CC 1-2023

CREDO

LAAT UW JA, JA ZIJN

GEEN MISBRUIK VAN VRIJHEID

De start van een nieuw jaar nodigt uit om opnieuw te bedenken wat je waardevol vindt. Een behoorlijke betrouwbaarheid zou mij toelachen. Dat waarheid niet sneuvelt onder slinkse belangen en nepnieuws. We leven te midden van berichten over ‘grensoverschrijdend gedrag’. Dan gaat het over misbruik, afblaffen, vernederen, misleiden, fraude en dat soort kwalijke zaken. Het speelt in de politiek, bij de media, in de sport en waar niet al. De kerk gaat ook niet vrijuit.

MORES – GEDRAGSREGELS

Er bestaat een stichting Mores. Dat is een meldpunt voor grensoverschrijdend gedrag in de culturele en creatieve sector. Daar zijn in 2022 maar liefst 389 meldingen binnengekomen over misstanden. In 2021 waren er zo’n 50 meldingen.

OORLOG

Iedere keer als de Russische president Poetin over zijn speciale militaire operatie (oorlog) in Oekraïne begint, vallen de waarheid en waardigheid in gruzelementen. Iemand doet Poetin een proces aan, omdat hij het opeens had over het mogelijk beëindigen van de ‘oorlog’. Op dat woord staat toch 15 jaar gevangenisstraf in Rusland? Einde van de oorlog? Poetin wil gewoon de Sovjet-Unie terug.

Volgens de Britse inlichtingendiensten is er gebrek aan munitie en raketten bij de Russen. Daarom kunnen de Russen maar op beperkte schaal aanvallen uitvoeren in Oekraïne. Ongeoefende Russen worden voor in de strijd gezet louter en alleen om de Oekraïense munitie uit te putten. Poetin wil onderhandelen zonder een cent wisselgeld. Dit alles is

complete waanzin. Je hoeft niet aan de Koninklijke Militaire Academie gestudeerd te hebben om te beseffen, dat dit alles kortzichtige ellende is.

BERGREDE

Daarom wil ik bij de start van dit nieuwe jaar eens goed luisteren naar wat in de Bergrede krachtig klinkt: ‘Laat jullie ja ja zijn, en jullie nee nee; wat je daaraan toevoegt komt voort uit het kwaad.’ (Matteüs 5:37). Wat je toevoegt uit zelfrechtvaardiging, ontkracht het geheel. Wees een mens uit één stuk. Dat is je roeping. Wat ik bijzonder vind, is, dat Jacobus hetzelfde noemt: ‘Laat uw ja ja zijn, en uw nee nee, anders zult u veroordeeld worden.’ (Jacobus 5:12). Blijkbaar heeft het onderwijs van Jezus in de mores invloed gehad en navolging gekregen. Dat merk je ook bij die bijzondere regel: ‘Heb uw vijanden lief’. Het onderwijs van Jezus blijft richtlijn voor de christelijke verkondiging. De kerk hoeft zich niet te schamen als ze Jezus serieus neemt. Want adviezen en leermomenten van Jezus zijn zeer de moeite waard.

Op een symposium over vrijheid van meningsuiting en de overheid op de Universiteit van Utrecht wees ik op Paulus, die adviseert om geen misbruik van vrijheid te maken. Zegt een deelneemster enigszins geprikkeld: “ik geloof niet”. Zeg ik: “ik wel, maar het gaat me nu niet om geloof, maar om de algemene lijn, die hier gevolgd wordt, dat misbruik geblokkeerd moet worden.”

RUST EN VREDE

Laten wij dit jaar de rust en de vrede zoeken bij de vredevorst Jezus Christus. Dan kunnen we er voor kiezen om te gaan in zijn voetspoor. Dan zullen mensen van ons op aan kunnen. Want dan is ja bij ons echt ja - en nee is dan nee. Laten we leven vanuit de genade, dat God ons aanvaardt, zoals Hij onze medemens aanvaardt. Omdat Hij ons de genade van brood en wijn leert waarderen. Dan kan ons gedrag groeien naar de sfeer die Psalm 138 zo mooi bezingt: ‘De Heer is zo getrouw als sterk, Hij zal zijn werk voor mij voleinden. Verlaat niet wat uw hand begon, o Levensbron, wil bijstand zenden.’

ds. Wim Scheltens

Hebt u het ook zo vertrouwd gevonden, dat we weer in een volle kerk kerstfeest konden vieren na drie jaar corona-narigheid? Dat smaakt naar meer. Wat trekt je aan, waar voel je je veilig bij?

OORLOG EN VREDE – TERUG VAN WEGGEWEEST

Hoe naïef zijn we geweest in de afgelopen decennia van vrede? Nu we bijna een jaar oorlog in Europa hebben, er dagelijks berichten bij ons binnenkomen en nog steeds veel Oekraïners elders vertoeven, gaan we over bepaalde zaken opnieuw denken. Aan het begin van dit jaar werd in NRC (31/12/221/1/23) een reconstructie gemaakt van zo’n veertig jaar defensiebeleid. Zeker na de val van de muur in de jaren negentig werd er op defensie structureel én ingrijpend bezuiningd.

De bezuinigingen waren begrijpelijk natuurlijk, want de koude oorlog leek ook ver weg. Jarenlang stond Nederland in de kringen van de NAVO bekend als onderpresteerder. Terwijl er met de zoveel mindere capaciteit nog wel aan allerlei uitzendingen kon worden deelgenomen. Inmiddels is direct na het begin van de oorlog in Oekraïne een en ander gerepareerd. Vier dagen na de russische invasie sprak de Tweede Kamer zich zo uit dat er niet alleen 5 miljard per jaar extra vrijkomt voor de krijgsmacht (een verdubbeling van de defensiebegroting!), maar dat ook vanaf 2024 aan de NAVO-norm van 2 procent (per bbp) zal worden voldaan.

KRIJGSMACHT

Ook de vragen van oorlog en vrede, en die rondom de verhouding tussen kerk en krijgsmacht hebben sinds de Russische agressie een nieuwe urgentie gekregen. We weten in de kerk natuurlijk wel van de krijgsmachtpredikanten, misschien is er bij u in de gemeente al of niet in een speciale dienst ook wel eens zo iemand voorgegaan. Maar er gebeurt zoveel meer! Er wordt structureel gewerkt aan de morele vorming van militairen, er vindt daar aanhoudend bezinning plaats op alle vragen rondom een ‘rechtvaardige oorlog’, de voors en tegens van deelname aan militaire (vredes)operaties, en/of van de inzet van bepaalde wapens. Verder is er het nooit aflatende debat over het pacifisme, vindt er bezinnig plaats op het profiel van een geestelijk verzorger als agent of peace en wat ook steeds weer ontzettend belangrijk blijkt en blijft: de wekelijkse vieringen, of zoals sommigen dat noemen, de tegenliturgie van de kerk, ook bij ramp ceremonies, wanneer er dodelijke slachtoffers zijn gevallen. Hoe belangrijk dat door geestelijk verzorgers tijdens uitzendingen en uitvaarten, met allerlei mogelijkheden van

beeld en geluid, het ‘transcendente’, ‘diepere’ of ‘ultieme’ bij de militairen die van alles mee- en doormaken ook zelf binnenkomt! Het jongste nummer van het tijdschrift Kerk en Theologie (jg 73, 2022/4) is geheel gewijd aan dit onderwerp Kerk en krijgsmacht. Een paar dingen die me bij het lezen van dit nummer troffen deel ik hier.

POST-SECULIERE TAAL

In die afgelopen veertig jaar is de rol van de geestelijke verzorgers verschoven, zo laat dr. Smedema overtuigend zien. De grote groepen gelovige dienstplichtigen na de Tweede Wereldoorlog kregen altijd te maken met de ‘doom’ of de ‘aal’. Waren er ten tijde van de stoottroepen alleen al in Nederlands-Indië 150 legerpredikanten actief, nu zijn er in totaal 46 mannen en vrouwen aangesteld als protestants geestelijk verzorger bij Defensie.

Maar hoe kan het ook anders, in het inmiddels zo vergaand geseculariseerde Nederland? Wat merk je daarvan bij Defensie? De geestelijk verzorger heeft in die organisatie, zo wordt duidelijk, nog steeds een belangrijke plek, waar het gaat om individueel beleefde zingeving en spiritualiteit. Wel is er een verschuiving zichtbaar: van het bevorderen van zoals dat wel heette ‘moraal en moreel’ van de hele krijgsmacht, gekscherend ook wel ‘zeepkist-profeet’ genoemd, nu naar personeelszorg. De geestelijk verzorger is burgerambtenaar. De scheiding van kerk en staat en de levensbeschouwelijk neutraliteit van de overheid scheppen ruimte voor ambtsgeheim en een persoonlijke, ook spirituele vrijplaats, die voor defensiepersoneel van groot belang zijn. Zeker in persoonlijke gesprekken en bij uitzendingen en op oefeningen voorzien ze het leger van waardevolle, creatieve liturgische momenten in niet-kerkelijke, post-seculiere taal.

