Азярбайъан щюкумяти Республика Талыш Мядяниййят Мяркязинин фяалиййятиндя мараглы дейил!
ТОЛышОн Ñßäî
¹ 53
26 iyun 2013-ня сîр
МÖÑТßÃÈËß РóÆíîМА
ÜÛÉМßТÈØ
40 кîп.
Бя Щилал Мяммядови озодяти!!! Бу эцн силащлы гцввяляр эцнцдцр
ƏDALƏTİN FƏZİLƏTİ HAQQ – ƏDALƏT NAMİNƏ YARADILAN KAİNAT VƏ BƏŞƏRİYYƏT ləşdirmişdir. Başqa sözlə desək, kainatda heç nə xaotik (özbaşına) deyildir... Min illərdən bəri, dillərimizdən düşməyən “HAQQ” və “ƏDALƏT” kəlmələri də YARADANın mübarək isimlərindən yaranıb, “HAQQ – aşkar şəkildə görünən mütləq həqiqət: ƏDL (Adil) – hər şeyə yaratdığı məqsədinə Щилал Мяммядов görə haqqını vermək” deməkdir. Mütləq "Толыши Сядо" гязетинин баш редактору HAQQ – ƏDALƏT sahibi olan Allah yergöy üzündəki bütün məxluqatından ən üqəddəs Qurani-Kərimdə üstün, kamil və gözəl yaratdığı insanlara bildirildiyi kimi, “...Allah bu mübarək isimlərindən pay verərək, ongöyləri, yeri və araların- lardan da haqlarına sahib çıxmaq və dakı hər şeyi Haqq-Ədalətlə, müəyyən bir ədalətli olmağı əmr etdi... Əfsus ki, elə ilk müddət üçün yaratmışdır” (30:8; 29; 44; günlərdən, Allahın HAQQ vədini un64:3). Digər bir ayəyə istinadən, “...Rəb- udaraq, iblisin yalan vədinə uyan Adəm biniz hər şeyə öz xilqətini (özəlliyindən və Həvva baba-nənəmiz onlara həvalə nişanə) verən, sonra da Hidayət edəndir edilən Haqqlarına sadiq və sahib çıxmayıb (yəni ona müvafiq Haqq yolunu nəfslərinə zülm etdiklərindən, yəni, göstərəndir” (20:50; 64:3). Xaliqlərinin Ədalət əmrini pozduqlarınBu ayələrdən belə nəticə çıxır ki, dan , o əbədi səadətli vətənlərindən kainatın ən nəhəng göy cisimlərindən tut- qovularaq bu min bir məşəqqətli fani muş ta gözəgörünməz ən kiçik atom dünyaya atıldılar. Amma Rəhim isminə hissəciklərinədək, hər şeyi Ədalət (!) və sadiq Rəbbimiz onlara və nəslinə rəhm Hikmətlə (!) xəlq edən Xaliq onlara öz edərək, yuxarıdakı ilk ayədə göstərildiyi mübarək özəlliyindən (“ƏSMAÜL-HÜS- kimi, islah olunmaları üçün “müəyyən bir NA”sından) bir nişanə (imza, dəlil) bəxş müddət” – “düşünəcək kimsənin düşünə etməklə yanaşı, hər biri üçün müəyyən biləcəyi vaxt qədər ömür” (35:37) bəxş HAQQ-ƏDALƏT yolunu da müəyyən- etdi.
M
E LA N D İ Q Q Ə T! D İ Q Q Ə T ! AZƏRBAYCAN ZİYALILAR BİRLİYİ, “AZƏRİ – TALIŞ” İCTİMAİ BİRLİYİ VƏ RESPUBLİKA TALIŞ MƏDƏNİYYƏT MƏRKƏZİ DOKTOR HİLAL MƏMMƏDOVUN MÜDAFİƏSİ İLƏ BAĞLI “ON GÜNƏ ON MİN İMZA" ADLI GENİŞ İMZATOPLAMA KOMPANİYASINA BAŞLAYIR. KOMPANİYADA İŞTİRAK ETMƏK İSTƏYƏNLƏR BU TELEFONLARA ZƏNG EDƏ BİLƏRLƏR: 012 447 04 78, 012 447 04 79, 050 306 30 70, 050 320 60 83, 050 340 83 29.
Bununla belə, bir daha insanlara xatırlandı ki, “Allah göyləri (ruhlar məskənini - H.M.) və yeri (cisimlərin məskənini - H.M.) Haqq – Ədalət olaraq və hər kəsin qazandığı nə isənin əvəzini (mükafatını ya cəzasını - H.M.) görməsi üçün yaratmışdır. Və onlara heç bir haqsızlıq edilməz” (45:22). Lakin bu unutqan məxluqların əksəriyyəti yenə də azaraq, düşünmək (!) istəmədilər ki, Allah “göyləri, yeri və aralarında olanları oyunoyuncaq olaraq yaratmadı” (44:38), “onları HAQQ olaraq yaratdı” (44:39). Və “...Allahın vədi HAQQdır, O, insanları yoxdan yaradır, sonra iman gətirib yaxşı işlər görənləri ƏDALƏTLƏ mükafatlandırmaq üçün yenidən dirildir” (10:4). Ədalətin əksi (antonomi) zülmdür. Mütləq ƏDALƏT sahibi olan cənabi HAQQ ƏDL isminə müvafiq olaraq, zərrə qədər haqsızlıq – zülm etməkdən münəzəh olduğundan, xəlq etdiyi bəşərdən də əsas tələbi – istənilən halda “...ədalətdən möhkəm yapışan şahid olun! (Yəni əzmlə ədalətin müdafiəsində durun)... Nəfsinizə uyub o ƏDALƏTDƏN üz döndərməyin” (4:135); “Ədalətli olun!” (5:8; 16:90; 7:29); “ədalətlə hökm et” (5:42; 4:58); “Haqqı (bilə-bilə) batilə qarışdırmayın və Haqqı gizlətməyin”
(2:42) kimi əmrlərini yerinə yetirməkdir. Xaliqimiz Onun bu əmrlərinə məhəl qoymayan azğın insanları da o HAQQ – Hesab günü ƏDALƏTLƏ mühakimə edəcəyini vəd edir: “Əgər zülm etmiş bir şəxs yer üzündə olan hər şeyə sahib olsaydı, onu (Allahın əzabından qurtarmaq üçün) fəda verərdi. Onlar əzabı gördükləri zaman için-için peşiman olarlar. (İnsanlar) arasında ədalətlə hökm olunar, onlara zülm edilməz (Birinin günahı digərinin boynuna qoyulmaz və heç kəsə günahından artıq verilməz)” (10:54). Beləliklə HAQQ – ƏDALƏT naminə kainatı, bəşəriyyəti, fani və əbədi dünyanı xəlq edən Xaliqin Hikmət dəryasının bütün fəzilətlərindən ən üstünü və ən kamili ƏDALƏTdir! Demək, həm bu fani, həm də o əbədi vətənimizdəki xoşbəxtlik qapısının açarı da məhz HaqqƏdalətə necə və nə dərəcədə sadiq və sahib olub-olmamağımıza bağlıdır. Bəs, Ədalətin meyarı, yəni, bu və ya digər mövqeyimizdə, söz, fikir və əməlimizdə HAQlı olub-olmamağımızı necə müəyyənləşdirməli? (Ardı var) Contakt.az saytı
Səməd Tolışi! In nom bə həmmə tolışon neze. Səməd çəmə iqləliyə handəkəse ki, ıştə nomədə “Tolışi” təxəllüsüş peqətəşe. Ğurbinə Tolışon! Ki pidəşe ki, çəy avlodon, hırdənon vəyədə həm azərbaycani zıvonədə, həmən tolışi zıvonədə mahneon bıbun, bə Səməd Tolışi ovard kay bəzneşon. Çı Səməd Tolışi telefonə numrə:
050. 3394266
2
¹ 53 26 iйун 2013-нÿ ñîð
Òîëûøîí Ñÿäî
ƏHMƏDOV ƏBDULRZA-83
QƏZƏL Çidəniş, az tıni vindem pidə, tı konco bedəş? Betı ğarət bedə umrım, şedə, tı konco bedəş? Ve əvindim tıni nako hejo qardəş so- bədə, Ğəyzi tı har kəsi vindəm, çidə, tı konco bedəş? Iştı bə çəş nıçiye, vallah, sutedə, kışdə mıni, Deştı eşği botıno dıl jedə, tı konco bedəş? Tı çımı dardi bızınoş, jıqo rəftor əkəniş, Iştı piəkəs botı mardə- jidə, tı konco bedəş?
Tolışi ensiklopedə şair Əbdulrza Əhmədov Əlirza zoə moəku bıə 1930-nə sori 20 iyunədə rayon Masalli di Mədoədə. Oroxniyəşe Bıradiqo məktəbi 7-nə sinif, 1947-nə sori Lankon Pedaqoji məktəb, 1958-nə sori ADPU tarıx fakultə qiyabi şobə. 64 sor muəllim ko kardəşe (1947-2011) Vərqəduzədə (Yardımli), Masalli Bırədiqo iyən Mədo məktəbonədə. Layiğ vində bıə bə “Sərmuəllim” (1977), “Ali kateqorinə muəllim” (1995) nomon. Dəvardə əsri 70-nə soronku jıqo çap bedə çəy lirikə, satirikə nıvıştəyon, elmiyə- publisistikə əsəron respublikə qəzet-jurnalonədə, interneti saytonədə. 4 kitobi xıvande: “Mahmudavar” (2002),”Vılə çanqə” (2004), “Pərvanə” (2008), “Divan” (2010); Zeydulla Ağayev, Vaqif Yusifli, A. Bayrami, F. Əboszodə, Z. Mədoj iyən co kəson nıvıştəşone çəy həxədə, çəy ofəyəvonəti barədə kitobon vəynədə, saytonədə, otırnəyonədə. Pironə şair esətən dastkoy de ofəyəvonəti, Xıdo bəçəy ğələmi zu bıdo, movardə rujiş bud bıbu! Nazlı gözəlim baxdı mənə, halımı gördü, Şəv şəve, toyki bedə, har kəsi kam vinde bedə, Diqqət elədi, aşiqi-nalanı bəyəndi. Bə ruji çiç votedəş, ruj bedə, tı konco bedəş? Zənn eylədi aşiq ki, yəqin huriyə baxdı, Məşuqi də zənn eylədi qılmanı bəyəndi. Imi zındəm, hese haco arə bəyəndı bıjən, Tıni nıvindeədə ın dıl sidə, tı konco bedəş? Meyl eylədi bülbül gülə, gül bülbülə sarı, Gül qönçə açıb, bülbüli-şeydanı bəyəndi. Çanə Əbdulrza umrış hese, eşğış detıne, Detı nəfəs dodə, nəfəs sedə, tı konco bedəş? Aşiqi çəkir sevdiyinin hüsni-camalı, Bülbül necə ki, sünbüli-reyhanı bəyəndi.
BƏYƏNDİ Könlüm elə ki gördü o cananı, bəyəndi. Ellər gözəli, sərv-xuramanı bəyəndi.
