bedrxan163

‫نۆيه‌مين فێستڤاڵى به‌درخان له‌ جۆرجيا به‌سه‌ركه‌وتوويى كۆتايى هات‬

‫كه‌لتوور‬ ‫ئایندەی گەالنە‬

‫بەدرخانی و لەسەر الچێ لەمەوپاش‪ ،‬لە گشت الوە دەتانهاڕن وەكو ئاش‬ ‫‪www.bedrxan.net - bedrxan@yahoo.com‬‬

‫هەفتەنامەیەكی رۆژنامـــەوانیی رووناكبیری گشـــتییە ‪ -‬دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی "بەدرخان" دەریدەكات‬ ‫خولی دووەم‪ ،‬ژمارە (‪ ،)163‬چوار شەممە‪ ،‬ئادار و نيسانى ‪2012‬زایینی ‪ -‬بەرانبەر بە نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی ‪ -‬ساڵی دوازدەیەم‬

‫جێگرى وه‌زيرى رۆشنبيرى جۆرجيا مه‌دالياى نۆيه‌مين فێستيڤاڵى به‌درخانى پێ به‌خشرا‬ ‫رۆژى پێنج ش���ه‌ممه‌ ‪ 2012/3/22‬له‌ ديوانى وه‌زاره‌تى رۆشنبيرى‬ ‫و په‌يك���ه‌ر‪ ،‬له‌ تبليس���ى پايته‌ختى جۆرجيا‪ ،‬له‌الي���ه‌ن خاتوو ماكۆ‬ ‫چۆگۆچڤيل���ى جێگرى وه‌زيرى رۆش���نبيرى‪ ،‬پێش���وازى له‌ حه‌ميد‬ ‫به‌درخان‪ ،‬به‌رپرس���ى ده‌زگاى چاپ و باڵوكردنه‌وه‌ى به‌درخان و‬ ‫عه‌گيد ميرزايۆف سه‌رۆكى مااڵ ئێزيديا له‌ تبليسى كرد‪.‬‬ ‫وێڕاى سوپاس و پێزانين‪ ،‬سه‌باره‌ت به‌ هاوكارى و هه‌ماهه‌‌نگى و‬ ‫كارئاس���انى بۆ سازدانى نۆيه‌مين فێستيڤاڵى به‌درخان له‌ جۆرجيا‬ ‫له‌دابينكردنى هۆڵ و پێداويس���تييه‌كانى ديكه‌ى فێستيڤاڵ‪ ،‬ئه‌ويش‬ ‫له‌الى خۆيه‌وه‌ ده‌ستخۆش���ى له‌و كاره‌ كرد‪ ،‬كه‌ ئه‌مڕۆ له‌س���ه‌ده‌ى‬ ‫بيس���ت و يه‌كدا‪ ،‬ميلله‌تان له‌ رێگاى كه‌لتووره‌وه‌ ئاش���نايى يه‌كتر‬ ‫ده‌بن‪.‬‬ ‫له‌به‌رامب���ه‌ر ئه‌مه‌دا حه‌ميد به‌درخان يه‌كه‌مي���ن مه‌دالياى نۆيه‌مين‬ ‫فێس���تيڤاڵى به‌درخانى پێش���كه‌ش به‌ وه‌زيرى رۆش���نبيرى دكتۆر‬ ‫نيكۆالس رۆڕوا و خاتوو ماكۆ چۆگۆچڤيلى جێگرى كرد‪.‬‬ ‫له‌كۆتايي���دا‪ ،‬دووب���اره‌ ده‌زگاى به‌درخ���ان‪ ،‬سوپاس���ى ك���رد‪ ،‬ك���ه‌‬ ‫وه‌زاره‌ت نوێنه‌رى تايبه‌تى خۆيان بۆ فێس���تيڤاڵه‌كه ناردو په‌يامى‬ ‫وه‌زاره‌تيان پێشكه‌ش كرد‪.‬‬

‫نۆيه‌مين فێستيڤاڵى به‌درخان ب ‌ه ژماره‌‬

‫* ‪ 83‬ميوان له‌سه‌ر ئه‌ركى خۆيان به‌شدار بوون‪ * .‬دوو كتێب هات ‌ه چاپكردن‪ 72 * .‬ميوان به‌پاس چوون و هاتن‪.‬‬ ‫* ‪ 11‬ميوان ب ‌ه فڕۆك ‌ه چوون و هاتن‪ * .‬چه‌ندين چاالكى و پێشانگاى كتێب و شێوه‌كارى و شانۆگه‌رى و چه‌ند پانێلێك و‬ ‫كۆنسێرتێكى گۆرانى و گه‌ڕانێك و بينينى مۆزه‌خانه‌ى ستالين‪ .‬سه‌يرى الپه‌ڕه‌كانى ‪ 24 ،13-2‬بكه‌‬

‫هەندرێن ئەحمەد‬ ‫دروش���می ڤیس���تڤالی نۆیەم���ی بەدرخ���ان كە‬ ‫بەهاوكاری مااڵ ئێزدییا لە تەبلیس���ی پایتەختی‬ ‫جۆرجیا لەروژی نەورۆزی ئەمس���اڵ‪ ،‬دروشمێكی‬ ‫سەرنج راكێش لە داڕشتن و ناوەڕۆكێكی ئینسان‬ ‫دۆستی هەبوو‪.‬‬ ‫دەزگای بەدرخان كە چەند س���اڵێكە‪ ،‬ڤیستڤاڵی‬ ‫خۆی هەرجارەو لەواڵتێك سازدەكات‪ ،‬شێوازێكە‬ ‫لە چاوكردن���ەوەی كۆمەڵێ���ك رۆژنامەنووس و‬ ‫نووس���ەرو هونەرمەن���د و ئەكادیم���ی لەهەردوو‬ ‫رەگ���ەزان بەجیهانێكی دیكە ك���ە ئەم توێژانەی‬ ‫گەل���ی كوردس���تان بەدرێژایی س���ااڵنی زۆر لێ‬ ‫بەبەش بوون ی���ان بەهەموو ش���ێوەیەك لێیان‬ ‫قەدەغە بووە‪.‬‬ ‫كلتور ئاین���دەو پردی نێوان گەالن���ە‪ ،‬هەوڵێكە‬ ‫بۆ ئ���ەوەی بەالنی كەم كوردان���ی پەراهەندە و‬ ‫نیش���تەجێی واڵتان���ی لێك���دوور لەیەكدی نزیك‬ ‫بكاتەوە‪ ،‬بەشێوەیەك لەهەر پایتەختێكدا كۆمەڵە‬ ‫سیمنارو داهێنانێك پێشكەش بكرێت‪.‬‬ ‫ماندوبوونی رێكخستنی ئەم ڤیستڤااڵنە لەكۆشش‬ ‫و ئەس���تۆی كاك حەمید بەدرخ���ان و هاوكاری‬ ‫لە دەزگای بەدرخان دایە‪ ،‬كە بەڕاس���تی ئەوەی‬ ‫ئاگاداربم لەم چااڵكیی���ەی دوایی لە جۆرجیا چ‬ ‫ماندووبونێكی كێش���اوە‪ ،‬كە ئاسان نیە كەسێك‬ ‫س���ێ جاران كەبەهەمووی بۆماوەی ‪ 90‬سەعات‬ ‫بەپاس س���ەفەر ب���كات‪ ،‬ئینجا جێ���گاو رێگاو‬ ‫خواردن بۆ زێتر لە ‪ 70‬كەس ئامادە بكات‪ .‬ئەوە‬ ‫تەنها بەكەس���ێكی وەك كاك حەمید و د‪.‬ئازاد و‬ ‫هاوكارانیان دەكرێت‪.‬‬ ‫ه���ەر لەم نووس���ینە كورتەدا‪ ،‬قس���ەیەك هەیە‬ ‫پێویستە بكرێ‪ ،‬ئایا بۆچی وەزارەتی رۆشنبیری‬ ‫و دەزگاكانی دیكەی رۆش���نبیری و چااڵكییەكان‬ ‫بەش���ێوەیەك هاوچەش���نی ئەم ڤیستڤااڵنە هەر‬ ‫س���اڵەی بۆ كۆمەڵێك لەكچ���ان و كوڕانی واڵت‬ ‫لەدەرەوەی واڵت س���ازناكات‪ ،‬راس���تە ڤیستڤاڵ‬ ‫لەناوخۆدا س���از دەكرێت و میوانی زۆر بانگێشت‬ ‫دەكرێت‪ ،‬بەاڵم خۆ ئەگەر بۆ هەناردنی گەنجانی‬ ‫واڵتی خۆشمان بۆ دەرەوە بەڕەچاوكردنی هەموو‬ ‫پێكهاتەكانی جۆراوجۆری كوردستان كارێی زۆر‬ ‫ب���اش دەبێت و رەنگە توانای حكومەتی هەرێمی‬ ‫كوردستان بۆ رێكسختنی پەیوەندی باشتر لەوەی‬ ‫بەدرخان و رێكخراوتریش لەئەستۆ بگرێ ‪..‬ئەی‬ ‫ب���ۆ بیرێكیش لەمە نەكرێت���ەوە‪ ،‬دەكرێت كەڵك‬ ‫لەئەزموونی هەندێك كەسی وەك كاك حەمیدیش‬ ‫وەربگیرێت‪ ،‬یان بەالنی كەم با لەواڵتانی نزیك و‬ ‫بگرە دەكرێت هەندێك بۆنە بقۆزترێتەوە تاوەكو‬ ‫لەپارچەكان���ی دیك���ەی كوردس���تان ئەم جۆرە‬ ‫ڤیس���تڤااڵنە س���ازبكرێت و كەچەند مەردودێكی‬ ‫نیشتمانییش���ی دەبێت لەدروس���تكردنی پردی‬ ‫نێوان گەلی كوردستان و گەالنی ناوچەكە‪.‬‬ ‫هەر لەبارەی ئەم ڤیستڤاڵەوە پرسیارێكم لەكاك‬ ‫حەمید بەدرخان كرد‪ ،‬گوتم چ جورئەتێكت هەیە‬ ‫بە لەئەس���تۆگرتنی سەالمەتی ئەو هەموو كەسە‬ ‫جۆراوجۆرانە‪ ،‬چ تەحەمولێكت هەیە بە راگرتنی‬ ‫پرتەوبۆڵەو میزاجی ئەو هەموو كەسە؟‬ ‫گوتی ئیش���ەكە ئ���ەوە دەخوازێت‪ ،‬مەبەس���تمە‬ ‫ڤیس���تڤاڵەكان رێك بخەم و زۆر گوێ بە قس���ە‬ ‫البەالكان نادەمو تەحەمول���ی هەموان دەكەم‪..‬‬ ‫دەزانم لەس���ەر حیسابی ئیس���راحەتی خۆمە‪..‬‬ ‫منی���ش بۆی تەواو دەك���ەم و دەڵێم دەبێ بزانی‬ ‫لەگەڵ ئ���ەو ماندووبوونانەش هەمووانت هەر لێ‬ ‫رازی نابێ‪..‬بەاڵم دەستت خۆش بێ‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫به‌یاننامه‌ی کۆتایی نۆیه‌مین فێستیڤـاڵی به‌درخان‬

