ART SQUARE : Thailand Biennale,Korat 2021

ART SQUARE THE INTERVIEW THAI CONTEMPORARY ART AND CULTURE รวมมิ​ิ ต รร่​่ ว มสมั​ั ย

ART SQUARE THE INTERVIEW บรรณาธิการ ผู้อำ�นวยการสำ�นักงานศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย กองบรรณาธิการ สมลักษณ์ คล่องแคล่ว ธนาวุฒิ กำ�จัดภัย ธนิฏฐา พุทธรักษา อาภาภรณ์ กิจศิริ กฤตานน วงษ์วิจิตร ภาพพิมพ์ ไกรทอง ศนันชล น่วมนวล ชโลธร อัญชลีสหกร สรณ วิริยะประสิทธิ์ ณัฐกมล ใจสาร ออกแบบกราฟิก น็อต เจนเขตรการณ์ ผลิตโดย สำ�นักงานศิลปวัฒนธรรมร่วมสมัย อาคารวัฒนธรรมวิศิษฏ์ ชั้น 3 เลขที่ 10 ถนนเทียมร่วมมิตร แขวงห้วยขวาง เขตห้วยขวาง กรุงเทพฯ 10310 โทร. 02-209-3763 E-mail: procac9@gmail.com Website: www.ocac.go.th Facebook: www.facebook.com/ocac.artandculture พิมพ์ที่ บริษัท รุ่งทิพย์ เนรมิตร จํากัด 2/45 ถนนเพิ่มสิน 34 แขวงคลองถนน เขตสายไหม กรุงเทพฯ 10220 โทร. 0-2115-8375, 06-2629-5656, 06-3945-4245 พิมพ์ครั้งแรก กุมภาพันธ์ 2565 จำ�นวน 2,000 เล่ม ISBN 978-616-543-755-4

คำำ�นำำ� การเผยแพร่​่ข่​่าวสารในวงการศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัยไทยคื​ือเป้​้าหมายหลั​ัก ของนิ​ิตยสารอาร์​์ตสแควร์​์ นั​ับตั้​้�งแต่​่นิ​ิตยสารฉบั​ับแรกได้​้รั​ับการตี​ีพิ​ิมพ์​์และ เผยแพร่​่ต่​่อสาธารณชนเมื่​่�อปี​ี 2554 ตลอดทศวรรษที่​่�ผ่​่านมา นิ​ิตยสาร อาร์​์ตสแควร์​์ทั้​้�งสามสิ​ิบเก้​้าฉบั​ับได้​้ทำำ�หน้​้าที่​่�บอกเล่​่าเรื่​่�องราวและเหตุ​ุการณ์​์ ที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นในโลกศิ​ิลปะ สร้​้างการรั​ับรู้​้�ต่​่อผลงานสร้​้างสรรค์​์ของศิ​ิลปิ​ินหลาย ต่​่อหลายรุ่​่�น และสนั​ับสนุ​ุนให้​้เกิ​ิดความเข้​้าใจในทิ​ิศทางของแวดวงศิ​ิลปะ ร่​่วมสมั​ัยไทยทั้​้�ง 9 สาขา ในปี​ี 2565 นี้​้� นิ​ิตยสารอาร์​์ตสแควร์​์ก้​้าวเข้​้าสู่​่�ปี​ีที่​่� 12 เพื่​่�อให้​้สามารถ ตอบโจทย์​์ ค วามสนใจของผู้​้�คนตามยุ​ุ ค สมั​ั ย และยั​ั ง คงไว้​้ ซึ่​่� ง เป้​้ า หมาย ของนิ​ิตยสาร สำำ�นั​ักงานศิ​ิลปวั​ัฒนธรรมร่​่วมสมั​ัยจึ​ึงได้​้ปรั​ับเปลี่​่�ยนรู​ูปแบบ การนำำ�เสนอจากนิ​ิตยสาร ให้​้เป็​็นพ็​็อกเก็​็ตบุ​ุคขนาดกะทั​ัดรั​ัด สะดวกต่​่อการ พกพา แต่​่ยั​ังคงอั​ัดแน่​่นไปด้​้วยสาระเกี่​่�ยวกั​ับวงการศิ​ิลปะเช่​่นเดิ​ิม สำำ�หรั​ับอาร์​์ตสแควร์​์ฉบั​ับนี้​้� เป็​็นการรวบรวมบทสั​ัมภาษณ์​์ของศิ​ิลปิ​ิน และนั​ักสร้​้างสรรค์​์ที่​่�ได้​้เข้​้าร่​่วมการแสดงศิ​ิลปกรรมร่​่วมสมั​ัยนานาชาติ​ิ Thailand Biennale, Korat 2021 โดยเจาะลึ​ึกแนวความคิ​ิ ด และ กระบวนการทำำ�งานของศิ​ิลปิ​ินและนั​ักสร้​้างสรรค์​์ทั้​้�งเจ็​็ดคน ที่​่�ล้​้วนมี​ีแนวทาง การทำำ� งานแตกต่​่ า งหลากหลาย สะท้​้ อ นให้​้ เ ห็​็ น ถึ​ึงความน่​่ าตื่​่� นตาของ นิ​ิทรรศการ Thailand Biennale ครั้​้�งนี้​้�ได้​้เป็​็นอย่​่างดี​ี

สารบั​ัญ 7 จาโคโม ซากาเนลลี​ี 35 บุ​ุญเสริ​ิม เปรมธาดา 61 ผกา สตู​ูดิ​ิโอ 91 ฤดี​ี ตั​ันเจริ​ิญ 123 นิ​ิมิ​ิตร พิ​ิพิ​ิธกุ​ุล 155 กฤช งามสม 183 สมศั​ักดิ์​์� เชาวน์​์ธาดาพงศ์​์

จาโคโม ซากาเนลลี​ี

Giacomo Zaganelli

ศู​ูนย์​์วั​ัฒนธรรมชั่​่�วคราวสมเสร็​็จ: ภารกิ​ิจคื​ืนชี​ีวิ​ิตให้​้พื้​้�นที่​่�รกร้​้าง

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ผลงานที่​่�ผ่​่านมาของคุ​ุณมี​ีความหลากหลายในเชิ​ิงรู​ูปแบบและเนื้​้�อหามากๆ แนวทางการสร้​้างสรรค์​์ของคุ​ุณเป็​็นอย่​่างไร ผมทำำ�งานค่​่อนข้​้างอิ​ิสระภายใต้​้บทบาทที่​่�ลื่​่�นไหลไปมาระหว่​่างการเป็​็น ศิ​ิลปิ​ิน นั​ักจั​ัดการ และนั​ักวิ​ิจั​ัย โครงการหรื​ือกิ​ิจกรรมส่​่วนใหญ่​่จะเน้​้นไปที่​่� การเชื่​่�อมต่​่อผู้​้�คนในสั​ังคม หรื​ือจะเรี​ียกว่​่าเป็​็นการทำำ�งานสำำ�หรั​ับผู้​้�คนก็​็ได้​้ ผมชอบสร้​้างอะไรสั​ักอย่​่างขึ้​้�นมาแล้​้วสามารถเปลี่​่�ยนแปลงมุ​ุมมองที่​่�ผู้​้�คน มี​ีต่​่อชี​ีวิ​ิตประจำำ�วั​ันของพวกเขา หลั​ั ก การของผมเริ่​่�มต้​้ น ด้​้ ว ยการสำำ� รวจพื้​้�นที่​่�สาธารณะในสั​ั ง คม จากที่​่�ผมสนใจประเด็​็นเกี่​่�ยวกั​ับพื้​้�นที่​่�มากๆ งานของผมจึ​ึงมั​ักมี​ีลั​ักษณะของ การสร้​้างพื้​้�นที่​่�ใหม่​่ขึ้น้� มาในพื้​้�นที่​่�เดิ​ิม แต่​่ก็ยั็ งั คงผู​ูกพั​ันกั​ับบริ​ิบทที่​่�มี​ีอยู่​่� เพราะ ฉะนั้​้�น งานของผมแต่​่ละชิ้​้น� จึ​ึงไม่​่เคยเป็​็นอะไรที่​่�เหมื​ือนกั​ันเลย เพราะว่​่าได้​้รับั แรงบั​ันดาลใจมาจากบริ​ิบทเฉพาะตั​ัวของแต่​่ละพื้​้�นที่​่� ผมพยายามที่​่�จะเชื่​่�อม ประสานมุ​ุมมองของตั​ัวเองเข้​้ากั​ับเรื่​่�องราวทางภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ ประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ หรื​ือวั​ัฒนธรรมเหล่​่านั้​้�น หยิ​ิบยกใจความสำำ�คั​ัญขึ้​้�นมา และนำำ�เสนอการ ตี​ีความใหม่​่ หรื​ือเน้​้นให้​้เห็​็นรายละเอี​ียดเล็​็กๆ น้​้อยๆ ที่​่�จะสามารถเชื่​่�อม ต่​่อกั​ับคนในพื้​้�นที่​่� ผมเรี​ียกแนวทางนี้​้�ว่​่าเป็​็นกระบวนการโต้​้ตอบกั​ับพื้​้�นที่​่� (Site-responsive) อะไรคื​ือเป้​้าหมายในการทำำ�งานศิ​ิลปะของคุ​ุณ เป้​้าหมายที่​่�ผมยึ​ึดมั่​่�นมาตลอดคื​ือการจะทำำ�อย่​่างไรให้​้ผู้​้�คนกั​ับงานศิ​ิลปะ เข้​้ามาใกล้​้ชิ​ิดกั​ันให้​้ได้​้มากที่​่�สุ​ุด เพราะหลายครั้​้�งที่​่�ศิ​ิลปะมั​ักถู​ูกมองว่​่าเป็​็น เรื่​่�องไกลตั​ัว เข้​้าใจยาก หลายคนก็​็เลยพาลไม่​่กล้​้าเข้​้าหาศิ​ิลปะ แต่​่สำำ�หรั​ับ ตั​ัวผมเองคิ​ิดว่​่าศิ​ิลปะคื​ือเครื่​่�องมื​ืออั​ันแสนพิ​ิเศษที่​่�จะช่​่วยเปิ​ิดตาและเปิ​ิดใจ ผู้​้�คนได้​้ ฟั​ังดู​ูเหมื​ือนว่​่าคุ​ุณต้​้องศึ​ึกษาข้​้อมู​ูลอย่​่างหนั​ักก่​่อนจะสร้​้างงานขึ้​้�นมาแต่​่ละชิ้​้น� ใช่​่ครั​ับ สำำ�หรั​ับผมการทำำ�งานศิ​ิลปะคื​ือการเรี​ียนรู้​้�บริ​ิบทที่​่�แตกต่​่าง หลากหลายเพื่​่�อสร้​้างแรงบั​ันดาลใจ หรื​ืออย่​่างน้​้อยก็​็ทำำ�ให้​้ผมได้​้รู้​้�จั​ักคนใน พื้​้�นที่​่� ผมมั​ักเริ่​่�มต้​้นด้​้วยการพยายามรวบรวมข้​้อมู​ูลที่​่�จำำ�เป็​็นให้​้ได้​้มากที่​่�สุ​ุด เท่​่าที่​่�จะทำำ�ได้​้ แม้​้ว่​่าบางครั้​้�งจะมี​ีเวลาไม่​่มากนั​ัก ผมก็​็จะพยายามเข้​้าถึ​ึง

8

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

รายละเอี​ียดของข้​้อมู​ูล และให้​้ความสำำ�คั​ัญกั​ับสิ่​่�งที่​่�จะสร้​้างความใกล้​้ชิ​ิดกั​ับ กลุ่​่�มเป้​้าหมาย ซึ่ง่� กระบวนการเหล่​่านี้นี่​่้� เ� องทำำ�ให้​้ผมสนใจทำำ�งานหลากหลาย รู​ูปแบบที่​่�แตกต่​่างกั​ัน อั​ันที่​่�จริ​ิงแล้​้วผมไม่​่ได้​้เรี​ียนจบด้​้านศิ​ิลปะมาโดยตรง สมั​ัยปริ​ิญญาตรี​ี ผมเข้​้าเรี​ียนด้​้านการออกแบบและสถาปั​ัตยกรรม แต่​่พอเรี​ียนได้​้สามปี​ี ก็​็ลาออกมาทำำ�งาน เพราะสิ่​่�งที่​่�จุ​ุดประกายให้​้ผมมากที่​่�สุ​ุดคื​ือการสร้​้างสรรค์​์ สิ่​่�งของหรื​ือโครงการ ผมรู้​้�สึ​ึกลึ​ึกๆ ว่​่าตั​ัวเองเป็​็นคนมองโลกในแง่​่บวก มากๆ และสามารถจั​ัดการอะไรต่​่างๆ ได้​้ดี​ี ผมชอบเชื้​้�อเชิ​ิญผู้​้�คนเข้​้ามาร่​่วม ในงานของผม เพราะนั่​่�นคื​ือใจความสำำ�คั​ัญของตั​ัวงาน ผมไม่​่ชอบทำำ�งาน คนเดี​ียว แล้​้วก็​็เอาไปจั​ัดแสดงตามแกลเลอรี​ี ผมไม่​่ทำำ�งานกั​ับแกลเลอรี​ี หรื​ือพื้​้�นที่​่�ปิ​ิด แต่​่เลื​ือกที่​่�จะทำำ�งานกั​ับพื้่​่��นที่​่�เปิ​ิดที่​่�มี​ีความเป็​็นสาธารณะมา ตั้​้�งแต่​่ต้น้ เพราะนั่​่�นคื​ือหนทางเดี​ียวที่​่�จะสร้​้างบทสนทนากั​ับผู้​้�ชม ซึ่​่�งไม่​่จำำ�กั​ัด อยู่​่�แต่​่เฉพาะคนที่​่�สนใจงานศิ​ิลปะ แต่​่เป็​็นใครก็​็ได้​้ อย่​่างคนทั่​่�วไปที่​่�ไม่​่เคย สนใจงานศิ​ิลปะมาก่​่อน เพื่​่�อแสดงให้​้เห็​็นว่​่าศิ​ิลปะเป็​็นสิ่​่�งที่​่�สามารถเปลี่​่�ยน วิ​ิธี​ีคิ​ิดของคนในสั​ังคมได้​้ ในตอนแรกที่​่�คุ​ุณได้​้รั​ับเชิ​ิญมาร่​่วมสร้​้างผลงานใน Thailand Biennale คุ​ุณรู้​้�สึ​ึกอย่​่างไร ผมได้​้รับั เชิ​ิญจากยู​ูโกะ ฮาเซกาว่​่า เมื่​่�อสองปี​ีก่อ่ นตอนที่​่�เธอเดิ​ินทางไป เมื​ืองฟลอเรนซ์​์ และผมก็​็กำำ�ลั​ังแสดงงานอยู่​่�พอดี​ี เรารู้​้�จั​ักกั​ันตั้​้�งแต่​่ตอนที่​่�ผม ได้​้เข้​้าร่ว่ มมหกรรม Setouchi Triennale ที่​่�ญี่​่�ปุ่​่�นเมื่​่�อปี​ี 2019 ยู​ูโกะบอกว่​่า เธอจะนำำ�เสนอประวั​ัติ​ิและผลงานของผมเข้​้าไปใน Thailand Biennale ครั้​้�งต่​่อไป เพราะเธอคิ​ิดว่​่างานของผมมั​ันน่​่าจะเข้​้ากับั หั​ัวข้​้อได้​้ดี​ี และแน่​่นอน ว่​่าผมตื่​่�นเต้​้นมากๆ ที่​่�จะได้​้มี​ีโอกาสเข้​้าร่​่วมงานนี้​้� ปกติ​ิแล้​้วคุ​ุณจะต้​้องลงพื้​้�นที่​่�เพื่​่�อศึ​ึกษาเรื่​่�องราวก่​่อนทำำ�งานเสมอ แต่​่การ มาถึ​ึงของ COVID-19 ทำำ�ให้​้คุ​ุณไม่​่สามารถทำำ�แบบนั้​้�นได้​้อี​ีกต่​่อไป คุ​ุณมี​ีวิ​ิธี​ี รั​ับมื​ือกั​ับปั​ัญหานี้​้�อย่​่างไร เป็​็นโชคร้​้ายที่​่�พอเวลาผ่​่านไปไม่​่กี่​่�เดื​ือน COVID-19 ก็​็มา แล้​้วเปลี่​่�ยน ทุ​ุกอย่​่างไปหมด แต่​่มั​ันก็​็ถื​ือเป็​็นความท้​้าทายอี​ีกแบบหนึ่​่�งที่​่�ทำำ�ให้​้เราต้​้อง

9

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

พยายามทำำ�บางสิ่​่�งบางอย่​่างภายใต้​้สถานการณ์​์การแพร่​่ระบาดรุ​ุนแรงนี้​้� ซึ่​่�งมี​ีแนวโน้​้มสู​ูงมากที่​่�ผมอาจไม่​่มี​ีโอกาสจะได้​้มาดู​ูพื้​้�นที่​่�จริ​ิงในประเทศไทย เลยก็​็ได้​้ ผมจึ​ึงต้​้องคิ​ิดหาวิ​ิธี​ีการปรั​ับตั​ัวให้​้เข้​้ากั​ับบริ​ิบทของมหกรรมคราว นี้​้�ให้​้ได้​้มากที่​่�สุ​ุด ในตอนแรกผมได้​้รั​ับการเสนอให้​้สร้​้างงานที่​่�อำำ�เภอพิ​ิมาย แต่​่หลั​ังจาก การประเมิ​ินความเป็​็นไปได้​้ต่​่างๆ แล้​้ว ประกอบกั​ับเราไม่​่สามารถหาผู้​้�ช่​่วย หรื​ือผู้​้�ประสานงานที่​่�พู​ูดภาษาอั​ังกฤษได้​้เลย แผนการจึ​ึงเปลี่​่�ยนไปเป็​็นที่​่� ตั​ัวเมื​ืองโคราชแทน ซึ่​่�งมั​ันดี​ีมากๆ ผมได้​้ร่​่วมงานกั​ับผู้​้�ช่​่วยที่​่�สื่​่�อสารภาษา อั​ังกฤษได้​้ และเจ้​้าหน้​้าที่​่�โครงการอี​ีกหลายคน ทำำ�ให้​้เห็​็นว่​่าโครงการที่​่� ผมวางแผนจะทำำ�นั้​้�นดู​ูเข้​้ากั​ับพื้​้�นที่​่�นี้​้�มากกว่​่า เพราะมั​ันเกี่​่�ยวข้​้องกั​ับผู้​้�ชม จำำ�นวนมากอยู่​่�แล้​้ว โครงการของผมวางอยู่​่�บนหลั​ักการผสมผสานความ หลากหลาย เราจึ​ึงพยายามอย่​่างมากที่​่�จะสร้​้างการมี​ีส่​่วนร่​่วมของผู้​้�คน ในทุ​ุกๆ กิ​ิจกรรม แน่​่นอนว่​่ามันั เป็​็นอะไรที่​่�ยากมาก เป็​็นเวลาเกื​ือบหนึ่​่ง� ปี​ีที่​่�ผมต้​้องทำำ�งาน จากที่​่�ไกลๆ มั​ันเป็​็นเรื่​่อ� งใหม่​่สำำ�หรั​ับตั​ัวผมมาก อย่​่างที่​่�บอกไปแล้​้วว่​่าพื้​้�นฐาน ของงานทั้​้�งหมดของผมตั้​้�งอยู่​่�บนบริ​ิบทของสถานที่​่� ต้​้องอาศั​ัยข้​้อมู​ูลเชิ​ิงลึ​ึก ที่​่�ได้​้มาจากการลงพื้​้�นที่​่�ทำำ�วิ​ิจั​ัย สั​ังเกตพฤติ​ิกรรมของคนในพื้​้�นที่​่� รวมไปถึ​ึง สภาพแวดล้​้อมทั้​้�งหมด แต่​่เมื่​่�อทั้​้�งหมดนี้​้�ทำำ�ไม่​่ได้​้ เราจึ​ึงเริ่​่�มมองหาไอเดี​ีย ใหม่​่ๆ ที่​่�ยื​ืดหยุ่​่�นและสอดคล้​้องกั​ับความเป็​็นโคราชไปในเวลาเดี​ียวกั​ัน ดั​ังนั้​้�น แทนที่​่�จะลงพื้​้�นที่​่�สำำ�รวจเพื่​่�อเลื​ือกสถานที่​่�ด้​้วยตั​ัวเอง เราก็​็มอบ หมายให้​้ผู้​้�ช่ว่ ยคนไทยในโคราชไปหาสถานที่​่�ที่​่�น่​่าจะใช้​้การได้​้ ผมให้​้โจทย์​์เขา ไปว่​่าอาจเป็​็นสถานที่​่�รกร้​้าง ไม่​่มี​ีการใช้​้งานในปั​ัจจุ​ุบั​ัน ค่​่อนข้​้างกว้​้างขวาง และถ้​้าจะให้​้ดี​ีต้​้องอยู่​่�ในเขตชุ​ุมชนในเมื​ือง ไม่​่ออกไปไกลถึ​ึงนอกเมื​ือง ในขณะเดี​ียวกั​ัน แม้​้ว่​่าผมจะไม่​่สามารถเอาตั​ัวเองเข้​้าไปอยู่​่�ตรงนั้​้�นได้​้ แต่​่ผมก็​็ลงพื้​้�นที่​่�ได้​้ด้​้วย Google Maps และ YouTube ผมสำำ�รวจพื้​้�นที่​่�และ หาข้​้อมู​ูลเบื้​้�องต้​้นจากอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต แต่​่อั​ันที่​่�จริ​ิงแล้​้ว ผมก็​็ยั​ังชอบการเดิ​ิน เท้​้ามากกว่​่า ผมไม่​่ชอบวิ​ิธี​ีการที่​่�เราพึ่​่�งพาเทคโนโลยี​ีมากจนเกิ​ินไป เพราะ สมองของคนเราต่​่างหากคื​ือสิ่​่�งที่​่�เราใช้​้เรี​ียนรู้​้�โลกความจริ​ิง ถึ​ึงจะใช้​้ Google Maps แต่​่ผมก็​็จะต้​้องใช้​้การเดิ​ินเท้​้าร่​่วมด้​้วยเสมอ ทำำ�ให้​้ผมได้​้เก็​็บเกี่​่�ยว ข้​้อมู​ูล บรรยากาศ และสภาพแวดล้​้อมของพื้​้�นที่​่�ไปด้​้วย

10

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Fluire, 2019 โครงการศิลปะของซากาเนลลี ใน Setouchi Triennale, 2019

11

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

หลายครั้​้� ง ที่​่� ศิ​ิ ล ปะมั​ั ก ถู​ูกมองว่​่าเป็​็นเรื่​่�องไกลตั​ัว เข้​้าใจยาก หลายคนก็​็เลย พาลไม่​่ ก ล้​้ า เข้​้ า หาศิ​ิ ล ปะ แต่​่สำำ�หรั​ับตั​ัวผมเองคิ​ิดว่​่า ศิ​ิลปะคื​ือเครื่​่อ� งมื​ืออั​ันแสน พิ​ิเศษที่​่�จะช่​่วยเปิ​ิดตาและ เปิ​ิดใจผู้​้�คนได้​้

12

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

สำำ�หรั​ับเทคโนโลยี​ีสมั​ัยใหม่​่ ผมว่​่ามั​ันเป็​็นสิ่​่�งที่​่�ค่​่อนข้​้างท้​้าทาย ในแง่​่ หนึ่​่�งคุ​ุณสามารถใช้​้มั​ันเป็​็นเครื่​่�องมื​ือสำำ�หรั​ับทำำ�งานได้​้หลายอย่​่าง แต่​่ในอี​ีก แง่​่หนึ่​่�งมั​ันก็​็อาจปิ​ิดกั้​้�นการรั​ับรู้​้�บางอย่​่างของคุ​ุณได้​้ด้​้วย หลายคนมั​ักเข้​้าใจ ว่​่าอุปุ กรณ์​์ดิจิ​ิ ทัิ ลั อย่​่างสมาร์​์ทโฟนหรื​ือคอมพิ​ิวเตอร์​์คือื เครื่​่อ� งมื​ืออั​ันทรงพลั​ัง และสามารถทำำ�งานได้​้ทุ​ุกอย่​่าง แต่​่เมื่​่�อใดก็​็ตามที่​่�คุ​ุณพึ่​่�งพามั​ันทั้​้�งหมดแล้​้ว คุ​ุณก็​็อาจจะหลงลื​ืมบางอย่​่างในโลกความจริ​ิง เพราะถึ​ึงแม้​้ว่าทุ ่ กุ วั​ันนี้​้โ� ลกของ เราจะเป็​็นส่​่วนผสมอั​ันยุ่​่�งเหยิ​ิงของโลกจริ​ิงกั​ับโลกเสมื​ือน แต่​่สิ่​่�งสำำ�คั​ัญที่​่�สุ​ุด คื​ือเรายั​ังคงเป็​็นมนุ​ุษย์​์ เป็​็นสิ่​่�งมี​ีชี​ีวิ​ิตที่​่�ดำำ�รงอยู่​่�ในโลกกายภาพ เราต้​้องกิ​ิน เราต้​้องมี​ีปฏิ​ิสั​ัมพั​ันธ์​์ซึ่​่�งกั​ันและกั​ันตลอดเวลา โครงการนี้​้�ทำำ�ให้​้ผมต้​้องหาข้​้อมู​ูลจากอิ​ินเทอร์​์เน็​็ตเป็​็นหลั​ัก และต้​้อง ขอบคุ​ุณผู้​้�ช่​่วยของผมที่​่�โคราชที่​่�ทำำ�ให้​้ผมสามารถเห็​็นภาพของพื้​้�นที่​่�จริ​ิง ได้​้ผ่​่านการวิ​ิดี​ีโอคอล เหมื​ือนกั​ับว่​่าได้​้ลงไปอยู่​่�ตรงนั้​้�นแต่​่อั​ันที่​่�จริ​ิงแล้​้ว ตั​ัวผมอยู่​่�ที่​่�เบอร์​์ลิ​ิน ผมทำำ�งานอยู่​่�ที่​่�เบอร์​์ลิ​ินเป็​็นหลั​ัก ผู้​้�ช่​่วยของผมทำำ� หน้​้าที่​่�เป็​็นตาให้​้ผมได้​้ไปไหนต่​่อไหนในโคราช และประสานงานกั​ับทาง สศร. เพื่​่�อให้​้การสำำ�รวจพื้​้�นที่​่�เป็​็นไปได้​้ แต่​่การลงพื้​้�นที่​่�จริ​ิงๆ ก็​็ยั​ังต้​้องมี​ีอยู่​่� เราจึ​ึงวางกำำ�หนดการเดิ​ินทางมาเมื​ืองไทยเอาไว้​้ช่​่วงปลายเดื​ือนตุ​ุลาคมถึ​ึง ต้​้นพฤศจิ​ิกายน เพื่​่�อมาจั​ัดการสิ่​่�งต่​่างๆ ให้​้เรี​ียบร้​้อยก่​่อนเปิ​ิดนิ​ิทรรศการ โครงการนี้​้�คงจะสำำ�เร็​็จไปไม่​่ได้​้เลยถ้​้าไม่​่ได้​้ความช่​่วยเหลื​ือเป็​็นอย่​่างดี​ี จาก สศร. เช่​่นเดี​ียวกั​ันกั​ับ Italian Council องค์​์กรที่​่�มี​ีหน้​้าที่​่�สนั​ับสนุ​ุนศิ​ิลปะ ร่​่วมสมั​ัยของอิ​ิตาลี​ีในระดั​ับนานาชาติ​ิ ซึ่​่�งทางนั้​้�นก็​็ได้​้ให้​้ทุ​ุนสนั​ับสนุ​ุนสำำ�หรั​ับ สร้​้างสรรค์​์ผลงานด้​้วยเช่​่นกั​ัน โครงการของเราจึ​ึงสามารถดำำ�เนิ​ินไปได้​้อย่​่าง ราบรื่​่�น และพวกเขายั​ังช่​่วยประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ตามช่​่องทางต่​่างๆ ให้​้เราอี​ีกด้​้วย อะไรทำำ�ให้​้คุ​ุณเลื​ือกอาคารเก่​่าหลั​ังนี้​้�เป็​็นพื้​้�นที่​่�สร้​้างสรรค์​์ผลงาน จากพื้​้�นที่​่�จำำ�นวนหนึ่​่�งที่​่�ผมได้​้รั​ับการเสนอจากผู้​้�ช่​่วย บ้​้านหลั​ังนี้​้�ถื​ือว่​่า มี​ีความเป็​็นเอกลั​ักษณ์​์เฉพาะตั​ัวมากที่​่�สุ​ุด ทั้​้�งในเชิ​ิงภู​ูมิ​ิศาสตร์​์ด้​้วยทำำ�เล ที่​่�ตั้​้�งอยู่​่�ค่​่อนข้​้างจะกลางเมื​ืองโคราช รอบๆ มี​ีร้า้ นอาหาร ร้​้านขายของ ตลาด กลางคื​ืน เรี​ียกว่​่าเป็​็นย่​่านที่​่�มี​ีชี​ีวิ​ิตชี​ีวามากๆ รวมไปถึ​ึงยั​ังมี​ีสถานศึ​ึกษาทั้​้�ง โรงเรี​ียนและมหาวิ​ิทยาลั​ัยอยู่​่�ห่​่างออกไปไม่​่ไกล ใช้​้เวลาเดิ​ินทางโดยรถยนต์​์ หรื​ือมอเตอร์​์ไซค์​์ประมาณห้​้านาที​ีได้​้

13

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ประเด็​็นสำำ�คั​ัญคื​ือพื้​้�นที่​่�นี้​้มี� คี วามสวยงามมากๆ ทั้​้�งสภาพแวดล้​้อมตาม ธรรมชาติ​ิและตั​ัวบ้​้านเอง มั​ันคื​ือบ้​้านหลั​ังเล็​็กสองหลั​ังที่​่�ตั้​้�งอยู่​่�กลางสวน ป่​่า ปั​ัจจั​ัยเหล่​่านี้​้�ทำำ�ให้​้พื้​้�นที่​่�นี้​้�มี​ีความเป็​็นไปได้​้ที่​่�จะรองรั​ับโครงการที่​่�เราคิ​ิด เอาไว้​้ ว่​่าด้​้วยขนาดก็​็กำำ�ลั​ังพอดี​ี ไม่​่เล็​็กไม่​่ใหญ่​่จนเกิ​ินไป ถ้​้าพื้​้�นที่​่�ใหญ่​่กว่​่านี้​้� มั​ันก็​็จะบริ​ิหารจั​ัดการยาก ในส่​่วนของภู​ูมิทัิ ศั น์​์ของสวนและตั​ัวอาคาร เราก็​็ได้​้ ปรั​ับปรุ​ุงไปบ้​้างเป็​็นบางส่​่วน ไม่​่ได้​้เยอะมาก เน้​้นแต่​่ที่​่�จำำ�เป็​็นเบื้​้�องต้​้น อย่​่าง การทำำ�ให้​้ระบบไฟฟ้​้าและน้ำำ��ประปาใช้​้การได้​้ จั​ัดการเรื่​่�องความสะอาดและ ความปลอดภั​ัย ผมไม่​่อยากทำำ�ให้​้ที่​่�นี่​่�ดู​ูเหมื​ือนใหม่​่หมดจด ไม่​่ต้​้องทาสี​ีผนั​ัง ไอเดี​ียตั้​้�งต้​้นของผมมั​ันตรงข้​้ามเลย ผมต้​้องการรั​ักษาบริ​ิบทของพื้​้�นที่​่�ดั้​้�งเดิ​ิม เอาไว้​้ให้​้มากที่​่�สุ​ุด วั​ัสดุ​ุที่​่�เสื่​่�อมสภาพ สี​ีที่​่�หลุ​ุดร่​่อน กระเบื้​้�องที่​่�แตกหั​ัก ทุ​ุกสิ่​่�ง มั​ันมี​ีเรื่​่อ� งราวเบื้​้�องหลั​ังอั​ันยาวนาน ผมไม่​่ได้​้ต้อ้ งการที่​่�จะเข้​้ามาเปลี่​่�ยนแปลง อะไรจากมุ​ุมมองของตั​ัวเอง การเคารพสถานที่​่�จึ​ึงเป็​็นเรื่​่อ� งสำำ�คั​ัญสำำ�หรั​ับผม เพื่​่�อรั​ักษาร่​่องรอยประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ และสร้​้างสรรค์​์บริ​ิบทใหม่​่ๆ ที่​่�สอดคล้​้อง กั​ันไปในแบบเรี​ียบง่​่ายที่​่�สุ​ุด การที่​่�เราแทบไม่​่ได้​้เปลี่​่�ยนแปลงพื้​้�นที่​่�อะไรมาก จึ​ึงทำำ�ให้​้กลิ่​่�นอายของ ความเป็​็น “บ้​้าน” ยั​ังคงมี​ีอยู่​่� หลายคนที่​่�เข้​้ามาในพื้​้�นที่​่�บอกผมแบบนั้​้�น พวกเขาชอบต้​้นไม้​้ใหญ่​่ที่​่�ขึ้​้�นอยู่​่�รอบๆ บ้​้าน สนามหญ้​้าที่​่�เราปู​ูลงไปใหม่​่บน ลานว่​่าง เรายั​ังทำำ�ม้​้านั่​่�งเอาไว้​้หลายจุ​ุดให้​้คนได้​้มานั่​่�งพั​ักผ่​่อน ใช้​้เวลาร่​่วมกั​ัน อ่​่านหนั​ังสื​ือ ทำำ�งานในด้​้วยแล็​็ปท็​็อป เพราะเราติ​ิดตั้​้�งไวไฟฟรี​ีสำำ�หรั​ับทุ​ุกคน คล้​้ายๆ co-working space ที่​่�กำำ�ลั​ังฮิ​ิตในสมั​ัยนี้​้�เลย สิ่​่�งที่​่�เกิ​ิ ด ขึ้​้� น ทั้​้�งหมดนี้​้� คื​ื อ เป้​้ า หมายที่​่�ผมให้​้ ค วามสำำ� คั​ั ญ มากที่​่�สุ​ุ ด ผมมองว่​่าศิ​ิลปะสามารถให้​้อะไรกั​ับสั​ังคมได้​้มากกว่​่าแค่​่การเป็​็นสื่​่�อกลาง สำำ�หรั​ับศิ​ิลปิ​ินใช้​้ถ่​่ายทอดความคิ​ิดสร้​้างสรรค์​์ ผมไม่​่ได้​้ใช้​้สื่​่�อสำำ�หรั​ับทำำ�งาน ศิ​ิลปะ แต่​่ผมใช้​้งานศิ​ิลปะเป็​็นสื่​่�อในการไปให้​้ถึ​ึงเป้​้าหมาย และเป้​้าหมาย ของผมก็​็คื​ือสั​ังคมนั่​่�นเอง การสนั​ับสนุ​ุนของคนในพื้​้�นที่​่�และหน่​่วยงานส่​่วนท้​้องถิ่​่�นเป็​็นอย่​่างไรบ้​้าง ในตอนแรก แน่​่นอนว่​่าโครงการนี้​้�เสนอแนวคิ​ิดที่​่�ค่​่อนข้​้างใหม่​่สำำ�หรั​ับ คนในพื้​้�นที่​่�มาก แต่​่มันั คื​ือการใช้​้ประโยชน์​์จากทุ​ุนร่​่วมทางสั​ังคมอย่​่างตรงไป ตรงมา การสร้​้างพื้​้�นที่​่�ที่​่�ให้​้ผู้​้�คนเข้​้ามามี​ีปฏิ​ิสัมั พั​ันธ์​์กันั ตลอดทั้​้�งกระบวนการ

14

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ภาพบน

บ้านเก่าหลังนี้เคยถูกใช้เป็นบ้านพักคนชรามาก่อน ภาพล่าง

กระบวนการทำ�ความสะอาดตัวบ้านและพื้นที่โดยรอบ โดยอาสาสมัครจากหน่วยงานท้องถิ่น

15

ART SQUARE

16

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ศูนย์วัฒนธรรมชั่วคราวสมเสร็จ 17

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

นอกจากการทำ�ความสะอาดและตรวจสอบความแข็งแรง ศิลปินไม่ได้ปรับเปลี่ยนโครงสร้างหรือการตกแต่ง ภายในบ้านให้ต่างไปจากเดิม

18

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เพื่​่�อเป้​้าหมายเดี​ียวกั​ัน เราจึ​ึงจำำ�เป็​็นต้​้องอาศั​ัยกระบวนการมี​ีส่​่วนร่​่วมอย่​่าง มาก ทุ​ุกคน ทุ​ุกหน่​่วยงาน ต้​้องมาร่​่วมมื​ือกั​ัน ตั้​้�งแต่​่ชาวบ้​้าน ข้​้าราชการใน ท้​้องถิ่​่�น เจ้​้าหน้​้าที่​่�ของ สศร. มั​ันอาจจะดู​ูเหมื​ือนเป็​็นคำำ�สั่​่�ง แต่​่จริ​ิงๆ แล้​้ว ผมอยากใช้​้คำำ�ว่​่า “คำำ�มั่​่�นสั​ัญญา” มากกว่​่า ว่​่าทุ​ุกฝ่​่ายจะมาช่​่วยกั​ันทำำ�ให้​้ โครงการนี้​้�มั​ันเป็​็นจริ​ิงขึ้​้�นมาได้​้ แล้​้วเราก็​็ได้​้เข้​้าไปคุ​ุยกั​ับทางเทศบาลนครนครราชสี​ีมา และแจ้​้งว่​่าเรา ต้​้องการความช่​่วยเหลื​ือ หรื​ือการสนั​ับสนุ​ุนเท่​่าที่​่�พอจะเป็​็นไปได้​้ พวกเขาก็​็ บอกว่​่า โอเค เราชอบไอเดี​ียของคุ​ุณ แต่​่อั​ันที่​่�จริ​ิงช่​่วงแรกๆ เลยเขาก็​็ยั​ังไม่​่ ค่​่อยเข้​้าใจสิ่​่�งที่​่�เราจะทำำ�สั​ักเท่​่าไร อย่​่างที่​่�คุ​ุณก็​็พอจะรู้​้�ว่​่ามุ​ุมมองต่​่อศิ​ิลปะใน ประเทศไทยมั​ันค่​่อนข้​้างจำำ�กั​ัดอยู่​่�แต่​่พวกงานจิ​ิตรกรรมหรื​ือประติ​ิมากรรม แต่​่สำำ�หรั​ับผมแล้​้วศิ​ิลปะมั​ันจะเป็​็นอะไรก็​็ได้​้ เป้​้าหมายอย่​่างหนึ่​่�งของผมคื​ือ การขยายการรั​ับรู้​้�ของผู้​้�คนต่​่องานศิ​ิลปะให้​้กว้​้างขวางมากขึ้​้�น ให้​้พวกเขาได้​้ เห็​็นความเป็​็นไปได้​้ใหม่​่ๆ ที่​่�ศิ​ิลปะสามารถทำำ�ให้​้เกิ​ิดขึ้​้�นได้​้ นั่​่�นจึ​ึงเป็​็นเหตุ​ุผล ให้​้เราเข้​้าไปคุ​ุยกั​ับทางหน่​่วยงานท้​้องถิ่​่�น เอกลั​ักษณ์​์ของพื้​้�นที่​่�ที่​่�คุ​ุณสร้​้างขึ้​้�นคื​ืออะไร พอเราเปิ​ิดตั​ัวพื้​้�นที่​่� ก็​็มี​ีหลายคนเข้​้ามาเยี่​่�ยมชม บางคนก็​็มาขอเป็​็น อาสาสมั​ัคร และมี​ีไม่​่น้​้อยที่​่�บอกกั​ับเราว่​่าพวกเขาชอบที่​่�นี่​่� เพราะในโคราช หาพื้​้�นที่​่�แบบนี้​้�ได้​้น้​้อยมาก ด้​้วยความที่​่�เราไม่​่เก็​็บค่​่าใช้​้จ่​่ายกั​ับคนที่​่�เข้​้ามาใช้​้ งานเลย เราไม่​่ได้​้มาทำำ�ธุ​ุรกิ​ิจ เพราะไอเดี​ียหลั​ักของผมคื​ือการหลี​ีกเลี่​่�ยงอะไร ก็​็ตามที่​่�เป็​็นไปในเชิ​ิงบริ​ิโภคนิ​ิยม ทุ​ุกวั​ันนี้​้แ� ทบทุ​ุกหนทุ​ุกแห่​่งที่​่�คุ​ุณใช้​้ชีวิี ติ ล้​้วน พยายามกระตุ้​้�นให้​้เกิ​ิดการจั​ับจ่​่ายใช้​้สอยกั​ันทั้​้�งนั้​้�น ผมก็​็ไม่​่ได้​้ต่อ่ ต้​้านกระแส นิ​ิยมคาเฟ่​่อะไรพวกนั้​้�น แต่​่ผมมี​ีความตั้​้�งใจที่​่�จะสร้​้างพื้​้�นที่​่�สำำ�หรั​ับผู้​้�คนทั่​่�วไป จริ​ิงๆ พื้​้�นที่​่�ที่​่�เป็​็นสาธารณะที่​่�คุ​ุณจะมาทำำ�อะไรต่​่อมิ​ิอะไรก็​็ได้​้โดยไม่​่ต้อ้ งจ่​่าย เงิ​ิน คุ​ุณอยากจะซื้​้�ออะไรเข้​้ามากิ​ิน หาอะไรมาดื่​่�ม ก็​็แล้​้วแต่​่คุ​ุณ อยากมานั่​่�ง พั​ักผ่​่อน ทำำ�การบ้​้าน หรื​ืออ่​่านหนั​ังสื​ือก็​็ได้​้ ถั​ัดเข้​้ามาในตั​ัวบ้​้าน อย่​่างที่​่�บอกว่​่าผมไม่​่ได้​้เปลี่​่�ยนแปลงอะไรเยอะ แค่​่ทำำ�ความสะอาด จั​ัดการไฟฟ้​้าและน้ำำ��ประปา บวกกั​ับดู​ูเรื่​่อ� งความปลอดภั​ัย ให้​้มากขึ้​้น� เราไม่​่ได้​้ทาสี​ีผนั​ังใหม่​่เลย เพื่​่�อให้​้ตัวั บ้​้านแสดงออกถึ​ึงตั​ัวตนของ

19

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ผมต้​้องการรั​ักษาบริ​ิบทของ พื้​้�นที่​่�ดั้​้�งเดิ​ิมเอาไว้​้ ให้​้มากที่​่�สุ​ุด วั​ัสดุ​ุที่เ่� สื่​่�อมสภาพ สี​ีที่​่ห� ลุ​ุดร่​่อน กระเบื้​้�องที่​่�แตกหั​ัก ทุ​ุกสิ่​่�งมั​ันมี​ี เรื่​่�องราวเบื้​้�องหลั​ังอั​ันยาวนาน ผมไม่​่ ไ ด้​้ ต้​้ อ งการที่​่� จ ะเข้​้ า มา เปลี่​่�ยนแปลงอะไรจากมุ​ุมมอง ของตั​ัวเอง

20

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

มั​ันได้​้ เราทำำ�แกลเลอรี​ีเล็​็กๆ ที่​่�ไม่​่จำำ�เป็​็นต้​้องทาผนั​ังและพื้​้�นเป็​็นสี​ีขาว แล้​้ว ก็​็มี​ีวิ​ิดี​ีโอบอกเล่​่าบทสั​ัมภาษณ์​์กั​ับบั​ันทึ​ึกภาพการทำำ�งานที่​่�ผ่​่านมาตั้​้�งแต่​่แรก จนถึ​ึงปั​ัจจุ​ุบั​ัน ให้​้เห็​็นว่​่าสิ่​่�งต่​่างๆ มี​ีการเปลี่​่�ยนแปลงไปมากน้​้อยแค่​่ไหน สำำ�หรั​ับพวกข้​้าวของเครื่​่อ� งใช้​้ เราก็​็ขออนุ​ุเคราะห์​์จากเทศบาล อย่​่างโต๊​๊ะ กั​ับเก้​้าอี้​้�พวกนี้​้�ก็​็เช่​่นกั​ัน เพราะผมไม่​่อยากสร้​้างอะไรขึ้​้�นมาใหม่​่แล้​้วสุ​ุดท้​้าย เมื่​่�อโครงการจบ ก็​็จะถู​ูกทิ้​้�งเป็​็นขยะ เหมื​ือนพวกงานศิ​ิลปะมากมายตาม มหกรรมเบี​ียนนาเล่​่ต่​่างๆ นั่​่�นเป็​็นสิ่​่�งที่​่�ตรงข้​้ามอย่​่างสิ้​้�นเชิ​ิงกั​ับหลั​ักการของ ผมที่​่�มุ่​่�งเน้​้นความยั่​่�งยื​ืน ซึ่​่�งเป็​็นองค์​์รวมทั้​้�งหมดตั้​้�งแต่​่ในแง่​่ของแนวความคิ​ิด การออกแบบ และการใช้​้งาน ผมไม่​่ได้​้อยากสร้​้างประติ​ิมากรรมใหญ่​่โตที่​่�หลั​ัง จากสามเดื​ือนผ่​่านไปก็​็จะต้​้องถู​ูกทุ​ุบทำำ�ลาย เพราะฉะนั้​้�น เราจึ​ึงเลื​ือกใช้​้ของ ที่​่�มี​ีอยู่​่�แล้​้ว โต๊​๊ะเก้​้าอี้​้�ถ้​้าใช้​้เสร็​็จแล้​้วก็​็จะคื​ืนกลั​ับไปที่​่�เทศบาล ยู​ูโกะชอบแนวคิ​ิดนี้​้�มากๆ เพราะเธอมุ่​่�งมั่​่�นที่​่�จะให้​้เบี​ียนนาเล่​่นี้​้�เป็​็น เทศกาลสำำ�หรั​ับสาธารณะ คุ​ุณจะเห็​็นว่​่าในทุ​ุกวั​ันมี​ีคนมาเยี่​่�ยมเรามากมาย ใช้​้เวลาในส่​่วนต่​่างๆ ทั้​้�งในบ้​้านและนอกบ้​้าน เพราะเราไม่​่ได้​้กำำ�หนดฟั​ังค์​์ชั่​่�น ตายตั​ัวของพื้​้�นที่​่� แต่​่เรายื​ืดหยุ่​่�นกั​ับมั​ัน ทำำ�ให้​้มั​ันเปิ​ิดกว้​้างสำำ�หรั​ับทุ​ุกคน สิ่​่�งที่​่�ผมอยากจะสื่​่�อสารผ่​่ า นงานชุ​ุ ด นี้​้� คื​ื อ “แนวความคิ​ิ ด ” ไม่​่ ใ ช่​่ “รู​ูปลั​ักษณ์​์” โลกของเราทุ​ุกวั​ันนี้​้�มั​ันเต็​็มไปด้​้วยการรั​ับรู้​้�แต่​่เพี​ียงผิ​ิวเผิ​ิน หลายต่​่อหลายครั้​้�งที่​่�เรามองอะไรแต่​่ภายนอก และลื​ืมที่​่�จะมองให้​้ลึ​ึกลงไปถึ​ึง ภายใน เราอ่​่านหนั​ังสื​ือจริ​ิงๆ น้​้อยลง แล้​้วเอาแต่​่ใช้​้เวลาไปกั​ับการไถหน้​้าจอ Facebook หรื​ือ Instagram คนสมั​ัยนี้​้จึ​ึ� งเริ่​่�มจะเคยชิ​ินกั​ับการรั​ับรู้​้�แต่​่เปลื​ือก และพอใจกั​ับสิ่​่�งที่​่�ได้​้เห็​็นในเวลาสั้​้�นๆ ผมไม่​่ชอบอะไรแบบนั้​้�น ดั​ังนั้​้�นพื้​้�นที่​่�นี้​้�จะต้​้องถู​ูกขั​ับเคลื่​่�อนด้​้วยแนวความคิ​ิด ซึ่​่�งไม่​่จำำ�เป็​็นต้​้อง หวื​ือหวา เราให้​้ความสำำ�คั​ัญกั​ับเนื้​้�อหาสาระที่​่�สื่​่�อสารออกไป ไม่​่ใช่​่ความ สวยงามของผนั​ัง คุ​ุณรู้​้�จั​ักสถานที่​่�ที่​่�ชื่​่�อ Art Gallery and Exhibition ที่​่�อยู่​่�ในเมื​ืองใช่​่ไหม บ้​้านเก่​่าสองหลั​ังตรงนั้​้�นได้​้รับั การบู​ูรณะจนสวยงาม ดู​ูดี​ี แต่​่ว่​่างเปล่​่า ไม่​่มี​ีคนไปที่​่�นั่​่�น เพราะมั​ันไม่​่มี​ีอะไรให้​้ทำำ� ผมไม่​่ถื​ือว่​่านั่​่�นเป็​็น สถานที่​่�สำำ�หรั​ับผู้​้�คน และเราไม่​่ต้​้องการอะไรแบบนั้​้�นที่​่�นี่​่�

21

ART SQUARE

22

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

บริเวณชั้นล่างของตัวบ้านเป็นพื้นที่จัดแสดงนิทรรศการเล็กๆ ประกอบไปด้วยป้ายข้อมูลเกี่ยวกับโครงการ ภาพถ่าย และวิดีโอบันทึกกระบวนการทำ�งาน

23

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เราจึ​ึงจั​ัดการให้​้มีแี ต่​่สิ่​่�งจำำ�เป็​็นเท่​่านั้​้�นสำำ�หรั​ับตั​ัวบ้​้าน อย่​่างไฟฟ้​้าและน้ำำ�� ประปา และถึ​ึงเราจะปรั​ับปรุ​ุงภู​ูมิทัิ ศั น์​์ของสวนไปค่​่อนข้​้างเยอะ แต่​่ก็ยั็ งั คำำ�นึ​ึง ถึ​ึงหลั​ักการใช้​้ซ้ำำ��และการเรี​ียนรู้​้� เพราะโครงการนี้​้มี� พื้​้�ี นฐานอยู่​่�บนความเคารพ ในศั​ักยภาพของสิ่​่�งต่​่างๆ ที่​่�มี​ีอยู่​่�แล้​้ว ผมเชื่​่�อเสมอว่​่าทุ​ุกสิ่​่�งล้​้วนมี​ีประโยชน์​์ ในตั​ัวของมั​ันเอง อยู่​่�ที่​่�ว่า่ เราจะชี้​้�ให้​้คนอื่​่�นเห็​็นได้​้อย่​่างไร โดยเฉพาะพื้​้�นที่​่�ว่​่าง หลายคนอาจมองว่​่าไร้​้ประโยชน์​์ แต่​่ตั​ัวผมเองเห็​็นว่​่ามั​ันมี​ีศั​ักยภาพมากพอ ที่​่�จะทำำ�อะไรต่​่อมิ​ิอะไรได้​้อี​ีกหลายอย่​่าง และเราไม่​่จำำ�เป็​็นต้​้องใช้​้เงิ​ินจำำ�นวน มากมาปรั​ับปรุ​ุงให้​้เหมื​ือนใหม่​่ แต่​่มั​ันสำำ�คั​ัญที่​่� “วิ​ิธี​ีการ” ที่​่�เราจะทำำ�ให้​้ผู้​้�คน ได้​้เข้​้ามาสั​ัมผั​ัสและเข้​้าใจบริ​ิบทที่​่�แท้​้จริ​ิงของพื้​้�นที่​่�มากกว่​่า ทำำ�ไมต้​้องเป็​็น “สมเสร็​็จ” ใครเป็​็นคนตั​ัดสิ​ินใจเลื​ือกใช้​้ชื่​่�อนี้​้� ผมได้​้ชื่​่�อนี้​้�มาจากพ่​่อของผมเอง ท่​่านอ่​่านเจอเรื่​่�องเกี่​่�ยวกั​ับสั​ัตว์​์ตั​ัวนี้​้� จากหนั​ังสื​ือพิ​ิมพ์​์สั​ักฉบั​ับ พอรู้​้�ว่​่าผมจะมาทำำ�งานศิ​ิลปะที่​่�เมื​ืองไทย ท่​่านก็​็ เสนอชื่​่�อนี้​้�ขึ้​้�นมา เพราะท่​่านรู้​้�ดี​ีว่​่าแนวทางการทำำ�งานของผมคื​ือการผสม ผสานสิ่​่�งต่​่างๆ เข้​้าด้​้วยกั​ัน และชื่​่�อของสมเสร็​็จ ก็​็มี​ีต้​้นตอมาจากการที่​่�ตั​ัว ของมั​ันดู​ูเหมื​ือนการผสมลั​ักษณะร่​่างกายของสั​ัตว์​์หลายๆ ชนิ​ิดเข้​้าด้​้วยกั​ัน จนเสร็​็จ ตอนนั้​้�นผมก็​็เห็​็นว่​่ามั​ันน่​่าสนใจมากที่​่�จะใช้​้ชื่​่�อนี้​้� ทั้​้�งในแง่​่ของการ ที่​่�สมเสร็​็จเป็​็นสั​ัตว์​์ประจำำ�ถิ่​่�นในประเทศไทยอยู่​่�แล้​้ว และความหมายของ ชื่​่�อ ที่​่�สามารถสื่​่�อสารถึ​ึงแนวทางการทำำ�งานของผมที่​่�ต้​้องการสร้​้างศู​ูนย์​์ วั​ัฒนธรรมอั​ันหลากหลายขึ้​้�นมาด้​้วย ไม่​่ใช่​่แค่​่เรื่​่�องศิ​ิลปะ ผมไม่​่ได้​้ต้​้องการ อาร์​์ตเซนเตอร์​์ที่​่�ทุ​ุกอย่​่างต้​้องเกี่​่�ยวกั​ับศิ​ิลปะ ผมต้​้องการเปิ​ิดพื้​้�นที่​่�ให้​้กั​ับ ทุ​ุกๆ กิ​ิจกรรมสร้​้างสรรค์​์ที่​่�เป็​็นไปได้​้ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นการแสดงดนตรี​ี สอน ภาษาอั​ังกฤษ ชั้​้�นเรี​ียนโยคะ อะไรก็​็แล้​้วแต่​่ที่​่�ผู้​้�คนต้​้องการแบ่​่งปั​ันให้​้กั​ัน และกั​ัน ร่​่วมกั​ันเรี​ียนรู้​้� และแลกเปลี่​่�ยนไอเดี​ียใหม่​่ๆ

24

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ศิลปินพยายามผลักดันให้เกิดกิจกรรมต่างๆ ขึ้นอย่างสม่ำ�เสมอ ยกตัวอย่างเช่นคอนเสิร์ตเล็กๆ โดยวงดนตรีเยาวชนจากสถานศึกษาใกล้เคียง

25

ART SQUARE

26

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ด้วยทำ�เลที่ตั้งที่อยู่ใจกลางเมืองโคราช ทำ�ให้พื้นที่แห่งนี้ได้รับความสนใจจากผู้คนที่ผ่านไปมา เข้ามาใช้เวลาว่างทำ�กิจกรรมต่างๆ ร่วมกัน

27

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

โลกของเราทุ​ุกวั​ันนี้​้�เต็​็มไปด้​้วย การรั​ับรู้​้�แต่​่ผิ​ิวเผิ​ิน หลายครั้​้�งที่​่� เรามองอะไรแต่​่ภายนอก และลื​ืม ที่​่�จะมองให้​้ลึ​ึกลงไปถึ​ึงภายใน เรา อ่​่านหนั​ังสื​ือจริ​ิงๆ น้​้อยลง แล้​้วใช้​้ เวลาไปกั​ับการไถหน้​้าจอเฟซบุ​ุค หรื​ืออิ​ิ น สตาแกรม คนสมั​ั ย นี้​้� จึ​ึ ง เริ่​่� ม จะเคยชิ​ิ น กั​ับการรั​ับรู้​้�แต่​่ เปลื​ือก และพอใจกั​ับสิ่​่�งที่​่� ได้​้เห็​็น ในเวลาสั้​้�นๆ

28

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ถ้​้ามี​ีคนอยากจะมาจั​ัดกิ​ิจกรรมหรื​ือใช้​้งานพื้​้�นที่​่�แห่​่งนี้​้�ต้​้องทำำ�อย่​่างไรบ้​้าง คุ​ุณต้​้องเสนอแบบร่​่างโครงการมาให้​้ทางเราได้​้พิ​ิจารณาก่​่อน ตอนนี้​้� เราทำำ� Google Form เอาไว้​้ พร้​้อมกั​ับรายละเอี​ียดต่​่างๆ ในหน้​้า Facebook เรามี​ีข้อ้ กำำ�หนดบางอย่​่างที่​่�คุ​ุณต้​้องปฏิ​ิบัติั ติ าม เพราะเราไม่​่ต้อ้ งการกิ​ิจกรรม ที่​่�เกี่​่�ยวกั​ับการเมื​ือง เราไม่​่อนุ​ุญาตให้​้นั​ักเคลื่​่�อนไหวทางการเมื​ืองไม่​่ว่​่าจะ ฝ่​่ายไหนก็​็ตามเข้​้ามาใช้​้พื้​้�นที่​่�แห่​่งนี้​้� เพราะนี่​่�คื​ือพื้​้�นที่​่�สำำ�หรั​ับทุ​ุกคน และนั่​่�น หมายความว่​่าคุ​ุณต้​้องเคารพและให้​้เกี​ียรติ​ิทุ​ุกคน พอๆ กั​ับที่​่�คุ​ุณต้​้องให้​้ เกี​ียรติ​ิสถานที่​่� รั​ักษาความสะอาดและความเป็​็นระเบี​ียบเรี​ียบร้​้อย คุ​ุณต้​้อง ให้​้เกี​ียรติ​ิเพื่​่�อนบ้​้านและชุ​ุมชน ถ้​้ากิ​ิจกรรมของคุ​ุณตรงตามเงื่​่�อนไขที่​่�เรากำำ�หนดก็​็โอเค เราสามารถ สนั​ับสนุ​ุนคุ​ุณได้​้ เราอาจช่​่วยค่​่าใช้​้จ่​่ายเรื่​่�องวั​ัสดุ​ุอุ​ุปกรณ์​์ หรื​ือบางที​ีเราอาจ จะจ่​่ายค่​่าวิทิ ยากรให้​้คุณ ุ ก็​็ได้​้ แต่​่เราอยากจะขอให้​้คุณ ุ ไม่​่เก็​็บเงิ​ินจากผู้​้�มาร่​่วม กิ​ิจกรรมเลย เพราะนั่​่�นคื​ือเป้​้าหมายของโครงการที่​่�เรากำำ�ลั​ังทำำ�อยู่​่� มั​ันเป็​็นสิ่​่�งจำำ�เป็​็นที่​่�ผมจะต้​้องคอยควบคุ​ุมดู​ูแลทุ​ุกๆ กิ​ิจกรรมที่​่�จะจั​ัดขึ้​้น� ในพื้​้�นที่​่� ว่​่าอะไรทำำ�ได้​้ อะไรทำำ�ไม่​่ได้​้ แผนการที่​่�เราได้​้รั​ับมาแล้​้วก็​็มี​ีหลายอั​ัน ที่​่�โอเค แต่​่ตอนแรกคนมั​ักจะเข้​้าใจกั​ันว่​่าต้​้องเป็​็นกิ​ิจกรรมที่​่�เกี่​่�ยวกั​ับศิ​ิลปะ เท่​่านั้​้�นจึ​ึงจะสามารถจั​ัดได้​้ ผมก็​็เลยบอกว่​่าเปล่​่า ไม่​่จำำ�เป็​็นเลยที่​่�มั​ันจะต้​้อง เป็​็นศิ​ิลปะเท่​่านั้​้�น คุ​ุณจะจั​ัดกิ​ิจกรรมเกี่​่�ยวกั​ับการเกษตร สอนภาษาอั​ังกฤษ สอนถ่​่ายภาพ อะไรก็​็ได้​้ เพราะเราต้​้องการกลุ่​่�มเป้​้าหมายที่​่�หลากหลาย เราไม่​่ต้อ้ งการให้​้มีแี ต่​่กิจิ กรรมทางศิ​ิลปะ เพราะอย่​่างที่​่�ผมได้​้พูดู ไปแล้​้ว ในเมื​ืองไทยนั้​้�นศิ​ิลปะเป็​็นสิ่​่�งที่​่�ค่​่อนข้​้างห่​่างไกลจากผู้​้�คน มุ​ุมมองที่​่�เรามี​ีต่​่อ งานศิ​ิลปะยั​ังค่​่อนข้​้างจำำ�กั​ัดอยู่​่�แต่​่สื่​่�อดั้​้�งเดิ​ิม เราจึ​ึงต้​้องช่​่วยให้​้พวกเขาเข้​้าใกล้​้ ศิ​ิลปะมากขึ้​้�น แต่​่ก็​็ต้​้องไม่​่เป็​็นการไปบอกให้​้ทำำ�แบบนี้​้�ๆ ผมอยากให้​้มั​ันเป็​็น ไปเองตามธรรมชาติ​ิ พื้​้�นที่​่�สาธารณะแห่​่งนี้​้�พร้​้อมจะรองรั​ับทุ​ุกๆ กิ​ิจกรรม อย่​่างเสรี​ี ยกตั​ัวอย่​่างเช่​่นเมื่​่�อสุ​ุดสั​ัปดาห์​์ก่​่อนมี​ีคนมาเล่​่นดนตรี​ี คุ​ุณครู​ูจาก โรงเรี​ียนใกล้​้ๆ มาเวิ​ิร์​์คช็​็อปวาดภาพให้​้กั​ับเด็​็กๆ เราขอความร่​่วมมื​ือไปยั​ัง โรงเรี​ียนและมหาวิ​ิทยาลั​ัยรอบๆ ด้​้วย เพราะนั​ักเรี​ียนนั​ักศึ​ึกษาเป็​็นอี​ีกกลุ่​่�ม เป้​้าหมายหนึ่​่�งที่​่�เราอยากให้​้ได้​้ลองมาใช้​้งานพื้​้�นที่​่�แห่​่งนี้​้�ด้​้วยเหมื​ือนกั​ัน

29

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

นอกเหนื​ือจากโครงการที่​่�เสนอเข้​้ามา คุ​ุณได้​้วางแผนจั​ัดกิ​ิจกรรมตลอดสาม เดื​ือนของการแสดงเบี​ียนนาเล่​่เอาไว้​้แล้​้วหรื​ือยั​ัง ใช่​่ เรามี​ีแผนการคร่​่าวๆ แล้​้วสำำ�หรั​ับแต่​่ละสั​ัปดาห์​์ เราอยากสร้​้างชิ้​้น� งาน ประติ​ิมากรรมจั​ัดวาง จั​ัดเวิ​ิร์ค์ ช็​็อปร่​่วมกั​ับนั​ักเรี​ียน ชั้​้�นเรี​ียนโยคะ สอนย้​้อม ผ้​้าด้ว้ ยสี​ีที่​่�สกั​ัดจากธรรมชาติ​ิ หรื​ือเวิ​ิร์ค์ ช็​็อปถ่​่ายหนั​ังสั้​้�น เราจะเข้​้าไปในพื้​้�นที่​่� อี​ีกที​ีช่ว่ งเดื​ือนกุ​ุมภาพั​ันธ์​์ ถ้​้าเราสามารถขอต่​่ออายุ​ุวีซ่ี า่ ได้​้ เพื่​่�อที่​่�เราจะได้​้จัดั กิ​ิจกรรมที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับศิ​ิลปะหรื​ือการแลกเปลี่​่�ยนเรี​ียนรู้​้�อี​ีกหลายอย่​่าง ยก ตั​ัวอย่​่างเช่​่น ผมได้​้บังั เอิ​ิญไปรู้​้�จักั ศิ​ิลปิ​ินจากอุ​ุบลราชธานี​ีชื่​่�อ ไมตรี​ี ศิ​ิริบูิ รู ณ์​์ ที่​่�ทำำ�งานชุ​ุด Esan Boy’s Dreams ที่​่�เขาระบายสี​ีภาพผลงานชิ้​้�นดั​ังๆ ลงบน ตั​ัวควาย เราพบกั​ันในโลกออนไลน์​์ และเขาก็​็มี​ีเพื่​่�อนศิ​ิลปิ​ินอยู่​่�ที่​่�ฟลอเรนซ์​์ พอดี​ี เราก็​็เลยได้​้ทำำ�ความรู้​้�จั​ักกั​ัน ผมจึ​ึงได้​้ชวนเขามาทำำ�งานศิ​ิลปะที่​่�นี่​่�ด้​้วย ถึ​ึงจะพู​ูดว่​่ามีแี ผนการวางเอาไว้​้แล้​้ว แต่​่มันั ก็​็เป็​็นแค่​่คร่​่าวๆ ในแต่​่ละวั​ัน เราอาจมี​ีไอเดี​ียใหม่​่ๆ ขึ้​้�นมาทำำ�ให้​้แผนเดิ​ิมต้​้องเปลี่​่�ยนไปก็​็ได้​้ เพราะฉะนั้​้�น เราไม่​่รู้​้�จริ​ิงๆ หรอกว่​่าจะเกิ​ิดขึ้​้�นที่​่�นี่​่�บ้​้างในอนาคต แต่​่เราพยายามที่​่�จะนำำ� เสนอสิ่​่�งใหม่​่ๆ ที่​่�น่​่าสนใจ และแน่​่นอนว่​่าต้​้องมี​ีประโยชน์​์ต่​่อคนในพื้​้�นที่​่�ด้​้วย เบื้​้�องหลั​ังการทำำ�งานในครั้​้�งนี้​้�มี​ีปั​ัญหาหรื​ืออุ​ุปสรรคอะไรบ้​้างหรื​ือไม่​่ เคยมี​ีนักั กิ​ิจกรรมทางการเมื​ืองในโคราช เป็​็นกลุ่​่�มวั​ัยรุ่​่�น พวกเขาอยาก จะเข้​้ามาใช้​้พื้​้�นที่​่�ทำำ�กิ​ิจกรรม ผมก็​็บอกเขาไปตรงๆ ว่​่าที่​่�นี่​่ไ� ม่​่ใช่​่พื้​้�นที่​่�แสดงออก ทางการเมื​ือง คุ​ุณมาได้​้ แต่​่ต้อ้ งมาในฐานะปั​ัจเจกบุ​ุคคล และทำำ�สิ่​่�งต่​่างๆ ใน ฐานะปั​ัจเจกบุ​ุคคล ก็​็ไม่​่มี​ีอะไร แต่​่ตำำ�รวจเขาก็​็กลั​ัวว่​่าพวกนี้​้�จะมาอาศั​ัยพื้​้�นที่​่� ของเราเป็​็นเหมื​ือนศู​ูนย์​์บั​ัญชาการอะไรทำำ�นองนั้​้�น เราก็​็ปฏิ​ิเสธไปว่​่าไม่​่ได้​้ หรอก เราไม่​่อนุ​ุญาตให้​้ทำำ�อะไรแบบนั้​้�นอยู่​่�แล้​้ว ในทุ​ุกๆ วั​ันมั​ันก็​็จะมี​ีเรื่​่�องเกิ​ิดขึ้​้�นมาให้​้ได้​้แก้​้กั​ันอยู่​่�เสมอ ผมไม่​่ได้​้มอง ว่​่ามั​ันเป็​็นปั​ัญหา แต่​่อยากจะเรี​ียกว่​่าความท้​้าทายมากกว่​่า เพราะการทำำ� อะไรที่​่�แปลกใหม่​่แบบนี้​้�ในมหกรรมอย่​่างเบี​ียนนาเล่​่ย่​่อมไม่​่ใช่​่เรื่​่�องง่​่ายดาย อยู่​่�แล้​้ว โดยเฉพาะโครงการของเรา แน่​่นอนว่​่ามั​ันต้​้องมี​ีการบำำ�รุ​ุงรั​ักษา อยู่​่�ตลอดเวลา เราจึ​ึงจำำ�เป็​็นต้​้องมี​ีเจ้​้าหน้​้าที่​่�ประจำำ�อยู่​่�ที่​่�นั่​่�นเสมอ ตอนก่​่อน เปิ​ิดทาง สศร. บอกว่​่าจะจั​ัดอาสาสมั​ัครมาให้​้ แต่​่จริ​ิงๆ แล้​้วเราไม่​่ได้​้มาเลย สั​ักคน ผมจึ​ึงต้​้องเป็​็นคนเปิ​ิดรั​ับสมั​ัครเข้​้ามาเอง ซึ่ง่� มั​ันจำำ�เป็​็นมากๆ เพราะผม

30

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

บรรยากาศภายในศูนย์วัฒนธรรมชั่วคราวสมเสร็จ ร่มรื่นไปด้วยต้นไม้และสนามหญ้าสีเขียว

31

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

โต๊ะและเก้าอี้พลาสติกถูกหยิบยืมจากหน่วยงานท้องถิ่น นำ�มาให้บริการแก่ผู้เข้าใช้พื้นที่โดยไม่เสียค่าใช้จ่าย

32

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

กั​ับซิ​ิลเวี​ียไม่​่ได้​้อยู่​่�ที่​่�โคราชตลอดเวลา อย่​่างตอนนี้​้�ผมอยู่​่�กรุ​ุงเทพฯ เราก็​็ไม่​่ สามารถสแตนด์​์บายเปิ​ิดบ้​้านรอคนที่​่�จะเข้​้ามาทำำ�กิ​ิจกรรมได้​้ การบริ​ิหารจั​ัดการเป็​็นเรื่​่�องที่​่�ค่​่อนข้​้างท้​้าทายสำำ�หรั​ับเรา แต่​่มั​ันก็​็สนุ​ุก มากเช่​่นกั​ัน เราใช้​้แม่​่กุ​ุญแจแบบเข้​้ารหั​ัส ที​ีนี้​้�ใครอยากเข้​้าไปในบ้​้านคุ​ุณก็​็ ต้​้องมาขอรหั​ัสจากเราก่​่อน คุ​ุณไม่​่ต้​้องใช้​้กุ​ุญแจ สนามหญ้​้า ต้​้นไม้​้ และ ดอกไม้​้ในสวนก็​็ต้​้องรดน้ำำ��อย่​่างสม่ำำ��เสมอ เจ้​้าหน้​้าที่​่�ซึ่​่�งเป็​็นอาสาสมั​ัครของ เราจะรั​ับผิ​ิดชอบหน้​้าที่​่�ส่​่วนนี้​้� ดู​ูเผิ​ินๆ อาจจะยุ่​่�งยาก แต่​่ผมกลั​ับคิ​ิดว่​่านี่​่�คื​ือ สิ่​่�งสำำ�คั​ัญอี​ีกอย่​่างหนึ่​่�งของโครงการ เพราะไอเดี​ียตั้​้�งต้​้นของเราคื​ือการดู​ูแล รั​ักษา มั​ันเป็​็นเหมื​ือนการอุ​ุปมา เพราะการดู​ูแลรั​ักษาก็​็คื​ือการที่​่�คุ​ุณต้​้องเอา ตั​ัวเองเข้​้าไปมี​ีส่​่วนร่​่วม เข้​้าไปผู​ูกพั​ันกั​ับบางสิ่​่�งบางอย่​่างในชุ​ุมชน และนี่​่�ก็​็ เป็​็นโครงการเพื่​่�อชุ​ุมชน คุ​ุณคิ​ิดว่​่าโครงการของคุ​ุณตอบโจทย์​์ Thailand Biennale ครั้​้�งนี้​้�อย่​่างไร ถึ​ึงผมจะไม่​่ได้​้มีโี อกาสเห็​็นงานชิ้​้น� อื่​่�นๆ มากเท่​่าไร แต่​่ผมก็​็พอจะพู​ูดได้​้ ว่​่าโครงการสมเสร็​็จคื​ือสั​ัญลั​ักษณ์​์ของเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้เ� ลยก็​็ว่า่ ได้​้ อย่​่างที่​่�คุ​ุณ ก็​็รู้​้�ว่​่าหั​ัวข้​้อหลั​ักของงานคื​ือ “ทุ​ุนร่​่วมทางสั​ังคม” โอเค โครงการนี้​้�อาจไม่​่ใช่​่ โครงการเดี​ียวที่​่�หยิ​ิบเอาประเด็​็นนี้​้ม� าเล่​่น แต่​่ผมเชื่​่�อว่​่ามันั เป็​็นหนึ่​่ง� ในผลงาน ส่​่วนน้​้อยมากๆ ที่​่�พู​ูดถึ​ึงหั​ัวข้​้ออย่​่างจริ​ิงจั​ัง ตรงไปตรงมา เพราะพื้​้�นที่​่�ที่​่�ผม นำำ�เสนอขึ้​้น� มานี้​้� คื​ือที่​่�สำำ�หรั​ับทุ​ุกคนได้​้เข้​้ามาใช้​้เวลาและทุ​ุนทางสั​ังคมร่​่วมกั​ัน นั่​่�นคื​ือเป้​้าหมายเดี​ียวกั​ันกั​ับหั​ัวข้​้อของเบี​ียนนาเล่​่ไม่​่ใช่​่หรื​ือ อาจจะเพราะว่​่าผมทำำ�งานในแนวทางแบบนี้​้�มาตั้​้�งแต่​่แรกอยู่​่�แล้​้ว สิ่​่�งที่​่� เกิ​ิดขึ้​้�นจึ​ึงดำำ�เนิ​ินไปอย่​่างเป็​็นธรรมชาติ​ิ ผมยิ​ินดี​ีอย่​่างมากตอนที่​่�คุ​ุณยู​ูโกะ มาเยี่​่�ยมชมพื้​้�นที่​่� เธอพอใจและดู​ูตื่​่�นเต้​้นมากๆ เธอบอกว่​่ามั​ันให้​้ความรู้​้�สึ​ึก เหมื​ือนอยู่​่�บ้​้านจริ​ิงๆ ในเชิ​ิงความหมายแล้​้ว พื้​้�นที่​่�นี้​้�ก็​็คื​ือทุ​ุนทางสถาบั​ัน รู​ูปแบบหนึ่​่�ง เราจึ​ึงเรี​ียกมั​ันว่​่า “ศู​ูนย์​์วั​ัฒนธรรม” (Cultural Center) ใครจะรู้​้�ว่​่าหลั​ังจากเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้�จบลง พื้​้�นที่​่�นี้​้�อาจจะยั​ังถู​ูกใช้​้งาน ต่​่อไปก็​็ได้​้ มั​ันก็​็เป็​็นอี​ีกหนึ่​่�งความปรารถนาลึ​ึกๆ ของผมเหมื​ือนกั​ัน ที่​่�จะ ได้​้เห็​็นว่​่าสิ่​่�งเล็​็กๆ ที่​่�เกิ​ิดจากการร่​่วมแรงร่​่วมใจของคนในชุ​ุมชน หน่​่วยงาน ราชการ เทศบาล อาสาสมั​ัคร ตลอดจนคนผ่​่านไปมาที่​่�เข้​้ามาแวะเยี่​่�ยมชม จะถู​ูกเก็​็บรั​ักษา จะถู​ูกใช้​้งาน เพื่​่�อประโยชน์​์ของสั​ังคมได้​้ต่​่อไปในอนาคต.

