Jaargang 111 | Nummer 3 | Maart 2019
ZuivelZicht
Zuivelconcerns zien herstel na zwakke start 2018
BRE XI T
EMI G R AT I E
Massale investeringen in strijd om gunst Britse consument
Friese boerin vertelt over vijf jaar Denemarken
De Nr.1 specialist in gereviseerde zuivelmachines Melk Yoghurt
Boter Margarine Smeltkaas Kaas
2.000 machines in voorraad Garantie bij levering Snelle levertijden Lage investering Complete projecten
SA
C. van ‘t Riet Zuiveltechnologie b.v.
FE
t. 0172- 57 1304 m. info@rietdairy.nl i. www.rietdairy.nl
+31(0)348-558080 info@lekkerkerker.nl
www.lekkerkerker.nl
Sijtsma N oord bv
EMS SYST TY
F OO D
P C C A H
Specialisten in betonrenovatie, stralen, vloer- & wandcoating
IED
CERTIF
• Ruim 35 jaar dé specialist binnen de zuivel- en voedingsmiddelenindustrie • HACCP coating systemen voor vloeren, wanden, plafonds en pekelbaden • Werkzaamheden kunnen tijdens productieproces worden uitgevoerd 9&$ HQ +$&&3 JHFHUWLÀFHHUG
+31(0)517 23 22 00
info@sijtsma-noord.nl
www.sijtsma-noord.nl
INHOUD
18
12
22 Visie 6
Brexit Britse zuivelbedrijven voeren productie flink op.
9
Samenwerking Natuurmonumenten en Campina op de bres voor boerennatuur.
10 Emigratie ‘Perfect moment voor emigratie naar Denemarken.’ Veel Europese zuivelbedrijven hadden het afgelopen jaar last van de wisselkoersen. Die drukten de resultaten. (Foto: Emmi)
Jaarcijfers 12 FrieslandCampina 2018 was het jaar van de transformatie.
16 Valuta Sterke euro drukt jaarresultaten bij grote bedrijven.
18 Arla Foods Calcium bespoedigt herstel na zwakke start.
Bedrijf 21 Chr. Hansen Lof voor duurzaamheidsaanpak ingrediëntenproducent.
22 Granarolo Italiaanse zuivelgroep op weg naar € 1,6 miljard omzet.
24 Amstelgoed Fabriek voor streekzuivel binnenkort operationeel.
Markt 25 Marktcijfers De ontwikkelingen op de internationale zuivelmarkt.
www.zuivelzicht.nl
ZuivelZicht maart 2019
3
in control
MILIEU
Wij zijn Lievense. Een multidisciplinair advies- en ingenieursbureau op gebied van bouw, infra, water en milieu. Met onze transparante en doelgerichte werkwijze weet je precies waar je aan toe bent. Wij leveren een breed scala milieudiensten aan de zuivel- en voedingsmiddelenindustrie en beschikken over alle vereiste certificaten. Wat kunnen wij voor je betekenen? • afvalwatermeting, -bemonstering en -analyse • reductie afvalwaterdebiet, vuillast en productverlies
• • • • • • • • • • • • •
opstellen van waterbalansen reductie waterverbruik optimalisatie van productieprocessen opstellen en revisie van omgevingsvergunningen opstellen van milieulogboek uitvoeren van de milieucoördinatie onderhoud, controle en kalibratie meeten bemonsteringsapparatuur verzorgen aangiftes zuiveringsheffing milieujuridische ondersteuning locatieontwikkeling bodemonderzoek en -sanering asbestinventarisatie en -sanering energieaudits en besparingsplannen
Ing. Grietje Zijlstra
Drs. ing. Paul Zandstra
Teamleider afvalwater
Afdelingshoofd Milieuonderzoeken
GZijlstra@lievense.com
PZandstra@lievense.com
Locatie Leeuwarden Orionweg 28 | 8938 AH Leeuwarden | 088 - 91 020 00 | info@lievense.com
lievense.com
ZuivelZicht
ZI JLI JN
ZuivelZicht is een uitgave van BDUvakmedia ISSN 0165-8573 Postbus 67, 3770 AB Barneveld www.bdumedia.nl
vakmedia Uitgeefteam Corina Kuipers (uitgever), Ron van de Hoef (salesmanager), Peter Vorstenbosch (hoofd content) Redactie ZuivelZicht Postbus 93044 2509 AA Den Haag T: 070 2191707 E: redactie.zuivelzicht@bdu.nl I: zuivelzicht.nl Hoofdredactie René van Buitenen E: r.v.buitenen@bdu.nl Contentregie Albert Schuurman E: redactie.vakmedia@bdu.nl Medewerkers aan dit nummer Ria Besseling, Jelle Feenstra, Yves de Groote, Hermann-Josef Martin Advertenties Hielke van der Werf T: 020 5736056, E: h.v.d.werf@bdu.nl Abonnementen Abonnementsprijzen (12 nummers): € 127,90 (studenten € 72,29); buitenland: € 169,04. Proefabonnement (3 edities): € 11,81. Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan en lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 2 maanden voor de vervaldatum is opgezegd bij de abonnementenservice. Zakelijke abonnementen worden niet tussentijds beëindigd. Abonnementenservice Abonnementenservice BDUvakmedia Postbus 67, 3770 AB Barneveld T: 0342 494882, E: abonnementen@bdu.nl Ontwerp: Giesbers Communicatie Groep, Duiven
De klant is koning De Nederlandse zuivelsector krijgt wereldwijd erkenning voor de wijze waarop veehouders met hun dieren omgaan en hoe dat in de gaten wordt gehouden. Veehouders klagen er soms over; over al die controles waarmee de wetgever of hun zuivelfabriek ze confronteert. Met elk nieuw keurmerk voor een duurzamere productie, lijkt er een nieuwe controle bij te komen. Toch moeten ze het controlesysteem in zuivelketen koesteren. Het heeft ons een vooraanstaande positie bezorgd in de wereld. Daar profiteren we dag in, dag uit allemaal van. Alle partijen die op de een of andere manier een bijdrage leveren aan productie van melk en zuivelproducten hebben baat bij een scherp toezicht: zuivelexporteurs, melkverwerkers, veehouders, hun toeleveranciers en al die anderen die op het boerenerf verschijnen om diensten te leveren.
De koper bepaalt zelf wel wat hij een prettig leven vindt voor een koe
Het toezicht op de voedselproductie wordt steeds intensiever. Kopers van voedingsmiddelen stellen voortdurend strengere eisen. Niet alleen willen ze weten of het product dat ze kopen aan de afgesproken eisen voldoet. Steeds vaker willen ze weten hoe het is gemaakt: in welke omstandigheden leven de koeien die de melk leveren? Zijn de dieren gezond? Hebben ze een prettig leven? Je kunt discussiëren over wat een prettig leven is voor een koe, maar relevant is dat niet. De koper bepaalt zelf wel wat hij een prettig leven vindt voor een koe. Alleen de producent die aan zijn eisen kan voldoen, mag leveren. Om te kunnen blijven verkopen, is het dus zaak tijdig in te spelen op nieuwe leveringsvoorwaarden. Want de klant is koning. Mede daarom bekijken belangenorganisaties van zuivelbedrijven, melkveehouders en dierenartsen samen hoe zij de huidige borging van diergezondheid, dierwelzijn en de voedselveiligheid naar een nog hoger plan kunnen tillen. De afgelopen jaren zijn daarvoor al diverse instrumenten geïntroduceerd in de melkveehouderij. Daardoor is een lappendeken ontstaan van borgingssystemen. Het is tijd om tot één efficiënt systeem te komen, waar iedereen mee uit de voeten kan en dat toch blijft voldoen aan de eisen van wetgevers en afnemers. Een systeem dat flexibel is en dat een flink aantal jaren mee kan. Dat is een hele uitdaging, maar onvermijdelijk om ook in de toekomst melk en zuivelproducten van topkwaliteit te kunnen leveren in binnen- en buitenland. René van Buitenen Hoofdredacteur
Druk: Vellendrukkerij BDU, Barneveld
ZuivelZicht maart 2019
5
V I SI E
Inspelen op de brexit:
Britse zuivelbedrijven voeren capaciteit flink op De zuivelsector in het Verenigd Koninkrijk bereidt zich voor op het vertrek uit de Europese Unie. Bedrijven knappen hun fabrieken op en breiden de capaciteit uit. Ook buitenlands bedrijven steken geld in de Britse zuivelindustrie: de top 3 van de Britse zuivelsector is binnenkort helemaal in buitenlandse handen. Tekst: Hermann-Josef Martin
Vorige maand kondigde het Canadese zuivelconcern Saputo de overname aan van Dairy Crest. Dat is de enige Britse zuivelonderneming van formaat die nog niet in buitenlandse handen is gevallen. Denen (Arla Foods) en Duitsers (Müller) gingen de Canadezen voor. Als het bod op de aandelen à € 1,1 miljard gestand wordt gedaan, koopt Saputo met Dairy Crest de nummer drie van de Britse zuivelmarkt. Voor dat geld krijgen de
Canadezen naar eigen zeggen “een interessante positie op een perspectiefvolle markt”. De overname heeft alles te maken met de brexit. Saputo ziet na het vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU volop mogelijkheden om hun cheddar op de Britse markt af te zetten. Dairy Crest moet de springplank naar die markt worden. Zelf bereiden de Britse zuivelbedrijven zich ook massaal voor op de brexit.
Dairy Crest moet voor het Canadese Saputo de springplank worden naar de Britse markt.
6
ZuivelZicht maart 2019
Overal in het Verenigd Koninkrijk voeren zuivelbedrijven de productie op om straks het gat te vullen dat ontstaat als de import van zuivel uit de EU stagneert. Ze steken veel geld in de modernisering van hun productiebedrijven en in de versteviging van hun internationale concurrentiepositie.
