MAY-İYUN 2013
Hərbi-texnoloji jurnal ¹ 3(05)
AZЯRBAYCANDAN GЦC NЦMAYИШИ
Azərbaycandan uğurlu IDEF-2013 nümayişi Müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür MKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin təchizatında
PARAD
Azərbaycandan güc nümayişi ..............................................................................6
M Ü N D Ə R İ C A T
ÖLKƏ
ADEX-2014 sərgisi üçün hazırlıqlar başladı .....................................................12 Səfərbərlik Xidmətində vahid elektron informasiya sistemi yaradılır ...............12 Hərbi məktəblərin məzun buraxılışı keçirilib ....................................................13 İsveçrənin hərbi attaşesi Azərbaycanda minatəmizləmə işləri ilə tanış olub .....13 Azərbaycan-İspaniya hərbi əməkdaşlığı müzakirə olunub ................................14 Azərbaycan Smiths Detection skanerlərini seçdi ...............................................14 Azərbaycan və Rusiya sərhəd mühafizəsinin rəhbərləri görüşdü ......................14 AZAL yeni simulyatorlar alır ............................................................................14 Səfərbərlik Xidmətinin hazırlıq mərkəzləri yenilənir ........................................15 Azərbaycan Silahlı Qüvvələri - 95 ....................................................................16
HƏRBİ SƏNAYE
Azərbaycandan uğurlu IDEF-2013 nümayişi ....................................................18
MÜSAHİBƏ
Müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür ...........................................................24
IDEF-2013
IDEF-2013 – Avrasiya Görüşü ..........................................................................28 Türkiyə müdafiə sənayesinin vurucu gücü – ASELSAN ...................................30 Otokar diqqət mərkəzində ..................................................................................32 MKE “Fırtına” qoparır ......................................................................................35 Vestel Savunma “Bora”nı tanıtdı .......................................................................36 ROKETSAN-dan yeni raketlər 37 TAI–nin yeni hədəfi - Milli Döyüş Təyyarəsi ...................................................38 STM mühəndislik həllərini tanıtdı .....................................................................39 Dünya ordularının seçimi – YDS çəkmələri ......................................................40 ETMTS-2 minatəmizləmədə yenilik..................................................................41 Yonca Onuk böyük gəmilərdə özünü sınayır .....................................................41 Sarsılmazın yeni piyada tüfəngi - SAR-223 ......................................................42 TİSAŞ tapança bazarında lider olmağı hədəfləyir .............................................42 Katmerciler müdafiə sənayesində yer alır ..........................................................43 TURKAR hərbi yanğınsöndürmə maşını...........................................................44 HAVELSAN-dan yeni məhsullar .......................................................................44
ÖZƏL
MKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin təchizatında .........................................45
TEXNOLOGIYA
JF-17 Block II Yolda ..........................................................................................47 ESİS Enerjidən ordu üçün kəsilməz güc qaynağı ..............................................47 Motorolanın yenilikləri təqdim olundu ..............................................................48 “Şturm”dan qaçmaq imkanı qalmır ...................................................................48 BRUsens - sərhəd təhlükəsizliyində yeni həll ...................................................49 Paramount Group ATE şirkətini aldı ..................................................................49
AZERI DEFENCE Hərbi-texnoloji jurnal
Redaktordan
¹ 1(03)
Başredaktor RəşadSÜLEYMANOV
Yayımmüdiri T.Hacıyev Теl:
(+99455)6675072
E-mail: azeridefence@gmail.com editor@azeridefence.com Ünvan:Bakışəhəri,B.Bağırova küçəsi,14 JurnalƏdliyyəNazirliyindədövlət qeydiyyatınaalınıb. 3632 AzərbaycanRespublikasıVergilər Nazirliyitərəfindən21iyun2012-ci ildədövlətqeydiyyatınaalınıb
AZERİDEFENCEMMC Qeydiyyatnömrəsi (VÖEN):1302929491 Tiraj:1500 JurnaldaAzərTAc,ARMS-TASS, ArmyTechnologyagentliklərinin xəbərlərindənistifadəolunur. Müəlliflərinmövqeyiilə redaksiyanınmövqeyiuyğun gəlməyəbilər. Reklammateriallarınagörə AZERIDEFENCEjurnalının redaksiyasıməsuliyyətdaşımır. Materiallardanistifadə zamanıistinadzəruridir.
Qiyməti:5manat
İyunun26-daAzərbaycanSilahlıQüvvələri95yaşınıqeydetdi.1918-ci iliniyunayında,çətinvəkeşməkeşlibirşəraitdə,müharibəmeydanlarındayarananAzərbaycanSilahlıQüvvələribugünöztexnikiimkanlarına vədöyüşqabiliyyətinəgörəCənubiQafqazınəngüclüordususayılır. 2008,2011və2013-cüillərdəkeçirilənhərbiparadlar,eləcədəsonillər ətəşkilolunanhərbitəlimlərAzərbaycanSilahlıQüvvələrininsahibold duğu imkanları dünyaya əyani şəkildə göstərdi. Beynəlxalq səviyyədə müəyyənbasqılarabaxmayaraq,rəsmiBakıarsenalınıənmüasirtexnologiyalarhesabınamodernləşdirməkdədavamedir. BuparaddagördüyümüzT-90Stankı,“Msta-S”özüyeriyənhaubitsaları,TOS-1Aağıralovsaçanlar,BMP-3piyadalarındöyüşmaşını,80K6M tipli mobil radiolokasiya stansiyası Azərbaycan Ordusunun arsenalına yenidaxilolansilahsistemlərindənbəziləriidi. Paraddailkdəfəyerlimüəssisələrimizdəistehsaledilmiş“Gürzə”,“Bəbir”və“Əqrəb”adlıxüsusitəyinatlıavtomobillər,82mmçaplıminaatanlarlayanaşı“Matador”və“Marauder”tipliminayaqarşıqorumalınəqliyyatvasitələri,ölkəmizdəmüasirləşdirilmişT-72“Aslan”tankı,BMP-2 piyadalarındöyüşmaşınlarıdayeraldı. Eləparadda,orduönündəçıxışedənprezident,AliBaşKomandanİlhamƏliyevAzərbaycanınsonillərərzindəəldəetdiyisilahlarınmüasir, yüksəkdəqiqliyəvəçoxböyükməhvetməqabiliyyətinəmalikolduğunu vurğuladı. Azərbaycan postsovet coğrafiyasında yerli müdafiə sənayesini yaradan,busahənininkişafınaxüsusidiqqətyetirənazsaylıölkələrdəndir. Yeri gəlmişkən, may ayının əvvəllərində İstanbulda keçirilmiş IDEF2013beynəlxalqmüdafiəsərgisindəAzərbaycanözününmüdafiəsənayesindəqazandığınailiyyətləridünyaictimaiyyətinənümayişetdirdi.Sərgi çərçivəsindəjurnalımızaverdiyimüsahibəədənazirYavərCamalovbuil üçün40milyondollarlıqixracatproqnozlaşdırıldığınıaçıqladı.Hansıki, bu2012-ciilləmüqayisədə2dəfəartımdeməkdir. Göründüyükimi,birneçəiləvvəladipatronubeləxaricdənalanAzərbaycanindihərbiməhsullarınixracatçısınaçevrilməkdədir. IDEFsərgisihəmdəgücümüzəgücqatanqardaşTürkiyəninhərbisahədəhansıimkanlarasahibolduğunugöstərdi.SizləringörüşünəgəldiyimizbusayımızdaəsasağırlığıIDEF-2013sərgisitutdu.Bəlkədəbutəbiidir. Çünki Türkiyənin güclü olması elə Azərbaycanın güclü olması deməkdir. Azərbaycanmüdafiəsənayesiisətarixibirhadisəyəhazırlaşır.2014-cü ilinsentyabrayındaBakıdakeçiriləcəkADEXsərgisinə. Biziizləyin!
may - iyun 2013 5
PARAD
Azərbaycandan
güc nümayişi Şamil Əlibəyli
6 AZERI DEFENCE
İyunun 26-da Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaranmasının 95 illiyi münasibəti ilə Azadlıq meydanında möhtəşəm hərbi parad keçirilib. Prezident, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Koman danı İlham Əliyevin də iştirak etdiyi hərbi parada 5000-dən çox şəxsi heyət, 300-ə yaxın tex nika və silah sistemləri, 100-dən çox təyyarə və helikopter, 40-a yaxın gəmi və kater cəlb olunub. Azərbaycanın ikinci müstəqilliyi dövründə dördüncü olan bu hərbi keçiddə Müda fiə Nazirliyinin ordu birləşmələrinin, sülhməramlı qüvvələrin, xüsusi təyinatlı qüvvələrin, dəniz piyadalarının, Dövlət Sərhəd Xidmətinin, Xüsusi Dövlət Mühafizə Xidməti Milli Qvar diyasının, DİN Daxili Qoşunlarının, FHN Mülki Müdafiə Qoşunlarının, MTN Akademiya sının şəxsi heyətləri, həmçinin Azərbaycanın hərbi təhsil müəssisələrinin kursantları iştirak ediblər. Paradda Hərbi Hava Qüvvələrinin MiQ-29, Su-25, L-39 döyüş və təlim təyyarələri, Mi-24 və Mi-8/17 helikopterləri, DSX-nin Mi-35M, FHN-nin Ka-32 və Mi-8 helikopterləri nü munəvi uçuşlar keçirib. Hərbi gəmi və katerlər dənizdən dəstək veriblər.
PARAD
Ali Baş Komandandan sərt mesaj Parad müdafiə naziri, generalpolkovnik Səfər Əbiyevin prezi dent, Silahlı Qüvvələrin Ali Baş Komandanı İlham Əliyevə raportu ilə başlayıb. Daha sonra Azərbay canın Dövlət Himni oxunub. Tədbirdə çıxış edən dövlət baş çısı ordu quruculuğunun Azərbay canın qarşısında ən başlıca və ən prioritet məsələ olduğunu bildirib. Müharibə şəraitində yaşayan ölkə lər üçün özünü müdafiənin həyati məsələ olduğunu vurğulayan pre zident Azərbaycanın üzləşdiyi mü haribənin hələ bitmədiyini bəyan edib: “Müharibənin birinci mərhə ləsi başa çatıb və bizim ordumuz hər an hazır olmalıdır ki, öz ərazi bütövlüyünü istənilən yolla bərpa etsin. Uzun illərdir ki, ErmənistanAzərbaycan, Dağlıq Qarabağ mü
naqişəsi öz həllini tapmır. Uzun il lərdir ki, bu ədalətsizlik davam edir. Ölkəmizin beynəlxalq birlik tərəfindən tanınmış torpaqları iş ğal altındadır”.
Ermənistanın işğalçılıq siyasəti nə heç zaman imkan verilməyəcə yini bəyan edən Ali Baş Komandan rəsmi İrəvana Azərbaycanın möv qeyini bir daha xatırladıb: “Nəinki Dağlıq Qarabağ, bugünkü Ermə nistan tarixi Azərbaycan torpaqla rında yaradılıb. İrəvan xanlığı, Göyçə, Zəngəzur mahalı bizim ta rixi diyarımızdır. İkinci erməni dövlətinin Azərbaycan ərazisində yaradılmasına Azərbaycan dövləti və Azərbaycan xalqı heç vaxt im kan verməyəcək”. Paradda son vaxtlarda alınan hərbi texnikanın cüzi bir hissəsinin çıxarıldığını deyən Ali Baş Koman dan bildirib ki, ölkənin son illər ərzində əldə etdiyi silahlar müasir, yüksək dəqiqliyə və çox böyük məhvetmə qabiliyyətinə malikdir: “Son illərdə 100-ə yaxın döyüş və nəqliyyat helikopteri, onlarla dö yüş təyyarəsi, hava hücumuna qar şı ən müasir qurğular alınıb. Zireh li maşınlar, ən müasir tanklar, ən müasir artilleriya qurğuları alınıb ki, onlar da düşmənin istənilən nöqtəsini məhv etməyə qadirdir”. Prezident Azərbaycanın son il lər ərzində hərbi məqsədlər üçün çox böyük vəsaitlər xərclədiyini də
may - iyun 2013 7
PARAD diqqətə çatdırıb: “2003-cü ildə bi zim hərbi büdcəmiz 163 milyon dollar idi. Keçən il bu rəqəm 3.6 milyard dollar idi. Bu il isə 3.7 mil yard dollara çatıb. Yəni bu öz-özlü yündə onu göstərir ki, ordu quru culuğu prioritet məsələdir, büdcə mizdən ordu quruculuğuna böyük vəsaitlər ayrılır. Bu da təbiidir”. Dövlət başçısı ordu quruculuğu prosesində yerli istehsala böyük diqqət göstərildiyini deyib: “Son 8 il ərzində Azərbaycanda yerli hər bi istehsal inkişaf edib. Hərbi za vodlarımızda 750 adda məhsul is tehsal edilir. Biz bütün növ patron ları istehsal edirik. Tapançalar, av tomatlar, pulemyotlar, qumba raatanlar, minaatanlar, aviasiya bombaları, zirehli maşınlar, snay per tüfəngləri, pilotsuz təyyarələr - bütün bunlar Azərbaycanda is tehsal olunur. Gələcəkdə yerli is tehsalın gücləndirilməsi ilə bağlı böyük planlarımız var”. Ali Baş Komandan bildirib ki, Azərbaycan hakimiyyətinin güclü siyasi iradəsi, dövlətin güclü iqtisa diyyatı, güclü ordusu var: “Ordu
8 AZERI DEFENCE
dövlətçiliyi qoruyur, müstəqil siya sətimizi qoruyur. Xalq isə ordunu qoruyur və qorumalıdır. Mən hə mişə deyirəm ki, güclü dövlətin güclü ordusu olmalıdır. Azərbay can qısa bir müddət ərzində güclü dövlətlərin sırasına daxil olub. Biz indi böyük layihələri icra edirik, böyük investisiyalar yatırırıq. Biz beynəlxalq müstəvidə çox böyük nüfuza malikik. Əlbəttə ki, bu gün Azərbaycan ordusu hərbi poten sialına, döyüş qabiliyyətinə, təchi zatına görə nəinki bölgədə, dünya miqyasında güclü ordular sırasın
dadır. Əminəm ki, Azərbaycan gücləndikcə, ordumuz da güclənə cək. Artıq ordumuz istənilən vəzi fəni həll etməyə hazırdır. Mən Ali Baş Komandan kimi bundan sonra da ordu quruculuğuna, ordunun inkişafına öz dəstəyimi verəcəyəm. Əminəm ki, Azərbaycan qarşıda duran bütün vəzifələri uğurla icra edəcək. Bu gün demək olar ki, Dağ lıq Qarabağ problemindən başqa heç bir məsələ həll olunmamış qal mır. Bütün istiqamətlər üzrə inkişaf var, konkret siyasət və gözəl nəticə lər var. Əminəm ki, münaqişənin
MÜDAFİƏ PARAD
şəxsi heyət və hərbi texnikaların tribuna önündən keçidi olub. Milli hərbi sənayenin nümunələri öndə Hərbi paradda Azərbaycan mü dafiə sənayesinin istehsalı olan bir sıra yeni nəqliyyat vasitələri və si lahlar da nümayiş etdirilib. Hərbi texnika karvanın önündə Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin (MSN) müəs sisələrində hazırlanmış “Gürzə tip li patrul maşını və onun tank əley hinə idarə olunan raket kompleks
həllində də biz istəyimizə nail ola cağıq. Biz tarixi ədaləti bərpa edə cəyik. Öz doğma torpaqlarımıza qayıdacağıq. Bunun başqa yolu yoxdur. Tarixin inkişafı, tarixin ge dişi, dünyada gedən proseslər, güc lənən Azərbaycan və zəifləyən, yoxsullaşan Ermənistan. Bütün bunlar reallıqdır və bu reallıqları siyasətimizlə, iradəmizlə biz yarat mışıq. Ermənistanı bundan sonra da bütün beynəlxalq və regional layihələrdən təcrid edə bilərik”. Prezidentin çıxışından sonra
may - iyun 2013 9