33

ART SQUARE

34

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

บุ​ุญเสริ​ิม เปรมธาดา

Boonserm Premthada

สถาปนิ​ิกผู้​้�สร้​้างศิ​ิลปะ ศิ​ิลปิ​ินผู้​้�ออกแบบสถาปั​ัตยกรรม

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

มั​ัณฑนศิ​ิลป์​์และสถาปั​ัตยกรรม ทั้​้�งสองศาสตร์​์มี​ีความแตกต่​่างกั​ันอย่​่างไร ก่​่ อ นหน้​้ าที่​่� ผมเรี​ี ย นออกแบบภายใน มั​ั ณ ฑนศิ​ิ ล ป์​์ ผมเรี​ี ย นคณะ สถาปั​ัตยกรรมจากเทคนิ​ิคอุ​ุเทนถวาย1 มาก่​่อน ที่​่�นั่​่�นสอนให้​้เราเข้​้าใจ หลั​ักการของความเป็​็นช่​่าง สอนให้​้เรารู้​้�จั​ักการลงมื​ือปฎิ​ิบั​ัติ​ิ แต่​่พอมาถึ​ึงที่​่� มั​ัณฑนศิ​ิลป์​์2 ที่​่�นี่​่�สอนให้​้เราเปลี่​่�ยน สอนให้​้รู้​้�สึ​ึกถึ​ึงความเป็​็นสุ​ุนทรี​ียภาพ ให้​้เข้​้าใจสุ​ุนทรี​ียศาสตร์​์ เข้​้าใจความละเอี​ียดอ่​่อนว่​่ามั​ันเป็​็นอย่​่างไร ซึ่​่�งเมื่​่�อ ก่​่อนตอนเรี​ียนอุ​ุเทนฯ เราไม่​่ได้​้ถูกู สอนให้​้มองเรื่​่อ� งนี้​้� จะมองแต่​่เพี​ียงว่​่าจะทำำ� ได้​้มั้​้�ย ช่​่างจะต้​้องทำำ�ออกมาอย่​่างไร จนมาถึ​ึงตอนเรี​ียนคณะสถาปั​ัตยกรรม3 มั​ันสอนให้​้เราเรี​ียนรู้​้�กว้​้างขึ้​้�น มี​ีมุ​ุมมอง มี​ีภาพมอง ไม่​่เหมื​ือนมั​ัณฑนศิ​ิลป์​์ ที่​่�สอนเราให้​้รู้​้�จั​ักอิ​ินเนอร์​์ภายในเป็​็นหลั​ัก พอเป็​็นสถาปั​ัตย์​์เขาไม่​่ได้​้สอน ให้​้เรามองเพี​ียงแค่​่เรื่​่�องของตั​ัวเอง แต่​่สอนให้​้มองบริ​ิบท มองสั​ังคม มอง เรื่​่�องสิ่​่�งแวดล้​้อมไปพร้​้อมๆ กั​ัน เลยทำำ�ให้​้ต้​้องถอยกลั​ับมาว่​่าเห็​็นอะไรบ้​้าง ผมคิ​ิดว่​่ามันั ช่​่วยในกระบวนการทำำ�งานและความคิ​ิด แต่​่สิ่​่�งสำำ�คั​ัญคื​ือการเรี​ียน สถาปั​ัตย์​์มั​ันคื​ือการเรี​ียนที่​่�เป็​็นวิ​ิทยาศาสตร์​์ และที่​่�ผมเรี​ียนคื​ือมั​ันเน้​้นที่​่�การ วิ​ิจั​ัย กระบวนการค้​้นคว้​้า (research methodology) มั​ันต้​้องถู​ูกต้​้อง มั​ันต้​้องถู​ูกตามหลั​ักเกณฑ์​์ แบบแผนของสากลนิ​ิยม การเรี​ียนสถาปั​ัตยกรรม คื​ือการรวมมุ​ุมมองด้​้านความงามกั​ับมุ​ุมมองเชิ​ิง เทคนิ​ิคช่​่างมาผสมกั​ัน อย่​่างนั้​้�นหรื​ือเปล่​่า? สถาปั​ัตย์​์เนี่​่�ย มั​ันสอนให้​้เราต้​้องมองหลายๆ ด้​้าน ไม่​่อย่​่างนั้​้�นมั​ันจะไม่​่ ตอบสนองต่​่อทุ​ุกคน ซึ่​่�งถ้​้ามั​ันตอบสนองแต่​่ตนเองอย่​่างเดี​ียว ผมคิ​ิดว่​่ามั​ัน จะไม่​่ครอบคลุ​ุมเพี​ียงพอ อย่​่างตอนเรี​ียนมั​ัณฑนศิ​ิลป์​์ มั​ันพู​ูดถึ​ึงความงาม สุ​ุนทรี​ีย์​์ ไม่​่ได้​้ถูกู สอนให้​้มองเรื่​่อ� งสั​ังคม ไม่​่ได้​้ถูกู มองเรื่​่อ� งเนื้​้อ� หาสาระ อย่​่าง ที่​่�ในปั​ัจจุ​ุบั​ันเรามี​ีการพู​ูดถึ​ึง เรื่​่�องประเด็​็นต่​่างๆ ไม่​่ได้​้ถู​ูกสอนให้​้มองเรื่​่�องนี้​้�

1

มหาวิ​ิทยาลั​ัยเทคโนโลยี​ีราชมงคลตะวั​ันออก วิ​ิทยาเขตอุ​ุเทนถวาย คณะมั​ัณฑนศิ​ิลป์​์ มหาวิ​ิทยาลั​ัยศิ​ิลปากร 3 คณะสถาปั​ัตยกรรมศาสตร์​์ จุ​ุฬาลงกรณ์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัย 2

36

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

งานในช่​่วงแรกที่​่�ทำำ�ใช้​้ความรู้​้�จากสาขาไหนเป็​็นตั​ัวผลั​ักดั​ัน ตอนนั้​้�นผมเริ่​่�มทำำ�งานตั้​้�งแต่​่ช่​่วงที่​่�เริ่​่�มเรี​ียนต่​่อด้​้านสถาปั​ัตยกรรม ผมเริ่​่�มที่​่�จะเบี่​่�ยงแนวมาทำำ�งานด้​้านสถาปั​ัตย์​์มากพอสมควรแล้​้ว พอผมจบมา ก็​็ออกมาทำำ�ต่​่อด้​้านสถาปั​ัตย์​์ ผมต้​้องเรี​ียนอย่​่างนี้​้� เพี​ียงแต่​่อาจจะยั​ังไม่​่มีใี คร ทราบ เพราะเมื่​่�อเราออกมาทำำ�งาน เราจึ​ึงต้​้องคิ​ิดไปพร้​้อมๆ กั​ัน การที่​่�เปลี่​่�ยนเป็​็นงานทางด้​้านสถาปั​ัตยกรรมเต็​็มตั​ัว แสดงว่​่าที่​่�ผ่​่านมา มั​ัณฑนศิ​ิลป์​์ไม่​่ตอบโจทย์​์ของเราหรื​ือ มั​ันตอบโจทย์​์แต่​่ว่ามั ่ นั ไม่​่ท้า้ ทาย เมื่​่�อเราก้​้าวไปสู่​่�เส้​้นทางทางความคิ​ิด ที่​่�กว้​้างขึ้​้�นไปกว่​่าเดิ​ิม จึ​ึงต้​้องการก้​้าวไปสู่​่�ความท้​้าทายใหม่​่ๆ เราต้​้องการ สลายขอบเขต เราต้​้องการสลายขี​ีดจำำ�กั​ัดตรงนั้​้�น ถ้​้าเช่​่นนั้​้�นขี​ีดจำำ�กั​ัดของการมั​ัณฑนศิ​ิลป์​์มั​ันอยู่​่�ตรงไหน ขี​ีดจำำ�กั​ัดของมั​ัณฑนศิ​ิลป์​์ ผมคิ​ิดว่​่ามั​ันมี​ีกรอบ กรอบความคิ​ิดที่​่�มั​ัน มี​ีความรั​ับผิ​ิดชอบต่​่อสั​ังคมในวงที่​่�จำำ�กั​ัด แต่​่ในงานสถาปั​ัตยกรรมมั​ันกว้​้าง กว่​่ามาก ต้​้องมี​ีความรั​ับผิ​ิดชอบต่​่อสั​ังคมในวงกว้​้างขึ้​้�น ต้​้องปรั​ับตั​ัวมากน้​้อยเพี​ียงใด เมื่​่�อต้​้องมี​ีการปรั​ับเปลี่​่�ยนสายการเรี​ียนจาก มั​ัณฑนศิ​ิลป์​์ไปสู่​่�การเรี​ียนสถาปั​ัตย์​์ จริ​ิงๆ แล้​้วไม่​่ได้​้ปรั​ับอะไรมาก สำำ�หรั​ับผมคิ​ิดว่​่าการเรี​ียนที่​่�ผ่​่านมาใน แต่​่ละช่​่วงชี​ีวิติ มั​ันเป็​็นเหมื​ือนประสบการณ์​์ สะสมความรู้​้� สะสมประสบการณ์​์ ชี​ีวิติ หยิ​ิบเอาความรู้​้�ในช่​่วงจั​ังหวะหนึ่​่ง� มาใช้​้ แล้​้วเราพลิ​ิกแพลงมั​ัน สถาปั​ัตย์​์ คนอาจจะมองว่​่าเป็​็นการคิ​ิดเพี​ียงสิ่​่�งที่​่�อยู่​่�ข้​้างนอก แต่​่วิ​ิธี​ีของเราได้​้เอาสิ่​่�งที่​่� เคยเรี​ียนมาปรั​ับใช้​้ โดยมั​ันเริ่​่�มจากข้​้างในแล้​้วออกมาข้​้างนอก บางครั้​้�งเริ่​่�ม จากเทคนิ​ิคช่​่าง เทคนิ​ิคของวั​ัสดุ​ุ เทคนิ​ิคของการก่​่อสร้​้างก่​่อนแล้​้วจึ​ึงไปต่​่อ ในเรื่​่�องของการออกแบบเชิ​ิงสถาปั​ัตย์​์ เพราะงั้​้�นสถาปั​ัตย์​์ที่​่�ทำำ�อยู่​่�จึ​ึงขยาย ขอบเขตไปเรื่​่อ� ยๆ จนมาถึ​ึงข้​้างนอก มาอยู่​่�ข้​้างนอกของข้​้างนอกซึ่​่�งก็​็คือื เรื่​่อ� ง ที่​่�คำำ�นึ​ึงถึ​ึงภู​ูมิ​ิทั​ัศน์​์รอบข้​้าง (landscape)

37

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

คุ​ุ ณ จะมี​ีความรู้​้�สึ​ึ ก เป็​็ น มนุ​ุษย์​์ ได้​้ ก็​็ต่​่อเมื่​่�อคุ​ุณได้​้ยิ​ิน เสี​ียง ตาคุ​ุ ณ ได้​้ เ ห็​็ น หู​ู คุ​ุ ณ ได้​้ ทำำ� งาน ผิ​ิ ว กายสั​ัมผั​ัสได้​้ ถึ​ึ ง อุ​ุ ณ หภู​ู มิ​ิ ร้​้ อ นเย็​็ น นี่​่� คื​ื อ บรรยากาศ แสดงให้​้ เ ห็​็ น ว่​่ า เ มื่​่� อ ไ ห ร่​่ ก็​็ ต า ม ที่​่� คุ​ุ ณ มี​ี บรรยากาศ คุ​ุณก็​็จะเริ่​่�มรู้​้�สึ​ึก ว่​่ามี​ีความเป็​็นคน

38

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

งานออกแบบเชิ​ิงสถาปั​ัตยกรรมของคุ​ุณคื​ือเรื่​่�องของการที่​่�เราอยากออกมา ข้​้างนอกให้​้มากขึ้​้�น ณ ตอนนี้​้�เราเอาเรื่​่�องที่​่�อยู่​่�ข้​้างในมาทำำ� ใช่​่ มั​ันคื​ือวิ​ิธีคิี ดิ จริ​ิงๆ แล้​้วอย่​่าไปมองว่​่าสถาปั​ัตย์​์หรื​ือออกแบบภายใน มั​ันคื​ือขอบเขตทางด้​้านกายภาพ แต่​่มั​ันคื​ือวิ​ิธี​ีคิ​ิด สมมติ​ิว่​่าเรามี​ีงานอยู่​่�ชิ้​้�น หนึ่​่�งที่​่�จะต้​้องทำำ� มั​ันอยู่​่�ที่​่�ว่​่าจะเริ่​่�มมองจากจุ​ุดไหน เรามี​ีจุ​ุดเริ่​่�มต้​้น มุ​ุมมอง แตกต่​่างกั​ัน และสุ​ุดท้​้ายผลลั​ัพธ์​์มันั อาจจะแตกต่​่างกั​ันก็​็ได้​้ มั​ันคื​ือการเรี​ียนรู้​้� อย่​่างไม่​่จบสิ้​้น� อย่​่างตอนนี้​้ผ� มกำำ�ลั​ังศึ​ึกษาเรื่​่อ� งศิ​ิลปะ เราใช้​้การเรี​ียนรู้​้� กำำ�ลั​ัง ทำำ�ความเข้​้าใจเรื่​่�องนี้​้�อยู่​่� มั​ันก็​็คื​ือการทลายเส้​้นแบ่​่ง ไม่​่เห็​็นจำำ�เป็​็นจะต้​้อง มี​ีเส้​้นแบ่​่งว่​่าเป็​็นใคร หรื​ือทำำ�อะไร หรื​ือจะทำำ�ออกมาในเทคนิ​ิครู​ูปแบบไหน ทุ​ุกสิ่​่�งอย่​่างมั​ันสามารถเชื่​่�อมโยงกั​ันหมด เราทำำ�งานมาชิ้​้�นหนึ่​่ง� หลายๆ คนก็​็แปลกใจเมื่​่�อรู้​้�ว่​่าตอนนี้​้�เราทำำ�งานศิ​ิลปะ ผมก็​็ไม่​่รู้​้�เหมื​ือนกั​ันว่​่าเมื่​่�อ ทำำ�งานเหล่​่านี้​้�เสร็​็จแล้​้ว เขาจะมาเรี​ียกเราว่​่าเป็​็นศิ​ิลปิ​ิน ซึ่​่�งการเป็​็นศิ​ิลปิ​ิน ก็​็ดี​ีนะ ต้​้องขอบคุ​ุณ พอทำำ�งานอี​ีกชิ้​้�นหนึ่​่�งเขาก็​็เรี​ียกเราว่​่าเป็​็นสถาปนิ​ิก ก็​็ขอบคุ​ุณเช่​่นกั​ัน ซึ่​่�งเราก็​็ไม่​่รู้​้�เหมื​ือนกั​ันว่​่าจะต้​้องเป็​็นอะไร คิ​ิดแต่​่ว่าสิ่​่� ่ งที่​่�ทำำ� มั​ันมี​ีประโยชน์​์ก็​็พอ ถ้​้าไม่​่มี​ีประโยชน์​์ งานที่​่�ทำำ�มั​ันก็​็ไร้​้ค่​่า ไร้​้คุ​ุณค่​่า แต่​่อยู่​่� ที่​่�ว่​่ามั​ันจะมี​ีประโยชน์​์กั​ับใคร ผลงานที่​่�โคราชในครั้​้�งนี้​้� ได้​้นำำ�เอาองค์​์ความรู้​้�หรื​ือวิ​ิธี​ีคิ​ิดที่​่�ได้​้จากโครงการที่​่� ผ่​่านๆ มา มาปรั​ับใช้​้อย่​่างไร ผลงานทุ​ุกชิ้​้�นมี​ีที่​่�มาที่​่�ไปทั้​้�งหมด อย่​่างในปี​ี 2554 ผมทำำ�สถาบั​ัน กั​ันตนา ผมพู​ูดถึ​ึงการทำำ�โรงเรี​ียน สถาบั​ันที่​่�ให้​้การเรี​ียนรู้​้�เรื่​่�องความเป็​็นคน เราจะสอนนั​ักเรี​ียนให้​้รู้​้�จั​ักความเป็​็นคนได้​้อย่​่างไร อย่​่างที่​่� อ. ศิ​ิลป์​์ พี​ีระศรี​ี ท่​่านเคยพู​ูด ผมคิ​ิดว่​่าจะทำำ�อย่​่างไรกั​ับความเป็​็นนามธรรมตรงนี้​้อ� อกมาเป็​็น รู​ูปธรรมให้​้ได้​้ ความหมายของ “ความเป็​็นคน” ผมได้​้มาพยายามนั่​่�งคิ​ิดดู​ู ผมคิ​ิดถึ​ึงบรรยากาศ สอนให้​้คนมี​ีความเป็​็นคน คุ​ุณจะมี​ีความรู้​้�สึ​ึกเป็​็น มนุ​ุษย์​์ได้​้ ก็​็ต่​่อเมื่​่�อคุ​ุณได้​้ยิ​ินเสี​ียง ตาคุ​ุณได้​้เห็​็น หู​ูคุ​ุณได้​้ทำำ�งาน ผิ​ิวกาย สั​ัมผั​ัสรั​ับรู้​้�ได้​้ถึ​ึงอุ​ุณหภู​ูมิ​ิร้​้อนเย็​็น นี่​่�คื​ือบรรยากาศ แสดงให้​้เห็​็นว่​่าเมื่​่�อไหร่​่ ก็​็ตามที่​่�คุ​ุณมี​ีบรรยากาศ คุ​ุณก็​็จะเริ่​่�มรู้​้�สึ​ึกแล้​้วว่​่าเมื่​่�อนั้​้�นแหละ คุ​ุณก็​็จะรู้​้�สึ​ึก ว่​่ามี​ีความเป็​็นคน

39

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เมื่​่�อคุ​ุณไปดู​ูหนั​ังหรื​ือเมื่​่�อคุ​ุณเป็​็นผู้​้�กำำ�กั​ับ คุ​ุณมี​ีอารมณ์​์เศร้​้าสะเทื​ือนใจ ใดๆ ก็​็ตาม นั่​่�นแสดงว่​่าคุ​ุณมี​ีความเป็​็นคน เพราะฉะนั้​้�นเมื่​่�อคุ​ุณจะไปกำำ�กั​ับ หนั​ังหรื​ือทำำ�อนิ​ิเมชั่​่�นอะไรก็​็ตาม เมื่​่�อมั​ันแข็​็งทื่​่�อ มั​ันก็​็ไม่​่มีอี ารมณ์​์ ไม่​่มีคี วาม รู้​้�สึ​ึก คุ​ุณก็​็ไม่​่ใช่​่มนุ​ุษย์​์ การตระหนั​ักรู้​้�ในตั​ัวเอง? ใช่​่ครั​ับ จนต่​่อมาในปี​ี 2558 ผมทำำ�โครงการ โลกของช้​้าง ผมรู้​้�สึ​ึก ว่​่าความเป็​็นคนไม่​่ได้​้อยู่​่�ที่​่�การตระหนั​ักรู้​้�อี​ีกต่​่อไป แต่​่มั​ันคื​ือ ความเห็​็นอก เห็​็นใจ (empathy) การเห็​็นอกเห็​็นใจต่​่อผู้​้�อื่​่�น สปี​ีชี​ีส์​์อื่​่�นนั้​้�น มั​ันแสดงให้​้ เห็​็นว่​่าเราก็​็มีคี วามเป็​็นมนุ​ุษย์​์เช่​่นเดี​ียวกั​ัน เพราะฉะนั้​้�นโครงการโลกของช้​้าง มั​ันจึ​ึงเป็​็นการส่​่งผ่​่านความเห็​็นอกเห็​็นใจกั​ันระหว่​่างมนุ​ุษย์​์ร่ว่ มกั​ับช้​้าง พอมา ถึ​ึงหอนก ผมคิ​ิดว่​่ามั​ันคื​ือภาคต่​่อของงานที่​่�ผ่​่านมา ที่​่�ทำำ�ให้​้เราได้​้ตระหนั​ัก ถึ​ึงความเป็​็นมนุ​ุษย์​์ในอี​ีกแง่​่มุ​ุมหนึ่​่�ง ความเป็​็นมนุ​ุษย์​์ที่​่�เรามองเห็​็นสิ่​่�งเล็​็กๆ ที่​่�เรามองข้​้ามไปมั​ันอาจจะเป็​็นสิ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญก็​็ได้​้ถ้า้ เราเลื​ือกรู้​้�จักั ที่​่�จะมอง ความ เป็​็นมนุ​ุษย์​์ไม่​่ได้​้อยู่​่�ที่​่�เราจะมองไปที่​่�สั​ัตว์​์ใหญ่​่ๆ หรื​ือสปี​ีชีส์ี อื่​่�์ นๆ แต่​่มันั หมาย ถึ​ึงความเข้​้าใจในระบบนิ​ิเวศวิ​ิทยา ว่​่าสัตั ว์​์ต่า่ งๆ นั้​้�นเข้​้ามาอยู่​่�อาศั​ัยร่​่วมกั​ันได้​้ อย่​่างไร คล้​้ายกั​ับว่​่ามั​ันคื​ือ วิ​ิวั​ัฒนาการ (evolution) ที่​่�เรามี​ีต่​่อมาเรื่​่�อยๆ เหมื​ือนกั​ับเป็​็นพั​ัฒนาการทางความคิ​ิดของเราด้​้วย? มั​ันเป็​็นลำำ�ดั​ับของการทำำ�งานต่​่างๆ ของเรา กลายเป็​็นที่​่�มาของสิ่​่�งที่​่� ผมคิ​ิด อย่​่างที่​่�ตั้​้�งของงานผมนั้​้�นจะไปอยู่​่�ในที่​่�ๆ คนไม่​่รู้​้�จักั ไม่​่ได้​้อยู่​่�ตำำ�แหน่​่ง ที่​่�เรี​ี ย กได้​้ ว่​่ า เป็​็ น สถานที่​่�ท่​่ อ งเที่​่�ยว ฉะนั้​้�นเราต้​้ อ งการจะชี้​้�ให้​้ เ ห็​็ นว่​่ าสิ่​่� ง เหล่​่านี้​้�มั​ันคื​ือ middle of nowhere คื​ือ ที่​่�ที่​่�ไม่​่รู้​้�ว่​่าอยู่​่�ที่​่�ไหน และที่​่�แห่​่งนี้​้� มั​ันคื​ือพื้​้�นที่​่�ของท้​้องถิ่​่�น (local) งานของผมจึ​ึงไปอยู่​่�ตามชนบทแทบทั้​้�งหมด อย่​่างที่​่�ผมบอกว่​่า local is the future อนาคตของคำำ�ว่​่า local มั​ันก็​็คื​ือ อนาคตของพวกเรา

40

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

โลกของช้าง, 2558 สถาปัตยกรรมเพื่อการอยู่ร่วมกันระหว่างคนกับช้าง สำ�หรับชุมชนชาวกูย หมู่บ้านช้างบ้านตากลาง จังหวัดสุรินทร์

41

ART SQUARE

42

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

โลกของช้าง, 2558 งานออกแบบสถาปัตยกรรมของบุญเสริม มีเอกลักษณ์ที่การใช้ “อิฐ” เป็นวัสดุหลัก

43

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ทำำ� ความเข้​้ า ใจว่​่ า ใน พื้​้� น ที่​่� นั้​้� น มี​ีอะไร พอไป อยู่​่�ในพื้​้�นที่​่�นั้​้�นเราได้​้เห็​็น อะไรมากขึ้​้น� บางที่​่เ� ราอาจ จะมองเห็​็นมากกว่​่าที่​่�เรา จิ​ินตนาการ

44

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

กระบวนการทำำ�งานแต่​่ละครั้​้�งมี​ีจุ​ุดเริ่​่�มต้​้นอย่​่างไร ผมเริ่​่�มต้​้นจากการค้​้นคว้​้าศึ​ึกษาข้​้อมู​ูลเบื้​้�องต้​้นก่​่อนเป็​็นอั​ันดั​ับแรก เพื่​่�อให้​้ได้​้โปรแกรมออกมา ผลงานทุ​ุกชิ้​้�นต้​้องมี​ีโปรแกรมเพื่​่�อที่​่�จะนำำ�ไปสู่​่� โจทย์​์และทิ​ิศทางที่​่�เรากำำ�ลั​ังจะเดิ​ินไป โปรแกรมที่​่�ได้​้บางที​ีอาจจะมาจากการ มองจากภายนอกหรื​ือมองจากบนลงล่​่าง (top down) เพราะเราทำำ�นู่​่�นทำำ�นี่​่� บางที​ีข้​้อมู​ูลที่​่�ได้​้มามั​ันจะมี​ีข้​้อขั​ัดแย้​้ง ข้​้อโต้​้แย้​้งว่​่ามั​ันไม่​่ใช่​่ แผนที่​่�คุ​ุณให้​้มา มั​ันเป็​็น top down แต่​่บางที​ีข้อ้ มู​ูลมั​ันเป็​็นผลมาจากการคิ​ิดจากฐานรากขึ้​้น� มา (bottom up) สิ่​่�งที่​่�ผมทำำ�ส่​่วนใหญ่​่มั​ักจะเป็​็นแบบนี้​้� คื​ือจากล่​่างขึ้​้�นสู่​่�บน มั​ันจะพบว่​่า อั​ันนี้​้�คื​ือความคิ​ิดเห็​็นจากชาวบ้​้าน อั​ันนี้​้�คื​ือมุ​ุมมองที่​่�เรามี​ีต่อ่ สิ่​่�ง ที่​่�เรามองข้​้าม เช่​่น สิ่​่�งแวดล้​้อม บ่​่อน้ำำ�� ต่​่างๆ มั​ันต้​้องมี​ี หากเราไม่​่เริ่​่�มต้​้น จากจุ​ุดนี้​้�แล้​้วป่​่ามั​ันจะมาได้​้อย่​่างไร ไม่​่มี​ีน้ำำ��ช้​้างก็​็อยู่​่�ไม่​่ได้​้ ไม่​่มี​ีสิ่​่�งเหล่​่านี้​้� สิ่​่�งมี​ีชี​ีวิ​ิตก็​็อยู่​่�ไม่​่ได้​้ ทำำ�ไมถึ​ึงเลื​ือกพื้​้�นที่​่�สวนสั​ัตว์​์นครราชสี​ีมา โปรเจคนี้​้�คุ​ุณยู​ูโกะ ฮาเซกาว่​่า (Yuko Hasegawa) เป็​็นคนเลื​ือก เขาเป็​็นคนชี้​้�ว่​่าผลงานชิ้​้�นนี้​้�ของผมควรจะอยู่​่�ที่​่�นี่​่� อย่​่างโปรเจคที่​่�ผ่​่านมา ภั​ัณฑารั​ักษ์​์จะเป็​็นคนให้​้ผมเลื​ือก ผมก็​็ไปเลื​ือกในพื้​้�นที่​่�ที่​่�มี​ีหญ้​้าขึ้​้�นรกๆ กรณี​ีนี้​้�มี​ีแผนในหั​ัวมาก่​่อนหรื​ือเราจำำ�เป็​็นที่​่�จะต้​้องมาเห็​็นพื้​้�นที่​่�ก่​่อนถึ​ึงจะมา คิ​ิดแผน ผมต้​้องหาข้​้อมู​ูลก่​่อน เมื่​่�อภั​ัณฑารั​ักษ์​์ให้​้พื้​้�นที่​่�มา ผมจึ​ึงเข้​้าไปในพื้​้�นที่​่� เพื่​่�อที่​่�จะได้​้ทำำ�ความเข้​้าใจว่​่าในพื้​้�นที่​่�นั้​้�นมี​ีอะไร พอไปอยู่​่�ในพื้​้�นที่​่�นั้​้�นเราได้​้เห็​็น อะไรมากขึ้​้น� บางที่​่�เราอาจจะมองเห็​็นมากกว่​่าที่​่�เราจิ​ินตนาการ พอกลั​ับมาเรา ก็​็ต้​้องมาค้​้นคว้​้าต่​่อว่​่าในพื้​้�นที่​่�นั้​้�นมี​ีอะไรบ้​้าง เราทำำ�ค้​้นคว้​้าทั้​้�งจั​ังหวั​ัดแล้​้วมา จบที่​่�งานขนาด 2.30 x 4 x 9 เมตร พบปั​ัญหาในการทำำ�งานกั​ับโครงการนี้​้�อย่​่างไร คิ​ิดว่​่าเราพบปั​ัญหาทุ​ุกโครงการ แล้​้วทุ​ุกฝ่​่ายก็​็พยายามช่​่วยกั​ันแก้​้ไข ที่​่�เราพบก็​็ปั​ัญหางบประมาณ ระเบี​ียบราชการที่​่�ไม่​่เอื้​้�อกั​ับระยะเวลาที่​่�มี​ี หลั​ักๆ ก็​็ปัญ ั หาการระบาดของโควิ​ิดที่​่�ทำำ�ให้​้ทุกุ อย่​่างทุ​ุลักั ทุ​ุเล แต่​่ก็ผ่็ า่ นมาได้​้ ด้​้วยความที่​่�ตั​ัวผมเป็​็นคนมี​ีแผนงานชั​ัดเจน มี​ีที​ีมงานที่​่�พร้​้อม

45

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

คนในพื้​้�นที่​่�ได้​้เข้​้ามามี​ีส่​่วนร่​่วมกั​ับโครงการนี้​้�อย่​่างไร คนในพื้​้�นที่​่�ที่​่�เข้​้ามาช่​่วยเหลื​ือส่​่วนใหญ่​่ก็​็คนในสวนสั​ัตว์​์ ที​ีมงานช่​่างใน สวนสั​ัตว์​์เพราะเขาเชี่​่�ยวชาญพื้​้�นที่​่�นั้​้�นดี​ี ส่​่วนวั​ัสดุ​ุพวกไม้​้ก็​็มี​ีที่​่�มาจากยุ้​้�งข้​้าว เก่​่าของชาวบ้​้านที่​่�เราไปรวบรวมซื้​้�อมา เพราะของพวกนี้​้�ส่​่วนใหญ่​่ชาวบ้​้าน มั​ักจะรื้​้�อแล้​้วเผาทิ้​้�งเมื่​่�อมั​ันเก่​่า เราก็​็ไปเอามา สิ่​่�งเหล่​่านี้​้�มั​ันก็​็คื​ือการวิ​ิจั​ัย เพราะเราไปเอาชิ้​้�นส่​่วนเหล่​่านี้​้�มาทั้​้�งหมด เอามาคลี่​่�ดู​ู นั่​่�งทำำ�รั​ังวั​ัดทุ​ุกอย่​่าง คลี่​่�เสร็​็จเราจะรู้​้�ว่​่าไม้​้เหล่​่านี้​้�คื​ือไม้​้อะไร ราคาเท่​่าไหร่​่ ขนาดเท่​่าไหร่​่ คื​ือการ วิ​ิเคราะห์​์ แล้​้วเราก็​็แยกแยะเป็​็นชิ้​้น� ๆ จากนั้​้�นจึ​ึงเอามาสั​ังเคราะห์​์ว่า่ ไม้​้เหล่​่านี้​้� เราจะเอาไปทำำ�อะไรได้​้บ้า้ ง เราต้​้องการความสู​ูงเท่​่านี้​้� เราต้​้องการชิ้​้น� ยาวเท่​่านี้​้� บางชิ้​้�นเป็​็นเศษ บางชิ้​้�นมั​ันผุ​ุ เราก็​็ต้​้องตั​ัดออก ให้​้เป็​็นชิ้​้�นเล็​็กๆ มั​ันก็​็เลย กลายเป็​็นที่​่�มาของโครงสร้​้างอาคารหลั​ังนี้​้� โครงสร้​้างสถาปั​ัตย์​์ที่​่�แสดงให้​้เห็​็นช่​่องว่​่างให้​้เกิ​ิดช่​่องแสง ช่​่องลมในผลงาน ชิ้​้�นนี้​้�และที่​่�ผ่​่านมานั​ับว่​่าเป็​็นลายเซ็​็นของคุ​ุณเลยหรื​ือไม่​่? ผมก็​็ไม่​่รู้​้�สิ​ิ อาจจะแล้​้วแต่​่คนมอง แต่​่ผมมั​ักจะเริ่​่�มจากโครงสร้​้างและ การเปิ​ิดเผยให้​้เห็​็นถึ​ึงโครงสร้​้าง ให้​้เห็​็นข้​้อเท็​็จจริ​ิงของมั​ัน มั​ันตั้​้�งอยู่​่�ได้​้ มั​ัน เป็​็นสิ่​่�งเดี​ียวที่​่�เป็​็นองค์​์ประกอบทั้​้�งหมดเข้​้าด้​้วยกั​ัน ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นโครงสร้​้าง วั​ัสดุ​ุ บรรยากาศ ไปจนถึ​ึงรายละเอี​ียดต่​่างๆ พวกนี้​้มั� นั ประกอบขึ้​้น� มาเป็​็นชิ้​้น� งานของผม ผมคิ​ิดว่​่ามั​ันเป็​็นธรรมชาติ​ิของมั​ัน มั​ันเป็​็นการเตรี​ียมการและ วางแผนไว้​้แล้​้ว จะไม่​่ฝื​ืนมั​ัน เมื่​่�อทำำ�การวิ​ิเคราะห์​์หรื​ือสั​ังเคราะห์​์มั​ันออกมา แล้​้วดี​ีแล้​้ว เราก็​็จะไม่​่ฝื​ืน จะทำำ�อย่​่างไรให้​้ชาวบ้​้านหรื​ือคนในชุ​ุมชนรู้​้�สึ​ึกได้​้ว่​่าพวกเขามี​ีส่​่วนร่​่วมกั​ับ งานครั้​้�งนี้​้� คนเรามี​ีความรู้​้�สึ​ึกร่​่วมที่​่�มากหรื​ือน้​้อยแตกต่​่างกั​ัน ผมคิ​ิดว่​่าการทำำ�ให้​้ คนมี​ีส่​่วนร่​่วมมั​ันไม่​่ได้​้มี​ีตั้​้�งแต่​่ตอนสร้​้าง บางที​ีการมี​ีส่​่วนร่​่วมอาจหมายถึ​ึง ตอนจบก็​็ได้​้ เช่​่นเมื่​่�อชิ้​้น� งานนั้​้�นถู​ูกสร้​้างเสร็​็จแล้​้วมี​ีคนเข้​้ามามี​ีปฎิ​ิสัมั พั​ันธ์​์กับั มั​ัน เมื่​่�อรู​ูปที่​่�ถู​ูกถ่​่ายลงบนโซเชี​ียลมี​ีเดี​ียเราก็​็จะพบว่​่ามีคี นเข้​้ามาใช้​้งานพื้​้�นที่​่� ตรงนี้​้� อย่​่างเช่​่นเด็​็กลู​ูกเสื​ือ เด็​็กนั​ักเรี​ียนที่​่�มาขึ้​้�นบั​ันได หรื​ือแม้​้กระทั่​่�งพวก สั​ัตว์​์อย่​่างกระรอกที่​่�มาปี​ีนป่​่าย สุ​ุดท้​้ายก็​็กลายเป็​็นที่​่�อยู่​่�ของมั​ัน

46

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Function ของผลงานชิ้​้�นนี้​้�คื​ืออะไร คื​ือ Protecting เป็​็นการปกป้​้อง คื​ือการเอาศิ​ิลปะมาปกป้​้องสิ่​่�ง แวดล้​้อม ปกป้​้องสั​ัตว์​์ ปกป้​้องพื​ืชพรรณ ให้​้คนรู้​้�สึ​ึกได้​้ว่​่าพื​ืชที่​่�ตรงนี้​้�ยั​ังคงมี​ี ความเป็​็นธรรมชาติ​ิอยู่​่� คื​ือการปกป้​้องวั​ัฒนธรรม ประวั​ัติศิ าสตร์​์ของพวกเรา ชิ้​้�นไม้​้ที่​่�จริ​ิงๆ จะกลายเป็​็นฟื​ืนอยู่​่�แล้​้วหรื​ือไม่​่ก็​็ถู​ูกปล่​่อยให้​้ปลวกกิ​ิน ตอนนี้​้� กลายเป็​็นงานศิ​ิลปะ นั่​่�นคื​ือการปกป้​้องคุ้​้�มครองประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ คิ​ิดว่​่าสารตรงนี้​้�จะถู​ูกส่​่งต่​่อให้​้กั​ับผู้​้�ชมหรื​ือไม่​่ ผมคิ​ิดว่​่ามั​ันต้​้องใช้​้เวลา แต่​่เท่​่าที่​่�ผมได้​้ไปบรรยายให้​้แก่​่นั​ักศึ​ึกษา ผมคิ​ิดว่​่าพวกเขาเข้​้าใจสิ่​่�งที่​่�ผมต้​้องการจะสื่​่�อ บางที​ีเราอาจจะต้​้องสื่​่�อสาร กั​ับคนที่​่�พอจะรั​ับสารได้​้ก่​่อน เช่​่นคนรุ่​่�นใหม่​่หรื​ือนั​ักเรี​ียน ผมคิ​ิดว่​่าพวก เขาพร้​้อมที่​่�จะรั​ับฟั​ัง และส่​่งผลตอบรั​ับกลั​ับมาหาผม เขารู้​้�สึ​ึกดี​ีและได้​้เห็​็น มุ​ุมมองแบบนี้​้�ขึ้​้�นมา รู้​้�สึ​ึกได้​้ว่​่ามั​ันเป็​็นชิ้​้�นงาน มั​ันเป็​็นได้​้ทั้​้�งสถาปั​ัตยกรรม มั​ันเป็​็นได้​้ทั้​้�งงานศิ​ิลปะ เป็​็นชิ้​้�นงานเพื่​่�อปกป้​้องหรื​ือส่​่งเสริ​ิมสิ่​่�งแวดล้​้อม ทำำ�ให้​้คนตระหนั​ักถึ​ึง เป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งของวั​ัฒนธรรม เป็​็นอะไรก็​็ได้​้แล้​้วแต่​่ มุ​ุมมอง แต่​่ส่​่วนตั​ัวคิ​ิดว่​่า สารตรงนี้​้� มั​ันเป็​็นจุ​ุดเริ่​่�มต้​้นของความคิ​ิด ชิ้​้�น งานเป็​็นเพี​ียงแค่​่ส่ว่ นหนึ่​่ง� ผมพู​ูดเสมอเรื่​่อ� งศิ​ิลปะมี​ีบทบาทอย่​่างไรกั​ับความ ยั่​่�งยื​ืน นี่​่�คือื ข้​้อความที่​่�ผมอยากจะส่​่งต่​่อ ศิ​ิลปะนั้​้�นอาจจะมี​ีความกว้​้างไกลมาก เกิ​ินไป นอกจากจะปกป้​้องแล้​้ว อี​ีกฟากหนึ่​่ง� มั​ันก็​็คือื โครงสร้​้างพื้​้�นฐาน อย่​่าง เช่​่น น้ำำ�� ไฟ แต่​่ศิ​ิลปะนั้​้�นพู​ูดเรื่​่�องโครงสร้​้างพื้​้�นฐานทางสั​ังคมที่​่�ทำำ�ให้​้ผู้​้�คนได้​้ ตระหนั​ักคิ​ิด ตระหนั​ักรู้​้� หั​ันกลั​ับมามอง คิ​ิดว่​่าผลงานนี้​้�ได้​้สร้​้างความเปลี่​่�ยนแปลงให้​้กั​ับพื้​้�นที่​่�แล้​้วหรื​ือยั​ัง? ไม่​่ถึ​ึงขนาดนั้​้�น เราไม่​่ได้​้คิ​ิดถึ​ึงว่​่าเราจะไปสร้​้างการเปลี่​่�ยนแปลงโลก ศิ​ิลปะ ชิ้​้�นงานของผมไม่​่ใช่​่งานกู้​้�โลก มี​ีคนบอกว่​่า บุ​ุญเสริ​ิมทำำ�งานที่​่�สื่​่�อสาร ส่​่งสารถึ​ึงการจะต้​้องกู้​้�โลก? ก็​็คงไม่​่อะไรอย่​่างนั้​้�น ต้​้องไปช่​่วยชี​ีวิติ คนทุ​ุกคน บนโลกใบนี้​้?� ผมต้​้องตอบว่​่า ไม่​่ใช่​่ ผมแค่​่ทำำ�อะไรบางอย่​่างเพื่​่�อสะท้​้อนให้​้เห็​็น สถานการณ์​์บางอย่​่าง มุ​ุมมองบางอย่​่าง ประเด็​็นบางอย่​่างในตอนนั้​้�น ที่​่�มั​ัน เกิ​ิดขึ้​้�นในพื้​้�นที่​่�นั้​้�นๆ ไปสอดคล้​้องกั​ับโลกที่​่�กำำ�ลั​ังเผชิ​ิญอยู่​่� มั​ันถู​ูกเผยแพร่​่ ขึ้​้�นมาในโลก เพราะมั​ันเป็​็นสิ่​่�งที่​่�ไม่​่มี​ีใครมอง มั​ันเป็​็นการเปิ​ิดขอบเขตใหม่​่

47

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ของศิ​ิลปะ ไม่​่ได้​้เป็​็นอยู่​่� ตั้​้�งอยู่​่�เหมื​ือน Site-specific ทั่​่�วๆ ไป เพี​ียงแต่​่ ศิ​ิลปะมั​ันสามารถที่​่�จะสื่​่�อสารให้​้กั​ับคนอี​ีกซี​ีกโลกหนึ่​่�ง อย่​่างเราอยู่​่�ในเอเชี​ีย ตะวั​ันออกเฉี​ียงใต้​้เรามี​ีความอุ​ุดมสมบู​ูรณ์​์ในแง่​่ของทรั​ัพยากรธรรมชาติ​ิมาก นั่​่�นคื​ือเหตุ​ุผลว่​่าทำำ�ไมผมถึ​ึงเลื​ือกทำำ� Rice Tower เพราะผมคิ​ิดว่​่ามั​ันง่​่าย ที่​่�สุ​ุด มั​ันคุ้​้�นเคยที่​่�สุ​ุด ในขณะเดี​ียวกั​ันภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก็​็มองเห็​็นว่​่าผลงานชิ้​้�นนี้​้� จะสามารถไปอยู่​่�ที่​่�ตรงไหน มั​ันช่​่วยส่​่งเสริ​ิมกั​ัน และทำำ�ให้​้ผมสามารถขยาย ความต่​่อไปได้​้ ทำำ�ไมถึ​ึงต้​้องเป็​็น Rice Tower หอข้​้าว ข้​้าวเป็​็นผลผลิ​ิตจากธรรมชาติ​ิ มั​ันคื​ือพื​ืชผลทางการเกษตร แต่​่ในขณะ เดี​ียวกั​ันมั​ันก็​็เป็​็นอาหารของสั​ัตว์​์ด้​้วย เพราะทั้​้�งคนทั้​้�งสั​ัตว์​์ต่​่างต้​้องการข้​้าว ไม่​่กิ​ินเมล็​็ดข้​้าวก็​็กิ​ินยอดข้​้าว เมื่​่�อไม่​่กิ​ินข้​้าวแล้​้วเมื่​่�อต้​้นข้​้าวแห้​้ง วั​ัวควาย ก็​็มากิ​ิน ผมคิ​ิดว่​่ามั​ันเป็​็นอาหารพื้​้�นฐาน ในวั​ัฏจั​ักรของมั​ันผมเห็​็นว่​่ามี​ี ประโยชน์​์ตลอดเวลา ในขณะเดี​ียวกั​ันคนไทยหรื​ือในเอเชี​ียตะวั​ันออกเฉี​ียงใต้​้ ต่​่างไม่​่อาจหลี​ีกหนี​ีข้​้าวไม่​่ได้​้ ทุ​ุกคนตั้​้�งแต่​่เกิ​ิดมาอาหารทุ​ุกอย่​่างนอกจาก น้ำำ��ก็​็คื​ือข้​้าว เหมื​ือนในคำำ�พู​ูดที่​่�ว่​่า ทุ​ุกชาติ​ิในเอเชี​ียตะวั​ันออกเฉี​ียงใต้​้ต่​่างทานข้​้าว ผมคิ​ิดว่​่ามั​ันมี​ีความหมายที่​่�กว้​้างไกลกว่​่านั้​้�นเยอะ พอพู​ูดถึ​ึงข้​้าวเรา ก็​็มั​ักจะพู​ูดถึ​ึงหลายๆ ส่​่วน เรานึ​ึกถึ​ึงชนบท ตั​ัดภาพมาอี​ีกที​ีเราก็​็มานึ​ึกถึ​ึง แม่​่ของเราที่​่�ทำำ�อาหารให้​้เรา เรามี​ีความผู​ูกพั​ันไปหมด จนเมื่​่�อเราพู​ูดถึ​ึงข้​้าว เพี​ียงเรื่​่อ� งเดี​ียว เราสามารถแตกประเด็​็นออกไปอี​ีกได้​้เยอะ นั่​่�นคื​ือสาเหตุ​ุที่​่�ว่า่ ทำำ�ไมผมจึ​ึงหยิ​ิบเรื่​่อ� งใกล้​้ตัวั ที่​่�สุ​ุด งานผมจึ​ึงมี​ีแต่​่เรื่​่อ� งใกล้​้ตัวั แบบนี้​้ไ� ปเรื่​่อ� ยๆ ถ้​้างานชิ้​้�นนี้​้�ถู​ูกโยกย้​้ายไปตั้​้�งที่​่�อื่​่�น สารที่​่�เราตั้​้�งไว้​้จะถู​ูกเปลี่​่�ยนความหมาย ไปหรื​ือไม่​่ คิ​ิดว่​่าไม่​่ ผลงานชิ้​้�นนี้​้�จะไปอยู่​่�ที่​่�ไหนในโลกก็​็ได้​้ วั​ัตถุ​ุประสงค์​์ของมั​ัน และผู้​้�สร้​้างมั​ันอยู่​่�ที่​่�ว่​่าเขาต้​้องการจะสื่​่�อสารด้​้านใด เพี​ียงแค่​่ผลงานชิ้​้�นนี้​้�เป็​็น Site-specific มั​ันก็​็ควรที่​่�จะสื่​่�อสารถึ​ึงพื้​้�นที่​่�นั้​้�น แต่​่ว่​่ามั​ันก็​็ควรที่​่�จะสื่​่�อสาร ต่​่อไปยั​ังพื้​้�นที่​่�อื่​่�นๆ อี​ีก มั​ันคื​ือการก้​้าวไปข้​้างหน้​้าของผลงานศิ​ิลปะ

48

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Rice Tower (หอข้าว), 2564 การออกแบบโครงสร้างไม้ที่ได้รับแรงบันดาลใจมาจากยุ้งฉาง แสดงถึงอัตลักษณ์ท้องถิ่นของภาคอีสาน

49

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Rice Tower (หอข้าว) , 2564 ไม้รีไซเคิล/โครงสร้างไม้ 450 × 240 × 900 ซม.

50

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

51

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

หากเราอนุ​ุรั​ักษ์​์สิ่​่�งใดมากๆ เราก็​็ควรที่​่�จะเรี​ียนรู้​้�เรื่​่�องการ พั​ัฒนาควบคู่​่�กั​ันไปด้​้วย

52

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Site-specific ที่​่�เราทำำ�นั้​้�นเป็​็นการยั​ัดเยี​ียดสิ่​่ง� แปลกปลอมให้​้กับั ชุ​ุมชนหรื​ือ ไม่​่ เราต้​้องเรี​ียนรู้​้�ก่​่อนระหว่​่าง “การอนุ​ุรั​ักษ์​์” และ “การพั​ัฒนา” หากเรา อนุ​ุรั​ักษ์​์สิ่​่�งใดมากๆ เราก็​็ควรที่​่�จะเรี​ียนรู้​้�เรื่​่�องการพั​ัฒนาควบคู่​่�กั​ันไปด้​้วย ผมกำำ�ลั​ังพู​ูดถึ​ึงการเปลี่​่�ยนแปลง โลกต้​้องการการเปลี่​่�ยนแปลง การอนุ​ุรักั ษ์​์ ของเราจะไม่​่มีปี ระโยชน์​์ และการใช้​้ประโยชน์​์จากการอนุ​ุรักั ษ์​์ ไม่​่ใช่​่เป็​็นเพี​ียง แค่​่การปั​ัดกวาดเช็​็ดถู​ู ไม่​่ใช่​่เพี​ียงแต่​่ว่าทุ ่ กุ สิ่​่�งเป็​็นสิ่​่�งที่​่�แตะต้​้องไม่​่ได้​้ มุ​ุมมอง ของผมไม่​่คิ​ิดว่​่าสิ่​่�งแปลกปลอมนั้​้�นจะเข้​้าไปทำำ�ลายชี​ีวิ​ิตของชุ​ุมชน เพราะสิ่​่�ง แปลกปลอมนั้​้�นมี​ีที่​่�มาที่​่�ไป สิ่​่�งแปลกปลอมนั้​้�นมี​ีประโยชน์​์ สามารถอธิ​ิบายได้​้ ให้​้เหตุ​ุผลได้​้ สิ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญที่​่�สุ​ุด เมื่​่�อทุ​ุกคนมองว่​่าสิ่​่�งแปลกปลอมของผม สามารถใช้​้งานได้​้จริ​ิง และมั​ันคื​ือความจริ​ิง บางที​ีหน้​้าที่​่�ของศิ​ิลปะมั​ันอาจช่​่วยบอกอะไรบางอย่​่างให้​้กั​ับพื้​้�นที่​่�นั้​้�น ได้​้ มั​ันอาจจะบอกว่​่าศิ​ิลปะนั้​้�นช่​่วยให้​้พื้​้�นที่​่�ตรงนั้​้�นมั​ันสะอาดขึ้​้�น เรากำำ�ลั​ัง พู​ูดถึ​ึงตรงนี้​้� บางที​ีคนในชุ​ุมชนอาจจะไม่​่ได้​้รู้​้�สึ​ึกว่​่ากำำ�ลั​ังเผชิ​ิญกั​ับปั​ัญหา แต่​่เมื่​่�อเราทำำ�บนพื้​้�นที่​่�สาธารณะไม่​่ใช่​่พื้​้�นที่​่�ของใครคนใดคนหนึ่​่ง� เรามี​ีเจตนา ที่​่�ดี​ีนั่​่�นคื​ือสิ่​่�งสำำ�คั​ัญสิ่​่�งแรกที่​่�เราจะพู​ูดถึ​ึงก่​่อน เราไม่​่สามารถยกทฤษฎี​ีต่า่ งๆ มาทำำ�ให้​้คนในชุ​ุมชนคล้​้อยตามได้​้ทั้​้�งหมดเพราะพวกเขาไม่​่สามารถรั​ับรู้​้�ได้​้ ในส่​่วนนั้​้�น บางคนอาจไม่​่ยอมรั​ับการเปลี่​่�ยนแปลง เราจึ​ึงต้​้องเลื​ือกที่​่�จะสื่​่�อสาร ว่​่าเราต้​้องการจะพู​ูดกั​ับใคร ทั​ัศนคติ​ิจึ​ึงต้​้องมาก่​่อน หากมี​ีทั​ัศนคติ​ิที่​่�ดี​ี งานก็​็จะดี​ี อย่​่างการไปทำำ�ศิ​ิลปะติ​ิดไฟให้​้มี​ีแสงสว่​่างในที่​่�เปลี่​่�ยวที่​่�มื​ืดแล้​้ว โจรขโมยลดลงมั​ันก็​็เป็​็นสิ่​่�งที่​่�ดี​ี นี่​่�แหละคื​ือทั​ัศนคติ​ิที่​่�ดีขี องศิ​ิลปิ​ิน หากมาพู​ูด ถึ​ึงแต่​่ปรั​ัชญาคนทั่​่�วไปคงไม่​่มี​ีทางเข้​้าใจ เราพู​ูดเรื่​่�องความจริ​ิง เราพู​ูดเรื่​่�อง ศิ​ิลปะที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับสิ่​่�งแวดล้​้อม ซึ่​่�งอาจไม่​่สามารถสื่​่�อสารกั​ับผู้​้�คนได้​้เสมอไป เช่​่นบางครั้​้�งเราไปเจอข้​้อเสนอว่​่าเอาเงิ​ินไปบริ​ิจาคให้​้เด็​็กๆ จำำ�นวน หนึ่​่�ง สุ​ุดท้​้ายมั​ันก็​็สู​ูญเปล่​่าไม่​่เกิ​ิดการพั​ัฒนา ไม่​่ยั่​่�งยื​ืน เพราะทั​ัศคติ​ิคนเรา ไม่​่เหมื​ือนกั​ัน เราจึ​ึงคิ​ิดว่​่าเราไม่​่ควรที่​่�จะต้​้องสนใจคนที่​่�ไม่​่ได้​้มี​ีทั​ัศนคติ​ิที่​่�ดี​ี มั​ันเป็​็นเรื่​่�องธรรมดาทั่​่�วไป

53

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

การได้​้ทำำ�งานร่​่วมกั​ับภั​ัณฑารั​ักษ์​์ที่​่�ทำำ�งานด้​้านศิ​ิลปะมาโดยตรงเป็​็นอย่​่างไร บ้​้าง ต้​้องขอพู​ูดตรงๆ ก่​่อนเลยว่​่า ตอนแรกผมไม่​่รู้​้�เลยว่​่าคุ​ุณยู​ูโกะเป็​็น ใครและภั​ัณฑารั​ักษ์​์มี​ีหน้​้าที่​่�อะไร แต่​่ผมค่​่อยๆ เรี​ียนรู้​้� ผมคิ​ิดว่​่ามั​ันมี​ีวิ​ิธี​ี การบริ​ิหาร จั​ัดการของแต่​่ละคน ผมรู้​้�สึ​ึกแปลกใจที่​่�ถู​ูกเลื​ือกมาในฐานะ ของสถาปนิ​ิก แต่​่พอทราบเหตุ​ุผลผมก็​็เริ่​่�มทำำ�ความเข้​้าใจต่​่อ อย่​่างวิ​ิธี​ี การทำำ� งานกั​ั บ ภั​ั ณ ฑารั​ั ก ษ์​์ ก็​็ เ ปลี่​่�ยนวิ​ิ ธี​ี ก ารทำำ� งานของผมเช่​่ น เดี​ี ย วกั​ั น ซึ่ง่� ต้​้องขอบคุ​ุณ เพราะอย่​่างเมื่​่�อก่​่อนผมทำำ�งานแค่​่แผนเดี​ียว แต่​่เมื่​่�อมาทำำ�งาน ร่​่วมกั​ับภั​ัณฑารั​ักษ์​์ผมต้​้องปรั​ับเปลี่​่�ยนวิ​ิธี​ีการ มี​ีหลากหลายแผนมากขึ้​้�น ผมต้​้องทำำ�ตั​ัวเหมื​ือนเป็​็นนั​ักวางแผน มี​ีแผน 1 2 และ 3 ตอนนั้​้�นมี​ีตั​ัวเลื​ือก ตอนนี้​้�มี​ีดี​ีไซน์​์ความคิ​ิดเต็​็มไปหมด สถาปนิ​ิกมองแบบหนึ่​่�ง แต่​่ภั​ัณฑารั​ักษ์​์ มองอี​ีกแบบหนึ่​่�ง ซึ่​่�งเป็​็นเรื่​่�องที่​่�ดี​ี และขอขอบคุ​ุณภั​ัณฑารั​ักษ์​์ที่​่�ทำำ�ให้​้การ ทำำ�งานของผมเปลี่​่�ยนไป รู้​้�สึ​ึกอย่​่างไรบ้​้างเมื่​่�อต้​้องแก้​้ไขผลงานหลายครั้​้�ง ต้​้องยอมรั​ับว่​่าเครี​ียดในระยะแรก เพราะเราไม่​่เคยเจอประสบการณ์​์ แบบนี้​้� พื้​้�นฐานของเราเป็​็นคนมั่​่�นใจในตั​ัวเองอยู่​่�แล้​้ว พอมาเจอตรงนี้​้� เราก็​็ได้​้กลั​ับมาเรี​ียนรู้​้�และพบว่​่าบางที​ีอาจจะมี​ีความคิ​ิดอื่​่�นที่​่�ดี​ีกว่​่าอยู่​่�ก็​็ได้​้ เพราะที่​่�มาอาจจะไม่​่ได้​้ถู​ูกท้​้าทายมากเพี​ียงพอ เมื่​่�อความท้​้าทายไม่​่เพี​ียงพอ ก็​็ทำำ�ให้​้เราอยู่​่�กั​ับที่​่�และพั​ัฒนาไปได้​้น้อ้ ย มั​ันก็​็สนุ​ุกดี​ีแม้​้ครั้​้�งแรกมั​ันจะเครี​ียด แต่​่พอผ่​่านมาได้​้ก็​็จะทำำ�ให้​้เรารู้​้�สึ​ึกปลอดโปร่​่ง เมื่​่�อทำำ�งานมาถึ​ึงจุ​ุดหนึ่​่ง� อะไรทำำ�ให้​้รู้​้�สึกึ ได้​้ว่า่ ผลงานชิ้​้�นนี้คื้� อื ผลงานที่​่�สมบู​ูรณ์​์ ของเราแล้​้ว ผมคิ​ิดว่​่าผลงานของผมยั​ังไม่​่ถึ​ึงกั​ับสมบู​ูรณ์​์นะ จนผลงานชิ้​้�นนี้​้�มั​ัน พั​ัฒนามาถึ​ึงตั​ัวชิ้​้�นไม้​้กั​ับยุ้​้�งข้​้าวที่​่�เราไปหาว่​่ามั​ันได้​้มั้​้�ย มั​ันยั​ังไม่​่จบที่​่�ตรงนั้​้�น เพราะมั​ันยั​ังมี​ีวิ​ิธี​ีการสร้​้าง มั​ันยั​ังไม่​่จบแค่​่การร่​่างแบบ (sketch) มั​ันขึ้​้�นมา ต้​้องไปหาต่​่อว่​่าเราต้​้องการเนื้​้�อหาที่​่�มั​ันเชื่​่�อมโยงต่​่อยั​ังไง ที่​่�มั​ันจะเรี​ียงร้​้อย เข้​้ามาและทำำ�ได้​้จริ​ิงตามความคิ​ิดของเรา มั​ันต้​้องพั​ัฒนามาอี​ีกหลายรอบ

54

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

บุญเสริม เปรมธาดา

55

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Rice Tower (หอข้าว) (ภาพถ่ายมุมสูง) 56

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เนื้​้�อหาในที่​่�นี้​้�คื​ืออะไร ในเรื่​่�องของยุ้​้�งข้​้าว ความเป็​็นจริ​ิง เป็​็นแบบที่​่�เราจิ​ินตนาการ เช่​่นเรา ไปเจอชิ้​้�นไม้​้ที่​่�ผุ​ุพั​ัง ต้​้องแก้​้ปั​ัญหา ปรั​ับการออกแบบ เข้​้าไปตบมั​ันเข้​้าไปอี​ีก เข้​้าไปจั​ัดการต่​่อในเรื่​่�องของเทคนิ​ิค ซึ่​่�งเทคนิ​ิคก็​็ไปเกี่​่�ยวพั​ันกั​ับเนื้​้�อหาทาง วิ​ิศวกรรมที่​่�มั​ันไม่​่ได้​้จบเพี​ียงแค่​่เรื่​่อ� งของไอเดี​ียอย่​่างเดี​ียว ตอนนี้​้มั� นั มี​ีเรื่​่อ� ง ทางวิ​ิศวกรรมเข้​้ามา มี​ีเรื่​่�องความแข็​็งแรงเข้​้ามา เพราะตั​ัวชิ้​้�นงานมั​ันต้​้องมี​ี ส่​่วนของการติ​ิดตั้​้�งที่​่�ถาวร คิ​ิดว่​่าอย่​่างไรกั​ับคำำ�กล่​่าวที่​่�ว่​่า “ไอเดี​ียของสถาปนิ​ิก คื​ือฝั​ันร้​้ายของวิ​ิศวกร” ก็​็อาจจะเป็​็นจริ​ิงสำำ�หรั​ับบางคน แต่​่ด้​้วยพื้​้�นฐานของผมที่​่�เรี​ียนช่​่างจาก อุ​ุเทนถวาย มี​ีพื้​้�นฐานด้​้านการคำำ�นวน มั​ันจึ​ึงผ่​่านการคำำ�นวนมาดี​ีแล้​้ว การมี​ี พื้​้�นฐานทางวิ​ิศวกรรมโครงสร้​้างทำำ�ให้​้เราเข้​้าใจว่​่าเราจะเลื​ือกใช้​้วิ​ิธี​ีการอะไร เราจั​ัดการเรื่​่�องนี้​้�ตั้​้�งแต่​่อยู่​่�ในหั​ัวอยู่​่�แล้​้ว เราจะไม่​่ปล่​่อยให้​้ช่​่างต้​้องไปเผชิ​ิญ กั​ับปั​ัญหาตามชะตากรรม เราใช้​้ art skill labels คื​ือคนที่​่�ไม่​่ได้​้เป็​็นช่​่างฝี​ีมือื (craftman) แต่​่เมื่​่�อทำำ�งานของผมแล้​้วเนี่​่�ย เราจะกลายเป็​็นช่​่างฝี​ีมื​ือ เราไม่​่ ได้​้ใช้​้ช่​่างฝี​ีมื​ือเพื่​่�อมาทำำ� เราไม่​่ต้​้องการให้​้เขามาปรั​ับงานของผม เพราะผม คิ​ิดมาแล้​้ว ออกแบบมาแล้​้ว ในเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้�คุ​ุณชื่​่�นชอบผลงานชิ้​้�นไหนของใครเป็​็นพิ​ิเศษ ผมชื่​่�นชอบและอยากชมผลงานของจุ​ุนยะ อิ​ิชิ​ิกามิ​ิ (Junya Ishigami) พู​ูดตรงๆ ผมอยากเห็​็นผลงานชิ้​้�นนี้​้�ถู​ูกสร้​้างขึ้​้�นมาจริ​ิงๆ แต่​่น่​่าเสี​ียดายที่​่� งานชิ้​้�นนี้​้�ยั​ังไม่​่ได้​้สร้​้าง หากผลงานชิ้​้�นนี้​้�ถู​ูกสร้​้างขึ้​้�นมา มั​ันจะกลายเป็​็น ปรากฏการณ์​์ระดั​ับประเทศ ไม่​่ใช่​่เพี​ียงแค่​่ในโคราชเท่​่านั้​้�น ซึ่​่�งโอกาสแบบนี้​้� ไม่​่ได้​้มาถึ​ึงประเทศของเราบ่​่อยๆ เหมื​ือนศิ​ิลปิ​ินหลายๆ ท่​่าน นอกจากนี้​้� เท่​่ าที่​่� ทราบมาก็​็ มี​ี ผ ลงานของศิ​ิ ล ปิ​ิ น หลายๆ ชิ้​้� น ที่​่�น่​่ า สนใจของบ้​้ า นเรา ผมชอบงานศิ​ิลปะที่​่�สร้​้างแรงสั่​่�นสะเทื​ือน ไม่​่ใช่​่งานที่​่�มาสร้​้างความตื่​่�นเต้​้น เพี​ียงชั่​่�วครู่​่� สวยงามใน 3 วิ​ินาที​ี แต่​่มั​ันต้​้องมี​ีผลในระยะยาวซึ่​่�งผมให้​้ความ สนใจเป็​็นพิ​ิเศษ ไม่​่ใช่​่อะไรก็​็ตามที่​่�เกิ​ิดขึ้​้น� มาแล้​้วหายไป ผมอาจจะมี​ีมุมุ มอง ในอี​ีกแบบหนึ่​่�ง แต่​่ผมเชื่​่�อว่​่าศิ​ิลปิ​ินหรื​ืองานศิ​ิลปะเองก็​็มี​ีความหลากหลาย และความกว้​้างไกลของมั​ันอยู่​่�.