RZA MUSAYEV-50 Bıvot, oxo tıku az çiç dərəsim? Kəynə şo bim, bəştə kom arzu rəsim? Dınyo, valla, iqlə az ıştıku sim! Kardemon-hardemon be ozo, şedəm, Dınyo, ıştı dasto bəm bizo, şedəm. Bıvot, çı kom sipi səpe ləkə ni? Çoke, zəvol iqlə bomı çəkkə ni. Xıdo ıştə nomi hiç bəd əkəni! Əzrailən mandə lap hozo, şedəm, Dınyo, ıştı dasto bəm bizo, şedəm. 17.06.2013
PİDƏME Rza Musarza zoə Musayev moəku bıə 08/06/1959-nə sori Lankoni Şağlase diədə. Oroxniəşe ADPU filoloji fakultə (1976-1980) Se sor ko kardəşe Liki Bibyoni di məktəbədə. 1983-nə soriku dərs doydə ıştə diədə–Şağlase yolə məktəbədə. Bə tolışi, bə tırki əsəronış dərc bıə Azərboyconi devri mətbuatədə. İminə şeerış çap bıə Liki rayoni qəzetədə 1982-nə sori fevralədə “Şəlolə”nomədə . Çe çapo beşə əçəy “Konco mandiş” tolışə şeerə kitob.( B. 2004, 76 səh.) ( II, “TZS”, № 21) “Pərəndon” ijən “Tolışi etnoqrafikə etudon” nomədə 2 kitobış hozoy, ıştə çapi bə çəşe. De mobəruji mınosibəti təbrik kardedən şairi çəy həmə duston, şoqirdon, həmron! Nomərujı bud bıbu, şair!
ŞEDƏM Çı bevəci ibnə tınişbən, dınyo, Tınən qıləy merdi-çiy nişbən, dınyo, Tınən ıştə dardo qinişbən, dınyo. Varde bə çımı sə çan ğəzo, şedəm, Dınyo, ıştı dasto bəm bizo, şedəm.
Çımı piemon veyən vey ni, Iştı tono nıştem pidə. Çı syo çəşon nığıliədə Səybəpo dənıştem pidə. Zəmonə tum doydə don-don, Sipiş kardə şıvə muyon. Əvon ki jıqo pevolon, Muyəxolon rıştem pidə. Ru məkə boy çəşə arson, Hukə çımı dıli pason. Iştı qədə namə dason Iştə dasto haştem pidə. Çımı bıtı öarzım veye, Qıno çı qıno səpeye. Xıdo vində- Əv bəpeye. Iştə qınon şıştem pidə. Dard hardeku toxtəm, vey sim. Xəşə bəxtətiku esim. Az bəştə arzu nırəsim, Çəşi melı kıştem pidə. Esət reç vində çəşım ni. Navkonə ağıl, huşım ni. Sutən, bo pəre kəşım ni. Məvot: dılım bışte pidə.
Bəştə bəndə hejo zulum kardedəş, Boçi vardəbe ki, boçi bardedəş? Məvuji oxoye, tınən mardedəş. Bomıno co karde vey cəzo, şedəm, Dınyo, ıştı dasto bəm bizo, şedəm.
Cıvon bıbı nimon həni, Çəş kardedə maq əməni. Arədə çiçbə, çiç bəni, Çəvon səyku vaştem pidə.
Dıqlə mələk nışdə çımı duşonsə, Əcəli bə çəşim, mandəm quşonsə. Bə çandi conı doə, çandi conı sə? Qınom i ni, da ni, sa, həzo, şedəm, Dınyo, ıştı dasto bəm bizo, şedəm.
...Omim beşim, ni bənim az, Hələ zuysəm, pi bənim az. Iştıku hiç si bənim az; Səyku bə po lıştem pidə!
Hər kəs bəyənir xoşladığı, sevdiyi yarı, Sevən, sevilən eşq ilə sevdanı bəyəndi.
İbrahim üçün var idi Sarada məhəbbət, İbrahim Xəlilullah Saranı bəyəndi. Sevdi Züleyxa Yusifi, zindana da saldı, Yusif də sonra sevdi Züleyxanı, bəyəndi. Şahlıq eləməklə günəşə səcdə edirdi, Bilqeys də gətirildi, Süleymanı bəyəndi. Məhəmmədə meyl eylədi həzrəti- Xədicə, Həzrəti-Rəsul həzrəti-Kübranı bəyəndi. Fatiməni Peyğəmbərimiz verdi Əliyə, Həzrəti- Əli həzrəti- Zəhranı bəyəndi. Leyli sevərək Qeysi, onun eşqinə düşdü, Qeys də dönərək Məcnuna səhranı bəyəndi. Doğru yol ilə getməyimizçün Ulu Tanrı Peyğəmbərə vəhy eylədi Qur`anı bəyəndi. Allah ilə Peyğəmbərin ardınca gedənlər Mömin olaraq din ilə imanı bəyəndi. Haqqın yolunu əyri gedənlər bəyənilmir, Əbdülrza haqqı sevən insanı bəyəndi.
Əhd etmək üçün sevdiyi yar ilə nigarı, Peymanə görə gülşəni, seyranı bəyəndi.
Iyun, 2013
TALIBİ
ŞAHAN SASANİ –74 Şahan Talıbi zoə Zeynalov (Sasani) moədə bıə 1939-nə sori iyunə manqi 7də Lankoni Moğonojobə diədə. 1957nə sori oroxnıyəşe Lankoni rayoni Şuruk di miyonə məktəb. Sıftə sə kardəşe Boku Sabunçi qəsəbə 8 numrəynə peşə məktəb. Rabitə-elektro montyor ixtisasış sə. Ko karde-karde handəşe bəşəvnə Azərboyconi Hınəsənəti İnstituti “Mədəni maarif” fakultədə . Jurnalistikə Sənətkoəti Universiteti jurnalistikə (1977-1979) şobonədə mudavim bıə. Şahani 30 sor ko kardəşe “Azərbaycanfilm” kinostudiyədə direktor muavini, idarə rəisi i.c. vəzifonədə. Oxonə 20 soronədə Az.TV-ədə, Respublikə radiotelevindom şirkəti “Tolışi zıvoni doymoni” redaksiyə yolə pedaktorbe. Talıbi Şahani tovə esə 6 kitob çapədə beşə: “Təmədə-ğızılə odəm”( B-1999), “Vicdanını göstər”, “Özünəməxsus”, “Əlimədəd” (B- 2011) “Boyation” (B2011), “Nəğılon” (B-2011) i. c.
ŞAHAN VOTDƏ... Şahan votdə, dəmandə, Eqvali hiş dəmandə. Çiç bıkəmon, zındənim, Fələk çımı səmandə.
07.08.12
Adəm ilə Həvvanı yaratdı Ulu Tanrı, Adəm görəndə ilk dəfə Həvvanı bəyəndi.
Şahan votdə, tı fəriş, Nəslı çoke, tı fəriş. Be merd sıpiriş nəbe, Ha vado dırozə riş.
Şahan votdə, tı rəbi, Dənə bə yod, tı rəbi. Tolışon xəydə nako Əncəx tar-kəmon əbi. Şahan votdə, dınyoədə Çoki bıkə dınyoədə. Zəmini çəşə arse Beşedə ha honiyədə. Şahan votdə, az şonim, Anqivinim, az şonim. Tolış dard-ğəm bıkəşo, Bəvdə, bıvə, az şo nim! Şahan votdə, az peşim, Barzə bandi sə peşim. Zikkəm jəy, votıme ki, Tolışime, tolışim!.. (“Təmədə ğızılə odəm” B-1999, s.103-105) Səhifə hozoş kay: A.Bayrami
Òîëûøîí Ñÿäî
¹ 53 26 iyun 2013-íÿ ñîð
BİR ADDIM İRƏLİDƏ
Ра фиг Жя ли лов же ли лов ра фиг@ маил. ру
Bu gün qəzetimizin ilk dərc günündən iki il keçir. niyə bu qəzeti təsis elədim, buna nə səbəb oldu, bunları yazmaq istəmirəm, sadəcə onu deməklə kifayətlənirəm ki, həmən ərəfədə Talışın bu qəzetə ehtiyacı var idi..... d-R HİLAL məmmədOVun məHKəməLəRİ Əslində qəzetin həftəlik dərcini bərpa etmək lazımdır ki, bu məhkəmə proseslərini vaxtında işıqlandıra bilək. Çox təəsüf ki, bizim “tolerant” hökumətimiz 31 adda qəzetə 2 milyon pul ayırsa da, həmən siyahıda Azərbaycanın “müsəlman” azlıqlarını təmsil edən xalqların qəzetlərinin adları olmadı. Heç ümüd də eləmirəm ki, bundan sonra da bu hökumət hansısa “müsəlman” azlıqın qəzetini maliyyələşdirsin. Necə can verəverə çıxmışıq, elə can verə-verə də çıxacağıq. Sözüm bunda yox, yəni hər həftə dərc oluna bilmədiyimiz üçün məhkəmələrdən müfəssəl
məlumat verib, oxucumuzu təmin edə bilmirik. D-r Hilal Məmmədovun məhkəmələri haqqında qısaca onu yazmaq istəyirəm ki, bu məhkəmələr artıq məni iyrəndirib. Nə qədər olar hakimin ittihamçı roluna baxmaq? Nə qədər olar simasız insanların şahid ifadələrinə qulaq asmaq? Bu şahid-insanlar anlamırlar ki, sifarişli məhkəmənin baş ifaçısı - hakimin “düz danışacağına and iç” kəlməsinə “and içirəm” deyib, hakimin köməkliyi ilə yalan ifadə vermək, elə Xıdoya asi olmaq deməkdir. Necə? Necəsini anladım da, müqəddəs kitabımız Qurani_Kərimdə Xıdo bizə dəfələrlə xatırladır: “And içəndə Mənə and iç”, “Yalan danışma”, “Başqasının haqqını yemə” və s. Demək bu andlılar istəməsələr də Xıdoya and içib, onun adına yalan danışırlar, baxmayaraq ki, hələ məhkəməyəcən Xıdonun tapşırıqlarını pozmuşdular, yəni dr Hilal Məmmədovun cibunə narkotik atıb, onun azadlıq haqqını mənimsəmişdilər. İndi də bu absurd məhkəmədə hakim d-r Hilal Məmmədova deyir ki, sən sübut elə ki, narkotiklər sənin deyil. Dəhşəti görürsünüzmü? Dünyanın heç yerində belə şey yoxdur, kimsə öz günahsızlığını sübut etməməlidir, əgər o suçludursa, onun günahını dəlillərlə sübut edib, heç bir boşluq saxlamırlar. Şahid-əməliyyatçı deyir ki, biz bir ay idi ki, müttəhimin narkotik alveri ilə məşğul olduğu barədə məlumatlı idik və onu güdürdük. Bəs hanı bir ayın ərzində d-r Hilal Məmmədovun narkotik alan, satan yerdə çəkilmiş şəkillər?
