ТОЛышОн ÑßÄÎ
TI TOLIŞ, BOŞTƏ İNƏ ZIVONİ JİYERO ÇİÇİ KARDƏ? BƏ HİLAL MƏMMƏDOVİ OZODƏTİ! ¹ 37 (49)
20 fevral 2013-íÿ ñîð
Ðóæíîìà
pul
Düz deyiblər kim qazana, kim yeyə, Ümid qalıb indi yalnız Xudayə Qorxuram ki, hakim hökm söyləyə On il davay – müəllim – divaniyə “Tı kto takoy, davay, do svidaniya!”
Dərdim dərdimə ağlayır...
Gözüm bulaqtək çağlayır Bulaq gözümtək çağlayır Mən dərdimə ağlayıram, Dərdim dərdimə ağlayır...
ŞAİR ASİF
Tı kto takoy, davay, do svidaniya !
(siyasi məhbus Hilal Məmmədov üçün)
Mən sənə lap mat qalıram, ay Hilal, Lazımdırmı sənə böylə qalmaqal ? Çağır gəlsin qarmon, kaman, tar, qaval Çaldır qaboy, ləzzət etsin hamıya, “Tı kto takoy, davay, do svidaniya!” Müəllimsən, get məktəbə dərsi de, Teoremin düzünü de, tərsi de, Talışca de, urusca de, farsi de... Saldın haray, eylədin üsyan niyə? “Tı kto takoy, davay, do svidaniya!”
Meyxananı sən qoymusan “yutub”da, Əlin yüngül, rolik yaman tutub da... Şöhrət tapıb xeyli kənar hüdudda... Evli, subay vuruldu bu mahnıya , “Tı kto takoy, davay, do svidaniya!” Heç deməmiş əllərinin yox duzu, Hesabına parlayan var ulduzu , İndi sənə göstərirlər buynuzu... Tikdin saray – kor beçələr banniyə? “Tı kto takoy, davay, do svidaniya!” Dön geri bax, bir yada sal keçmişi, Səkkizi – dost, düşmənin on beşi... Meyxanayla nə işin var, ay kişi? Etdin rüsvay “Evrovizni”sən niyə? “Tı kto takoy, davay, do svidaniya!”
Harda qalıb dost bildiyin Ehtiram, Harda batıb güvəndiyin İntiqam, Onlar kefdə - burda səni hər axşam, Keçən konvoy bənzədəcək caniyə, “Tı kto takoy, davay, do svidaniya!”
ÌÖÑÒßÃÈËß ÐÓÆÍÎÌÀ
Dərd-ələm düşüb payıma, Soyuq qış gəlib yayıma, Yetişib dərdli hayıma, Dərdim dərdimə ağlayır...
Göydə uçub,yerdə gəzib, Əlin məndən çoxdan üzüb, Dərd çəkməkdən dərd də bezib, Dərdim dərdimə ağlayır... Bu dərdimin özü qəmli, Bağrı qanlı,gözü nəmli, Saçın yolub,səsi bəmli Dərdim dərdimə ağlayır...
Dözmüşənsə,dağmışam ki, Ölməmişəm, sağmışam ki, Gör nə günə qalmışam ki, Dərdim dərdimə ağlayır...
Qəm gölündə çimən bəxtim, Qurudu göy çəmən bəxtim, Qədərdən süd əmən bəxtim, Dərdim dərdimə ağlayır...
Dərd başına kül ələnib, Ürəyindən güllələnib... Dərd üstünə dərdim gəlib, Dərdim dərdimə ağlayır... Asifi zindanda görüb, Günahı dövranda görüb, Yalanı hər yanda görüb, Dərdim dərdimə ağlayır...
P.S. Şair ASİF 1957-ci ildə Bakı şəhərində anadan olub. 1979-cu ildə APİ-ni bitirib. Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin və Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin üzvüdür, 2002-ci ildə “İlin nəğməkar şairi” fəxri diplomuna layiq görülüb, 5 kitabın müəllifidir.
beədə
áåøåäÿ
ÜÛÉÌßÒÈØ
40 êîï.
Davardə numrədə çı Tofiq Nicati ın dıqlə şermon doəmonbe, əncəx texniki səhf şəbe, əçəy nommon doəmon nıbe, bə qornə çı Tofiq Nicotiku uzrxaxati pidəmone
CƏSUSE
Kişvər şəytoni konəye, Şər-bıhtoni anbonəye, İqtidaran bə vonəye Tolış İroni cəsuse
Xıdo nıznə aspəvonon Həx kıştero vardən vonon Tolışonsə emdə qınon, In hukmət boəmə kabuse Hilal, bətı votəmbexo Ve dəm məjən Xıdo həxo Şəri bəndə bə xonəxo Bə şər-şəytoni məxsuse
Həx votdəni Xıdo bəşər Həx bıvoti koşedə şər, Be vaxt-vədə vardən məhşər, Məmuron kofir, dəyyuse. Çı məhkəmon doə hukmon, Bıno ğandə həzo kumon, Çaş məkə çəvonku imon, Həm beimon, həm məcuse. Umum ni həni bə maştə, İqtidor bə bəmə çaştə, Səysə ava ebahaştə, Bəvote: Nicot cəsuse...
BƏ DILON DAvATƏ RüŞNƏ
Muğəddimə Hıtə tolış haniku si bə həni, Oğo beku boştə həxi nəvedən, Nəfəs səydən deştə xəlği, vətəni, Bo Hilali cəm tolışon təvedən...
Tofiq Nicot Sumqayıt
Şer Bı rujədə sıxan vote bə dim həx, Şəri vədə narşiyəş, mandəş hələm şəx. Bı kışvərdə rost karde həxi boydəğ, Deştı nomi həx po qətdə, ay Hilal. Məniə dılon pure de kin-kudrəti, Taxti firon zulm kardə bə xilqəti, Nuşo doydə bəd xosyəti, tinnəti, Çok-puçi tarix oqətdə, ay Hilal.
Həzrət Yusif eğandə be bə zindon, Çə zindono rost be əçəy şərəf-şon, Məzdə Xıdo mələykonin tolışon, De şər-şəytoni zü qətdən, ay Hilal.
Həx detıne, Xıdo vıjniə zotış tı, Bədəlı ni, cali oməş, potiş tı, Bo ustodon məktəb, həm ustodış tı, Xəlqi nomo Nicat votdə, ay Hilal, Rüşnə, bə dılon davatdə, ay Hilal!
ÇI RESPUBLİKA TOLIŞİ MƏDƏNİYYƏTİ MƏRKƏZİ M Ə L U M A T
Çı Respublika Tolışi Mədəniyyəti Mərkəz fevrala manqi 5-də şəhri Lankonədə ıştə benübəynə konfransış dəvonişe. Konfransadə çı RTMM-zi sədr, şair Əli Nasir çı sədrətikuş istefo doşe, əçəy vırədə bə RTMM-i sədr Rafiq Cəlilov vıjnyə be. Bə co təşkilati koon dyə kay bə ni, həmmə struktoron ıştə vırədə mandən. Çı Respublika Tolışi Mədəniyyəti Mərkəzi Mətbuati Katibəti
2
Òîëûøîí Ñÿäî
SABİRİN SƏBRİ
¹ 37 (49) 20 ôåâðàë 2013-íÿ ñîð
(Bəşəriyyətin dahi oğlu M.Ə. Sabirin 150 illik yubileyinə) Aç dilini, yum gözünü, zahida Vird oxu, heç anlama mənasını! Baxma bir ibrətlə bütün aləmə, Görmə Həqqin nuri-təcəllasini! Xüşk ibadətlə, quru zöhdlə, Anlama sən eşq müəmmasını!
Щилал МяММядов "Толыши Сядо" гязетинин баш редактору
I. M.Ə. Sabirin iman nurundan doğan səbri
Şairəm, səbr şüarımdı, qənaət tacım, Nəfsimə padşahəm, sahibi fərmanəm mən...
Xalqımizın görkəmli maarifpərvər və azad fikirli yazarı, mütəfəkkiri, mücahidsatirik şairi, filosofu, din xadimi, pedaqoqu, alovlu vətənpərvər və millətsevəri və həm də sülhsevər beynəlmiləlçi Mirzə Ələkbər Tahirzadə (Şirvani) (1862-1911) cəmi 49 il ömür sürdü... Həyatının əsasən son bir ilində ağır qaraciyər xəstəliyindən cismi gündən-günə ərisə də, cismindəki sağlam ruhu əcəlinə ətalət göstərmədən, əli qələm tutanacan HƏVƏSLƏ yazdı və yazdı (“Həvəs”, 1911, fevral): Həvəs sövq eylər insani həyatə, Ətalət cəlb edər şəxsi məmatə...
Həvəsdən nəş”ət eylər hər fəxarət, Ətalətdən törər min-min xəcalət...
Xudavəndi-aləmə bağlandığı nuriİman mərtəbəsinə görə özünü Xaliqin “gerçək aşiqi” sanan İmaməddin Nəsimidən bəlkə də geridə qalmayan Mirzə Ələkbər Tahirzadə isminə qoşduğu SABİR təxəllüsünə tam müvafiq olaraq, yuxarıdakı beytində qeyd olunduğu kimi öz yüksək səbri və nəfsinə hakimliyi ilə minlərlə əhli iman sahiblərinə bir nümunə olaraq bəşər tarixində şərəfli ad qoydu. İ. Nəsimi kimi o da, kor bəsirət gözləriylə cənabi Həqqın nuri-təcəllasini görmək iqtidarında olmayan zahidləri kəskin formada tənqid etməkdən çəkinmirdi:
Zöhdü öyüb, eyləmə inkari-eşq, Şəxs bulur eşqlə mövlasını... (vird=təkrar-təkrar; nuri-təcəlla=görünən nur) Və ya:
Zahid edərsə eşqdə təkfir Sabiri, Zahir gözilə Kəbəni bütxanə bilməsin! (təkfir- kafir sanmaq)
M.Ə. Sabirin yaxın dostu, Azərbasycan Ədəbiyyatının görkəmli simalarından biri, “mollanəsirəddinçilərin” rəhbəri Cəlil Məmmədquluzadə DİN və cəmi dindarlara (məxsusən də müsəlman dininin ardıcıllarına) liberal mövqedə durub, “Sabir bu təxəllüs altında bizim şairimiz deyil”,-fikrini ifadə etsə də, dərhal bunun ardınca, onun necə yüksək iman və etiqad əhli olduğunu da etiraf etməyə məçbur olmuşdur: “Sabir eyni səbr və təhəmmül sahibi, dindar bir şairin təxəllüsüdür ki, dünyanın cövr və cəfasına, insanların günah və məsiyyətinə mütəhəmmil olub, yaxşı dünyanın intizarında qalır ki, bu da iman və etiqad əhlinin qismətidir”. Əfsuslar olsun ki, dahi filosof və mütəfəkkir M.F. Axundov kimi, C. Məmmədquluzadə də müsəlmanların zülmü-cəhalət içərisində boğulmasının əsas səbəblərini bilavasitə İslam dininin, o cümlədən, bu dinin müqəddəs kitabı olan Qurani-Kərimin ziddiyyətlərində axtarırdı. Əslində elə dünən də (Islamin Zərdüşt dininə bağlı Iran məmləkətinə daxil olduğu vaxtlardan), bu gün də kifayət qədər azadfikirli insanlar (məxsusən də ateist baxışlı kəslər) son 1400 ildə müsəlman aləmində baş verən cəmi bəla və müsibətlərin səbəbini İslam
Dınyoş qətə dıvanqonə,
Nəfoş, niməyjəş, şanqonəş, Sıxandə sokləcanqonə,
Nə dard, nə xıvət sedəni, Nodon boçi xar bedəni?!
