CC 4-2023

CONFESSIONEEL

WIE

DIENST UIT?

Ooit kwam de kwestie ‘Wie maakt de dienst uit?’ ter sprake tijdens een ontmoeting van Jezus met Jakobus en Johannes, de zonen van Zebedeüs (Marcus 10: 35-45). Jezus zei toen: ‘Jullie weten dat de volken onderdrukt worden door hun eigen heersers en dat hun leiders hun macht misbruiken.’ Dat is inderdaad nogal eens het geval.

We zien het sinds de inval van Rusland in Oekraïne, nu een jaar geleden. We worden daar ook weer bij bepaald door de vreselijke aardbeving in Turkije en Syrië. Er zijn berichten dat de regimes de hulpverlening nog wel eens in de weg zitten, waarbij politieke motieven in het spel zijn. Ja, het zijn respectievelijk Poetin, Erdogan en Assad die de dienst uitmaken. Zo gaat dat in deze wereld nogal eens bij heersers en leiders. Dat was ten tijde van Jezus zo, dat is nog steeds zo. Overigens: de uitdrukking ‘de dienst uitmaken’ komt oorspronkelijk uit de militaire wereld, wat te denken moet geven. De dienst

betekende in die kring tot ongeveer de Tweede Wereldoorlog de werkzaamheden voor de volgende week. Die werden op een nota geschreven en op elk avondappèl voorgelezen.

Machtswellust en heerszucht zijn in deze wereld aan de wanorde van de dag. Jezus heeft in het gesprek met Jakobus en Johannes, die naar de ereplaatsen rechts en links van Hem in Zijn heerlijkheid geïnformeerd hadden, gezegd: ‘Zo mag het bij jullie niet gaan. Wie van jullie de belangrijkste wil zijn, zal de anderen moeten dienen, en wie van jullie de eerste wil zijn, zal ieders

dienaar moeten zijn.’ Jakobus en Johannes waren op de beste posities uit. In dit verband meld ik dat de twee leerlingen pas nog met Jezus (en met Mozes en Elia) bij de verheerlijking op de berg geweest waren. Toen hadden ze iets van die toekomstige heerlijkheid meegemaakt, en natuurlijk smaakte dat naar meer. Maar toen al had Jezus gezegd dat het met Hem eerst bergafwaarts moest gaan. Hij moest de weg van de meeste weerstand gaan. Onder het motto: ‘Door lijden tot heerlijkheid.’ Jezus zei in Zijn gesprek met Jakobus en Johannes: ‘want ook de Mensenzoon is niet gekomen om gediend te worden, maar om te dienen en zijn leven te geven als losgeld voor velen.’ Bij Jezus gaat het niet om machtswellust en heerszucht, maar om dienstbaarheid en opoffering. Hij heeft de daad zelf bij het woord gevoegd. Denk aan wat in Filippenzen 2 te lezen is: ‘Hij die de gestalte van God had, hield zijn gelijkheid aan God niet vast, maar deed er afstand van. Hij nam de gestalte aan van een slaaf en werd gelijk aan een mens. En als mens verschenen, heeft hij zich vernederd en werd gehoorzaam tot in de dood – de dood aan het kruis.’ Daar staan we in deze tijd van het kerkelijk jaar weer bij stil.

Vorig jaar publiceerde dr. Bert van Veluw het boek Jezus’ kruisdood in beeld. Hedendaagse en bijbelse metaforen van verzoening en verlossing. In het licht van het drama van de aardbeving in Turkije en Syrië verwoord ik zo’n metafoor, wel in het besef dat elke vergelijking op een of meer punten mank gaat. Ik denk aan de hulpverlener die omkomt bij het redden van een slachtoffer. In het evangelie gaat het ook om redding. In Lucas 19: 10 lezen we: ‘De Mensenzoon is gekomen om te zoeken en te redden wat verloren was.’

dr. Jan Dirk Wassenaar

HOOFDARTIKEL

VIER STIPPEN TEGEN PESTEN

Wat weet u van Westerbork, Dachau en Auschwitz? Wat weet u van de Tweede Wereldoorlog, het nazisme en Hitler? Wat weet u van het verzet, de Hollandse Schouwburg en oorlogstrauma? Welkom bij “De slimste mens”.

Dat dacht ik, toen ik de gegevens van Claims Conference las over Holocaustkennis in Nederland. Sommige media legden de verontrustende uitslagen onder het predicaat ‘rammelend onderzoek’ naast zich neer. Maar als 22 procent van de mensen onder de veertig zegt er geen problemen mee te hebben wanneer iemand er neonazi-ideeën op nahoudt, en 13 procent geeft aan dat ze die vraag niet kunnen beantwoorden, is dat toch wel onrustbarend. Nog niet de helft van de jongeren weet dat de Duitse bezetting van Nederland in 1940 begon. Dan schort er toch iets aan. Dat er methodische aanmerkingen op dat onderzoek zijn te maken, doet niets af van de signaalfunctie van de resultaten. De Anne Frank Stichting heeft onlangs onderzoek laten doen naar antisemitisme in het voortgezet onderwijs. Daaruit blijkt, dat bij 42% van de docenten in het voortgezet onderwijs gedurende het afgelopen jaar antisemitische voorvallen zijn geweest. Dat betreft scheldpartijen en beledigingen die hoogstwaarschijnlijk van het voetbalveld de school inrollen.

AFSCHUW

Ik zou durven zeggen, dat de holocaust Nederland heeft gevormd in het verafschuwen van geweld of van schendingen van mensenrechten.

Voor mij is de kernvraag: wat voor een land willen we zijn? Hoe willen we dat er onderwijs gegeven wordt? En dat we goed weten: intolerantie begint vaak met antisemitisme en houdt daar niet bij op.

TEGEN PESTEN

Daarom ben ik onder de indruk van de vier stippen van de Vlaamse Gezinsbond. STIP staat voor Samen Tegen Iemand Pesten. Wie de vier stippen tegen pesten op zijn hand tekent, doet dat niet zomaar. Het betekent dat je de vier regels uit het ‘Manifest’ zult volgen:

1. Ik vind pesten niet oké en zal er nooit

aan meedoen.

2. Ik praat erover als pesten mij verdrietig of bang maakt.

3. Ik sluit niemand uit, voor mij hoort iedereen erbij!

4. Ik zal altijd proberen op te komen voor iemand die gepest wordt. Vier simpele regels, die de basis vormen van elk antipestplan.

We horen te vaak, dat jonge mensen uit het leven stappen omdat ze gepest worden. Waarom? Omdat ze te dik, te smal, te weinig dit of te veel dat zijn, of dat ze gevoelens hebben voor hetzelfde geslacht. In Amsterdam durven jongens en mannen soms niet met een keppeltje op te lopen. Je zou denken: in Mokum geen keppel - het moet niet gekker worden. Nare opmerkingen over je uiterlijk, innerlijk of gewicht kunnen pijnlijk overkomen.

ALS BESCHERMING WEGVALT

In onze tijd vinden we het heel gewoon, dat we mensenrechten hebben en vrijheden en een rechtsstaat en dat individuen en groepen beschermd zijn tegen willekeur en terreur. Maar krap

een eeuw geleden, in de jaren dertig en veertig hebben we gezien wat er gebeurt als dat wegvalt. Daarom is het goed, dat we onthouden, hoe dat heeft kunnen gebeuren. Zo kunnen we beter weerbaar zijn en uitsluitingsmechanismen onderkennen. Wat we zien in Oekraïne met de Russische Beer is ergens een herhaling van Napoleon en Hitler. Het is nooit helemaal hetzelfde. De kernmerken van machtsmisbruik en mensen vernederen – die zie je wel altijd weer terugkomen.

Antisemitisme, discriminatie, machtsmisbruik en pesten zijn loten van dezelfde stam. En die stam is je reinste onkruid, die met wortel en al eruit moet. En onkruid komt alsmaar weer terug. Bestrijden van dat giftige onkruid moet dus steeds weer gebeuren. “Mijn God, heilige Vader, verander deze grond in vruchtbare aarde, zodat U niet tevergeefs zaait. Laat het verlangen naar U, de schepper, groeien die zij vaak niet meer willen zien. Amen” – zo bidt Sophie Scholl vlak voor haar executie (februari 1943) als lid van de Duitse studentenverzetsgroep “Die Weisse Rose” in München.

LEVERANCIERS VAN KAAS EN WOL

In Ezechiël 34 lezen we, hoe mensen vergeleken worden met schapen, die vernederd worden tot leveranciers van kaas en wol. En dat de Here God hen in ere herstelt.

De aanklacht luidt glashelder: “Dit zegt God, de HEER: Wee jullie, herders van Israël, want jullie hebben alleen jezelf geweid! Horen herders niet hun schapen te weiden?”.

Wat is de analyse verder? “De schapen weiden, dat doen jullie niet. Zwakke dieren hebben jullie niet laten aansterken, zieke dieren niet genezen, gewonde dieren niet verbonden, verjaagde dieren niet teruggehaald, verdwaalde dieren niet gezocht – jullie hebben de dieren hard en wreed behandeld.”

En wat over schapen gaat, gaat uiteindelijk over mensen, zoals de laatste zin van Ezechiël 34 luidt: “Jullie zijn mijn schapen, de schapen die Ik weid; jullie zijn mensen en Ik ben jullie God – zo spreekt God, de HEER.”