Bəlkə elə siz böyük bir narkokartelin, hansı ki, sizin idarənin alverinə şərik çıxıb, izinə düşmüşdüz, niyə hamını ifşa etmədiz? Hətta d-r Hilal Məmmədovun bu narkotiki İrandan aldığını da qeyd edirlər, bəs niyə bu narkotiki İrandan Azərbaycana gətirənləri ifşa etmədiz? “Bəs niyə”lər çoxdur, çox təəsüf ki, hakimin dövlət ittihamçısı rolunda olduğu məhkəmələrdə ədalət yox, ətalət qalib gəlir və bu suallar elə havadan da asılı qalır. Burda dayanmaq istəyirəm, Xıdo özü hər kəsin əməlini bu dünyada qiymətləndirir, qisası qiyamətə saxlamır, Xıdonun qisası isə çox ağır olur. Məhkəmə isə d-r Hilal Məmmədovun bütün konstitusyon hüquqları pozulmaqla davam edir. Davam edir 37..... zİndAndA BİR İL... Bu ayın 21-i d-r Hilal Məmmədovun saxta ittihamlarla həbsindən bir il ötdü. Bu bir ildə biz onun AZADLIQa qovuşması üçün heç nə edə bilmədik, haqq səsimizi də “ikra yeyən diplomatlar” eşitmək istəmirlər, görmədikləri ikradan nahara yeyib, neft dollarları ilə ciblərini doldurub “Bakıda siyasi məhbus yoxdur” bəyanatlarını verirlər. Biz bu zavallılara başa sala bilmirik ki, bu “tolerant” ölkədə talış ziyalılarına qarşı xüsusi və amansız bir kompaniya aparılır, biz bu zavallılara başa sala bilmirik ki, bu gün bu kompaniyaya “dur” deyən tapılmasa, bunun çox acı nəticələri ola bilər. Biz bu zavallılara həqiqətləri anlada bilmədikcə, d-r Hilal Məm-
mədov zindanda qalmaqdadır. Alimi isə zindana salanların aqibətləri heç vaxt yaxşı olmur.... mədənİyyəT məRKəzİ Mən, Respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzinə sədr seçilən kimi bütün tanışlara bildirdim ki, artıq siyasi motivli yazılarımı durduracam, siyasi təşkilatların tədbirlərinə qatılmayacam, çünki artıq statusum ancaq mədəniyyətimizin inkişafı üçün çalışmamı zəruri edirdi. Fikirləşdim ki, dövlət də bu işdə maraqlı olar, mənə maddi və mənəvi dəstək verər, çətinliklərimizin aradan qaldırılmasında yardımçı olar və sairə və ilaxır. Ancaq sən demə mənim saydığım ilə “tolerant” yapçıların saydığı əks-mütənasib imiş. Keçid alım “mustafa”ya. Demək, Respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzinin əlimizdə heç bir sənədi yoxdur, nə Nizamnamə, nə Məramnamə, nə üzvlərin siyahısı, nə o, nə bu.... Sənədsiz isə fəaliyyət göstərmək, həmən fəaliyyəti əsaslandırmaq çox çətin görünür, yəni istədikləri vaxt adama “qeyri-qanuni fəaliyyət” damğaqsı vurub, cinayət işi aça bilərlər. Bütün bunları nəzərə alıb, Respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzi olaraq Ədliyyə Nazirliyinə müraciət etdik ki, bizi lazım olan sənədlərlə təmin etsinlər. Biz də həmən sənədlər əsasında öz fəaliyyətimizi yenidən bərpa edə bilək. Məni Ədliyyə Nazirliyinin müvafiq qurumuna dəvət edib “tanışlıq söhbəti” apardılar. Həmən söhbətdə konkret olaraq işləmək əzmində olduğu-
3
mu, dövlətə qrand layihələri vermək istədiyimi, Mərkəz üçün ofis tələb edəcəyimi və bütün bunları edəndən sonra Mərkəzi gənclərin ixtiyarına buraxacağımı bildirdim. Görünür “tolerant” məmləkətimizdə Talış Mədəniyyət Mərkəzinin yenidən, yeni güclə fıaliyyətə başlamasını, həmən Mərkəzdə gənclərin bir araya toplaşmasını istəmirlər. İstəsəydilər fəaliyyətləri seçkidən-seçkiyə “sezilən” öz cib partiyalarına, fəaliyyəti ancaq qrand alıb yemək olan “şəxsi” QHT-lərinə “hədiyyə” etdikləri bir neçə otaqdan ibarət “ofislərdən” bizə də verərdilər. Həmən qranddan bizə də cibxərcliyi ayırardılar. Ancaq etmirlər, belə görürəm heç etmək fikirləri də yoxdur. Bir şeyi isə unudurlar: mən, RTMM-nin sədri olaraq artıq fəaliyyətdəyəm, artıq üzvlük biletləri, üzvlərin şəxsi kartoçkaları hazırdır, tezliklə RTMM öz fəaliyyətini tam bərpa edəcək, pislik isə yenə də sənə qalacaq, mənim “tolerant” hökumətim.... P.S. Məni isə “qeyri-qanuni fəaliyyətdə” suçlaya bilməzsiniz, yeni sədr olaraq boynuma düşən ilk vəzifəmi yerinə yetirmişəm: Respublika Talış Mədəniyyət Mərkəzinin son konfransının protokolunu sizə təqdim etmişəm, məni qəbul edib-etməməyinizdən asılı olmayaraq mən özümü QANUNİ sədr sayıram və mənə etimad göstərənlərin, elə göstərməyənlərin də ümüdüni doğruldub, yaxın müddətdə Mərkəzin fəaliyyətini tam bərpa edib, gənclərin ixtiyarına verəcəm. P.S.S. Bəzi “dostların” nəzərinə: Mənim əleyhimə kimləri isə hürdürtməyin, mən bir amalla yaşayıram: dalımca danışan varsa, demək mən ondan ən azı bir addım irəlidəyəm!
Özünə qAyıdışın nümunəsİ Talış xan nəslinin davamçısı, tədqiqatçı və jurnalist Rəzzaqq Xansuvar Talışxanova ithafən Müasir Talış gənclərinin müxtəlif qayğıları, necə deyərlər, dərdi–səri var. Təhsil, iş, ev və sair, bunlar hamıya məlumdur, bir də hamısını sadalamağa ehtiyac yoxdur. Son 20–25 ildə bu problemlərə daha biri əlavə olunub, bu da, bəzi üzdəniraq pantürkçilərin yaratdığı süni milli ayrıseçkilik problemidir. Bütün Talış bölgəsinin gəncləri bu problemləri, çətinlikləri öz həyatlarında hiss edir və yaşayır. Bu qədər gərgin ab–havada, illərlə arxa planda qalan Talışın dil, mədəniyyət, tarix və digər problemlərinə güzgü tutmağa çalışmaq, bu işlərə vaxt ayırmaq böyük bir fədakarlıqdır! Yaradana şükürlər olsun ki, belə qeyrətli gənclərimiz var və bu gənclərin içində Rəzzaq Xansuvar Talışxanov xususi ilə seçilənlərdəndir! Talış tarixinin araşdırılmasına xususi səy göstərən bu gənc hər cür alqışa laiqdir! İnsan özünü, böüklüyünü, gücünü bilmək üçün tarixini, keçmişini bilməlidir, keçmişini bilməyənin gələcəyi, böyüklüyü olmaz. Biz arzu edirik ki, bütün talış gəncləri öz vətəninə, öz xalqına, öz tarixinə, öz mədəniyyətinə bu cür fədakarlıqla və həssaslıqla yanaşsın! Gənclərimizə, o cümlədən Rəzzaq Xansuvar Talışxanova bu müqəddəs işdə uğur arzulayırıq! Bu şerlərimi Rəzzaq Xansuvar Talışxanova həsr edirəm.
millətinə oğul ol Baxıram, bu torpağın, varı, zəri talanıb. Gilondan ta Səlyona nıso, keri talanıb. Divalona sökülüb, Coni, Veri talanıb. Bəlləburun adı var, Izi, yeri talanıb. Hardadır o butkələr, hardadır o mobutlar? Hanı Moğların sözü,
müdrikliyə subutlar? Məzdolar hara getdi, hara itdi xəyotlar? Bu yurdu söküb – töküb, qırhaqır, tuthatutlar... Kim olublar Şumerdlər, tarixdə sorağı var. Kaspilər, Kədusilər, hamsının bir bağı var. Kölgəsindən qorxublar, Merdlərin yarağı var. Qoy öyrənsin tarixdən, kimin ki marağı var!
Özünə tay bilmə bu “şanlı” qaramatları. Araşdır tarixini, keç hər cür Çinvatları. Qoy açılsın Zərdustun qat bağlamış Qatları! Öyrət oğluna kimdir dədə Atropatları!
yırtdılar haqq tülünü. Məhf oldu Otəşqolar, sovurdular külünü...
Qara ələm altında, çoxu azdı yolunu. Şəri başa qoyaraq, çaldılar dümbülünü. İtdi müqəddəs yerlər,
Bu Talış torpağının astarında, üzündə, Babəkin iz qoyduğu dağlarında, düzündə,
Bunları bilməyən qul..._ quldan xalqa nə oğul?!
Özümü axtarıram
Baladdin Veşo Lik, Andurmə Mustafanın əzmində, Zülfuqarın sözündə, Anburların kökündə, bənövşənin gözündə axtarıram özümü. Hər daşına dil töküm, bir söz var hər daşında, Ucalan qalaların, daşlaşmış yaddaşında, O qoç heykəllərinin min bəlalı başında... Şanlı gələcək üçün, keçmiş axtarışında_ axtarıram özümü.
4
¹ 53 26 iyun 2013-íÿ ñîð
Òîëûøîí Ñÿäî
“S o S”: AnA dİlİ – xAlqın rUHUdUr. dİl ölərSə, xAlq ölər!