Zabil Mədoj BEDƏNİ Nodon dərvedə çand bəjən,
Im nocinson ki zandedə?!
Çəvon səy mu ki randedə, Bəvon kitob ki handedə?! Boçi bəvon pand ədə ni,
Nodon boçi xar bedəni?!
Qırd bə quşon pambə dəjən,
Siyodim bıbo, jəqo tolış,
Rujış be bıhdon şedəni,
Sıpə vankando əv bə toş,
Şəyton kardə bıjən-bıjən, Nodon boçi xar bedəni?!
Pidə rukış, pidə yolış,
dininin qüsurlarında axtarmağa cəhd etmişlər. Halbuki, digər DİNlər kimi, İslam DİNi də Yaradanın təbliğ etdiyi elə bir ideoloji sistemdir ki, orada məcburiyyət yoxdur (bax: Bəqərə:256) və haqqı batildən ayırd etmək üçün insana şüur- düşünmək (!) azadlığı verilmişdir. Əlbəttə, bu da bir həqiqətdir ki, DİN qədim dövrlərdən bu günəcən dünya malına uymuş hakim dairələrin və onların əlaltıları olan riyakar din xadimlərinin əllərində bir siyasi alətə çevrilmişdir, fəqət, hər dövrün kifayət qədər təqvalı əhli-iman sahibləri və (müvafiq) məktəbləri də mövcud olmuşdur. Təəssüf ki, M.Ə.Sabirin əziz dostu C.Məmmədquluzdə cəmi dindarları “ölülər”, az-çox azadfikirli insanları isə “kefli İsgəndər” obrazı ilə müqayisələndirmişdir. Halbuki, din xadimləri, zahidlər, qəflətdə boğulan siravi müsəlmanlar M.Ə. Sabirin də satirik əsərlərinin hədəfi olsalar da, fəqət dövrünün nüfuzlu, təqvalı üləmalarına da yüksək qiymət verilmişdir. Məsələn, şairin Bakı quberniyasının o vaxtki qazisi, görkəmli din xadimi Hacı Məcid Əfəndizadənin vəfatı (1908) münasibəti ilə yazdığı şer, qəsidə və məqalələri bu gün də şövqlə oxunulur və o rəhmətlik Ustadının ruhuna min rəhmətlik söylənilir: O vaxtki mətbuatın rəsmən bildirdiyi kimi, “Qazinin matəm mərasimində: M.Ə. Sabirin
Ey müsibətzadə dindaşlarım, etdikcə nəzər, Görürəm mən sizi bir başqa müsibətdə bu gün!”
beyti ilə başlanan qəsidəsini bütün məclis əhli beyt-beyt oxuyarıq göz yaşlarını axıtmışlar...” M.Ə. Sabir ustadının ruhuna ərməğan etdiyi digər bir qəsidəsində isə belə deyir:
Çünki vücudi-alim bir neməti Xudadır, Nemət ki, getdi əldən, qan ağlamaq rəvadır! ... İsmin Məcid olurkən məcdin də bərməladır, Sabir müsibətində dildadeyi-bəladır!
dürüst şərh etsə də, fəqət ustadının vəsfinə bu qədər yüksək diqqətini və dindarlığını heç cürə qəbul etmək istəmir: O, “Molla Nəsrəddin” jurnalında nəşr etdirdiyi “Təəssüf” adlı felyetonunda rəhmətlik üləmanın ünvanına kinayəli iradlar bildirməkdən də çəkinmir. M.Ə.Sabirin vəfatından sonra da C. Məmmədquluzadə dostunun dindarlığını “gülxarlığa sarmaşıq” kimi qiymətləndirir: “ ... mən həməvəqt “Sabir” ləfzini bir yanda görəndə və eşidəndə belə bir xəyalata cumuram: nə üçün dünya belə qurulubdur ki, gün ləkəsiz olmur və qızıl gül tikansız bitmir. Və bəlkə də həmin dünya qanunun təsirindəndir ki, “Hop-hop” kimi ən qiymətli və nadir şairimizin gülxarlığının içinə dindarlıq sarmaşıqları da gəlib qarışaydı gərək”. Xeyli təəssüf ki, C. Məmmədquluzadə M.Ə. Sabirin dindarlığını onun gülxarlığına bir sarmaşıq yox, əksinə o gülxarlığa bir “Həqqi-nuri-təcəlla” (Xudanın görünən nuru) olduğunu anlaya bilməmişdi, halbuki, elə (özünün) yuxarıda qeyd olunan ilkin sitatından bu anlaşılırdı... Məhz M.Ə. Sabirin ədəbi yara dıcılığının gülxarlığı-onun ixlasla cənabiHaqqa bağlı olmasından ibarət olub, SƏBRİ də o İman nurundan qaynaqlanmışdır:
Cənabi-HƏQ o bəhri–bigirani –mərhəmətdir kim, Ona mülhəq olan insan şərəfyabisəadətdir! (sonsuz mərhəmət dəryası olan Allaha sığınan insan əbədi səadət şərəfini tapmışdır; H.M)
Cənabi Həqqə sığınan hər bir kəs isə onun nemətlərinə (Sabir kimi) daima şükr edər:
(məcd-ad-san)
Təəssüf ki, C. Məmmədquluzadə dostu M.Ə.Sabirin “Sabir” təxəllüsünü yuxarıda qeyd edildiyi kimi, tamamən
Jıqo exrojə mer bəni,
Nodon boçi xar bedəni?! Çəvon ko hostone səle,
Çəvon nom, nışkor, xəşəle,
Tərk edər kim ki, şükri-neməti-nas, Etməyir vaqeən Xudayə sepas.
Neməti-nasə şükr edən əlhəq, Həzrəti Həqqə şükr edib mütləq... (nas-insan; sepas-təşəkkür; H.M.)
TARSƏDƏ
(ardı var)
Pebərəxeyş kəynə tı çı larzədə,?
Jıqo boçi məğərı ni, nıxtı ni,?
Ha kəxəliz çiç vində bı tarsədə?!
Yahu məjən, məvot boçi bəxtı ni,
Diyəro qınyəş ıştə zili, noğnəku,
Rosti roədə hiç havkonə sıxtı ni,
Susard məbi, sədo bekə barzədə,
Sukı haştə, çəş jedəş çı moğnəku,
Ki bıvoto bəy bəşəre,
Ha kəxəliz çiç vində bı tarsədə?!
Nodon boçi xar bedəni?!
Ə ton ıştı, ım ton ıştı, lol boçiş?,
Ha kəxəliz çiç vində bı tarsədə?!
Odəm məzınən əvoni,
Reğ-reğ boçiş, koç-koç boçiş, fol boçiş?,
Şor kardedən ıştı nənə, dədə hi,
Xıdo bıbır jələvoni,
Ha kəxəliz çiç vində bı tarsədə?!
Nodon boçi xar bedəni?!
Tı noskinbiş, kuti vində kulə bəş
Bızın bə odəmdə sə ni,
Im kardə ko, fərə ko ni, Peş be çımı tovım həni,
21.05.12.
Çand həzo sor jimonədəş, kol boçiş?, Iştı dardon anuz çidə marzədə,
Anc-buruz biş, huəme tono pulə bəş
Bınəkə biş, ovikiyəş qırd çulə bəş,
Dərəmedəş ıştən ıştə soğnəku,
Bənəy həmi noməyş anə varzədə,
Sə evəjə, bekardəniş əy bə bi,
Tikən çəşkoş, Vallah vindəm bəbe di,
Vəşi-təşi, tosə xırtə ğarzədə,
Ha kəxəliz çiç vində bı tarsədə?!
18.02.2013
ÃÀÇÀÍ È×È
Q
Рафиг Жялилов желиловрафиг@маил.ру
ıləy Lankonıj bo hande şedə bə şəhri-Qum, çand sori bəpeşt bə i haftəlığ oqardedə bə Lankon, omedə bəştə kə, çəsədəy vindedə ki, əçəy hovə bə şıti ov jəy pidəşe, parsedəki: şinə hovə, çiç kardedəş? Hovə çəy cəvobədə votedə ki, “bə şıti ov jəydəm, bardedəm bo həvate”. Həminə lankonıj votedə ki: şinə hovə, jəqo məkə, hərome, bə kə həromə pul məvə, kam bıbu, həlol bıbu. Hovə bə bıyə votəy quş doydə, şıti bardedə bə vıjor, dessə çoştə mandedə, hiç ki bə şıti nez omedəni, jıqo duz i həftə davardedə, bıyə bə şəhri-Qum şeədə ıştə hovəku parsedə ki: şinə hovə, ıştı vıjor çoknə dəvardedə? Hovə xəcolət kəşe-kəşe votedə ki, bəs az bə şıti ov jəyədə, bə i-dı saat həmmə əhvatim, ısət i həftəye bə şıti ov jəydənim, hiç şıti ğıyməti xəbəsəkəsən ni. Lankonıj xəyli şedə bə fik, peşo ıştən bəştə votedə: ey dıli ğafil, ənnə zori Lankonədə qıləy həlolə mənot ni ki, bo ın şıti bıstəno.... məzhəkəyinə məhkəmon...
D-r Hilal Məmmədovi məzhəkəyinə məhkəmon deştə xudi şedən, ın sifariş çıkono doə bə, zınedənim, əncəx əy zınedəm ki, sifarişi soyb ve vaza odəme, hiç ki əçəy doə sifarişi vədə tov vardedəni, ıştə çaşonşon epuştəşone, ıştə dıli kəybəşon jəşone, zıne-zıne ki, çı d-r Hilal Məmmədovi hiç qınoş ni, (əslədə heste, çəy qıno TOLIŞ beye, əvən bənə veynə tolışon MANQURT bəbəy, ısət nıştəbe ıştə kədə, bə Türkan Şorayi dyə kardedəbe) əçəy məzhəkəynə məhkəmə bardedən, bəbanən, bəy koən bədon, çumçiko sifariş jıqo doə bə, ın sifarişi navi əncəx i kəs səy bəzne, əvən ki, hələlik bı ko reaksiya doydəni, ısət d-r Hilali həxədə bəy çiçonşon votəşone, Xıdo bəzne, əncəx ə odəm hələmən bı zori zımbəzırımbi “məsedəni”, ə odəm hələmən bə nəzə səydəni ki, əçəy “podşoəti” zəmonədə tolışi alimon qılə-qılə çı sıra
Òîëûøîí Ñÿäî
3
Hə (lol) (rom) ə mənot
bekardedən, ə odəm hələmən bə nəzə səydəni ki, bə tolışi hiç Stalini zəmonədəən ənnə doğ jəşon ni, çimi oxo çiç bəbe, iqlə Xıdo zınedə, əncəx bəpe əmənən bənə milləti ıştə ruşinfikə zoon mıdafiə kay bıznəmon, bəpe əmənən bənə milləti çə ruşinfikə zoon ko davom bıkəmon, həmməkəs çı dınyo kuç bəkamon, hiç ki yo daimılığə ni, əncəx iqlə çiy ıştə yodədə oqəte lozime: Popoki nomən tarixədə mandə, səhl sumbati nomən, ısət bəpe tolış bıvıjno, əv de ko ro bəşe, de Popoki ro, ya de səhl sumbati ro. Popoki ro şe ve çətine, ın roədə har çi çaş kəy bəbe, çumçiko şəytoni tulon, ve əfsus ki, çəvon dılədə xəyli “tolış”ən heste, “tolış” nomi məsəsati cındo bedən, nıştən bo “donos” nıvışte, bəs məvotbən fılonkəs bəştə tolışış votşe. Həminə ko çı d-r Hilal Məmmədovi oxminə məhkə mədəən bə, izohat doə şahid votedə ki, “bəs Hilal 1993-nə sorədə bə Lankonədə jiyə tolışon votedəbe ki, şımə ıştə aradə tolışi qəp bıjənən, əv demi “milli-irqi ayrıseçkilik” dənoydəbe”, ısət bı jıqo dəyusi bıvotoş ki, ay nocins, ruşinfik bə qornə ruşinfike ki, bəştə moə zıvoni dəqər doydə, ruşinfik bə qornə ruşinfike ki, bə camaati sərosnedə ki, çı Xıdo əmonətiku – İnə zıvoniku mığoyət bıbənən, həni bənə tı bəştə moə qəvi dılə “tu” kardedəni, odəm bəpe çənnə nocins bıbu ki, bəştə moə zıvoni “milli-irqi ayrıseçkilik” bıvoto? Ha şinə handəkəs, çəmə ısət dıqlə romon heste: Popoki ro, səhl sumbati ro, har kəsən ıştə ro ıştən vıjnedə....