PACIFISME

Waar het de indringende vragen rondom oorlog en vrede, het zogenaamde recht in én tot oorlog, en de zogenaamde ‘vredesethiek’ betreft, zijn er in de afgelopen decennia ook nieuwe denkwegen ingeslagen. Zo wijst dr. Pieter Vos op de positie van de bekende theologen Hauerwas en Wells, die ook vandaag het pacifisme voorstaan op christelijke grond: Het evangelie is dat de dood van Jezus het laatste offer is: the war is over! Vroeg of laat zal iedere andere benadering, ook die van een gerechtvaardige oorlog, in hun ogen, het offer van Christus te kort doen, of functioneel maken ten dienste van een ander belang... dan wordt er een offer voor het vaderland gevraagd of wordt oorlogsvoering zelfs beschouwd als een noodzakelijke, onvermijdelijke vorm van navolging van Christus? En hebben we dat, in oorlogen uit de geschiedenis, niet al genoeg gezien? Daartegenover worden dan andere theologische stemmen ingebracht. Zowel de stem van de Oliver O’Donovan als Augustinus.

O’Donovan stelt in reactie op Hauerwas/Wells, die hun visie onderstrepen door te verwijzen naar het prachtige War Requiem van Britten, dat hun benadering de praktische verantwoordelijkheid die in de verdeding van rechten en volkenrechtelijke afspraken ligt, ontkent en de oorlog feitelijk sacraliseeert. Inderdaad, rechtvaardige oorlogen bestaan niet. Maar er bestaan wel rechtvaardige dan wel onrechtvaardige daden van politici, militaire leiders en soldaten. Christenen moeten niet een ‘heilige oorlog’ willen voorstaan, misschien zelfs een ‘nee’ tegen oorlog uitspreken. Maar dan wel een ‘nee, tenzij’, om je het recht voor te behouden het onrecht in te dammen. Om ook concrete verantwoordelijkheid te kunnen nemen indien het niet anders kan dan militair in te

grijpen en voor recht en vrede offers te brengen en tegelijk vast te houden dat doden en gedood worden niet zelf als religieuze handeling gezien moeten worden. Want in dat laatste geval zou de oorlog immers een ‘heilige oorlog’ worden in plaats van een te rechtvaardigen oorlog.

AUGUSTINUS

Dit onderscheid is voor het eerst op formule gebracht door Augustinus. De realiteit van notoir onrecht in zijn tijd (Rome was ingenomen door de barbaren!) was voor de kerkvader de belangrijkste reden om als een noodmaatregel militaire inzet te rechtvaardigen om groter onrecht te bestrijden, het kwaad in toom te houden en erger te voorkomen. De bisschop van Hippo maakt duidelijk dat de inzet van geweld door de staat gericht moet zijn op vrede. In zijn de stad van God schrijft hij: ‘Wanneer … diegenen zegevieren die de strijd om een rechtvaardige reden voerden, zal niemand er toch aan twijfelen dat mens zich om die overwinning moet verheugen en dat zij een wenselijke vrede heeft teweeggebracht? Die zijn goede dingen en het zijn ook ongetwijfeld gaven van God’ (DCD XV.4).

Het is, nu ons al elf maanden dagelijks berichten bereiken over de slachtoffers en bombardementen in de oorlog, goed te weten dat er over deze thema’s al eeuwenlang en in de krijgsmacht iedere dag weer indringend wordt gesproken en gedebatteerd. We mogen als kerk ons daarvan wel wat meer bewust zijn, ook in onze gebeden!

Het is toch geheel in lijn met de wekelijkse verkondiging der kerk dat geldt wat Willem Barnard schrijft: In de vredesvisioenen van de bijbel staat een wereld getekend die niet alleen tot rust maar ook tot recht is gekomen!

dr. Peter Verbaan

DE LAT LIGT HOOG

MATTHEÜS 5:1A: ‘TOEN HIJ NU DE SCHAREN ZAG, GING HIJ DE BERG OP’.

LEREN op de berg: In de Bergrede leert Jezus ons over het leven met God en de ander. Wees liefdevol. Haat de vijand niet, draai hem ook de andere wang toe, stapel het vuur van goedheid op zijn hoofd. Wees hulpvaardig. Reik de behoeftige een beker koud water, geef de arme een kledingstuk. Laat de linkerhand niet weten wat de rechterhand doet. Ga in de binnenkamer en bid tot de hemelse Vader die in het verborgene ziet. Zoek de blijvende schat boven al wat er op aarde is. Bouw op de geestelijke rots en volg het smalle pad van het Koninkrijk. Lessen voor praktisch christendom. Jezus legt de lat wel hoog. Wie kan dat nakomen? Jezus geeft Zijn zaligsprekingen aan een schare die de wet niet kent. Maar de Herder Jezus heeft hart voor de kwetsbare schare. De mensen voelen aan dat ze door Hem moeten worden geholpen.

LIJDEN op de berg: De Bergrede is Christus’ eigen werkprogramma. Hij was trouw aan Gods roeping en heeft onze taak op Zich genomen. Zelf ontving Hij daarvoor het zondaarsloon. Hij daalde van de berg in Galilea af om de kruisheuvel in Jeruzalem te beklimmen. De lat ligt hoog op Golgotha. Het vuur van de heilige God trok door Hem heen. Op een altaar in een donker heiligdom werd Christus het Offerlam dat de schuld van menselijk falen heeft gedragen. Hij vervulde de wet, gaf God de eer en maakte heel wat in de schepping gebroken was.

Nu komen Vader en Zoon ons ten goede en door de Geest wordt het Evangelie van de verzoening aan ons geleerd. Het christelijk geloof geeft antwoord op vragen die je niet zomaar stelt, maar de weg leidt er wel naar toe. O hoogt’ en diepte, looft nu God, aanbidt Zijn heiligheid!

LEVEN op de berg: Wij leven in de Lage Landen. Het kan ons moedeloos maken dat het vlakke leven ons en anderen zo te pakken heeft. In een zware tijd wilde dr. O. Noordmans in een brief zijn kinderen bemoedigen: ‘Lijden en dienen zijn de beide scharnieren, waarop het koninkrijk der hemelen draait. Zo houdt het geloof op een spel te zijn. Het gaat om redding van een reële wereld en niet om gedachten over die wereld. Het Evangelie neemt toe, het houdt niet op, het is als een mosterdzaad’. Ook in tegenvallende tijden kunnen we op het Woord bouwen. De lat – het ideaal van de berg – ligt hoog. We zullen het hogerop moeten zoeken. ‘Als het ideaal weg is, dan zijn we ook zelf weg’, zei dr. A.J.Th. Jonker eens in een lezing voor predikanten. Hang daarom de ruif niet te laag. We hopen er te komen. Onder de druk van de tijd – zwaartekracht, tegenwind – worden we veerkrachtig gemaakt. We zijn er nog niet, maar gaan de heerlijke berg tegemoet, voor de schare die behouden wordt.

dr. Barend H. Weegink (Katwijk aan Zee)

Afdaling Berg van de Zaligsprekingen in Israël.

TE KLEIN

‘Den Haag’ begrijpt niet altijd wat er speelt buiten de Randstad. ‘Utrecht’ doet dat evenmin. In het artikel ‘Hij komt niet uit de grote stad’ (Confessioneel-Credo nr.23, 134e jaargang) vraagt Jan Dirk Wassenaar aandacht voor de stad. In dit artikel vraag ik juist om aandacht voor het platteland, of beter: het kleine dorp. Want niet alleen op het terrein van stikstof en andere politieke vraagstukken speelt de groeiende kloof tussen Randstad en landelijk gebied. Mijn indruk is dat het ook op kerkelijk niveau een steeds grotere uitdaging wordt om de stadskerk en de dorpskerk bij elkaar te houden. Dan is het niet ‘Den Haag’ dat niet begrijpt wat er speelt, maar ‘Utrecht’, waar het landelijk dienstencentrum huist.

De afgelopen jaren is er een dorpskerkenbeweging ontstaan, die aandacht vraagt voor de kerk in het dorp. Juist omdat in een dorp de kerk een essentiële functie kan vervullen. Mijn persoonlijke ervaring is dat in een dorp het ‘binnen’ en ‘buiten’ de kerk bijna niet bestaat. Dorp en kerk zijn met elkaar verweven, al vallen ze niet samen. Sommige ‘problemen’ van de stad zijn dorpskerken vreemd. ‘Utrecht’ biedt trainingen of oplossingen voor problemen die de dorpskerk lang niet altijd kent. Tegelijkertijd zijn er ook kwesties die in het dorp net zo goed spelen, zoals vergrijzing en krimp in de kerk. Toch lijkt ‘Utrecht’ vaak georiënteerd op de Randstad. Veel ideeën ter inspiratie en mogelijkheden zijn vaak niet haalbaar in kleine dorpsgemeenten. En dat terwijl

een krimpende kerk juist in dorpen een grote uitdaging oplevert.

UITDAGINGEN DORPSKERK

Ten eerste staat de zichtbare aanwezigheid van de kerk onder druk. Hoewel vrijwel elk dorp hier op het Friese platteland een kerkgebouw heeft, zijn ze lang niet elke week in gebruik. Veel dorpen zijn samengegaan, waarbij de dorpen om en om aan de beurt zijn voor de kerkdienst, of er is één dorp dat als ‘hoofd’ is bestempeld waar alle activiteiten plaatsvinden. De kerk in eigen dorp is dicht en gaat alleen op zomeravonden, bij trouwerijen of doopdiensten nog open.