57

ART SQUARE

58

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

59

ART SQUARE

60

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ผกา สตู​ูดิ​ิโอ

PHKA Studio

นั​ักปฏิ​ิบั​ัติ​ิการดอกไม้​้ที่​่�ไม่​่ได้​้มองแค่​่ความสวยงาม แต่​่สร้​้างภาษาของตนผ่​่านดอกไม้​้

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ก่​่อนที่​่�จะมารวมตั​ัวกั​ันเป็​็น ผกา สตู​ูดิ​ิโอ1 แต่​่ละคนทำำ�อะไรกั​ันมาก่​่อน ตุ​ุณ: ที​ีมงานส่​่วนใหญ่​่ของเราอายุ​ุไม่​่เยอะ อยู่​่�ในช่​่วงยี่​่�สิ​ิบต้​้นๆ คนทำำ�งาน ที่​่�นี่​่�เกิ​ินครึ่​่�งจะเรี​ียนจบทางด้​้านการออกแบบเป็​็นพื้​้�นฐานหลั​ัก อย่​่างเช่​่น อุ้​้�มก็​็เรี​ียนการออกแบบเครื่​่�องประดั​ับ คนอื่​่�นก็​็มี​ีตกแต่​่งภายใน สถาปั​ัตย์​์ ทั​ัศนศิ​ิลป์​์ หรื​ืออย่​่างน้​้องอี​ีกคนก็​็เรี​ียนคหกรรมเกี่​่�ยวกั​ับเรื่​่อ� งการจั​ัดดอกไม้​้ เป็​็นหลั​ัก ส่​่วนผสมก็​็จะเปลี่​่�ยนไปเรื่​่�อยๆ แต่​่ช่​่วงหลั​ังจะเริ่​่�มมี​ีเกี่​่�ยวกั​ับพื้​้�นที่​่� ออกแบบภายใน สถาปั​ัตย์​์ เข้​้ามามาก เพราะฉะนั้​้�นมั​ันก็​็เลยเหมื​ือนกั​ับว่​่าผกา ค่​่อนข้​้างเป็​็นสตู​ูดิโิ อที่​่�เน้​้นทำำ�งานออกแบบ มากกว่​่าเป็​็นศิ​ิลปิ​ิน ก็​็จะคุ้​้�นชิ​ินกั​ับ การทำำ�งานแบบมี​ีโจทย์​์ก่​่อน แล้​้วเราก็​็เหมื​ือนพยายามแก้​้โจทย์​์อั​ันนั้​้�น ไม่​่ได้​้ จะทำำ�งานออกมาแบบจากข้​้างในเลย หรื​ือสร้​้างอะไรบางอย่​่างออกมาโดยที่​่� ไม่​่มี​ีโจทย์​์ แต่​่อย่​่างพวกงานศิ​ิลปะจั​ัดวาง (installation art) ของเราจะ ไม่​่ได้​้มีคี นกำำ�หนดโจทย์​์ให้​้ เราก็​็ต้อ้ งมาสร้​้างโจทย์​์ขึ้น้� เอง กระบวนการทำำ�งาน ของเราก็​็จะเป็​็นประมาณนี้​้� แต่​่ละคนมี​ีพื้​้�นฐานทางด้​้านการออกแบบต่​่างกั​ัน ทำำ�ไมจึ​ึงเลื​ือกดอกไม้​้เป็​็น วั​ัสดุ​ุหลั​ักในการออกแบบ ณั​ัฐกาญจน์​์: สมั​ัยเรี​ียนอุ้​้�มเคยทำำ�เครื่​่�องประดั​ับขายมาก่​่อน แต่​่ก็​็รู้​้�สึ​ึกว่​่า ตั​ัวเองไม่​่ได้​้เหมาะกั​ับทางนั้​้�น เหมื​ือนพอเราออกมาแล้​้วเราชอบไปเที่​่�ยว ไปเจอธรรมชาติ​ิ ก็​็เลยเริ่​่�มรู้​้�สึ​ึกว่​่าเราอาจจะชอบความเป็​็นพวกดอกไม้​้ ต้​้นไม้​้ อะไรมากกว่​่า เหมื​ือนดอกไม้​้ต้น้ ไม้​้พวกนี้​้มั� นั บำำ�บั​ัดเรา ถ้​้าเกิ​ิดมาทำำ�เกี่​่�ยวกั​ับ ดอกไม้​้ คิ​ิดว่​่าน่​่าจะดี​ี ถึ​ึงบางงานมั​ันจะเครี​ียด แต่​่ก็​็น่​่าจะบำำ�บั​ัดเราไปด้​้วย ในตั​ัว แล้​้วอี​ีกอย่​่างคื​ืองานเครื่​่อ� งประดั​ับมั​ันมี​ีขอบเขตที่​่�ชั​ัดเจนและแคบมาก แต่​่พอออกมาทำำ�งานนี้​้�เรารู้​้�สึ​ึกชอบ เราเจอพื้​้�นที่​่�ที่​่�กว้​้างขึ้​้�น เจองานที่​่�มี​ีพื้​้�นที่​่� ให้​้ได้​้ทำำ�อะไรมากขึ้​้�น เที​ียนชั​ัย: ตอนผมเรี​ียนออกแบบภายใน เราจะมี​ีวิ​ิชาที่​่�เรี​ียนในเรื่​่�องของ ตกแต่​่ง ก็​็จะมี​ีวิ​ิชาที่​่�เกี่​่�ยวกั​ับ การจั​ัดดอกไม้​้ แล้​้วก็​็รู้​้�สึ​ึกว่​่าตั​ัวเองชอบ อี​ีกอย่​่างคื​ือโปรเจ็​็กต์​์ประเภทนี้​้�ไม่​่ได้​้ยาวนาน เราเห็​็นภาพสุ​ุดท้​้ายได้​้เร็​็ว แต่​่การออกแบบภายในมั​ันจะนานเลยนะกว่​่าที่​่�เราจะได้​้เห็​็นภาพสุ​ุดท้​้าย มั​ันก็​็ จะไปเน้​้นหนั​ักในส่​่วนกระบวนการคิ​ิดและการวางแผน อย่​่างผมเรี​ียนภู​ูมิทัิ ศั น์​์

62

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

(landscape) ตั้​้�งแต่​่กระบวนการคิ​ิดให้​้ได้​้แบบออกมาสั​ักแบบหนึ่​่�ง จนถึ​ึง การก่​่อสร้​้างจนเสร็​็จ มั​ันจะกิ​ินเวลา 1–2 ปี​ี หรื​ือหากเป็​็นงานสถาปั​ัตยกรรม ก็​็อาจจะนานกว่​่านั้​้�น นานจนลื​ืมไปแล้​้วว่​่าโจทย์​์แรกคื​ืออะไร เที​ียนชั​ัย: ใช่​่ กว่​่ามั​ันจะได้​้เริ่​่�มทำำ�จริ​ิง ๆ เป็​็นโปรเจ็​็กต์​์ขนาดใหญ่​่ ผมก็​็รู้​้�สึ​ึก ว่​่าธรรมชาติ​ิของมั​ันไม่​่ค่​่อยเหมาะกั​ับเราเท่​่าไหร่​่ แบบทำำ�แล้​้วก็​็เปลี่​่�ยนไป เรื่​่อ� ยๆ อี​ีกข้​้อหนึ่​่ง� พอมั​ันเป็​็นดอกไม้​้ เรารู้​้�สึ​ึกว่​่าพอหั​ันมามองสิ่​่�งที่​่�เราเรี​ียนมา เกี่​่�ยวกั​ับพื้​้�นที่​่� มั​ันน่​่าจะทำำ�อะไรให้​้เชื่​่�อมโยงกั​ันได้​้มากกว่​่าเป็​็นแค่​่ของตกแต่​่ง คิ​ิดว่​่ามั​ันสามารถเข้​้าไปเปลี่​่�ยนแปลงความหมายของพื้​้�นที่​่�ได้​้ มั​ันน่​่าลองนะ มั​ันอาจจะเป็​็นแค่​่แจกั​ันก็​็ได้​้ถ้​้ามั​ันสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับพื้​้�นที่​่� หรื​ืออาจจะเป็​็นศิ​ิลปะ การจั​ัดวางเลยก็​็ได้​้ ณ ตอนนั้​้�นย้​้อนกลั​ับไปสั​ัก 5–6 ปี​ีที่​่�แล้​้ว ในไทยก็​็ยั​ังไม่​่ ค่​่อยมี​ีคนทำำ� แต่​่เราได้​้ไปเห็​็นต่​่างประเทศเขาทำำ�งานจั​ัดวางที่​่�ใช้​้ดอกไม้​้เดี่​่�ยวๆ ในพื้​้�นที่​่�แกลเลอรี​ี ก็​็รู้​้�สึ​ึกมั​ันเป็​็นแรงบั​ันดาลใจให้​้เราได้​้นะ เลยคิ​ิดว่​่าอยาก ให้​้มี​ีการนำำ�ดอกไม้​้มาจั​ัดวางในพื้​้�นที่​่�สาธารณะในประเทศไทยบ้​้าง ดอกไม้​้แต่​่ละชนิ​ิดที่​่�เราเลื​ือกมาใช้​้สำำ�หรั​ับโครงการหนึ่​่�งๆ เรามี​ีพื้​้�นฐานการ เลื​ือกมาจากอะไร จะต้​้องไปดู​ูตั​ัวพื้​้�นที่​่� ผู้​้�คน หรื​ือประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ที่​่�มั​ันเกิ​ิดขึ้​้�น ในพื้​้�นที่​่�ก่​่อนหรื​ือเปล่​่า ตุ​ุณ: มั​ันเป็​็นได้​้หลายอย่​่างเลย อย่​่างในงานที่​่�เป็​็นเรื่​่อ� งธุ​ุรกิ​ิจ มี​ีลูกู ค้​้า สมมติ​ิ งานหนึ่​่�งมั​ันเป็​็นงานที่​่�ทำำ�ร่​่วมกั​ันหรื​ืองานเลี้​้�ยงส่​่วนตั​ัว โจทย์​์ส่​่วนหนึ่​่�งจะถู​ูก กำำ�หนดมาจากตั​ัวลู​ูกค้​้าหรื​ือผู้​้�ที่​่�จะเข้​้าไปใช้​้พื้​้�นที่​่�อยู่​่�แล้​้วว่​่าต้​้องการนำำ�เสนอ ออกมาอย่​่างไร สมมติ​ิว่า่ เป็​็นองค์​์กร อาจจะต้​้องมี​ีอะไรสื่​่�อถึ​ึงอั​ัตลั​ักษณ์​์ของ แบรนด์​์ บริ​ิษั​ัทใหญ่​่ๆ เขาจะมี​ีข้​้อกำำ�หนดมาให้​้เลยว่​่าตรงนี้​้�ใช้​้ดอกไม้​้อะไร มั​ันค่​่อนข้​้างชั​ัดเจนในตั​ัวงาน ประเด็​็นถั​ัดมาก็​็จะเป็​็นเรื่​่�องของธรรมชาติ​ิ ดอกไม้​้ที่​่�เราจะเลื​ือกมาได้​้มั​ันก็​็ถู​ูกกำำ�หนดด้​้วยฤดู​ูกาล ถ้​้าช่​่วงเวลานั้​้�นไม่​่มี​ี ก็​็คื​ือใช้​้ไม่​่ได้​้อยู่​่�แล้​้ว สุ​ุดท้​้ายแล้​้วมั​ันก็​็เหมื​ือนโดนสกรี​ีน (screen) มาก่​่อน ประมาณหนึ่​่�งอยู่​่�แล้​้ว 1 ที​ีมงาน ผกา สตู​ูดิ​ิโอ ใน Thailand Biennale, Korat 2021 ประกอบไปด้​้วย ตุ​ุณ ชมไพศาล, วิ​ิศทา ด้​้วงวงศ์​์ศรี​ี, ศิ​ิรภั​ัสสร จำำ�นงค์​์วงษ์​์, ณั​ัฐกาญจน์​์ ธนทวี​ีธรรม (อุ้​้�ม), เที​ียนชั​ัย ไกรสิ​ิงห์​์ (ไอซ์​์), ณั​ัฐมล เทพวั​ัชรการุ​ุณ, ลิ​ิขิ​ิต จิ๋​๋�ววิ​ิเศษณา, ณั​ัทธร ตั​ัณฑ์​์สุ​ุรั​ัตน์​์ และพลอยนภั​ัส โรจน์​์รุ​ุจาภรณ

63

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ภาพบน

Minute to Forever, 2020 บ้านตำ�รวจน้ำ� ซอยเจริญกรุง 36 Bangkok Design Week 2020 ภาพล่าง

ผลงานศิลปะจัดวางจากดอกไม้บริเวณคอร์ทยาร์ดของ Viana Palace ในงาน Festival Flora 2019 เมืองกอร์โดบา ประเทศสเปน

64

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Phala, 2020 The Shophouse 1527 Bangkok Design Week 2020

65

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

อย่​่างงานที่​่�ไม่​่มี​ีโจทย์​์กำำ�หนด การทำำ�งานเริ่​่�มต้​้นจากอะไรก่​่อน ตุ​ุณ: ขอยกตั​ัวอย่​่างงานที่​่� Bangkok Design Week 2018 นะ คื​ือเรามี​ี ความอยากที่​่�จะทำำ�ศิ​ิลปะจั​ัดวางบนพื้​้�นที่​่�สาธารณะ (Public installation) คื​ือมั​ันเป็​็นสิ่​่�งที่​่�อยู่​่�ข้​้างในมาตลอด พอถึ​ึงจุ​ุดหนึ่​่�งที่​่�ว่​่า โอเค เรารู้​้�สึ​ึกพร้​้อม เรามี​ีทีมี เราได้​้ลองทำำ� มี​ีประสบการณ์​์กับั ตั​ัวพื้​้�นที่​่�ที่​่�เริ่​่�มใหญ่​่ขึ้น้� ในระดั​ับหนึ่​่ง� แล้​้ว และคิ​ิดว่​่าเราน่​่าจะไหวกั​ับมั​ัน ตอนนั้​้�นก็​็คุ​ุยกั​ับในที​ีมว่​่าเราลองดู​ูไหม ด้​้วยความที่​่�ทุ​ุกคนมี​ีพื้​้�นฐานเป็​็นนั​ักออกแบบและทำำ�งานเกี่​่�ยวข้​้อง กั​ั บ พื้​้�นที่​่� เลยเลื​ื อ กตั้​้�งต้​้ น ที่​่�การเลื​ื อ กสถานที่​่�ก่​่ อ น ตอนนั้​้�นที่​่�ไปดู​ู ก็​็ มี​ี หลากหลาย อย่​่าง ล้​้ง 1919 โรงแรมคลี​ีโอพั​ัตรา หรื​ือสถานี​ีรถไฟหั​ัวลำำ�โพง ก็​็เริ่​่�มต้​้นหาข้​้อมู​ูลของแต่​่ละที่​่�ว่​่ามี​ีเรื่​่�องอะไรน่​่าสนใจบ้​้างไหมที่​่�เราจะหยิ​ิบ มาทำำ� ก็​็คุ​ุยกั​ัน ซึ่​่�งตอนนั้​้�นโรงแรมคลี​ีโอพั​ัตรามี​ีเรื่​่�องให้​้ทำำ�ได้​้เยอะสุ​ุด อย่​่างแรกคื​ือตั​ัวสถาปั​ัตยกรรม มั​ันก็​็สวยนะ แต่​่กลั​ับไม่​่ได้​้ถูกู ใช้​้งาน เราเลย อยากส่​่องให้​้เห็​็นคุ​ุณค่​่าของมั​ัน สอง เรื่​่อ� งการค้​้าประเวณี​ี เนื้​้อ� เรื่​่อ� งมั​ันดู​ูเล่​่า ได้​้เยอะสุ​ุด ถ้​้าเที​ียบกั​ับสถานที่​่�อื่​่�นๆ พอเริ่​่�มตั้​้�งต้​้นจากตรงนี้​้�ก็​็ค่​่อยแตกไป พั​ัฒนาไปที​ีละขั้​้�น เลื​ือกวั​ัตถุ​ุดิ​ิบที่​่�ต้​้องการใช้​้ไปที​ีละอย่​่างไป หลั​ังจากเลื​ือกพื้​้�นที่​่�ได้​้แล้​้วว่​่าจะทำำ�งานตรงหน้​้าโรงแรม เราได้​้ทำำ�ความเข้​้าใจ หรื​ือสื่​่�อสารกั​ับคนในพื้​้�นที่​่�อย่​่างไร ตุ​ุณ: เราไปคุ​ุยกั​ับเจ้​้าของตึ​ึกว่​่ามั​ันทำำ�อะไรได้​้บ้​้าง เรื่​่�องทำำ�ได้​้หรื​ือทำำ�ไม่​่ได้​้ มั​ันเป็​็นข้​้อกำำ�หนด ที​ีนี้​้�ในส่​่วนของผู้​้�เช่​่า ถ้​้าเราทำำ�ประมาณนี้​้� มั​ันมี​ีผลกระทบ อะไรกั​ับเขาไหม ในเรื่​่อ� งการทำำ�ธุ​ุรกิ​ิจของเขา โชคดี​ีที่​่�มันั ก็​็ไม่​่ได้​้ยากขนาดนั้​้�น ไม่​่ได้​้ติ​ิดอะไร อั​ันที่​่�จริ​ิงพอตอนเข้​้าไปทำำ�งาน ผู้​้�เช่​่าเขาก็​็บอกว่​่ามั​ันก็​็มี​ีผล กระทบเกิ​ิดขึ้​้�นบ้​้างกั​ับยอดขาย เพราะคนก็​็จะเหวอๆ กั​ันหน่​่อย คนทั่​่�วไป ก็​็มี​ีบ้​้างที่​่�อาจจะไม่​่กล้​้าเข้​้ามา ส่​่วนคนมาใช้​้บริ​ิการประจำำ�ก็​็จะงง คื​ือมี​ีผล นิ​ิดหน่​่อย แต่​่เขาก็​็ดู​ูมี​ีความสุ​ุขนะ ไม่​่ได้​้รู้​้�สึ​ึกตึ​ึงเครี​ียดอะไรขนาดนั้​้�น ทำำ�ไมเลื​ือกดอกหน้​้าวั​ัวมาใช้​้กั​ับพื้​้�นที่​่�นี้​้� ตุ​ุณ: เวลาคนไทยคิ​ิดถึ​ึงดอกหน้​้าวั​ัว ก็​็จะนึ​ึกถึ​ึงดอกไม้​้ที่​่�ไม่​่ค่​่อยพบเห็​็น ในงานมงคลอยู่​่�แล้​้ว คนจะชิ​ินกั​ับงานศพ มากกว่​่า ซึ่​่�งจริ​ิงๆ มั​ันก็​็ไม่​่ได้​้มี​ี ความหมายหรื​ือเรื่​่�องราวเบื้​้�องหลั​ังอะไรที่​่�ชั​ัดเจนขนาดนั้​้�นว่​่าทำำ�ไม แต่​่น่​่า

66

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Abandoned One, 2018 โรงแรมคลีโอพัตรา Bangkok Design Week 2018

67

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Abandoned One, 2018 ดอกหน้าวัวสีแดงสดถูกนำ�มาใช้เป็นสัญลักษณ์ ของการถูกลืมเลือน เพศ และความตาย

68

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

จะเป็​็นเรื่​่�องเกี่​่�ยวกั​ับความคงทน เพราะดอกหน้​้าวั​ัวอยู่​่�ได้​้นานจนครบถึ​ึง วั​ันเผา ด้​้วยเหตุ​ุนี้​้�มั​ันจึ​ึงอาจจะดู​ูเป็​็นเรื่​่�องอั​ัปมงคลที่​่�จะเอาดอกหน้​้าวั​ัวมาใช้​้ ในงานอื่​่�นๆ หรื​ือไม่​่ถึ​ึงกั​ับอั​ัปมงคลแต่​่มั​ันก็​็ไม่​่ใช่​่เรื่​่�องดี​ีเท่​่าไร สอง ในบาง วั​ัฒนธรรม ดอกหน้​้าวั​ัวเป็​็นสั​ัญลั​ักษณ์​์ของเรื่​่�องเพศ ก็​็เลยรู้​้�สึ​ึกว่​่าเหมาะกั​ับ การที่​่�มั​ันถู​ูกเอามาเล่​่าตรงนี้​้� คื​ือมี​ีทั้​้�งสองประเด็​็น ประเด็​็นทางสถาปั​ัตยกรรม อี​ีกประเด็​็นทางสั​ังคม ส่​่วนการค้​้าประเวณี​ีก็​็เป็​็นเรื่​่�องเบลอๆ เทาๆ ซึ่​่�งเรา ไม่​่ได้​้อยากตะโกนออกมาดั​ังๆ ว่​่ามันั ควรเป็​็นแบบไหน แค่​่อยากถามว่​่าทำำ�ไม ทุ​ุกคนถึ​ึงไม่​่สนใจมั​ันล่​่ะ คล้​้ายๆ กั​ับตั​ัวสถาปั​ัตยกรรมอั​ันนี้​้�ที่​่�จริ​ิงๆ แล้​้วมั​ัน สวยงาม แต่​่ก็​็ถู​ูกมองข้​้ามไป นอกจากงานที่​่�เห็​็นในประเทศไทยแล้​้ว ทางผกาสตู​ูดิ​ิโอมี​ีผลงานที่​่�นำำ�ไปแสดง ที่​่�ต่​่างประเทศด้​้วย ระบบการทำำ�งานหรื​ือความเข้​้าใจในเรื่​่�องการจั​ัดดอกไม้​้ ของคนต่​่างชาติ​ิกั​ับคนไทย มี​ีความเหมื​ือนหรื​ือต่​่างกั​ันอย่​่างไรบ้​้าง ตุ​ุณ: สิ่​่�งที่​่�ต่​่างมากๆ เลยคื​ือเรื่​่อ� งธรรมชาติ​ิของดอกไม้​้ อั​ันที่​่�จริ​ิงแล้​้วดอกไม้​้ สดกั​ับสภาพภู​ูมิ​ิอากาศแบบบ้​้านเรา มั​ันก็​็ไม่​่ค่​่อยเหมาะขนาดนั้​้�น เบี​ียนนาเล่​่ ครั้​้�งนี้​้�น่​่าจะเป็​็นงานที่​่�ยาวที่​่�สุ​ุดที่​่�เคยทำำ� (สามเดื​ือน) แต่​่อย่​่าง Bangkok Design Week ก็​็จะมี​ีระยะเวลาแค่​่หนึ่​่�งสั​ัปดาห์​์ มั​ันเลยต้​้องการการเข้​้าไป ดู​ูแลมากพอสมควร ในขณะเดี​ียวกั​ัน ถ้​้าเป็​็นในต่​่างประเทศที่​่�เราเคยไปทำำ� ระยะเวลาหนึ่​่�งสั​ัปดาห์​์เต็​็มเราไม่​่ต้​้องทำำ�อะไรเลย เพราะอากาศหนาว มั​ันก็​็ จะเป็​็นเรื่​่�องปั​ัจจั​ัยธรรมชาติ​ิพอสมควร ตอนคิ​ิดงานที่​่�ได้​้มา แต่​่นอกจากนั้​้�น ก็​็จะมี​ีเรื่​่�องผู้​้�ชม ผมคิ​ิดว่​่าต่​่างประเทศน่​่าจะคุ้​้�นชิ​ินกั​ับอะไรแบบนี้​้�มากกว่​่า อย่​่างตอนได้​้ไปสเปน มั​ันเป็​็นเทศกาลที่​่�ต้​้องจั​ัดขึ้​้�นเป็​็นประจำำ�ทุ​ุกปี​ี มี​ีงาน ศิ​ิลปะจั​ัดวางที่​่�เป็​็นดอกไม้​้ทุ​ุกปี​ีอยู่​่�แล้​้ว คนมาดู​ูในระดั​ับ 3–4 แสนคน เขาก็​็ เข้​้าใจอยู่​่�แล้​้วว่​่าจะมาเจอกั​ับอะไร ควรจะทำำ�ตั​ัวประมาณไหน เรามี​ีวิธีิ กี ารสื่​่�อสารกั​ับคนดู​ูงานใหม่​่ๆ โดยเฉพาะคนไทย ให้​้สามารถเข้​้าใจใน สิ่​่�งที่​่�เรากำำ�ลั​ังทำำ�อยู่​่�ได้​้อย่​่างไร ตุ​ุณ: มั​ันอาจจะดู​ูตื้​้�น แต่​่ผมว่​่าในตอนแรกเราต้​้องพยายามทำำ�อะไรที่​่�มั​ันปกติ​ิ ที่​่�สุ​ุดก่​่อน นั่​่�นคื​ือการดึ​ึงดู​ูดความสนใจ ต้​้องดึ​ึงคนมาให้​้ได้​้ ให้​้เขาเห็​็นว่​่า

69

ART SQUARE

70

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Abandoned One, 2018

71

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

มั​ันคื​ืออะไร อย่​่างงานที่​่�โรงแรมคลี​ีโอพั​ัตรา เรามี​ีปฏิ​ิสั​ัมพั​ันธ์​์กั​ับมั​ัน ถ้​้าเขา เข้​้ามาดู​ูแล้​้วเกิ​ิดคำำ�ถาม ก็​็เหมื​ือนการพยายามจะสนใจว่​่ามั​ันคื​ืออะไร ทำำ�ไม ถึ​ึงต้​้องเป็​็นแบบนี้​้� ความรู้​้�สึ​ึกแรกหลั​ังจากได้​้รั​ับเชิ​ิญเข้​้าร่​่วม Thailand Biennale ตุ​ุณ: ดี​ีใจทุ​ุกครั้​้�งครั​ับที่​่�ได้​้ทำำ�อะไรก็​็ตาม เพราะทุ​ุกครั้​้�งที่​่�มั​ันเป็​็นพื้​้�นที่​่�ใหม่​่ เป็​็นโจทย์​์ใหม่​่ เป็​็นตั​ัวละครใหม่​่ มั​ันก็​็น่​่าตื่​่�นเต้​้น กระบวนการทำำ�งานในครั้​้�งนี้​้�เป็​็นอย่​่างไรบ้​้าง ตุ​ุณ: เท่​่าที่​่�ทราบและเข้​้าใจ เขาน่​่าจะมี​ีการกำำ�หนดพื้​้�นที่​่�มาให้​้ระดั​ับหนึ่​่�งก่​่อน ที่​่�เราจะลงไปดู​ูเอง ว่​่าถ้า้ ไม่​่เป็​็นพื้​้�นที่​่�ในเมื​ือง ก็​็อาจเป็​็นที่​่� มทร. (มหาวิ​ิทยาลั​ัย เทคโนโลยี​ีราชมงคลอี​ีสาน) และอาจจะด้​้วยตั​ัววั​ัสดุ​ุที่​่�เราใช้​้เป็​็นดอกไม้​้ เขาอาจจะคิ​ิ ด แล้​้ ว ว่​่ าพื้​้� นที่​่�ตรงนี้​้� มั​ั น เหมาะกว่​่ า ในแง่​่ สั​ั ง คมวั​ั ฒ นธรรม รอบแรกที่​่�ไปดู​ูพื้​้�นที่​่� ไปสองวั​ัน ไล่​่ดู​ูตั้​้�งแต่​่ในเมื​ือง นอกเมื​ือง สถานี​ีรถไฟ ที่​่�โรงหนั​ังเก่​่าตอนแรกก็​็ชอบ แต่​่สภาพมั​ันไม่​่เอื้​้�อขนาดนั้​้�น มทร. ก็​็ไปดู​ู ที่​่�คณะศิ​ิลปกรรมศาสตร์​์ แต่​่ส่​่วนที่​่�ชอบคื​ืออาคารคณะวิ​ิศวกรรมหรื​ือคณะ การเกษตร มั​ันเก่​่า แต่​่ทางคณะเขาเองคงยั​ังไม่​่พร้​้อม คื​ือมั​ันอาจจะต้​้องมี​ี การปรั​ับพื้​้�นที่​่�ขนานใหญ่​่ สุ​ุดท้​้ายก็​็เลยลองไปดู​ูที่​่�คุรุ​ุ สัุ มั มนาคาร ซึ่​่�งเราก็​็เคย เห็​็นภาพตั​ัวอาคารหลั​ังนี้​้ม� าก่​่อนอยู่​่�แล้​้ว พอกลั​ับมาคุ​ุยกั​ัน ทุ​ุกคนเห็​็นตรงกั​ัน ว่​่าเอาตรงนี้​้แ� หละ เพราะโอกาสมั​ันคงไม่​่มีอี​ี กี แล้​้ว มั​ันคงไม่​่ได้​้เกิ​ิดขึ้​้น� ซ้ำำ��ง่​่ายๆ ดี​ีที่​่�สุ​ุดเท่​่าที่​่�ได้​้ทำำ�แล้​้ว ประมาณนั้​้�น ส่​่วนใหญ่​่พื้​้�นที่​่�ที่​่�เราเลื​ือกทำำ�งานด้​้วยมั​ักจะเป็​็นพื้​้�นที่​่�ที่​่�มีปี ระวั​ัติศิ าสตร์​์ มี​ีเรื่​่อ� ง เล่​่า อาคารที่​่�เลื​ือกมาครั้​้�งนี้​้�มี​ีเรื่​่�องเล่​่าอะไรหรื​ือไม่​่ ตุ​ุณ: อาคารเก่​่าสามารถเล่​่าเรื่​่อ� งได้​้สองแง่​่มุมุ อย่​่างแรกมั​ันจะเล่​่าอะไรที่​่�บาง อย่​่างมี​ีคุณ ุ ค่​่ามากกว่​่าอยู่​่�แล้​้ว อย่​่างที่​่�สองคื​ือตั​ัวรู​ูปแบบของมั​ันเอง หมายถึ​ึง คุ​ุณค่​่าทางสถาปั​ัตยกรรม อย่​่างงานชุ​ุดที่​่�ผ่​่านๆ มาตั​ัวพื้​้�นที่​่�ก็​็จะเข้​้ามามี​ีส่​่วน ในตั​ัวงาน เกิ​ิดเป็​็นความเฉพาะเจาะจงกั​ับพื้​้�นที่​่� (site-specific) ที่​่�แยกออก จากกั​ันไม่​่ได้​้ มั​ันเชื่​่�อมโยงซึ่​่�งกั​ันและกั​ันไปด้​้วย

72

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ผกา สตูดิโอ (จากซ้าย) ณัฐกาญจน์ ธนทวีธรรม (อุ้ม) ตุณ ชมไพศาล และเทียนชัย ไกรสิงห์ (ไอซ์)

73

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

พอเราไปศึ​ึกษาข้​้อมู​ูลคุ​ุรุสัุ มั มนาคารเพิ่​่�มเติ​ิมก็​็พบว่​่ามันั ตรงกั​ับยุ​ุคสมั​ัย ทางประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ที่​่�เราสนใจพอดี​ี ซึ่​่�งเราไม่​่ได้​้อยากจะย้​้อนไปไกลถึ​ึงสมั​ัย เมื​ืองโบราณอาณาจั​ักรเขมร แต่​่เราสนใจ “เมื​ืองสมั​ัยใหม่​่” (modern city) ในช่​่วงที่​่�มี​ีรางรถไฟ มี​ีถนน ซึ่​่�งก็​็ตรงกั​ับยุ​ุคสงครามเย็​็น ตั​ัวอาคารหลั​ังนี้​้เ� ริ่​่�ม ก่​่อสร้​้างขึ้​้�นในช่​่วงเวลานั้​้�น สะท้​้อนกระแสนิ​ิยมของยุ​ุคนั้​้�นพอดี​ี อาคารนี้​้�จึ​ึง เป็​็นสั​ัญลั​ักษณ์​์ของความเป็​็นสมั​ัยใหม่​่ระลอกแรกๆ ที่​่�เข้​้ามาในเมื​ืองโคราช การบริ​ิหารจั​ัดการยากกว่​่าเดิ​ิมไหม เพราะพื้​้�นที่​่�ทำำ�งานส่​่วนใหญ่​่ของเราอยู่​่� ที่​่�กรุ​ุงเทพฯ ณั​ั ฐ กาญจน์​์ : เริ่​่� ม ต้​้ น ที่​่�ชนิ​ิ ด ดอกไม้​้ ที่​่� เลื​ื อ กใช้​้ บางชนิ​ิ ด มั​ั น ก็​็ มี​ี ที่​่� โคราช บางชนิ​ิดก็​็ไม่​่มีเี ลย เรื่​่อ� งราคาก็​็เป็​็นตั​ัวแปรสำำ�คั​ัญตั​ัวหนึ่​่ง� เพราะว่​่าส่ว่ นใหญ่​่ ของเขาก็​็รับั มาจากที่​่�ปากคลองตลาดที่​่�กรุ​ุงเทพฯ เหมื​ือนกั​ัน เราเลยตั​ัดสิ​ินใจ สั่​่�งดอกไม้​้จากที่​่�นี่​่�แล้​้วส่​่งไป แล้​้วก็​็ให้​้ทางโคราชเตรี​ียมหาช่​่างร้​้อยมาลั​ัย ที่​่�เป็​็นคนท้​้องถิ่​่�นเอาไว้​้ ตุ​ุณ: ด้​้วยปริ​ิมาณที่​่�มาก มั​ันไม่​่สามารถหามาได้​้จากตลาดแห่​่งใดแห่​่งหนึ่​่�ง อยู่​่�แล้​้ว ดอกไม้​้ถู​ูกสั่​่�งมาจากหลายที่​่�แล้​้วเอามารวมร่​่างเป็​็นงานชิ้​้�นเดี​ียวกั​ัน เที​ียนชั​ัย: ผมจะดู​ูแลเรื่​่�องโครงสร้​้างของผลงาน ก็​็ไม่​่ได้​้ทำำ�งานได้​้สะดวก สบายขนาดนั้​้�น ด้​้วยความที่​่�เป็​็นอาคารเก่​่ามาก สร้​้างมานานแล้​้ว แทบจะ ไม่​่มี​ีอะไรเลย อี​ีกทั้​้�งด้​้วยพื้​้�นที่​่�ที่​่�เราไม่​่ได้​้รู้​้�จั​ักมั​ันมากขนาดนั้​้�น ก็​็ต้​้องลง ไปสำำ�รวจหลายรอบ อย่​่างพอร่​่างแบบออกมาได้​้อั​ันหนึ่​่�งแล้​้ว ลงไปดู​ูอี​ีกที​ี ความคิ​ิ ด เปลี่​่�ยนก็​็ ต้​้ อ งร่​่ า งแบบใหม่​่ ขึ้​้� น มาอี​ี ก อั​ั น หนึ่​่� ง หรื​ือพอทำำ� แบบ ไปเสนอแล้​้วต้​้องมี​ีการปรั​ับเปลี่​่�ยนใหม่​่ ก็​็ต้​้องกลั​ับมาวั​ัดมาวาดกั​ันใหม่​่ อี​ีกรอบ ทั้​้�งหมดเท่​่าที่​่�แก้​้แบบมาก็​็ประมาณ 3–4 รอบ ในแบบร่​่างแรกเราเลื​ือกเล่​่าเรื่​่�องออกมาอย่​่างไร เที​ียนชั​ัย: อั​ันที่​่�จริ​ิงแบบร่​่างแรกก็​็ไม่​่ได้​้แข็​็งแรงในแง่​่ของประเด็​็นที่​่�ต้​้องการ จะเล่​่าขนาดนั้​้�น คื​ือมั​ันมี​ีแกนกลางเป็​็นเรื่​่�องของยุ​ุคนั้​้�น เรื่​่�องสงครามเย็​็น เรื่​่�องของเมื​ือง เรื่​่�องของคนที่​่�อยู่​่�ในเมื​ือง มี​ีแก่​่นตรงกลางแล้​้ว แต่​่เราจะเล่​่า มั​ันออกมายั​ังไง ตอนแรกเราเลื​ือกใช้​้วั​ัสดุ​ุที่​่�เป็​็นผ้​้าไหม ลองคิ​ิดดู​ูหลายวิ​ิธี​ี

74

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

รูปทรงของแผ่นคอนกรีตบิดโค้งขนาดใหญ่ ทำ�หน้าที่เป็น ทั้งหลังคาและโครงสร้างหลักของ คุรุสัมมนาคาร (2503) แสดงให้เห็นพัฒนาการทางด้านเทคโนโลยีการก่อสร้าง และกระแสนิยมสถาปัตยกรรมโมเดิร์นในประเทศไทย

75

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แบบร่างและแผ่นโครงสร้างหลักของผลงานศิลปะจัดวาง Fragments of Time (เศษส่วนเวลา), 2564

76

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เช่​่น เอาผ้​้ามาผ่​่านกรรมวิ​ิธี​ีแบบดิ​ิจิ​ิทั​ัลอย่​่างการ laser-cut ดี​ีไหม ก็​็เป็​็น รู​ูปแบบแรกๆ ที่​่�คิ​ิดถึ​ึง แต่​่พอมั​ันพั​ัฒนาไปเรื่​่�อยๆ ก็​็พบว่​่าเวลาติ​ิดตั้​้�งจะทำำ� อย่​่างไร เพราะตั​ัวอาคารไม่​่สามารถจะไปตอกยึ​ึดอะไรได้​้ ดอกไม้​้มันั จะอยู่​่�ยั​ัง ไง น้ำำ��หนั​ักขนาดนั้​้�นจะสามารถอยู่​่�ได้​้หรื​ือไม่​่ แบบก็​็ค่​่อยๆ เปลี่​่�ยนไป พอถึ​ึง ขั้​้�นหนึ่​่�ง เรารู้​้�สึ​ึกว่​่าเป็​็นรู​ูปเป็​็นร่​่างมากขึ้​้�นก็​็ส่​่งไปให้​้ตรวจ แล้​้วก็​็กลั​ับมาแก้​้ ไปแก้​้มา จนกลายมาเป็​็นแบบที่​่�เห็​็น ถ้​้าอย่​่างนั้​้�นงานจั​ัดวางในพื้​้�นที่​่�สาธารณะที่​่�ดู​ูเหมื​ือนจะมี​ีอิ​ิสระทางความคิ​ิด ก็​็ไม่​่ได้​้เป็​็นอิ​ิสระเสี​ียที​ีเดี​ียวเพราะมี​ีคนให้​้โจทย์​์อย่​่างภั​ัณฑารั​ักษ์​์ ตุ​ุณ: อย่​่างงานที่​่� Bangkok Design Week ก็​็ไม่​่มี​ีใครกำำ�หนดอะไรเลย เราทำำ�งานจนถึ​ึงขั้​้�นที่​่�เราพอใจแล้​้วก็​็ปล่​่อยมั​ันไป ถ้​้าเที​ียบกั​ันมั​ันก็​็ค่​่อนข้​้าง อิ​ิสระกว่​่า พอตอนไปสเปน เขาไม่​่ถึ​ึงขนาดเป็​็นภั​ัณฑารั​ักษ์​์ เขาเป็​็นผู้​้�อำำ�นวยการ ฝ่​่ายศิ​ิลป์​์ เขาก็​็จะมี​ีข้อ้ กำำ�หนดหรื​ือสิ่​่�งที่​่�เขาคาดหวั​ังของเขา เพราะว่​่าในปี​ีหนึ่​่ง� ที่​่�เขาคั​ัดเลื​ือกมา เป็​็นศิ​ิลปิ​ินหรื​ือนั​ักออกแบบที่​่�ทำำ�งานเกี่​่�ยวกั​ับการจั​ัดดอกไม้​้ 5–6 ที​ีม ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นตั​ัวงานหรื​ือพื้​้�นที่​่�ที่​่�เขาเลื​ือกมามั​ันมี​ีความน่​่าสนใจ แตกต่​่างกั​ันในสไตล์​์ คนที่​่�ชมงานเขาไม่​่รู้​้�สึ​ึกว่​่ามั​ันน่​่าเบื่​่�อ แต่​่พอมั​ันเป็​็นเบี​ียนนาเล่​่ มั​ันคื​ือการทำำ�งานที่​่�มี​ีภัณ ั ฑารั​ักษ์​์ (Curatorial practice) ผมก็​็ไม่​่เคยอยู่​่�ในกระบวนการนี้​้�มาก่​่อน เพราะเราก็​็ไม่​่ใช่​่ศิ​ิลปิ​ิน โดยตรง ก็​็รู้​้�สึ​ึกเปิ​ิดโลกพอสมควร มั​ันก็​็มี​ีบางจุ​ุดที่​่�พื้​้�นฐานของเราเป็​็น นั​ักออกแบบเหมื​ือนคุ​ุณยู​ูโกะหรื​ือพี่​่�แชมป์​์ เขาก็​็ชี้​้�ได้​้ตรงจุ​ุด อย่​่างในแบบ ร่​่างแรกๆ ที่​่�ไม่​่ผ่​่าน ส่​่วนหนึ่​่�งเป็​็นเพราะว่​่าเหมื​ือนเราติ​ิดอยู่​่�กั​ับเงื่​่�อนไขของ มั​ันมากเกิ​ินไป เราพยายามหาข้​้อมู​ูล พยายามหาเหตุ​ุผลมาเล่​่าเรื่​่�องตรงนั้​้�น หาเหตุ​ุผลไปตอบตรงโน้​้น ซึ่​่�งทั้​้�งหมดมั​ันเป็​็นเรื่​่�องของอดี​ีต แต่​่ด้​้วยหั​ัวข้​้อ หลั​ักของงานมั​ันไม่​่ได้​้เป็​็นแบบนั้​้�น มั​ันก็​็มีเี ป้​้าหมายของมั​ันอยู่​่� ต้​้องการจะก้​้าว ไปสู่​่�อนาคต ซึ่​่�งในตอนแรกๆ เราไม่​่ได้​้กั​ังวลกั​ับเรื่​่�องนี้​้�เลย เพราะว่​่าเวลาเรา ทำำ�งานกั​ับที่​่�อื่​่�นๆ เราก็​็ไม่​่ได้​้รู้​้�สึ​ึกว่​่าต้​้องชี้​้�นำำ�ผู้​้�คนขนาดนั้​้�น ไม่​่ได้​้คุ้​้�นชิ​ิน พอดู​ู จบแล้​้วมั​ันก็​็จบตรงนั้​้�นมั​ันไม่​่ไปต่​่อ ก็​็รู้​้�สึ​ึกว่​่าต้​้องเปลี่​่�ยนตั​ัวเองพอสมควร

77

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

การทำำ�งานในครั้​้�งนี้​้�ส่​่งผลอะไรกั​ับทั้​้�งตั​ัวเรา ที​ีมงาน และกระบวนการทำำ�งาน หรื​ือไม่​่ ตุ​ุณ: เหมื​ือนมี​ีอาจารย์​์ที่​่�ปรึ​ึกษา Thesis อี​ีกคน ทำำ�ให้​้การทำำ�งานง่​่ายขึ้​้�นพอ สมควร ถ้​้าเลื​ือกได้​้ก็​็รู้​้�สึ​ึกว่​่ามี​ีดี​ีกว่​่า ทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก็​็บอกตรงๆ ว่​่าที่​่�เขาทำำ� ทุ​ุกอย่​่าง ทั้​้�งเคี่​่�ยวเข็​็ญ ทั้​้�งขอล้​้มแบบ เพราะว่​่าในตอนสุ​ุดท้​้าย ผลงานที่​่�มั​ัน จะออกไปสู่​่�สายตาของผู้​้�ชมจะถ่​่ายทอดประเด็​็นได้​้เข้​้มแข็​็งที่​่�สุ​ุดแล้​้ว มั​ันก็​็เป็​็น จุ​ุดที่​่�ควรจะเปลี่​่�ยนผ่​่าน ย้​้อนกลั​ับไปที่​่�อุ้​้�มเคยพู​ูดถึ​ึงการสั่​่�งดอกไม้​้ การหาวั​ัตถุ​ุดิ​ิบที่​่�ต้​้องนำำ�มาจาก ข้​้างนอก แล้​้วให้​้คนในพื้​้�นที่​่�มาช่​่วยทำำ�ต่​่อ การทำำ�งานกั​ับคนในพื้​้�นที่​่�ต้​้อง เริ่​่�มต้​้นอย่​่างไร ณั​ัฐกาญจน์​์: สำำ�หรั​ับการทำำ�งานกั​ับคนในพื้​้�นที่​่� เราก็​็เริ่​่�มจากการเดิ​ินไป สำำ�รวจตามร้​้านดอกไม้​้ต่​่างๆ แล้​้วติ​ิดต่​่อเขาไป แจ้​้งเขาว่​่าจะทำำ�ให้​้เป็​็น รู​ูปแบบนี้​้น� ะ พอเห็​็นว่​่าเราจะให้​้ทำำ�เป็​็นร้​้อยกว่​่าเส้​้น ความยาวเส้​้นละ 3 เมตร กว่​่า เขาก็​็จะสงสั​ัยว่​่าทำำ�อะไรเยอะขนาดนั้​้�น ด้​้วยความที่​่�ชนิ​ิดของดอกไม้​้มั​ัน ดู​ูไทยมากๆ แบบดอกไม้​้ที่​่�เอาไว้​้ร้​้อยพวงมาลั​ัย เขาก็​็จะงง เขาก็​็จะถามว่​่า เอาไปทำำ�อะไรขนาดนั้​้�น เราก็​็แจ้​้งเขาไปว่​่ามาดู​ูที่​่�พื้​้�นที่​่�ได้​้นะ มั​ันเป็​็นส่​่วนหนึ่​่�ง ของงานศิ​ิลปะ อี​ีกปั​ัญหาที่​่�พบจะเป็​็นตอนลงมื​ือทำำ�จริ​ิง ตั​ัวแบบที่​่�เหมื​ือนจะ ง่​่ายแต่​่ไม่​่ง่​่าย ต้​้องใช้​้วั​ัสดุ​ุที่​่�ค่​่อนข้​้างแข็​็งแรง การร้​้อยก็​็ต้​้องแน่​่นหนากว่​่า พวงมาลั​ัยปกติ​ิ เพราะเป็​็นงานที่​่�ติ​ิดตั้​้�งเป็​็นระยะเวลานาน ตรงจุ​ุดนี้​้�จะเป็​็น ปั​ัญหากั​ับช่​่างดอกไม้​้ท้​้องถิ่​่�นเล็​็กน้​้อย ตุ​ุ ณ : คื​ื อ ตั​ั ว งานมั​ั น มี​ี รู​ู ป แบบของมั​ั น อยู่​่� และแต่​่ ล ะแบบแต่​่ ล ะจุ​ุ ด ก็​็ มี​ี รายละเอี​ียดแตกต่​่างกั​ันออกไป เช่​่น ต้​้องร้​้อยแบบนี้​้� หรื​ือตั​ัวอะไหล่​่ที่​่�ถู​ูก ใส่​่เข้​้าไป อย่​่างผ้​้าสี​ีฟ้​้าที่​่�ใส่​่แทรกเข้​้าไป ซึ่​่�งปกติ​ิไม่​่ใส่​่ ก็​็ต้​้องเอาไปให้​้เขาพั​ับ แล้​้วร้​้อยเข้​้าไปด้​้วย ซึ่​่�งช่​่างบางคนก็​็แบบ ฉั​ันจะร้​้อยของฉั​ันอย่​่างเดี​ียว อย่​่าง คนที่​่�เป็​็นแม่​่ค้​้าเขาจะทำำ�งานกั​ันแบบอั​ัตโนมั​ัติ​ิเลย ตาดู​ูที​ีวี​ีมื​ือร้​้อยไปเรื่​่�อยๆ พอมั​ันมี​ีรายละเอี​ียดแทรกเข้​้ามาอย่​่างเช่​่นต้​้องใช้​้ดอกนี้​้สิ� บิ ดอกนะ แล้​้วต้​้อง เปลี่​่�ยนชนิ​ิดดอกไม้​้ มั​ันก็​็เหมื​ือนไปขั​ัดโปรแกรมของเขา ก็​็เลยจะมี​ีปั​ัญหา เกิ​ิดขึ้​้�นนิ​ิดหน่​่อย

78

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แผ่นสังกะสีเงาวับทำ�หน้าที่เป็นโครงสร้างหลัก สำ�หรับแขวนมาลัยดอกไม้จำ�นวนหลายร้อยเส้น

79

ART SQUARE

80

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Fragments of Time (เศษส่วนเวลา), 2564 แผ่นสังกะสีและมาลัย, 420 x 680 x 400 ซม. รูปทรงของแผ่นสังกะสีถูกออกแบบให้ล้อรับกับเส้นสายของตัวอาคาร

81

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

มั​ันคื​ือเข็​็มร้​้อยมาลั​ัย เหมื​ื อ นเราคาทิ้​้� ง เอาไว้​้ เพื่​่�อจะบอกว่​่าเรื่​่�องราว ของเมื​ืองมั​ันยั​ังไม่​่จบนะ มันั สามารถร้​้อยเรี​ียงต่​่อ ไปได้​้

82

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

กระบวนการติ​ิดตั้​้�งผลงานทำำ�อย่​่างไร ในเมื่​่�อตั​ัวอาคารไม่​่สามารถเจาะได้​้ ตุ​ุณ: ตอนแรกก็​็คือื วางแผนงานตามที่​่�คิ​ิดไว้​้ เราแบ่​่งงานเป็​็นสองช่​่วง ให้​้ไอซ์​์ กั​ับน้​้องอี​ีกคนที่​่�เป็​็นนั​ักออกแบบไปช่​่วยดู​ูในส่​่วนที่​่�เป็​็นงานโครงสร้​้างหลั​ัก หลั​ังจากนั้​้�นที​ีมที่​่�สองก็​็จะเข้​้าไปช่​่วยเรื่​่อ� งดอกไม้​้ งานสองส่​่วนมั​ันจะคาบเกี่​่�ยว กั​ันเล็​็กน้​้อย ก็​็มีจี ะมี​ีนักั ศึ​ึกษาจาก มทร. เข้​้ามาช่​่วยบ้​้าง ตอนประกอบก็​็ต้อ้ ง ค่​่อยๆ ใส่​่ไปที​ีละชิ้​้�น นำำ�ขึ้​้�นไปติ​ิดที​ีละเส้​้น ค่​่อยๆ วั​ัดไปที​ีละจุ​ุด ซึ่​่�งตอนแรก เราคำำ�นวนไว้​้แล้​้วว่​่าแต่​่ละเส้​้นจะอยู่​่�ที่​่�ระยะเท่​่าไหร่​่ แต่​่พอลองมาประกอบจริ​ิง มั​ันมี​ีความลื่​่�นไหลของงานอยู่​่� ก็​็จะมี​ีการปรั​ับกั​ันหน้​้างานด้​้วย ตั​ัวโครงสร้​้างหลั​ักด้​้านบนที่​่�เป็​็นเหล็​็กยื่​่�นขึ้​้�นมามี​ีไว้​้เพื่​่�ออะไร ตุ​ุณ: มั​ันคื​ือเข็​็มร้​้อยมาลั​ัย เหมื​ือนเราคาทิ้​้�งเอาไว้​้เพื่​่�อจะบอกว่​่าเรื่​่�องราว ของเมื​ืองมั​ันยั​ังไม่​่จบนะ มั​ันสามารถร้​้อยเรี​ียงต่​่อไปได้​้ ถ้​้าสั​ังเกตจะเห็​็นว่​่า มี​ีใบตองแทรกอยู่​่�ด้​้วย ซึ่​่�งในการร้​้อยมาลั​ัยเขาจะใช้​้ใบตองคั่​่�นไว้​้ตอนที่​่�จะ หยุ​ุดพั​ักแล้​้วค่​่อยกลั​ับมาทำำ�ต่​่อ มั​ันก็​็เหมื​ือนเมื​ืองนี่​่�แหละ ตอนนี้​้�เรามองมั​ัน ถึ​ึงเท่​่านี้​้� ในอนาคตก็​็ย่​่อมมี​ีอี​ีกหลายสิ่​่�งที่​่�จะเปลี่​่�ยนแปลงไป ให้​้คนรุ่​่�นต่​่อไป ได้​้เข้​้ามาสานต่​่ออี​ีกที​ี คุ​ุณคิ​ิดว่​่าคนโคราชที่​่�ได้​้มาดู​ูงานศิ​ิลปะ จะเข้​้าใจงานของเรามากน้​้อยแค่​่ไหน ตุ​ุณ: ผมมี​ีเพื่​่�อนเป็​็นคนในโคราชเหมื​ือนกั​ัน เป็​็นน้​้องที่​่�เคยทำำ�งานกั​ับผกา นี่​่�แหละ ปั​ัจจุ​ุบันั เขาใช้​้ชีวิี ติ อยู่​่�ที่​่�นั่​่�น คื​ือถ้​้าผมไม่​่ถามเขาไป เขาก็​็ไม่​่ได้​้รับั รู้​้�เลย ว่​่ามันั มี​ีงานศิ​ิลปะแสดงอยู่​่�เยอะขนาดนั้​้�น ยิ่​่�งถ้​้าเป็​็นคนไม่​่สนใจศิ​ิลปะเลย เขา ก็​็จะรู้​้�สึ​ึกไกลตั​ัวพอสมควร อาจจะงงอยู่​่� มั​ันก็​็ยากแหละ เพราะว่​่างานศิ​ิลปะ ในการรั​ับรู้​้�ของคนที่​่�ไม่​่ได้​้คลุ​ุกคลี​ีกั​ับมั​ัน เขาอาจจะตี​ีความง่​่ายๆ ว่​่าคื​ือพวก รู​ูปวาด รู​ูปปั้​้�น ซึ่ง่� ในความเป็​็นจริ​ิงแล้​้วงานเบี​ียนนาเล่​่มันั ก็​็มีอี ะไรหลากหลาย แต่​่สำำ�หรั​ับบางงานที่​่�ไม่​่ได้​้นำำ�เสนอออกมาเป็​็นสิ่​่�งที่​่�มองเห็​็นหรื​ือจั​ับต้​้องได้​้ อย่​่างงานที่​่�ไปอยู่​่�บนโลกออนไลน์​์ หรื​ืองานศิ​ิลปะการแสดง (Performance art) พวกนี้​้�ก็​็อาจจะยากกว่​่าในการทำำ�ความเข้​้าใจ

83

ART SQUARE

84

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เข็มร้อยมาลัยจำ�นวนมากโผล่ปลายแหลมทะลุแผ่นสังกะสีด้านบน สื่อถึงการร้อยเรียงเรื่องเล่าที่ยังคงดำ�เนินต่อไปไม่สิ้นสุด

85

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แต่​่ พ อมาเป็​็ น ดอกไม้​้ เราจะไม่​่ ส ามารถมองมั​ั น ได้​้เหมื​ือนกั​ับวั​ัสดุ​ุอย่​่างอื่​่�น เพราะด้​้วยความที่​่�อายุ​ุของ มั​ันสั้​้น� มาก มันั มี​ีการบอกเล่​่า เรื่​่� อ งราวในเชิ​ิ ง วั​ัฒนธรรม สั​ังคม มี​ีสิ่​่� ง ที่​่� เ กี่​่� ย วพั​ันกั​ับ ความรู้​้�สึ​ึกของมนุ​ุษย์​์

86

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

การจั​ัดดอกไม้​้ในบริ​ิบทของเมื​ืองไทยคื​ืออะไร และมี​ีไว้​้เพื่​่�ออะไร ตุ​ุณ: แรกเริ่​่�มเดิ​ิมที​ีดอกไม้​้เป็​็นเครื่​่�องมื​ือสำำ�หรั​ับที่​่�คนใช้​้ส่​่งข้​้อความหาใคร หรื​ืออะไรบางอย่​่าง อย่​่างเช่​่นการบู​ูชาก็​็เป็​็นการส่​่งข้​้อความถึ​ึงสิ่​่�งเบื้​้�องบน จากคนหนึ่​่�งไปสู่​่�อี​ีกคน การให้​้ดอกไม้​้กั​ันและกั​ันระหว่​่างคนสู่​่�สาธารณชน อย่​่างงานเลี้​้�ยง งานศพ ก็​็คนสู่​่�อี​ีกคน ดอกไม้​้จะวนเวี​ียนอยู่​่�กั​ับเรื่​่�องของ การส่​่งข้​้อความอะไรบางอย่​่างเสมอ แค่​่อะไรพวกนี้​้�มั​ันอาจจะต่​่างออกไป อย่​่างเรื่​่�องที่​่�เราพยายามเล่​่า ผกาก็​็ไม่​่ใช่​่คนหนึ่​่�งคน ไม่​่ได้​้เป็​็นปั​ัจเจก ขนาดนั้​้�น งานที่​่�เราอยากเล่​่ามั​ันก็​็ไม่​่ใช่​่เรื่​่�องของคนใดคนหนึ่​่�ง มั​ันเป็​็นเรื่​่�อง ที่​่�ทุ​ุกคนน่​่าจะเข้​้าใจได้​้ และเราอยากเอาเรื่​่�องนี้​้� เรื่​่�องที่​่�มั​ันกลางๆ เรื่​่�องที่​่� ทุ​ุกคนเข้​้าใจได้​้ไปสู่​่�วงที่​่�กว้​้างขึ้​้�น เหมื​ือนอย่​่างเรื่​่�องที่​่�เราคุ​ุยกั​ัน 4 5 6 คนนี้​้� ไปบอกต่​่อกั​ับคน 100 คน 1,000 คน โดยใช้​้ดอกไม้​้นี่​่�แหละ ซึ่​่�งเขาก็​็ต้​้อง สนใจก่​่อน แล้​้วพอเขาเข้​้ามา ก็​็จะได้​้รั​ับข้​้อความที่​่�เราต้​้องการสื่​่�อสารนั้​้�นไป การที่​่�เราเลื​ือกใช้​้ดอกไม้​้โดยมุ่​่�งไปที่​่�ความหมายที่​่�ต้​้องการจะสื่​่�อสารเป็​็นหลั​ัก มั​ันเท่​่ากั​ับว่​่าเราให้​้ความสำำ�คั​ัญกั​ับความงามของดอกไม้​้น้​้อยกว่​่าหรื​ือเปล่​่า ตุ​ุณ: ไม่​่นะ จริ​ิงๆ ดอกไม้​้เป็​็นสิ่​่�งพิ​ิเศษอยู่​่�แล้​้ว ทุ​ุกคนที่​่�เป็​็นนั​ักออกแบบ ต้​้องเคยทำำ�งานกั​ับวั​ัสดุ​ุอย่​่างใดอย่​่างหนึ่​่�งมาก่​่อน อาจจะเป็​็นเครื่​่�องประดั​ับ โลหะ อั​ัญมณี​ี อะไรแบบนั้​้�น แต่​่พอมาเป็​็นดอกไม้​้ เราจะไม่​่สามารถมอง มั​ันได้​้เหมื​ือนกั​ับวั​ัสดุ​ุอย่​่างอื่​่�น เพราะด้​้วยความที่​่�อายุ​ุของมั​ันสั้​้�นมาก มั​ันมี​ี การบอกเล่​่าเรื่​่�องราวในเชิ​ิงวั​ัฒนธรรม สั​ังคม มี​ีสิ่​่�งที่​่�เกี่​่�ยวพั​ันกั​ับความรู้​้�สึ​ึก ของมนุ​ุษย์​์ เหล่​่านี้​้�เป็​็นข้​้อได้​้เปรี​ียบของดอกไม้​้ที่​่�มั​ันดึ​ึงคนได้​้มากกว่​่าวั​ัสดุ​ุ อื่​่�นๆ ที่​่�มี​ีความโดดเด่​่นในแง่​่ของความงามอย่​่างเดี​ียว อย่​่างบางงานของผกา เราจะปล่​่อยให้​้มั​ันเน่​่า เราตั้​้�งใจให้​้มั​ันเน่​่า ใส่​่ของเสี​ียเข้​้าไปเพื่​่�อให้​้มั​ันเน่​่าเสี​ีย มั​ันก็​็ตอบได้​้ยากว่​่ามั​ันเป็​็นความงามไหม แต่​่พอเป็​็นดอกไม้​้คนก็​็จะรู้​้�สึ​ึกว่​่า มั​ันพิ​ิเศษกว่​่าอย่​่างอื่​่�น

87

ART SQUARE

88

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

หากเปรี​ียบเที​ียบโคราชเป็​็นดอกไม้​้อะไรสำำ�หรั​ับเรา ตุ​ุณ: ข้​้าวโพดครั​ับ คื​ือตอนนั้​้�นที่​่�หาข้​้อมู​ูล ข้​้าวโพดมั​ันไม่​่ใช่​่พื​ืชท้​้องถิ่​่�นของ อะไรเลย มั​ันเป็​็นพื​ืชอุ​ุตสาหกรรมจริ​ิงๆ ซึ่ง่� ได้​้เข้​้ามาพร้​้อมกั​ับการปศุ​ุสัตั ว์​์ ใน อุ​ุตสาหกรรมฟาร์​์มขนาดใหญ่​่ ที่​่�โคราชเองก็​็มีอี ะไรพวกนี้​้เ� ยอะ มี​ีการเลี้​้�ยงวั​ัว มี​ีฟาร์​์มโชคชั​ัย เราต้​้องแต่​่งตั​ัวเป็​็นคาวบอย ก็​็ต้​้องปลู​ูกข้​้าวโพด เลยรู้​้�สึ​ึกว่​่า ข้​้าวโพดมั​ันใช่​่มากๆ เวลาขั​ับรถไปตามนอกเมื​ืองก็​็ผ่า่ นไร่​่ข้า้ วโพด รู้​้�สึ​ึกว่​่ามันั เป็​็นภาพจำำ�ของโคราช คื​ือถ้​้าได้​้ทำำ�อะไรเกี่​่�ยวกั​ับโคราชอี​ีกก็​็คงจะเกี่​่�ยวกั​ับทำำ� ข้​้าวโพดนี่​่�แหละ (หั​ัวเราะ)

Fragments of Time (เศษส่วนเวลา), 2564 มาลัยแต่ละเส้นประกอบขึ้นจากดอกไม้ไทยๆ หลากหลายชนิด

89

ART SQUARE

90

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ฤดี​ี ตั​ันเจริ​ิญ

Rudee Tancharoen การเดิ​ินทางของงานช่​่างท้​้องถิ่​่�น สู่​่�เครื่​่�องประดั​ับศิ​ิลป์​์ร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เราพบว่​่ า ในระบบการ ทำำ� งานแบบอุ​ุ ตส าหกรรม หลายอย่​่ า งมั​ั น ไม่​่ ไ ด้​้ ขึ้​้� น อยู่​่� กั​ับตั​ัวเรา แต่​่ขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับคน อื่​่�นเยอะมาก

92

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ก่​่อนที่​่�จะมาเป็​็นนั​ักออกแบบเครื่​่�องประดั​ับ คุ​ุณทำำ�อะไรมาก่​่อน ย้​้อนกลั​ับไปตอนนั้​้�นเราเรี​ียนจบสถาปั​ัตย์​์ ID1 ประมาณปี​ี 2546 ตอน นั้​้�นยั​ังไม่​่มี​ีคำำ�ว่​่า Jewelry อยู่​่�ในหั​ัวเลย ตอนเรี​ียนอยู่​่�ก็​็ฝึ​ึกงานเกี่​่�ยวกั​ับพวก Industrial design นี่​่�แหละ เป็​็นบริ​ิษัทั เล็​็กๆ ในกรุ​ุงเทพฯ พอเรี​ียนจบเขาก็​็ ให้​้มาทำำ�งานที่​่�นั่​่�น อยู่​่�ในส่​่วนของการวิ​ิจั​ัยและพั​ัฒนา (R&D) ทำำ�งานระหว่​่าง ดี​ีไซเนอร์​์ต่า่ งชาติ​ิกับั หาโรงงานผลิ​ิต รู้​้�สึ​ึกว่​่าตลอดหนึ่​่ง� ปี​ีที่​่�เราทำำ�งานมา ก็​็เริ่​่�ม ไม่​่แน่​่ใจแล้​้วว่​่าคำำ�ว่​่า “อุ​ุตสาหกรรม” มั​ันดี​ีกั​ับมนุ​ุษย์​์จริ​ิงหรื​ือเปล่​่า มั​ันเป็​็นเพราะว่​่าเราได้​้เห็​็นกระบวนการทุ​ุกอย่​่างของงานอุ​ุตสาหกรรม ใช่​่ๆ เหมื​ือนเกิ​ิดความสงสั​ัยกั​ับสิ่​่�งที่​่�ตั​ัวเองกำำ�ลั​ังทำำ�อยู่​่�ว่​่ามั​ันดี​ีจริ​ิงหรื​ือ เปล่​่า ก็​็เลยอยากจะหาอะไรที่​่�มั​ันดี​ีกั​ับชี​ีวิ​ิตตั​ัวเองจริ​ิงๆ ไม่​่ได้​้จะบอกว่​่างาน อุ​ุตสาหกรรมไม่​่ดี​ีหรื​ือโหดร้​้ายนะ แต่​่มั​ันเริ่​่�มเกิ​ิดคำำ�ถามขึ้​้�นมา เวลาที่​่�เรา ออกแบบงานอุ​ุตสาหกรรม เราก็​็พยายามจะเปลี่​่�ยนอะไรนิ​ิดๆ หน่​่อยๆ เพื่​่�อให้​้ มี​ีของผลิ​ิตออกมาตลอด มั​ันต้​้องการความรวดเร็​็ว เพราะเราต้​้องทำำ�ให้​้ คนซื้​้�อเกิ​ิดความต้​้องการใหม่​่อยู่​่�เรื่​่�อยๆ แล้​้วความต้​้องการนั้​้�นมั​ันจำำ�เป็​็น จริ​ิงหรื​ือเปล่​่า อย่​่างเช่​่นที่​่�เปิ​ิดขวด มี​ีการเปลี่​่�ยนมุ​ุมนิ​ิดหน่​่อยเพื่​่�อให้​้เกิ​ิด เป็​็นสิ​ินค้​้าใหม่​่ออกมาขาย สิ่​่�งเหล่​่านี้​้�มั​ันทำำ�ให้​้เรารู้​้�สึ​ึกตั​ัวว่​่า เราอาจจะอยาก ทำำ�อะไรที่​่�มั​ันมี​ีความหมาย มี​ีคุ​ุณค่​่า ซึ่​่�งมั​ันก็​็เป็​็นความคิ​ิดของเด็​็กน้​้อย ในตอนนั้​้�น หมายความว่​่าก่​่อนหน้​้านั้​้�นคุ​ุณสนใจทำำ�อะไรอย่​่างนี้​้�มาก่​่อนอยู่​่�แล้​้ว เราเป็​็นคนชอบทำำ� (make) ชอบสร้​้าง (create) ทำำ�ของจุ​ุกจิ​ิก แบบว่​่า ต้​้องสร้​้างหรื​ือออกแบบอะไรอย่​่างนี้​้�ตั้​้�งแต่​่เป็​็นเด็​็กน้​้อยแล้​้ว เช่​่นการเอาถุ​ุงพลาสติ​ิกเหลื​ือใช้​้มาทำำ�อะไรต่​่อ ใช่​่ ตั้​้�งแต่​่เด็​็กๆ เราชอบเอาสิ่​่�งของรอบตั​ัวมาประดิ​ิษฐ์​์นู่​่�นประดิ​ิษฐ์​์นี่​่� เป็​็นหนู​ูน้​้อยนั​ักประดิ​ิษฐ์​์

1

คณะสถาปั​ัตยกรรมศาสตร์​์ สาขาการออกแบบอุ​ุตสาหกรรม (Industrial Design) จุ​ุฬาลงกรณ์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัย

93

ART SQUARE

94

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

บรรยากาศพื้นที่ทำ�งานใน Atelier Rudee สตูดิโอออกแบบเครื่องประดับร่วมสมัยของฤดี ตันเจริญ

95

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แล้​้วทำำ�ไมถึ​ึงเลื​ือกเรี​ียนออกแบบอุ​ุตสาหกรรม ตอนนั้​้�นความเข้​้าใจเกี่​่�ยวกั​ับวิ​ิชาชี​ีพในอนาคตของเราค่​่อนข้​้างคั​ับแคบ มั​ันมี​ีจำำ�กั​ัด เราไม่​่ได้​้มี​ีคนมาแนะแนว เราไม่​่รู้​้�เลยด้​้วยซ้ำำ��ว่​่าในโลกนี้​้�มี​ีอาชี​ีพ อะไรบ้​้าง เราเรี​ียนหนั​ังสื​ือ เกรดถึ​ึงก็​็เรี​ียนสายวิ​ิทย์​์ คณะที่​่�เรี​ียนสายวิ​ิทย์​์ แล้​้วพอจะเข้​้าได้​้ก็​็มี​ีวิ​ิศวะ หมอ สถาปั​ัตย์​์ แต่​่เราก็​็พยายามเลื​ือกอะไรก็​็ได้​้ ที่​่�จะได้​้วาดรู​ูป มั​ันก็​็มี​ีคณะที่​่�ยั​ังได้​้วาดรู​ูปอยู่​่�เป็​็นบางคณะตอนเอ็​็นทรานซ์​์ คณะไหนที่​่�คะแนนสู​ูงหน่​่อยเราก็​็แปะไว้​้ข้​้างบน ช่​่วงนั้​้�นคณะมั​ัณฑนศิ​ิลป์​์ ม. ศิ​ิลปากร จะคะแนนสู​ูงมาก เราก็​็มาได้​้สถาปั​ัตย์​์ ID จุ​ุฬาฯ ไป เรี​ียกได้​้เลย ว่​่าไม่​่ได้​้มี​ีจุดุ มุ่​่�งหวั​ังหรื​ือเป้​้าหมายสู​ูงสุ​ุดอะไรเลย แค่​่อยากวาดรู​ูป พอเข้​้าไป ได้​้อาจารย์​์ที่​่�สอบสั​ัมภาษณ์​์ถามเลยว่​่าทำำ�ไมถึ​ึงมาเข้​้าที่​่�นี่​่� ก็​็ตอบไปว่​่าอยากทำำ� ของ อาจารย์​์ก็​็แบบ ใช่​่เหรอ? แต่​่เราไม่​่โดนคั​ัดออกก็​็ดี​ีมากแล้​้ว (หั​ัวเราะ) หลั​ังจากทำำ�งานในวงการออกแบบอุ​ุตสาหกรรมอย่​่างจริ​ิงจั​ังในช่​่วงหนึ่​่ง� ปี​ีแรก จนกระทั่​่�งเราเริ่​่�มเอะใจ ทำำ�ไมจึ​ึงเลื​ือกหั​ันไปหางานเครื่​่�องประดั​ับ เราพบว่​่าในระบบการทำำ�งานแบบอุ​ุตสาหกรรม หลายอย่​่างมั​ันไม่​่ได้​้ ขึ้​้น� อยู่​่�กั​ับตั​ัวเรา แต่​่ขึ้น้� อยู่​่�กั​ับคนอื่​่�นเยอะมาก เราแทบจะไม่​่ได้​้ทำำ�อะไรเลยใน ฐานะนั​ักออกแบบ และไม่​่มี​ีโอกาสได้​้ทำำ�ด้​้วย เราแค่​่ศึ​ึกษา วิ​ิจั​ัย แล้​้วก็​็เอาไป ยั​ัดใส่​่ในมื​ือคนทำำ�ตั​ัวต้​้นแบบ (prototype) ซึ่​่�งก็​็เป็​็นงานของอี​ีกคนไปแล้​้ว เรี​ียกได้​้ว่​่าเราอดทำำ�ทุ​ุกอย่​่างที่​่�เรานึ​ึกว่​่าจะได้​้ทำำ� ก็​็เหมื​ือนที่​่�อาจารย์​์เคยท้​้วง ไว้​้ตอนเรี​ียนว่​่า “เป็​็นนั​ักออกแบบ ไม่​่ได้​้มาเป็​็นนั​ักปฏิ​ิบั​ัติ​ิ” คื​ือตอนนั้​้�นเรา ไม่​่รู้​้� ไม่​่เข้​้าใจ แต่​่พอได้​้มาทำำ�งานจริ​ิงแล้​้วเราก็​็รู้​้�สึ​ึกว่​่าเงื่​่�อนไข (condition) ในการออกแบบอุ​ุตสาหกรรมมี​ีเยอะมาก ไม่​่ใช่​่แค่​่ว่​่าเราอยากทำำ�อะไร แต่​่ว่​่า มั​ันต้​้องรองรั​ับระบบการผลิ​ิตจำำ�นวนมาก (mass production) จึ​ึงทำำ�ให้​้ มี​ีข้​้อจำำ�กั​ัดมั​ันเยอะ อย่​่างถ้​้าเราอยากทำำ�อะไรบางอย่​่างขึ้​้�นมา แต่​่ว่​่าสาย การผลิ​ิต (production line) ไม่​่คุ้​้�ม มั​ันก็​็ไม่​่เกิ​ิดประโยชน์​์ เราก็​็เลยหั​ันมามองงานออกแบบเครื่​่อ� งประดั​ับ ซึ่​่�งมั​ันมี​ีอะไรที่​่�เราอยาก ออกแบบ และเราสามารถจบงานได้​้คนเดี​ียวโดยที่​่�ไม่​่ต้​้องยุ่​่�งกั​ับใครเหมื​ือน งานออกแบบผลิ​ิตภั​ัณฑ์​์ เราสามารถนึ​ึกถึ​ึงอะไรที่​่�มี​ีความหมายได้​้มากกว่​่า แค่​่เราเปลี่​่�ยนตำำ�แหน่​่งของที่​่�เปิ​ิดขวดแล้​้วก็​็ขายได้​้ทั​ันที​ี

96

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เหมื​ือนกั​ับว่​่าเราเปลี่​่�ยนมุ​ุมมองที่​่�มี​ีต่​่อตั​ัวเองกั​ับงานที่​่�ทำำ�ไปเลย ใช่​่เลย อาจจะเป็​็นช่​่วงวั​ัยด้​้วยที่​่�กำำ�ลั​ังอยากจะเอาตั​ัวเองเป็​็นหลั​ัก อยาก จะมี​ีความสำำ�คั​ัญ เราอยากมี​ีตัวั ตนหรื​ือเปล่​่า ก็​็เลยรู้​้�สึ​ึกว่​่าการทำำ�งานออกแบบ อุ​ุตสาหกรรมคื​ือการวิ​ิจั​ัย (research) ว่​่าใครๆ เขาก็​็ทำำ�กั​ันแบบนี้​้�ๆ นั่​่�นคื​ือ ความเข้​้าใจตอนนั้​้�นนะ ซึ่​่�งจริ​ิงๆ พอเราโตขึ้​้�นมาอี​ีกหน่​่อยก็​็จะพบว่​่ามั​ันไม่​่ใช่​่ คนที่​่�ทำำ�งานออกมาเป็​็นแนวอื่​่�นก็​็มี​ี แต่​่ด้​้วยความเข้​้าใจในตอนนั้​้�น มั​ันก็​็เลย ทำำ�ให้​้เรารู้​้�สึ​ึกว่​่าแวดวงอุ​ุตสาหกรรมมี​ีความคั​ับแคบ เราอยากจบงานได้​้ด้ว้ ย ตั​ัวเอง เราอยากมี​ีอิสิ ระแล้​้วก็​็ได้​้สัมั ผั​ัสกั​ับการลงมื​ือทำำ�ด้​้วยตนเอง แต่​่พอเรา ได้​้ลงมื​ือทำำ�ถึ​ึงช่​่วงที่​่�สนุ​ุกแล้​้ว กลั​ับกลายเป็​็น อ้​้าว เราอดทำำ� เราได้​้ทำำ�แค่​่วิจัิ ยั เฉยๆ ได้​้แค่​่ตรวจสอบและวิ​ิเคราะห์​์ เราก็​็กลั​ับมาตั้​้�งโจทย์​์กั​ับตั​ัวเองว่​่า สมมติ​ิว่​่าเราไปทำำ�อั​ันนั้​้�นอั​ันนี้​้� เราก็​็ จะได้​้สั​ัมผั​ัสวั​ัสดุ​ุแบบเดี​ียวอะไรอย่​่างนี้​้� เราก็​็ทำำ�วิ​ิจั​ัยไปเรื่​่�อยๆ ว่​่าเราอยากทำำ� อะไร ก็​็มาพบว่​่ามั​ันมี​ีคลาสออกแบบเครื่​่�องประดั​ับอยู่​่�นะ ซึ่​่�งเราก็​็ไม่​่ได้​้สนใจ เรื่​่อ� งงานเครื่​่อ� งประดั​ับเชิ​ิงพาณิ​ิชย์​์ (Commercial Jewelry / Fine Jewelry) บางคนพอพู​ูดถึ​ึงเรื่​่�องเครื่​่�องประดั​ับเขาก็​็จะไปนึ​ึกถึ​ึงพวกหิ​ินอั​ัญมณี​ี (gem stone) เราคิ​ิดว่​่ามั​ันไม่​่เกี่​่�ยว คื​ือเราแค่​่อยากทำำ�ของขนาดไม่​่ใหญ่​่ เราคิ​ิด ว่​่าถ้​้าทำำ�ใหญ่​่แล้​้วถื​ือไม่​่ไหว (หั​ัวเราะ) แบบตอนที่​่�เรามี​ีไอเดี​ียถึ​ึงถุ​ุงดิ​ิน ถุ​ุงปู​ูน พอจบงานมั​ันก็​็ต้อ้ งขนาดใหญ่​่ ต้​้องชวนคนมายุ่​่�งกั​ับเราอี​ีก เราก็​็ไม่​่เอา แต่​่ว่​่างานที่​่�ต้​้องใช้​้วั​ัสดุ​ุหลากหลาย ได้​้สร้​้าง ได้​้ทำำ�งานคนเดี​ียว มั​ันก็​็มี​ีหลาย อย่​่างที่​่�ไม่​่ใช่​่งานออกแบบเครื่​่�องประดั​ับ อั​ันที่​่�จริ​ิงเราก็​็ไม่​่ได้​้กำำ�หนดตั้​้�งแต่​่แรกว่​่าต้​้องเป็​็นเครื่​่�องประดั​ับนะ แค่​่เป็​็นประติ​ิมากรรมขนาดเล็​็กอะไรก็​็ได้​้ แล้​้วเราไปเจอว่​่ามั​ันมี​ีสิ่​่�งที่​่�เรี​ียก ว่​่าเครื่​่�องประดั​ับร่​่วมสมั​ัย (Contemporary jewelry) ซึ่​่�งก่​่อนหน้​้านั้​้�น ไม่​่เคยรู้​้�จั​ักมาก่​่อน ไม่​่รู้​้�ว่​่าไปบั​ังเอิ​ิญเจอได้​้อย่​่างไร น่​่าจะจากอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต หรื​ือเปิ​ิดเจอจากหนั​ังสื​ือด้​้วย เราก็​็ว่​่ามั​ันน่​่าสนใจ พอได้​้อ่​่านวิ​ิธี​ีการทำำ�งาน กระบวนการคิ​ิดของศิ​ิลปิ​ิน ก็​็ตื่​่�นเต้​้นที่​่�ได้​้รู้​้�ว่​่ามี​ีอะไรแบบนี้​้�ด้​้วย เพี​ียงแต่​่ว่​่า ตอนนั้​้�นประเทศไทยยั​ังไม่​่มี​ีแกลเลอรี​ีที่​่�ทำำ�งานด้​้านนี้​้�โดยเฉพาะ หรื​ือเขาอาจ จะมี​ีตั​ัวตน แต่​่เราไม่​่รู้​้� ไม่​่เคยเห็​็น

97

ART SQUARE

98

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ผลงานการออกแบบประติมากรรมปะการัง และสัตว์ทะเลต่างๆ ทำ�จากถุงพลาสติก