PARAD ləri ilə silahlandırılmış “Bəbir” və avtomatik qumbaraatanlarla silah landırılmış “Əqrəb” adlı konfiqu rasiyaları yer alıb. Bundan başqa, hərbi paradda CAR Paramount Group firması ilə birgə istehsal edilən “Matador” və “Marauder” tipli minaya qarşı qorumalı nəqliy yat vasitələri, İsrail firması ilə Bakı da birgə istehsal olunmuş “Orbi ter-2M” və “Aerostar” tipli pilotsuz uçuş aparatları, hərbi maşınların üzərində 82 mm çaplı minaatanlar, Azərbaycanda yerli müəssisələrin iştirakı ilə modernləşdirilmiş artil leriya sistemləri, zenit-raket komp leksləri də keçid edib. Yeni silah və texnikalar Bu ilki hərbi parad bir sıra yeni
10 AZERI DEFENCE
liklərlə yadda qalıb. Paradda əsas ağırlıq və diqqət yeni artilleriya və hava hücumundan müdafiə sis temlərinə verilib. Ümumilikdə hər bi paradda nümayiş etdirilən yeni silah sistemləri aşağıdakılar olub: T-90 əsas müharibə tankı - 2011ci ildə imzalanmış müqavilə üzrə Rusiyadan satın alınıb. Rusiya rəs miləri Azərbaycana satılan tankla rın T-90S konfiqurasiyası olduğu nu qeyd edirlər. Lakin mütəxəssis lərin sözlərinə görə, Azərbaycanın aldığı tanklar T-90S tankının stan dart versiyasından bir sıra fərqlərə malikdir. Hətta bu versiyanın T-90SM variantına keçid konfiqu rasiya olduğu iddia edilir. Azər baycanın T-90S tankları “Ştora-1” optik-elektron boğucu kompleksi
nə və yanda yerləşən “Kontak-5” dinamik müdafiə bloklarına malik dir. T-90S tanklarında ilkin olaraq “Ştora-1” kompleksləri nəzərdə tu tulmasa da Azərbaycanın T-90S tanklarına bu daxil edilib. 2S19 “Msta-S” özüyeriyən haubitsa - İstehsalına 1989-cu ildən başlanılmış bu özüyeriyən haubitsa lar 2012-ci ildə Rusiyadan satın alı nıb. Rəsmi Moskvanın BMT Adi Si lahlar Registrinə təqdim etdiyi mə lumata görə, Azərbaycana 18 ədəd “Msta-S” haubitsasının satışı həyata keçirilib. Hazırda 8 ölkənin silahlan masında yer alan “Msta-S” T-72 və T-80 tanklarının bazasında yaradı lıb. Sistemin atış tempi dəqiqədə 7-8 atəşdir. Maşın 840 at gücündə mü hərrikə malikdir və saatda 60 km
PARAD
sürətlə hərəkət edə bilir. Haubitsa 30 km məsafəyədək hədəfləri məhv etmə gücünə malikdir. TOS-1A “Solntsepyok” – Azər baycan Ordusunun silahlanmasına bu il qəbul edilmiş TOS-1A ağır alovsaçanı piyada qoşunları və tanklara atəş dəstəyi verməklə, rə qibin bütün açıq və qapalı atəş möv qelərini sıradan çıxarmaq üçün nə zərdə tutulur. Termobarik reaktiv mərmilər vasitəsi ilə xüsusilə dağ lıq-qayalıq ərazilərdə yüksək dağı dıcılıq gücünə malikdir. Sistemin atış uzaqlığı 6 kilometr təşkil edir. 9K37MB “Buk-MB” zenit-raket kompleksi – Azərbaycan Hava Hü cumundan Müdafiə Qoşunlarının
silahlanmasına yeni daxil olmuş bu zenit-raket kompleksi unikal im kanlara malikdir. Belarus müəssisə si tərəfindən 9K37 “Buk” komplek sinin modernləşdirilmiş versiyası olaraq meydana çıxan “Buk-MB” kompleksi sələflərindən bir sıra üs tünlükləri, xüsusilə də eyni zaman da izlədiyi hədəflərin sayına görə fərqlənir. 2S12 “Sani” minaatanı – Məra simdə bu minaatanların paradda ilk dəfə nümayiş etdirildiyi açıqlan dı. Nəqliyyat vasitəsi üzərində tri buna önündən keçirilən bu 120 mm çaplı minaatanın atış məsafəsi 7 km-dən çoxdur. Adıçəkilən mi naatan Əfqanıstan və ikinci Çeçen
müharibəsində geniş istifadə olu nub. Bunlarla yanaşı paradda BMP-3 və modernləşdirilmiş BMP-2 tipli piyadaların döyüş maşınları, mo dernləşdirilmiş T-72 “Aslan” tank ları, nəqliyyat vasitələrinin yedə yində 122 mm çaplı D-30A, 130 mm çaplı M-46, 152 mm çaplı D-20, 152 mm çaplı 2A36 “Giatsin-B” topları, 120 mm çaplı “Cardom” avtomatik minaatanı, 122 mm çaplı TR-122 “Sakarya”, 300 mm çaplı 9K58 “Smerç”, həmçinin LYNX Qrad, LYNX Extra, LYNX LAR reaktiv atəş sistemləri, 122 mm çaplı 2S1 “Qvozdika”, 152 mm çap lı 2S3 “Akasiya”, 203 mm çaplı 2S7 “Pion” tipli özüyeriyən haubitsa lar, “Toçka-U” operativ-taktiki ra ketlər, Sərhəd Qoşunlarının “Cob ra”, ZPT, “Land Rover Defender”, Daxili Qoşunların “Storm Sufa” tipli zirehli və zirehsiz hərbi ma şınları, Hava Hücumundan Müda fiə Qoşunlarının modernləşdiril miş “Osa-1T”, S-125 “Peçora”, S-200, S-300 “Favorit” zenit raket kompleksləri yer alıb. "AD
may - iyun 2013 11
ÖLKƏ
ADEX-2014sərgisiüçün hazırlıqlarbaşladı Ş.Əlibəyli 11-13sentyabr2014-cüiltarixində Bakıda keçiriləcək ADEX-2014 beynəlxalqmüdafiəsənayesisərgisi üçünhazırlıqlararəsmənstartverilib.-AzərbaycanMüdafiəSənayesi NazirliyivəMüdafiəNazirliyitərəfindəndəstəklənənADEX-2014sərgisinin təşkilatçısı qismində “Iteca Caspian”MMCçıxışedir. Azərbaycan tarixində ilk dəfə təşkilolunacaqbusərgidəməqsəd hərbi-texniki əməkdaşlığın möhkəmləndirilməsi, xarici tərəfdaşlar dairəsinin genişləndirilməsi, hərbi təyinatlı məhsulların istehsalçıları vəsifarişçiləriarasındaişgüzarəlaqələrininkişafetdirilməsidir.Sərgi eyni zamanda Azərbaycan hərbi sənayesininnailiyyətvəimkanlarınınyerlivəbeynəlxalqictimaiyyə-
tə nümayiş etdirilməsi məqsədi daşıyır.ADEXsərgisixaricişirkətlərə öz məhsullarını Azərbaycan və bölgə bazarından olan istifadəçilərə real tanıtdırmaq və çatdırmaqimkanlarıverəcək.
AdEX-də nələr olacaq
SilahlıQüvvələrvədigərgücstrukturlarının marağı nəzərə alınmaqla,sərgimüxtəlifbölmələrdən ibarətolacaq.ADEX-2014-dəQuru Qoşunları, Hərbi Hava Qüvvələri, Hava Hücumundan Müdafiə (HHM), Hərbi Dəniz Qüvvələri, SərhədQoşunları,DaxiliQoşunlar, polis,təhlükəsizlik,axtarışxilasetmə qurumları, minatəmizləmə kimi spesifik sahələrin əhatə olunmasıplanlaşdırılır.
Azərbaycan bölgədə potensial alıcı
Rəsmi məlumatlara görə, son 5
ildəAzərbaycanhərbisahəyədövlətbüdcəsindən12milyarddollardan artıq vəsait sərf edib. 2010-cu ildənetibarənhərilbusahəyəbüdcədən ardıcıl olaraq 3.7 milyard dollar vəsait ayrılır. Müxtəlif beynəlxalq təşkilatların və araşdırma mərkəzlərinin hesabatlarına görə, son 10 ildə Azərbaycanın silah və texnikaalımındaəsasyerləriRusiya, İsrail, Türkiyə, Ukrayna, Belarus və CAR tutub. Azərbaycan həmçinindigərölkələrdənmüdafiə vasitələri,avadanlıqlar,hərbitexnikalarəldəedib.Təkcə2010-cuildə Azərbaycan və Türkiyə arasında bir dəfədə ümumi dəyəri 300 milyon dollardan artıq, 2011-ci ildə Azərbaycan və İsrail arasında 1.6 milyard dollar təşkil edən satınalma müqaviləsi imzalanıb. Rusiya ilə 2008-2011-ci illərdə imzalanmış alğı-satqısazişlərininümumidəyəri1.7milyarddollardanartıqolub.
SəfərbərlikXidmətindəvahid elektroninformasiyasistemiyaradılır Azərbaycanda hərbi xidmətə çağırış sistemində vahid elektron informasiya sistemi yaradır. Səfərbərlik və Hərbi Xidmətə ÇağırışüzrəDövlətXidməti(SHÇDX) tərəfindənüzərindəişaparılanbu sistem vasitəsi ilə çağırışaqədər yaş həddində olan vətəndaşların,
12 AZERI DEFENCE
çağırışçıların, hərbi vəzifəlilərin qeydiyyatınıvəuçotunuaparmaq nəzərdə tutulur. İnformasiya sisteminin yaradılması ilə Xidmət hərbi mükəlləfiyyətlilərin ilkin hərbi qeydiyyatından başlayaraq ehtiyata verilməsinə qədər olan bütün dövrü elektron formada
nəzarətdə saxlamaq imkanları əldəedəcək. İyul çağırışından etibarən çağırışçılarSHÇDX-ninrəsmiİnternet saytında özləri barədə informasiyaları daxil etməklə, təyin olunduqları hərbi hissələr barədə məlumatəldəedəbiləcəklər.
Hərbi məktəblərin məzun buraxılışı keçirilib İyunun 28-də Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbi in, Hərbi Dənizçilik və Təyyarəçilik məktəblərinin, Silahlı Qüvvələ n rin Hərbi Akademiyası, Təlim-Tədris Mərkəzi və Azərbaycan Tibb Universitetinin Hərbi Tibb Fakültəsi məzunlarının 13-cü buraxılışı ke çirilib. Heydər Əliyev adına Azərbaycan Ali Hərbi Məktəbində keçiri lən mərasimdə kursantların yaxınları, ictimaiyyət nümayəndələri və Müdafiə Nazirliyinin rəhbərliyi iştirak ediblər. Mərasimdə çıxış edən müdafiə naziri, general-polkovnik Səfər Əbi yev müdavimləri təbrik edib və öz tövsiyyələrin verib. S. Əbiyev Mü dafiə Nazirliyinin xüsusi təyinatli təhsil müəssisələrinin müasir stan dartlara uyğun proqramlarla fəaliyyət göstərdiyini, son illərdə təhsil sisteminin NATO ölkələrinin hərbi təhsil sisteminə uyğunlaşdırıldığı nı vurğulayıb: “Tədris proqramlarımız təkmilləşdirilib. Silahlı Qüvvə lərin Hərbi Akademiyasında magistr təhsil pilləsi üzrə ilk qəbul həya ta keçirilib. Müdafiə Nazirliyinin xüsusi təyinatlı təhsil müəssisələri nin maddi-texniki bazası yüksəldilib, proqramlara uyğun olaraq yeni trenajorlar quraşdırılaraq istifadəyə verilib. Silahlı Qüvvələrin Hərbi Akademiyasının Simulyasiya Mərkəzində komanda-qərargah təlimlə rini ən yüksək səviyyədə keçirmək məqsədilə yeni kompüter proqra mı tətbiq edilməkdədir”. Çıxışlardan sonra kursantların tribuna önün dən təntənəli marşla keçidi olub.
İsveçrənin hərbi attaşesi Azərbaycanda minatəmizləmə işləri ilə tanış olub İsveçrənin Türkiyədəki hərbi attaşesi, polkovnik leytenant Mişel Rosser Azərbaycanda həyata keçirilən minatəmizləmə əməliyyatları ilə tanış olub. Iyunun 11-dən 13-dək Azərbaycana səfəri çərçivəsində hərbi attaşe ANAMA-nın Füzuli, Göygöl bazaları ilə, eləcə də Tərtər rayonunda aparılan əməliyyatlarla tanış olub. Ona ANAMA-nın Təlim, Tədqiqat və Keyfiyyətə Təminat (TTKT) Qurumu rəhbəri tərəfindən Agentliyin fəaliyyəti ilə bağlı prezintasiya təqdim edilib. Azərbaycana səfərin məqsədi ANAMA-nın fəaliyyəti ilə yaxından tanış olmaq habelə İsveçrə tərəfindən pay edilmiş mina və partlamamış hərbi sursat (PHS) zərərsizləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulmuş SM-EOD sisteminin monitorinqini aparmaq olub. Iyunun 13-də M. Rosser ANAMA-nın direktoru Nazim İsmayılovla görüşüb. Görüş zamanı minatəmizləmə fəaliyyəti sahəsində yeniliklər, həyata keçiriləcək gələcək planlar və əlavə SM-EOD sistemlərinin alınması barədə müzakirələr aparılıb.
may - iyun 2013 13
ÖLKƏ Azərbaycanİspaniya hərbi əməkdaşlığı müzakirə olunub May ayının 21-22-də İspaniya Krallığının müdafiə naziri Pedro Morenes Alvaro de Eulatelle Ba kıda səfərdə olub. İspaniyalı nazi rin Müdafiə Nazirliyində təntə nəli qarşılanma mərəsimi keçiri lib. Geniş tərkibli görüşdə müda fiə naziri, general-polkovnik Səfər Əbiyev müstəqillik qazandıqdan sonra Azərbaycan Silahlı Qüvvə lərinin inkişaf yolu, ordunun müasir standartlara uyğunlaşdı rılması və NATO ilə əlaqələrin genişləndirilməsi istiqamətində əldə edilən nailiyyətlər barədə məlumat verib. Nazir İspaniya Krallığının müdafiə nazirliyi ilə əməkdaşlığın üstünlükləri barə də də öz fikirlərini bildirib. S. Əbiyev regionda hərbi-siyasi və ziyyət, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin yaranma səbəbləri barədə ispani yalı həmkarını məlumatlandırıb. Müzakirələrdə iki ölkənin müda fiə nazirlikləri arasında hərbi əməkdaşlıq barədə sazişin imza lanmasına zərurət olduğu vurğu lanıb. Görüşdə İspaniya Krallığı nın Müdafiə Qərargahının rəisi admiral Fernando Qarsia Sançes və hər iki ölkənin fövqəladə və səlahiyyətli səfirləri iştirak edib.
Azərbaycan Smiths Detection skanerlərini seçdi Dövlət Gömrük Komitəsi (DGK) Smiths Detection şir kəti ilə yüksək enerjili yük skanerlərin (HCVG) alğı-sat qısına dair müqavilə bağlayıb. Smiths Detection şirkətinin yaydığı məlumata görə, mart ayında tərəflər arasında bağ lanmış müqavilənin dəyəri 17.8 milyon avro təşkil edir. Bu il ərzində Azərbaycanın sərhəd keçid məntəqələrində quraşdırılacaq skanerlər nəqliyyat vasitələri, dəmiryolu vaqonları, o cüm lədən yükləri yoxlamaq üçün istifadə olunacaq. Yüksək dəqiqliyə malik HCVG sistemləri qablarda və konteynerlərdə partlayıcı, silah və narkoti kin olub-olmadığını müəyyənləşdirir. Skanerin unikal texnologiyası ope ratora üzvi və qeyri-üzvi maddələri vizual ayırmaq imkanı verir. Bir HCVG saatda 23 yükü yoxlamaq imkanına malikdir. Şirkətin açıqladığı məlumata görə, bundan əvvəl, 2012-ci ilin mart ayında DGK ilə imzalanmış 12 milyon avro dəyərində müqavilə çərçivə sində Azərbaycana 4 HCVG portalı satılıb.
Azərbaycan və Rusiya sərhəd mühafizəsinin rəhbərləri görüşdü Mayın 25-də Rusiyanın “Yaraq-Kazmalyar” buraxılış məntəqəsində Azərbaycan Dövlət Sərhəd Xidmətinin (DSX) rəisi, general-leytenant Elçin Quliyevin və Rusiya Federasiyasının Federal Təh lükəsizlik Xidmətinin Sərhəd Xidmətinin rəhbəri, generalpolkovnik Vladimir Kulişovun rəhbərlik etdiyi nümayəndə heyətlərinin işçi görüşü keçirilib. Görüş zamanı Azərbaycan-Rusiya sərhədində, döv lət sərhədindən buraxılış məntəqələrində, Xəzər dənizində əməliyyat şəraiti barədə fikir mübadiləsi aparılıb. Sərhəd əməkdaşlığının inkişafı və transsərhəd cinayətkarlığa qarşı mübarizə tədbirləri yüksək qiymətləndi rilib. Dövlət sərhədində təhlükəsizliyin təmin edilməsi məqsədilə əmək daşlığın genişləndirilməsi, məlumat mübadiləsinin gücləndirilməsi vacib liyi vurğulanıb. Görüşün nəticələrinə görə Protokol imzalanıb.
AZAL yeni simulyatorlar alır Azərbaycan Hava Yolları QSC (AZAL) Kanadanın CAE Inc. şirkətinə təyyarə və helikopter simulyatorları sifariş verib. CAE Inc. şirkətinin yaydığı məlumata görə, AZAL və CAE arasında imzalanmış müqavilə Embraer 190 E-Jet, Sikorsky S92 və AgustaWestland AW139 helikopterləri üçün simulyatorun çatdırılmasını əhatə edir. Müqaviləyə uyğun olraq, Embraer 190 simulyatoru Azərbaycan tərəfinə 2014-cü ildə, helikopter simulyatorları isə 2015-ci ildə çatdırılacaq.