In de tweede plaats is er in een kleine gemeenschap moeilijk een vervanger te vinden voor wie vertrekt. En er vertrek-

ken met name hoogopgeleiden naar de stad toe. Jongeren gaan er studeren en blijven er daarna hangen. Tegelijkertijd vraagt ‘Utrecht’ om steeds meer kennis en kunde inzake het kerkelijk apparaat. Kerken moeten aan steeds strengere regels en eisen voldoen inzake financien, gebouwen, begraafplaatsen, vrijwilligersvergoedingen en arbeidscontracten. In onze werkgemeenschap (IJlst) maakt vrijwel elke gemeente zich zorgen of dit alles nog wel door vrijwilligers gedaan kan worden. Er is zoveel kennis nodig, dat het niet alleen soms als een dagtaak voelt, maar dat men ook niet langer de kennis in huis heeft. Als het zo doorgaat, moeten daar mensen voor ingehuurd worden. Dat kost vervolgens weer geld dat niet naar de opbouw van de gemeente kan.

In de laatste plaats heeft de krimpende kerk ook gevolgen voor het dorp als gemeenschap. Niet alleen is de kerk goed in het omzien naar elkaar, het biedt ook een structuur van samenhang. En dat brengt me bij de kracht van de dorpskerk. Want het is lang niet alleen maar kommer en kwel.

WAAR EEN KLEIN DORP GROOT IN IS Afgelopen kerstmorgen begon in ons dorp ‘s ochtends om 6.30 uur. Het muziekkorps trok in kleine groepjes door de straten, samen met een groep zangers, die op verschillende plekken in het dorp kerstliederen zong. Ze eindigden in het woonzorgcentrum, waar dit voor bewoners vaak een jaarlijks hoogtepunt is. Kerkelijk of niet-kerkelijk maakt niet uit.

Het onderlinge medeleven is hartverwarmend: zieken krijgen met regelmaat meer dan honderd kaarten uit het dorp. Bij rouw leven veel mensen mee. Maar ook bij verheugende gebeurtenissen, zoals huwelijksjubilea en geboortes is er veel betrokkenheid op elkaar. De rol van de kerk is daarin lang niet altijd zichtbaar, er is weinig onderscheid tussen

De kerk in Heeg.

kerkelijk meelevend of niet. Maar tegelijkertijd biedt de kerk in het dorp wel een basis van samenhang en onderlinge betrokkenheid die dit mogelijk maakt.

(ON)BETEKENEND

De kerk in het dorp heeft kansen, heeft potentie, maar heeft lang niet altijd het gevoel gezien te worden door ‘Utrecht’. De gemiddelde leeftijd in het dorp ligt nu eenmaal hoger en daarmee vaak de digitale vaardigheid lager. Onder kerkenraadsleden heerst vaak het gevoel: ‘dat weet ik allemaal niet, hoor’. Steeds meer regels en regelingen stijgen hen boven het hoofd. Ze voelen zich te klein, te onwetend.

‘Misschien moeten we maar plaats maken,’ hoor ik hen soms denken. Voor wie? Voor een professional van buiten die ingehuurd kan worden om zijn werk te doen, maar verder niets bijdraagt aan de opbouw van de gemeente?

Jan Dirk Wassenaar citeert Micha 5:1 “Uit jou, Betlehem in Efrata, te klein om tot Juda’s geslachten te behoren, uit jou komt iemand voort de voor mij uit Israël zal heersen.” Juist voor het dorp vind ik dat een bemoedigende tekst. Het platteland dat zich door ‘Den Haag’ niet gezien voelt. De dorpskerk die zich door ‘Utrecht’ niet begrepen voelt. Het dorp moet niet vergeten dat God Betlehem, dat menselijkerwijs te klein was, verkoos om zijn Zoon te sturen. Het dorp moet niet vergeten dat Christus ons juist opzoekt in het kleine en onbetekenende. En misschien dat ‘Utrecht’ dat ook voor ogen kan houden in de regelgeving voor kleine gemeenten, die misschien qua grootte onbetekenend zijn, maar van grote betekenis voor wie in het dorp woont.

ds. Annelieke Warnar-van den Berg

UITNODIGING CONFESSIONELE KRING APELDOORN

Het bestuur van de Confessionele Kring Apeldoorn wenst u en de uwen van harte Gods onmisbare zegen toe in het nog maar pas begonnen jaar 2023. Dat we in ons persoonlijke leven, in dat van de Confessionele Kring en Beweging maar ook op het wereldtoneel ervan doordrongen zullen zijn en/ of worden dat het God is die alles in Zijn hand heeft. Wat de toekomst ook brengen moge, ons geleidt des Heren hand.

Laten we bij alles wat wij ondernemen dat voor ogen houden. Dat de bijeenkomsten van onze kring ertoe mogen bijdragen om elkaar daarin ook te bemoedigen en te versterken.

Thema: International Justice Mission Hoe actueel kunnen we het hebben! Op onze eerste Kring-avond in het Nieuwe Jaar komt Merel van der Ven spreken over het werk van International Justice Mission.

Juist in een wereld waarin onderdrukking, moderne slavernij en uitbuiting aan de orde van de dag zijn, is het zaak dat we ons bewust zijn van de omvang ervan, maar ook van onze verantwoordelijkheid in deze. Kortom een avond die u niet mag missen, omdat het iets weergeeft van de urgentie waar we voor staan. Hoe hebben we daarin als navolgers van Jezus Christus te staan én te handelen. Houdt u daarom deze avond vrij en kom naar Beekbergen. Neem gerust belangstellende familie, vrienden, en buren mee.

INTRODUCTIE IJM

Wereldwijd worden meer dan 40 miljoen kinderen, vrouwen en mannen uitgebuit als slaven. Zij zijn slachtoffer van gedwongen arbeid of mensenhandel voor de seksindustrie.

Slavernij is een van de uitingen van een dagelijkse plaag van geweld waar mensen in armoede onder te lijden hebben. Zij zijn kwetsbaar omdat de rechtssystemen in hun land hen niet beschermen. Omdat wetten niet worden gehandhaafd, gaan criminelen straffeloos hun gang. Zij misbruiken de meest kwetsbaren door hen te misbruiken, uit te buiten en als slaaf gevangen te houden.

International Justice Mission (IJM)

gelooft dat iedereen bescherming verdient.

Onze

missie:

• miljoenen bevrijden

• een half miljard beschermen • recht voor de armen is niet te stoppen

Dit is ons plan: Bevrijden

Eerst sporen wij de kinderen en volwassenen op die slachtoffer zijn van geweld, slavernij en mensenhandel. Wij ondersteunen lokale autoriteiten in het bevrijden van de slachtoffers.

Herstellen

Wij zorgen vervolgens voor de eerste levensbehoeften van kinderen, vrouwen en mannen die bevrijd zijn, zoals een veilig onderkomen, voedsel, medische zorg, nazorg en onderwijs. Voor ieder individu maken wij een persoonlijk nazorgplan. Criminelen de gevangenis in Vervolgens zorgen wij dat criminelen niet langer wegkomen met geweld. We ondersteunen de politie in onderzoek, arrestaties en de aanklacht tegen de verdachten. Wij blijven doorgaan totdat de slaveneigenaren achter slot en grendel zitten.

Slavenhandel voorgoed kapot maken Zodra de als slaaf gehouden kinderen, vrouwen en mannen bevrijd zijn en de daders worden aangepakt, gaan we aan de slag met de wortels van het probleem. Vaak komen criminelen in actie wanneer het rechtssysteem niet meer werkt. De daders weten dat zij ongestraft hun misdaden kunnen begaan. Wij zorgen ervoor dat wetten worden gehandhaafd. We zorgen dat het begaan van misdaden als slavernij en uitbuiting niet meer aantrekkelijk zijn voor de daders, omdat zij voor hun misdaden zullen worden opgepakt.

WOENSDAG 25 JANUARI - 19:45 UUR - HOOGEPAD BEEKBERGEN

DE KERK IN HET DORP HEEFT KANSEN, HEEFT POTENTIE, MAAR HEEFT LANG NIET ALTIJD HET GEVOEL GEZIEN TE WORDEN DOOR ‘UTRECHT’. DE GEMIDDELDE LEEFTIJD IN HET DORP LIGT NU EENMAAL HOGER EN DAARMEE VAAK DE DIGITALE VAARDIGHEID LAGER

ONTWIKKEL MET LEF EEN VISIE OP HET KERKGEBOUW

Bovenstaande oproep deed de generale synode van de Protestantse Kerk in Nederland op 11 november na bespreking van de nota ‘Speelruimte gezocht. Protestantse visie op kerkgebouwen’.