Je ziet aan dit voorbeeld uit Ezechiël 34 precies wat van ons mensen verwacht wordt. Het is het grondbeginsel van pastoraat: aandacht geven aan zieke mensen, gewonde mensen, opgejaagde mensen, verdwaalde mensen, vernederde mensen. Het gaat om precies het omgekeerde van antisemitisme, discriminatie en pesten.

Dit spoort helemaal met Matteüs 25, waar de schapen en de bokken gescheiden worden en dat het oordeel gaat over hongerige mensen voedsel geven, arme mensen kleding geven, dorstige mensen water geven, zieken en gevangenen bezoeken.

CRITERIUM HULPVAARDIGHEID

Ach, daar kan iedereen toch aan meedoen. Daar hoef je geen geleerde of rijkaard voor te zijn. Het gaat er niet om, dat je alles van het Koninkrijk van God weet of de finesses kent van de betekenis van Jezus. Gods oordeel gaat er niet over of je de slimste mens bent. Het oordeel gaat over hulpvaardigheid. God heeft daartoe zijn Heilige Geest gegeven, die geloof, liefde, geduld, zachtmoedigheid en hulpvaardigheid genereert. In Suriname noemen ze de Heilige Geest, de Helpiman. En wat is het toch mooi, als je van de Helpiman weet, dat de Helpiman zo goed helpen kan om je bij het Koninkrijk van God veilig te weten. En dat die hulpvaardigheid doorwerkt in je eigen levenshouding.

ds. Wim Scheltens

EEN LIJDENSWEG

BIJ EXODUS 1

‘Angst is de weg tot het duister. Angst leidt tot woede, woede leidt tot haat, haat leidt tot lijden.’ Wie de Star Warsfilms kent, herkent deze woorden als een uitspraak van het kleine groene wezentje Yoda. En hoewel ze uit een sciencefictionfilm komen, schuilt er een diepe waarheid in. Een waarheid die we ook één op één tegenkomen in Exodus 1.

De familie van Jakob is in Egypte komen wonen. Hijzelf sterft, net als zijn twaalf zonen. Maar tegelijkertijd komen er nieuwe kinderen bij. Steeds meer. De familie groeit uit tot een waar volk. Het is de farao, de koning van Egypte, die dat als eerste in de gaten heeft. En het boezemt hem angst in. Wat als dit volk zich tegen de Egyptenaren keert? De enige manier om dat te voorkomen is in zijn ogen onderdrukking. Maar het mag niet baten. Zelfs al moeten ze zwaar werk verrichten, de Israëlieten nemen in aantal toe. Dan slaat de angst om in haat. De Egyptenaren krijgen een afkeer van de Israëlieten. En dat leidt tot geweld. De Israëlieten worden afgebeuld, het leven wordt hen ondraaglijk gemaakt. Meer nog, het leven wordt hen ontnomen. Pasgeboren jongetjes moeten door de vroedvrouwen worden gedood. De angst

heeft de Egyptenaren tot de duisterste daden geleid, en het leven van de Israëlieten is een lijdensweg geworden. Maar dan zijn er die twee vroedvrouwen: Sifra en Pua. Zij weigeren om meegetrokken te worden op de weg van de angst, de weg tot het duister –tot de dood. Zij zullen geen kinderen vermoorden. Zij kiezen een andere weg. De weg van gehoorzaamheid God. Een weg die enorme moed vereist. Het trotseren van de farao kan hen makkelijk het leven kosten. Maar het is ook een weg die het leven brengt voor het volk Israël.

Aan het begin van de Veertigdagentijd zien we in deze twee dappere vrouwen een voorafschaduwing van Jezus. In een wereld waar mensen elkaar vanuit wantrouwen en angst bejegenen, een afkeer van elkaar hebben en het licht in de ogen soms niet gunnen, ging Jezus ook die andere weg, van gehoorzaamheid aan God. Hem heeft het gaan van die weg ook daadwerkelijk zijn leven gekost. Door de angst en de haat die zijn optreden sommigen inboezemde werd zijn weg een lijdensweg. Tot in het duister van het graf. Maar Hij had de moed die weg te gaan. En dat heeft het leven gebracht. Voor ons allemaal.

ds. Joren IJzerman, Rijnsburg

CULTUUR

VERMEERS SCHILDERIJEN

ALLEDAAGSE THEMA’S OF DIEPERE LAGEN?

“Zo compleet zagen we Vermeer nog nooit,” aldus het NRC. Dit jaar is in het Rijksmuseum de grootste tentoonstelling van schilderijen van Vermeer ooit. “Niet eerder zijn er zoveel Vermeers bij elkaar gebracht,” schrijft het Rijksmuseum zelf. Er zijn 28 van de 37 schilderijen van Vermeer in het Rijksmuseum te bewonderen tot 4 april. Helaas zijn op dit moment de kaarten uitverkocht, maar mogelijk komen er nog meer kaarten vrij. Online zijn veel werken ook te bewonderen met uitgebreide informatie. Niet alle genoemde schilderijen zijn in dit artikel af te drukken, maar het is zeker de moeite waard om ze online op te zoeken. Via de website van Confessioneel-Credo (www.confessioneelcredo.nl) is dit artikel ook te lezen met directe links naar de juiste schilderijen.

Vermeer (1632-1675) is een kunstschilder uit de Gouden Eeuw, opgegroeid in een calvinistisch gezin, maar in 1953 rooms-katholiek geworden om met zijn vrouw, Catharina Bolnes, te kunnen trouwen. Zijn vroege werken zijn genrestukken, Bijbelse taferelen of mythologische stukken. Dit genre stond in de 17e eeuw in hoog aanzien. Rond 1656 is een ommezwaai in zijn werk te zien. Het meisje met de parel, Het melkmeisje, De kantwerkster: de thema’s van zijn schilderijen zijn niet langer typisch religieus of mythologisch, maar worden huiselijke en alledaagse taferelen. Op deze schilderijen zijn opvallend veel vrouwen te zien. Vermeer schilderde maar een enkele man: De geograaf en De astronoom.

OPDRACHTGEVERS

Met de publiciteit rond deze tentoonstelling kwam ook een nieuwe informatie over Vermeer naar buiten, of eigenlijk over zijn opdrachtgevers. Niet langer wordt gedacht de Pieter van Ruijven de voornaamste koper en opdrachtgever was, maar zijn echtgenote, Maria de Knuijt. Het echtpaar kocht 21 schilderijen van Vermeer aan op een veiling rond de tijd dat de onderwerpen van zijn schilderijen ook veranderden. Het is goed mogelijk dat de verandering in thematiek samenhing met Maria de Knuijt als opdrachtgever: de koop van de 21 schilderijen gebeurt immers vlak na zijn verandering in thematiek. Daarbij zijn het stuk voor stuk schilderijen van vrouwen die binnenshuis bezig zijn met alledaagse dingen. De geleefde werkelijkheid wordt daar geschilderd, zoals die Maria de Knuijt zelf niet vreemd zal zijn geweest.

RELIGIEUZE THEMA’S

Op de radio (De Nieuws BV – BNN

VARA, vrijdag 10 februari) ging het over Vermeer, zijn opdrachtgever en de wisseling in het genre van Vermeers werken. Daar werd ook de suggestie gewekt dat Vermeers wisseling in thematiek een breder publiek zou aanspreken. Zijn religieuze schilderijen waren immers met name voor een religieus publiek interessant.

Deze argumentatie lijkt mij echter een anachronisme: we kijken dan teveel vanuit onze huidige tijdgeest en leggen dat op de tijdgeest van de 17e eeuw. Of men in de 17e eeuw daadwerkelijk religieuzer was dan nu, valt te betwijfelen, maar de kerk was wel veel meer alomtegenwoordig dan in onze 21e eeuw.

In de Gouden Eeuw werden volop religieuze schilderijen gemaakt én verkocht. Dit genre stond in veel hoger aanzien dan de portret- en de landschapschilderkunst. Vermeers tijdgenoot, Rembrandt van Rijn, schilderde juist veel religieuze taferelen, omdat hij in geldnood zat en die schilderijen goed kon verkopen.

VROUW MET WEEGSCHAAL

Bovendien valt te betwijfelen of de werken van Vermeer daadwerkelijk zo weinig met religie van doen hebben. Een mooi voorbeeld daarvan is Vrouw met weegschaal, geschilderd tussen 16621665, dus al enige tijd na de eerder genoemde ommezwaai. De weegschaal in de handen van een vrouw is iconografisch vanouds verbonden met Vrouwe Justitia, Rechtvaardigheid, een van de

Voor zover bekend, het enige zelfportret van Vermeer.

Vrouw met weegschaal, geschilderd tussen 1662 en 1665.

vier kardinale deugden. Dit idee wordt versterkt door het interieur van het schilderij waar achter de vrouw prent van een Laatste Oordeel te zien is. Heeft Vermeer echt de kardinale deugden geschilderd en daarmee toch een duidelijk religieus thema? Dat is de grote vraag. Zo op het eerste gezicht niet. Ook de virtuele tour op de website van het Rijksmuseum spreekt daar niet direct over.