99

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เลยเป็​็นเหตุ​ุผลที่​่�เราเลื​ือกที่​่�จะไปเรี​ียนต่​่อที่​่�ประเทศอิ​ิตาลี​ี จริ​ิงๆ แล้​้วงานด้​้านนี้​้ก็� มี็ หี ลายที่​่�ที่​่�สอน เราก็​็ค้น้ ดู​ูในอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต ที่​่�ใกล้​้ ที่​่�สุ​ุดในเอเชี​ียก็​็มี​ีที่​่�ญี่​่�ปุ่​่�น เกาหลี​ี ถ้​้าเป็​็นสหรั​ัฐอเมริ​ิกาก็​็มาแรง ที่​่�ยุ​ุโรปก็​็ดั​ัง ในตอนนั้​้�น แต่​่เราเลื​ือกไปทางอิ​ิตาลี​ีก็​็เพราะว่​่าถ้​้าไปญี่​่�ปุ่​่�นก็​็เหมื​ือนติ​ิดเกาะ ไปทั้​้�งที​ีเราควรได้​้อะไรมากกว่​่าแค่​่บทเรี​ียนในห้​้อง เราอยากได้​้อะไรนอกห้​้อง อยากเอาให้​้คุ้​้�ม ถ้​้าเลื​ือกประเทศที่​่�เป็​็นเกาะ เราจะได้​้รั​ับวั​ัฒนธรรมแค่​่ตรง นั้​้�น ถ้​้าเป็​็นอเมริ​ิกาก็​็คงบิ​ินจนเหนื่​่�อยแต่​่ก็​็ยั​ังวนอยู่​่�แค่​่ในอเมริ​ิกา เลยคิ​ิดว่​่า เราควรจะไปอยู่​่�ในประเทศที่​่�เราต้​้องใช้​้ภาษาที่​่�สามด้​้วย เลยไปลงที่​่�ยุ​ุโรปจาก การค้​้นประวั​ัติขิ องศิ​ิลปิ​ินต่​่างๆ ว่​่าเขาเรี​ียนจบที่​่�ไหนกั​ัน ทำำ�ไมเขาถึ​ึงมาทำำ�ของ อย่​่างงานออกแบบเครื่​่�องประดั​ับ หลายคนที่​่�เราชื่​่�นชอบผลงานก็​็จบมาจาก โรงเรี​ียนชื่​่�อ Alchimia2 ที่​่�ฟลอเรนซ์​์ เราก็​็เลยลองไปดู​ูว่​่าเป็​็นยั​ังไง งานออกแบบเครื่​่� อ งประดั​ั บ ที่​่�อิ​ิ ต าลี​ี มี​ี ค วามหมายหลากหลายมากกว่​่ า ที่​่�คนไทยรู้​้�จั​ักไหม อั​ันที่​่�จริ​ิงแล้​้วสำำ�หรั​ับคนอิ​ิตาลี​ีเอง หรื​ือกระทั่​่�งคนยุ​ุโรป คำำ�ว่​่า “เครื่​่�อง ประดั​ับร่​่วมสมั​ัย” ก็​็ไม่​่ได้​้เป็​็นที่​่�รู้​้�จั​ักในวงกว้​้าง เป็​็นเรื่​่�องของกลุ่​่�มคนที่​่�ให้​้ ความสนใจมากกว่​่า ซึ่​่�งมั​ันเล็​็กมาก เฉพาะทางมาก แต่​่ตอนที่​่�เราไปนั้​้�น เราไม่​่รู้​้� และเราก็​็ไม่​่ได้​้สนใจด้​้วยว่​่ามั​ันจะเล็​็กหรื​ือมั​ันจะใหญ่​่ มั​ันเป็​็นแค่​่สิ่​่�ง ที่​่�เราอยากทำำ� ยิ่​่�งในเมื​ืองไทยยิ่​่�งไม่​่เคยเห็​็นเลย ตอนนั้​้�นยั​ังไม่​่มี​ีกลุ่​่�ม ATTA ของพี่​่�เจื้​้�อย3 ก็​็ยังั ไม่​่เกิ​ิด พวกเขายั​ังเรี​ียนกั​ันอยู่​่�ที่​่�อเมริ​ิกา ยั​ังดำำ�น้ำำ��กั​ันอยู่​่�เลย กลั​ับมาที่​่�อิ​ิตาลี​ี วงการเครื่​่�องประดั​ับร่​่วมสมั​ัยถึ​ึงแม้​้ว่​่าจะยั​ังไม่​่กว้​้าง แต่​่ก็ยั็ งั พอมี​ีที่​่�ให้​้เราเข้​้าไปร่​่วมได้​้ ซึ่​่�งกลุ่​่�มนั​ักออกแบบเครื่​่อ� งประดั​ับร่​่วมสมั​ัย นี้​้�เขาเริ่​่�มมี​ีมาตั้​้�งแต่​่ช่​่วงสงครามโลกครั้​้�งที่​่� 2 และไม่​่ใช่​่ว่​่าเกิ​ิดขึ้​้�นมาแค่​่สาย เดี​ียว มั​ันเกิ​ิดขึ้​้�นในหลายพื้​้�นที่​่� ตรงนั้​้�น ตรงนี้​้� เป็​็นเหมื​ือนความเคลื่​่�อนไหว ทางศิ​ิลปะ (art movement) ลั​ัทธิ​ิต่​่างๆ บ้​้างก็​็ว่​่าเกิ​ิดขึ้​้�นที่​่�เนเธอร์​์แลนด์​์ จากกลุ่​่�มคนที่​่�ไม่​่อยากใช้​้วั​ัสดุ​ุประเภทดั้​้�งเดิ​ิม เลยมองหาวั​ัสดุ​ุทางเลื​ือกอื่​่�นๆ (alternative material) ในการสร้​้างเครื่​่อ� งประดั​ับ อย่​่างท่​่อแอร์​์ หรื​ืออะไร 2

Alchimia Contemporary Jewellery School อติ​ินุ​ุช ตั​ันติ​ิวิ​ิท ศิ​ิลปิ​ินนั​ักออกแบบเครื่​่�องประดั​ับร่​่วมสมั​ัย ผู้​้�ก่​่อตั้​้�ง ATTA Gallery แกลเลอรี​ีเครื่​่�อง ประดั​ับร่​่วมสมั​ัยแห่​่งแรกของประเทศไทย 3

100

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ก็​็ตาม ในขณะที่​่�ยุ​ุคนั้​้�นทุ​ุกคนกำำ�ลั​ังนิ​ิยมใส่​่ทอง ใส่​่อั​ัญมณี​ีกั​ันอยู่​่� ซึ่​่�งอยู่​่�ๆ ก็​็เกิ​ิดกลุ่​่�มคนที่​่�เอาอะไรแปลกๆ อย่​่างท่​่อแอร์​์มาห้​้อยคอแล้​้วบอกว่​่าสิ่​่�งนั้​้�น คื​ือเครื่​่�องประดั​ับ มั​ันเป็​็นอารมณ์​์อย่​่างนั้​้�น นั่​่�นคื​ือยุ​ุค 60 ในประเทศอื่​่�นๆ เขาก็​็เริ่​่�มมี​ีการจั​ัดกิ​ิจกรรมกั​ันมาเรื่​่�อยๆ มั​ันชั​ัดเจนแต่​่ก็​็เป็​็นแค่​่เฉพาะกลุ่​่�ม เมื่​่�อเราไปเจอกั​ับคนที่​่�มี​ีความสนใจเหมื​ือนกั​ับเรา มุ​ุมมองที่​่�เรามี​ีต่​่อเครื่​่�อง ประดั​ับเปลี่​่�ยนไปจากเดิ​ิมหรื​ือเปล่​่า จะเรี​ียกว่​่าเปลี่​่�ยนเลยก็​็ไม่​่ถู​ูก เพราะจริ​ิงๆ เราไม่​่เคยนึ​ึกถึ​ึงมั​ันมาก่​่อน แต่​่เรารู้​้�จั​ักมั​ันมากขึ้​้�น ใช่​่ โรงเรี​ียนที่​่�เราไปเรี​ียนไม่​่ได้​้มี​ีประวั​ัติ​ิยาวนาน เป็​็นโรงเรี​ียนเอกชน ที่​่�เพิ่​่�งเปิ​ิดได้​้ไม่​่นาน แต่​่เขาก็​็มี​ีศิ​ิลปิ​ินชื่​่�อดั​ังมาสอน แล้​้วเขาก็​็สอนอย่​่างเดี​ียว คื​ืองานเครื่​่�องประดั​ับร่​่วมสมั​ัย วิ​ิชาอื่​่�นไม่​่มี​ี เขาไม่​่ใช่​่มหาวิ​ิทยาลั​ัยจึ​ึงไม่​่ จำำ�เป็​็นที่​่�จะต้​้องมี​ีหลั​ักสู​ูตร มี​ีวิชิ าภาษาอั​ังกฤษ อะไรอย่​่างอื่​่�นไม่​่ต้อ้ งใส่​่เข้​้ามา เราเรี​ียนหลั​ักๆ สองอย่​่าง คื​ือ ด้​้านเกี่​่�ยวกั​ับศิ​ิลปะและด้​้านเทคนิ​ิคในการทำำ� วั​ัสดุ​ุต่า่ งๆ ซึ่ง่� ก็​็มีพื้​้�ี นฐานมาจากโลหะนั่​่�นแหละ แต่​่วัสั ดุ​ุอื่​่�นๆก็​็ถูกู นำำ�เข้​้าใช้​้ด้ว้ ย เพราะฉะนั้​้�นมุ​ุมมองที่​่�มี​ีต่อ่ เครื่​่อ� งประดั​ับของเราก็​็ไม่​่เคยเปลี่​่�ยนไป เพราะเรา ไม่​่เคยมี​ีมุ​ุมมองต่​่อเครื่​่�องประดั​ับมาก่​่อน เราไม่​่เคยสนใจ แต่​่ว่​่ามั​ันทำำ�ให้​้เรา สามารถสื่​่�อสารผ่​่านตั​ัวงานได้​้ มั​ันเป็​็นเรื่​่�องของการสื่​่�อสาร ที่​่�โรงเรี​ียนเราก็​็จะคุ​ุยเรื่​่�องการถ่​่ายทอดความคิ​ิด เรื่​่�องสิ่​่�งที่​่�เปลี่​่�ยนไป ไม่​่ใช่​่มุ​ุมมองของเครื่​่�องประดั​ับ แต่​่เป็​็นเรื่​่�องการออกแบบ เพราะว่​่าตอนที่​่� อยู่​่�ไทยเราเรี​ียน ID มุ​ุมมองที่​่�มี​ีต่​่อการออกแบบที่​่�เราถู​ูกปลู​ูกฝั​ังมาจะเป็​็น อี​ีกแบบ อาจารย์​์ที่​่�นั่​่�นจะบอกว่​่า “เอาตั​ัวเองไว้​้ที่​่�บ้​้าน พอมาถึ​ึงเราก็​็กำำ�หนด กลุ่​่�มเป้​้าหมาย (target group) แล้​้วก็​็มาตั้​้�งโจทย์​์ ศึ​ึกษาทุ​ุกอย่​่างที่​่�เป็​็น กลุ่​่�มเป้​้าหมาย” แล้​้วก็​็เวลาที่​่�เราเสนอแบบเราก็​็จะเสนอแบบเป็​็น skin ที่​่� 1 2 3 “อย่​่างน้​้อยต้​้องมี​ี 5 skin นะคะนั​ักเรี​ียน” แล้​้วแต่​่ละ skin ก็​็แตกไลน์​์ ไปอี​ีก 5 แบบ อะไรอย่​่างนี้​้� พอทุ​ุกอย่​่างมั​ันเกิ​ิดจากการที่​่�เราออกไปศึ​ึกษา จึ​ึงทำำ�ให้​้เราได้​้มองออกไปข้​้างนอกฝ่​่ายเดี​ียว ซึ่​่�งมั​ันก็​็ไม่​่มี​ีอะไรผิ​ิดหรอก เพราะ ID มั​ันต้​้องตอบโจทย์​์ mass production มั​ันจำำ�เป็​็นที่​่�จะต้​้องศึ​ึกษา ข้​้างนอก

101

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

สิ่​่�งที่​่�เขาสอนเราคื​ือการหาว่​่า ตั​ัวเราคื​ือใคร สิ่​่�งที่​่�เราสนใจคื​ือ อะไร สิ่​่�งที่​่�เราต้​้องการถ่​่ายทอด ออกมาคื​ืออะไร แล้​้วภาษาที่​่�เรา ใช้​้ ในการถ่​่ า ยทอดมั​ั น ไม่​่ ไ ด้​้ มี​ี ภาษาเดี​ียว มั​ันคื​ือภาษาทางการ มองเห็​็น

102

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

พอเราไปถึ​ึงที่​่�อิ​ิตาลี​ี เราก็​็ใช้​้สิ่​่�งที่​่�เราเรี​ียนมา เพราะมั​ันเป็​็นสิ่​่�งที่​่�ติ​ิดตั​ัว เราอยู่​่�แล้​้ว พอเราส่​่งงานอาจารย์​์ก็​็เลยมี​ีแบบร่​่าง 1 2 3 4 อาจารย์​์ก็​็งงเรา (หั​ัวเราะ) อาจารย์​์ก็​็บอกว่​่าทำำ�ไมไม่​่เลื​ือกมา แล้​้วเราก็​็ไม่​่เข้​้าใจ เราก็​็บอก ว่​่าเราศึ​ึกษามาแล้​้ว ข้​้อมู​ูลแน่​่นปึ้​้�ก ถ้​้าคนแบบนี้​้�ก็​็จะเหมาะกั​ับแบบนี้​้� ถ้​้าคน แบบนั้​้�นก็​็จะเหมาะกั​ับแบบนั้​้�น แล้​้วอาจารย์​์ก็ถ็ ามกลั​ับมาว่​่า “ถ้​้าเป็​็นคุ​ุณล่​่ะ” อาจารย์​์ก็​็จะมาซ่​่อมเราหนั​ักมากว่​่า “คุ​ุณเป็​็นใคร คุ​ุณต้​้องการอะไร” ซึ่​่�งเรา ก็​็ต้​้องใช้​้เวลา คื​ือสิ่​่�งที่​่�เปลี่​่�ยนไปมั​ันเป็​็นอย่​่างนี้​้� สิ่​่�งที่​่�เขาสอนเราคื​ือการหาว่​่า ตั​ัวเราคื​ือใคร สิ่​่�งที่​่�เราสนใจคื​ืออะไร สิ่​่�งที่​่�เราต้​้องการถ่​่ายทอดออกมาคื​ืออะไร แล้​้วภาษาที่​่�เราใช้​้ในการถ่​่ายทอดมั​ันไม่​่ได้​้มี​ีภาษาเดี​ียว มั​ันคื​ือภาษาทางการ มองเห็​็น (visual) เราต้​้องมาตามหาภาษาของเราเอง ซึ่​่�งมั​ันเปลี่​่�ยนไปจาก ที่​่�เราเคยเรี​ียนเยอะมาก เราต้​้องมองกลั​ับย้​้อนเข้​้าไปในตั​ัวเอง ค้​้นหาสิ่​่�งที่​่�เรา พยายามจะถ่​่ายทอดมั​ันออกมา ตอนกลั​ับมาที่​่�ไทย เราได้​้ภาษาอะไรกลั​ับมา ภาษาอิ​ิตาเลี​ียน ภาษาที่​่�เราใช้​้ในการสื่​่�อสารผ่​่านงาน ตอนนั้​้�นเรายั​ังไม่​่ชั​ัดเจนหรอก หลั​ักสู​ูตรที่​่�เราเรี​ียนคื​ือหลั​ักสู​ูตรสามปี​ี พอเราเรี​ียนครบเราก็​็ไม่​่ได้​้คิ​ิดว่​่า “เจอภาษาของตั​ัวเองแล้​้วจ้​้า” แต่​่เขาให้​้ หลั​ักการเรา เขาให้​้วิ​ิธีกี ารเรี​ียน คุ​ุณจะดำำ�เนิ​ินการอย่​่างไร ทำำ�อะไรต่​่อไปที่​่�จะ ค้​้นหาตั​ัวเอง ซึ่​่�งสุ​ุดท้​้ายเราก็​็ยั​ังไม่​่เจอคำำ�ตอบ แต่​่เรารู้​้�วิ​ิธี​ีการเดิ​ินไม่​่ให้​้หลง ทางหรื​ือฟุ้​้�งไปเรื่​่�อยๆ เรามี​ีวิ​ิธี​ีการทำำ�งาน วิ​ิธี​ีการจั​ัดการกั​ับความคิ​ิดที่​่�ได้​้มา เพี​ียงแค่​่เราเจอยั​ังไม่​่เจอภาษา จนวั​ันนี้​้�เราก็​็ยั​ังไม่​่เจอ แต่​่ตอนนี้​้�ก็​็ค่​่อนข้​้าง ชั​ัดเจนมากขึ้​้น� แต่​่เราก็​็ยังั เดิ​ินทางหาต่​่อไปนะ ตั้​้�งแต่​่ช่ว่ งที่​่�เราทำำ�งานมาจนถึ​ึง ช่​่วงหลั​ังๆ เราเริ่​่�มรู้​้�แล้​้วว่​่าภาษาของเราเป็​็นประมาณไหน แล้​้วเราต้​้องการจะ คุ​ุยเรื่​่�องอะไร ก่​่อนหน้​้านี้​้�ไม่​่รู้​้� ตอนกลั​ับจากอิ​ิตาลี​ีก็​็ยั​ังไม่​่รู้​้� ใช้​้เวลานานไหมกว่​่าจะเจอ มั​ันคงนาน จนทุ​ุกวั​ันนี้​้�มั​ันก็​็ยั​ังไม่​่ชั​ัดเจนที่​่�สุ​ุด แต่​่มั​ันไม่​่ใช่​่ปั​ัญหา มั​ันไม่​่ใช่​่สิ่​่�งที่​่�เรากั​ังวล เราไม่​่ได้​้มีคี วามรู้​้�สึ​ึกว่​่า เราต้​้องเจอ มั​ันไม่​่ใช่​่เป้​้าหมาย

103

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เรารู้​้�สึ​ึกว่​่าเราเดิ​ินไปกั​ับมั​ัน แล้​้วเราก็​็มีคี วามสุ​ุขกั​ับมั​ัน แล้​้วมั​ันก็​็อาจจะมาถึ​ึง เราก็​็หาเจอ มั​ันก็​็หาเจอ มั​ันไม่​่ใช่​่สิ่​่�งที่​่�เราต้​้องกั​ังวล ได้​้นำ�ำ เอากระบวนการหรื​ือวิ​ิธี​ีการค้​้นหาที่​่�ว่​่านี้​้�มาสอนให้​้กั​ับคนที่​่�มา workshop กั​ับเราด้​้วยไหม เราสร้​้างสตู​ูดิ​ิโอนี้​้�ขึ้​้�นมาด้​้วยความตั้​้�งใจที่​่�จะสอนสิ่​่�งเหล่​่านั้​้�นอยู่​่�แล้​้ว แต่​่ว่​่าเราก็​็มี​ีวิ​ิชาที่​่�เป็​็นเชิ​ิงเทคนิ​ิคด้​้วย เพราะว่​่าถ้​้าเราขาดตรงนี้​้�ไป มั​ันก็​็จะ ไม่​่มีอี ะไรมา support กั​ันให้​้สมดุ​ุล แล้​้วในส่​่วนที่​่�เป็​็นการพั​ัฒนากระบวนการ คิ​ิดอะไรอย่​่างนี้​้� เราไม่​่ได้​้สอนคนเดี​ียว การได้​้เจอผู้​้�สอนหลากหลายจะเป็​็น ประโยชน์​์ต่​่อผู้​้�เรี​ียน แต่​่ละปี​ีเราจะมี​ีการเชิ​ิญศิ​ิลปิ​ินต่​่างชาติ​ิมาสอน คนไทย เราก็​็เชิ​ิญที่​่�เขาถนั​ัดในเรื่​่�องต่​่างๆ ที่​่�เราไม่​่ถนั​ัด มาร่​่วมสอนด้​้วย ตอนเริ่​่ม� ทำำ�สตู​ูดิ​ิโอยากไหม เพราะความเข้​้าใจของคนที่​่�มาเรี​ียนงานออกแบบ เครื่​่�องประดั​ับในไทยดู​ูจะยั​ังไม่​่ค่​่อยกว้​้างเท่​่าไร มั​ันไม่​่ง่า่ ยเลย มั​ันไม่​่ได้​้มีอุี ปุ สงค์​์ (demand) ก็​็ว่า่ ได้​้ เราไม่​่ได้​้เปิ​ิดสอน สิ่​่�งที่​่�มี​ี demand อยู่​่� แถมยั​ังไม่​่มี​ีใครรั​ับด้​้วยซ้ำำ�� เราเปิ​ิดกิ​ิจกรรมในลั​ักษณะ ที่​่�เป็​็น talk เรื่​่�อยๆ ซึ่​่�งใครจะมาฟั​ังก็​็ได้​้ เราไม่​่ได้​้เก็​็บเงิ​ิน เราต้​้องพยายาม ประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ออกไปเรื่​่�อยๆ ด้​้วยซ้ำำ�� ให้​้คนรั​ับรู้​้�ว่​่ามี​ีสิ่​่�งนี้​้�อยู่​่� เราจั​ัดการ talk เพื่​่�อเป็​็นการประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ให้​้คนที่​่�สนใจได้​้มารวมกลุ่​่�มกั​ัน ให้​้มากขึ้​้�น ใช่​่ เพราะว่​่าพอเราจั​ัด talk แต่​่ละครั้​้�งมั​ันจะสามารถรองรั​ับคนได้​้เยอะ มั​ันไม่​่จำำ�เป็​็นจะต้​้องใช้​้โต๊​๊ะ มั​ันใช้​้แต่​่เก้​้าอี้​้�กั​ับโปรเจ็​็คเตอร์​์ แล้​้วแต่​่ว่​่าสถาน ที่​่�มั​ันจะจุ​ุคนได้​้เท่​่าไร อย่​่างตอนมี​ี talk ของ Philip Sajet ศิ​ิลปิ​ินเครื่​่�อง ประดั​ับจากเนเธอแลนด์​์ คนที่​่�มาฟั​ังก็​็เป็​็นนั​ักศึ​ึกษา ม. ศิ​ิลปากร และ ม. อื่​่�น มานั่​่�งกั​ันเต็​็มบั​ันได เมื่​่�อเป็​็นการ talk คนฟั​ังก็​็ตั้​้�งคำำ�ถามอะไรกั​ันได้​้ แต่​่หาก เป็​็น workshop มั​ันก็​็ต้​้องจำำ�กั​ัดจำำ�นวนคน

104

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

การ talk มั​ันก็ส็ ามารถทำำ�ให้​้เด็​็กที่​่�ยั​ังงงๆ กั​ันอยู่​่�ได้​้รู้​้�ว่า่ อยากเรี​ียนอะไรด้​้วย หรื​ือเปล่​่า ใช่​่ แล้​้วไม่​่จำำ�เป็​็นต้​้องเป็​็นนั​ักศึ​ึกษาด้​้วย เพราะเราเปิ​ิดกว้​้าง จึ​ึงมี​ี คนทำำ�งานวงการอื่​่�นเข้​้ามาฟั​ังด้​้วย คนวั​ัยทำำ�งานพอเขารู้​้�ข่​่าว เขาเห็​็นตอน ที่​่�เรามาเปิ​ิดมั​ันเป็​็นช่​่วงเดี​ียวกั​ับที่​่� ATTA Gallery กำำ�ลั​ังเปิ​ิดเหมื​ือนกั​ัน ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นความโชคดี​ี เพราะเราก็​็เคยได้​้มี​ีโอกาสไปเจอพี่​่�เจื้​้�อยที่​่�อิ​ิตาลี​ีด้​้วย พอช่​่วงที่​่�เรากลั​ับมาหา location สำำ�หรั​ับทำำ�สตู​ูดิ​ิโอ เราก็​็ยั​ังไปหาด้​้วยกั​ัน ซึ่​่�งกิ​ิจกรรมหลายอย่​่างของเราสามารถจั​ัดร่​่วมกั​ันกั​ับ ATTA Gallery ได้​้ด้ว้ ย หรื​ือบางที​ีพอทาง ATTA จั​ัดกิ​ิจกรรมอะไรขึ้​้�นมา เราก็​็เชิ​ิญศิ​ิลปิ​ินกลุ่​่�มนั้​้�น มา talk กั​ับเราก็​็ได้​้ นอกจากการ talk แล้​้ว เคยพานั​ักเรี​ียนไปลงพื้​้�นที่​่�กั​ับช่​่างฝี​ีมื​ือบ้​้างไหม นั่​่�นก็​็เป็​็นอี​ีกกิ​ิจกรรมหนึ่​่ง� คื​ือมั​ันจะมี​ีหลายสิ่​่�งเกิ​ิดขึ้​้น� ที่​่� Atelier Rudee เรามี​ีโครงสร้​้างหลั​ักสู​ูตรหลั​ัก ซึ่ง่� เราจะพยายามให้​้ความรู้​้�เรื่​่อ� งเครื่​่อ� งประดั​ับ ร่​่วมสมั​ัย กั​ับทั​ักษะฝี​ีมื​ือเชิ​ิงช่​่าง (technical skill) ที่​่�เป็​็นงานโลหะ แล้​้วก็​็ จะมี​ีอี​ีกส่​่วนที่​่�เป็​็นการเชิ​ิญศิ​ิลปิ​ินมา talk ตามหั​ัวข้​้อต่​่างๆ ทั้​้�งเรื่​่�องของการ พั​ัฒนาแนวความคิ​ิด (idea developing) และการพั​ัฒนาเทคนิ​ิค โดยเฉพาะ ศิ​ิลปิ​ินจากต่​่างประเทศ แล้​้วก็​็ในส่​่วนที่​่�สาม เราอยากทำำ�เรื่​่�องของช่​่างฝี​ีมื​ือ ในประเทศไทยที่​่�มี​ีภู​ูมิ​ิปั​ัญญาแน่​่นอยู่​่�แล้​้ว เพี​ียงแต่​่ว่​่าบางที​ีไม่​่ได้​้สื่​่�อสาร ออกไปหรื​ืออาจจะถู​ูกรั​ับรู้​้�กั​ันอยู่​่�แค่​่ในวงจำำ�กั​ัด ซึ่​่�งจะโดยความตั้​้�งใจหรื​ือ ไม่​่ตั้​้�งใจของช่​่างก็​็แล้​้วแต่​่ แต่​่อั​ันนี้​้�เป็​็นความตั้​้�งใจของเรา เราก็​็มาศึ​ึกษาว่​่าจั​ังหวั​ัดไหนบ้​้างในประเทศไทยที่​่�มี​ีภู​ูมิ​ิปั​ัญญาช่​่างฝี​ีมื​ือ (craft) ตั้​้�งแต่​่เหนื​ือจรดใต้​้ เพราะตอนที่​่�เราเรี​ียน ID มั​ันก็​็มี​ีวิ​ิชานี้​้�อยู่​่�แล้​้ว สิ่​่�งที่​่�เราต้​้องการสร้​้างการเชื่​่�อมกั​ันระหว่​่างภู​ูมิปัิ ญ ั ญาของชาวบ้​้านกั​ับคนนอก ซึ่​่�งก็​็คื​ือนั​ักออกแบบ คื​ือศิ​ิลปิ​ินที่​่�เข้​้าไปทำำ� workshop เพื่​่�อเรี​ียนรู้​้�จาก ชาวบ้​้าน แต่​่ในขณะเดี​ียวกั​ัน ชาวบ้​้านก็​็ได้​้เรี​ียนรู้​้�จากคนที่​่�เข้​้าไป โดยเฉพาะ เทคนิ​ิควิ​ิธี​ีการคิ​ิดที่​่�มั​ันสดใหม่​่ (fresh) มากๆ เพราะบางที​ีชาวบ้​้านเขาก็​็ยั​ัง ใช้​้วั​ัสดุ​ุหรื​ืออุ​ุปกรณ์​์เหมื​ือนที่​่�เขาเคยใช้​้มาตลอด 10 ปี​ี 100 ปี​ี จากรุ่​่�นปู่​่�ย่​่า ตาทวด ซึ่​่�งพอศิ​ิลปิ​ินเข้​้าไปก็​็ไปใช้​้อี​ีกแบบหนึ่​่�งเลยอะไรแบบนี้​้� ลู​ูกหลานเขา ก็​็ไปมุ​ุงดู​ูเหมื​ือนกั​ัน

105

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เราอยากทำำ�เรื่​่�องของช่​่าง ฝี​ี มื​ื อ ใ น ป ร ะ เ ทศ ไ ท ย ที่​่� มี​ี ภู​ูมิปัิ ญ ั ญาแน่​่นอยู่​่�แล้​้ว เพี​ียง แต่​่ว่​่าบางที​ีไม่​่ ได้​้สื่​่�อสารออก ไป หรื​ืออาจจะถู​ู ก รั​ับรู้​้�กั​ัน อยู่​่�แค่​่ในวงจำำ�กั​ัด ซึ่​่�งจะโดย ความตั้​้�งใจหรื​ือไม่​่ตั้​้�งใจของ ช่​่ า งก็​็ แ ล้​้ ว แต่​่ แต่​่ อั​ั นนี้​้� เ ป็​็ น ความตั้​้�งใจของเรา

106

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ผลงานการออกแบบเครื่องประดับจากโลหะของฤดี

107

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ช่​่างฝี​ีมื​ือในแต่​่ละท้​้องถิ่​่�นเขาก็​็มี​ีรู​ูปแบบการใช้​้อุ​ุปกรณ์​์ที่​่�แตกต่​่างกั​ันไป เราว่​่ามั​ันเป็​็นกระบวนการความคิ​ิดของเขาที่​่�ถู​ูกหล่​่อหลอมมาแบบนี้​้� เขาไม่​่ ไ ด้​้ ถู​ู ก สอนในเรื่​่�องของการใช้​้ค วามคิ​ิดสร้​้างสรรค์​์มากเท่​่ากั​ับคน ข้​้างนอกที่​่�เข้​้าไป แต่​่เขาถู​ูกสอนให้​้มี​ีการสื​ืบสานสิ่​่�งที่​่�ทำำ�ต่​่อๆ กั​ันมา เพราะ ฉะนั้​้�นเขาก็​็จะทำำ�ในแบบเดิ​ิมเป๊​๊ะ ถ้​้าจะเปลี่​่�ยนแปลงก็​็อาจมี​ีนิ​ิดหน่​่อยเพื่​่�อให้​้ สะดวกขึ้​้�น แต่​่จะไม่​่มี​ีการฉี​ีกไปนอกกรอบ พอมี​ีคนข้​้างนอกเข้​้าไป ก็​็มี​ีการ สนใจแล้​้ว แต่​่ยั​ังไม่​่ถึ​ึงขั้​้�นกั​ับว่​่าต้​้องออกแบบอะไรใหม่​่ด้​้วยตั​ัวเอง ยั​ังไม่​่ถึ​ึง ขนาดนั้​้�น แต่​่เขาเปิ​ิดกว้​้าง เราจึ​ึงสนใจคนกลุ่​่�มนี้​้�เพราะเขาไม่​่ได้​้ปิ​ิดกั้​้�น ตอนเข้​้าไปใหม่​่ๆ พวกเขายอมสอนคนนอกอย่​่างเราเหรอ ไม่​่คิดิ ว่​่าเขาจะสอน เฉพาะคนในพื้​้�นที่​่�จากรุ่​่�นสู่​่�รุ่​่�นหรื​ือเปล่​่า สำำ�หรั​ับที่​่�อื่​่�นเราไม่​่รู้​้� แต่​่กลุ่​่�มช่​่างที่​่�ศู​ูนย์​์อนุ​ุรั​ักษ์​์หั​ัตถกรรมทองเหลื​ือง บ้​้านปะอาว อุ​ุบลราชธานี​ี ซึ่​่�งจริ​ิงๆ มี​ีสองกลุ่​่�ม อย่​่างกลุ่​่�มที่​่�เราเข้​้าไปสั​ัมผั​ัส เป็​็นกลุ่​่�มครอบครั​ัวพ่​่อทองคำำ�4 เขาไม่​่ได้​้ปิ​ิดกั้​้�นอะไร เขาอยากสอนอยู่​่�แล้​้ว อย่​่างนั​ักท่​่องเที่​่�ยวที่​่�มาดู​ู เขาก็​็ยิ​ินดี​ีที่​่�จะอธิ​ิบาย เขาไม่​่ได้​้หวงห้​้ามอะไรเลย เพี​ียงแต่​่เขาไม่​่ได้​้เป็​็นมื​ืออาชี​ีพในด้​้านการสอน เพราะไม่​่ได้​้ถู​ูกเทรนมา ก็​็มา นั่​่�งทำำ�งาน เราจะนั่​่�งดู​ูก็ดู็ ไู ป ไม่​่ได้​้ห้า้ ม เขายิ​ินดี​ีที่​่�จะตอบ ตั​ัวเราเองไม่​่สามารถ ที่​่�จะเคลมได้​้ว่​่าเรานี่​่�แหละเป็​็นคนทำำ�ให้​้เขาเป็​็นที่​่�รู้​้�จั​ัก เพราะเขาเป็​็นที่​่�รู้​้�จั​ัก อยู่​่�แล้​้ว จริ​ิงๆ แล้​้วบ้​้านปะอาวเป็​็นที่​่�รู้​้�จักั จากการเป็​็นหมู่​่�บ้​้านประดิ​ิษฐ์​์เครื่​่�อง ทองเหลื​ือง ซึ่​่�งก็​็เคยมี​ีที​ีวี​ีเข้​้าไปสั​ัมภาษณ์​์มาก่​่อนแล้​้ว เราลงพื้​้�นที่​่�กั​ับชุ​ุมชนนี้​้�มานานกว่​่าสิ​ิบปี​ีแล้​้ว ใช่​่ ตั้​้�งแต่​่กลั​ับมาเมื​ืองไทยแล้​้วก็​็ไปที่​่�นั่​่�นเลย เพราะมี​ีอาจารย์​์ต่​่างชาติ​ิ เป็​็นคนจุ​ุดประกายเรา เขาเป็​็นคนสวิ​ิส ทำำ�งานวิ​ิจั​ัยเกี่​่�ยวกั​ับการหล่​่อแบบ โบราณชนิ​ิดหนึ่​่�งซึ่​่�งเรี​ียกว่​่า Close Circuit ถ้​้าจะให้​้อธิ​ิบายรายละเอี​ียดมั​ัน ก็​็จะเป็​็นในแง่​่ของเทคนิ​ิคมากๆ แต่​่ที่​่�พิ​ิเศษคื​ือมั​ันไม่​่มี​ีช่​่างหล่​่อโลหะที่​่�ไหน ในโลกอี​ีกแล้​้วที่​่�ยั​ังใช้​้เทคนิ​ิคนี้​้�อยู่​่� นอกจากที่​่�อิ​ินเดี​ียและกานา เขาไปสอง ที่​่�นี้​้�แล้​้วเขาก็​็เขี​ียนหนั​ังสื​ือออกมาสองเล่​่ม ซึ่​่�งเราก็​็บอกเขาว่​่าเราเคยเห็​็น 4

108

ทองคำำ� ประทุ​ุมมาศ ครู​ูช่​่างศิ​ิลปหั​ัตถกรรมผู้​้�เชี่​่�ยวชาญเทคนิ​ิคหล่​่อโลหะแบบสู​ูญขี้​้�ผึ้​้�ง

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ผลงานการออกแบบเครื่องประดับจากโลหะของฤดี

109

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เหมื​ือนกั​ันนะ ตอนที่​่�เราไปดู​ูงานที่​่�เมื​ืองไทย ซึ่​่�งเขาก็​็ตื่​่�นเต้​้นว่​่ามั​ันมี​ีจริ​ิงหรื​ือ ตอนนั้​้�นเราอยู่​่�ที่​่�อิ​ิตาลี​ี เราก็​็พยายามจะค้​้นในอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต แต่​่เราหาอะไร ไม่​่เจอเลย มั​ันค่​่อนข้​้างมี​ีข้​้อจำำ�กั​ัดในเมื​ืองไทย เมื่​่�อเรากลั​ับมา เราก็​็ไปหา ตามหมู่​่�บ้​้าน จนเจอในที่​่�สุ​ุด สิ่​่ง� ที่​่�เราไปค้​้นพบมา มั​ันสามารถเอามาประยุ​ุกต์​์ใช้​้หรื​ือทำำ�งานร่​่วมกั​ันกับั งาน ออกแบบเครื่​่�องประดั​ับร่​่วมสมั​ัยได้​้ไหม มั​ันเป็​็นการทำำ�งานร่​่วมกั​ันอยู่​่�แล้​้ว แต่​่ถ้​้าถามว่​่าชาวบ้​้านหรื​ือตั​ัวพ่​่อ ทองคำำ�จะลุ​ุกขึ้​้�นมาทำำ�งานร่​่วมสมั​ัยเลยได้​้ไหม มั​ันต้​้องใช้​้เวลามากกว่​่า นี้​้� หรื​ือจริ​ิงๆ แล้​้วอาจไม่​่ใช่​่เรื่​่�องของเวลา แต่​่เป็​็นความสนใจของพวกเขา ถ้​้าเขาสนใจ เขาลุ​ุกขึ้​้�นมา เขาสามารถทำำ�ได้​้ทั​ันที​ี ต้​้องไม่​่ใช่​่ให้​้เราไปยั​ัดเยี​ียด ความสนใจใส่​่เขา เพราะมั​ันไม่​่ใช่​่หน้​้าที่​่�หรื​ือสิ่​่�งที่​่�เราควรทำำ� เมื่​่�อเราได้​้เข้​้าไป พบพวกเขา เราจะเข้​้าใจว่​่ามั​ันเป็​็นความต้​้องการของพวกเขาหรื​ือเปล่​่า แล้​้วความต้​้องการจริ​ิงๆ ของพวกเขามั​ันอยู่​่�ตรงไหน แต่​่สิ่​่�งที่​่�เราสนใจคื​ือ เครื่​่�องประดั​ับร่​่วมสมั​ัย หากมี​ีอะไรที่​่�เราอยากนำำ�เสนอและคิ​ิดว่​่าจะเป็​็น ประโยชน์​์ต่​่อพวกเขา เพราะแน่​่นอนว่​่าเขาต้​้องการงาน ซึ่​่�งอาจต้​้องมี​ีการ ปรั​ับปรุ​ุง เปลี่​่�ยนแปลง หรื​ือพั​ัฒนาเทคนิ​ิคการทำำ�งาน เราก็​็มาทำำ�ร่​่วมกั​ันได้​้ ทุ​ุกวั​ันนี้​้�บางขั้​้�นตอนในการทำำ�งานของพวกเขาก็​็มี​ีการปรั​ับเปลี่​่�ยนเนื่​่�องจาก การเข้​้าไปของพวกเรานี่​่�แหละ บางเทคนิ​ิคบางขั้​้�นตอนก็​็ถู​ูกปรั​ับไปจากเดิ​ิม เหมื​ือนกั​ัน ซึ่​่�งเขาก็​็ดู​ูจะมี​ีความสุ​ุขดี​ีนะ โดยทั่​่�วไปงานหั​ัตถกรรมพื้​้�นบ้​้านมั​ักจะไม่​่ ได้​้รั​ับความสนใจจากคนรุ่​่�นใหม่​่ ในท้​้องถิ่​่�น ในการที่​่�จะสานต่​่อภู​ูมิ​ิปั​ัญญาเหล่​่านั้​้�นต่​่อไป แต่​่จากการที่​่�เราได้​้ เข้​้าไปช่​่วยฟื้​้�นฟู​ู นำำ�สิ่​่�งใหม่​่ๆ เข้​้าไปช่​่วยเสริ​ิมแล้​้ว คนรุ่​่�นใหม่​่เขากลั​ับมา ตื่​่�นตั​ัวอยากจะเรี​ียนรู้​้�เพิ่​่�มขึ้​้�นไหม มั​ั น ก็​็ ไ ม่​่ ใ ช่​่ ว่​่ าทั้​้� งชุ​ุ ม ชนจะกลั​ั บ มาเรี​ี ย นหรอก ในความเป็​็ น จริ​ิ ง คน ส่​่วนใหญ่​่ยังั ให้​้ความสนใจกั​ับรายได้​้ ถ้​้ามันั ดี​ีแต่​่ไม่​่สร้​้างรายได้​้เขาก็​็ไม่​่สอนนะ ดั​ังนั้​้�น สิ่​่�งสำำ�คั​ัญคื​ือเราต้​้องทำำ�ให้​้พวกเขาอยู่​่�ได้​้ ตอนนี้​้�เราอาจยั​ังไม่​่สามารถ บอกได้​้ว่าสิ่​่� ่ งที่​่�เราทำำ�จะช่​่วยให้​้คนในหมู่​่�บ้​้านหั​ันกลั​ับมาสนใจหรื​ือเปล่​่า เพราะ เรายั​ังไม่​่ได้​้สร้​้างยอดขายอะไรให้​้พวกเขาได้​้มากมาย

110

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แต่​่เราสร้​้างความเปลี่​่�ยนแปลงจากที่​่�เคยเงี​ียบเหงาและค่​่อยๆ ตายลง ถ้​้าไม่​่นั​ับกลุ่​่�มคนที่​่�เราพาเข้​้าไป แต่​่เดิ​ิมก็​็จะมี​ีแค่​่นั​ักท่​่องเที่​่�ยวแวะมาดู​ูแล้​้ว ก็​็ไป ส่​่วนลู​ูกค้​้าเราคิ​ิดว่​่าเป็​็นประเด็​็นที่​่�สำำ�คั​ัญ ในอดี​ีตสิ่​่�งที่​่�เขาผลิ​ิตคื​ือ กระดิ่​่�ง หรื​ือกระพรวนต่​่างๆ สำำ�หรั​ับถวายพระ มั​ันก็​็มี​ีความสวยงามระดั​ับหนึ่​่�ง ต่​่อ มากระดิ่​่�งที่​่�เอาไปห้​้อยมั​ันก็​็ไม่​่มีกี ารใช้​้งานแล้​้วก็​็กลายมาเป็​็นของที่​่�ระลึ​ึกราคา ถู​ูก ลู​ูกค้​้าส่​่วนมากของเขาก็​็เป็​็นกลุ่​่�มเน้​้นปริ​ิมาณ เวลาที่​่�เขาส่​่งงาน เขาก็​็ทำำ� กระพรวนเป็​็นหมื่​่�นๆ ลู​ูก แม่​่ก็​็ทำำ�ไวมาก ทำำ�ที​ีละห้​้าเส้​้น ในหนึ่​่�งนาที​ีก็​็ทำำ�ได้​้ หลายลู​ูก เราไปดู​ูก็​็เห็​็นว่​่าความละเอี​ียดนั้​้�นไม่​่มี​ีเลย ตั​ัวหุ่​่�นดิ​ินที่​่�ต้​้องปั้​้�นให้​้ กลม เขาก็​็ไม่​่นึ​ึกว่​่ามั​ันต้​้องกลม เราก็​็ถามว่​่า “เวลาส่​่งงานเป็​็นหมื่​่�นลู​ูก ถ้​้ามี​ี รู​ูหรื​ือรอยตำำ�หนิ​ิอะไรอย่​่างนี้​้จ� ะทำำ�อย่​่างไร” เขาไม่​่สนใจหรอก เขาแค่​่นับั ว่​่ามี​ี กี่​่�ลู​ูกก็​็เสร็​็จแล้​้ว เขาดู​ูปริ​ิมาณ เราไม่​่รู้​้�ว่​่าลู​ูกค้​้าเวลารั​ับสิ​ินค้​้าไปเขาเอาไปคั​ัด ออกหรื​ือเปล่​่า หรื​ืออย่​่างการหล่​่อกระบองสู​ูบ ซึ่​่�งไม่​่ได้​้เป็​็นงานประณี​ีตอยู่​่� แล้​้ว ที​ีนี้​้�มั​ันก็​็กลายเป็​็นสถานที่​่�สำำ�หรั​ับคนบางกลุ่​่�มที่​่�อยากได้​้งานโลหะราคา ไม่​่แพง สามารถผลิ​ิตจำำ�นวนน้​้อยได้​้ แทนที่​่�จะต้​้องไปที่​่�โรงงาน ก็​็มาที่​่�นี่​่� ซึ่​่�ง จริ​ิงๆ แล้​้วก็​็ไม่​่ผิดิ เพราะพวกเขาคื​ือลู​ูกค้​้าทั้​้�งนั้​้�น มั​ันคื​ือรายได้​้ เขาจะทำำ�ตรง นั้​้�นต่​่อก็​็ไม่​่ผิ​ิด แต่​่ถ้​้าเป็​็นไปได้​้เราก็​็อยากจะให้​้เขาสั​ัมผั​ัสกั​ับงานอื่​่�น งานที่​่�จะ กระตุ้​้�นให้​้เขาได้​้ใช้​้ทั​ักษะที่​่�มี​ีอยู่​่�บ้​้าง โดยส่​่วนตั​ัวเราก็​็เข้​้าใจว่​่างานพวกนี้​้�มั​ันก็​็มี​ีขึ้​้�นมี​ีลง ถ้​้าเอาแต่​่ทำำ�ของ ถู​ูกลง คุ​ุณภาพต่ำำ��ลง สิ่​่�งที่​่�เขาจะถ่​่ายทอดให้​้ลู​ูกหลานมั​ันจะเหลื​ืออะไร เพราะลู​ูกหลานถั​ัดมาเขาก็​็จะแค่​่ทำำ�ตามคำำ�สั่​่�งซื้​้�อไปเท่​่านั้​้�น ของที่​่�มั​ันเคยดี​ี ความประณี​ีตต่​่างๆ ที่​่�บรรพบุ​ุรุ​ุษเคยทำำ� มั​ันก็​็ไม่​่ต้​้องทำำ�แล้​้ว ลู​ูกหลานไม่​่ได้​้ เรี​ียนรู้​้� หั​ันไปทำำ�แต่​่กระบอกสู​ูบ ก็​็น่​่าเสี​ียดาย เราไม่​่ได้​้บอกว่​่าสิ่​่�งที่​่�เราทำำ�ให้​้ มั​ันดี​ีขึ้​้น� หรอก แต่​่เราอยากดึ​ึงคนที่​่�ทำำ�งานประณี​ีตเอาไว้​้ อยากจะให้​้พวกเขา ตั้​้�งใจ พั​ัฒนาเทคนิ​ิคอะไรบางอย่​่างเข้​้าไปบ้​้าง ไม่​่อยากให้​้เลิ​ิกสิ่​่�งที่​่�เขาเป็​็น หรื​ือทอดทิ้​้�งลู​ูกค้​้า สิ่​่�งที่​่�อยากทำำ�ก็​็ทำำ�ไป แต่​่อยากจะให้​้ได้​้ทำำ�สิ่​่�งนี้​้�ด้​้วย เราอยากให้​้พวกเขาส่​่งต่​่อสิ่​่�งเหล่​่านี้​้�ให้​้เด็​็กรุ่​่�นใหม่​่ด้​้วย ใช่​่ มั​ันก็​็เป็​็นเทคนิ​ิคโบราณในอดี​ีต ความสนใจของเราคื​ือมั​ันจะไปต่​่อ ในวั​ันข้​้างหน้​้าได้​้อย่​่างไร ถ้​้าไม่​่มีใี ครเข้​้าไปทำำ�อะไรเลย แล้​้วสิ่​่�งเหล่​่านี้จ้� ะไปอยู่​่�

111

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ถ้​้าถามว่​่าชาวบ้​้านจะลุ​ุกขึ้​้น� มาทำำ�งานร่​่วมสมั​ัยเลยได้​้ ไหม มั​ันต้​้องใช้​้เวลามากกว่​่านี้​้� หรื​ือ จริ​ิงๆ แล้​้วอาจไม่​่ใช่​่เรื่​่�องของ เวลา แต่​่เป็​็นความสนใจของ พวกเขา ถ้​้าเขาสนใจ เขาลุ​ุก ขึ้​้�นมา เขาสามารถทำำ�ได้​้ทั​ันที​ี ต้​้ อ งไม่​่ ใ ช่​่ ใ ห้​้ เ ราไปยั​ัดเยี​ียด ความสนใจใส่​่เขา เพราะมั​ั น ไม่​่ใช่​่สิ่​่�งที่​่�เราควรทำำ�

112

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ที่​่�ไหน ก็​็เห็​็นๆ อยู่​่�ว่​่าพอมั​ันกลายเป็​็นของถู​ูก คุ​ุณภาพต่ำำ�� แล้​้วใครจะอยากทำำ� มี​ี แ ต่​่ ค นอั​ั บ จนหนทางที่​่�ต้​้ อ งทำำ� เราไม่​่ อ ยากเห็​็ น ลู​ู ก หลานเขาทำำ� เพราะ เหตุ​ุผลนี้​้� เราอยากเห็​็นภาพว่​่าที่​่�ลู​ูกหลานเขาทำำ�เพราะมั​ันมี​ีคุ​ุณค่​่า เรื่​่�องเงิ​ิน ที่​่�ได้​้ก็​็เพราะมั​ันสร้​้างรายได้​้ แต่​่มั​ันมี​ีคุ​ุณค่​่าหรื​ือเปล่​่า พอเราพาคนเข้​้าไป แบบนี้​้� เราก็​็เห็​็นนะ ว่​่ามี​ีลู​ูกหลานเขาเข้​้ามาช่​่วย เราก็​็เรี​ียกพวกเขาว่​่าคุ​ุณครู​ู เลย ให้​้พวกเขารู้​้�สึ​ึกนิ​ิดหน่​่อยว่​่าได้​้สอนคน จากลู​ูกหลานบางคนที่​่�ไม่​่ค่​่อย ตั้​้�งใจทำำ� เขาก็​็เริ่​่�มเข้​้ามาทำำ� ดู​ูมี​ีความหวั​ังมากขึ้​้�น ตอนที่​่�เราเข้​้าไป ถ้​้ามั​ันมี​ีแต่​่พ่​่อทองคำำ�กั​ับแม่​่ต้​้อยนั่​่�งทำำ�อยู่​่�กั​ับเรา แล้​้วลู​ูกหลานไม่​่เคยโผล่​่มา เราก็​็คิ​ิดว่​่าคงหมดหวั​ังแล้​้ว มั​ันคงจบไป แต่​่ว่​่า มั​ันไม่​่ใช่​่ มั​ันไม่​่ได้​้เกิ​ิดขึ้​้�นตลอดเวลา เราไม่​่ใช่​่หน่​่วยงานที่​่�มี​ีกำำ�ลั​ังจะมาทำำ� กิ​ิจกรรมแบบนี้​้�ตลอดเวลา แต่​่เราคิ​ิดว่​่าถ้​้ากิ​ิจกรรมนี้​้�มั​ันทำำ�ได้​้ถี่​่�ขึ้​้�น ตอนนี้​้� เราทำำ�ได้​้ปี​ีละสองครั้​้�ง เวลาเราจั​ัดอะไรอย่​่างนี้​้�แล้​้วดู​ูเหมื​ือนเราจะร่ำำ��รวยนะ แต่​่จริ​ิงๆ แล้​้วเราไม่​่ได้​้อะไรมาก แต่​่ถื​ือว่​่าได้​้พาคนไป พ่​่อทองคำำ�และ ครอบครั​ัวเขาก็​็มี​ีความสุ​ุขดี​ี เราเข้​้าไปอยู่​่�แบบโฮมสเตย์​์ นอนกลางดิ​ิน กิ​ินกลางทราย ก็​็อยู่​่�กั​ันได้​้แบบชาวบ้​้านนั่​่�นแหละ ชาวบ้​้านก็​็มี​ีความสุ​ุข เพราะพวกเขามี​ีรายได้​้ ถึ​ึงแม้​้จะไม่​่ได้​้ทุ​ุกคน แต่​่พวกเขาก็​็โอเค คนที่​่�เข้​้าไป ก็​็ดู​ูมี​ีความสุ​ุขมาก ได้​้เรี​ียนรู้​้�สิ่​่�งใหม่​่ๆ ใช้​้ชี​ีวิ​ิตกั​ับธรรมชาติ​ิ คนอื่​่�นจะเข้​้ามา จั​ัดก็​็ได้​้ เราไม่​่ได้​้หวงห้​้าม เพราะมั​ันไม่​่ใช่​่ที่​่�ของเรา แต่​่ถ้ามั ้ นั เกิ​ิดขึ้​้น� ได้​้บ่อ่ ยๆ เด็​็กน้​้อย ลู​ูกหลาน เขาก็​็น่​่าจะเห็​็นอนาคตที่​่�สดใส มากกว่​่าทิ้​้�งร้​้างให้​้ตายไป ให้​้เขาได้​้ต่​่อยอด พั​ัฒนาสิ่​่�งที่​่�เขาเป็​็นอยู่​่�ให้​้ดี​ีขึ้​้�นเรื่​่�อยๆต่​่อไป เราเห็​็นคนอื่​่�นที่​่�พั​ัฒนางานหั​ัตถกรรมด้​้านอื่​่�นๆ ไปได้​้ดี​ี เราก็​็อยากให้​้ งานตรงนี้​้�เป็​็นอะไรอย่​่างนั้​้�นบ้​้าง อย่​่างผ้​้าย้​้อมครามที่​่�พบได้​้ทั่​่�วไป ซึ่​่�งมู​ูลค่​่าถู​ูกเพิ่​่�มขึ้​้�นเท่​่าตั​ัวในหลายๆ แบรนด์​์ และอยู่​่�ได้​้ในหลายชุ​ุมชน เขาทำำ�จนมั​ันมี​ีราคา ถ้​้ามั​ันทำำ�ได้​้ก็ดี็ ี อย่​่างผ้​้าย้​้อมครามสกลนคร ไม้​้ไผ่​่ สานเส้​้นเล็​็กๆ ที่​่�พนั​ัสนิ​ิคม เขาทำำ�จนขายได้​้ใบละเป็​็นหมื่​่�นเป็​็นแสน ใบเล็​็ก นิ​ิดเดี​ียว ก็​็อยากจะให้​้เป็​็นแบบนั้​้�น

113

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

มั​ันต้​้องใช้​้เวลา เราไม่​่ได้​้เป็​็นคนที่​่�มี​ีความถนั​ัดเรื่​่�องการตลาด เราถนั​ัดทำำ�ของ เพราะ ฉะนั้​้�นบอกตรงๆ ว่​่าความสามารถของเราคนเดี​ียวมั​ันไม่​่สามารถเปลี่​่�ยน อะไรได้​้ เราแค่​่อยากจะให้​้คนรู้​้�ว่​่าที่​่�ตรงนี้​้�มี​ีอะไร เราก็​็พยายามให้​้ผู้​้�คนคิ​ิดว่​่า ความสามารถเล็​็กน้​้อยที่​่�เรามี​ี มั​ันสามารถทำำ�อะไรได้​้บ้​้าง ถ้​้าเราสร้​้างการ รั​ับรู้​้� (awareness) ได้​้ มี​ีคนหั​ันมามอง มี​ีสป็​็อตไลท์​์สาด คนที่​่�เห็​็นก็​็จะรู้​้�ว่​่า สามารถทำำ�อะไรกั​ับพวกเขาได้​้ เขาก็​็จะเข้​้าไป มั​ันก็​็น่​่าจะมี​ีประโยชน์​์ ทำำ�ไมคุ​ุณเลื​ือกนำำ�เสนอพื้​้�นที่​่�นี้​้�สำำ�หรั​ับงาน Thailand Biennale เราไม่​่ได้​้เลื​ือกเอง คุ​ุณยู​ูโกะ5 เป็​็นคนเลื​ือก เขาเป็​็นคนติ​ิดต่​่อมา เราไม่​่ รู้​้�จั​ั ก กั​ั บ เขามาก่​่ อ น ผู้​้�ช่​่ ว ยเขาติ​ิ ดต่​่ อ มาทางอี​ี เ มลว่​่ า สนใจผลงานชุ​ุ ด การเดิ​ินทาง ขอรายละเอี​ียดหน่​่อย คื​ือเขาระบุ​ุมาเลยขอเป็​็นงานชุ​ุดนี้​้� แล้​้วก็​็ บอกว่​่าจะเอาไปทำำ�อะไร เราก็​็เอาข้​้อมู​ูลให้​้เขาไป ก็​็ถื​ือว่​่าเป็​็นโอกาสโฆษณา ให้​้กับั พ่​่อทองคำำ�ไปในตั​ัว ซึ่ง่� เขาก็​็ไม่​่ยอมออกไปไหนด้​้วยนะ ชวนไปไหนก็​็ไม่​่ไป พอเราได้​้คุยุ กั​ับอาจารย์​์แชมป์​์6 กั​ับคุ​ุณยู​ูโกะ มั​ันก็​็เห็​็นความสอดคล้​้องไปกั​ับ แนวคิ​ิดของเบี​ียนนาเล่​่ ที่​่�พวกเขาต้​้องการจะใช้​้ทุ​ุนท้​้องถิ่​่�น ซึ่​่�งจะไม่​่ได้​้มอง เพี​ียงแค่​่เฉพาะที่​่�โคราช แต่​่เป็​็นภาคอี​ีสานทั้​้�งหมด การเตรี​ียมงานกั​ับการทำำ�งานร่​่วมกั​ับภั​ัณฑารั​ักษ์​์เป็​็นอย่​่างไรบ้​้าง เขาติ​ิ ด ต่​่ อ มาและระบุ​ุม าเลยว่​่าอยากจะได้​้ผลงานชุ​ุดนี้​้�มาจั​ัดแสดง เป็​็ น ลั​ั ก ษณะของการยื​ื ม ผลงานที่​่�มี​ี อ ยู่​่�แล้​้ ว ตอนเข้​้ า ประชุ​ุ ม ครั้​้�งแรก เราบอกว่​่าเรายิ​ินดี​ีที่​่�จะให้​้ยื​ืมผลงาน แต่​่ถ้​้าเป็​็นไปได้​้ก็​็อยากจะให้​้ชาวบ้​้าน ได้​้รั​ับประโยชน์​์จากการร่​่วมงานกั​ันมากกว่​่านี้​้� หากแค่​่ยื​ืมผลงานกั​ันเฉยๆ ชาวบ้​้านคงไม่​่มี​ีรายได้​้ ยิ่​่�งตอนนี้​้�เรากำำ�ลั​ังเจอโควิ​ิด ชาวบ้​้านก็​็ลำำ�บากเพราะ นั​ักท่​่องเที่​่�ยวไม่​่มา ลำำ�พั​ังแค่​่พวกเขาไม่​่ติดิ โควิ​ิดก็​็นั​ับว่​่าดี​ีมากแล้​้ว พอมี​ีงาน นี้​้�เข้​้ามา เราก็​็คิ​ิดว่​่ามั​ันเป็​็นโอกาสให้​้พวกเขามี​ีรายได้​้บ้​้าง ซึ่​่�งทางคุ​ุณยู​ูโกะ ก็​็โอเคกั​ับไอเดี​ียที่​่�เราเสนอไป ที่​่�จะให้​้ชาวบ้​้านได้​้ทำำ�ผลงานเพิ่​่�ม 5 6

114

Yuko Hasegawa ผู้​้�อำำ�นวยการศิ​ิลป์​์และหั​ัวหน้​้าภั​ัณฑารั​ักษ์​์ Thailand Biennale, Korat 2021 วิ​ิภาช ภู​ูริ​ิชานนท์​์ ภั​ัณฑารั​ักษ์​์ Thailand Biennale, Korat 2021

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Kan Doenthang 2021: coexistence (การเดินทาง 2564: การอยู่ร่วมกัน), 2561-2564 ศิลปะจัดวางแบบมีปฏิสัมพันธ์ วิดีโอสารคดีและเครื่องประดับ ขนาดผันแปรตามพื้นที่

115

ART SQUARE

116

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Kan Doenthang 2021: coexistence จัดแสดงบริเวณชั้นลอยของพิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พิมาย

117

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ในผลงานจริ​ิงที่​่�จั​ัดแสดงจะเห็​็นว่​่ามี​ีทั้​้�งตั​ัวงานเครื่​่�องประดั​ับ วิ​ิดี​ีโอ และงานจั​ัดวาง มั​ันเป็​็นเรื่​่�องของเงื่​่�อนไขการทำำ�งานในช่​่วงโควิ​ิด งานเครื่​่�อง ประดั​ับสำำ�หรั​ับเรา เราต้​้องเป็​็นคนทำำ� เป็​็นเงื่​่อ� นไขที่​่�เราต้​้องกำำ�หนดด้​้วยตั​ัวเอง เราไม่​่สามารถวางใจหรื​ือสบายใจให้​้เป็​็นคนอื่​่�นทำำ� อย่​่างที่​่�ผ่​่านมาเราเป็​็นคน ทำำ�เองทั้​้�งหมด เพราะความละเอี​ียดในงานของพวกเขา มั​ันยั​ังไม่​่ถู​ูกใจเรา ร้​้อยเปอร์​์เซ็​็นต์​์ วิ​ิธี​ีการทำำ�งานของพวกเขามั​ันยั​ังไม่​่ใช่​่ เพราะฉะนั้​้�นเราจะใช้​้ เทคนิ​ิคของเขา แต่​่ใช้​้ฝี​ีมื​ือของเรา ช่​่วงโควิ​ิดเราไม่​่สามารถลงไปทำำ�ที่​่�นั่​่�นได้​้ ทุ​ุกคนล็​็อคดาวน์​์กันั เราก็​็ต้อ้ ง มาคิ​ิดว่​่าจะทำำ�งานในสภาพล็​็อคดาวน์​์อย่​่างไร คงต้​้องเป็​็นงานที่​่�ไม่​่ละเอี​ียด มาก มี​ีขนาดใหญ่​่ขึ้น้� มาหน่​่อย และต้​้องเป็​็นธรรมชาติ​ิเดิ​ิมของพวกเขาอยู่​่�แล้​้ว ก็​็คื​ือกระดิ่​่�ง เขาทำำ�กระดิ่​่�ง ก็​็จงทำำ�กระดิ่​่�ง อย่​่าไปทำำ�ให้​้พวกเขางง เนื่​่�องจาก การสื่​่�อสารกั​ับชาวบ้​้านค่​่อนข้​้างยาก อย่​่างกรณี​ีที่​่�เราส่​่งแบบสองมิ​ิติ​ิไปให้​้ ชาวบ้​้านก็​็อ่​่านไม่​่รู้​้�เรื่​่�อง เราต้​้องเอาของต้​้นแบบยื่​่�นให้​้เขาดู​ู ไม่​่ย่​่อไม่​่ขยาย ข้​้อจำำ�กั​ัดของการออกแบบในงานของเราไม่​่ใช่​่รู​ูปทรงทางศิ​ิลปะเลย แต่​่ขึ้​้�น อยู่​่�กั​ับสิ่​่�งที่​่�พวกเขาทำำ�ได้​้โดยที่​่�เราไม่​่ต้​้องไปสอนเขา มั​ันไม่​่ใช่​่ประเด็​็นสำำ�คั​ัญ ของผลงานที่​่�จะต้​้องเป็​็นทรงกระบอก มี​ีความยาวหรื​ือกว้​้างจากที่​่�เราคิ​ิดไว้​้ เท่​่าไหร่​่ เราออกแบบมาให้​้เป็​็นงานที่​่�อะลุ่​่�มอล่​่วย ยื​ืดหยุ่​่�นได้​้ ในเรื่​่�องของ จำำ�นวนก็​็ตามงบที่​่�ได้​้รั​ับมา ซึ่​่�งบั​ังเอิ​ิญว่​่าได้​้จำำ�นวน 82 ใบ ตรงกั​ับเลขท้​้ายสองตั​ัวงวดวั​ันที่​่� 1 ธั​ันวาคม 2564 พอดี​ี ใช่​่ เพราะพ่​่อทองคำำ�ทำำ�ออกมาได้​้เท่​่านี้​้� ไม่​่ได้​้เกี่​่�ยวกั​ับอะไรเลย (หั​ัวเราะ) สำำ�หรั​ับตอนนี้​้� “เครื่​่�องประดั​ับ” ในความหมายของฤดี​ีคื​ืออะไร และทำำ�เพื่​่�อ อะไร ตอนไปเรี​ียนที่​่�อิ​ิตาลี​ี เรายั​ังไม่​่เจอความหมายของเครื่​่อ� งประดั​ับในแบบ ของเราเอง เราแค่​่ทำำ�ไปตามสิ่​่�งที่​่�เราเรี​ียน มี​ีโจทย์​์ว่​่าเราอยากถ่​่ายทอดเรื่​่�อง อะไร เราก็​็กระโดดจากเรื่​่อ� งหนึ่​่ง� ไปอี​ีกเรื่​่อ� งหนึ่​่ง� ต่​่อมามั​ันจะมี​ีคำำ�ถามคล้​้ายๆ ว่​่า “ตายแล้​้วไปไหน” หรื​ือ “เรี​ียนจบแล้​้วไปไหน” พอเราเรี​ียนจบแล้​้วกลั​ับ

118

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

กระดิ่งสำ�ริดที่ถูกหล่อขึ้นด้วยกรรมวิธีการหล่อแบบโบราณ

119

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

มาที่​่�เมื​ืองไทย เราก็​็มาตั้​้�งคำำ�ถามกั​ับตั​ัวเองว่​่าเครื่​่อ� งประดั​ับคื​ืออะไร เราบอก กั​ับตั​ัวเองเมื่​่�อก่​่อนออกจากเมื​ืองไทยว่​่าเราจะหาคำำ�ตอบให้​้กับั อะไรบางอย่​่าง แล้​้วที่​่�เรากำำ�ลั​ังทำำ�อยู่​่�ตอนนี้​้� ทำำ�ทำำ�ไม ทำำ�เพื่​่�ออะไร งานชุ​ุดก่​่อนที่​่�เราจะกลั​ับเมื่​่�อไทยเป็​็นงานที่​่�เราทำำ�ที่​่�เยอรมนี​ี หั​ัวข้​้อ What Where Why เป็​็นการทำำ�งานที่​่�ต้​้องค้​้นหากระบวนการของเราว่​่า เครื่​่�องประดั​ับคื​ืออะไร มั​ันต้​้องประดั​ับอยู่​่�บนร่​่างกายใช่​่ไหม เวลาติ​ิดบน ร่​่างกายมั​ันต้​้องมั่​่�นคงขนาดไหน ต้​้องติ​ิดนานขนาดไหนถึ​ึงจะเรี​ียกว่​่าประดั​ับ สาดไฟลงบนตั​ัวเราให้​้แวววาวได้​้ไหม คื​ือมั​ันฟุ้​้�งไปเรื่​่อ� ย นั่​่�นคื​ือช่​่วงต้​้นๆ ของ การทำำ�งาน พอเรากลั​ับมา เราได้​้ทำำ�งานไปเรื่​่อ� ยๆ ก็​็เริ่​่�มสนใจพวกความเชื่​่�อ ปรั​ัชญา ซึ่​่�งก็​็วนกลั​ับมาที่​่�เรื่​่�องเครื่​่�องประดั​ับ เพราะมั​ันคื​ือวั​ัตถุ​ุที่​่�อยู่​่�บนร่​่างกาย แล้​้วเราก็​็เอามั​ันติ​ิดไปกั​ับตั​ัวด้​้วย แต่​่คนเราไม่​่ใช่​่ปู​ูเสฉวนที่​่�จะเอาอะไรก็​็ได้​้ มาใส่​่บนร่​่างกาย เราก็​็ต้​้องคิ​ิดว่​่าใส่​่ทำำ�ไม เลยคิ​ิดว่​่าสิ่​่�งที่​่�จะเอามาใส่​่มั​ันต้​้อง มี​ีความหมาย ไม่​่ใช่​่ใส่​่อะไรก็​็ได้​้ ไม่​่ใช่​่ใส่​่เพราะสี​ีสวยหรื​ือเพราะรู​ูปร่​่าง แต่​่มันั ต้​้องมี​ีความหมายกั​ับตั​ัวคนใส่​่ อย่​่างเช่​่นว่​่าเมื​ืองไทยเป็​็นเมื​ืองพุ​ุทธ คนก็​็มั​ักห้​้อยพระเพื่​่�อเป็​็นเหมื​ือน เครื่​่�องเตื​ือนใจ ถึ​ึงจะไม่​่ได้​้เชื่​่�อเรื่​่�องอิ​ิทธิ​ิฤทธิ์​์�ปาฏิ​ิหาริ​ิย์​์ แต่​่ถ้​้าจะทำำ�อะไร ก็​็ช่​่วยเกรงใจพระที่​่�ห้​้อยไว้​้ที่​่�คอบ้​้าง นี่​่�แสดงให้​้เห็​็นว่​่าเครื่​่�องประดั​ับสามารถ เป็​็ นวั​ั ต ถุ​ุ ช่​่ ว ยเตื​ื อ นใจได้​้ ถ้​้ า เรารั​ั บ รู้​้�ถึ​ึงการมี​ี อ ยู่​่�ของวั​ั ต ถุ​ุ นี้​้� บ นร่​่ า งกาย ของเรา แล้​้วทำำ�ให้​้เราได้​้รั​ับรู้​้�ถึ​ึงอะไรบางอย่​่าง เราก็​็มานึ​ึกว่​่าอะไรบางอย่​่าง นั้​้�นสำำ�คั​ัญกั​ับเราเชี​ียวหรื​ือที่​่�ต้​้องมาเตื​ือนใจอะไรแบบนี้​้� นี่​่�แหละจึ​ึงเป็​็นที่​่�มา ของแนวความคิ​ิดในการทำำ�งานช่​่วงหลั​ังๆ ก็​็จะเป็​็นเรื่​่อ� งของวั​ัตถุ​ุที่​่�สวมใส่​่เพื่​่�อ เตื​ือนใจ แต่​่บางที​ีเราใส่​่สร้​้อยเพชร แหวนเพชรอยู่​่� ก็​็อาจจะเป็​็นเรื่​่�องอื่​่�นบ้​้าง ซึ่​่�งก็​็แล้​้วแต่​่ประเด็​็น เราจะชวนคุ​ุยกั​ันในเรื่​่�องอะไรก็​็ได้​้ที่​่�คิ​ิดว่​่าสำำ�คั​ัญ มั​ันไม่​่ ได้​้ยัดั เยี​ียด เครื่​่อ� งประดั​ับอาจเป็​็นตั​ัวเปิ​ิดบทสนทนา แต่​่ส่ว่ นมากก็​็จะวนเวี​ียน อยู่​่�แถวเรื่​่�องสติ​ิเป็​็นหลั​ัก

120

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ช่​่วยเตื​ือนให้​้เราคิ​ิดถึ​ึงเรื่​่�องความตาย คนเราก็​็ต้อ้ งคิ​ิดเรื่​่อ� งของความตายตลอดเวลาอยู่​่�แล้​้วเนาะ แต่​่ก็มี็ เี รื่​่อ� ง อื่​่�นๆ ด้​้วย อย่​่างบางงานก็​็จะเป็​็นเรื่​่�องของช่​่วงที่​่�บ้​้านเมื​ืองเกิ​ิดความขั​ัดแย้​้ง ตอนปี​ี 2553 จะมี​ีอะไรที่​่�เชื่​่�อมโยงกั​ันอย่​่างเรื่​่�องการพู​ูด การฟั​ัง ที่​่�เอาไว้​้ใช้​้ เตื​ือนสติ​ิขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับความสนใจของเรา ส่​่วนที่​่�ถามว่​่าเราเริ่​่�มเจอภาษาของเราหรื​ือยั​ัง เราเริ่​่�มเจอ “เรื่​่�อง” และ คิ​ิดว่​่าในอนาคตก็​็คงวนเวี​ียนอยู่​่�แถวนี้​้�แหละ นั่​่�นคื​ือเรื่​่�องวั​ัตถุ​ุ การเตื​ือนสติ​ิ และการเปิ​ิดบทสนทนาบางอย่​่าง ในอนาคต คุ​ุณคิ​ิดว่​่าการรั​ับรู้​้�งานเครื่​่�องประดั​ับร่​่วมสมั​ัยในประเทศไทยจะ เปิ​ิดกว้​้างขึ้​้�นไหม คิ​ิดว่​่ากว้​้าง เพราะอย่​่างคนที่​่�ไปที่​่� ATTA Gallery ดู​ูเขาก็​็สนุ​ุกกั​ับการชม งานนะ เขาดู​ูกระตื​ือรื​ือร้​้น เปิ​ิดลิ้​้�นชั​ักดู​ูนู่​่�นดู​ูนี่​่� เพี​ียงแค่​่มั​ันแพงเท่​่านั้​้�นแหละ ถ้​้าถามถึ​ึงความเปิ​ิดกว้​้างนะ สั​ังเกตคนไทยที่​่�ใส่​่ของไม่​่สนใจขนาดไม่​่เกรงใจ ใครเลย อย่​่างเพื่​่�อนชาวญี่​่�ปุ่​่�น เขามี​ีมุมุ มองว่​่ายากที่​่�จะผลั​ักดั​ันคนญี่​่�ปุ่​่�นให้​้ใส่​่ พวกเครื่​่�องประดั​ับร่​่วมสมั​ัย เพราะบุ​ุคลิ​ิกของคนญี่​่�ปุ่​่�นคื​ือขี้​้�เกรงใจ และไม่​่ อยากเป็​็นจุ​ุดเด่​่น คนที่​่�จะใส่​่เครื่​่�องประดั​ับชิ้​้�นใหญ่​่โตคื​ือคนกลุ่​่�มน้​้อยมาก แต่​่ว่​่าที่​่�เราสั​ังเกตผู้​้�คนบนท้​้องถนนในเมื​ืองไทย ที่​่�คาดผมเป็​็นไก่​่ทั้​้�งตั​ัวก็​็มา กล้​้วยทั้​้�งลู​ูกอะไรอย่​่างนี้​้� มั​ันมี​ีความสนุ​ุก ที​ีนี้โ้� จทย์​์คือื จะต้​้องทำำ�อย่​่างไรให้​้มันั มาเจอกั​ันตรงพื้​้�นที่​่�ของศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัย ข้​้อจำำ�กั​ัดหลั​ักก็​็คือื เรื่​่อ� งราคา ซึ่ง่� เราก็​็ ไม่​่ได้​้ถนั​ัดเรื่​่อ� งการตลาด หลายคนที่​่�ทำำ�เป็​็นแล้​้วอาจจะมองเห็​็นช่​่องทางก็​็ได้​้.