Arla UK Zo investeerde Arla Foods het afgelopen boekjaar liefst € 82 miljoen in haar Britse bedrijven. Dat was bijna het dubbele van de investeringen die het concern in 2017 deed. De grootste investering betrof een bedrag van ruim € 38 miljoen in de fabriek in Aylesbury voor de productie van lactosevrije producten. Het Verenigd Koninkrijk is naar de mening van het Scandinavische concern een belangrijke markt voor de deze productcategorie. Daarnaast is er € 6,3 miljoen uitgetrokken om de kaasfabriek in het Schotse Lockerbie te moderniseren. Verder gaat er bijna € 40 miljoen naar de andere productiebedrijven. Door zijn fabrieken te moderniseren, denkt Arla straks te kunnen voorzien in de groeiende behoefte van de Britten om binnenlandse zuivelproducten te kopen. Lurpak kan binnen twee jaar tijd in de merken-top 10 van de Britse levensmiddelenindustrie staan. Daarom wordt ook het marketingbudget verhoogd.
V I SI E
Meadow Foods is de laatste jaren fors gegroeid, mede dankzij overnames.
Müller De Duitse zuivelgroep Müller kondigde in het najaar van 2017 een drie jaar durend investeringsprogramma voor haar Britse dochterbedrijf aan, ter waarde van circa € 114 miljoen. Bijna de helft daarvan gaat naar de yoghurtfabriek in Telford die Müller in 2013 van de Oostenrijkse NöM-groep kocht. Het is de bedoeling dat de capaciteit van deze fabriek wordt verdubbeld. Ook fabrieken in Market Drayton en Minsterley krijgen een facelift. Terwijl de modernisering van de consumptiemelkfabriek in Bellshill (Schotland) eind vorig jaar werd afgerond. Daar produceert Müller inmiddels 370 miljoen liter aan consumptiemelkproducten op jaarbasis. Met de investeringen verwacht Müller tot 2020 zo’n € 795 miljoen aan extra omzet binnen te halen. Ruim € 530 miljoen moet komen uit de consumentenmarkt voor dagverse melk, roomproducten en zuiveldranken. Uit de markt voor yoghurt en desserts denkt het concern voor meer dan € 260 miljoen aan extra omzet te kunnen halen.
Dairy Crest De beoogde prooi van Saputo, Dairy Crest, heeft tot en met 2022 een bedrag van € 97 miljoen beschikbaar om te investeren in de kaasdivisie. Het leeuwendeel van dat bedrag steekt het bedrijf in de fabriek in Davidstow, in
Cornwall. Daar wordt de verwerkingscapaciteit opgevoerd met 200 miljoen liter melk op jaarbasis. Daarmee zou de kaasproductie van 54.000 ton naar een zo’n 77.000 ton per jaar gaan. Om aan die extra melk te komen, breidt Dairy Crest zijn melkophaalgebied uit. Nu nog voorzien 350 veehouders uit Devonshire en Cornwall de fabriek van melk, maar ook in het graafschap Somerset wil Dairy Crest veehouders aan zich binden. Om de belasting voor het milieu als gevolg van de uitbreiding te compenseren, wil de onderneming meer gebruik maken van duurzame energie. Zeker 10 procent van de energiebehoefte moet van zonne-energie komen. Overigens zal de kaas uit de fabriek in Davidstow onder het merk Cathedral City op de markt komen. Hoewel het merk in het boekjaar 2017/18 zo’n 6 procent aan omzet verloor, is het nog altijd het grootste merk in het cheddarsegment in het Verenigd Koninkrijk, met een aandeel van meer dan 50 procent. De extra wei wordt benut voor de productie van naar schatting 5.000 ton galacto-oligosacchariden (GOS) voor producenten van kindervoeding.
Meadow Foods Ook Meadow Foods breidt uit. Het bedrijf van de familie Chantler voert de capaciteit van de fabriek in Peter-
Van onze kaasplanken kun je eten )GEGTVKƂ EGGTF XQGFUGNXGKNKI
9Ď RTQFWEGTGP CN LCCT kaasplanken van formaat WKV JGV DGUVG 0QQTF 'WTQRGUG XWTGP
2TKOG 3WCNKV[ %JGGUG $QCTF 2CPGNU
LAMICO B.V. Papierbaan 16-22 9672 BH Winschoten Tel: +31 (0) 597 - 47 17 40 info@lamico.nl
www.lamico.nl
VISIE
borough (Cambridgeshire) met 60 procent op. Daar wordt nu nog jaarlijks 85.000 ton aan room, crème fraiche en yoghurt voor de foodservicemarkt gemaakt. Sinds 2013 is al sprake van een verdubbeling van de productiecapaciteit, aldus directeur Mark Chantler. Zijn familie verkocht vorig jaar zomer 35 procent van de aandelen aan de Amerikaanse investeringsmaatschappij Pain Schwartz Partners. Meadow Foods is de laatste jaren fors gegroeid mede dankzij overnames. Een jaar geleden werd zuivelbedrijf Roil Foods in Wales gekocht en enkele maanden daarvoor werd Fayrefield Liquids overgenomen. De omzet steeg daardoor vorig jaar met 58 procent naar € 486 miljoen. Hoeveel het bedrijf investeert in de uitbreiding van de fabriek in Peterborough is overigens niet bekendgemaakt.
First Milk-leden kunnen vanaf april een ‘dertiende maand’ tegemoet zien Glanbia Cheese Voor de Ierse onderneming Glanbia en haar Amerikaanse partner Leprino Cheese was het gekrakeel rondom de brexit een halfjaar geleden reden om een streep te halen door de geplande investeringen in de mozzarellafabriek in het Britse Northwich. Daar exploiteren zij samen de joint venture Glanbia Cheese. In 2017 was het nog de bedoeling dat deze fabriek voor € 6 miljoen zou worden uitgebreid, maar vorig jaar werd besloten in Ierland voor € 130 miljoen een nieuwe mozzarellafabriek te bouwen. Dat gebeurt in Portlaoise, 90 km ten westen van Dublin. Glanbia en Leprino hebben daarvoor de joint venture Glanbia Cheese EU opgericht. Vanaf 2020 zal er 45.000 ton mozzarella worden geproduceerd voor de Europese foodservicesector.
8
ZuivelZicht maart 2019
Long Clawson Dairy speelt in op de toenemende vraag naar Stilton-kaas.
Dairy Partners Een andere mozzarellaproducent, Dairy Partners, verwacht in de loop van dit jaar drie nieuwe productielijnen in gebruik te kunnen nemen in Stonehouse, graafschap Gloucestershire. De investering à € 28 miljoen moet leiden tot een verdubbeling van de productie. Het bedrijf verwerkt nu jaarlijks 150 miljoen liter melk. Dat leverde in 2017 een omzet op van € 86 miljoen en een nettowinst van € 5,5 miljoen.
Daarmee komt het totale bedrag dat de coöperatie de laatste vijf jaar in modernisering van haar fabrieken stak op € 45 miljoen. First Milk besloot zich vorig jaar te concentreren op de kernactiviteiten: de productie van kaas en het afvullen van dagverse melkproducten. Ook de coöperatie zelf is onder handen genomen. Er is een nieuwe financieringsstructuur opgetuigd. Op basis daarvan kunnen leden vanaf april een ‘dertiende maand’ van maximaal 28 cent per liter melk tegemoet zien.
Crediton Dairy
Wyke Farms
Crediton Dairy start binnenkort met de bouw van een tweede productiehal waar twee afvullijnen worden geïnstalleerd. Het particuliere bedrijf uit het zuidwesten van Engeland levert onder meer lang houdbare zuiveldranken. Het werkt sinds september vorig jaar samen met de Nieuw-Zeelandse onderneming A2 Milk Company. Naar eigen zeggen is Crediton Dairy goed voor een marktaandeel van 30 procent op de Britse markt voor lang houdbare consumptiemelk. Het bedrijf verwerkt jaarlijks zo’n 200 miljoen liter melk. Daarmee zette het in 2017 € 70 miljoen om. De investering voor het nieuwe productiebedrijf is begroot op ruim € 13 miljoen.
Kaasproducent Wyke Farms uit Bruton in Somerset gaat de capaciteit verdubbelen naar 30.000 ton. Het bedrijf van de familie Clothier levert vooral cheddar, grotendeels onder het eigen merk Wyke Farms. Dat leverde in boekjaar 2017/18 bijna € 100 miljoen omzet op, een toename van 26 procent. De uitbreiding is volgens de onderneming vooral bedoeld om in te spelen op de groeiende vraag naar cheddar uit het buitenland.
First Milk Voor een bedrag van ruim € 7 miljoen moderniseert First Milk haar kaasfabriek in Pembrokeshire in Wales.
Long Clawson Dairy Long Clawson Dairy is een van de weinig producenten van Stilton-kaas. De buitenlandse vraag naar deze blauwschimmelkaas neemt zo sterk toe dat in 1911 opgerichte onderneming haar fabriek in Leicestershire vorig jaar voor € 8 miljoen uitbreidde. Het bedrijf exporteert de specialiteit naar zowel de Verenigde Staten als Australië.