Binnen de Protestantse Kerk is het besef gegroeid dat de focus bij het ontwikkelen van een toekomstvisie op kerkgebouwen niet zozeer moet liggen op het afstoten ervan als wel op zinvol gebruik en hergebruik. Zo is er steeds meer aandacht gekomen voor de betekenis van dorpskerken voor de leefbaarheid op het platteland, alsook voor de waarde van monumentale stadskerken voor de maatschappij als geheel. Daarnaast is er meer oog gekomen voor het gezamenlijk gebruik van kerken met andere organisaties. Nog iets in dit verband: enkele jaren geleden heeft de rijksoverheid het opstellen van gemeentelijke kerkenvisies gestimuleerd. De bedoeling was het lokaal ontwikkelen van een gemeenschappelijke visie op religieus erfgoed door de burgerlijke overheid en de plaatselijke kerkgenootschappen samen. Achterliggende gedachte: voorkomen dat kerken in verval raken of dat ze bij het afstoten een bestemming krijgen die onvoldoende past bij het monumentale of anderszins eigen karakter ervan.

THEOLOGISCHE ASPECTEN

In het eerste hoofdstuk van ‘Speelruimte gezocht’ wordt de blik gericht op enkele theologische aspecten. De kerk wordt gekwalificeerd als een plaats voor ontmoeting met God en met elkaar, een plaats waar ‘het heilige gebeurt’.

In de christelijke traditie denken we dan vooral aan Woord en sacrament. Maar zou het kunnen zijn dat de Geest van God ook nieuwe wegen wijst waarop een gebouw een bepaalde nevenfunctie of zelfs een geheel nieuwe rol in dienst van het koninkrijk van God krijgt?

Het tweede hoofdstuk gaat over kerkelijke perspectieven. Onder dat motto wordt eerst aandacht besteed aan de liturgische ruimte van de kerk, vervolgens aan de vraag hoe de kerk als gebouw missionair en diaconaal ingezet kan worden. Maar daar blijft het niet bij. Ook de facilitaire kwestie van passende huisvesting komt om de hoek kijken, inclusief het belang van allerlei bedrijfs-

matig-financiële zaken, tot en met het thema ‘duurzaamheid’. Een toekomstvisie op kerkgebouwen kan daar niet aan voorbijgaan. Ten slotte: emotie. Het vergt veel tact om met emoties om te gaan als zinvol gebruik en hergebruik op de agenda komen.

In het derde hoofdstuk komen maatschappelijke perspectieven ter sprake.

Dan moet u denken aan stedenbouwkundige, architectonische en culturele overwegingen. Heel wat kerken hebben ‘kwaliteiten’ die bescherming verdienen. Ze vallen dan onder de categorie ‘religieus erfgoed’. Dat roept de vraag op naar ‘gedeeld eigenaarschap’. Hoe-

wel veel kerken alleen opengaan voor de erediensten en andere kerkelijke activiteiten, het zijn ook in mindere of meerdere mate publieke gebouwen. Is ‘gedeeld eigenaarschap’ met een andere partij een optie?

In drie bijlagen bij ‘Speelruimte gezocht’ wordt: (1) een voorzet gegeven voor het ontwikkelen van een lokale visie op het kerkgebouw; (2) geattendeerd op het landelijke programma Toekomst religieus erfgoed; (3) een overzicht gegeven van kerkordelijke bepalingen met betrekking tot kerkgebouwen, inclusief ‘bezwaren’. Al met al genoeg materiaal om aan de

Het liturgisch centrum van de Grote of St. Clemenskerk in Steenwijk. Op de achtergrond ‘De Opgang’.

slag te gaan met het ontwikkelen van een visie op het kerkgebouw.

LEF EN VISIE

Men kan stellen dat de Protestantse Gemeente te Steenwijk al voordat de oproep ‘Ontwikkel met lef een visie op het kerkgebouw’ klonk, daar gehoor aan gegeven heeft. Op 25 november woonden de heer Johan Kuiper en ik als scribae van de classis Overijssel-Flevo-

land de her-ingebruikname van de Grote of St. Clemenskerk in Steenwijk bij. In 2011 zijn de Hervormde Gemeente en de Gereformeerde Kerk van de stad samen verdergegaan als Protestantse gemeente. Men heeft toen besloten om aan een Nieuw Huis te gaan bouwen. Welnu: de gereformeerde kerk werd afgestoten; de grote, driebeukige, laatgotische hervormde kerk bleef in gebruik. In een van de zijbeuken daarvan

is nu een unit met een begane grond en een verdieping gebouwd, genaamd ‘De Opgang’. Het is een ‘gebouw’ met een balie, een keuken en enkele zaaltjes. Tevens is het liturgisch centrum vernieuwd en zijn nieuwe stoelen geplaatst. En er werd een nieuwe ingang gebouwd; overigens: op de fundamenten van een oude.

De Grote of St. Clemenskerk blijft beschikbaar voor kerkelijk gebruik. Wat dat betreft is er niets veranderd. Maar het is de bedoeling dat het gebouw nu meer dan voorheen het geval was ook voor andere doeleinden gebruikt kan worden. Voor die exploitatie is de Stichting Grote Kerk Steenwijk opgericht, die haar werk wil doen met de aandachtspunten religie, kunst, cultuur en educatie. Zo wordt de kerk niet alleen een Nieuw Huis voor de kerkelijke gemeente, maar voor de hele stad. Een wethouder vertelde over een grote bijeenkomst voor nieuwe inwoners van de stad. De Grote of St. Clemenskerk is voor zoiets een fantastische locatie! Ik moet zeggen dat ik op 25 november met enige scepsis naar Steenwijk reed. Ik ben erg gehecht aan historische kerken en ben al gauw bang dat ze door bouwkundige ingrepen worden ‘vernield’. Ik herken dan ook de emoties die bij grootse aanpassingen van het interieur komen kijken. Maar na het bezoek aan de Grote of St. Clemenskerk in Steenwijk ben ik ‘om’. De loze ruimte van de beuk waarin de unit is gebouwd, wordt nu zinvol benut. Het schip, het priesterkoor en het Zuidkoor zijn vrijwel intact gebleven. De esthetische schade is dan ook beperkt tot die ene beuk? ‘Esthetische schade’…? Dat niet alleen, het is zelfs heel mooi geworden. Een felicitatie aan het adres van de Protestantse Gemeente Steenwijk!

Literatuur:

- Harry Bisseling, Henk de Roest & Peet Valstar (red.), Meer dan hout en steen. Handboek voor sluiting en herbestemming van kerkgebouwen; ISBN 9789023926313.

- Bouwstenen vanuit de VKB voor een protestantse visie op het kerkgebouw anno 2019; website VKB.

- Albert Reinstra en Frank Strolenberg (red.), Kerkgebouwen. 88 inspirerende voorbeelden van nieuw gebruik – van appartement tot zorgcomplex; ISBN 9789492474384.

- ‘Speelruimte gezocht. Protestantse visie op kerkgebouwen’; website PKN.

dr. Jan Dirk Wassenaar

Ronde Lutherse kerk aan de Singel in Amsterdam.

BIDDEN VOOR OEKRAÏNE… EN VOOR POETINS MISDADIGE KLIEK?

In een interview uit NRC (Kerstbijlage) waarin je een indringend beeld krijgt van het leven in Oekraïne maar ook van haar leven als First Lady en moeder van twee kinderen, zegt Olena Zelenska: ‘De aanhoudende strijd is vreselijk vermoeiend, we zijn emotioneel uitgeput. Wanneer je een marathon loopt, weet je dat het zwaar zal zijn, maar je weet hoe lang je moet rennen. Onze weg lijkt soms eindeloos, maar we kunnen niet opgeven. (..) Het is deze winter voor heel veel mensen een kwestie van overleven’.

Er stonden veel dingen in dit interview die schrijnden. Haar jongste zoon Kyrylo (9 jr.) heeft ze sinds het begin van de oorlog zien veranderen van een kind met een heleboel interesses in iemand die alleen maar bezig is met soldaat worden. ‘Alles wat niet met de oorlog te maken heeft, wijst hij af. Voor de oorlog danste hij graag, nu weigert hij categorisch.’ ‘Niemand in Oekraïne kan zeggen dat hij helemaal in orde is’, gaat ze daarna verder.

WAKKER BLIJVEN

Voor mezelf als voorganger vind ik zulke interviews ontzaglijk belangrijk. Zelensky waarschuwde voor de zomer al dat we in het Westen niet, van de eerste schrik bekomen, aan de oorlog moeten wennen en ons enkel nog met de gasprijzen en energievoorraad bezighouden. Interviews en filmbeelden, houden je goed wakker. En dat is nodig. Het schept de bereidheid niet te mopperen over vluchtelingen maar inschikkelijk te zijn. Er is een barbaarse oorlog gaande in ons werelddeel. Wat willen we dan? Doorleven alsof er niets aan de hand is? Het kan ook helpen het ongemak, de kou en de financiële problemen die er in ons land zijn te relativeren. Ook wij betalen een prijs voor de vrijheid van Europa.