121

ART SQUARE

122

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

นิ​ิมิ​ิตร พิ​ิ พิ​ิธกุ​ุล

Nimit Pipitkul

หุ่​่�นสายเสมา คณะหุ่​่�นละครเพื่​่�อสื่​่�อสารกั​ับชุ​ุมชน

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

หุ่​่�นในความหมายสากลคื​ืออะไร ศิ​ิลปศาสตร์​์ของหุ่​่�นเริ่​่�มต้​้นมาจากการสร้​้างรู​ูปเคารพ พู​ูดง่​่ายๆ คื​ือ รู​ูปเคารพทั้​้�งมวลคื​ือต้​้นแบบของหุ่​่�น ย้​้อนกลั​ับไปถึ​ึงสมั​ัยกรี​ีก สมั​ัยอี​ียิ​ิปต์​์ โบราณ มนุ​ุษย์​์มี​ีความเชื่​่�อว่​่าการสร้​้างสิ่​่�งที่​่�เป็​็นรู​ูปสมมติ​ิ จะทำำ�ให้​้เราสื่​่�อสาร กั​ับความยิ่​่�งใหญ่​่ อำำ�นาจ ความศั​ักดิ์​์�สิ​ิทธิ์​์� การได้​้รับั ความเคารพ เพราะฉะนั้​้�น ความเชื่​่�อของรู​ูปเคารพในภู​ูมิ​ิภาคตะวั​ันตกและตะวั​ันออกจะแตกต่​่างกั​ัน ตรงที่​่�ว่​่า ฝั่​่�งตะวั​ันออกจะปฏิ​ิบัติั ต่ิ อ่ สิ่​่�งที่​่�อธิ​ิบายไม่​่ได้​้ว่ามั ่ นั เป็​็นความเชื่​่�อที่​่�เรา ต้​้องแสดงความเคารพ หรื​ือพวกเทพต่​่างๆ แต่​่ทางฝั่​่�งตะวั​ันตก จะสั​ังเกตได้​้ ว่​่าความเชื่​่�อเชิ​ิงเหตุ​ุผลทำำ�ให้​้พวกเขาสร้​้างรู​ูปเคารพจากบุ​ุคคลจริ​ิง อย่​่างเช่​่น นั​ักปราชญ์​์ต่า่ งๆ ซึ่ง่� จะแตกต่​่างกั​ันตรงนี้​้� ในขณะที่​่�การเกิ​ิดรู​ูปเคารพก็​็ทำำ�ให้​้ เกิ​ิดรู​ูปปั้​้�น การสร้​้างสรรค์​์งานปั้​้�นขนาดเล็​็ก ซึ่​่�งมาในลั​ักษณะของเครื่​่�องราง เล็​็กๆ ไปจนกระทั่​่�งของเล่​่น หรื​ืออุ​ุปกรณ์​์ที่​่�ใช้​้ในการสื่​่�อสาร วิ​ิถี​ีที่​่�เขาอยู่​่� เช่​่น รู​ูปสิ่​่�งมี​ีชีวิี ติ สั​ัตว์​์ต่า่ งๆ นั่​่�นแหละคื​ือต้​้นกำำ�เนิ​ิดของหุ่​่�น เป็​็นการย่​่อขนาด รู​ูปเคารพให้​้เล็​็กลงเพื่​่�อจุ​ุดประสงค์​์ในการพกพาไปไหนมาไหนได้​้สะดวก ที​ีนี้​้�ถ้​้าพู​ูดถึ​ึงความเก่​่าแก่​่ “หุ่​่�นสาย” ถื​ือว่​่าเป็​็นหนึ่​่�งในนั้​้�น แต่​่ถ้​้าถาม ว่​่าหุ่​่�นชนิ​ิดไหนที่​่�เก่​่าแก่​่ที่​่�สุ​ุดในโลก นั่​่�นก็​็คื​ือ “หุ่​่�นเงา” ซึ่​่�งเป็​็นการที่​่�เรา สร้​้างสรรค์​์เงาต่​่างๆ ขึ้​้�นมาให้​้เกิ​ิดรู​ูปร่​่างบนผนั​ังถ้ำำ�� โดยหยิ​ิบจั​ับเอาวั​ัตถุ​ุ ต่​่างๆ อย่​่างใบไม้​้มาเล่​่น พู​ูดง่​่ายๆ คื​ือ ตั้​้�งแต่​่ยุ​ุคที่​่�มนุ​ุษย์​์ถ้ำำ��มี​ีไฟก็​็จะมี​ีเงา มี​ีคนสั​ันนิ​ิษฐานว่​่าภาพเขี​ียนบนฝาผนั​ังอาจจะเกิ​ิดมาจากการที่​่�มนุ​ุษย์​์พยายาม ที่​่�จะเอาวั​ัตถุ​ุทาบบนผนั​ังแล้​้วร่​่างแบบขึ้​้น� มาก็​็เป็​็นได้​้ จึ​ึงเป็​็นเหตุ​ุผลที่​่�ว่​่าทำำ�ไม หุ่​่�นเงาจึ​ึงเก่​่าแก่​่ที่​่�สุ​ุด ถั​ัดจากนั้​้�นมาถึ​ึงหุ่​่�นสาย ในยุ​ุคสมั​ัยที่​่�มี​ีการทำำ�รู​ูปเคารพจะมี​ีการทำำ� ชั​ักรอกเพื่​่�อขนส่​่ง ติ​ิดตั้​้�งรู​ูปปั้​้�นหรื​ือวั​ัตถุ​ุที่​่�มี​ีขนาดใหญ่​่ต่​่างๆ จึ​ึงเกิ​ิดการใช้​้ เชื​ือกไปผู​ูกไว้​้กั​ับตั​ัวหุ่​่�นที่​่�เป็​็นชิ้​้�น เป็​็นก้​้อนหิ​ินให้​้มี​ีการขยั​ับเขย่​่าเอา ซึ่​่�งสิ่​่�ง เหล่​่านี้​้�ก็​็เกิ​ิดมาพร้​้อมกั​ับการละเล่​่น มาพร้​้อมกั​ับความพยายามที่​่�จะสื่​่�อสาร ระหว่​่างเงากั​ับหุ่​่�นที่​่�เป็​็นวั​ัตถุ​ุ เงาเกิ​ิดมาจากใบไม้​้ต่​่างๆ จนกระทั่​่�งมาถึ​ึง กระดาษปาปิ​ิรุ​ุส (Papyrus) อย่​่างหุ่​่�นเงานั้​้�นก็​็เกิ​ิดขึ้​้�นมาในยุ​ุคของพระเจ้​้า อเล็​็กซานเดอร์​์มหาราช (Alexander the Great) ที่​่�ไปรบและเกิ​ิดความ

124

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ต้​้องการที่​่�จะเชิ​ิดชู​ูตนเอง จึ​ึงได้​้นำำ�กระดาษปาปิ​ิรุ​ุสขนาดใหญ่​่ไปตั​ัดให้​้เกิ​ิด เป็​็นรู​ูปร่​่างของพระองค์​์ ลั​ักษณะคล้​้ายกั​ับ “หนั​ังใหญ่​่” ซึ่​่�งหุ่​่�นเงาขนาดใหญ่​่ นี้​้�เองก็​็เริ่​่�มเผยแพร่​่ไปพร้​้อมกั​ับการเดิ​ินทางเพื่​่�อสู้​้�รบของพระองค์​์ จนไปถึ​ึง ที่​่�อิ​ิ น เดี​ี ย ซึ่​่� ง ก็​็ มี​ี ค วามเชื่​่�อเรื่​่� อ งคั​ั ม ภี​ี ร์​์ พ ระเวทบ้​้ า ง เรื่​่� อ งการบู​ู ช าไฟบ้​้ า ง จึ​ึงเริ่​่�มมี​ีการใช้​้ไฟเพื่​่�อจุ​ุดและมี​ีการแสดงหุ่​่�น ซึ่​่�งตอนนั้​้�นก็​็เกิ​ิดเป็​็นรามายณะ หรื​ือรามเกี​ียรติ์​์� จากนั้​้�นทางอิ​ิ น เดี​ี ย ก็​็ มี​ี ก ารขยายอิ​ิ ท ธิ​ิ พ ลต่​่ อ ไปทางอิ​ิ น โดนี​ีเซี​ี ย ซึ่​่�งเดิ​ิมที​ีทางอิ​ินโดนี​ีเซี​ียเองก็​็มี​ีหุ่​่�นวายั​ังกุ​ุลิ​ิต (Wayang Kulit) ซึ่​่�งเป็​็น หุ่​่�นหนั​ัง นอกจากนี้​้�ยั​ังไปถึ​ึงที่​่�จี​ีนด้​้วย ซึ่​่�งอิ​ิทธิ​ิพลเรื่​่�องหุ่​่�นของจี​ีนจะไหลไป ทางฝั่​่�งตะวั​ันตก สั​ังเกตได้​้ว่​่ารายละเอี​ียดการฉลุ​ุลวดลายของทั้​้�งฝั่​่�งจี​ีนและ อิ​ินโดนี​ีเซี​ียมี​ีความคล้​้ายกั​ัน ทั้​้�งสองส่​่วนนี้​้�มี​ีความเชื่​่�อว่​่าหนั​ังที่​่�นำำ�มาใช้​้กั​ับ หุ่​่�น ถู​ูกเล่​่าในส่​่วนของวิ​ิญญาณ เป็​็นตั​ัวแทนของผู้​้�ตาย เช่​่น แสดงถึ​ึงพระนาง หรื​ือพระมเหสี​ีองค์​์นั้​้�นองค์​์นี้​้�ที่​่�เสี​ียชี​ีวิ​ิตไป แต่​่ทางอิ​ินโดนี​ีเซี​ียมี​ีความรู้​้�สึ​ึกว่​่า เป็​็นเรื่​่�องที่​่�น่​่ากลั​ัวเกิ​ินไป จึ​ึงปรั​ับมาใช้​้ในรู​ูปของหุ่​่�นกระบอกวายั​ังกุ​ุลิ​ิต ที่​่�ส่​่ง อิ​ิทธิ​ิพลเข้​้ามาทางตอนใต้​้ของประเทศไทยเรา กลายเป็​็นหนั​ังตะลุ​ุงในที่​่�สุ​ุด นี่​่�คื​ือเรื่​่�องราวในกลุ่​่�มของหุ่​่�นหนั​ัง สำำ� หรั​ั บ หุ่​่�นสาย ถ้​้ าหุ่​่� นสายของตะวั​ั น ออกจะไม่​่มี​ีคั​ั น ชั​ั ก พู​ู ด ง่​่ ายๆ ว่​่ากลไกหรื​ือเทคโนโลยี​ีต่า่ งๆ ล้​้วนมี​ีการเริ่​่�มต้​้นมาจากทางสายกรี​ีก สายโรมั​ัน ที่​่�ทำำ�ด้​้านกลศาสตร์​์ของเขา อย่​่างคานดี​ีด คานงั​ัด ฯลฯ เพราะฉะนั้​้�นทาง ฝั่​่�งตะวั​ันตกเลยเกิ​ิดหุ่​่�นจำำ�พวกหุ่​่�นสายที่​่�มี​ีกลไกการชั​ักต่​่างๆ ขึ้​้น� มา ในขณะที่​่� ทางตะวั​ันออกนั้​้�นมี​ีแค่​่คานเดี​ียวแล้​้วก็​็เชื​ือกผู​ูก เหมื​ือนของศรี​ีลั​ังกาหรื​ือ อิ​ินเดี​ีย โดยเฉพาะที่​่�อิ​ินเดี​ียเดิ​ิมที​ีนั้​้�นไม่​่มี​ีคานงั​ัดเลย มี​ีเพี​ียงเชื​ือกผู​ูกไว้​้ อย่​่างเดี​ียว หรื​ือของพม่​่าก็​็จะมี​ีคานงั​ัดแล้​้วก็​็มี​ีเชื​ือกผู​ูกข้​้อมื​ือไว้​้นิ​ิดเดี​ียว ที​ีนี้​้�หุ่​่�นสายของทางตะวั​ันตกเนี่​่�ย เริ่​่�มเป็​็นที่​่�รู้​้�จั​ักขึ้​้�นมาจากการถู​ูกเล่​่น ในโบสถ์​์ มี​ีความเชื่​่�อว่​่าเชื​ือกที่​่�โยงใยขึ้​้น� มาจากตั​ัวหุ่​่�นนั้​้�นมาจากพระผู้​้�เป็​็นเจ้​้า เล่​่นโดยพระเพื่​่�อเผยแพร่​่เนื้​้�อหาภายในคั​ัมภี​ีร์​์ทางศาสนาให้​้กั​ับผู้​้�ชม เพื่​่�อเล่​่า เพื่​่�อสอนพระคริ​ิสต์​์ไป ในขณะที่​่�ฝั่​่ง� ตะวั​ันออกก็​็จะพู​ูดถึ​ึงฟ้​้าเหมื​ือนกั​ัน คล้​้าย กั​ับการร่​่ายรำำ�เพื่​่�อบู​ูชาเทพ จนกระทั่​่�งเริ่​่�มมี​ีความคิ​ิดเห็​็นต่​่างบ้​้าง ต่​่อต้​้านบ้​้าง

125

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

หุ่​่� น มี​ี ห น้​้ า ที่​่� สื่​่� อ ส า ร บอกเล่​่าสิ่​่�งที่​่�เราอยากจะ พู​ูด ทั้​้ง� กั​ับเด็​็กและผู้​้�ใหญ่​่ ก็​็เหมื​ือนกั​ัน

126

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ทั้​้�งดี​ีและไม่​่ดี​ี ในมุ​ุมมองของคนเชื่​่�อเขาก็​็มองว่​่าสิ่​่�งนี้​้�กำำ�ลั​ังเป็​็นตั​ัวแทนของ พระเจ้​้า เพราะฉะนั้​้�นจึ​ึงอยากให้​้นำำ�หุ่​่�นเหล่​่านี้อ้� อกไปนอกโบสถ์​์ อธิ​ิบายง่​่ายๆ มี​ีคำำ�พู​ูด “แม่​่สั่​่�งลู​ูกให้​้แปรงฟั​ัน ลู​ูกไม่​่แปรง แต่​่ถ้าหุ่​่� ้ นสั่​่�งให้​้แปรง ลู​ูกจะแปรง” มั​ันคื​ือความเชื่​่�อบางอย่​่าง อิ​ิทธิ​ิพลบางอย่​่างที่​่�มั​ันติ​ิดตั​ัวเรามา เป็​็นตั​ัวแทน ที่​่�สามารถบงการ บั​ังคั​ับให้​้เราเชื่​่�อฟั​ังได้​้ พอหุ่​่�นเหล่​่านี้​้�ถู​ูกนำำ�ออกจากโบสถ์​์มาสู่​่�ท้​้องถนน เริ่​่�มกลายเป็​็นตาม ท้​้องถนนที่​่�สาธารณะต่​่างๆ เช่​่นตั​ัวอย่​่างพิ​ิน็​็อคคิ​ิโอ (Pinocchio) ที่​่�อิ​ิตาลี​ี ซึ่​่�งเป็​็นนิ​ิทานที่​่�ค่​่อนข้​้างดาร์​์กนะ เป็​็นเรื่​่�องราวในยุ​ุคอุ​ุตสาหกรรมที่​่�พยายาม จะควบคุ​ุมคนรุ่​่�นใหม่​่ให้​้เชื่​่�อฟั​ัง อย่​่าใช้​้เสรี​ีภาพมากเกิ​ินไปในยุ​ุคนั้​้�น ซึ่​่�งหุ่​่�น ในสายตะวั​ันตกก็​็ยั​ังคงทำำ�หน้​้าที่​่�นั้​้�นอยู่​่� จากการนำำ�เสนอศาสนามาสู่​่�เรื่​่�อง เล่​่า ปรั​ัชญา ความเชื่​่�อ ในส่​่วนของฝรั่​่�งเศสเอง หุ่​่�นนั้​้�นไม่​่ใช่​่ของสำำ�หรั​ับเด็​็ก แต่​่หุ่​่�นถู​ูกนำำ�ไปใช้​้ร่​่วมกั​ับโอเปร่​่า ดนตรี​ีคลาสสิ​ิกของผู้​้�ใหญ่​่ ใช้​้ในการเล่​่าประเด็​็นที่​่�กว้​้างขึ้​้�นเกิ​ินกว่​่าที่​่�เด็​็กจะเข้​้าใจ จริ​ิงๆ รากเหง้​้ามั​ันมาอย่​่างนั้​้�น ที่​่�ตะวั​ันออกเองก็​็มาจากความเชื่​่�อ อย่​่างสายอิ​ินเดี​ีย รามายณะก็​็พู​ูดเรื่​่�องการฆ่​่าฟั​ัน ผมร่​่วมงานกั​ับงานแสดง นานาชาติ​ิมาตลอด อย่​่างเช่​่นตอนปี​ี 2557 ผมก็​็เห็​็นว่​่าคนที่​่�มาดู​ูนั้​้�นมี​ีตั้​้�งแต่​่ เด็​็กยั​ันคนแก่​่เต็​็มโรงละครไปหมดเลย เพราะมั​ันไม่​่ใช่​่งานแค่​่สำำ�หรั​ับเด็​็ก เนื่​่�องจากที่​่�อื่​่�นเขาก็​็ใช้​้หุ่​่�นในเรื่​่�องของการให้​้การศึ​ึกษา เป็​็นสื่​่�อนำำ�ความรู้​้� เพี​ียงแค่​่เราจะรู้​้�สึ​ึกไปว่​่าหุ่​่�นนั้​้�นเป็​็นของสำำ�หรั​ับเด็​็ก ด้​้วยความที่​่�หุ่​่�นถู​ูกนำำ� เข้​้ามาด้​้วยคนทางกลุ่​่�มการละครหรื​ือกลุ่​่�มที่​่�ทำำ�งานสายสั​ังคม แล้​้วใช้​้หุ่​่�น เป็​็นเครื่​่�องมื​ือที่​่�ใช้​้เล่​่นกั​ับเด็​็ก เลยกลายเป็​็นภาพจำำ�ของหุ่​่�นในสั​ังคมไทยไป หมายความว่​่าอย่​่างผมเนี่​่�ยเมื่​่�อทำำ�การละคร คนที่​่�มาดู​ูก็​็สงสั​ัยว่​่า ทำำ�ไมหุ่​่�น เสมาถึ​ึงไม่​่ปุ​ุกปุ​ุย ไม่​่มี​ีสี​ีสั​ัน ดู​ูไม่​่ร่​่าเริ​ิง? ซึ่​่�งมั​ันไม่​่ใช่​่อย่​่างนั้​้�น หุ่​่�นมี​ีหน้​้าที่​่� สื่​่�อสาร บอกเล่​่าสิ่​่�งที่​่�เราอยากจะพู​ูด ทั้​้�งกั​ับเด็​็กและผู้​้�ใหญ่​่ก็​็เหมื​ือนกั​ัน และสิ่​่�งเหล่​่านี้​้�เองที่​่�จะทำำ�ให้​้พวกเขามี​ีบทสนทนาระหว่​่างกั​ันภายใต้​้รู​ูปเคารพ ที่​่�เขาเชื่​่�อ ซึ่​่�งจะเชื่​่�อหรื​ือไม่​่ ก็​็ขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับสิ่​่�งที่​่�พ่​่อจะไปพู​ูดกั​ับลู​ูกต่​่อเอง หน้​้าที่​่� ของเราคื​ืออย่​่างนั้​้�น นี่​่�ก็​็คื​ือสิ่​่�งที่​่�เราเดิ​ินหน้​้าและทำำ�ต่​่อเนื่​่�องมาตลอด

127

หุ่นสายแบบไทยประเพณี

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

คุ​ุณเริ่​่�มสนใจหุ่​่�นตั้​้�งแต่​่เมื่​่�อไหร่​่ สมั​ัยอนุ​ุบาล ทุ​ุกวั​ันศุ​ุกร์​์ที่​่�โรงเรี​ียนจะมี​ีการเล่​่นหุ่​่�น แล้​้วเราก็​็จะมี​ีภาพจำำ� รู้​้�สึ​ึกดี​ีใจทุ​ุกครั้​้�งที่​่�จะได้​้มาดู​ูเขาเล่​่นหุ่​่�น เล่​่านิ​ิทาน เต้​้นระบำำ� มั​ันก็​็ติ​ิดอยู่​่�ใน ใจมาตลอด เวลาไปเจอมั​ักจะซื้​้�อหุ่​่�นมาเก็​็บไว้​้ ไม่​่ได้​้คิ​ิดว่​่าในที่​่�สุ​ุดเราจะได้​้ มาใช้​้ชี​ีวิ​ิตอยู่​่�กั​ับหุ่​่�น คลุ​ุกคลี​ีอยู่​่�กั​ับหุ่​่�นมาตลอด เราเรี​ียนสาขาการละคร ที่​่�มหาวิ​ิทยาลั​ัยธรรมศาสตร์​์ แล้​้วเราก็​็เลื​ือกวิ​ิชาการละครเด็​็ก ละครหุ่​่�น ซึ่​่�งเขาก็​็สอนเป็​็นเรื่​่�องเดี​ียวกั​ัน ไม่​่ได้​้แยกออกจากกั​ัน โชคดี​ีที่​่�ตั​ัวอาจารย์​์ ผู้​้�สอนเอง เขามี​ีแนวความคิ​ิดอะไรบางอย่​่างคื​ือ แกจะบอกเสมอว่​่า “เด็​็กคื​ือ ผู้​้�ใหญ่​่ตัวั เล็​็ก” หุ่​่�นของคุ​ุณจะพู​ูดเรื่​่อ� งอะไรก็​็ได้​้ พู​ูดเรื่​่อ� งความกลั​ัว พู​ูดเรื่​่อ� ง ความตาย ที่​่�มั​ันยากเกิ​ินกว่​่าที่​่�จะทำำ�ให้​้คนหรื​ือเด็​็กเข้​้าใจ เราสามารถใช้​้ ตั​ัวสมมติ​ิตรงนี้​้�สร้​้างออกมา ซึ่​่�งเราใช้​้ทั้​้�งละครหุ่​่�นไทยและสากล หุ่​่�นไทยเรา เรี​ียนกั​ับป้​้าชื้​้�น1 คื​ือ หุ่​่�นกระบอก หุ่​่�นสากลก็​็เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ว่​่างๆ เราก็​็เดิ​ินทาง ไปดู​ูหุ่​่�น อย่​่างหุ่​่�นของโจหลุ​ุยส์​์เราก็​็ไป ตอนนั้​้�นยั​ังเป็​็นโรงละครเร่​่ตามชุ​ุมชน อยู่​่�เลย จนกระทั่​่�งเมื่​่�อสิ​ิบกว่​่าปี​ีที่​่�ผ่​่านมา มี​ีน้​้องคณะแกะดำำ�ดำำ� เขาก็​็ทำำ�หุ่​่�นสาย สมาชิ​ิกคนหนึ่​่�งจะไปต่​่างประเทศ เขามาปรึ​ึกษาเรา เราจึ​ึงเสนอร่​่วมงานกั​ัน ทางเรามี​ีน้​้องที่​่�อยู่​่�สายละคร ชื่​่�อน้​้องเต่​่า ซึ่​่�งเป็​็นช่​่างไม้​้ที่​่�อยู่​่�ภายในชุ​ุมชน ชวนมาลองสร้​้างหุ่​่�นกั​ัน โดยเฉพาะตั​ัวเราที่​่�เคยเล่​่นหุ่​่�นมาก่​่อน และไม่​่ได้​้มี​ี ความรู้​้�สึ​ึกว่​่าจะต้​้องอนุ​ุรั​ักษ์​์ความเป็​็นไทยหรอกนะ เราอยากทำำ�หุ่​่�นที่​่�มั​ันมี​ี คาแร็​็คเตอร์​์เฉพาะ ซึ่​่�งลั​ักษณะของหุ่​่�นที่​่�น้​้องเขาทำำ�จะมี​ีสองตั​ัว คื​ือ สี​ีทอง และสี​ีเงิ​ินเป็​็นตั​ัวสากล เราก็​็ชวนให้​้เขาทำำ�หุ่​่�นให้​้มี​ีคาแร็​็คเตอร์​์ไทยกั​ัน มั​ันก็​็มีเี นื้​้อ� เรื่​่อ� งหนึ่​่ง� ที่​่�เราอยากทำำ� คื​ือเรื่​่อ� งที่​่�เกี่​่�ยวกั​ับศาสนา ตอนนั้​้�นก็​็ มี​ีการตั้​้�งคำำ�ถามว่​่า ถ้​้าเราอยากเราเล่​่าเรื่​่อ� งศาสนาที่​่�มั​ันมื​ืดมนหน่​่อย เราควร จะทำำ�ออกมาอย่​่างไร ช่​่วงนั้​้�นก็​็จะมี​ีหนั​ังเรื่​่�อง The Lord of the Ring เรา ก็​็ไปจั​ับช่​่วงที่​่�พระพุ​ุทธเจ้​้าปริ​ินิ​ิพพาน แล้​้วต้​้องมี​ีการสั​ังคายนา ซึ่​่�งเป็​็นช่​่วง เวลาที่​่�ปั่​่�นป่​่วนมาก เพราะไม่​่รู้​้�ว่า่ จะเชื่​่�อใคร จะเชื่​่�อที่​่�คำำ�สอนหรื​ือบุ​ุคคล เราจึ​ึง ทำำ�เรื่​่อ� ง ศรั​ัทธามหาบุ​ุรุษุ ขึ้​้น� เกี่​่�ยวกั​ับเด็​็กคนหนึ่​่ง� ที่​่�ออกตามหาพระพุ​ุทธเจ้​้า 1

130

ชู​ูศรี​ี สกุ​ุลแก้​้ว (พ.ศ. 2451–2548) เป็​็นศิ​ิลปิ​ินแห่​่งชาติ​ิ สาขาศิ​ิลปะการแสดง (หุ่​่�นกระบอกไทย) ประจำำ�ปี​ี 2529

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เพื่​่�อบวช ระหว่​่างเดิ​ินทางก็​็มี​ีการผจญภั​ัยที่​่�นั่​่�นที่​่�นี่​่� สร้​้างหุ่​่�นขึ้​้�นมาเป็​็น คาแร็​็คเตอร์​์ ตั​ัวเอกชื่​่�อ “เสมา” ที่​่�มาจากใบเสมา และก็​็กลายเป็​็นที่​่�มาของ ชื่​่�อคณะ มี​ีตัวั ดี​ีตัวั ชั่​่�วประมาณ 4–5 ตั​ัว เปิ​ิดแสดงที่​่�บ้​้าน ลองดู​ูโปรดั​ักชั่​่�นกั​ัน ปรากฏว่​่าก็มี็ คี นมาดู​ู เราจึ​ึงคิ​ิดว่​่ามันั ก็​็น่า่ จะไปต่​่อได้​้ ก็​็ลองให้​้น้อ้ งๆ ได้​้ทำำ�งาน ด้​้วยกั​ัน จากนั้​้�นก็​็ไปตามชุ​ุมชน ตามวั​ัดตามวา จนกระทั่​่�งเขาอิ​ิน ซึ่​่�งเราก็​็ยั​ัง ไม่​่ได้​้เข้​้ามาดู​ูแลโดยตรง ต่​่อมาน้​้องๆ บางส่​่วนก็​็ขอแยกออกไป ทางเราก็​็ โอเคและได้​้ตั้​้�งคณะขึ้​้�นมาใหม่​่ในชื่​่�อ “หุ่​่�นสายเสมา” และเดิ​ินหน้​้ามาตั้​้�งแต่​่ ตอนนั้​้�น ความแตกต่​่างระหว่​่าง “หุ่​่�น” กั​ับ “ตุ๊​๊�กตา” คื​ืออะไร ทั้​้�งสองคื​ือสิ่​่�งเดี​ียวกั​ัน หรื​ือไม่​่ ไม่​่ใช่​่ หุ่​่�นถ้​้ามาจำำ�แนกประเภทแล้​้วจะแยกได้​้ถึ​ึง 40–50 ประเภท ได้​้เลย object theatre ถ้​้าไม่​่เป็​็นตุ๊​๊�กตาก็​็เป็​็นหุ่​่�น ทุ​ุกสิ่​่�งเป็​็นหุ่​่�นได้​้หมด แต่​่ตุ๊​๊�กตา คื​ือ doll เพี​ียงแค่​่บ้​้านเราจะติ​ิดภาพไปแบบนั้​้�น อย่​่างทุ​ุกวั​ันนี้​้�ที่​่�เกาหลี​ีจะมี​ี table top ที่​่�พยายามจะแตกสาขาสร้​้างเอกลั​ักษณ์​์และรู​ูปแบบของเขาเอง เพราะฉะนั้​้�น table top คื​ือการเอา object theatre หยิ​ิบบทมาเล่​่นละคร ก็​็ได้​้ เอาตุ๊​๊�กตามาเล่​่นบนโต๊​๊ะก็​็ได้​้ แล้​้วก็​็บอกว่​่านี่​่�คื​ือ puppet หมายความว่​่า สามารถหยิ​ิบอะไรขึ้​้�นมาเล่​่นก็​็ได้​้ หยิ​ิบขวดน้ำำ��ขึ้​้�นมาเปิ​ิดฝา กลายเป็​็นตั​ัวละครพู​ูด ได้​้หมด การแสดงรู​ูปแบบนี้​้�มาถึ​ึงทางบ้​้านเราแล้​้วหรื​ือยั​ัง มาแล้​้ว แต่​่ว่​่าจะมาในทางกลุ่​่�มของสายละครเวที​ี เพราะมั​ันไม่​่ต้​้อง สร้​้างหุ่​่�นเยอะ แล้​้วความเชื่​่�อเรื่​่�องหุ่​่�นมั​ันเริ่​่�มเปลี่​่�ยน เดิ​ิมที​ีเรามี​ีความเชื่​่�อว่​่า หุ่​่�นที่​่�ถู​ูกสร้​้างขึ้​้�นมาตั​ัวนั้​้�น จะต้​้องถู​ูกเล่​่นซ้ำำ�� เล่​่นแล้​้วเล่​่นเล่​่า เพราะว่​่ามี​ีครู​ู การจะสร้​้างใหม่​่ขึ้​้�นมาได้​้ ต้​้องมี​ีครู​ูมาทำำ� มี​ีพิ​ิธี​ีการ แล้​้วเราก็​็จะไม่​่ทิ้​้�งหุ่​่�น แต่​่ว่​่าในสายตะวั​ันตกเนี่​่�ย เขาเห็​็นเป็​็นวั​ัตถุ​ุ (object) ทำำ�เสร็​็จแล้​้วเขาก็​็ทิ้​้�ง ไม่​่ต้​้องแสดงความเคารพใดๆ มั​ันก็​็จะแตกต่​่างกั​ันทั้​้�งสองฝั่​่�ง ฝั่​่�งเอเชี​ียก็​็ จะเล่​่นเรื่​่�องเดิ​ิมๆ ซ้ำำ��ๆ เพราะมั​ันเป็​็นเรื่​่�องความเชื่​่�อ ในขณะที่​่�ฝั่​่�งตะวั​ันตก เขาก็​็สร้​้างงานใหม่​่เรื่​่�อยๆ เพราะว่​่าเขาไม่​่ได้​้มี​ีเรื่​่�องของการเก็​็บรั​ักษา

131

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

หุ่นไม่จำ�เป็นต้องมีรูปลักษณ์สวยงามเสมอไป

132

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เรื่​่�องพวกนี้ื​ื��ถื​ือเป็​็นข้​้อจำำ�กั​ัดในหุ่​่�นของไทยหรื​ือไม่​่ เป็​็นเรื่​่อ� งของระบบความคิ​ิดมากกว่​่า ข้​้อดี​ีคือื มั​ันมี​ีการสื​ืบสาน จากพ่​่อ สู่​่�ลู​ูกในฝั่​่�งเอเชี​ีย แต่​่ถ้​้าถามว่​่า รั​ักษาแล้​้ว รั​ักษาเล่​่า รั​ักษาไม่​่อยู่​่� ก็​็น่​่าสงสาร น่​่าเห็​็นใจเหมื​ือนกั​ัน แล้​้วหุ่​่�นจะไปอยู่​่�ตรงไหน เพราะโดยความเชื่​่�อเรายั​ัง เคารพอยู่​่� เรายั​ังรู้​้�สึ​ึกว่​่ามั​ันเป็​็นวั​ัฒนธรรม เป็​็นประเพณี​ี คื​ือการดำำ�รงไว้​้ เหมื​ือนกรณี​ีหนั​ังตะลุ​ุงอี​ีสาน หลายคณะพออายุ​ุมากขึ้​้�น ต้​้องขายต่​่อไป แต่​่คนรุ่​่�นหลั​ังก็​็เล่​่นไม่​่ได้​้แล้​้ว จะพู​ูดอี​ีสาน จะเล่​่าอะไรก็​็ไม่​่ได้​้ เขาก็​็จะเล่​่นเป็​็น หมอลำำ�ซิ่​่�งเป่​่าแคน โยกเต้​้นไป เพราะทั​ักษะมั​ันเปลี่​่�ยน หมายความว่​่าในแง่​่ ของตะวั​ันออก พอเราทำำ�งานเทศกาล ฝรั่​่�งเขาชื่​่�นชมเอเชี​ีย ชื่​่�นชมไทยที่​่�มี​ี ระบบสื​ืบทอดจากพ่​่อสู่​่�ลู​ูก เพราะของตะวั​ันตกเนี่​่�ย ถ้​้าทางคณะอายุ​ุมากขึ้​้�น หากไม่​่บริ​ิจาคให้​้พิพิ​ิ ธิ ภั​ัณฑ์​์หรื​ือมี​ีคนสื​ืบต่​่อ เขาก็​็จะทิ้​้�งไปเลยเพราะไม่​่มีรี ะบบ ลู​ูกหลานสื​ืบต่​่อ ข้​้อดี​ีของเขาคื​ือ ถ้​้าระบบภายในประเทศของเขาเห็​็นคุ​ุณค่​่า เขาก็​็จะทำำ�หอศิ​ิลป์​์ไว้​้ให้​้ อย่​่างกรุ​ุงปราก จะมี​ีหอศิ​ิลป์​์หุ่​่�นสาย ซึ่​่�งประเทศไทย ไม่​่มี​ี มี​ีที่​่�พิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑสถานแห่​่งชาติ​ิ เก็​็บเฉพาะหุ่​่�นหลวง หนั​ังใหญ่​่ และหุ่​่�น กระบอก เพราะในประเภทของหุ่​่�นไทยเนี่​่�ยถู​ูกกั้​้�นไว้​้ ย้​้ อ นไปสมั​ั ย อยุ​ุ ธ ยาจะมี​ี ห นั​ั ง ใหญ่​่ กั​ั บ หุ่​่�นหลวง แล้​้ ว จึ​ึงมาเกิ​ิ ด หุ่​่�น กระบอกในสมั​ัยรั​ัตนโกสิ​ินทร์​์ ซึ่​่�งได้​้รั​ับอิ​ิทธิ​ิพลมาจากจี​ีน หุ่​่�นละครเล็​็ก เป็​็นการผสมระหว่​่างหุ่​่�นกระบอกและหุ่​่�นหลวง ซึ่​่�งประวั​ัติ​ิศาสตร์​์จะบั​ันทึ​ึกไว้​้ ว่​่ามี​ีแค่​่สี่​่� จากนั้​้�นจึ​ึงมาเกิ​ิดหุ่​่�นร่​่วมสมั​ัยอี​ีกประเภท หุ่​่�นสายก็​็ถื​ือว่​่าร่​่วมสมั​ัย หนั​ังตะลุ​ุง หนั​ังใหญ่​่ ไม่​่เคยถู​ูกรวม เพราะเขาถื​ือว่​่าเป็​็นหนั​ัง เป็​็นภาพยนตร์​์ ไม่​่ถือื ว่​่าเป็​็นหุ่​่�น เพิ่​่�งเริ่​่�มนำำ�มารวมตอนปี​ี 2557 ที่​่�ผมจั​ัดสั​ัมมนาและรวมหุ่​่�น ขึ้​้�นมาให้​้กลายเป็​็นแปดประเภท ในแง่​่ของการบั​ันทึ​ึก มั​ันจึ​ึงมี​ีข้​้อจำำ�กั​ัดอยู่​่� กลุ่​่�มหนั​ังใหญ่​่ กลุ่​่�มหนั​ังตะลุ​ุงต่​่างก็​็มี​ีการบั​ันทึ​ึกของเขา ข้​้อดี​ีคื​ือวั​ัดวาเขาก็​็ เก็​็บไว้​้ให้​้ เป็​็นพิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑ์​์ แต่​่ถ้​้าเป็​็นกลุ่​่�มร่​่วมสมั​ัย เมื่​่�อหมดอายุ​ุก็​็จะกองๆ กั​ันไว้​้อยู่​่�ตามคณะละคร ซึ่​่�งเราต้​้องถื​ือว่​่ามั​ันเป็​็นมรดกทั้​้�งหมดนะ ถ้​้าเราจะ ให้​้นิ​ิยามว่​่าวั​ัฒนธรรม

133

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แสดงว่​่าปั​ัจจุ​ุบั​ันเมื​ืองไทยยั​ังไม่​่มี​ีระบบฐานข้​้อมู​ูลส่​่วนกลางที่​่�จะรวบรวม หุ่​่�นเหล่​่านี้​้� ตอนปี​ี 2557 ผมเป็​็นคนที่​่�ขอให้​้มี​ีการสั​ัมมนา มี​ีการไหว้​้ครู​ู รวบรวม และบั​ันทึ​ึกไว้​้ ซึ่​่�งได้​้มาหกสิ​ิบกว่​่าคณะ รวมถึ​ึงทางคณะที่​่�หุ่​่�นสายได้​้เดิ​ิน ทางไปสอนตามโรงเรี​ียนต่​่างๆ ด้​้วย อั​ันนั้​้�นแค่​่ส่​่วนหนึ่​่�ง ทางภาคใต้​้มี​ีเป็​็น ร้​้อยคณะนะ แต่​่มั​ันไม่​่ได้​้เล่​่นแบบต่​่อเนื่​่�อง เราจะไปเรี​ียกว่​่าเป็​็นคณะมั​ันก็​็ พู​ูดยาก บางที​ีเขาก็​็โยกกลุ่​่�มบ้​้าง ไปเล่​่นด้​้วยกั​ันบ้​้าง หรื​ือหุ่​่�นละครเล็​็กเอง ก็​็แยกออกไปหลายคณะ กระจั​ัดกระจายมาก หากจะถามว่​่าตอนนี้​้�มี​ีกี่​่�คณะ ก็​็คงนั​ับยาก หุ่​่�นกระบอกเองก็​็มีหี ลายคณะ อย่​่างคณะของอาจารย์​์จักั รพั​ันธุ์​์� เองก็​็เป็​็นระดั​ับมู​ูลนิ​ิธิ​ิ2 สร้​้างเพื่​่�อเป็​็นมรดกของชาติ​ิ สร้​้างเพราะเป็​็นสิ่​่�งที่​่� แกรั​ักเลย หรื​ือถ้​้าเป็​็นทางของสายนาฏศิ​ิลป์​์ก็​็เล่​่นกั​ันตามวาระ ที่​่�เป็​็นคณะ ประจำำ�ก็​็มี​ีรุ่​่�นยายรุ่​่�นย่​่าที่​่�ตอนนี้​้�ก็​็เล่​่นกั​ันไม่​่ไหวแล้​้ว ร่​่วมสมั​ัยก็​็ตุ๊​๊�กกะตุ่​่�น3 ก็​็มี​ีหลากหลาย ผู้​้�ชมกลุ่​่�มแรกๆ ที่​่�เข้​้ามาสนใจละครของคณะหุ่​่�นสายเสมาเป็​็นอย่​่างไร หุ่​่�นสายเสมาของเรานั​ับว่​่าเป็​็นหุ่​่�นชุ​ุมชน เราไม่​่ได้​้เป็​็นหุ่​่�นที่​่�ตั้​้�งใจจะ เล่​่นในเมื​ือง เราเล่​่นตามวั​ัดตามวา ทำำ�ร่​่วมกั​ับชุ​ุมชนต่​่างๆ อย่​่างงานที่​่� อุ​ุบลราชธานี​ี เรามี​ีโครงการที่​่�ไปเล่​่นตรงนั้​้�น มี​ีการรั​ับทุ​ุนจากสำำ�นั​ักงาน กองทุ​ุนสนั​ับสนุ​ุนการสร้​้างเสริ​ิมสุ​ุขภาพ (สสส.) จึ​ึงเกิ​ิดโครงการที่​่�นำำ�หุ่​่�นไป อบรม ในความเป็​็น สสส. ก็​็จะมี​ีเรื่​่�องของการต่​่อต้​้านเหล้​้าอยู่​่�ประมาณนั้​้�น แต่​่ก็มี็ สิ่​่�ี งที่​่�อยู่​่�ในใจเราว่​่า เราอยากให้​้หุ่​่�นที่​่�เราไปลงเนี่​่�ย หากเด็​็กรั​ัก เด็​็กชอบ ก็​็ให้​้เด็​็กได้​้หั​ัดเชิ​ิด ได้​้เล่​่าเรื่​่�องของชุ​ุมชน เสื้​้�อผ้​้า ภาษา เป็​็นวั​ัตถุ​ุในท้​้องถิ่​่�น ที่​่�คนในชุ​ุมชนเป็​็นคนสร้​้าง ฉะนั้​้�นจะมี​ีตั้​้�งแต่​่เด็​็ก คุ​ุณครู​ู ไปกระทั่​่�งพ่​่อแม่​่ หรื​ือช่​่างในชุ​ุมชนที่​่�มี​ีส่​่วนร่​่วม 2

หุ่​่�นกระบอกคณะจั​ักรพั​ันธุ์​์� โปษยกฤต เกิ​ิดขึ้​้�นจากความสนใจในศิ​ิลปะการทำำ�หุ่​่�นกระบอกของจั​ักรพั​ันธุ์​์� โปษยกฤต โดยเขาเริ่​่�มต้​้นจากการนำำ�หุ่​่�นกระบอกเก่​่าที่​่�ชำำ�รุ​ุดมาซ่​่อมแซมตามแนวทางของตนเอง จนเกิ​ิดเป็​็นหุ่​่�นกระบอกที่​่�มี​ีความสวยงาม แปลกใหม่​่ ซึ่ง่� ได้​้ถูกู นำำ�ไปจั​ัดแสดงไว้​้ที่​่�สยามสมาคม ต่​่อมาจึ​ึงได้​้มีกี ารรวบรวมหุ่​่�นเหล่​่านี้เ้� ข้​้าด้ว้ ยกั​ัน จนสามารถจั​ัดตั้​้�งเป็​็นคณะ หุ่​่�นกระบอกสมั​ัครเล่​่นออกแสดงครั้​้�งแรกในปี​ี 2518 ปั​ัจจุ​ุบั​ันอยู่​่�ในการดู​ูแลของมู​ูลนิ​ิธิ​ิจั​ักรพั​ันธุ์​์� โปษยกฤต 3 บ้​้านตุ๊​๊�กกะตุ่​่�น หุ่​่�นกระบอกไทย ก่​่อตั้​้�งโดย นิ​ิเวศ แววสมณะ ด้​้วยความต้​้องการอนุ​ุรั​ักษ์​์ศิ​ิลปะการทำำ�หุ่​่�นกระบอก ไทยเอาไว้​้ให้​้คนรุ่​่�นหลั​ังได้​้เรี​ียนรู้​้�

134

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แต่​่ถ้​้าถามว่​่าหุ่​่�นดั้​้�งเดิ​ิมตั​ัวแรกเริ่​่�มตั้​้�งแต่​่ที่​่�ไปสอนมาและยั​ังใช้​้อยู่​่�จน ปั​ัจจุ​ุบั​ันก็​็คื​ือ คณะเขายี่​่�สาร4 ที่​่�สมุ​ุทรสงคราม เป็​็นคณะหุ่​่�นในชุ​ุมชนเล็​็กๆ ซึ่​่�งตอนนี้​้�ยั​ังสื​ืบทอดมาจนทุ​ุกวั​ันนี้​้� อายุ​ุเท่​่ากลุ่​่�มสายเสมาเลย โดยจะเป็​็นรุ่​่�น เด็​็กๆ เขาทำำ�กั​ันเอง เล่​่าเรื่​่อ� งปลาทู​ูหน้​้างอคอหั​ักบ้​้าง ชุ​ุมชนบ้​้าง ของดี​ีประจำำ� จั​ังหวั​ัดบ้​้าง ทำำ�จนกระทั่​่�งกลายเป็​็นหุ่​่�นประจำำ�จั​ังหวั​ัด ถ้​้ามี​ีงานอะไรก็​็ตาม ทางจั​ังหวั​ัดก็​็จะยกงานเหล่​่านี้​้�ให้​้กั​ับทางคณะ สำำ�หรั​ับต้​้อนรั​ับแขกที่​่�มาเยื​ือน ตรงอั​ัมพวา เขาทำำ�จนกระทั่​่�งทางคณะสามารถบริ​ิหารจั​ัดการตั​ัวเอง มี​ีรายได้​้ มี​ีโรงเรี​ียน มี​ีรถประจำำ�คณะ พอเสมามาทำำ�จุ​ุดนี้​้�เราก็​็เห็​็นว่​่าเป็​็นสิ่​่�งดี​ีที่​่�ได้​้ทำำ�ให้​้ชุ​ุมชนมี​ีสื่​่�อเป็​็นของ ตั​ัวเอง ก็​็เลยเริ่​่�มทำำ�เป็​็นมู​ูลนิ​ิธิที่​่�ทำ ิ ำ�งานร่​่วมกั​ับชุ​ุมชน เราตั้​้�งใจไปทำำ�ที่​่�บุ​ุรีรัี มั ย์​์ ชั​ัยนาท และอี​ีกหลายที่​่� ด้​้วยรู​ูปแบบเดี​ียวกั​ัน เพื่​่�อให้​้เขามี​ีสื่​่�อของชุ​ุมชน แม้​้ว่า่ อาจจะได้​้ผลบ้​้างไม่​่ได้​้บ้​้างขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับนโยบายของโรงเรี​ียน แต่​่ข้​้อดี​ีคื​ือเราได้​้ ในเรื่​่อ� งของเอกลั​ักษณ์​์ชุมุ ชน ความภู​ูมิใิ นใจตั​ัวเอง การมองเรื่​่อ� งการแบ่​่งปั​ัน ภายในชุ​ุมชน หรื​ือสิ่​่�งที่​่�ชุ​ุมชนต้​้องการสื่​่�อสาร นี่​่�คื​ือสิ่​่�งที่​่�ติ​ิดตั​ัวเรามาตลอด เนื้​้�อเรื่​่�องที่​่�คนในแต่​่ละชุ​ุมชนนำำ�เสนอ คื​ือการนำำ�เสนอตั​ัวตนของพวกเขา ผ่​่านการแสดงหุ่​่�นหรื​ือไม่​่ เราเริ่​่�มพั​ัฒนาที่​่�คำำ�ว่​่า “เอกลั​ักษณ์​์” และ “อั​ัตลั​ักษณ์​์” แต่​่ว่​่าสิ่​่�งที่​่�เรา พยายามจะจั​ัดก็​็ต้​้องไม่​่เป็​็นอนุ​ุรั​ักษนิ​ิยมจนเกิ​ินไป เราอยากให้​้เขาได้​้จั​ัดการ กั​ับภาษาที่​่�พวกเขาต้​้องการจะสื่​่�อสาร คาแร็​็คเตอร์​์ของวั​ัตถุ​ุดิบิ ที่​่�พวกเขาควร จะใช้​้ หรื​ือกระทั่​่�งเรื่​่�องของเนื้​้�อหาที่​่�จะทำำ�ให้​้พวกเขาสามารถนำำ�เสนอกั​ับคน ในพื้​้�นที่​่�ได้​้ เวลาเราสร้​้างตั​ัวละครพวกนี้​้ขึ้� น้� มาหมายความว่​่าคนในชุ​ุมชนตั้​้�งแต่​่ ระดั​ับเก่​่าแก่​่จะต้​้องยอมรั​ับ เราต้​้องเข้​้าใจว่​่าหุ่​่�นที่​่�เราสร้​้างนั้​้�นเป็​็นหุ่​่�นใหม่​่ ถ้​้า เราไปทำำ�ตั​ัวสมั​ัยใหม่​่ คนพวกนี้​้�จะมองว่​่า “เด็​็กพวกนี้​้�ไม่​่ใส่​่ใจวั​ัฒนธรรม ประวั​ั ติ​ิ ศ าสตร์​์ ท้​้ อ งถิ่​่�น” อะไรอย่​่ า งนี้​้� แต่​่ พ อเราคำำ� นึ​ึงถึ​ึงเรื่​่� อ งแบบนี้​้� หุ่​่�นพวกนี้​้�ก็​็จะฝั​ังรากลงไป ทำำ�ให้​้คนในชุ​ุมชนยอมรั​ับมั​ันได้​้ 4

หุ่​่�นสายคณะช่​่อชะคราม หรื​ือที่​่�รู้​้�จักั กั​ันในชื่​่�อ “ละครหุ่​่�นสายยี่​่�สาร” ก่​่อตั้​้�งขึ้​้น� ในปี​ี 2550 มี​ีเป้​้าหมายเพื่​่�อใช้​้การแสดง หุ่​่�นละครในการอนุ​ุรั​ักษ์​์และสะท้​้อนวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตดั้​้�งเดิ​ิมของชาวชุ​ุมชนเขายี่​่�สาร อำำ�เภออั​ัมพวา จั​ังหวั​ัดสมุ​ุทรสงคราม

135

หุ่นสายหลากหลายรูปแบบที่หยิบยืมรูปลักษณ์ของตัวละคร ในวัฒนธรรมร่วมสมัยมาใช้ในการเล่าเรื่อง

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เราต้​้ อ งยอมรั​ับ ความหลากหลาย และ ทำำ�ให้​้เห็​็นว่​่าประเพณี​ี ร่​่วมสมั​ัยและท้​้องถิ่​่�น คื​ือระดั​ับเดี​ียวกั​ัน

138

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

คณะหุ่​่�นสายเสมาเคยนำำ�โครงการรู​ูปแบบนี้​้�มาทำำ�ที่​่�นครราชสี​ีมาบ้​้างไหม เคยทำำ�นะ ผมตั​ัดสิ​ินใจไปทำำ�ที่​่�บ้​้าน ซึ่​่�งตอนนั้​้�นบอกเลยว่​่าไม่​่ประสบ ความสำำ�เร็​็จ ตอนแรกเลยเราจั​ับเรื่​่�องดิ​ิน เพราะเราเชื่​่�อว่​่าดิ​ินเป็​็นเนื้​้�อหา หลั​ัก แต่​่ที่​่�เราไม่​่ประสบความสำำ�เร็​็จเพราะว่​่าเราไม่​่ได้​้ลงไปจั​ัดการเองตั้​้�งแต่​่ แรก มั​ันเป็​็นเรื่​่�องของหน่​่วยงาน หน่​่วยงานก็​็พู​ูดคุ​ุยกั​ับโรงเรี​ียนแห่​่งหนึ่​่�งมา ซึ่​่�งโรงเรี​ียนนั้​้�นก็​็รั​ับกิ​ิจกรรมของอี​ีกหลายที่​่� ไม่​่รู้​้�อี​ีกกี่​่�โครงการ สู​ูตรของเรา เราจะบอกอยู่​่�เสมอว่​่า จะลงแค่​่โรงเรี​ียนขนาดเล็​็ก โรงเรี​ียนที่​่�ขาดนวั​ัตกรรม ขาดโอกาสทางศิ​ิลปะหรื​ือทางใดก็​็ตามแต่​่ แล้​้วพอเขาได้​้รับั สิ่​่�งนี้​้� เขาจะรั​ักษา ยิ่​่�งชี​ีพเลย แต่​่โรงเรี​ียนที่​่�มาทำำ�กั​ับเรา กลั​ับเป็​็นโรงเรี​ียนที่​่�มี​ีอะไรเยอะแยะ เต็​็มไปหมด เอาเด็​็กมาร้​้องเพลง เราก็​็ให้​้พวกเขาปั้​้�น ทำำ�หุ่​่�นกระบอก ซึ่​่�งมั​ัน เคยมี​ีรากที่​่�บอกไว้​้ว่​่า โคราชนั้​้�นเคยมี​ีหุ่​่�นกระบอกอยู่​่� เราเลยอยากเซ็​็ตอั​ัพ ทำำ�หุ่​่�นกระบอกขึ้​้�นมา ตอนนั้​้�นคื​ือเรื่​่�องของย่​่าโม พอทำำ�ขึ้​้�นมาปุ๊​๊�ป เด็​็กก็​็ปั้​้�น ปั้​้�นเสร็​็จเด็​็กก็​็นำำ�ผ้​้าทอมาทำำ�ต่​่อ อะไรอย่​่างนี้​้� เอาตรงๆ ความคาดหวั​ังของศิ​ิลปะในทุ​ุกวั​ันนี้​้� คื​ือของกลุ่​่�มสายเสมาจะ สนใจในการใช้​้ฝี​ีมื​ือหรื​ือวิ​ิถี​ีท้​้องถิ่​่�น เราอาจจะทำำ�หน้​้าตาให้​้บิ​ิดเบี้​้�ยวเหมื​ือน ของในชุ​ุมชนอะไรอย่​่างนี้​้� เราต้​้องเข้​้าใจก่​่อนว่​่าเราไม่​่ใช่​่งานวิ​ิจิติ ร หุ่​่�นไม่​่ใช่​่งาน วิ​ิจิ​ิตรเสมอไป ไม่​่ใช่​่งานชฎา หรื​ืองานประดั​ับเพชรประดั​ับพลอย พอเราทำำ� ขึ้​้น� มา คนเหล่​่านี้ก็้� จ็ ะมองว่​่ามันั ไม่​่สวย ซึ่​่�งตรงนี้​้เ� รามั​ักจะเจอมาตลอด ตั้​้�งแต่​่ ไปทำำ�กั​ับชุ​ุมชน เอาคณะหุ่​่�นนี้​้�มาเจอกั​ับอี​ีกคณะหนึ่​่�ง พอเด็​็กไปเจอคณะหุ่​่�น เมื​ืองหลวงที่​่�สวยงามกว่​่า เด็​็กๆ ถอยกรู​ูดเลย แสดงว่​่าเขาไม่​่มั่​่�นใจในรู​ูปลั​ักษณ์​์ของหุ่​่�นที่​่�พวกเขาทำำ�หรื​ือเปล่​่า ใช่​่ ซึ่​่�งก็​็ต้​้องมานั่​่�งอธิ​ิบายให้​้พวกเขาฟั​ังว่​่า ความภู​ูมิ​ิใจในตั​ัวของเรา น้ำำ��มื​ือของเราคื​ืออะไร หุ่​่�นแบบบ้​้านเราคื​ืออะไร นั่​่�นก็​็คื​ือส่​่วนหนึ่​่�งในตอนทำำ� นิ​ิทรรศการหุ่​่�นก็​็มี​ีผลนะ เราไปดึ​ึงคณะจากที่​่�นิ​ิวซี​ีแลนด์​์ซึ่​่�งเขาใช้​้หิ​ินภู​ูเขา มาทำำ�หุ่​่�นนางเงื​ือก หุ่​่�นง่​่ายๆ ไม่​่ใช่​่หุ่​่�นระดั​ับงานศิ​ิลปะ ซึ่​่�งคนไม่​่เข้​้าใจ ก็​็มี​ี หน่​่วยงานมาว่​่า “ทำำ�ไมมั​ันดู​ูกเฬวราก หุ่​่�นของอาจารย์​์ดู​ูผ้​้าขี้​้�ริ้​้�วจั​ัง” ซึ่​่�งเขา ใช้​้คำำ�นี้​้� และเราจำำ�มาจนถึ​ึงทุ​ุกวั​ันนี้​้� ซึ่​่�งก็​็บอกไปว่​่าหุ่​่�นมาจากท้​้องถิ่​่�น จะเอา หุ่​่�นไปประดั​ับทำำ�ไมในเมื่​่�อเรื่​่�องที่​่�เล่​่นเป็​็นเรื่​่�องเกี่​่�ยวกั​ับท้​้องถิ่​่�น จุ​ุดนี้​้�คื​ือเรื่​่�อง ที่​่�เราต่​่อสู้​้�มาตลอด

139

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เราต้​้องยอมรั​ับในความหลากหลาย และทำำ�ให้​้เห็​็นว่​่าประเพณี​ีร่​่วมสมั​ัย และท้​้องถิ่​่�นคื​ือระดั​ับเดี​ียวกั​ัน อย่​่างหนั​ังบั​ักตื้​้�อ5 หรื​ืออะไรก็​็ตามที่​่�พยายาม จะใส่​่โปรเจคเตอร์​์หรื​ืออะไรก็​็ตามที่​่�มั​ันร่​่วมสมั​ัยเข้​้าไป เพราะกลั​ัวจะไป ไม่​่รอด พู​ูดง่​่ายๆ กลั​ัวคนไม่​่ดู​ู ซึ่​่�งผมก็​็บอกว่​่า ไม่​่ ให้​้เล่​่นแบบเดิ​ิม เล่​่นจน พวกเขายอมรั​ับในสิ่​่�งที่​่�เราเป็​็น กรณี​ีเดี​ียวกั​ัน พอมองในแง่​่นี้​้�ก็​็ทำำ�ให้​้เวลา เราไปสื่​่�อสารกั​ับหน่​่วยงานหรื​ือผู้​้�คนที่​่�นิ​ิยามคำำ�ว่​่า “วั​ัฒนธรรมคื​ืออะไร” มั​ันยาก อย่​่างหุ่​่�นกระบอกที่​่�เราก็​็รั​ับหมดทุ​ุกหุ่​่�น เป็​็นที่​่�ปรึ​ึกษาด้​้วย ไปดู​ูใน โรงเรี​ียนที่​่�เด็​็กๆ เราก็​็เล่​่นกั​ัน เด็​็กเล่​่นอยู่​่�ห้​้านาที​ี เด็​็กก็​็เก็​็บกั​ันแล้​้ว เหตุ​ุผล ก็​็ “ครู​ูไม่​่ให้​้เล่​่น มั​ันแพง” มั​ันตั​ัวละ 50,000 กว่​่าบาท กลั​ัวว่​่าเพชรพลอย มั​ันจะร่​่วง ซึ่​่�งตรงจุ​ุดนี้​้� มั​ันก็​็มี​ีข้​้อสั​ังเกตอย่​่างหนึ่​่�ง คนมั​ักจะมองว่​่า “เสมาเนี่​่�ย ชอบมี​ีปั​ัญหากั​ับหุ่​่�นประเพณี​ีหรื​ือเปล่​่า” เราชอบ เรารั​ัก แต่​่ว่​่ามั​ันทำำ�หน้​้าที่​่� คนละแบบ แม้​้กระทั่​่�งหน่​่วยงานรั​ัฐจะให้​้เราไปแสดง ถ้​้าคุ​ุณคาดหวั​ังหุ่​่�น ในระดั​ับประเพณี​ีแห่​่งชาติ​ิคุ​ุณก็​็ไม่​่ต้​้องเอาเราไป เพราะเราเป็​็นหุ่​่�นชุ​ุมชน ที่​่�สั่​่�งสอนและมี​ีแต่​่เนื้​้�อหาหนั​ักๆ ทั้​้�งนั้​้�น ถ้​้าคุ​ุณอยากได้​้หุ่​่�นเนื้​้�อหาแบบนี้​้� คุ​ุณก็​็เอาเราไป อย่​่างมี​ีบางงานอี​ีเวนต์​์เอาเราไปแสดง ก็​็ว่​่านี่​่�หรื​ือหุ่​่�นสาย เสมาที่​่�ได้​้รั​ับรางวั​ัล ทำำ�ไมไม่​่วิ​ิจิ​ิตรเลย คนมั​ักยั​ังเข้​้าใจอยู่​่�ตลอดว่​่าเราเป็​็น หุ่​่�นประเพณี​ี เพราะฉะนั้​้�น ช่​่วงหลั​ังๆ มา ก็​็จะสื่​่�อสารไปเลยว่​่า วั​ัตถุ​ุประสงค์​์ ที่​่�คุ​ุณต้​้องการคื​ืออะไร ถ้​้าคุ​ุณต้​้องการเชื่​่�อมต่​่อกั​ับชุ​ุมชน คุ​ุณคุ​ุยกั​ับเรา ถ้​้าคุ​ุณอยากได้​้หุ่​่�นประเพณี​ี เราก็​็จะติ​ิดต่​่อที่​่�อื่​่�นไปให้​้ นั่​่�นคื​ือหน้​้าที่​่�ที่​่�มั​ัน แตกต่​่างกั​ัน พอกลั​ับไปที่​่�นครราชสี​ีมาอี​ีกรอบหลั​ังจากที่​่�ไม่​่ประความสำำ�เร็​็จในครั้​้�งแรก ครั้​้�งนี้​้�เป็​็นอย่​่างไรบ้​้าง หลั​ังจากที่​่�ล้​้มเหลว ตอนนั้​้�นก็​็มี​ีการจั​ัดนิ​ิทรรศการหุ่​่�นนานาชาติ​ิก็​็เอา มาอี​ีกครั้​้�ง ก็​็มาค้​้นพบว่​่า จริ​ิงๆ แล้​้วโคราชนั้​้�นไม่​่มี​ีราก ไม่​่มี​ีการรั​ับรู้​้�ใดๆ 5 หนั​ังประโมทั​ัย หนั​ังปะโมทั​ัย หนั​ังบั​ักป่​่องบั​ักแก้​้ว หรื​ือหนั​ังบั​ักตื้​้�อ คื​ือ ศิ​ิลปะการแสดงท้​้องถิ่​่�นของภาคตะวั​ันออก เฉี​ียงเหนื​ือ มี​ีลักั ษณะผสมผสานระหว่​่างการเชิ​ิดตั​ัวหนั​ังเล่​่นเงาแบบหนั​ังตะลุ​ุง กั​ับการเล่​่าเรื่​่อ� งแบบการแสดงหมอลำำ� เนื้​้อ� เรื่​่อ� ง ที่​่�นิ​ิยมใช้​้ในการแสดงคื​ือรามเกี​ียรติ์​์�และวรรณกรรมพื้​้�นบ้​้านต่​่างๆ

140

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เรื่​่�องหุ่​่�นเลย โอกาสที่​่�เทศกาลหุ่​่�นมั​ันจะเป็​็นที่​่�รู้​้�จั​ักในเมื​ืองอาจจะยาก สู้​้�เรา ไปอย่​่างอยุ​ุธยานี่​่�ยั​ังอาจจะชั​ัดกว่​่า เพราะที่​่�นั่​่�นเขาก็​็มี​ีรากเก่​่าอยู่​่� โคราชไม่​่มี​ี เพราะฉะนั้​้�นเลยตั​ัดสิ​ินใจใหม่​่ว่​่า สำำ�หรั​ับเสมาลั​ัย6 เราอาจจะไม่​่ได้​้ไปปั​ักหลั​ัก สร้​้างคณะหุ่​่�นหรื​ือโรงละครหุ่​่�นนะ แต่​่เราเอาสิ่​่�งที่​่�เราถนั​ัดที่​่�สุ​ุดอย่​่างการนำำ� อั​ัตลั​ักษณ์​์หรื​ือภู​ูมิ​ิปั​ัญญาท้​้องถิ่​่�นมาพั​ัฒนาต่​่อให้​้มั​ันเกิ​ิดเป็​็นนวั​ัตกรรม มั​ันก็​็เลยเกิ​ิดเป็​็นแนวความคิ​ิดที่​่�ว่​่า “สร้​้างเสริ​ิมอั​ัตลั​ักษณ์​์ท้​้องถิ่​่�น ส่​่งเสริ​ิม นวั​ัตกรรมงานศิ​ิลป์​์เพื่​่�อชุ​ุมชน” แล้​้วเราก็​็จั​ับเอาดิ​ินมา จั​ับเอาสิ่​่�งที่​่�เกี่​่�ยวข้​้อง ความรู้​้�ที่​่�เรามี​ี มาทำำ�ที่​่�นั่​่�นตลอด 2–3 ปี​ีที่​่�ผ่​่านมา ก็​็เอาดิ​ินไปสร้​้างสื่​่�อการ เรี​ียนรู้​้�สร้​้างสื่​่�อการสอนบ้​้าง ทำำ�เป็​็นตุ๊​๊�กตาดิ​ินบ้​้าง ไม่​่ได้​้กลั​ับไปทำำ�เรื่​่�องของ puppet โดยตรง ก็​็มี​ีโรงเรี​ียนเอาเศษกระดาษมาตั​ัดเพื่​่�อสอนเด็​็ก เขาก็​็ไม่​่ ได้​้คิ​ิดว่​่าเขาจะตั้​้�งคณะ พยายามเอาหุ่​่�นชุ​ุมชนไปลงที่​่�นั่​่�น อย่​่างกลุ่​่�มหุ่​่�นหนั​ัง บั​ักตื้​้�อ ก็​็มี​ีไอเดี​ียว่​่าทำำ�หุ่​่�นหนั​ังบั​ักตื้​้�อโคราชดี​ีไหม เป็​็นหุ่​่�นหนั​ังแล้​้วพู​ูดภาษา โคราชดี​ีไหม เขาก็​็ยังั ไม่​่อินิ เท่​่าไหร่​่ ก็​็ไม่​่เป็​็นไร ถื​ือว่​่าเป็​็นคอนเนคชั่​่�นกั​ับทาง ฝั่​่�งอี​ีสานเอาไว้​้ แต่​่ก็​็ยั​ังไม่​่ถึ​ึงขั้​้�นที่​่�จะตั้​้�งคณะได้​้ คณะหุ่​่�นสายเสมาได้​้เข้​้ามาร่​่วมงานกั​ับ Thailand Biennale ได้​้อย่​่างไร บอกตรงๆ ว่​่า ช่​่วงนั้​้�นเราไม่​่ได้​้จั​ับเรื่​่�องหุ่​่�นแล้​้ว พอมาถึ​ึงตรงนี้​้�เรา ก็​็แจ้​้งที​ีมงานว่​่า เราคงไม่​่ต้อ้ งการที่​่�จะนำำ�นิ​ิทรรศการหุ่​่�นนานาชาติ​ิกลั​ับมาลงที่​่� โคราชแล้​้วนะ เพราะอะไรหลายๆ อย่​่างยั​ังไม่​่พร้​้อม และเดิ​ิมที​ีเรายั​ังมี​ีภาพจำำ� อยู่​่�ว่​่าเบี​ียนนาเล่​่ส่​่วนใหญ่​่เป็​็นงานประติ​ิมากรรม เพราะฉะนั้​้�นเราก็​็มาจั​ับดิ​ิน เราก็​็อยากจะทำำ�เรื่​่�องนี้​้�แหละ เห็​็นว่​่าทางงานไม่​่ค่​่อยได้​้มี​ีใครไปจั​ับทางสาย ด่​่านเกวี​ียน เราก็​็เลยอยากจะได้​้ดิ​ินจากด่​่านเกวี​ียนมาเผางานขนาดใหญ่​่ ตอนแรกเราก็​็ว่า่ จะมี​ีงานประติ​ิมากรรมช้​้างดึ​ึกดำำ�บรรพ์​์ ซึ่​่�งก็​็เป็​็นโจทย์​์ ของเรามาตั้​้�งแต่​่แรกแล้​้ว ที่​่�ให้​้อารมณ์​์เหมื​ือนกั​ับขึ้​้�นจากบ่​่อโคลน คล้​้ายกั​ับ จุ​ุดจบของโลก (The end of the world) ซึ่​่�งตั​ัวช้​้างเองก็​็จมอยู่​่�ในบ่​่อโคลน ครึ่​่�งตั​ัว แล้​้วรอบๆ มี​ีรอยเท้​้าของสั​ัตว์​์อื่​่�นย่ำำ��อยู่​่� อยากได้​้รอยเท้​้าหล่​่อเหล่​่านี้​้� 6 เสมาลั​ัย เสมาไทย ก่​่อตั้​้�งโดยมู​ูลนิ​ิธิ​ิหุ่​่�นสายเสมาศิ​ิลปะเพื่​่�อสั​ังคม มี​ีเป้​้าหมายในการสร้​้างเสริ​ิมอั​ัตลั​ักษณ์​์ท้​้องถิ่​่�น ส่​่งเสริ​ิมนวั​ัตกรรมงานศิ​ิลป์​์เพื่​่�อชุ​ุมชน เป็​็นพื้​้�นที่​่�ในการจั​ัดกิ​ิจกรรมเรี​ียนรู้​้�ประวั​ัติ​ิศาสตร์​์โคราชผ่​่านศิ​ิลปะการปั้​้�นดิ​ิน รวมถึ​ึง เป็​็นผู้​้�จั​ัดกิ​ิจกรรมท่​่องเที่​่�ยวประวั​ัติ​ิศาสตร์​์เมื​ืองโคราช

141

ART SQUARE

142

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Trace Legend (ร่องรอยในตำ�นาน), 2564 สหศาสตร์ศิลป์, หุ่นสายจัดวาง, การแสดงสด ขนาดผันแปรตามพื้นที่, พิพิธภัณฑ์ไม้กลายเป็นหิน