VISIE
Campina sluit alliantie met Natuurmonumenten Samen met Natuurmonumenten wil Campina de komende jaren de natuur de natuur op de melkveebedrijven verbeteren. Tekst: René van Buitenen
meerprijs. Deze komt ten goede aan de veehouders die de melk leveren voor de speciale zuivellijn. “Met PlanetProof zijn we een beweging gestart die hopelijk wordt gesteund door iedereen die waarde hecht aan duurzaamheid”, aldus Roelofs. “Daarom zijn we ontzettend trots dat Natuurmonumenten deze stappen omarmt en gezamenlijk met ons verder wil bouwen om Nederland nog mooier te maken.” Campina zegt dat de zuivelproducten die onder het PlanetProof-keurmerk vallen nu al aan zeer hoge eisen met betrekking tot natuur, dier en klimaat voldoen. Die criteria zullen in de komende jaren aangescherpt worden. Natuurmonumenten en Campina hebben de handen ineengeslagen. Zij streven ernaar om de oppervlaktenatuur op het boerenland de komende jaren substantieel te laten toenemen. “Het startpunt van een nieuwe beweging waarin we samen stap voor stap de Nederlandse natuur versterken”, zegt Bas Roelofs, directeur FrieslandCampina Nederland, over de samenwerking. “Dag in, dag uit spannen melkveehouders zich in en doen investeringen om hun bedrijfsvoering en land klaar te maken voor de toekomstige generatie.”
PlanetProof Een voorbeeld daarvan is volgens hem de recent door Campina geïntroduceerde ‘On the way to PlanetProof’zuivel. Hierbij worden hoge eisen gesteld aan natuur, dier én klimaat. Campina rekent retailers hiervoor een
Niet aan de zijlijn staan Directeur Marc van den Tweel van Natuurmonumenten stelt dat zijn organisatie wil bijdragen aan de overgang naar een duurzamere landbouw. “Niet door aan de zijlijn te staan en te zeggen hoe het zou moeten, maar juist door volop met boeren samen te werken.” De samenwerking met Campina stelt de veehouders volgens Van den Tweel in staat veel meer te doen voor de natuur. “Maar liefst 30 procent van Nederland bestaat uit grasland voor de melkveehouderij dus dat heeft in potentie een gigantische impact. Dat biedt een keuze aan de consument; die kan nu kiezen voor een zuivelproduct dat helpt de natuur te versterken. Met de juiste keuzes in de supermarkt bepaalt de consument uiteindelijk zelf in welk landschap we leven.”
PlanetProof In 2025 onderscheidt een melkveehouder die PlanetProofmelk aan Campina levert zich op het volgende punten: - Zij laten het gras ouder en daardoor soortenrijker worden. Het gras bevat meerdere kruiden, grassen en vlinderbloemigen; - Het voer voor de koeien is voor het overgrote deel afkomstig van het eigen land en uit de directe omgeving. Als een veehouder nog voer moet kopen dan is dat afkomstig uit Europa. Het bestaat uit restproducten van humane voeding of wat overblijft van de oogst van aardappelen, groenten of fruit; - Een groter deel van het land van de veehouder wordt ingezet voor natuur en biodiversiteit, omdat het grasland kruidenrijk is of omdat er natuurbeheer plaatsvindt. Daarbij wordt rekening gehouden met het karakteristieke lokale landschap en de regionale grondsoort; - Ten minste twee derde van het voor de veestapel benodigde eiwit komt van eigen land; - De weilanden worden begraasd door koeien en jongvee. De veehouder houdt rekening met weidevogels en andere kwetsbare soorten op zijn land, bijvoorbeeld bij het laten weiden van de koeien of het maaien van het gras; - Er wordt op het erf, de akkers en de weilanden geen glyfosaat meer gebruikt. Ook andere chemische middelen worden zo min mogelijk ingezet.
• Nieuw en gereviseerde zuivelapparatuur
• RVS (proces) tanks • Ontwerp en realisatie van zuivellijnen Graafdijk oost 23 2973 XB Molenaarsgraaf The Netherlands T +31 184 64 1266 E info@heuvelzuivelmachines.nl www.heuvelzuivelmachines.nl
ZuivelZicht maart 2019
9
V I SI E
Friese boerin blikt terug op eerste jaren na emigratie
‘Perfect moment voor emigratie naar Denemarken’ “Voor jonge melkveehouders die hun melkveebedrijf willen ontwikkelen, is het nu een perfect moment om naar Denemarken te gaan. De melkprijs is goed en de grondprijzen en rentes zijn lager dan ooit”, zegt melkveehouder Stieneke IJdema (44). Zij emigreerde in 2014 van Nederland naar Denemarken. Tekst: Jelle Feenstra
Stieneke IJdema emigreerde in 2014 met haar man Boudewijn (46) en hun kinderen Tessa (nu 15 jaar), Amarens (13), Rixt (11) en Ids (9) naar het Deense Kjellerup. In Nederland ontbrak het volgens haar letterlijk en figuurlijk aan ruimte om te ondernemen. “In Denemarken zijn ook volop regels, maar doordat er fysiek meer ruimte is, zijn die beter inpasbaar. Bovendien is het aantal koeien al jaren gekoppeld aan grond en is de milieuwetgeving er heel duidelijk. Je weet als boer waar je aan toe bent en kunt voor langere termijn plannen maken zonder verrast te worden door nieuwe regelgeving.” In het Friese Blesdijke hadden Boudewijn en Stieneke IJdema een melkveebedrijf met 150 koeien, maar beperkte uitbreidingsmogelijkheden. Bedrijfsverhuizing binnen Nederland
stuitte met name op terughoudende banken. Ook was het voor het hen toen al duidelijk dat er na het einde van de melkquotering nieuwe begrenzende wetgeving zou komen. “We hadden toen de power en energie om de stap naar bedrijfsverdubbeling te maken. In Nederland was die mogelijkheid er niet, daarom was het tijd om te gaan.”
Plek moet goed voelen Ze oriënteerden zich op de Verenigde Staten, Canada, Duitsland en Denemarken. Het laatste land gaf hun het beste gevoel. Ze gingen, zoals IJdema het stelt, ‘ruiken, voelen en proeven’ in Denemarken. Stelden samen met hun begeleider budget, kaders en wensenlijstjes op. Keken naar woon- en werkcomfort. Gingen bedrijven bezichtigen. Vroegen economische en vaktechni-
Grondprijs gezakt naar € 12.000 Denemarken telt 3.200 melkveebedrijven en 580.000 melkkoeien. De bedrijfsomvang varieert van tachtig tot 1.500 koeien. De Deense jaarmelkproductie bedraagt 5,4 miljard kg melk per jaar. Ruwweg twee derde daarvan wordt geëxporteerd, zo blijkt uit cijfers van het Deense adviesbureau LMO. Volgens Gerard Jan Coenen van LMO is sprake van een door staat en burger hoog gewaarde melkveesector. “Denen kopen graag eigen producten en zijn bereid extra te betalen voor melk en vlees uit Denemarken.” De grondprijs is gezakt van gemiddeld € 35.000 tot € 40.000 naar zo’n € 12.000.
10
ZuivelZicht maart 2019
sche kwartaalrapporten en milieurapporten op van het bedrijf dat ze op het oog hadden. En kochten zo uiteindelijk een melkveebedrijf met 190 ha grond in eigendom en 30 ha pachtgrond in Kjellerup in Midden-Denemarken. De gebouwen waren niet up-to-date en ook op het erf kwamen ze bepaald niet in een gespreid bedje. “Daar moet je doorheen kijken. Gebruik en logistiek kun je veranderen, de plek nooit”, zegt IJdema. Maar dit was de plek waar de IJdema’s een goed gevoel bij kregen. “Omdat Boudewijn per se op kleigrond wilde boeren om niet hoeven te beregenen. Omdat we hier mogelijkheden hebben om te groeien naar zeshonderd koeien. Maar ook omdat er in de buurt goede onderwijsmogelijkheden en ziekenhuizen zijn. Neem dat aspect ook vooral goed mee in je keuze bij emigratie.”
Op de rails zetten De Deense eigenaar moest het bedrijf gedwongen verkopen omdat hij failliet was. Het melkveebedrijf had bij aankoop zes Lely-melkrobots, 385 koeien en een gemiddelde melkproductie van 9.250 kg per koe. Er waren vier medewerkers en een bedrijfsverzorger. Er was sprake van een ongeorganiseerde werkstructuur. “Op de dag van aankoop zijn we samen met de eigenaar alles langsgelopen. Daarna ging hij weg. Daar sta je dan met
V I SI E
wordt niet toegepast en is ook niet echt een issue in Denemarken. Wel komt het gmo-vrij voeren ook in Denemarken meer en meer op. De mestafzetkosten zijn met € 1 tot € 5 per kuub behapbaar. Ze stroomlijnden de logistiek op het bedrijf. Er kwam een nieuwe kalverstal, een kantine, een zevende melkrobot en een voerschuiver. De robots kregen een upgrade naar een A3-next en in de veestapel hebben ze de laatste jaren flink geselecteerd. De planning is om met nog twee of drie robots erbij rustig door te groeien naar die zeshonderd melkkoeien.
Verkeerd beeld
Boudewijn en Stieneke IJdeman samen met twee medewerkers op hun bedrijf in Kjellerup.
personeel en zes slecht onderhouden robots, die ook nog eens alleen maar Deens spreken. Vervolgens komen er nog wat lijken uit de kast, zoals een te lichte stroomkabel voor zes melkrobots, een grapje dat je € 20.000 kost. Dan spring je aardig in het diepe.” Nu, ruim vier jaar verder, hebben ze de zaak goed op de rails staan. Het arbeidsproces is ingericht volgens het lean-werken-managementconcept van Lely. “Dat houdt in dat we zo gestructureerd en efficiënt mogelijk de werkzaamheden elke dag hetzelfde uitvoeren, verspilling proberen te voorkomen en de werknemers doelen geven en hen zo volop te betrekken bij het proces. Dat werkt goed. Met deze aanpak reduceren we ook echt arbeid. Mijn man en ik runnen het bedrijf nu samen met twee vaste medewerkers en twee weekendhulpen. In 2014 liepen er veel meer mensen rond.” Sociaal gingen ze vanaf dag één voor maximale integratie. De taal leren. Zich verdiepen in de Deense cultuur: wat doen de mensen met kerst, met oud en nieuw? De Deense gebruiken eigen maken. Tijd maken en investeren in schoolactiviteiten. Open staan voor alles wat kenmerkend is voor de Deense cultuur. En mensen uitnodigen. Zo hielden ze een groot gecombineerd
openings- en afscheidsfeest: de opening om hun buren welkom te heten, het afscheid van de oude eigenaar. Dit werd door de familie van de voormalige eigenaar en de buren erg op prijs gesteld. “Onze kinderen waren 11, 9, 7 en 5 toen we emigreerden. Nu zijn het allemaal kleine Denen. Denemarken is nu ook ons thuis. Als ik naar Nederland ga, ga ik niet naar huis, maar op bezoek bij de familie.”