14 AZERI DEFENCE
ÖLKƏ
Səfərbərlik Xidmətinin hazırlıq mərkəzləri yenilənir Səfərbərlik və Hərbi Çağırış üzrə Dövlət Xidmətinin (SHÇDX) “Hərbi Vətənpərvərlik və Mütəxəssis Hazırlığı” Məhdud Məsuliyyətli Cəmiyyətinin (MMC) Sabunçu rayon filialının inzibati binası yenidənqurmadan sonra istifadəyə verilib. Açılış mərasiminə qatılan SHÇDX-nin rəisi, generalleytenant Arzu Rəhimova binada yaradılan şəraitlə tanış olub. Çağırışçıların müxtəlif ixtisaslar üzrə hazırlanması şə raitinin yaxşılaşdırılması üçün öz tövsiyələrini verib. Məktə bin yenidənqurmadan sonra açılışını ordu quruculuğu isti qamətində növbəti addım adlandıran A. Rəhimov hazırda digər filialların və məktəblərin təkmilləşdirilməsi istiqamə tində işlər aparıldığını vurğulayıb. Xidmət rəisi atıcılıq tirlərinin təkmilləşdirilməsinə xüsu si göstəriş verərək bildirib ki, hazırda SHÇDX Təhsil Na zirliyi ilə orta məktəblərdə gənclərin çağırışa qədərki ha zırlığının təkmilləşdirilməsinə dair birgə fəaliyyət planı hazırlayır. Rayon filiallarında atıcılıq tirlərinin yenidən qu rulması gənclərin silahla tanış olmalarına imkan verəcək: “Orta məktəbdə oxuyan gənclərin əksəriyyəti silah görmə yib, silahla tanış deyil. Bir neçə yerdə atıcılıq tirlərinin ol masına baxmayaraq onların fəaliyyəti qaneedici deyil. Bu rada yaradılan şəraitdən istifadə etmək lazımdır. Atəş ha zırlığı dərslərinin keçirilməsi üçün burada şərait var”. MMC-nin sədri Şahvələd Əliyev bildirib ki, ikimərtəbəli tədris filialı yenidən qurulub. Sinif və yardımçı otaqlar, atı cılıq tiri, zallar tam yenilənib. Filialda təhsil alacaq müda vimlərin daha mükəmməl hazırlığı məqsədi ilə bütün sinif otaqları əyani vəsaitlərlə təchiz edilib. sürmə təlimi üçün Rusiyadan iki ədəd təlim trenajoru alınıb, yeni laboratori ya, kompüter və trenajor sinifləri yaradılıb. Tədbirdə qeyd olunub ki, hazırda məktəbdə ordunun sifarişi əsasında sürücü kadrlar hazırlanır. Yaxın gələcəkdə isə aşpaz və kəşfiyyatçı ixtisasları üzrə də kadrların hazır lanması nəzərdə tutulur.
may - iyun 2013 15
ÖLKƏ
AZƏRBAYCAN SİLAHLI QÜVVƏLƏRİ 26 iyun Silahlı Qüvvələr Günü münasibətiiləAzərbaycandabirsıra tədbirlərkeçirilib.Dövlətbaşçısının iyunun24-dəimzaladığısərəncamla Müdafiə Nazirliyinin hərbi qulluqçularının və dövlət qulluqçusu olmayanmülkiişçilərininaylıqvəzifə (tarif) maaşları orta hesabla 10 faizartırılıb.Dövlətbaşçısınınimzaladığısərəncamla3hərbiqulluqçuyageneral-mayorhərbirütbəsiverilib.Bundanbaşqa,15hərbiqulluqçu “Vətən uğrunda” medalı, 5 hərbi qulluqçu“İgidliyəgörə”medalı,27 hərbiqulluqçuisə“Hərbixidmətlərəgörə”medalıilətəltifolunub. PrezidentİlhamƏliyeviniştirakı
16 AZERI DEFENCE
iləiyunun25-dəSilahlıQüvvələrin BaşKlinikHospitalınınikincimüalicə korpusunun açılışı olub. Dövlət başçısınaməlumatverilibki,burada ürək-damar cərrahiyyəsi, invaziv kardiologiya, nevrologiya və digər bölmələryaradılıb.Tibbmüəssisəsinin60çarpayılıqmobilsəhracərrahiyyəhospitalıdamövcuddur.Səyyarhospitalfəaldöyüşəməliyyatları zamanı yaralılara və xəstələrə ixtisaslı tibbi yardımın göstərilməsi üçün nəzərdə tutulur. Hospitalın konteynervəçadırlarıqısamüddətə hazırvəziyyətəgətirilir.Konteynerləri 5-7, çadırları isə 7-9 dəqiqəyə hazırlamaq mümkündür. Səyyar
hospital şəxsi heyətin yataqxanası, aptek, səyyar mətbəx, hamam və sanitar qovşaqla təchiz olunub. Bütünkonteynervəçadırlardaişıq, mərkəzləşdirilmiş isitmə-soyutma vəyanğınəleyhinəxüsusisistemlər quraşdırılıb.Ümumilikdəistifadəyə verilən hərbi tibb müəssisəsi 1000 çarpayı fonduna malik olmaqla SilahlıQüvvələrinhərbiqulluqçularına,istefayavəehtiyataburaxılmış zabitlərə,onlarınailəüzvlərinəyüksək ixtisaslı tibbi yardım göstərir. Bölmələrtibbheyətiilətamkomplektləşdirilib və beynəlxalq standartlaracavabverənavadanlıqlarla təchizolunub.
IDEF-2013
may - iyun 2013 17
HƏRBİSƏNAYE
Azərbaycandan uğurlu IdEF-2013 nümayişi Geridə qoyduğumuz may ayı Azərbaycan hərbi sənayesi üçün daha bir beynəlxalq nümayiş ilə yadda qaldı. Türkiyənin İstanbul şəhərində gerçəkləşmiş IDEF-2013 beynəlxalq müdafiə sərgisinə qatılan Müdafiə Sənayesi Nazirliyi (MSN) Azərbaycan hərbi sənaye kompleksinin ən son nailiyyətlərini təqdim edib. Eyni zamanda 2014-cü ildə Bakıda keçiriləcək ADEX-2014 beynəlxalq müdafiə sənayesi sərgisi rəsmən beynəlxalq səviyyədə elan edilərək xarici firmalar məlumatlandırılıb.
18 AZERI DEFENCE
Çoxsaylı heyətlər istanbulda IDEFsərgisindəhərilolduğukimibudəfədəAzərbaycandanhəm iştirakçı,həmdəziyarətçiqismində çoxsaydaheyətləriştirakedib.Sərgidə Müdafiə Sənayesi Nazirliyindən(MSN)nazirYavərCamalovun başçılığıaltındageniştərkibdənümayəndəheyətiiştirakçıqismində, müdafiə naziri general-polkovnik SəfərƏbiyevin,DövlətSərhədXidmətinin rəisi general-leytenant Elçin Quliyevin başçılıq etdiyi rəsmi nümayəndə heyətləri, “Azairtechservice”şirkətinin,həmçininAzərbaycanda fəaliyyət göstərən digər firmaların əməkdaşları ziyarətçi qismində təmsil olunublar. Sərginin rəsmi açılışını bildirən lentin
kəsilməsindəAzərbaycanın müdafiəvəmüdafiəsənayesinazirləridə iştirakediblər. Azərbaycan hərbi nümayəndə heyətləri sərgidə Türkiyədən və digər ölkələrdən olan şirkətlərin nümayiş etdirdiyi yeni məhsullar ilə tanış olub, əməkdaşlıq istiqamətində müzakirələr aparıblar. MüdafiənaziriS.Əbiyevvəmüdafiə sənayesi naziri Yavər Camalov Türkiyənin Otokar, FNSS, RMK Marine,ASELSAN,TAI,MKE,ROKETSAN,CAR-ınDenel,İtaliyanın MBDA, eləcə də digər ölkələrdən olantanınmışfirmalarınstendlərinə baş çəkiblər. MKE şirkətində Azərbaycan heyətinə Türkiyənin Modern Piyada Tüfəngi təqdim
HƏRBİSƏNAYE olunub. TAI şirkətinin stendində olanDSXrəisiE.QuliyevəisəT-129 ATAKhelikopterinintexniki-taktiki xüsusiyyətləri barədə məlumat verilib.Azərbaycanrəsmiheyətləri həmçinin sərginin açılışı günü T-129ATAKhelikopterininnümunəviuçuşlarınıizləyiblər. IDEF sərgisi müddətində AzərbaycanMSN-instendihəmsərgiyə qatılan ziyarətçilər, istehsalçı firmalar,həmdəmüxtəlifölkələrdən olannümayəndəheyətləritərəfindən ziyarət edilib. Azərbaycan müəssisələrindəistehsaledilənatıcısilahlarvədöyüşsursatlarısərgi iştirakçılarınınböyükmarağınasəbəbolub.SərgininilkgünüTürkiyəninmüdafiənaziriİsmətYılmazın başda olmaqla, Misirin müdafiənaziriƏbdülfəttahəl-Sisi,Zambiyanın müdafiə naziri Cefri Muamba(GeoffreyMuamba),elə-
cədəsərgiyəqatılanmüxtəlifölkələrin rəsmi nümayəndə heyətlərininbaşçılarıMSNstendinəbaşçəkiblər. Sonrakı günlərdə müdafiə sənayesi naziri Yavər Camalov və müdafiə naziri Səfər Əbiyev tərəfindən bir sıra ölkələrin müdafiə qurumlarının və şirkətlərin rəhbərliyiiləgörüşlərkeçirilib. Nazir Y.Camalovun Türkiyənin müdafiə sənayesikatibiMuradBayariləkeçirdiyi görüşdə iki ölkə arasında hərbi-texniki əməkdaşlıq və gələcəklayihələrmüzakirəedilib.Sərgi çərçivəsindəMSNstendindəAzərbaycanın müdafiə naziri S.Əbiyev, müdafiəsənayesinaziriY.Camalov vəTürkiyəninmüdafiənaziriİ.Yılmaz arasında üçtərəfli görüş olub. Bundan başqa, Y.Camalov İtaliya Müdafiə Nazirliyinin nümayəndə heyəti, Türkiyənin HAVELSAN şirkətinin baş direktoru Sadiq Ya-
mac, habelə müxtəlif firmaların rəhbərləriiləgörüşüb. yeniliklərlə zəngin mSn stendi AzərbaycanIDEF-2013sərgisində130addamüdafiətəyinatlıməmulat, o cümlədən, 14.5 mm çaplı “İstiqlal” snayper tüfənginin təkmilləşdirilmişversiyasıolan“İstiqlal-T”, 12.7 mm çaplı “Mübariz” antimaterial snayper tüfəngləri, tank pulemyotu, 7.62 mm çaplı “Yalquzaq” snayper tüfəngini, UP-7.62 universal pulemyotu, HP-7.62hücumpulemyotu,40mm çaplıRPG-7V2“Qaya”adlıəlqumbaraatanı və qumbaraatan üçün sursatları, 60 və 82 mm çaplı minaatanları, “İnam”, “Zəfər” və “Zəfər-K”adlıtapançaları,atıcısilahlarüçünmüxtəlifçaplısursatları, VOG-17, VOG-25 qumbaraları,
may - iyun 2013 19
HƏRBİ SƏNAYE 14.5x114 mm, 12.7x108 mm, 23x152 mm, 30x152 mm, 30x165 mm, 9x18 mm, 9x19 mm, 5.45x39 mm, 7.62x39 mm, 7.62x51 mm, 7.62x54 mm çap lı patronları, əl qumbaraları, optik sistemlər, aviasiya bombaları, müx təlif patron karticləri, elektron çap lövhələri, şəffaf avtomat daraqları, əleyhqaz, bədən zirehi və dəbilqə, zirehli texnika üçün tır-tırlar, AZ-2M və AZ-BP tipli pilotsuz uçuş aparatlarını nümayiş etdirib. Sərgidə Azərbaycan hərbi səna yesinin tarixində ilk dəfə olaraq MSN-də istehsal edilmiş 4x4 təkər formulu “Gürzə” adlı maşın üzəri silahlandırılmış şəkildə nümayişə çıxarılıb. Xüsusi təyinatlı qüvvələr və güc strukturları üçün nəzərdə tutulan “Gürzə”nin silahlanması na iki ədəd 7.62 mm (1 ədəd HP-7.62 və 1 ədəd UP-7.62), bir ədəd 12.7 mm çaplı NSV pulemyo tu daxildir. Yüksək keçicilik qabi liyyətinə malik olan “Gürzə” To yota HiLUX 12 maşının bazasında hazırlanıb. Maşının konstruksiyası ona istənilən şəraitdə istifadə im
20 AZERI DEFENCE
kanı verir. Ehtiyac yarandıqda atı cılara yanlardakı pulemyotları çı xararaq istifadə edə bilər. Sərgidə nümayiş etdirilən, Azər baycan istehsalı olan 60 mm çaplı minaatanın həm dayaq üzərində, adi, həm də xüsusi təyinatlılar üçün nəzərdə tutulmuş, xüsusi dəstəyi olan “Comando” modeli mövcud dur. Çəkisi daha yüngül, daşınması asan olan bu minaatanla döyüşçü lər istənilən yerdə rəqibə atəş aça bilər. Aparılan təkmilləşdirmələr nəticəsində minaatanın atış mənzili artırılaraq 3000 metrə çatdırılıb.
Sərgidə xüsusi marağa səbəb olan aviasiya təlim bombasının 50, 100 və 250 kq çəkili variantları mövcuddur. Bu təlim bombası xa rici analoqlarından daha uzunö mürlü və çox istifadə edilə bilməsi, həmçinin dəqiqliyi ilə fərqlənir. Artıq bir sıra ölkələrdən bu təlim bombasına maraq ifadə olunub. “Gürzə” ilə yanaşı Azərbaycan mühəndisləri tərəfindən hazırlan mış 7.62x51 mm-lik “Yalquzaq” snayper tüfəngi və 7.62x54 mm-lik HP-7.62 hücum pulemyotu barədə məlumat verən nazirlik nümayən
HƏRBİ SƏNAYE
dələrinin sözlərinə görə, snayper tüfəngi əllə tək-tək doldurulur. Çə kisi 7.1 kq təşkil edən tüfəngin da rağı 10 patron tutur. Min metr uzaq lıqdakı hədəflərə qarşı effektiv tət biq oluna bilən bu snayper tüfəngi həm dayaq üzərində, həm də sadə qaydada istifadə oluna bilir. Silahın qundağı atıcının istəyinə uyğun olaraq tənzimlənir. Üzərindəki Pic catini relsi isə əlavə aksesuarlar yer ləşdirməyə imkanı verir. Azərbaycan mühəndisləri tərə findən dizayn olunmuş HP-7.62 hücum pulemyotu xüsusi təyinatlı qüvvələrin istifadəsi üçün nəzərdə tutulur. Tənzimlənən qundaqla ya naşı, silahın üzərindəki Piccatini relsi isə ona lazer, optik nişangah, fənər kimi aksesuarları qoşmaq imkanı yaradır. Pulemyotun da yaqları yığılaraq ayaqüstü atışlar da dəstək kimi istifadə oluna bilir. Çəkisi 7 kq təşkil edən bu pulem yotun uzunluğu 1080 mm, atış mənzili 1000 metrdir. Mütəxəssislərimiz tərəfindən aparılan təkmilləşdirmələrdən son ra “İstiqlal-T” indeksi almış 14.5 mm çaplı antimaterial snayper tü fənginin çəkisi sələfi ilə müqayisədə 7 kq azaldılaraq 28 kq-a endirilib. Silahın üzərində və daxilində bir sı
ra dəyişikliklər edilərək imkanları daha da yaxşılaşdırılıb. MSN yetki lilərinin sözlərinə görə, cari ildə həm Azərbaycanın Milli Qəhrəmanı Mü bariz İbrahimovun adını daşıyan, 12.7 mm çaplı “Mübariz”, həm də 7.62 mm çaplı “Yalquzaq” snayper tüfənglərinin ordunun silahlanma sına qəbulu gözlənilir. MSN optik sistemlərin çeşidini genişləndirir Müxtəlif beynəlxalq müdafiə sərgilərindən göründüyü kimi,
MSN-in diqqət yetirdiyi sahələr dən biri də müxtəlif təyinatlı optik sistemlərin istehsalıdır. Hazırda optik sistemlərin yaradılması və istehsalı üzrə nazirliyin xüsusi ixti saslaşmış Optika Mexanika İsteh salat Birliyinin Alov zavodu məş ğul olur. Ötən dövrdə müəssisə tərəfindən yeni optik görüş sistem lərin yaradılması və istehsalı sahə sində bir sıra nailiyyətlərə imza atılıb. Hazırda Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində yerli müəssisələrdə istehsal edilmiş 12 adda optik sis
yanvar-fevral 2013 21
HƏRBİ SƏNAYE tem istifadə olunur və bu sayın ar tırılması istiqamətində davamlı iş lər aparılmaqdadır. Optika sahə sində Optika Mexanika İstehsalat Birliyi Belarus, Rumıniya və Türki yə firmaları ilə sıx əməkdaşlıq edir. Ötən il müəssisədə Türkiyənin ASELSAN şirkəti ilə birgə “Tək göz” adlı optik görüş sisteminin istehsalına başlanıb. Tərəflər ara sında 2010-cu ildə imzalanmış mü qavilə çərçivəsində, bu il ASEL SAN-ın iştirakı ilə BOA termal si lah durbininin istehsalı da planlaş dırılır. Artıq bu sistem üçün Silahlı Qüvvələrdən sifarişlər də alınıb. Azərbaycanda hazırlanan optik sistemlərin keyfiyyəti və özəllikləri barədə danışan Optika İstehsalat Birliyinin rəhbəri Kamal Əsgəro vun sözlərinə görə, yerli istehsal olan qumbaraatan nişangahı özü nün universallığı ilə xarici analoqla rından fərqlənir. Bu sistemin quru luşu ondan həm gündüz, həm də gecə atışları aparmağa imkan verir. Bundan başqa, Alov zavodunda or du üçün top, minaatan nişangahla rı, optik və lazerli soyuq atəş kolli matorları, gecə görmə cihazları, 4-14x50 və 6-24x50 böyütməyə ma lik gündüz nişangahları, termal müşahidə qurğuları istehsal olun maqdadır. Azərbaycanda istehsal edilən 2 fərqli modeldə kompaslı
22 AZERI DEFENCE
prizmatik durbin haqqında məlu mat verən K. Əsgərov bu durbinlə rin yeddiqat və onqat böyütmə xas səsinə malik olduğunu bildirib. Durbində eyni zamanda maye kom pas tətbiq olunub. Durbindəki tor oriyentiri və obyektədək məsafəni təyin etməyə imkan verir. Müəssisə rəhbərinin sözlərinə görə, artıq bəzi yerli atıcı silahlar yerli istehsal olan optik nişangahlar la komplektləşdirilir. 12.7 mm çaplı “Mübariz” snayper tüfəngi üzərinə qurulan STON adlı optik nişangah 2 min metrədək məsafədə hədəflərə dəqiq atəş açmağa imkan verir. Yeni layihələrə imza atıldı Sərgi çərçivəsində MSN sten dində Azərbaycan və Türkiyə ara sında hərbi sənaye sahəsində
əməkdaşlığa dair memorandum imzalanıb. Müdafiə naziri Səfər Əbiyev və Türkiyənin müdafiə na ziri İsmət Yılmazın da qatıldığı mərasimdə memoranduma Azər baycan tərəfdən müdafiə sənayesi naziri Yavər Camalov, Türkiyə tə rəfdən isə müdafiə sənayesi katibi Murad Bayar imza atıblar. İmza mərasimindən sonra danışan Tür kiyənin müdafiə naziri İ. Yılmaz bildirib ki, Azərbaycanla Türkiyə “bir millətin iki dövləti” olaraq xa rakterizə edilir: “Həm siyasi, həm ticari, həm də hərbi əlaqələrimiz hər keçən gün daha da güclənir. Bu gün burada imzalanan müqavilə ilə müdafiə sənayesi sahəsində əla qələrimizi daha da irəli götürmək üçün iradəmizi bəyan etdik. Bun dan sonra əlaqələrimizi daha da gücləndirmək istəyirik”. Azərbaycan və Türkiyə arasında hərbi sənaye sektorunda əlaqələrin yüksələn xətt üzrə inkişaf etdiyini deyən nazir Yavər Camalov isə qeyd edib ki, imzalanan sənədlə bu əməkdaşlıq daha da genişlənə cək. İmzalanan memorandum MKE, Otokar və ROKETSAN şir kətləri ilə əməkdaşlığı və bu kon tekstdə Azərbaycanda bir sıra silah və hərbi texnikaların istehsalını özündə ehtiva edir. Gələcəkdə di gər şirkətlərlə də bu tip əməkdaş lıq sənədlərinin imzalanması plan laşdırılır.
