö­­yük ma­­raq­­la qar­­şı­­lan­­dı. Ma­­ şı­­nın üzə­­rin­­də­­ki bə­­zi si­­lah­­lar da Azər­­bay­­can­­da is­­teh­­sal edi­­lib. Bu ma­­şı­­nın yük­­sək ke­­çi­­ci­­lik qa­­bi­­liy­­yə­ ­ti onun ey­­ni za­­man­­da dö­­yüş əmə­­ liy­­yat­­la­­rın­­da is­­ti­­fa­­də­­si­­nə im­­kan ve­­rir.

“Gür­­zə”dən əla­­və “To­­yo­­ta” şas­ ­si­­si üzə­­rin­­də iki ye­­ni ma­­şı­­nın is­­ teh­­sa­­lı­­nı nə­­zər­­də tut­­mu­­şuq. Bun­­ lar­­dan “Əq­­rəb” ad­­la­­nan bi­­rin­­ci ma­­şı­­nın si­­lah­­lan­­ma­­sı­­na AQS-30 tip­­li av­­to­­ma­­tik qum­­ba­­raatan və 2 ədəd 7.62 mm çap­­lı pu­­lem­­yot, “Bə­­ bir” ad­­lı di­­gər ma­­şı­­nın si­­lah­­lan­­ma­ ­sı­­na isə tank əley­­hi­­nə ida­­rə olu­­nan

26 AZERI DEFENCE

ra­­ket komp­­lek­­si və yan­­lar­­da 2 ədəd 7.62 mm çap­­lı pu­­lem­­yot da­­xil ola­­caq. Bu komp­­leks düş­­mə­­nin hər­­bi tex­­ni­­ka­­sı­­nı 4 km mə­­sa­­fə­­də məhv et­­mə­­yə im­­kan ve­­rə­­cək.

- Cə­­nab na­­zir, Azər­­bay­­can və Tür­­ki­­yə mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si ara­­ sın­­da son ola­­raq, may ayın­­da IDEF-2013 sər­­gi­­si çər­­çi­­və­­sin­­də im­­za­­lan­­mış sə­­nəd­­lər ba­­rə­­də mə­­lu­­mat ver­­mə­­ni­­zi xa­­hiş edi­­ rik. Bu mü­­qa­­vi­­lə nə­­lə­­ri əha­­tə edir?

- May ayı­­nın 8-də, IDEF-2013 sər­­gi­­si çər­­çi­­və­­sin­­də biz Tür­­ki­­yə Mü­­da­­fiə Sə­­na­­ye­­si Ka­­tib­­li­­yi ilə 3 sə­­ nəd im­­za­­la­­dıq. An­­laş­­ma­­lar 3 fir­­ma ilə bir­­gə la­­yi­­hə­­lə­­rin real­­laş­­dı­­rıl­­ma­­ sı­­nı əha­­tə edir. Bun­­lar aşa­­ğı­­da­­kı­­ lar­­dır: - A­­zər­­bay­­can­­da MKE şir­­kə­­ti ilə MP-5 tip­­li ta­­pan­­ça-pu­­lem­­yo­­tun yı­­ğıl­­ma­­sı və son­­ra­­kı mər­­hə­­lə­­də bu si­­la­­hın Azər­­bay­­can­­da tam is­­teh­­ sa­­lı.

- O­­to­­kar şir­­kə­­ti ilə “Cob­­ra” tip­­li zi­­reh­­li trans­­port­­yor­­la­­rın Azər­­ bay­­can­­da yı­­ğı­­mı, son­­ra­­kı mər­­hə­­ lə­­də is­­teh­­sa­­lı.

- RO­­KET­­SAN şir­­kə­­ti ilə 11 km mən­­zil­­li 107 mm çap­­lı və 42 km mən­­zil­­li 122 mm çap­­lı ra­­ket­­lə­­rin Azər­­bay­­can­­da is­­teh­­sa­­lı­­na baş­­la­­ nıl­­ma­­sı.

Bu­­nun­­la ya­­na­­şı qar­­şı­­da­­kı dövr­­ lər­­də ye­­ni la­­yi­­hə­­lə­­rə də baş­­la­­ya­­ca­­ ğı­­mı­­zı dü­­şü­­nü­­rəm. Hə­­min la­­yi­­hə­­ lər ba­­rə­­də za­­ma­­nı gə­­lən­­də mə­­lu­­ mat ve­­ri­­lə­­cək.

- Bu gün Azər­­bay­­can mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si­­nin qu­­rul­­ma­­sın­­da Tür­­ ki­­yə­­nin ye­­ri­­ni və iş­­ti­­ra­­kı­­nı ne­­ cə qiy­­mət­­lən­­di­­rir­­si­­niz?

- Tür­­ki­­yə ilə əmək­­daş­­lı­­ğı­­mız çox is­­ti­­qa­­mət­­də, o cüm­­lə­­dən mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­sin­­də in­­ki­­şaf edir. Mən mü­­ da­­fiə sə­­na­­ye­­si sa­­hə­­sin­­də Tür­­ki­­yə ilə olan əla­­qə­­lə­­ri­­mi­­zi yük­­sək qiy­­ mət­­lən­­di­­ri­­rəm. Qeyd edim ki, in­­di­ ­yə­­dək Türk şir­­kət­­lə­­ri ilə bir sı­­ra la­­ yi­­hə­­lər real­­laş­­dır­­mı­­şıq. Ha­­zır­­da ye­­ni la­­yi­­hə­­lə­­rin hə­­ya­­ta ke­­çi­­ril­­mə­­si üçün iş­­lər apa­­rı­­lır. Bu la­­yi­­hə­­lər­­dən əla­­və xam­­ma­­lın, dəst­­ləş­­di­­ri­­ci­­lə­­rin və s. la­­zı­­mi tex­­no­­lo­­gi­­ya­­la­­rın alın­­ ma­­sı məhz Tür­­ki­­yə­­nin mü­­va­­fiq şir­ ­kət­­lə­­ri tə­­rə­­fin­­dən hə­­ya­­ta ke­­çi­­ri­­lir.

Bi­­zim MKE, ASEL­­SAN, RO­­KET­­

MÜSAHİBƏ özəl şir­­kət­­lə­­rə kö­­mək­­lik gös­­tər­­ mə­­yə ha­­zı­­rıq.

- Gə­­lən il sent­­yab­­rın 17-19-da Ba­­kı­­da ke­­çi­­ril­­mə­­si plan­­laş­­dı­­rı­­ lan ADEX-2014 bey­­nəl­­xalq mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si sər­­gi­­sin­­dən göz­­lən­­ti­­lə­­ri­­niz nə­­dir?

- Sər­­gi­­yə ha­­zır­­lıq iki il­­dir ge­­dir.

Ar­­tıq təş­­ki­­la­­ti iş­­lə­­rə baş­­la­­nıb. Fik­­ rim­­cə, sər­­gi­­yə 30-35 öl­­kə­­dən 300dək şir­­kət qa­­tı­­la­­caq. Ha­­zır­­da fir­­ ma­­lar­­la da­­nı­­şıq­­lar da­­vam edir. İDEF sər­­gi­­sin­­də biz ADEX ba­­rə­­də mə­­lu­­ma­­tı elan et­­dik. Sər­­gi ba­­rə­­də bro­­şür­­lər pay­­lan­­dı.

SAN, Tİ­­SAŞ və di­­gər Türk fir­­ma­­la­ ­rı ilə da­­vam edən la­­yi­­hə­­lə­­ri­­miz möv­­cud­­dur. Tür­­ki­­yə mü­­da­­fiə sə­­ na­­ye­­si ka­­ti­­bi Mu­­rad Ba­­yar­­la IDEF sər­­gi­­si çər­­çi­­və­­sin­­də ke­­çir­­di­­yim gö­­ rüş­­də Azər­­bay­­can­­da is­­teh­­sal olu­­ nan bir sı­­ra si­­lah­­la­­rın Tür­­ki­­yə Or­­ du­­sun­­da is­­ti­­fa­­də­­si mə­­sə­­lə­­si­­ni mü­­ za­­ki­­rə et­­dik. Yə­­qin ki bu mə­­sə­­lə də qı­­sa müd­­dət­­də öz həl­­li­­ni ta­­pa­­caq.

- Tür­­ki­­yə­­nin Mo­­dern Pi­­ya­­da Tü­­ fən­­gi la­­yi­­hə­­sin­­də Azər­­bay­­ca­­ nın iş­­ti­­ra­­kı müm­­kün­­dür­­mü?

- Biz Ma­­ki­­na və Kim­­ya Sə­­na­­ye­­si Qu­­ru­­mun­­da o tü­­fən­­gə bax­­mı­­şıq və gös­­tə­­ri­­ci­­lə­­ri ba­­rə­­də həm mə­­nə, həm də mü­­da­­fiə na­­zi­­ri Sə­­fər Əbi­­ ye­­və mə­­lu­­mat ve­­ril­­di. Si­­la­­hın test­­ lə­­ri ke­­çi­­ril­­sə də hə­­lə qo­­şun­­la­­rın si­­ lah­­lan­­ma­­sı­­na ve­­ril­­mə­­yib. Fik­­rim­­ cə, bu la­­yi­­hə üz­­rə müəy­­yən iş­­lər hə­­ya­­ta ke­­çi­­ril­­mə­­li­­dir. Biz öz tək­­lif­­ lə­­ri­­mi­­zi və fi­­kir­­lə­­ri­­mi­­zi bil­­dir­­dik.

Dü­­şü­­nü­­rəm ki bu tü­­fəng yax­­şı bir si­­lah­­dır.

- Ya­­vər müəl­­lim, Azər­­bay­­can­­da mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­sin­­də fəaliy­­yət gös­­tə­­rən özəl fir­­ma­­la­­rı­­nın ya­­ ra­­dıl­­ma­­sı və ya döv­­lə­­tə bağ­­lı müəs­­si­­sə­­lə­­rin səhm­­dar cə­­miy­­ yət­­lə­­rə çev­­ril­­mə­­si gün­­dəm­­də var­­mı?

- Ha­­z ır­­d a Azər­­b ay­­c an­­d a bi­­ zim­­lə bir­­gə la­­yi­­hə­­lər­­də ça­­lı­­şan xa­­ri­­ci özəl şir­­kət­­lər var. Müəs­­si­­ sə­­l ə­­r in səhm­­d ar cə­­m iy­­y ət­­l ə­­r ə çev­­ril­­mə­­si ba­­rə­­də fik­­ri­­miz yox­­ dur. Bu gün mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si döv­­l ə­­t in nə­­z a­­r ə­­t in­­d ə ol­­m a­­l ı­­d ır.

Qa­­nun­­ve­­ri­­ci­­li­­yi­­miz sek­­tor­­da özəl şir­­k ət­­l ə­­r in ya­­r a­­d ıl­­m a­­s ı­­n a ica­­z ə ve­­rir. Biz də fəaliy­­yə­­tə baş­­la­­yan

- Mü­­da­­fiə Sə­­na­­ye­­si Na­­zir­­li­­yi­­nin ca­­ri il üçün ix­­ra­­cat hə­­dəf­­lə­­ri nə­­dir?

- Ötən il ümu­­mi­­lik­­də 18 mil­­yon dol­­lar həc­­min­­də ix­­ra­­ca­­tı­­mız ol­­du.

Bu il üçün­­sə göz­­lən­­ti­­miz 40 mil­­yon dol­­lar­­dan çox­­dur. Dü­­şü­­nü­­rəm ki, il­­bəil bu sek­­to­­run ix­­ra­­ca­­tın­­da əhə­­ miy­­yət­­li ar­­tım­­lar baş ve­­rə­­cək.

may - iyun 2013 27

IDEF-2013

IdEF-2013 – Avrasiya görüşü

May­ ayı­­nın­ 7-dən­ 10-dək­ İs­­tan­bul­şə­­hə­­rin­­də­ke­­çi­­ril­­miş­IDEF-2013­ XI­bey­­nəl­­xalq­mü­­da­­fiə­sər­­gi­­si­Tür­ki­­yə­ da­­xil­ ol­­maq­­la­ dün­­ya­­nın­ 49­ öl­­kə­­sin­­dən­ 800-dən­ ar­­tıq­ fir­­ma­ öz­ məh­­sul­ və­ xid­­mət­­lə­­ri­­ni­ re­­gion­ öl­kə­­lə­­ri­­nə­ ta­­nıt­­dır­­maq­ im­­ka­­nı­ qa­zan­­dır­­dı.­ Tür­­ki­­yə­ Mil­­li­ Mü­­da­­fiə­ Na­­zir­­li­­yi­­nin­hi­­ma­­yə­­sin­­də,­Türk­Si­lah­­lı­ Qüv­­və­­lə­­ri­­ni­ Güc­­lən­­dir­­mə­ Fon­­du­ (TSKGV)­ tə­­rə­­fin­­dən­ iki­ il­dən­ bir­ təş­­kil­ olu­­nan,­ re­­gion­­da­ mü­­da­­fiə­ sə­­na­­ye­­si­ üçün­ ən­ bö­­yük­ mar­­ke­­tinq­ plat­­for­­ma­­sı­ sa­­yı­­lan­ IDEF­ sər­­gi­­sin­­də­ bu­ il­ Tür­­ki­­yə­­dən­ əla­­və­ Al­­ma­­ni­­ya,­ ABŞ,­ Avst­­ra­­li­­ya,­ Avst­­ri­­ya,­ Azər­­bay­­can,­ Bir­­ləş­­miş­ Ərəb­ Əmr­­lik­­lə­­ri,­ Bel­­çi­­ka,­ Bos­­ni­­ya­ və­ Her­­se­­qo­­vi­­na,­ Bra­­zi­­li­­ya,­ Bol­­qa­rıs­­tan,­ Çe­­xi­­ya,­ Çin,­ İn­­do­­ne­­zi­­ya,­ Fran­­sa,­ Cə­­nub­ Af­­ri­­ka­ Res­­pub­­li­­ka­-

28 AZERI DEFENCE

sı,­ Hol­­lan­­di­­ya,­ İn­­gil­­tə­­rə,­ İs­­pa­­ni­­ya,­ İs­­veç,­İs­­veç­­rə,­İta­­li­­ya,­Ka­­na­­da,­Qa­za­­xıs­­tan,­ Ko­­re­­ya,­ Lit­­va,­ Pa­­kis­­tan,­ Pol­­şa,­Ru­­mı­­ni­­ya,­Ru­­si­­ya,­Səudiy­­yə­ Ərə­­bis­­ta­­nı,­Ser­­bi­­ya,­Slo­­ve­­ni­­ya,­Uk­ray­­na,­ İor­­da­­ni­­ya­ və­ Yu­­na­­nıs­­tan­dan­ şir­­kət­­lər­ iş­­ti­­rak­ edib.­ On­­la­­rın­ ara­­sın­­da­ dün­­ya­ hər­­bi­ sə­­na­­ye­­si­­nin­ Rayt­­h eon,­ Lock­­h eed­ Mar­­t in,­ Boeing,­ BAE­ Sys­­tems,­ Ro­­so­­bo­­ro­neks­­port,­Uk­­ro­­bo­­ronp­­rom,­MB­­DA,­ De­­nel,­ EADS,­ Flir­ Sys­­tems,­ L3,­ ASEL­­SAN,­ FNSS,­ HA­­VEL­­SAN,­ MKEK,­At­­las­Elekt­­ro­­nik,­Mer­­ce­­des­ Benz,­ KMW,­ MTU,­ Na­­van­­tia,­ Pa­kis­­tan­Aero­­nauti­­cal­Comp­­lex,­RO­KET­­SAN,­ SAAB,­ TAI,­ THA­­LES,­ KADDB,­ Sig­ Sauer,­ ATK,­ Be­­ret­­ta­ və­ s.­ ki­­mi­ ta­­nın­­mış­ fir­­ma­­la­­rı­ yer­ alıb.­IDEF-2013­sər­­gi­­sin­­də­ilk­də­­fə­ ola­­raq­ Qa­­za­­xıs­­ta­­nın­ Kazs­­pe­­sex­port­ şir­­kə­­ti­ də­ ay­­rı­­ca­ stend­­də­ öz­ məh­­sul­­la­­rı­­nı­nü­­ma­­yiş­et­­di­­rib.­ TSKGV-nin­ açıq­­la­­dı­­ğı­ mə­­lu­­ma­-

ta­ gö­­rə,­ ümu­­mi­­lik­­də­ 81­ öl­­kə­ və­ 3­ bey­­nəl­­xalq­təş­­ki­­lat­­dan­21­na­­zir,­14­ na­­zir­ müavi­­ni,­ 5­ Baş­ Qə­­rar­­gah­ rəisi­­nin­ müavi­­ni,­ 6­ qo­­şun­ ko­­man­da­­nı­ və­ 8­ ka­­tib­ ol­­maq­­la­ 531­ he­­yət­ üz­­vü­ zi­­ya­­rət­­çi­ qis­­min­­də­ sər­­gi­­də­ iş­­ti­­rak­edib.­ Sər­­gi­­də­əsas­ye­­ni­­lik­­lə­­ri­Tür­­ki­­yə­nin­ yer­­li­ fir­­ma­­la­­rı­ təq­­dim­ edib­­lər.­ Bu­il­­ki­IDEF­sər­­gi­­sin­­də­əsas­ağır­­lıq­ nəq­­liy­­yat­ va­­si­­tə­­lə­­ri,­ op­­tik­ sis­­tem­lər,­ ta­­pan­­ça­ və­ ki­­çik­ çap­­lı­ atı­­cı­ si­lah­­lar­ və­ vir­­tual­ tə­­lim­ va­­si­­tə­­lə­­ri­ sa­­hə­­sin­­də­olub.­ Sər­­gi­­nin­ rəs­­mi­ açı­­lış­ mə­­ra­­si­min­­də­ çı­­xış­ edən­ Tür­­ki­­yə­ Bö­­yük­ Mil­­lət­ Məc­­li­­si­­nin­ (TBMM)­ səd­­ri­ Cə­­mil­ Çi­­çək­ Mus­­ta­­fa­ Ka­­mal­ Ata­tür­­kün­ “Yurd­­da­ sülh,­ dün­­ya­­da­ sülh”­ ifa­­də­­si­­ni­ tə­­məl­ alan­ Tür­­ki­yə­­nin­bu­­nu­öz­si­­ya­­sə­­tin­­də­hər­za­man­əsas­xətt­gö­­tür­­dü­­yü­­nü­de­­yib:­ “Biz­sülh­is­­tə­­yi­­rik­və­bu­­nun­üçün­ ça­­lı­­şı­­rıq.­ Dün­­ya­­nın­ han­­sı­ böl­­gə­-

IDEF-2013 sin­­də sül­­hün tə­­mi­­ni üçün Tür­­ki­­yə­­nin bir iş­­ti­­ra­­kı­­na eh­­ti­­yac ol­­du­­sa, bu tə­­ ləb­­lə­­rə hə­­mi­­şə müs­­bət ya­­naş­­dıq. Əf­­ qa­­nıs­­tan­­dan Ədən kör­­fə­­zi­­nə­­dək əra­­ zi­­də sül­­hün, asa­­yi­­şin tə­­min olun­­ma­­ sın­­da ca­­vab­­deh­­lik da­­şı­­dıq və bu is­­ti­­ qa­­mət­­də ça­­lı­­şı­­rıq”.