Stieneke IJdema houdt nu en dan lezingen voor boeren die geïnteresseerd zijn in haar nieuwe thuisland. “Ik merk dat er een verkeerd beeld is van het boeren in Denemarken. Zo staat Denemarken op gebied van diergezondheid als streng te boek. Maar ik mag best zelf een dier met antibiotica behandelen, mits er elke drie weken een dierenarts langskomt.” Ook komen er veel vragen voorbij over de financiële situatie. “Het beeld bestaat
‘Als ik naar Nederland ga, ga ik niet naar huis’
13.000 kg melk per koe Op Fruerlundgaard, zoals hun bedrijf heet, melken ze inmiddels 450 koeien op een bedrijf met 240 ha grond: 200 ha in eigendom en 40 ha pacht op afstand. Ze verbouwen 26 ha mais, de rest is grasland. Ze leveren jaarlijks 4,8 miljoen kg melk af bij Them, een kleine kaasfabriek die in een straal van 30 km 25 leveranciers heeft en jaarlijks 62 miljoen kg melk verwerkt. “Momenteel betalen ze qua basisprijs vergelijkbaar uit met Arla. Op celgetal valt echter een mooie plus te verdienen. Bij een celgetal onder de 100 wordt een premie van 4 procent uitgekeerd.” De bedrijfsproductie is gestegen naar 13.000 kg melk per koe met 4,10 procent vet en 3,50 procent eiwit. De koeien krijgen graskuil met gerst, ontsloten tarwe, raapschroot en soja. Weidegang
dat vrijwel alle Deense boeren failliet gaan. Dat beeld klopt gewoon niet. In Denemarken zijn door daling van de grondprijzen ruim tien jaar geleden veel bedrijven in de problemen gekomen. Hier en daar zie je de naweeën nog terug van die geknapte bubbel. Maar de omstandigheden om nu te gaan boeren in Denemarken zijn beter dan ooit. Het is een perfect moment om in te stappen voor jonge boeren. De rentes en grondprijzen zijn laag, waardoor je voor relatief lage prijzen kunt kopen. De melkprijs is goed. En Denen zijn prettige mensen. Als je je er tussen begeeft, zijn ze erg belangstellend en open. Je moet je echter wel aan hun gebruiken aanpassen, zo werkt het overal op de wereld.”
ZuivelZicht maart 2019
11
JA A RCI JFE R S
Teleurstellende jaarcijfers: ‘2018 is het jaar van de transformatie’
FrieslandCampina verzet de bakens De markt en een duurzame productie staan centraal in de nieuwe weg die FrieslandCampina is ingeslagen. De ceo van de onderneming, Hein Schumacher, zette de nieuwe strategie uiteen tijdens de presentatie van de cijfers over boekjaar 2018. Die cijfers gaven alle aanleiding voor een andere koers. Tekst: René van Buitenen
Gadegeslagen door coöperatievoorzitter Frans Keurentjes (links) en cfo Jaska de Bakker geeft ceo Hein Schumacher een toelichting op de jaarcijfers. (Foto: William Hoogteyling)
12
ZuivelZicht maart 2019
JA ARCI JFER S
Incasseren
Het verloop van de garantiemelkprijs die FrieslandCampina uitkeert en de opbrengstprijzen van basiszuivelproducten. Hoe lager de opbrengstprijzen onder de garantieprijs liggen hoe ongunstiger het is voor de zuivelonderneming.
Voor FrieslandCampina was 2018 een turbulent jaar. De zuivelonderneming boekte slechte resultaten, nam de organisatie op de schop en stippelde een nieuwe koers uit. Wat topman Hein Schumacher betreft gaat 2018 daarom de boeken in als het jaar van de transformatie. De omslag naar een andere, efficiëntere organisatie is volgens hem noodzakelijk om sneller te kunnen inspelen op de wensen van afnemers. FrieslandCampina maakte vorige maand teleurstellende jaarcijfers bekend. Alle financiële indicatoren kleurden rood. De omzet, het bedrijfsresultaat en de winst daalden. Daardoor namen ook de brutomarge en het rendement op het vermogen af. De prestatietoeslag (zeg maar het dividend voor de leden-melkveehouders) slonk met liefst 55 procent tot 46 cent per 100 kg melk – een gevolg van de winstval. FrieslandCampina hield het afgelopen jaar onder aan de streep € 203 miljoen over, een daling van 10,6 procent.
‘We moeten ons aanpassen aan een nieuwe tijd met veranderende consumenten’
Ceo Schumacher legde tijdens de presentatie van de jaarresultaten uit waar het vorig jaar misging. Het resultaat stond voor een belangrijk deel onder druk door de opbrengstprijzen van basiszuivelproducten. Die waren fors lager dan wat de onderneming als garantiemelkprijs aan de veehouders moest betalen. “De afstand van wat wij betalen aan onze veehouders en wat we er op markt voor basiszuivel voor terugkrijgen, was vorig jaar groot. Dat verlies hebben we moeten incasseren”, aldus Schumacher, die inmiddels enkele positieve ontwikkelingen in de basiszuivelmarkt signaleert. “De EU is door de interventievoorraden heen en de prijzen voor eiwit en mager melkpoeder zien we weer wat stijgen.” In 2018 lag de garantiemelkprijs van FrieslandCampina het grootste deel van het jaar boven de gemiddelde opbrengstprijs van boter en mager melkpoeder. Dat bezorgde het concern al met al ruim € 100 miljoen verlies ten opzichte van 2017.
Chinese markt Een andere factor die het bedrijfsresultaat sterk beïnvloedde, was de Chinese markt voor babyvoeding. FrieslandCampina heeft daar een aantal jaren enorm geprofiteerd van de groeiende vraag naar Europese babyvoeding, maar de concurrentie is er sterk toegenomen. De opbrengstprijzen daalden, waardoor het bedrijfsresultaat met € 80 miljoen werd gedrukt. Schumacher daarover: “China is voor ons een ongelofelijk belangrijke markt. Maar het is een krimpende markt geworden. Het loslaten van de eenkindpolitiek heeft niet geleid tot een geboorte-explosie. De markt groeit niet. Dat betekent dat je harder moet vechten om je marktaandeel te behouden. Wij hebben daarom extra moeten investeren, onder andere in marketing.” Mede daardoor is FrieslandCampina er
ZuivelZicht maart 2019
13
JA A RCI JFE R S
De productie van Campina PlanetProof in Rotterdam.
Nieuwe strategie en prestatie-indicatoren ‘Our Purpose, Our Plan’. Zo heet de nieuwe strategie van FrieslandCampina. Daarmee beoogt de zuivelonderneming vier doelen: vooroplopen met goede voeding; daar zijn waar de klant is – altijd en overal; leiden met duurzaamheid; meer halen uit basiszuivel. Om de prestaties op deze thema’s te kunnen meten, zijn vijf indicatoren benoemd met elk een concrete doelstelling. 1. Prestatieprijs. De melkprijs die de ledenveehouders ontvangen moet de hoogste zijn van de concurrenten waarmee FrieslandCampina zich vergelijkt. Dat is naar inschatting van de onderneming in 2018 het geval geweest. 2. Toegevoegde waarde. Het volume dat met toegevoegde waarde wordt afgezet, moet
14
ZuivelZicht maart 2019
jaarlijks minimaal 2 procent (organisch) groeien. Dat lukte in 2018 niet: het volume nam met 1,7 procent af. 3. Marge. De brutowinstmarge moet elk jaar met minimaal 100 basispunten omhoog. Ook dat lukte vorig jaar niet. Door de lage basiszuivelprijzen ging de marge met 80 basispunten omlaag. 4. Duurzaamheid. FrieslandCampina heeft tien doelstellingen geformuleerd om de productie te verduurzamen. Daarvan moeten er jaarlijks minimaal acht van worden behaald. Vorig jaar werden negen doelstellingen gerealiseerd. 5. Rendement. Het rendement op het geïnvesteerde vermogen moet jaarlijks met minimaal 100 basispunten stijgen. Door het fors lagere bedrijfsresultaat viel het rendement in 2018 met 320 basispunten terug.
volgens Schumacher in geslaagd zijn marktposities te behouden. Het zuivelconcern is nog steeds marktleider in Hongkong en is de vierde speler op de Chinese markt. Behalve deze twee factoren ondervond FrieslandCampina vorig jaar per saldo ook hinder van de schommelende wisselkoersen. De valuta-effecten drukten het concernresultaat behoorlijk. Die zorgden er voor dat de omzet niet 2,3 procent maar 4,6 procent afnam. Op het bedrijfsresultaat hadden de valuta’s een negatief effect van € 20 miljoen.
Efficiënter Daarnaast stond het concernresultaat onder druk doordat FrieslandCampina extra geld uittrok om de onderneming weer op de rails te krijgen. Voor “incidentele lasten en transformatie” werd € 50 miljoen uit het resultaat
JA ARCI JFER S
Eerste resultaten
gehaald. “Dat geld hebben we nodig om de onderneming efficiënter te maken”, stelt Schumacher. “We hebben een roerig jaar gehad, maar het was ook een jaar waarin we een nieuwe strategie hebben neergelegd. De vorige strategie ‘route2020’ heeft uitstekend gewerkt. Maar op een gegeven moment is het tijd om de bakens te verzetten en moet je je aanpassen aan een nieuwe tijd, een nieuwe omgeving met veranderende consumenten.”