‫ده‌زگای چ���اپ و باڵوکردن���ه‌وه‌ی‬ ‫به‌درخ���ان ل���ه‌ چوارچێ���وه‌ی کار و‬ ‫کۆشش���ی به‌رده‌وام���ی بۆ ب���ره‌ودان‬ ‫ب���ه‌ کلت���ور و رۆش���نبیری کوردی و‬ ‫ناس���اندنی ب���ه‌ گه‌النی جیه���ان‪ .‬ل ‌ه‬ ‫هه‌شت س���اڵی رابردوودا هه‌ر ساڵه‌ و‬ ‫فێستیڤاڵێکی رۆشنبیری له‌ شارێکی‬ ‫كوردستان و دواتر له‌ چه‌ندین واڵتی‬ ‫جیاجیای دونیادا س���ازکردوو‌ه وه‌ك‬ ‫له‌ كوردس���تان (س���لێمانی‪ ،‬دهۆك‪،‬‬ ‫هه‌ولێ���ر ‪ ،)٢٠٠٦-٢٠٠٤‬ل��� ‌ه ده‌روه‌ی‬ ‫كوردس���تانیش‪( :‬ئه‌ڵمانیا‪ ،‬میس���ر‪،‬‬ ‫یۆنان‪ ،‬ئه‌مریکا‪ ،‬فه‌ره‌نسا‪ ،‬جۆرجیا‪،‬‬ ‫‪ ،)٢٠١٢-٢٠٠٧‬بۆ ئه‌مس���اڵیش وه‌ک‬ ‫ده‌ستپێش���خه‌ریه‌ک ب��� ‌ه مه‌به‌س���تی‬ ‫دروس���تکردنی پردێک���ی که‌لتوری ل ‌ه‬ ‫نێ���وان هه‌ر دوو گه‌لی کوردس���تان و‬ ‫جۆرجی���ا‪ .‬ده‌زگای به‌درخان به‌ باش‬ ‫و‌ پێویستی زانی نۆیه‌مین فێستیڤاڵی‬ ‫خۆی له‌ شاری (تبلیسی)ی پایته‌ختی‬ ‫کۆماری گورجستان ساز بکات‪.‬‬ ‫له‌م رووه‌ش���ه‌و‌ه له‌ رۆژانی (‪)23-21‬‬ ‫ی ئ���اداری (‪)2012‬دا ب���ه‌ هاوکاری‬ ‫له‌گ���ه‌ڵ (مااڵ ئێزدی���ا له‌ جۆرجیا)‪،‬‬ ‫(ل���ه‌ کوردس���تانه‌وه‌ بۆ تبلیس���ی؛‬ ‫دروس���تکردنی پردی رووناکبیری ل ‌ه‬ ‫نێوان ک���ورد و جۆرجیه‌کان)‪ ،‬له‌ ژێر‬ ‫دروش���می (که‌لتوور ئاینده‌ی گه‌النه‌)‬ ‫نۆیه‌می���ن فێس���تیڤاڵی به‌درخان ل ‌ه‬ ‫تبلیسی به‌ڕێوه‌چوو‪.‬‬ ‫ل���ه‌ یه‌ک���ه‌م رۆژی فێس���تیڤاڵه‌که‌‪،‬‬ ‫ک��� ‌ه هاوکات ب���وو له‌گه‌ڵ ن���ه‌ورۆزی‬ ‫جه‌ژن���ی نه‌ته‌وه‌یی کورد و س���ه‌ری‬ ‫س���اڵی کوردی‪ ،‬له‌ هۆڵی کۆنسێرتی‬ ‫تبلیس���ی‪ ،‬به‌ ئاماده‌بوونی نوێنه‌ری‬ ‫وه‌زاره‌تی رۆش���نبیری و راگه‌یاندنی‬ ‫گورجس���تان و به‌ڕێز ته‌یب به‌رواری‬ ‫باڵیۆزی عێراق له‌ واڵتی گورجس���تان‬ ‫‌و ب ‌ه به‌ش���داری به‌رپرس و ئه‌ندامانی‬ ‫مااڵ ئێزدیا ل ‌ه جۆرجیا و پتر له‌ (‪)80‬‬ ‫مامۆس���تای زانکۆ و رۆژنامه‌نووس و‬ ‫میدی���اکار و نووس���ه‌ر و هونه‌رمه‌ند‬ ‫و رۆش���نبیری هه‌رێمی کوردس���تان‪،‬‬ ‫کاتژمێ���ر (‪)11،30‬ی پێ���ش نیوه‌ڕۆ‬ ‫به‌ کاتی تبلیس���ی (‪ )10،30‬ب ‌ه کاتی‬ ‫هه‌رێمی کوردس���تان‪ ،‬فێس���تیڤاڵ ب ‌ه‬ ‫س���روودی (به‌درخانی خاکپه‌روه‌رم)‬ ‫له‌ هۆن���راوه‌ی (م‪.‬جه‌مال عه‌بدول) و‬ ‫ئاوازی (ئه‌نوه‌ر قه‌ره‌داخی) کرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫دوای وت���اری کردنه‌وه‌ی فێس���تیڤاڵ‬ ‫له‌الیه‌ن (حه‌مید به‌درخان) به‌رپرسی‬ ‫ده‌زگای به‌درخان���ه‌وه‌‪ ،‬ك���ه‌ تیای���دا‬ ‫هاتب���وو (ئه‌م���ڕۆ له‌نێ���و كوردانی‬ ‫ئێزدی هه‌س���ت ب��� ‌ه غه‌ریبی ناكه‌ین‪،‬‬ ‫له‌نێ���و جۆرجییه‌كانیش هه‌س���ت ب ‌ه‬ ‫نامۆی���ی ناكه‌ین‪ ،‬چونك���ه‌ ئامانجمان‬ ‫گه‌یاندن���ی په‌یامێك���ه‌ ئه‌ویش پردی‬ ‫رووناكبیرییه‌)‪ .‬له‌ پاشان به‌ڕێز ته‌یب‬ ‫به‌رواری باڵی���ۆزی عیراق له‌ جۆرجیا‬ ‫وته‌یه‌ک���ی به‌پێزی پێشکه‌ش���کرد و‬ ‫تێیدا رووناکی خسته‌سه‌ر پێشکه‌وتن‬ ‫و شارس���تانیه‌تی گه‌ل���ی گورجی و‬ ‫سوپاسی حکومه‌تی گورجستانی کرد‬ ‫بۆ ئه‌و هاوکاری و ئاس���انکارییه‌ی ک ‌ه‬ ‫له‌گه‌ڵ عێراقیه‌کاندا ده‌ینوێنن‪.‬‬ ‫وته‌ی س���ه‌ندیکای رۆژنامه‌نووس���انی‬