143

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ให้​้ย่ำำ��กระจายอยู่​่�บริ​ิเวณทั่​่�วเมื​ืองเลย ทำำ�ให้​้มั​ันดู​ูเป็​็น happening ที​ีนี้​้�ก็​็ทำำ� แบบเสร็​็จทั้​้�งหมดแล้​้ว มี​ีตั​ัวนกกระยางข้​้างหลั​ังที่​่�บิ​ินได้​้อยู่​่�บนหั​ัวช้​้าง สื่​่�อนั​ัย ประมาณว่​่า go to the future ซึ่​่�งก็​็โดนทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์ตอบกลั​ับมาว่​่า “ฉั​ันว่​่าคุ​ุณไม่​่ควรทำำ�” ในตอนแรกเราเองก็​็รู้​้�สึ​ึกเสี​ียดาย เพราะติ​ิดต่​่อกั​ับทางช่​่างที่​่�ด่​่านเกวี​ียน ไว้​้หมดแล้​้ว เราก็​็อยากเห็​็นผลงานที่​่�ได้​้เผาในเตาขนาดใหญ่​่ของชาวบ้​้าน ซึ่​่�งที่​่�ด่​่านเกวี​ียนก็​็มี​ีเตา 60–70 เตา เราอยากประชาสั​ัมพั​ัมธ์​์ให้​้กั​ับชุ​ุมชน ของพวกเขา ทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก็​็แนะนำำ�มาว่​่า คุ​ุณควรที่​่�จะทำำ�การแสดง ซึ่​่�งก็​็ ไม่​่เป็​็นไร ทางเราก็​็มี​ีสิ่​่�งที่​่�เราศึ​ึกษามาบ้​้างแล้​้ว ก็​็คื​ือดิ​ินมวลเบา เราก็​็อยาก จะทำำ�หุ่​่�นสายจากดิ​ินมวลเบาเหมื​ือนกั​ัน ซึ่​่�งในจุ​ุดนี้​้�เองที่​่�เป็​็นจุ​ุดสำำ�คั​ัญที่​่�เรา เคยได้​้ไปทำำ�มาแล้​้วในหลายจั​ังหวั​ัด ก็​็ตั้​้�งใจว่​่า “ที่​่�โคราชบ้​้านฉั​ัน ฉั​ันต้​้อง ทำำ�ให้​้สำำ�เร็​็จให้​้ได้​้” จึ​ึงได้​้ไปทำำ�ร่​่วมกั​ับครู​ูที่​่�เขาทำำ�บ้​้านดิ​ิน ให้​้เขาสร้​้างหุ่​่�นดิ​ิน ในชุ​ุด ดงพญาไฟ ขึ้​้�นมา อี​ีกด้​้านหนึ่​่�ง ความคิ​ิดที่​่�อยากจะทำำ�เรื่​่�องช้​้างก็​็ยั​ังไม่​่จบ ปี​ีที่​่�ผ่​่านมาได้​้ ไปทำำ�งานร่​่วมกั​ับองค์​์การพิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑ์​์วิ​ิทยาศาสตร์​์แห่​่งชาติ​ิ (อพวช.) เขาให้​้ เราทำำ�หุ่​่�นสมั​ัน มั​ันก็​็ยั​ังไม่​่แล้​้วใจเรา คื​ือเรารู้​้�ว่​่าวั​ัตถุ​ุดิ​ิบที่​่�ควรจะใช้​้คื​ืออะไร แต่​่ทางนั้​้�นกลั​ับไปใช้​้อี​ีกแบบหนึ่​่�ง เขาทำำ�งานสตั​ัฟฟ์​์ (stuff) ซึ่​่�งวั​ัตถุ​ุดิ​ิบ ไม่​่เอื้​้�อต่​่อการทำำ�งานของเรา มั​ันหนั​ัก เคลื่​่�อนไหวลำำ�บากและแตกหั​ักง่​่าย โครงสร้​้างใดๆ ก็​็ตามแต่​่ที่​่�เราเสนอไป เขาก็​็ทำำ�อี​ีกแบบ เพื่​่�อความสวยงาม ในแบบของเขา แม้​้ในที่​่�สุ​ุดผลงานจะได้​้รับั การตอบรั​ับที่​่�ดี​ี แต่​่ก็ยั็ งั ไม่​่ 100% เราจึ​ึงมี​ี ค วามตั้​้�งใจว่​่ า จะนำำ� หุ่​่�นยั​ั ก ษ์​์ แ บบนี้​้� ม าทำำ� ต่​่ อ ให้​้ สำำ� เร็​็ จ ให้​้ ไ ด้​้ มาถึ​ึงตรงนี้​้� เ ลยอยากทำำ� ในสิ่​่�งที่​่�ต้​้ อ งการ คื​ื อ การใช้​้ วั​ั ต ถุ​ุ ดิ​ิ บ ที่​่�เป็​็ น โฟม ยางพารา แล้​้วก็​็ทำำ�ตามโครงสร้​้างที่​่�เราไปศึ​ึกษามาว่​่าจะทำำ�ให้​้มั​ันเคลื่​่�อนไหว ได้​้ และสามารถที่​่�จะตอบโจทย์​์เขาได้​้ เดิ​ิมที​ีตอนแรกออกแบบไว้​้ใหญ่​่โตมาก เกื​ือบหกเมตร แต่​่มี​ีข้​้อจำำ�กั​ัดเรื่​่�องงบประมาณ เราตั้​้�งใจว่​่าจะนำำ�ไปติ​ิดตั้​้�งไว้​้ ที่​่�สวนสั​ัตว์​์โคราช แต่​่ทางนั้​้�นเขาปฏิ​ิเสธเพราะมี​ีงานอื่​่�นอยู่​่�แล้​้ว ซึ่​่�งเราก็​็ไม่​่ เข้​้าใจ หุ่​่�นเป็​็นศาสตร์​์ที่​่�คนเข้​้าใจยากที่​่�สุ​ุด จะไปที่​่�ไหนคนก็​็ไม่​่เข้​้าใจ เราจึ​ึง ไปคิ​ิดถึ​ึงที่​่�ที่​่�เขาควรจะไปอยู่​่� ก็​็คื​ือพิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑ์​์ไม้​้กลายเป็​็นหิ​ิน จึ​ึงติ​ิดต่​่อไป พิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑ์​์นี้​้�จึ​ึงกลายเป็​็นอี​ีกหนึ่​่�งพื้​้�นที่​่� ซึ่​่�งตอนแรกก็​็ไม่​่มี​ีใครรู้​้�เลยแม้​้แต่​่

144

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

คณะภัณฑารักษ์และศิลปินถ่ายรูปร่วมกัน ในมือของแต่ละคนถือ “แคปซูลกาลเวลา”

145

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ภาพบน

การแสดงระบำ�เขาจันทน์งาม ภาพล่าง

การแสดงหุ่นดงพญาไฟ

146

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ในวั​ันแถลงข่​่าว ว่​่ามี​ีผลงานจั​ัดแสดงที่​่�นี่​่�ด้​้วย แต่​่เราก็​็ไม่​่กั​ังวลว่​่าคนจะไม่​่ได้​้ มาดู​ู เพราะที่​่�นี่​่�มี​ีเด็​็กๆ มาทำำ�กิ​ิจกรรมตลอดอยู่​่�แล้​้ว เราเชื่​่�อว่​่างานอยู่​่�ในจุ​ุด ที่​่�ใช่​่ ก็​็เลยมี​ีงานช้​้าง หุ่​่�นดิ​ิน และยั​ังมี​ีอี​ีกเรื่​่�องหนึ่​่�งคื​ือการย้​้อมผ้​้าจากดิ​ิน กลายเป็​็นทำำ�สามอย่​่างเลย เราอยากสื​ืบสานความรู้​้�ที่​่�เรามี​ี ก็​็เลยทำำ�ระบำำ� เขาจั​ันทน์​์งาม หุ่​่�นดงพญาไฟ และหุ่​่�นช้​้าง นอกจากตั​ัวหุ่​่�นแล้​้ว ยั​ังมี​ีแคปซู​ูลกาลเวลาที่​่�เป็​็นส่ว่ นหนึ่​่ง� ของผลงานชุ​ุดนี้​้ด้� ว้ ย แคปซู​ูลมี​ีที่​่�มาจากกลุ่​่�มคนที่​่�เราเคยได้​้ร่​่วมงานกั​ัน ก็​็คื​ือกลุ่​่�มจำำ�ลอง ประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ ซึ่​่�งทางกลุ่​่�มได้​้พู​ูดถึ​ึงในจุ​ุดนี้​้�ว่​่า “สิ่​่�งที่​่�เขาเฝ้​้าเก็​็บรั​ักษามา ทั้​้�งหมดนี้​้� ทุ​ุกคนเห็​็นคุ​ุณค่​่าหมด แล้​้วถ้​้าเราอยากจะเอาของๆ เรา ฝากไป ยั​ังอนาคต ให้​้พวกเขาเก็​็บไว้​้บ้​้างล่​่ะ ควรจะทำำ�อย่​่างไรดี​ี” ซึ่​่�งผมก็​็รู้​้�สึ​ึกว่​่า มั​ันน่​่าสนใจ ก่​่อนหน้​้านี้ผ้� มเคยจั​ับเรื่​่อ� งงานปั้​้�นภาชนะเป็​็นพวกโหลรู​ูปหั​ัวสั​ัตว์​์ ต่​่างๆ ซึ่​่�งจริ​ิงๆ แล้​้วมั​ันคื​ือภาชนะไว้​้สำำ�หรั​ับเก็​็บกระดู​ูกสมั​ัยยุ​ุคอี​ียิ​ิปต์​์หรื​ือ ที่​่�เก็​็บอั​ัฐิ​ิ ซึ่ง่� พวกถ้​้วยชามหรื​ืออะไรที่​่�เราเคยไปเจอตามวั​ัดก็​็เป็​็นที่​่�เก็​็บกระดู​ูก ทั้​้�งนั้​้�น เราไปเข้​้าใจว่​่ามั​ันเป็​็นภาชนะที่​่�เอาไว้​้หุ​ุงต้​้ม ซึ่​่�งจริ​ิงๆ แล้​้วมั​ันไม่​่ใช่​่ เราจึ​ึงเอาเรื่​่�องนี้​้�มาทำำ� เพื่​่�อเก็​็บรั​ักษาบางสิ่​่�งไว้​้ส่​่งต่​่อไปยั​ังอนาคต แล้​้วก็​็เอา มาบวกเข้​้ากั​ับตรงนี้​้� เพื่​่�อให้​้คนอื่​่�นได้​้เข้​้ามามี​ีส่​่วนร่​่วม แสดงว่​่าจุ​ุดเด่​่นในโครงการของเราคื​ือการสร้​้างกิ​ิจกรรมหลายๆ อย่​่างเพื่​่�อ ให้​้คนอื่​่�นได้​้มี​ีส่​่วนร่​่วมมากขึ้​้�น อย่​่างเราทำำ�ละคร ก็​็อยากให้​้มั​ันได้​้เข้​้าไปอยู่​่�ในใจคน ไม่​่ต้อ้ งไปกั​ังวลว่​่า เด็​็กมาดู​ูแล้​้วเขาจะอิ​ินแค่​่ไหน มั​ันคื​ือการสร้​้างแรงบั​ันดาลใจ ความตื่​่�นตา ตื่​่�นใจจากวั​ัตถุ​ุดิ​ิบที่​่�ทำำ� อย่​่างการให้​้จุ​ุดเริ่​่�มต้​้นมาจากภาพเขี​ียน พู​ูดเรื่​่�อง หมาที่​่�อยู่​่�ในภาพเขี​ียน เพราะเราเคารพหมา อยู่​่�มาวั​ันหนึ่​่�ง ชาวบ้​้านก็​็ฆ่​่ามั​ัน เพื่​่�อบริ​ิโภค ซึ่​่�งเราก็​็ไม่​่ได้​้พู​ูดออกมาตรงๆ แต่​่ก็​็ได้​้สื่​่�อสารออกมาในตอน ท้​้ายของการแสดงตั​ัวนี้​้� เพื่​่�อแสดงให้​้ผู้​้�ชมเห็​็นว่​่า เรากำำ�ลั​ังผลาญชี​ีวิ​ิตต่​่างๆ คนแล้​้วคนเล่​่า เหมื​ือนช้​้างที่​่�กำำ�ลั​ังมี​ีอยู่​่� ก็​็มี​ีตั​ัวที่​่�โชว์​์อยู่​่�อย่​่างช้​้างสุ​ุริ​ินทร์​์ ซึ่​่�งจริ​ิงๆ ก็​็เหลื​ือเพี​ียงช้​้างเอเชี​ียและช้​้างแอฟริ​ิกาเท่​่านั้​้�น ทั้​้�งๆ ที่​่�โลกนี้​้�มี​ีอยู่​่� ตั้​้�งหลากหลายสายพั​ันธุ์​์� เพราะมนุ​ุษย์​์ไง มั​ันก็​็เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับการเอางา ที​ีแรก ที่​่�เราออกแบบช้​้างให้​้ตัวั ใหญ่​่ และพอถึ​ึงเวลาที่​่�เราจะให้​้ชี​ีวิ​ิตเขาเนี่​่�ย เราจะให้​้

147

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เอางาเข้​้าไปสวม ผู​ูกกั​ับห้​้องโชว์​์งาข้​้างๆ กั​ัน แต่​่พอดี​ีห้อ้ งช้​้างๆ มี​ีคนเข้​้ามาใช้​้ เพื่​่�อไม่​่ให้​้เนื้​้�อหามั​ันรบกวนกั​ัน เราเลยเอาเรื่​่�องราวในส่​่วนนี้​้�ออก ถั​ัดจากเรื่​่�องการฆ่​่าผลาญกั​ันเนี่​่�ย เราก็​็มาต่​่อที่​่�เรื่​่�อง ดงพญาไฟ ที่​่�คน พากั​ันมองว่​่าสัตั ว์​์ป่​่าดุรุ้ า้ ย ซึ่​่�งเราคิ​ิดว่​่ามันั ไม่​่ใช่​่ คุ​ุณจะบอกว่​่า “เสื​ือจะฆ่​่าคน ช้​้างจะอาละวาด ไดโนเสาร์​์จะกิ​ินเรา” นี่​่�คื​ือสื่​่�อที่​่�สอนเด็​็กทุ​ุกวั​ันนี้​้� และเราก็​็ สอนซ้ำำ��อยู่​่�จนถึ​ึงทุ​ุกวั​ันนี้​้� ผมไม่​่ได้​้บอกว่​่าผมจะเอ็​็นดู​ู เข้​้าไปกอดเสื​ือหรื​ือ ช้​้างได้​้ แต่​่ว่​่าคุ​ุณกำำ�ลั​ังมองสิ่​่�งมี​ีชี​ีวิ​ิตในแง่​่ที่​่�ว่​่าถ้​้าเขามาทำำ�ร้​้ายเรา เราต้​้อง ฆ่​่าเขา เราต้​้องเป็​็นมนุ​ุษย์​์ที่​่�มี​ีอำำ�นาจ ใช้​้ชี​ีวิ​ิตอยู่​่�เพี​ียงลำำ�พั​ังโดยไม่​่อยู่​่�ร่​่วมกั​ัน บนโลกเหรอ จึ​ึงใช้​้ ดงพญาไฟ มาเล่​่า ดงพญาไฟ เราเล่​่าถึ​ึงตั​ัวผู้​้�มี​ีอำำ�นาจที่​่�เปลี่​่�ยนผ่​่าน มาสู่​่�ยุ​ุคของการ ล้​้างผลาญไล่​่ฆ่​่า จึ​ึงเกิ​ิดเหตุ​ุการณ์​์ที่​่�พญาแถนส่​่งเหล่​่าสั​ัตว์​์ลงมาฆ่​่ามนุ​ุษย์​์ จั​ับลู​ูกไปใส่​่ไว้​้ในกลอง แล้​้วเราก็​็เล่​่าจบลงตรงแค่​่นั้​้�น โดยให้​้เหตุ​ุผลว่​่า เพราะว่​่าคุ​ุณไปล้​้างผลาญชี​ีวิ​ิตคนอื่​่�น ด้​้วยความที่​่�คุ​ุณไปมองว่​่าสั​ัตว์​์ต่​่างๆ ล้​้วนเป็​็นสิ่​่�งที่​่�ดุ​ุร้า้ ยและขาดความเคารพในสิ่​่�งเหล่​่านี้​้� การเอามาเล่​่าต่อ่ ยอดใน ส่​่วนของช้​้าง ที่​่�ผู​ูกมาจากการฆ่​่าหมาอี​ีกที​ี เป็​็นการเอาคื​ืน และการเอาคื​ืนนี้​้� ก็​็มาตั้​้�งคำำ�ถามว่​่าจะสามารถมี​ีชี​ีวิ​ิตอยู่​่�ร่​่วมกั​ันได้​้อย่​่างไร ไปให้​้ชี​ีวิ​ิตช้​้างซะ ให้​้ชี​ีวิ​ิตในอดี​ีตกลั​ับมา แล้​้วคุ​ุณก็​็จะเป็​็นอดี​ีตของอนาคตด้​้วย นี่​่�คื​ือสิ่​่�งที่​่�เรา ผู​ูกเรื่​่�องไว้​้ การทำำ�งานกั​ับ Thailand Biennale แตกต่​่างจากการทำำ�งานในเทศกาล หุ่​่�นนานาชาติ​ิที่​่�ผ่​่านมาไหม เราแจ้​้งรายละเอี​ียดทุ​ุกขั้​้�นตอนให้​้กับั ทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์ อ. วิ​ิภาช ภู​ูริชิ านนท์​์ ตั้​้�งแต่​่แบบร่​่างมื​ือไปจนถึ​ึงโมเดลต้​้นแบบ ส่​่งให้​้เขาดู​ูทุกุ ขั้​้�นตอน ซึ่ง่� ก็​็บอกเขา ว่​่าจะผสมความเป็​็นเอเชี​ียและแอฟริ​ิกา ผสมสี​ีงาเก่​่านะ เพื่​่�อที่​่�จะแสดงความ เป็​็นร่​่วมสมั​ัยด้​้วย ไม่​่ใช่​่การไปจำำ�ลองตั​ัวช้​้างมาเฉยๆ มั​ันก็​็ไม่​่ใช่​่งานศิ​ิลปะไง ศิ​ิลปะมั​ันต้​้องมี​ีการวิ​ิเคราะห์​์ว่​่าเราจะเล่​่าอะไร จึ​ึงไม่​่ค่​่อยมี​ีปั​ัญหาอะไร

148

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

การแสดงหุ่นดงพญาไฟ

149

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

หุ่นช้างขนาดใหญ่ ไฮไลท์ของผลงานชุด ร่องรอยในตำ�นาน

150

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

โดยส่​่วนตั​ัวคุ​ุณชอบผลงานของศิ​ิลปิ​ินท่​่านใดในเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้� ยั​ังไม่​่ได้​้ไปดู​ูจริ​ิงจั​ัง ขอไม่​่ตอบตรงนี้​้�ดี​ีกว่​่า แต่​่ว่​่าในฐานะคนทำำ�งาน ศิ​ิลปะ เคยทำำ�งานเทศกาลมา เมื่​่�อมี​ีคนถามว่​่าอะไรคื​ือไฮไลท์​์ เราก็​็จะตอบว่​่า ทุ​ุกงานคื​ือไฮไลท์​์ ทุ​ุกอย่​่างผ่​่านกระบวนการคิ​ิดของศิ​ิลปิ​ินแต่​่ละคนมาแล้​้ว ทั้​้�งนั้​้�น เขาตั้​้�งใจทำำ�มาแล้​้ว และเท่​่าที่​่�ดู​ู ผลงานก็​็ยั​ังติ​ิดตั้​้�งกั​ันไม่​่ครบ ถ้​้าถาม ตอนนี้​้� ก็​็คงยั​ังตอบไม่​่ได้​้ เราชอบตรงที่​่�ว่​่า เมื่​่�อตอนที่​่�ได้​้ไปดู​ูงานที่​่�กระบี่​่� มั​ั น มี​ี ก ารเข้​้ า ไปทำำ� งานร่​่ ว มกั​ั บ ชุ​ุ ม ชนหรื​ือหยิ​ิ บ เอาวั​ั ต ถุ​ุ ดิ​ิ บ ท้​้ อ งถิ่​่�นมาทำำ� พอมาเป็​็นโคราชเองเนี่​่�ย การที่​่�เข้​้าไปเอาวั​ัตถุ​ุดิ​ิบท้​้องถิ่​่�น เอาเรื่​่�องราว เอาเนื้​้อ� หามาทำำ� มั​ันเป็​็นเรื่​่อ� งสำำ�คั​ัญมากที่​่�จะทำำ�ให้​้คนในท้​้องถิ่​่�นหรื​ือในโคราช มาดู​ู และเกิ​ิดความเข้​้าใจว่​่าการแปรรู​ูปของเนื้​้อ� หาเรื่​่อ� งราวไปสู่​่�งานศิ​ิลปะนั้​้�น เป็​็นอย่​่างไร แต่​่เรารู้​้�สึ​ึกว่​่าการสื่​่�อสารมั​ันยั​ังไปไม่​่ถึ​ึง มั​ันติ​ิดอยู่​่�ที่​่�รู​ูปลั​ักษณ์​์ ติ​ิดอยู่​่�กั​ับภาพที่​่�ว่​่างานศิ​ิลปะต้​้องเป็​็นชิ้​้�นใหญ่​่ ให้​้เห็​็นว่​่ามั​ันมี​ีชิ้​้�นงานจั​ับต้​้อง ได้​้แล้​้วนะ แต่​่งานเชิ​ิงความคิ​ิด (Conceptual) ต้​้องใช้​้ความเข้​้าใจ เข้​้าไป ดื่​่�มด่ำำ��กั​ับมั​ัน คิ​ิดว่​่าเบี​ียนนาเล่​่คงต้​้องทำำ�ต่​่อไปอี​ีกเป็​็นสิ​ิบปี​ี ทำำ�ต่​่อไปจนคนรุ่​่�นใหม่​่ ได้​้กลายมาเป็​็นผู้​้�สร้​้าง เพราะผู้​้�สร้​้างในตอนนี้​้�รั​ับหน้​้าที่​่�ของผู้​้�รั​ับผลิ​ิต ยั​ังไม่​่ ได้​้ทำำ�ในส่​่วนของผู้​้�ที่​่�มารั​ับทำำ�งานร่​่วมกั​ัน แล้​้วมาสื่​่�อสารให้​้เกิ​ิดชุ​ุมชนศิ​ิลปิ​ิน หรื​ือชุ​ุมชนของผู้​้�ชมที่​่�มั​ันขยายตั​ัว ถ้​้าเราเป็​็นคนทำำ�งาน เราจะมี​ีโจทย์​์อย่​่าง หนึ่​่ง� คื​ือ “Your audience, my audience” หมายความว่​่ามันั จะเกิ​ิดชุ​ุมชน ทางศิ​ิลปะที่​่�มั​ันขยาย ตอนนี้​้�เหมื​ือนทำำ�งานหนึ่​่�งชิ้​้�นแล้​้วไปเรี​ียกคนมาดู​ู ต้​้องเข้​้าใจว่​่าคนที่​่�ไม่​่เคยดู​ูงานศิ​ิลปะก็​็อาจจะไม่​่เข้​้าใจอยู่​่�ดี​ี แต่​่เราพยายาม จะไปบอกให้​้เขามาดู​ู เทศกาลศิ​ิลปะมั​ันเกิ​ิดขึ้​้�นได้​้เพราะการมี​ีชุ​ุมชนคนรั​ัก ศิ​ิลปะต่​่างหาก ในความรู้​้�สึ​ึกของผมนะ รู้​้�สึ​ึกว่​่าเราได้​้สื่​่�อสารกั​ับพวกเขาน้​้อย จะด้​้วยโควิ​ิด หรื​ืออะไรก็​็ตามแต่​่ นั่​่�นคื​ือส่​่วนหนึ่​่�ง แต่​่ถ้​้ามั​ันเกิ​ิดการทำำ�ขึ้​้�นต่​่อไปเรื่​่�อยๆ มี​ีการทำำ�กิ​ิจกรรมร่​่วมกั​ัน อย่​่างตั​ัวพื้​้�นที่​่�สมเสร็​็จ7 อาจจะเป็​็นโครงการที่​่� ใกล้​้เคี​ียงเพราะพื้​้�นฐานของมั​ันคื​ือการทำำ�ร่​่วมกั​ับชุ​ุมชน แม้​้ว่​่าแรกๆ ผมจะ ไม่​่ค่​่อยเห็​็นด้​้วยเท่​่าไหร่​่ ตรงที่​่�ว่​่าเขาทำำ�พื้​้�นที่​่�ให้​้มั​ันสำำ�เร็​็จรู​ูป ซึ่​่�งเราก็​็มี​ีการ พุ​ุดคุ​ุยกั​ับเขาว่​่า “ระบบในประเทศไทยเป็​็นอย่​่างนี้​้�นะ คุ​ุณต้​้องเดิ​ินเข้​้าไป

151

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

คุ​ุยกั​ับหน่​่วยงาน แล้​้วหน่​่วยงานก็​็มาปู​ูหญ้​้าให้​้ สร้​้างให้​้” แต่​่ถ้า้ โดยส่​่วนตั​ัวผม ถ้​้าโปรเจคนี้​้เ� จ๋​๋งจริ​ิง บ้​้านหลั​ังนี้​้ต้� อ้ งทาสี​ีเอง ดู​ูแลเองด้​้วยคนในชุ​ุมชน มั​ันถึ​ึง จะเป็​็น community ที่​่�พั​ัฒนาไปร่​่วมกั​ัน คุ​ุณได้​้วางทิ​ิศทางหรื​ือบทบาทของคณะหุ่​่�นสายเสมาในอนาคตไว้​้อย่​่างไร หลั​ังจากที่​่�เจอวิ​ิกฤตโควิ​ิดมา คณะหุ่​่�นหลายคณะต่​่างสละไปเยอะ เพราะ สุ​ุดท้​้ายมั​ันกลั​ับไปที่​่�การเอาชี​ีวิ​ิตรอด การดำำ�รงอยู่​่�เพื่​่�อปากท้​้อง การที่​่�จะมา ทำำ�งานศิ​ิลปะต่​่อตามอิ​ิสระของตั​ัวเองมั​ันไม่​่มี​ี มั​ันอยู่​่�ได้​้ด้​้วยการหาทุ​ุนหรื​ือ รอทุ​ุน เช่​่น จะทำำ�ละครได้​้ก็​็ต่​่อเมื่​่�อมี​ีคนมาจ้​้าง ในจุ​ุดนี้​้�ทำำ�ให้​้ความเป็​็นอิ​ิสระ ของคนเล่​่นหุ่​่�นมั​ันลดน้​้อยลง ทางมู​ูลนิ​ิธิ​ิของเราจั​ับในส่​่วนการทำำ�หุ่​่�นเพื่​่�อ การแสดง ก็​็เพิ่​่�งมาคุ​ุยกั​ันว่​่า ถ้​้าหลั​ังจากที่​่�เราฟื้​้�นจากโควิ​ิด ไม่​่ใช่​่เวลาที่​่�เรา จะมาทำำ�หุ่​่�นแล้​้ว สาเหตุ​ุเพราะว่​่าโตกั​ันหมดแล้​้ว แต่​่ในการโตหมดแล้​้วเขา ก็​็ไปหมดแล้​้วเช่​่นกั​ัน เพราะฉะนั้​้�นเหมื​ือนกั​ับเราต้​้องย้​้อนกลั​ับไปทำำ�สิ่​่�งที่​่�เรา เคยเป็​็น คื​ือการทำำ�หุ่​่�นเพื่​่�อการศึ​ึกษา (puppet education) ขยายความรู้​้� ด้​้ ว ยความที่​่�คนเล่​่ น หุ่​่�นในยุ​ุ ค นี้​้� ก็​็สู​ู ง วั​ั ย กั​ั น หมดแล้​้ ว การที่​่�จะมาหลั​ั ง ขด หลั​ังแข็​็งนั่​่�งเล่​่นหุ่​่�นกั​ันคงจะไม่​่ไหว มั​ันคงเป็​็นจุ​ุดเปลี่​่�ยนอี​ีกแบบหนึ่​่�งคื​ือ ถ้​้าคุณ ุ มาดู​ูละครหุ่​่�น ฉั​ันจะเล่​่น เก็​็บบั​ัตร แล้​้วมาดู​ูละครเป็​็นรอบๆ ก็​็คงไม่​่ใช่​่ เวลา ต้​้องเป็​็นเวลาเพื่​่�อส่​่งต่​่อแล้​้ว เพื่​่�อสร้​้างรุ่​่�นใหม่​่มา ถ้​้าไปในแนวทางนี้​้�ก็​็ต้​้องมาหาวิ​ิธี​ีการว่​่าเขาจะเป็​็นตั​ัวเองได้​้อย่​่างไร เสมาเองก็​็เป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งที่​่�อยากเห็​็นคนในบ้​้านเราเติ​ิบโตในสิ่​่�งที่​่�อยากจะลอง อย่​่างในช่​่วงหลั​ังๆ มา เราก็​็มาทำำ�หุ่​่�นยั​ักษ์​์ เขาก็​็มี​ีความฝั​ัน มี​ีความต้​้องการ ที่​่�จะพั​ัฒนาไป เราโชคดี​ีที่​่�ได้​้โจทย์​์ใหม่​่ๆ อย่​่างโจทย์​์จากมหาวิ​ิทยาลั​ัยมหิ​ิดล เราก็​็ไม่​่สนใจที่​่�จะต้​้องสวยงามเท่​่านั้​้�น แต่​่ทำำ�ในสิ่​่�งที่​่�เราสนใจจริ​ิงๆ อย่​่าง ทำำ�พิ​ิน็​็อคคิ​ิโอที่​่�ไม่​่มี​ีตาอะไรอย่​่างนี้​้� ซึ่​่�งต่​่างประเทศเขาทำำ�กั​ันอย่​่างนั้​้�นไง

7 ศู​ูนย์​์วั​ัฒนธรรมชั่​่�วคราวสมเสร็​็จ (Somsed Temporary Cultural Center) เป็​็นโครงการศิ​ิลปะเพื่​่�อสั​ังคมของ ศิ​ิลปิ​ินชาวอิ​ิตาลี​ี จิ​ิอาโคโม ซากาเนลลี​ี ที่​่�เกิ​ิดจากการแปรสภาพพื้​้�นที่​่�รกร้​้างให้​้กลายเป็​็นพื้​้�นที่​่�ส่​่วนรวมสำำ�หรั​ับผู้​้�คนทั่​่�วไปได้​้ เข้​้ามาใช้​้ประโยชน์​์

152

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

และเขาชอบมาก ซึ่​่�งเราโอเคที่​่�ไปเจอคนที่​่�เป็​็นศิ​ิลปิ​ิน เขาไม่​่ได้​้สนใจว่​่า จะต้​้องทำำ�อะไรที่​่�เป็​็นสิ่​่�งที่​่�คนส่​่วนใหญ่​่ชอบ เขาสนใจในเนื้​้�อหาที่​่�ต้​้องการเล่​่า เป็​็นสำำ�คั​ัญ ถ้​้ายั​ังยื​ืนยั​ันว่​่าเราจะต้​้องอยู่​่�ในลั​ักษณะที่​่�ต้​้องดำำ�รงไว้​้ว่​่ามั​ันเป็​็นศิ​ิลปะ เป็​็นวั​ัฒนธรรมของชาติ​ิ หรื​ือต้​้องอยู่​่�ในฐานะสื่​่�อเพื่​่�อเด็​็ก สื่​่�อที่​่�คอยสื่​่�อสาร ตามผู้​้�จ้​้างวาน อั​ันนี้​้�คงไม่​่ใช่​่สำำ�หรั​ับเรา ด้​้วยเวลา ด้​้วยวั​ัยของพวกเรา เราควรจะไปต่​่อในสิ่​่�งที่​่�เราคิ​ิดว่​่าควรจะเป็​็น เรายั​ังมี​ีโครงการร่​่วมกั​ับเกาหลี​ี ที่​่�ทำำ�เกี่​่�ยวกั​ับสิ่​่�งแวดล้​้อม ตอนโควิ​ิดระบาดช่​่วงก่​่อนหน้​้านั้​้�นเราก็​็ทำำ�สื่​่�อที่​่�เรา ผลิ​ิตเองไม่​่มี​ีใครมาจ้​้างทำำ� เราอยากสื่​่�อสาร นั่​่�นเป็​็นวิ​ิธี​ีการเดี​ียวที่​่�ยั​ังทำำ�ให้​้ ผู้​้�อื่​่�นนึ​ึกถึ​ึงเรา ไม่​่ได้​้บอกว่​่าเราเป็​็นต้​้นแบบ แต่​่ว่​่าเขายั​ังมองว่​่าเราเป็​็น คนหุ่​่�นอยู่​่� นั่​่�นคื​ือสิ่​่�งที่​่�มั​ันควรจะเป็​็น.

153

ART SQUARE

154

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

กฤช งามสม Krit Ngamsom

เปิ​ิดตำำ�นานแมวนางงาม แลนด์​์มาร์​์คใหม่​่ของเมื​ืองโคราช

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

งานของผมสามารถ พลิ​ิ ก แพลงไปได้​้ เ รื่​่� อ ยๆ ตามสถานการณ์​์ บ้​้ า น เมื​ือง ตามยุ​ุคสมั​ัย ทำำ�ให้​้ งานไม่​่น่​่าเบื่​่�อ คนดู​ูเข้​้าใจ ได้​้ง่า่ ย และเมื่​่�อสื่​่�อสารกั​ับ คนดู​ูได้​้ งานก็​็สามารถไป ต่​่อได้​้เรื่​่�อยๆ

156

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

อะไรคื​ือแรงบั​ันดาลใจในการทำำ�งานศิ​ิลปะของคุ​ุณ คุ​ุณพ่​่อผมเป็​็นช่​่างทำำ�เครื่​่�องประดั​ับ คุ​ุณแม่​่เป็​็นช่​่างเย็​็บผ้​้า แต่​่สุ​ุดท้​้าย ก็​็มาทำำ�เครื่​่�องประดั​ับด้​้วยกั​ัน เป็​็นเครื่​่�องประดั​ับชิ้​้�นเล็​็กๆ ที่​่�ทำำ�จากโลหะทอง และเงิ​ิน ประดั​ับเพชรพลอย เหมื​ือนงานประติ​ิมากรรมย่​่อส่​่วน ผมโตมากั​ับ งานแบบนี้​้� เลยชอบทำำ�งานละเอี​ียด ส่​่วนเรื่​่�องไฟฟ้​้านั้​้�น ผมสนใจเพราะที่​่� บ้​้านเรามี​ีเครื่​่�องมื​ือช่​่างเยอะ เวลาเครื่​่�องใช้​้ไฟฟ้​้าอะไรเสี​ีย เราก็​็ซ่​่อมกั​ันเอง อี​ีกอย่​่างผมเป็​็นคนชอบแต่​่งรถจั​ักรยาน แต่​่งมอเตอร์​์ไซค์​์ พอมาเรี​ียนที่​่� ม. กรุ​ุงเทพ อาจารย์​์เขาก็​็สอนว่​่าศิ​ิลปะสามารถใช้​้วั​ัสดุ​ุสำำ�เร็​็จรู​ูป ใช้​้ความรู้​้� แบบช่​่าง หรื​ือภู​ูมิ​ิหลั​ังของเราก็​็ได้​้ จึ​ึงเอาความชอบสมั​ัยเด็​็กมาเป็​็นจุ​ุดตั้​้�ง ต้​้นในการทำำ�งาน พอช่​่วงเรี​ียนปริ​ิญญาโท ผมได้​้ความรู้​้�มากมายจากการเป็​็นผู้​้�ช่​่วยศิ​ิลปิ​ิน ที่​่�ชอบนำำ�วั​ัสดุ​ุสำำ�เร็​็จรู​ูปมาใช้​้ ก็​็ต้อ้ งออกไปหาวั​ัสดุ​ุจากย่​่านคลองถม บ้​้านหม้​้อ สะพานเหล็​็ก ติ​ิดต่​่อช่​่างฝี​ีมือื หลายๆ แขนงมาช่​่วยผลิ​ิตผลงาน ผมจึ​ึงได้​้เรี​ียน รู้​้�การใช้​้สื่​่�อต่​่างๆ ที่​่�ไม่​่เคยทำำ� และการติ​ิดตั้​้�งผลงานแบบมื​ืออาชี​ีพ เส้​้นทางศิ​ิลปิ​ินในวงการศิ​ิลปะของคุ​ุณเริ่​่�มต้​้นเมื่​่�อใด การที่​่�ได้​้เป็​็นผู้​้�ช่​่วยศิ​ิลปิ​ินถื​ือเป็​็นประสบการณ์​์ครั้​้�งสำำ�คั​ัญ เรามั​ักจะเห็​็น นั​ักศึ​ึกษาจบใหม่​่หลายคนต้​้องเริ่​่�มจากศู​ูนย์​์ เพราะถึ​ึงเขาจะมี​ีความชำำ�นาญ จากการเรี​ียนตามหลั​ักสู​ูตร แต่​่ว่​่าการทำำ�งานศิ​ิลปะมั​ันไม่​่ได้​้ขึ้​้�นอยู่​่�กั​ับผลิ​ิต ผลงานเท่​่านั้​้�น มั​ันยั​ังมี​ีเรื่​่อ� งอื่​่�นที่​่�จะมาผสมเพื่​่�อทำำ�ให้​้งานกลมกล่​่อมอี​ีกหลาย อย่​่าง ผมโชคดี​ีที่​่�หลั​ังจากจบมาไม่​่ได้​้เริ่​่�มจากศู​ูนย์​์ มี​ีต้​้นทุ​ุนมาบ้​้างแล้​้ว ที่​่�สำำ�คั​ัญคื​ือการเรี​ียนที่​่� ม. กรุ​ุงเทพ มั​ันทำำ�ให้​้รู้​้�ว่​่าการทำำ�งานศิ​ิลปะ ไม่​่ได้​้จำำ�กั​ัดอยู่​่�เพี​ียงเทคนิ​ิคหรื​ือวั​ัสดุ​ุชนิ​ิดใดชนิ​ิดหนึ่​่�ง ผมยั​ังได้​้ทดลองนำำ� ความถนั​ัด ความชอบ และประสบการณ์​์จากตอนเป็​็นผู้​้�ช่​่วยศิ​ิลปิ​ินมาผสม ผสานเป็​็นเอกลั​ักษณ์​์ในงานของเรา ซึ่​่�งมั​ันแตกต่​่าง และถื​ือว่​่าเป็​็นเรื่​่อ� งแปลก ใหม่​่ในยุ​ุคสมั​ัยนั้​้�น ใช้​้วั​ัสดุ​ุสำำ�เร็​็จรู​ูป งานเคลื่​่�อนไหวได้​้ มี​ีเสี​ียง มี​ีแสง มี​ีกลิ่​่�น อายแบบเชยๆ มี​ีอารมณ์​์ขันั และงานของผมสามารถพลิ​ิกแพลงไปได้​้เรื่​่อ� ยๆ ตามสถานการณ์​์บ้​้านเมื​ือง ตามยุ​ุคสมั​ัย ทำำ�ให้​้งานไม่​่น่​่าเบื่​่�อ คนดู​ูเข้​้าใจง่​่าย และเมื่​่�อสื่​่�อสารกั​ับคนดู​ูได้​้ งานก็​็สามารถไปต่​่อได้​้เรื่​่�อยๆ

157

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

คุ​ุณมี​ีวิ​ิธี​ีการสื่​่�อสารกั​ับผู้​้�ชมผ่​่านผลงานศิ​ิลปะอย่​่างไร ผมชอบการเปรี​ียบเที​ียบ เวลาผมเปรี​ียบเที​ียบของอะไรก็​็แล้​้วแต่​่ จะบั​ังเอิ​ิญไปเจอจุ​ุดร่​่วมอะไรบางอย่​่างทุ​ุกครั้​้�งโดยไม่​่ได้​้ตั้​้�งใจ การเปรี​ียบ เที​ียบมั​ันจะสนุ​ุกตรงที่​่�ว่​่าเวลาหาไปเรื่​่�อยๆ แล้​้วเราจะมาเจอเส้​้นที่​่�มั​ันทั​ับกั​ัน พอดี​ี เหมื​ือนเล่​่าเรื่​่�องแบบคู่​่�ขนาน งานผมจะเน้​้นการเปรี​ียบให้​้ได้​้เห็​็นชั​ัดๆ โดยเน้​้นไปที่​่�รายละเอี​ียด จริ​ิงๆ ผมยั​ังเป็​็นศิ​ิลปิ​ินที่​่�ยั​ังใช้​้ฝี​ีมื​ือเชิ​ิงช่​่างอยู่​่�บ้​้าง ยั​ังมี​ีความเป็​็นวิ​ิจิ​ิตรศิ​ิลป์​์อยู่​่� บางที​ีก็​็ใส่​่อารมณ์​์ขั​ันแบบคนต่​่างจั​ังหวั​ัดที่​่�บาง ครั้​้�งอาจดู​ูไร้​้เหตุ​ุผล ซึ่​่�งมั​ันก็​็สนุ​ุกดี​ี ศิ​ิลปิ​ินจะมี​ีวิ​ิธี​ีการเล่​่าเรื่​่�อง อย่​่างเช่​่นการนำำ�โครงสร้​้างสถาปั​ัตยกรรม หรื​ือโครงสร้​้างของวั​ัตถุ​ุสิ่​่�งของต่​่างๆ ที่​่�คุ้​้�นเคยในชี​ีวิ​ิตประจำำ�วั​ัน มาสร้​้าง ความเชื่​่�อมโยงจากเรื่​่�องเล่​่าขนาดเล็​็กจนกลายเป็​็นเรื่​่�องใหญ่​่ ให้​้คนทั่​่�วไปได้​้ เข้​้าใจมากขึ้​้น� ที่​่�จริ​ิงแล้​้วงานที่​่�ผมทำำ�ตั้​้�งแต่​่สมั​ัยเรี​ียนมหาวิ​ิทยาลั​ัยก็​็เป็​็นแบบ นี้​้ม� าตลอด เพี​ียงแต่​่ว่า่ ตอนนั้​้�นยั​ังไม่​่มีนัี กั วิ​ิชาการหรื​ือนั​ักวิ​ิจารณ์​์มาวิ​ิเคราะห์​์ ให้​้เราเห็​็นภาพ ตอนหลั​ังได้​้มี​ีโอกาสร่​่วมงานกั​ับอาจารย์​์ธเนศ อ่​่าวสิ​ินธุ์​์�ศิ​ิริ​ิ ทำำ�ให้​้เราได้​้ความรู้​้�มากขึ้​้�น ความรู้​้�สึ​ึกแรกหลั​ังจากได้​้รั​ับเชิ​ิญเข้​้าร่​่วมเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้� ก็​็ดี​ีใจนะ เพราะว่​่าตอนปี​ีแรกที่​่�เขาจั​ัดที่​่�กระบี่​่� เหมื​ือนปี​ีนั้​้�นพี่​่�แชมป์​์1 เขาก็​็ติดิ ต่​่อผมมาเหมื​ือนกั​ัน แต่​่ด้ว้ ยว่​่าตอนนั้​้�นมั​ันชนกั​ับทางอาจารย์​์อภิ​ินันั ท์​์2 เขามาชวนพี่​่�ไปร่​่วม Bangkok Art Biennale ครั้​้�งแรกด้​้วย แล้​้วเหมื​ือนว่​่า ผมไปรั​ับปากอาจารย์​์อภิ​ินั​ันท์​์ไว้​้ก่​่อน ก็​็เลยเลื​ือกว่​่าจะร่​่วมงานที่​่�กรุ​ุงเทพฯ ก่​่อน เพราะมั​ันใกล้​้เรา ทำำ�งานน่​่าจะสะดวกกว่​่า สุ​ุดท้​้ายก็​็เลยแสดงที่​่� บางกอกฯ แต่​่ก็​็คิ​ิดเอาไว้​้แล้​้วว่​่าถ้​้าปี​ีหน้​้ามี​ีโอกาสได้​้แสดงที่​่�งาน Thailand Biennale ก็​็อยากจะลองทำำ�ดู​ู เพราะด้​้วยแนวคิ​ิดของโครงการมั​ันเป็​็นเรื่​่�อง ที่​่�เราต้​้องไปทำำ�งานกั​ับพื้​้�นที่​่�ที่​่�มั​ันแตกต่​่าง ซึ่​่�งตั​ัวผมเองก็​็ชอบทำำ�งานอะไร ที่​่�เป็​็นศิ​ิลปะเฉพาะพื้​้�นที่​่� (Site-specific art) อยู่​่�แล้​้ว ขนาดของกรุ​ุงเทพฯ ก็​็ยั​ังไปทำำ�ที่​่�วั​ัด ตอนไปที่​่�เวนิ​ิส 3 ก็​็พยายามหาเรื่​่�องที่​่�มั​ันพู​ูดถึ​ึงบ้​้านเรา กั​ั บ เวนิ​ิ ส พอมาโคราชก็​็ ดี​ี ใ จ ก็​็ รี​ี บ หาข้​้ อ มู​ู ล หาอะไรเยอะเลยตอนนั้​้�น เป็​็นอะไรที่​่�น่​่าสนใจมาก

158

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Turtle Religion, 2561 ประติมากรรมสื่อผสมจัดวาง ขนาดแปรผันตามพื้นที่ Bangkok Art Biennale 2018

1 วิ​ิภาช ภู​ูริ​ิชานนท์​์ เป็​็นผู้​้�ช่​่วยภั​ัณฑารั​ักษ์​์ใน Thailand Biennale, Krabi 2018 และเป็​็นภั​ัณฑารั​ักษ์​์ใน Thailand Biennale, Korat 2021 2 อภิ​ินั​ันท์​์ โปษยานนท์​์ ผู้​้�อำำ�นวยการศิ​ิลป์​์และภั​ัณฑารั​ักษ์​์ Bangkok Art Biennale 2018 3 กฤชเป็​็นหนึ่​่�งในศิ​ิลปิ​ินสามคนที่​่�ได้​้รั​ับคั​ัดเลื​ือกให้​้ไปแสดงผลงานในนิ​ิทรรศการสำำ�หรั​ับศาลาไทย มหกรรมศิ​ิลปะ นานาชาติ​ิ Venice Biennale ครั้​้�งที่​่� 58 (Biennale Arte 2019)

159

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เราตี​ีความโจทย์​์ที่​่�ได้​้รั​ับมาในตอนแรกว่​่าอย่​่างไร ตอนนั้​้�นทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์เขาก็​็บอกมาคร่​่าวๆ ว่​่าน่​่าจะเป็​็นเรื่​่�องเกี่​่�ยวกั​ับ ทุ​ุนทางสั​ังคม ซึ่​่�งได้​้หมายถึ​ึงทุ​ุนนิ​ิยม แต่​่เป็​็นเหมื​ือนองค์​์ความรู้​้�เดิ​ิมของ ท้​้องถิ่​่�นอะไรแบบนั้​้�น หรื​ือทุ​ุนทางวั​ัฒนธรรมนั่​่�นแหละ เขาให้​้ลองตี​ีโจทย์​์ กั​ับตั​ัวนี้​้� แต่​่ตั​ัวผมเองก็​็มี​ีอะไรคร่​่าวๆ มาอยู่​่�แล้​้ว เพราะว่​่าเหมื​ือนงานที่​่�ทำำ� ส่​่วนใหญ่​่จะใช้​้สิ่​่�งมี​ีชีวิี ติ เป็​็นตั​ัวเอกมาตลอด เช่​่น ปลาวาฬ ปลาฉลาม ม้​้า เต่​่า อะไรพวกนี้​้� ที​ีนี้​้�ทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์เองเขาก็​็มี​ีไอเดี​ียตั้​้�งต้​้นมาอยู่​่�แล้​้วเหมื​ือนกั​ัน ว่​่าอยากให้​้ผมทำำ�เรื่​่อ� งเกี่​่�ยวกั​ับสั​ัตว์​์นี่​่แ� หละ ที​ีนี้มั้� นั ก็​็คงจะต้​้องเป็​็นแมว เพราะ มั​ันสั​ัตว์​์ประจำำ�จั​ังหวั​ัด (หั​ัวเราะ) ก็​็แว่​่วๆ มาว่​่าเขาอยากได้​้แมว อยากทำำ�แมว แต่​่ยั​ังไม่​่ได้​้เจาะจงว่​่าจะเป็​็นแมวอะไร หน้​้าตาอย่​่างไร หรื​ือใช้​้วั​ัสดุ​ุอะไร เราก็​็เริ่​่�มไปหาข้​้อมู​ูลเกี่​่�ยวกั​ับแมวโคราช ตอนแรกผมก็​็ไม่​่รู้​้� นึ​ึกว่​่ามั​ัน คงเหมื​ือนๆ กั​ับแมววิ​ิเชี​ียรมาศ แมวไทยอื่​่�นๆ สุ​ุดท้​้ายก็​็เลยรู้​้�ว่​่า อ้​้อ มั​ันมี​ี แมวสี​ีสวาดนี่​่�แหละที่​่�มี​ีถิ่​่�นกำำ�เนิ​ิดจากที่​่�อำำ�เภอพิ​ิมาย อั​ันที่​่�จริ​ิงตอนแรกผมก็​็ สนใจเกี่​่�ยวกั​ับเรื่​่�องพวกการเดิ​ินทางมาก่​่อนด้​้วยนะ อย่​่างตอนไปเวนิ​ิสก็​็ทำำ� เกี่​่�ยวกั​ับสถานี​ีรถไฟหั​ัวลำำ�โพง เราก็​็เคยรั​ับรู้​้�ข้​้อมู​ูลเรื่​่�องทางรถไฟสายอี​ีสาน ก็​็เป็​็นสายแรกที่​่�มั​ันเข้​้ามาในพื้​้�นที่​่�โคราช ก็​็ยังั สนใจนะ เคยไปสำำ�รวจพื้​้�นที่​่�ตรง สถานี​ีรถไฟว่​่าอยากเล่​่นกั​ับพื้​้�นที่​่�ตรงนี้​้เ� หมื​ือนกั​ัน แต่​่ว่า่ พอโจทย์​์ออกมาเป็​็น แมวก็​็เลยไม่​่ได้​้ทำำ�เรื่​่�องตรงนั้​้�นต่​่อ ก็​็มาทำำ�เรื่​่�องแมว การเลื​ือกพื้​้�นที่​่�ทำำ�งาน ตั​ัวคุ​ุณเป็​็นคนเลื​ือกเองหรื​ือทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์กำำ�หนดให้​้ ใช้​้พื้​้�นที่​่�บริ​ิเวณบ้​้านอั​ัยการ ตอนนั้​้�นน่​่าจะประมาณกลางปี​ี 2563 หลั​ังจากโควิ​ิดรอบแรกระบาด หนั​ักๆ ไปช่​่วงต้​้นปี​ี พอคลายล็​็อคดาวน์​์ เราก็​็เริ่​่�มมาสำำ�รวจพื้​้�นที่​่�ช่​่วงเดื​ือน สิ​ิงหาคม–กั​ันยายน กั​ับทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์และผู้​้�ช่​่วย พวกเราก็​็นั่​่�งรถตู้​้�กั​ันไป ช่​่วงเช้​้าเขาก็​็พาเดิ​ินสำำ�รวจตั้​้�งแต่​่ในมหาวิ​ิทยาลั​ัยเทคโนโลยี​ีราชมงคลอี​ีสาน ช่​่วงบ่​่ายพาไปปากช่​่อง ที่​่�หอศิ​ิลป์​์พิ​ิมานทิ​ิพย์​์ ตอนเย็​็นก็​็กลั​ับมาในตั​ัวเมื​ือง แล้​้วก็​็อี​ีกวั​ันหนึ่​่�งก็​็ให้​้เดิ​ินสำำ�รวจ และก็​็ไปสวนสั​ัตว์​์ แล้​้วก็​็มี​ีให้​้ลองเดิ​ินจาก ลานย่​่าโมผ่​่านงานที่​่�ลานน้ำำ��พุ​ุ ซึ่​่�งตอนนั้​้�นเขาก็​็ยังั ไม่​่ได้​้กำำ�หนดว่​่าเป็​็นของงาน ศิ​ิลปิ​ินผู้​้�หญิ​ิง4 เดิ​ินมาจนสุ​ุดที่​่�บริ​ิเวณบ้​้านอั​ัยการ ผมก็​็สนใจว่​่าบรรยากาศ

160

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

มั​ันดู​ูสงบ คื​ือมี​ีบ้​้านไม้​้สี​ีขาวสองหลั​ังตั้​้�งอยู่​่�ใกล้​้ๆ กั​ัน แล้​้วอี​ีกอย่​่างมั​ันก็​็เป็​็น พื้​้�นที่​่� Art Gallery and Exhibition อยู่​่�แล้​้วด้​้วย แตกต่​่างจากตรงลาน น้ำำ��พุ​ุ ซึ่​่�งจะเป็​็นพื้​้�นที่​่�สาธารณะมากๆ ผมก็​็กลั​ัวงานจะโดนบอมบ์​์ (bomb) อะไรแบบนั้​้�น (หั​ัวเราะ) สุ​ุดท้​้ายก็​็เลยเลื​ือกพื้​้�นที่​่�บ้​้านอั​ัยการ อาจจะด้​้วยความที่​่�เป็​็นบ้​้านสี​ีขาว แฝดด้​้วย ถ้​้าแมวของผมไปวางในที่​่�ที่​่�มั​ันสาธารณะ มั​ันก็​็คงเป็​็นแมวจรจั​ัด (หั​ัวเราะ) แมวมั​ันต้​้องบ้​้านอยู่​่� จะได้​้เหมื​ือนเป็​็นแมวบ้​้าน เป็​็นแมวเลี้​้�ยง (หั​ัวเราะ) แมวสี​ีสวาดเป็​็นแมวที่​่�ชอบอยู่​่�กั​ับคน ประกอบกั​ับการที่​่�ถึ​ึงแม้​้ว่​่า มั​ันจะเป็​็นพื้​้�นที่​่�สาธารณะ แต่​่ก็ยั็ งั มี​ีความเป็​็นส่​่วนตั​ัวในเวลาเดี​ียวกั​ัน คื​ือใคร ก็​็เข้​้าไปได้​้ เพี​ียงแต่​่ว่​่ามั​ันมี​ีเจ้​้าภาพ มี​ี TK Park ดู​ูแล ที​ีนี้​้�มั​ันก็​็จะมี​ี รปภ. แม่​่บ้​้านที่​่�คอยดู​ูอยู่​่�ตลอดเวลา เพราะวั​ัสดุ​ุของตั​ัวชิ้​้�นงานเป็​็นโลหะ ผมก็​็กลั​ัว ว่​่าจะมี​ีใครแอบถอดชิ้​้�นส่​่วนไปขาย (หั​ัวเราะ) ขนาดเพื่​่�อนพี่​่�คนหนึ่​่�งเคยทำำ� โครงการที่​่�กลางอ่​่าวไทยเลยนะ เป็​็นประติ​ิมากรรมสเตนเลส ก็​็ยั​ังโดน แต่​่ทีนี้ี ต้� อนตกลงกั​ันเรื่​่อ� งพื้​้�นที่​่�ในครั้​้�งแรก เขาก็​็ยังั ไม่​่ได้​้กำำ�หนดว่​่าจะให้​้ ติ​ิดตั้​้�งงานไว้​้ตำำ�แหน่​่งไหน เพราะว่​่ามั​ันก็​็มี​ีงานอี​ีกชิ้​้�นของจุ​ุนยะ5 เขาก็​็มี​ีแผน จะทำำ�ใหญ่​่โตเหมื​ือนกั​ัน ซึ่ง่� ทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก็ต้็ อ้ งการจะดู​ูงานของจุ​ุนยะก่​่อน แต่​่ตอนหลั​ังพอของเขาเลื​ือกปรั​ับการนำำ�เสนอผลงานให้​้เป็​็นแค่​่โมเดล ผมก็​็ เลยเลื​ือกตำำ�แหน่​่งได้​้อิ​ิสระว่​่าจะเอาตรงไหน หลั​ังจากได้​้พื้​้�นที่​่�แล้​้ว กระบวนการศึ​ึกษาและออกแบบผลงานเป็​็นอย่​่างไรบ้​้าง พอหลั​ังจากนั้​้�นก็​็เริ่​่�มหาข้​้อมู​ูล มั​ันก็​็มี​ีข้​้อมู​ูลที่​่�หาได้​้จากอิ​ินเทอร์​์เน็​็ต แหละ เราก็​็ไปเจอเรื่​่�องเล่​่าเกี่​่�ยวกั​ับแมวชื่​่�อว่​่า “สุ​ุนั​ันท์​์” แต่​่พอลองไปหา ข้​้อมู​ูลจริ​ิงๆ มั​ันก็​็ไม่​่เจอเลย เลยคิ​ิดว่​่ามั​ันอาจจะเรื่​่�องเล่​่ากั​ันปากต่​่อปาก มากกว่​่า คื​ือสุ​ุนันั ท์​์เป็​็นแมวที่​่�ว่​่าฝรั่​่�งเอาไปเลี้​้�ยง แต่​่พอไปหาข้​้อมู​ูลแล้​้วก็​็เจอ ว่​่ามี​ีแมวสองตั​ัว ชื่​่�อว่​่า “นารา” กั​ับ “ดารา” เป็​็นแมวสี​ีสวาดที่​่�ฝรั่​่�งมาเอาไป เลี้​้�ยง มั​ันก็​็ไม่​่ใช่​่ชื่​่�อสุ​ุนั​ันท์​์ ไม่​่รู้​้�สุ​ุนั​ันท์​์เขาไปเอามาจากไหน ก่​่อนหน้​้านั้​้�นก็​็มี​ี 4 5

Sandra Cinto ศิ​ิลปิ​ินชาวบราซิ​ิล Junya Ishigami ศิ​ิลปิ​ินชาวญี่​่�ปุ่​่�น

161

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ถ้​้ า แ มวข อ ง ผ ม ไ ป ว า ง ใ น ที่​่� ที่​่� มั​ั น สาธารณะ มั​ั น ก็​็ ค ง เป็​็ น แมวจรจั​ัด แมว มั​ั น ต้​้ อ ง มี​ีบ้​้ า น อ ยู่​่� จะได้​้เหมื​ือนแมวบ้​้าน เป็​็นแมวเลี้​้�ยง

162

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

บ้านอัยการ เป็นบ้านไม้เก่าสองหลังตั้งอยู่ใจกลางเมืองโคราช ปัจจุบันได้รับการปรับปรุงให้เป็น Art Gallery and Exhibition สำ�หรับจัดนิทรรศการและกิจกรรมสาธารณะต่างๆ

163

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แมววิ​ิเชี​ียรมาศที่​่�ดั​ังอยู่​่�แล้​้วที่​่�เมื​ืองนอก มี​ีคนเอาไปประกวด ต่​่อมาก็​็มีคี นเอา แมวสี​ีสวาดไปประกวดอี​ีกก็​็ได้​้ รางวั​ัล Best in Show มาเลย ผมก็​็ไปไล่​่ หาข้​้อมู​ูลใน Hall of Fame ของงานประกวด ก็​็ไปเจอภาพถ่​่ายเก่​่าเหมื​ือน กั​ันเป็​็นภาพแมวสี​ีสวาดตั​ัวหนึ่​่�ง ประมาณปี​ี ค.ศ. 1800 กว่​่าๆ ผมก็​็สนใจ ในเรื่​่�องที่​่�ว่​่าพอแมวพั​ันธุ์​์�นี้​้�ไปโด่​่งดั​ังในระดั​ับสากล มั​ันก็​็ทำำ�ให้​้คนไทยเริ่​่�ม หั​ันกลั​ับมานิ​ิยม แต่​่จริ​ิงๆ มั​ันก็​็คื​ือแมวบ้​้านธรรมดานี่​่�แหละ และก็​็เกื​ือบจะ สู​ูญพั​ันธุ์​์�ไปแล้​้วด้​้วยซ้ำำ�� ตอนนี้​้�ก็​็เลยมี​ีการตั้​้�งเป็​็นมู​ูลนิ​ิธิ​ิหรื​ือองค์​์กรขึ้​้�นมา เพื่​่�อรั​ักษาสายพั​ันธุ์​์�แท้​้เอาไว้​้ ต่​่อมาผมก็​็ศึ​ึกษาเรื่​่�องราวที่​่�เชื่​่�อมโยงกั​ับความเชื่​่�อของไทย ที่​่�ว่​่าสี​ีเทา ของแมวสี​ีสวาดมั​ันดู​ูเหมื​ือนสี​ีของท้​้องฟ้​้าครึ้​้�มๆ ก่​่อนฝนจะตก เวลาคน อี​ีสานทำำ�พิ​ิธี​ีขอฝนเขาก็​็จะใช้​้แมวสี​ีสวาดนี่​่�แหละ เอาไปแห่​่ นอกจากนี้​้�ขนสี​ี เทาก็​็ดู​ูเหมื​ือนสี​ีโลหะ สอดคล้​้องกั​ับวั​ัสดุ​ุที่​่�เราจะใช้​้เป็​็นสเตนเลสด้​้วย เพราะ โจทย์​์สำำ�คั​ัญอี​ีกข้​้อคื​ือผลงานชิ้​้น� นี้​้ต้� อ้ งคงทน ตอนแรกผมก็​็กะว่​่าจะใช้​้ไฟเบอร์​์ กลาส เพราะด้​้วยขนาดที่​่�ค่​่อนข้​้างใหญ่​่ แต่​่ก็ไ็ ด้​้รับั การแนะนำำ�ว่​่าจากคุ​ุณยู​ูโกะ6 ว่​่าเขาอยากให้​้มั​ันอยู่​่�ไปได้​้ถึ​ึงร้​้อยปี​ี (หั​ัวเราะ) ถ้​้าจะให้​้คงทนถาวรขนาดนั้​้�น มั​ันก็​็ต้​้องเป็​็นโลหะ ตอนแรกเรามี​ีเวลาแค่​่ประมาณหกเดื​ือน ก็​็คิดิ ว่​่าอาจจะไม่​่ทันั ประกอบ กั​ับเรื่​่อ� งงบประมาณด้​้วย แต่​่สุดุ ท้​้ายก็​็ตัดั สิ​ินใจเลื​ือกเป็​็นสเตนเลส ผมก็​็เพิ่​่�ม มงกุ​ุฎเข้​้ามาเพื่​่�อโยงไปเรื่​่�องที่​่�เขาไปประกวดแล้​้วก็​็ได้​้ตำำ�แหน่​่งแมวสวยที่​่�สุ​ุด ในโลกมา ถ้​้าเป็​็นคนก็​็เหมื​ือนกั​ับนางงาม ขนสี​ีเทาแทนด้​้วยสี​ีโลหะสเตนเลส แล้​้วบั​ังเอิ​ิญว่​่าเทคนิ​ิคที่​่�ผมใช้​้ในการขั​ัดพื้​้�นผิ​ิวสเตนเลสแบบนี้​้�เขาเรี​ียกว่​่า “hair line” คื​ือการขั​ัดให้​้เนี​ียนเป็​็นเส้​้นขน ก็​็โยงไปกั​ับขนแมวด้​้วย ท่​่าทาง เหมื​ือนกำำ�ลั​ังจะตะครุ​ุบจั​ับก้​้อนเมฆ ก็​็เลื​ือกจากท่​่าทางที่​่�มั​ันดู​ูน่ารั ่ กั ส่​่วนใหญ่​่ ประติ​ิมากรรมแมวที่​่�เราคุ้​้�นกั​ันมั​ันก็​็มักั จะเป็​็นท่​่านั่​่�งเนอะ อย่​่างพวกแมวกวั​ัก อะไรแบบนั้​้�น ทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์เขาพยายามเลื​ือกท่​่าทางที่​่�มั​ันแตกต่​่าง สุ​ุดท้​้าย ก็​็เลยกลายเป็​็นแมวก้​้นกระดก ตอนหลั​ังก็​็มีคี นไปลอดท้​้อง กลายเป็​็นกิ​ิมมิ​ิค (gimmic) ไปเลย ใครไปดู​ูเบี​ียนนาเล่​่ก็​็ต้​้องไปลอดท้​้องแมวนั่​่�นแหละ 6

164

Yuko Hasegawa ผู้​้�อำำ�นวยการศิ​ิลป์​์และหั​ัวหน้​้าภั​ัณฑารั​ักษ์​์ Thailand Biennale, Korat 2021

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แบบร่างสามมิติและโมเดลต้นแบบประติมากรรมแมวนางงาม

165

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เราไม่​่ได้​้ตั้​้�งใจเอาไว้​้ตั้​้�งแต่​่แรกใช่​่ไหมว่​่าจะให้​้คนมาลอดท้​้องแมว ไม่​่ได้​้คิ​ิดเรื่​่�องนี้​้�เลย (หั​ัวเราะ) แล้​้วก็​็ห่​่วงด้​้วยว่​่าถ้​้าเด็​็กปี​ีนขึ้​้�นไปอาจ พลั​ัดตกลงมา เพราะด้​้วยรู​ูปทรงมั​ันก็​็ดูเู หมื​ือนสไลเดอร์​์ สุ​ุดท้​้ายเด็​็กก็​็ไม่​่ปีนี นะ แต่​่ว่า่ อาจด้​้วยความเชื่​่�อหลายอย่​่างของคนไทยด้​้วย และทางจั​ังหวั​ัดที่​่�เขา ไปช่​่วยประชาสั​ัมพั​ันธ์​์เขาเล็​็งเห็​็น ก็​็เอาไปโยงกั​ับเรื่​่อ� งการสะเดาะเคราะห์​์ลอด ท้​้องช้​้าง แต่​่เปลี่​่�ยนมาเป็​็นลอดท้​้องแมวแทนไหม (หั​ัวเราะ) มั​ันก็​็สอดรั​ับกั​ับ ความเชื่​่�อที่​่�มี​ีอยู่​่�แล้​้วเกี่​่�ยวกั​ับซุ้​้�มประตู​ูชุมุ พลตรงด้​้านหลั​ังอนุ​ุสาวรี​ีย์ย่์ า่ โมด้​้วย เขาว่​่ากั​ันว่​่าถ้​้าลอดซุ้​้�มประตู​ูชุ​ุมพล 1 ครั้​้�ง จะได้​้กลั​ับมาโคราชอี​ีกในเร็​็วๆ นี้​้� ถ้​้าลอด 2 ครั้​้�ง จะได้​้ทำำ�งานหรื​ือมาอยู่​่�ที่​่�เมื​ืองโคราช แต่​่ถ้​้าลอด 3 ครั้​้�ง ก็​็จะ ได้​้คู่​่�ครองเป็​็นคนโคราช ทางจั​ังหวั​ัดก็​็คงพยายามโยงเรื่​่�องเข้​้าหากั​ัน อย่​่างที่​่� เห็​็นในคลิ​ิปโปรโมทต่​่างๆ ซึ่​่�งพี่​่�ก็​็ไม่​่ได้​้ต่อ่ ต้​้านเรื่​่อ� งพวกนี้​้น� ะ เพราะจริ​ิงๆ เรา ก็​็อยากให้​้งานมั​ันได้​้เป็​็นส่​่วนหนึ่​่ง� ของท้​้องถิ่​่�นอยู่​่�แล้​้ว มี​ีอะไรแบบนี้​้บ้� า้ งก็​็โอเค ยั​ังชอบด้​้วยซ้ำำ�� (หั​ัวเราะ) ได้​้ยิ​ินว่​่าผลงานชิ้​้�นนี้​้�ถื​ือเป็​็นประติ​ิมากรรมที่​่�ใหญ่​่ที่​่�สุ​ุดที่​่�คุ​ุณเคยสร้​้างมา ใช่​่ ก่​่อนหน้​้านั้​้�นก็​็จะมี​ีงานที่​่�เป็​็นปลาวาฬ แสดงที่​่�สิ​ิงคโปร์​์ เบี​ียนนาเล่​่ 2013 ยาวประมาณเกื​ือบสามเมตร หรื​ือม้​้าขนาดเท่​่าตัวั จริ​ิงที่​่�แสดงในศาลา ไทย เวนิ​ิส เบี​ียนนาเล่​่ 2019 ปกติ​ิงานประติ​ิมากรรมโลหะพวกนี้​้�ที​ีมงาน ของผมจะทำำ�กั​ันเองได้​้ แต่​่สำำ�หรั​ับชิ้​้�นนี้​้� (แมวนางงาม) มั​ันมี​ีขนาดค่​่อนข้​้าง ใหญ่​่ ก็​็เลยต้​้องพึ่​่�งผู้​้�เชี่​่�ยวชาญซึ่​่�งเป็​็นบริ​ิษัทั ที่​่�เชี่​่�ยวชาญในงานประติ​ิมากรรม ขนาดใหญ่​่ พี่​่�ได้​้ไปรู้​้�จักั กั​ับอาจารย์​์ที่​่� ม. ศิ​ิลปากร คนหนึ่​่ง� ตอนหลั​ังเขาออก มาทำำ�บริ​ิษั​ัทรั​ับทำำ�ประติ​ิมากรรม แล้​้วพี่​่�ก็​็เคยเรี​ียนกั​ับเขาสมั​ัยตอนที่​่�เรี​ียน ม. กรุ​ุงเทพ ด้​้วย ก็​็เลยเข้​้าไปปรึ​ึกษา แล้​้วก็​็ให้​้เขาช่​่วยดู​ูเรื่​่อ� งโครงสร้​้าง เพราะ ว่​่าพอมั​ันเป็​็นงานชิ้​้�นใหญ่​่ มั​ันก็​็ต้​้องมี​ีข้​้อกำำ�หนดอื่​่�นๆ ตามมา ต้​้องมี​ีวิ​ิศวกร มี​ีสถาปนิ​ิก มาคุ​ุมงานเพื่​่�อให้​้มั​ันปลอดภั​ัย ซึ่​่�งพี่​่�ไม่​่มี​ีประสบการณ์​์ตรงนั้​้�น ก็​็เลยต้​้องอาศั​ัยที่​่�ปรึ​ึกษา เริ่​่�มตั้​้�งแต่​่การที่​่�เราต้​้องยื่​่�นขอใบอนุ​ุญาตเลย แทบจะเหมื​ือนสร้​้างบ้​้าน ต้​้องมี​ีแบบแปลน ต้​้องคำำ�นวณน้ำำ��หนั​ักเพื่​่�อกำำ�หนดความลึ​ึกของเสาเข็​็ม แล้​้วก็​็ โครงสร้​้างภายในตั​ัวแมวด้​้วย ตำำ�แหน่​่งที่​่�ตั้​้�งด้​้วย ต้​้องมี​ีทั้​้�งสถาปนิ​ิกกั​ับวิ​ิศวกร

166

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เซ็​็นแบบ เขาก็​็ไปคำำ�นวณให้​้ด้​้วย โชคดี​ีที่​่�ผมเป็​็นอาจารย์​์อยู่​่�ลาดกระบั​ัง7 ก็​็มี​ีเพื่​่�อนอาจารย์​์ที่​่�เป็​็นทั้​้�งวิ​ิศวกร สถาปนิ​ิก มาช่​่วยดู​ูแบบ เขาก็​็คำำ�นวณให้​้ ปกติ​ิเราก็​็ทำำ�แต่​่รู​ูปทรงภายนอกใช่​่ไหม แค่​่รู​ูปทรงของตั​ัวแมว แต่​่เรา ไม่​่รู้​้�เลยว่​่าพอมั​ันใหญ่​่ขึ้​้�นมาสั​ัก 5–6 เมตร มั​ันต้​้องวางโครงสร้​้างข้​้างใน แบบไหน เขาก็​็ช่​่วยดู​ูให้​้ การทำำ�งานกั​ับพื้​้�นที่​่�ที่​่�เป็​็นโบราณสถานในความดู​ูแลของกรมศิ​ิลปากร มี​ีความ ยากลำำ�บากอะไรหรื​ือเปล่​่า ใช่​่ มั​ันคื​ือแนวกำำ�แพงเมื​ืองทั้​้�งหมดเลย ก็​็มี​ีข้​้อกำำ�หนดบางอย่​่างเช่​่น ห้​้ามลงเสาเข็​็มเกิ​ินห้​้าสิ​ิบเซนติ​ิเมตร แต่​่ตอนแรกพี่​่�ก็​็เขี​ียนแบบไปตั้​้�งสาม เมตร อย่​่างงานของจุ​ุนยะที่​่�จะต้​้องทำำ�อะไรใหญ่​่โตก็​็เลยล้​้มเลิ​ิกหมด ก็​็ต้​้อง เปลี่​่�ยนใหม่​่ มารบกวนวิ​ิศวกรแก้​้แบบให้​้เป็​็นฐานแผ่​่ คื​ือใช้​้เหล็​็กเส้​้นแล้​้วให้​้ กระจายน้ำำ��หนั​ักออกไปด้​้านข้​้าง จากตอนแรกจะเป็​็นแค่​่ตั​ัวแมววางบนพื้​้�น เฉยๆ ก็​็เลยต้​้องยกพื้​้�นขึ้​้�นมา ใช้​้ฐานรั​ับน้ำำ��หนั​ักแบบกระจายออก ไม่​่เหมื​ือน ตอนแรกที่​่�น้ำำ��หนั​ักมั​ันจะลงมาตรงๆ ขาแมวสี่​่�ขา งบประมาณก็​็เลยบานปลาย เหมื​ือนกั​ัน (หั​ัวเราะ) ตอนแรกค่​่าลงเข็​็มต้​้นละหมื่​่�น สุ​ุดท้​้ายกลายเป็​็น ค่​่าใช้​้จ่​่ายเพิ่​่�มเป็​็นแสน ส่​่วนระบบไฟผมก็​็เอามาทำำ�เอง เพราะงานด้​้านนี้​้�ตั​ัวเราพอเป็​็นอยู่​่�แล้​้ว ก็​็เดิ​ินสายไฟ ทำำ�เบรกเกอร์​์ให้​้เรี​ียบร้​้อย ผมเลื​ือกใช้​้ไฟ 12 โวลต์​์ มั​ันก็​็จะไม่​่ ช็​็อตง่​่ายๆ ถ้​้ามันั รวน เหมื​ือนแบตเตอรี​ีรถมอเตอร์​์ไซค์​์แค่​่นั้​้�นเอง ตอนตรวจ รั​ับงานเขาก็​็ต้​้องมี​ีวิ​ิศวกรตรวจงานอี​ีกที​ีด้​้วย มี​ีวิ​ิศวกรจากเทศบาล แล้​้วก็​็ มี​ีสถาปนิ​ิกจากมหาวิ​ิทยาลั​ัยด้​้วย ช่​่วยกั​ันดู​ูความเรี​ียบร้​้อย คื​ือเราต้​้องดี​ีล ทั้​้�งในส่​่วนที่​่�เป็​็นสุ​ุนทรี​ียศาสตร์​์อย่​่างงานศิ​ิลปะด้​้วย ต้​้องผ่​่านด่​่านแรกจาก ภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก่​่อน แล้​้วก็​็ต้​้องมาดี​ีลหน่​่วยงานราชการด้​้วย ก็​็ค่​่อนข้​้างยาก

7

สถาบั​ันเทคโนโลยี​ีพระจอมเกล้​้าเจ้​้าคุ​ุณทหารลาดกระบั​ัง

167

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ในการติดตั้งตัวชิ้นงานจำ�เป็นต้องมีการวางโครงสร้าง ฐานรับน้ำ�หนักที่แข็งแรงและมั่นคง

168

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ผลงานของคุ​ุณมี​ีลั​ักษณะเป็​็นงานติ​ิดตั้​้�งถาวรโดยใช้​้งบประมาณของทาง จั​ังหวั​ัด กระบวนการทำำ�งานร่​่วมกั​ับหน่​่วยงานท้​้องถิ่​่�นเป็​็นอย่​่างไรบ้​้าง จำำ�ได้​้ว่​่าก่​่อนเริ่​่�มกระบวนการทั้​้�งหมดต้​้องมี​ีการทำำ�ประชาพิ​ิจารณ์​์ด้​้วย ทางเราก็​็มี​ี ผอ. สศร. ภั​ัณฑารั​ักษ์​์ มหาวิ​ิทยาลั​ัยเทคโนโลยี​ีราชมงคลอี​ีสาน แล้​้วทางจั​ังหวั​ัดเขาก็​็เชิ​ิญมาหมดเลย ทั้​้�งนั​ักศึ​ึกษา เทศบาล กาชาด อบต. ผู้​้�ใหญ่​่บ้​้าน มากั​ันหมดเลยตอนนั้​้�น ซึ่​่�งมั​ันเป็​็นช่​่วงที่​่�โครงการ Thailand Biennale เพิ่​่�งเริ่​่�ม งานของศิ​ิลปิ​ินแต่​่ละคนก็​็ถู​ูกนำำ�เสนอเป็​็นแบบร่​่าง (sketch) แต่​่ ส่​่ ว นตั​ั ว ผมก็​็ ทำำ� เป็​็ น โมเดลไปให้​้ เ ขาดู​ู ตั้​้� งแต่​่ ต อนนั้​้�นแล้​้ ว ชาวบ้​้านเขาก็​็บอกว่​่าอยากได้​้แมวที่​่�ดู​ูเหมื​ือนแมวสี​ีสวาดจริ​ิงๆ ไม่​่ใช่​่พวก แมวอ้​้วนน่​่ารั​ักหรื​ือสี​ีสั​ันสดใสแบบที่​่�เห็​็นกั​ันทั่​่�วไป เวลาอธิ​ิบายให้​้เด็​็กๆ รุ่​่�นใหม่​่ฟั​ังก็​็จะได้​้เข้​้าใจ ระหว่​่างการทำำ�งานมี​ีปั​ัญหาอะไรเกิ​ิดขึ้​้�นบ้​้างหรื​ือเปล่​่า อั​ั น ดั​ั บ แรกเลยคื​ื อ ปั​ั ญ หาด้​้ า นความเข้​้ า ใจ เพราะงานชิ้​้� น นี้​้� มั​ั น เป็​็ น งานถาวร เป็​็นงบของจั​ังหวั​ัด ทาง สศร. ก็​็จะให้​้เราดี​ีลตรงกั​ับวั​ัฒนธรรม จั​ังหวั​ัด กั​ับทางเทศบาลนครนครราชสี​ีมาเลย แล้​้วที​ีนี้ผ้� มก็​็เป็​็นหนึ่​่ง� ในศิ​ิลปิ​ิน กลุ่​่�มแรกๆ ที่​่�ต้​้องดี​ีลงานกั​ับทางนั้​้�น เจ้​้าหน้​้าที่​่�ส่​่วนใหญ่​่เขาก็​็ไม่​่ค่​่อยเข้​้าใจ เขาก็​็มองเหมื​ือนว่​่าเราเป็​็นผู้​้�รั​ับเหมาทำำ�ถนนทำำ�อาคารอะไรแบบนั้​้�น อย่​่างเช่​่น ให้​้เราไปตี​ีราคาวั​ัสดุ​ุ สเตนเลสแผ่​่นละเท่​่าไหร่​่ ทำำ�ไมเลื​ือกแบบนี้​้� หรื​ือทำำ�ไม ค่​่าแรงมั​ันแพง ก็​็ต้​้องมี​ีเหตุ​ุผลมาให้​้ คื​ือเขาก็​็คงไม่​่รู้​้�ว่า่ งานศิ​ิลปะบางที​ีค่า่ แรงมั​ันแพง เราไปเอาค่​่าแรงวั​ันละ 300 บาท แบบนั้​้�นมาเที​ียบกั​ันไม่​่ได้​้ ก็​็ต้​้องค่​่อยๆ คุ​ุยกั​ันไป ทางกระทรวง ก็​็ต้​้องช่​่วยดี​ีลกั​ัน ร่​่วมกั​ับทางภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก็​็ช่​่วยอธิ​ิบายให้​้เขาเข้​้าใจว่​่ามั​ันคื​ือ อะไร พอเป็​็นกลุ่​่�มศิ​ิลปิ​ินรุ่​่�นหลั​ังๆ ที่​่�เข้​้าไปทำำ�ก็​็เลยง่​่ายขึ้​้�นมาหน่​่อย แต่​่พวก กลุ่​่�มเจ็​็ดคนแรกเนี่​่�ย โอ้​้โห เหนื่​่�อย (หั​ัวเราะ) ส่​่วนเรื่​่�องแบบร่​่างก็​็ผ่​่านหมด นะตอนแรก แต่​่ก็เ็ ป็​็นไปตามระบบงานราชการที่​่�มี​ีช้าบ้ ้ า้ ง แล้​้วก็​็มาชนกั​ับช่​่วง โควิ​ิดระบาดระลอกสองด้​้วย แต่​่ผมก็​็ทำำ�งานตามแผนงานของตั​ัวเองไปเรื่​่อ� ยๆ อี​ีกอย่​่างหนึ่​่�งคื​ือปั​ัญหาเรื่​่�องการดี​ีลงานกั​ับเจ้​้าหน้​้าที่​่�ของทางจั​ังหวั​ัด ตอนแรกผมดี​ีลกั​ับคนหนึ่​่�งอยู่​่� แต่​่พอผ่​่านไปสั​ักพั​ัก อ้​้าว เขาย้​้ายหน่​่วยงาน ไปแล้​้ว ก็​็จะฝากงานไว้​้กั​ับอี​ีกคนหนึ่​่�ง แล้​้วก็​็เหมื​ือนว่​่าเราต้​้องมาเริ่​่�มคุ​ุยกั​ัน

169

ART SQUARE

170

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Queen Cat (แมวนางงาม), 2564 สแตนเลส, อิพ็อกซี เรซิน, ไฟแอลอีดี 175 × 500 × 380 ซม.