Tegelijkertijd kunnen we de verwijzingen ook niet helemaal negeren of als toeval bestempelen. Uit Vermeers inventaris is gebleken dat hij in het bezit was van een Iconologia, een gids die toelichtte welke symbolen verwijzen naar bepaalde begrippen. Uit dezelfde jaren (16621665) als Vrouw met weegschaal stamt ook Vrouw met Parelsnoer. Zij kijkt in een spiegel, een attribuut dat iconografisch hoort bij Prudentia (Voorzichtigheid). Temperantia (Gematigdheid) heeft vaak een kan in haar hand, zoals bijvoorbeeld in Jonge vrouw met een waterkan. Fortitudo (Kracht/Moed) is minder duidelijk terug te vinden tussen de schilderijen.

Misschien heeft Vermeer nooit daadwerkelijk geprobeerd om alle vier de kardinale deugden te schilderen en kwamen deze de andere drie deugden min of meer toevallig op met als gemeenschappelijke grond de ‘innerlijke waarden’, zoals virtuele tour het beschrijft. In deze drie schilderijen zien we steeds het gevaar van de ijdelheid terug in de sieradenkistjes, tegenover het licht dat van God komt: een waarschuwing om je af te keren van de zonde, van ijdelheid en te richten op het licht en het afwegen van de goede keuzes.

TOT SLOT

Zo alledaags waren de taferelen van Vermeer niet. Het is ook geen toeval dat er zoveel vrouwen worden afgebeeld bij Vermeer. Zij staan symbool voor veel meer dan we op het eerste gezicht zien. Vermeer wist heel goed wat hij deed, zijn kennis van iconografie moet uitmuntend zijn geweest en waar hij dat niet in zijn tamelijk klassieke schildersopleiding heeft gekregen, was hij in het bezit van ten minste één iconografische gids. Zijn ommezwaai in de schilderkunst is op het eerste gezicht misschien groot. Wie zich verdiept moet mogelijk concluderen dat – hoewel subtieler – de religieuze thema’s ook in zijn late werk zeker aanwezig zijn.

ds. Annelieke Warnar

DS. PIETER JOHANNES STAM

Op 26 januari 2023 overleed ds. Pieter Johannes Stam (71). Scheepskok zou hij worden, totdat hij zich geroepen wist tot het heilig ambt, om de geestelijke spijze op te dissen. Hij deed staatsexamen, studeerde in Leiden en is 37 jaar dominee geweest; eerst in Ter Aar en daarna bijna twintig jaar in wijkgemeente Sion in Katwijk aan Zee. Door afnemende gezondheid moest hij voortijdig zijn gemeentewerk neerleggen. Al veel eerder had zich een bloedziekte geopenbaard, die zijn leven verdiepte en zijn jaren tot bonustijd maakte. Ds. Stam heeft hard en krachtig gewerkt. Ook in het emeritaat preekte hij graag en als man van gepeperde uitspraken ‘in het niemandsland tussen de kerkelijke fronten’ werd hij overal gevraagd. Ik verwijs naar het ’In memoriam’ boekje dat na de uitvaartdienst werd uitgedeeld. Digitaal kan ik het u toesturen. Op verzoek van het echtpaar Stam-Vermaat kon ik pastorale bijstand geven toen het pancreascarcinoom het einde van zijn leven inluidde. Hij heeft zijn lijden in moed en rust en met verlangen naar het Vaderhuis gedragen. In de dankdienst voor zijn leven, in zijn Oude Kerk, was ik voorganger. De zonen spraken karakteristieke woorden, de predikanten ds. Thijs van Meijeren en ds. Johan Verboom riepen hun leermeester Stam in herinnering, vooral rond de totstandkoming van zijn boek over het leven en werk van dr. W. Aalders. De Sion Mannenzanggroep en soliste Jacomina van der Plas-Vooijs zongen. Mattheüs 17:8 over de verheerlijking op de berg gaf de verkondiging, ‘Toen zij hun ogen opsloegen, zagen zij niemand dan Jezus alleen’. Jezus alleen, overal, altijd, dat was het ankerpunt van Stam. We schetsen hem als een kleurrijk, veelzijdig, toegankelijk, onvoorspelbaar, gelovig mens, bepaald geen grijze muis in de renbaan van het leven. Hij preekte de rechtvaardiging van de goddeloze, klassiek-hervormd in de leer en ruimhartig in de toepassing. Het tekende hem als Vlaardingse zoon van een belijnde, confessionele moeder en een veel lossere zeeman als vader. Dat maakte Pieter tot een man van het gewone volk, die feilloos de ziel van de ander wist te raken en uit de schatkamer van Luther, Kohlbrugge, Rustige en Aalders christocentrisch – soms op verheven toon – de weg naar de eeuwigheid wees. Lopend achter de met Friese paarden bespannen rouwkoets – al zijn kleinkinderen gingen voorop – hebben we hem naar de godsakker ‘Duinrust’ gebracht. Toen de kist was neergelaten heb ik uit Kohlbrugges schedelpreek voorgelezen. We willen het werk van Pieter Stam dankbaar gedenken en condoleren zijn vrouw Els en verwanten. Hij was een levensreisgenoot die de genade van Christus heeft verstaan.

dr. Barend H. Weegink, Katwijk aan Zee

GELOOF

WEEËN DIE JE OVERVALLEN, WEEËN DIE ZELFS MÓETEN KOMEN

‘Hou God erbuiten’, stond er boven een ingezonden brief in NRC. Een reactie op een tirade tegen God door Youp van ‘t Hek. ‘Ik las dat er een stadje in de aardbevingszone was waar nauwelijks slachtoffers zijn gevallen’, schrijft Tom Smit. ‘De burgemeester gaf aan dat hij er streng op toezag dat gebouwen volgens de bouwvoorschriften werden gebouwd zodat ze aardbevingsbestendig zijn. Op andere plaatsen is door corrupte en hebzucht gebouwd met inferieure materialen. Dat is de reden dat er zoveel slachtoffers zijn gevallen. Daar had de Schepper weinig mee van doen’.

Wij hebben als mensen een groter verantwoordelijkheid dat ons lief is en we aan kunnen, zo blijkt soms onthutsend. God heeft ons veel speelruimte gegeven. Toch laat de vraag naar zijn rol zich niet zo makkelijk stillen. Waarom Aleppo? Waarom worden mensen getroffen die ternauwernood een burgeroorlog hebben overleefd en opgescheept zitten met Assad en zijn trawanten. Er wordt in Syrië gemarteld en gemoord. Had de aarde niet beter in Damascus kunnen beven of onder het Kremlin bij Poetin, zijn grote vriend?

ALS STENEN SPREKEN

Ook van de Tempel zal geen steen op de ander blijven staan, zegt Jezus, tot zijn discipelen. Dat moet ze hebben verbijsterd. Ze beklimmen de Olijfberg waar ze gaan zitten, en genieten van een schitterend zicht op de stad. De straatjes, de steegjes en in scherp contrast de Tempel met zijn marmeren dak en koperen poortdeuren. Indrukwekkend!

Toch zal de stad een puinhoop worden; de stenen zullen spreken. Maar niet als gevolg van een aardbeving.

De discipelen vragen Jezus dan naar zijn komst en de voltooiing van de wereld. Ze zien wat hun Meester zegt in uiteindelijk perspectief. Wat Jezus profetisch ziet, wordt vaak geciteerd. Zo van: ‘wie een beetje klok kan kijken, weet nu hoe laat het is’. Toch is dat nog niet zo simpel. Want we laten ons telkens opnieuw misleiden door mensen die suggeren de Messias te zijn. Meest mannen met tot de verbeelding sprekende, grote oplossingen waardoor steevast minderheden het moeten ontgelden.

Ze leggen hun volgelingen in de luren, het kwaad fascineert. Een Hitler en een Stalin hadden donkere charisma’s. En zo zijn er duizenden Messiasjes van kleiner formaat. Op allerlei terrein. Wie en wat er zich voordoet te peilen, vereist kritisch inzicht.

WEEËN

Jezus stipt ook oorlogen, hongersnoden en aardbevingen aan, ‘dit alles is het begin van de weeën’. Het beeld van de weeën is ontleend aan de profeten. Heel aangrijpend is wat Jesaja zegt over de ondergang van Babylonië en Assyrië. ‘De mensen zijn door schrik bevangen. Door kramp en pijn krimpen ze ineen als een vrouw in barensnood. Radeloos staren ze elkaar aan, de vlammen slaan hun uit. De dag van de Heer breekt aan, meedogenloos, grimmig, in brandende toorn’. (Jes.13:8-9a) Het contrast met de ontferming van de Heer over Jacob is groot. ‘Dan, op die dag zal de Heer jullie vrede geven en een einde maken aan jullie zwoegen, jullie ellende, jullie slavendienst.’ (Jes.14:3) Ook in de brieven van Paulus (Rom.8:18-24) en het evangelie van Johannes (Joh.16:2122) vind je het beeld van de weeën die de verlossing inleiden, de geboorte van Gods nieuwe schepping. Rabbijnen interpreteren de slagen van Egypte als geboorteweeën, zoals ze

er ook in je eigen leven kunnen zijn. We hebben Egypte in ons, maar ook Israël. Spanningen, wakker liggen,je onveilig voelen in je eigen lichaam en je bedreigd voelen door je eigen gedachten, luiden soms iets nieuws in. Er breekt zich een nieuw inzicht baan, je besluit een andere weg in te slaan. Aardverschuivingen kunnen er ook in je persoonlijk leven zijn. Maar ze zijn er ook zoals in Turkije en in Syrië. Weeën overvallen een vrouw. Je kunt ze niet tegenhouden. Ze volgen steeds sneller en heftiger op elkaar tot de bevalling begint en er een kindje geboren wordt. Wat zich in deze landen heeft afgespeeld is verschrikkelijk. Zoals de honger in Afrika dat ook is, maar amper aandacht krijgt. Zijn dit de voetstappen van de Messias, die eraan komt met zijn Koninkrijk? Is dit het begin van het einde, de voleinding?