SƏRGİ
may - iyun 2013 23
MÜSAHİBƏ
müdafiə sənayemizin hədəfləri böyüyür Müdafiə Sənayesi Nazirliyi (MSN) fəaliyyətə başladığı 7 il ərzində bir sıra yeniliklərə imza ataraq, Azərbaycan hərbi sənaye kompleksinin inkişafı sahəsində mühüm layihələr reallaşdırmağa nail oldu. Ötən dövr ərzində Silahlı Qüvvələrin və güc strukturlarının təchizatında müəyyən rola sahiblənən nazirlik hazırda Azərbaycanın hərbi sənaye kompleksinin ixrac imkanlarının genişləndirilməsi istiqamətində də işlər aparır. Beynəlxalq müdafiə sərgilərində təmsil olunaraq Azərbaycan hərbi sənayesinin imkanlarını nümayiş etdirir. 2014-cü ilin sentyabr ayında Bakıda keçiriləcək ADEX2014 beynəlxalq müdafiə sənayesi sərgisinə ciddi hazırlıq işləri aparan MSN–nin mövcud layihələri və perspektiv planlarına müdafiə sənayesi naziri cənab Yavər CAMALOV ilə müsahibəmizdə nəzər yetirməyə çalışdıq.
24 AZERI DEFENCE
- cənab nazir, söhbətimizə Azərbaycan hərbi sənayesinin mövcud durumu, müdafiə Sənayesi nazirliyinin fəaliyyət göstərdiyi 7 illik zaman kəsiyində görülən işlərlə başlamaq istərdik. bu sahədə fəaliyyətləriniz barədə oxucularımıza məlumat vermənizi xahiş edirik.
- Müdafiə Sənayesi Nazirliyininötəndövrdəfəaliyyətivəhəyatakeçirdiyilayihələrindiyədək mətbuatda daim işıqlandırılıb. Nazirliyinformalaşmadövründə reallaşdırılmış həmin layihələr barədə sizlərin də məlumatlı olduğunuzudüşünürəm.Bildiyiniz kimi,MüdafiəSənayesiNazirliyinin yaradılmasında məqsəd Silahlı Qüvvələrimizin xaricdən hərbi-texniki asılılığını aradan qaldırmaq,ölkədəmüdafiəsənayesini inkişaf etdirmək idi. Bu
sahədə prezidentimiz cənab İlhamƏliyevtərəfindənqarşımıza tapşırıqlar qoyulub. Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin ən müasir səviyyədə təchiz olunması üçün bütün səylərimizlə çalışırıq. Mütəmadi olaraq dövlət başçısı bu sahəni diqqətdə saxlayır, yeni müəssisələrinaçılışınaqatılır,yaradılan,istehsaledilənyeniməhsullarlaşəxsənmaraqlanır. Ötən dövrdə MSN-nin formalaşması mərhələsini keçdik. Nazirliyintabeliyinəverilmişmüəssisələrdəəsaslıtəmirvəyenidənqurmaişləriaparılaraqistifadəyə verildi. Yeni istehsal sahələrinin açılması prosesi davam edir. Paralelolaraq,müdafiətəyinatlıyeniməhsullarınyaradılmasıistiqamətində elmi-tədqiqat işləri aparılmaqdadır. Eyni zamanda sektor üçün kadrların hazırlanmasına diqqət yetirilir. Azərbaycan
MÜSAHİBƏ Dövlət Texniki Universitetində müvafiq kafedralar açılıb və ixti saslar üzrə mütəxəssislərin hazırlı ğı aparılır. Bu gün MSN-nin müəs sisələrində istehsal edilən müdafiə təyinatlı məmulatların sayı 750-ya çatıb. Silahlı Qüvvələrdən və müx təlif güc strukturlarından alınan sifarişlər yerinə yetirilir. Qarşımız da isə böyük hədəflər durur. Mən ötən dövrdə görülən işlər üzərində çox dayanmayıb, yeni la yihələrimiz barədə məlumat ver mək istərdim. Bu gün bizim üzərində çalışdığı mız mühüm layihələrdən birincisi ölkədə 85 mm-dən 155 mm-dək çapda tank və artilleriya silahları üçün mərmilərinin istehsalının qu rulmasıdır. Demək olar ki, sözüge dən layihənin 50-60%-i həyata ke çirilib və 2014-cü ilin sonuna qədər bu sahədə işləri tam başa çatdıra cağımızı düşünürəm. Bundan son ra ordumuzun xaricdən nə tank, nə də artilleriya mərmiləri alması na ehtiyac qalmayacaq. Bildiyiniz kimi, biz artıq kiçik çaplı atıcı və artilleriya silahları üçün bütün növ döyüş sursatlarının istehsalını hə yata keçiririk. Başladığımız layihələrdən digəri 40 və 46 mm çaplı qumbaraatanla rın istehsalıdır. Eyni zamanda Azər baycanda bu qumbaraatanlar üçün döyüş sursatlarının da istehsalını həyata keçirəcəyik. Hazırda RPQ-40 tipli qumbaraatanlar üçün döyüş sursatlarının istehsalının yaradılma sı sahəsində ciddi işlər gedir. Ümu milikdə bu ilin sonunadək 4 növ döyüş sursatının istehsalına başla yaraq onları orduya verə biləcəyik. Başqa bir layihəmiz 60, 82 və 120 mm çaplı minaların avtomatik, se riyalı doldurulması texnologiyası nın qurulmasıdır. Artıq bu texnolo giya tam mənimsənilib və istehsala başlanıb. Buna paralel olaraq, 5 növ müxtəlif kapsulun seriyalı istehsalı sahəsində də işlər aparılır.
Bununla yanaşı barıt, trotil və heksogen kimi partlayıcı maddələ ri ölkədə istehsal etmək üçün bu il 3 zavodun tikintisinə başlamağı planlaşdırırıq. - Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin beynəlxalq əlaqələri barədə nələri söyləyə bilərsiniz? Xarici firmaların Azərbaycan müda fiə sənayesində iştirak marağı necədir?
kənin müxtəlif şirkətləri ilə əlaqə lərimiz mövcuddur. Deyə bilərəm ki, bu maraq ilbəil artmaqdadır. Bizim həm səfərlərdə, həm də sər gilərdə müxtəlif ölkələrin hərbi qu rumlarının və şirkətlərin rəhbərliyi ilə görüşlərimiz olur. IDEF sərgi sində bir sıra ölkələrin müdafiə firmaları ilə keçirdiyimiz görüşlər də birgə layihələrin həyata keçiril məsinə dair müzakirələr apardıq və razılıqlar əldə olundu.
- Hazırda bizim 60-dan artıq öl
may - iyun 2013 25
MÜSAHİBƏ - Azərbaycan müdafiə sənayesi nin hərbi nəqliyyat vasitələri nin, zirehli transportyorların istehsalı sahəsində hansı layi hələri var?
- Hazırda BRDM tipli maşının bazasında yeni kəşfiyyat-döyüş maşınının yaradılması layihəsi üzərində işləyirik. Eyni zamanda, Paramount Group şirkəti ilə birgə “Matador” və “Marauder” tipli minaya qarşı qorumalı nəqliyyat vasitələrinin istehsalı davam edir. Qeyd edim ki, bu günədək 30 ma şın istehsal olunub. Silahlandırıl dıqdan sonra testləri keçirilərək Müdafiə Nazirliyinə təhvil verilib. Qalan 60 ədəd maşının istehsalı üzərində işlər gedir. Pilotsuz uçuş aparatları (PUA) layihəsi üzrə işlər davam etdirilir. Bu günədək 40 ədəd modernləşdi rilmiş “Orbiter-2M” tipli PUA is tehsal olunaraq Müdafiə Nazirliyi nə təhvil verilib. İki dəst, yəni 8 ədəd “Aerostar” tipli taktik PUA isə ilin sonunadək istehsal oluna raq sifarişçiyə çatdırılacaq. Xüsusi təyinatlılar və təhlükə sizlik qüvvələri üçün “Toyota” maşınının bazasında hazırladığı mız “Gürzə” adlı patrul maşınının təqdimatını keçirdik. “Gürzə” həm ölkə daxilində, həm də IDEF-2013 sərgisində xarici heyətlər tərəfin dən böyük maraqla qarşılandı. Ma şının üzərindəki bəzi silahlar da Azərbaycanda istehsal edilib. Bu maşının yüksək keçicilik qabiliyyə ti onun eyni zamanda döyüş əmə liyyatlarında istifadəsinə imkan verir. “Gürzə”dən əlavə “Toyota” şas sisi üzərində iki yeni maşının is tehsalını nəzərdə tutmuşuq. Bun lardan “Əqrəb” adlanan birinci maşının silahlanmasına AQS-30 tipli avtomatik qumbaraatan və 2 ədəd 7.62 mm çaplı pulemyot, “Bə bir” adlı digər maşının silahlanma sına isə tank əleyhinə idarə olunan
26 AZERI DEFENCE
raket kompleksi və yanlarda 2 ədəd 7.62 mm çaplı pulemyot daxil olacaq. Bu kompleks düşmənin hərbi texnikasını 4 km məsafədə məhv etməyə imkan verəcək. - Cənab nazir, Azərbaycan və Türkiyə müdafiə sənayesi ara sında son olaraq, may ayında IDEF-2013 sərgisi çərçivəsində imzalanmış sənədlər barədə məlumat vermənizi xahiş edi rik. Bu müqavilə nələri əhatə edir?
- May ayının 8-də, IDEF-2013 sərgisi çərçivəsində biz Türkiyə Müdafiə Sənayesi Katibliyi ilə 3 sə nəd imzaladıq. Anlaşmalar 3 firma ilə birgə layihələrin reallaşdırılma sını əhatə edir. Bunlar aşağıdakı lardır: - Azərbaycanda MKE şirkəti ilə MP-5 tipli tapança-pulemyotun yığılması və sonrakı mərhələdə bu silahın Azərbaycanda tam isteh salı. - Otokar şirkəti ilə “Cobra” tipli zirehli transportyorların Azər baycanda yığımı, sonrakı mərhə lədə istehsalı.
- ROKETSAN şirkəti ilə 11 km mənzilli 107 mm çaplı və 42 km mənzilli 122 mm çaplı raketlərin Azərbaycanda istehsalına başla nılması. Bununla yanaşı qarşıdakı dövr lərdə yeni layihələrə də başlayaca ğımızı düşünürəm. Həmin layihə lər barədə zamanı gələndə məlu mat veriləcək. - Bu gün Azərbaycan müdafiə sənayesinin qurulmasında Tür kiyənin yerini və iştirakını ne cə qiymətləndirirsiniz?
- Türkiyə ilə əməkdaşlığımız çox istiqamətdə, o cümlədən müdafiə sənayesində inkişaf edir. Mən mü dafiə sənayesi sahəsində Türkiyə ilə olan əlaqələrimizi yüksək qiy mətləndirirəm. Qeyd edim ki, indi yədək Türk şirkətləri ilə bir sıra la yihələr reallaşdırmışıq. Hazırda yeni layihələrin həyata keçirilməsi üçün işlər aparılır. Bu layihələrdən əlavə xammalın, dəstləşdiricilərin və s. lazımi texnologiyaların alın ması məhz Türkiyənin müvafiq şir kətləri tərəfindən həyata keçirilir. Bizim MKE, ASELSAN, ROKET
MÜSAHİBƏ özəl şirkətlərə köməklik göstər məyə hazırıq. - Gələn il sentyabrın 17-19-da Bakıda keçirilməsi planlaşdırı lan ADEX-2014 beynəlxalq müdafiə sənayesi sərgisindən gözləntiləriniz nədir?
- Sərgiyə hazırlıq iki ildir gedir. Artıq təşkilati işlərə başlanıb. Fik rimcə, sərgiyə 30-35 ölkədən 300dək şirkət qatılacaq. Hazırda fir malarla danışıqlar davam edir. İDEF sərgisində biz ADEX barədə məlumatı elan etdik. Sərgi barədə broşürlər paylandı. SAN, TİSAŞ və digər Türk firmala rı ilə davam edən layihələrimiz mövcuddur. Türkiyə müdafiə sə nayesi katibi Murad Bayarla IDEF sərgisi çərçivəsində keçirdiyim gö rüşdə Azərbaycanda istehsal olu nan bir sıra silahların Türkiyə Or dusunda istifadəsi məsələsini mü zakirə etdik. Yəqin ki bu məsələ də qısa müddətdə öz həllini tapacaq. - Türkiyənin Modern Piyada Tü fəngi layihəsində Azərbayca nın iştirakı mümkündürmü?
- Biz Makina və Kimya Sənayesi Qurumunda o tüfəngə baxmışıq və göstəriciləri barədə həm mənə, həm də müdafiə naziri Səfər Əbi yevə məlumat verildi. Silahın test ləri keçirilsə də hələ qoşunların si lahlanmasına verilməyib. Fikrim cə, bu layihə üzrə müəyyən işlər həyata keçirilməlidir. Biz öz təklif lərimizi və fikirlərimizi bildirdik. Düşünürəm ki bu tüfəng yaxşı bir silahdır. - Yavər müəllim, Azərbaycanda müdafiə sənayesində fəaliyyət göstərən özəl firmalarının ya radılması və ya dövlətə bağlı müəssisələrin səhmdar cəmiy yətlərə çevrilməsi gündəmdə varmı?
- Haz ırd a Azərb ayc and a bi zimlə birgə layihələrdə çalışan xarici özəl şirkətlər var. Müəssi səl ər in səhmd ar cəm iyy ətl ər ə çevrilməsi barədə fikrimiz yox dur. Bu gün müdafiə sənayesi dövl ət in nəz ar ət ind ə olm al ıd ır. Qanunvericiliyimiz sektorda özəl şirk ətl ər in yar ad ılm as ın a icaz ə verir. Biz də fəaliyyətə başlayan
- Müdafiə Sənayesi Nazirliyinin cari il üçün ixracat hədəfləri nədir?