171

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ใหม่​่อีกี ส่​่วนเรื่​่อ� งเอกสารมั​ันก็​็ด้ว้ ยความเป็​็นเอกสารราชการเนาะ เราก็​็ต้อ้ ง ค่​่อยๆ เอามาแปลงเป็​็นภาษาศิ​ิลปะ แล้​้วก็​็ต้อ้ งมี​ีรายงานฉบั​ับหนึ่​่ง� เพื่​่�อยื​ืนยั​ัน ว่​่างานศิ​ิลปะเรามี​ีมู​ูลค่​่าอะไรแบบนี้​้�ด้​้วย ผมต้​้องไปรวบรวมผลงานชิ้​้�นก่​่อน หน้​้าที่​่�กระทรวงเคยซื้​้�อ หรื​ืองานที่​่�เคยขายที่​่�สิ​ิงคโปร์​์ ว่​่างานของผมเนี่​่�ยมั​ันมี​ี มู​ูลค่​่าจริ​ิงๆ นะ แนบไปกั​ับเอกสารให้​้หน่​่วยงานราชการเขารั​ับรองเลย เพราะ ทางเขาก็​็กลั​ัวว่​่าจะโดนหาว่​่าฮั้​้�วประมู​ูลมาหรื​ือเปล่​่า ทำำ�ไมได้​้งบถึ​ึงสองล้​้าน มั​ันก็​็เป็​็นเรื่​่�องที่​่�ต้​้องปรั​ับตั​ัวแหละ สำำ�หรั​ับตั​ัวผมเองก็​็พอเข้​้าใจได้​้ เพราะผมก็​็เป็​็นอาจารย์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัย มั​ันก็​็ต้อ้ งมี​ีเรื่​่อ� งเอกสารแบบนี้​้ใ� ห้​้จัดั การอยู่​่�แล้​้ว แต่​่ถ้า้ ไปเจอศิ​ิลปิ​ินที่​่�เขาเป็​็น artist จริ​ิงๆ เลย เขาก็​็คงจะปวดหั​ัวมากๆ แทนที่​่�เขาจะได้​้คิดิ เรื่​่�องอะไรที่​่�มั​ัน สร้​้างสรรค์​์ (creative) กลั​ับต้​้องมาจั​ัดการ ต้​้องมาเจอเรื่​่�องแบบนี้​้� ตรงนี้​้�มั​ันก็​็เรี​ียกได้​้ว่​่าเป็​็นข้​้อได้​้เปรี​ียบของเราเนอะ ก็​็ยังั โชคดี​ี (หั​ัวเราะ) อี​ีกอย่​่างเวลาผมร่​่างแบบก็​็ใช้​้โปรแกรม SketchUp ด้​้วย มั​ันก็​็ง่​่ายเลย เราก็​็เขี​ียนให้​้เขาเห็​็นภาพได้​้ คื​ือถ้​้าเราชั​ัดเจน เขาก็​็ เข้​้าใจ จริ​ิงๆ เขาก็​็พร้​้อมจะเปิ​ิดรั​ับอยู่​่�แล้​้ว และด้​้วยความที่​่�เรามี​ีทางกระทรวง สนั​ับสนุ​ุน ก็​็เป็​็นเหมื​ือนการการั​ันตี​ีฝี​ีมื​ือไปแล้​้วประมาณหนึ่​่�ง สถานการณ์​์โควิ​ิดกระทบกั​ับการทำำ�งานของคุ​ุณมากน้​้อยแค่​่ไหน ช่​่วงเริ่​่�มต้​้นติ​ิดต่​่อกั​ับทางจั​ังหวั​ัดยั​ังพอจะเดิ​ินทางไปดู​ูพื้​้�นที่​่�ได้​้ แต่​่พอ เริ่​่�มมี​ีการระบาดระลอกที่​่�สอง ซึ่ง่� รุ​ุนแรงมาก มี​ีคนตายเยอะ ก็​็เดิ​ินทางลำำ�บาก ก่​่อนจะไปทุ​ุกครั้​้�งต้​้องตรวจโควิ​ิดก่​่อนเสมอ ซึ่​่�งตอนนั้​้�นชุ​ุดตรวจ ATK ก็​็ยั​ัง ไม่​่มี​ี ก็​็เลยต้​้องไปโรงพยาบาลทุ​ุกครั้​้�ง พอถึ​ึงช่​่วงที่​่�ตั​ัวงานเริ่​่�มผลิ​ิตก็​็ต้​้อง ไปดู​ูที่​่�โรงงาน โรงงานที่​่�ผมจ้​้างเขาทำำ�อยู่​่�แถวเขตสวนหลวง ซึ่​่�งอย่​่างที่​่�เรา รู้​้�ๆ กั​ันว่​่าโรงงานเนี่​่�ยเป็​็นคลั​ัสเตอร์​์ใหญ่​่กั​ันทั้​้�งนั้​้�นเลย พอคนงานเขาติ​ิดโค วิ​ิดก็​็ต้​้องกั​ักตั​ัว งานมั​ันก็​็เลยชะงั​ัก ก็​็เลยมี​ีเรื่​่�องการต่​่อสั​ัญญา ผมก็​็ต่​่อไป สองครั้​้�ง แล้​้วก็​็เสร็​็จตามกำำ�หนดการเลย อย่​่างกลุ่​่�มศิ​ิลปิ​ินที่​่�ทำำ�งานติ​ิดตั้​้�งถาวร เจ็​็ดคนก็​็มี​ีบ้​้างที่​่�เกิ​ินกำำ�หนดการ ผมก็​็ไม่​่รู้​้�คนอื่​่�นโดนค่​่าปรั​ับโดนอะไรหรื​ือ เปล่​่า

172

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แบบร่างสามมิติของประติมากรรมแมวนางงาม

173

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

พอเราพู​ู ด ถึ​ึ ง ไทยแลนด์​์ เ บี​ี ย น น า เ ล่​่ ก็​็ จ ะ นึ​ึ ก ถึ​ึ ง ลั​ักษณะของงานที่​่� เ ล่​่ น กั​ับ ท้​้องถิ่​่�น เล่​่นกั​ับพื้​้�นที่​่� มั​ันก็​็ ต้​้องมี​ีโจทย์​์ที่​่�ควรจะเล่​่นกั​ับ ตรงนั้​้�นอยู่​่�แล้​้ว ซึ่​่�งก็​็น่​่าสนใจ ว่​่าภั​ัณฑารั​ักษ์​์เขาไม่​่ได้​้จำำ�กั​ัด แค่​่ที่​่�โคราชด้​้วย แต่​่เป็​็นภาค อี​ีสานทั้​้�งหมด

174

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ถ้​้าจะให้​้เปรี​ียบเที​ียบการทำำ�งานในเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้� กั​ับงานเบี​ียนนาเล่​่ระดั​ับ นานาชาติ​ิทั้​้�ง Bangkok Art Biennale กั​ับ Singapore Biennale ที่​่�คุ​ุณ เคยเข้​้าร่​่วมมาก่​่อน มั​ันมี​ีความแตกต่​่างกั​ันมากไหม ไม่​่เหมื​ือนกั​ันเลย อย่​่างที่​่�สิ​ิงคโปร์​์ เขาจะให้​้ผมดี​ีลกั​ับทางหอศิ​ิลป์​์ภายใต้​้ แพลตฟอร์​์ม (platform) ที่​่�มี​ีอยู่​่�แล้​้ว หรื​ือถ้​้าเป็​็นของบางกอก ก็​็ไม่​่เหมื​ือนนะ ก็​็ไม่​่ยุ่​่�งยาก แต่​่ที่​่�ผมงงมากที่​่�สุ​ุดของไทยแลนด์​์เบี​ียนนาเล่​่ก็​็คื​ือว่​่า บางที​ีเขา น่​่าจะต้​้องมี​ีการฝึ​ึกเจ้​้าหน้​้าที่​่�ที่​่�จะเข้​้ามาทำำ�งานก่​่อนหรื​ือเปล่​่า เพราะแน่​่นอนว่​่า ปั​ัญหาพวกนี้​้มั� นั ต้​้องเจอ ต้​้องประสบมาแล้​้วจากครั้​้�งแรกที่​่�กระบี่​่� แล้​้วแบบนี้​้� ถ้​้าครั้​้�งที่​่�สามเขาไปเชี​ียงราย ก็​็ไม่​่มี​ีคนไปดี​ีลที่​่�เชี​ียงรายก่​่อนนะ ศิ​ิลปิ​ินกลุ่​่�ม แรกก็​็ไปตายเอาดาบหน้​้าแบบนี้​้�หรื​ือ ผมรู้​้�จั​ักกั​ับศิ​ิลปิ​ินกลุ่​่�มหลั​ังๆ หรื​ือ ที​ี ม งานที่​่�เพิ่​่�งเข้​้ า ไปทำำ� ช่​่ ว งท้​้ า ยๆ เห็​็ น เอกสารที่​่�เป็​็ น ตั​ั ว อย่​่ า งโครงการ หลั​ังจากนั้​้�นก็​็คือื แนวเดี​ียวกั​ับที่​่�ผมเคยทำำ�ไว้​้หมดเลย เหมื​ือนทางเขาก็​็เอางาน ของผมมาเป็​็นโมเดลเอาไว้​้ให้​้ทุ​ุกคนไปกรอก (หั​ัวเราะ) แต่​่ก็​็ดี​ี ก็​็สนุ​ุกดี​ี ย้​้อนกลั​ับมาที่​่�ไทยแลนด์​์เบี​ียนนาเล่​่ คุ​ุณมี​ีความคิ​ิดเห็​็นอย่​่างไรกั​ับหั​ัวข้​้อของ งานครั้​้�งนี้​้� ผมว่​่าโอเคนะ เพราะว่​่าพอเราพู​ูดถึ​ึงไทยแลนด์​์เบี​ียนนาเล่​่ ก็​็จะนึ​ึกถึ​ึง ลั​ักษณะของงานที่​่�เล่​่นกั​ับท้​้องถิ่​่�น เล่​่นกั​ับพื้​้�นที่​่� มั​ันก็​็ต้อ้ งมี​ีโจทย์​์ที่​่�ควรจะเล่​่น กั​ับตรงนั้​้�นอยู่​่�แล้​้ว แล้​้วก็​็น่​่าสนใจว่​่าภั​ัณฑารั​ักษ์​์เขาไม่​่ได้​้จำำ�กั​ัดแค่​่ที่​่�โคราช ด้​้วย แต่​่เป็​็นภาคอี​ีสานทั้​้�งหมด เพราะว่​่าโคราชก็​็คื​ือประตู​ูสู่​่�อี​ีสาน ทำำ�ให้​้มั​ัน มี​ีประเด็​็นหลากหลายที่​่�ศิ​ิลปิ​ินหลายคนสามารถหยิ​ิบเอามาใช้​้ได้​้ ไม่​่ว่า่ จะเป็​็น เรื่​่�องคนชายขอบ เรื่​่�องแรงงานพลั​ัดถิ่​่�น อะไรแบบนั้​้�น แต่​่พอเรามาตั้​้�งเป็​็น ชื่​่�อไทยแล้​้วมั​ันก็​็เลยอาจจะดู​ูเป็​็นเรื่​่�องสนุ​ุกอย่​่างเดี​ียวหรื​ือเปล่​่า “เซิ้​้�งสิ​ิน ถิ่​่�นย่​่าโม” มั​ันอาจจะกลายเป็​็นว่​่าเราเจาะจงไปที่​่�โคราชเท่​่านั้​้�น ไม่​่เหมื​ือนชื่​่�อ ภาษาอั​ังกฤษที่​่�มั​ันเปิ​ิดกว้​้างกว่​่า อย่​่างที่​่�บอกไปตอนแรกว่​่าผมสนใจเรื่​่�อง การเดิ​ินทางมากๆ เรื่​่�องเส้​้นทางรถไฟสายอี​ีสานที่​่�มั​ันพาหลายๆ สิ่​่�ง หลายๆ อย่​่างไปในพื้​้�นที่​่�ภาคอี​ีสาน หรื​ือเรื่​่�องแรงงานด้​้วย เรื่​่�องกบฏ เรื่​่�องการเมื​ือง ผมว่​่ายิ่​่�งเป็​็นศิ​ิลปิ​ินต่​่างชาติ​ิก็​็น่​่าจะกล้​้าพู​ูดได้​้ และเอามาเป็​็นประเด็​็นได้​้ง่​่าย

175

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ถามในฐานะผู้​้�ชมงานเบี​ียนนาเล่​่ คุ​ุณประทั​ับใจงานของศิ​ิลปิ​ินคนไหนมาก ที่​่�สุ​ุด นั​ับเฉพาะในกลุ่​่�มศิ​ิลปิ​ินเจ็​็ดคนแรก ผมชอบของอาจารย์​์บุ​ุญเสริ​ิมกั​ับ ของอาจารย์​์อู๊​๊�ด (ประสิ​ิทธิ​ิ วิ​ิชายะ) มากที่​่�สุ​ุด อย่​่างของอาจารย์​์อู๊​๊�ดนี่​่�เขาทำำ� เป็​็นประติ​ิมากรรมแบบดั้​้�งเดิ​ิมเลย ใช้​้วั​ัสดุ​ุเป็​็นดิ​ินเผา ซึ่​่�งมั​ันก็​็เป็​็นวั​ัสดุ​ุที่​่�ช่​่าง ท้​้องถิ่​่�นโคราชเขานิ​ิยมใช้​้ทำำ�งานกั​ันอยู่​่�แล้​้ว ที่​่�ดั​ังๆ ก็​็คือื เครื่​่อ� งปั้​้�นดิ​ินเผาด่​่าน เกวี​ียน แล้​้วอาจารย์​์เขาสามารถทำำ�ดิ​ินเผาให้​้ออกมาในไซส์​์ใหญ่​่มากๆ ได้​้ ผมได้​้มี​ีโอกาสติ​ิดตามกระบวนการทำำ�งานของเขา ก็​็เห็​็นว่​่าเขาใช้​้กรรมวิ​ิธี​ี แบบพื้​้�นบ้​้านจริ​ิงๆ เริ่​่�มตั้​้�งแต่​่ขุ​ุดหลุ​ุม เอาดิ​ินมาปั้​้�นด้​้วยมื​ือ แล้​้วก็​็ค่​่อยๆ เผาออกมาที​ีละชิ้​้�น ซึ่​่�งงานเผาขนาดใหญ่​่แบบนั้​้�นอย่​่างไรมั​ันก็​็ต้​้องมี​ีแตกหั​ัก บ้​้างอยู่​่�แล้​้วใช่​่ไหม อาจารย์​์เขาก็​็เอาร่​่องรอยที่​่�แตกนั่​่�นแหละมาใช้​้เป็​็นส่​่วน หนึ่​่�งของตั​ัวงานเลย ให้​้เป็​็น element เป็​็น texture แบบหนึ่​่�งไปเลย แล้​้วก็​็มี​ีการผสมผสานวั​ัสดุ​ุเรซิ​ินใส (resin) ซึ่​่�งมั​ันเป็​็นอะไรที่​่�ต่​่างกั​ันสุ​ุดขั้​้�ว เลยนะ อั​ันหนึ่​่ง� เป็​็นสารเคมี​ีกับั อี​ีกอั​ันเป็​็นของธรรมชาติ​ิ แต่​่พอมั​ันมารวมกั​ัน มั​ันกลั​ับอยู่​่�ด้​้วยกั​ันได้​้ ส่​่วนของอาจารย์​์บุ​ุญเสริ​ิม ก็​็ได้​้เจอกั​ันตั้​้�งแต่​่วั​ันแรกที่​่�ไปสำำ�รวจพื้​้�นที่​่� แล้​้วแหละ เหมื​ือนแกก็​็จะตั้​้�งใจว่​่าจะเอาพื้​้�นที่​่�ที่​่�สวนสั​ัตว์​์อยู่​่�แล้​้ว เหมื​ือนว่​่า จะเอาแนวคิ​ิดเกี่​่�ยวกั​ับยุ้​้�งฉางมาทำำ�ใช่​่มั้​้�ย แต่​่มั​ันก็​็อยู่​่�ในรู​ูปทรงของหอคอย ส่​่องสั​ัตว์​์ ซึ่ง่� ผมว่​่ามันั สอดคล้​้องกั​ับการที่​่�ไปอยู่​่�ในสวนสั​ัตว์​์ด้ว้ ย เหมื​ือนเวลา เราไปเที่​่�ยวป่​่า เราก็​็จะนึ​ึกถึ​ึงหอส่​่องสั​ัตว์​์เนาะ ไปดู​ูกวางดู​ูช้​้างอะไรแบบนั้​้�น ซึ่​่�งผมว่​่าถ้​้าจะพู​ูดเรื่​่�องยุ้​้�งข้​้าวอย่​่างเดี​ียว พอมั​ันไปอยู่​่�ในสวนสั​ัตว์​์มั​ันก็​็อาจ จะดู​ูไม่​่ค่​่อยเกี่​่�ยวข้​้องเท่​่าไร เป็​็นหอคอยมั​ันก็​็ดู​ูเข้​้ากว่​่า อี​ีกอย่​่างตรงนั้​้�นมั​ัน ก็​็จะมี​ีเรื่​่อ� งนกด้​้วย ต่​่อไปหอนี้​้ก็� อ็ าจกลายเป็​็นที่​่�อยู่​่�ใหม่​่ของนกก็​็ได้​้ (หั​ัวเราะ) คุ​ุณคิ​ิดว่​่าในท้​้ายที่​่�สุ​ุดแล้​้วเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้�ให้​้อะไรกั​ับท้​้องถิ่​่�นบ้​้าง จริ​ิงๆ สำำ�หรั​ับจั​ังหวั​ัด มั​ันอาจจะเป็​็นปี​ีแรกเนาะที่​่�ต้​้องจั​ัดงานใหญ่​่ระดั​ับนี้​้� ผลลั​ัพธ์​์ก็อ็ าจจะไม่​่ได้​้ 100% ตามความต้​้องการของผู้​้�นำำ�ชุ​ุมชนหรอก ล่​่าสุดุ ก็​็มี​ีที่​่�ผู้​้�ว่​่าฯ เขาพยายามบอกว่​่างานมั​ันเงี​ียบไป อยากให้​้ช่​่วยประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ กั​ันหน่​่อย อั​ันที่​่�จริ​ิงผมว่​่าผู้​้�ว่​่าฯ คนนี้​้�กั​ับผู้​้�ว่​่าฯ คนก่​่อนก็​็ต่​่างกั​ัน ตอนที่​่�ผม

176

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ภาพบน

ประสิทธิ์ วิชายะ The power of narrative and imagination (พลังของเรื่องเล่าและจินตนาการร่วม), 2564 โลหะ, ดินเผา, อีพ็อกซี เรซิน ขนาดแปรผันตามพื้นที่ ภาพล่าง

บุญเสริม เปรมธาดา Rice Tower (หอข้าว), 2564 ไม้รีไซเคิล/โครงสร้างไม้ 450 × 240 × 900 ซม.

177

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ดี​ีลงานตอนแรกก็​็เป็​็นผู้​้�ว่​่าอี​ีกคน เขาชอบศิ​ิลปะ ชอบแมว เลี้​้�ยงแมวเป็​็น 20-30 ตั​ัว แล้​้วก็​็เหมื​ือนจะชอบงานศิ​ิลปะประมาณหนึ่​่�งอยู่​่�แล้​้วด้​้วย พอมั​ัน ไปถึ​ึงช่​่วงระยะเวลาเปลี่​่�ยนผ่​่านกลายเป็​็นผู้​้�ว่​่าอีกี คนเขาอาจจะมองงานศิ​ิลปะ เป็​็นอี​ีกแบบนึ​ึง ต้​้องคึ​ึกครื้​้�น ต้​้องมี​ีผู้​้�คนมาเที่​่�ยวมาดู​ูเยอะๆ เศรษฐกิ​ิจมั​ัน ต้​้องพั​ัฒนาอะไรแบบนั้​้�น เขาก็​็อาจจะมองอี​ีกมุ​ุมหนึ่​่ง� มองว่​่าเม็​็ดเงิ​ินที่​่�ลงทุ​ุน ไปมั​ันคุ้​้�มค่​่าไหม แต่​่ผมว่​่าสำำ�หรั​ับคนท้​้องถิ่​่�นอย่​่างไรเสี​ียเขาก็​็ต้​้องซึ​ึมซั​ับ เพราะว่​่า อย่​่างน้​้อยพอเขาขั​ับรถผ่​่าน เขาก็​็ต้​้องเห็​็นแหละ หรื​ือเด็​็กๆ ที่​่�มาเล่​่นที่​่�ลาน สเก็​็ตบอร์​์ด เขาก็​็เข้​้ามาเป็​็นส่​่วนหนึ่​่ง� ของงานโดยที่​่�เขาไม่​่รู้​้�ตัวั หรื​ืออย่​่างงาน ของซานดรา อั​ันนั้​้�นเขาก็​็ดี​ีลกั​ับคนในพื้​้�นที่​่�จริ​ิงๆ ขนาดตั​ัวศิ​ิลปิ​ินไม่​่ได้​้มา เลย ให้​้เด็​็กๆ มาวาดรู​ูป แล้​้วก็​็ปรั​ับปรุ​ุงพื้​้�นที่​่�สกปรกรกร้​้าง เป็​็นที่​่�อาศั​ัยของ คนไร้​้บ้​้าน คนค้​้าประเวณี​ี คื​ือไม่​่มี​ีคนอยากจะไป ก็​็เปลี่​่�ยนใหม่​่จนเด็​็กๆ มา วิ่​่�งเล่​่นกั​ัน ตรงนี้​้�มั​ันก็​็คงไม่​่ได้​้แบบว่​่าจะเข้​้าถึ​ึงทุ​ุกคนในจั​ังหวั​ัด แค่​่ให้​้เด็​็กๆ นั่​่�นแหละ ซึ่​่�งพอเขาโตขึ้​้�น เขาก็​็จะรู้​้�ว่​่าศิ​ิลปะมั​ันคื​ืออะไร ผมรู้​้�สึ​ึกว่​่าการจั​ัดงานแบบนี้​้� ถ้​้าเกิ​ิดขึ้​้�นครั้​้�งเดี​ียวแล้​้วมั​ันจบไป มั​ันก็​็จะ ไม่​่ต่อ่ เนื่​่�อง ครั้​้�งนี้​้ก� ระทรวงได้​้ไปดี​ีลไว้​้ให้​้แล้​้ว ครั้​้�งหน้​้าเขาอาจจะก็​็จัดั งานขึ้​้น� มาได้​้ในแบบของเขาเอง ไม่​่ใช่​่ว่​่าพอเบี​ียนนาเล่​่ย้​้ายไปเชี​ียงราย แล้​้วโคราช ก็​็จบไปเฉยๆ อะไรแบบนั้​้�น มั​ันอาจจะเป็​็นเรื่​่�องยาก แต่​่ก็​็ดี​ีตรงที่​่�โคราชเอง เขาก็​็มี​ีมหาวิ​ิทยาลั​ัยศิ​ิลปะเยอะนะ ทั้​้�งราชภั​ัฏเอย มทร. เอย เขาก็​็คงสานต่​่อ ถ้​้ามี​ีงบให้​้เขานะ (หั​ัวเราะ) แล้​้วก็​็โชคดี​ีที่​่�มี​ีงานหลายชิ้​้�นติ​ิดตั้​้�งอยู่​่�ถาวร ถ้​้าเป็​็นงานหมุ​ุนเวี​ียนทั้​้�งหมดมั​ันก็​็ไม่​่เหลื​ืออะไรไว้​้ สิ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญอี​ีกอย่​่างคื​ือหน่​่วยราชการ ผมว่​่าเขาได้​้เรี​ียนรู้​้�อะไรใหม่​่ๆ ที่​่�เขาไม่​่เคยรู้​้� เพราะงานที่​่�เราให้​้ไปมั​ันก็​็มีมูี ลู ค่​่า ไอ้​้แมวของผมนั่​่�นก็​็อาจจะเห็​็น ตั​ัวเลขที่​่�คิ​ิดจากค่​่าการผลิ​ิตอย่​่างเดี​ียว แต่​่เราไม่​่ได้​้ไปบอกว่​่ามูลู ค่​่างานจริ​ิงๆ ของเรามั​ันคื​ือเท่​่าไร แต่​่ในฐานะที่​่�ผมเป็​็นศิ​ิลปิ​ิน ตราบใดที่​่�ยั​ังคงทำำ�งานใหม่​่ ออกมาเรื่​่�อยๆ เมื่​่�อเวลาผ่​่านไปตั​ัวงานเก่​่ามั​ันก็​็ย่​่อมมี​ีมู​ูลค่​่าเพิ่​่�มขึ้​้�นอยู่​่�แล้​้ว

178

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ในโลกโซเชี​ียลมี​ีคนวิ​ิจารณ์​์เบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้ป� ระมาณหนึ่​่ง� โดยเฉพาะบทบาท ของทางจั​ังหวั​ัดโคราช คุ​ุณมี​ีความเห็​็นอย่​่างไรกั​ับปรากฏการณ์​์นี้​้� ผมเคยอ่​่านโพสของคนที่​่�เขาเป็​็นนั​ักวิ​ิจารณ์​์ ชื่​่�อพี่​่�โป่​่ง8 ที่​่�อยู่​่�คณะ โบราณคดี​ี ศิ​ิลปากร ในคอลั​ัมน์​์เขาก็​็ไม่​่ได้​้ด่​่าไปเสี​ียทุ​ุกอย่​่าง จริ​ิงๆ โซน ในเมื​ืองที่​่�มี​ีผลงานอยู่​่�รอบเมื​ืองซึ่​่�งโดนวิ​ิพากษ์​์วิ​ิจารณ์​์เยอะ เขาก็​็มองว่​่ามั​ัน ไม่​่ได้​้เลวร้​้ายอะไรขนาดนั้​้�น ออกจะชมด้​้วยซ้ำำ�� ยกตั​ัวอย่​่างเช่​่นเขาบอกว่​่าเขา ชอบ energy ของโคราชที่​่�มี​ีการจั​ัดรถพาทั​ัวร์​์ เล่​่าประวั​ัติศิ าสตร์​์ผสมกั​ับงาน ศิ​ิลปะ มั​ันก็​็เป็​็นเรื่​่�องของท้​้องถิ่​่�นที่​่�เขาเข้​้าใจเนาะ พอมี​ีคนไปว่​่าคนใส่​่ชุ​ุดไทย ที่​่�มาถ่​่ายรู​ูปโปรโมทผลงานนานาชาติ​ิแบบนั้​้�นว่​่าไม่​่เหมาะสม มั​ันก็​็กลายเป็​็น ว่​่าคนเมื​ืองไปบู​ูลลี​ี (bully) คนต่​่างจั​ังหวั​ัดหรื​ือเปล่​่า คื​ือในฐานะนั​ักวิ​ิจารณ์​์ เขาก็​็มองว่​่ามั​ันไม่​่ได้​้เลวร้​้ายอย่​่างที่​่�ข่​่าวออกหรอก มั​ันก็​็สนุ​ุกดี​ี มี​ีเด็​็กๆ ได้​้ดู​ู งานรอบเมื​ือง ได้​้นั่​่�งรถอะไรแบบนั้​้�น แต่​่ส่ว่ นที่​่�งานหลายชิ้​้น� ยั​ังติ​ิดตั้​้�งไม่​่เสร็​็จ มั​ันก็​็น่​่าโดนด่​่าจริ​ิงๆ แหละ.

8

ดร. ธนาวิ​ิ โชติ​ิประดิ​ิษฐ อาจารย์​์ประจำำ�ภาควิ​ิชาประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ศิ​ิลปะ คณะโบราณคดี​ี มหาวิ​ิทยาลั​ัยศิ​ิลปากร

179

ART SQUARE

180

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

บริเวณโดยรอบอันร่มรื่นของบ้านพักอัยการ เป็นที่ตั้งของประติมากรรมแมวนางงาม 181

ART SQUARE

182

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

สมศั​ั กดิ์​์� เชาวน์​์ธาดาพงศ์​์ Somsak Chowtadapong ถอดบทเรี​ียนเทศกาลศิ​ิลปะนานาชาติ​ิ ผ่​่านสายตาของคนเบื้​้�องหลั​ัง

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

งานเทศกาลศิ​ิลปะในระดั​ับนานาชาติ​ิเริ่​่�มเข้​้ามาเป็​็นที่​่�รู้​้�จั​ักในประเทศไทยใน ช่​่วงเวลาไหน ประเทศไทยเริ่​่�มเข้​้ามาสู่​่�ความเป็​็นนานาชาติ​ิจากยุ​ุค 90 เป็​็นต้​้นมา ก่​่อนหน้​้านั้​้�นในยุ​ุค 70–80 ศิ​ิลปิ​ินไทยและหน่​่วยงานเอกชนที่​่�สนั​ับสนุ​ุน งานด้​้านศิ​ิลปะ หรื​ือแม้​้กระทั่​่�งงานในส่​่วนของราชการเองยั​ังห่​่างไกลจาก ความรู้​้�สึ​ึกที่​่�ว่​่าศิ​ิลปะมี​ีเทศกาลที่​่�จั​ัดขึ้​้�นในระดั​ับนานาชาติ​ิ เพราะถึ​ึงแม้​้ว่​่าใน ประเทศไทยในสมั​ัยนั้​้�นจะมี​ีนิ​ิทรรศการศิ​ิลปะ แต่​่ก็​็จั​ัดขึ้​้�นเพี​ียงเดื​ือนละครั้​้�ง ถึ​ึงสองครั้​้�ง โดยการจั​ัดการของแกลเลอรี​ีเอกชน ซึ่ง่� แตกต่​่างจากยุ​ุคปั​ัจจุ​ุบันั ที่​่�มี​ี ง านนิ​ิ ท รรศการเกิ​ิ ด ขึ้​้� น มากมาย โดยเฉพาะตามเมื​ื อ งใหญ่​่ ๆ ที่​่�มี​ี มหาวิ​ิทยาลั​ัยที่​่�เปิ​ิดสอนทางด้​้านสาขาศิ​ิลปะ ผมเองก็​็เป็​็นคนที่​่�เติ​ิบโตขึ้​้น� มาในยุ​ุค 60 เริ่​่�มเข้​้าเรี​ียนที่​่�โรงเรี​ียนช่​่างศิ​ิลป ตอนนั้​้�นก็​็ถื​ือว่​่าประเทศไทยเริ่​่�มมี​ีศิ​ิลปิ​ินมากขึ้​้�น มี​ีการทำำ�งานศิ​ิลปะ แล้​้วนำำ� ไปจั​ั ด แสดงในแกลเลอรี​ี ยุ​ุ ค นั้​้�นมี​ี ก ารแบ่​่ ง ประเภทชั​ั ด เจนมาก ได้​้ แ ก่​่ พวกที่​่�ทำำ�งานศิ​ิลปะเพื่​่�อการพาณิ​ิชย์​์โดยตรง กั​ับกลุ่​่�มศิ​ิลปิ​ินที่​่�ทำำ�งานเพื่​่�อการ ประกวด ซึ่​่�งจะมองเห็​็นภาพชั​ัดมาก พอมายุ​ุค 70 ก็​็ยิ่​่�งชั​ัดเจนมากขึ้​้�น และ ศิ​ิลปิ​ินที่​่�ทำำ�งานเพื่​่�อพาณิ​ิชย์​์ก็จ็ ะเริ่​่�มลดน้​้อยลง การก้​้าวข้​้ามจากระดั​ับภายใน ประเทศไปสู่​่�ระดั​ับนานาชาติ​ิ จะเริ่​่�มจากปี​ี 90 เป็​็นต้​้นมา เพราะเริ่​่�มมี​ีภัณ ั ฑารั​ักษ์​์ ซึ่​่�งคำำ�ว่​่า “ภั​ัณฑารั​ักษ์​์” จะปรากฏขึ้​้�นในยุ​ุค 90 เพราะจะมี​ีพวกภั​ัณฑารั​ักษ์​์ ต่​่างชาติ​ิ โดยเฉพาะจากประเทศญี่​่�ปุ่​่�น สหรั​ัฐอเมริ​ิกา ที่​่�เดิ​ินทางเข้​้ามาเพื่​่�อ เฟ้​้นหาด้​้วยตั​ัวเอง เข้​้ามาผ่​่านหน่​่วยงานทางวั​ัฒนธรรมของสถานทู​ูตของ ประเทศนั้​้�นๆ ในประเทศไทย ทำำ�ให้​้วงการศิ​ิลปะไทยตื่​่�นตั​ัวมากขึ้​้�น ศิ​ิลปิ​ินก็​็ อยากมี​ีส่​่วนร่​่วมมี​ีผลงานไป ตอนนั้​้�นผมคิ​ิด ว่​่า งานระดั​ับ นานาชาติ​ิจะจั​ัด ในประเทศญี่​่�ปุ่​่�นก่​่อน ดั​ั ง นั้​้�นก็​็ จ ะมี​ี ภั​ั ณ ฑารั​ั ก ษ์​์ จ ากญี่​่�ปุ่​่� น เดิ​ิ น ทางเข้​้ า มา เพื่​่�อเลื​ื อ กศิ​ิ ล ปิ​ิ น เอง ซึ่​่�งนอกจากนำำ�งานของศิ​ิลปิ​ินไทยไปแสดงแล้​้ว ในทางกลั​ับกั​ันก็​็นำำ�เอาผลงาน ของศิ​ิลปิ​ินบ้​้านเขาเข้​้ามาจั​ัดแสดงที่​่�ประเทศไทยเช่​่นกั​ัน อาทิ​ิ สถาบั​ันเกอเธ่​่ (Goethe-Institut) ประเทศเยอรมนี​ี, เจแปนฟาวด์​์เดชั่​่�น (Japan Foundation) ประเทศญี่​่�ปุ่​่�น, อลิ​ิย็อ็ ง ฟรองแซส (Alliance Française) ประเทศ ฝรั่​่�งเศส, บริ​ิติ​ิช เคานซิ​ิล (British Council) ประเทศอั​ังกฤษ ก็​็มี​ีเข้​้ามา

184

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ซึ่ง่� ช่​่วงนั้​้�นผมถื​ือว่​่าก็เ็ ป็​็นช่​่วงที่​่�เริ่​่�มมี​ีความเป็​็นนานาชาติ​ิเข้​้ามาในประเทศไทย ซึ่​่�งการเข้​้ามาหน่​่วยงานทางวั​ัฒนธรรมเหล่​่านี้ก็้� ส็ ร้​้างความตื่​่�นตั​ัวให้​้กับั วงการ ศิ​ิลปะไทยมากเลยที​ีเดี​ียว ผมก็​็เคยถู​ูกทางสถาบั​ันเกอเธ่​่เลื​ือกไป แล้​้วก็​็ไป แสดงในเมื​ืองใหญ่​่ของประเทศเขา ซึ่​่�งในตอนนั้​้�นเข้​้าใจว่​่างานระดั​ับเบี​ียนนาเล่​่ ยั​ังไม่​่ได้​้แพร่​่หลายไปทั่​่�วโลก พอถึ​ึงปลายยุ​ุค 80 เป็​็นต้​้นไป จนขึ้​้�นมาที่​่�ยุ​ุค 90 ก็​็เริ่​่�มมากขึ้​้�นๆ และไม่​่ว่​่าจะเป็​็นญี่​่�ปุ่​่�น ต่​่อมาเกาหลี​ีที่​่�จะจั​ัด ปู​ูซานเบี​ียน นาเล่​่ (Busan Biennale) หรื​ือกวางจู​ูเบี​ียนนาเล่​่ (Gwangju Biennale) แล้​้วศิ​ิลปิ​ินไทยหลายๆ คนในสมั​ัยนั้​้�นซึ่​่�งอาจไปเรี​ียนต่​่อต่​่างประเทศแล้​้วก็​็มี​ี เครื​ือข่​่ายกั​ับศิ​ิลปิ​ินต่​่างประเทศเขาก็​็จะเป็​็นรายชื่​่�อที่​่�ถู​ูกเบี​ียนนาเล่​่เหล่​่านี้​้�คั​ัด เลื​ือกไป เราก็​็ถู​ูกนำำ�ไปแสดงในนานาชาติ​ิมากขึ้​้�น แต่​่หากพู​ูดถึ​ึงงานศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัยของประเทศไทยที่​่�เข้​้าสู่​่�ระดั​ับนานาชาติ​ิ ต้​้องบอกเลยว่​่าเริ่​่�มจากงานภาพพิ​ิมพ์​์ ซึ่​่�งถื​ือเป็​็นสาขาหนึ่​่�งในงานทั​ัศนศิ​ิลป์​์ ของบ้​้านเราที่​่�เดิ​ินทางไปสู่​่�ระดั​ับนานาชาติ​ิก่อ่ นเพื่​่�อน เพราะมี​ีการจั​ัดเบี​ียนนาเล่​่ ของภาพพิ​ิมพ์​์ขึ้​้�นทั่​่�วโลกในสมั​ัยนั้​้�น เราจะได้​้ยิ​ิน โตเกี​ียวเบี​ียนนาเล่​่ (Tokyo Biennale) เซาเปาโลเบี​ียนนาเล่​่ (São Paulo Biennale) แต่​่แทบไม่​่เคย ได้​้ยิ​ิน เวนิ​ิสเบี​ียนนาเล่​่ (Venice Biennale) แม้​้ว่​่าจะเริ่​่�มจั​ัดก่​่อนใครก็​็ตาม จะมาเริ่​่�มได้​้ยิ​ินก็​็ในปลายยุ​ุค 90 พวกแรกๆ ที่​่�เริ่​่�มเข้​้ามา อย่​่างเมื​ืองเซาเปาโล เขาจะส่​่งหนั​ังสื​ือเชิ​ิญมายั​ัง กรมศิ​ิลปากรที่​่�สมั​ัยนั้​้�นเป็​็นศู​ูนย์​์กลางของข่​่าวสารทางด้​้านศิ​ิลปะ แต่​่อย่​่างที่​่� ผมบอกไปว่​่า ภาพพิ​ิมพ์​์คื​ืองานศิ​ิลปะที่​่�ก้​้าวไปสู่​่�ระดั​ับนานาชาติ​ิก่​่อน เพราะ หน่​่วยงานที่​่�จั​ัดเบี​ียนนาเล่​่เหล่​่านี้​้�จะส่​่งข่​่าวไปยั​ังมหาวิ​ิทยาลั​ัยที่​่�มี​ีการเรี​ียน การสอน พู​ูดง่​่ายๆ คื​ืออย่​่างอาจารย์​์ชลู​ูด นิ่​่�มเสมอ หรื​ืออาจารย์​์สอนภาพ พิ​ิมพ์​์ที่​่�ส่​่งงานประกวดภาพพิ​ิมพ์​์ในระดั​ับนานาชาติ​ิ ก็​็จะเป็​็นบุ​ุคคลแรกๆ ที่​่�ได้​้รั​ับหนั​ังสื​ือเชิ​ิญจากตั​ัวผู้​้�จั​ัด เพราะอาจเคยมี​ีความสั​ัมพั​ันธ์​์กับั หน่​่วยงาน เหล่​่านี้​้�มาก่​่อน และเคยมี​ีผลงานส่​่งไปยั​ังหน่​่วยงานเหล่​่านี้​้� ฉะนั้​้�น จากปาก ต่​่อปาก ยกตั​ัวอย่​่างเช่​่น งานของนาย ก. ได้​้ไปแสดงภาพพิ​ิมพ์​์ที่​่�ยูโู กสลาเวี​ีย เขาก็​็จะกลายเป็​็นตั​ัวแทนของประเทศไทยที่​่�ผู้​้�จั​ัดจะขอให้​้ช่​่วยชั​ักนำำ� หรื​ือส่​่ง ข่​่าวต่​่อไปยั​ังศิ​ิลปิ​ินไทยคนอื่​่�นๆ ให้​้ส่​่งงานเข้​้าร่​่วมประกวดด้​้วย นี่​่�คื​ือวิ​ิธี​ีการ ส่​่งต่​่อข่​่าวสารในสมั​ัยนั้​้�น

185

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

งานเทศกาลศิ​ิ ล ปะ ระดั​ับนานาชาติ​ิที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�น ตามเมื​ื อ งใหญ่​่ ๆ ส่​่ ว น หนึ่​่� ง ก็​็ เ ป็​็ น ผลมาจาก ความต้​้ อ งการพั​ัฒนา ประเทศโดยใช้​้ศิ​ิลปะ

186

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

หลั​ังจากนั้​้�นก็​็จะมาสู่​่�ระดั​ับอาเซี​ียน คื​ือจะมี​ีองค์​์กรอาเซี​ียน ใน 5 หรื​ือ 6 ประเทศ ในสมั​ัยที่​่�ยั​ังไม่​่เป็​็นสิ​ิบประเทศเหมื​ือนตอนนี้​้� มี​ีองค์​์กรใหญ่​่เสนอ ว่​่าควรจะมี​ีนิทิ รรศการศิ​ิลปะเพื่​่�อกระชั​ับความสั​ัมพั​ันธ์​์ในกลุ่​่�มประเทศอาเซี​ียน ดั​ังนั้​้�นการแสดงระดั​ับอาเซี​ียนจึ​ึงเกิ​ิดขึ้​้�น ศู​ูนย์​์กลางสำำ�หรั​ับส่​่งงานที่​่�จะนำำ� ไปแสดงระดั​ับอาเซี​ียน คื​ือ กรมศิ​ิลปากร โรงเรี​ียนภายใต้​้อาณั​ัติ​ิของกรม ศิ​ิลปากร คื​ือ วิ​ิทยาลั​ัยช่​่างศิ​ิลป ซึ่​่�งตอนนั้​้�นผมเป็​็นอาจารย์​์ที่​่�วิทิ ยาลั​ัยช่​่างศิ​ิลป ได้​้รั​ับมอบหมายจากอาจารย์​์สวั​ัสดิ์​์� ตั​ันติ​ิสุ​ุข ผู้​้�อำำ�นวยการ ซึ่​่�งได้​้รั​ับหนั​ังสื​ือ จากกรมศิ​ิลปากรว่​่าให้​้เราจั​ัดหาหน่​่วยงานที่​่�จะเป็​็นศู​ูนย์​์กลางสำำ�หรั​ับส่​่งงาน ไปแสดงยั​ังห้​้าประเทศอาเซี​ียน ดั​ังนั้​้�น Asian Exhibition of Art ก็​็เกิ​ิดขึ้​้�น นี่​่�จึ​ึงกลายเป็​็นงานในระดั​ับนานาชาติ​ิในระดั​ับอาเซี​ียนก่​่อน หลั​ังจากนั้​้�นต่​่อมาในช่​่วงปลายยุ​ุค 80 ก็​็มี​ีงานระดั​ับนานาชาติ​ิที่​่�เมื​ือง ฟุ​ุกุ​ุโอกะ ซึ่​่�งมี​ีพิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑ์​์จั​ัด Asian Art Show ในฐานะที่​่�เมื​ืองฟุ​ุกุ​ุโอกะเป็​็น หนึ่​่ง� ในเมื​ืองท่​่าของประเทศญี่​่�ปุ่​่�น ประเทศญี่​่�ปุ่​่�นจึ​ึงเริ่​่�มทำำ�ให้​้เมื​ืองนี้​้เ� ปิ​ิดประตู​ู สู่​่�การแสดงนิ​ิทรรศการศิ​ิลปะในระดั​ับเอเชี​ีย และฟุ​ุกุโุ อกะมิ​ิวเซี​ียม (Fukuoka Art Museum) ก็​็จะเชิ​ิญศิ​ิลปิ​ินจากกลุ่​่�มประเทศในเอเชี​ียเข้​้าไปแสดงงาน เราก็​็เกิ​ิดงานในระดั​ับนานาชาติ​ิที่​่�ใหญ่​่ขึ้​้�น งานเทศกาลศิ​ิลปะระดั​ับนานาชาติ​ิ ที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นตามเมื​ืองใหญ่​่ๆ ส่​่วนหนึ่​่�งก็​็เป็​็นผลมาจากความต้​้องการพั​ัฒนา ประเทศโดยใช้​้ศิ​ิลปะ ผ่​่านไปสู่​่�การท่​่องเที่​่�ยว หรื​ือการปรั​ับสิ่​่�งแวดล้​้อมของ ประเทศตั​ัวเองให้​้ดีขึ้ี น้� นโยบายการนำำ�ศิ​ิลปะเข้​้ามาเป็​็นตั​ัวนำำ�ในด้​้านเศรษฐกิ​ิจ จึ​ึงเริ่​่�มแพร่​่กระจายไปทั่​่�วโลก ความตื่​่�นตั​ัวนี้​้�ส่​่งผลมาถึ​ึงประเทศไทยด้​้วยหรื​ือไม่​่ ในช่​่วงนั้​้�นก็​็เป็​็นช่​่วงที่​่�ศิ​ิลปิ​ินไทยตื่​่�นตั​ัวอยากเป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งของความ เป็​็นนานาชาติ​ิ ก็​็เลยกลายเป็​็นข้​้อผลั​ักดั​ันที่​่�ทำำ�ให้​้ศิ​ิลปิ​ินไทยได้​้รวมตั​ัวกั​ัน เมื่​่�อมี​ีโอกาส ในสมั​ัยรั​ัฐบาลของนายกทั​ักษิ​ิณก็​็เริ่​่�มมี​ีการจั​ัดตั้​้�งกระทรวง วั​ั ฒ นธรรมขึ้​้� น มาใหม่​่ มี​ี ก ารพู​ู ด คุ​ุ ย กั​ั นว่​่าต้​้ อ งมี​ี ห น่​่ ว ยงานหนึ่​่� ง ที่​่�เข้​้ามา รั​ับผิ​ิดชอบเรื่​่�องศิ​ิลปะ เพราะว่​่ากรมศิ​ิลปากรไม่​่รั​ับดู​ูแลเรื่​่�องศิ​ิลปะสมั​ัยใหม่​่ เพราะฉะนั้​้�นต้​้องมี​ีหน่​่วยงานที่​่�ดู​ูแลเรื่​่�องศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัยโดยตรงให้​้ได้​้ มั​ัน ก็​็มี​ีการต่​่อสู้​้�กั​ันและผลั​ักดั​ันให้​้เกิ​ิดขึ้​้�นได้​้จนสำำ�เร็​็จ พอมาได้​้ตรงนี้​้� สิ่​่�งแรก

187

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ที่​่�ต้​้องทำำ�เพื่​่�อประเทศไทยคื​ือ ส่​่งเสริ​ิมสนั​ับสนุ​ุนศิ​ิลปิ​ินร่​่วมสมั​ัย สองต้​้อง สร้​้างหอศิ​ิลป์​์ของศิ​ิลปะสมั​ัยใหม่​่เฉพาะทางให้​้ได้​้ เพราะหอศิ​ิลป์​์แห่​่งชาติ​ิ1 ที่​่�มี​ีอยู่​่�เป็​็นหอศิ​ิลป์​์ภายใต้​้การดู​ูแลของกรมศิ​ิลปากร ไม่​่มีผู้​้�ี เชี่​่�ยวชาญโดยตรง ในด้​้านศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัย การดู​ูแลก็​็จะมี​ีภั​ัณฑารั​ักษ์​์ที่​่�จบมาทางโบราณคดี​ี แล้​้วก็​็ไม่​่เข้​้าใจศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัย หรื​ือสนั​ับสนุ​ุนศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัยให้​้มั​ันกว้​้างใน ทุ​ุกสาขา และสามต้​้องผลั​ักดั​ันให้​้เราได้​้มี​ีโอกาสไปแสดงนิ​ิทรรศการต่​่างๆ เผยแพร่​่ผลงานของศิ​ิลปิ​ินไทยไปสู่​่�นานาชาติ​ิ ตอนนั้​้�นในเอเชี​ียก็​็จะมี​ีญี่​่�ปุ่​่�น เกาหลี​ี อิ​ินเดี​ีย บั​ังคลาเทศ ทำำ�ให้​้เรามองเห็​็นว่​่า ทำำ�ไมประเทศที่​่�มี​ีทรั​ัพยากร เรื่​่�องทุ​ุนน้​้อยกว่​่าเราอย่​่างบั​ัลคลาเทศยั​ังจั​ัดเบี​ียนนาเล่​่ได้​้เลย และเมื่​่�อเรา ก่​่อตั้​้�งสำำ�นั​ักงานศิ​ิลปวั​ัฒนธรรมร่​่วมสมั​ัยขึ้​้�นมาแล้​้ว เราก็​็เป็​็นหน่​่วยงาน ที่​่�สนั​ับสนุ​ุนให้​้ศิลิ ปิ​ินถู​ูกคั​ัดเลื​ือกไปแสดงในนานาชาติ​ิเหล่​่านี้​้� ไม่​่ว่า่ จะเป็​็นการ สนั​ับสนุ​ุนค่​่าเดิ​ินทาง หรื​ือทุ​ุนในการสร้​้างและขนส่​่งชิ้​้�นงาน พออาจารย์​์อภิ​ินันั ท์​์2 มาเป็​็นผู้​้�อำำ�นวยการ สศร. คนแรก ด้​้วยเครื​ือข่​่าย ที่​่�ท่​่านมี​ี จึ​ึงติ​ิดต่​่อไปทางเวนิ​ิส และก็​็จัดั การให้​้ศิลิ ปิ​ินไทยได้​้เข้​้าไปร่​่วมแสดง งานเป็​็นครั้​้�งแรก หมายถึ​ึงไปในนามของประเทศ เป็​็นตั​ัวแทนของประเทศไทย อย่​่างเป็​็นทางการครั้​้�งแรก แต่​่ก่​่อนหน้​้านั้​้�นก็​็มี​ีศิ​ิลปิ​ินไทยที่​่�ถู​ูกคั​ัดเลื​ือกโดย ภั​ัณฑารั​ักษ์​์หลั​ักไปแล้​้ว อย่​่างเช่​่น สุ​ุรสี​ีห์​์ กุ​ุศลวงศ์​์, คามิ​ิน เลิ​ิศชั​ัยประเสริ​ิฐ, ฤกษ์​์ฤทธิ์​์� ตี​ีระวนิ​ิช, มณเฑี​ียร บุ​ุญมา เป็​็นคนไทยกลุ่​่�มแรกๆ ที่​่�เคยถู​ูกนำำ� ไปแสดงในเวนิ​ิสเบี​ียนนาเล่​่โดยภั​ัณฑารั​ักษ์​์หลั​ักของงานเทศกาลชั​ักชวน ไปเอง แต่​่ในปี​ี 2546 ประเทศไทยได้​้เข้​้าแสดงในเวนิ​ิสเบี​ียนนาเล่​่ อย่​่างเป็​็น ทางการ มี​ีการสร้​้างศาลาไทยขึ้​้�นอย่​่างจริ​ิงจั​ัง นี่​่�ก็​็ถื​ือเป็​็นจุ​ุดเริ่​่�มต้​้นที่​่�สำำ�คั​ัญ ในขณะเดี​ียวกั​ัน เรามองเห็​็นว่​่าความอยากที่​่�จะเข้​้าไปเป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งใน ระดั​ับนานาชาติ​ิ มั​ันมี​ีแรงกดดั​ันทั้​้�งจากสั​ังคมโลก และจากศิ​ิลปิ​ินไทยเอง และมั​ันก็​็เป็​็นเทรนด์​์ที่​่�เราต้​้องเผยแพร่​่ผลงานศิ​ิลปะของไทยให้​้ไปสู่​่�นานาชาติ​ิ แนวคิ​ิดทำำ�นองนี้​้�ก็​็ได้​้รั​ับการพั​ัฒนาต่​่อเนื่​่�องมาจนถึ​ึงยุ​ุคที่​่�ว่​่านอกจากการ

1 2

188

พิ​ิพิ​ิธภั​ัณฑสถานแห่​่งชาติ​ิ หอศิ​ิลป ก่​่อตั้​้�งขึ้​้�นเมื่​่�อวั​ันที่​่� 5 พฤษภาคม 2521 อภิ​ินันั ท์​์ โปษยานนท์​์ ผู้​้�อำำ�นวยการสำำ�นั​ักงานศิ​ิลปวั​ัฒนธรรมร่​่วมสมั​ัย ดำำ�รงตำำ�แหน่​่งระหว่​่างปี​ี 2546–2551

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Thai Pavilion (ศาลาไทย) Biennale Arte 2019

189

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

นิทรรศการ The Revolving World (โลกยังคงหมุนไป) จัดแสดงผลงานของศิลปินสามคน ได้แก่ กฤช งามสม ปัญญา วิจินธนสาร และสมศักดิ์ เชาวน์ธาดาพงศ์

190

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

191

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

สมศักดิ์ เชาวน์ธาดาพงศ์

192

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เข้​้าไปมี​ีส่​่วนร่​่วมแล้​้ว เราอาจจะตั้​้�งตั​ัวเป็​็นเจ้​้าภาพงานระดั​ับนานาชาติ​ิเอง ได้​้หรื​ือไม่​่ เราก็​็เลยว่​่าประเทศเราควรเริ่​่�มเป็​็นเจ้​้าภาพจั​ัดงานเองได้​้แล้​้ว เป็​็นอี​ีกก้​้าวหนึ่​่�งที่​่�สำำ�คั​ัญ ว่​่าวงการศิ​ิลปะไทยมั​ันดี​ีขึ้​้�นหลั​ังจากที่​่�เรามี​ี สศร. ศิ​ิลปิ​ินหลายคนก็​็เริ่​่�มมี​ีโอกาสที่​่�จะถู​ูกคั​ัดเลื​ือก คนไทยก็​็ได้​้เห็​็นผลงาน ต่​่างชาติ​ิ โดยที่​่�เราไม่​่ต้​้องเดิ​ินทางไปดู​ูที่​่�ต่​่างประเทศเลย ทาง สศร. ก็​็มี​ีเป้​้าหมายที่​่�จะเป็​็นเจ้​้าภาพหลั​ักในการจั​ัดงานศิ​ิลปะระดั​ับ นานาชาติ​ิ ใช่​่ ถู​ูกต้​้อง เพราะเราก็​็ไม่​่เคยคิ​ิดหวั​ังเลยว่​่างานระดั​ับนานาชาติ​ิรูปู แบบ นี้​้เ� ราจะมองหาหน่​่วยงานเอกชนไหนมาเป็​็นเจ้​้าภาพ และก็​็เป็​็นเรื่​่อ� งเหมาะสมที่​่� หน่​่วยงานรั​ัฐบาลที่​่�มี​ีศักั ยภาพเพี​ียงพอจะเข้​้ามาดู​ูแลเรื่​่อ� งของศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัย เหมื​ือนมาชดใช้​้ที่​่�เคยปล่​่อยปละละเลยหรื​ือไม่​่เหลี​ียวแลงานศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัย ของไทยมาก่​่อนหน้​้า เมื่​่�อก่​่อนเราแทบจะไม่​่เคยทำำ�หรื​ือส่​่งเสริ​ิมเรื่​่�องนี้​้�อย่​่าง จริ​ิงจั​ัง แต่​่พอมี​ีหน่​่วยงานกำำ�กั​ับโดยตรงแล้​้วมั​ันก็​็เปิ​ิดช่​่องทางหรื​ือโอกาส จากจุ​ุดเริ่​่�มต้​้นแบบนี้​้� มั​ันก็​็ทำำ�ให้​้เราสามารถค่​่อยๆ พั​ัฒนาการจั​ัดการศิ​ิลปะ นานาชาติ​ิให้​้เกิ​ิดขึ้​้�นจริ​ิง พอประเทศไทยได้​้เข้​้าร่​่วมเวนิ​ิสเบี​ียนนาเล่​่มาเป็​็นระยะเวลาหนึ่​่�งแล้​้ว หลั​ังจากนั้​้�นไม่​่นานก็​็เกิ​ิดโครงการเมื​ืองศิ​ิลปะในยุ​ุคปั​ัจจุ​ุบั​ัน คื​ือย้​้อนกลั​ับ ราวห้​้าหกปี​ีที่​่�ผ่​่านมานี้​้�เอง ตอนนั้​้�น สศร. มี​ีโครงการสนั​ับสนุ​ุนเศรษฐกิ​ิจ สร้​้างสรรค์​์ และจะยกระดั​ับจั​ังหวั​ัดต่​่างๆ ให้​้กลายเป็​็นเมื​ืองศิ​ิลปะขึ้​้�นมา โดยคั​ัดเลื​ือกจากความเป็​็นไปได้​้ สภาพท้​้องถิ่​่�น สภาพแวดล้​้อมทางสั​ังคม ของจั​ังหวั​ัด ว่​่ามี​ีจั​ังหวั​ัดใดบ้​้างที่​่�เหมาะสมจะโปรโมทเป็​็นเมื​ืองศิ​ิลปะ ก็​็เลื​ือก มาได้​้สามจั​ังหวั​ัดนำำ�ร่​่อง คื​ือ กระบี่​่� เชี​ียงราย และนครราชสี​ีมา เมื่​่�อได้​้เมื​ือง ศิ​ิลปะแล้​้ว จึ​ึงมี​ีดำำ�ริ​ิว่​่า น่​่าจะจั​ัดให้​้มี​ีเทศกาลศิ​ิลปะในระดั​ับนานาชาติ​ิเพื่​่�อ ยกระดั​ับจั​ังหวั​ัดให้​้มี​ีชื่​่�อเสี​ียงมากขึ้​้�น และประกาศตั​ัวให้​้นานาประเทศรู้​้�ว่​่า นี่​่�คื​ือเมื​ืองที่​่�สามารถจั​ัดนิ​ิทรรศการศิ​ิลปะนานาชาติ​ิได้​้

193

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ตอนประกาศแผนการจั​ัดเบี​ียนนาเล่​่ที่​่�จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� แวดวงศิ​ิลปิ​ินไทยมี​ีการ ตื่​่�นตั​ัวหรื​ือไม่​่ จริ​ิงๆ เราก็​็เริ่​่�มตื่​่�นตั​ัวมาตั้​้�งแต่​่ตอนที่​่�มี​ีศิ​ิลปิ​ินได้​้ไปร่​่วมแสดงงาน ที่​่�เวนิ​ิสเบี​ียนนาเล่​่แล้​้ว แต่​่การเกิ​ิดขึ้​้�นของ สศร. ถื​ือเป็​็นมิ​ิติ​ิใหม่​่อี​ีกมิ​ิติ​ิหนึ่​่�ง ที่​่�ทำำ�ให้​้วงการศิ​ิลปะเริ่​่�มตื่​่�นตั​ัวว่​่า ในที่​่�สุ​ุดแล้​้วกลุ่​่�มศิ​ิลปิ​ินที่​่�พยายามผลั​ักดั​ัน ให้​้มีหี น่​่วยงานของรั​ัฐที่​่�เข้​้าไปดู​ูแลและส่​่งเสริ​ิม สนั​ับสนุ​ุนด้​้านศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัย จริ​ิงๆ ได้​้เกิ​ิดขึ้​้�นแล้​้ว ก่​่อนหน้​้านี้​้� แม้​้จะมี​ีกรมศิ​ิลปากรที่​่�ได้​้ชื่​่�อว่​่าเป็​็นกรมที่​่�ส่​่งเสริ​ิมศิ​ิลปะ แต่​่อั​ันที่​่�จริ​ิงกรมศิ​ิลปากรค่​่อนข้​้างดู​ูแลไปในเรื่​่�องศิ​ิลปวั​ัฒนธรรมมากกว่​่า ไม่​่ได้​้ดู​ูแลเรื่​่�องศิ​ิลปะสมั​ัยใหม่​่โดยตรง เช่​่นงานในระดั​ับเบี​ียนนาเล่​่ที่​่�มี​ีชื่​่�อ เสี​ียงที่​่�คนไทยได้​้มีโี อกาสเข้​้าร่ว่ ม อย่​่างเช่​่นงานเซาเปาโลเบี​ียนนาเล่​่ เขาก็​็จะ ส่​่งหนั​ังสื​ือเชิ​ิญมาที่​่�กรมศิ​ิลปากร แต่​่กรมศิ​ิลปากรไม่​่มี​ีเงิ​ินทุ​ุนในการส่​่งงาน ของศิ​ิลปิ​ินไปร่​่วมงานนี้​้� จึ​ึงทำำ�ได้​้แค่​่กระจายข่​่าว ศิ​ิลปิ​ินต้​้องส่​่งงานและดำำ�เนิ​ิน การทุ​ุกอย่​่างเอง ซึ่​่�งศิ​ิลปิ​ินไทยในสมั​ัยนั้​้�นก็​็ไม่​่ค่​่อยมี​ีทุ​ุนในการส่​่งผลงาน ไปในพื้​้�นที่​่�ไกลขนาดนั้​้�น ระยะหลั​ังทางบราซิ​ิลจึ​ึงไม่​่ส่​่งหนั​ังสื​ือมาที่​่�กรม ศิ​ิลปากรอี​ีกเลย แล้​้วเรื่​่�องก็​็เงี​ียบไป รวมไปถึ​ึงหอศิ​ิลป์​์ต่​่างประเทศบางแห่​่ง ส่​่งจดหมายเข้​้ามาเอง ไปที่​่�หอศิ​ิลป์​์แห่​่งชาติ​ิบ้​้าง กรมศิ​ิลปากรบ้​้าง ปี​ีไหน ที่​่�หน่​่วยงานไทยมี​ีเงิ​ินก็​็จะดำำ�เนิ​ินการให้​้ แต่​่สุ​ุดท้​้ายแล้​้วก็​็ไม่​่มี​ีอี​ีกเลย ไม่​่ได้​้ ทำำ�ต่​่อเนื่​่�อง จนกระทั่​่�ง สศร. เกิ​ิดขึ้​้�น และได้​้ไปร่​่วมแสดงนิ​ิทรรศการที่​่�เวนิ​ิส ผมไม่​่แน่​่ใจ แต่​่คิ​ิดว่​่าการเกิ​ิดเบี​ียนนาเล่​่ในไทย มี​ีที่​่�มาจากโครงการเมื​ือง ศิ​ิลปะนี่​่�เอง เพราะหลั​ังจากเกิ​ิดเมื​ืองศิ​ิลปะ และเศรษฐกิ​ิจสร้​้างสรรค์​์เป็​็น นโยบายหลั​ักของรั​ัฐบาลที่​่�ในช่​่วงผ่​่านมา จึ​ึงได้​้มี​ีการอนุ​ุมั​ัติ​ิเงิ​ินก้​้อนให้​้ ฉะนั้​้�นงานระดั​ับนานาชาติ​ิที่​่�เราจั​ัดครั้​้�งแรก ก็​็คื​ือที่​่�จั​ังหวั​ัดกระบี่​่� ภายใต้​้ชื่​่�อ Thailand Biennale ขณะเดี​ียวกั​ันท่​่านอภิ​ินั​ันท์​์เอง หลั​ังจากเกษี​ียณออก ไปจาก สศร. แล้​้ว ก็​็ได้​้ไปร่​่วมงานกั​ับภาคเอกชน และมี​ีดำำ�ริ​ิที่​่�จะจั​ัดงาน Bangkok Art Biennale ขึ้​้�นมาในเวลาไล่​่เลี่​่�ยกั​ัน

194

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Thailand Biennale และ Bangkok Art Biennale ต่​่างกั​ันอย่​่างไร แตกต่​่างกั​ันในรู​ูปแบบ คื​ือ ไทยแลนด์​์เบี​ียนนาเล่​่ เมื่​่�อเลื​ือกจั​ังหวั​ัดทั้​้�ง สามแล้​้ว ขั้​้�นตอนของการคิ​ิดโครงการในการจั​ัดงานนิ​ิทรรศการให้​้เหมาะสม กั​ับจั​ังหวั​ัด คงไม่​่มี​ีอะไรที่​่�เหมาะไปกว่​่าการใช้​้งานศิ​ิลปะประเภทที่​่�ต้​้องสร้​้าง บนพื้​้�นที่​่�เฉพาะเจาะจง (Site-specific) เริ่​่�มต้​้นที่​่�จั​ังหวั​ัดกระบี่​่�ก่​่อนเพราะ เราเห็​็นจั​ังหวั​ัดกระบี่​่�เป็​็นจั​ังหวั​ัดท่​่องเที่​่�ยวทางทะเล มี​ีทิ​ิวทั​ัศน์​์สวยงาม ภั​ัณฑารั​ักษ์​์คนแรก คื​ือ เจี​ียงเจี​ียฮง (Jiang Jiehong) จึ​ึงมี​ีความคิ​ิดว่​่าอยาก ให้​้ศิ​ิลปิ​ินลงมาดู​ูพื้​้�นที่​่�ก่​่อนว่​่าคิ​ิดอย่​่างไรกั​ับพื้​้�นที่​่�นั้​้�นๆ ก่​่อนจะพั​ัฒนาไอเดี​ีย ในการสร้​้างงานศิ​ิลปะที่​่�สอดคล้​้องกั​ับพื้​้�นที่​่�ต่​่างๆ ในจุ​ุดที่​่�ศิ​ิลปิ​ินสนใจ ผมคิ​ิดว่​่าเราอาจได้​้อิทิ ธิ​ิพลจากการจั​ัดงานเทรี​ียนนาเล่​่ที่​่�หมู่​่�เกาะเซโตะ อุ​ุจิ​ิ (Setouchi Triennale) ของประเทศญี่​่�ปุ่​่�น ซึ่​่�งเป็​็นงาน Site-specific เหมื​ือนกั​ัน เพราะช่​่วงที่​่� ผอ. วิ​ิมลลั​ักษณ์​์3 อยู่​่�ในตำำ�แหน่​่ง ก็​็ได้​้มี​ีการส่​่ง ผลงานของศิ​ิลปิ​ินไทยเข้​้าไปร่​่วมแสดงในงานเหล่​่านี้​้� โดยศิ​ิลปิ​ินไทยที่​่�ได้​้ รั​ับเชิ​ิญเป็​็นการส่​่วนตั​ัวจากเบี​ียนนาเล่​่จะได้​้รั​ับเงิ​ินสนั​ับสนุ​ุนจากทาง สศร. ผอ. วิ​ิมลลั​ักษณ์​์จึ​ึงได้​้มี​ีโอกาสได้​้ไปเห็​็นการจั​ัดงานที่​่�นั่​่�นด้​้วย ฉะนั้​้�นการที่​่� เราเลื​ือกจั​ังหวั​ัดกระบี่​่�ขึ้น้� มาเป็​็นเมื​ืองแรก จึ​ึงมี​ีความคิ​ิดว่​่าถ้า้ เป็​็นงานรู​ูปแบบ Site-specific ก็​็น่า่ จะเหมาะสม ซึ่ง่� ภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก็เ็ ห็​็นด้​้วย ตอนนั้​้�นผมเองก็​็ได้​้ เป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งของคณะกรรมการอำำ�นวยการ และคิ​ิดว่​่าไทยแลนด์​์เบี​ียนนาเล่​่ ควรหาความพิ​ิเศษของตั​ัวเอง ให้​้เป็​็นเหมื​ือนเอกลั​ักษณ์​์ของงานว่​่าเป็​็นงาน แบบ Site-specific จะได้​้มี​ีความแตกต่​่างจากนิ​ิทรรศการอื่​่�นๆ ส่​่วนบางกอกอาร์​์ตเบี​ียนนาเล่​่ ต่​่างจากไทยแลนด์​์ตรงที่​่�มี​ีการเชิ​ิญทั้​้�ง ศิ​ิลปิ​ินที่​่�มี​ีผลงานเก่​่าแล้​้วนำำ�มาจั​ัดแสดง และศิ​ิลปิ​ินที่​่�ทำำ�ผลงานขึ้​้�นมาใหม่​่ เป็​็น Site-specific ได้​้ แต่​่ก็​็ไม่​่ทั้​้�งหมด

