JAK-remmers bij reumatische ziektes

JAK-REMMERS

Wat hebben januari en reuma met elkaar te maken? De Romeinse god Janus! Deze god was de god van het openen en sluiten. Daarom werd de eerste maand van het jaar naar hem vernoemd. Maar wat is dan de link met reumatoïde artritis? Dat is een relatief nieuwe groep geneesmiddelen, die onder andere bij reumatoïde artritis en artritis psoriatica worden gebruikt: de janus-kinase remmers. Deze middelen, vaak gewoon JAK-remmers genoemd, hebben hun naam om twee redenen te danken aan Janus. De eerste is de chemische structuur (janus kinase heeft als molecuul twee vrijwel identieke kanten, net zoals de god Janus twee gezichten had), de tweede reden het werkingsmechanisme. Hoe dat precies zit, en hoe effectief en veilig deze middelen zijn, staat beschreven in dit artikel.

Ondanks het feit dat de JAK-remmers tofacitinib (Xeljanz®) en baricitinib (Olumiant ®) al enige jaren als tabletten verkrijgbaar zijn, is er dit jaar veel belangstelling in de media voor deze middelen. Dat komt door de introductie dit voorjaar van een derde JAK-remmer (upadacitnib Rinvoq ®), maar vooral omdat dit najaar het Nederlands/Vlaams bedrijf Galapagos JAK-remmer nummer vier op de markt brengt: filgotinib (Jyseleca®). Dat is niet onopgemerkt gebleven in de media, ook omdat dit middel in Amerika nog niet goedgekeurd is. Een teleurstelling voor Galapagos.

Afweersysteem te scherp afgesteld

Reumatische aandoeningen worden veroorzaakt doordat ons afweersysteem ontregeld is. Normaal gesproken doet ons afweersysteem (ook wel immuunsysteem genoemd) keurig zijn werk. Het speurt constant of er in ons lichaam vreemde, ziekteverwekkende dingen aanwezig zijn, zoals bacteriën, virussen en schimmels. Zodra ons afweersysteem in de gaten heeft dat ons lichaam binnengedrongen wordt door deze indringers, activeert het afweersysteem allerlei lichaamscellen. Sommige lichaamscellen gaan direct op de ziekteverwekker af en proberen deze te doden, bijvoorbeeld door de ziekteverwekker op te eten. Andere afweercellen maken antistoffen. Als er in ons lichaam een ziekteverwekker wordt gesignaleerd, dan wordt een compleet leger aan immuun-cellen geactiveerd. Bij reumatoïde artritis staat het afweersysteem ‘te scherp’ afgesteld en valt het niet alleen ziekteverwekkers aan, maar ook onze eigen gewrichten. Hierdoor ontstaat er een immuunreactie in het gewricht, waardoor er ontsteking en schade ontstaat.

Cytokines

Het leger aan afweercellen ‘praat’ met elkaar. Zo kan een afweercel die hard aan het werk is om een ziekteverwekker te bestrijden, stofjes uitscheiden om nog meer afweercellen te activeren. Andersom kan ook: als de ziekteverwekker bijna bestreden is, kunnen afweercellen stofjes uitscheiden om de afweerrespons te verminderen. Deze boodschapperstofjes om het immuunsysteem harder of zachter te zetten noemen we cytokines. Bekende cytokines zijn tumor necrose factor alfa en interleukine zes. Wanneer een cytokine overzwemt van afweercel naar afweercel, moet het worden opgevangen door de andere afweercel. Hiervoor hebben afweercellen een soort antennes. Zodra er een cytokine op de antenne aan de buitenkant van de afweercel gaat zitten, komt janus kinase in actie. Janus kinase merkt dat er een cytokine op de antenne aan de buitenkant van de cel zit en geeft vervolgens het signaal door naar de binnenkant van de afweercel. De afweercel komt in actie. Net zoals de Romeinse god Janus over het openen en sluiten ging, bepaalt janus kinase of een signaal van een cytokine de cel binnen mag komen Wanneer janus kinase wordt geremd door JAK-remmers, komt het signaal van het cytokine niet door bij de afweercel. De afweer wordt afgeremd en de ontsteking neemt af. De klachten van mensen met ontstekingsreuma worden minder.