WAANZINNIGE VEERTIENDE EEUW

Dat is natuurlijk vaker gedacht. Ik denk aan de pestzuilen in Midden-Europa die

herinneren aan de pestepidemie die ongeveer tweederde van de Europese bevolking dodelijk trof. Hele steden en dorpen raakten ontvolkt. Reken maar dat veel mensen rekenden met Christus’ wederkomst. Er is wel een verschil tussen toen en nu. Nam de pest er jaren de tijd voor om te ‘reizen’, de corona vloog de wereld over, in korte tijd, zoals het misschien ook gaat als de vogelgriep op mensen overslaat. Alles hangt met alles samen, de wereld is één groot netwerk. ‘Met het goede nieuws van de boodschap’ kan iedereen in aanraking komen. (vs.14) Of nog niet?

Oorlogen, hongersnoden, aardbevingen zijn het begin van de weeën. Ik geloof het. Maar wat het belangrijkst is, is Jezus’ opdracht ter harte te nemen. ‘Doordat de wetteloosheid toeneemt, zal bij velen de liefde bekoelen’. (vs.12) Er is veel kilte in de samenleving, koude onverschilligheid voor het onrecht en lijden van de ander. Toch is dat niet de ondergang. Jezus zegt niet: Laat de hoop maar varen’. Nee, ‘wie standhoudt tot het einde, zal worden gered’. Vs.13)

De Bijbel van 1951 gebruikte hier het woordje ‘volharden’, dat is gelukkiger. In de wet van God, de torah volharden. Anders gezegd: blijven in de liefde. Je medemens liefhebben als jezelf en God liefhebben boven alles. Dat is de goddelijke opdracht die Jezus ons geeft, als de weeën die zijn komst voorafgaan beginnen. Niet doemdenken, maar doen! Niet enkel volhouden, maar ook tegen de stroom van de samenleving en het getij van je eigen hart ingaan. Net als een binnenvaartschip, beladen met zand of grind, tegen de stroom optornt. Vaak golft het water over de boorden. Toch vaart het schip stug door. Dat is volharden.

STARETS

Nu ben ik al tijden bezig met ‘De gebroeders Karamazow’ van Dostojevski. Een dochter heeft me aangestoken. In dat boek komt een wanhopige man die gekweld wordt door zinloosheid van het leven en de afwezigheid van God, ‘bestaat Hij wel?-, bij een starets. Een monnik die ascetisch leeft en geestelijk leiding geeft. Die starets zegt: ‘heb je naaste lief en je zult God vinden’. Je twijfels zullen overwaaien. Ik neem zijn advies over: de ondergangsstemming. als je die hebt, zal verdwijnen, je voelt weer een bezield verband. Je ogen ontdekken de kracht en inspiratie van de Messias Jezus en je zult worden gered.

ds. Arien Treuren

VOORAANKONDIGING VOORJAARSCONFERENTIE

VOORJAARSCONFERENTIE CONFESSIONELE BEWEGING

9 MEI 2023. 13.30-17.00 UUR IN ‘DE SCHAKEL’, NIJKERK

Nu het fusieproces naar de Confessionele Beweging is voltooid, wordt het hoog tijd voor een stevig gesprek over een fundamentele vraag: Waartoe en waarvoor zijn wij er? Wat zouden kerk en maatschappij missen als wij er niet (meer) zouden zijn? De oude vrijzinnigheid die ooit als katalysator diende, bestaat vrijwel niet meer.

En hebben we ten aanzien van het ontluisterende proces van secularisatie en tal van eigentijdse levensvragen iets wezenlijks te zeggen dat niet door onze landelijke Protestantse Kerk kan worden verwoord? Is het bezigheidstherapie voor brave theologen en kerkmensen geworden? Of…

THEMA: ‘WIE ZIJN WIJ?’

We willen tijdens deze conferentie samen in de spiegel kijken: wie zijn wij?

En als ons bestaan en functioneren zinvol is, wat houdt dat dan in? Wat is onze missie in de 21e eeuw en wat zijn de ‘fronten’ waarmee we het gesprek zouden moeten aangaan? Wat motiveert mensen – ook van een jongere generatie – om zich dan toch te verbinden met de Confessionele Beweging?

In drie korte bijdragen zullen resp. Regine Agterhuis, Wim de Bruin en Yorick Breemes deze vragen inleiden. Daarna is er veel ruimte voor groepsgesprekken, gevolgd door een paneldiscussie onder leiding van Kees Baggerman, waarbij ook voorzitters Jurrien Mol en Dick Westeneng aansluiten. We hopen op een grote opkomst en op de inbreng van velen (nadrukkelijk niet enkel dominees, hoe welkom die ook zijn…).

THEOLOGIE

WETENSCHAPSBIJBEL – EEN RIJKE BRON VOOR WIE MEER WIL WETEN

De rij met thema-bijbels is sinds enkele maanden aangevuld met een bijzonder exemplaar: de Wetenschapsbijbel. ‘Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap’, luidt de officiële benaming. Het Nederlands-Vlaams Bijbelgenootschap hoopt met deze uitgave lezers te helpen de kloof tussen het bijbelse en hedendaagse wereldbeeld te duiden en waar mogelijk te overbruggen.

Geloof en wetenschap: volgens velen blijft het een moeilijke combinatie. Laatst las ik nog een artikel over natuurkundige Stephen Hawking die naast wetenschap geen ruimte zag voor geloof in God. Er zijn ook christenen die een vreedzame co-existentie van beiden niet zien zitten. De evolutietheorie beschouwen ze als een uitvinding van de duivel en de Bijbel kan maar op één manier worden gelezen: in alles letterlijk en feitelijk-historisch.

Maar er zijn ook anderen: wetenschappers en gelovigen (soms allebei tegelijk) die op z’n minst de boel niet dichttimmeren. Ze zijn nieuwsgierig en laten zich uitdagen. Ze zijn niet bang om vragen te stellen en om op hun eigen vooronderstellingen te worden bevraagd. Daarachter zou de diepe overtuiging kunnen schuilen dat de God van de Bijbel Schepper en Heer is van alles. Van alles wat wij kunnen kennen dus ook, op welke manier ook. Dan hoeven we niet alles te begrijpen, maar mogen we vrijmoedig op zoek gaan. En je komt vaak verder dan je dacht, zo laat de Wetenschapsbijbel nog weer eens duidelijk zien.

RIJKE BRON

Voor mensen in de categorie die ik in de vorige alinea beschrijf, is de Wetenschapsbijbel een rijke bron. In een lijvige band zijn behalve de tekst van de Bijbel (NBV21) 300 langere en kortere artikelen opgenomen met inzichten over vele thema’s. Ja, dat had misschien ook in een handzaam en minder kostbaar boek gekund? De combinatie van bijbeltekst en toelichtende artikelen heeft echter een speciale kracht. Ze grijpen op elkaar in en nodigen uit om over en weer te lezen en te herlezen.

Het meest uitgebreid zijn de ruim twintig thema-artikelen over onderwerpen die voor de hele Bijbel van belang zijn. Ze gaan over achtergronden bij de Bijbel (‘geschiedschrijving’ of ‘het ontstaan van de evangeliën’) of laten zien hoe je zou kunnen omgaan met lastige bijbelse onderwerpen (‘Engelen en demonen’,

‘Wonderen’) en moderne ethische thema’s (‘Duurzaamheid’, ‘Gender’, ‘Homoseksualiteit’). Bijbelse kernbegrippen (‘Rein en onrein’, ‘Volk’) worden besproken. Ook filosofisch-theologische issues (‘Vrije wil en determinisme’, ‘Ontstaan en basis van de moraal’) kregen een plek. Zelfs in de beginselen van ‘Archeologie’ en ‘Kosmologie’ worden we ingewijd. Zo wordt de bijbellezer geholpen om oorsprong, verbanden en contexten beter te begrijpen en om mens- en wereldbeelden van toen en nu in perspectief te zien.

Dit geldt ook voor de ongeveer vijftig kleinere ‘topics’, die volgens de redactie meer afgebakende onderwerpen behandelen. Dat argument is mij niet helemaal duidelijk. We vinden hier breed relevantie thema’s als ‘Toeval’, ‘Discriminatie’, ‘Armoede, rijkdom en bezit’, ‘Het spreken van God’, ‘Huwelijk‘, enzovoort). Dit onduidelijke onderscheid zij de redactie vergeven, ook deze kleinere artikelen zijn zeer lezenswaard.

En dan zijn er nog zo’n tweehonderd toelichtingen verbonden met individuele bijbelteksten. Voor mijn gevoel wat arbitrair en relatief beperkt gekozen, wel verhelderend. En wil je dan nog meer? Achterin vind je een ruim register met overzichten, aanvullende literatuur, studie- en werkmateriaal.