‫کوردس���تان له‌الی���ه‌ن (ئ���ازاد‬ ‫حه‌مه‌ده‌مین) نه‌قیبی رۆژنامه‌نووسان‬ ‫و وت���ه‌ی یه‌کێتی نووس���ه‌رانی کورد‬ ‫له‌الی���ه‌ن (مس���ته‌فا س���اڵح که‌ریم)‬ ‫ه‌وه‌ و وت���ه‌ی (عه‌بدوله‌تی���ف گلی)‬ ‫خوێندرایه‌وه‌ و بروس���كه‌ی پیرۆزبایی‬ ‫و ده‌ستخۆش���ی له‌ الیه‌ن كۆس���ره‌ت‬ ‫ره‌س���ول عه‌ل���ی جێگری س���ه‌رۆكی‬ ‫هه‌رێمی كوردس���تان كه‌ ئاراس���ته‌ی‬ ‫نۆیه‌مین فێستڤاڵی به‌درخان كرابوو‪،‬‬ ‫خوێندرای���ه‌وه‌‪ ،‬هەروەها بروس���كەی‬ ‫پیرۆزبایی نەرمین عوس���مان بەناوی‬ ‫مەكتەبی رێكخراوە دیموكراتییەكانی‬ ‫ی‪.‬ن‪.‬ك بەبۆنەی بەس���تنی نۆیەمین‬ ‫فێستیڤاڵی بەدرخان لەشاری تبلیسی‬ ‫لە جۆرجیا كرد‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا وتاری (عیدۆ بابه‌ش���ێخ)‬ ‫راوێژکاری س���ه‌رۆک کۆم���اری عیراق‬ ‫ب���ۆ کاروب���اری ئێزی���دی و (عه‌گید‬ ‫میرزایێ���ڤ) وته‌بێژی م���ااڵ ئێزیدیا‬ ‫ل���ه‌ دوو وت���ه‌ی جیادا رۆش���ناییان‬ ‫خسته‌س���ه‌ر ره‌وشی کوردانی ئێزیدی‬ ‫به‌ گش���تی و جۆرجیا ب ‌ه تایبه‌تی ک ‌ه‬ ‫توانیویانه‌ زمان و که‌لتوری ره‌سه‌نی‬ ‫خۆیان بپارێزن‪.‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا ( دکتۆر که‌م���ال مه‌زهه‌ر‬ ‫) مێژوونووس���ی گه‌وره‌ی ک���ورد ب ‌ه‬ ‫وته‌یه‌کی ره‌وانه‌کراو بۆ فێستیڤاڵه‌ک ‌ه‬ ‫چه‌ند بیره‌وه‌ریه‌کی خۆی سه‌باره‌ت ب ‌ه‬ ‫کورد و جۆرجیا گێڕایه‌وه‌ که‌ له‌الیه‌ن‬ ‫(مومتاز حه‌یده‌ری)ه‌و‌ه پێشکه‌شکرا‪.‬‬ ‫له‌ چوارچێوه‌ی چاالکییه‌کانی س���ه‌ر‬ ‫له‌ به‌یانی رۆژی یه‌که‌مدا پێش���انگای‬ ‫ش���ێوه‌کاری هونه‌رمه‌ندان���ی ک���ورد‬ ‫(نامی���ق عه‌ل���ی قادر و ئیس���ماعیل‬ ‫خه‌یات و دارا محه‌مه‌د عه‌لی و فه‌یسه‌ل‬ ‫عه عوس���مان) و پێشانگای کتێب ب ‌ه‬ ‫هاوکاری و هاوبه‌شی چه‌ندین ده‌زگای‬ ‫چاپه‌مه‌نی کوردستان کرانه‌وه‌‪.‬‬ ‫کاتژمێ���ر (‪)3‬ی پ���اش نی���وه‌ڕۆ ب ‌ه‬ ‫کاتی تبلیس���ی چاالکیه‌کانی سه‌ر ل ‌ه‬ ‫ئێ���واره‌ی رۆژی یه‌که‌می فێس���تیڤاڵ‬ ‫به‌ نیش���اندانی فیلمی دیکۆمێنتاری‬ ‫((ئێ���ره‌ کوردس���تانه‌)) ب���ه‌ زمانی‬ ‫ئینگلی���زی ل ‌ه ده‌رهێنان���ی (هه‌وراز‬ ‫محه‌مه‌د) ده‌ستی پێکرد‪.‬‬ ‫دکتۆر (فوئاد بابان) به‌ باس���ێک ب ‌ه‬ ‫هه‌ردوو زمانی کوردی و ئینگلیزی ل ‌ه‬ ‫باره‌ی کورد و جینۆس���اید‪ ،‬رووناکی‬ ‫خسته‌سه‌ر پرۆس���ه‌کانی قه‌تڵوعامی‬ ‫ک���ورد له‌س���ه‌ر ده‌س���تی ڕژێم���ی‬ ‫له‌ناوچووی سه‌دامدا‪.‬‬ ‫دوات���ر پانێڵی (ک���ورده‌کان‪ :‬دوێنێ‬ ‫– ئه‌م���ڕۆ – س���به‌ی) به‌ڕێوه‌چ���وو‬ ‫که‌ س���ێ ت���ه‌وه‌ری گرته‌خ���ۆی به‌م‬ ‫ش���ێوه‌یه‌‪( ،‬عی���دۆ بابه‌ ش���ێخ) ب ‌ه‬ ‫بابه‌تێک له‌باره‌ی ره‌وشی ئێزیدیان و‬ ‫(محه‌مه‌د کوردۆ) به‌ بابه‌تی (الوکی‬ ‫هه‌ڵه‌بجه‌) و (د‪ .‬ئازاد حه‌م ‌ه شه‌ریف)‬ ‫ب���ه‌ بابه‌ت���ی ((کورد ل��� ‌ه روانگه‌ی‬ ‫رۆژئاواییه‌کانه‌وه‌)) به‌شداربوون‪.‬‬ ‫پانێڵی دووه‌م له‌ باره‌ی پرسی ژنانی‬ ‫کورد بوو ک ‌ه پێکهاتبوو ل ‌ه دوو ته‌وه‌ر‪،‬‬ ‫(په‌ری ساڵح) به‌ بابه‌تێک له‌ باره‌ی‬ ‫ئه‌ده‌بی نوێ���ی ژنانی کورد و (جوان‬ ‫ره‌ئووف عارف) ب ‌ه بابه‌تێک له‌ باره‌ی‬

‫ئازادی ئافره‌ته‌وه‌ به‌شدار بوون‪.‬‬ ‫له‌ دووه‌م رۆژی فێس���تیڤاڵه‌ک ‌ه و ل ‌ه‬ ‫چاالکییه‌کان���ی پێش نی���وه‌ڕۆ کورت ‌ه‬ ‫فیلمی (ئه‌ودیوی تاوان) له‌ ده‌رهێنانی‬ ‫(سامی کاکه‌) نیشاندرا ک ‌ه په‌یوه‌ست ‌ه‬ ‫ب ‌ه مه‌سه‌له‌ی توندوتیژی ده‌رهه‌ق ب ‌ه‬ ‫ژنان‪.‬‬ ‫دوات���ر پانێڵێ���ک له‌ب���اره‌ی میدیای‬ ‫کوردی���ه‌و‌ه به‌ڕێوه‌چوو که‌ پێکهاتبوو‬ ‫ل ‌ه سێ ته‌وه‌ر‪( ،‬مسته‌فا ساڵح که‌ریم)‬ ‫ب ‌ه بابه‌تی ((پیره‌مێرد و ئاهه‌نگه‌کانی‬