UldUz Həşİmov tarix müəllimi, Azəri–Talış İctimai Birliyinin İH üzvü
B
ir xalqın dininə həqarətlə yanaşılırsa, bu, heç şübhəsiz ki, nə vaxtsa böyük bəlalarla nəticələnəcək! Bir xalqın mədəniyyətinə, yaddaşına, mentalitetinə zərbə vurulursa, bu, olduqca qorxuludur! Əgər bir xalqın DİLİnə təcavüz olunursa, bu, artıq həm təhlükəli, həm qorxulu, həm də böyük günahdır. Bu “SOS”-dur! Yəni, xalqın həyəcan siqnalı çalmaqdan savayı özgə çarəsi qalmayıb və artıq o, ölüm təhlükəsi ilə üzbə-surətdir! Deməli, xalqın bütün milli-mənəvi dəyərlər sistemi – dini də, tarixi də mədəniyyəti də, mənəviyyatı da, adət-ənənəsi də, əxlaqı da, müvafiq olaraq mövcudluğu da məhv olmaqdadır! 1992-ci ildə Azərbaycan Respublikası Prezidenti ölkədə yaşayan milli azlıqlar, azsaylı xalq və etnik qrupların hüquq və azadlıqlarının qorunması, dil və mədəniyyətinin inkişafı haqqında fərman imzaladı. Bu Fərmandan sonra azsaylı xalqların mədəniyyətlərinin və dillərinin inkişafı üçün işartılar
göründü, milli-mənəvi infrastrukturaların təkamülü üçün qismən də olsa, şərait yaradıldı. Onların ana dilində qəzet və jurnallar dərc olunması, Mədəniyyət Mərkəzlərinin təşəkkül tapması, radio və televiziya verilişlərin efirə verilməsi, eləcə də hər bir xalqın doğma dilində dərsliklərin çapı və tədrisi həyata keçirildi. Hətta bununla bağlı Prezident admnistrasiyasında xüsusi şöbə də yaradıldı. Hamı kimi biz də bütün bunlara çox sevindik. Çünki bu, sözün əsl mənasında demokratik bir addım idi. Qarabağ torpaqları düşmən təcavüzünə məruz qalanda, biz talışlar azəri-türk qardaşlarımızla çiyinçiyinə VƏTƏNİMİZİN müdafiəsinə qalxdıq. “Mənim-sənin” bilmədik, Bizimdir! - dedik. Şəhidlər verdik, məhrumiyyətlərə qatlaşdıq. Günü bu gün də Azərbaycanımız uğrunda heç “uf” demədən canımızdan keçməyə hazırıq. Və bu deyilənlər qətiyyən bəlağətli sözlər kimi qəbul olunmamalıdır. Bu, hər bir talış kökənli Azərbaycan vətəndaşının səmimi mövqeyidir. Etiraf etməliyik ki, Prezidentin məlum Fərmanından sonra, insafən bəzi işlər həqiqətən həyata keçirildi, o cümlədən talışların kompakt yaşadıqları rayonlarda ümumtəhsil məktəblərin ibtidai siniflərində Talış dili dərsləri tədris olundu, müvafiq dərsliklər çap edildi. Bunlar heç şübhəsiz ki, bizlərdə ruh yüksəkliyi yaratdı, demokratik dövlətçilik ənənələrinə ümidlərimiz artı. Amma sədd heyif, bu sevinc çox çəkmədi. Pozitiv inkişaf və mütərəqqidemokratik fəaliyyət, başladığı surətlə də tənəzzülə uğradı. Sanki fərman müəyyən dövr üçün verilmişdi və bu müddət bitən kimi,
xanəli Tolış
mİr HəSən xAn (tarıxi poema) (-1-nə baxş)
bundan irəli gələn məsələlərin icrası dalana dirəndi. Dərsliklərin çapı dayandırıldı və gözə görünməz dirijor çubuğunun sehrli hərəkəti ilə ana dilində dərs keçən müəllimlərin sayı azaldı, qalanların isə əli-qolu yanına düşdü. Ruh yüksəkliyi ruh düşkünlüyü ilə əvəzləndi. Dərsliklər boynubükük qərib insan kimi qalaq-qalaq anbarlara yığıldı. Vəssəlam! VAR dönüb, YOX oldu. Ancaq bütün bunlara baxmayaraq, bəzi fədakar müəllimlər 1992-ci ildən 2009-cu ilə qədər (azalan xətlə də olsa), bu dərsləri tədris eləməyə cəhd göstərdilər. Lakin hər şeyin bir əndazəsi olduğu kimi, fədakarlığın da həddi-hüdudu var. 2009-cu ildən başlayaraq bir çox məktəblərdə Talış dilində dərslər tamamilə dayandırıldı. Nəticədə, Təhsil Naziri tərəfindən 2012-ci il 10 iyul tarixli 10330 №-li əmrlə təstiqlənən 2012–2013-cü illər orta umumtəhsil məktəblərinin tədris proqramlarında Talış dili dərsləri ümumiyyətlə nəzərdə tutulmadı. Bu olduqca acı, acı olduğu qədər də ədalətsiz bir sonluqdur. Proqramda həftədə 2 saat ləzgi dilində və digər azsaylı xalqların dilində dərslər keçirilməsi qeyd olunsa da, əslində bu qərar formal xarakter daşıyır və ancaq kağız üzərində qeyd olunmaq üçün “lazımdır”. Yeri gəlmişkən, əvvəlki illərdən fərqli olaraq Təhsil Nazirliyi elə bu il olduqca dolaşıq, yəni daha çox mürəkkəb labirinti xatırladan bir tədris proqramı təsdiqləmişdir. Talış dilinin tədrisi üçün dərs saatları həm nəzərdə tutulub, həm də tutulmayıb – lap tapmacadır. Kiçik, eyni zamanda tipik bir misal da göstərim: 1990-cı illərin əvvələrində 9-cu sinfin Azərbaycan tarixi
kitabından əvvəl “Talış xanlığı” mövzusu səbəbsiz, yəni heç bir pedaqoji məntiqə əsaslanmadan çıxarıldı. Etirazlar, narazılıq və haqlı tələblərdən sonra “Talış” sözü “Lənkəran” sözü ilə əvəzləndi. “Talış xanlığı” “Lənkəran xanlığı”na çevrildi. Təəssüf ki, bu sayaq absurd, bir çox hallarda isə qərəzli transformasiyalar haqda istənilən qədər misallar çəkmək olar. Subyektiv təsir bağışlamamaq üçün burada vacib bir məqama diqqət yetirməliyik ki, Azərbaycan Prezidentinin imzaladığı Fərmanın talışlara aid olan hissəsinin reallaşmamasının, daha dəqiqi ona əməl olunmamasının səbəbini təkcə Azərbaycan Hökuməti və Təhsil Nazirliyinin üstünə atmaq da düzgün yanaşma olmazdı. Mövcud durumun günahının böyük bir qismi öz doğma dilində yetərincə sərbəst danışa bilməyən, bu dildə danışmağı özünə ar bilən ziyalı görkəmli ziyanlı talışlardır. Doğma ana dilinə rişxənd edənlər, onu ikinci “sort” sayan psevdo-talışlar, birmənalı olaraq, “sapı özümüzdən olan baltalar” adlandırılmağa layiqdirlər. Bu xüsusda, dərs saatlarının azalmasına göz yuman (bəzən, hətta buna sevinən!) bəzi təhsil şöbələrinin müdirləri, məktəb direktorları, müəllimlər və s. anlamalı, qanmalı və nəhayət dərk etməlidirlər ki, bu çox böyük təhlükədir. Bu sayaq bağışlanmaz naxələflikdən doğan fəlakət milli faciəmizin astanasıdır. Fəlakət “arxitektorları” kənardan olanda isə, vəziyyət lap acınacaqlı görkəm alır. Təəssüf və səd heyif ki, DİLin tədricən unudulub öləziməsinə hesablanmış bu sayaq qü-
Tolışonku tarse- tarse Bastışone Moğavilə.
Iştı hap-qop həvoy- hədər, Nıvıştə be şımə ğədər.
Kardeşone Tolış dı poə, Həsrət mande boə bəştə boə. Poəy farsiku, poəy rusiku, Mande Tolış çə kursiku.
Imış məse Mir Həsəni Vote: Səbrım sə be həni. Akonədə Ğələ tono. Noşone çı dave bino.
Rusi- farsi çı hukmiku Mir Həsən xan nıbe toxtə. Voteşe bə Abbas Mirzə, Sarayədə: ”Pədərsuxtə, Bıvot çoknə doy Tolışı. Məsır ıyo hərzə- hərzə.
De ləşqəri bə canq dəşe, Bə Xani və urus beşe. ...Bə şəv bə ruj bərkə canq be, Iyo çanə odəm çanq be.
Tolışədə beşi, bışiy. Farsən bışiy, rusən bışiy. Ozod bəkam az Tolışi. Tolışi ko ovand bıbu. Iştən bəştə xıvand bıbu.
Paskeviç de Abbas Mirzə, Bə ğanuni ğolışon noy. Ha dıynəni- bənə qurzə, Əmənışon bə nışon noy.
Çı Babəki nəvə azim. Əçəy şımşi- təvə azim. Tolış bəpe ozod bıbuy, Iştən bəştə xıvand bıbuy”.
“Tırkmənçay”o rus de farsi, İco mandin bənə bilə.
Merzə vote: Ko bastə bə, Moğavilə davastə bə.
Urusiku qullə, tifanq. De Tolışon dəşe bə canq. Sığ- sığısə mande bəqəm? Tolışiku “bımand purkəm”, Tolışiku bıştə ləvo. Bızın, çoknə bəşe davo. Daveədə vey koon qarde, Mir Həsəni əmır karde: -Bınıvışt bə Mirzə İso. Zu omedə zardə şeyton. Bırəs şedə Akon daso. Kanə mənzıl...Teyfə meydon.
surlu “eksperimentlər” təkcə tədris və dərslik problemlərinə münasibətlə bitmir. Bəlkə də çoxları bilmir, öz verilişlərini Lənkəranda yayımlayan Regional Televiziya kanalı nədənsə bir kəlmə də olsun talış dilində söz “danışmır”. Talış dilində bir dəqiqə də olsun hər hansı proqram və ya veriliş efirə çıxmır. Tabu! Belə yanaşma nədən xəbər verir?! Bu artıq heç təəccüblü də deyil; bu məkrlə düşünülüb, ölçülübbiçilmiş bir təcavüz siyasətidir. Bunun özgə adı varmı? Yaxud özgə bir misal. Aylardı ki, azəri türklərini doğma qardaş sayaraq Azərbaycan Dövlətçiliyi, bərabərhüquqlu vətəndaş cəmiyyəti quruculuğu naminə fəaliyyət göstərmək istəyən, milli maraqları, mənəvi, əxlaqi, dini dəyərləri uca tutub onu hifz etmək arzusunda olan Azəri–Talış İctimai Birliyini Dövlət qeydiyyatına almırlar. Səbəbi bilirsiniz nədir? Birliyin adında göstərilən “Talış” kəlməsi (?!). Bu nonses deyilmi? Belə münasibət incikliyə, umu-küsüyə, nəticədə isə separatçılıq meyillərinə rəvac vermirmi?! Axı biz hamımız Azərbaycan vətəndaşıyıq və bizim də hüquqlarımız digər vətəndaşlar kimi, Azərbaycan Respublikasının Ana Yasasında aydın şəkildə təsbit olunub. Göründüyü kimi, bu gün “SOS” çağırmaqdan, Haray qoparmaqdan savayı özgə çarə yoxdur! Eheyy..! Kömək edin!.. Dilimiz yaşamasa ölümə məhkum olacağıq. Ölü-mə!.. Ay xalqım, ay canım-ciyərim! Ayıl, özünə, sözünə qayıt! Qayıtmasan yanılacaqsan! Yanılıb... məhv olacaqsan!!!
Merzə İso ımış məse, Deştə asbon ome- rəse. Bərk davarde dave ıyo, Məvuji ləpə jey dıyo. Deştə topon Urus ome, Topi vədə tolış xome. Xeyli ləşqər ıyo ğır be, Sute çanə di, mıncır be. Məydon səpe vaşte urus. Çəmə səysə nışte urus. Ostoroku omin farson: Çı ton xuqon, çəton hırson. Meydonədə Tolış tase, Çəşış honyə çəşmə ase. Mir Həsəni doje əmır, Həmə ıyo məbənən ğır. Hiylə bıkən canqo beşən. Oqardənən, bə band peşən. Əyo şəvi ruj bıkənən, Çımı əmri çəş bıkənən. Bə ğalinə vişon bışən, Hələ mandə “bıjən- bıjən”. Mir Həsən Xan peşe bə band, Votşe: azim çıvrəy xıvand. (DƏVOMIŞ HESTE)
ХЫДО КИТОБОН
Òîëûøîí Ñÿäî
Rut И ра дя Мя ли ко ва ира да ма ли ко ва@ маил. ру.