zu lozime, odəm lozime, “az deştə tolışəti fəxr kardedəm” votə zoon bəpe çəmə toniku bıbun, interneti qəhrəmanati dəvarde, ısət patrot be lozime, myonədə be lozime, umum heste ki, çəmə cıvonon bı koədə əməni cali onibəqəten... Çı rtmm-i benubəynə konfrans
Çəmə xəlği yolə zoə, yolə şair Əli Nasir fevrala manqi 5-də çı RTMM-i sədrətikuş istefo doşe, əçəy istefo ğəbul be, mınşon bə RTMM-i sədr vıjnişone, az həminə benubəynə konfransada votme, ısətən votedəm: az cali hiççi kay əzınim, bəpe çı RTMM-
¹ 37 (49) 20 ôåâðàë 2013-íÿ ñîð
Prezidenti şöbə müdr
Çı Prezidenti qıləy şöbəş heste: milli azlıqlarla iş şöbəsi! Çəy yolən hiç “milli azlığədə” ni, Müzəffər Talıbov nomədə qıləy xonəxoye. In odəm demı i kərə dim-bə-dim qəpış jə, i kərəən de telefoni, hejoən votedəki “Milli Məclisin yarısı talışdır, nə istəyirsiz?”, sıxani rosti az MMdə tolış vindedənim, ki vindedə, çoknə vindedə, əv əçəy şəxsi koye, lap MM-si həmmə tolış bıbu, ım çiçi dəqiş kardedə ki? Hiççi dəqiş bedəni, əmə de raketi sürəti assimilə bedəmon, ın ko navi bəpe həminə “milli azlıqlarla iş şöbəsi”, yəne Müzəffər Talıblı
Unikal aksiya
Manqi 15-də çı d-r Hilal Məmmədovi məhkəməbe, məhkəmə “qapalı” dəvardedə, çumçiko pidəşon ni ki, camaat oşkoə məhkəmədə çəvon nocinsəti bıvindo, çəmə iqlə romon heste, məhkəmə soədə çı məhkəmə orəxe çaş kay, əncəx çəmə müdafiə komitə qıləy çokə təklifiş doy: məhkəmə soədə ıştə qəve de təbibə tənzifi epuştedəmon iyən tam-tami jəy mandedəmon, jəqomonən kay, veyə informasiya agentliğon çəmə ın aksiya kəşəşone, vote bəbe ki, çəmə ın aksiya bə dınyo sədoş eğandışe, hukumətən mot mande, nıznəşe çiç bıkə, polison eməyn vəy, əncəx vindeşone ki, əmənən bənə bəvon lolimon, korimon, əncəx ıştə etirozi de lolyəti, de koryəti nuşo doydəmon, dessə oxo dyəmə vəy pemandin, ha şinə handəkəs, əncəx qıləyən ko heste, ın etiroz aksiyon bəpe har məhkəmədə bıkəmon, bımiyən
i İdarə Heyyət ko bıkə, bəpe çı RTMM-i ha üzv bəştə qıy qıləy ko peqəto, ısət yol-yoli qəp jəy vaxt ni, ısət bəpe əmə boştə milləti çiçsə bıkəmon, əncəx bı roədə çəmə xəyli çətinətimonən bəbe, əməni bə farsi, bə erməni, bə müxalifəti anqıl bəkan, anqıl kardəkəson dyə kardedənin ki, əmə çı respublika Ali Qanuniku bə kəno beşedənimon, əmə ıştə Konstitusion həxon pidəmone, hejo əvoni bəmə çaşapuri bıdən, vəsmone, əncəx hiç ki bəmə hiççi be mübarizə ədəni, bəpe əmə ın çiyon çəvonku bıpyəmon, ha ruj bıpyəmon, ha haftə bıpyəmon, bə nıpyəkəsi çiç bədon ki?
bıstəno, əv ısət boy de Eldəniz Quliyevi telefonə qəpədə “talışlar öz xarabalarında talışca danışsınlar da, gərək helə TV-ləri olsun” votəşe, ın odəm dyəçəmə nomi həvoyə pul səydə, hələm bəçəmə kəonən “xaraba” votedə, ısət çəyku bəki şikayat bıkəmon? Bə həminə Milli Məclisi “tolış”ə deputaton? Ay-hay, əqəm çəvonku i kəs ciqəynə zoə beşe votşe ki, “Müzəffər Talıblı, unutma, sən milli azlıqlara görə dövlətdən pul alırsan, bütün milləti niyə təhqir edirsən?”, peşoən ın məsələ hejo həminə MM-si plenar iclosədə rostkə... Əncəx az zınedəm ki, çəmə “deputaton” ımi ni bəkan, bəçəvon lolyəti qornə bəçəmə kəon hələm “xaraba” votedən, çoke, i kərəən bəvindeşon ki,
hejo çəmə kəon xərobəşon kay, ısət pidəme bışum dəşum bə Müzəffər Talıblı kabinet, bıvotom ki, ıştı 12 qılə “xərobə” heste, bəmı ısət 12 sore qıləy “xərobə” doydənişon, bə qornə ki, çımı bəşmə doyro rışvəm ni, bə qornə ki, çımı rışvə doə dastım ni, bə qornə ki, az 20 sore bəşımə jə mahne raxs kardedənim, ın “bə qornon” veyən aşmarde bəbe, əncəx ən yolə “bə qornə” əve ki, çımı ğələmi arışte zınedənin, ni bəznenən..... Qəzeti maliyyə
Həminə Müzəffər Talıblı “talışlar nə istəyirlər, qəzetləri də çıxır” votedə, əncəx bəçəmə qəzeti maliyyə koməkəti kardedənin, qavaran koğəzonədə nıvıştedən “talış dilində qəzet buraxılması-100 min manat”, ə puli qavaran “ebardedən”, əncəx fakt əve ki, bəçəmə qəzeti hukumət koməkəti kardedəni, əksinə, ha cürə təzyiqonən kardedən, ısət boy çəmə tolışonən qılə-qılə mandedən bə kəno, nə Moskva tolışi diaspora, nə Sverdlovski tolışi diaspora, nə Pribaltika respublikon tolışi diasporon bə qəzeti koməkəti kardedənin, bə çaşin, çiçi bə çaşin, zınedənim, əncəx əy zınedəm ki, çımı şə ro bəçəvon xoş omedəni, az ve sərtim, həminə mərəz qədəqədə bə Azərbaycani tolışonən dəvardedə, həmməkəs bəmı votedən ki, qəzeti profili dəqişkə, çoknə dəqişkəm, əy votedənin. Çoknə qəzeti profili dəqişkəm ki, çəmə milləti qıləy yolə zoəşon zindonədə kıştşone, ısətən co yolə zoə de nıbə ittihomon dənoəşone bə dılə, çoknə qəzeti profili dəqişkəm ki, bəçəmə milləti sə ha hənəkon vardedən, bəçəmə kəon “xaraba” votedən, çənnə çəmə kəon abad bə nin, çənnə çəmə kəon “xaraba” bəndınen, az qəzeti profili dəqiş əkənim, qəzeti bəhvatem, ıştə dasto bebakam, əncəx əçəy profili dəqiş əkənim! QƏZETİ HAVATEDƏM, SƏKƏS HESTE? Lap həromə mənotonən, onsuzən bı məmləkətədə həlolə mənot ni, ğəbul kardedəm....
4
Òîëûøîí Ñÿäî
×ßMß DÈ ßHVOLOTON
¹ 37 (49) 20 ôåâðàë 2013-íÿ ñîð
mandedəni: -Tı bə ğiblə dıroz bıbi, tıni dəkande bə çımı qi... Arədə çiy dəvardəni. Soltan mamu mardey xəbə doydən bə Mirqıyas əğə. Qazi dərhal omedə, Soltani de şəri ğaydə dəfn-kəfn kardedə, çəy haftomiən bə ro doydə, beşedə- şedə. Çə vaxtiku ın əhvolot əzbər be zıvononədə.
Çı ğərol bədoş, ıştən bəzneş. Kinə pı besəbatə odəmebən. Məsələ famedə, bə kosibə boəzo kinədoy “ne” votedə. Manqi bəçəton yolə boə esənə bə həmon kə sipirişəti şedə boştə zoəro. Bə kinə norozəti diəkardənin, kinə doydən bə yolə boəzo. Çə vaxtiku sıxan bə vırə eqıneədə votedən: “Mıniən vindedəş, çımı boən”
Dıqlə boə bedə. Yolə boə ərbob, rukə boə kosib. Jıqo bedə ki, çı rukə boə əmonzəmon iqlə zoə aşığ bedə bə qıləy hampo kinə. Zoə-kinə bəyəndı eşğ dəvastedən, qəvonədə dastan bedən. Rukə boə omedə yolə boə tono. Xayş kardedə ki, bə siprişəti bışu çı hampo kəy. Yolə boə bə hampo kəy ğədəm noydə, çəy cəh-cəloli vindedə, pəxıləti zu omedə bəy. De kinə pı sohbəti əsnadə jıqo işarə jəydə bəy: -Roste, boştı kinə sipiriş oməm bo rukə boəzo, əncəx tı mıniən vindedəş, əyən.
41-45-nə mahrubə bəçəton ni-nıbə soron be. Vəşyəti hələ qırd okırniyəş nıbe ıştə canqon cəmatiku. Odəmon ru bəbin bə qandımə hion bo həloğ kardey. Kolxozi sədr, tındxosyət Kişi aspardəşbe bə odəmon ki, həloği vaxti bəpe i kəsən penıvati i şekelən qandımi vırədə. “Jəqonə jəqo odəmi pıə dəbavastem bəçəy kuli, bə i sə bə Sibir bəromem!” Sıxan ni ki, harki vey itotin bedəbe, qandımə həloğədə. Ruji şanqovəsə odəmon oqardedəbin
MINİƏN VİNDEDƏŞ, ÇIMI BOƏN
Camal Lələzoə SOLTAN İYƏN MİRQIYAS
Qədəbolo, lodə Soltan mamu qıləy ərbobə odəmi yasədə peqınedə bə Qafqazi Ruhani İdarə Masalu numayəndə- bə Haci Mirqıyasi, əlbəsahat əy pesutedə: - Haci, tınən fərə merd niş, hejo bə luzə odəmon huzur şedəş, kosibon bə yod dənoydəniş. Haci Mirqıyas əğə sıxani jinton
Bo el-toybə şəkə bıbu. Əvəsori muzi şone.
Baləsoybbu, balə yolkə. Bəyo şini, vəyə bıkə. Şoyvo bıkə, xıvət nıkə, Sadıx, balə şələ qone.