‫جه‌ژنی ن���ه‌ورۆز)) و (ئه‌که‌د موراد)‬ ‫ب ‌ه بابه‌تی ((ئ���ازادی رۆژنامه‌گه‌ری‬ ‫س���ریانی له‌ کوردستان)) و (هندرێن‬ ‫ئه‌حمه‌د) به‌ بابه‌تی ((خه‌باتی چینی‬ ‫کرێکار و رۆژنامه‌گه‌ری کوردی دوای‬ ‫راپه‌ڕین)) به‌شدار بوون‪.‬‬ ‫دواتر کورته‌ بابه‌تێک له‌باره‌ی برایانی‬ ‫ئێزی���دی ل���ه‌ گورجس���تان له‌الیه‌ن‬ ‫((پیردیما))ه‌وه‌ پێشکه‌شکرا‪.‬‬ ‫له‌ ئێواره‌ی رۆژی دووه‌می فێستیڤاڵدا‬ ‫(تیپی ش���انۆیی ئ���ازاد) نمایش���ی‬

‫ش���انۆیی مۆنۆدرام���ای ((گیرفانی‬ ‫سێزده‌هه‌م)) ک ‌ه له‌ نووسینی (د‪.‬ئازاد‬ ‫حه‌مه‌شه‌ریف) و ده‌رهێنانی (هه‌ڤاڵ‬ ‫سالح) و نواندنی هونه‌رمه‌ند (نه‌وزاد‬ ‫ره‌مه‌زان) پێشکه‌ش���کرا و دوابه‌دوای‬ ‫ئه‌مه‌ش ئاهه‌نگ���ی مۆزیک و گۆرانی‬ ‫له‌الیه‌ن (کۆمه‌ڵه‌ی هونه‌ره‌جوانه‌کانی‬ ‫ک���ورد‪ -‬لقی چه‌مچه‌م���اڵ) و له‌الیه‌ن‬ ‫س���ێ هونه‌رمه‌ند (ئیحسان زیره‌ک)‬ ‫و (ره‌مه‌زان گه‌رمیانی) و (سێڤدین)‬ ‫س���از کرا‪ .‬له‌ کۆتایی فێستیڤاڵه‌که‌دا‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫له‌تبلیسی – جۆرجیا‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫حه‌ميد به‌درخان‬

‫كۆنگره‌ى رۆژنامه‌وانى ئاماده‌كارانى‬ ‫نۆیه‌مین فێستیڤـاڵی به‌درخان ل ‌ه‬ ‫تبلیسی–جۆرجیا پێش ده‌ستپێكردنى‬ ‫كاره‌كانى ‪2012/3/21‬‬

‫بڕوانامه‌ و خ���ه‌اڵت و هه‌ردوو کتێبی‬ ‫((س���پۆتاڵیتس ئۆن کوردش فۆڵک‬ ‫ئ���ارت)) (چه‌ند تیش���کێک بۆس���ه‌ر‬ ‫هون���ه‌ری خه‌ڵک���ی ک���ورد) ك���ه‌ ل ‌ه‬ ‫باڵوكراوه‌كان���ی ده‌زگای به‌درخان���ه‌‪،‬‬ ‫که‌ ب���ه‌ زمان���ی ئینگلی���زی له‌الیه‌ن‬ ‫(د‪.‬ئ���ازاد حه‌مه‌ ش���ه‌ریف) و کتێبی‬ ‫(ن���ه‌ورۆز‪ ...‬ل���ه‌ نێ���وان مێ���ژوو و‬ ‫ئه‌فس���انه‌دا) ب��� ‌ه زمانه‌كانی كوردی‬ ‫و عه‌ره‌ب���ی و ئینگلیزی ل���ه‌ دانانی‬ ‫(د‪.‬مه‌ول���ود ئیبراهیم حه‌س���ه‌ن)ی‬

‫به‌سه‌ر به‌ش���داربووانی فیستیڤاڵه‌ک ‌ه‬ ‫دابه‌شکرا‪.‬‬ ‫بڕیاڕیش درا ک ‌ه ده‌یه‌مین فێستیڤاڵی‬ ‫به‌درخان له‌ ساڵی داهاتوودا له‌ واڵتی‬ ‫((ئۆکرانیا)) ساز بکرێت‪.‬‬ ‫ش���ایانی باس���ه‌ به‌یاننامه‌ی كۆتایی‬ ‫نۆیه‌می���ن فیس���تڤاڵی به‌درخ���ان ل ‌ه‬ ‫تبلیسی له‌ الیه‌ن حه‌مید به‌درخانه‌و‌ه‬ ‫خوێندرایه‌وه‌‪.‬‬ ‫‪2012/3/22‬‬ ‫جۆرجیا ‪ -‬تبلیسی‬

‫حەمید بەدرخان‬ ‫بەرپرسی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان‬ ‫ئەمڕۆ لە جەژنی نەورۆزی كوردان نۆیەمین ڤیستڤاڵی‬ ‫بەدرخان لە تیبلیس���ی پایتەخت���ی جۆرجیا ئەنجام‬ ‫دەدرێت بە پ���ێ ی ئەو بەرنامەیەی كە داڕێژراوە و‬ ‫ماوەی دوو رۆژ دەخایەنێت ئەمڕۆ بەیانی بە هاوكاری‬ ‫ماڵی ئێزیدیان لە جۆرجیا‪ ،‬دیارە دەزگای بەدرخان‬ ‫تا ئێس���تا هەشت ڤیس���تیڤاڵی س���ازداوە ئەمەیان‬ ‫نۆیەمین ڤیستیڤاڵە بە مەبەستی زیاتر پتەو كردنی‬ ‫كاری رووناكبی���ری و كەلت���ووری ئێمە لە زۆر واڵت‬ ‫ئەنجاممان داوە ئەمس���اڵ لە نێو براكانی خۆمان لە‬ ‫نێو ئێزیدیەكان هیچ هەس���ت بە غەریبی ناكەین وە‬ ‫پێش���تر لە فەرەنسا و لە واش���نتن و لە بەرلین‪ ،‬لە‬ ‫قاهیرە‪ ،‬لە واڵتانی دیكە ئێمە هەستمان بە غەریبی‬ ‫دەكرد بەاڵم ئەمس���اڵ لە نێو براكانی خۆماندا هیچ‬ ‫هەست بە غەریبی ناكەین هەر بۆیە هەوڵ دەدەین لە‬ ‫ئایندەدا هەموو ئەو بەرنامانەی هەیە جێ بە جێیان‬ ‫بكەین‪ ،‬ئەمساڵ د‪ .‬ئازاد حەمە شەریف پرۆفیسۆر لە‬ ‫بواری زمانی ئینگلیزی كە تا ئێستا خاوەنی نزیكەی‬ ‫‪ 25‬بەرهەمە بۆ ئەم ی���ادە كتێبێكی ئامادە كرد لە‬ ‫سەر (‪ )Kurdish Kulcure‬وە كتێبێكیشمان‬ ‫لە س���ەر نەورۆز له‌ نووس���ينى د‪ .‬مه‌لوود ئيبراهيم‬ ‫حه‌سه‌ن ئامادە كردووە‪ ،‬بە هەردوو زمانی كوردی و‬ ‫ئینگلیزی‪ ،‬له‌گه‌ڵ چه‌ندين بڕگه‌ى ديكه‌‪.‬‬ ‫عەگید میرزایۆف‬ ‫سەرۆكی مااڵ ئێزیدیا لە جۆرجیا‬ ‫ئێزدیان ل كوردستانێ گەلەك كەیفخۆشن و ژ بۆمن‬