‘Duitsland is onze moeilijkste markt. We hebben daar flink moeten ingrijpen’
De overgang naar de nieuwe koers werd gaandeweg het afgelopen boekjaar ingezet; de eerste resultaten zijn volgens Schumacher al zichtbaar. Zo rapporteerde dochterbedrijf Alaska vanuit de Filipijnen een volumegroei van 13 procent over heel het boekjaar, waar het volume in 2017 nog behoorlijk onder druk stond. Ook in Pakistan lijkt FrieslandCampina aan de beterende hand. Daar werd in de tweede jaarhelft van 2018 een volumegroei van 17 procent genoteerd. FrieslandCampina bezit in Pakistan sinds eind 2016 een meerderheidsbelang in Engro Foods. “Na die acquisitie is daar veel gebeurd in de wet- en regelgeving dat ons niet geholpen heeft om te kunnen groeien. Inmiddels hebben het antwoord gevonden op die situatie, waardoor we op de weg terug zijn”, stelt Schumacher. In Duitsland gaat het ook iets beter: “30 procent minder verlies”, luidt het resultaat over de Duitse activiteiten. “Duitsland is onze moeilijkste markt”, meent de topman. “Dat geldt voor veel voedingsbedrijven. We hebben daar flink moeten ingrijpen.” Het hoofdkantoor in Heilbron ging dicht en in Düsseldorf werd een nieuw managementteam geïnstalleerd. Eind dit kwartaal sluit de fabriek in Gütersloh de poort. Ook heeft FrieslandCampina het mes gezet in zijn Duitse portfolio: het aantal merken is van twaalf naar vijf teruggebracht. De ingrepen waren volgens Schumacher noodzakelijk om het Duitse bedrijf weer gezond te krijgen.
Omwenteling Ook bij de kaasactiviteiten is sprake van een koerswijziging. Aan het eind van het jaar kocht FrieslandCampina de Amerikaanse bedrijven Jana Foods en Best Cheese en de Spaanse kaasverpakker Millán Vicente, en werd met het Duitse concern DMK een overeenkomst gesloten voor de productie van mozzarella. Die acquisities op zich zijn beperkt van omvang, maar het zijn naar mening van Schumacher wel voorbeelden van een “rigoureuze omwenteling”.
Leiden met duurzaamheid FrieslandCampina wil leiden met duurzaamheid en werkt daarom samen met de leden-melkveehouders aan een verdere reductie van de ecologische voetafdruk. De totale uitstoot van broeikasgassen nam het afgelopen jaar met 5,1 procent af naar 12.462 kton CO2-equivalent. Dit kwam onder meer doordat de melkveebedrijven meer duurzame energie opwekten. De zuivelonderneming gebruikt in Europa 100 procent groene stroom. Bijna 28 procent van alle groene stroom werd bij de eigen leden ingekocht. Ook steeg de weidegang naar 81,2 procent, waarmee de doelstelling voor 2020 al is bereikt. Via het Dairy Development Programme werden in het afgelopen jaar meer dan 80.000 lokale boeren in ontwikkelingslanden en opkomende landen getraind. Dat is bijna vier keer meer dan in 2017.
Op negen van de tien duurzaamheidsindicatoren scoorde FrieslandCampina het afgelopen jaar een voldoende.
“We schuiven in kaas op van een lowcoststrategie naar een consumentgedreven merkenstrategie. Dat zal de komende jaren tot betere resultaten moeten leiden. Vandaar deze acquisities.” Het belang van de investeringen is groot aangezien het bedrijf meer dan de helft van alle melk tot kaas verwerkt. “Het is dus belangrijk om daar winst op te maken.” De nieuwe bedrijven dragen al bij aan het concern en Schumacher zegt goede hoop te hebben dat die lijn in 2019 kan worden doorgezet.
Innovatie Het afgelopen jaar heeft de zuivelonderneming volgens Schumacher ook meer aandacht gekregen voor innovaties. Daar was sprake van achterstallig onderhoud, meent hij. “We hebben de innovatiekraan weer opengezet. Ik heb er vertrouwen in dat de pijplijn de komende drie jaar beter is gevuld en dat introducties sneller de markt instromen.”
ZuivelZicht maart 2019
15
JA A RCI JFE R S
Cafè Latte is een van de merken die Emmi het afgelopen jaar aan betere resultaten hielpen. (Foto: Emmi)
Sterke euro drukt jaarresultaat grote Europese zuivelbedrijven De meeste grote zuivelbedrijven in Europa hadden het afgelopen jaar last van de wisselkoersen. Die pakten in veel gevallen slecht uit door de sterke euro. Worden de valutaeffecten buiten beschouwing gelaten dan blijken veel zuivelbedrijven redelijk tevreden over boekjaar 2018. Tekst: René van Buitenen
Nestlé De concernomzet van ‘s werelds grootste voedingsbedrijf Nestlé steeg het afgelopen jaar met 3 procent tot 91,4 miljard Zwitserse frank, zo’n € 80,4 miljard. Vooral in de Verenigde Staten en in China deed Nestlé het beter dan in 2017, onder meer met babyvoeding. De nettowinst steeg met 42 procent tot 10,1 miljard frank. De omzet van de zuiveltak nam iets af: met 1,6 procent tot 13,2 miljard Zwitserse frank (€ 11,6 miljard). Het
16
ZuivelZicht maart 2019
operationele resultaat verbeterde wel iets, waardoor de brutomarge ook hoger uitkwam. Met een marge van 19,1 procent presteerde de zuivelgroep beter dan het concerngemiddelde van 17,0 procent. Vooruitzicht: Voor 2019 rekent Nestlé op een verdere stijging van de omzet en van de winstmarge. Die moet in 2020 tussen 17,5 en 18,5 procent liggen.
Danone De omzet van Danone is het afgelopen
jaar opgelopen naar bijna € 25 miljard. De omzet groeide 2,9 procent. Als de resultaten uit Marokko buiten beschouwing worden gelaten, blijkt de omzetgroei 3,6 procent. In dat land had Danone last van een consumentenboycot. Dat drukte de resultaten flink. De nettowinst viel 4,1 procent terug tot € 2.349 miljoen. De brutomarge kwam niet verder dan 11,1 procent. Het Franse voedingsmiddelenconcern profiteerde vorig jaar van het warme zomerweer in Europa. Dat deed de
JA A RCI JFE R S
verkoop van bronwater goed. De afzet van zuivelproducten herstelde zich ten opzichte van een jaar geleden, al vlakte de afzet van Activia-producten iets af. Daarentegen verbeterde de afzet onder het Danone-merk sinds het tweede kwartaal. In de Verenigde Staten had Danone last van hevige concurrentie in de yoghurtmarkt, daardoor was ook daar sprake van een matige groei van de afzet van zuivelproducten. Vooruitzicht: Danone verwacht dat de productiekosten dit jaar zullen stijgen, onder meer door hogere verpakkingskosten en als gevolg van de dynamiek van sterk schommelende melkprijzen. Vooralsnog rekent de onderneming op een toename van de omzet van ongeveer 3 procent. De brutomarge zal volgens de prognoses weer toenemen naar minimaal 15 procent.
Emmi De Zwitsers zuivelgroep Emmi lijkt de wind mee te hebben. Ceo Urs Riedener presenteerde onlangs trots aanzienlijk betere resultaten. Die lagen aan de bovenkant van eerdere ramingen. De autonome omzet groeide met 2,3 procent en dat was de sterkste groei van de afgelopen vijf jaar. Dat kwam omdat drie van de vier bedrijfsonderdelen het beter deden dan verwacht. Vooral de Europese activiteiten presteerden goed. De autonome groei van de Europese bedrijven (exclusief Zwitserland) bedroeg 4,4 procent. Dat kwam mede dankzij de sterke merken meent de onderneming. Emmi rekent erop dat het bedrijf daar ook dit jaar van kan profiteren. Ook verwachten de Zwitsers profijt te kunnen trekken van de groeiende markt voor geitenzuivelproducten uit Nederland, waar het bedrijf onder meer AVH Dairy uit Bergen bezit. Nederland is een van de internationale sleutelmarkten voor Emmi. Vanuit het kantoor in Tiel worden de Benelux en de Scandinavische markt beleverd. De onderneming denkt die groei op de Europese markt te continueren, hoewel zij een slag om de arm houdt vanwege de brexit. De consequenties van het
vertrek van het Verenigd Koninkrijk uit de EU zijn volgens het bedrijf nauwelijks in te schatten. Vooruitzicht: Emmi rekent voor dit boekjaar op betere resultaten. De omzet gaat 2 à 3 procent omhoog; de winstmarge stijgt naar verwachting in een bandbreedte van 4,7 tot 5,2 procent. De grootste groei denkt Emmi te kunnen behalen op de Amerikaanse markt, waar 4 tot 6 procent meer omzet wordt verwacht.
Industriële koeling Highcare Kaasrijping Cleanrooms Airconditioning Maatwerk
Savencia Negatieve valutakoersen hebben de resultaten van het Franse kaasbedrijf Savencia Fromage & Dairy’s sterk beïnvloed. De wisselkoersen zorgden er voor dat de omzet met 3,8 procent daalde, maar groei van de activiteiten en de integratie van enkele buitenlandse bedrijven leverden voldoende compensatie op. Uiteindelijk noteerde Savencia een omzetstijging van 0,2 procent op € 4.863 miljoen. De nettowinst viel wel sterk terug. De autonome groei is met name te danken aan hogere opbrengstprijzen voor kaas in de belangrijkste markten van Savencia. Vooruitzicht: Het concern geeft geen prognose voor de resultaten van dit jaar, mede vanwege de extreme prijsschommelingen op de markt voor basiszuivelproducten.