- Ötən il ümumilikdə 18 milyon dollar həcmində ixracatımız oldu. Bu il üçünsə gözləntimiz 40 milyon dollardan çoxdur. Düşünürəm ki, ilbəil bu sektorun ixracatında əhə miyyətli artımlar baş verəcək.
may - iyun 2013 27
IDEF-2013
IdEF-2013 – Avrasiya görüşü
May ayının 7-dən 10-dək İstanbulşəhərindəkeçirilmişIDEF-2013 XIbeynəlxalqmüdafiəsərgisiTürkiyə daxil olmaqla dünyanın 49 ölkəsindən 800-dən artıq firma öz məhsul və xidmətlərini region ölkələrinə tanıtdırmaq imkanı qazandırdı. Türkiyə Milli Müdafiə Nazirliyininhimayəsində,TürkSilahlı Qüvvələrini Gücləndirmə Fondu (TSKGV) tərəfindən iki ildən bir təşkil olunan, regionda müdafiə sənayesi üçün ən böyük marketinq platforması sayılan IDEF sərgisində bu il Türkiyədən əlavə Almaniya, ABŞ, Avstraliya, Avstriya, Azərbaycan, Birləşmiş Ərəb Əmrlikləri, Belçika, Bosniya və Herseqovina, Braziliya, Bolqarıstan, Çexiya, Çin, İndoneziya, Fransa, Cənub Afrika Respublika-
28 AZERI DEFENCE
sı, Hollandiya, İngiltərə, İspaniya, İsveç,İsveçrə,İtaliya,Kanada,Qazaxıstan, Koreya, Litva, Pakistan, Polşa,Rumıniya,Rusiya,Səudiyyə Ərəbistanı,Serbiya,Sloveniya,Ukrayna, İordaniya və Yunanıstandan şirkətlər iştirak edib. Onların arasında dünya hərbi sənayesinin Rayth eon, Lockh eed Mart in, Boeing, BAE Systems, Rosoboroneksport,Ukroboronprom,MBDA, Denel, EADS, Flir Systems, L3, ASELSAN, FNSS, HAVELSAN, MKEK,AtlasElektronik,Mercedes Benz, KMW, MTU, Navantia, PakistanAeronauticalComplex,ROKETSAN, SAAB, TAI, THALES, KADDB, Sig Sauer, ATK, Beretta və s. kimi tanınmış firmaları yer alıb.IDEF-2013sərgisindəilkdəfə olaraq Qazaxıstanın Kazspesexport şirkəti də ayrıca stenddə öz məhsullarınınümayişetdirib. TSKGV-nin açıqladığı məluma-
ta görə, ümumilikdə 81 ölkə və 3 beynəlxalqtəşkilatdan21nazir,14 nazir müavini, 5 Baş Qərargah rəisinin müavini, 6 qoşun komandanı və 8 katib olmaqla 531 heyət üzvü ziyarətçi qismində sərgidə iştirakedib. SərgidəəsasyenilikləriTürkiyənin yerli firmaları təqdim ediblər. BuilkiIDEFsərgisindəəsasağırlıq nəqliyyat vasitələri, optik sistemlər, tapança və kiçik çaplı atıcı silahlar və virtual təlim vasitələri sahəsindəolub. Sərginin rəsmi açılış mərasimində çıxış edən Türkiyə Böyük Millət Məclisinin (TBMM) sədri Cəmil Çiçək Mustafa Kamal Atatürkün “Yurdda sülh, dünyada sülh” ifadəsini təməl alan Türkiyəninbunuözsiyasətindəhərzamanəsasxəttgötürdüyünüdeyib: “Bizsülhistəyirikvəbununüçün çalışırıq. Dünyanın hansı bölgə-
IDEF-2013 sində sülhün təmini üçün Türkiyənin bir iştirakına ehtiyac oldusa, bu tə ləblərə həmişə müsbət yanaşdıq. Əf qanıstandan Ədən körfəzinədək əra zidə sülhün, asayişin təmin olunma sında cavabdehlik daşıdıq və bu isti qamətdə çalışırıq”. Türkiyənin kritik coğrafiyada yer ləşdiyini deyən TBMM sədri, müdafiə sənayesinin ölkəsi üçün həyati bir mə sələ olduğunu vurğulayıb: “Türkiyə olaraq yaxın tariximizə baxdığımızda ən haqlı olduğumuz davada, beynəl xalq anlaşmalardan qaynaqlanan haq larımızı qoruduğumuz zaman belə si lah embarqosuna düçar olub bunun acısını, sıxıntısını yaşamış bir ölkə yik”. Türkiyə müdafiə sənayesinin hə dəfləri və potensialı barədə danışan müdafiə naziri İsmət Yılmaz isə 2012ci ildə müdafiə və aviasiya sektoru nun 1.28 mlrd. ABŞ dolları dəyərində ixracat həyata keçirdiyini söyləyib. AZERİ DEFENCE jurnalı olaraq biz də IDEF-2013 sərgisini ziyarət edərək, sərgidə apardığımız müşahi dələrimizi sizlərə təqdim edirik.
may - iyun 2013 29
IDEF-2013
Türkiyə müdafiə sənayesinin vurucu gücü - ASELSAn Əvvəlki illərdə olduğu kimi bu ildəIDEF-dəənböyükekspozisiya sahəsinə malik olan ASELSAN özünün bir sıra yeni məhsullarını ilkdəfəhərbiictimaiyyətətanıdıb. ASELSAN-ınsərgilədiyiməhsullar sırasındahava,dənizvəyerradarları,müxtəliftəyinatlırabitəvasitələri,optiksistemlər,silahsistemlərivəs.yeralıb.Azərbaycannümayəndəheyətləridəbuşirkətinstendini gəzərək yeni texnologiyalarla tanış olublar. Sərgi çərçivəsində ASELSAN ilə İndoneziyanın Müdafiə Nazirliyinə bağlı PT Len firmasıarasındaimzalanmışmüqavilə ilə ASELSAN özünün milli imkanlar hesabına hazırladığı PRC9651 və PRC-9661 seriyalı proqramlaşdırılmış əl və nəqliyyat radiostansiyalarınadairtexnologiyalarıPTLentfirmasıiləpaylaşacaq. Sərgi çərçivəsində ASELSAN Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin havadanmüdafiəsistemininehtiyaclarını qarşılayacaq HISAR-A aşağı və HISAR-Oortayüksəkliklihavahü-
30 AZERI DEFENCE
cumundan müdafiə sisteminin yaradılmasılayihəsinəbaşladığınıelan edib.ROKETSANvədigərfirmaların iştirakı ilə həyata keçiriləcək layihəninbirincimərhələsində3ədəd özüyeriyən aşağı yüksəklikli havadanmüdafiəsistemi(KMOAIHSFS), 5ədədRaketAtışSistemi(FFS)və3 ədədRaketDaşımavəYükləməSisteminin prototipi hazırlanacaq. Zirehlivəmexanikibirliklərləhərəkət edəbiləcəkKMOAIHSFShədəflərin təsbitini,müəyyənləşdirilməsini,təqibinivəraketatışlarınıtammuxtar şəkildə gerçəkləşdirə biləcək. Eyni zamanda atış-kontrol və komandanəzarət funksiyaları Atəş İdarə CihazıtərəfindənhəyatakeçirilənFFS hərbi bazaların, limanların, habelə digərobyektlərinaşağıvəortayüksəklikdən havadan müdafiəsində dəistifadəolunacaq. minaatan təsbit radarı ASELSAN tərəfindən hazırlanmışvəhazırdatestləridavamedən minaatantəsbitradarı(MTR)mər-
milərininhərəkətradiusunuvədigər kriteriyalarını analiz edərək onlarınçıxışvədüşməyerlərinitəyinedir.ASELSANmütəxəssislərininsözlərinəgörə,radar360dərəcədövrəvurmaqlahərcürrelyefdə çalışa bilir. MTR vasitəsi ilə təsbit
IDEF-2013 edilən hədəflər xəritə üzərində göstərilməklə yanaşı, anında Atəş Dəstək Sisteminə ötürüləcək. 6 km mənzilə sahib olan radar eyni anda atılan 5 mərminin çıxma nöqtəsini hesablayır. Modulyar dizaynı MTR-ın həm tripod üzərində isti fadə olunmasına, həm də nəqliyyat vasitələrinin qülləsinə inteqrasiya edilməsinə imkan verəcək. Rada rın 2014-cü ildə Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin inventarına daxil ol ması planlaşdırılır. SAR radarı ASELSAN-ın pilotsuz uçuş apa ratları (PUA) və digər hava platfor maları üçün hazırlanmış SAR ra darı hər cür hava şəraitində istifa də oluna bilir. SAR sistemi bölgə nin görüntülərini əldə etməyə im kan verən SAR Stripmap, yüksək keyfiyyətli görüntü üçün SAR Spotlight, hərəkətli hədəflərin təs biti üçün GMTİ funksiyasına, həm çinin təyyarələrə və PUA-lara in teqrasiya oluna bilən dizayna ma likdir. Sistem 30000 fut yüksəklik də belə çalışa bilir.
Elektronik sistemlərə qarşı – “Əjdaha” ASELSAN-ın son məhsullardan biri “Əjdaha” adı verilmiş elektro nik sistemləri sıradan çıxarmaq üçün yeni sistemdir. Şirkət yetkililə rinin sözlərinə görə, dünyada analo qu olmayan bu sistem bütün elekt ronik cihazların fəaliyyətini dayan dırmağı bacarır. Sistemin iş prinsipi
ildırım çaxmasına bənzəyir. Cihaz ani açılmayla ərazidəki bütün elekt ronik cihazları – rabitə vasitələrini, böcək kameraları, səsyazma cihazla rını və s. sıradan çıxarır. Bu sistem həm hərbi sahədə, həm də yol polis ləri tərəfindən əmrə tabe olmayan nəqliyyat vasitələrinin sıradan çıxa rılması üçün istifadə oluna bilər. “Əjdaha”nın əldə daşına bilən qısa və nəqliyyat vasitəsi üzərində daşı na bilən daha güclü və uzaq mənzil li versiyaları mövcuddur. “Kornet” üçün ASELSAN nişangahı Tank əleyhinə idarə olunan ra ket kompleksləri (TƏİRK) üçün hazırlanmış SAGER adlı termal ni şangah ASELSAN-ın optik sistem lərində yeniliklərdəndir. SAGER gecə və gündüz hər cür müharibə şəraitlərində hədəflərin uzaqdan təsbitini və tanınmasını təmin edir. “Kornet-E” kompleksinə uğurla inteqrasiya olunmuş bu sistem 2 dərəcədən 25 dərəcəyədək optik yaxınlaşdırma özəlliyinə sahibdir. SAGER “Kornet” üçün xüsusi ola raq dizayn edilmiş keçid vasitəsi ilə TƏİRK-ə 2-3 saniyə içində asan lıqla montaj oluna bilir.
may - iyun 2013 31
IDEF-2013
Otokar diqqət
mərkəzində Aprel ayının sonlarında 3 yeni zirehli transportyorunun təqdima tını keçirən Otokar şirkəti IDEF2013 sərgisində özünün 16 trans portyorunu və 3 yeni qüllə sistemi ni təqdim edib. Sərgidə Otokarın “Cobra” maşınları ailəsindən “Cobra II” təkərli nəqliyyat vasitə si, polis və təhlükəsizlik qüvvələri üçün “Ural” adlı 4x4 təkər formu luna malik maşın, “Tulpar” adlı piyadalar üçün tır-tırlı döyüş maşı nı, habelə CMI 105 mm çaplı qüllə sisteminə malik 8x8 təkər formullu “Arma” atəş dəstək vasitəsi, “Ba şok”, “Üçok” və “Bozok” qüllə sis temləri ilk dəfə nümayiş olunub. Bundan başqa, “Altay” əsas müha ribə tankının atış testlərinə qatılan prototipi, minaya qarşı qorumalı “Kale” və “Kaya II” personal daşı yıcıları da Otokarın stendinin mər kəzində yer alıb. IDEF-dəki yeni liklərindən bəhs edən Otokar şirkətinin baş direktoru S.Görgüç bildirib ki, bu sərgidə təqdim edi lən “Tulpar” adlı zirehli döyüş ma şını Türkiyənin bu sahədə xaricdən asılılığını aradan qaldırmaq məq sədi ilə yaradılıb. Gələcək təhdid lər nəzərə alınaraq hazırlanmış “Tulpar” ən sərt iqlim və ağır ərazi şərtlərində tanklarla birgə döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirəcək. Şir kət rəhbəri qeyd edib ki, “Tulpar” sinfinin ən üstün ballistik və mina
32 AZERI DEFENCE
ÖZƏL
yanvar-fevral 2013 33
IDEF-2013 aqarşıqorumasınasahibdir.May şınaaktivqorumasistemləriinteqrasiyaediləbilir. Yeni “Cobra II” maşını barədə danışan S.Görgüçün sözlərinə görə, bu maşın “Cobra” ailəsinin digərmaşınlarındanözününyüksək qoruması və iç tutumu ilə seçilir. Otokar bu maşının da “Cobra”lar qədər müvəffəqiyyətli bir məhsul olacağını proqnozlaşdırır. Təhlükəsizlik qüvvələri üçün nəzərdə tutulan “Ural” adlı 4x4 formullu zirehli taktik maşının da bazarda öz yerini tutacağına əminlik ifadə olunub. “Altay” tankı qış testlərini Sarıkamışda keçdi Qış testlərini mart ayında, çətin vəsərthavaşəraitində-Sarıkamışdakeçən“Altay”artıqproqramüzrə nəzərdə tutulan “yolun” böyük hissəsini qət edib. Birinci mərhələdə istehsal edilmiş iki prototipin
34 AZERI DEFENCE
birihərəkət,digəriisəatıştestlərini keçir.“Altay”layihəsibarədəməlumat verən S. Görgüçün sözlərinə görə,2012-ciilinnoyabrayındatankınilkikiprototipiictimaiyyətətanıdılıb. “Altay”ın hərəkət qabiliyyətlərinin test edildiyi ilk prototip bu günə qədər 3000 km-dən artıq yol qət edib. IDEF-də sərgilənən ikinci prototip 2012-ci ilin dekabr ayından bu yana atış testlərini davam etdirir. Alınan nəticələr “Altay” tankını mükəmməlləşdirilməsində istifadə olunur: “Tamamlandığında“Altay”dünyanınənmüasir və üçüncü nəsil üzərində bir tankıolacaq.Layihədətəqviməuyğunolaraqirəliləyirik.Üçmərhələdənibarətolanbulayihənin“AnlayışvəDizaynMərhələsi”ni2011-ci ildətamamlamışdıq.İkincimərhələ olan“DetallıDizaynMərhələsi”ndə isəsonayaxınlaşmışıq.Eynizamandaparalelolaraqlayihəninsonmərhələsiolan“PrototipləməvəKalifi-
kasya Mərhələsi” üzrə işlərimizi davametdiririk”. Qüllələr IDEF-də Otokar tərəfindən ilk dəfə nümayiş olunan “Başok” qülləsi stabilləşdirilmiş 7.62 mm pulemyota malikdir. Qüllə uzaqdan komandailəidarəolunurvəistənilən döyüş maşınına qurula bilir. Əllə idarə olunan “Bozok” adlı digər qüllənin əsas silahı 12.7 mm çaplı pulemyotdur. Bundan başqa, qüllədə7.62mmçaplıpulemyotvə 40mmçaplıqumbaraatandaistifadəolunabilir.“Bozok”unayrıca25 mmçaplıqoşalüləliavtomatiktoplasilahlandırılmışversiyasıdamövcuddur.Otokarməhsullarıarasında yer alan “Üçok” qülləsi isə 12.7 mm,7.62mmpulemyotvə40mm AGL qumbaraatanına malikdir. Qüllənin nişangahında cüt baxış bucaqlıtermalkamera,CCDkameravəlazerməsafəölçənyeralır.
IDEF-2013
MKE “Fırtına” qoparır Türkiyənin Makina və Kimya Sə nayesi Qurumu (MKE) özünün atıcı silah, artilleriya sistemləri və döyüş sursatları çeşidlərini genişləndirir. IDEF-2013 sərgisində müxtəlif çaplı atıcı və artilleriya silahları daxil ol maqla, yeni məhsullarını tanıdan MKE yaxın perspektivdə Türkiyə nin minatəmizləmə proqramında da önəmli vəzifələri üzərinə götür məyə hazırlaşır. Şirkətdən AZERİ DEFENCE-yə verilən məlumata gö rə, Türkiyə-Suriya sərhədinin mina lardan təmizlənməsi layihəsində iş lərin gedişinə MKE nəzarəti həyata keçirməklə, milli minatəmizləmə mərkəzi funksiyasını yerinə yetirə cək. Bu məqsədlə 2011-ci ildən ha zırlıq işlərinə start verən MKE Qu rumu müvafiq işləri icra edəcək he yətin hazırlıqlarını davam etdirir.
MKE mütəxəssisləri üçün ötən dövr də Azərbaycanda, ANAMA tərəfin dən xüsusi təlim kursları keçirilib. IDEF sərgisi çərçivəsində MKE tərəfindən məhdud çərçivədə olsa da yüksək vəzifəli nümayəndə he yətlərinə Modern Piyada Tüfəngi nin təqdimatı keçirilib. Bu silahla Azərbaycanın müdafiə naziri, gene ral-polkovnik Səfər Əbiyev və mü dafiə sənayesi naziri Yavər Camalov da tanış olublar. MKE stendində mətbuata qapalı keçən təqdimatda silahın göstəriciləri anladılıb. Tüfən gin testlərinin tamamlandığı və seri yalı istehsala hazır olduğu bildirilib. MKE-nin ilk dəfə təqdim etdiyi digər bir məhsul isə sığınacaqları məhv etmək üçün TÜBİTAK tərə findən yaradılmış və MKE-də is tehsal edilən nüfuzedici bomba
(penetrator bomb) olub. Şirkət yet kililərinin sözlərinə görə, F-4 və F-16 təyyarələrindən atılmaq üçün dizayn edilən bombanın çəkisi 870 kq, uzunluğu 2600 mm-dir. Bomba 2.1 metr qalınlığında betonu deşir. MKE sərgidə həmçinin xüsusi təyi natlılar üçün hazırlanmış 60 mm çaplı birdəfəlik qumbaraatanı, T-155 “Fırtına” özüyeriyən haubit sasını, həmçinin müxtəlif çaplı atı cı silahları, 40 mm çaplı avtomatik qumbaraatanını nümayiş etdirib. MKE stendində xüsusi təqdimatı keçirilən silahlardan biri də 7.62 mm çaplı JNG-12 “Bora” snayper tüfəngi olub. Şirkət nümayəndələri bu silahın artıq Türkiyə və Azər baycan Ordularının silahlanmasın da yer aldığını, praktik döyüşlərdə özünü doğrultduğu vurğulayıblar.
may - iyun 2013 35
IDEF-2013
Vestel Savunma “Bora”nı tanıtdı İndiyədək pilotsuz uçuş aparatlarının istehsalı sahəsində bir neçə layihə həyata keçirmiş Vestel Savunma şirkəti IDEF-2013 sərgisində özünün “Bora” adlı yeni PUA-sını ilk dəfə nümayiş
36 AZERI DEFENCE
etdirib. Yeni PUA barədə danışan Vestel rəsmilərinin sözlərinə görə, “Bora” avionik testlər və pilotaj təlimlərində istifadə üçün nəzərdə tutulsa da məhdud çərçivədə müşahidə və kəşfiyyat məqsədləri
üçün də istifadə oluna biləcək. “Karayel” adlı taktik PUA ilə eyni avionikaya sahib olan “Bora” 10 kq faydalı yüklə 18 min fut yüksəkliyə qalxa və havada 5 saat qala bilir.