SİNƏM IŞTI ROY BƏ ÇƏŞE
KƏRBƏLAYİ SADIX XIVƏT
Əğıl vıle, yoli çəşdə, Bə həjdə sin kəynə dəşdə, Bə xainon çəş enışdə! Vayonkom əy sərboz bardə, Nənə ıştə dıli hardə! Ərbobon əğli bardəni, Kosib bardə, hiç mardəni. Əyo bəy hiç diə kardəni. Əğıl coni doydə sarddə, Nənə ıştə dıli hardə! Noinsof, nomerdi zoə, Bı əğıli nunı doə? Dard kəşdə çəy pı-moə, Dədə hejo fikir kardə, Nənə ıştə dıli hardə! BALƏ ŞİNE
Balə şine, şinon şine! Jıqo bızın, anqivine!
Iştən nəfəs, ıştən cone, Çəy rəğədən ıştı xune. Iştı dəvom, ıştı sone. Həm kəy kume, həm çəy bıne.
Bə har kəsi ğısmət bıbu. Conədəş zu, moğət bıbu. Tano çokə olət bıbu. Əv ıştı dıl, ıştı cone.
Yol ki be yolə kə bıbu. Bəştə yolon nokə bıbu.
Lınqi mənə zəminisə, Bəştı lınqi teğ ebəşe. Bınəv çımı bı sinədə Ta çımı con kəynə beşe, Sinəm ıştı roy bə çəşe.
Tıni vindəm, az lol bedəm. Noxəş bedəm, behol bedəm. Bənə xıçə xol-xol bedəm. Dılım poşbe, sute-vəşe. Sinəm ıştı roy bə çəşe. Har lıputı qıləy ğənde, Dimı bənə sə çəğənde. Mın bı bəlo ki eğande? Əloc bıkə, conım beşe, Sinəm ıştı roy bə çəşe.
Zinə cıvon, ımruj sinin. Çokə rujon dəvardin, şin. Sadıxi yod çiçon dəşin? Çımı dəmon ıştı çəşe. Sinəm ıştı roy bə çəşe! BƏ TOLIŞİ QƏP BIJƏN
Tırkiyədə mahni bahand, Bə urusi domjon bığand, Bə ərəbi ğiblə bımand, Har zıvoni təmi diəkə. Bə tolışi sıxan bıkə.
Çı zıvonon ən şini əv, Behuş kardedə mıni əv. Co zıvoni hiç koyım ni. Şine, vallah. Bənə şəkə. Bə tolışi sıxan bıkə.
Ki zındəni əv bəbole, Zınəkəson ve həlole. Ivrə Tolışi məhole.
Ğudurəti iyo məkə, Bə tolışi sıxan bıkə.
Sadıx, yoddə oqət imi. Zıvon nıpi moə əpini. Dumlıştədə merd əbıni. Çı tarixi pencə okə, Bə tolışi sıxan bıkə. DINYO
Boki şine, boki zəhər. Boki kefe, boki ğəhər. Ki kambəxte, ki bəxtəvər, Merdon məydon handə dınyo.
Çok bə qılə əz kəşedə. Nomerd nışdə doy bəşədə. Pardə heste çəy çəşədə. Bo bevəcon mandə dınyo. Çi bıdo, əy ijən bəse, Kəynəş bəpie, bəyo vəse. Boki noğo, boki nəhse, Boki telə, ğəndə dınyo.
Çəşon nurən çəy syoədəy, Hisob-kitob bə dınyoədəy. Jıqo zındən Sadıx piodəy, Əçəy ki bey zındə, dınyo. PUL
Dınyo bepul yaman sarde. Veyə pulən qıləy darde.
Ənə bıbu ıştən bəhə. Çı cokəsi həxi məhə. Bəvindeş. Vay umur sə bə. Ənə boçi qırdə karde? Veyə pulən qıləy darde.
Iştı moli əğlon hardən. Bəsə əysə davo kardən. Botı domjon, sıxan vardən. Votdən, qurbəqurbe, marde, Veyə pulən qıləy darde. Tikəy bəhə, tikəy oqət, Çokə səxan hejo peqət, Bəştə eli tı dast bıqət. Çokə əməl botı parde, Veyə pulən qıləy darde.
QANDIMƏ HƏLOĞ ( qədə hekayə)
çı həloğo, kolxozi nəzzoron qətışone çı cəmati və. “Bəs bəpe harkəsi həloği iqləiqlə çəşəvədə dəvonəmon”... Nubə rəse bə Rəşmə kinə ( Zardəloşə bey ro bə Soltani jıqo əvotin) bə Kafiyə, vindeşone ço-penc qılə qandımə şekel çı kijətoron arədə, həloği dılədə. Kafiyə nıznəşe çiç bıkəy, qibəkul be, odyəsəy bə odəmon. Çəy pıə Rəşmə faməy ki, ın xəbə bə sədr Kişi bırəso, vay-mısibət rost bəbe, bə çəvon sə sıpə hıri bəvarden. Quya rıki jəşe bəçəy sə. Enəme zəmino qıləy yolə hışkə anquli peqətışe, ğandışe bə Kafiyə. Anquluən əməy qıniye fəğırə Kafiyə quşə bınisə. Əğıl pelaxte –qıniye bə zəmin: -Vay, əğıl marde. Hay eqıniye, cəmat oməy ru be Kafiyə səpe. Sardinə ov peşandışone bə Kafiyə dimi, dast-lınqışon şırte, moləşone. Çandibəçəton hırdən oməy bəştə. Diərodə ın mənzərə seyrbıkə Sədr Kişi bə nez noməy. Bəbolə Rəşmə kut kuy-kuy kinə dastədəş qəte, şin bəştə kə.
İLQAR MIYONKUJ-37
Yusifi İlqar Ramazani zoə (İlqar Miyonkuj) moədə bıə 1976-nə sori yanvari 25-də Masalli rayoni Miyonku diyədə. 1993- sori oroxniyəşe Miyonku miyonə məktəb. Xeyzonxıvande, hestışe 2 zoə. 7-8 siniku şeer nıvıştedə . İminə kərə “Tolışon sədo” rujnomədə dərc bıə İlqari şeeron 2011-2012nə soronədə. Iminə şeerə kitobış çap bıə 2012-nə sori ( “ Şo bıkə məni”. B- 2012, 84 səyfə) Xıdo nığo bıdo bəçəy təbi. Şair, movardə rujı bud bıbu, bıjiyoş de xəşəconi, deştə eli, deştə xəlqi, deştə xeyzoni icoli!
BƏ OBAMƏ NAMƏ
Salam əleyk, xosə boli, Obamə, Jıqo məzın, ın zoə yəğın dərəmə, Rosto bətı nıvıştedəm ın namə, Çı fəğıri çəşon bəro oməqət, İmkon heste bəmı tikəy dast bıqət.
Vey pidəmni, bıbu i, ya dı milyon, Iştə kon eğandım qədəy bə səhmon. Koməq bıkə bəmı, bə qədə balon. Mısılmoniş, mısılmonəti oqət, İmkon heste bəmı tikəy dast bıqət.
Azən bəstem boştəno CİP, Mersedes. Vindəkəson bıvotin: Ay malades! Bışum bə xaric bınəvom dınyo ves... Çımı tanən bıvindo tojə olət. İmkon heste bəmı tikəy dast bıqət.
Az zındəm ki, ıştı veyə pul heste, Bəçəy qorə vey odəm detı duste. Bo sıftəyo dı milyon bıbu, vəse. Bəştı mardəyon bəğandem vey rəhmət, İmkon heste bəmı tikəy dast bıqət.
Jıqo məzın, puli bətı şobədom, Ko bəkardem, ıştı ğarzi az bədom. Lozim bıbu, bəşem zəmin obədom. Bo jəqo çiy veyən məbu norohət. İmkon heste bəmı tikəy dast bıqət.
Mıni məcbur kardedə bevəcə ruj. Bəçəy qorə zəhlə bardedə divoj. De hurməti nıvışdə İlqar Miyonkuj, Bə rəhm boş, rəyrə bəvğandeş, əlbət, İmkon heste bəmı tikəy dast bıqət... 22 yanvar 2013-nə sor
Òîëûøîí Ñÿäî
ХЫДО КИТОБОН
Ирадя Мяликова
ирадамаликова@маил.ру.
(Сыфтяш навыня нумрonдя)
50 yağubi dəfn
1 Yusifi səğandışe ıştən ıştə pıə dimi səpe, çəy səpey bəmey iyən maçə kardışe əv. 2 Çəyo əmr kardışe bəştə ğolamon həkimon ıştə pıə mardi mumiyə karde. Həkimon mumiya kardışone İsrail. 3 Çəy çıl ruj təmom be, çumçıko ənədə rujon sərf kardə beydəbe bə mumiya. Misirıjon yas qətışone bo İsrail hafto ruj. 4 Yasi rujon sə be bəpeştə Yusifi ın sıxanon bə səray odəmon, votışe: «Qirəm lutf pəydo kardəmebusə şımə çəşədə, çiç
bəbe bıvotən bə fironi; 5 çımı pıə doəşbe bəmı ğəssəm harde, votəşbe: «Imha az conkənışədəm. Kandəme boştə ğəb zəmin Kənanədə, çiç bəbe mıni dəkand əyo». Esə bıdə əv bəmı izn bıdə ki, bışum dəkandım ıştə pıə iyən oqardım». 6 Fironi votışe: «Bışi, dəkand ıştə pıə çəy bətı harde doə ğəssəmi ğəzinə». 7 Jıqonə, Yusif şe bo ıştə pıə dəkande. Fironi həmə əyanon, çe səray iyən Misiri həmə sipirişon, 8 Yusifi kəy həmə odəmon, çəy boon iyən çəy pıə kəy odəmon şin deəy. Oqətışone zəmin Qoşenədə əncəx ıştə əğılon, pəs-bızon iyən mol-mələ. 9 Ərəbon iyən səvaronən beşəbin bə ro deyəvon bə ivırə, əve vey yolbe dastə. 10 Əvon İordani tono bıə xəmən Atadi rəseədə nıştin de yolə iyən qonə matəmi kardışone bəmə-şivən. Yusifi haft ruj yas qətışe boştə pıə. 11 Çə zəmini əholi bıə Kənanıjon votışone, xəmən Atadədə bıə yasi vindeədə: «In Misirıjonro qonə yase». Əve nom doə be ruy İordani neziyədə bıə bı vırəy Avel-Misrayim. 12 Yağubi zoon rosnişone bə vırə ıştə pıə çəy əmr kardəy ğəzinə. 13 Vardışone əv bə zəmin Kənan, dəkandışone Mamre vədə bıə məzə
Hİdayətİ ElMaS- 51
Fərzullayev Elmas Hidayəti zoə çı moədə bıə 1961-nə sori yanvarə manqi 2-ədə. 1978-nə sori oroxnıyəşe Masallu rayoni Bədəloni miyonə məktəb, çəyo 1989-nə sori Boku Sənaye Pedaqoji Texnikum. 1970-nə soriku bə tırki, bə tolışi nıvıştedə. Çap bedə çəy şeron, miniaturon, elmiyə-publisistikə məqaləon devri mətbuatədə. 21 sor ko kardəşe Boku şəhərədə Binoon Dutə İdarədə çan vəzifonədə. Esə çan sore miəlliməti kardedə 137 numrəynə Masallu Peşə məktəbo. Təmom bedə çəmə tolışə şair Elmasi 51 sin. De munasibəti təbrik kardedəmon Elmasi movardə ruji, votedəmon: Bud bıbu ıştı movardə ruj, şair. Sa soron bıjiyoş deştə tolışə xəlqi de səyvonəti, de ozodəti, de xəşəconəti!
oME PEMandE Bə kə…
Ome pemande bə kə qıləy Dəvuş pirani: Votem: Həx pidə, mamu? Hiçki həxış pidəni. Kiy ki ıştə həxış sə, bəyku bıstən, biçarə, Dast oməkə bo həxi, bıjən bəsə kaftorə.