DIVERS

De diversiteit van de themavelden maakt deze Bijbel extra interessant, het is ook haar kwetsbaarheid. Veel komt aan de orde, veel ook niet. Het is geen confessionele hobby die mij doet vragen naar thema-artikelen over verzoening, vrede en/of messiaanse verwachting. Dit zijn wezenlijke bijbelse en actuele thema’s. Ook mis ik een artikel over uitleg en toepassing van bijbelteksten (exegese; hermeneutiek). En zou een Bijbel met bijdragen over cultuur ook niet meer aandacht moeten hebben voor de verwerking van de Bijbel in verschillende culturen, alleen al in ons

eigen land? De wensenlijst is eenvoudig aan te vullen. Ik snap dat er gekozen moest worden. Bovendien komen in de geplaatste bijdragen ook zijdelings veel neventhema’s mee. Toch maakt het totaaloverzicht een wat willekeurige en rommelige indruk.

Hoe zo’n divers geheel te noemen? De korte aanduiding ‘Wetenschapsbijbel’ doet de inhoud maar gedeeltelijk recht, besefte ook het NBG. Het uitgebreide ‘Bijbel met bijdragen over geloof, cultuur en wetenschap’ werkt niet als titel. Is ‘Maatschappijbijbel’ mischien nog het meest accuraat?

VOOR WIE MEER WIL WETEN

Voor wie is deze Bijbel geschikt? Ik begrijp wel dat de redactie op die vraag allereerst spreekt over ‘iedereen die in de Bijbel geïnteresseerd is, los van bijvoorbeeld leeftijd of kerkelijke achtergrond.’ Een minder commercieel en wat mij betreft eerlijker antwoord noemt vervolgens ‘lezers die benieuwd zijn naar de wereld achter bijbelteksten die in onze beleving ‘schuren’… Lezers die hun eigen kennis op dit gebied willen verdiepen en hun denkkaders verbreden, en die op zoek zijn naar handvatten om het gesprek hierover aan te gaan, binnen en buiten de kerk’. Dat vraagt een open instelling. En dan kan het bevrijdend werken. Zelf denk ik aan een college van praktisch theoloog prof. H. Jonker (1917-1990) in mijn Utrechtse studiejaren. Op het bord schreef hij (jawel, toen nog met krijt) een getal: 4.500.000.000. Het was, zo lichtte hij toe, volgens wetenschappers de leeftijd van onze aarde. Schokkend, zeker voor vele ‘bible belt’ studenten in hun donkere pakken. Ook ik vond het nog niet zo makkelijk. Maar professor Jonker zei: ‘De wetenschap vertelt ons over het proces der dingen, over de oorsprong en de zin ervan weet ze niets’. Dat was een eyeopener voor mij. Als we toen al een Wetenschapsbijbel hadden gehad… Veertig jaar later ligt die op mijn bureau. Een Bijbel die veel kan geven. Voor jezelf of voor die kennis die altijd maar moppert op die ouderwetse Bijbel, maar er toch steeds weer over begint. Neem, lees en deel!

De Wetenschapsbijbel is een uitgave van het NBG en kost € 58,=

dr. Wim de Bruin is oudtestamentisch bijbelwetenschapper en als predikant verbonden aan de Hervormde Gemeente Bleiswijk, wijkgemeente Dorpskerk

REACTIES OP THEMANUMMER

Het vorige nummer van Confessioneel-Credo had als thema gender en seksualiteit. De redactie probeert op een zo zorgvuldig mogelijke manier in te springen op thema’s die leven in de maatschappij -- en zal dit blijven doen -- maar is zich er goed van bewust dat bepaalde thematiek gevoelens op kunnen roepen. Hierbij een compilatie van enkele ingezonden commentaren.

SAMENLEVING

GELOOF EN ONGELOOF IN ECONOMISCHE GROEI

Paul Schenderling heropent in zijn boek ‘Er is leven na de groei’ de bezinning op ‘Grenzen aan de groei’ en ‘Economie van het genoeg’. Hij neemt zijn lezers mee naar het jaar 2040. Het door hem verbeelde Nederland laat zich dan niet meer leiden door een naïef vertrouwen in economische groei als oplossing voor alle problemen. Het nieuwe Nederland houdt rekening met de begrensde draagkracht van de aarde, biedt zijn inwoners ontspanning en geluk. Een slimme belasting op consumptie kan dat nieuwe Nederland bewerkstelligen, althans dat betogen Paul Schenderling en zijn team.

De filosoof René ten Bos spreekt in een van zijn publicaties (Dwalen in het antropoceen, 2019) over het antropoceen. De mensheid heeft een grote invloed op heel de aarde, van de (diep-)zee tot het land, van de biosfeer tot de atmosfeer. Overal zijn de gevolgen van menselijke activiteiten aanwijsbaar. Voorheen beperkte die menselijke invloed zich; ze was tijdelijk en plaatselijk. Vroeg of laat zal een voortgaande economische groei tot een wereldwijde catastrofe leiden. Schenderling zegt het niet zo expliciet, maar in zijn verwijzingen naar de zich voltrekkende klimaaten natuurcrises klinkt deze vrees zeker door.

GROENE GROEI?

Schenderling richt zijn pijlen echter

op zijn collega-economen die geloven dat het mogelijk – zelfs wenselijk en noodzakelijk – is om twee doelen te combineren: economische groei binnen de grenzen van de draagkracht van de aarde. Dat alles opende de weg naar initiatieven om de productie vanuit milieuoogpunt efficiënter te maken: minder materiaal gebruik, zuiniger apparaten etc. De milieuwinst die daadwerkelijke gemaakt werd, ging echter goeddeels verloren door een gelijktijdige economische groei. Deze waarneming brengt Schenderling tot het voorstel om de aandacht te richten op de consumptie. Een slimme belasting op consumptie zou dan zowel de kwantiteit (consu-minderen) als de kwaliteit (groener, recyclebaar) van de consumptie ten gunste moeten beïnvloeden. Tegenover deze

selectieve belasting op consumptie komt dan een forse verlaging van de belasting op arbeid te staan. Flankerend beleid van de overheid zou dan leiden tot een meer ontspannen, volwassen en houdbare economie en tot meer kwaliteit van leven voor de bevolking.

HET ONVERVERWACHTE

Wie het boek leest, zal een keur van argumenten en inspirerende voorbeelden aantreffen. Als zodanig overtuigen ze zeker van de wenselijkheid van de beoogde bekering. Wat me wel doet aarzelen is de ongecompliceerde koppeling tussen de voorgestelde maatregelen en de gewenste uitkomsten in 2040. Het betoog krijgt bijna en mechanisch karakter. Het grote verhaal in de vorm van een blokschema (p. 247) illustreert dit laatste onbedoeld. Bij de veronderstelde oorzaak-gevolg-relaties mis ik de randvoorwaarden, de onzekerheden en de realiteit van ontoereikende kennis. Het besef dat de werkelijkheid groter en dieper is dan economische modellen mis ik.

OECUMENE EN DUURZAAMHEID

Misschien is het grootste geheim van de oecumenische beweging wel dat ze al zeker 50 jaar juist met deze vragen bezig is geweest. Het ging onder andere om de indringende vraag wat genoeg is voor een goed leven. Een rode draad in dat denken was dat de kwaliteit van leven zwaarder weegt dan economische groei. Wat is genoeg voor een goed leven? In Nederland speelde dit rond actie Nieuwe Levensstijl (jaren ’70) en het Conciliair Proces voor gerechtigheid, vrede en heelheid van de schepping van de Wereldraad van Kerken (19831991). Ook de economie van het genoeg – bepleit door Bob Goudzwaard (geb. 1934) en Harrie de Lange (1919-

2001) - sluit hierbij aan. Zij publiceerden in 1986 samen een boek met de veelzeggende titel Genoeg van te veel - genoeg van te weinig. Daarnaast werd er in deze periode veel werk verzet door het Multidisciplinair Centrum voor Kerk en Samenleving (1981-1998) en de stichting Oikos (1994-2018) . Een van de meest indringende lessen is dat het geloof in economische groei diep verankerd is in de harten van mensen en in de ziel van de cultuur. De drang om te groeien, te versnellen (vgl. Hartmut Rosa, Leven in tijden van versnelling, 2016), laat zich niet zo makkelijk corrigeren door een slimme belastingmaatregel. Het kwaad heeft zich diep genesteld in de economische structuren (vgl. Jeremy L. Sabella, Hoop in tijden van verdeeldheid. Het levensverhaal van Reinhold Niebuhr en zijn lessen voor de wereld, 2022). Deze ervaring is – als profetische kritiek – geuit door allerlei oecumenische protesten tegen het neoliberalisme en globalisme (vgl. Greetje Witte-Rang, e.a., Uitsluitend participatie. Theologische overwegingen bij globalisering, 2005).

STEEN IN DE VIJVER

Paul Schenderling cs hebben een belangrijke steen in de vijver gegooid. Ik hoop dat zij hiermee het publieke debat over de inktzwarte schaduwzijden van economische groei en de achterliggende groeidrang prikkelen. Kerk en theologie kunnen – als ze het lef hebben – ook bijdragen. Dat heeft Paus Franciscus met zijn encycliek Laudato Si’ over ‘de zorg voor het gemeenschappelijk huis’ (2015) op eminente wijze laten zien. Door hem geïnspireerd zijn er op talloze plaatsen Laudato Si’-groepen opgericht die bezig houden met concrete initiatieven op het terrein van duurzaamheid. En mede dankzij Paus Franciscus is de klimaatproblematiek hoog op de politieke agenda terecht gekomen. Kerk en theologie hebben –gegeven het recente verleden – meer te bieden dan dat ze zelf soms denken.