Effect

Twee van de vier JAK-remmers zijn al enkele jaren in de handel in Europa. Er is dan ook best veel ervaring met JAK-remmers. Daarnaast zijn er behoorlijk wat omvangrijke wetenschappelijke studies gedaan met de vier verschillende JAK-remmers. En wat blijkt? De JAK-remmers lijken bij reumatoïde artritis minstens even effectief als anti-TNF-remmers zoals adalimumab. Pijn, zwelling, ochtendstijfheid en vermoeidheid worden minder en ook de

GENEESMIDDELEN

DE JAK-REMMERS LIJKEN BIJ REUMATOÏDE ARTRITIS MINSTENS EVEN EFFECTIEF ALS ANTI-TNF-REMMERS

DE NIEUWE JAK-REMMERS MOGEN ALLEEN MAAR WORDEN INGEZET NADAT METHOTREXAAT, OF EEN ANDERE KLASSIEKE REUMAREMMER, GEPROBEERD IS

schade aan de gewrichten wordt geremd. Daarnaast lijken de JAK-remmers ook effectief bij onder andere artritis psoriatica en ziekten van de darm die met ontsteking gepaard gaan.

En de bijwerkingen?

Omdat de JAK-remmers, net zoals andere biologicals, het afweersysteem wat minder laten werken, kunnen er meer infecties ontstaan. Behalve luchtweg- en blaasinfecties gaat het vaker dan gemiddeld om gordelroosinfecties. Gordelroos wordt door hetzelfde virus veroorzaakt als waterpokken. De kans dat je gordelroos krijgt, is klein, maar komt bij JAKremmers wel vaker voor in vergelijking tot de biologicals: ongeveer 2-4 procent van de mensen die een jaar lang JAKremmers gebruiken, krijgt gordelroos. JAK-remmers kunnen ook de bloedwaarden iets veranderen. Zo kunnen bepaalde cholesterol-en leverenzymwaarden verhoogd zijn. Regelmatige bloedcontroles zijn daarom aan te bevelen. Omdat deze middelen nog niet zo lang in de handel zijn als biologicals, moet er nog meer onderzoek naar bijwerkingen op de lange termijn gedaan worden. Denk aan het effect van JAK-remmers op hart- vaatziektes.

Voor wie?

Gelukkig beschikt de reumatoloog tegenwoordig over heel wat biologische- en niet biologische reumaremmers. Doorgaans wordt gestart met methotrexaat. Jarenlange ervaring met dit middel leert dat de balans tussen effectiviteit en bijwerkingen gunstig is. De nieuwe JAK-remmers mogen daarom ook alleen maar worden ingezet nadat methotrexaat, of een andere klassieke reumaremmer, geprobeerd is. Daarna gaat de reumatoloog op zoek naar een middel dat het beste bij jou past. Allereerst wordt gekeken naar de balans tussen effectiviteit en veiligheid van de verschillende geneesmiddelen. Er lijken (op grond van de huidige gegevens) geen grote verschillen te zijn tussen de verschillende biologicals, JAK-remmers en andere reuma-remmers. Als een bepaald reumageneesmiddel al jarenlang wordt gebruikt, kijkt de arts ook naar de ervaring daarmee. Er is waarschijnlijk meer bekend over (zeldzamere) bijwerkingen. Ook zal de arts meewegen welke middelen al gebruikt zijn, of het geneesmiddel het liefst als tablet (JAKremmers) of als injectie (biological) gegeven dient te worden en of er andere persoonlijke redenen zijn om voor een bepaald geneesmiddel te kiezen. Als er geen grote voorkeur is voor een bepaald middel wordt gekeken naar de prijs. Op dit moment zijn de JAK-remmers nog relatief duur in vergelijking tot de andere biologicals.

Bart van den Bemt is apotheker van de Sint Maartensapotheek in Nijmegen. De Sint Maartensapotheek is de enige openbare apotheek in Nederland, die in reumatologie, orthopedie en revalidatie is gespecialiseerd. Kijk voor meer informatie op www.maartenskliniek.nl.