IDEF-2013
ROKETSAN-dan yeni raketlər Türkiyənin aparıcı müdafiə firma larından olan və reallaşdırdığı mü hüm layihələrlə dünyanın diqqətini özünə cəlb edən ROKETSAN yeni raket sistemlərinin üzərində işləyir. Son illər regionda aparıcı dövlətlər tərəfindən seçimi edilən ROKET SAN-ın üzərində çalışdığı silah və raket sistemləri arasında pilotsuz uçuş aparatları üçün bombalar, aşağı hündürlükdə hava hücumundan müdafiə sistemi, reaktiv artilleriya sistemləri, qanadlı və ballistik raket lər yer alır. IDEF sərgisində ROKETSAN özü nün yeni bir neçə məhsulunu sərgilə yib. PUA-ların silahlandırılması üçün nəzərdə tutulan, ROKETSAN tərəfindən yaradılmış ağıllı döyüş sursatı barədə məlumat verən şirkət mütəxəssislərinin sözlərinə görə, bu
bombanın özəlliyi onun motorunun olmaması və lazerlə işarələnmiş hə dəfləri məhv etmə qabiliyyətidir. Sərgidə ROKETSAN-ın üzərində çalışdığı düz atışlı aşağı yüksəklikdə havadan müdafiə raketi (AİHSF) ba rədə məlumat verilib. Qeyd olunub ki, Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin ehti yaclarını qarşılamaq üçün yaradılan bu raketin dizayn mərhələsi başa ça tıb. Hazırda layihə inkişaf mərhələ sində olan raketin yaxın 4-5 ildə si lahlanmaya qəbulu planlaşdırılır. Görüntüləyici və hissedici başlığa malik bu raketin mənzili 16 km təşkil edir. Raket alçaqdan uçan ballistik raketlərə, təyyarə, helikopter, PUA və s. qarşı tətbiq edilə biləcək. ROKETSAN-ın döyüş təyyarələ rindən buraxılmaq üçün hazırladığı SOM adlı qanadlı raketi isə artıq se
riyalı istehsala hazırdır. Şirkət nüma yəndələrinin sözlərinə görə, bu il içində Türkiyə Silahlı Qüvvələri ilə raketin çatdırılmasına dair müvafiq müqavilənin imzalanması planlaşdı rılır. SOM-un mənzili 200 km təşkil edir. Eyni zamanda bu raketin daha uzaq mənzilə malik versiyasının ya radılması üzərində işlər aparılır. IDEF sərgisində ilk dəfə tripod üzərində nümayiş etdirilən OMTAS tank əleyhinə raket kompleksi isə 4 km mənzildə tank və zirehli texnika lara qarşı tətbiq oluna bilir. IDEF sərgisində həmçinin 8 km mənzilə malik UMTAS və onun lazer başlıqlı versiyası olan UMTAS-L tank əleyhinə raketləri barədə də məlu mat verilib. Helikopterlərdən atıl maq üçün nəzərdə tutulan bu raket lər öz sinfində ən müasir sayılır. UMTAS buraxıcı qurğusundan atıl maq üçün dizayn edilmiş UMTAS-Lin testləri T-129 ATAK helikopterin dən gerçəkləşdirilib və uğurlu alınıb. Raket NATO standartlarına uyğun işarələyicilərlə çalışır və istifadə olu nan lazer kodunun əməliyyat zama nı və ya atış öncəsi dəyişdirilməsi mümkündür. Gələcəkdə bu raketin PUA-larda və dəniz platformaların da da tətbiqi nəzərdə tutulur.
may - iyun 2013 37
IDEF-2013
TAI–nin yeni hədəfi -
Milli Döyüş Təyyarəsi
Həyata keçirdiyi proqramlar ilə dünyanın aparıcı aviasiya və kos mik sənaye şirkətləri sırasında yer alan TAI şirkəti IDEF sərgisində özünün imkan və qabiliyyətlərini bir daha tanıdıb. Şirkətin stendin də nümayiş olunan T-129 ATAK zərbə helikopteri, “Hürkuş” təlim təyyarəsi, “Hürkuş-C” yüngül hü cum və kəşfiyyat təyyarəsi, “An ka” və RIHA tipli pilotsuz uçuş aparatları, “Turna” və “Şimşək” hədəf təyyarələri xüsusilə diqqət cəlb edib. Sərgi çərçivəsində TAI stendini ziyarət edən Azərbaycan nüma yəndə heyətlərinə T-129 ATAK he likopteri barədə, helikopterin üzə rində təqdimat verilib. Azərbaycan hərbçilərinin sualları cavablandırı lıb. Eyni zamanda müdafiə naziri general-polkovnik Səfər Əbiyev və Dövlət Sərhəd Xidmətinin rəisi ge neral-leytenant Elçin Quliyev heli kopterin nümunəvi uçuşlarını izlə yiblər. Təqdimat zamanı qeyd olu
38 AZERI DEFENCE
nub ki, yeni nəsil zərbə helikopter lərindən sayılan ATAK-ın müəllif lik və ixracat haqları tamamilə Türk aviasiya sənayesinə məxsus dur. Helikopterin avionikası ASEL SAN şirkəti tərəfindən hazırlanıb. Üzərindəki raketlər isə ROKET SAN şirkətinin istehsalıdır. Ən müasir idarəetmə sisteminə malik helikopterin görüş və silah sistem ləri pilotun dəbilqəsinə inteqrasiya olunub. Belə ki, əməliyyat zamanı helikopterin görüş sistemi və topu avtomatik olaraq pilotun baxdığı istiqamətə yönəlir. ATAK daşıdığı silah yükünün çəkisinə görə dün yada öz sinfindən olan digər heli kopterləri üstələyir. Hazırda bu helikopterə dünyanın müxtəlif öl kələrindən böyük maraq ifadə olunmaqdadır. Sərgidə həmçinin “Anka” pilot suz uçuş aparatı (PUA) barədə məlumat verilib. PUA-nın uçuş testlərini tamamlayaraq seriyalı istehsala hazır olduğu bildirilib.
17.3 metr qanad açıqlığına və 1.7 ton qalxma ağırlığına malik “An ka”nın gövdəsinin böyük hissəsi onun radara görünməsini azalt maq üçün karbon kompozit mate riallardan istehsal edilib. “Anka” gecə, gündüz hər cür hava şə raitində kəşfiyyat, müşahidə və hədəf təsbiti apara bilir. PUA buz lanmaya qarşı xüsusi özəlliyə ma likdir. TAI nümayəndələrinin söz lərinə görə, “Anka” ilk nümayiş dən indiyədək keçən dövr ərzində 100-dən çox uçuş gerçəkləşdirib. Hazırda bölgə ölkələrindən bu PUA-ya böyük maraq duyulur. 2013-cü ildə ən azı iki bölgə ölkəsi ilə satış və ixracat sözləşməsinin imzalanması hədəflənir. Türkiyənin döyüş təyyarəsi 2023-də uçacaq Helikopter və PUA layihələrini uğurla reallaşdıran TAI-nin üzə
IDEF-2013 rində gərgin iş apardığı proqramlardan biri də Milli Döyüş Təyyarəsinin yaradılması dır. AZERİ DEFENCE jurnalına danışan TAI rəsmilərinin sözlərinə görə, Milli Dö yüş Təyyarəsinin hazırlanması üçün 2011-ci ilin sentyabr ayında SSM tərəfindən 24 ay lıq proqram başladılıb. Layihənin başlanğı cında Türkiyə Hava Qüvvələri TAI-yə özü nün ehtiyac və istəklərini təqdim edib. Analizlərin və aparılan araşdırmaların so nunda TAI tərəfindən Hava Qüvvələrinin istəklərini qarşılaya bilən 3 konfiqurasiya təklif olunub. Bunlardan ikisi tək, biri isə cüt motorlu təyyarələrdir. Öz növbəsində, tək motorlu təyyarələrdən biri “Rafale”, “Eurofighter” və JAS-39 “Gripen” təyyarə lərində olduğu kimi ön qanadlı, digəri pro mosional quyruqlu və geniş yayılmış di zayna malikdir. Beşinci nəsil təyyarələrə aid olacaq Türkiyənin Milli Döyüş Təyyarə si stealh – yəni radara görünməz nəzərdə tutulur. Silahlar təyyarənin gövdəsi daxi lində gizlədiləcək. TAI nümayəndələrinin bildirdiyinə görə, bu təyyarələr Türkiyə Hava Qüvvələrinin inventarındakı təyyarə lərdən daha yüksək sürətə malik olacaq. Paralel olaraq, hazırda dünyanın aparıcı motor firmaları ilə də müzakirələr aparılır. İlk uçuşu 2023-cü il üçün planlaşdırılan təy yarəyə 9-10 kombinasiyada fərqli silahlar taxıla biləcək.
STM mühəndislik həllərini tanıtdı Türkiyənin hərbi sənaye sektorunun böyük quruluşların dan olan STM şirkəti IDEF sərgisində “Ay” sinifli dənizaltı Cihaz-Sistem Yeniləmə Layihəsi, MİLGEM layihəsi, Pakistan Hərbi Dəniz Qüvvələrinin Tanker Gəmisi Layihəsi, Şaquli Külək Tuneli (DRT) kimi layihələrini, həmçinin Focus Flite, Aero Tab, Taktik Əlaqə Linkləri və s. müxtəlif işləri barədə məlumatları təqdim edib. Sərgi çərçivəsində STM ilə Türkiyənin Bahçeşehir, İstanbul Teknik, Yıldız Teknik və Piri Reis universitetləri arasında müxtəlif layihələrinin reallaşdırılmasında STM-nin dəstəyini nəzərdə tutan müqavilələrə imza atılıb. Bahçeşehir Universi teti ilə imzalanmış müqavilə ilə STM “Dənizaltı Gəmisi ilə Helikopter arasında Güvənli Optik Rabitə Sistemi (DEHE GOPHS) dizayn və istehsalı” layihəsi çərçivəsində dənizaltı gəmisi və helikopter arasında təhlükəsiz optik rabitə sistemi nin prototipinin dizaynın hazırlanmasında universitetə ehti yac duyulan texnik bilgiləri verəcək, testlərlə bağlı dəyərlən dirmələr aparacaq.
Sərgidə həmçinin STM ilə Səudiyyə Ərəbistanının dəniz sektorunda fəaliyyət göstərən ATHEEB firması arasında əməkdaşlığa dair niyyət protokolu imzalanıb. STM sərgidə aprelin 29-da Atlasjet şirkəti ilə Elektron Uçuş Çantasının (EFB) hazırlanmasına dair müqavilə imzalandığını açıqlayıb. Müqavilə çərçivəsində Atlasjet təyyarələrində STM-nin EFB həlli olan AeroTab™ istifadə ediləcək.
may - iyun 2013 39
IDEF-2013
Dünya ordularının seçimi –
YDS çəkmələri İllik 5 milyon cüt hərbi və xüsusi təyinatlı çəkmə istehsalı ilə Avropa da ilk yerdə dayanan Yakupoğlu (YDS) şirkəti son illərdə dünyanın aparıcı ölkələrindən aldığı sifarişlər ilə beynəlxalq bazarlarda öz yerini daha da möhkəmləndirməkdədir. 2012–ci ilin sonlarında İngiltərə Or dusunun tenderini qazanan YDS bu nun davamı olaraq İngiltərə Kral Hava Qüvvələri, Kral Poçtalyonları və İtaliya yanğınsöndürmə xidmə tindən sifarişlər alıb. Hazırda YDS Avropa bazarı ilə yanaşı BƏƏ, Oman, İordaniya, Bəhreyn, Azər baycan, Gürcüstan, Qazaxıstan və Monqolustan ordularının hərbi çək mələrlə təchizatında rol oynayır. Sektorda bir çox yeniliklərə imza atan YDS bu gün istehsalda təbii en jeksiya sistemi ilə ikiqat kauçuk da ban tətbiqi kimi yeni texnologiyalar
40 AZERI DEFENCE
an istifadə edir. Dünyanın ən yaxşı d su keçirməz laminat parça markası olan Gore-Tex ilə yeni və böyük bir layihə həyata keçirən YDS eyni za manda Türkiyədə ilk dəfə olaraq mina partlayışlarında əsgərin topu ğunu qoruyan çəkmənin yaradılma sı layihəsi üzərində işləyir. Şirkətdən verilən məlumata görə, hazırda YDS-in istifadə etdiyi başlı ca texnologiyalar bunlardır: • DDR - DDR (ikiqat daban) sərt iqlimlərdə və ağır metallurgiya sə nayesi kimi çətin şəraitlərdə çalışan lar üçün dizayn olunmuş, çox daya nıqlı olmasına rəğmən yüngül və rahat daban texnologiyasıdır. Poliuretan daban alternativləri ilə mü qayisədə daha çox istifadə oluna bi lən DDR 300 dərəcə istiyə dözür. Eyni zamanda xaricdəki soyuq və istinin təsirini minimallaşdıraraq is
tifadəçinin ayaqlarını normal temp raturda saxlayar. • Gore-Tex – Dünyanın aparıcı tekstil markalarından olan və su ke çirməyən Gore-Tex ayaqdakı tərlə məni buxar şəklində xaricə çıxaran, aktiv nəfəs ala bilən arxitekturaya malikdir. Bu da ayağı tamamilə uy ğun tempraturda, quru və rahat sax layır. • L-Protection - Artırılmış təhlü kəsizliyə malik, ayağı müxtəlif əşya ların batmasından qoruyan yeni nə sil qarışıq tekstildən hazırlanmış iç daban məmulatıdır. L-Protection is tifadəçinin ayağının rahatlığını tə min etməklə yanaşı, elektrik keçir məz. Metal qatqılar əlavə olunduqda daha yüksək qorumanı təmin edir. • P-R daban – Yüngül, təsiri özü nə çəkən bu daban dayanıqlığı, yük sək tempratura, həmçinin sürtülmə yə qarşı qoruması ilə seçilir. • Solar Shield - Qara rəngdəki dəridə özəl işləmələr hesabına günəş işığını udaraq çəkmənin içini rahat sız edici istilikdən qoruyur. Solar Shieldin özəlliklə yay aylarında isti fadə zamanı xüsusi rahatlıq verir. Sadalananlarla yanaşı YDS çək mələrinin digər önəmli özəllikləri təzyiqlərə qarşı davamlılığı, polikar bonat qoruma sistemi, daban üstü kəsikdən qoruma sistemi, yumşaq lıq, palçıq götürməməsi, çək-çıxar prinsipinə malik olmasıdır.
IDEF-2013
ETMTS-2
minatəmizləmədə yenilik Türkiyə müdafiə sənayesi üçün müxtəlif layihələrin reallaşdırılma sında önəmli rol oynayan TÜBİ TAK mərkəzi IDEF sərgisində mi natəmizləmədə son texnologiyalar dan olan ETMTS-2 “Sezer” adlı mi na detektorunu təqdim edib. Elekt romaqnit detektoru və nüfuz edici radarı (Ground Penetrating Radar) özündə birləşdirən ETMTS-2-nin təsbit və diaqnoz funksiyaları möv cuddur. Təsbit funksiyasında istifa dəçiyə aşkarlanan cisim barədə səs li (qulaqcıq ya da xarici səslə) və görüntülü xəbərdarlıq (LCD ekran üzərindən) verilir. Bununla istifa dəçi sistem tərəfindən verilən xə bərdarlığı dəyərləndirərək özü mü vafiq qərarı qəbul edir. Sistemin təhlükəsizliyi, batareyaların enerji
resursu və digər zəruri məlumatlar ekranda istifadəçiyə göstərilir. ETMTS-2 həmçinin lazım olan hal da ethernet vasitəsi ilə xarici şəbə kələrlə əlaqə yarada bilir. İstifadəçi
yə metal və qeyri metal minaları, həmçinin əldəqayırma partlayıcıla rı təyin etmək imkanları təqdim edən detektor şübhəli bölgədə av tomatik diaqnoz proqramı ilə bas dırılmış cismin tipini ekranda gös tərir. MIL STD810G və MIL STD416F standartlarına uyğun ola raq yaradılmış detektorun yüksək dəqiqlikli anteni yer altının radar görüntüsünü ortaya çıxarır. Ümu mi ağırlığı 5.5 kq olan ETMTS-2 -nin tənzimlənə bilən qolunun uzunluğu 160 sm-qədərdir. Li-lon batareyaları onun -25 dərəcə temp raturda 3.5 saat fasiləsiz çalışması na imkan yaradır. Detektorun təsbit göstəricisi 90-dən çox, diaqnoz sə viyyəsi 80%-dən çox, yanlış xəbər darlıq səviyyəsi 20%-dən aşağıdır.
Yonca Onuk böyük gəmilərdə özünü sınayır Türkiyə dəniz sənayesinin aparıcı firmalarından olan Yonca Onuk IDEF-2013 sərgisində özünün yeni 65 metrlik katerinin maketini ilk dəfə nümayiş etdi rib. AZERİ DEFENCE-yə məlumat verən Yonca Onuk şirkətinin direktoru Əkbər Onuk bildirib ki, yeni ka terin dib hissəsi poladdan, üst hissəsi isə kompozit materialdan inşa edilir. Azərbaycan üçün də ayrıca təqdimat keçirəcəklərini deyən Ə. Onukun sözlərinə görə, bu katerin silahlanmasına 76 mm çaplı “Oto Melara” topu, 4-8 idarə olunan raket daxildir. Ölçü baxımından korvetlərə daha yaxın olan bu kater Xə zər dənizindəki ən müasir döyüş gəmisi sayılan Ru siyanın “Həştərxan” raketdaşıyıcısına rəqib ola bilə cək texnologiyalara sahibdir. Ə.Onuk Azərbaycanın Yonca Onuk şirkətinin is tehsalı olan MRTP-24 və MRTP-30 tipli katerlərə ma raq göstərdiyini söyləyib. Onun sözlərinə görə, hazır da şirkət həm Azərbaycan, həm də digər Xəzər sahili ölkələrlə danışıqları davam etdirir.