Kiy ki həxi nəvedə, peydoş kardə turmədə. Nohəx paqon novnedə, hınə heste sə pedə.. Azən curi Dəvuşim, çəmə dılon i cure, Mınən bətı dast okəm? Məhol bəmə bəsıre!
Xəbə səydəm ıştıku: çiçı kardə dınyoədə? -Orzunom dıldə mandin, həni dılım sə bedə!
Sə bəyji bim, jəşone, hiç rəhmışon nıkarde, Az ve nəvem bo həxi, hiç fəhmışon nıkarde.
Dandon ru bin, sə sipi, bı cıvonə sinədə. Kaxt de puli kərt jəydə, çımı çəşon tinədə.
Maxpelədə bıə koçədə. Bə vaxti İbrahimi hıriyəşbe ın koç de məzə bə ivırə Xetıjə Efroniku bo ğəb tumo kardeyro. 14 Iştə pıə dəfn karde bəpeştə Yusif həm ıştən, həm çəy boon, həmən deəy bə ivırə bəçəy pıə dəfn oməkəson həmməy oqardin bə Misir. yusifi deştə boon mehribonə rəftor
15 Yusifi boon vindeyədə ki, pıə marde votışone: «Bəlkə Yusif bılx oqəteydə bəçəmə vəynə iyən çəmə bəy kardə bevəci qorənə əvəz bistəno». 16 Əve xəbə vığandışone bə Yusifi: «Çəmə pıə nav marde kardışe bəmə əmr ki, bışən jıqo bıvotən: 17 «Diyəkə, ıştıku xahişım ıme ki, bıbaxş ıştə boon taxsir iyən qıno. Çumçıko əvon bevəci kardəşone bətı». Xahiş kardeydəmon, tı bıbaxş ıştə pıə Xıdo ım ğolamon qıno». Yusif bəməy ın sıxanon bəy voteədə. 18 Çəyo çəy boon ıştən şin Yusifi tono, eçıkəyn bə zəmin çəy vədə, votışone: «Diyəkə ıştı ğolamimon əmə». 19 Yusifi votışe bəvon: «Mətarsənən. Məqəm az Xıdo vırədəm ki? 20 Diyəkən, şımə bə yavə niyyət
dəşişon bəçımı vəynə, intasi Xıdo peqordınişe əv bə çokə ko ki, bıkə veyə odəmi jimoni. 21 De jıqo mətarsən, az obəqətem həm şıməni, həmən şımə fərzəndon». Yusifi doşe bəvon dılvandi de çəvon dılo bıə sıxanon. yusifi marde
22 Misirədə səbəso be Yusifi iyən çəy pıə nəsıl. Yusifi umr kardışe sadı da sor. 23 Əy vindışe Efrayimi se nəsıl fərzəndon. Yusifi tono moəku bin çe Menaşşe zoə Makiri fərzəndonən. 24 Ruji Yusifi votışe bəştə boon: «Az mardeydəm, əmma Xıdo hukman nəzər səbəğande bəşmə. Əv bəbarde şıməni bə İbrahimi, İsaği iyən Yağubi ğəssəm hardə zəmin». 25 Çəyo Yusifi doşe ğəssəm harde bə İsrail fərzəndon, votışe: «Xıdo hukman bə nəzər bəstəne şıməni. Şeədə çımı astonən bekən çıyo». 26 Yusif marde sadı da sinədə. Misirədə mumiya kardışone əv, noşone bə mafə.
Bəştı yurdi ısət vələdzinon "cənub" votedən, Vişonı ancə bedə, zəminıno mılk qətedən. İ poə nocinsə balon tolışiətiku vitedən, Bəxtı hiç nıvay bı devranədə, bədbəxtə Tolış! Sulh-İbe-İmon-Rostbe azizə şuarı kıve? Dışmeni məf kardeje, mərdə balonı pevlo be. Hiç ımi fik kardənij, çan qılə Alim şəhide? Çan qılə kiyə okuşyəy kanədə, bədbəxtə Tolış?! Mİrfəyaz lİkMəkanİ
BədBəxtə tolış
Bəhıtej das bə kenə, çanədə bədbəxtə Tolış? Bəvindej çok bə rujon hanədə bədbəxtə Tolış! Çı dınyo ço tərəfo oxo omedə ıştı soəx, Bəştə boy tı, oğo bı oxobəti fikkə i dəğ. Odəm sutdə-evəşdə əkəs botı kardedə ləğ Səyku de bə poçə nuxsanədə, bədbəxtə Tolış! Məğdoni İskəndəri mot kardə odəm tı nıbij? "ƏVHESTE" kitobi məydon vardə odəm tı nıbij? Zolimi, məluni xun ebardə odəm tı nıbij? Boçi mandəj bəs ısət yanədə bədbəxtə Tolış? Rəşto, Nəminoj qətə Biləsə, Mığon Tolışe, Lik Tolış, Masal Tolış, Ostoro, Lankon Tolışe, Bandonımon Tolışe, inə zıvonmon Tolışe, Çandi bıvtome?- TolışiXanədə, bədbəxiTolışe!
Bə təvil nıvıştə bə: əğə nim , həxi nokəm, Bə həxi hardəkəsi məcburim, az dast okəm..
Zıvonij, band ku halij, həm millətij, həm Vətənij. Iştı zıvon votedə Həzrəti Adəmən tınij. Vırono vəyşt doə Xıdo, Tarix hejo tı ıştənij, Hələ bot kiy ıştı imkanədə, bədbəxtə Tolış?
Dınyoku taxsi məvind, kiy ki zumande- hardə. Bı dınyoədə hardəkəs bə dınyoədən kef kardə!
"Çıl sor nokə jiyesə i ruj ozod jiye çoke", Imi əvot ıştı mərdə Bıləbandıj Popoke. İsmayli xun hıriye, şək nışe hiçki pexoke, Əğə bəj tı ıştə sıxanədə bədbəxtə Tolış!
-Fikir məkə saqlə tı, iqlə ğarzi ədəni, Cəfo mədə anədə bəştə coni, bədəni!
5
ОФЯЙЕМОН ¹ 37 (49) 20 ôåâðàë 2013-íÿ ñîð
Bımi şahid Xıdoye, dınyoədə niğlə rəğı hest, Yolı hest, Rəhbərı hest, İmkanı hest, boydəğı hest. Hiç vaxt həx doəbedəni, bo həxi səyro həxı hest! Iştı olət co kəson tanədə, bədbəxtə Toliş! Bəhıtej das bə kenə, çanədə bədbəxtə Tolış? Bəvindej çok bə rujon hanədə, bədbəxtə Toliş!
əBını
Bandisə ve band bəne be, hiç band Tolışə band əbıni! Az qəvədə band votedəm, dışmen dədru kandə bıni! Əv əqıni, şat əbıni, ğat əbıni, bıznon ımi, Bandi ğande Xıdo koye, çə koy co xıvand əbıni! Bəzne be bıqno buməlarz, bırojno bandon bə Tolış, Sıvo Xıdo çı Tolışi kanə kəy əğand əbıni! Şinə Tolış, ısət bətı dı kəlimə qəp botom, bızın: -Bəştə ıştəni soyb beşə milləti rışxand əbıni! Ğurbinə zoon qılə-qılə boy mədə bə dışmeni çanq Bənə Mışti oxo co-co anqışton zumand əbıni! Ve şe dızdə be, karde qin, əmone, səyku moğət bi Ə xəlğiki pand əbıni, hiç kojən ovand əbıni! Mirfəyazim, Həxi roədəm, nə bəqardem, nə "bəmardem", Zındəm ımi, Anburə do hiç vaxt təvə band əbıni! Lik-Boku 12.01.2013
6
mehdibəy Səfərov Azərbaycani Dövlətəti Nominə Demokratik Tolışə İbeymoni sədr
Siyosət çiçe? Siyosətinə Navəşən kie? Bə Tolışi siyosətinə Navəşən lozime, ya ne? Ərəstuni (Aristotel), Əflatuni (Platon) Nikolla Makiavelli, Cəvahirləl Nehru, Mahatma Qandikuj qətə, ta dosə ımrujnə ruj Siyosəti həxədə ve mudrıə filosofon tarifatjon doə. Bə Tolışi Siyo sət (bə tırki: Qara müstəvi) hejo səhe, həmonə mənaye doydə! In Siyo sət (yəne - Siyo mustəvi) həqiqətən, ənə tokiye ki, çəy səpe insonon panibəsə, besəyvon nəve əzınin! Əzəliku çı ranqrisinə Dınyo “siyo sət”ədə xəyli çanpoçə kuə bə peşt, insonon rohət nəve çəmjon pəydo ka! Hejo, çəy nomən jəqoşon noə - Siyosət! Peşo Siyosət - be qıləy elm! Çəy predmetən - İNSON! Yəne, de insoni jiemoni, dəçəy maddimənəvi rostbemoni, həm de i yəndı, həmən de co xalqon dı tərəfə munasibəton tənzım karde qorış Siyosət bə məydon beşe! Ta ğədımiku insonon de yəndı pidə cali, pidə ivrədə dı etika rəftor əkəyn! Həmonə etika - Siyosəti tərkibe! Isənə, insonon - icma, etnoqrup, ya xalq
Òîëûøîí Ñÿäî
SİYOSƏT, TOLIŞ, NAVƏŞƏN
¹ 37 (49) 20 fevral 2013-íÿ ñîð
şiklədə bo idarə kardə kəsonro roəvon, bələd bıkə be Siyosət! Ən əsosi, ıştə insonon jiemonədə çokə rujqar ofaya kardero - qırdo kəno co xalqonku ıştənkion hifz kardero Navəşənon de zəndi ıştə xalqi roədə kəşə cəfoye Siyosət! Ha xalq Xıdo əmonəte bə Navəşəni! Navəşən Xıdo paye bə xalqi! Madəm ki, Navəşən bəştə qıy qətdə bo xalqi çokə rujqariro navədə şe, bəvədə əv bəpe Siyosət elmi çok bızıno! Yəne Siyosətin bıbu! Mılxəs, be siyosətinə Navəşən hejo iminə qəmədə ıştə xalqi bə fıtvo qudoz bədo! Çokə siyosətinə Navəşən nıbə xalqi vəşə ço rə-di bə okışe məhkume! Imruj Tolış de Siyosəti məşğul bedəni - Siyosət ısə boy, de Tolışi yaman məşğule! Söhbəti bı vırədə bəçmı yod qıləy xatirə oməy: - çımı əğlətico rəşə zandəqo hejo rəhmətkiə inə əduşi. İnə zandəqo duşe-duşe, hejo bay nozə əkəy.., həyvonən məst əbi, xıyə əkəy, xəyli şıt ədəy..? Təsadufi inə noxəş əqıni, məcbur əbi, çımı bilə (pə) zandəqo əduşi. Çıko bilə əpije zandəqo bıduşo, həyvon ləğı əjəni, çəy şıtə ğəzəni peş əkəy! Bəçəy qorış ki, zandəqo əvindi xonəxo diəno zəhəre emedə, həmən bay nozə kardəni! Az yol bə bəpeşt, bə sə dəşem ki, bo zandəqo duşeroən bənəm Siyosət lozime! Rəhmətkiə inə ha ruj nozə kaykay, de Siyasəti zandəqo əduşi, əmənən bəçəy hisob şıt əhəymon! Isə boəmon, deəkəmon, çəmə xalqi – Tolışi bı barədə vəzyətış çokoy? Çı Tolışi çokə siyosətinə Navəşənış heste, ya ne? - Hestbu, bəs əv koncoye? Imruj bə Tolışi siyosətinə Navəşən lozime, ya ne? - Ğasti lozim nıbu? Lozim bıbu, bəvədə əçəy bəpe çı fərdi xosyəton bıbu?