3

วิ​ิมลลั​ักษณ์​์ ชู​ูชาติ​ิ ผู้​้�อำำ�นวยการสำำ�นั​ักงานศิ​ิลปวั​ัฒนธรรมร่​่วมสมั​ัย ดำำ�รงตำำ�แหน่​่งระหว่​่างปี​ี 2559–2564

195

ART SQUARE

196

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

คามิน เลิศชัยประเสริฐ และสุริยะ อัมพันศิริรัตน์ No Sunrise No Sunset, 2561 Thailand Biennale, Krabi 2018

197

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เรื่​่� อ งนี้​้� ไ ม่​่ ใ ช่​่ เ รื่​่� อ งของ ตั​ัวแทน แต่​่เป็​็นเรื่​่�องระดั​ับ ชาติ​ิ ซึ่​่�งภั​ัณฑารั​ักษ์​์จะเป็​็น ผู้​้�เลื​ือกว่​่างานชิ้​้�นไหน หรื​ือ ศิ​ิลปิ​ินคนไหนมี​ีศั​ักยภาพ ในการผลิ​ิ ต งานที่​่� ตร งกั​ับ ความสามารถของเขา และ ตรงกั​ับวั​ัตถุ​ุ ป ระสงค์​์ ข อง การจั​ัดงาน

198

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เมื่​่�อมี​ีเป้​้าหมายว่​่าจะนำำ�เสนองานศิ​ิลปะแบบ Site-specific แล้​้ว จำำ�เป็​็นหรื​ือ ไม่​่ที่​่�เราจะต้​้องให้​้ความสนใจกั​ับศิ​ิลปิ​ินในพื้​้�นที่​่�เป็​็นอั​ันดั​ับแรก จุ​ุดนี้​้�เราให้​้เกี​ียรติ​ิกั​ับภั​ัณฑารั​ักษ์​์ เพราะเมื่​่�อเริ่​่�มงาน เราคิ​ิดว่​่าบุ​ุคลากร ที่​่�สำำ�คั​ัญในการทำำ�งานเบี​ียนนาเล่​่ ควรต้​้องประกอบด้​้วยบุ​ุคลากรหลายกลุ่​่�ม เช่​่น คณะกรรมการอำำ�นวยการ คณะทำำ�งาน และคณะภั​ัณฑารั​ักษ์​์ ก็​็จะมี​ีตั​ัว ภั​ัณฑารั​ักษ์​์และภั​ัณฑารั​ักษ์​์ผู้​้�ช่​่วย ซึ่​่�งเราก็​็แบ่​่งหน้​้าที่​่� และรู้​้�ว่​่าใครทำำ�หน้​้าที่​่� อะไร เพราะฉะนั้​้�นหน้​้าที่​่�ของการคั​ัดเลื​ือกศิ​ิลปิ​ินเป็​็นของภั​ัณฑารั​ักษ์​์ เมื่​่�อเป็​็นการทำำ�งานในระดั​ับนานาชาติ​ิ มั​ันไม่​่ได้​้หมายความว่​่าพอเรา จั​ัดงานที่​่�กระบี่​่� เราก็​็ต้อ้ งเลื​ือกศิ​ิลปิ​ินจากกระบี่​่� เพราะต้​้องขึ้​้น� อยู่​่�กั​ับศั​ักยภาพ ของศิ​ิลปิ​ินในประเทศนั้​้�นๆ เรื่​่�องนี้​้�ไม่​่ใช่​่เรื่​่�องของตั​ัวแทน แต่​่เป็​็นเรื่​่�องระดั​ับ ชาติ​ิ ซึ่ง่� ภั​ัณฑารั​ักษ์​์จะเป็​็นผู้​้�เลื​ือกว่​่างานชิ้​้น� ไหน หรื​ือศิ​ิลปิ​ินคนไหนมี​ีศักั ยภาพ ในการผลิ​ิตงานที่​่�ตรงกั​ับความสามารถของเขา และตรงกั​ับวั​ัตถุ​ุประสงค์​์ของ การจั​ัดงาน แต่​่ทั้​้�งนี้​้� คณะกรรมการอำำ�นวยการเองจะขอมี​ีสิทิ ธิ์​์�ในการดู​ูเนื้​้อ� หา ที่​่�ศิ​ิลปิ​ินผลิ​ิตงานออกมาก่​่อนว่​่าเหมาะสมหรื​ือไม่​่ เพราะศิ​ิลปิ​ินต่​่างชาติ​ิบางคน อาจไม่​่เข้​้าใจวั​ัฒนธรรมของเรา หรื​ือวิ​ิถี​ีการดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิตของเรา โดยเฉพาะที่​่� กระบี่​่�ซึ่ง่� เป็​็นการจั​ัดงานเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งแรก เมื่​่�อคณะกรรมการอำำ�นวยการขอ ดู​ูเนื้​้�อหา ก็​็จะเห็​็นว่​่ามี​ีงานบางชิ้​้�นถ้​้าปล่​่อยผ่​่านก็​็จะกระทบกั​ับสิ่​่�งที่​่�เป็​็นเรื่​่�อง ต้​้องห้​้าม อย่​่างเรื่​่�องวั​ัฒนธรรม ศาสนา หรื​ือวิ​ิถี​ีชี​ีวิ​ิตของคนท้​้องถิ่​่�น เพราะ ที่​่�กระบี่​่�จะมี​ีชาวมุ​ุสลิ​ิมอยู่​่�มาก หรื​ือในขณะเดี​ียวกั​ัน ชาวต่​่างชาติ​ิบางคนก็​็อาจ ไม่​่เข้​้าใจสถานภาพของกษั​ัตริ​ิย์​์บ้​้านเรา ซึ่​่�งเป็​็นเรื่​่�องละเอี​ียดอ่​่อน บางครั้​้�งเมื่​่�อเราเข้​้าไปดู​ูในรายละเอี​ียดของงานของศิ​ิลปิ​ินบางคน ก็​็ต้อ้ ง มี​ีการเซ็​็นเซอร์​์ จุ​ุดนี้​้ก� ลายเป็​็นความไม่​่เข้​้าใจของศิ​ิลปิ​ิน แต่​่เราต้​้องเข้​้าใจก่​่อน ว่​่าในเมื่​่�อ สศร. เป็​็นผู้​้�จั​ัดงาน และ สศร. ก็​็เป็​็นหน่​่วยงานราชการ เป็​็นส่​่วน หนึ่​่�งของรั​ัฐ หากว่​่าเราทำำ�อะไรไม่​่ถู​ูกต้​้องตามขนบธรรมเนี​ียมประเพณี​ีก็​็จะ ส่​่งผลเสี​ีย ซึ่​่�งเรื่​่�องแบบนี้​้�ก็​็มี​ีให้​้เห็​็นมาแล้​้วหลายกรณี​ี ปั​ัจจุ​ุบั​ันมาตรฐานในการเซนเซอร์​์งานศิ​ิลปะของประเทศไทยเป็​็นอย่​่างไร ไม่​่มี​ีเส้​้นหรื​ือข้​้อห้​้ามตายตั​ัว แต่​่อยู่​่�ที่​่�ความเหมาะสม ยกตั​ัวอย่​่างเช่​่น งานของศิ​ิลปิ​ินบางคนที่​่�อาจมี​ีภาพไม่​่เหมาะสม เช่​่น ท่​่าทางการร่​่วมเพศ หรื​ือเรื่​่�องที่​่�หมิ่​่�นเหม่​่ต่​่อหลั​ักศาสนา หลายครั้​้�งที่​่�งานลั​ักษณะนี้​้�ก็​็เคยหลุ​ุด

199

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ภาพบน

Map Office, Ghost Island, 2561 ไม่ไผ่และอวนผี, ขนาดแปรผันตามพื้นที่ Thailand Biennale, Krabi 2018 ภาพล่าง

Félix Blume, Rumours from the Sea, 2561 ขลุ่ยไม้ไผ่จากฝีมือของเด็กนักเรียนท้องถิ่น ขนาดแปรผันตามพื้นที่ Thailand Biennale, Krabi 2018

200

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

เข้​้าไป โดยที่​่�คณะกรรมการยอมให้​้ผ่​่าน แต่​่สุ​ุดท้​้ายแล้​้วงานนั้​้�นๆ ก็​็จะอยู่​่�ได้​้ ไม่​่นาน และศิ​ิลปิ​ินเองก็​็ยินิ ยอม ศิ​ิลปิ​ินไทยที่​่�ขั​ัดข้​้องส่​่วนใหญ่​่ไม่​่ค่อ่ ยมี​ี เพราะ โดยขนบธรรมเนี​ียมที่​่�ผ่​่านมาในบ้​้านเราก็​็มี​ีความเคารพนั​ับถื​ือกั​ับสิ่​่�งเหล่​่านี้​้� อยู่​่�แล้​้ว อาจมี​ีศิ​ิลปิ​ินไทยไม่​่กี่​่�คนเท่​่านั้​้�นที่​่�ทำำ�อะไรค่​่อนข้​้างแรงต่​่อศาสนา แต่​่ในที่​่�สุ​ุดศิ​ิลปิ​ินก็​็ยิ​ินยอมที่​่�จะถอนตั​ัวออกไป เป็​็นต้​้น ซึ่​่�งเรื่​่�องแบบนี้​้�ก็​็มี​ีอยู่​่� แล้​้วแทบทุ​ุกแห่​่ง ปั​ัญหาลั​ักษณะนี้​้�เคยเกิ​ิดขึ้​้�นมาแล้​้วในการจั​ัดงานครั้​้�งแรกที่​่�จั​ังหวั​ัดกระบี่​่�ใช่​่ ไหม ใช่​่ เป็​็นปั​ัญหาในเรื่​่�องของเนื้​้�อหาในงานศิ​ิลปะ ซึ่​่�งผมขอไม่​่กล่​่าวถึ​ึงชื่​่�อ ศิ​ิลปิ​ิน เป็​็นงานวิ​ิดี​ีโอเล่​่าเรื่​่�องประวั​ัติ​ิความเป็​็นมาของจั​ังหวั​ัดกระบี่​่� ลั​ักษณะ ว่​่าเอามาจากตำำ�นาน แต่​่ในขณะเดี​ียวกั​ันภาพและเนื้​้�อหาที่​่�แสดงออกมา บางครั้​้�งมั​ันก็​็ทำำ�ให้​้เรารู้​้�เจตนาแฝงของเขา จึ​ึงได้​้เรี​ียกศิ​ิลปิ​ินมาคุ​ุย มาทำำ�ความ เข้​้าใจ และขอให้​้เปลี่​่�ยนภาพจากการที่​่�เขาถ่​่ายภาพเรี​ียลิ​ิสติ​ิกสำำ�หรั​ับบางตอน ที่​่�ค่​่อนข้​้างเปิ​ิดเผย และมี​ีผลกระทบต่​่อเรื่​่�องทางเพศมากเกิ​ินไป โดยแนะนำำ� ไปว่​่าอาจเปลี่​่�ยนเป็​็นแอนิ​ิเมชั่​่�น หรื​ืออะไรอื่​่�นๆ ก็​็ดูเู หมื​ือนว่​่าศิลิ ปิ​ินจะยิ​ินยอม ในการเจรจาครั้​้�งแรก แต่​่หลั​ังออกจากห้​้องประชุ​ุม ศิ​ิลปิ​ินก็​็ส่​่งหนั​ังสื​ือมาว่​่า จะไม่​่ยอมเปลี่​่�ยนแปลงอะไรทั้​้�งสิ้​้น� เมื่​่�อเราไม่​่อยากมี​ีปัญ ั หาถกเถี​ียงกั​ับศิ​ิลปิ​ิน เราจึ​ึงแจ้​้งเขาว่​่าจะส่​่งเรื่​่อ� งนี้​้ใ� ห้​้ปราชญ์​์ของท้​้องถิ่​่�นเป็​็นผู้​้�ตั​ัดสิ​ิน ผลสรุ​ุปออก มาว่​่าปราชญ์​์ของท้​้องถิ่​่�นเองก็​็ไม่​่ยินิ ยอม เราจึ​ึงจำำ�เป็​็นต้​้องตั​ัดงานชิ้​้น� นี้​้อ� อก เพราะศิ​ิลปิ​ินเองก็​็ไม่​่ยอมเปลี่​่�ยนแปลงงานเช่​่นกั​ัน สิ​ิทธิ​ิของท้​้องถิ่​่�นในการร่​่วมตั​ัดสิ​ินใจเช่​่นนี้​้� ถื​ือเป็​็นตัวั แปรหนึ่​่ง� ของงานศิ​ิลปะ แบบ Site-specific หรื​ือไม่​่ สำำ�หรั​ับกรณี​ีนี้​้ก็� ค็ งนั​ับได้​้ว่า่ เป็​็นเกณฑ์​์อย่​่างหนึ่​่ง� ซึ่​่�งผมมองว่​่าเป็​็นเรื่​่อ� ง ที่​่�ดี​ีมาก เพราะเท่​่ากั​ับว่​่าเราไม่​่ได้​้เป็​็นผู้​้�มี​ีอำำ�นาจพิ​ิจารณาตั​ัดสิ​ินเพี​ียงฝ่​่าย เดี​ียว แต่​่มีคี นท้​้องถิ่​่�น ซึ่​่�งเป็​็นเจ้​้าของพื้​้�นที่​่�ที่​่�เห็​็นชอบด้​้วยในการตั​ัดสิ​ินว่​่างาน ชิ้​้�นนั้​้�นๆ เหมาะหรื​ือไม่​่กั​ับพื้​้�นที่​่�ของเขา และคิ​ิดว่​่าจะเป็​็นการเพิ่​่�มความเข้​้าใจ ให้​้ศิ​ิลปิ​ินได้​้มากขึ้​้�นด้​้วย นั่​่�นคื​ือการต้​้องเคารพเจ้​้าของพื้​้�นที่​่�เป็​็นหลั​ัก

201

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ซึ่​่�งเหตุ​ุการณ์​์ลั​ักษณะนี้​้� ถ้​้าเขาเป็​็นศิ​ิลปิ​ินจริ​ิง เขาย่​่อมต้​้องยอมรั​ับ สิ่​่�งเหล่​่านี้​้�ได้​้ เพราะเรื่​่�องเหล่​่านี้​้�ไม่​่ได้​้เกิ​ิดขึ้​้�นเฉพาะในสั​ังคมไทย หากเรา ติ​ิดตามข่​่าวสารวงการศิ​ิลปะ ก็​็จะเห็​็นว่​่ามี​ีศิ​ิลปิ​ินมี​ีชื่​่�อเสี​ียงหลายคนที่​่�ทำำ�งาน ซึ่​่�งกระตุ้​้�นให้​้เกิ​ิดการโต้​้แย้​้งขึ้​้�นมาอยู่​่�เสมอ ไม่​่ว่​่าจะเป็​็นเรื่​่�องการทำำ�ร้​้าย สั​ัตว์​์ หรื​ือการทำำ�อะไรที่​่�ผิ​ิดกั​ับวั​ัฒนธรรมทางศาสนา ก็​็จะเป็​็นข่​่าวดั​ังขึ้​้�นมา ในขณะที่​่�คนในวงการศิ​ิลปะอาจจะไม่​่คิ​ิดอะไร แต่​่ประชาชนก็​็ไม่​่ยอมรั​ับ อาจมี​ีการเดิ​ินขบวนประท้​้วง หรื​ืออื่​่�นๆ มากมายไปหมด ครั้​้�งแล้​้วครั้​้�งเล่​่า ทั่​่�วโลก แม้​้กระทั่​่�งงานของ Damien Hirst ก็​็ยั​ังถู​ูกเคยต่​่อต้​้านในสมั​ัย ยุ​ุคต้​้นๆ ของการทำำ�งาน หรื​ืองานของ Jan Fabre ในเบี​ียนนาเล่​่ที่​่�นครราชสี​ีมา ครั้​้�งนี้​้� ที่​่�เอาปี​ีกแมลงทั​ับมาใช้​้ก็​็มี​ีข่​่าวอื้​้�อฉาวมากมาย นอกจากปั​ัญหาเกี่​่�ยวกั​ับเรื่​่�องเนื้​้�อหาในงานของศิ​ิลปิ​ิน การจั​ัดงานครั้​้�งแรก ยั​ังมี​ีปั​ัญหาด้​้านอื่​่�นอี​ีกหรื​ือไม่​่ นอกจากปั​ัญหากั​ับตั​ัวศิ​ิลปิ​ินแล้​้ว ก็​็จะมี​ีปั​ัญหาเกี่​่�ยวกั​ับตั​ัวภั​ัณฑารั​ักษ์​์ เอง ซึ่​่�งจริ​ิงๆ ก็​็ปั​ัญหาในการจั​ัดการด้​้วย มั​ันเป็​็นเรื่​่�องยากเพราะ สศร. ไม่​่เคยทำำ�งานลั​ักษณะนี้​้ม� าก่​่อน ปั​ัญหาเกี่​่�ยวกั​ับภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก็คื็ อื รายละเอี​ียด ตรงที่​่�ภั​ัณฑารั​ักษ์​์เองอาจเป็​็นคนที่​่�ยั​ังไม่​่ค่​่อยมี​ีประสบการณ์​์ในการจั​ัดการ งานศิ​ิลปะลั​ักษณะนี้​้� ทำำ�ให้​้บางครั้​้�งเขาก็​็มี​ีความเกร็​็ง กั​ังวล และอาจทำำ�ให้​้ เกิ​ิดความก้​้าวร้​้าวในบางส่​่วน ก่​่อให้​้เกิ​ิดความขั​ัดแย้​้งกั​ับกรรมการบางคน นอกจากนี้​้� ก็​็มีปัี ญ ั หาเรื่​่อ� งความล่​่าช้า้ ของการทำำ�งานที่​่�เกิ​ิดจากระเบี​ียบ ราชการ ซึ่​่�งตรงนี้​้�ทำำ�ให้​้เกิ​ิดความไม่​่เข้​้าใจกั​ันในเรื่​่�องวั​ัฒนธรรมการทำำ�งาน ที่​่�แตกต่​่างกั​ัน พู​ูดง่​่ายๆ คื​ือปั​ัญหาใหญ่​่สำำ�หรั​ับ สศร. ในฐานะหน่​่วยงาน ราชการ จะเกี่​่�ยวกั​ับกฎระเบี​ียบของการเบิ​ิกจ่​่ายงบประมาณ และธรรมเนี​ียม ปฏิ​ิบัติั ต่ิ า่ งๆ ซึ่ง่� แตกต่​่างจากของในต่​่างประเทศ ทำำ�ให้​้กลายเป็​็นปั​ัญหาใหญ่​่ ทุ​ุกวั​ันนี้​้ใ� นงานที่​่�นครราชสี​ีมาเราก็​็ยังั เจออยู่​่� และแก้​้ได้​้ยากมาก นี่​่�คือื อุ​ุปสรรค สำำ�คั​ัญสำำ�หรั​ับการทำำ�งานระดั​ับนานาชาติ​ิ

202

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Jan Fabre Nodding black boy mission savings box (กระปุกออมเงินเด็กดำ�พยักหน้า), 2554 ปีกแมลงทับบนแผ่นไม้, 227.5 x 173 x 8.1 ซม. ผลงานในชุด บรรณาการแด่เบลเจียนคองโก, 2553-2556 ชุดสะสมของ Angelos bv

203

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

สศร. เล็​็งเห็​็นอะไรในตั​ัวนครราชสี​ีมาที่​่�ทำำ�ให้​้เราเลื​ือกจั​ังหวั​ัดนี้​้�เป็​็นอี​ีกหนึ่​่�ง เมื​ืองศิ​ิลปะ โคราชเป็​็ น เมื​ื อ งใหญ่​่ อั​ั น ดั​ั บ สองรองจากกรุ​ุ ง เทพฯ เป็​็ น แหล่​่ ง ประวั​ัติศิ าสตร์​์ที่​่�สำำ�คั​ัญ มั​ันมี​ีทั้​้�งพิ​ิมาย และอี​ีกหลายเรื่​่อ� งที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับสั​ังคม ประกอบกั​ับการที่​่�มี​ีศิลิ ปิ​ินหลายๆ คน ทั้​้�งศิ​ิลปิ​ินศิ​ิลปาธร ศิ​ิลปิ​ินแห่​่งชาติ​ิ หรื​ือ กลุ่​่�มศิ​ิลปิ​ินนครราชสี​ีมาเขาก็​็เหนี​ียวแน่​่นมาก การเมื​ืองท้​้องถิ่​่�นเขาก็​็แข็​็งแรง พอสมควร อย่​่างคุ​ุณสุ​ุวัจั น์​์ ลิ​ิปตพั​ัลลภ ซึ่ง่� สมั​ัยก่​่อนก็​็เคยเป็​็นผู้​้�ใหญ่​่บริ​ิหาร ประเทศ ท่​่านนี้​้�ก็​็สนใจเรื่​่�องศิ​ิลปะมากพอสมควร เขาก็​็เป็​็นคนริ​ิเริ่​่�มจั​ัดงาน ศิ​ิลปะหลายอย่​่างในโคราช นอกจากนี้​้�ยั​ังมี​ีความเข้​้มแข็​็งของการทำำ�งานของ ศิ​ิลปะตามท้​้องถิ่​่�น เช่​่นเครื่​่อ� งปั้​้�นดิ​ินเผา ซึ่​่�งมั​ันทำำ�ให้​้เกิ​ิดกิ​ิจกรรมพิ​ิเศษขึ้​้น� มา ได้​้หลายสาขาจากทุ​ุนทางวั​ัฒนธรรมของเขาเอง แล้​้วก็​็มี​ีมหาวิ​ิทยาลั​ัยที่​่�สอนศิ​ิลปะ เช่​่น มหาวิ​ิทยาลั​ัยเทคโนโลยี​ีราช มงคลอี​ีสาน (มทร.) มหาวิ​ิทยาลั​ัยราชภั​ัฏนครราชสี​ีมา หลายแห่​่งอยู่​่�ที่​่�นั่​่�น และตั​ัวอาจารย์​์ทวี​ี4 เองก็​็สร้​้างหอศิ​ิลป์​์ของตั​ัวเองขึ้​้น� มา และในขณะเดี​ียวกั​ัน ด้​้วยความที่​่�เป็​็นจั​ังหวั​ัดใหญ่​่ มี​ีอำำ�เภอเยอะ แหล่​่งท่​่องเที่​่�ยวทางธรรมชาติ​ิ จำำ�นวนมาก คนในพื้​้�นที่​่�ก็​็เป็​็นนั​ักธุ​ุรกิ​ิจสร้​้างรี​ีสอร์​์ท ก็​็มีกี ารสร้​้างหอศิ​ิลป์​์ส่ว่ น ตั​ัวขึ้​้�นมาหลายแห่​่ง สิ่​่�งเหล่​่านี้​้�ก็​็คื​ือองค์​์ประกอบร่​่วมที่​่�ช่​่วยสร้​้างภาพลั​ักษณ์​์ ของเมื​ืองศิ​ิลปะ เพราะการเป็​็นเมื​ืองศิ​ิลปะ ปั​ัจจั​ัยสำำ�คั​ัญอย่​่างหนึ่​่�งคื​ือจะต้​้อง มี​ีหอศิ​ิลป์​์ มี​ีพื้​้�นที่​่�จั​ัดแสดงงานศิ​ิลปะ บทเรี​ียนจากปั​ัญหาที่​่�เกิ​ิดขึ้​้�นเมื่​่�อครั้​้�งจั​ัดงานที่​่�กระบี่​่� ตอนมาที่​่�โคราชเรามี​ีการ รั​ับมื​ืออย่​่างไรบ้​้าง ถึ​ึงแม้​้ว่า่ จะได้​้รับั บทเรี​ียนกั​ันมาบ้​้างแล้​้วทั้​้�งในเรื่​่อ� งการบริ​ิหารโครงการ หรื​ือการทำำ�งานกั​ับศิ​ิลปิ​ินในแต่​่ละพื้​้�นที่​่� แต่​่พอเปลี่​่�ยนมาเป็​็นโคราช ภู​ูมิทัิ ศั น์​์ มั​ันต่​่างออกไปจากกระบี่​่�อย่​่างสิ้​้�นเชิ​ิง หนึ่​่�งมั​ันเป็​็นเมื​ืองที่​่�มี​ีภู​ูเขา มี​ีอำำ�เภอ ที่​่�ใหญ่​่และห่​่างไกลกั​ัน กระบี่​่�จะรวมศู​ูนย์​์และเป็​็นเมื​ืองทะเล ความน่​่าสนใจ

4

204

ทวี​ี รั​ัชนี​ีกร ศิ​ิลปิ​ินแห่​่งชาติ​ิ สาขาทั​ัศนศิ​ิลป์​์ (จิ​ิตรกรรม) ประจำำ�ปี​ี 2548

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ของคอนเซ็​็ปต์​์งานก็​็ไม่​่เหมื​ือนกั​ัน อย่​่างที่​่�กระบี่​่�ตอนนั้​้�นคื​ือ “Edge of Wonderland” มั​ันก็​็พู​ูดถึ​ึงความเป็​็นเมื​ืองแห่​่งความฝั​ัน เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับ ดิ​ินฟ้​้าอากาศ ท้​้องทะเล โดยตรง ซึ่​่�งพอมาที่​่�โคราช เราได้​้ผู้​้�อำำ�นวยการ ฝ่​่ายศิ​ิลป์​์อี​ีกคนที่​่�ระดั​ับความมี​ีชื่​่�อเสี​ียงและความสามารถต่​่างจากคนแรก เขามี​ีความหลากหลายและมี​ีประสบการณ์​์สูงู มากในการเป็​็นภั​ัณฑารั​ักษ์​์ของ งานนิ​ิทรรศการสำำ�คั​ัญๆ หลายงานทั่​่�วโลก ตอนเขามาลงพื้​้�นที่​่�และทำำ�การ สำำ�รวจในระยะเริ่​่�มต้​้น ก็​็เดิ​ินทางไปหลายอำำ�เภอมาก ซึ่​่�งแต่​่ละที่​่�ก็​็มี​ีความ โดดเด่​่นต่​่างกั​ันตามลั​ักษณะภู​ูมิ​ิทั​ัศน์​์ ฉะนั้​้�นเวลาที่​่�เราปล่​่อยให้​้คุ​ุณยู​ูโกะเป็​็น คนเลื​ือกและกำำ�หนดคอนเซปต์​์หลั​ักขึ้​้�นมามั​ันก็​็คื​ือหน้​้าที่​่�ของเขาโดยตรง เราจะไม่​่เข้​้าไปยุ่​่�ง ปล่​่อยอิ​ิสระให้​้เขาทำำ�งานอย่​่างเต็​็มที่​่� เมื่​่�อได้​้ผลสรุ​ุป ออกมาแล้​้ว ดู​ูเหมื​ือนว่​่าเขาจะเลื​ือกใช้​้สามอำำ�เภอใหญ่​่ๆ และเจาะจงบางพื้​้�นที่​่� เท่​่านั้​้�นเอง การทำำ�งานกั​ับมื​ืออาชี​ีพอย่​่างคุ​ุณยู​ูโกะทำำ�ให้​้เราได้​้เรี​ียนรู้​้�เยอะมากเลย เริ่​่�มต้​้นจากการที่​่�เราเห็​็นเขาดู​ูหลายพื้​้�นที่​่�ก่​่อน เพราะเขาเข้​้าใจฐานของเราใน เรื่​่�องงานศิ​ิลปะแบบ Site-specific เขาก็​็พยายามมองพื้​้�นที่​่�เป็​็นตั​ัวตั้​้�ง พอ ลงไปแล้​้วก็​็จะค่​่อยๆ คิ​ิดคอนเซ็​็ปต์​์หลั​ักโดยดู​ูจากพื้​้�นที่​่�เป็​็นหลั​ัก แล้​้วก็​็คิ​ิด เรื่​่อ� งศิ​ิลปิ​ิน หลั​ังจากที่​่�ศึ​ึกษาเรื่​่อ� งราวของจั​ังหวั​ัดแล้​้ว จึ​ึงได้​้ก่อ่ ความคิ​ิดเรื่​่อ� ง คอนเซ็​็ปต์​์หลั​ักอั​ันนี้​้�ขึ้​้�นมา ประกอบกั​ับการที่​่�เขาเป็​็นนั​ักการศึ​ึกษา ตั​ัวคุ​ุณ ยู​ูโกะก็​็เป็​็นอาจารย์​์มหาวิ​ิทยาลั​ัย สอนเรื่​่อ� งการจั​ัดการงานศิ​ิลปะต่​่างๆ ก็​็เลย เป็​็นนั​ักอ่​่านและมี​ีความรอบรู้​้�ทั้​้�งในเรื่​่�องเศรษฐศาสตร์​์ ประวั​ัติ​ิศาสตร์​์ ต่​่างๆ ที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับศิ​ิลปกรรม จึ​ึงได้​้ไปพบข้​้อเขี​ียนของนั​ักเศรษฐศาสตร์​์ชาวญี่​่�ปุ่​่�น ที่​่�เขี​ียนเกี่​่�ยวกั​ับเรื่​่อ� งทุ​ุนร่​่วมทางสั​ังคม (Social common capital) เขาเลย จั​ับบทความนี้​้�ขึ้​้�นมา เพราะว่​่าการที่​่�เขาได้​้เห็​็นจั​ังหวั​ัด ได้​้เรี​ียนรู้​้�ถึ​ึงศั​ักยภาพ ของจั​ังหวั​ัดแล้​้ว มั​ันเลยทำำ�ให้​้ได้​้เรี​ียนรู้​้�ว่​่าที่​่�นี่​่�มี​ีทั้​้�งทุ​ุนทางวั​ัฒนธรรม สั​ังคม และประเพณี​ีต่​่างๆ ที่​่�จะสามารถหยิ​ิบยกขึ้​้�นมาใช้​้ อย่​่างไรก็​็ตาม อุ​ุปสรรคใหญ่​่สำำ�หรั​ับงานในปี​ีนี้​้�คื​ือการแพร่​่ระบาดของ โควิ​ิด ซึ่​่�งก่​่อนหน้​้าที่​่�คอนเซ็​็ปต์​์หลั​ักจะออก ก็​็เริ่​่�มจะมี​ีข่​่าวการระบาดบ้​้าง แล้​้ว แต่​่เราก็​็ยั​ังไม่​่คิ​ิดว่​่ามั​ันจะระบาดไปทั่​่�วโลกอย่​่างทุ​ุกวั​ันนี้​้� เราเริ่​่�มสำำ�รวจ พื้​้�นที่​่�ช่​่วงปลายปี​ี 2562 เพื่​่�อจะแสดงงานในช่​่วงปลายปี​ี 2563 ถึ​ึงต้​้นปี​ี

205

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Alicja Kwade, View-Review, 2561 หิน คอนกรีต โครงเหล็ก และกระจก ขนาดแปรผันตามพื้นที่ Thailand Biennale, Krabi 2018

206

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

207

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

2564 แต่​่พอโควิ​ิดระบาดหนั​ักจึ​ึงทำำ�ให้​้ต้อ้ งเลื่​่�อนไปอี​ีกหนึ่​่ง� ปี​ี นี่​่�เป็​็นอุ​ุปสรรค สำำ�คั​ัญอย่​่างยิ่​่�งที่​่�ทำำ�ให้​้เป้​้าหมายเดิ​ิมของนิ​ิทรรศการ Thailand Biennale ซึ่ง่� เจาะจงให้​้เป็​็นงานศิ​ิลปะเฉพาะที่​่� ต้​้องถู​ูกปรั​ับเปลี่​่�ยนไป เพราะว่​่าพอมี​ีการ กั​ักตั​ัว ใครจะเดิ​ินทางเข้​้าประเทศมาได้​้ มั​ันกลายเป็​็นอุ​ุปสรรคทำำ�ให้​้ศิ​ิลปิ​ิน ลงพื้​้�นที่​่�ไม่​่ได้​้ หลั​ังจากนั้​้�นปั​ัญหาต่​่างๆ มั​ันก็​็ตามมาหมดเลย ไม่​่ว่​่าจะเป็​็น ค่​่าใช้​้จ่​่ายที่​่�เพิ่​่�มขึ้​้�นซึ่​่�งไม่​่สอดคล้​้องกั​ับกำำ�หนดการ งบประมาณของแต่​่ละ ปี​ีถู​ูกเลื่​่�อนไปหมด ส่​่งผลให้​้การบริ​ิหารจั​ัดการให้​้ลุ​ุล่​่วงไปตามเป้​้าหมาย ก็​็ทำำ�ไม่​่ได้​้ จนทุ​ุกอย่​่างคลาดเคลื่​่�อนไปหมด ศิ​ิลปิ​ินบางคนที่​่�แต่​่เดิ​ิมเราวางแผนว่​่าจะให้​้ทำำ�งาน Site-specific ก็​็กลายเป็​็นงานที่​่�ต้​้องหยิ​ิบยื​ืม หรื​ือชิ้​้น� งานสำำ�เร็​็จรู​ูปในบางส่​่วน ก็​็เข้​้ามาแทนที่​่� แต่​่พอไปสำำ�รวจพื้​้�นที่​่�จั​ัดแสดงทั้​้�งหมดแล้​้ว มั​ันไม่​่มี​ีพื้​้�นที่​่�ที่​่�เหมาะสมสำำ�หรั​ับ งานที่​่�เราจะเปลี่​่�ยนรู​ูปแบบ ก็​็เลยต้​้องไปใช้​้พื้​้�นที่​่�ในมหาวิ​ิทยาลั​ัย (มทร.) คื​ือแทนที่​่�จะเป็​็นแกลเลอรี​ีหรื​ือหอศิ​ิลป์​์ที่​่�ไปดู​ูมาแต่​่แรก หรื​ืออย่​่างงาน บางส่​่วนที่​่�เคยวางตำำ�แหน่​่งเอาไว้​้ที่​่�ไทรงามก็​็ต้อ้ งถู​ูกเปลี่​่�ยน เพราะศิ​ิลปิ​ินเข้​้า มาทำำ�งานไม่​่ได้​้ งบประมาณก็​็เป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งของปั​ัญหา งบรั​ัฐที่​่�มี​ีไม่​่มาก เป็​็นข้​้อจำำ�กั​ัด ให้​้ภั​ัณฑารั​ักษ์​์ต้​้องกำำ�หนด หรื​ือระบุ​ุให้​้ศิ​ิลปิ​ินที่​่�คั​ัดเลื​ือกมาแล้​้วว่​่าต้​้องสร้​้าง งานตามขนาดของงบประมาณที่​่�ลดลง ทุ​ุกอย่​่างมั​ันถู​ูกลดทอนลงมาเรื่​่�อยๆ แต่​่ด้ว้ ยฝี​ีมือื การคั​ัดสรรศิ​ิลปิ​ินก็​็ดี​ี หรื​ือความกระชั​ับในเนื้​้อ� หาของคอนเซ็​็ปต์​์ ของเขาก็​็ดี​ี จึ​ึงทำำ�ให้​้สามารถบริ​ิหารจั​ัดการกั​ันได้​้ แต่​่ในมุ​ุมมองของเขาเอง ก็​็อาจจะมองว่​่าการทำำ�งานของ สศร. มั​ันมี​ีปั​ัญหา โดยที่​่�เขาก็​็ลื​ืมนึ​ึกไปว่​่างบ ประมาณหรื​ือการติ​ิดขั​ัดในเรื่​่อ� งของระเบี​ียบราชการเป็​็นเหตุ​ุให้​้กระบวนการ ทุ​ุกอย่​่างไม่​่คล่​่องตั​ัว ซึ่​่�งในระดั​ับนานาชาติ​ิแล้​้ว แน่​่นอนว่​่าเขาอาจจะไม่​่ สามารถเข้​้าใจได้​้ และอาจจะมี​ีปั​ัญหาอื่​่�นๆ อี​ีกพอสมควรที่​่�ทำำ�ให้​้ฝ่​่ายคณะ กรรมการอำำ�นวยการในปี​ีนี้​้�รู้​้�สึ​ึกว่​่ามั​ันมี​ีอุ​ุปสรรคมากเหลื​ือเกิ​ิน ข้​้อสรุ​ุปสำำ�หรั​ับผมในฐานะกรรมการคนหนึ่​่�ง จากที่​่�เราทำำ�งานมาสอง ครั้​้�งแล้​้ว ผมรู้​้�เลยว่​่าถ้​้าเราอยากให้​้นิ​ิทรรศการของเราออกดอกออกผล ราบรื่​่�นและเร้​้าใจ จำำ�นวนงบประมาณที่​่�เหมาะสมเพี​ียงพอต้​้องไม่​่น้​้อยกว่​่า สองร้​้อยล้​้านบาทเป็​็นอย่​่างต่ำำ�� จึ​ึงจะสามารถดำำ�เนิ​ินงานได้​้ แต่​่ทุ​ุกวั​ันนี้​้�เรา

208

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

มี​ีน้​้อย ต่​่อไปก็​็คงจะมี​ีปั​ัญหาแบบนี้​้�ตลอด และผมเชื่​่�อว่​่าในการทำำ�งานครั้​้�ง ต่​่อไป ถ้​้าหากว่​่าเรายั​ังไม่​่สามารถแก้​้ปั​ัญหาเหล่​่านี้​้�ได้​้ มั​ันก็​็จะเป็​็นปั​ัญหา เรื้​้�อรั​ัง ก็​็จะกลายเป็​็นที่​่�ขั​ัดอกขั​ัดใจของทั้​้�งคณะกรรมการอำำ�นวยการและ ผู้​้�บริ​ิหารระดั​ับสู​ูงของ สศร. ที่​่�จะต้​้องมาขบคิ​ิดหาทางแก้​้ไขกั​ันให้​้ได้​้ ศิ​ิลปิ​ินต่า่ งชาติ​ิที่​่�ต้อ้ งสร้​้างสรรค์​์งานศิ​ิลปะเฉพาะพื้​้�นที่​่� เมื่​่�อไม่​่สามารถเดิ​ินทาง เข้​้ามาในประเทศไทยได้​้ พวกเขามี​ีกระบวนการทำำ�งานอย่​่างไร ตามความหมายของคำำ�ว่​่า Site-specific คื​ืองานศิ​ิลปะที่​่�มี​ีความเฉพาะ เจาะจงกั​ับพื้​้�นที่​่�ใดพื้​้�นที่​่�หนึ่​่�ง ศิ​ิลปิ​ินจะค้​้นหาแรงบั​ันดาลใจจากพื้​้�นที่​่�นั้​้�นๆ ซึ่​่�งอาจจะแวดล้​้อมไปด้​้วยชุ​ุมชน สั​ังคม วั​ัฒนธรรม ประเพณี​ีเฉพาะของ มั​ันเอง ศิ​ิลปิ​ินอาจเกิ​ิดความคิ​ิดที่​่�สอดคล้​้องกั​ันทั้​้�งหมด แล้​้วก็​็สามารถ สร้​้างสรรค์​์งานที่​่�เกี่​่�ยวเนื่​่�องเชื่​่�อมโยงกั​ับเรื่​่อ� งราวของชุ​ุมชนบริ​ิเวณนั้​้�นๆ หรื​ือ นำำ�เอาส่​่วนหนึ่​่�งของวิ​ิถี​ีการดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิตของผู้​้�คนมาเป็​็นส่​่วนหนึ่​่�งของผลงาน หรื​ือร่​่วมมื​ือกั​ับชุ​ุมชนในการผลิ​ิตชิ้​้�นงานขึ้​้�นมาก็​็ได้​้ สิ่​่�งเหล่​่านี้​้�คื​ือหั​ัวใจของ งาน Site-specific แต่​่ด้​้วยอุ​ุปสรรคเรื่​่�องการแพร่​่ระบาดของโควิ​ิด ทำำ�ให้​้ศิ​ิลปิ​ินเดิ​ินทาง เข้​้ามาทำำ�งานในพื้​้�นที่​่�ไม่​่ได้​้ มั​ันก็​็เลยเป็​็นปั​ัญหาที่​่�ว่​่าเขาไม่​่สามารถมาเชื่​่�อมต่​่อ กั​ับคนในพื้​้�นที่​่�ได้​้ อาจจะมี​ีงานหลายชิ้​้น� ที่​่�เกิ​ิดขึ้​้น� ได้​้ แต่​่การที่​่�ศิ​ิลปิ​ินไม่​่สามารถ เดิ​ินทางมาได้​้ด้​้วยตั​ัวเองก็​็จะต้​้องเปลี่​่�ยนแปลงไป เราจึ​ึงได้​้จั​ัดให้​้มี​ีตั​ัวแทน ขึ้​้�นมา ก็​็ได้​้ทาง มทร. เป็​็นตั​ัวกลางเชื่​่�อมโยงที่​่�ช่​่วยให้​้งานสำำ�เร็​็จไปได้​้ ส่​่ ว นหนึ่​่� ง แต่​่ ว่​่ า ขณะเดี​ี ย วกั​ั น ก็​็ ยั​ั ง มี​ี ง านอี​ี ก หลายชิ้​้� น ที่​่�ต้​้ อ งผลิ​ิ ต โดย ผู้​้�เชี่​่�ยวชาญเฉพาะด้​้าน มุ​ุมมองของคนโคราชต่​่องานศิ​ิลปะเฉพาะพื้​้�นที่​่�เป็​็นอย่​่างไร จริ​ิงๆ แล้​้ว มุ​ุมมองของคนโคราชเองไม่​่สำำ�คั​ัญเท่​่ากั​ับศิ​ิลปิ​ินท้​้องถิ่​่�น ซึ่​่�งอาจจะยั​ังไม่​่มี​ีความเข้​้าใจในบทบาทหน้​้าที่​่�ของตั​ัวเอง ไม่​่มี​ีความรู้​้�สึ​ึกที่​่� เกี่​่�ยวข้​้องหรื​ือเกี่​่�ยวโยงกั​ับศิ​ิลปิ​ินในระดั​ับนานาชาติ​ิ หลายครั้​้�งที่​่�เขายั​ังไม่​่ สามารถมองข้​้ามออกไปได้​้ว่​่าศิ​ิลปะคื​ือสิ่​่�งที่​่�เกี่​่�ยวโยงกั​ับวิ​ิถี​ีการดำำ�เนิ​ินชี​ีวิ​ิต หรื​ือเรื่​่�องของความคิ​ิดหรื​ือวิ​ิธี​ีการแสดงออกที่​่�ก้​้าวข้​้ามประติ​ิมากรรมหรื​ือ จิ​ิตรกรรม พอศิ​ิลปิ​ินไม่​่มี​ีความเข้​้าใจตรงนี้​้�แล้​้วก็​็จะมี​ีความคิ​ิดว่​่า ตกลง

209

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

การที่​่� เ รามี​ีศิ​ิ ล ปิ​ิ น ไทย เข้​้าร่​่วมจำำ�นวนหนึ่​่�ง ไม่​่ว่​่า จะมาจากตรงไหนก็​็ ต าม เราก็​็ถื​ือว่​่าเป็​็นตั​ัวแทนของ ประเทศแล้​้ว ไม่​่ได้​้จำำ�เป็​็นว่​่า จะต้​้องหยิ​ิบเอาศิ​ิลปิ​ินของ จั​ังหวั​ัดนั้​้� น ๆ มาเสมอไป เราต้​้องทำำ�ความเข้​้าใจกั​ับ ศิ​ิลปิ​ินท้​้องถิ่​่�นให้​้ ได้​้

210

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

แล้​้วมั​ันคื​ืองานศิ​ิลปะหรื​ือไม่​่ เขาอาจจะมองว่​่าทำำ�ไมเราเลื​ือกนั​ักออกแบบ หรื​ือว่​่าเอาการแสดง (ศิ​ิลปะการแสดง) เข้​้ามา หรื​ืออย่​่างพวกนั​ักออกแบบ เครื่​่อ� งประดั​ับ นั​ักจั​ัดดอกไม้​้ มั​ันเป็​็นงานศิ​ิลปะได้​้หรื​ือ ซึ่ง่� อั​ันที่​่�จริ​ิงแล้​้วศิ​ิลปะ ร่​่ ว มสมั​ั ย ในระดั​ั บ นานาชาติ​ิ ทุ​ุ ก วั​ั น นี้​้� กำำ� ลั​ั ง พยายามดึ​ึงเอางานทั​ั ศ นศิ​ิ ล ป์​์ หลายๆ ด้​้าน หรื​ือแม้​้แต่​่สถาปั​ัตยกรรมด้​้วยเข้​้ามาเกี่​่�ยวข้​้อง ยกตั​ัวอย่​่างที่​่�โคราช เราได้​้อาจารย์​์บุ​ุญเสริ​ิม เปรมธาดา สถาปนิ​ิก ระดั​ับศิ​ิลปาธรมาสร้​้างงานถาวรให้​้ หรื​ือไม่​่ก็​็ศิ​ิลปิ​ินสถาปนิ​ิกคนดั​ังอย่​่าง จุ​ุนยะ อิ​ิชิ​ิกามิ​ิ (Junya Ishigami) นอกจากนี้​้�ก็​็ยั​ังมี​ีงานที่​่�เกี่​่�ยวข้​้องกั​ับ นั​ักเศรษฐศาสตร์​์ นั​ักพฤกษศาสตร์​์ งานศิ​ิลปะเหล่​่านี้​้�ก็​็คื​ือความรู้​้�ใหม่​่ ที่​่�เราอยากให้​้ ผู้​้� คนหรื​ือแม้​้ ก ระทั่​่�งศิ​ิ ล ปิ​ิ น ในท้​้ อ งถิ่​่�นได้​้ ม าเรี​ี ย นรู้​้�ร่​่ ว มกั​ั น เปิ​ิดโลกทั​ัศน์​์ในการดู​ูงานศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัยให้​้กว้​้างขวางยิ่​่�งขึ้​้�น คุ​ุณต้​้องศึ​ึกษา และยอมรั​ับมั​ันให้​้ได้​้ ว่​่านี่​่�คื​ือส่​่วนหนึ่​่�งของงานศิ​ิลปะ ที​ีมงานภั​ัณฑารั​ักษ์​์ของเรา โดยมี​ีคุณ ุ ยู​ูโกะเป็​็นหั​ัวหน้​้าทีมี และได้​้ศิลิ ปิ​ิน ไทยอย่​่างคุ​ุณธวั​ัชชั​ัย สมคง, อาจารย์​์วิ​ิภาช ภู​ูริ​ิชานนท์​์, เซฮา คุ​ุโรซาวา (Seiha Kurosawa) ก็​็ร่ว่ มกั​ันหารายชื่​่�อศิ​ิลปิ​ินที่​่�เหมาะสมกั​ับคอนเซ็​็ปต์​์งาน ที่​่�เราทำำ� ตอนลงไปเปิ​ิดเวที​ีซั​ักถามก็​็จะมี​ีเสี​ียงวิ​ิพากษ์​์วิ​ิจารณ์​์ว่​่าทำำ�ไมถึ​ึงไม่​่มี​ี ชื่​่�ออาจารย์​์ทวี​ี ซึ่​่�งเป็​็นศิ​ิลปิ​ินท้​้องถิ่​่�น หรื​ือศิ​ิลปิ​ินแห่​่งชาติ​ิของจั​ังหวั​ัด ทำำ�ไม ถึ​ึงไม่​่ได้​้รั​ับคั​ัดเลื​ือก ซึ่​่�งตรงนี้​้�ต้​้องเข้​้าใจให้​้ได้​้ว่​่า ไม่​่ใช่​่ว่​่าเพราะอาจารย์​์ทวี​ี ไม่​่มี​ีความสามารถ แต่​่นิ​ิทรรศการในลั​ักษณะนี้​้�มี​ีภั​ัณฑารั​ักษ์​์ มี​ีเนื้​้�อหาและ คอนเซ็​็ปต์​์ที่​่�ชั​ัดเจนอยู่​่�แล้​้ว ศิ​ิลปิ​ินที่​่�ถู​ูกหยิ​ิบขึ้​้�นมาก็​็มี​ีหลากหลายสาขางาน ที่​่�จะผลิ​ิตออกมา ก็​็ต้​้องมี​ีความแปลกใหม่​่ และสามารถนำำ�เสนอทั​ัศนะหรื​ือ มุ​ุมมองผ่​่านการสร้​้างสรรค์​์ที่​่�มี​ีพื้​้�นฐานความคิ​ิดมาจากเนื้​้�อหาที่​่�วางกรอบ ไว้​้ การที่​่�เรามี​ีศิ​ิลปิ​ินไทยเข้​้าร่​่วมจำำ�นวนหนึ่​่�ง ไม่​่ว่​่าจะมาจากตรงไหนก็​็ตาม เราก็​็ถือื ว่​่าเป็​็นตั​ัวแทนของประเทศแล้​้ว ไม่​่ได้​้จำำ�เป็​็นว่​่าจะต้​้องหยิ​ิบเอาศิ​ิลปิ​ิน ของจั​ังหวั​ัดนั้​้�นๆ มาเสมอไป เราต้​้องทำำ�ความเข้​้าใจกั​ับศิ​ิลปิ​ินท้​้องถิ่​่�นให้​้ได้​้

211

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

จากคำำ�ถามว่​่าทำำ�ไมไม่​่เอาศิ​ิลปิ​ินท้​้องถิ่​่�นโคราชมาร่​่วมงาน ในโครงการ The Wishes Boulevard (ถนนแห่​่งความหวั​ัง) ของศิ​ิลปิ​ินชาวบราซิ​ิล Sandra Cinto ที่​่�เปิ​ิดโอกาสให้​้เด็​็กๆ ในพื้​้�นที่​่�ได้​้มีส่ี ว่ นร่​่วมออกแบบลวดลายกระเบื้​้�อง เซรามิ​ิก ถื​ือเป็​็นการทำำ�งานร่​่วมกั​ันกั​ับศิ​ิลปิ​ินท้​้องถิ่​่�นแบบหนึ่​่�งได้​้หรื​ือไม่​่ อั​ั น นี้​้� คื​ื อ งานที่​่�ทำำ� ให้​้ ผู้​้� คนในจั​ั ง หวั​ั ดได้​้ เ รี​ี ย นรู้​้�ว่​่ า การทำำ� งานแบบ Site-specific คื​ือการที่​่�ศิ​ิลปิ​ินได้​้มาร่​่วมงานกั​ับคนในชุ​ุมชน ซึ่ง่� ก็​็มีอี​ี กี หลาย ชิ้​้�นงาน อย่​่างของ YANTOR ที่​่�ทำำ�เรื่​่�องเกี่​่�ยวผ้​้า เขาเอาผ้​้าทอของชุ​ุมชน เอาเสื้​้�อผ้​้าเก่​่ามาใช้​้ ออกมาเป็​็นงานที่​่�สวยมาก มั​ันคื​ือศิ​ิลปะที่​่�เกี่​่�ยวเนื่​่�องกั​ับ วั​ัฒนธรรมการสวมใส่​่เครื่​่อ� งแต่​่งกาย และการนำำ�เสื้​้�อผ้​้าเก่​่าที่​่�ผ่า่ นการใช้​้งาน แล้​้วมาทำำ�เป็​็นงานศิ​ิลปะ มั​ันก็​็คื​ือการเรี​ียนรู้​้�เพื่​่�อให้​้เข้​้าใจว่​่าศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัย จะสามารถเป็​็นอะไรก็​็ได้​้ แม้​้กระทั่​่�งของบางอย่​่างที่​่�วั​ันนี้​้�ยั​ังไม่​่เรี​ียกว่​่าเป็​็น ศิ​ิ ล ปะ แต่​่ วั​ั น หนึ่​่� ง ข้​้างหน้​้ามั​ันก็​็อ าจถู​ูกเรี​ียกว่​่าเป็​็นศิ​ิล ปะได้​้ อย่​่างเช่​่น งานภาพยนตร์​์ก็​็ดี​ี ที่​่�มั​ักมี​ีการจำำ�แนกว่​่ามั​ันไม่​่ใช่​่วิ​ิจิ​ิตรศิ​ิลป์​์ (Fine art) แต่​่ ใ นโลกของศิ​ิ ล ปะแล้​้ ว มั​ั น คื​ื อ สื่​่�อที่​่�ถู​ู ก เอามาใช้​้ เ พื่​่�อนำำ� เสนอความคิ​ิ ด เป็​็นรู​ูปแบบหนึ่​่�งของศิ​ิลปะ หรื​ือแม้​้กระทั่​่�งงานของศิ​ิลปะ คุ​ุปตะ (Shilpa Gupta) ที่​่�รวบรวมปกหนั​ังสื​ือของนั​ักเขี​ียนจากพื้​้�นที่​่�ต่​่างๆ รวมทั้​้�งนั​ักเขี​ียน ในโคราชและภาคอี​ีสาน มาทำำ�เป็​็นเนื้​้อ� หาในงาน ซึ่​่�งศิ​ิลปิ​ินท้​้องถิ่​่�นบางคนอาจ จะมองว่​่านี่​่�มั​ันคื​ืองานศิ​ิลปะหรื​ือเป็​็นแค่​่ตู้​้�ใส่​่หนั​ังสื​ือกั​ันแน่​่ ความตั้​้�งใจของ เราคื​ืออยากจะให้​้คนในท้​้องถิ่​่�นได้​้เรี​ียนรู้​้�ว่​่าศิ​ิลปะมั​ันกว้​้างขวาง เราอยากให้​้ เยาวชนและประชาชนของเราเกิ​ิดความเข้​้าใจ ขยั​ับศิ​ิลปะร่​่วมสมั​ัยให้​้เข้​้าไป ใกล้​้พวกเขามากขึ้​้�น กล่​่าวได้​้ไหมว่​่าความหลากหลายของงานศิ​ิลปะในเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้� คื​ือความ แตกต่​่างที่​่�เห็​็นได้​้ชั​ัดที่​่�สุ​ุด เมื่​่�อเที​ียบกั​ับงานเบี​ียนนาเล่​่ที่​่�กระบี่​่� จะว่​่าอย่​่างนั้​้�นก็​็ได้​้ เพราะผลผลิ​ิตของงานที่​่�ถู​ูกนำำ�มาจั​ัดแสดงในเทศกาล ศิ​ิลปะไม่​่ว่​่าจะที่​่�ใดในโลก ส่​่วนหนึ่​่�งมั​ันมาจากแรงบั​ันดาลใจของภั​ัณฑา รั​ักษ์​์ การดึ​ึงหรื​ือเลื​ือกงานศิ​ิลปะของศิ​ิลปิ​ินคนใดคนหนึ่​่�งขึ้​้�นมา เขาย่​่อม เล็​็งเห็​็นแล้​้วจากงานเก่​่าๆ ของศิ​ิลปิ​ินคนนั้​้�น แล้​้วก็​็ต้​้องคิ​ิดต่​่อไปว่​่าศิ​ิลปิ​ิน คนนั้​้�นจะสามารถสร้​้างงานใหม่​่ที่​่�ตอบสนองกั​ับบทบาทหรื​ือความคิ​ิดของ

212

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Sandra Cinto The Wish Bouelevard (ถนนแห่งความหวัง), 2564 ดิจิทัลพรินต์บนกระเบื้องเซรามิก, ต้นสาธร 26 ต้น 16,730 x 760 ซม.

213

YANTOR Village Traces (สืบทางหมู่บ้าน), 2564 เส้นไหม, ผ้าไหมเก่า, เสื้อผ้าเก่า, ลำ�ตัวหุ่น และวัสดุยัดไส้ ขนาดแปรผันตามพื้นที่

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ความตั้​้� ง ใจของเราคื​ื อ อยากจะให้​้ ค นในท้​้ อ งถิ่​่� น ได้​้เรี​ียนรู้​้�ว่​่าศิ​ิลปะมั​ันกว้​้าง ขวาง เราอยากให้​้เยาวชน และประชาชนของเราเกิ​ิด ความเข้​้าใจ ขยั​ับศิ​ิลปะร่​่วม สมั​ัยให้​้เข้​้าไปใกล้​้พวกเขา มากขึ้​้�น

216

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ภั​ัณฑารั​ักษ์​์ได้​้ เหมื​ือนผู้​้�กำำ�กั​ับภาพยนตร์​์ที่​่�จะมองเห็​็นประสิ​ิทธิ​ิภาพของ นั​ักแสดงที่​่�สามารถเชื่​่�อมต่​่อ ร้​้อยเรี​ียงความคิ​ิดในเนื้​้�อหาของเรื่​่�องราวนั้​้�นๆ นำำ�เสนอออกมาสู่​่�ผู้​้�ชม ก็​็เช่​่นเดี​ียวกั​ัน ภั​ัณฑารั​ักษ์​์ก็มี็ คี วามพิ​ิเศษนี้​้� แต่​่สำำ�หรั​ับ เบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งนี้​้� ด้​้วยสถานการณ์​์หลายอย่​่างที่​่�เป็​็นอุ​ุปสรรค โดยเฉพาะเรื่​่อ� ง โรคระบาด มั​ันทำำ�ให้​้สิ่​่�งที่​่�คุ​ุณยู​ูโกะเขาคาดหวั​ังว่​่าอยากจะเห็​็นงานชิ้​้�นใหม่​่ ที่​่�เกิ​ิดจากการเห็​็นพื้​้�นที่​่�แล้​้วสร้​้างขึ้​้�นมา มั​ันเป็​็นไปไม่​่ได้​้ ก็​็มี​ีความจำำ�เป็​็น ที่​่�จะต้​้องดึ​ึงงานเก่​่าบางส่​่วนมาจั​ัดแสดงร่​่วมด้​้วย บ้​้านเราแต่​่เดิ​ิมไม่​่เคยมองเห็​็นความสำำ�คั​ัญของภั​ัณฑารั​ักษ์​์ ซึ่​่�งตรงนี้​้� ผมมองว่​่าภัณ ั ฑารั​ักษ์​์เป็​็นทรั​ัพยากรหลั​ักของวงการศิ​ิลปะในอนาคตที่​่�จะต้​้อง ค่​่อยๆ ขยั​ับฐานะให้​้เป็​็นสากลมากขึ้​้�น เราต้​้องเริ่​่�มเรี​ียนรู้​้�ว่​่ามั​ันเป็​็นบทบาท ที่​่�สำำ�คั​ัญ เมื่​่�อก่​่อนคุ​ุณยู​ูโกะเป็​็นผู้​้�อำำ�นวยการของ MOT (Museum of Contemporary art Tokyo) ณ วั​ันนี้​้� เขาได้​้รั​ับแต่​่งตั้​้�งให้​้เป็​็นผู้​้�อำำ�นวยการ ของ 21st Century Museum of Contemporary Art ที่​่�เมื​ืองคานาซาว่​่า นั่​่�นก็​็แสดงให้​้เห็​็นว่​่าเขาได้​้รับั การยอมรั​ับเป็​็นอย่​่างมาก และในขณะเดี​ียวกั​ัน ในปี​ี 2565 นี้​้� เขาก็​็ได้​้รั​ับคั​ัดเลื​ือกให้​้เป็​็นภั​ัณฑารั​ักษ์​์ของงานเบี​ียนนาเล่​่ที่​่� ซาอุ​ุดิ​ิอาระเบี​ียกำำ�ลั​ังจะจั​ัดขึ้​้�นเหมื​ือนกั​ัน ทาง สศร. มี​ีแนวทางการจั​ัดการเบี​ียนนาเล่​่ครั้​้�งต่​่อไปที่​่�จั​ังหวั​ัดเชี​ียงราย อย่​่างไรบ้​้าง เป็​็ น เรื่​่� อ งของการคาดการณ์​์ เราควรคาดการณ์​์ ใ นมุ​ุ ม ที่​่�ดี​ี ไ ว้​้ ก่​่อ น จากบทเรี​ียนทั้​้�งสองครั้​้�งที่​่�ผ่​่านมา สิ่​่�งที่​่�เราหลบเลี่​่�ยงไม่​่ได้​้คื​ือปั​ัญหาในเรื่​่�อง งบประมาณแผ่​่นดิ​ิน และเรื่​่�องระบบราชการที่​่�มั​ันไม่​่สามารถคลี่​่�คลายได้​้ แม้​้กระทั่​่�งสองครั้​้�งที่​่�ผ่​่านมา มั​ันแก้​้ยาก ระเบี​ียบการเบิ​ิกจ่​่ายมั​ันตายตั​ัว อี​ีกปั​ัญหาคื​ือความไม่​่เพี​ียงพอของงบประมาณ คื​ือถ้​้าหาก สศร. ไม่​่สามารถ เพิ่​่�มงบหรื​ือชี้​้�แจงให้​้สำำ�นั​ักงบฯ เข้​้าใจถึ​ึงความสำำ�คั​ัญหรื​ือความจำำ�เป็​็นของการ ใช้​้งบเหล่​่านั้​้�น ซึ่​่�งมั​ันก็​็อาจจะได้​้เท่​่าเดิ​ิมและจะกลายเป็​็นอุ​ุปสรรค เมื่​่�องบน้​้อย แต่​่เราหวั​ังจะให้​้ศิ​ิลปิ​ินเบอร์​์ใหญ่​่ที่​่�มี​ีชื่​่�อเสี​ียงมาสร้​้างงาน ที่​่�น่​่าประทั​ับใจหรื​ือชิ้​้�นใหญ่​่ มั​ันก็​็หมายถึ​ึงงบประมาณที่​่�ต้​้องมี​ีมากขึ้​้�น เรา ต้​้องมองในเชิ​ิงเปรี​ียบเที​ียบกั​ับเทศกาลระดั​ับโลกไม่​่ว่​่าที่​่�ไหนก็​็ตามเขาใช้​้งบ

217

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ไม่​่ต่ำำ��กว่​่า 200 500 หรื​ือ 1,000 ล้​้านบาทขึ้​้�นไปทั้​้�งนั้​้�น งานบางชิ้​้�นของ ศิ​ิลปิ​ินคนเดี​ียวอาจใช้​้งบถึ​ึง 40–50 ล้​้านบาท ซึ่​่�งอั​ันนั้​้�นแหละเราจะได้​้ ผลงานชิ้​้น� ถาวรที่​่�อยู่​่�กั​ับบ้​้านเมื​ืองไปตลอด อย่​่างงานของ Olafur Eliasson ซึ่ง่� เป็​็นศิ​ิลปิ​ินดั​ังระดั​ับโลก แทนที่​่�เราจะได้​้งานถาวรที่​่�อยู่​่�กั​ับเราไปตลอดก็​็ไม่​่ ได้​้ เพราะงบที่​่�จั​ัดสรรลงไปให้​้เขามั​ันน้​้อยมาก ในขณะเดี​ียวกั​ัน ก็​็อาจจะมี​ีปั​ัญหาคล้​้ายๆ กั​ันกั​ับที่​่�โคราช คื​ือการที่​่� ศิ​ิลปิ​ินท้​้องถิ่​่�นเชี​ียงรายอาจยั​ังไม่​่เปิ​ิดใจ ไม่​่ทำำ�ความเข้​้าใจว่​่าระดั​ับนานาชาติ​ิ หมายความว่​่าอย่​่างไร ระดั​ับท้​้องถิ่​่�นหมายความว่​่าอย่​่างไร ถ้​้าเป็​็นแบบนั้​้�น เราก็​็จะเหมื​ือนกั​ับปิ​ิดกั้​้�นตั​ัวเองเอาไว้​้ในความเป็​็นชาติ​ินิ​ิยมที่​่�มากเกิ​ินไป การจะก้​้าวขึ้​้�นไปสู่​่�ระดั​ับนานาชาติ​ิมั​ันก็​็ลำำ�บาก ในมุ​ุมมองของคุ​ุณ การจั​ัดเบี​ียนนาเล่​่ที่​่�ผ่​่านมาแล้​้วสองครั้​้�งได้​้ทำำ�ให้​้วงการ ศิ​ิลปะในบ้​้านเรามี​ีความเปลี่​่�ยนแปลงอะไรบ้​้างไหม วงการศิ​ิลปะในบ้​้านเราตอนนี้​้�ดี​ีขึ้​้�นกว่​่าเดิ​ิมมาก ความรู้​้�ความเข้​้าใจ ด้​้านศิ​ิลปะไทย ความกระตื​ือรื​ือร้​้นของศิ​ิลปิ​ินไทย แกลเลอรี​ีเอกชน หรื​ือ การบริ​ิหารงานภาครั​ัฐ การมี​ี สศร. เกิ​ิดขึ้​้�นทำำ�ให้​้เราได้​้สร้​้างงานหรื​ือทำำ�งาน สนั​ับสนุ​ุนศิ​ิลปิ​ินในประเทศ ถึ​ึงแม้​้ว่​่าจะมี​ีนั​ักวิ​ิจารณ์​์บางส่​่วนมองว่​่า สศร. ทำำ�งานยั​ังไม่​่ถึ​ึงขั้​้�นที่​่�จะยอมรั​ับได้​้ แต่​่ก็​็อยากให้​้บุ​ุคคลเหล่​่านั้​้�นเข้​้าไปรู้​้�เห็​็น การจั​ัดการภายใต้​้ระบบรั​ัฐ ระบบราชการไทย แล้​้วจะเข้​้าใจว่​่าอุ​ุปสรรค มั​ันเกิ​ิดขึ้​้�นได้​้อย่​่างไร ถึ​ึงแม้​้ว่​่าจะมี​ีบางส่​่วนที่​่�ยั​ังจั​ัดการได้​้ไม่​่ดี​ีพอ ก็​็ต้​้อง ขอให้​้เข้​้าใจ นี่​่�เป็​็นเพี​ียงครั้​้�งที่​่�สองที่​่�เราได้​้เริ่​่�มลงมื​ือทำำ�งานระดั​ับนานาชาติ​ิ แตกต่​่างจากงานที่​่�เอกชนเป็​็นคนจั​ัดอย่​่าง Bangkok Art Biennale เราก็​็ ต้​้องทำำ�ความเข้​้าใจว่​่าเขามี​ีนายทุ​ุน มี​ีการบริ​ิหารงบประมาณที่​่�เป็​็นอิ​ิสระ ไม่​่ได้​้ อยู่​่�ในกรอบของรั​ัฐบาล มั​ันเป็​็นกรอบของผู้​้�บริ​ิหารเพี​ียงคนเดี​ียวที่​่�จะอนุ​ุมั​ัติ​ิ หรื​ือไม่​่ การทำำ�งานจึ​ึงง่​่ายและคล่​่องตั​ัวกว่​่ากั​ันเยอะเลย ผมคิ​ิดว่​่าการเข้​้าใจ และยอมรั​ับความเป็​็นจริ​ิงข้​้อนี้​้�คื​ือสิ่​่�งสำำ�คั​ัญ ถ้​้าหากคนไทยเปิ​ิดใจกว้​้างก็​็จะเห็​็นว่​่ามั​ันเป็​็นประโยชน์​์กั​ับเขา คื​ือการ ได้​้มี​ีโอกาสชมงานระดั​ับที่​่�เราไม่​่ต้​้องเดิ​ินทางไปต่​่างประเทศ เราได้​้เห็​็นงาน นิ​ิทรรศการระดั​ับนานาชาติ​ิพร้​้อมกั​ันถึ​ึงสองงานในเวลาไล่​่เลี่​่�ยกั​ัน มั​ันก็​็เป็​็น

218

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Olafur Eliasson More-than-human songs (เพลง–มาก–กว่า–คน), 2564 การแทรงแซงด้วยเสียงในพื้นที่สาธารณะ ร่วมกับการประกาศทางวิทยุ; สร้างด้วยความร่วมมือกับนักเลียนเสียงนก รณกร เทียนทองถาวร, วีนัส จั่นริ้ว และนกในท้องถิ่น

219

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

Bianca Bondi The Antechambre (Thai Crane) ห้องรอ (กระเรียนไทย), 2564 ศิลปะจัดวางเฉพาะพื้นที่, เกลือ, เฟอร์นิเจอร์ และดอกไม้ ขนาดแปรผันตามพื้นที่

220

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

โอกาสที่​่�ค่​่อนข้​้างจะดี​ีกว่​่าประเทศอื่​่�นๆ การบริ​ิหารจั​ัดการก็​็จะกว้​้างกว่​่ามาก ให้​้เขาได้​้ยอมรั​ับและคิ​ิดว่​่ามั​ันก็​็คื​ือการได้​้เดิ​ินทางท่​่องเที่​่�ยวในประเทศไทย โดยเฉพาะ Thailand Biennale เป็​็นนิ​ิทรรศการศิ​ิลปะที่​่�ส่​่งเสริ​ิมการ ท่​่องเที่​่�ยวไปในตั​ัว แทนที่​่�เราจะเข้​้าไปที่​่�หอศิ​ิลป์​์ที่​่�เดี​ียวแล้​้วเห็​็นงานทั้​้�งหมด แต่​่เรายั​ังสามารถไปเที่​่�ยวที่​่�อำำ�เภอต่​่างๆ ได้​้เห็​็นงานที่​่�หลากหลายและถื​ือว่​่า เป็​็นการพั​ักผ่​่อนไปในตั​ัว นอกจาก Thailand Biennale จะส่​่งเสริ​ิมการท่​่องเที่​่�ยวแล้​้ว มั​ันยังั เป็​็นการ กระจายเรื่​่�องศิ​ิลปะออกจากกรุ​ุงเทพฯ ไปในตั​ัว ในจั​ังหวั​ัดโคราชขณะนี้​้�ผมยั​ังมองไม่​่เห็​็นถึ​ึงความตื่​่�นตั​ัวของประชาชน เพราะว่​่าโคราชเป็​็นเมื​ืองใหญ่​่ นิ​ิทรรศการศิ​ิลปะมั​ันเป็​็นเพี​ียงจุ​ุดเล็​็กๆ จุ​ุดของกิ​ิจกรรมที่​่�มี​ีอยู่​่�ในเมื​ืองใหญ่​่ๆ โคราชเป็​็นเมื​ืองอุ​ุตสาหกรรม มี​ีจุดุ สนใจ หลายแห่​่ง ส่​่วนใหญ่​่เลยไม่​่ได้​้มองเรื่​่�องศิ​ิลปะ และหากการประชาสั​ัมพั​ันธ์​์ ของตั​ัวจั​ังหวั​ัดทำำ�ให้​้เบี​ียนนาเล่​่มันั กว้​้างขวางขึ้​้น� ได้​้ มั​ันก็​็จะทำำ�ให้​้นักั ท่​่องเที่​่�ยว ที่​่�เข้​้าป่​่าได้​้ไปชมงานศิ​ิลปะด้​้วย เป็​็นกำำ�ไรอย่​่างหนึ่​่ง� หรื​ือพอไปชมพิ​ิพิธิ ภั​ัณฑ์​์ พิ​ิมาย ก็​็ได้​้ไปเห็​็นมรดกทางวั​ัฒนธรรมของเรา เห็​็นประติ​ิมากรรม เห็​็นงาน โบราณคดี​ี อย่​่างที่​่�นั่​่�นผมก็​็ชอบงานของ Tsuyoshi Tane ที่​่�จั​ัดแสดงในห้​้อง เก็​็บโบราณวั​ัตถุ​ุ ส่​่วนในตั​ัวพิ​ิพิธิ ภั​ัณฑ์​์จะได้​้เห็​็นงานจิ​ิตรกรรมของ Federico Herrero สิ่​่�งเหล่​่านี้จ้� ะทำำ�ให้​้คนในพื้​้�นที่​่�ตื่​่�นตั​ัวและภาคภู​ูมิใิ จในสิ่​่�งที่​่�ตั​ัวเองมี​ีอยู่​่� งานศิ​ิลปะที่​่�คุ​ุณชอบมากที่​่�สุ​ุดใน Thailand Biennale, Korat 2021 ตอนนี้​้�ยั​ังดู​ูงานไม่​่ครบเลย ถ้​้าให้​้ตอบตอนนี้​้�ก็​็ชอบงานของ YANTOR งานของ Bianca Bondi ก็​็ชอบ แต่​่ถ้​้าเห็​็นครบก็​็อาจจะมี​ีอื่​่�นๆ ที่​่�ชอบด้​้วย ความประทั​ับใจต่​่องานแต่​่ละชิ้​้�นมั​ันเฉพาะมาก ความหลากหลายของงาน ศิ​ิลปะมั​ันกว้​้างขวางมาก เราไม่​่สามารถให้​้รางวั​ัลชิ้​้น� ใดชิ้​้น� หนึ่​่ง� ได้​้ มั​ันมี​ีความ โดดเด่​่นต่​่างกั​ัน มั​ันอยู่​่�ที่​่�ความประทั​ับใจ กั​ับความทรงจำำ�ของผู้​้�ชมที่​่�จะจดจำำ� กั​ับงานชิ้​้�นไหนมากกว่​่ากั​ัน.

221

ART SQUARE

222

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

ART SQUARE

รวมมิ​ิตรร่​่วมสมั​ัย

สมศักดิ์ เชาวน์ธาดาพงศ์

223