Ə.Onuk Qatar üçün istehsal edilən MRTP-44 kate ri barədə də məlumat verib. Onun sözlərinə görə, 110 metrlik korvetlərin silah yükü bu 47 metrlik katerə yerləşdirilib. Yüksək sürətə malik MRTP-44 böyük gəmilərlə döyüşə biləcək.
may - iyun 2013 41
IDEF-2013
Sarsılmazın yeni piyada tüfəngi - SAR-223 Türkiyə müdafiə sənayesinin apa rıcı firmalarından olan Sarsılmaz özünün piyada tüfənglərinin təqdi matını keçirib. Şirkətinin ArGe mü diri Hasan Dağlının AZERİ DEFEN CE jurnalına verdiyi məlumata görə, 5.56x45 mm çaplı piyada tüfəngi olan SAR-223 iki fərqli - SAR-223C (ticari) və SAR-223T (taktik) versiya larında istehsal olunur. Geniş yayıl mış AR-15 dizaynına bənzər SAR223T tüfəngini uzunluğu qundağı açıq halda 850 mm (yığılı halda 770), lüləsinin uzunluğu 360 mm, boş ağırlığı 3100 qram, başlanğıc sürəti 875 m/saniyə, dəqiqədə atış tempi 800 güllədir. Təsirli atış mənzili 600 metr olan SAR-23T tüfənginin lülə sinin atış resursu 12000 atış təşkil
edir. SAR-23T avtomatik, SAR-23C isə yarımavtomatik atış rejiminə ma likdir. 30 patron tutumlu darağa sa hib piyada tüfəngi barıt qazının ya ratdığı enerji ilə çalışır. Silahın qun dağı atıcının bədən anatomiyasına uyğun tənzimlənə bilir. SAR-223 tü fənginin yeni bir silah ailəsi olaraq yaradıldığını deyən H. Dağlının söz lərinə görə, bunun 9x19 mm çaplı tapança-pulemyot versiyası da möv cuddur. SAR-109T modelinin çapı 9x19 mm, uzunluğu qundaq açıq halda 740 mm (yığılı halda 640 mm), lüləsinin uzunluğu 220 mm, boş hal da ağırlığı 2265 qram, başlanğıc sü rəti 385 metr/saniyə, atış tempi dəqi qədə 900-1000 atışdır: “Biz hazırda SAR-223 ailəsindən 7.62 mm çaplı
yeni bir piyada tüfənginin üzərində də işləyirik. SAR-223 tüfənginin üzə rində Sarsılmaz tərəfindən alınmış 5 patent mövcuddur. Bu silahda Sar sılmazın özünün dizaynı olan, pa tenti alınmış qaz pistonu sistemi tətbiq edilib. Hər iki silahın testləri uğurla keçdi. Hazırda silahın ixraca tı üçün işlər aparılır”. H.Dağlı qeyd edib ki, hazırda Sar sılmaz istehsalı olan tapançalar dün yanın 72 ölkəsinə satılır. Şirkətin ix racat həyata keçirdiyi ölkələr arasın da Azərbaycan da var və Sarsılmaz bir neçə il əvvəl Azərbaycana tapan ça satışı reallaşdırıb. Eyni zamanda Sarsılmaz istehsalı olan ov tüfənglə ri də Azərbaycan bazarına təqdim olunur.
TİSAŞ tapança bazarında lider olmağı hədəfləyir Türkiyənin aparıcı tapança isteh s alçılarından olan Trabzon Silah Sanayi A.Ş (TİSAŞ) şirkəti bu il ixra cat həcmində əhəmiyyətli artıma imza atmaq niyyətindədir. Bazara son olaraq özünün “Browning-14”, həmçinin bir ay əvvəl ZIG-P06 və ZIG-P17 polimer modellərini təq dim edən TİSAŞ-ın 2013-cü il üçün ixrac hədəfi 30 000 tapançadır. IDEF-2013 sərgisində fərqli mo dellərini müştərilərə və sektorun mütəxəssislərinə nümayiş etdirən TİSAŞ-ın stendi Azərbaycan heyəti tərəfindən də ziyarət olunub. Eyni zamanda Azərbaycan Müdafiə Sə
42 AZERI DEFENCE
nayesi Nazirliyinin stendində Tİ SAŞ nümayəndələri ilə keçirilən görüşdə müştərək layihələrin möv cud vəziyyəti və perspektiv planlar müzakirə olunub. TİSAŞ-ın Azər baycanla layihəsi barədə məlumat verən şirkətin satış meneceri Özgür Taşkıranın sözlərinə görə hazırda Bakıda 3 modelin – “Zəfər” “Zə fər-K” və “İnam”ın istehsalı uğurla davam edir. Bu il ərzində daha 1000 ədəd tapançanın istehsal edilərək sifarişçilərə çatdırılması planlaşdı rılır. Hazırda Azərbaycan tərəfinin marağına uyğun olaraq testlərin keçirilməsi üçün 10 ədəd polimer
gövdəli tapança Bakıya göndərilib. Ö. Taşkıran TİSAŞ-ın Azərbaycana tapança istehsalı üçün zəruri olan texnologiyanı transfer etməyə hazır olduğunu deyib: “Bu gün istehsal da Azərbaycanın payı 30% təşkil edir. Tapança lülələrinin Bakıda is tehsalı ilə bu pay daha da artacaq”.
IDEF-2013
Katmerciler
müdafiə sənayesində yer alır Nəqliyyat vasitələrinin üzərinə qurulan müxtəlif avadanlıqların is tehsalı üzrə ixtisaslaşmış Katmer cilər şirkəti müdafiə sənayesində də öz addımlarını atmağa başlayıb. Əsasən Toplumsal Olaylara Müda xilə Maşınlarının (TOMA) istehsa lını həyata keçirən Katmercilər IDEF-2013 sərgisində özünün hər bi və təhlükəsizlik qüvvələri üçün nəzərdə tutulmuş “Kanqal” və “Pit-Bull VX” maşınlarını ilk dəfə nümayiş etdirib. Şirkət nümayəndələrinin ver dikləri məlumata görə, “Kanqal” minaya qarşı qorumalı (MRAP) nəqliyyat vasitəsidir. Maşının alt hissəsində mina partlayışlarına qarşı heyətin qoruması təmin edi lir və 8 kq tank əleyhinə minanın partlayışına tab gətirir. “Kanqal”ın boş çəkisi 13 ton, balistik müdafiəsi STANAG 4569 Level 2-3, mina partlayışlarına qarşı qoruması isə STANAG 4569 Level 3+ uyğun gə lir. 300 at gücünə malik mühərrikə malik maşının sürəti 100 km/saat təşkil edir. Zirehli maşın 20 metrlik çevrədə dönə, birdəfəyə 1100 km məsafə qət edə bilir.
Katmercilərin “Pit-Bull VX” adlı digər zirehli personal daşıyıcısı po lis və patrul əməliyyatları üçün nəzərdə tutulur. “Ford-550” şassisi üzərində yaradılmış maşının 2014cü ildən ixracatına başlanacaq. Ma
şınların əsas özəlliklərindən biri onun baxımının asan olmasıdır. Boş çəkisi 7530 kq təşkil edən “PitBull VX” 9 nəfəri (2+7) daşıma tu tumuna malikdir. 300 at gücünə malik mühərrikə malik bu maşın 120 km/saat sürətlə hərəkət edə, 9 metrlik bir sahədə dönə bilir. Şirkətin nümayəndəsi Ramazan Dinçər AZERİ DEFENCE-yə açıq lamasında Katmercilərin hazırda Azərbaycan Daxili Qoşunlarına TOMA maşınları, eləcə də SO CAR-a müxtəlif növ maşınlar ixrac etdiyini deyib. Şirkət rəhbərliyi ey ni zamanda Azərbaycanın Fövqə ladə Hallar Nazirliyi ilə əməkdaş lıq imkanlarını araşdırdıqlarını vurğulayıb. IDEF sərgisi çərçivə sində yeni maşınları Azərbaycanın müdafiə naziri və DSX rəisinə təq dim etdiklərini deyən R. Dinçərin sözlərinə görə, “Pit-Bull VX” Sər həd Qoşunlarında istifadəyə uy ğundur. Yaxın vaxtlarda bu maşı nın Azərbaycanda təqdimatının keçirilməsi planlaşdırılır.
may - iyun 2013 43
IDEF-2013
TURKAR
hərbi yanğınsöndürmə maşını Türkiyənin Hisarlar Group şir kəti müasir texnologiyalardan ya rarlanmaqla hərbi qurumlar üçün ASTEVO adlı yanğınsöndürmə maşını istehsal edib. IDEF-2013 sər gisində ilk dəfə sərgilənən ASTE VO 4x4 təkər formuluna malik TURKAR nəqliyyat vasitələri ailə sindəndir. Hisarlar şirkətinin idarə heyətinin sədri Zəfər Türkerin söz lərinə görə, çətin keçilən ərazilərdə
istifadə üçün, türk mühəndisləri tə rəfindən hazırlanmış TURKAR-ın ambulans, daşıma, mobil ofis və s. tipləri mövcuddur. ASTEVO xaric dən alınmış sifariş üzrə hazırlanıb: “Yeni TURKAR 4x4 ASTEVO Silah lı Qüvvələrlə yanaşı daxili təhlükə sizlik təşkilatlarının da istifadə edə biləcəyi, hər cür çətin ərazi və iqlim şərtlərində xidmət edə bilən özəl liklərə sahibdir. Maşının çəni 1500
litr su tutumuna malikdir”. Şirkət rəhbərinin sözlərinə görə, maşında devrilmə çubuqları və dörd nöqtədə təhlükəsizlik kəmər ləri ilə dəstəklənən oturacaqlar ilə dəstəklənən “yaşam funksiyası” adı verilmiş təhlükəsiz oturacaq sistemləri mövcuddur. Yaşam funksiyası maşın aşdıqda belə ölüm və yaralanma riskini önəmli ölçüdə azaldır.
HAVELSAN-dan yeni məhsullar Türkiyənin aparıcı firmalarından olan HAVELSAN IDEF sərgisində özünün çoxsaylı məhsulları ilə yanaşı müasir təlim-atış simulyatorunu və sərhəd-təhlükəsiz
44 AZERI DEFENCE
l ik sistemlərini ilk dəfə nümayişə çıxarıb. HAVELSAN tərəfindən hazırlanmış, çantada daşınan “UFO Intelli gence” adlı pilotsuz helikopter HD video çəkməklə yanaşı xəritə üzərində işarələnmiş bölgəni nəzarətdə saxlayır və qalxdığı yerə dönür. 4 və 6 pərvanəli iki modeli mövcud olan UFO Intelligence çəkdiyi görün tüləri real vaxt rejimində yer stansiyasına ötürür. Şir kət eyni zamanda sərhəd mühafizəsi və izləmə məqsə di ilə hazırlanmış, içərisində sensorların yerləşdirildiyi süni daşları da nümayiş etdirib. Sərgi çərçivəsində HAVELSAN şirkəti ilə Qatar Si lahlı Qüvvələri arasında AW-139 simulyatorunun is tehsalı və çatdırılmasına dair müqavilə imzalanıb. Müqavilənin imzalanma mərsimində çıxış edən HA VELSAN-ın baş direktoru Sadiq Yamac qeyd edib ki, bu gün rəhbərlik etdiyi şirkət simulyatorların istehsalı sahəsində dünyanın öndə gələn firmaları arasında yer alır. HAVELSAN məhsulları arasında dənizaltı, suüstü gəmi, təyyarə, helikopter, topçu atış, çeşidli raket si mulyatorları yer alır. "AD
ÖZƏL
MKE Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin təchizatında İzzət Artunc: “MKE imkanlarını Azərbaycan hərbi
sənayesinin inkişafı üçün səfərbər edib” Tarixi Sultan Mehmet Fatehə bağlanan Maki na və Kimya Sənayesi Qurumu (MKE) bu gün tək Türkiyədə deyil, regionda seçilən hərbi sənaye təşkilatlarındandır. Son 20 ildə MKE Türkiyədə reallaşdırılan özüyeriyən haubitsa, milli tank, müxtəlif çaplı artilleriya silahları, Milli Piyada Tüfəngi, Milli Pulemyot kimi layi hələrdə aparıcı rol almaqdadır. Müxtəlif silah sistemləri, atıcı və artilleriya silahları, sursat lar, partlayıcılar və s. kimi çoxsaylı məhsul çeşidlərinə malik MKE-nin Azərbaycanla əla qələri isə hələ 1918-ci illərə - Azərbaycan De mokratik Cümhuriyyəti dövrünə dayanır. Ha zırda Azərbaycan Silahlı Qüvvələrində MKE istehsalı olan müxtəlif tipli silahlar, döyüş sursatları istifadə olunmaqdadır. Eyni zaman da MKE Azərbaycan müdafiə sənayesində həyata keçirilən bir sıra proqramlarda da yer alır. MKE baş direktoru cənab İzzət Artunc ilə müsahibəmizdə bu təşkilatın Azərbaycanla əlaqələrinə nəzər salmağa çalışdıq.
- İzzət bəy müsahibəmizə MKE və Azərbaycan arasında hərbi səna ye sahəsində əməkdaşlığın mövcud durumu və perspektivləri barədə baxışlarınızla başlamaq istərdik. Bu sahədə mövcud vəziyyəti necə də yərləndirirsiniz? - Söhbətimizə qardaş Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin şəxsi heyətini və rəhbərliyini 95 illik yubiley münasi bəti ilə təbrik etməklə başlamaq istə yirəm. Sizlərə də məlum olduğu ki
mi, Türkiyə və Azərbaycan arasında kı güclü bağlar hər sahədə olduğu kimi müdafiə sənayesi sahəsində də özünü göstərməkdədir. Bu çərçivədə, MKE də Azərbaycanın müdafiə səna yesinin ehtiyaclarını öz ordusunun ehtiyaclarından ayırmadan dəyərlən dirərək, keçmişdən bu günə əldə olunmuş imkan və qabiliyyətlərini Azərbaycan hərbi sənayesinin inkişa fı üçün səfərbər edib. Hazırda Ra dioquraşdırma Zavodu, Elektron He sablayıcı Maşınlar Zavodu və İqlim Zavodu istehsal prosesində istifadə etdiyi xammalın önəmli qismini Qu
rumumuzdan tədarük etməkdədir. Müdafiə Sənayesi Nazirliyi ilə Azər baycan Silahlı Qüvvələrinin inventa rına yeni məhsullar əlavə edərək yeni istehsal qabiliyyətləri qazandıracaq layihələr üzərində görüşmələrimiz davam edir. Bu məqsədlə MKE Quru mu açar təhvili ilə xətt və müəssisələ rin yaradılması sahəsində detallı layi hə təklifləri təqdim edib. Bu layihələr barədə görüşmələrin yekununda mə lumatlar veriləcəkdir. - Türkiyə hərbi sənayesinin kök lü qurumu olan MKE 1992-ci ildən
may - iyun 2013 45
ÖZƏL Azərbaycanlaəməkdaşlıqquranilk firmalardandır.HazırdaAzərbaycan Silahlı Qüvvələrinin təchizatında MKEhansıroloynayır? - Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin günümüzün ehtiyaclarını qarşılayacaqmodernavadanlıqlar,təchizat,silahvəsursatasahibolmasıistiqamətində MKE Qurumu önəmli bir rol oynamaqdadır.Birorduüçünstrateji önəm daşıyan məhsulların AzərbaycanOrdusununinventarınaverilməsi ilə bağlı bəzi örnəklər mövcuddur. Məsələn,sontexnologiyalariləistehsaledilənvəsinfindəənyaxşılararasındayeralanJNG-12“Bora”snayper tüfəngləri Türkiyə Silahlı Qüvvələrinin ardınca ilk olaraq Azərbaycan Dövlət Sərhəd Xidmətinə göndərildi. Ayrıca, bu xidmət sadəcə məhsulun çatdırılmasıiləməhdudlaşmayıb.İstifadəedənheyətəəhatəlibirtəlimverilərək üst səviyyəli qabiliyyətlərin qazanılmasıtəminedilib. - Birgə layihələrə dair 2010 və 2011-ciillərdəbirneçəmüqaviləimzalanıb. Birgə istehsalın qurulması, Azərbaycandaistehsaladəstəksahəsindəişlərbarədəməlumatverməyiniziistərdik.HansılayihələrdəAzərbaycanınyeralmasınıistərdiniz? - 2010-cu və 2011-ci illərdə MKE QurumuiləDaxiliİşlərNazirliyiDaxiliQoşunları,DövlətSərhədXidməti və Müdafiə Nazirliyinə JNG-12 “Bora” snayper tüfənginin, Radioquraşdırma Zavoduna müxtəlif kimyəvi maddələr,kapsul,TNT,ElektronHesablayıcıMaşınlarZavoduna60və82 mm minaatan lüləsinin çatdırılmasına dair müxtəlif müqavilələr imzalanıb. MKE Qurumu olaraq, yalnız m ə h s u l
təchizatındadeyil,təhsilvəmüşavirlik xidmətləri ilə də bu qurumlara dahaçoxxidmətgöstərməyəhazırıq. - MKE mina təmizləmə sahəsindəANAMAiləəməkdaşlığınperspektivlərininecəgörür? -Bildiyinizkimi,sərhəddəkimina təmizləmə layihələri Milli Müdafiə Nazirliyinin nəzarəti altında davam edir. ANAMA ilə MKE arasındakı münasibətlər və əməkdaşlıq barədə Nazirliyəhərbirmərhələdəməlumatlarverilib.Hərikitərəfinbuməsələdə marağınınəzərəalaraq,bizAzərbaycan müdafiə sənayesi məhsullarının beynəlxalq bazarlara çıxarılması istiqamətindəsəylərgöstəririk. - Havadan daşına bilən 105 mm-lik top və Modern Piyada Tüfəngilayihəsiüzrəsonişlərbarədə məlumatverməyiniziistərdik. - Qeyd olunan layihələr Müdafiə Sənayesi Katibliyinin nəzarəti altında davam etdirilməkdədir. Bununla bağlıaraşdırmavəmüzakirələraparmaqüçünAzərbaycandantexnikibir heyətTürkiyəyədəvətedilib.Bulayihələrinreallaşmasıiləbirgəqardaş Azərbaycan MSN-in ortaq istehsal
yolu ilə qeyd edi- lən layihələrə daxiledilməsihərikiölkəninmüva-
46 AZERI DEFENCE
fiq qurumlarında arzu edildiyi şübhəsizdir. -Birmüddətəvvəlmüdafiəsənayesi nazirimiz Yavər Camalov demişdiki,Azərbaycandaistehsaledilən bəzi məhsulların bazara çıxarılmasıüçünMKEiləbirgəmüəssisənin yaradılması mümkündür. Bununla bağlı nələri söyləyə bilərsiniz? -MKEqurumuolaraqözehtiyaclarımızıödəməkləyanaşı,özümüzün və Azərbaycan müdafiə sənayesi məhsullarınınüçüncübazarlaraçıxarılmasısahəsindəəməkdaşlıqetməyi planlaşdırırıq.Hərikitərəfinbumövzuda istəkli olmasını nəzərə alaraq MKEolaraqAzərbaycanmüdafiəsənayesi məhsullarını beynəlxalq bazarlaraçıxarılmasınasəygöstəririk. -2011-ciilinfevralayındaMüdafiə Sənayesi Nazirliyi ilə MKE arasında Azərbaycan mühəndislərinin hazırladığı12.7mm-likantimaterial snaypertüfəngininTürkiyədəMKE müəssisəsində istehsalına və birgə araşdırma və tədqiqatların aparılmasınadairprotokolimzalanıb.Bu layihəüzrəhansıişlərgedir? - MKE Qurumu olaraq Azərbaycan müdafiə sənayesinin imkan və qabiliyyətlərini yaxından izləyirik. Bazar ehtiyaclarına və gözləntilərə uyğun olaraq Qurumumuzun imkanları ilə inteqrasiya edə biləcəyimizyenilayihələrəhərzamanhazırıq. Bu çərçivədə 14,5 və 12,7 mm snaypertüfənglərininyeniversiyalarınınsatışınınortaqşəkildətəşkilinə dairfikirlərimizvar.