N.a.v. Paul Schenderling, Er is leven na de groei. Hoe we onze toekomst realistisch veiligstellen, Postgroei Nederland & Bor Uitgevers, 2022 (271 pagina’s)

David Renkema

Ir. D.L. Renkema was o.a. directeur van de stichting Oikos. Na de opheffing van Oikos (2018) schreef hij het boek Geloven in een betere wereld. Sporen van Oikos.

VERGETEN RIJKDOM

JOODSE WERELDLITERATUUR UIT DE KLASSIEKE OUDHEID

Onlangs verscheen ‘Vergeten rijkdom’. Joodse wereldliteratuur uit de klassieke oudheid. Daniël De Waele is de auteur. Hij is docent Protestantse godsdienst en Nieuwe Testament aan het Hoger instituut voor Protestantse Godsdienstwetenschappen te Brussel. Het gaat over “geschriften die de Bijbel niet hebben gehaald.” Hij presenteert die onder de titel Vergeten rijkdom. Je kunt ook zeggen: “afgewezen rijkdom”.

Zo is er het boek van Pseudo-Philo Liber Antiquitatum Bibliicarum dat de meest merkwaardige wederwaardigheden beschrijft van allerlei Bijbelse figuren. Mijn nieuwsgierigheid werd gewekt en daarvoor kun je terecht in het lange hoofdstuk 5. Als eerste valt me op, dat er zeer lovend gesproken wordt over heldhaftige vrouwen. Zoals Jaël, die we kennen uit het Bijbelboek ‘Rechters’. Jaël speelt een belangrijke rol in de overwinning van het leger van de Israëlieten op dat van de Kanaänieten (Rechters 4-5). Zij brengt Sisera, de legeraanvoerder van de Kanaänieten om het leven, als hij zich schuilhoudt in haar tent. Het feit dat Sisera gedood wordt door een vrouw, maakt deze nederlaag voor de Kanaänieten extra pijnlijk. In het boek van Pseudo Philo wordt dit verhaal uitgebreid met verleidelijke en haast romantische details. Over Debora gaat het ook. We kennen haar als enige vrouwelijke rechter in hetzelfde Bijbelboek ‘Rechters’. Ze wordt profetes genoemd en bij Pseudo Philo bidt ze voor het volk, gelijk een priester. Je denkt minstens dat de vrouw hiermee een leidende functie zou krijgen in de godsdienstige vormgeving, maar dat valt tegen. Wat er vervolgens over Adam en Eva geschreven wordt, is beneden alle peil. Eva wordt hier getekend als iemand die telkens verleid wordt. Zo is zij de oorzaak van alle ellende voor de mensheid. Het is vernederend voor Eva. Dit past niet in de Bijbel, want de ruimte van de vergeving ontbreekt hier totaal. Daarmee keldert de positie van de vrouw weer, want Eva is wel de eerste dame, the first Lady. Wellicht heeft dit zelfs doorwerking bij Paulus in het Nieuwe Testament, die ook nogal negatief over Eva is. Zo kan deze informatie uit de omgeving van de

Bijbel het verstaan van de Bijbel nog sterker preciseren.

Er worden ruim 60 pseudepigrafische werken ter sprake gebracht. Ook komen de Dode Zeerollen aan de orde en de Misjna, de mondeling overgeleverde joodse uitleg. Ook de boeken van Philo van Alexandrië en Flavius Josephus komen aan de orde. Na deze vergeten boeken te hebben besproken, concludeert De Waele, dat er nooit een oorspronkelijke Bijbel heeft bestaan, maar dat men wel zou kunnen spreken over een definitieve Bijbel. Er is een mooi overzicht van de geraadpleegde bronnen, waarbij opvalt, dat Prof. Pieter van der Horst uit Utrecht regelmatig over de positie van de vrouw wordt geciteerd in dit boek.

Dankzij zijn prettige schrijfstijl slaagt De Waele erin de wereld achter de Bijbel overzichtelijk weer te geven. Hij maakt duidelijk dat de wereld van het Nieuwe Testament niet losstaat van die van het Oude Testament: het gaat over dezelfde wereld. Dit boek helpt bij het Bijbellezen om te ontdekken waar het op aan komt.

Daniël De Waele, Vergeten rijkdom. Joodse wereldliteratuur uit de klassieke oudheid. Kokboekencentrum Uitgevers, Utrecht, ISBN: 978 904 353 842 8, 352 blz., € 26,99

ds. Wim Scheltens

OVER TROOST DOOR EEN CHRISTELIJKE NON-THEÏST

Onlangs verscheen er een zeer lezenswaardig boek van de Belgische psychiater en psychotherapeut Dirk de Wachter met als titel: Vertroostingen. Gewone woorden van Dirk de Wachter. Eerder schreef hij onder meer de boeken Borderline Times en De kunst van het ongelukkig zijn.

In zijn nieuwe boek denkt De Wachter na over wat troost kan bieden in een mensenleven. Daarin speelt zijn werk als psychiater een belangrijke rol. Dit boek is echter ook een persoonlijk boek geworden. Hij denkt na over wat troost voor hem betekent nadat hij te horen heeft gekregen dat hij ernstig ziek is, diverse behandelingen heeft moeten ondergaan en zijn toekomst zeer onzeker is. De Wachter heeft een scherp oog voor het gewone leven en hecht veel waarde aan de troost van wat hij noemt ‘het kleine goede’. Vanuit een brede levensvisie en een open levenshouding weet hij veel zaken te benoemen die de kracht in zich hebben om te troosten.

Zo laat hij onder meer zien welke troost er kan uitgaan van muziek, literatuur, poëzie en kunst. Zeer belangrijk is voor hem de troost die hij heeft ontdekt in de filosofie en dan met name in de filosofie van Levinas en zijn denken over de betekenis van de ander voor je persoonlijke leven. Een ander mens is cruciaal om troost te ervaren. Troost is dan daar waar we ons voor elkaar openen en met elkaar in verbinding staan. Heel mooi is het hoe De Wachter deze filosofische gedachten verbindt met persoonlijke ervaring van troost door bijvoorbeeld de zorgende aandacht van een verpleegkundige of de liefdevolle nabijheid van dierbaren.

De Wachter gaat ook in op de mogelijke troost van het geloof. Hij spreekt er respectvol over, maar het maakt geen onderdeel uit van zijn persoonlijke belevingswereld. De Wachter noemt zichzelf geen atheïst, maar een christelijke non-theïst. Hiermee bedoelt hij dat hij niet gelooft in God, maar wel christelijk is. Dit laatste vertaalt zich dan in een christelijk humanisme waarin de waarden barmhartigheid en naastenliefde een belangrijke rol spelen. Opvallend is

dat de Wachter, als het gaat om troost, veel waardering heeft voor de kerk met haar geloof, rituelen en liturgie. In het boek lezen we dan ook eerder een waarderende dan een vijandige houding. Dat voelt als een verademing. En ook als een uitnodiging om als christen het gesprek met het boek aan te gaan.

DOORDENKEN

In zijn spreken over troost laat De Wachter zich dus niet leiden door de boodschap van de christelijke traditie. Toch, vanuit zijn perspectief, reikt hij ons al veel al aan waardoor troost ervaren kan worden. Maar stelt de lezer die leeft vanuit het christelijk geloof en verbonden met de traditie van de kerk ook voor vragen. Doorvertaald naar de kerkelijke praktijk gaat het dan om de boodschap van troost in de prediking en het pastoraat. Welke is dit precies? Maar ook welke meerwaarde en kracht bezit deze christelijke boodschap van troost? Wanneer we over het specifieke van de christelijke troost nadenken dan hebben we in zondag 1 van de Heidelberger Catechismus een belangrijke aanwijzing. Daar wordt de vraag naar troost gesteld met de vraag:

Wat is uw enige troost, zowel in leven als in sterven?

Het antwoord op deze zondag is dan:

Dat ik met lichaam en ziel, zowel in leven als in sterven, niet mijzelf toebehoor, maar het eigendom ben van mijn getrouwe Heiland Jezus Christus. Hij heeft met zijn kostbaar bloed voor al mijn zonden volkomen voldaan en mij uit alle heerschappij van de duivel verlost. Hij waakt met zoveel zorg over mij, dat zonder de wil van mijn hemelse Vader geen haar van mijn hoofd kan vallen, ja zelfs

dat alle dingen mij tot mijn heil moeten dienen. Daarom verzekert Hij mij ook door zijn Heilige Geest van het eeuwige leven en maakt mij van harte bereid om voortaan voor Hem te leven.