Tür­­ki­­yə­­nin kri­­tik coğ­­ra­­fi­­ya­­da yer­­ ləş­­di­­yi­­ni de­­yən TBMM səd­­ri, mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si­­nin öl­­kə­­si üçün hə­­ya­­ti bir mə­­ sə­­lə ol­­du­­ğu­­nu vur­­ğu­­la­­yıb: “Tür­­ki­­yə ola­­raq ya­­xın ta­­ri­­xi­­mi­­zə bax­­dı­­ğı­­mız­­da ən haq­­lı ol­­du­­ğu­­muz da­­va­­da, bey­­nəl­­ xalq an­­laş­­ma­­lar­­dan qay­­naq­­la­­nan haq­­ la­­rı­­mı­­zı qo­­ru­­du­­ğu­­muz za­­man be­­lə si­­ lah em­­bar­­qo­­su­­na dü­­çar olub bu­­nun acı­­sı­­nı, sı­­xın­­tı­­sı­­nı ya­­şa­­mış bir öl­­kə­­ yik”.

Tür­­ki­­yə mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si­­nin hə­­ dəf­­lə­­ri və po­­ten­­sialı ba­­rə­­də da­­nı­­şan mü­­da­­fiə na­­zi­­ri İs­­mət Yıl­­maz isə 2012ci il­­də mü­­da­­fiə və aviasi­­ya sek­­to­­ru­­ nun 1.28 mlrd. ABŞ dol­­la­­rı də­­yə­­rin­­də ix­­ra­­cat hə­­ya­­ta ke­­çir­­di­­yi­­ni söy­­lə­­yib.

AZE­­Rİ DE­­FEN­­CE jur­­na­­lı ola­­raq biz də IDEF-2013 sər­­gi­­si­­ni zi­­ya­­rət edə­­rək, sər­­gi­­də apar­­dı­­ğı­­mız mü­­şa­­hi­­ də­­lə­­ri­­mi­­zi siz­­lə­­rə təq­­dim edi­­rik.

may - iyun 2013 29

IDEF-2013

Türkiyə müdafiə sənayesinin vurucu gücü - ASELSAn Əv­­vəl­­ki­ il­­lər­­də­ ol­­du­­ğu­ ki­­mi­ bu­ il­də­IDEF-də­ən­bö­­yük­eks­­po­­zi­­si­ya­ sa­­hə­­si­­nə­ ma­­lik­ olan­ ASEL­­SAN­ özü­­nün­ bir­ sı­­ra­ ye­­ni­ məh­­sul­­la­­rı­­nı­ ilk­də­­fə­hər­­bi­ic­­ti­­maiy­­yə­­tə­ta­­nı­­dıb.­ ASEL­­SAN-ın­sər­­gi­­lə­­di­­yi­məh­­sul­­lar­ sı­­ra­­sın­­da­ha­­va,­də­­niz­və­yer­ra­­dar­la­­rı,­müx­­tə­­lif­tə­­yi­­nat­­lı­ra­­bi­­tə­va­­si­­tə­lə­­ri,­op­­tik­sis­­tem­­lər,­si­­lah­sis­­tem­­lə­ri­və­s.­yer­alıb.­Azər­­bay­­can­nü­­ma­yən­­də­he­­yət­­lə­­ri­də­bu­şir­­kə­­tin­sten­di­­ni­ gə­­zə­­rək­ ye­­ni­ tex­­no­­lo­­gi­­ya­­lar­­la­ ta­­nış­ olub­­lar.­ Sər­­gi­ çər­­çi­­və­­sin­­də­ ASEL­­SAN­ ilə­ İn­­do­­ne­­zi­­ya­­nın­ Mü­da­­fiə­ Na­­zir­­li­­yi­­nə­ bağ­­lı­ PT­ Len­ fir­ma­­sı­ara­­sın­­da­im­­za­­lan­­mış­mü­­qa­­vi­lə­ ilə­ ASEL­­SAN­ özü­­nün­ mil­­li­ im­kan­­lar­ he­­sa­­bı­­na­ ha­­zır­­la­­dı­­ğı­ PRC9651­ və­ PRC-9661­ se­­ri­­ya­­lı­ proq­ram­­laş­­dı­­rıl­­mış­ əl­ və­ nəq­­liy­­yat­ ra­dios­­tan­­si­­ya­­la­­rı­­na­dair­tex­­no­­lo­­gi­­ya­la­­rı­PT­Lent­fir­­ma­­sı­ilə­pay­­la­­şa­­caq.­ Sər­­gi­ çər­­çi­­və­­sin­­də­ ASEL­­SAN­ Tür­­ki­­yə­ Si­­lah­­lı­ Qüv­­və­­lə­­ri­­nin­ ha­­va­dan­mü­­da­­fiə­sis­­te­­mi­­nin­eh­­ti­­yac­­la­­rı­nı­ qar­­şı­­la­­ya­­caq­ HI­­SAR-A­ aşa­­ğı­ və­ HI­­SAR-O­or­­ta­yük­­sək­­lik­­li­ha­­va­hü­-

30 AZERI DEFENCE

cu­­mun­­dan­ mü­­da­­fiə­ sis­­te­­mi­­nin­ ya­ra­­dıl­­ma­­sı­la­­yi­­hə­­si­­nə­baş­­la­­dı­­ğı­­nı­elan­ edib.­RO­­KET­­SAN­və­di­­gər­fir­­ma­­la­rın­ iş­­ti­­ra­­kı­ ilə­ hə­­ya­­ta­ ke­­çi­­ri­­lə­­cək­ la­yi­­hə­­nin­bi­­rin­­ci­mər­­hə­­lə­­sin­­də­3­ədəd­ özü­­ye­­ri­­yən­ aşa­­ğı­ yük­­sək­­lik­­li­ ha­­va­dan­mü­­da­­fiə­sis­­te­­mi­(KMOAIHSFS),­ 5­ədəd­Ra­­ket­Atış­Sis­­te­­mi­(FFS)­və­3­ ədəd­Ra­­ket­Da­­şı­­ma­və­Yük­­lə­­mə­Sis­te­­mi­­nin­ pro­­to­­ti­­pi­ ha­­zır­­la­­na­­caq.­ Zi­reh­­li­və­me­­xa­­ni­­ki­bir­­lik­­lər­­lə­hə­­rə­­kət­ edə­bi­­lə­­cək­KMOAIHSFS­hə­­dəf­­lə­­rin­ təs­­bi­­ti­­ni,­müəy­­yən­­ləş­­di­­ril­­mə­­si­­ni,­tə­qi­­bi­­ni­və­ra­­ket­atış­­la­­rı­­nı­tam­mux­­tar­ şə­­kil­­də­ ger­­çək­­ləş­­di­­rə­ bi­­lə­­cək.­ Ey­­ni­ za­­man­­da­ atış-kont­­rol­ və­ ko­­man­­danə­­za­­rət­ funk­­si­­ya­­la­­rı­ Atəş­ İda­­rə­ Ci­ha­­zı­tə­­rə­­fin­­dən­hə­­ya­­ta­ke­­çi­­ri­­lən­FFS­ hər­­bi­ ba­­za­­la­­rın,­ li­­man­­la­­rın,­ ha­­be­­lə­ di­­gər­ob­­yekt­­lə­­rin­aşa­­ğı­və­or­­ta­yük­sək­­lik­­dən­ ha­­va­­dan­ mü­­da­­fiəsin­­də­ də­is­­ti­­fa­­də­olu­­na­­caq. minaatan təsbit radarı ASEL­­SAN­ tə­­rə­­fin­­dən­ ha­­zır­­lan­mış­və­ha­­zır­­da­test­­lə­­ri­da­­vam­edən­ mi­­naatan­təs­­bit­ra­­da­­rı­(MTR)­mər­-

mi­­lə­­ri­­nin­hə­­rə­­kət­ra­­diusu­­nu­və­di­gər­ kri­­te­­ri­­ya­­la­­rı­­nı­ ana­­liz­ edə­­rək­ on­­la­­rın­çı­­xış­və­düş­­mə­yer­­lə­­ri­­ni­tə­yin­edir.­ASEL­­SAN­mü­­tə­­xəs­­sis­­lə­­ri­nin­söz­­lə­­ri­­nə­gö­­rə,­ra­­dar­360­də­­rə­cə­döv­­rə­vur­­maq­­la­hər­cür­rel­­yef­­də­ ça­­lı­­şa­ bi­­lir.­ MTR­ va­­si­­tə­­si­ ilə­ təs­­bit­

IDEF-2013 edi­­lən hə­­dəf­­lər xə­­ri­­tə üzə­­rin­­də gös­­tə­­ril­­mək­­lə ya­­na­­şı, anın­­da Atəş Dəs­­tək Sis­­te­­mi­­nə ötü­­rü­­lə­­cək. 6 km mən­­zi­­lə sa­­hib olan ra­­dar ey­­ni an­­da atı­­lan 5 mər­­mi­­nin çıx­­ma nöq­­tə­­si­­ni he­­sab­­la­­yır. Mo­dul­yar di­zay­nı MTR-ın həm tri­pod üzə­rin­də is­ti­ fa­də olun­ma­sı­na, həm də nəq­liy­yat va­si­tə­lə­ri­nin qül­lə­si­nə in­teq­ra­si­ya edil­mə­si­nə im­kan ve­rə­cək. Ra­­da­­ rın 2014-cü il­­də Tür­­ki­­yə Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ri­­nin in­­ven­­ta­­rı­­na da­­xil ol­­ ma­­sı plan­­laş­­dı­­rı­­lır.

SAR ra­­da­­rı ASEL­­SAN-ın pi­­lot­­suz uçuş apa­­ rat­­la­­rı (PUA) və di­­gər ha­­va plat­­for­ ­ma­­la­­rı üçün ha­­zır­­lan­­mış SAR ra­­ da­­rı hər cür ha­­va şə­­raitin­­də is­­ti­­fa­­ də olu­­na bi­­lir. SAR sis­­te­­mi böl­­gə­­ nin gö­­rün­­tü­­lə­­ri­­ni əl­­də et­­mə­­yə im­­ kan ve­­rən SAR St­­rip­­map, yük­­sək key­­fiy­­yət­­li gö­­rün­­tü üçün SAR Spot­­light, hə­­rə­­kət­­li hə­­dəf­­lə­­rin təs­­ bi­­ti üçün GM­­Tİ funk­­si­­ya­­sı­­na, həm­ ­çi­­nin təy­­ya­­rə­­lə­­rə və PUA-la­­ra in­­ teq­­ra­­si­­ya olu­­na bi­­lən di­­zay­­na ma­­ lik­­dir. Sis­­tem 30000 fut yük­­sək­­lik­­ də be­­lə ça­­lı­­şa bi­­lir.

Elekt­­ro­­nik sis­­tem­­lə­­rə qar­­şı – “Əj­­da­­ha” ASEL­­SAN-ın son məh­­sul­­lar­­dan bi­­ri “Əj­­da­­ha” adı ve­­ril­­miş elekt­­ro­­ nik sis­­tem­­lə­­ri sı­­ra­­dan çı­­xar­­maq üçün ye­­ni sis­­tem­­dir. Şir­­kət yet­­ki­­li­­lə­ ­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, dün­­ya­­da ana­­lo­ ­qu ol­­ma­­yan bu sis­­tem bü­­tün elekt­­ ro­­nik ci­­haz­­la­­rın fəaliy­­yə­­ti­­ni da­­yan­­ dır­­ma­­ğı ba­­ca­­rır. Sis­­te­­min iş prin­­si­­pi

il­­dı­­rım çax­­ma­­sı­­na bən­­zə­­yir. Ci­­haz ani açıl­­may­­la əra­­zi­­də­­ki bü­­tün elekt­­ ro­­nik ci­­haz­­la­­rı – ra­­bi­­tə va­­si­­tə­­lə­­ri­­ni, bö­­cək ka­­me­­ra­­la­­rı, səs­­yaz­­ma ci­­haz­­la­ ­rı­­nı və s. sı­­ra­­dan çı­­xa­­rır. Bu sis­­tem həm hər­­bi sa­­hə­­də, həm də yol po­­lis­ ­lə­­ri tə­­rə­­fin­­dən əm­­rə ta­­be ol­­ma­­yan nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­lə­­ri­­nin sı­­ra­­dan çı­­xa­­ rıl­­ma­­sı üçün is­­ti­­fa­­də olu­­na bi­­lər. “Əj­­da­­ha”nın əl­­də da­­şı­­na bi­­lən qı­­sa və nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­si üzə­­rin­­də da­­şı­­ na bi­­lən da­­ha güc­­lü və uzaq mən­­zil­ ­li ver­­si­­ya­­la­­rı möv­­cud­­dur.

“Kor­­net” üçün ASEL­­SAN ni­­şan­­ga­­hı Tank əley­­hi­­nə ida­­rə olu­­nan ra­­ ket komp­­leks­­lə­­ri (TƏİRK) üçün ha­­zır­­lan­­mış SA­­GER ad­­lı ter­­mal ni­­ şan­­gah ASEL­­SAN-ın op­­tik sis­­tem­­ lə­­rin­­də ye­­ni­­lik­­lər­­dən­­dir. SA­­GER ge­­cə və gün­­düz hər cür mü­­ha­­ri­­bə şə­­rait­­lə­­rin­­də hə­­dəf­­lə­­rin uzaq­­dan təs­­bi­­ti­­ni və ta­­nın­­ma­­sı­­nı tə­­min edir.

“Kor­­net-E” komp­­lek­­si­­nə uğur­­la in­­teq­­ra­­si­­ya olun­­muş bu sis­­tem 2 də­­rə­­cə­­dən 25 də­­rə­­cə­­yə­­dək op­­tik ya­­xın­­laş­­dır­­ma özəl­­li­­yi­­nə sa­­hib­­dir.

SA­­GER “Kor­­net” üçün xü­­su­­si ola­­ raq di­­zayn edil­­miş ke­­çid va­­si­­tə­­si ilə TƏİRK-ə 2-3 sa­­ni­­yə için­­də asan­ ­lıq­­la mon­­taj olu­­na bi­­lir.

may - iyun 2013 31

IDEF-2013

Oto­kar diq­qət

mər­kə­zin­də Ap­­rel ayı­­nın son­­la­­rın­­da 3 ye­­ni zi­­reh­­li trans­­port­­yo­­ru­­nun təq­­di­­ma­­ tı­­nı ke­­çi­­rən Oto­­kar şir­­kə­­ti IDEF2013 sər­­gi­­sin­­də özü­­nün 16 trans­­ port­­yo­­ru­­nu və 3 ye­­ni qül­­lə sis­­te­­mi­ ­ni təq­­dim edib. Sər­­gi­­də Oto­­ka­­rın “Cob­­ra” ma­­şın­­la­­rı ailə­­sin­­dən “Cob­­ra II” tə­­kər­­li nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­ si, po­­lis və təh­­lü­­kə­­siz­­lik qüv­­və­­lə­­ri üçün “Ural” ad­­lı 4x4 tə­­kər for­­mu­­ lu­­na ma­­lik ma­­şın, “Tul­­par” ad­­lı pi­­ya­­da­­lar üçün tır-tır­­lı dö­­yüş ma­­şı­ ­nı, ha­­be­­lə CMI 105 mm çap­­lı qül­­lə sis­­te­­mi­­nə ma­­lik 8x8 tə­­kər for­­mul­­lu “Ar­­ma” atəş dəs­­tək va­­si­­tə­­si, “Ba­­ şok”, “Üçok” və “Bo­­zok” qül­­lə sis­ ­tem­­lə­­ri ilk də­­fə nü­­ma­­yiş olu­­nub.

Bun­­dan baş­­qa, “Al­­tay” əsas mü­­ha­­ ri­­bə tan­­kı­­nın atış test­­lə­­ri­­nə qa­­tı­­lan pro­­to­­ti­­pi, mi­­na­­ya qar­­şı qo­­ru­­ma­­lı “Ka­­le” və “Ka­­ya II” per­­so­­nal da­­şı­­ yı­­cı­­la­­rı da Oto­­ka­­rın sten­­di­­nin mər­ ­kə­­zin­­də yer alıb. IDEF-də­­ki ye­­ni­­ lik­­lə­­rin­­dən bəhs edən Otokar şirkətinin baş direktoru S.Gör­­güç bil­­di­­rib ki, bu sər­­gi­­də təq­­dim edi­­ lən “Tul­­par” ad­­lı zi­­reh­­li dö­­yüş ma­­ şı­­nı Tür­­ki­­yə­­nin bu sa­­hə­­də xa­­ric­­dən ası­­lı­­lı­­ğı­­nı ara­­dan qal­­dır­­maq məq­­ sə­­di ilə ya­­ra­­dı­­lıb. Gə­­lə­­cək təh­­did­­ lər nə­­zə­­rə alı­­na­­raq ha­­zır­­lan­­mış “Tul­­par” ən sərt iq­­lim və ağır əra­­zi şərt­­lə­­rin­­də tank­­lar­­la bir­­gə dö­­yüş tap­­şı­­rıq­­la­­rı­­nı ye­­ri­­nə ye­­ti­­rə­­cək. Şir­­ kət rəh­­bə­­ri qeyd edib ki, “Tul­­par” sin­­fi­­nin ən üs­­tün bal­­lis­­tik və mi­­na­

32 AZERI DEFENCE

ÖZƏL

yanvar-fevral 2013 33

IDEF-2013 ­ a­qar­­şı­qo­­ru­­ma­­sı­­na­sa­­hib­­dir.­Ma­y şı­­na­ak­­tiv­qo­­ru­­ma­sis­­tem­­lə­­ri­in­­teq­ra­­si­­ya­edi­­lə­bi­­lir.­ Ye­­ni­ “Cob­­ra­ II”­ ma­­şı­­nı­ ba­­rə­­də­ da­­nı­­şan­ S.Gör­­gü­­çün­ söz­­lə­­ri­­nə­ gö­rə,­ bu­ ma­­şın­ “Cob­­ra”­ ailə­­si­­nin­ di­gər­ma­­şın­­la­­rın­­dan­özü­­nün­yük­­sək­ qo­­ru­­ma­­sı­ və­ iç­ tu­­tu­­mu­ ilə­ se­­çi­­lir.­ Oto­­kar­ bu­ ma­­şı­­nın­ da­ “Cob­­ra”lar­ qə­­dər­ mü­­vəf­­fə­­qiy­­yət­­li­ bir­ məh­­sul­ ola­­ca­­ğı­­nı­ proq­­noz­­laş­­dı­­rır.­ Təh­­lü­kə­­siz­­lik­ qüv­­və­­lə­­ri­ üçün­ nə­­zər­­də­ tu­­tu­­lan­ “Ural”­ ad­­lı­ 4x4­ for­­mul­­lu­ zi­­reh­­li­ tak­­tik­ ma­­şı­­nın­ da­ ba­­zar­­da­ öz­ ye­­ri­­ni­ tu­­ta­­ca­­ğı­­na­ əmin­­lik­ ifa­­də­ olu­­nub.