2
Rut Boazi cəvə hiyədə 1 Naomi hestışbe Boaz nomədə qıləy nıfuzinə iyən ərbobə avlod ıştə şuyə Elimeleki tobyəo. 2 Ruji Moavıjə Ruti votışe bə Naomi: «İzn bıdə, bışum bə cəvə hiyon. Çiki nəzərədə lutf pəydo bıkom, ebəqınem çəy dumo, huşə qırdə bəkardem». Naomi votışe bəy: «Bışi, çımı kinə». 3 Rut şe, dəşe bə qıləy hi, dəmande dıvenəkon dumo
bo huşə qırdə karde. Rayrast, əv dəşəbe Elimeleki tobyəo bıə bə Boazi hi. 4 Bı vaxti Boaz oməy BetLexemo, votışe bə dıvenəkon: «Rəbb ğıvvət bıdə bəşmə!» Dıvenəkon cəvob doşone: «Rəbb bərəkət bıdə bətı!» 5 Boazi votışe bə dıvenəkon nəzorət kardə koəkə: «Bəs ım cıvonə jen çikiye?» 6 Koəkə cəvob doşe: «Im cıvonə jen Moavıje. Əv de Naomi bə ivırə omə iyo zəmin Moavo. 7 Votışe bəmı: “Çiç bəbe, bıdə eqınım çe dıvenəkon dumo qırdə bıkəm darzon arədə bıə huşon”. Maştənəku omə, iyoy detosə esə, lap kamışe səşe ıştə dinc ləmi jiyədə». 8 Boazi votışe bə Ruti: «Bəmı quş bıdə, çımı kinə! Beməşi çiyo, məşi bə co hi huşə qırdə kardeyro. Bımand iyo deçımı koəkə kinon. 9 Əncəx çəş səğand dıvenəkon dıvə bı hiy, bışi çe kinon dumo. Bə nokon əmr kardıme ki, hiç
kəs nıqını bətı. Qirəm təşi bıqətoş, bışi ovəğabon tono peşom çe nokon bekardə ovədə». 10 Rut zəvbədim qıniye iyən təzim kardışe detobə zəmini, votışe: «Bə çiçi qorə az lutf
¹ 53 26 iyun 2013-íÿ ñîð
pəydo kardıme ıştı nəzərədə? Boçi hurmət kardeydəş bəmı? Oxo az qıləy ğəribəm». 11 Boazi cəvob doşe bəy: «Bəmı rəsə ıştı şuyə marde bəpeştə bəştə həsı kardəyon. Tı şodoə ıştə pıə, moə, doğmə zəmin, oməş ıştə nafqo nıznə qıləy xəlği paliyo». 12 Bıdə Rəbb bıdə ıştı ın koy əvəzi! Bıdə bətı bolə mıkofot bıdə ıştı bo noğo be bəçəy kəşi ji omə İsraili Xıdo Rəbb! 13 Ruti votışe: «Bıdə lutf pəydo bıkəm ıştı çəşədə, çımı əğə, əcəb dılvandi doy bəmı. Iştı kənizon to nıbe-nıbe, dıl ruşin kardə sıxanonı vote bəştə bı kənizi». 14 Harde vaxti Boazi votışe bə Ruti: «Boy iyo, tınən bəhə nun, ıştə tikə ejən bə anqıə boə». Jen oməy nışte dıvenəkon tono. Boazi edaştışe bəy bışdə. Jeni hardışe si be, ziyodən mande çəy xorəko. 15 Rut huşə qırdə kardeyro bə səpo əşteədə, Boazi əmr kardışe bəştə nokon votışe: «Bıdə əv bışu darzon arədə huşə qırdə bıkə, məqınən bəçəy xotı. 16 Bekırnən darzon arəo bo əyən şodən ki, əvən qırdə bıkə. Tanə məjənən bəy». 17 Ruti detobə şanqo qırdə kardışe huşə hiyədə iyən kuyəşe ıştə qırdə kardə huşon,
5
beşe i efa a ğədərədə cəv. 18 Çəyo peqətışe ın cəv oməy bə şəhr. Çəy həsı vindışe ki, əy vardəşe huşə. Rut çoştə hardeəsə si be bəpeştə peqətəşbe ıştə xorəki ziyodə mandəy, doşe əv bəştə həsı. 19 Çəy həsı votışe bəy: «Konco huşə qırdə karde ımruj? Konco ko karde? Bıdə bərəkət bıstənı bətı nəzər rosniyəkəs!» Ruti qəp jəşe boştə həsı çiki paliyo ko kardəşbe, votışe: «Imruj Boaz nomədə bıə qıləy odəmi tono ko kardəme». 20 Naomi votışe bəştə vəyu: «Bəyjionku iyən mardonku Iştə xəymandəti muzayiğə nıkardə Rəb bıdə bərəkət bıdə bəy!» Naomi ijən votışe: «Əv çəmə avlode, nezə ğəyyumonədə qıləye». 21 Moavıjə Ruti votışe: «İyənən əy bəmı votışe ki, ko bıkə deçımı koəkon ivırədə detobə çımı dıveni sə be». 22 Naomi votışe bəştə vəyu: «Çımı kinə, vey çoke ıştı deçəy koəkə kinon ko karde, neysə bətı zərər ədəyn co hiyonədə». 23 De jıqoy, Ruti huşə qırdə kardışe Boazi koəkə kinon tono tosə cəvi iyən qandımi dıveni oxoy iyən bə ico jiyəy deştə həsı.
(hestşe dumu) Çəmə di əhvoloton
MAMEDİ MACƏRON
Diy səxoə odəmon kali kəs Mamedi əbəyn bəştə kəon, şanqo mehmon oəqətin. Hardı-hıte ğayğu əmandin: həm bəbolətişon əvoy, bəy koməq karde səvob əzınin, həmən vaxtışon dəy xoş dəvardi. *** Mamedi bəştə kəy mehmon bardəkəsonədə qıləyni doxtor Alibobobe. Bıvotbısır, hardı-həş çı doxtori hobbi be. Dırozə şəvon ənışti de Mamedi xəyli ləğğozəliş əkəy, şəvi i nimədə əşti bə səpo, CAMAL LƏLƏZOƏ vanq əkəy jeni, əvoti: -Bəyşt, əğılon vıron oğand- Oəqarde bə Mamedi əvoti,- Mamed, bışi- dəşi bə omış Məhəmmədəli be, əmo əy Mamed van- jeni yonqo, ımşanqo dəy bəhıteş. Mamed damandi: “Xıdo, çiç bıvotım qəkəyn. Barzə bılındə bə jıqo doxtori?”- qədəy əşi bə fik, peşo bolo, reçinə zoəbe. Ağılədə qədəy kəmbe. Əğılətiku bənə damə əbi: -Doxtor, ıştı jen çımı hovəy oxo? Im səməbe, çiç omedəbe bə qəvi votedəbe. çı təklife, kardedəş bəmı? Ayb ni? Vey çiyən rost votedəbe. Əncəx səş Alibobo çəkkə əjəni, əsıri... qulqulon əvındi: bın zəmonədə həx vote *** bedə ki? Sovətiədə hiş poyedənıbe, qəp Ruji doxtor Alibobo boə şofer Hocijəydənıbe. bobo şəvi i nimədə Mamedi pekardedə Pıə-moə vey eqınin bə doxtorə kəybon, əğıli noxəşinəti çok nıbe. Mamedi yonqoədə. Məcbur kardedə əy dəy ivırədə peşo-peşono po qətışe, zıvon okardışe. bə sovxozi aləfə dızdi bışiy. Mamed Odəmon həmməy zınəşe, əmo qusurış votedə: -Jəqoədə bəmı 10 mənot bədoş,- Homande; Se-ço sor bə məktəb nışe. İ-dı sor cibobo 5 mənot bə qıy qətedə. Şedənşe, həni təmom nışe. Vadacılıvbe. Çiç beşedən bə aləfə tayon noə vırə. Hocibobo əbiy, bərməlo əvoti. Yolbe, əmo xosyətış votedə bə Mamedi: dəqış nıbe. -Peşi bə maşini kuzə,- Mamed etiroz Konco əbi, dəy lo əqətin. Sırəhuə bə kardedə: ərş beyəşi. Dukonə vədə, çayxonədə -Az tarsedəm, ebəqıniyem çəyo,- Hocıvonon sədo əkəyn əy ıştə tono, bəçəy cif pul dənəyn, çəyo dəçəy vasitə bəştə cibobo hırsin bedə, doydə dımjon: --Zə, sıpəy zoə, alafdoy çətine. Həmən nıpiyə odəmon ədəyn kındəynə sıxanon az har 5-6 dəyğədə maşini bəpe bənav-bəvote, xoplicə əsırin. Hiçki hiçkiku rəncidə nəbi, bərəks, həmə kəsi tono xotomand dumo bıdəm, Pedat bəpe, axməx. Mamed de pıt-pıti pedatedə bə pey. əbi.
N
Şəvi nimə, koədə çəm nızınə Mamed maşinəboy çok jəy zınedəni. Qa ın toni beğandedə, qa ə toni. Hacibobo qardedə maşini qırdo, ımoni vindedə, qəvi çiç omedə-votedə bə Mamedi. Mamedən ıştəni şodoydə maşino, vite-vite beşedə arədə. Hacibobo çanədə vanq kardedə, Mamed oqardedəni, vitevite votedə: -Tukəm bətınən, bəştı 5 mənotiən! Çəyo bə isə omedə bə polison post. Vindedə polison hıtən. De dambədurimi polison pekardedə, qətedə rıki bəvon: -Zə, oğraşon, hıtəşon iyo, çe sovxozi aləfə tayon dızdidən-bardedən, xəbon ni. Polison Mamedi peşandedən rəyrə bəştə maşin, dəçəy romuzi sərost omedənbeşedən çe Hocibobo tono. Dızdə aləfə maşini qətedən. Mamed votedə bə Hocibobo: -Bışi est, bıdə tıni çok-çoki bıduşin. De 5 mənoti jıqo zınedəbiş bəmı harçi vote bəzıneş? *** İ kərə diy yolə hampo Hoci Saday vəyə kardedəbən boştə yolə zoə. Har tono ləşqər-ləşqər odəm omedəbən bə vəyə. Mamedən vankardə bıəbən. Sipiyə kostyum, sipiyə şəy tankardedən bəçəy tan, qıləyən sıə qalstuk dənoydən bəçəy qıy, nışandedən toyxonə qəviku. Aspardedən bəy ki, bə vəyə oməkəson vəy beşu, bəvon vırə nişo bıdəy. Oməkəsşəkəs həyron bedə bə Mamedi. İ bəjən çəyku, çəy vindemoniku qəp jə be. *** Mamed həni yolə cıvon bəbe.Sinnış bə 25-i rəsəbe. Ruji çəy tay-tuşon, həmron
Mamedi bardedən quya bo kinə bəqəm karde bə qıləy xəlvətə kə, nəvə kinə tono, beşedən-şedən. Tikə bədiqə Kinə omedə, ıştə səpenə oləton evatedə, nıştedə Mamedi poliyo.Mamedi çəşon peşkəllə bedən, okırıedə bə dumo, ıştə sədo rost kardedə: -Edə ıştəni, behəyo, vindəkəs bəbe.votedə, beğıriedə bə biton. *** Mamed oxonə vaxtonədə əmandi Boku roysə. Əy zınəkəson bın benəsibi nəzır ədəyn. Əy nıznəkəson, ın papkə bə dasti, ın barzə bılındə cıvoni məmur hesob əkəyn, əlbəsaat dəvət əkəyn bə maşin bo nışte, bə Boku barde. Bəvədə Mamed rıkno əbi: -Çımı Bokuədə çı ozo hestıme? Çoki karde pidə bəmı vist kopiq bıdə. Ruji şoferonədə qıləyni mənoti pidəşe bıdə bə Mamedi, peqətedəni, votedə? -Heste vist kopiq bıdə bəmi, ni, xəş oməyş, bırom. “Kamaz” Nadir deştə qədə maşini roysə peqınedı bə Mamedi. Qıləy kırçə tormoz doydə, haştedə, pencərəku pul dıroz kardedə bə Mamedi.Mamed vindedə maşin xırç pure de odəmi, de dığıti edəsəy bəvon. Nadir ğəsnə rıki qətedə bəy: -Mamed, tı bə çımı xeyzoni bəy edəsəş, çəşonı zoxlə kardə? Hiç xəcolət kəşdəniş? Mamed ın “rıknobe” məno çok sərəsedə, pearşidəbin bəy har məqomədə, əvən sıxani jiyo nəmandi. Esətən votedə: -Nadir, tı iyo jen-kinon market okardə, çoko diə nıkəm?.. Yanvar, 2013