De Catechismus heeft hier oog voor de gedachte dat we meer zijn dan ons lichaam. We zijn meer dan materie. Want, zo belijdt de Catechismus, er is meer dan dit vergankelijke leven. Ook het perspectief van het eeuwige leven lonkt. Met angst en beven kun je soms aan dit alles twijfelen. Maar dan is er voor wie gelooft ook de belofte dat de Heilige Geest de zekerheid van het geloof wil schenken. De Catechismus wil het houvast van het geloof benadrukken dat je zowel in leven en sterven eigendom van Jezus Christus bent. Soms met deze woorden en een andere keer met andere woorden is dit wat we kunnen beschouwen als de kern van het Bijbels spreken en christelijk denken over troost. Het gaat er om dat het denken over troost haar uitgangspunt heeft in Jezus de gekruisigde en opgestane. Het is een zacht perspectief. Te heilig om anderen zo maar op te dringen en het geloof hierin af te dwingen. Te veel ook een zaak van het hart waardoor je een ander niet alleen met woorden van deze waarheid kunt overtuigen. Ten diepste is het een doorleefde waarheid. We kunnen het bevinding noemen. Of geloven met hart en ziel. Ook voor de prediking en het pastoraat is dit belangrijk. Het is uitnodigen om het persoonlijk leven en alles wat zich in deze wereld voltrekt aan licht en duisternis, vreugde en verdriet, diepte –en hoogtepunten te leren zien vanuit een ander perspectief. Het is de uitnodiging om te kijken en te denken vanuit het perspectief van Goede Vrijdag en Pasen. Een perspectief dat leert ontdekken hoe God in Jezus ons mensen troostend nabij is.

ds. Roberto Buijs

N.a.v.: Dirk de Wachter, Vertroostingen. Gewone woorden van Dirk de Wachter, Tielt 2022

CONFESSIONEEL IN 2023

Tijdens de voorjaarsconferentie gaan we nadenken hoe we confessioneel kunnen zijn in deze tijd. Ook de redactie van Confessioneel-Credo komt bij elkaar om te kijken hoe we op een aansprekende manier het confessionele gedachtegoed kunnen verwoorden. Ter inspiratie een stem uit het verleden.

Het Confessioneel Gereformeerd Beraad zou dit jaar 50 jaar bestaan. In 1998 verscheen een jubileumbundel bij 25 jaar CGB. Daarin werd gesteld dat we een ontmoetingscentrum willen zijn voor allen die het gereformeerd belijden een warm hart toedragen.

‘Wat is de betekenis en kracht van ons belijden juist voor deze tijd, over de persoon en het werk van Jezus Christus, het gezag van de Heilige Schrift, de weg van onze verlossing, de wijsheid van onze opdracht en de grond van onze toekomstverwachting? Met die vraag willen we ons bezighouden.

Wij vormen geen actiegroep, maar beogen een platform te zijn voor bezinning, bemoediging en appél.’ Daarbij wordt ‘het regelmatige contact met de Confessionele Vereniging in de Hervormde Kerk en allen die het gereformeerd belijden en de gereformeerde religie in onze tijd willen uitdragen’ al genoemd.

WAT WILLEN WIJ?

Dan volgt een opsomming van wensen voor het CGB, voor de Gereformeerde Kerken in Nederland en de op komst zijnde Protestantse Kerk in Nederland.

•Wij willen het besef dat wij belijdende kerken zijn versterken.

•Wij willen de gemeente stimuleren de vreugde van het geloof te beleven.

•Wij willen jongeren helpen een weg te zoeken in het doolhof van vragen en visies.

•Wij willen met de studenten meedenken over de vraag naar de zin van het leven en de betekenis van het Evangelie voor onze cultuur.

•Wij willen in gesprek blijven met andersdenkenden.

•Wij willen in de dialoog met andere godsdiensten blijven getuigen dat Jezus Christus onze enige Verlosser is.

•Wij willen de gemeenteleden die van de kerk dreigen te vervreemden vasthouden.

•Wij willen gemeenteleden in de verstrooiing een geestelijk onderdak bieden.

•Wij willen met lenigheid van geest de uitdagingen van het moderne levensgevoel tegemoet treden.

•Wij willen de eenheid in onze kerken zoveel mogelijk bewaren en bestaande tegenstelling niet toespitsen.

•Wij willen geen verstarde orthodoxie, wij willen geen steriel confessionalisme dat kritiekloos herhaalt wat het voorgeslacht heeft beleden.

•Wij willen in het besef van eigen tekortkomingen meebouwen aan een levende kerk, een Christus-belijdende gemeente waar leefwarmte en blijdschap de boventoon voeren.

•Wij willen meebouwen aan een gemeente, waarin de gemeenteleden zich bewust zijn dat zij ogen hebben om te zien naar gemeenteleden in nood, handen om te geven en een hart om lief te hebben.

•Maar… wij willen geen plurale vorm van kerk-zijn aanvaarden waarin oeverloze ruimte is voor opvattingen die het hart van het Evangelie aantasten!

‘NIEUW! JE MAG DE KERK PLURAAL NOEMEN EN DAAR KRITIEK OP LEVEREN. ECHTER NIET ZONDER DANKBAAR VAST TE STELLEN, DAT NA HET MOEIZAME FUSIEPROCES VEEL BEZINNING OP DE INHOUD VAN HET GELOVEN HEEFT PLAATSGEVONDEN. WE ZIJN DOOR DE SYNODE VAN HARTE BIJ DE TOTSTANDKOMING VAN DE VISIENOTA’S EN DE BEZINNING OP HET AMBT BETROKKEN. DAAR ONTMOET JE ANDERSDENKENDEN’

CONFESSIONEEL VANDAAG

In 2023 zouden we in folder geen opsomming meer plaatsen in veertien punten. Zeker niet gevolgd door zeven redenen waarom. In een beeldcultuur met sociale media moet het korter en vooral beeldender. Gemeenteleden, ook binnen onze vereniging, lezen minder en zijn vaak minder intensief met toerusting bezig.

Verder is de Protestantse Kerk een andere kerk. Niet hervormd, niet gereformeerd, maar een compromis. Nieuw! Je mag die kerk pluraal noemen en daar kritiek op leveren. Echter niet zonder dankbaar vast te stellen, dat na het moeizame fusieproces veel bezinning op de inhoud van het geloven heeft plaatsgevonden. We zijn door de synode van harte bij de totstandkoming van de visienota’s en de bezinning op het ambt betrokken. Daar ontmoet je andersdenkenden. In deze tijd van ontkerkelijking en het ontstaan van een vormen van een vloeibare kerk is het belangrijk daaraan van harte mee te doen. Een constante is wat mij betreft het benadrukken van de vreugde van het geloof. Confessioneel-zijn is niet tobberig. God heeft ons in Jezus Christus bevrijd van ‘onszelf’, door zijn liefde. Zoals Hij heel de wereldgeschiedenis zijn kinderen verzamelt doet Hij dat nu ook. En ook bij ons. Geloven en kerk-zijn zijn ons antwoord op die genade. Als God ons uitkiest, wie zijn wij om Hem niet volgen? Zo heeft de kerk een heerlijke toekomst.

Een belangrijke inbreng van de Confessionele Beweging lijkt mij daarom de aandacht voor kinderen (Vertel Het Maar) en jongeren (studentenwerk, leerstoel theologie aan een universiteit). We hebben daardoor een stem in de voorbereiding van de wekelijkse erediensten en kunnen de warmte van het gereformeerd belijden hoorbaar en zichtbaar maken. Confessioneel-zijn is toekomstgericht. Ook in 2023 is er een doolhof van visies en vragen. Durven wij daarin creatief een wegwijzer te zijn? Ik hoop dat de voorjaarsconferentie een blijde stap naar Gods toekomst zal zijn.

ds. Dick Westerneng, 2e voorzitter Confessionele Beweging

GOD KIEST PARTIJ

In deze lijdenstijd kiezen we de tekst voor de verkondiging niet uit de Evangeliën, maar uit het Oude Testament. Het lijden van Israël is anders dan het lijden van Christus. Bij Jezus is lijden niet slechts menselijk, maar een goddelijke moeten, een heilige opdracht. Door zijn lijden, sterven en opstaan heeft Hij zijn volk bevrijd. Hoe verwoord je dat? Hieronder (verkort) wat Marieke van de Beek schreef voor de bovenbouw over Exodus 1.

Eeuwen voor Pasen heeft God ook al een keer zijn volk bevrijd. Uit het land Egypte, waar ze slaven waren van de Egyptische farao.

Het is niets nieuws dat mensen graag bóven andere mensen willen staan. Ze willen zich beter voelen, de baas spelen en willen macht uitoefenen over andere mensen. Vroeger waren de mensen met een donkere huidskleur vaak de slaven van de blanken, bijvoorbeeld op de plantages waar koffie of suikerriet werd geteeld. Ook nu nog ontstaan er telkens weer oorlogen of opstanden, omdat de één de baas wil zijn over de ander. Eigenlijk nooit komt daar iets goeds uit voort.

BIJBELVERHAAL

Het is al heel veel jaren geleden dat Jozef onderkoning was in Egypte. Toen er hongersnood was, kwamen ook zijn vader en broers met hun gezinnen in Egypte wonen. Zij zijn inmiddels uitgegroeid tot een volk. In Egypte komt een nieuwe koning op de troon. Hij ziet dat ‘vreemde’ volk, dat in zijn land woont. Het zijn andere mensen, ze zien er anders uit en hebben andere gewoontes. Ze dienen zelfs een andere God!

Die Egyptische koning denkt daarover na. Stel nu eens dat er oorlog komt met een ander volk. En dat dat vreemde volk Israël zich aansluit bij de vijand?