Bənə kam-ve ıştə umri bəştə xalqi milli-mənəvi irsi inkişafi həsr kardə odəmi bənem vote ki, ısətnə zəmonədə Tolışi i kəs ne ha.., - hiç nıbu, dı-se kəs çokə siyosətinə Navəşənış bə məydon benışo, çı xalqı mande-jiye sıvoli jiədə dəbəşe! Madəm bə Tolışi siyosətinə Navəşənon vocib lozimin, bəvədə əvon bəpe bə məydon beşon! Bəle, çı Tolışi ən şəxsiyyətinə zoon ıştə xalqi vədə bə ölkə Siyosəti məydon dəşe ğarzxon! Əvvəla, Tolışi siyosətinə Navəşənon ıştə xeyzoni, ovo-alvodi, el-oba dılədə bəpe nıfuzjon bıbu! Həmonə odəmon bəpe bəvon peştpur bıbun! Çəğın bənen bə xalqi nav dəşe! Dıminən, Navdəşənon bəpe bə xalqi eqınə vəziyəti real ğıymət doy bıznon! Əvon bəpe dınyobıvind, zəndin, fikfomin, mədəni, təmkinin, əməlisaleh, verbal təbliğot barde çəmi zınəkəs, idarə bıkə, hınəmand, fədokar, zıvonin, çokə talo, səlığəyn, ən əsosi çokə odəm bıbun! Tolışi bə ləş-xəşə ruj eqne sıron, çəy dıləkuppə kay səbəbon diaqnozi duz noy qorış, bəpe Navəşənon xalqi jiemonədə şə proseson məğzi çok-çoki omuton ki, çəğın bəy dast qəte bıznon! Isənə, Tolışi siyosətinə Navdəşənon bəpe pəxıl, cılız, cırtğoz, eqoist, kin-kudrətin nıbun! Dədurə qəpon nıjənon, çımi-çəy kırtəğ nığandon! Navəşənon ıştə xalqi potensial imkonon bəpe bə nəzər bıstənon! De populistə lozinqon xalqi dəgijne əbıni! Imruj Tolışi siyosətinə Navəşənon əqəm çı Tolışi tarixədə riz noə, çə vaxtinə Navəşənon - Cavidani, Popoki, Mir Həsəni, ijən co yolə sərkərdon məhv kardə səbəbon, səhvon vədə-bə-vədə no-peqət bıkən, omuton, bəvədə xalqi bə
çokə ruj bənen bekay! Dədə Atropa bənə İsgəndəri nərə fateh zılmiku ıştə satropatıj de itoti çoknəş hifz kay? 20-nə əsri myonədə Mahatma Qandi Hindistanış çı ingilison çanqo de kon Siyosəti beroxne? Nelson Mandela ıştə Afrika zəncionış de kon siyosi taktika ozodış kay!? Xalqon tarixonədə jıqo mudriə Navəşənonku ve misalon bəbe vay! Bəpe jıqo numunon Tolışi siyosətinə Navəşənon xəyli analiz bıkən, nəticə bekən, boştə xalqi jiemoniro optimal duzə roy pəydo bıkən! Isə dınyo sivil xalqon bə Demokratiyə meyl kardən. Çı Demokratiya myonədə bə Avropa ölkon ısə boy, ıştə sərhədon arəku peqətdən. Dınyo xalqon mandən dı roy cobədə! İ tərəfıj siyo zılmət - Diktaturaye, i tərəfən Həşi damə - Demokratiya! Tolışon kon ro pidə? Diktatura, ya Demokratiya? Bə Tolışi tarix odeəsyədə - vindəmon ki, Tolış de çı Məzdəki zəmonəku jıqo hejo bə Demokratiya meyl kardə xalqe! Parodaksal hol əve ki, çəy ozodəti hejo bə Demokratiya ğıbon şə! İntasi, ısə Dınyo xalqon çə devriku jıqo Demokratiya barədə xəyli bə nav omən! Madəm ki, Dınyo xalqonən qədə-qədə bə Demokratiya meyl kardən, bəvədə Tolışən hejo bəpe ın roy dəvomkən! Çumçıko, Dınyoədə insonon ta dosə ımrujnə ruj de i yəndı çı Demokratiyasə çokə munasibətjon kəşf kay zınə ni! İsə boy, ımən fakte ki, Dınyo kali xalqon hələ ısə-ısə bə qıyəvənon! Demokratiya nomə qəteədə bəvon ujə-ujə omedə! Jıqo antoqanist “siyo mustəviədə” Tolışi siyosətinə Navəşənon bo xalqi inkişafi kon optimal roy məsləhət kardən? İntasi, çəmə xalqi de ənə çokə xosyəton, kali dədurə xosyətonşən heste ki, dyəvonən
Bir həvəsdir ötəri feyzi qərib ölkələrin, Varmı bir kəs balaya doğma ana nisbətdə?
Çünki cənnət deyilən yer ana yurdun özüdür, Var behiştə tək onun bənzəməsi hikmətdə.
İstəyirsən görəsən cənnəti-Rizvanı öləndən sonra, Nasira, onda gərəkdir öləsən cənnətdə.
BALOğLAN OxuYANdA
ƏLİ NASİR
CƏNNƏT deYİLƏN eLƏ VƏTƏNdİR
İlahi, düşməni də vermə qərar qürbətdə, Yaşamaq çünki fənadır bir ömür həsrətdə.
Doldurar hansı gözəllik vətənin bir anın, Hansı qürbət yaranıbdır belə bir qüdrətdə?
Saldılar bülbüli-şeydanı qızıldan qəfəsə, Ta gülüstanə yetincə yaşadı möhnətdə.
Çoxuna adicə torpaq kimi görsənmədədir, Verə bilməz yerini insana dünya qədəri sərvət də.
Bir son qoyulur dərdü-qəmu-qəhrə Baloğlan oxuyanda, Hər kimsə məhəbbətlə düşür sehrə Baloğlan oxuyanda.
Səs vermədə göylərdə mələklər bu məlahətli nəvayə, Zövq almağa Cəbrail enir dəhrə Baloğlan oxuyanda.
Rəqs eyləyir avazına min naz ilə gülşəndə çiçəklər, Bağlardakı bülbül də gəlir şurə Baloğlan oxuyanda.
Ondan oxuyur çox analar körpəyə lay-lay oxuyarkən, Gül tək açılır qəlb, gülür çöhrə Baloğlan oxuyanda. Əlbəttə ki baldan şirin avazı onun ruha qidadır, Daş qəlbli kəslər də gəlir mehrə Baloğlan oxuyanda.
Sanki dirilik çeşməsidir, qup-quru səhrayə yetişsəSəhra də gəlir canə, verir bəhrə, Baloğlan oxuyanda.
ha Navəşən çətin bə sə vay bızno! Azərbaycon həm çı tolışon, həmən yo jiemon kardə co xalqon inə vətəne! Isə boy, de aşmardə hisobi, həməsə ve Azərbaycani Dəvlətmandəti ofaya kardə xalq – tırkonin! Təbi ki, Dəvləti zıvonən – tırki zıvone! Şoydimon ki, bı çandə əsron tolışon de tırkon i vətənədə hejo dıli-sıxto, mehriban jiən! Bı jiemonədə Dəvləti zıvon tırki zıvonən bıbu, bəy de yolə hurməti bərobər tolışon ıştə inə zıvonşonən dosə ımrujnə ruj nığojon doə! İntasi, oxonə sa penco sorədə tolışi hisob bənə pozə kijon hisobi şe-şe kam bə! Yəne, bı soronədə tolışon co xalqon dılədə qədə-qədə bo ovbe meyljon ka! Ha! Yo lozime çı Tolışi siyosətinə Navəşəni çı ovbə xalqi dılədə ıştə xalqi milli ıştənəti, nəinki hifz kay, nığo doy, hətta baçəy təkamuli ən muasirə konseptual elmi roy pəydo kay! Ha! Yo lozime Tolışi siyosətinə Navəşəni çı xalqi klassik, zəngin, əzəmətin, ğədimə milli-mənəvi yoddəşi bərpo kay roədə intelektual təklif! Ha! Yo lozime ki, Tolışə Siyosətinə Navəşən çı Hind-Avropa zıvonon rişə, lesı bə Tolışi zıvoni çənə lakonik, dırıst, nam, həzin, melodik be fəlsəfi mahiyyəti de hosonə roy bo xalqi okə, bıdə xalqən bəştə inə zıvoni bənə ıştə diə şıti hurmətkə! Ha! Ən nəhayət, yo lozime ki, Tolışi siyosətinə Navəşən bə Tolışi çı ımrujnə Azərbayconi Demokratikə prosesonədə aktiv inteqrasiya kardero ıştə ən proqmatikə, ən muasirə, ən sivilə, həmən ən xəyrinə metodon təklif bıkə! Im məydon, ım şəyton..!
Hər nəğməsinin ayrıdı can mülkü üçün zövqü-səfası, Sanki ələnir nuri-ziya şəhrə, Baloğlan oxuyanda.
Bir töhfə veribdir bu səsi bizlərə Allah, Əli Nasir, Şairlərin ilhamı dönür nəhrə, Baloğlan oxuyanda.
BƏTI AŞİqİm
Nəqarət: Nigar az bətı aşiqim çiç bıkəm, Mahaşt be tı ıştə umru hiç bıkəm. Iştı dardi kəşe həni holım ni, Məcburim ki sə peqətom küç bıkəm.
Eşğı ə rüy ki ome bə dıl dəşe, Dıştı nozon con dəqıne, dıl vəşe. Çəş həni han-hıt çiçe hiç zındəni, Fikri-xıyolım bə co aləm bəşe.
Tı çımı şəmbiş bətı pərvonə bim, Şəv-rüj oxo ıştı tono co nəbim. Çiç be joğo ki çımıkuş çiç vote? Iştı çəşondə joğo divonə bim.
Az betı dınyo dimi çiç kardedəm, Bəşmə kə qırdo şəvı-rüj qardedəm. Ay kinə tı boy mıni peşmon məkə, Iştı çəşon həsrətiku mardedəm.
Òîëûøîí Ñÿäî
7
CAVANŞİR SALAYEV( PENSƏJ)- 74
hukuməti çan qılə təşkilatonku hejo təzyiq vindəşe, esətən vindedə, əv Tolışi ozodəti royko hiç vaxt dast kəşəşni... Dimədə sırə diyən, bıvot-bısırə odəm bıə Cavanşir dılədə boştə xəlqi holi bəmedəbe:
Allahverdi Bayrami
Cavanşir Salayev (Cavanşir PENSƏJ) xəş bəbəy, esət 74 sinədəbe. 1939-nə sori yanvarə manqədə çı Ostoro rəyoni Pensə diədə bə dınyo omə. Oroxniyəşe 1963-nə sorədə ADU (esətnə BDU) coğrafiya fakultə. Ko kardəşe çı Ostoro muxtəlif diyon məktəbonədə direktor, muəllim. Zulfiqar Əhmədzodə ov peşomə çaşmonədəj çaştəbe. Bə dınyo şair oməbe. “Mex bə zəmin eşdəni” şeerə kitobi xıvande.( B- 2000) 2005-nə sori oktyabrə manqi 21-də bı dınyo vido kardəşe.