‫قەدرێكی پڕ مەزنە وەكی ئیرۆ ڤیس���تیڤااڵ بەدرخان‬ ‫دەربازدبە گرجس���تانێ هەریەك و میڤان سەرچاوی‬ ‫مە را هاتنە ئەم دخ���وازم وەكی چووی هاتنا مەی‬ ‫گەلەك بە دەر هقە پرسا كلتورایە تەوای كار بكەن‬ ‫و هەنە پرس یەك و ئەن دكارن تەوایی قرار بكەن و‬ ‫سافی كەن ئەم گەلەك ژ وی رازینە و ئەم ڤیستڤااڵ‬ ‫به‌درخان ئیرویی ئەز پیروز دكەم‪.‬‬ ‫د‪ .‬ئازاد حەمە شەریف‬ ‫راوێژكاری رووناكبيرى دەزگای بەدرخان‬ ‫من زۆر خۆش���حاڵم بەوەی كە بەشدارم لە بەرنامە‬ ‫داڕێژی نۆیەمین ڤیس���تیڤاڵی بەدرخان لە جۆرجیا‬ ‫هەڵبەتە كورد و جۆرجیەكان لە پاش لێكۆڵینەوەی‬ ‫مێژوویی و بایۆلۆج���ی دەركەوتووە كە ئەمە رەنگە‬ ‫سۆپرایزێك بێت بۆ زۆربەی كورد كە لە یەك خوێنن‬ ‫من لە كۆڕەكەشمدا ئەمە ئاماژە پێ دەدەم‪ ،‬وە ئەم‬ ‫ڤیس���تڤاڵە زۆر گرنگە لە بەرئەوەی كە تبلیسی سێ‬ ‫یەم پایتەختی رۆش���نبیری هەموو سۆڤیەتی جاران‬ ‫بووە ئێمە توانیمان بە ه���اوكاری ماڵی ئێزیدیان و‬ ‫وەزارەتی رۆشنبیری و كەلتوری ئێرە ئەم ڤێستیڤاڵە‬ ‫س���از بكەین كە كۆمەڵێك بڕگە و بەرنامەی خۆشی‬ ‫تێدای���ە هەرلە س���یمینارات و پێش���انگای كتێب و‬ ‫پێش���انگای كەلوپەلی فۆلكلۆری و نمایشی شانۆیی‬ ‫و گۆرانی و هتد وە من خۆم بە سەربەرز دەزانم كە‬ ‫پشكی بەشداری كردنم لەم ڤیستڤاڵەدا هەیە‪.‬‬ ‫ئیتر هەر بژین و زۆر سوپاس‬

‫‪4‬‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫وتارى به‌ڕێز ته‌يب به‌روارى‬ ‫باڵيۆزى عێراق ل ‌ه جۆرجيا‬

‫ته‌يب به‌روارى‬

‫بەڕێز سەرۆكی دەزگای بەدرخان‬ ‫بەڕێز وەزیری رۆشنبیری جۆرجیا‬ ‫خوشكانم ‪ .‬برایانم‬ ‫بەر لە هەموو ش����تێك رێگەم پێبدەن‪،‬‬ ‫سوپاس و پێزانینم بە دەزگای بەدرخان‬ ‫بگەیەنم‪ ،‬كە دەرفەتی بۆ رەخس����اندم‪،‬‬ ‫بۆ ئ����ەوەی بەخێرهاتنت����ان بكەم و بە‬ ‫ناوی خۆم و هاوكارانم لە باڵیۆزخانەی‬ ‫كۆماری عێراق لە تەبلیس����ی‪ ،‬بە بۆنەی‬ ‫ئەم رۆژە خۆشە‪ ،‬رۆژی جەژنی نەورۆز‬ ‫پیرۆزبایت����ان لێبكەم‪ ،‬ئەم جەژنە كە لە‬ ‫الی ئێمەی كورد بە جەژنێكی نیشتمانی‬ ‫و نەتەوەیی دەژمێردرێت‪.‬‬ ‫هەروەها دەرفەتم پێبدەن‪ ،‬كە سوپاس‬ ‫و پێزانینی بێ پایانم پێشكەش بە بەڕێز‬ ‫(نیكۆالس روروا) وەزیری رۆشنبیری و‬ ‫هاوكاران����ی لە وەزارەت بكەم‪ ،‬بەرامبەر‬ ‫ئەو هاوكارییانەی پێشكەش بە دەزگای‬ ‫بەدرخانی����ان كردووە‪ ،‬ب����ۆ ئەوەی ئەم‬ ‫ڤیستیڤاڵە و ئەم دیدارە سازبكرێت‪.‬‬ ‫هیواداری����ن ئەم����ە س����ەرەتایەكی باش‬ ‫بێت‪ ،‬لە پێن����او پتەوكردنی هاوكاری و‬ ‫پەیوەندییەكان لە بواری رۆش����نبیری و‬ ‫پەروەردە و ئابووریدا‪ ،‬لە نێوان دەزگاكانی‬ ‫جۆرجیا لە الیەك و دەزگاكانی عێراقی‬ ‫و هەرێمی كوردستان لە الیەكی دیكەوە‪،‬‬ ‫لە پێناو پەرەسەندنی پەیوەندییەكان و‬ ‫ئاڵوگۆڕكردن����ی س����ەردانەكان لە نێوان‬ ‫هەردووالدا‪.‬‬ ‫دەرفەتم بدەن‪ ،‬جارێكی دیكە سوپاسی‬ ‫ئێوە بكەم و سوپاس����ی گەلی جۆرجیا‬ ‫بكەم ئەوەش بە بیر ئامادەبووانی بەڕێز‬ ‫بهێنمەوە كە جۆرجیا رۆڵێكی بەرچاوی‬ ‫لە داكۆكیكردن لە ئازادی و سەربەخۆیی‬ ‫عێ����راق هەب����ووە و هەروەه����ا جۆرجیا‬ ‫دژی تی����رۆر و تیرۆرس����تان جەنگاوە‪،‬‬ ‫ئەویش بە ناردن����ی (‪ )2000‬دوو هەزار‬ ‫س����ەرباز لەگەڵ هێزەكانی هاوپەیمانی‬ ‫نێودەوڵەتی بۆ عێراق لە نێوان سااڵنی‬ ‫(‪ 2003‬ـ ‪)2008‬دا و ل����ە پێن����او ئازادی‬ ‫عێراق و نەهێش����تنی تیرۆریس����تانیش‬ ‫چەندین ش����ەهیدیان داوە‪ ،‬بۆیە رێگەم‬ ‫پێب����دەن‪ ،‬بە رێز و ش����كۆوە بەرامبەر‬ ‫رۆحی ئەم پاڵەوانانە بوەستم‪.‬‬ ‫نابێ ئەوەش لەبیر بكەین‪ ،‬گەر بڕیاری‬ ‫بەڕێز (فان����ۆ میرابیش����فیلی) وەزیری‬ ‫ناوخ����ۆی جۆرجیا س����ەبارەت البردنی‬ ‫(فی����زا) ب����ۆ هەڵگ����ران پاس����ەپۆرتی‬ ‫عێ����راق و كردن����ەوەی هەم����وو دەرگا‬ ‫س����نوورییەكان ب����ە روویان����ەوە وەكو‬ ‫هەڵگران����ی پاس����پۆرتی ئەمەریك����ی و‬ ‫دەوڵەتانی یەكێت����ی ئەوروپی‪ ،‬نەبوایە‬ ‫ئ����ەوا نەدەكرا ئەم دیدار و ڤیس����تیڤاڵە‬ ‫لێرەدا رێكبخرێت و زیاتر لە (‪ )80‬كەس‬ ‫تێیدا ئامادەبێت‪ ،‬هەزارەها س����وپاس و‬