TEXNOLOGIYA
JF-17 BlockII yolda Pakistan JF-17 “Thunder” döyüştəyyarəsininBlockIIversiyasını cari ilin sonlarında təqdim etməyəhazırlaşır.BubarədəAZERİ DEF ENC E jurn al ın a IDEF-2013 beyn əlx alq müd af iə sərg is ind ə təmsilolunanPakistanAeronautical Compleksin (PAC) stendindən məlumat verilib. Təyyarə sələfi JF-17BlockIiləmüqayisədədaha geniş imkanlara və müasir texnologiyaya malik olacaq. Bu təyyarə
dünya bazarında öz sinfində olan “Mirage”vəMiG-29kimitəyyarələrdənuniversallığı,dahamanevrli, istifadəsi asan və öz döyüş yükünün çox olması ilə fərqlənir. Hazırda layihənin aparıcı dövlətləri olan Çin və Pakistan təyyarə üçünyenimühərrikinyaradılması istiqamətindədəişləraparır.İndiyədəkJF-17“Thunder”həmAvropada,həmdəərəbölkələrindəkeçirilənbirsıraaviaşoulardanümu-
əvi uçuşlar keçirərək özünü sün buta yetirib. PAC nümayəndələrinin sözlərinə görə, hazırda Azərbaycan da daxil olmaqla, bir sıra ölkələrlə JF-17 təyyarəsinin alğısatqısına dair görüşmələr davam edir. Pakistan tərəfi Azərbaycana təyyarələrin çatdırılmasında heç bir problem görmür. Eyni zamandaJF-17proqramındaaparıcıölkə olanÇindəAzərbaycanasatışlara razıdır.
ESİSEnerjidənordu üçünkəsilməzgücqaynağı ESİS Enerji şirkəti hərbi qurumların ehtiyaclarını qarşılayacaq 300kVAMobilStatikKəsilməzGüc Qaynağını(MSKGK)TürkiyəSilahlı Qüvvələrindən sonra beynəlxalq bazaraçıxarmağahazırlaşır.Şirkət 2011-ci ildə layihələşdirilmiş və istehsalına başlanılmış sistemi Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinə də təqdimetməkistəyir. Döyüşbölgələrindəçalışanyüksək güclü rabitə avadanlıqlarını və bənzər sistemləri fasiləsiz elektrik enerjisiiləqidalandırmaqüçünhərb i stand artl ard a haz ırl anm ış MSKGK hər cür ərazi şəraitinə asanlıqla uyğunlaşa bilir. Sistem 300kVA UPS, kondisioner, kabinə və qoşqudan meydana gəlir. MSKGK həm qoşqu üzərində mobil, həm də platformalara yerləşdirilərək sabit şəkildə istifadə edilə bilər.
UPS (ESISATLAS 5300) özəllikləri • 3 faza giriş/3 faza Çıxış, onlayn,ikiçevrimə,transformatorsuz, yüksəktezlikPWM •300kVAtutum •93%-əqədərUPSsəmərəsi •20%genişgirişligərginlikaralığı •47-53Hztezlikaralığı •İstəyəbağlıSNMPiləuzaqdan yoxlama MSGK kabinəsi 3 mm qalınlıqdapoladdanhazırlanıbvəIP55qorumasına (kabinətamamiləbağlıhalda)cavabverir. Kabinənin ağırlığı təchizatlı halda 9100kqtəşkiledir vətamtəchizatlı,hərbi standartlara cavab verən qoşqu üzərindəyerləşdirilir.
Qeyd edək ki, Esis Enerji şirkəti hazırdahərbivəmülkistandartlara cavabverənmüxtəlifenerjicihazlarınınistehsalınıhəyatakeçirir.Türkiyənin MİLGEM layihəsi üzrə istehsal olunan korvetlərdə və amfibiyaçıxarmagəmisindəESİSEnerji cihazlarıistifadəolunur.
may - iyun 2013 47
TEXNOLOGIYA
Motorolanın
yenilikləri təqdim olundu
TelekomİnvestşirkətinintəşkilatçılığıiləBakıdaAzərbaycanıntəhlükəsizlik strukturları üçün Motorola şirkətinin yeni rabitə vasitələrinin təqdimatı keçirilib. Tədbirdə Motorolaşirkətininistehsalıolanmüxtəlif təyinatlıyeniradiostansiyalarnümayişetdirilib.Motorolamütəxəssisləri tərəfindən şirkətin yenilikləri, yeni texnologiyalar barədə təqdimatlar olub.Motorolanınrəqəmsaltexnologiyaları,MotoTRBO,MotorolaTETRA kimi sistemləri və bu sistemlərdəkisonyenilənmələrizahedilib. Şirkət tərəfindən Azərbaycanda ilkdəfəolaraqMotorolanınpolisvə
axtarış-xilasetmə xidmətləri üçün nəzərdə tutulmuş MTP-6750 əl radiostansiyasıtəqdimolunub.Bildirilibki,TETRArabitəsinidəstəkləyən bu rəqəmsal radiostansiya 5 meqapiksel kameraya malikdir. Ehtiyac yarandıqda, kamera vasitəsilə çəkilən görüntü TETRA rabitəsi üzərindən,eləcədədigərfunksiyalarvasitəsilə Android bluetooth şəbəkələrə
ötürülə bilir. Radiostansiyanın əsas üstünlüyüisəonunsuyuniçindəişləyəbilməsidir.Universallığıiləfərqlənən bu radiostansiya yaxın gələcəkdə polisin və Fövqəladə Hallar Nazirliyininistifadəsindəolanrabitə vasitələriniəvəzedəbilər.Tədbirdə Azərbaycanınmüxtəlifgücstrukturlarınınvəmüxtəlifşirkətlərinmütəxəssisləriiştirakediblər.
“Şturm”danqaçmaqimkanıqalmır UkraynanınVALARElmi-İstehsalatMüəssisəsikütləviqarşıdurmalar, eləcədəhadisəyerindənqaçancinayətkarların saxlanılması üçün “Şturm”adlıyenitoratan(setkomet) hazırlayıb. Öldürməyən təsirsiz silahlar sinfinə aid olan “Şturm”un testləri tamamlanıb vəistifadəyəqəbulu tövsiyə edilib. Mövcud analoqlarıiləmüqayisədəbusilahdatorun yenidən yığılmasıprinsipindən imtina edilib. Silahda tor V və VS tiplikarticlərdəyığılır.Vtiplikartriclər sıxılmış torla təchiz olunub. VS tiplikarticəisətorlayanaşıistifadəsi-
48 AZERI DEFENCE
əicazəverilmişgözyaşardıcıprepan ratlıampuladadaxildir.Toratılması üçünrezinyüklərlətəchizedilib.İstehsalçılariddiaedirlərki,rezinyüklərhəttaminimalşikəstlik belə yaratmır. Setkometinyenidən doldurması 4-5
saniyəvaxttələbedir. “Şturm”un atış sürəti 18 m/saniyə, uzaqlığı isə 8-10 m təşkil edir. Atışzamanıtor3,5mdiametrdəaçılır.VStiplikarticdənatışzamanıto-
rununaçılmasıiləampuladakıaerozol qarışığı toza dönür. Torda olan bütünşəxslərətəhlükəsizdöyüştəsirinigöstərir.
BRUSENS-
TEXNOLOGIYA
sərhəd təhlükəsizliyində yenihəll R.Tofiqoğlu Kabel sistemləri ilə bağlı bir sıra yeniliklərə imza atan İsveçrənin Brugg Cables şirkəti taktik sahələrdə, çətin şəraitdə fasiləsiz xəbərləşmə ehtiyaclarını qarşılayacaq MIL standartlarında xüsusi fiberoptik kabelləryaradıb.Şirkəteynizamanda dünyada xəbərdaredici kabellərin yaradılması və istehsalı üzrə tanınır.Akustika,hərarətindəyişməsi, titrəyişlər və təsirlərdən meydana gələn ən kiçik dəyişikliklər Brugg fiberoptiksensorkabelləriiləmüəyyənləşdirilə, həmin yer yüksək dəqiqliklətəsbitolunabilir. BruggCablesinTürkiyəvəCənubi Qafqaz regionu üzrə distribütoru Cymsoft Bilişim Teknolojileri şirkətininbiznesininkişafıdirektoruSərdar Doğusalın sözlərinə görə, BRUsens AC33.8mmfiberoptikkabelsərhədlərinvəstratejiobyektlərinmühafizəsi üçün nəzərdə tutulur. Torpağın 30-50smdərinliyi,yaxudsərhədməftilləri üzərindən çəkilən kabelin bir tərəfiaçıqqalmaqlaxəbərdarlıqsiste-
inə bağlanır. Kabem linüzərindəpassivvə yaaktivəlavətəchizat mövcud deyil, iş prosesində xaricdən hər hansıbirgücəehtiyacduymur. iş prinsipi BRUsensinhər1-2metribirxəbərdarlıq sahəsi təmin etdiyi üçün 10 min metrlik kabel üzərində 10 min sensormövcuddur.Kabelinçevrəsində baş verən akustika, titrəyişlər və seysmik hadisələr xəbərdarlıq sisteminin monitorunda, xəritə üzərində işarələnərək göstərilir. Bu da müəyyənləşən basqın ərazilərinə ən yaxın termalvəyaCCTVkameralarıistiqamətləndirməyə, koordinatları hədəfə avtomatik yönələn silah sistemlərinə ötürməyəimkanverir. S.Doğusalın sözlərinə görə, BRUSensgizlikeçidləri40kmməsafədən müəyyənləşdirməyibacarır.Öznövbəsində hadisə yerini kabel boyunca 1-4metrfərqlətəsbitedir.Kabelbasdırıldığı ərazidə piyadaların asta hərəkətlərini 5-10 metr, qazıntı işlərini 15-25,nəqliyyatvasitələrininhərəkət-
ləriniisə20-40metrməsafədəntəyin etməimkanınasahibdir.Eynizamanda basdırılmış kabel hadisələrin sərhədxəttinindaxilindəvəyaxaricində başverdiyinidəgöstərir.Çəpərlərdə başverəntəhdidolmadığıhalda,sistem həmin hərəkəti şübhəli siqnal olaraq dəyərləndirmə qabiliyyətinə malikdir: “Kabel sabotaj və ya digər səbəblərdən qırıldıqda belə qırılan hissəiləcihazarasındakıhissəçalışır. Qırılanhissələrbərpaolunduqdaxəttintamamıözişinibərpaedir”. Son dərəcə dayanıqlı Hər cür hava şəraitində fəaliyyət göstərənBRUSensyüksəkgərginlikli elektrik xətlərinin və digər sistemlərin yaratdığı elektromaqnit sahələrin təsirlərinə məruz qalmır. Bütün hallardaeyniqaydadadavamlıfəaliyyət göstərir. Bundan başqa, dəmir sarğıya yerləşdirilmiş kabel gəmiricilərə qarşısondərəcədayanıqlıdır.
ParamountGroupATEşirkətinialdı CAR-ın Paramount Group şirkəti ATE (Advanced Technology and Engineering Company) şirkətini satın alıb.Satınalma2012-ciildəmaliyyəproblemləriiləəlaqədarmüflisolduğuelanedilmişATEşirkətinin“biznesin xilası”proqramıçərçivəsindəgerçəkləşib.Bundansonra 27illiktarixəmalikATEşirkətiParamountGroupuntərkibindəParamountAdvancedTechnologies(PAT)adıilə fəaliyyətgöstərəcək. ParamountGroupşirkətininicraçısədriAyvorİçiko-
vitzin (Ivor Ichikowitzin) sözlərinə görə,bustratejiqəraronunrəhbərlik etdiyi şirkətə müdafiə sənayesindəəlavəimkanlarqazandıracaq.BununlaParamount Groupun məhsulları sırasına pilotsuz uçuş aparatları, avioniksistemlər,missiyasistemlərivəs.əlavəolunur. Qeydedəkki,hazırdaParamountGroupvəATEşirkətiAzərbaycanınhərbisənayesindəhəyatakeçirilənlayihələrdəiştirakedir.
may - iyun 2013 49
TEXNOLOGIYA
Orbiter-3 nümayiş olundu İsrailinAeronautics Defence şirkətiISDEF-2013müdafiəsərgisində “Orbiter-3” pilotsuz uçuş aparatını (PUA) ilk dəfə ictimaiyyətə nümayiş etdirib. Bu PUA-nın əsas xüsusiyyətlərdənbirilogistikxərclərinin az,göstəricilərininisəyüksəkolmasıdır. “Orbiter-3” sələfi “Orbiter2”də olduğu kimi, xüsusi sistemin katapultuvasitəsiiləhavayaqalxır. Uçuş tam avtomatikdir və kamera
iləidarəolunur.PUA-nınqanadların uzunluğu 4.2 metr, maksimal ağırlılığı 28 kq-dır. PUA-nın hazır vəziyyətəgətirilməsiüçün20dəqi-
qə lazımdır. Maksimal üçüş məsafəsi 100 km təşkil edən “Orbiter3”ün sürəti 30-70 mil, maksimal uçuşhündürlüyü18000futdur.
“Heron”larüçünyenibortavadanlığı IsraelAerospace Industries (IAI) şirkəti“Heron-2”pilotsuzuçuşaparatı (PUA) üçün geniş imkanlara malik yeni bort avadanlığını yaradıb.ParisAviasiyaŞousundanümayişetdirilənyenisistemIAIkorporasiyasınadaxilolanTamamşirkəti tərəfindən hazırlanıb. HALE tipli PUAüçünnəzərdətutulanM-19HD ovalgirostabilelektro-optiksistemə inteqrasiyaolunub.M-19HDkonst-
50 AZERI DEFENCE
r uksiyası LRU tipli tez dəyişdirilən blokformasındadüzəldilib.Sensorların konfiqurasiyası sifarişçi tələblərin əsasında dəyişdirilə bilər. Şirkətintəqdimetdiyibazakonfiqurasiyasına 3-5 mikron diapazonunda çalışanikiədədMWIRtipliortadalğalı istilik görüntü kameraları (1280x1024piksel)daxildir.Eynizamanda qidalandırıcı şəbəkəyə malik qurğuların üzərində biri daimi
fokuslu, digəri isə varifokal optika ilə2televiziyakamerası(1920x1080 piksel)yerləşir.Sisteməaşağıtezlikli TV kamerası və atmosferdə görüntünü yaxşılaşdırmaq üçün qısadalğalı SWIR infraqırmızı kamera, həmçinin əlavə müxtəlif qurğular qurulmasımümkündür.Konfiqurasiyadan asılı olaraq M-19HD avadanlığının çəkisi 75-85 kiloqram arasındadır.