Nomış ensiklopediyonədə mande: ” Astaranın yazarları olan Mərasim Hacızadə, Seyran Şiriyev, Fərman Zöhraboğlu, Arif Əliyev, İbrahimxəlil Fərziyev, Gülnar Əsədli, Cavanşir Salayev, Şahverən Cavab və başqaları bir neçə kitabın müəllifləridirlər”.(1) Nomış de Ostoro şair-ruşinfikon i sirədə kəşə bedə: “ Bərəhmətşə Cavanşir Salayev (Pensəj), Əhəd Muxtar (Kakalos) dəvardə soron zumandə şairon bıən. Umrujnə poeziya təmsilbıkon Mərahim Hacızadə (Pəlikəş), Fərmon Zohrabizoə (Seləkəon), Məmmədi Mais (Sım), Sahibi Əhməd (Ruəkəno), Həbibi Heybət (Şuvi), Məsudi Dovran ( Şahağac), Huseyni Nəriman Azəri ( Kijəbə, Lovayin), Adil Yaqub ( Ostoro), əlbəttə, Mehmon Qərəxani (Şiyəkon) ıştən iyən co kəson ( çımı zınıyon) ımrujnə tolışə ədəbiyyati vəzminə nımayəndonin”...(2) “Çı Ostoro rayoni Pensə (Butəsə) divojon fəxr karde bəzınen ki,...bı diədə qıləyən yolə şəxs--şair, ənıvışt, siyasi xadim, sipiriş, muəllim, Mir Musa zoə Cavanşir Salayev jiydə, bə cəmi insonon jıqo məsləhət doydə: In dınyo penc ruje, yodo beməkən, Çaxdə conon səğe, ibadət bıkən. Nə bıhton bıvotən, nə ğeybət bıkən, Dastiku benışu çəmə din-imon, Boli, əmə oxo mısılmonimon!
Cavanşir Pensəj ustod Zulfuqari məktəbiku beşə mıbariz şaire, ənıvışte. Hələ 1989-nə sorədə bə inə zıvoni hurmət nıkardəkəson həxədə jıqo nıvıştedəbe: Ki inə zıvoni bevəc bızıno, Әçəy ocəği zil omardo çoke! Оdəm ıştə xəlqi zıvoni nızno, Be Yasin, be kəfən bımardo çoke!
80-nə soronku jıqo vəyə, koyə, məclisonədə bə tolışi votedə məzəli sıbəton, şeeron. “Diyə məkə ki, çı
Yolon veyni sırafə sən, ha boyli, Luti dardi dənirəsən, ha boyli. Tamədə bebınə kisən, ha boyli. Bıvono ni millət, Vətən, ha boyli, Dıl təvidə, çəşiku ars ekardəm, Bıvotım- bəkışten, nıvotım- mardəm...
Zəmonə nohəxətion şairi bə zıvon vardedə, kali vaxt tov varde zındəni bə usyon rost bedə: Zəmonə bevəc bə, xərob bə həni, Xıdo ıştən xandi bıkə əməni. Sa mənot ədəzi qətedən, əıncəx, Sa milyon ədızi hiçki qətdəni.
Band bə çəş çidəni, hırı –duy, çəne. Çəmə oxo çoko bəbe, ki bəne? Im çoknə jimone, çoknə zəmone? Da kəsi kef soze, sa kəs vəşyəne!..
Cavanşir Pensəji ofəyəvonəti qıləy bebınə dıyoy: satirikə şeeron, bəhritəvilon, hekayon, novellon, lətifon, fəlsəfiə dumuton... muəllife.
In dınyo ğəşənqə boğçəye, boğe, Inson bı boğçədə qıləy ğonəğe. Səvob ğəzənc bıkə, çokə nom bekə: Çaxdə çəşı vində, çəxdə con səğe!(3)
De çəmə zıvoni ıştəni icoli bə dınyo omə qıləy kanə sıxan heste: “ Zəmin okırındə” Bəle, zəmin okırındə. Məhz şairon de kon nəvazişi okırındə. Bə sinə dəkırındə! Çoknə hırdən ıştə inə dasto berəxedə, votedə: “İnə, hələ iyo boy!”, Şaironən çı zəmini nəzəron yali bəştə cəlb kardeyo de pıç-pıçi votedən:” Zəmin, bəmı odyəs, mıni bıvind,mıni səçı bıkə” Beşək, zəminən məsdə əvoni. Çoknə ki, Zulfuqari sədoı məse. Әvən Butəsərədə moəku bəbe, 37 ğəbon şe. Әhəd Muxtarən jəqo. Cavanşirən jıqo...(5) ...Həm bə tolışi, həmən bə tırki nıvışdə şeeron, çapadə beşə kitobon, toponimon həsr kardəbıə sanbalinə-elmiə məqalon, numunəviə muəlliməti fəaliyət nişo doydə ki. Cavanşir Salayevi ofəyəvonəti qəncine. Bovə kardedəmon ki,çəmə zıvoni, çəmə ədəbiyoti, elmi. Təhsili rostbemonədə balalion xəşəti rufədə tərbiyə kardəbeyədə Cavanşir Salayevi bəştəxas vırəş heste. (4) De dılısoxti votedəmon bəy: Xıdo Cavanşir Pensəji qəni-qəni rəhmət bıko!..
İstinod bıə ədəbiyot: 1)Vikipediya. “Astara” məqalə. 2) A. Bayrami “Poeziyədə bənə mayəzizə obıə şair” (II nıvıştəy) Talışinfo. 05.06.2010 3) Hilal Məmmədov. Salayev Cavanşiri həxədə. “Tolış”, N0 4(9) iyul, 2002 4) Novruzəli Məmmədov “Mex bə zəmin eşdəni” kitobi həxədə ray” “Tolışi sədo” N) 35(88) yanvar, 2004 5) M. Qaraxanizoə “Ana dilin Cavanşiri”,“Mex bə zəmin eşdəni” kitobi navsıxan, B. 2000. s.3-5
¹ 37 (49) 20 ôåâðàë 2013-íÿ ñîð
LƏİN
Hardə çiyo, hardə çəyo, Rışvə dodə, rışvə seyo. Iştə nəsli ve kardeyo, Dıqlə-dıqlə zandə ləin.
Dıtı baha, dıtı bədo, Hele bıkoş, nədo sədo. Dədəş qədo, boboş qədo, Bə şəytoni mandə ləin.
Sə ros kardəş səysə jedə, Bənə mori ağu bedə. Mısılmoni qədə-qədə, Lınqi bıni kandə ləin. Isə-ısə oşkor bedə, Piltə ədə nıştə sədə. Erməninə dodə sedə, Çəmə kumə ğandə ləin.
Ha odəmon i bıbəmon! İ bey çəmə dardi dəmon, Bə çəmə na zəmon-zəmon, Nızno şodoy kındə ləin. Cavanşiri sıxan roste, Deşeni bəd, dusti duste. El-obəmon mərde, xose, Çəmə zu çok zındə ləin.
ÇƏMƏ ZIVON
Ha milləti zıvon heste qəp jeyo, Zıvon çı milləti şərəfe, şane. Ha milləti zıvon əzize bəyo, İnə zıvon ve ğəşənqe, ve şine.
Ki inə zıvoni bevəc bızıno, Әçəy ocəği zil omardo bəpe. Odəm ıştə xəlqi zıvoni nızno, Be Yasin, be kəfən bımardo bəpe.
Nə tolışi zındəş, nə tırki zındəş. Urusiş, ərməniş, yəhudiş, çiçiş?!... Həmmə zıvononku avarə mandəş, Joq bızın bedədəş, zındıxiş, biciş..
Botış tolışiədə ləylə jə nənə. Tınış bə ğoc qətə, bəştı sə qardə. Tırkə maholiku va qıləy kinə, Tolışi bəştı çəş əve peqardə?!...
Tolışi dınyoədə hurmətış heste. Tarsəni deşmeni tiğə, ğəməku. Тоlışi ar-namus, ğeyrətış heste, Bobo Atropati xune çəməku.
Коn tolış tolışi qəp jəy zındəni, Әv bə.tə həm nəsli, həm tumi ləkəy! Әvi hiç tolışə jeni zandəni, Әv çəmə dılədə oqəye, oqəy...
Rısvo kay lozime jəqo odəmi, Әçəy dıl ğəlize, əməlış çəpe. Bıdə yali-yali con bıdə, bıme. Тolış bəçəy xəy-şər lınq nınə bəpe.
Ki inə zıvoni bevəc bızıno, Әçəy ocəği zil omardo çoke! Оdəm ıştə xəlqi zıvoni nızno, Beyasin, bekəfən bımardo çoke! 1989 MEX BƏ ZƏMİN EŞDƏNİ Çəmə jimon ko kardey-Pəle kardey, marz noey... Siyo çıxomon hıtə, Fələki çəşon kuye,
Bıvoton kul do bəbe, Bovə məkənən, duye! Şəvı-ruj kuşidəmon, Kıştedəmon ıştəni, In zəmonə xərob bə, Mex bə zəmin eşdəni.
İ manqə pul, bə kisəy ordə səyo rəsdəni. Şedəş şikayət kayo, Hiçki tıni məsdəni. Әhvol joğo peqardə-Jen merdi sərəsdəni Çokə sıxan, məsləhət, Məxluği quş dəşdəni. In zəmonə xərob bə, Mex bə zəmin eşdəni.
Navko kədə ğaz hestbe, Jenon ko sıvık əbiy. Navko quşi-dinc bimon, Jıqo ğalmağal nəbiy. Ha Әzrayil, bəyiş tı? Boy, mıni bıkışt, rəbi. Nə tankarde, nə harde, Bəçmı coni nışdəni. In zəmonə xərob bə, Mex bə zəmin eşdəni.
Sıpon, ısə, jıqo bən, Iştə soybi zındənin. Merdon şən bə Urusyət, Jenon həni zandənin. Cıvonon kə-bəşon ni, Şedən, iyo mandənin. Məxloği kəy əğandon, Xıdo boçi kışdəni?! In zəmonə xərob bə, Mex bə zəmin eşdəni. Çanə dukon ejə bə Ha kuçədə, tinədə... Dukonsoybon ıştəni, Hisob kardə nunədə. Ki bərobər bəne be, Bə taciri, "hınədə". Boho doy bə cəhəndım, Hiç molən duz kəşdəni. In zəmonə xərob bə, Mex bə zəmin eşdəni.
Rışvəxoron pul veye, Çiçışon pidə, hardən. Kon libos bəvon xoşe, Rərə səydən, tankardən. Be sə, be po qıl jəydə, Veyni vəşyəni mardən. Kosib bəbol, manqisə, Qujdə xorək çaşdəni. In zəmonə xərob bə, Mex bə zəmin eşdəni.
1998.