‫پێزانین ل����ە حكومەتەكەمەوە بۆ بەڕێز‬ ‫(میرابیشفیلی) وەزیری ناوخۆ‪.‬‬ ‫ئامادەبووان����ی بەڕێ����ز‪ ...‬بەتایبەت����ی‬ ‫رۆڵەكانی واڵتەك����ەم‪ ،‬دەمەوێ ئەوەتان‬ ‫پێ رابگەیەن����م‪ ،‬ك����ەوا جۆرجیا پێش‬ ‫(‪ )1500‬س����اڵ‪ ،‬ئەلف و ب����ێ و زمانی‬ ‫نووس����ینی هەبووە‪ ،‬ئەم����ەش دێرینی‬ ‫و پێش����كەوتووی میللەت����ی جۆرجی����ا‬ ‫بەرجەس����تە دەكات‪ ،‬ب����ەاڵم جێ����ی‬ ‫داخە ئ����ەم میللەتە لە الیەن س����وپای‬ ‫ئیمپراتۆریەتە جیاجیاكان داگیركراوە‪،‬‬ ‫عەرەب����ە موس����ڵمانەكان جۆرجیای����ان‬ ‫داگیرك����ردووە‪ ،‬دواتر س����ەفەوییەكانی‬ ‫ئێرانین پاشان عوس����مانییەكان‪ ،‬ئینجا‬ ‫رووسە س����ۆڤیاتییەكان‪ ،‬جۆرجییەكان‪،‬‬ ‫دوای رووخان����ی یەكێت����ی س����ۆڤیەت‪،‬‬ ‫(ه����ەروەك میللەتی ك����ورد) بە ئازادی‬ ‫ش����ادبوون‪ ،‬جۆرجیا یەك����ەم دەوڵەت‬ ‫بوو ل����ە یەكێتی س����ۆڤیەت جیابۆوە و‬ ‫لە س����اڵی ‪1991‬دا س����ەربەخۆیی خۆی‬ ‫راگەیاند و وەك دەوڵەتێكی س����ەربەخۆ‬ ‫و خاوەن س����ەروەری‪ ،‬بەرەو سیستەمی‬ ‫دامەزراوەی����ی ن����وێ و س����ەقامگیری و‬ ‫ئاسایش����ی ناوخۆ و نەهێش����تنی تاوان‬ ‫هەنگاوی ن����ا‪ ،‬هەروەها هەوڵی جیددی‬ ‫هەیە ب����ۆ چاككردنی ژێرخانی كۆمەڵگا‬ ‫و بنیاتنان����ی ئابوورییەك����ی ن����وێ و‬ ‫دامەزراوەیی تازە لە كەرتی كشتوكاڵ و‬ ‫گەشتوگوزار و فەراهەمكردنی ئاسانكاری‬ ‫بۆ وەبەرهێنانی بیانی‪.‬‬ ‫ب����ا ئەوەش لە بیر نەكەم‪ ،‬كەوا پانتایی‬ ‫جۆرجی����ا نزیك����ە لە پانتای����ی هەرێمی‬ ‫كوردس����تان ك����ە دەگات����ە (‪)80‬كم‪،2‬‬ ‫ژم����ارەی دانیشتوانیش����ی (‪ )4،5‬چوار‬ ‫ملیۆن و نیوە‪ ،‬بوودجەكەشی (‪)5\1‬ی‬ ‫بودجەی هەرێمی كوردستانە‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫ئەمەش جۆرجیا پێشكەوتنێكی بەرچاو‬ ‫بەخۆوە دەبینێت‪.‬‬ ‫ل����ە كۆتایی����دا‪ ،‬پێم باش����ە ئەولەویاتی‬ ‫حكومەت����ی جۆرجیا بۆ ئێ����وەی بەڕێز‬ ‫بخەم����ە روو‪ ،‬ك����ە ل����ەم خااڵن����ەدا چڕ‬ ‫دەبنەوە‪:‬‬ ‫یەك����ەم‪ :‬بەردەوام بوون لە چاكس����ازی‬ ‫دیموكرات����ی‪ ،‬ب����ۆ ئ����ەوەی دەوڵەت����ی‬ ‫یاس����ا بچەس����پێت و مافەكان����ی مرۆڤ‬ ‫بپارێزرێت‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬گەڕاندن����ەوەی (ئەبخازی����ا) و‬ ‫(ئوسیتیای باشوور)‪ ،‬كە دوای جەنگی‬ ‫(‪ ،)2008‬سەربەخۆیی خۆیان راگەیاند‪.‬‬ ‫س����ێیەم‪ :‬بەدەس����تهێنانی ئەندامیەتی‬ ‫ل����ە هاوپەیمانیەتی ئەتڵەس����ی باكوور‬ ‫(حلف الشمال االطلسي)‪.‬‬ ‫چوارەم‪ :‬وەك ئەندامێكی كارا لە یەكێتی‬ ‫ئەوروپی كاربكات‪.‬‬

‫په‌يامى به‌ڕێز د‪ .‬كه‌مال مه‌زهه‌ر‬ ‫بۆ نۆيه‌مين فێستيڤاڵى به‌درخان ل ‌ه تبليسى‬ ‫له‌اليه‌ن مومتاز حه‌يده‌رييه‌وه‌ خوێندرايه‌وه‌‬

‫جەژنی نەورۆزتان پیرۆزبێت‬ ‫جەنابی باڵوێزی ئێراقی فیدراڵ تەیب‬ ‫بەرواری‬ ‫تەنه���ا چەن���د دێرێ���ك ل���ە كەمال‬ ‫مەزهەرەوە‬ ‫زۆر ب���ە داخەوە كە بەن���دە بۆ خۆم‬ ‫نەمتوان���ی بەش���داری ئ���ەو وەف���دە‬ ‫كوردییە بكەم كە لەم ڕۆژانەدا دەچنە‬ ‫جۆرجیا هۆیەكەش���ی بریتییە لەوەی‬ ‫كارێكی زانس���تی كتوپڕ كە پێوەندیی‬ ‫بە بەرگی دووەمی ئەو بەرهەمەمەوە‬ ‫هەیە كە بەم ناوونیشانەوە دەبێت لە‬ ‫بەیروت بە چاپی ڕابگەیینم‪:‬‬ ‫((كورد و كوردس���تان لە بەڵگەنامە‬ ‫نهێنیییەكانی حكومەتی بەریتانیدا))‬ ‫ئەگینا گەلێك بەختەوەر دەبووم لەو‬ ‫وەفدەدا بەش���داری بكەم و جارێكی‬ ‫دیكە بە جۆرجیا و نەتەوەی جۆرجی‬ ‫و ك���وردی جۆرجیا ش���اد ببمەوە كە‬ ‫ل���ەو ماوەیەدا لە یەكێتی س���ۆڤیەت‬ ‫بردمەس���ەر دكتۆر كەرەم ئەنقوشیم‬ ‫ناس���ی كە كوردێكی خاوێ���ن و زانا‬ ‫بوو‪ ،‬خواوەندی گەورە لە وێنەی هەر‬ ‫زۆربكات‪ .‬ئەوەی كە كورد واتەنی لەم‬ ‫بووارەدا سەبووریم دەدات ئەوەیە كە‬ ‫ژمارەیەك كوردی بە پەرۆش و مرۆڤ‬ ‫و زانا لە وەفدە كوردییەكەدا بەشدار‬ ‫دەب���ێ و ئ���ەوان باش���ترین نمونەی‬ ‫نەتەوەكەمان دەبن بۆ كوردی جۆرجیا‬ ‫و گشت خودی نەتەوەی جۆرجی‪.‬‬ ‫بە ڕاس���تی گەلێك زانیاری دەربارەی‬ ‫جۆرجیا و خ���ودی نەتەوەی جۆرجی‬ ‫سەربەرز دەزانم‪ ،‬ئاگادارم جۆرجییەكان‬ ‫چەند نیش���تیمانەكەی خۆیان خۆش‬ ‫دەوێت و تاك���و چ ڕادەیەك پێداگرن‬ ‫لەسەر مافە ڕەواكانی خۆیان و چۆن‬ ‫بە رێز و تەقدیرێكی زۆرەوە س���ەیری‬ ‫گش���ت نەتەوەكانی جیهان دەكەن بە‬ ‫نەتەوەی كوردەوە‪.‬‬ ‫بڕوا بفەرموون هێشتا قوتابی ناوەندی‬ ‫و دواناوەندنی بووم دەمزانی نەتەوەی‬ ‫جۆرجی تاوەكو چ ڕادەیەك ڕەس���ەنە‬

‫مومتاز حه‌يده‌رى‬

‫و ئێمەو مانان لە هەڕەتی الوێتیماندا‬ ‫شانازیمان پێوە دەكردن‪ ،‬ئێستاكەیش‬ ‫وا دەزان���م ئیمڕۆكەیە كاتێك جۆزێف‬ ‫س���تالین س���اڵی ‪ 1953‬كۆچی دوایی‬ ‫كرد ئێم���ەی قوتابیان���ی ناوەندنی و‬ ‫دواناوەندی شاری سلێمانی لە چلەی‬ ‫ماتەمینەكەیدا بە نهێنی لە گۆڕستانی‬ ‫گردی مامەیارەدا كۆبووینەوە بۆئەوەی‬ ‫ئ���ەو ی���ادە ماتەمینە ب���ە ئەوپەڕی‬ ‫رێز و تەقدی���رەوە بكەینەوە‪ ،‬لەوێش‬ ‫پتر ك���ە بەر لە شۆڕش���ی چواردەی‬ ‫گەالوێژ(تەمووز)ی ساڵی ‪ 1958‬بووم‬ ‫بە یەكێك ل���ە ئەندامەكان���ی پارتی‬ ‫كۆمەنیس���تی عیراقی ن���اوی نهێنیم‬ ‫كە بە خ���ۆم هەڵبژارد(پۆاڵ) بوو كە‬ ‫وەرگێڕانی كوردیی ناوی ستالینە‪ .‬لە‬ ‫هەمان بواریشدا حەز دەكەم ئاماژە بۆ‬ ‫ڕاستییەكی دیكە بكەم كە پوختەكەی‬ ‫بریتیی���ە ل���ەوەی دكتۆرە نەس���رین‬ ‫فەخ���ری و دكتۆر عیزەدین مس���تەفا‬ ‫ڕەس���ول و دوكتۆر م���ارف خەزنەدار‬ ‫و بەن���دە لە مانگ���ی گواڵن(ئەیلول)‬ ‫ی س���اڵی ‪ 1960‬گەیش���تینە شاری‬ ‫مۆسكۆ بۆ فێربوونی زوبانی ڕووسی و‬ ‫وەرگرتنی بڕوانامەی دوكتۆرا لە زوبان‬ ‫و ئەدەب و مێ���ژووی كورددا و تەنها‬ ‫سێ رۆژ بەسەر گەیشتنماندا تێپەری‬ ‫كاتێك ئەو بەرپرسە رووسەی بۆمان‬