Samenvattend

De JAK-remmers bieden de reumatoloog extra effectieve geneesmiddelen om ontstekingsreuma te behandelen. De JAKremmers zijn geen injecties maar tabletten. Meer onderzoek naar bijwerkingen op de lange termijn zijn nodig, om definitief de veiligheid van de JAK-remmers te beoordelen.

BART VAN DEN BEMT

TIJDSCHRIFT OVER WERKEN MET REUMA

Weet jij wat een ‘medische afzakker’ is? Of wat de Wet verbetering poortwachter inhoudt? En weet je dat je als werknemer ook zelf een bedrijfsarts kunt inschakelen voor een preventief consult? En dat die bedrijfsarts de inhoud van dat gesprek niet mag delen met jouw werkgever zonder jouw uitdrukkelijke toestemming? Als werknemer met reuma had Astrid van de Nieuwenhof uit Utrecht dit soort dingen graag geweten. Op WereldReumadag (12 oktober) bracht ze daarom een tijdschrift uit dat helemaal in het teken staat van werken met een reumatische aandoening.

Volgens Astrid van de Nieuwenhof maken zowel mensen met reuma als werkgevers te weinig gebruik van de mogelijkheden die er zijn om het werken met een chronische ziekte als reuma succesvol te laten verlopen. Ook is er te weinig kennis. “Een voorbeeld: iedere werknemer die langdurig ziek is, heeft recht op een casemanager. Het toewijzen van een casemanager aan de zieke werknemer is de verantwoordelijkheid van de werkgever. De casemanager moet ervoor zorgen dat zowel de werkgever als de zieke medewerker er alles aan doen om het herstel te bevorderen en het verzuim te beperken. De casemanager kan iemand van het bedrijf zelf zijn, bijvoorbeeld een HR-manager. Sommige bedrijven hebben zelf casemanagers in dienst, maar het kan ook iemand zijn van een arbodienst of een ZZP’er. Ik kom nog te vaak mensen tegen die dit niet weten, ook aan de werkgeverskant.” In het tijdschrift bespreekt Astrid zowel de verantwoordelijkheden van de werknemer als van de werkgever. De rode draad: werken met reuma is mogelijk als werkgever en werknemer zich beiden inspannen voor een zo goed mogelijk resultaat.

Vertellen dat je reuma hebt

Alle communicatie van Astrid over de vorderingen van haar magazine leverde een uitnodiging op van ReumaZorg Nederland om een presentatie te geven tijdens een webinar over reuma en werk. De patiëntenorganisatie organiseerde het webinar in het kader van WereldReumadag. “Ik heb daar een korte presentatie gegeven en daarnaast vooral vragen beantwoord die mensen via de online chat konden stellen. De vraag of je tijdens je sollicitatie moet vertellen dat je reuma hebt, bijvoorbeeld. Je bent hiertoe niet verplicht, tenzij je door je reuma je werk niet goed kunt uitvoeren. Denk van tevoren goed na hoe je zo’n vraag gaat beantwoorden. Bedenk ook dat als je het niet vertelt, je het later wellicht lastig vindt om aan te geven dat de combinatie reuma en werken je zwaar valt. Je zou het bijvoorbeeld tijdens je tweede gesprek kunnen vertellen, omdat je dan al hebt laten zien dat je meer bent dan iemand met reuma.”

Ontwikkelen e-learning

Het volgende project dat op stapel staat, is het ontwikkelen van een e-learning programma over werken met reuma. Astrid: “Ik denk aan een programma met verschillende trainingsmodules:

MEER DAN REUMA

RECORDOPBRENGST VOOR DE REUMAWALK

Ook in haar vrije tijd zet Astrid van de Nieuwenhof zich in voor mensen met reuma. Samen met Wanda Catsman organiseert ze sinds 2014 jaarlijks de ReumaWalk, een wandeltocht voor mensen met reuma waarbij de deelnemers geld inzamelen voor ReumaNederland. Vanwege corona was er dit jaar een aangepaste home edition, die tot grote verbazing van de dames een recordopbrengst opleverde van meer dan 15.000 euro. “Uit alle hoeken van het land hebben mensen zich ingeschreven. Dat komt waarschijnlijk omdat we dit jaar voor het eerst in de agenda van de Koninklijke Wandelbond waren opgenomen. We zijn heel blij met dit fantastische resultaat”, aldus Astrid, die de cheque in september heeft overhandigd aan ReumaNederland. Op de foto staat Astrid links. Het bedrag op de cheque is later nog gegroeid.

over werken met minder energie, solliciteren als je reuma hebt, hoe ga je om met een gat in je cv? Hoe vertel je aan collega’s dat je reuma hebt? Hoe en wanneer vertel je aan je leidinggevende wat je nodig hebt om je werk goed te kunnen doen? Mijn doel is om begin volgend jaar de eerste trainingen klaar te hebben.” En hoe zit het nu met die ‘medische afzakker’? “Het kan gebeuren dat je door je reuma minder uren per week kunt werken. Sommige mensen laten hun contract aanpassen omdat ze niet in de ziektewet willen belanden. Ze realiseren zich vaak niet dat deze aanpassing op lange termijn nadelige gevolgen kan hebben. Als

OVER ASTRID

Astrid heeft de ziekte van Bechterew, artrose en het syndroom van Tietze. Ze runt Aranea Advies, een adviesbureau voor mensen met reuma en bedrijven die mensen met reuma in dienst hebben. Kijk op www.aranea-advies.nl.

je later toch niet meer in staat bent om te werken en het UWV gaat je beoordelen, dan wordt er bij het vaststellen van een WIA-uitkering gekeken naar het laatstverdiende loon, dus op basis van de mindere uren. Dat is de medische afzakker. Je kunt dit voorkomen door in plaats van je contract aan te passen, deels de ziektewet in te gaan.”

Wil jij een exemplaar van het magazine? Stuur dan een mail naar astrid@aranea-advies.nl

JUDITH URBAN

puzzel

E ID OLEMNTRAATSJ I D I JSAZKERSTNTERST P ECTEESNEKNEHCSEGE TSL INGERNRKM AKJNO FP I EKRNBPGKMKEDRS OAWMRENIDJAARBEPN LRMPTTRTRNPPEF IGE EEOIHSFSDENGM JLE T BSAALKRETNI SSALDW TRAAK I LE INESZSHI R SRRRNSEFKLA IRAMCE DKATPEMWI JNCLEAHC ANA I ZGROTGAOHDVT E SUJOZEFEEJTNETENP SSDKOUGNI SSARREV T OWUEENSEVUURWERKD VOORNEMENSLOBE I LO

© ruiterpuzzel.nl In elk woord zitten minstens twee letters die maar op één manier weg te strepen zijn. Als alle hieronder opgegeven woorden in het diagram zijn weggestreept, blijft er een aantal letters over. Lees deze letters regel voor regel van boven naar beneden, zo vindt u de oplossing. Veel puzzelplezier.

AMANDELSPIJS BEGIN BELOFTE CADEAUS CHAMPAGNE DINER ERWTENSOEP ETENTJE EZEL FAMILIE FEEST GEDICHT GESCHENKEN GROT HAARD IJS IJSTAART INPAKKEN JAAR JOZEF KAART KRANS KERST KERSTMIS KERSTNACHT KNUS KOU LIEDJES LIEF LUIEREN MARIA MELODIE OLIEBOL OS OUDJAAR PAKKET POST PRET RECEPT SINTERKLAAS SLEE SLINGER SNEEUW SNERT SPAR

Winnaars van de puzzel ReumaMagazine 7

Monique van Poecke, Hoogerheide Marie-Christine Derks, Nuenen Marianne van Osch, Goirle

Stuur uw oplossing voor 24 december naar de redactie van ReumaMagazine tav Noortje Krikhaar, Achtergracht 71, 1381 BL Weesp. Mailen kan ook: reumamagazine@bdu.nl. De oplossing was: zilverkaars Drie inzenders met de goede oplossing krijgen een VVVcadeaubon van € 20.