VOORBEDEN DOEN

Er speelt zich veel op het wereldtoneel af om voor de te bidden. De verschrikkelijke droogte, nu voor het vijfde seizoen, in Somalië, Ethiopië en Kenia. De gevolgen van wanbestuur, corruptie, tribale spanningen, en de gevolgen van de klimaatcrisis zijn verschrikkelijk. Bidden maakt bewust, voorbede scherpt het

ethisch bewustzijn van de gemeente. Ik vind het een kunst in dat bidden een evenwicht te vinden. Wat gezegd wordt moet niet te vaag, te algemeen, te vrijblijvend zijn. Maar een bombardement aan informatie is ook niet waar de gemeente mee gediend is. Betrokkenheid, kennis van zaken en een bepaalde mate van scherpte wel. Bidden kan een spannend onderdeel zijn van dienst. Wanneer we voor anderen pleiten bij God is dat niet iets vrijblijvends. We staan zelf niet buiten spel. In een gebed kan onmacht doorklinken, verdriet, frustratie en woede. Diepe verontwaardiging om onrecht en menselijke wreedheid, maar Gods woede(!) om wat wij doen als land en volk dringt zich ook op. In het bidden met de gemeente zit niet enkel een priesterlijk maar ook een profetisch element.

VOOR POETIN?

Voor de inwoners van Oekraïene, voor de soldaten en hun gezin en familie ligt het voor de hand te bidden. Ook voor de Russische soldaten die als vee naar de slachtbank worden gevoerd. En die tot misdadigers worden gemaakt! De waanzin elkaar te vernietigen dreigt in een oorlog trouwens van alle kanten. Angst en haat maken zich van alle strijdende partijen meester.

Bij het bidden ontkom je niet aan een politieke beoordeling van wat er gebeurt. Daar zou ook het gesprek in de kerk veelmeer over moeten gaan. Leest u de artikelen van Karel Blei en Peter Verbaan in dit nummer. Ook in de gemeente loont het zich over wat je in de voorbeden zegt en vraagt tot onderwerp van gesprek te maken.

Bidden we bijvoorbeeld voor Poetin en

zijn maffiose kliek? In II Sam.15:31 verzucht David: ‘Verijdel toch de raad van Achitofel, o Here!’ In die geest heb ik al vaak gebeden. Dat er niets terecht komt van Poetins plannen, dat zijn toeleg in duigen valt. De taal die Jeremia bezigt over zijn tegenstanders is nietsontziend. Leest u Jer. 18:19-31 eens. ‘Dek hun misdaden niet toe, wis hun zonden niet uit. Laat hen voor uw ogen bezwijken, reken met hen af als uw toorn losbreekt’. (Jer.18:23) Nu zijn wij Jeremia niet, mogen we bidden zoals hij? Of moeten we, zoals Anne van der Bijl voor politieke misdadigers deed, bidden om de redding van zijn ziel? Bij het bidden van de gemeente laat ik dit rusten. Er zijn andere mensen om voor te bidden. Maar is het de opdracht van Christenen te bidden voor Poetin’s fysieke ondergang en spiritueel, voor de redding van zijn ziel? (Vgl. I Kor.5:3-5)

Arien Treuren

EEN GOD DIE STERFT –DAT KAN TOCH NIET?

Het is maandagmorgen. Ik zit met een jongeman uit Syrië in de kerk. Na de avonddienst was hij de kerk binnengekomen met een vraag over Jezus, en nu ontmoeten we elkaar om erover door te praten. Ik heb de stille hoop op een ontmoeting met een moslim die na alles wat hij heeft meegemaakt op zoek is. Naar een ander verhaal. Naar een goede boodschap. Naar Jezus. Zoiets. Maar dat blijkt niet het geval te zijn. Hij is er vooral – zo ervaar ik het gaandeweg – op uit om mij de dwalingen van het christelijk geloof te laten zien. ‘Jezus is God, toch? Hoe kan dat nou? Hoe kan een mens nou God zijn? En hoe kan God sterven? Jezus was een profeet, zeker, maar God…?’ Ik probeer iets te zeggen over dat Jezus God-en-mens is enzo, maar dat landt niet. De taalbarrière helpt daarbij ook niet echt mee. Bovendien twijfel ik: stierf God aan het kruis of niet? Wat zegt de kerk daar over?

Er zijn inderdaad stemmen in de traditie die zeggen dat God sterft aan het kruis, zoals die van de protestants E. Jüngel (Gott als Geheimnis der Welt) en van de rooms-katholiek H. Küng (Menschwerdung Gottes). Deze vertegenwoordigen echter een kleine minderheid; hun standpunt lijkt me met onder meer J. Muis moeilijk te verenigen met het bijbelse spreken over het leven van God. God is de Levende, Hij is de bron van leven. God geeft leven en maakt levend en heeft zijn eigen leven van niemand ontvangen. Hij leeft eeuwig, en Hij leeft uit en door zichzelf (zie J. Muis, God onze Vader, 380). Dit bijbelse spreken over het leven van God staat tegenover het sterven en opstaan van goden in omringende religies. Die konden sterven en opstaan, maar de God van de Bijbel, de Schepper, niet. Maar wat gebeurt er dan als Jezus sterft aan het kruis?

AANDUIDEN

In de theologie is uitvoerig nagedacht over menselijke taal en over de betekenis van woorden. Zo kunnen woorden de functie hebben van ‘aanduiden’. Door een bepaalde omschrijving wordt iemand aangeduid. Het is daarbij mogelijk om iemand met meerdere omschrijvingen aan te duiden. Zo is (een voorbeeld dat ik ergens tegenkwam) Willem-Alexander ‘koning der Nederlanden’ en gelijktijdig ‘vader van Amalia’ en ‘echtgenoot van Máxima’. De eerste omschrijving is politiek, de andere twee familiair, huiselijk. Maar met alledrie omschrijvingen wordt dezelfde persoon aangeduid. Ze gaan over dezelfde persoon. Zo kan, een tweede voorbeeld, iemand ‘bakker

zijn’ en ook ‘vader van drie kinderen’. Beide omschrijvingen, hoe verschillend ook, duiden dezelfde persoon aan. Daarbij is iets belangrijks op te merken: deze persoon kan als bakker ontslagen worden, maar als vader niet. Hij wordt dan aangeduid als ‘de ontslagen bakker’ en nog steeds als ‘de vader van drie kinderen’. Om het officieel te zeggen: wat voor de ene omschrijving geldt (bakker zijn, ontslagen zijn), geldt voor de aangeduide persoon (hij was bakker en werd ontslagen), maar vertaalt zich niet door in de andere omschrijving (hij blijft vader van de kinderen en wordt niet ontslagen).

worden, groeien, leren, zich ontwikkelen, ouder worden. Dit zijn beschrijvingen die gelden dus voor Jezus, de Zoon van God, maar dan niet voor zijn God-zijn maar voor zijn mens-zijn. Het gebeurde in onze menselijke geschiedenis aan zijn mens-zijn. ‘God worden’, kan men overigens niet aan de Zoon toeschrijven, omdat Hij al God is. En sterven? Ook dat hoort bij het mens-zijn, ook dat kan dus aan de Zoon van God worden toegeschreven. Jezus Christus, de Zoon van God, sterft aan het kruis. Dat gebeurde in onze geschiedenis aan zijn mens-zijn. Hij sterft als mens.

HET

STERVEN VAN JEZUS, MENSENZOON EN ZOON VAN GOD

Met behulp van deze vergelijking laat zich de eenheid enerzijds en het onderscheid anderzijds van het God-zijn en het mens-zijn in Jezus wat meer uitleggen, al blijft die eenheid een geheim. Jezus Christus, Zoon van God, is de aangeduide persoon die op meerdere manieren omschreven kan worden. Omschrijvingen van het mens-zijn gaan over Hem. Omschrijvingen over het Godzijn ook. Wat hoort bij het mens-zijn, geldt voor Hem, wat hoort bij het Godzijn ook. Maar wat kan worden gezegd over zijn mens-zijn mag niet worden toegepast op zijn God-zijn (denk aan de bakker: dat hij ontslagen wordt als bakker, betekent niet dat hij ontslagen wordt als vader. Al laat hem het ontslag niet onberoerd, ook niet als vader). Bij het mens-zijn hoort ontwikkeling; we kunnen daar het werkwoord ‘worden’ voor gebruiken. Het gaat om geboren

Ik denk dat op grond van deze redenering kan worden gezegd dat God de Zoon ‘ervaart’ (als dat het goede woord is) wat het is om als mens te sterven, zonder dat Hij in zijn God-zijn sterft. Hij draagt de vijandschap van de dood zonder door deze vijand verslagen te worden.

Helpt het bovenstaande om de vragen die de Islam ons stelt, te beantwoorden? Het biedt mij in elk geval handvatten. Nee, wij aanbidden geen mens als wij Jezus aanbidden. We aanbidden Hem in zijn God-zijn, die mens is geworden; zoals we Willem-Alexander als koning aanspreken, die ook een vader is. En nee, God is niet gestorven aan het kruis. Jezus Christus is aan het kruis gestorven, in zijn mens-zijn en heeft zo de diepte van de dood ervaren in zijn God-zijn. En dat maakt het geloof in deze God juist zo rijk.

dr. Aaldert Gooijer is predikant van de Hervormde Gemeente te Berkel en Rodenrijs

SLAVERNIJ TOEN EN NU

Op 20 december 2022 heeft premier Rutte namens de Nederlandse staat excuses aangeboden voor haar aandeel in de slavenhandel en de slavernij. De toespraak was bedoeld als het startpunt van het herdenkingsjaar 2023, omdat de slavernij 160 jaar geleden officieel is afgeschaft. De regering wil dit jaar een proces op gang brengen met als doel ‘recht doen aan het verleden, heling in het heden’. Het is belangrijk dat de kerken aan dit proces deelnemen, want ook bij hen liggen er belangrijke morele vragen op tafel. Welke rol speelden de kerken in het verleden bij het legitimeren van slavernij? Waar staan zij in het debat over compensatie? En hoe kunnen zij stelling nemen tegenover moderne vormen van slavernij?