‫تەرخان كرابوو لێی پرس���ین چیتان‬ ‫دەوێت تاوەكو بۆتانی جێبەجێ بكەم‬ ‫یەكس���ەر گش���تمان وتمان دەمانەوێ‬ ‫بچینە ئەو پێش���ەنگایەی كریملین كە‬ ‫الش���ەی لینین و س���تالینی تێدا بە‬ ‫تەمنیتكراوی نیشان دەدرێن و گەلێك‬ ‫سەرمان سوڕما لەو رێز بەستنەی لە‬ ‫بەرەبەیانەوە هەموو ڕۆژێك بە چلەی‬ ‫زس���تان و بە چلەی هاوین دەست پێ‬ ‫دەكات ك���ە تەنها بۆ چەند چركەیەك‬ ‫بچنە ئەو پێشانگەیە بۆ ئەوەی الشەی‬ ‫ئەو دوو ڕهبەرە ببینن‪.‬‬ ‫هەر لەو رۆژگارەیش���دا بەوەمان زانی‬ ‫كە ش���یڤیرنازدەی جۆرجی بۆ چەند‬ ‫س���اڵێك وەزیری هەندەرانی یەكیەتی‬ ‫س���ۆڤیەت ب���وو و ماوەیەكیش بووە‬ ‫سەرەك كۆماری جۆرجیا‪.‬‬ ‫باس���ی جۆرجیا و نەتەوەی جۆرجی‬ ‫ئاو زۆردەكێش���ێت و هی���وادارم ئەم‬ ‫كورتە گێڕانەوەیەم لە قواڵیی دڵمەوە‬ ‫دەربارەی جۆرجیا و نەتەوەی جۆرجی‬ ‫و كوردی ئەو واڵتە دەرببڕێت و ئیتر‬ ‫كوردی جۆرجی���ا و قەفقاس واتەنی‬ ‫هەر خۆش بن‪ ،‬هەر گوڵ بن!‬ ‫كەمال مەزهەر‬ ‫هەولێر ‪2012/3/20‬‬

‫‪5‬‬ ‫وتارى يه‌كێتى نووسه‌رانى كورد‬ ‫مه‌ڵبه‌ندى گشتى‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫له‌اليه‌ن مسته‌فا ساڵح كه‌ريمه‌و‌ه خوێندرايه‌وه‌‬

‫بەڕێز باڵی���ۆزی كۆماری عێراق به‌ڕێز تەیب‬ ‫بەرواری‪..‬‬ ‫بەڕێز نوێنه‌رى وەزیری رۆشنبیری كۆماری‬ ‫جۆرجیا‬ ‫بەڕێ���زان برایانی هاوخوێ���ن و هاوزمان لە‬ ‫دانیشتووانی ئەم واڵتە‬ ‫ئازیزانم ئامادەبوانی میهرەجانی بەدرخان‬ ‫بە ن���اوی یەكێتی نووس���ەرانی ك���وردەوە‬ ‫پیرۆزبایی نەورۆز و دەستخۆشی ڤیستیڤاڵی‬ ‫بەدرخانتان لێ دەكەم و هیوای سەركەوتنتان‬ ‫دەخوازم‪.‬‬ ‫لە نووس���ەرانی كوردەوە لە كوردس���تانی‬ ‫عێراق پەیامێك���م پێیە بۆ هەموو كوردێكی‬ ‫دڵسۆز كە بریتییە لە داخوازییەكی نەتەوەیی‬ ‫بۆ پاراس���تنی زمانی ك���وردی و نەهێڵرێ‬ ‫تووشی هیچ خەوش���ێك بێ‪ ،‬چونكە زمان‬ ‫ئەو گوڵدانەیە كە گوڵەباخی نەتەوەیی تێدا‬ ‫دەگەشێتەوە زمانەكەمان هۆی مانەوەمانە‪،‬‬ ‫هۆی سەربەرزیمانە‪ ،‬لە رێی ئەوەوە توانیومانە‬ ‫كەلتوری رەسەنی كوردیمان بپارێزین‪.‬‬

‫خوش���كان و برایان‪ :‬نووس���ەرانی كورد لە‬ ‫عێراق لە ژێر رەش���ماڵی ئ���ەو یەكێتییانە‬ ‫كە لە ش���وباتی راب���ردوودا ئاهەنگی یادی‬ ‫‪ 42‬س���اڵەیان بۆ گێڕا‪ ،‬هەمیش���ە لە ریزی‬ ‫پێشەوەی بەرەنگاریدا بووە و ئەندامەكانی‬ ‫بە ش���یعر و بە چیرۆك و ب���ە دراما و وتار‬ ‫و ب���اس و هەمەجۆر هونەرە توانیویەتی لە‬ ‫پێش���ەنگی كاروانی خەباتا بێ ـ لە زیندانی‬ ‫ك���ردن ـ لە ئاوارەب���وون و نەفی كردن‪ ،‬لە‬ ‫پێش���مەرگایەتیدا‪ .‬تەنانەت لە چوونە سەر‬ ‫سێدارەشدا بەشی خۆیان بووە لە ئەنجامی‬ ‫ئەو خەباتەی كە كردوویانە بۆ ئازادی گەل و‬ ‫سەربەستی كوردستان‪.‬‬ ‫ئێس���تاش ئازیزانم ـ ئەركی نووس���ەرانی ـ‬ ‫هەم���ان پیرۆزی���ی جارانی هەی���ە‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەگەرچی كوردستانی باشوور ئازادە بەاڵم‬ ‫هێش���تا گەلێ ناوچە بە زۆر لە كوردستان‬ ‫دابڕێنراوە‪ ،‬هێشتا ماددەی ‪140‬ی دەستوور‬ ‫ل���ە نێوان ب���ەرەی خێروبەرەی ش���ەڕدا لە‬ ‫مشتومڕدایە هێشتا كاروانی مە زۆری ماوە‬ ‫بگات���ە مەنزڵ‪ ،‬بۆیە لێ���رەوە رایدەگەیەنین‬ ‫كە نووس���ەرانی كورد ل���ە پەیمانان لەگەڵ‬ ‫میللەتەكەیان بەردەوام دەبن لەسەر خەبات‬ ‫بە وش���ە و بە قەڵەم بە گی���ان فیدایی بۆ‬ ‫ئازادی كوردستان‪.‬‬ ‫جارێك���ی تریش پیرۆزبای���ی نەورۆزتان لێ‬ ‫دەكەم‪ ،‬ن���ەورۆزی كورد گەورەترین جەژنی‬ ‫نەتەوایەتی‪ ..‬پیرۆزبێ میهرەجانی بەدرخان‪.‬‬ ‫هەر سەرفراز بن نەوەی بەدرخانییەكان كە‬ ‫بەردی بناغەی رۆژنامەنووسیی كوردیان بۆ‬ ‫داناین‪ .‬ئێوەش شاد و سەرفرازبن‬ ‫مستەفا ساڵح كەریم‬ ‫‪2012/3/21‬‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫پیرۆزبایی‬ ‫بروسكەی‬ ‫وتارى به‌ڕێز‬ ‫كۆسرەت رەسوڵ عەلی‬ ‫عه‌بدولله‌تيفگلى‬ ‫جێگری سەرۆكی هەرێمی كوردستان‬ ‫ب���ە بۆن���ەی س���ازدانی نۆیەمین‬ ‫ڤیس���تیڤاڵی بەدرخان لە جۆرجیا‬ ‫دەستخۆش���ی و پیرۆزباییتان لێ‬ ‫دەكەم كە دەزگای بەدرخان نۆ ساڵە‬ ‫بە بەردەوامی ئەو جۆرە ڤیستیڤاڵە‬ ‫رۆناكبیری و كەلتوورییە بە ئەنجام‬ ‫دەگەیەنێت‪ ،‬دیارە ئەمەشیان بۆتە‬ ‫ه���ۆی نزیكبوون���ەوەی كەلتووری‬ ‫كوردی و كەلت���ووری نەتەوەكانی‬

‫دیك���ە‪ ،‬دووب���ارە ب���ەو بۆنەیەوە‬ ‫دەستخۆشیتان لێ دەكەم و هیوای‬ ‫سەركەوتنیش بۆ ڤیستیڤاڵەكەتان‬ ‫دەخوازم‪.‬‬ ‫كۆسرەت رەسوڵ عەلی‬ ‫جێگرى سه‌رۆكى هه‌رێمى‬ ‫كوردستان‬