Glanbia De omzet en het bedrijfsresultaat bij het Ierse zuivelconcern Glanbia bleven het afgelopen jaar stabiel. Wel daalde de nettowinst omdat de onderneming in 2017 nog een eenmalige bate had. Het bedrijf spreekt van een goede prestatie aangezien de wisselkoersen de resultaten behoorlijk drukten. De valuta hadden een negatief effect van 4,1 procent op de omzet. Het bedrijfsresultaat zou met ruim 5 procent zijn toegenomen bij gelijkblijvende wisselkoersen. Vooral de divisie Glanbia Performance Nutrition deed het goed. Vooruitzicht: Voor dit jaar rekent Glanbia op een resultaatsverbetering van 3 procent bij een gelijkblijvende euro-dollarverhouding.
Voets & Donkers ontwikkelt met grote precisie luchtbehandelingssystemen die exact de juiste condities creëren voor kaasrijping.
www.voetsdonkers.nl
JA A RCI JFE R S
Arla Foods bespaart meer kosten dan verwacht
Calcium bespoedigt herstel na zwakke start boekjaar Het besluit van de directie van Arla Foods om de saneringsoperatie versneld door te voeren, heeft het coöperatieve concern geen windeieren gelegd. Het resultaat verbeterde, de balans werd er sterker van en de leden profiteerden. Tekst: René van Buitenen
De verkoop van onder meer biologische zuivelproducten aan de Europese consument verliep het afgelopen jaar boven verwachting volgens Arla Foods. (Foto: NZO)
18
ZuivelZicht maart 2019
JA A RCI JFE R S
Calcium moet € 400 miljoen opleveren
Coöperatievoorzitter Jan Toft Nørgaard: “Als boerencoöperatie zijn we intensief betrokken bij de levensstandaard van onze veehouders.” (Foto: Arla Foods)
Na een uitermate lastige start heeft Arla Foods het boekjaar 2018 toch met enige tevredenheid kunnen afsluiten. Het coöperatieve concern zag de omzet oplopen naar € 10,4 miljard, een lichte plus ten opzichte van het voorgaande boekjaar. Ook het bedrijfsresultaat en de nettowinst lieten een kleine verbetering zien. De nettowinst kwam uit op € 290 miljoen. Normaal gesproken voegt de coöperatie een groot deel van de winst toe aan de reserves en ontvangen de veehouders een beperkt deel van de revenuen. Het coöperatiebestuur heeft ervoor gekozen om de hele winst uit 2018 aan de leden uit te keren. Die hebben vorige week allemaal 2,3 cent per kg melk extra ontvangen. Daarmee kwam de melkprijs over 2018 uit op 36,4 cent per kg melk. Dat is 1,7 cent minder dan in het voorgaande boekjaar. De prestatieprijs herstelde zich na het eerste kwartaal en verbeterde het hele jaar door. Arla Foods kan het zich volgens het bestuur en de concerndirectie permitteren om alle winst aan de boeren uit te keren zonder de reserves aan te vullen. De kas is redelijk goed gevuld. Het eigen vermogen omvat 37 procent van de totale balans. Zelfs in het topjaar 2016, toen Arla zo’n € 350 miljoen onder aan de streep overhield, was de vermogenspositie niet zo sterk als nu.
Trots Niet alleen de sterke balansverhoudingen zijn de reden voor de ongekend hoge nabetaling aan de leden. De inkomenspositie van de veehouders speelt nadrukkelijk ook een rol. Want de extreme droogte die afgelopen zomer de akkers in grote delen van Europa teisterde, zorgde voor stijgende voerprijzen. Daardoor slonken de marges van de melkveebedrijven. “Als boerencoöperatie zijn we intensief betrokken bij de levensstandaard van onze veehouders en zien we hoeveel van onze collega’s de afgelopen zomer werden getroffen door de droogte. Ik ben er trots op dat we de uitzonderlijke mogelijkheid hebben om hen te helpen zonder dat we hiermee onze onderneming in gevaar te brengen”, verklaart Jan Toft Nørgaard, voorzitter van de coöperatie.
Calcium De resultaatsverbetering is volgens Arla Foods vooral te danken aan Calcium. Zo heet het saneringsprogramma dat het concern aan het eind van het voor-
Arla Foods kan het zich permitteren om alle winst aan de boeren uit te keren
Het saneringsprogramma Calcium moet Arla Foods in 2021 structureel meer dan € 400 miljoen aan besparingen opleveren. Daarvan wil het bedrijf € 300 miljoen besteden aan het versterken van de concurrentiekracht om haar leden een concurrerende prijs te kunnen uitkeren. Verder is het de bedoeling om € 100 miljoen te investeren in groeimarkten. Arla Foods heeft een voortvarende start gemaakt met Calcium. Het afgelopen jaar werd al € 114 miljoen bespaard, terwijl € 30 miljoen de doelstelling was. De directie meldt in het jaarverslag dat Calcium meer is dan louter een programma om geld te besparen. Calcium moet de medewerkers er ook bewust van maken dat de klant en consument centraal moeten staan bij elke beslissing die zij nemen. Beslissingen moeten bij Arla Foods sowieso sneller worden genomen en dienen meer gebaseerd te zijn op harde data.
gaande boekjaar opzette. Door de aanstaande brexit, de waardevermindering van het Britse pond en de Zweedse kroon en door de historische waardeverschuiving tussen melkvet en eiwit voorzag Arla Foods dat de opbrengsten structureel onder de maat zouden blijven. Daarmee zouden de doelen van het strategisch plan Good Growth 2020 uit het zicht raken. Daarop werd besloten het programma versneld uit te voeren. “Dankzij Calcium heeft Arla haar concurrentievermogen hervonden”, zegt de onderneming zelf in een terugblik op de jaarresultaten. Ceo Peder Tuborgh: “Begin 2018 hebben we de beslissing genomen om ons transformatieprogramma versneld uit te gaan voeren. Ik ben erg blij te kunnen zeggen dat de hele organisatie die reis heeft omarmd. Daardoor konden we onze manier van werken, uitgeven en investeren in onze onderneming aanzienlijk veranderen. Dat heeft er toe geleid dat onze prestaties verbeterden en dat we er nu aanzienlijk beter voor staan dan een jaar geleden.”
Boven verwachting Arla Foods heeft haar internationale
ZuivelZicht maart 2019
19
JA A RCI JFE R S
activiteiten verdeeld over twee markten: de Europese markt en de wereldmarkt. Met een omzet van € 6.507 miljoen maken de Europese activiteiten het grootste deel van de concernomzet uit: 62 procent van de opbrengsten kwam vorig jaar uit Europa. Dat was meer dan Arla had verwacht. Vooral de merken deden het goed. Die zorgden voor een omzetstijging van 2,5 procent. Met name melk en yoghurt die onder de eigen merken van Arla werden verkocht, waren volgens de onderneming populair bij consumenten. Opvallende omzetstijging noteerde Arla Skyr met een groei van 22 procent. De omzet van de biologische producten nam met 2,7 procent toe. Buiten Europa had Arla last van de valutaschommelingen, maar toch werd met de merkproducten ook op de wereldmarkt een hogere omzet geboekt. De omzetgroei van het volume dat onder de Arla-merken werd verkocht, steeg 4,6 procent naar € 1.576 miljoen. Het Midden-Oosten en Noord-Afrika blijven buiten Europa de grootste markt van Arla Foods. De omzet in die regio groeide in 2018 uit tot € 560 miljoen (een stijging van 2 procent). Arla rekent erop dat de omzet in het Midden-Oosten en Noord-Afrika dit jaar een extra impuls krijgt met de onlangs aangekondigde overname van de smeltkaasactiviteiten van het voedingsmiddelenbedrijf Mondeléz. “We opereren in een mondiale markt met snel veranderende consumptietrends voor consumenten, politieke onzekerheid en volatiliteit. Desondanks leverden onze markten over
Dubbele groeicijfers in Nederland In Nederland zag Arla Foods haar aandeel in de markt voor dagverse zuivel verder groeien. Dat steeg volgens het jaarverslag naar ruim 11 procent. In deze markt liet Arla voor het tweede achtereenvolgende jaar de grootste groei zien. De Skyr-producten en ook de biologische producten lieten dubbele groeicijfers zien. Skyr werd overigens met succes op de Belgische markt geïntroduceerd.
20
ZuivelZicht maart 2019
Arla Foods wil de komende jaren de slagkracht in haar bedrijven vergroten.
de hele wereld goede resultaten op waar we in 2019 op kunnen voortbouwen”, is het commentaar van Arla’s topman Tuborgh.
Merkengroei Arla Foods’ strategie is erop gericht om een steeds hoger volume ledenmelk af te zetten onder haar eigen merken. Het afgelopen jaar slaagde de onderneming daar in. Het volume melk dat wereldwijd onder de Arla-merken werd verkocht, groeide in totaal met 3,1 procent. De merken hebben inmiddels een aandeel van 45,2 procent in het totale verkoopvolume. Daarmee heeft de onderneming haar doelstelling voor de lange termijn inmiddels met 0,2 procent overtroffen. Het koepelmerk Arla was het afgelopen jaar goed voor een wereldwijde omzet van € 3.034 miljoen en groeide met 0,2 procent. Met het merk Lurpak (voor boter en spreads) werd 6,3 procent meer omgezet tot € 561 miljoen, terwijl Arla’s kaasmerk in het Midden-Oosten en Noord-Afrika, Puck, 3,8 procent meer omzet opleverde tot € 352 miljoen. Minder goed verliepen de zaken voor Castello. Het kaasmerk leverde 0,6 procent omzet in tot € 180 miljoen. “Onze merken vormen de kern van ons bedrijf en daarom is het van het grootste belang dat we produc-
ten blijven leveren die voldoen aan de eisen van consumenten en veranderende eetgewoonten”, benadrukt Natalie Knight, die bij Arla Fodos verantwoordelijk is voor de financiële gang van zaken. Voor dit jaar heeft Arla Foods € 458 miljoen aan investeringen op de planning staan. Een van de grotere projecten betreft een nieuwe poedertoren bij de fabriek in Pronsfeld, Duitsland. Ook staan verschillende investeringen in de ingrediëntendivisie op het programma.