Thomas Clarkson) een sleutelrol. In Nederland is zo’n debat nooit gevoerd, ook niet binnen de kerken. Nederlandse theologen discussieerden oeverloos over de heilszekerheid van het individu, maar niet over de mensonterende toestanden op de slavenschepen en de plantages. Uiteindelijk verbood Nederland de slavenhandel in 1814 - met name onder internationale druk. Met de afschaffing van de slavernij zelf wachtte men tot 1863, hoewel de Engelsen daartoe al in 1833 hadden besloten. En de kerken zwegen evenlang. De vragen die in het herdenkingsjaar 2023 bij de kerken op tafel liggen zijn deze: hoe komt het dat de kerken de morele vragen rond de slavernij zolang konden negeren? Welke rol speelden zij bij het legitimeren van dit systeem? Waarom zwegen de theologen zo lang?

COMPENSATIE?

Veel Nederlanders associëren het begrip ‘Gouden Eeuw’ vooral met de schilderkunst (Rembrandt), de literatuur (Vondel) en de bouwkunst (de Amsterdamse grachtengordel). Vaak wordt vergeten dat de welvaart in deze periode grotendeels gebaseerd was op de slavenhandel en het plantagesysteem in Oost- en West-Indië. In de 17e en 18e eeuw domineerden Nederlandse reders de Transatlantische slavenhandel, totdat de Engelsen deze rol overnamen. Er werd grof geld verdiend aan het transport van mensen uit Afrika naar de andere kant van de oceaan. Daar werden zij ingezet om het zware lichamelijke werk op de plantages te verrichten,

waarvoor geen Europese immigrant zich leende. De winsten vloeiden terug naar Nederland.

Tussen 1648 en 1780 waren de slavenhandel en het plantagesysteem van groot belang voor de Nederlandse economie en welvaart. Het merkwaardige is, dat er in Nederland nooit een beweging op gang is gekomen die de afschaffing van de slavernij bepleitte. Rond het midden van de 18e eeuw werd er in de VS en het Verenigd Koninkrijk volop gedebatteerd over de morele bezwaren tegen de slavenhandel en slavernij. Daarbij speelden bepaalde kerkelijke groepen (de Quakers) en een aantal individuele christenen (Granville Sharp,

In december 2022 heeft de Nederlands regering eindelijk excuses aangeboden voor het slavernijverleden, geruime tijd na de VS (1998) en het Verenigd Koninkrijk (2006). Over compensatie zwijgt men vooralsnog, hoewel een eerlijk debat daarover onvermijdelijk is. Het is immers onmogelijk om de langetermijngevolgen van de slavernij te ontkennen. Er is nog steeds sprake van openlijk of verkapt racisme, economische achterstelling en sociale ongelijkheid die vooral bepaalde etnische groepen treft. Het is dan ook logisch dat sommige belangengroepen aandringen op een vorm van compensatie voor het leed dat is aangericht, het loon dat werd onthouden en de rechtsongelijkheid die tot ver in de 20e eeuw voortduurde. In de VS wordt al sinds de afschaffing van de slavernij in 1865 gedebatteerd over compensatie. Aanvankelijk werd de vrijgelatenen een financiële compensatie beloofd voor het niet-uitbetaalde loon of hen werd een stuk land in het vooruitzicht gesteld. In de praktijk kwam daar weinig van terecht. De verre naza-

ten van hen die ooit als slaaf werkten, beseffen wel dat compensatie op individueel niveau na anderhalve eeuw niet meer haalbaar is. Toch voelt het als een nieuwe vorm van onrecht als regeringen wel bereid zijn om met woorden over de brug te komen in de vorm van excuses, maar niet met geld. Als er ooit grof verdiend is aan de slavenhandel en aan het plantagestelsel, zal er ook betaald moeten worden. En daarvoor zijn allerlei creatieve oplossingen te bedenken, bijvoorbeeld de financiering van projecten om de toegang tot het onderwijs, de arbeidsmarkt en de gezondheidszorg van bepaalde etnische groepen te bevorderen. Of door fondsen in het leven te roepen die de cultuur van bepaalde etnische groepen in stand houden of die juridische bijstand kunnen verlenen bij discriminatie. Kortom: iets doen is beter dan niets doen.

Het zou goed zijn als de gezamenlijke kerken in Nederland de morele dimensie van de roep om compensatie zouden erkennen en steunen.

MODERNE SLAVERNIJ

Het is goed dat de Nederlandse regering de beschamende rol van ons land in de internationale slavenhandel en slavernij aan de orde wil stellen. Er dreigt wel een groot gevaar, namelijk dat de focus teveel bij het verleden komt te liggen. Als we slavernij ruim definiëren als ‘niet (geheel) vrijwillig verrichten van arbeid, onder slechte omstandigheden en tegen een (te) lage beloning’, dan bestaan er in de wereld heel wat vormen van moderne slavernij. Econoom Paul Schenderling en bedrijfskundige Matthias Olthaar hebben berekend dat voor de Nederlandse economie 13,8 miljoen niet-westerse mensen aan het werk zijn. Eigenlijk zijn voor elk huishouden in Nederland dus twee niet-westerse ‘slaven’ aan het werk. Waar? Bijvoorbeeld in een kledingfabriek in Bangladesh waar vrouwen onder erbarmelijke omstandigheden en tegen een zeer laag loon de broeken maken die wij voor een paar tientjes aanschaffen. Of in een werkkamp in China waar dwangarbeiders onze elektronica assembleren.

De kerken hebben in de 18e en 19e eeuw verzuimd hun stem te verheffen tegen de slavernij in de koloniën. Ik hoop dat ze anno 2023 hun morele verantwoordelijkheid wèl serieus nemen en dat zij het verzet tegen moderne vormen van slavernij vol overtuiging zullen steunen.

dr. Jacques Schenderling

OUDE KERK SCHEVENINGEN PRESENTEERT FILM ‘KOM AAN BOORD’

Onlangs ging in de Oude Kerk te Scheveningen de film ‘Kom aan boord’ in première. Het mediateam van de kerkelijke wijkgemeente mocht samen met ds. Barend Weegink meevaren met de mannen van de KNRM op de Kitty Roosmale Nepveu voor opnamen. Het is een prachtig programma geworden met gesprekken tussen schipper Hugo Pronk en de predikant. Hugo vertelt over zijn werk als schipper/redder. Arie Verbaan van de reddingsmaatschappij geeft een toelichting op het werk van de KRNM. Ds. Weegink spreekt de verbindende woorden uit en verzorgt een overdenking. Allemaal vanaf de reddingboot en aan het eind van de film - die ruim een uur duurt - zijn we terug in de consistoriekamer van de kerk voor een afronding. Tussendoor wordt u getrakteerd op mooie beelden vanaf het schip, vanuit de lucht, vanaf de wal. Dit alles omlijst door prachtige liederen die passen bij dit thema. Aan het begin van de film verwelkomt Fenny Rog de kijkers. Bent u benieuwd naar deze Scheveningse filmproductie? Vanaf nu is hij voor iedereen zomaar te zien! Via Kerkomroep.nl, www.oudekerkscheveningen. nl/media en YouTube kunt u er vervolgens van genieten.

DE OEKRAÏNE-OORLOG EN WIJ CHRISTENEN

Al bijna een jaar woedt er in Oekraïne een oorlog. Formeel alleen tussen Russische en Oekraïense strijdkrachten. Maar in feite is heel de Westerse wereld (Noord-Amerika, Europa) erbij betrokken. Via wapenleveranties aan Oekraïne, en via boycots tegen Rusland. Ook Nederland doet mee. De strijd gaat voort. Ook in de kerstdagen, ook in de oudejaarsnacht werd er gebombardeerd.

Hoelang nog? Kennelijk heeft Poetin geen zin zijn troepen en artillerie terug te trekken. En Oekraïne weigert te stoppen voordat de Russen weg zijn. De westerse wapenleveranties dragen bij aan de voortgang van het oorlogsbedrijf. Zijn daartegen eigenlijk geen gewetensbezwaren aan de orde?

Merkwaardig: daarvan is nauwelijks sprake. Ook niet bij ons. In de tijd van de ‘koude oorlog’ waren er de felle protesten tegen de kernbewapening, de massale demonstraties tegen de kruisraketten. De kerken spraken zich uit tegen het oorlogsbeleid, óók en juist het westerse. Wat weer leidde tot felle discussies binnen de kerken zelf. Nu vrijwel niets daarvan.