6
Òîëûøîí Ñÿäî
¹ 53 26 iyun 2013-íÿ ñîð
QeyD: Bu məqaləni bütün aktiv gənclərə, xüsusən dostum-qardaşım, gənc jurnalist və tədqiqatçı rəzzaq Xansuvar Talışxanova həsr edirəm. Bu günkü cəmiyyətimizin əsas problemlərindən biri də cavanlara olan laqeyid münasibətdir. Bəli cəmiyyət, cəmiyyətdə olan bəzi dırnaqarası ziyalı və özünü, saçının və saqqalının ağardığına görə ağsaqqal zənn edən bir qrup… Onlar öz təcrübələrini gənc nəsillə paylaşıb, onlara yol göstərən bir bələdçi olmaq əvəzinə, onların yolunu kəsən maneəyə çevrilirlər. Elə bir maneə ki, yolun üzərində uzanaraq, özünü günə verən ilanları xatırladır. Zahirən onlar sakit və təhlükəsiz görünsələr də, əslində heç də belə deyillər. Elə ki, yaxınlaşıb, maneəni keçmək istəyirsən, birdə ayılırsan ki, daha iş-işdən keçib. Artıq ilan ilanlığını edərək, batinində gizli olanı, əməli şəkildə biruzə verib… Bəzən bu maneələr sapı özümüzdən olan baltalardan olanda, bu mübarizə bir az da çətinləşir… Nə isə… Bütün insanlara nümunə olan Hz Muhəmməd (s) buyurur: “Xeyir işə açar, şər işə qıfıl olun”. Görəsən bu tip şəxslər bütün insanlara nümunə olan Hz Muhəmmədin (s) bu sözünü eşitməyiblər? Nə üçün onlar hədisin əksinə olaraq şər işə açar, xeyir işə qıfıl olurlar? Bunun əsasən bir səbəbi var. Çünki onlar özlərinin çata bilmədikləri nailiyyətlərə, başqalarının çatdığını gördükdə, bunu həzm edə bilmirlər. Çünki, bunu həzm etmək üçün iman lazımdır, əxlaq lazımdır, ədəb lazımdır… Ən əsası isə insan olmaq lazımdır. Bu tip şəxslər isə bütün bunlardan məhrumdurlar. Onlar özünü günə verən və fürsət tapan kimi ovuna yaxınlaşan zəhərli ilan kimidirlər. Cavanlara qarşı bu cür mövqe nümayiş etdirən dırnaqarası şəxslər, deyəsən hələ də həsəd və qibtə arasındakı fərqi bilmirlər… Cavanlara qarşı mülayim olub, onlara dəstək olmaq həm Allahın, həm də Onun Rəsulunun (s) bizə tövsiyyəsidir. Hz Peyğəmbər (s) buyurur: “Sizə, cavanlara yaxşılıq (hömət) etməyi tövsiyə edirəm. Çünki, həqiqətən cavanların qəlbi yumşaq olur. Onlarla mehriban dolanın. Həqiqətən Allah məni Peyğəmbər seçəndə qocalar
Cavanlara yol verİn… mənimlə müxalifət etdi. Amma cavanlar mənə qarşı çıxmadılar və dini qorudular”. Hz Peyğəmbər bu mübarək sözləri bizə çatdırmaqla yanaşı, özü də bu məsələdə çox həssaslıqla cavanlara xususi diqqət və qayğı göstərmişdir. Hər zaman, hər məsələdə onlarla məşvərət edir, onların fikirlərinə hörmətlə yanaşardı. Allah Rəsulunun (s) yüzdən çox səfiri olmuşdur. Bir neçəsi xaric, əksəriyyətini yenə də cavanlar təşkil edirdi. Cavanlar Allah Rəsuluna (s) o qədər məhəbbət göstərirdilər ki, hətta Səudiyyə Ərəbistanın qərbində yerləşən Hicazdan bir qrup cavanlar öz vətənlərindən hicrət edərək Peyğəmbərimizin (s) yanında qalmağa qərar verdilər. Hz Peyğəmbər (s) də öz növbəsində onlara çox etibar edir, onları ən məsul vəzifələrə təyin edərdi. Necə ki, Məsəb ibni Əmir peyğəmbərimiz (s) tərəfindən İslamı təbliğ etmək üçün Mədinəyə göndərilir. Bu gənc öz təbliğatı ilə bir çox insanları İslamla tanış etməyə müvəffəq olur. Hətta bir yəhudi aliminin də müsəlman olmasına vəsilə olur. Şinə coni bətı ğıbon doy hozı, Di dılədə hampo, yolə bo bedəm. Bənə xol-xıçəynə sə amburə do, Eli sədə ğıryətnə kolo bedəm. Az botıno Həşi ruşnə, vəşə ço, Bənə rəsə ombu, sefi ho bedəm.
Başqa bir nümunə isə İtab ibni Əsiddir. İyirmi yaşı olmasına baxmayaraq Məkkəyə vali təyin olunaraq bütün siyasi işlər ona tapşırılır. Baxmayaraq ki, səhabələrin arasında ondan daha yaşlı olanları var idi. Bəziləri İtabın cavan olduğu üçün bu işə etraz etdikdə, peyğəmbər (s) qətiyyətlə bildirir ki, vəzifəyə təyinatda meyar yaş yox, ləyaqət və fəzilətdir. Hər yaşlı insan ləyaqətli olmur. Yaş böyüklük səbəbi deyil. Böyüklük fəzilət və ləyaqətdir. Allah Rəsulunun (s) bu tarixi sözlərini Məkkənin dini təbliğatçısı iyirmi altı yaşlı Məaz ibni Cəbəl də daha sonralar ifadə etmişdir. (Siyəri Hələbi 3-cü cild) Hz Peyğəmbər (s) vida həccindən qayıdarkən bu ayə nazil oldu; “(Vəd olunan yerlər Allah tərəfindən Hz İbrahimin saleh övladlarına verildi.) Ya Muhəmməd! Biz Tövratdan sonra Zəburu yazıb, Davuda bildirdik ki, bu müqəddəs yerə (Şama) bundan sonra mənim saleh bəndələrim varis olacaqlar.” (Ənbiya 105) Bu ayə nazil olduqdan sonra Peyğəmbər Be ayb, be ləkə Həşim, Kiyku bəbe ın həvəs? Heste bəmi to bəkəs?
İlQar MyonKUJ
BeDƏM Vindəm tıni, zındəş çanə şo bedəm? Səm barz bedə, bandon, qıyon to bedəm. Deştı fiki tosə maştə az oğo, Dıyo səpe nam-nam qınyə vo bedəm. Pozə vədə ozəkə qəv sə əno, Xəyə sıxan, xəy əmələ ko bedəm.
Nə şeri peyğəmbərim, Nə Xıdo bərobərim, Fəğırə zoə, İlqarim, Bomı ləvir vardəkəs, Heste bəmi to bəkəs? Dəsudənim hiç kəsi, Ğət kardedəm nəfəsi. İ dastə korə pəsi Saru, sape roməkəs, Heste bəmi to bəkəs? Ğəmə oşandə kəşim, Dılon bıştə otəşim,
Mahir Şəkərov astara
XanƏlİ TolIŞ rİZIM BƏManDe
Nıvışdəm de həvəsi Bə tırk, tolış, urusi. Bə sədom eli dusi, Ni bəmı quş bıdəkəs, Heste bəmi to bəkəs?
Zılməkə nodonon çe aron beşo, Sor bome sorisə məxloğ bəbe şo. Nıvıştə şeronım bə qəvon dəşo Bəzınem, nışonə, rizım bəmande. Iştə şəvı – ruji, coni xəş bıkə, Iştən ruşnə pekə, qur otəş bıkə. Diyəro ça bıkə, nezi çəş bıkə. Diyəro fot bıbo, nezım bamande.
25.01.2013
HeSTe BƏMI To BƏKƏS?
(s) əmr verdi ki, böyük bir ordu hazırlansın. Orduya da sərkərdəliyi 20 yaşlı Usamə bin Zeyd etsin. Nəhayət Zeydin gözəl sərkərdəliyi nəticəsində müsəlmanlar qələbə qazandı. Hicrətin15-ci ili Qüds rəsmi şəkildə müsəlmanların oldu. Bu şəhərin adı “İlya”dan Beytul-müqəddəsə çevrildi. Diqqət olunası məsələlərdən biri də budur ki, bəziləri Usamə bin Zeydin orduya başçılıq etməsini istəmirdi. Onlar elə düşünürdülər ki, Zeyd bu iş üçün çox cavandır. Lakin Peyğəmbər (s) müsəlmanlara öyrətmək istəyirdi ki, əksər cavanlar yaşlılardan daha yaxşı səy göstərir, öhdələrinə düşən vəzifələri daha məsuliyyətlə yerinə yetirirlər, cəbhədə şücaət və rəşadətlə vuruşur, qələbə qazanırlar. Necə ki, Bəni İsrail Fələstini tutmaq üçün Calut və onun ordusu ilə vuruşanda düşmən qarşısında dayana bilmədilər. (Bəqərə 249) Amma sapanddan başqa heç bir silahı olmayan bir gənc onların içindən çıxıb Calutun meydanına getdi. Calut qılınc və zirehlə silalanmış yekəpər adam idi. Hamı düşünürdü ki, Calut bu gənci öldürəcək. O cavan sapanda bir daş qoyub, ona tərəf atdı. Daş düz Calutun alnından dəyərək onu öldürdü. Bu cavan Hz Davud idi ki, Quran onun haqqında buyurur: “…Davud Calutu öldürdü. Allah ona rəhbərlik mənsəbi və hikmət verdi…” (Bəqərə 251) Bura qədər qeyd olunan ayə və hədislərdən belə məlum olur ki, cavanlara qarşı diqqətli olmaq və onların bacarıq və istedadından cəmiyyətin faydalanması üçün istifadə etmək lazımıdır. Bu birbaşa Allah və Onun Rəsulunun (s) istəyidir. Bu istəyə qarşı çıxanlar, yaşadıqları cəmiyyətdə böyük fitnə-fəsad yaradırlar. Belə ki, bu günkü cavanlar sabahın ağsaqqallarıdır. Odur ki, gələcəyimizi öz əllərimizlə baltalamayaq. Gənclərə, cavanlara dəstək olaq, onları əzməyək. Onların nailiyyətlərinə sevinib, qibtə edək, həsəd aparmayaq. Çünki həsəd və paxıllıq şeytanın sifətləridir. Gəlin İlahi rəngə bürünərək, İlahi ayələrin işığında cavanlara hörmət edək. Çünki, cavanlar gələcəyimizdir.