COLOFON

ReumaMagazine.nl Blad voor mensen met reuma en anderen, betrokken bij reuma ISSN: 2352-2461

ReumaMagazine.nl verschijnt acht keer per jaar en is een uitgave van BDUvakmedia, Barneveld

Management BDUvakmedia Peter Vorstenbosch

vakmedia

Redactiecoördinator Noortje Krikhaar Achtergracht 71, 1381 BL Weesp T 0294 481712 T 06 53720061 reumamagazine@bdu.nl

Eindredactie Job van der Mark (contentregisseur)

Adviescommissie dr. I.E. van der Horst-Bruinsma, hoogleraar reumatologie Amsterdam UMC prof. dr. M.A.F.J. van de Laar, bijzonder hoogleraar reumatologie en samenleving Enschede prof. dr. Frank van den Hoogen, hoogleraar Reumatologie aan de Radboud Universiteit / Faculteit der Medische Wetenschappen

Farmaceutisch adviseur dr. B.J.F. van den Bemt, apotheker

Ervaringsdeskundige redactiecommissie Nora Schenk en Evelien van Zeeland

Vormgeving GiesbersRetail, Duiven

Abonnementen Advertentieverkoop BDUvakmedia BDUvakmedia Postbus 67 Roel Abraham 3770 AB Barneveld Postbus 67 T 0342 494882 3770 AB Barneveld F 0342 494299 T 06 54274244 service@bdu.nl r.abraham@bdu.nl

Abonnementen Mensen met reuma € 22,85 per jaar Anderen € 31,25 per jaar Buitenland € 44,20 per jaar Vraag een gratis proefnummer aan! Op werkdagen bereikbaar tussen 08.00 uur en 16.30 uur

Opzeggen abonnement Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan, lopen automatisch door, tenzij uiterlijk twee maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Zakelijke abonnementen worden niet tussentijds beëindigd.

ReumaMagazine is voor abonnees met een visuele beperking of met een leesbeperking ook verkrijgbaar in gesproken vorm. Heeft u hier belangstelling voor, neemt u dan contact op met de abonnementenservice van BDUVakmedia, 0342-494882

AUTEURSRECHTEN VOORBEHOUDEN © ReumaMagazine.nl Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van (de inhoud van) deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze berusten bij ReumaMagazine.nl c.q. de betreffende auteur. Niets uit deze uitgave mag zonder schriftelijke toestemming van de uitgever worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, scan, fotokopie, elektronisch of op welke wijze dan ook. ReumaMagazine.nl wordt tevens elektronisch opgeslagen en geëxploiteerd. Alle auteurs van tekstbijdragen in de vorm van artikelen of ingezonden brieven en/of makers van beeldmateriaal worden geacht daarvan op de hoogte te zijn en daarmee in te stemmen een en ander overeenkomstig de publicatie- en/of inkoopvoorwaarden. Deze zijn bij de redactie ter inzage of op te vragen.

Samen beslissen met

je arts, hoe doe je dat?

Word je voor reumatoïde artritis behandeld, maar heb je nog steeds klachten? Krijg meer grip op je ziekte door samen met je reumatoloog beslissingen te nemen. Tips voor je gesprek: 1. Bereid je gesprek voor en noteer je behandeldoelen (bijvoorbeeld meer energie krijgen, minder pijnlijke gewrichten of kunnen blijven werken). 2. Stel open vragen bij de bespreking van je behandeldoelen. Bijvoorbeeld: - Wat zijn de actuele behandelopties? - Hoe kunnen deze bijdragen aan mijn behandeldoelen? - Wat zijn de voor- en nadelen hiervan? 3. Neem iemand mee naar je afspraak. Pfi zer doet meer dan het ontwikkelen van medicijnen. Wij delen onze kennis en inzichten, wat kan helpen om de kwaliteit van leven van mensen met reumatoïde artritis te verbeteren. Kijk voor meer informatie, tips en ervaringen van anderen op:

pfi zer.nl/reumatoïde-artritis-ra

Samen werken aan een gezonder Nederland