“Altay” tankı qış testlərini Sarıkamışda keçdi Qış­ test­­lə­­ri­­ni­ mart­ ayın­­da,­ çə­­tin­ və­sərt­ha­­va­şə­­raitin­­də­-­Sa­­rı­­ka­­mış­da­ke­­çən­“Al­­tay”­ar­­tıq­proq­­ram­üz­rə­ nə­­zər­­də­ tu­­tu­­lan­ “yo­­lun”­ bö­­yük­ his­­sə­­si­­ni­ qət­ edib.­ Bi­­rin­­ci­ mər­­hə­­lə­də­ is­­teh­­sal­ edil­­miş­ iki­ pro­­to­­ti­­pin­

34 AZERI DEFENCE

bi­­ri­hə­­rə­­kət,­di­­gə­­ri­isə­atış­test­­lə­­ri­­ni­ ke­­çir.­“Al­­tay”­la­­yi­­hə­­si­ba­­rə­­də­mə­­lu­mat­ ve­­rən­ S.­ Gör­­gü­­çün­ söz­­lə­­ri­­nə­ gö­­rə,­2012-ci­ilin­no­­yabr­ayın­­da­tan­kın­ilk­iki­pro­­to­­ti­­pi­ic­­ti­­maiy­­yə­­tə­ta­nı­­dı­­lıb.­ “Al­­tay”ın­ hə­­rə­­kət­ qa­­bi­­liy­yət­­lə­­ri­­nin­ test­ edil­­di­­yi­ ilk­ pro­­to­­tip­ bu­ gü­­nə­ qə­­dər­ 3000­ km-dən­ ar­­tıq­ yol­ qət­ edib.­ IDEF-də­ sər­­gi­­lə­­nən­ ikin­­ci­ pro­­to­­tip­ 2012-ci­ ilin­ de­­kabr­ ayın­­dan­ bu­ ya­­na­ atış­ test­­lə­­ri­­ni­ da­vam­ et­­di­­rir.­ Alı­­nan­ nə­­ti­­cə­­lər­ “Al­tay”­ tan­­kı­­nı­ mü­­kəm­­məl­­ləş­­di­­ril­­mə­sin­­də­ is­­ti­­fa­­də­ olu­­nur:­ “Ta­­mam­­lan­dı­­ğın­­da­“Al­­tay”­dün­­ya­­nın­ən­müasir­ və­ üçün­­cü­ nə­­sil­ üzə­­rin­­də­ bir­ tan­­kı­ola­­caq.­La­­yi­­hə­­də­təq­­vi­­mə­uy­ğun­ola­­raq­irə­­li­­lə­­yi­­rik.­Üç­mər­­hə­­lə­dən­iba­­rət­olan­bu­la­­yi­­hə­­nin­“An­­la­yış­və­Di­­zayn­Mər­­hə­­lə­­si”ni­2011-ci­ il­­də­ta­­mam­­la­­mış­­dıq.­İkin­­ci­mər­­hə­­lə­ olan­“De­­tal­­lı­Di­­zayn­Mər­­hə­­lə­­si”ndə­ isə­so­­na­ya­­xın­­laş­­mı­­şıq.­Ey­­ni­za­­man­da­pa­­ra­­lel­ola­­raq­la­­yi­­hə­­nin­son­mər­hə­­lə­­si­olan­“Pro­­to­­tip­­lə­­mə­və­Ka­­li­­fi­-

kas­­ya­ Mər­­hə­­lə­­si”­ üz­­rə­ iş­­lə­­ri­­mi­­zi­ da­­vam­et­­di­­ri­­rik”.­ Qüllələr IDEF-də­ Oto­­kar­ tə­­rə­­fin­­dən­ ilk­ də­­fə­ nü­­ma­­yiş­ olu­­nan­ “Ba­­şok”­ qül­lə­­si­ sta­­bil­­ləş­­di­­ril­­miş­ 7.62­ mm­ pu­lem­­yo­­ta­ ma­­lik­­dir.­ Qül­­lə­ uzaq­­dan­ ko­­man­­da­ilə­ida­­rə­olu­­nur­və­is­­tə­­ni­lən­ dö­­yüş­ ma­­şı­­nı­­na­ qu­­ru­­la­ bi­­lir.­ Əl­­lə­ ida­­rə­ olu­­nan­ “Bo­­zok”­ ad­­lı­ di­gər­ qül­­lə­­nin­ əsas­ si­­la­­hı­ 12.7­ mm­ çap­­lı­ pu­­lem­­yot­­dur.­ Bun­­dan­ baş­­qa,­ qül­­lə­­də­7.62­mm­çap­­lı­pu­­lem­­yot­və­ 40­mm­çap­­lı­qum­­ba­­raatan­da­is­­ti­­fa­də­olu­­na­bi­­lir.­“Bo­­zok”un­ay­­rı­­ca­25­ mm­çap­­lı­qo­­şa­lü­­lə­­li­av­­to­­ma­­tik­top­la­si­­lah­­lan­­dı­­rıl­­mış­ver­­si­­ya­­sı­da­möv­cud­­dur.­Oto­­kar­məh­­sul­­la­­rı­ara­­sın­­da­ yer­ alan­ “Üçok”­ qül­­lə­­si­ isə­ 12.7­ mm,­7.62­mm­pu­­lem­­yot­və­40­mm­ AGL­ qum­­ba­­raata­­nı­­na­ ma­­lik­­dir.­ Qül­­lə­­nin­ ni­­şan­­ga­­hın­­da­ cüt­ ba­­xış­ bu­­caq­­lı­ter­­mal­ka­­me­­ra,­CCD­ka­­me­ra­və­la­­zer­mə­­sa­­fə­öl­­çən­yer­alır.­

IDEF-2013

MKE “Fırtına” qoparır Tür­­ki­­yə­­nin Ma­­ki­­na və Kim­­ya Sə­­ na­­ye­­si Qu­­ru­­mu (MKE) özü­­nün atı­­cı si­­lah, ar­­til­­le­­ri­­ya sis­­tem­­lə­­ri və dö­­yüş sur­­sat­­la­­rı çe­­şid­­lə­­ri­­ni ge­­niş­­lən­­di­­rir.

IDEF-2013 sər­­gi­­sin­­də müx­­tə­­lif çap­­lı atı­­cı və ar­­til­­le­­ri­­ya si­­lah­­la­­rı da­­xil ol­­ maq­­la, ye­­ni məh­­sul­­la­­rı­­nı ta­­nı­­dan MKE ya­­xın pers­­pek­­tiv­­də Tür­­ki­­yə­­ nin mi­­na­­tə­­miz­­lə­­mə proq­­ra­­mın­­da da önəm­­li və­­zi­­fə­­lə­­ri üzə­­ri­­nə gö­­tür­­ mə­­yə ha­­zır­­la­­şır. Şir­­kət­­dən AZE­­Rİ DE­­FEN­­CE-yə ve­­ri­­lən mə­­lu­­ma­­ta gö­­ rə, Tür­­ki­­yə-Su­­ri­­ya sər­­hə­­di­­nin mi­­na­­ lar­­dan tə­­miz­­lən­­mə­­si la­­yi­­hə­­sin­­də iş­­ lə­­rin ge­­di­­şi­­nə MKE nə­­za­­rə­­ti hə­­ya­­ta ke­­çir­­mək­­lə, mil­­li mi­­na­­tə­­miz­­lə­­mə mər­­kə­­zi funk­­si­­ya­­sı­­nı ye­­ri­­nə ye­­ti­­rə­­ cək. Bu məq­­səd­­lə 2011-ci il­­dən ha­­ zır­­lıq iş­­lə­­ri­­nə start ve­­rən MKE Qu­­ ru­­mu mü­­va­­fiq iş­­lə­­ri ic­­ra edə­­cək he­­ yə­­tin ha­­zır­­lıq­­la­­rı­­nı da­­vam et­­di­­rir.

MKE mü­­tə­­xəs­­sis­­lə­­ri üçün ötən dövr­ ­də Azər­­bay­­can­­da, ANA­­MA tə­­rə­­fin­­ dən xü­­su­­si tə­­lim kurs­­la­­rı ke­­çi­­ri­­lib.

IDEF sər­­gi­­si çər­­çi­­və­­sin­­də MKE tə­­rə­­fin­­dən məh­­dud çər­­çi­­və­­də ol­­sa da yük­­sək və­­zi­­fə­­li nü­­ma­­yən­­də he­­ yət­­lə­­ri­­nə Mo­­dern Pi­­ya­­da Tü­­fən­­gi­­ nin təq­­di­­ma­­tı ke­­çi­­ri­­lib. Bu si­­lah­­la Azər­­bay­­ca­­nın mü­­da­­fiə na­­zi­­ri, ge­­ne­­ ral-pol­­kov­­nik Sə­­fər Əbi­­yev və mü­­ da­­fiə sə­­na­­ye­­si na­­zi­­ri Ya­­vər Ca­­ma­­lov da ta­­nış olub­­lar. MKE sten­­din­­də mət­­buata qa­­pa­­lı ke­­çən təq­­di­­mat­­da si­­la­­hın gös­­tə­­ri­­ci­­lə­­ri an­­la­­dı­­lıb. Tü­­fən­­ gin test­­lə­­ri­­nin ta­­mam­­lan­­dı­­ğı və se­­ri­ ­ya­­lı is­­teh­­sa­­la ha­­zır ol­­du­­ğu bil­­di­­ri­­lib.

MKE-nin ilk də­­fə təq­­dim et­­di­­yi di­­gər bir məh­­sul isə sı­­ğı­­na­­caq­­la­­rı məhv et­­mək üçün TÜ­­Bİ­­TAK tə­­rə­­ fin­­dən ya­­ra­­dıl­­mış və MKE-də is­­ teh­­sal edi­­lən nü­­fu­­ze­­di­­ci bom­­ba

(pe­­net­­ra­­tor bomb) olub. Şir­­kət yet­­ ki­­li­­lə­­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, F-4 və F-16 təy­­ya­­rə­­lə­­rin­­dən atıl­­maq üçün di­­zayn edi­­lən bom­­ba­­nın çə­­ki­­si 870 kq, uzun­­lu­­ğu 2600 mm-dir. Bom­­ba 2.1 metr qa­­lın­­lı­­ğın­­da be­­to­­nu de­­şir.

MKE sər­­gi­­də həm­­çi­­nin xü­­su­­si tə­­yi­ ­nat­­lı­­lar üçün ha­­zır­­lan­­mış 60 mm çap­­lı bir­­də­­fə­­lik qum­­ba­­raata­­nı, T-155 “Fır­­tı­­na” özü­­ye­­ri­­yən haubit­­ sa­­sı­­nı, həm­­çi­­nin müx­­tə­­lif çap­­lı atı­­ cı si­­lah­­la­­rı, 40 mm çap­­lı av­­to­­ma­­tik qum­­ba­­raata­­nı­­nı nü­­ma­­yiş et­­di­­rib.

MKE sten­­din­­də xü­­su­­si təq­­di­­ma­­tı ke­­çi­­ri­­lən si­­lah­­lar­­dan bi­­ri də 7.62 mm çap­­lı JNG-12 “Bo­­ra” snay­­per tü­­fən­­gi olub. Şir­­kət nü­­ma­­yən­­də­­lə­­ri bu si­­la­­hın ar­­tıq Tür­­ki­­yə və Azər­­ bay­­can Or­­du­­la­­rı­­nın si­­lah­­lan­­ma­­sın­ ­da yer al­­dı­­ğı­­nı, prak­­tik dö­­yüş­­lər­­də özü­­nü doğ­­rult­­du­­ğu vur­­ğu­­la­­yıb­­lar.

may - iyun 2013 35

IDEF-2013

Vestel Savunma “Bora”nı tanıtdı İndiyədək pilotsuz uçuş aparatlarının istehsalı sahəsində bir neçə layihə həyata keçirmiş Vestel Savunma şirkəti IDEF-2013 sərgisində özünün “Bora” adlı yeni PUA-sını ilk dəfə nümayiş

36 AZERI DEFENCE

etdirib. Yeni PUA barədə danışan Vestel rəsmilərinin sözlərinə görə, “Bora” avionik testlər və pilotaj təlimlərində istifadə üçün nəzərdə tutulsa da məhdud çərçivədə müşahidə və kəşfiyyat məqsədləri

üçün də istifadə oluna biləcək.

“Karayel” adlı taktik PUA ilə eyni avionikaya sahib olan “Bora” 10 kq faydalı yüklə 18 min fut yüksəkliyə qalxa və havada 5 saat qala bilir.

IDEF-2013

ROKETSAN-dan yeni raketlər Tür­­ki­­yə­­nin apa­­rı­­cı mü­­da­­fiə fir­­ma­ ­la­­rın­­dan olan və real­­laş­­dır­­dı­­ğı mü­­ hüm la­­yi­­hə­­lər­­lə dün­­ya­­nın diq­­qə­­ti­­ni özü­­nə cəlb edən RO­­KET­­SAN ye­­ni ra­­ket sis­­tem­­lə­­ri­­nin üzə­­rin­­də iş­­lə­­yir.

Son il­­lər re­­gion­­da apa­­rı­­cı döv­­lət­­lər tə­­rə­­fin­­dən se­­çi­­mi edi­­lən RO­­KET­­ SAN-ın üzə­­rin­­də ça­­lış­­dı­­ğı si­­lah və ra­­ket sis­­tem­­lə­­ri ara­­sın­­da pi­­lot­­suz uçuş apa­­rat­­la­­rı üçün bom­­ba­­lar, aşa­­ğı hün­­dür­­lük­­də ha­­va hü­­cu­­mun­­dan mü­­da­­fiə sis­­te­­mi, reak­­tiv ar­­til­­le­­ri­­ya sis­­tem­­lə­­ri, qa­­nad­­lı və bal­­lis­­tik ra­­ket­­ lər yer alır.

IDEF sər­­gi­­sin­­də RO­­KET­­SAN özü­ ­nün ye­­ni bir ne­­çə məh­­su­­lu­­nu sər­­gi­­lə­ ­yib. PUA-la­­rın si­­lah­­lan­­dı­­rıl­­ma­­sı üçün nə­­zər­­də tu­­tu­­lan, RO­­KET­­SAN tə­­rə­­fin­­dən ya­­ra­­dıl­­mış ağıl­­lı dö­­yüş sur­­sa­­tı ba­­rə­­də mə­­lu­­mat ve­­rən şir­­kət mü­­tə­­xəs­­sis­­lə­­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, bu

bom­­ba­­nın özəl­­li­­yi onun mo­­to­­ru­­nun ol­­ma­­ma­­sı və la­­zer­­lə işa­­rə­­lən­­miş hə­­ dəf­­lə­­ri məhv et­­mə qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­dir.

Sər­­gi­­də RO­­KET­­SAN-ın üzə­­rin­­də ça­­lış­­dı­­ğı düz atış­­lı aşa­­ğı yük­­sək­­lik­­də ha­­va­­dan mü­­da­­fiə ra­­ke­­ti (AİHSF) ba­­ rə­­də mə­­lu­­mat ve­­ri­­lib. Qeyd olu­­nub ki, Tür­­ki­­yə Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ri­­nin eh­­ti­ ­yac­­la­­rı­­nı qar­­şı­­la­­maq üçün ya­­ra­­dı­­lan bu ra­­ke­­tin di­­zayn mər­­hə­­lə­­si ba­­şa ça­­ tıb. Ha­­zır­­da la­­yi­­hə in­­ki­­şaf mər­­hə­­lə­­ sin­­də olan ra­­ke­­tin ya­­xın 4-5 il­­də si­­ lah­­lan­­ma­­ya qə­­bu­­lu plan­­laş­­dı­­rı­­lır.

Gö­­rün­­tü­­lə­­yi­­ci və his­­se­­di­­ci baş­­lı­­ğa ma­­lik bu ra­­ke­­tin mən­­zi­­li 16 km təş­­kil edir. Ra­­ket al­­çaq­­dan uçan bal­­lis­­tik ra­­ket­­lə­­rə, təy­­ya­­rə, he­­li­­kop­­ter, PUA və s. qar­­şı tət­­biq edi­­lə bi­­lə­­cək.

RO­­KET­­SAN-ın dö­­yüş təy­­ya­­rə­­lə­­ rin­­dən bu­­ra­­xıl­­maq üçün ha­­zır­­la­­dı­­ğı SOM ad­­lı qa­­nad­­lı ra­­ke­­ti isə ar­­tıq se­­

ri­­ya­­lı is­­teh­­sa­­la ha­­zır­­dır. Şir­­kət nü­­ma­ ­yən­­də­­lə­­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, bu il için­­də Tür­­ki­­yə Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ri ilə ra­­ke­­tin çat­­dı­­rıl­­ma­­sı­­na dair mü­­va­­fiq mü­­qa­­vi­­lə­­nin im­­za­­lan­­ma­­sı plan­­laş­­dı­­ rı­­lır. SOM-un mən­­zi­­li 200 km təş­­kil edir. Ey­­ni za­­man­­da bu ra­­ke­­tin da­­ha uzaq mən­­zi­­lə ma­­lik ver­­si­­ya­­sı­­nın ya­­ ra­­dıl­­ma­­sı üzə­­rin­­də iş­­lər apa­­rı­­lır.

IDEF sər­­gi­­sin­­də ilk də­­fə tri­­pod üzə­­rin­­də nü­­ma­­yiş et­­di­­ri­­lən OM­­TAS tank əley­­hi­­nə ra­­ket komp­­lek­­si isə 4 km mən­­zil­­də tank və zi­­reh­­li tex­­ni­­ka­ ­la­­ra qar­­şı tət­­biq olu­­na bi­­lir.

IDEF sər­­gi­­sin­­də həm­­çi­­nin 8 km mən­­zi­­lə ma­­lik UM­­TAS və onun la­­zer baş­­lıq­­lı ver­­si­­ya­­sı olan UM­­TAS-L tank əley­­hi­­nə ra­­ket­­lə­­ri ba­­rə­­də də mə­­lu­­ mat ve­­ri­­lib. He­­li­­kop­­ter­­lər­­dən atıl­­ maq üçün nə­­zər­­də tu­­tu­­lan bu ra­­ket­­ lər öz sin­­fin­­də ən müasir sa­­yı­­lır.

UM­­TAS bu­­ra­­xı­­cı qur­­ğu­­sun­­dan atıl­­ maq üçün di­­zayn edil­­miş UM­­TAS-Lin test­­lə­­ri T-129 ATAK he­­li­­kop­­te­­rin­­ dən ger­­çək­­ləş­­di­­ri­­lib və uğur­­lu alı­­nıb.

Ra­­ket NA­­TO stan­­dart­­la­­rı­­na uy­­ğun işa­­rə­­lə­­yi­­ci­­lər­­lə ça­­lı­­şır və is­­ti­­fa­­də olu­­ nan la­­zer ko­­du­­nun əmə­­liy­­yat za­­ma­­ nı və ya atış ön­­cə­­si də­­yiş­­di­­ril­­mə­­si müm­­kün­­dür. Gə­­lə­­cək­­də bu ra­­ke­­tin PUA-lar­­da və də­­niz plat­­for­­ma­­la­­rın­­ da da tət­­bi­­qi nə­­zər­­də tu­­tu­­lur.

may - iyun 2013 37

IDEF-2013

TAI–nin yeni hədəfi -

Milli Döyüş Təyyarəsi

Həyata keçirdiyi proq­­ram­­lar ilə dün­­ya­­nın apa­­rı­­cı aviasi­­ya və kos­­ mik sə­­na­­ye şir­­kət­­lə­­ri sı­­ra­­sın­­da yer alan TAI şir­­kə­­ti IDEF sər­­gi­­sin­­də özü­­nün im­­kan və qa­­bi­­liy­­yət­­lə­­ri­­ni bir da­­ha ta­­nı­­dıb. Şir­­kə­­tin sten­­din­­ də nü­­ma­­yiş olu­­nan T-129 ATAK zər­­bə he­­li­­kop­­te­­ri, “Hür­­kuş” tə­­lim təy­­ya­­rə­­si, “Hür­­kuş-C” yün­­gül hü­­ cum və kəş­­fiy­­yat təy­­ya­­rə­­si, “An­­ ka” və RI­­HA tip­­li pi­­lot­­suz uçuş apa­­rat­­la­­rı, “Tur­­na” və “Şim­­şək” hə­­dəf təy­­ya­­rə­­lə­­ri xü­­su­­si­­lə diq­­qət cəlb edib.