Цфцг-С ММЖ (ВЮЕН 1800107871)
¹ 37 (49) 20ôåâðàë 2013-íÿ ñîð
LƏNKƏRAN: dünən və bu gün
Azərbaycan Respublikasının bir parçası olan Lənkəran qədim və zəngin tarixə malikdir. Respublikanın cənubşərqində yerləşən Lənkəranın ərazisi vaxtı ilə Manna, Midiya, Əhəməni, Atropatena, Sasani, Ərəb xilafəti, Atabəylər, Qaraqoyunlu, Səfəvi və digər dövlətlərin tərkibində olmuşdur. Tarixi qaynaqlarda Lənkəranın adına Ləngərkünan, Ləngərgünan, Ləngəran, Ləngərkonan, Lyanqaran, Lankon, Lənkəran, Lankaran və Lenkoran kimi rast gəlinir. Lənkəran sözünə ilk dəfə 1409-cü ildə ərəb dilində yazılmış “Fərruxnameyi-cəmali” kitabının müəllifi təbib Ramazan ibn Şeyxəli Lənkərani və həmin kitabı 1594-cü ildə fars dilinə tərcümə edən Möhbəli ibn Əhmədi Ləngərkünaninin təxəllüsündə təsadüf edilir (B. Hüseynbalaoğlu, M. Talışlı. “Lənkəran” Bakı 1990, səh.15). Tarixi mənbələrdən məlum olur ki, qədim Lənkəran heç də indiki ərazisində mövcud olmamışdır. Talışın tədqiqatçılarından biri olan Səidəli Kazımbəyoğlu 1869-cu ildə yazdığı “Cəvahirnameyi-Lənkəran” kitabında vaxtı ilə IX əsrdə Lənkəranın Bəlləbur qalasında yerləşdiyini ehtimal etmişdir. ( Səidiyyə. Bakı 2005, səh.120121). Mütəxəssislərin fikrincə indiki Lənkəran şəhərinin əsası 1747-ci ildə, Nadir şah Əfşarın ölümündən sonra qoyulmuşdur. Lənkəran sözünün etimologiyası haqqında da müxtəlif mülahizələr vardır. Belə ki, toponimin gah fars dilində “lövbər salanlar”, gah da talış dilində “qamışlı evlər”, “ləmli evlər” və ya “çolaqlar” mənasını verdiyini qeyd
edirlər. “Azərbaycan toponimlərinin ensiklopedik lüğəti” kitabında yazılmışdır: “Bəzi tədqiqatçıların fikrincə Lənkəran fars dilindəki ləngərkünan sözündən yaranmış, mənası “lövbər salınan yer, gəmilərin yan aldığı sahil” deməkdir. Oykonim yerli talışların dilində Lankon kimi tələffüz edilir və Lenəkon (qamış evlər) və ya Lonəkon (yuvaya bənzər evlər) sözlərinin təhrif forması hesab edilir.” (Bakı 2007, səh.86). Akademik Budaq Budaqov və professor Nadir Məmmədov Lənkəran oykoniminin talış dilindəki lenə (lənə) “qamış”, “qamışlıq”, “qamış bitən yer” və kəran “evlər” komponentlərindən ibarət olub “qamış evlər” mənasını verdiyini qeyd etmişlər (Azərbaycanın Lənkəran regionu toponimlərinin izahlı lüğəti. Bakı 2008, səh.79). Tədqiqatçı- toponimist, əməkdar müəllim Musarza Mirsəyev isə yazır: “Lənkəran bu yerin qədim sakinləri olan talışların dilində Lankon adlanır. “Lankon” sözü “Lenəkon” (qamış evlər) və “Lonəkon” (yuvaya bənzər evlər) mənalarında işlənir. Fikrimcə, Lenəkon sözünün Lankon şəklinə düşməsi daha inandırıcıdır. Bu söz tarixi-coğrafi baxımdan özünü doğruldur. (Talış toponimlərinin qısa izahlı lüğəti. Bakı 1993, səh. 20). Fikrimizcə, Lənkəran “Lankon” sözündən yaranmışdir. Lankon Lənkəranın talış dilində işlənən adıdır. Lankonun ilkin variantı, çox ehtimal ki, Leğəkon, Lenəkon olmuşdur. Talış dilində “leğ” - lığ, “lenə” - qamış, “kon” isə evlər deməkdir. Deməli, Lənkəran sözü talış dilində “lığlı evlər”, “qamışlı evlər” Ni ıştı astovə, ni ıştı həşi Dəlıvon vicdani oj bıkə çəşi Peqat çı Pərvizi dıli otəşi Bıtospın ıştəni sardınə dınyo! Sübutu olmusan sən bu millətin, Gücündən yazmağa azdır qüdrətim Qaynağı səndədir nurlu hikmətin Mənim Talış dilim, mənim pak dilim
DINYO
Az ki, zınəydənim yoliş, ya qədəş Fıriştə kəfrədəş şəytoni vədəş Tı bə har insoni nəsihət dodəş Peşonə vaxtədə mardenə, dınyo
Bəştə Xıdo votdə şəyton qardedə, Çı pəlanqi qüjdi neçi hardedə Nomerdi pobındə merde mardedə Çiçiş bəka dıbı dardinə, dınyo?! Òÿñèñ÷è : Ðàôèã Úÿëèëîâ Òåë.:+99470 909-85-90 Å-ìàèë: celilovrafiq@mail.ru Ãÿçåòèí åëåêòðîí âàðèàíòûíû
tàlèsh.îðý
ñàéòûíäà îõóéà áèëÿðñèíèç
Çaylardan doymayan dəryalar kimi Hopdurur içinə ürək eşqini Kövsərdən almısan şirinliyini Deyildir bu sözüm təmtəraq, dilim
Aç o tarixini, qapanma beylə Səni zərrə sanan balana söylə Birgə doğulmusan günəşlə, göylə Mənim Talış dilim, mənim haq dilim VOTƏNİNƏ QƏPİM Nİ
Dıyəvotə şairi Xıdavand ğənim bıbo Püliro, bəhəvateş eqınış ıştə bobo
Ðåäàêñèéàíûí öíâàíûíà ýþíäÿðèëÿí ÿëéàçìàëàð ìöÿëëèôëÿðÿ ãàéòàðûëìûð âÿ ìÿòíëÿðÿ ðÿé âåðèëìèð. Ôàêòëàðà ýþðÿ éàëíûç ìöÿëëèôëÿð ìÿñóëèééÿò äàøûéûðëàð. Ìöÿëëèôëÿðëÿ ðåäàêñèéàíûí ìþâýåéè óéüóí ýÿëìÿéÿ áèëÿð.
mənasını verir. Bu da qədimdə Lənkəranda evlərin divarlarının və tavanlarının lığ və qamışdan olması ilə bağlıdır. Lənkəran “Lankon” sözünün Azərbaycan dilində işlənən variantıdır. Ləhkəranın adındakı “kəran” sözü talış dilində “kon”- evlər mənasını bildirir. Talış dilində olan “kon” - evlər sözünün Azərbaycan dilində işlənən variantı “kəran”dır. Kon/kəran Talışda geniş yayılmış formantlardan biridir. Bu qəbildən olan oykonimlərə misal olaraq Lankon-Lənkəran, ŞıxəkonŞıxəkəran, Seydəkon-Seydəkəran, Tırkəkon-Türkəkəran, Şiəkon- Şiyəkəran, Lüəkon-Lüəkəran və digərlərini göstərmək olar. Vaxtı ilə Talış xanlığının mərkəzi olmuş Lənkəran şəhəri hal-hazırda Lənkəran rayonunun və eyni zamanda Lənkəran iqtisadi rayonunun mərkəzidir. Lənkəran rayonu 08 avqust 1930-cü ildə yaradılmışdır. Ərazisi 1539 kvadrat kilometr, əhalisi 210 min nəfərdir ( 2011). Rayonun ərazisinin çox hissəsi, yəni 878 kvadrat kilometri su altındadır (Qızılağac qoruğu məhz burada yerləşir). Rayon inzibati cəhətdən 2 şəhər, 7 qəsəbə və 84 kənddən ibarətdir. Lənkəran rayonu şimaldan Masallı rayonu ilə həmsərhəddir. Bu gün Lənkəran rayon əhalisinin sayına görə respublikada birinci, şəhər əhalisinin sayına görə isə doqquzuncudur. XVIII əsrdə şəhər adı almış Lənkərana 1971-ci ildə respublika tabeliyində şəhər statusu verilmişdir. Bakı şəhərindən 268 km aralıda yerləşən
Do ıştə rəği piyo bənə mande bə səpo Donon bə sə dəşedən, nodoniro dəpim ni Mıro bə beğıyrəti votəninə qəpim ni
ÖZ ANA DİLİMƏ
Pərviz Həkimov Ostoro
Азярбайжанда бир чох дилляря йазылы, шифащи бизнес, Нотариал тяржцмяляр вя мятнлярин йыьылмасы хидмятини тягдим едир. Биз Азярбайжан, Рус, Инэилис, Талыш, Фарс вя с. дилляря йазылы тяржцмяляр едирик. Ятрафлы мялумат алмаг вя йа хидмятляримиздян бящрялянмяк цчцн (012) 564-68-91 нюмрясиня зянэ едя вя йа жоммержиал_манаэер@уфуг.аз електрон цнванымыза йазараг ялагя сахлайа билярсиниз. Lənkəran şəhərində hal-hazırda 50 min nəfərdən çox əhali yaşayır. Lənkəran qeyd etdiyimiz kimi eyni zamanda Lənkəran iqtisadi rayonunun mərkəzidir. Burada Dövlət Universitsti, Humanitar və Tibb Kollecləri, Televiziya (CTV), Dram Teatrı, Hava limanı, 15 min yerlik stadion, Müalicə Dioqnostika Mərkəzi, dəmir yol vağzalı və neçə-neçə elm, təhsil, mədəniyyət, səhiyyə, sənaye və digər müəssisələr fəaliyyət göstərir. Bu gün respublikanın hər bir yerində olduğu kimi “cənub mirvarisi” Lənkəranda da tikinti-quruculuq və abadlıq işləri geniş vüsət almışdır. Məhz bu inkişafın nəticəsi olaraq Lənkəran gündən-günə böyüyür və inkişaf edir. İldırım Şükürzadə, Lənkəran ryonunun Havzava kənd tam orta məktəbinin tarix müəllimi, Azərbaycan Jurnalistlər Birliyinin üzvü 08.02.2013 İldırım Şükürzadə Tədqiqatçı-müəllim
Milləti maşkinəro ğıyrəti az kaştedəm, Iştə şinə zıvoni nü kardedəm, şıştedəm Xıdavandi hıkminə sıxani nıvıştedəm Çiç votəm, rost votedəm, dırıstim az, çəpim ni Mıro bə beğıyrəti votəninə qəpim ni Mandəmon çəkütiko xün eçürə-eçürə Iştə pıə hastedə çı Tolışi ocülə Də ım milləti bəpi qəp bıjəni co cürə Tijə qəvə şımşinə yolə təvə kopim ni Mıro bə beğıyrəti votəninə qəpim ni
Rıvos omə pəlanqi xünı qüjdi hardero Sütə sinə bılbılon qiroftəqir kardero Də ki əlolə botım ım şəhidə yürdiro Qırdo qırdom dışmene, düstım kame, əpim ni Mıro bə beğıyrəti votəninə qəpim ni
Ãÿçåò ßäëèééÿ Íàçèðëèéèíäÿ ãåéäÿ àëûíìûøäûð. Ãåéäèééàò íþìðÿñè:3462 Òèðàæ: 1000
Щесаб нюмрряси: АЗН цчцн: "Банк оф Баку" АСЖ Йасамал филиалы Жялилов Рафиг Шащрза оьлу щесаб нюмряси 3801000000159315 ВЮЕН 1700038881 код 506322 мцхбир щесаб 0137010007944 С.W.Ы.Ф.Т ЪББКАЗ22
BAYATİON
Pəvandim, bəçmı na bo Omedəm, bəçmı na bo Bılbıl bə çiçiy lozım Boğədə sə vıl nıbo Ha kinə, zardə kinə Bınə va sardə kinə Bə imon boy, ım zoə Botıro mardə, kinə
BIZLONON İ piyolə moste, Bə həmə kə roste (Ovşım) Beconə bandə, Çıroş hayo pemandə? (bə) Tap tap taplü bə sə Ki nızno xok bəçə sə (sıl) Qırdüli,qırdüli- haft hıli (kəllə) Dıqlə bıvə bə iqlə çol sığ ğandedə (dıqlə dast de qəvi) УС Долларс: Ъалылов Рафиэ Сщащрза оэщлу АЖЖ Н 3811001000159315 ИНТЕРМЕДИАРЙ БАНК Стандард Жщартеред Банк, Неw Йорк ЖОРР. АЖЖ. 3582023389001 СWЫФТ: СЖБЛУС33 БЕНЕФЫЖЫАРЙ БАНК: "Банк оф Баку" ОЪС С.W.Ы.Ф.Т. ЪББКАЗ22 Баку, Азербаиъан