Verwachtingen Voor het lopende boekjaar rekent de onderneming op een omzet vergelijkbaar met het afgelopen jaar. Arla Foods houdt een bandbreedte aan van € 10,2 miljard tot € 10,6 miljard. Het aandeel van de nettowinst in de omzet wordt geraamd op 2,8 tot 3,2 procent. De marge die in het afgelopen jaar werd gerealiseerd, bedroeg 2,8 procent. Of deze resultaten gerealiseerd worden, hangt volgens de onderneming voor een belangrijk deel af van de brexit-ontwikkelingen. “Arla volgt en evalueert continu de situatie en is voorbereid op verschillende scenario’s.” Het bedrijf voegt er nog maar eens aan toe dat het voorstander is van vrij verkeer van goederen en personen.
B E D R I JF
Corporate Knights Global 100:
Chr. Hansen duurzaamste bedrijf ter wereld Tijdens het Wereld Economisch Forum in Davos riep het magazine Corporate Knights Inc. Chr. Hansen uit tot de duurzaamste onderneming ter wereld. Duurzaamheid zit dan ook in het DNA van de ingrediëntenproducent. Tekst: Yves De Groote
“Wij zijn erg trots en bescheiden over de erkenning van Corporate Knights. Gerangschikt worden als ‘s werelds meest duurzame onderneming is het resultaat van een uitstekende betrokkenheid van onze medewerkers en de samenwerkingsverbanden die we hebben met onze klanten – zeer zeker ook zuivelklanten” , zegt Christoffer Lorenzen, vice-president Food Cultures & Enzymes van Chr. Hansen. “Ik ben van mening dat ingrediëntenleveranciers die leveren aan de zuivelindustrie van cruciaal belang zijn om duurzaamheidsdenken te bevorderen, waardoor zuivelproducenten ook toekomstige groei kunnen vastleggen. Als sector hebben we van nature een enorm bereik en gezien het feit dat we een groeiende bevolking moeten voeden, moeten we slimmere en duurzamere oplossingen op de markt brengen. We vinden het onze verplichting voedselproducenten te helpen meer te produceren met minder terwijl we zorgdragen voor onze planeet. Bij Chr. Hansen geloven we dat goede bacteriën hierin een rol gaan spelen, omdat het voedsel in staat stelt om op natuurlijke wijze langer vers te blijven. We betreden wat wij beschouwen als het ‘tijdperk van goede bacteriën’.”
Corporate Knights Global 100 Voor de Global 100 zijn meer dan 7.500 bedrijven vergeleken en geanalyseerd op verschillende duurzaamheidindicatoren.
Chr. Hansen haalde de hoogst mogelijke scores op het vlak van milieu- en sociale prestaties. De bedrijfsstrategie 2022 ‘Nature’s No. 1– Sustainably’ van de onderneming richt zich op het ontwikkelen van natuurlijke oplossingen voor een duurzame agrovoedingsindustrie. De ‘Sustainable Development Goals’ (SDG’s) van de Verenigde Naties (VN) fungeren als een raamwerk om de impact van de bedrijfsstrategie te koppelen aan een duurzame ontwikkeling van de onderneming. “Werken voor een betere wereld is diepgeworteld in onze productportfolio en organisatiecultuur”, zegt Chr. Hansen-ceo Mauricio Graber. “82 procent van onze omzet ondersteunt deze doelstellingen direct. PWC heeft onze methodologie om dit te documenteren beoordeeld.”
Portfolioanalyse Na een grondige portfolioanalyse focust Chr. Hansen zich op drie strategische pijlers. De eerste betreft de verdere ontwikkeling van bacterieculturen die de voedselverspilling verminderen door de houdbaarheid van met name yoghurt en kaas te verlengen. Voedselverspilling staat hoog op de agenda van de Europese Commissie en de VN. De tweede pijler betreft gewasbescherming, een belangrijk landbouwissue. Graber: “We leveren natuurlijke microbiële oplossingen als alternatief voor conventionele pesticiden en verhogen tegelij-
Mauricio Graber: “Werken voor een betere wereld is diepgeworteld in onze productportfolio en organisatiecultuur.” (Foto: Chr. Hansen)
kertijd de opbrengsten van de gewassen op de landbouwbedrijven.” Gezondheid en welzijn zijn de derde pijler, gekoppeld aan de SDG’s. Centraal staat het promoten van oplossingen die het overmatig gebruik van antibiotica en de impact van resistentie verminderen door het gebruik van probiotische bacteriën in de melkveehouderij. Chr. Hansen bestudeert ook de mogelijkheden van probiotica voor het verbeteren van de darmgezondheid van baby’s en het verlichten van de bijwerkingen van reguliere medicijnen. Graber: “We zijn nog lang niet klaar, maar we hopen dat we de onderscheiding kunnen gebruiken om meer bewustzijn te creëren voor de kracht en het potentieel van ‘goede bacteriën’.”
ZuivelZicht maart 2019
21
B E D R I JF
Granarolo op weg naar € 1,6 miljard omzet
Italiaanse zuivelgroep vervolgt koers met groei in buitenland Granarolo verstevigt zijn positie op de Europese zuivelmarkt. Overnames en samenwerkingsverbanden helpen de Italiaanse groep bij de realisatie van de in 2016 ontwikkelde strategie. Tekst: Hermann-Josef Martin
Afgelopen najaar sloot Granarolo een opmerkelijke deal. Het Italiaanse zuivelbedrijf ging in zee met een wijnhandel. Samen met Gruppo Italiano Vini nam Granarolo de firma Comarsa over. Dat is een Zwitserse distributeur van Italiaanse voedingsmiddelen. Het
zuivelbedrijf kocht 89 procent van de aandelen; het wijnbedrijf nam de overige aandelen over. Met de overname wil Granarolo zijn aanwezigheid in de Europese markt verder versterken. In dat verband werd vorig jaar ook al de Midland Food Group
– een Britse distributeur van gekoelde levensmiddelen voor de foodservicesector – ingelijfd. Granarolo ziet in deze onderneming een mogelijkheid om zijn aanwezigheid op de Britse markt na de brexit te versterken. Midland is goed voor ongeveer € 62 miljoen omzet, waarvan 30 procent afkomstig is van zuivelproducten. Granarolo rekent erop dat het met deze overname de omzet van zijn Britse activiteiten naar circa € 100 miljoen kan brengen. Daarmee zou het Verenigd Koninkrijk na Franrijk de voornaamste buitenlandse afzetmarkt voor de Italiaanse zuivelproducent worden.
EU-programma Ook werd vorig jaar de deelname aangekondigd aan het programma Milk & Dairy van de Europese Unie. Dat is een driejarig programma om zuivelproducten uit de Europese Unie te promoten. Granarolo wil zich via het programma richten op China, Zuid-Korea, Libië en Nieuw-Zeeland, landen waar het concern in beperkte mate aanwezig is. Door deel te nemen aan het EUprogramma verwacht Granarolo de verkoop in deze vier landen met in totaal 62 procent te verhogen.
Omzetgroei
Grootaandeelhouder Granlatte is de voornaamste leverancier van de melk aan de Italiaanse zuivelgroep Granarolo. (Foto: Granarolo)
22
ZuivelZicht maart 2019
Al deze stappen passen in de strategie die het concern enkele jaren geleden uitstippelde voor de periode 2016-2019. Die moet ervoor zorgen dat de geconsolideerde omzet in deze periode met ruim
B E D R I JF
35 procent toeneemt tot € 1,6 miljard. Om dat te realiseren, richt Granarolo zich op: consolidatie van de leidende positie op de Italiaanse markt; verbetering van de marges door de productie, logistiek en distributie te optimaliseren; ontwikkeling van meer producten met een hogere toegevoegde waarde die aansluiten bij trends in de internationale voedingssector; internationale groei door op andere markten producten te verkopen en of te gaan produceren. De groei zal vooral van buiten Italië moeten komen. Daar ziet het concern verhoudingsgewijs meer perspectief dan op de thuismarkt. De omzetdoelstelling voor de binnenlandse markt is bepaald op een groei van 7 procent naar € 960 miljoen. Dat ligt voor de buitenlandse activiteiten wezenlijk anders. In 2019 moet minimaal 40 procent van de omzet (€ 640 miljoen) uit het buitenland afkomstig zijn, luidt de doelstelling. In 2016 was het exportaandeel nog 24 procent. Op basis van de laatst bekende jaarcijfers (boekjaar 2017) is het exportbelang opgelopen naar ruim 28 procent van de omzet.
Overnames In 2017 realiseerde het Italiaanse bedrijf een omzet van € 1.273 miljoen – 7,8 procent meer dan in het voorgaande boekjaar. De groei was met name te danken aan de omzet die de dat jaar overgenomen bedrijven inbrachten: kaasproducent San Lucia, handelsbe-
drijf Valetti, het Braziliaanse voedingsmiddelenbedrijf Allfood en de Griekse importeur Quality Brand International. Zonder deze overnames zou de omzet bij Granarolo nauwelijks zijn toegenomen (0,4 procent).