Sər­­gi çər­­çi­­və­­sin­­də TAI sten­­di­­ni zi­­ya­­rət edən Azər­­bay­­can nü­­ma­­ yən­­də he­­yət­­lə­­ri­­nə T-129 ATAK he­­ li­­kop­­te­­ri ba­­rə­­də, he­­li­­kop­­te­­rin üzə­­ rin­­də təq­­di­­mat ve­­ri­­lib. Azər­­bay­­can hərb­­çi­­lə­­ri­­nin sual­­la­­rı ca­­vab­­lan­­dı­­rı­­ lıb. Ey­­ni za­­man­­da mü­­da­­fiə na­­zi­­ri ge­­ne­­ral-pol­­kov­­nik Sə­­fər Əbi­­yev və Döv­­lət Sər­­həd Xid­­mə­­ti­­nin rəisi ge­­ ne­­ral-ley­­te­­nant El­­çin Qu­­li­­yev he­­li­­ kop­­te­­rin nü­­mu­­nə­­vi uçuş­­la­­rı­­nı iz­­lə­ ­yib­­lər. Təq­­di­­mat za­­ma­­nı qeyd olu­­

38 AZERI DEFENCE

nub ki, ye­­ni nə­­sil zər­­bə he­­li­­kop­­ter­ ­lə­­rin­­dən sa­­yı­­lan ATAK-ın müəl­­lif­­ lik və ix­­ra­­cat haq­­la­­rı ta­­ma­­mi­­lə Türk aviasi­­ya sə­­na­­ye­­si­­nə məx­­sus­­ dur. He­­li­­kop­­te­­rin avioni­­ka­­sı ASEL­ ­SAN şir­­kə­­ti tə­­rə­­fin­­dən ha­­zır­­la­­nıb. Üzə­­rin­­də­­ki ra­­ket­­lər isə RO­­KET­­ SAN şir­­kə­­ti­­nin is­­teh­­sa­­lı­­dır. Ən müasir ida­­rəet­­mə sis­­te­­mi­­nə ma­­lik he­­li­­kop­­te­­rin gö­­rüş və si­­lah sis­­tem­­ lə­­ri pi­­lo­­tun də­­bil­­qə­­si­­nə in­­teq­­ra­­si­­ya olu­­nub. Be­­lə ki, əmə­­liy­­yat za­­ma­­nı he­­li­­kop­­te­­rin gö­­rüş sis­­te­­mi və to­­pu av­­to­­ma­­tik ola­­raq pi­­lo­­tun bax­­dı­­ğı is­­ti­­qa­­mə­­tə yö­­nə­­lir. ATAK da­­şı­­dı­­ğı si­­lah yü­­kü­­nün çə­­ki­­si­­nə gö­­rə dün­­ ya­­da öz sin­­fin­­dən olan di­­gər he­­li­­ kop­­ter­­lə­­ri üs­­tə­­lə­­yir. Ha­­zır­­da bu he­­li­­kop­­te­­rə dün­­ya­­nın müx­­tə­­lif öl­­ kə­­lə­­rin­­dən bö­­yük ma­­raq ifa­­də olun­­maq­­da­­dır.

Sər­­gi­­də həm­­çi­­nin “An­­ka” pi­­lot­­ suz uçuş apa­­ra­­tı (PUA) ba­­rə­­də mə­­lu­­mat ve­­ri­­lib. PUA-nın uçuş test­­lə­­ri­­ni ta­­mam­­la­­ya­­raq se­­ri­­ya­­lı is­­teh­­sa­­la ha­­zır ol­­du­­ğu bil­­di­­ri­­lib.

17.3 metr qa­­nad açıq­­lı­­ğı­­na və 1.7 ton qalx­­ma ağır­­lı­­ğı­­na ma­­lik “An­­ ka”nın göv­­də­­si­­nin bö­­yük his­­sə­­si onun ra­­da­­ra gö­­rün­­mə­­si­­ni azalt­­ maq üçün kar­­bon kom­­po­­zit ma­­te­ ­rial­­lar­­dan is­­teh­­sal edi­­lib. “An­­ka” ge­­cə, gün­­düz hər cür ha­­va şə­­ raitin­­də kəş­­fiy­­yat, mü­­şa­­hi­­də və hə­­dəf təs­­bi­­ti apa­­ra bi­­lir. PUA buz­ ­lan­­ma­­ya qar­­şı xü­­su­­si özəl­­li­­yə ma­­ lik­­dir. TAI nü­­ma­­yən­­də­­lə­­ri­­nin söz­ ­lə­­ri­­nə gö­­rə, “An­­ka” ilk nü­­ma­­yiş­­ dən in­­di­­yə­­dək ke­­çən dövr ər­­zin­­də 100-dən çox uçuş ger­­çək­­ləş­­di­­rib.

Ha­­zır­­da böl­­gə öl­­kə­­lə­­rin­­dən bu PUA-ya bö­­yük ma­­raq du­­yu­­lur.

2013-cü il­­də ən azı iki böl­­gə öl­­kə­­si ilə sa­­tış və ix­­ra­­cat söz­­ləş­­mə­­si­­nin im­­za­­lan­­ma­­sı hə­­dəf­­lə­­nir.

Tür­­ki­­yə­­nin dö­­yüş təy­­ya­­rə­­si 2023-də uça­­caq He­­li­­kop­­ter və PUA la­­yi­­hə­­lə­­ri­­ni uğur­­la real­­laş­­dı­­ran TAI-nin üzə­­

IDEF-2013 rin­­də gər­­gin iş apar­­dı­­ğı proq­­ram­­lar­­dan bi­­ri də Mil­­li Dö­­yüş Təy­­ya­­rə­­si­­nin ya­­ra­­dıl­­ma­­sı­­ dır. AZE­­Rİ DE­­FEN­­CE jur­­na­­lı­­na da­­nı­­şan TAI rəs­­mi­­lə­­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, Mil­­li Dö­­ yüş Təy­­ya­­rə­­si­­nin ha­­zır­­lan­­ma­­sı üçün 2011-ci ilin sent­­yabr ayın­­da SSM tə­­rə­­fin­­dən 24 ay­­ lıq proq­­ram baş­­la­­dı­­lıb. La­­yi­­hə­­nin baş­­lan­­ğı­­ cın­­da Tür­­ki­­yə Ha­­va Qüv­­və­­lə­­ri TAI-yə özü­­ nün eh­­ti­­yac və is­­tək­­lə­­ri­­ni təq­­dim edib.

Ana­­liz­­lə­­rin və apa­­rı­­lan araş­­dır­­ma­­la­­rın so­­ nun­­da TAI tə­­rə­­fin­­dən Ha­­va Qüv­­və­­lə­­ri­­nin is­­tək­­lə­­ri­­ni qar­­şı­­la­­ya bi­­lən 3 kon­­fi­­qu­­ra­­si­­ya tək­­lif olu­­nub. Bun­­lar­­dan iki­­si tək, bi­­ri isə cüt mo­­tor­­lu təy­­ya­­rə­­lər­­dir. Öz növ­­bə­­sin­­də, tək mo­­tor­­lu təy­­ya­­rə­­lər­­dən bi­­ri “Ra­­fa­­le”, “Euro­­figh­­ter” və JAS-39 “Gri­­pen” təy­­ya­­rə­­ lə­­rin­­də ol­­du­­ğu ki­­mi ön qa­­nad­­lı, di­­gə­­ri pro­ ­mo­­sional quy­­ruq­­lu və ge­­niş ya­­yıl­­mış di­­ zay­­na ma­­lik­­dir. Be­­şin­­ci nə­­sil təy­­ya­­rə­­lə­­rə aid ola­­caq Tür­­ki­­yə­­nin Mil­­li Dö­­yüş Təy­­ya­­rə­ ­si stealh – yə­­ni ra­­da­­ra gö­­rün­­məz nə­­zər­­də tu­­tu­­lur. Si­­lah­­lar təy­­ya­­rə­­nin göv­­də­­si da­­xi­­ lin­­də giz­­lə­­di­­lə­­cək. TAI nü­­ma­­yən­­də­­lə­­ri­­nin bil­­dir­­di­­yi­­nə gö­­rə, bu təy­­ya­­rə­­lər Tür­­ki­­yə Ha­­va Qüv­­və­­lə­­ri­­nin in­­ven­­ta­­rın­­da­­kı təy­­ya­­rə­ ­lər­­dən da­­ha yük­­sək sü­­rə­­tə ma­­lik ola­­caq.

Pa­­ra­­lel ola­­raq, ha­­zır­­da dün­­ya­­nın apa­­rı­­cı mo­­tor fir­­ma­­la­­rı ilə də mü­­za­­ki­­rə­­lər apa­­rı­­lır. İlk uçu­­şu 2023-cü il üçün plan­­laş­­dı­­rı­­lan təy­ ­ya­­rə­­yə 9-10 kom­­bi­­na­­si­­ya­­da fərq­­li si­­lah­­lar ta­­xı­­la bi­­lə­­cək.

STM mühəndislik həllərini tanıtdı Tür­­ki­­yə­­nin hər­­bi sə­­na­­ye sek­­to­­ru­­nun bö­­yük qu­­ru­­luş­­la­­rın­­ dan olan STM şir­­kə­­ti IDEF sər­­gi­­sin­­də “Ay” si­­nif­­li də­­ni­­zal­­tı Ci­­haz-Sis­­tem Ye­­ni­­lə­­mə La­­yi­­hə­­si, MİL­­GEM la­­yi­­hə­­si, Pa­­kis­­tan Hər­­bi Də­­niz Qüv­­və­­lə­­ri­­nin Tan­­ker Gə­­mi­­si La­­yi­­hə­­si, Şa­­qu­­li Kü­­lək Tu­­ne­­li (DRT) ki­­mi la­­yi­­hə­­lə­­ri­­ni, həm­­çi­­nin Fo­­cus Fli­­te, Aero Tab, Tak­­tik Əla­­qə Link­­lə­­ri və s. müx­­tə­­lif iş­­lə­­ri ba­­rə­­də mə­­lu­­mat­­la­­rı təq­­dim edib.

Sər­­gi çər­­çi­­və­­sin­­də STM ilə Tür­­ki­­yə­­nin Bah­­çe­­şe­­hir, İs­­tan­­bul Tek­­nik, Yıl­­dız Tek­­nik və Pi­­ri Reis uni­­ver­­si­­tet­­lə­­ri ara­­sın­­da müx­­tə­­lif la­­yi­­hə­­lə­­ri­­nin real­­laş­­dı­­rıl­­ma­­sın­­da STM-nin dəs­­tə­­yi­­ni nə­­zər­­də tu­­tan mü­­qa­­vi­­lə­­lə­­rə im­­za atı­­lıb. Bah­­çe­­şe­­hir Uni­­ver­­si­­ te­­ti ilə im­­za­­lan­­mış mü­­qa­­vi­­lə ilə STM “Də­­ni­­zal­­tı Gə­­mi­­si ilə He­­li­­kop­­ter ara­­sın­­da Gü­­vən­­li Op­­tik Ra­­bi­­tə Sis­­te­­mi (DE­­HE­­ GOPHS) di­­zayn və is­­teh­­sa­­lı” la­­yi­­hə­­si çər­­çi­­və­­sin­­də də­­ni­­zal­­tı gə­­mi­­si və he­­li­­kop­­ter ara­­sın­­da təh­­lü­­kə­­siz op­­tik ra­­bi­­tə sis­­te­­mi­ ­nin pro­­to­­ti­­pi­­nin di­­zay­­nın ha­­zır­­lan­­ma­­sın­­da uni­­ver­­si­­te­­tə eh­­ti­­ yac du­­yu­­lan tex­­nik bil­­gi­­lə­­ri ve­­rə­­cək, test­­lər­­lə bağ­­lı də­­yər­­lən­­ dir­­mə­­lər apa­­ra­­caq.

Sər­­gi­­də həm­­çi­­nin STM ilə Səudiy­­yə Ərə­­bis­­ta­­nı­­nın də­­niz sek­­to­­run­­da fəaliy­­yət gös­­tə­­rən AT­­HEEB fir­­ma­­sı ara­­sın­­da əmək­­daş­­lı­­ğa dair niy­­yət pro­­to­­ko­­lu im­­za­­la­­nıb. STM sər­­gi­­də ap­­re­­lin 29-da At­­las­­jet şir­­kə­­ti ilə Elekt­­ron Uçuş Çan­­ta­­sı­­nın (EFB) ha­­zır­­lan­­ma­­sı­­na dair mü­­qa­­vi­­lə im­­za­­lan­­dı­­ğı­­nı açıq­­la­­yıb.

Mü­­qa­­vi­­lə çər­­çi­­və­­sin­­də At­­las­­jet təy­­ya­­rə­­lə­­rin­­də STM-nin EFB həl­­li olan Aero­­Tab™ is­­ti­­fa­­də edi­­lə­­cək.

may - iyun 2013 39

IDEF-2013

Dünya ordularının seçimi –

YDS çəkmələri İl­­lik 5 mil­­yon cüt hər­­bi və xü­­su­­si tə­­yi­­nat­­lı çək­­mə is­­teh­­sa­­lı ilə Av­­ro­­pa­­ da ilk yer­­də da­­ya­­nan Ya­­ku­­poğ­­lu (YDS) şir­­kə­­ti son il­­lər­­də dün­­ya­­nın apa­­rı­­cı öl­­kə­­lə­­rin­­dən al­­dı­­ğı si­­fa­­riş­­lər ilə bey­­nəl­­xalq ba­­zar­­lar­­da öz ye­­ri­­ni da­­ha da möhkəmləndirməkdədir.

2012–­­ci ilin son­­la­­rın­­da İn­­gil­­tə­­rə Or­­ du­­su­­nun ten­­de­­ri­­ni qa­­za­­nan YDS bu­­ nun da­­va­­mı ola­­raq İn­­gil­­tə­­rə Kral Ha­­va Qüv­­və­­lə­­ri, Kral Poç­­tal­­yon­­la­­rı və İta­­li­­ya yan­­ğın­­sön­­dür­­mə xid­­mə­­ tin­­dən si­­fa­­riş­­lər alıb. Ha­­zır­­da YDS Av­­ro­­pa ba­­za­­rı ilə ya­­na­­şı BƏƏ, Oman, İor­­da­­ni­­ya, Bəh­­reyn, Azər­­ bay­­can, Gür­­cüs­­tan, Qa­­za­­xıs­­tan və Mon­­qo­­lus­­tan or­du­la­rı­nın hər­bi çək­ mə­lər­lə təc­hi­za­tın­da rol oy­na­yır.

Sek­­tor­­da bir çox ye­­ni­­lik­­lə­­rə im­­za atan YDS bu gün is­­teh­­sal­­da tə­­bii en­­ jek­­si­­ya sis­­te­­mi ilə iki­­qat kauçuk da­­ ban tət­­bi­­qi ki­­mi ye­­ni tex­­no­­lo­­gi­­ya­­lar­

40 AZERI DEFENCE

­ an is­­ti­­fa­­də edir. Dün­­ya­­nın ən yax­­şı d su ke­­çir­­məz la­­mi­­nat par­­ça mar­­ka­­sı olan Go­­re-Tex ilə ye­­ni və bö­­yük bir la­­yi­­hə hə­­ya­­ta ke­­çi­­rən YDS ey­­ni za­­ man­­da Tür­­ki­­yə­­də ilk də­­fə ola­­raq mi­­na part­­la­­yış­­la­­rın­­da əs­­gə­­rin to­­pu­­ ğu­­nu qo­­ru­­yan çək­­mə­­nin ya­­ra­­dıl­­ma­­ sı la­­yi­­hə­­si üzə­­rin­­də iş­­lə­­yir. Şir­­kət­­dən ve­­ri­­lən mə­­lu­­ma­­ta gö­­rə, ha­­zır­­da YDS-in is­­ti­­fa­­də et­­di­­yi baş­­lı­­ ca tex­­no­­lo­­gi­­ya­­lar bun­­lar­­dır: • DDR - DDR (iki­­qat da­­ban) sərt iq­­lim­­lər­­də və ağır me­­tal­­lur­­gi­­ya sə­­ na­­ye­­si ki­­mi çə­­tin şə­­rait­­lər­­də ça­­lı­­şan­­ lar üçün di­­zayn olun­­muş, çox da­­ya­­ nıq­­lı ol­­ma­­sı­­na rəğ­­mən yün­­gül və ra­­hat da­­ban tex­­no­­lo­­gi­­ya­­sı­­dır. Po­­liure­­tan da­­ban al­­ter­­na­­tiv­­lə­­ri ilə mü­­ qa­­yi­­sə­­də da­­ha çox is­­ti­­fa­­də olu­­na bi­­ lən DDR 300 də­­rə­­cə is­­ti­­yə dö­­zür.

Ey­­ni za­­man­­da xa­­ric­­də­­ki so­­yuq və is­­ti­­nin tə­­si­­ri­­ni mi­­ni­­mal­­laş­­dı­­ra­­raq is­­

ti­­fa­­də­­çi­­nin ayaq­­la­­rı­­nı nor­­mal temp­­ ra­­tur­­da sax­­la­­yar.

• ­Go­­re-Tex – Dün­­ya­­nın apa­­rı­­cı teks­­til mar­­ka­­la­­rın­­dan olan və su ke­­ çir­­mə­­yən Go­­re-Tex ayaq­­da­­kı tər­­lə­­ mə­­ni bu­­xar şək­­lin­­də xa­­ri­­cə çı­­xa­­ran, ak­­tiv nə­­fəs ala bi­­lən ar­­xi­­tek­­tu­­ra­­ya ma­­lik­­dir. Bu da aya­­ğı ta­­ma­­mi­­lə uy­­ ğun temp­­ra­­tur­­da, qu­­ru və ra­­hat sax­ ­la­­yır.

• L-Pro­­tec­­tion - Ar­­tı­­rıl­­mış təh­­lü­­ kə­­siz­­li­­yə ma­­lik, aya­­ğı müx­­tə­­lif əş­­ya­­ la­­rın bat­­ma­­sın­­dan qo­­ru­­yan ye­­ni nə­­ sil qa­­rı­­şıq teks­­til­­dən ha­­zır­­lan­­mış iç da­­ban mə­­mu­­la­­tı­­dır. L-Pro­­tec­­tion is­­ ti­­fa­­də­­çi­­nin aya­­ğı­­nın ra­­hat­­lı­­ğı­­nı tə­­ min et­­mək­­lə ya­­na­­şı, elekt­­rik ke­­çir­­ məz. Me­­tal qat­­qı­­lar əla­­və olun­­duq­­da da­­ha yük­­sək qo­­ru­­ma­­nı tə­­min edir.

• P-R da­­ban – Yün­­gül, tə­­si­­ri özü­ ­nə çə­­kən bu da­­ban da­­ya­­nıq­­lı­­ğı, yük­ ­sək temp­­ra­­tu­­ra, həm­­çi­­nin sür­­tül­­mə­­ yə qar­­şı qo­­ru­­ma­­sı ilə se­­çi­­lir.

• ­So­­lar Shield - Qa­­ra rəng­­də­­ki də­­ri­­də özəl iş­­lə­­mə­­lər he­­sa­­bı­­na gü­­nəş işı­­ğı­­nı uda­­raq çək­­mə­­nin içi­­ni ra­­hat­­ sız edi­­ci is­­ti­­lik­­dən qo­­ru­­yur. So­­lar Shiel­­din özəl­­lik­­lə yay ay­­la­­rın­­da is­­ti­­ fa­­də za­­ma­­nı xü­­su­­si ra­­hat­­lıq ve­­rir.

Sa­­da­­la­­nan­­lar­­la ya­­na­­şı YDS çək­­ mə­­lə­­ri­­nin di­­gər önəm­­li özəl­­lik­­lə­­ri təz­­yiq­­lə­­rə qar­­şı da­­vam­­lı­­lı­­ğı, po­­li­­kar­ ­bo­­nat qo­­ru­­ma sis­­te­­mi, da­­ban üs­­tü kə­­sik­­dən qo­­ru­­ma sis­­te­­mi, yum­­şaq­­ lıq, pal­­çıq gö­­tür­­mə­­mə­­si, çək-çı­­xar prin­­si­­pi­­nə ma­­lik ol­­ma­­sı­­dır.