Natuurlijk: de situatie is anders. Toen was het inderdaad ‘koude’ oorlog. Tot daadwerkelijke gevechten kwam het (gelukkig) niet. De protesten waren er op gericht, die te helpen voorkomen. Vandaag is het oorlogsgeweld een feit. Je kunt hoogstens proberen het af te remmen. Het in elk geval niet aan te wakkeren. Zou dat een christenplicht zijn? Ja – maar hoe? Moeten we het aangevallen Oekraïne in de steek laten?

De situatie nu lijkt op die van eind jaren dertig. Zoals nu Poetin, zo hield toen Hitler de wereld in spanning. In Duitsland had hij zijn nationaalsocialistisch regime gevestigd. Hij wilde voor zijn eigen ‘raszuivere’ Duitse volk leefruimte creëren. In het Sudetenland, in het toenmalige Tsjecho-Slowakije, woonden ook Duitsers. Die wilde hij in Duitsland integreren. In september 1938 liep de spanning op. Zou Hitler Tsjecho-Slowakije aanvallen, het Sudetenland annexeren? En zou Hitler dan nog verder gaan? Daarmee het Europese machtsevenwicht radicaal verstorend? Dat zou oorlog betekenen.

De Britse en Franse regeringsleiders wilden escalatie voorkomen. Misschien zou Hitler via onderhandelingen nog

kunnen worden afgeremd… Konden kerken, kerkleiders, iets doen? Van de Duitse Evangelische Kerk was in dat opzicht niets te verwachten. Die was in grote meerderheid op de hand van Hitler. Maar één stem trok aandacht: die van Karl Barth. Deze Zwitserse theoloog had in Duitsland de opkomst van Hitlers nationaalsocialisme meegemaakt en zich daarover kritisch uitgelaten. Al in 1935 was hij als ‘ongewenste vreemdeling’ Duitsland uitgezet. Maar vanuit Zwitserland liet hij zich niet onbetuigd. Hij had contact met zijn Tsjechische college Josef Hromadka en schreef hem een bemoedigende brief. Daarin de Tsjechen aansporend om zich niet door Hitler te laten ringeloren. Ze zouden zich desnoods gewapenderhand moeten verzetten. Dat is van algemeen belang, zei Barth. De vrijheid van de evangelieverkondiging staat op het spel. Die gaat onder Hitlers regime verloren. Verwijzend naar een mogelijke Duitse aanval schreef hij: ‘iedere Tsjechische soldaat die dan strijdt en lijdt zal het ook.. doen.. voor de Kerk van Jezus Christus’. Barths Hromadka-brief raakte in de publiciteit. Duitse Hitler-gezinde kranten schreven over ‘theologieprofessor als oorlogshitser’. Maar ook geestverwanten van Barth reageerden kritisch. Kan (Tsjechisch) staatsbelang zo met kerkbelang worden vereenzelvigd? Kan dat: juist terwille van het evangelie aandringen op wapengeweld? Ja, zei Barth. Ook in correspondentie met enkele vertegenwoordigers van het Nederlandse ‘Kerk en Vrede’. Die stelden dat christenen, kerken, zich verre moeten houden van (aansporingen tot) wapengeweld. Barth stelde daar tegenover: Gods gebod kun je niet identificeren met een principe, met pacifisme net zomin als met militarisme. Waar het om de rechtsstaat, om het behoud van recht en vrijheid, gaat, moet dáárop worden gereageerd.

Helpt ons dat vandaag, bij het bepalen

van onze christen-houding in de Oekraine-crisis? De Nederlandse Barth-stichting belegde daarover op 11 november. een studiedag. Er was grote belangstelling. Dr. At Polhuis, bestuurslid van de Stichting, en prof. Marco Hofheinz, hoogleraar ethiek in Hannover, bespraken Barths boven weergegeven opvattingen over oorlog en vrede. Prof. Katja Tolstaya, afkomstig uit Rusland maar sinds jaren in Nederland, hier gepromoveerd op Barth en nu VU-hoogleraar (sinds kort theoloog des vaderlands!), schetste kerngedachten van de Russische Orthodoxie, die Poetins politiek sterk bepalen.

Polhuis betoogde: Barths opvattingen hangen samen met zijn staatsopvatting. Voor Barth gold de (goede) staat als een door God gegeven weldaad. Het staatsgezag handhaaft immers gerechtigheid en vrijheid. Zeker: desnoods met geweld. Hoe dan ook, wij

mogen er God dankbaar voor zijn. Strikt pacifisme kan dat niet meemaken. Het ontzegt de staat per definitie het recht om (waar nodig, in dienst van de gerechtigheid) geweld te gebruiken. Maar daarmee distantieert het zich in feite van de staat. Dat kan niet, vond Barth. Daarmee wilde hij niet zeggen dat wij, met ons wapengeweld, het Koninkrijk Gods realiseren. De rechtsstaat achtte hij hoogstens analogie daarvan. Maar dus wel als zodanig serieus te, nemen. Inderdaad: desnoods moet daarvoor gevochten worden. Is dus (het ondersteunen van) de strijd van Oekraine tegen Rusland een goede, ook christelijke, zaak? De Oekraiense soldaat die strijdt en lijdt doet dat ter verdediging van de rechtsorde. Dus ook voor ons. Maar ook voor de kerk? Daarover aarzelde Polhuis. Barth had al vóór 1938, in Hitler-Duitsland, voor het behoud van de rechtsstaat gepleit. Maar hebben wij als kerk dat vandaag genoeg gedaan? Is er in het recente verleden niet te snel steun gegeven aan westersgezinde krachten in toenmalig OekraÏne? Zijn we zo niet medeverantwoordelijk voor een in Rusland ontstane angst voor het oprukkende Westen? Als het echt gaat om verdediging van de rechtsstaat, moet dan vooral worden opgeroepen tot onderhandelen? Het gevaar bestaat dat straks, na de oorlog, Oost en West, als twee zwaarbewapende machtsblokken, tegenover elkaar zullen staan. De kerk moet zich daarin niet laten betrekken.

Zeker. Alleen: doet dat afbreuk aan de noodzaak van onze solidariteit met Oekraïne vandaag? Er werd ‘s middags stevig over gediscussieerd. Het betekent, zou ik zeggen, een onderstreping van het belang van de oecumenische beweging, waarin kerken van westerse en oosterse traditie elkaar ontmoeten. Die middag kregen we ook het manifest onder ogen, dat in maart. door een groot aantal (in het Westen wonende) orthodoxe theologen werd opgesteld. Daarin wordt de houding van de Russisch-Orthodoxe Kerk, met haar koestering en verheerlijking van het ‘Heilige Rusland’, scherp als ‘niet-orthodox’ veroordeeld. Ook in de wereld van de Oosterse Orthodoxie is de eenheid en broederlijkheid momenteel ver te zoeken. Rusland raakt, politiek én kerkelijk, steeds meer geïsoleerd. De oecumenische beweging is vandaag nodiger dan ooit.

dr. Karel Blei

BIJEENKOMST OVER ‘NOCHTANS MIJN GOD’

Op donderdag 19 januari organiseert de Confessionele Beweging, afdeling Katwijk en regio een bijeenkomst waarop dr. Barend H. Weegink een inleiding houdt over ‘Nochtans mijn God’.

Het onderwerp houdt verband met het boek dat hij schreef over leven, theologie en spiritualiteit van Aart Jan Theodorus Jonker, een ethische theoloog in het spoor van D. Chantepie de la Saussaye en J.H. Gunning jr.

In 2020 verdedigde Weegink zijn dissertatie aan de Protestantse Theologische Universiteit te Groningen. De hoogleraren prof. dr. Jan Hoek en prof. dr. Edward van ’t Slot waren zijn promotoren. De auteur schetst Jonker in zijn visie op de mens en op het lijden. Nu grote verhalen minder aandacht trekken, zijn we vooral benieuwd naar wat de ander bezielt. Kunnen we door alle problemen heen hulp van God verwachten?

De avond begint om acht uur en vindt plaats in de zaal van het Maranathacentrum aan Poolster 2 in Katwijk aan Zee (wijk Rijnsoever). Vooraf en in de pauze wordt koffie geschonken. Er is gelegenheid om van gedachten te wisselen en de toegang is vrij. Leden en belangstellenden zijn welkom!

WIM KRAAIJEVELD ERELID CONFESSIONELE BEWEGING

Bij besluit van het Hoofdbestuur van de Confessionele Beweging is de heer Wim Kraaijeveld (Zierikzee) benoemt tot erelid. Wim is meer dan 50 jaar lid van de vereniging en heeft zowel in Zuid-Holland als in Zeeland bestuursfuncties vervuld, gedurende een periode van respectievelijk 20 en 10 jaar. Tijdens een (voorbedachte) bestuursvergadering van de afdeling Zeeland is aan Wim op 19 december de oorkonde overhandigd door hoofdbestuurslid Ad de Waard.

Aardige bijkomstigheid is dat Wim en Ad beide hun roots hebben in Sliedrecht. Na zijn vertrek uit Sliedrecht is Wim door Ad opgevolgd als voorzitter van de plaatselijke CJV/YMCA. We feliciteren Wim van harte met deze waardering voor zijn activiteiten voor de Confessionele Beweging (…Vereniging).