Frankrijk De omzet uit het buitenland (€ 360 miljoen) bestaat voor 80 procent uit de uitvoer van in eigen land gemaakte producten. Bijna twee derde gaat naar andere lidstaten van de Europese Unie, de rest komt op de wereldmarkt terecht. Voor zijn buitenlandse activiteiten heeft Granarolo een aparte holdingmaatschappij opgezet. Granarolo International bezit belangen in de EU, Zwitserland, Latijns-Amerika, China en Nieuw-Zeeland. De voornaamste afzetmarkt is Frankrijk. Granarolo France kwam in 2017 uit op een omzet van € 152 miljoen, een toename van 45 procent. Een belangrijke bijdrage daaraan kwam op naam van de door het moederbedrijf geleverde merkkaas Casa Azzurra. Het Franse dochterbedrijf omvat onder meer de zuivelgroep CIPF Codipal, dat goed is voor een jaaromzet van € 105 miljoen. Het bedrijf produceert Franse kazen (Les Fromagers de Sainte Colombe en Les Fromagers de Saint Omer) en importeert zuivelproducten van het Italiaanse moederbedrijf. De nadruk ligt op de import van de beschermde kaasspecialiteiten zoals Parmigiano Reggiano en Grana Padano.
In boerenhanden Granarolo is grotendeels in handen van melkveehouders. De coöperaties Consorzio Latte Gran Scarl en Cooperlat hebben respectievelijk 77,48 procent en 2,74 procent van de aandelen. Het resterende belang (19,78 procent) is in het bezit van de Italiaanse bank Intesa San Paolo. De coöperaties verdeelden het dividend uit de winst van 2017 in de vorm van een nabetaling op de melkprijs onder de ongeveer 1.000 aangesloten leden-melkveehouders. Met zevenhonderd veehouders is Granlatte de grootste coöperatie. Die levert het zuivelbedrijf 580 miljoen liter melk. Dat is ongeveer driekwart van de totale melkplas die Granarolo verwerkt. De rest van de melk komt van andere leveranciers. engineered wood products
www.vidarwood.com
B E D R I JF
Fabriek voor streekzuivel wordt in mei operationeel
Melkveehouders Amstelland gaan leveren aan Amsterdam De machines in de nieuwe zuivelfabriek zijn nog maar kort in werking, maar er wordt al melk verwerkt. De twaalf melkveehouders van coöperatie Amstelgoed NatuurZuivel (ANZ) die de melk aan de nieuwe fabriek leveren, zijn deze maand aan het proefdraaien. In mei komt de productie volledig in bedrijf en begint het leveren aan Amsterdam. Tekst: Ria Besseling
De net opgestarte zuivellijn in de fabriek in Ouderkerk aan de Amstel – met een capaciteit van 4 miljoen liter melk op jaarbasis – verwerkt de melk tot streekzuivel, zoals volle melk, yoghurt en kwark. De producten zijn straks bestemd voor afzet aan lokale partijen in en rond Amsterdam. De coöperatie mikt ook op verkoop aan supermarkten, horeca en andere out of home-kanalen in de stad. Melk dichtbij verwerken en afzetten in een korte keten verlaagt tevens de ecologische voetafdruk van de afnemende bedrijven. Supermarkten,
horecabedrijven en groothandels die samenwerken met de coöperatie laten hiermee zien dat ecologie en economie hand in hand kunnen gaan.
Kleinschalig verwerken De huur en inrichting van de zuivelfabriek, een bestaand bedrijfspand op nog geen 3 km van Amsterdam-centrum, is het resultaat van de samenwerking van een groep melkveehouders, verenigd in Boeren van Amstel, die in het najaar van 2017 zuivelcoöperatie Amstelgoed NatuurZuivel oprichtten. De melkveehouders in de coöperatie die investeren in de fabriek, tekenden voor produceren in een opzet voor kleinschalige zuivelverwerking waarbij het risico voor deelname beperkt is. De boeren leggen een bedrag in bij de coöperatie en blijven net als voorheen leveren aan FrieslandCampina. Deze levert de melk voor verdere verwerking door aan de fabriek van Amstelgoed Natuurzuivel.
Inzetten voor weidevogels
(Beeld: Cooperatie Amstelgoed)
24
ZuivelZicht maart 2019
Er nemen nu ongeveer twintig agrarische bedrijven deel in de coöperatie. Zij zijn verenigd in de Boeren van Amstel. In het Amstelland, een weidevogelgebied, ondernemen in totaal ongeveer 55 rundveehouders. De deelnemende agrarische bedrijven zetten zich in voor de weidevogels en voor ondersteuning van de natuurwaarden in het gebied. Tot die samenwer-
kende bedrijven behoren ook niet-melkleveranciers.
Zuivel uit de buurt Amstelgoed Natuurzuivel brengt de producten bij de consument onder de aandacht op de Facebook-pagina van Boeren van Amstel. Hier staat centraal dat de zuivel uit de natuur in de buurt komt. Ook billboards in de polder Amstelland moeten voor Amsterdammers de beleving van de natuur benadrukken. Met het kopen van zuivel uit Amstelland krijgen mensen uit de stad een band met de boeren, hun bedrijf en de manier waarop zij zich inzetten voor het landschap. De coöperatie heeft vooralsnog geen plannen voor verkoop van zuivel bij de fabriek. Wel zullen er open dagen voor consumenten worden georganiseerd. Voor het Groenfonds, dat de apparatuur voor de zuivelfabriek financiert, past dit project in de ambitie om natuurinclusieve landbouw te stimuleren. Het geeft consumenten de mogelijkheid om een bijdrage aan natuurinclusieve landbouw te leveren door straks de producten van Amstelland Natuurzuivel te kopen. De coöperatie werkt in het project samen met Vogelbescherming Nederland, FrieslandCampina, Stichting Duurzaam Agrarisch Natuurbeheer en groothandel Vroegop Ruhe & co. De provincie Noord-Holland en de Europese Unie stelden subsidies beschikbaar.
MARK TCIJFERS
PRODUCTIE Melkaanvoer mondiaal (jan’18 - dec’18; % t.o.v. ’17)
Verwerking EU (jan’18 - dec’18; % t.o.v. ’17) Kaas
EU-28
+0,8%
waarvan: Duitsland Duitsland
10.000
+1,5%
Frankrijk Frankrijk
-0,2%
Nederland Nederland
NMMP
x 1.000 ton
x 1.000 ton
750
8.000
+1,5%
600
-12,1%
6.000
-1,0%
450
+6,3%
300
-20,0%
-2,9%
Verenigde Staten
+0,9%
Nieuw-Zeeland
+2,3%
-2,5% 4.000
Argentinië
+0,7%
+4,2%
-13,2%
+1,9% Australië
-1,9%
Wit-Rusland
+0,7%
Uruguay
2.000
0,0% +17,6%
0
+6,3% 0
150 +0,6%
40
80
120
160
0
Overig IT
200
PL FR
NL DE
Overig FR
BE DE
DK NL
x miljard kg
PRIJZEN Melkprijs (jan’19 t.o.v. dec’18, in %)
Marktprijs (feb’19 t.o.v. jan’19, in %)
LTO melkprijsvergelijking 45
7.000
40
-1,3%
35
5.000
2.500
25
3.000
€/1.000 kg NL +4,1% WM +7,0%
2.000 NL WM
2.000 feb-17
jan-19
3.500 3.000
4.000
jan-18
€/1.000
6.000
30 20 jan-17
Mager melkpoeder ADPI
Boter 82%
€/100 kg
-0,4% +4,8%
feb-18
1.500 feb-19
1.000 feb-17
feb-18
feb-19
EXPORT Kaas (jan’18 - nov’18, % t.o.v. ’17) Wereldhandel
Intrahandel EU
x 1.000 ton 1.000 800
5.000
x 1.000 ton
600 400
+1,9% -5,0%
+1,0%
1.500
VS
NZ
x 1.000 ton 350 +1,8%
1.200
3.000
900
210
2.000
600
140
-1,6%
-13,6% -14,4% +88,0%
300
EU
NL
x 1.000 ton +10,7%
280
0
0 NL*
Intrahandel EU
4.000
1.000
0 EU*
Wereldhandel
+1,9%
+1,1%
200
Niet mager melkpoeder (jan’18 - nov’18, % t.o.v. ’17)
70
-9,8%
0 NZ
EU*
NL*
VS
EU
NL
*Derde landen export
Bron: ZuivelNL
www.zuivelnl.org
ZuivelZicht maart 2019
25
BELRUBRIEK KAASPROMOTIE
KAASBEWERKINGSMACHINES
INDUSTRIËLE AUTOMATISERING
IN- EN VERKOOP TANKS
LUCHTBEHANDELING
KWALITEITSCONTROLE RVS TANK- EN APPARATENBOUW
inlichtingen: tel: 020-5736056 • fax 020-6242519
Tetra Pak Processing Systems DĂŠ specialist in het leveren en onderhouden van productieoplossingen, componenten en turnkey oplossingen voor de volgende categorieĂŤn: Dairy, Cheese, Prepared Food, Beverage, Ice Cream en Cosmetics. www.tetrapak.com tpps.benelux@tetrapak.com +31 30 634 9999
+32 2 467 6848
Moving food forward. Together. Processing with Tetra Pak
kaasperssystemen weivatensysteem kaastransportsystemen spoeltunnels uitpakkers mouldhandling afblaassystemen merkenleggers
Joure - 0513 468 999 info@bosgraaf.net - www.bosgraaf.net
Tel 0522-463684
info@koster-nl.com
www.koster-nl.com
Duurzaam hergebruik van uw overtollige tanks en machines We zetten onze expertise dagelijks in voor hergebruik van duurzame materialen
Wij zijn doorlopend op zoek naar: - RVS tanks - Warmtewisselaars - Pompen - Poedermengers - Zeefmachines - Indampers - Losse roerwerken