IDEF-2013

ETMTS-2

minatəmizləmədə yenilik Tür­­ki­­yə mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si üçün müx­­tə­­lif la­­yi­­hə­­lə­­rin real­­laş­­dı­­rıl­­ma­­ sın­­da önəm­­li rol oy­­na­­yan TÜ­­Bİ­­ TAK mər­­kə­­zi IDEF sər­­gi­­sin­­də mi­­ na­­tə­­miz­­lə­­mə­­də son tex­­no­­lo­­gi­­ya­­lar­­ dan olan ETMTS-2 “Se­­zer” ad­­lı mi­­ na de­­tek­­to­­ru­­nu təq­­dim edib. Elekt­­ ro­­maq­­nit de­­tek­­to­­ru və nü­­fuz edi­­ci ra­­da­­rı (Ground Pe­­net­­ra­­ting Ra­­dar) özün­­də bir­­ləş­­di­­rən ETMTS-2-nin təs­­bit və diaq­­noz funk­­si­­ya­­la­­rı möv­ ­cud­­dur. Təs­­bit funk­­si­­ya­­sın­­da is­­ti­­fa­ ­də­­çi­­yə aş­­kar­­la­­nan ci­­sim ba­­rə­­də səs­ ­li (qu­­laq­­cıq ya da xa­­ri­­ci səs­­lə) və gö­­rün­­tü­­lü xə­­bər­­dar­­lıq (LCD ek­­ran üzə­­rin­­dən) ve­­ri­­lir. Bu­­nun­­la is­­ti­­fa­­ də­­çi sis­­tem tə­­rə­­fin­­dən ve­­ri­­lən xə­­ bər­­dar­­lı­­ğı də­­yər­­lən­­di­­rə­­rək özü mü­­ va­­fiq qə­­ra­­rı qə­­bul edir. Sis­­te­­min təh­­lü­­kə­­siz­­li­­yi, ba­­ta­­re­­ya­­la­­rın ener­­ji

re­­sur­­su və di­­gər zə­­ru­­ri mə­­lu­­mat­­lar ek­­ran­­da is­­ti­­fa­­də­­çi­­yə gös­­tə­­ri­­lir.

ETMTS-2 həm­­çi­­nin la­­zım olan hal­­ da et­­her­­net va­­si­­tə­­si ilə xa­­ri­­ci şə­­bə­­ kə­­lər­­lə əla­­qə ya­­ra­­da bi­­lir. İs­­ti­­fa­­də­­çi­

­yə me­­tal və qey­­ri me­­tal mi­­na­­la­­rı, həm­­çi­­nin əl­­də­­qa­­yır­­ma part­­la­­yı­­cı­­la­­ rı tə­­yin et­­mək im­­kan­­la­­rı təq­­dim edən de­­tek­­tor şüb­­hə­­li böl­­gə­­də av­­ to­­ma­­tik diaq­­noz proq­­ra­­mı ilə bas­­ dı­­rıl­­mış cis­­min ti­­pi­­ni ek­­ran­­da gös­­ tə­­rir. MIL STD810G və MIL STD416F stan­­dart­­la­­rı­­na uy­­ğun ola­­ raq ya­­ra­­dıl­­mış de­­tek­­to­­run yük­­sək də­­qiq­­lik­­li an­­te­­ni yer al­­tı­­nın ra­­dar gö­­rün­­tü­­sü­­nü or­­ta­­ya çı­­xa­­rır. Ümu­­ mi ağır­­lı­­ğı 5.5 kq olan ETMTS-2 -nin tən­­zim­­lə­­nə bi­­lən qo­­lu­­nun uzun­­lu­­ğu 160 sm-qə­­dər­­dir. Li-lon ba­­ta­­re­­ya­­la­­rı onun -25 də­­rə­­cə temp­­ ra­­tur­­da 3.5 saat fa­­si­­lə­­siz ça­­lış­­ma­­sı­­ na im­­kan ya­­ra­­dır. De­­tek­­to­­run təs­­bit gös­­tə­­ri­­ci­­si 90-dən çox, diaq­­noz sə­­ viy­­yə­­si 80%-dən çox, yan­­lış xə­­bər­­ dar­­lıq sə­­viy­­yə­­si 20%-dən aşa­­ğı­­dır.

Yonca Onuk böyük gəmilərdə özünü sınayır Tür­­ki­­yə də­­niz sə­­na­­ye­­si­­nin apa­­rı­­cı fir­­ma­­la­­rın­­dan olan Yon­­ca Onuk IDEF-2013 sər­­gi­­sin­­də özü­­nün ye­­ni 65 metr­­lik ka­­te­­ri­­nin ma­­ke­­ti­­ni ilk də­­fə nü­­ma­­yiş et­­di­­ rib. AZE­­Rİ DE­­FEN­­CE-yə mə­­lu­­mat ve­­rən Yon­­ca Onuk şir­­kə­­ti­­nin di­­rek­­to­­ru Ək­­bər Onuk bil­­di­­rib ki, ye­­ni ka­­ te­­rin dib his­­sə­­si po­­lad­­dan, üst his­­sə­­si isə kom­­po­­zit ma­­te­­rial­­dan in­­şa edi­­lir. Azər­­bay­­can üçün də ay­­rı­­ca təq­­di­­mat ke­­çi­­rə­­cək­­lə­­ri­­ni de­­yən Ə. Onu­­kun söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, bu ka­­te­­rin si­­lah­­lan­­ma­­sı­­na 76 mm çap­­lı “Oto Me­­la­­ra” to­­pu, 4-8 ida­­rə olu­­nan ra­­ket da­­xil­­dir. Öl­­çü ba­­xı­­mın­­dan kor­­vet­­lə­­rə da­­ha ya­­xın olan bu ka­­ter Xə­­ zər də­­ni­­zin­­də­­ki ən müasir dö­­yüş gə­­mi­­si sa­­yı­­lan Ru­­ si­­ya­­nın “Həş­­tər­­xan” ra­­ket­­da­­şı­­yı­­cı­­sı­­na rə­­qib ola bi­­lə­­ cək tex­­no­­lo­­gi­­ya­­la­­ra sa­­hib­­dir. Ə.Onuk Azər­­bay­­ca­­nın Yon­­ca Onuk şir­­kə­­ti­­nin is­­ teh­­sa­­lı olan MRTP-24 və MRTP-30 tip­­li ka­­ter­­lə­­rə ma­­ raq gös­­tər­­di­­yi­­ni söy­­lə­­yib. Onun söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, ha­­zır­ ­da şir­­kət həm Azər­­bay­­can, həm də di­­gər Xə­­zər sa­­hi­­li öl­­kə­­lər­­lə da­­nı­­şıq­­la­­rı da­­vam et­­di­­rir.

Ə.Onuk Qa­­tar üçün is­­teh­­sal edi­­lən MRTP-44 ka­­te­ ­ri ba­­rə­­də də mə­­lu­­mat ve­­rib. Onun söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, 110 metr­­lik kor­­vet­­lə­­rin si­­lah yü­­kü bu 47 metr­­lik ka­­te­­rə yer­­ləş­­di­­ri­­lib. Yük­­sək sü­­rə­­tə ma­­lik MRTP-44 bö­­yük gə­­mi­­lər­­lə dö­­yü­­şə bi­­lə­­cək.

may - iyun 2013 41

IDEF-2013

Sar­­sıl­­ma­­zın ye­­ni pi­­ya­­da tü­­fən­­gi - SAR-223 Tür­­ki­­yə mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si­­nin apa­ ­rı­­cı fir­­ma­­la­­rın­­dan olan Sar­­sıl­­maz özü­­nün pi­­ya­­da tü­­fəng­­lə­­ri­­nin təq­­di­­ ma­­tı­­nı ke­­çi­­rib. Şir­­kə­­ti­­nin Ar­­Ge mü­­ di­­ri Ha­­san Dağ­­lı­­nın AZE­­Rİ DE­­FEN­ ­CE jur­­na­­lı­­na ver­­di­­yi mə­­lu­­ma­­ta gö­­rə, 5.56x45 mm çap­­lı pi­­ya­­da tü­­fən­­gi olan SAR-223 iki fərq­­li - SAR-223C (ti­­ca­­ri) və SAR-223T (tak­­tik) ver­­si­­ya­ ­la­­rın­­da is­­teh­­sal olu­­nur. Ge­­niş ya­­yıl­­ mış AR-15 di­­zay­­nı­­na bən­­zər SAR223T tü­­fən­­gi­­ni uzun­­lu­­ğu qun­­da­­ğı açıq hal­­da 850 mm (yı­­ğı­­lı hal­­da 770), lü­­lə­­si­­nin uzun­­lu­­ğu 360 mm, boş ağır­­lı­­ğı 3100 qram, baş­­lan­­ğıc sü­­rə­­ti 875 m/sa­­ni­­yə, də­­qi­­qə­­də atış tem­­pi 800 gül­­lə­­dir. Tə­­sir­­li atış mən­­zi­­li 600 metr olan SAR-23T tü­­fən­­gi­­nin lü­­lə­­ si­­nin atış re­­sur­­su 12000 atış təş­­kil

edir. SAR-23T av­­to­­ma­­tik, SAR-23C isə ya­­rı­­mav­­to­­ma­­tik atış re­­ji­­mi­­nə ma­­ lik­­dir. 30 pat­­ron tu­­tum­­lu da­­ra­­ğa sa­­ hib pi­­ya­­da tü­­fən­­gi ba­­rıt qa­­zı­­nın ya­­ rat­­dı­­ğı ener­­ji ilə ça­­lı­­şır. Si­­la­­hın qun­­ da­­ğı atı­­cı­­nın bə­­dən ana­­to­­mi­­ya­­sı­­na uy­­ğun tən­­zim­­lə­­nə bi­­lir. SAR-223 tü­­ fən­­gi­­nin ye­­ni bir si­­lah ailə­­si ola­­raq ya­­ra­­dıl­­dı­­ğı­­nı de­­yən H. Dağ­­lı­­nın söz­ ­lə­­ri­­nə gö­­rə, bu­­nun 9x19 mm çap­­lı ta­­pan­­ça-pu­­lem­­yot ver­­si­­ya­­sı da möv­ ­cud­­dur. SAR-109T mo­­de­­li­­nin ça­­pı 9x19 mm, uzun­­lu­­ğu qun­­daq açıq hal­­da 740 mm (yı­­ğı­­lı hal­­da 640 mm), lü­­lə­­si­­nin uzun­­lu­­ğu 220 mm, boş hal­ ­da ağır­­lı­­ğı 2265 qram, baş­­lan­­ğıc sü­­ rə­­ti 385 metr/sa­­ni­­yə, atış tem­­pi də­­qi­ ­qə­­də 900-1000 atış­­dır: “Biz ha­­zır­­da SAR-223 ailə­­sin­­dən 7.62 mm çap­­lı

ye­­ni bir pi­­ya­­da tü­­fən­­gi­­nin üzə­­rin­­də də iş­­lə­­yi­­rik. SAR-223 tü­­fən­­gi­­nin üzə­ ­rin­­də Sar­­sıl­­maz tə­­rə­­fin­­dən alın­­mış 5 pa­­tent möv­­cud­­dur. Bu si­­lah­­da Sar­­ sıl­­ma­­zın özü­­nün di­­zay­­nı olan, pa­­ ten­­ti alın­­mış qaz pis­­to­­nu sis­­te­­mi tət­­biq edi­­lib. Hər iki si­­la­­hın test­­lə­­ri uğur­­la keç­­di. Ha­­zır­­da si­­la­­hın ix­­ra­­ca­ ­tı üçün iş­­lər apa­­rı­­lır”.

H.Dağ­­lı qeyd edib ki, ha­­zır­­da Sar­ ­sıl­­maz is­­teh­­sa­­lı olan ta­­pan­­ça­­lar dün­ ­ya­­nın 72 öl­­kə­­si­­nə sa­­tı­­lır. Şir­­kə­­tin ix­­ ra­­cat hə­­ya­­ta ke­­çir­­di­­yi öl­­kə­­lər ara­­sın­ ­da Azər­­bay­­can da var və Sar­­sıl­­maz bir ne­­çə il əv­­vəl Azər­­bay­­ca­­na ta­­pan­ ­ça sa­­tı­­şı real­­laş­­dı­­rıb. Ey­­ni za­­man­­da Sar­­sıl­­maz is­­teh­­sa­­lı olan ov tü­­fəng­­lə­­ ri də Azər­­bay­­can ba­­za­­rı­­na təq­­dim olu­­nur.

Tİ­­SAŞ ta­­pan­­ça ba­­za­­rın­­da li­­der ol­­ma­­ğı hə­­dəf­­lə­­yir Tür­­ki­­yə­­nin apa­­rı­­cı ta­­pan­­ça is­­teh­ s­ al­­çı­­la­­rın­­dan olan Trab­­zon Si­­lah Sa­­na­­yi A.Ş (Tİ­­SAŞ) şir­­kə­­ti bu il ix­­ra­ ­cat həc­­min­­də əhə­­miy­­yət­­li ar­­tı­­ma im­­za at­­maq niy­­yə­­tin­­də­­dir. Ba­­za­­ra son ola­­raq özü­­nün “Brow­­ning-14”, həm­­çi­­nin bir ay əv­­vəl ZIG-P06 və ZIG-P17 po­­li­­mer mo­­del­­lə­­ri­­ni təq­­ dim edən Tİ­­SAŞ-ın 2013-cü il üçün ix­­rac hə­­də­­fi 30 000 ta­­pan­­ça­­dır.

IDEF-2013 sər­­gi­­sin­­də fərq­­li mo­­ del­­lə­­ri­­ni müş­­tə­­ri­­lə­­rə və sek­­to­­run mü­­tə­­xəs­­sis­­lə­­ri­­nə nü­­ma­­yiş et­­di­­rən Tİ­­SAŞ-ın sten­­di Azər­­bay­­can he­­yə­­ti tə­­rə­­fin­­dən də zi­­ya­­rət olu­­nub. Ey­­ni za­­man­­da Azər­­bay­­can Mü­­da­­fiə Sə­­

42 AZERI DEFENCE

na­­ye­­si Na­­zir­­li­­yi­­nin sten­­din­­də Tİ­­ SAŞ nü­­ma­­yən­­də­­lə­­ri ilə ke­­çi­­ri­­lən gö­­rüş­­də müş­­tə­­rək la­­yi­­hə­­lə­­rin möv­­ cud və­­ziy­­yə­­ti və pers­­pek­­tiv plan­­lar mü­­za­­ki­­rə olu­­nub. Tİ­­SAŞ-ın Azər­­ bay­­can­­la la­­yi­­hə­­si ba­­rə­­də mə­­lu­­mat ve­­rən şir­­kə­­tin sa­­tış me­­ne­­ce­­ri Öz­­gür Taş­­kı­­ra­­nın söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə ha­­zır­­da Ba­­kı­­da 3 mo­­de­­lin – “Zə­­fər” “Zə­­ fər-K” və “İnam”ın is­­teh­­sa­­lı uğur­­la da­­vam edir. Bu il ər­­zin­­də da­­ha 1000 ədəd ta­­pan­­ça­­nın is­­teh­­sal edi­­lə­­rək si­­fa­­riş­­çi­­lə­­rə çat­­dı­­rıl­­ma­­sı plan­­laş­­dı­­ rı­­lır. Ha­­zır­­da Azər­­bay­­can tə­­rə­­fi­­nin ma­­ra­­ğı­­na uy­­ğun ola­­raq test­­lə­­rin ke­­çi­­ril­­mə­­si üçün 10 ədəd po­­li­­mer

göv­­də­­li ta­­pan­­ça Ba­­kı­­ya gön­­də­­ri­­lib. Ö. Taş­­kı­­ran Tİ­­SAŞ-ın Azər­­bay­­ca­­na ta­­pan­­ça is­­teh­­sa­­lı üçün zə­­ru­­ri olan tex­­no­­lo­­gi­­ya­­nı trans­­fer et­­mə­­yə ha­­zır ol­­du­­ğu­­nu de­­yib: “Bu gün is­­teh­­sal­­ da Azər­­bay­­ca­­nın pa­­yı 30% təş­­kil edir. Ta­­pan­­ça lü­­lə­­lə­­ri­­nin Ba­­kı­­da is­­ teh­­sa­­lı ilə bu pay da­­ha da ar­­ta­­caq”.

IDEF-2013

Katmerciler

müdafiə sənayesində yer alır Nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­lə­­ri­­nin üzə­­ri­­nə qu­­ru­­lan müx­­tə­­lif ava­­dan­­lıq­­la­­rın is­­ teh­­sa­­lı üz­­rə ix­­ti­­sas­­laş­­mış Kat­­mer­­ ci­­lər şir­­kə­­ti mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­sin­­də də öz ad­­dım­­la­­rı­­nı at­­ma­­ğa baş­­la­­yıb. Əsa­­sən Top­­lum­­sal Olay­­la­­ra Mü­­da­ ­xi­­lə Ma­­şın­­la­­rı­­nın (TO­­MA) is­­teh­­sa­­ lı­­nı hə­­ya­­ta ke­­çi­­rən Kat­­mer­­ci­­lər IDEF-2013 sər­­gi­­sin­­də özü­­nün hər­­ bi və təh­­lü­­kə­­siz­­lik qüv­­və­­lə­­ri üçün nə­­zər­­də tu­­tul­­muş “Kan­­qal” və “Pit-Bull VX” ma­­şın­­la­­rı­­nı ilk də­­fə nü­­ma­­yiş et­­di­­rib. Şir­­kət nü­­ma­­yən­­də­­lə­­ri­­nin ver­­ dik­­lə­­ri mə­­lu­­ma­­ta gö­­rə, “Kan­­qal” mi­­na­­ya qar­­şı qo­­ru­­ma­­lı (MRAP) nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­si­­dir. Ma­­şı­­nın alt his­­sə­­sin­­də mi­­na part­­la­­yış­­la­­rı­­na qar­­şı he­­yə­­tin qo­­ru­­ma­­sı tə­­min edi­­ lir və 8 kq tank əley­­hi­­nə mi­­na­­nın part­­la­­yı­­şı­­na tab gə­­ti­­rir. “Kan­­qal”ın boş çə­­ki­­si 13 ton, ba­­lis­­tik mü­­da­­fiəsi STA­­NAG 4569 Le­­vel 2-3, mi­­na part­­la­­yış­­la­­rı­­na qar­­şı qo­­ru­­ma­­sı isə STA­­NAG 4569 Le­­vel 3+ uy­­ğun gə­­ lir. 300 at gü­­cü­­nə ma­­lik mü­­hər­­ri­­kə ma­­lik ma­­şı­­nın sü­­rə­­ti 100 km/saat təş­­kil edir. Zi­­reh­­li ma­­şın 20 metr­­lik çev­­rə­­də dö­­nə, bir­­də­­fə­­yə 1100 km mə­­sa­­fə qət edə bi­­lir.

Kat­­mer­­ci­­lə­­rin “Pit-Bull VX” ad­­lı di­­gər zi­­reh­­li per­­so­­nal da­­şı­­yı­­cı­­sı po­­ lis və pat­­rul əmə­­liy­­yat­­la­­rı üçün nə­­zər­­də tu­­tu­­lur. “Ford-550” şas­­si­­si üzə­­rin­­də ya­­ra­­dıl­­mış ma­­şı­­nın 2014cü il­­dən ix­­ra­­ca­­tı­­na baş­­la­­na­­caq. Ma­­

şın­­la­­rın əsas özəl­­lik­­lə­­rin­­dən bi­­ri onun ba­­xı­­mı­­nın asan ol­­ma­­sı­­dır.