PREKENSERIE ‘STEMMEN UIT DE SCHRIFT’

Een stukje winst uit de afgelopen tijd is dat de preek en de kerkdienst via de media in het algemeen nadrukkelijk onder de aandacht zijn gekomen. Een verrassend aantal mensen, vermoedelijk meer dan voorheen, heeft de erediensten met beeld en geluid gevolgd. Misschien waren de preken iets korter, ze werden wel op een bredere doelgroep gericht. Dit betekende kracht en ruimte voor het gesproken en geschreven woord. Nieuwe aandacht dus voor de godsdienstige lees- en luistercultuur. Met de afzet van onze prekenserie ‘Stemmen uit de Schrift’ proberen we er vruchten van te plukken.

We belichten het bestaan van het maandelijks verschijnende boekje met daarin twee preken plus bijpassende liturgie. Het tijdschrift is bestemd voor individuele lezers-abonnees, groepen, lees- en bijbelkringen, soms voor vergaderingen als er een fragment uit voorgelezen wordt ter bezinning. Het is ook een prima cadeautje in een vriendschapsrelatie of bij een verjaardag. En natuurlijk is het een must voor kerkenraden en besturen om een preekabonnement te regelen. Want zij hebben ervoor te zorgen dat de verkondiging wordt gehouden en de dienst doorgaat in vacante situaties of wanneer onverhoopt de voorganger niet komt opdagen. Er is, zoals u waarschijnlijk weet, in de Protestantse Kerk nog maar één prekenserie over. Daar zullen we het mee doen. De serie heeft momenteel een vast maar beperkt aantal afnemers. Dat moet nu echt omhoog, willen we blijven bestaan. Vanzelfsprekend dat u op internet allerlei preken, overdenkingen en beschouwingen aantreft, vaak zijn deze lokaal gekleurd. Met ‘Stemmen uit de Schrift’ hebt u de stijl en inhoud van een landelijk te gebruiken (lees)preek. We kiezen voorgangers en manier van aanpak uit de bandbreedte van de Confessionele Beweging in het land, ook uit aanverwante kerken. Soms worden de nieuwste bundels en vertalingen gebruikt, een andere keer is de setting meer traditioneel. Wat samenbindt is het geloof in Jezus Christus als Verlosser en Here, eerbied voor de Schrift en liefde voor de kerk en haar belijdend spreken.

De kosten zijn niet hoog. De post bezorgt het maandelijks voor € 20,voor een heel jaar. Een maandelijkse digitale ontvangst gaat voor € 14,- per

jaar. Drukkerij De Waard in Sliedrecht verzorgt een keurige uitgave. We zien uit naar uw reactie en sturen u graag, ook bij wijze van proef, het preekschriftje toe. Maar alstublieft: abonneer u erop.

redactie, ds. Henk van der Laan, Water-

ruit 38, 2804 PC Gouda, 0182 785458 hejvanderlaan@kpnmail.nl en ds. Barend Weegink, Koraal 13, 2221 KL Katwijk, 071 4081255 barend@weegink.net administratie, dhr. Ad de Waard, Oranjestraat 58, 3361 HS Sliedrecht, ad@ dewaardsl.nl

GELUKSWENS

Vroeger wensten de mensen elkaar vaak heil en zegen in het nieuwe jaar. Dat is er een beetje uitgeraakt. Maar mooier kan het niet! ‘t Is een prachtige gelukswens.

In de oertaal van de bijbel heeft ‘t woordje ‘heil’ met ‘zien’ te maken. De Heiland kijkt niet langs je heen, zoals mensen soms op een receptie doen. Langs je heen kijken naar wie een stuk interessanter is. Hij ontwijkt je blik ook niet, zo van: mij niet gezien. Nee, Jezus, de Messias ziet u in liefde aan. U mag zich gezien weten!

‘Zegen’ staat voor ‘ongehinderde voorspoed’. Woorden in het Hebreeuws hebben ook een getalswaarde. ‘t Woordje ‘zegen’ heeft als getalswaarde 222. De 2 op het vlak van het heden, verleden en de toekomst. Door God gezegend worden is dat de kloof wordt overbrugd. De tweeheid die aan alles in de schepping verbonden is. Het is dat je als mens ‘de hele tijd’ met Hem in eenheid verbonden bent.

Als lezer van Confessioneel-Credo wens ik u toe het heil van Christus en de zegen van God in het nieuwe jaar overvloedig te mogen ervaren.

Arien Treuren, voorzitter van de redactie

STUDIEDAGEN 2023

Hierbij informeren wij u alvast over de geplande Studiedagen in 2023. De eerste Studiedag vindt plaats op woensdag 12 april. Spreker is dr. Henk van der Meulen (Hoogeveen) over ‘De dwaasheid der prediking’. De tweede Studiedag is op woensdag 13 september. Spreker is dan dr. Martine Oldhoff (Mijnsheerenland) over ‘De zoektocht naar de ziel’. De Studiedagen worden gehouden in Dordrecht. Nadere informatie en mogelijkheid tot opgave volgt via mail en website.

Inhoudsopgave

01 opening - Laat uw ja, ja zijn ds. Wim Scheltens 02 hoofdartikel - Oorlog en vrede dr. Peter Verbaan 03 meditatie - De lat ligt hoog dr. Barend Weegink 04 cultuur - Over het ‘kleine dorp’ ds. Annelieke Warnar-van den Berg 06 kerk - Visie op het kerkgebouw dr. Jan Dirk Wassenaar 08 geloof - Bidden voor Oekraïne... En Poetin? Arien Treuren 09 theologie - Een God die sterft dr. Aaldert Gooijer 10 samenleving - Slavernij toen en nu dr. Jacques Schenderling 12 achtergrond - De oorlog in Oekraïne en wij christenen dr. Karel Blei 14 confessionele beweging - Prekenserie ‘Stemmen uit de Schrift’ 15 colofon

BEROEPINGSWERK

BEROEPEN TE: Arnemuiden(herv.), J.J. ten Brinke, Oud-Beijerland(herv.).

AANGENOMEN NAAR: Naaldwijk(prot.), M.M. Hazeleger, Beilen(prot.). Lisse(prot.), T. Doornebal, Herveld(prot.). Heukelum(prot.), E. Van Wijk, Sprang(herv.). Sint-Annaland(herv.), C. Doorneweerd, Strijen(herv., wijk1). Vinkeveen(herv.),C.J. Barth, Neerlangbroek(herv.).

BEDANKT VOOR: Benthuizen(herv.), C. Doorneweerd, Strijen(herv.).

REDACTIE

Het bestuur van de Stichting tot Verspreiding van de Confessionele Beginselen is verantwoordelijk voor het verschijnen van het blad Confessioneel–Credo. Voorzitter van de stichting is dr. Jan Dirk Wassenaar.

Het algemene e-mailadres voor het aanleveren van kopij is: redactieconfessioneel@gmail.com of dirkvanduijvenbode1965@gmail.com

HOOFDREDACTEUR ds. Arien Treuren

EINDREDACTEUR ds. Dirk van Duijvenbode Koning Willem III weg 16 C 3151 HJ Hoek van Holland Tel. 06 - 20628184

DEELREDACTIES

Wereldwijd: ds. Hans van Dalen Geloof: ds. Arien Treuren, ds. Mart Jan Luteyn Theologie: dr. Wim de Bruin Vertel het maar: ds. Dick Westerneng Kerk: dr. Jan Dirk Wassenaar Samenleving: dr. Jacques Schenderling Gemeentewerk: ds. Roberto Buijs Cultuur: ds. Annelieke Warnar ds. Robert-Jan van Amstel Themanummers: ds. Robert-Jan van Amstel, ds. Diemer de Jong, ds. Dick Westerneng, ds. Wim Scheltens Varia, persberichten en eindredactie: ds. Dirk van Duijvenbode Vaste medewerkers: dr. Wim de Bruin, drs. Fred Cupido dr. Wim de Ruyter, dr. Peter Verbaan

UITGEVER, ABONNEMENTEN  EN BEZORGING BDUvakmedia Postbus 67 3770 AB Barneveld tel. 0342-494911 – fax 0432-494299 abonneeservice@bdu.nl

Opgave advertenties: Roel Abraham, tel. 06-54274244  e-mail: r.abraham@bdu.nl

Kosten abonnement bij vooruitbetaling: Jaarabonnement € 86,10 Halfjaarabonnement € 48,90 Kwartaalabonnement € 30,25 Buitenland, jaarabonnement € 137,25 Jaarabonnement student € 46,90

Opzeggingen: Het abonnement wordt na de overeengekomen periode automatisch verlengd. Na deze abonnementsperiode is het abonnement per maand opzegbaar.

Deze uitgave is beschikbaar in gesproken vorm op daisy cd-rom voor mensen met een leesbeperking: CBB, Ermelo: tel. 0341-565477, klantenservice@cbb.nl

als je kunt bungelen

Je blijft niet slungelen

Als het buiten leuk is, blijf je niet binnen. Daarom helpt Jantje Beton kinderen om hun eigen buurt weer leuk te maken. Want buitenspelen is essentieel voor de gezonde ontwikkeling van een kind. Help ook mee! Kijk op www.jantjebeton.nl.

Haal het kind naar buiten!