Dan heeft de vijand zomaar ineens een groot en sterk leger ín het land Egypte. Dát mag niet gebeuren. Dus neemt de koning een besluit. Hij zal dat volk laten voelen wie de baas is. Als hij het stevig onderdrukt, zal het niet verder groeien. Zo wordt het volk Israël een slavenvolk. Opgejaagd door slavendrijvers moeten ze twee steden voor de koning van Egypte bouwen. De Egyptenaren zien dat het volk, ondanks de verdrukking, blijft groeien. Nóg harder worden ze aangepakt. Ze worden afgebeuld, mishandeld

en het werk wordt hun steeds zwaarder gemaakt. Het volk heeft geen leven meer in Egypte.

Alsof dat nog niet erg genoeg is, besluit de koning dat alle jongetjes die bij de Israëlieten geboren worden, gedood moeten worden. Twee kraamverzorgsters krijgen de opdracht om dat te doen. Maar zij zijn zelf Israëlitische vrouwen. Ze dienen God, en weten dat dat niet goed is. Ze voeren de opdracht van de koning niet uit. Als de koning van Egypte ziet dat het volk maar blijft groeien, gaat hij nóg een stap verder. Hij geeft zijn eigen volk de opdracht om alle Israëlitische baby-jongetjes in de rivier de Nijl te gooien, zodat ze zullen verdrinken. Hij zál dat volk klein krijgen! Hier eindigt Exodus 1. Maar gelukkig eindigt hier ons Paasproject niet. Het gaat over bevrijding. Dat belooft wat moois!

In het verhaal heb ik een zinnetje overgeslagen: ‘God zegende het werk van de vroedvrouwen.’ Die twee kraamverzorgsters durfden tegen het goddeloze bevel van de Egyptische koning in te

gaan. Daarom zegende God hen, en heel het volk.

Zie je wat dat betekent? De Israëlieten werden onderdrukt, hadden het loodzwaar, het leven werd hun in Egypte onmogelijk gemaakt. Het leek alsof God hen in de steek had gelaten. Maar dat is niet zo! Als die twee vrouwen het bevel van de Egyptische koning trotseren, en zo gehoorzaam zijn aan de HEER, ziet God dat. En Hij zegent het! God ziet het als mensen worden onderdrukt of in de knel zitten; als mensen onrecht wordt aangedaan. God staat aan hun kant. God staat niet aan de kant van de dictator, de onderdrukker, de slavendrijver of de generaal die een oorlog uitlokt. Dát is de bemoediging voor mensen die in een moeilijke situatie zitten. God staat aan hun kant! Hij ziet hen.

BEMOEDIGENDE WOORDEN

In het Nieuwe Testament heeft Paulus heel bemoedigende woorden geschreven voor mensen die het moeilijk hebben. Ze staan in Romeinen 8. Ik haal er zomaar een paar uit. Luister maar. ‘Als God voor ons is, wie kan dan tegen ons zijn?’

‘Wie zal Gods uitverkorenen (Gods kinderen) aanklagen? God zelf spreekt hen vrij!’

‘Wat zal ons (kunnen) scheiden van de liefde van Christus?’ Dan zegt Paulus eigenlijk, dat niets Gods liefde kan tegenhouden. Gods liefde laat zich niet tegenhouden door oorlog, tegenspoed, vervolging, honger, armoede of geweld!

En dan het mooiste: ‘Wij zegevieren in dit alles glansrijk’. Of, zoals je het misschien kent uit dat mooie lied: ‘Wij zijn niets dan overwinnaars’!

Er zullen ook in ons leven heel vaak momenten zijn, dat het er niet op lijkt dat wij overwinnaars zijn. We lijken eerder de slaven, de onderdrukten, de mensen die onrecht wordt aangedaan. Maar toch, zegt God, blijft mijn liefde altijd bij je. Ik zie je, Ik sta aan jouw kant, niets zal ons scheiden!

De komende weken zullen we zien dat dat zo is. Met Pasen overwint Gods liefde!

ds. Dick Westerneng, hoofdredacteur Vertel

Het Maar

Van de redactie

Het focusnummer van twee weken geleden, met artikelen over transgenders, heeft een mooi aantal reacties gekregen, zowel schriftelijk als telefonisch. Een compilatie hiervan wordt op pagina 9 weergegeven. U kunt in het vervolg de vertrouwde themanummers tegemoet zien, geredigeerd door ds. Wim Scheltens. Daarnaast zullen we als redactie, van tijd tot tijd, focussen op een actueel thema. Dat wordt dan steeds voorbereid door enkele redactieleden (afwisselend) en in zo’n focusnummer treft u ook andere rubrieken aan. Een dergelijk nummer noemen we in het vervolg: Focusnummer.

Mooi dat u zoveel respons gaf, wilt u dat blijven doen?! Het gaat om de zaak van Christus en het praktiseren van Schrift en Belijdenis in PKN, of met de woorden van de ons veel te vroeg ontvallen professor Willem van Asselt: belijdend onderweg!

Namens de redactie, ds. Dirk van Duijvenbode

Inhoudsopgave

01 opening - Wie maakt de dienst

BEROEPINGSWERK

BEROEPEN TE:

Oosterwolde (herv.), M.G.M. Mudde, Hollandscheveld (herv.). Capelle aan den IJssel (herv., Nieuwe Westerkerk), M.K. de Wilde, Sommelsdijk (herv.). Krimpen aan den IJssel (herv., b.w.), J.W. van Bart, Harderwijk (herv., Grote kerk). Gorinchem (herv., Grote Kerk), B.J.P. de Bruin, Middelburg (herv., De Ontmoeting). Waddinxveen (herv., Brugkerk), G.C. Bergshoeff, Scherpenzeel (herv.). Voorthuizen, (herv.), J. van Rumpt, Barneveld, (herv., wijk 3).

AANGENOMEN NAAR:

Urk (ger.), M. Krooneman, Noordhorn-Saaksum (herv.). Alteveer-Kerkeveld (prot.), prop. M.C. Bruinewoud, Klazienaveen. Putten (herv., Andreaskerk), J. van den Brink- Dekker en E.J. van den Brink, Genderen (ger.). Yerseke (herv., Rehoboth), M. Kreuk, Oude-Tonge, (herv.).

BEDANKT VOOR:

Dirksland (herv.), B.J.P. de Bruin, Middelburg ( herv., De Ontmoeting).

Nieuwer ter Aa (herv.), M. Krooneman, Noordhorn- Saaksum (herv.). Wekerom (herv.), J.J. ten Brinke, Oud-Beijerland (herv., wijk Oost).

REDACTIE

Het bestuur van de Stichting tot Verspreiding van de Confessionele Beginselen is verantwoordelijk voor het verschijnen van het blad Confessioneel–Credo. Voorzitter van de stichting is dr. Jan Dirk Wassenaar.

Het algemene e-mailadres voor het aanleveren van kopij is: redactieconfessioneel@gmail.com of dirkvanduijvenbode1965@gmail.com

HOOFDREDACTEUR

ds. Arien Treuren

EINDREDACTEUR

ds. Dirk van Duijvenbode

Koning Willem III weg 16 C 3151 HJ Hoek van Holland

Tel. 06 - 20628184

DEELREDACTIES

Wereldwijd:

ds. Hans van Dalen

Geloof:

ds. Arien Treuren, ds. Mart Jan Luteyn

Theologie:

dr. Wim de Bruin

Vertel het maar:

ds. Dick Westerneng

Kerk:

dr. Jan Dirk Wassenaar

Samenleving:

dr. Jacques Schenderling

Gemeentewerk:

ds. Roberto Buijs

Cultuur:

ds. Annelieke Warnar

ds. Robert-Jan van Amstel

Themanummers:

ds. Robert-Jan van Amstel,

ds. Diemer de Jong, ds. Dick Westerneng, ds. Wim Scheltens

Varia, persberichten en eindredactie:

ds. Dirk van Duijvenbode

Vaste medewerkers:

dr. Wim de Bruin, drs. Fred Cupido dr. Wim de Ruyter, dr. Peter Verbaan

UITGEVER, ABONNEMENTEN  EN BEZORGING

BDUvakmedia

Postbus 67 3770 AB Barneveld tel. 0342-494911 – fax 0432-494299 abonneeservice@bdu.nl

Opgave advertenties: Roel Abraham, tel. 06-54274244  e-mail: r.abraham@bdu.nl

Kosten abonnement bij vooruitbetaling:

Jaarabonnement € 86,10

Halfjaarabonnement € 48,90

Kwartaalabonnement € 30,25

Buitenland, jaarabonnement € 137,25

Jaarabonnement student € 46,90

Opzeggingen:

Het abonnement wordt na de overeengekomen periode automatisch verlengd. Na deze abonnementsperiode is het abonnement per maand opzegbaar.

Deze uitgave is beschikbaar in gesproken vorm op daisy cd-rom voor mensen met een leesbeperking:

CBB, Ermelo: tel. 0341-565477, klantenservice@cbb.nl

Je blijft niet mailen als je samen kunt spelen

Als het buiten leuk is, blijf je niet binnen. Daarom helpt Jantje Beton kinderen om hun eigen buurt weer leuk te maken. Want buitenspelen is essentieel voor de gezonde ontwikkeling van een kind. Help ook mee! Kijk op www.jantjebeton.nl.

Haal het kind naar buiten!