Boş çə­­ki­­si 7530 kq təş­­kil edən “PitBull VX” 9 nə­­fə­­ri (2+7) da­­şı­­ma tu­­ tu­­mu­­na ma­­lik­­dir. 300 at gü­­cü­­nə ma­­lik mü­­hər­­ri­­kə ma­­lik bu ma­­şın 120 km/saat sü­­rət­­lə hə­­rə­­kət edə, 9 metr­­lik bir sa­­hə­­də dö­­nə bi­­lir. Şir­­kə­­tin nü­­ma­­yən­­də­­si Ra­­ma­­zan Din­­çər AZE­­Rİ DE­­FEN­­CE-yə açıq­­ la­­ma­­sın­­da Kat­­mer­­ci­­lə­­rin ha­­zır­­da Azər­­bay­­can Da­­xi­­li Qo­­şun­­la­­rı­­na TO­­MA ma­­şın­­la­­rı, elə­­cə də SO­­ CAR-a müx­­tə­­lif növ ma­­şın­­lar ix­­rac et­­di­­yi­­ni de­­yib. Şir­­kət rəh­­bər­­li­­yi ey­­ ni za­­man­­da Azər­­bay­­ca­­nın Föv­­qə­­ la­­də Hal­­lar Na­­zir­­li­­yi ilə əmək­­daş­­ lıq im­­kan­­la­­rı­­nı araş­­dır­­dıq­­la­­rı­­nı vur­­ğu­­la­­yıb. IDEF sər­­gi­­si çər­­çi­­və­­ sin­­də ye­­ni ma­­şın­­la­­rı Azər­­bay­­ca­­nın mü­­da­­fiə na­­zi­­ri və DSX rəisi­­nə təq­­ dim et­­dik­­lə­­ri­­ni de­­yən R. Din­­çə­­rin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, “Pit-Bull VX” Sər­­ həd Qo­­şun­­la­­rın­­da is­­ti­­fa­­də­­yə uy­­ ğun­­dur. Ya­­xın vaxt­­lar­­da bu ma­­şı­­ nın Azər­­bay­­can­­da təq­­di­­ma­­tı­­nın ke­­çi­­ril­­mə­­si plan­­laş­­dı­­rı­­lır.

may - iyun 2013 43

IDEF-2013

TURKAR

hərbi yanğınsöndürmə maşını Tür­­ki­­yə­­nin Hi­­sar­­lar Group şir­­ kə­­ti müasir tex­­no­­lo­­gi­­ya­­lar­­dan ya­­ rar­­lan­­maq­­la hər­­bi qu­­rum­­lar üçün AS­­TE­­VO ad­­lı yan­­ğın­­sön­­dür­­mə ma­­şı­­nı is­­teh­­sal edib. IDEF-2013 sər­ ­gi­­sin­­də ilk də­­fə sər­­gi­­lə­­nən AS­­TE­­ VO 4x4 tə­­kər for­­mu­­lu­­na ma­­lik TUR­­KAR nəq­­liy­­yat va­­si­­tə­­lə­­ri ailə­­ sin­­dən­­dir. Hi­­sar­­lar şir­­kə­­ti­­nin ida­­rə he­­yə­­ti­­nin səd­­ri Zə­­fər Tür­­ke­­rin söz­­ lə­­ri­­nə gö­­rə, çə­­tin ke­­çi­­lən əra­­zi­­lər­­də

is­­ti­­fa­­də üçün, türk mü­­hən­­dis­­lə­­ri tə­­ rə­­fin­­dən ha­­zır­­lan­­mış TUR­­KAR-ın am­­bu­­lans, da­­şı­­ma, mo­­bil ofis və s. tip­­lə­­ri möv­­cud­­dur. AS­­TE­­VO xa­­ric­­ dən alın­­mış si­­fa­­riş üz­­rə ha­­zır­­la­­nıb: “Ye­­ni TUR­­KAR 4x4 AS­­TE­­VO Si­­lah­ ­lı Qüv­­və­­lər­­lə ya­­na­­şı da­­xi­­li təh­­lü­­kə­ ­siz­­lik təş­­ki­­lat­­la­­rı­­nın da is­­ti­­fa­­də edə bi­­lə­­cə­­yi, hər cür çə­­tin əra­­zi və iq­­lim şərt­­lə­­rin­­də xid­­mət edə bi­­lən özəl­­ lik­­lə­­rə sa­­hib­­dir. Ma­­şı­­nın çə­­ni 1500

litr su tu­­tu­­mu­­na ma­­lik­­dir”. Şir­­kət rəh­­bə­­ri­­nin söz­­lə­­ri­­nə gö­­rə, ma­­şın­­da dev­­ril­­mə çu­­buq­­la­­rı və dörd nöq­­tə­­də təh­­lü­­kə­­siz­­lik kə­­mər­­ lə­­ri ilə dəs­­tək­­lə­­nən otu­­ra­­caq­­lar ilə dəs­­tək­­lə­­nən “ya­­şam funk­­si­­ya­­sı” adı ve­­ril­­miş təh­­lü­­kə­­siz otu­­ra­­caq sis­­tem­­lə­­ri möv­­cud­­dur. Ya­­şam funk­­si­­ya­­sı ma­­şın aş­­dıq­­da be­­lə ölüm və ya­­ra­­lan­­ma ris­­ki­­ni önəm­­li öl­­çü­­də azal­­dır.

HAVELSAN-dan yeni məhsullar Tür­­ki­­yə­­nin apa­­rı­­cı fir­­ma­­la­­rın­­dan olan HA­­VEL­­SAN IDEF sər­­gi­­sin­­də özü­­nün çox­­say­­lı məh­­sul­­la­­rı ilə ya­­na­­şı müasir tə­­lim-atış si­­mul­­ya­­to­­ru­­nu və sər­­həd-təh­­lü­­kə­­siz­

44 AZERI DEFENCE

l­ ik sis­­tem­­lə­­ri­­ni ilk də­­fə nü­­ma­­yi­­şə çı­­xa­­rıb. HA­­VEL­­SAN tə­­rə­­fin­­dən ha­­zır­­lan­­mış, çan­­ta­­da da­­şı­­nan “UFO In­­tel­­li­­ gen­­ce” ad­­lı pi­­lot­­suz he­­li­­kop­­ter HD vi­­deo çək­­mək­­lə ya­­na­­şı xə­­ri­­tə üzə­­rin­­də işa­­rə­­lən­­miş böl­­gə­­ni nə­­za­­rət­­də sax­­la­­yır və qalx­­dı­­ğı ye­­rə dö­­nür. 4 və 6 pər­­va­­nə­­li iki mo­­de­­li möv­­cud olan UFO In­­tel­­li­­gen­­ce çək­­di­­yi gö­­rün­­ tü­­lə­­ri real vaxt re­­ji­­min­­də yer stan­­si­­ya­­sı­­na ötü­­rür. Şir­­ kət ey­­ni za­­man­­da sər­­həd mü­­ha­­fi­­zə­­si və iz­­lə­­mə məq­­sə­ ­di ilə ha­­zır­­lan­­mış, içə­­ri­­sin­­də sen­­sor­­la­­rın yer­­ləş­­di­­ril­­di­­yi sü­­ni daş­­la­­rı da nü­­ma­­yiş et­­di­­rib.

Sər­­gi çər­­çi­­və­­sin­­də HA­­VEL­­SAN şir­­kə­­ti ilə Qa­­tar Si­­ lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ri ara­­sın­­da AW-139 si­­mul­­ya­­to­­ru­­nun is­­ teh­­sa­­lı və çat­­dı­­rıl­­ma­­sı­­na dair mü­­qa­­vi­­lə im­­za­­la­­nıb.

Mü­­qa­­vi­­lə­­nin im­­za­­lan­­ma mər­­si­­min­­də çı­­xış edən HA­­ VEL­­SAN-ın baş di­­rek­­to­­ru Sa­­diq Ya­­mac qeyd edib ki, bu gün rəh­­bər­­lik et­­di­­yi şir­­kət si­­mul­­ya­­tor­­la­­rın is­­teh­­sa­­lı sa­­hə­­sin­­də dün­­ya­­nın ön­­də gə­­lən fir­­ma­­la­­rı ara­­sın­­da yer alır. HA­­VEL­­SAN məh­­sul­­la­­rı ara­­sın­­da də­­ni­­zal­­tı, suüs­­tü gə­­mi, təy­­ya­­rə, he­­li­­kop­­ter, top­­çu atış, çe­­şid­­li ra­­ket si­­ mul­­ya­­tor­­la­­rı yer alır. "AD

ÖZƏL

MKE Azər­­bay­­can Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ri­­nin təc­­hi­­za­­tın­­da İz­­zət Ar­­tunc: “MKE im­­kan­­la­­rı­­nı Azər­­bay­­can hər­­bi

sə­­na­­ye­­si­­nin in­­ki­­şa­­fı üçün sə­­fər­­bər edib” Ta­­ri­­xi Sul­­tan Meh­­met Fa­­te­­hə bağ­­la­­nan Ma­­ki­­ na və Kim­­ya Sə­­na­­ye­­si Qu­­ru­­mu (MKE) bu gün tək Tür­­ki­­yə­­də de­­yil, re­­gion­­da se­­çi­­lən hər­­bi sə­­na­­ye təş­­ki­­lat­­la­­rın­­dan­­dır. Son 20 il­­də MKE Tür­­ki­­yə­­də real­­laş­­dı­­rı­­lan özü­­ye­­ri­­yən haubit­­sa, mil­­li tank, müx­­tə­­lif çap­­lı ar­­til­­le­­ri­­ya si­­lah­­la­­rı, Mil­­li Pi­­ya­­da Tü­­fən­­gi, Mil­­li Pu­­lem­­yot ki­­mi la­­yi­­ hə­­lər­­də apa­­rı­­cı rol al­­maq­­da­­dır. Müx­­tə­­lif si­­lah sis­­tem­­lə­­ri, atı­­cı və ar­­til­­le­­ri­­ya si­­lah­­la­­rı, sur­­sat­­ lar, part­­la­­yı­­cı­­lar və s. ki­­mi çox­­say­­lı məh­­sul çe­­şid­­lə­­ri­­nə ma­­lik MKE-nin Azər­­bay­­can­­la əla­­ qə­­lə­­ri isə hə­­lə 1918-ci il­­lə­­rə - Azər­­bay­­can De­­ mok­­ra­­tik Cüm­­hu­­riy­­yə­­ti döv­­rü­­nə da­­ya­­nır. Ha­­ zır­­da Azər­­bay­­can Si­­lah­­lı Qüvvələrində MKE is­­teh­­sa­­lı olan müx­­tə­­lif tip­­li si­­lah­­lar, dö­­yüş sur­­sat­­la­­rı is­­ti­­fa­­də olun­­maq­­da­­dır. Ey­­ni za­­man­­ da MKE Azər­­bay­­can mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­sin­­də hə­­ya­­ta ke­­çi­­ri­­lən bir sı­­ra proq­­ram­­lar­­da da yer alır. MKE baş di­­rek­­to­­ru cə­­nab İz­­zət Ar­­tunc ilə mü­­sa­­hi­­bə­­miz­­də bu təş­­ki­­la­­tın Azər­­bay­­can­­la əla­­qə­­lə­­ri­­nə nə­­zər sal­­ma­­ğa ça­­lış­­dıq.

- İz­­zət bəy mü­­sa­­hi­­bə­­mi­­zə MKE və Azər­­bay­­can ara­­sın­­da hər­­bi sə­­na­­ ye sa­­hə­­sin­­də əmək­­daş­­lı­­ğın möv­­cud du­­ru­­mu və pers­­pek­­tiv­­lə­­ri ba­­rə­­də ba­­xış­­la­­rı­­nız­­la baş­­la­­maq is­­tər­­dik. Bu sa­­hə­­də möv­­cud və­­ziy­­yə­­ti ne­­cə də­­ yər­­lən­­di­­rir­­si­­niz?

- Söh­­bə­­ti­­mi­­zə qar­­daş Azər­­bay­­can Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ri­­nin şəx­­si he­­yə­­ti­­ni və rəh­­bər­­li­­yi­­ni 95 il­­lik yu­­bi­­ley mü­­na­­si­­ bə­­ti ilə təb­­rik et­­mək­­lə baş­­la­­maq is­­tə­­ yi­­rəm. Siz­­lə­­rə də mə­­lum ol­­du­­ğu ki­­

mi, Tür­­ki­­yə və Azər­­bay­­can ara­­sın­­da­­ kı güc­­lü bağ­­lar hər sa­­hə­­də ol­­du­­ğu ki­­mi mü­­da­­fiə sə­­na­­ye­­si sa­­hə­­sin­­də də özü­­nü gös­­tər­­mək­­də­­dir. Bu çər­­çi­­və­­də, MKE də Azər­­bay­­ca­­nın mü­­da­­fiə sə­­na­ ­ye­­si­­nin eh­­ti­­yac­­la­­rı­­nı öz or­­du­­su­­nun eh­­ti­­yac­­la­­rın­­dan ayır­­ma­­dan də­­yər­­lən­­ di­­rə­­rək, keç­­miş­­dən bu gü­­nə əl­­də olun­­muş im­­kan və qa­­bi­­liy­­yət­­lə­­ri­­ni Azər­­bay­­can hər­­bi sə­­na­­ye­­si­­nin in­­ki­­şa­­ fı üçün sə­­fər­­bər edib. Ha­­zır­­da Ra­­ dioqu­­raş­­dır­­ma Za­­vo­­du, Elekt­­ron He­­ ­sab­­la­­yı­­cı Ma­­şın­­lar Za­­vo­­du və İq­­lim Za­­vo­­du is­­teh­­sal pro­­se­­sin­­də is­­ti­­fa­­də et­­di­­yi xam­­ma­­lın önəm­­li qis­­mi­­ni Qu­­

ru­­mu­­muz­­dan tə­­da­­rük et­­mək­­də­­dir.

Mü­­da­­fiə Sə­­na­­ye­­si Na­­zir­­li­­yi ilə Azər­­ bay­­can Si­­lah­­lı Qüv­­və­­lə­­ri­­nin in­­ven­­ta­­ rı­­na ye­­ni məh­­sul­­lar əla­­və edə­­rək ye­­ni is­­teh­­sal qa­­bi­­liy­­yət­­lə­­ri qa­­zan­­dı­­ra­­caq la­­yi­­hə­­lər üzə­­rin­­də gö­­rüş­­mə­­lə­­ri­­miz da­­vam edir. Bu məq­­səd­­lə MKE Qu­­ru­ ­mu açar təh­­vi­­li ilə xətt və müəs­­si­­sə­­lə­ ­rin ya­­ra­­dıl­­ma­­sı sa­­hə­­sin­­də de­­tal­­lı la­­yi­ ­hə tək­­lif­­lə­­ri təq­­dim edib. Bu la­­yi­­hə­­lər ba­­rə­­də gö­­rüş­­mə­­lə­­rin ye­­ku­­nun­­da mə­­ lu­­mat­­lar ve­­ri­­lə­­cək­­dir.

- Tür­­ki­­yə hər­­bi sə­­na­­ye­­si­­nin kök­­ lü qu­­ru­­mu olan MKE 1992-ci il­­dən

may - iyun 2013 45

ÖZƏL Azər­­bay­­can­­la­əmək­­daş­­lıq­qu­­ran­ilk­ fir­­ma­­lar­­dan­­dır.­Ha­­zır­­da­Azər­­bay­­can­ Si­­lah­­lı­ Qüv­­və­­lə­­ri­­nin­ təc­­hi­­za­­tın­­da­ MKE­han­­sı­rol­oy­­na­­yır?

-­ Azər­­bay­­can­ Si­­lah­­lı­ Qüv­­və­­lə­­ri­­nin­ gü­­nü­­mü­­zün­ eh­­ti­­yac­­la­­rı­­nı­ qar­­şı­­la­­ya­­caq­mo­­dern­ava­­dan­­lıq­­lar,­təc­­hi­­zat,­si­­lah­və­sur­­sa­­ta­sa­­hib­ol­­ma­­sı­is­­ti­­qa­­mə­­tin­­də­ MKE­ Qu­­ru­­mu­ önəm­­li­ bir­ rol­ oy­­na­­maq­­da­­dır.­Bir­or­­du­üçün­st­­ra­­te­­ji­ önəm­ da­­şı­­yan­ məh­­sul­­la­­rın­ Azər­­bay­­can­Or­­du­­su­­nun­in­­ven­­ta­­rı­­na­ve­­ril­­mə­­si­ ilə­ bağ­­lı­ bə­­zi­ ör­­nək­­lər­ möv­­cud­­dur.­ Mə­­sə­­lən,­son­tex­­no­­lo­­gi­­ya­­lar­ilə­is­­teh­­sal­edi­­lən­və­sin­­fin­­də­ən­yax­­şı­­lar­ara­­sın­­da­yer­alan­JNG-12­“Bo­­ra”­snay­­per­ tü­­fəng­­lə­­ri­ Tür­­ki­­yə­ Si­­lah­­lı­ Qüv­­və­­lə­­ri­­nin­ ar­­dın­­ca­ ilk­ ola­­raq­ Azər­­bay­­can­ Döv­­lət­ Sər­­həd­ Xid­­mə­­ti­­nə­ gön­­də­­ril­­di.­ Ay­­rı­­ca,­ bu­ xid­­mət­ sa­­də­­cə­ məh­­su­­lun­ çat­­dı­­rıl­­ma­­sı­ilə­məh­­dud­­laş­­ma­­yıb.­İs­­ti­fa­­də­edən­he­­yə­­tə­əha­­tə­­li­bir­tə­­lim­ve­­ri­­lə­­rək­ üst­ sə­­viy­­yə­­li­ qa­­bi­­liy­­yət­­lə­­rin­ qa­­za­­nıl­­ma­­sı­tə­­min­edi­­lib.

-­ Bir­­gə­ la­­yi­­hə­­lə­­rə­ dair­ 2010­ və­ 2011-ci­il­­lər­­də­bir­ne­­çə­mü­­qa­­vi­­lə­im­­za­­la­­nıb.­ Bir­­gə­ is­­teh­­sa­­lın­ qu­­rul­­ma­­sı,­ Azər­­bay­­can­­da­is­­teh­­sa­­la­dəs­­tək­sa­­hə­­sin­­də­iş­­lər­ba­­rə­­də­mə­­lu­­mat­ver­­mə­­yi­ni­­zi­is­­tər­­dik.­Han­­sı­la­­yi­­hə­­lər­­də­Azər­bay­­ca­­nın­yer­al­­ma­­sı­­nı­is­­tər­­di­­niz?

-­ 2010-cu­ və­ 2011-ci­ il­­lər­­də­ MKE­ Qu­­ru­­mu­ilə­Da­­xi­­li­İş­­lər­Na­­zir­­li­­yi­Da­­xi­­li­­Qo­­şun­­la­­rı,­Döv­­lət­Sər­­həd­Xid­­mə­­ti­ və­ Mü­­da­­fiə­ Na­­zir­­li­­yi­­nə­ JNG-12­ “Bo­­ra”­ snay­­per­ tü­­fən­­gi­­nin,­ Ra­­dioqu­­raş­­dır­­ma­ Za­­vo­­du­­na­ müx­­tə­­lif­ kim­­yə­­vi­ mad­­də­­lər,­kap­­sul,­TNT,­Elekt­­ron­He­­sab­­la­­yı­­cı­Ma­­şın­­lar­Za­­vo­­du­­na­60­və­82­ mm­ mi­­naatan­ lü­­lə­­si­­nin­ çat­­dı­­rıl­­ma­­sı­­na­ dair­ müx­­tə­­lif­ mü­­qa­­vi­­lə­­lər­ im­­za­­la­­nıb.­ MKE­ Qu­­ru­­mu­ ola­­raq,­ yal­­nız­ m ə h ­s u l­

təc­­hi­­za­­tın­­da­de­­yil,­təh­­sil­və­mü­­şa­­vir­­lik­ xid­­mət­­lə­­ri­ ilə­ də­ bu­ qu­­rum­­la­­ra­ da­­ha­çox­xid­­mət­gös­­tər­­mə­­yə­ha­­zı­­rıq.