Dard bıkəşə səm tasbə, Ruşin kardəm el-obə. Bərk bışon vaxton sə bə, Esət azim bərk şəkəs, Heste bəmi to bəkəs? Vəşedəm bo milləti, Bəy deştə şeer-sənəti Kardedəm koməqəti, Ha bıbuy dard bardəkəs, Heste bəmi to bəkəs? Jıqo məznən tarsedəm, Bə i sıxan fırsedəm. Xıdoku az zu sedəm, Kiye inkor kardəkəs? Heste bəmi to bəkəs? 12.12.2012
Həmul be- səbıre çe dardon dəvo, Tıni ğodor nıkey vəzifə həvo. İ rujən omədə bərkə barzəvo Bılondon bəhəvin, nızım bamande. Iştən ğəzənc bıkə ıştə hurməti, Zıvoni səpesə ekə şərbəti. Xıdom ə Xıdoye də Çey ğodrəti Sığon volo bəben, kızım bamande. Zəmonə vey dardon to baka- bəşe, Vey sırron sondıxi obaka- bəşe. İ rujən Xanəli ro bəka-bəşe, Dəftərım bamande, mizım bamande. 06.01.13
Òîëûøîí Ñÿäî
7
¹ 53 26 iyun 2013-íÿ ñîð
Həqİqətə məHkəmə varmı?
mətləb Dadaşov aJB-nin üzvü metleb.dadasov@mail.ru
Y
axud 80-cı illərin axırlarından vüsət alan Ümumxalq azadlıq hərəkatının önündə gedən, Vətənin azadlığı və ərazi bütövlüyü uğrunda Qarabağ savaşında fədakarlıqla vuruşan Talış millətinə "separatçı”, "casusluq”, "Vətənə xəyanət” kimi heç bir hüquqi əsası olmayan damğaların vurulmasında məqsəd nədir? Əlbəttə ki, bu kimi çoxlu sayda sualların meydana çıxmasına baxmayaraq, yazının linqini nəzərə alıb, fikrlərrimi bir qədər qısaldaraq yazmağın zorundayam. Açıqca deməliyəm ki, "Topxana” məsələsindən sonra ilk olaraq Talışlar etiraz səsini ucaltmaqla, ölkədə yaşayan 23 adda bütün millətlər bir yumruq kimi birləşib "Meydan” hərəkatına başladılar. Azadlıq meydanını insan axını ilə dolmuş görən müxtəlif təbəqəli "liderlər” xalqın qabağında peyda oldular. Xalqın önündə ilk olaraq, talış şairi Əli Nasir "Ey Ana Vətən” marşını Xalqla birgə xorla oxudu. Ardıyca Nemət Pənahlı, digər ziyalılar və rayonlardan olan liderlər Meydana stimul verdilər... Elçibəy xalqın qabağına çıxan kimi ilk şuarı "Türkün-türkdən başqa dostu yoxdur”, "Türkləşmək” tezisləri ilə başladı. İki gün davam edən Ümumxalq hərəkatının adını dəyişib, "Milli azadlıq hərəkatı” kimi elan edildi. AXC yaradıldı, Elçibəy sədr seçildi. AXC nizamnaməsini Zərdüşt Əlizadə yazıb hazırladı. AXC İH-nin tərkibinə regionların liderləri seçilməklə, Ələkrəm Hümmətov da həmin tərkibdə oldu. Elçibəyin pantürkçüşovinist siyasət aparmasına görə, əyalətlərdən olan nümayəndələr bir-bir istefa verib, AXC İH-dən uzaqlaşdılar... Digər tərəfdən də Ermənilərin Qarabağ bölgəsində yaşayış məntəqələrini atəşə tutması da ara vermirdi... Əlbəttə bu barədə çox yazılsa da düşündürücü əsas məsələlərdən biri də bu idi ki, Talışlar könüllü şəkildə Qarabağ savaşına gedib, mərdliklə vuruşmaqla Talış bölgəsində ictimaisiyasi sabitliyi də idarə edirdilər. Ə.Hümmətov danışıqlar yolu ilə regionda dislokasiya olunmuş Rusiya hərbi hissələrindən külli
miqdarda silah, sursat, texnika alaraq Qarabağa istiqamətləndirirdi. Lənkəran batalyonun şücaəti barədə yəqin ki, hamı məlumatlıdır, bu barədə heç nə demirəm. Bu ayrı söhbətin mövzusudur. Elçibəyin yürütdüyü ifrat millətçilik siyasəti vüsət aldıqca, talışlara eləcə də digər köklü xalqlara qarşı münasibət günügündən xoşagəlməz hal alırdı. Bu mənfi milli yanaşma demək olar ki, bütün yerlərdə özünü göstərirdi. Xüsusilə də AXC rayon şöbələrində parçalanma qarşısıalınmaz həddə çatırdı. Bu səbəbdən çoxlu sayda talışlar AXC sıralarından uzaqlaşmağa başladılar. Məlum məsələdir ki, hakimiyyət də daxildən öz "işini” görürdü. Təbii hal olaraq, rəhbərlik milli azadlıq siyasəti ilə çıxış edərək, talış, Ləzgi də qeyrisi də öz milli maraqlarını dilə gətirməyə başladıqda, məsələ mürəkkəbləşməyə başladı.... Talışlar da Konstitutsiya
edirdilər. Astara əməliyyatını "uğurla” başa çatdırandan sonra qoşun hissələri Lənkəran, Masallı və Cəlilabada yönəldildi. Bu rayonlarda maddi imkanı yaxşı olan insanların eviləri qarət edildi, üz qoyuldu paytaxt Bakıya tərəf. Bu "varvar” olaylar barədə ölkə mətbuatı bu günə kimi bir kəlmə də yazmadı.
çərçivəsində Mədəni Muxtariyyət istədikdə, liderləri hədəfə alındı! Maraqlıdır ki, Azərbaycanın müstəqilliyinin ilk illərində qoyulan belə milli siyasət hakimiyyət dəyişikliyindən sonra daha qatı şəkildə davam etmişdir. "Tolışi Sədo” qəzetinin Baş redaktoru, professor Novruzəli Məmmədovun həbs edilməsi, iki oğlunun və özünün hakimiyyət tərəfindən qətlə yetirilməsi, 75-yaşlı arvadının tənha qalıb, tərkivətən edilərək BMT-nin himayəsi ilə xaricdə yaşaması barədə yəqin ki, hamı məlumatlıdır. Bir neçə kəlmə də 1992-ci il Elçibəy hanimiyyəti barədə demək yerinə düşərdi. .... Elçibəy hakimiyyətə gələn kimi vaxtı ilə siyasi baxışlarına görə həbs olunduğu zaman həbsxanada Astaralı Dədə ləqəbli talışla kritik şəxsi münasibətləri üzündən, ondan qisas almaq qərarına gəlmişdi. Sabiq DİN-i İskəndər Həmidova əmr verib, qoşun hissələri ilə Astarada yaşayan Dədənin evinə hücum təşkil etdi. Dədənin evi mühasirəyə alındıqdan sonra qumbara atanlarla evi atəşə tutub, yerlə yeksan edildi. Evin içində iki İran vətəndaşı olmaqla azyaşlı bir uğaq da küllələnib məhv etdi. Həmin vaxtda isə Astaranın igid oğulları Qarabağda, eləcə də İsgəndər Həmidovun doğulduğu Kəlbəcəri Erməni qəsbkarlarından müdafiə
İran, Türkiyə, Ermənistan və Rusiyanın rəsmi dairələri ilə separat danışıqlar apararaq "işlər” qurmağa başladı.... Və çox keçmədən, OMON-çuların müşaiyyəti ilə Bakıya gətirildi, MM-in sədri seçildi.... Tezlikə Heydər Əliyev Talış bölgəsinə "diqqət edərək” Ələkram Hümmətovla danışıqlara başladı. Söhbətin mövzusundan xəbərsiz olsam da nəticəsilə tanışam. Danışıqlarda iştirak edənlərin çoxu sonda "sudan quru çıxdı”, amma Ə.Hümmətovun timsalında bütün talışlara "separatçı” damğası vuruldu. Üstündən uzun müddət keçməsinə baxmayaraq, Talış bölgəsinin ziyalıları bu şouğərib, Heydərizmin icad etdiyi "separatçı” damğasını heç cürə üstündən götürə bilmir. Baxmayaraq ki, talışlar qeyri milli azlıqlardan fərqli olmayaraq, ölkənin bütün sahələrində dövlətə və ölkənin ümumi mənafeyinə canla-başla xidmət etməkdədirlər. Bu xidmətlərin müqabilində isə yenə talış ziyalıları təqib, təhqir və həbs də olunurlar. Ötən il N.Məmmədovun təsis etdiyi, "Tolışi Sədo” qəzetinin (ikinci) Baş redaktoru Hilal Məmmədov qurama ittihamlarla həbs edildi. O, həm də Novruzəli Məmmədovun hüquqlarını müdafiə edirdi, onun türmədə işgəncə ilə öldürülməsini
Heydər əliyevin moskvadan Naxçıvana gəlişi "Evsiz-eşiksiz, lüm-lüt, ətüryan, hətta üstündə ucuzluq mobil telefonu da olmayan Heydər Əliyev Naxçıvanda yaşayan bacısının evinə pənah gətirdi" (?). Heç bir hüquqi səlahiyyəti olmayan "ulu öndəri” bu günkü Naxçıvan əhli təm-təraqla, alqışlarla... qarşıladıqdan sonra yavaşyavaş ölkənin də ab-havası dumanlıqla dəyişməyə başladı. Heydər Əliyev Azərbaycanın qanuni hakimiyyətini saymadan
KİV-də işıqlandırmışdı, bu cinayəti Beynəlxalq səviyyəyə çıxartmağa müvəffəq olmuşdu. Onun həbsinin heç bir əsası olmadığından, Novruzəli Məmmədova tətbiq edilən saxta ittihamnaməni olduğu kimi, yalnız adını dəyişməklə Hilal Məmmədovun ünvanına kopyalayıblar. Talışlara qarşı bütün bu basqılar azmış kimi, bəzi cızmaqaraçı pantürkçü-şovinist jurnalistlər, internet sosial şəbəkədə özlərini Türk millətinin nümayəndəsi kimi qələmə verən, əslində milli kimliyi heç bəlli olmayan şəxslər də vardır ki, talışları əsassız olaraq söyüb, təhqir etməkdən də çəkinmirlər. Baxmayaraq ki, layiqli cavabların da alır və alacaqlar da... Fakt olaraq, bir müddət pia.az, tia.az... kimi saytlar, "Təzadlar” qəzeti, və xüsusən onun Elnur Eltürk adlı müxbiri, sapı özümüzdən olan Vüqar Bəyturan adlı birisi, qəzetin baş redaktoru Asif Mərzili, "Olaylar” in baş redaktoru Yunus Oğuz (siyahını uzatmaq da olar) əsassız olaraq talışların təhqir edilməsində mühüm "rol" oynamışdılar. Bir qismi isə cavabları lazımınca veriləndən sonra lal oldu. Məni düşündürən məsələlərdən biri də budur ki, demokratiyadan, insan haqlarından pafosla danışan müxalifət partiya rəhbərləri nədənsə talışların hüquqlarına gəlincə, ağızlarına sanki su alıb, susmağa üstünlük verirlər. Müxalif yönümlü mət-