-­ MKE­ mi­­na­ tə­­miz­­lə­­mə­ sa­­hə­­sin­­də­ANA­­MA­ilə­əmək­­daş­­lı­­ğın­pers­­pek­­tiv­­lə­­ri­­ni­ne­­cə­gö­­rür?

-­Bil­­di­­yi­­niz­ki­­mi,­sər­­həd­­də­­ki­mi­­na­ tə­­miz­­lə­­mə­ la­­yi­­hə­­lə­­ri­ Mil­­li­ Mü­­da­­fiə­ Na­­zir­­li­­yi­­nin­ nə­­za­­rə­­ti­ al­­tın­­da­ da­­vam­ edir.­ ANA­­MA­ ilə­ MKE­ ara­­sın­­da­­kı­ mü­­na­­si­­bət­­lər­ və­ əmək­­daş­­lıq­ ba­­rə­­də­ Na­­zir­­li­­yə­hər­bir­mər­­hə­­lə­­də­mə­­lu­­mat­lar­ve­­ri­­lib.­Hər­iki­tə­rə­fin­bu­mə­sə­lə­də­ ma­ra­ğı­nı­nə­zə­rə­ala­raq,­biz­Azər­baycan­ mü­da­fiə­ sə­na­ye­si­ məh­sul­la­rı­nın­ bey­nəl­xalq­ ba­zar­la­ra­ çı­xa­rıl­ma­sı­ is­tiqa­mə­tin­də­səy­lər­gös­tə­ri­rik.

-­ Ha­­va­­dan­ da­­şı­­na­ bi­­lən­ 105­ mm-lik­ top­ və­ Mo­­dern­ Pi­­ya­­da­ Tü­­fən­­gi­la­­yi­­hə­­si­üz­­rə­son­iş­­lər­ba­­rə­­də­ mə­­lu­­mat­ver­­mə­­yi­­ni­­zi­is­­tər­­dik.

-­ Qeyd­ olu­­nan­ la­­yi­­hə­­lər­ Mü­­da­­fiə­ Sə­­na­­ye­­si­ Ka­­tib­­li­­yi­­nin­ nə­­za­­rə­­ti­ al­­tın­­da­ da­­vam­ et­­di­­ril­­mək­­də­­dir.­ Bu­­nun­­la­ bağ­­lı­araş­­dır­­ma­və­mü­­za­­ki­­rə­­lər­apar­maq­üçün­Azər­­bay­­can­­dan­tex­­ni­­ki­bir­ he­­yət­Tür­­ki­­yə­­yə­də­­vət­edi­­lib.­Bu­la­­yi­­hə­­lə­­rin­real­­laş­­ma­­sı­ilə­bir­­gə­qar­­daş­ Azər­­bay­­can­ MSN-in­ or­­taq­ is­­teh­­sal­

yo­­lu­ ilə­ qeyd­ edi­­- ­lən­ la­­yi­­hə­­lə­­rə­ da­­xil­edil­­mə­­si­hər­iki­öl­­kə­­nin­mü­­va­­-

46 AZERI DEFENCE

fiq­ qu­­rum­­la­­rın­­da­ ar­­zu­ edil­­di­­yi­ şüb­­hə­­siz­­dir.

-­Bir­müd­­dət­əv­­vəl­mü­­da­­fiə­sə­­na­­ye­­si­ na­­zi­­ri­­miz­ Ya­­vər­ Ca­­ma­­lov­ de­­miş­­di­ki,­Azər­­bay­­can­­da­is­­teh­­sal­edi­lən­ bə­­zi­ məh­­sul­­la­­rın­ ba­­za­­ra­ çı­­xa­­rıl­­ma­­sı­üçün­MKE­ilə­bir­­gə­müəs­­si­­sə­­nin­ ya­­ra­­dıl­­ma­­sı­ müm­­kün­­dür.­ Bu­­nun­­la­ bağ­­lı­ nə­­lə­­ri­ söy­­lə­­yə­ bi­­lər­­si­­niz?

-­MKE­qu­­ru­­mu­ola­­raq­öz­eh­­ti­­yac­­la­­rı­­mı­­zı­ödə­­mək­­lə­ya­­na­­şı,­özü­­mü­­zün­ və­ Azər­­bay­­can­ mü­­da­­fiə­ sə­­na­­ye­­si­ məh­­sul­­la­­rı­­nın­üçün­­cü­ba­­zar­­la­­ra­çı­­xa­­rıl­­ma­­sı­sa­­hə­­sin­­də­əmək­­daş­­lıq­et­­mə­­yi­ plan­­laş­­dı­­rı­­rıq.­Hər­iki­tə­­rə­­fin­bu­möv­zu­­da­ is­­tək­­li­ ol­­ma­­sı­­nı­ nə­­zə­­rə­ ala­­raq­ MKE­ola­­raq­Azər­­bay­­can­mü­­da­­fiə­sə­­na­­ye­­si­ məh­­sul­­la­­rı­­nı­ bey­­nəl­­xalq­ ba­­zar­­la­­ra­çı­­xa­­rıl­­ma­­sı­­na­səy­gös­­tə­­ri­­rik.

-­2011-ci­ilin­fev­­ral­ayın­­da­Mü­­da­­fiə­ Sə­­na­­ye­­si­ Na­­zir­­li­­yi­ ilə­ MKE­ ara­­sın­­da­ Azər­­bay­­can­ mü­­hən­­dis­­lə­­ri­­nin­ ha­­zır­­la­­dı­­ğı­12.7­mm-lik­an­­ti­ma­­te­­rial­ snay­­per­tü­­fən­­gi­­nin­Tür­­ki­­yə­­də­MKE­ müəs­­si­­sə­­sin­­də­ is­­teh­­sa­­lı­­na­ və­ bir­­gə­ araş­­dır­­ma­ və­ təd­­qi­­qat­­la­­rın­ apa­­rıl­­ma­­sı­­na­dair­pro­­to­­kol­im­­za­­la­­nıb.­Bu­ la­­yi­­hə­üz­­rə­han­­sı­iş­­lər­ge­­dir?

-­ MKE­ Qu­­ru­­mu­ ola­­raq­ Azər­­bay­­can­ mü­­da­­fiə­ sə­­na­­ye­­si­­nin­ im­­kan­ və­ qa­­bi­­liy­­yət­­lə­­ri­­ni­ ya­­xın­­dan­ iz­­lə­­yi­­rik.­ Ba­­zar­ eh­­ti­­yac­­la­­rı­­na­ və­ göz­­lən­­ti­­lə­­rə­ uy­­ğun­ ola­­raq­ Qu­­ru­­mu­­mu­­zun­ im­­kan­­la­­rı­ ilə­ in­­teq­­ra­­si­­ya­ edə­ bi­­lə­­cə­­yi­­miz­ye­­ni­la­­yi­­hə­­lə­­rə­hər­za­­man­ha­­zı­­rıq.­ Bu­ çər­­çi­­və­­də­ 14,5­ və­ 12,7­ mm­ snay­­per­tü­­fəng­­lə­­ri­­nin­ye­­ni­ver­­si­­ya­­la­rı­­nın­sa­­tı­­şı­­nın­or­­taq­şə­­kil­­də­təş­­ki­­li­­nə­ dair­fi­­kir­­lə­­ri­­miz­var.­

TEXNOLOGIYA

JF-17­ Block­II­ yolda Pa­­kis­­tan­ JF-17­ “Thun­­der”­ dö­yüş­təy­­ya­­rə­­si­­nin­Block­II­ver­­si­­ya­­sı­nı­ ca­­ri­ ilin­ son­­la­­rın­­da­ təq­­dim­ et­mə­­yə­ha­­zır­­la­­şır.­Bu­ba­­rə­­də­AZE­­Rİ­ DE­­F EN­­C E­ jur­­n a­­l ı­­n a­ IDEF-2013­ bey­­n əl­­x alq­ mü­­d a­­f iə­ sər­­g i­­s in­­d ə­ təm­­sil­olu­­nan­Pa­­kis­­tan­Aero­­nauti­cal­ Comp­­lek­­sin­ (PAC)­ stendindən­­ mə­­lu­­mat­ ve­­ri­­lib.­ Təy­­ya­­rə­ sə­­lə­­fi­ JF-17­Block­I­ilə­mü­­qa­­yi­­sə­­də­da­­ha­ ge­­niş­ im­­kan­­la­­ra­ və­ müasir­ tex­­no­lo­­gi­­ya­­ya­ ma­­lik­ ola­­caq.­ Bu­ təy­­ya­­rə­

dün­­ya­ ba­­za­­rın­­da­ öz­ sin­­fin­­də­ olan­ “Mi­­ra­­ge”­və­MiG-29­ki­­mi­təy­­ya­­rə­lər­­dən­uni­­ver­­sal­­lı­­ğı,­da­­ha­ma­­nevr­li,­ is­­ti­­fa­­də­­si­ asan­ və­ öz­ dö­­yüş­ yü­kü­­nün­ çox­ ol­­ma­­sı­ ilə­ fərq­­lə­­nir.­ Ha­­zır­­da­ la­­yi­­hə­­nin­ apa­­rı­­cı­ döv­­lət­lə­­ri­ olan­ Çin­ və­ Pa­­kis­­tan­ təy­­ya­­rə­ üçün­ye­­ni­mü­­hər­­ri­­kin­ya­­ra­­dıl­­ma­­sı­ is­­ti­­qa­­mə­­tin­­də­də­iş­­lər­apa­­rır.­İn­­di­yə­­dək­JF-17­“Thun­­der”­həm­Av­­ro­pa­­da,­həm­də­ərəb­öl­­kə­­lə­­rin­­də­ke­çi­­ri­­lən­bir­sı­­ra­aviaşoular­­da­nü­­mu-

­ ə­­vi­ uçuş­­lar­ ke­­çi­­rə­­rək­ özü­­nü­ sü­n bu­­ta­ ye­­ti­­rib.­ PAC­ nü­­ma­­yən­­də­­lə­­ri­nin­ söz­­lə­­ri­­nə­ gö­­rə,­ ha­­zır­­da­ Azər­bay­­can­ da­ da­­xil­ ol­­maq­­la,­ bir­ sı­­ra­ öl­­kə­­lər­­lə­ JF-17­ təy­­ya­­rə­­si­­nin­ al­­ğısat­­qı­­sı­­na­ dair­ gö­­rüş­­mə­­lər­ da­­vam­ edir.­ Pa­­kis­­tan­ tə­­rə­­fi­ Azər­­bay­­ca­­na­ təy­­ya­­rə­­lə­­rin­ çat­­dı­­rıl­­ma­­sın­­da­ heç­ bir­ prob­­lem­ gör­­mür.­ Ey­­ni­ za­­man­da­JF-17­proq­­ra­­mın­­da­apa­­rı­­cı­öl­­kə­ olan­Çin­də­Azər­­bay­­ca­­na­sa­­tış­­la­­ra­ ra­­zı­­dır.

ESİS­Enerjidən­ordu­ üçün­kəsilməz­güc­qaynağı ESİS­ Ener­­ji­ şir­­kə­­ti­ hər­­bi­ qu­­rum­la­­rın­ eh­­ti­­yac­­la­­rı­­nı­ qar­­şı­­la­­ya­­caq­ 300k­­VA­Mo­­bil­Sta­­tik­Kə­­sil­­məz­Güc­ Qay­­na­­ğı­­nı­(MSKGK)­Tür­­ki­­yə­Si­­lah­lı­ Qüv­­və­­lə­­rin­­dən­ son­­ra­ bey­­nəl­­xalq­ ba­­za­­ra­çıxarmağa­hazırlaşır­.­Şir­­kət­ 2011-ci­ il­­də­ la­­yi­­hə­­ləş­­di­­ril­­miş­ və­ is­teh­­sa­­lı­­na­ baş­­la­­nıl­­mış­ sis­­te­­mi­ Azər­bay­­can­ Si­­lah­­lı­ Qüv­­və­­lə­­ri­­nə­ də­ təq­dim­et­­mək­is­­tə­­yir.­ Dö­­yüş­böl­­gə­­lə­­rin­­də­ça­­lı­­şan­yük­sək­ güc­­lü­ ra­­bi­­tə­ ava­­dan­­lıq­­la­­rı­­nı­ və­ bən­­zər­ sis­­tem­­lə­­ri­ fa­­si­­lə­­siz­ elekt­­rik­ ener­­ji­­si­ilə­qi­­da­­lan­­dır­­maq­üçün­hər­b i­ stan­­d art­­l ar­­d a­ ha­­z ır­­l an­­m ış­ MSKGK­ hər­ cür­ əra­­zi­ şə­­raiti­­nə­ asan­­lıq­­la­ uy­­ğun­­la­­şa­ bi­­lir.­ Sis­­tem­ 300k­­VA­ UPS,­ kon­­di­­sioner,­ ka­­bi­­nə­ və­ qoş­­qu­­dan­ mey­­da­­na­ gə­­lir.­ MSKGK­ həm­ qoş­­qu­ üzə­­rin­­də­ mo­bil,­ həm­ də­ plat­­for­­ma­­la­­ra­ yer­­ləş­­di­ri­­lə­­rək­ sa­­bit­ şə­­kil­­də­ is­­ti­­fa­­də­ edi­­lə­ bi­­lər.­

UPS­ (ESIS­AT­­LAS­ 5300)­ özəl­­lik­lə­­ri •­ 3­ fa­­za­ gi­­riş/3­ fa­­za­ Çı­­xış,­ on­layn,­iki­çev­­ri­­mə,­trans­­for­­ma­­tor­­suz,­ yük­­sək­tez­­lik­PWM •­300­kVA­tu­­tum­ •­93%-ə­qə­­dər­UPS­sə­­mə­­rə­­si •­20%­ge­­niş­gi­­riş­­li­gər­­gin­­lik­ara­lı­­ğı •­47-53­Hz­tez­­lik­ara­­lı­­ğı •­İs­­tə­­yə­bağ­­lı­SNMP­ilə­uzaq­­dan­ yox­­la­­ma MSGK­ ka­­bi­­nə­­si­ 3­ mm­ qa­­lın­lıq­­da­po­­lad­­dan­ha­­zır­­la­nıb­və­IP55­qo­­ru­­ma­­sı­­na­ (ka­­bi­­nə­ta­­ma­­mi­­lə­bağ­lı­hal­­da)­ca­­vab­ve­­rir.­ Ka­­bi­­nə­­nin­ ağır­­lı­­ğı­ təc­­hi­­zat­­lı­ hal­­da­ 9100­kq­təş­­kil­edir­ və­tam­təc­­hi­­zat­­lı,­hər­­bi­ stan­­dart­­la­­ra­ ca­­vab­ ve­­rən­ qoş­­qu­ üzə­­rin­­də­yer­­ləş­­di­­ri­­lir.­­

Qeyd­ edək­ ki,­ Esis­ Ener­­ji­ şir­­kə­­ti­ ha­­zır­­da­hər­­bi­və­mül­­ki­stan­­dart­­la­­ra­ ca­­vab­ve­­rən­müx­­tə­­lif­ener­­ji­ci­­haz­­la­rı­­nın­is­­teh­­sa­­lı­­nı­hə­­ya­­ta­ke­­çi­­rir.­Tür­ki­­yə­­nin­ MİL­­GEM­ la­­yi­­hə­­si­ üz­­rə­ is­teh­­sal­ olu­­nan­ kor­­vet­­lər­­də­ və­ am­­fi­bi­­ya­çı­­xar­­ma­gə­­mi­­sin­­də­ESİS­Ener­­ji­ ci­­haz­­la­­rı­is­­ti­­fa­­də­olu­­nur.­

may - iyun 2013 47

TEXNOLOGIYA

Motorolanın

yenilikləri­ təqdim­ olundu

Te­le­kom­İn­­vest­şir­­kə­­ti­­nin­təş­­ki­­lat­­çı­­lı­­ğı­ilə­Ba­­kı­­da­Azər­­bay­­ca­­nın­təh­­lü­­kə­­siz­­lik­ st­­ruk­­tur­­la­­rı­ üçün­ Mo­­to­­ro­­la­ şir­­kə­­ti­­nin­ ye­­ni­ ra­­bi­­tə­ va­­si­­tə­­lə­­ri­­nin­ təq­­di­­ma­­tı­ ke­­çi­­ri­­lib.­ Təd­bir­də­ Mo­toro­la­şir­kə­ti­nin­is­­teh­­sa­­lı­olan­müx­­tə­­lif­ tə­­yi­­nat­­lı­ye­­ni­ra­­dios­­tan­­si­­ya­­lar­nü­­ma­yiş­et­­di­­ri­­lib.­Mo­­to­­ro­­la­mü­­tə­­xəs­­sis­­lə­­ri­ tə­­rə­­fin­­dən­ şir­­kə­­tin­ ye­­ni­­lik­­lə­­ri,­ ye­­ni­ tex­­no­­lo­­gi­­ya­­lar­ ba­­rə­­də­ təq­­di­­mat­­lar­ olub.­Mo­­to­­ro­­la­­nın­rə­­qəm­­sal­tex­­no­­lo­­gi­­ya­­la­­rı,­Mo­­toTR­­BO,­Mo­­to­­ro­­la­TET­­RA­ ki­­mi­ sis­­tem­­lə­­ri­ və­ bu­ sis­­tem­­lər­­də­­ki­son­ye­­ni­­lən­­mə­­lər­izah­edi­­lib. Şir­­kət­ tə­­rə­­fin­­dən­ Azər­­bay­­can­­da­ ilk­də­­fə­ola­­raq­Mo­­to­­ro­­la­­nın­po­­lis­və­

ax­­ta­­rış-xi­­la­­set­­mə­ xid­­mət­­lə­­ri­ üçün­ nə­­zər­­də­ tu­­tul­­muş­ MTP-6750­ əl­ ra­dios­­tan­­si­­ya­­sı­təq­­dim­olu­­nub.­Bil­­di­­ri­lib­ki,­TET­­RA­ra­­bi­­tə­­si­­ni­dəs­­tək­­lə­­yən­ bu­ rə­­qəm­­sal­ ra­­dios­­tan­­si­­ya­ 5­ me­­qa­pik­­sel­ ka­­me­­ra­­ya­ ma­­lik­­dir.­ Eh­­ti­­yac­ ya­­ran­­dıq­­da,­ ka­­me­­ra­ va­­si­­tə­­si­­lə­ çə­­ki­lən­ gö­­rün­­tü­ TET­­RA­ ra­­bi­­tə­­si­ üzə­­rin­dən,­elə­­cə­də­di­­gər­funk­­si­­ya­­lar­va­­si­tə­­si­­lə­ And­­roid­ bluetooth­ şə­­bə­­kə­­lə­­rə­

ötü­­rü­­lə­ bi­­lir.­ Ra­­dios­­tan­­si­­ya­­nın­ əsas­ üs­­tün­­lü­­yü­isə­onun­su­­yun­için­­də­iş­lə­­yə­bil­­mə­­si­­dir.­Uni­­ver­­sal­­lı­­ğı­ilə­fərq­lə­­nən­ bu­ ra­­dios­­tan­­si­­ya­ ya­­xın­ gə­­lə­cək­­də­ po­­li­­sin­ və­ Föv­­qə­­la­­də­ Hal­­lar­ Na­­zir­­li­­yi­­nin­is­­ti­­fa­­də­­sin­­də­olan­ra­­bi­­tə­ va­­si­­tə­­lə­­ri­­ni­əvəz­edə­bi­­lər.­Təd­­bir­­də­ Azər­­bay­­ca­­nın­müx­­tə­­lif­güc­st­­ruk­­tur­la­­rı­­nın­və­müx­­tə­­lif­şir­­kət­­lə­­rin­mü­­tə­xəs­­sis­­lə­­ri­iş­­ti­­rak­edib­­lər.

“Şturm”dan­qaçmaq­imkanı­qalmır Uk­­ray­­na­­nın­VA­­LAR­El­­mi-İs­­teh­­sal­at­Müəs­­si­­sə­­si­küt­­lə­­vi­qar­­şı­­dur­­ma­­lar,­ elə­­cə­də­ha­­di­­sə­ye­­rin­­dən­qa­­çan­ci­­na­yət­­kar­­la­­rın­ sax­­la­­nıl­­ma­­sı­ üçün­ “Şturm”­ad­­lı­ye­­ni­to­­ra­­tan­(set­­ko­­met)­ ha­­zır­­la­­yıb.­ Öl­­dür­­mə­­yən­ tə­­sir­­siz­ si­lah­­lar­ sin­­fi­­nə­ aid­ olan­ “Şturm”un­ test­­lə­­ri­ ta­­mam­­la­­nıb­ və­is­­ti­­fa­­də­­yə­qə­­bu­­lu­ töv­­si­­yə­ edi­­lib.­ Möv­­cud­ ana­­loq­la­­rı­ilə­mü­­qa­­yi­­sə­də­bu­si­­lah­­da­to­run­ ye­­ni­­dən­ yı­ğıl­­ma­­sı­prin­­si­­pin­dən­ im­­ti­­na­ edi­­lib.­ Si­­lah­­da­ tor­ V­ və­ VS­ tip­­li­kar­­tic­­lər­­də­yı­­ğı­­lır.­V­tip­­li­kart­­ric­lər­ sı­­xıl­­mış­ tor­­la­ təc­­hiz­ olu­­nub.­ VS­ tip­­li­kar­­ti­­cə­isə­tor­­la­ya­­na­­şı­is­­ti­­fa­­də­­si-

48 AZERI DEFENCE

­ ə­ica­­zə­ve­­ril­­miş­göz­­ya­­şar­­dı­­cı­pre­­pan ­rat­­lı­am­­pu­­la­da­da­­xil­­dir.­Tor­atıl­­ma­­sı­ üçün­re­­zin­yük­­lər­­lə­təc­­hiz­edi­­lib.­İs­teh­­sal­­çı­­lar­id­­dia­edir­­lər­ki,­re­­zin­yük­lər­hət­­ta­mi­­ni­­mal­şi­­kəst­­lik­ be­­lə­ ya­­rat­­mır.­ Set­ko­­me­­tin­ye­­ni­­dən­ dol­­dur­­ma­­sı­ 4-5­

sa­­ni­­yə­vaxt­tə­­ləb­edir. “Şturm”un­ atış­ sü­­rə­­ti­ 18­ m/sa­­ni­yə,­ uzaq­­lı­­ğı­ isə­ 8-10­ m­ təş­­kil­ edir.­ Atış­za­­ma­­nı­tor­3,5­m­diametr­­də­açı­lır.­VS­tip­­li­kar­­tic­­dən­atış­za­­ma­­nı­to­-

ru­­nun­açıl­­ma­­sı­ilə­am­­pu­­la­­da­­kı­aero­zol­ qa­­rı­­şı­­ğı­ to­­za­ dö­­nür.­ Tor­­da­ olan­ bü­­tün­şəxs­­lə­­rə­təh­­lü­­kə­­siz­dö­­yüş­tə­­si­ri­­ni­gös­­tə­­rir.­

BRUSENS­-­

TEXNOLOGIYA

sərhəd­ təhlükəsizliyində­ yeni­həll R.­Tofiqoğlu Ka­­bel­ sis­­tem­­lə­­ri­ ilə­ bağ­­lı­ bir­ sı­­ra­ ye­­ni­­lik­­lə­­rə­ im­­za­ atan­ İs­­veç­­rə­­nin­ Brugg­ Cab­­les­ şir­­kə­­ti­ tak­­tik­ sa­­hə­­lər­də,­ çə­­tin­ şə­­rait­­də­ fa­­si­­lə­­siz­ xə­­bər­­ləş­mə­ eh­­ti­­yac­­la­­rı­­nı­ qar­­şı­­la­­ya­­caq­ MIL­ stan­­dart­­la­­rın­­da­ xü­­su­­si­ fi­­be­­rop­­tik­ ka­­bel­­lər­yaradıb.­Şir­­kət­ey­­ni­za­­man­da­ dün­­ya­­da­ xə­­bər­­da­­re­­di­­ci­ ka­­bel­­lə­rin­ ya­­ra­­dıl­­ma­­sı­ və­ is­­teh­­sa­­lı­ üz­­rə­ ta­nı­­nır.­Akus­­ti­­ka,­hə­­ra­­rə­­tin­də­­yiş­­mə­­si,­ tit­­rə­­yiş­­lər­ və­ tə­­sir­­lər­­dən­ mey­­da­­na­ gə­­lən­ ən­ ki­­çik­ də­­yi­­şik­­lik­­lər­ Brugg­­ fi­­be­­rop­­tik­sen­­sor­ka­­bel­­lə­­ri­ilə­müəy­yən­­ləş­­di­­ri­­lə,­ hə­­min­ yer­ yük­­sək­ də­qiq­­lik­­lə­təs­­bit­olu­­na­bi­­lir.­ Brugg­Cab­­le­­sin­Tür­­ki­­yə­və­Cə­­nu­­bi­ Qaf­­qaz­ re­­gionu­ üz­­rə­ dist­­ri­­bü­­to­­ru­ Cym­­soft­ Bi­­li­­şim­ Tek­­no­­lo­­ji­­le­­ri­ şir­­kə­­ti­nin­biz­­ne­­sin­in­­ki­­şa­­fı­di­­rek­­to­­ru­Sər­­dar­ Do­­ğu­­sa­­lın­ söz­­lə­­ri­­nə­ gö­­rə,­ BRU­­sens­ AC3­3.8­mm­fi­­be­­rop­­tik­ka­­bel­sər­­həd­lə­­rin­və­st­­ra­­te­­ji­ob­­yekt­­lə­­rin­mü­­ha­­fi­­zə­si­ üçün­ nə­­zər­­də­ tu­­tu­­lur.­ Tor­­pa­­ğın­ 30-50­sm­də­­rin­­li­­yi,­ya­­xud­sər­­həd­məf­til­­lə­­ri­ üzə­­rin­­dən­ çə­­ki­­lən­ ka­­be­­lin­ bir­ tə­­rə­­fi­açıq­qal­­maq­­la­xə­­bər­­dar­­lıq­sis­­te-

­ i­­nə­ bağ­­la­­nır.­ Ka­­be­m lin­üzə­­rin­­də­pas­­siv­və­ ya­ak­­tiv­əla­­və­təc­­hi­­zat­ möv­­cud­ de­­yil,­ iş­ pro­se­­sin­­də­ xa­­ric­­dən­ hər­ han­­sı­bir­gü­­cə­eh­­ti­­yac­duy­­mur.­ iş prinsipi BRU­­sen­­sin­hər­1-2­met­­ri­bir­xə­­bər­dar­­lıq­ sa­­hə­­si­ tə­­min­ et­­di­­yi­ üçün­ 10­ min­ metr­­lik­ ka­­bel­ üzə­­rin­­də­ 10­ min­ sen­­sor­möv­­cud­­dur.­Ka­­be­­lin­çev­­rə­­sin­də­ baş­ ve­­rən­ akus­­ti­­ka,­ tit­­rə­­yiş­­lər­ və­ seys­­mik­ ha­­di­­sə­­lər­ xə­­bər­­dar­­lıq­ sis­­te­mi­­nin­ mo­­ni­­to­­run­­da,­ xə­­ri­­tə­ üzə­­rin­­də­ işa­­rə­­lə­­nə­­rək­ gös­­tə­­ri­­lir.­ Bu­ da­ müəy­yən­­lə­­şən­ bas­­qın­ əra­­zi­­lə­­ri­­nə­ ən­ ya­­xın­ ter­­mal­və­ya­CCTV­ka­­me­­ra­­la­­rı­is­­ti­­qa­mət­­lən­­dir­­mə­­yə,­ koor­­di­­nat­­la­­rı­ hə­­də­­fə­ av­­to­­ma­­tik­ yö­­nə­­lən­ si­­lah­ sis­­tem­­lə­­ri­­nə­ ötür­­mə­­yə­im­­kan­ve­­rir.

S.Do­­ğu­­sa­­lın­ söz­­lə­­ri­­nə­ gö­­rə,­ BRU­Sens­giz­­li­ke­­çid­­lə­­ri­40­km­mə­­sa­­fə­­dən­ müəy­­yən­­ləş­­dir­­mə­­yi­ba­­ca­­rır.­Öz­növ­bə­­sin­­də­ ha­­di­­sə­ ye­­ri­­ni­ ka­­bel­ bo­­yun­­ca­ 1-4­metr­fərq­­lə­təs­­bit­edir.­Ka­­bel­bas­dı­­rıl­­dı­­ğı­ əra­­zi­­də­ pi­­ya­­da­­la­­rın­ as­­ta­ hə­rə­­kət­­lə­­ri­­ni­ 5-10­ metr,­ qa­­zın­­tı­ iş­­lə­­ri­­ni­ 15-25,­nəq­­liy­­yat­va­­si­­tə­­lə­­ri­­nin­hə­­rə­­kət-

l­ə­­ri­­ni­isə­20-40­metr­mə­­sa­­fə­­dən­tə­­yin­ et­­mə­im­­ka­­nı­­na­sa­­hib­­dir.­Ey­­ni­za­­man­da­ bas­­dı­­rıl­­mış­ ka­­bel­ ha­­di­­sə­­lə­­rin­ sər­həd­xət­­ti­­nin­da­­xi­­lin­­də­və­ya­xa­­ri­­cin­­də­ baş­ver­­di­­yi­­ni­də­gös­­tə­­rir.­Çə­­pər­­lər­­də­ baş­ve­­rən­təh­­did­ol­­ma­­dı­­ğı­hal­­da,­sis­tem­ hə­­min­ hə­­rə­­kə­­ti­ şüb­­hə­­li­ siq­­nal­ ola­­raq­ də­­yər­­lən­­dir­­mə­ qa­­bi­­liy­­yə­­ti­­nə­ ma­­lik­­dir:­ “Ka­­bel­ sa­­bo­­taj­ və­ ya­ di­­gər­ sə­­bəb­­lər­­dən­ qı­­rıl­­dıq­­da­ be­­lə­ qı­­rı­­lan­ his­­sə­ilə­ci­­haz­ara­­sın­­da­­kı­his­­sə­ça­­lı­­şır.­ Qı­­rı­­lan­his­­sə­­lər­bər­­pa­olun­­duq­­da­xət­tin­ta­­ma­­mı­öz­işi­­ni­bər­­pa­edir”.

Son dərəcə dayanıqlı Hər­ cür­ ha­­va­ şə­­raitin­­də­ fəaliy­­yət­ gös­­tə­­rən­BRU­­Sens­yük­­sək­gər­­gin­­lik­­li­ elekt­­rik­ xət­­lə­­ri­­nin­ və­ di­­gər­ sis­­tem­­lə­rin­ ya­­rat­­dı­­ğı­ elekt­­ro­­maq­­nit­ sa­­hə­­lə­­rin­ tə­­sir­­lə­­ri­­nə­ mə­­ruz­ qal­­mır.­ Bü­­tün­ hal­lar­­da­ey­­ni­qay­­da­­da­da­­vam­­lı­fəaliy­­yət­ gös­­tə­­rir.­ Bun­­dan­ baş­­qa,­ də­­mir­ sar­­ğı­ya­ yer­­ləş­­di­­ril­­miş­ ka­­bel­ gə­­mi­­ri­­ci­­lə­­rə­ qar­­şı­son­də­­rə­­cə­da­­ya­­nıq­­lı­­dır.­

Paramount­Group­ATE­şirkətini­aldı CAR-ın­ Pa­­ra­­mount­ Group­ şir­­kə­­ti­ ATE­ (Ad­­van­­ced­ Tech­­no­­logy­ and­ En­­gi­­neering­ Com­­pany)­ şir­­kə­­ti­­ni­ sa­­tın­ alıb.­Sa­­tı­­nal­­ma­2012-ci­il­­də­ma­­liy­­yə­prob­­lem­­lə­­ri­ilə­əla­­qə­dar­müf­­lis­ol­­du­­ğu­elan­edil­­miş­ATE­şir­­kə­­ti­­nin­“biz­­ne­­sin­ xi­­la­­sı”­proq­­ra­­mı­çər­­çi­­və­­sin­­də­ger­­çək­­lə­­şib.­Bun­­dan­son­­ra­ 27­il­­lik­ta­­ri­­xə­ma­­lik­ATE­şir­­kə­­ti­Pa­­ra­­mount­Groupun­tər­ki­­bin­­də­Pa­­ra­­mount­Ad­­van­­ced­Tech­­no­­lo­­gies­(PAT)­adı­ilə­ fəaliy­­yət­gös­­tə­­rə­­cək.­ Pa­­ra­­mount­Group­şir­­kə­­ti­­nin­ic­­ra­­çı­səd­­ri­Ay­­vor­İçi­­ko­-

vit­­zin­ (Ivor­ Ic­­hi­­ko­­wit­­zin)­ söz­­lə­­ri­­nə­ gö­­rə,­bu­st­­ra­­te­­ji­qə­­rar­onun­rəh­­bər­lik­ et­­di­­yi­ şir­­kə­­tə­ mü­­da­­fiə­ sə­­na­­ye­sin­­də­əla­­və­im­­kan­­lar­qa­­zan­­dı­­ra­­caq.­Bu­­nun­­la­Pa­­ra­­mount­ Groupun­ məh­­sul­­la­­rı­ sı­­ra­­sı­­na­ pi­­lot­­suz­ uçuş­ apa­­rat­­la­­rı,­ avionik­sis­­tem­­lər,­mis­­si­­ya­sis­­tem­­lə­­ri­və­s.­əla­­və­olu­­nur.

Qeyd­edək­ki,­ha­­zır­­da­Pa­­ra­­mount­Group­və­ATE­şir­­kə­ti­Azər­­bay­­ca­­nın­hər­­bi­sə­­na­­ye­­sin­­də­hə­­ya­­ta­ke­­çi­­ri­­lən­la­­yi­hə­­lər­­də­iş­­ti­­rak­edir.­

may - iyun 2013 49

TEXNOLOGIYA

Orbiter-3­ nümayiş­ olundu İs­­railin­Aero­­nautics­ De­­fen­­ce­ şir­kə­­ti­IS­­DEF-2013­mü­­da­­fiə­sər­­gi­­sin­­də­ “Or­­bit­­er-3”­ pi­­lot­­suz­ uçuş­ apa­­ra­­tı­­nı­ (PUA)­ ilk­ dəfə­ ictimaiyyətə­ nümayiş­ etdirib.­ Bu­ PUA-nın­ əsas­ xü­­su­siy­­yət­­lər­­dən­bi­­ri­lo­­gis­­tik­xərc­­lə­­ri­­nin­ az,­gös­­tə­­ri­­ci­­lə­­ri­­nin­isə­yük­­sək­ol­­ma­sı­­dır.­ “Or­­bi­­ter-3”­ sə­­lə­­fi­ “Or­­bi­­ter2”də­ ol­­du­­ğu­ ki­­mi,­ xü­­su­­si­ sis­­te­­min­ ka­­ta­­pul­­tu­va­­si­­tə­­si­ilə­ha­­va­­ya­qal­­xır.­ Uçuş­ tam­ av­­to­­ma­­tik­­dir­ və­ ka­­me­­ra­

ilə­ida­­rə­olu­­nur.­PUA-nın­qa­­nad­­la­rın­ uzun­­lu­­ğu­ 4.2­ metr,­ mak­­si­­mal­ ağır­­lı­­lı­­ğı­ 28­ kq-dır.­ PUA-nın­ ha­­zır­ və­­ziy­­yə­­tə­gə­­ti­­ril­­mə­­si­üçün­20­də­­qi­-

qə­ la­­zım­­dır.­ Mak­­si­­mal­ üçüş­ mə­­sa­fə­­si­ 100­ km­ təş­­kil­ edən­ “Or­­bi­­ter3”ün­ sü­­rə­­ti­ 30-70­ mil,­ mak­­si­­mal­ uçuş­hün­­dür­­lü­­yü­18000­fut­­dur.

“Heron”lar­üçün­yeni­bort­avadanlığı Is­­rael­Aeros­­pa­­ce­ In­­dust­­ries­ (IAI)­ şir­­kə­­ti­“He­­ron-2”­pi­­lot­­suz­uçuş­apa­ra­­tı­ (PUA)­ üçün­ ge­­niş­ im­­kan­­la­­ra­ ma­­lik­ ye­­ni­ bort­ ava­­dan­­lı­­ğı­­nı­ ya­­ra­dıb.­Pa­­ris­Aviasi­­ya­Şousun­­da­nü­­ma­yiş­et­­di­­ri­­lən­ye­­ni­sis­­tem­IAI­kor­­po­ra­­si­­ya­­sı­­na­da­­xil­olan­Ta­­mam­şir­­kə­­ti­ tə­­rə­­fin­­dən­ ha­­zır­­la­­nıb.­ HA­­LE­ tip­­li­ PUA­üçün­nə­­zər­­də­tu­­tu­­lan­M-19HD­ oval­gi­­ros­­ta­­bil­elekt­­ro-op­­tik­sis­­te­­mə­ in­­teq­­ra­­si­­ya­olu­­nub.­M-19­HD­konst-

50 AZERI DEFENCE

r­ uk­­si­­ya­­sı­ LRU­ tip­­li­ tez­ də­­yiş­­di­­ri­­lən­ blok­for­­ma­­sın­­da­dü­­zəl­­di­­lib.­Sen­­sor­la­­rın­ kon­­fi­­qu­­ra­­si­­ya­­sı­ si­­fa­­riş­­çi­ tə­­ləb­lə­­rin­ əsa­­sın­­da­ də­­yiş­­di­­ri­­lə­ bi­­lər.­ Şir­kə­­tin­təq­­dim­et­­di­­yi­ba­­za­kon­­fi­­qu­­ra­si­­ya­­sı­­na­ 3-5­ mik­­ron­ diapa­­zo­­nun­­da­ ça­­lı­­şan­iki­ədəd­MWIR­tip­­li­or­­ta­dal­ğa­­lı­ is­­ti­­lik­ gö­­rün­­tü­ ka­­me­­ra­­la­­rı­ (1280x1024­pik­­sel)­da­­xil­­dir.­Ey­­ni­za­man­­da­ qi­­da­­lan­­dı­­rı­­cı­ şə­­bə­­kə­­yə­ ma­lik­ qur­­ğu­­la­­rın­ üzə­­rin­­də­ bi­­ri­ daimi­

fo­­kus­­lu,­ di­­gə­­ri­ isə­ va­­ri­­fo­­kal­ op­­ti­­ka­ ilə­2­te­­le­­vi­­zi­­ya­ka­­me­­ra­­sı­(1920x1080­ pik­­sel)­yer­­lə­­şir.­Sis­­te­­mə­aşa­­ğı­tez­­lik­li­ TV­ ka­­me­­ra­­sı­ və­ at­­mos­­fer­­də­ gö­rün­­tü­­nü­ yax­­şı­­laş­­dır­­maq­ üçün­ qı­­sa­dal­­ğa­­lı­ SWIR­ inf­­ra­­qır­­mı­­zı­ ka­­me­­ra,­ həm­­çi­­nin­ əla­­və­ müx­­tə­­lif­ qur­­ğu­­lar­ qu­­rul­­ma­­sı­müm­­kün­­dür.­Kon­­fi­­qu­­ra­si­­ya­­dan­ ası­­lı­ ola­­raq­ M-19HD­ ava­dan­­lı­­ğı­­nın­ çə­­ki­­si­ 75-85­ ki­­loq­­ram­ ara­­sın­­da­­dır.­