maları, mitinqlərə çağırışlarında isə "Xalq" yada düşməsi düşünməyə əsas verir. Ümumazərbaycan xalqının gücünə ehtiyacı olan siyasi lider, məncə rəsmən bəyan etməlidir ki, hakimiyyətə gəldiyi təqdirdə, konkret olaraq, köklü xalqlar üçün hansı işlər görəcək, hansı problemlərin həllinə səy göstərəcək... Guman etmirəm ki, bu dəfə də xalqı aldatmaq mümkün olsun. İlk addımda Azərbaycan Xalqı aldadıldı. Tarixi "ÜMUMXALQ HƏRƏKATININ” adını dəyişib, "Milli Azadlıq Hərəkatı” qoymaq olayı qurquşunu əridib, köklü xalqların boğazına tökmək kimi bir şey idi. Necə ki, Talış zonasının adını əcaibcəsinə dəyişib, "Cənub zonası” etdilər. Bu səbəbdəndir ki, 23 millətin nümayəndələrindən; Tərəkəmə, Padar, Ayrım (Türk soylu) ortada təklənmiş halda qalıb, heç nəyə də nail ola bilmir. Şeyx Şamil 26 ilə yaxın bir müddətdə Türklərin yolunu gözlədiyi kimi Azərbaycan da eynən, qardaş deyə 20 ildir ki, Osmanlı Türklərin yolunu gözləməkdədir. İnternet sosial şəbəkələrdə bəziləri hakimiyyətə gələndən sonra hətta qeyri türkü amansızlıqla məhv etdiklərini yazmaqdan da çəkinmir. Belə olan halda, köklü xalqların ümumilikdə bu irtica rejimin zülmünə dözüb, susmağa üstünlük verməsi də anlaşılandır. Bir sözlə, müxalifət yalnız Azərbaycan xalqının gücünə arxalanıb,
bu orqanlarının da eyni mövqe sərgiləməsi çox təəccüb və təəssüf doğurur. Uzun illərdir ki, müxalifət hakimiyyətə kəlmək arzusunu bəyan etməsini eşidirik. Amma heç bir partiya ölkədə yaşayan köklü xalqların varlığı, onların problemlərinin həllinin yollarınə, Qarabağ və ətraf rayonların işğaldan necə azad edilməsi ilə bağlı məntiqli bir konsepsiyaya malik deyillər. Baxmayaraq ki, bütün müxalifət partiya rəhbərləri 2013-cü ildə keçiriləcək prezident seçkisində prezident olmağa iddialıdırlar. Siyasi partiyaların rəhbərlərinin daxili yığıncaqlarında yalnız türkçülükdən, millətçilikdən danış-
daxili-milli siyasətində çox ciddi dəyişikliklə çıxış etməzsə, heç bir köklü dəyişiklikdən söhbət gedə bilməz ! Siyasi hakimiyyətə gəlmək, ümumi xalqın gücünə ehtiyaclı olan partiyalar uzun illər ərzində Talışları təhqirlərə, təqiblərə, təhdidlərə, həbslərə məruz qalmalarına görə üzür istəməsələr, talışların da bütün proseslərdə laqeydlik nümayiş etmələri təbii hal kimi qəbul edilməlidir. Baxın, bu münasibətdən sonra hansı axmaq öz cibinin xərci ilə Bakıya mitinqə gedib, özünü luzumsuz yerə şül-küt etdirər. Cənablar, bu barədə heç düşünürsünüzmü? talish.org
¹ 53 26 iyun 2013-íÿ ñîð
AllAhverdİ BAyrAmİnİn “AzərBoyconİ tolışon ədəBİyyot” kİtABının təqdİmAtı keçİrİlİB
Цфцг-С ММЖ (ВЮЕН 1800107871) Азярбайжанда бир чох дилляря йазылы, шифащи бизнес, Нотариал тяржцмяляр вя мятнлярин йыьылмасы хидмятини тягдим едир. Биз Азярбайжан, Рус, Инэилис, Талыш, Фарс вя с. дилляря йазылы тяржцмяляр едирик. Ятрафлы мялумат алмаг вя йа хидмятляримиздян бящрялянмяк цчцн (012) 564-68-91 нюм ря си ня зянэ едя вя йа жоммержиал_манаэер@уфуг.аз е лект рон цн ва ны мы за йа за раг яла гя сах ла йа би ляр си низ.
B
u gün – 24 iyun 2012-ci il tarixdə Azəri-Talış İctimai Birliyinin ofisində Talış ədəbiyyatının ustad bilicisi, dilşünas və şair Allahverdi Bayraminin yenicə nəşrdən çıxmış "Azərboyconi tolışon ədəbiyyot” kitabının təqdimat mərasimi keçirilmişdir. Mərasimdə görkəmli Azərbaycan şairi Əli Nasir, Talış Mədəniyyət Mərkəzinin sədri Rafiq Cəlilov, şair Hacı Şükür Zeynalov, Azəri-Talış İctimai Birliyinin sədri Mehdibəy Səfərov və başqaları iştirak etmişdir. Müəllif A.Bayrami nəşr haqqında məlumat verərək bildirmişdir ki, kitabın 3 cilddə olması nəzərdə tutulur. Hazırkı birincici cild üç fəsildən ibarətdir. Birinci fəs-
Xok Bəştı Sə ( tolışon dılədə bəştə tolış bıvot, kəno bəştə azərbaycanıj votə kəson həyğətən nimə tolışin...)
1. Vadəm tikəy tok bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! jıqo bızın zəhrə kukəş, çune şedəş, şubə bukəş.., tarsə bıziş, ləvəçəkəş, bərəs jəydə lok bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! osəm hələ, tı fik bıdə, əslı qin kay, çuneş şedə? pokim votdəş,_ zambox bedə, oqardedə " pok" bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! kam bo coyon ləğ bıbi tı, səy rost bıkə, şəx bıbi tı, mardənij, bəyşt, səğ bıbi tı_ eğryə siyo cuk bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! Òÿñèñ÷è: ÐàôèãÚÿëèëîâ Òåë.:+99470 909-85-90 Å-ìàèë: celilovrafiq@mail.ru Ãÿçåòèí åëåêòðîí âàðèàíòûíû
tàlèsh.îðý ñàéòûíäà îõóéà áèëÿðñèíèç
lə talış folkloru və ona aid mini antologiya, ikincici fəslə 20-ci əsr talış ədəbiyyatı, üçüncü fəslə müasir talış ədəbiyyatı, talış ədibləri ilə müsahibələr, onların yaradıcılıqlarına aid təhlillər, məqalələr və əsərlərindən nümunələr daxil edilmişdir. Kitabda dörd müəllifin: A.A.Bayraminin, M.Q.Əliyevin, X.Ş.Ağayevin, M.S.Əhədovun, 25 talış ədibinin həyat və yaradıcılığı haqqında talış dilində yazdıqları 37 məqalə, 4 esse və 2 müsahibə yer almışdır. Növbəti cildlərdə digər müəlliflərin talış ədəbiyyatına aid araşdırmaları toplanacaqdır. Daha sonra bu kitabın gələcəkdə talış ədəbiyyatının inkişafında göstərəcək rolu barədə şair Əli Nasir,
ha nomerdon lumə qılə, roy şat şedəş, bənəy şılə... dəşedəş bə kaqon dılə, petıryedə suk bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! dərəsdənij, ijən votdə?_ bə qəv panbə dəjən votdə.., tolışi qəp məjən votdə, jenən beşə çok bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! zındəş həyo ço kardəni?_ əv ğat kani, to kardəni. qa votedə ko kardəni, qa votedə lək bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! tı tolışij, fəhmı kıve? bəştə əsli rəhmı kıve? əqəm merdij, zəhmı kıve?_ binım koka rək bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! co dimədəş, peqard bəştə, tı soyb beşi, bıqard bəştə, tı merd bıbi, oqard bəştə,
Ðåäàêñèéàíûí öíâàíûíà ýþíäÿðèëÿí ÿëéàçìàëàð ìöÿëëèôëÿðÿ ãàéòàðûëìûð âÿ ìÿòíëÿðÿ ðÿé âåðèëìèð. Ôàêòëàðà ýþðÿ éàëíûç ìöÿëëèôëÿð ìÿñóëèééÿò äàøûéûðëàð. Ìöÿëëèôëÿðëÿ ðåäàêñèéàíûí ìþâýåéè óéüóí ýÿëìÿéÿ áèëÿð.
benışu yol - ruk bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə!
2. Vadəm tikəy tok bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! zınedənij tarıx qardə, dəvardəyon bə və vardə?! həğiğəti dokuə kardə, əvən kudə tık bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! ğurdon bəştı ğəsti mandən.., tı siyən şej, əvon zandən... bə ləğ noydən, çiçon handən, ləxtujon kay həkk bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! sərosne hiç nije foydə, hələ bətı kefe doydə.., bəştı kəllə xıynən noydə, peşı bəvoy kek bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! çəvon dust ni ğəyrəz bəvon, səy rost bıkə, kıve səvon?_
Ãÿçåò ßäëèééÿ Íàçèðëèéèíäÿ ãåéäÿ àëûíìûøäûð. Ãåéäèééàò íþìðÿñè:3462 Òèðàæ: 1000
Mehdibəy Səfərov və Rafiq Cəlilov ürək sözlərini bölüşmüşlər. Gənc şair Azər Xəlili bu kitabların gənclərin talış dilinin mükəmməl öyrənmələri istiqamətində oynayacaq əhəmiyyətli rolundan danışmışdır. Görüşdə gənc talış ədəbiyyatsevərləri iştirak etmişlər. Seyran rəfiyev Azəri – Talış İctimai Birliyinin sədr müavini Azərbaycan Ziyalilar birliyi sədrinin muşaviri
talish.org
sədə bışı mande yəvon, peşı bəkuen duk bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə!
Boy Bə vılə BoĞ ve mədə boy səqiji, yar, ruji roy dəqiji, boy beşi bə vılə biğ boy dəşi bə dılə boğ.
nur ne, zurkij bən, xəbə ni? co cur irqij bən, xəbə ni? kanə tırkij bən, xəbə ni?_ əcəb damdə , şık bəştı sə, nimə tolış, xok bəştı sə! bo coyonro kardə ğəşş tı, kəy soyb bıbi, xıyzon, kəj tı.., bə otəşi ve nez bəş tı, bəvaşte ha zik bəştı sə?!_ nimə tolış, xok bəştı sə! Atropati zındənij tı, Popoki roy vindənij tı, bə nəsyəti mandənij tı, səhfə roy doə çək bəştı sə, nimə tlış, xok bəştı sə!
boğən boğe, vəyşti boğ, xıdo doənə ruşti boğ. bə boğ dəşı məst bedə, eşqi həvoj rost bedə. yo ətrə bu təm bə təm, bınəv boği qəm bə qəm. vıl noz kardə bo vıli, vıl aşığ bə bılbıli. ha ruj vıyo qardedəm, az tıni çaş kardedəm. boy botı vıl bıçınom, əy bə dastə eçınom.
be ğıryətij, bə po qəndəş, çəmə çaşdə putə kındəş; dı ağıli jıqo zındəş, ğəsəm hardə Lik bəştı sə?_ nimə tolış, xok bəştı sə!
yar qırəyon ojən tı, vıl bə yəxə ejən tı, bımand demı çaş bə çaş bınəv demı kəş bə kəş! 2012.
Щесаб нюмрряси: АЗН цчцн: "Банк оф Баку" АСЖ Йасамал филиалы Жялилов Рафиг Шащрза оьлу щесаб нюмряси 3801000000159315 ВЮЕН 1700038881 код 506322 мцхбир щесаб 0137010007944 С.W.Ы.Ф.Т ЪББКАЗ22
B. veşo. 2012.
УС Долларс: Ъалылов Рафиэ Сщащрза оэщлу АЖЖ Н 3811001000159315 ИНТЕРМЕДИАРЙ БАНК Стандард Жщартеред Банк, Неw Йорк ЖОРР. АЖЖ. 3582023389001 СWЫФТ: СЖБЛУС33 БЕНЕФЫЖЫАРЙ БАНК: "Банк оф Баку" ОЪС С.W.Ы.Ф.Т. ЪББКАЗ22 Баку, Азербаиъан