‫بروسكەی پیرۆزبایی‬ ‫نه‌رمين عوسمان بۆ نۆهەمین‬ ‫ڤیستیڤاڵی بەدرخان لە جۆرجیا‬ ‫بەناوی خۆم و س���ەرجەم هەڤااڵنی‬ ‫مەكتەبی رێكخراوە دیموكراتییەكانی‬ ‫یەكێتی نیش���تمانی كوردس���تانەوە‬ ‫س�ڵ�اوێكی گەرمتان ئاراستە دەكەم‬ ‫و پیرۆزبای���ی بەس���تنی نۆهەمی���ن‬ ‫ڤیس���تیڤاڵی بەردخانییەكانتان لێ‬ ‫دەكەم كە لە ش���اری تبلیس���ی لە‬ ‫وواڵتی جۆرجیا بەس���توتانە وە هەر‬ ‫بەم بۆنەیەشەوە پیرۆزبایی هەردوو‬

‫جەژن���ی نەورۆز و س���ەری س���اڵی‬ ‫كوردیتان لێ دەكەم وە هیوادارم ئەم‬ ‫ڤیستیڤاڵە ببێتە مایەی ئاشنابوونی‬ ‫هەردوو گەالنی كوردستان و جۆرجیا‬ ‫ب���ە كلت���ور و رۆش���نبیری یەكتری‬ ‫دووبارە دەستخۆشیتان لێ دەكەم‬ ‫نەرمین عوسمان‬ ‫‪2012/3/21‬‬

‫بەیانت���ان ب���اش؛ لە جەژن���ی نەورۆزی‬ ‫ك���وردان‪ ،‬جەژنی نەورۆز ل���ە هەمووتان‬ ‫پیرۆزبێ���ت ئامادەبووان���ی نۆهەمی���ن‬ ‫ڤیستیڤاڵی بدرخان لە جۆرجیا‪:‬‬ ‫خۆم بە ش���ەرەفمەند دەزانم ساڵوی بەڕێز‬ ‫جەنابی سەرۆك مەسعود بارزانی سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردستانتان پێ رابگەینم‪.‬‬ ‫لەم ڤیستیڤاڵە كلتوورییەدا كە هەموومان‬ ‫لێ���رە كۆبوینەت���ەوە لەس���ەر فەرهەنگ‬ ‫كەلت���ووری ه���ەردوو گەلی كوردس���تان‬ ‫و جۆرجی���ا و وتووێژ بكەی���ن‪ ،‬دیارە زۆر‬ ‫پەیوەندی مێژوویی زۆر ش���تی كەلتووری‬ ‫و فەرهەنگی لە نێوان خەڵكی جورجستان‬ ‫هەیە‪ ،‬ئێمە ه���ەردوو نەتەوە زۆر لە یەك‬ ‫نزیكی���ن و هاوبەش���ین بۆی���ە دەمەوێت‬ ‫ئەوەتان پێ رابگەینم كە هەمیشە خۆمان‬ ‫ل���ە نزیك بە ئێ���وەی میللەت���ی جۆرجیا‬ ‫زانیوە و دەزانین‪.‬‬ ‫بەرێزان‪ :‬ئەو هەڵوێس���تە پیرۆزەی باب و‬ ‫باپیرانتان جێگای تەقدیرێكی زۆرە كە لە‬ ‫سەردەمی حوكمی عوسمانییەكاندا جەنابی‬ ‫شێخ عبدالس�ل�ام بارزانی لە ساڵی ‪1913‬‬ ‫لەم شارەپیرۆزە دا واتا شاری (تبلیسی)‬ ‫لە الی باب و باپیرانتان داڵدە دراوە وەك‬ ‫واڵت و ماڵی خۆی میوانداریتان كردوە‪.‬‬ ‫داڵدەدان���ی بارزانی گەورە بووەتە رەمزی‬ ‫ئەو پەیوەندیەی ئێمەی خەڵكی كوردستان‬ ‫و جۆرجیا‪ ،‬جگە لەمانەش ئێمە لە ماوەی‬ ‫ژێردەس���تەیدا جینۆس���اید و كیماباران و‬ ‫سیاس���ەتی قڕكردن و جۆرەها ش���ێوازی‬ ‫حوكمی ناعادیالنە بەس���ەر گەلی كوردی‬ ‫ب���ەش مەینەت س���ەپێنرا وەفادارین هەتا‬ ‫هەتایە بەرامبەر هەم���وو ئەو میللەتانەی‬ ‫دنیا و دەوڵەتان و كەس���ایەتی مەزنەكان‬ ‫كە هاوسۆز بوون لەگەڵ ئێش و مەینەتی‬ ‫گەلەكەمان هەر لەم ڤیستیڤاڵەدا دەمەوێ‬ ‫ئەوە بڵێ���م كە ئەمڕۆ جەژن���ی نەورۆزی‬ ‫كوردان���ە ئێوە لەگەڵ ب���را ئیزیدیەكانتان‬ ‫باسی مێژوو و كەلتوور و ئەدەب و هونەر‬ ‫و هەم���وو بوارەكان���ی دیكە ب���ۆ میلەتی‬ ‫جۆرجی باس دەكەن كە ئەوەش هێمایەكە‬ ‫بۆ ئەوەی هەموو دنیا بزانێ كە كوردان لە‬ ‫هەر شوێن و جێگایەك بن هەر یەكن‪.‬‬ ‫بەرێزان‪ :‬ئەوە ساڵی رابردوو بوو باشووری‬ ‫سودان بە پاڵپشتی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی‬ ‫توانی ببێتە واڵتێكی س���ەربەخۆی وەكو‬ ‫میللەتانی دونیا ‪.‬‬ ‫هیوادارم ڤیستیڤاڵی بەدرخانی ئایندەتان‬ ‫لە واڵتێك بێت ح���ەز بە كەلتور و هونەر‬ ‫و مێژوو و ئاواتی كورد بكات هەر بژین و‬ ‫سەكەوتوبن‪.‬‬ ‫عه‌بدولله‌تيف گلی‬ ‫‪2012/3/21‬‬

‫‪6‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫هاوزبانانم لە تبلیسيەوە‬

‫سەهین موفتی‬ ‫س���ازكردنی نۆیەمین فیس���تیڤاڵی‬ ‫بەدر خان‪ ،‬لە تبلیس���ی پایتەختی‬ ‫جۆرجیا‪ ،‬وەرچەرخانێ بوو لە ژیانی‬ ‫بەندەدا‪ ،‬ب���ەوەی ك���ە بۆیەكەمین‬ ‫جار هاوزبانان���ی خۆمم لە واڵتێكی‬ ‫ه���ەزار كیلۆمەتر دوور لە زێد‪ ،‬بینی‬ ‫و بەوان ئاش���نا ب���ووم‪ ،‬لەهەموی‬ ‫گرنگت���ر‪ ،‬ئەوهەس���ت و نەس���ت و‬ ‫سۆزە كوردییەی كە لەناخی ئەواندا‬ ‫بەدی دەكرا‪ ،‬هێندەی دی كاریگەری‬ ‫دەخس���تە ناخم���ەوە‪ ،‬ئاخ���ر لەو‬ ‫فیستیڤاڵەدا كە دەزگاكەی بەدرخان‬ ‫وەك���و چەترێ���ك چەندی���ن كەڵە‬ ‫نووسەر و ئەدیبی هەردوو باشووری‬ ‫كوردس���تان و كوردان���ی جۆرجیای‬ ‫بەیەكتری راموس���ی‪ ،‬دیمەنێك بوو‬ ‫دڵنیام چەندان���ی دیكە لە واڵتم لە‬ ‫ناوەندی رۆش���نبیری و هونەرییەوە‬ ‫بە ئومێدی شەرەفی بەشداری كردن‬

‫بوون‪ ،‬چونك���ە دیمەنەكان خۆی لە‬ ‫خۆیدا سەرنجتی رائەكێشا و هزری‬ ‫دەبردیت بۆ هیوایەك كە ئاییندەت‬ ‫بریتی دەبێت لە بەدەوڵەت بوون‪.‬‬ ‫لەو فیستیڤاڵەدا چەندین لێكۆڵینەوەو‬ ‫ك���ۆڕ و س���یمینیاری هاوبەش���ی‬ ‫نێوان كوردانی باش���وور و جۆرجیا‬ ‫پێش���كەش كراو بە ووردبوونەوە لە‬ ‫رابردووی نەتەوەكەمان‪ ،‬دەردەكەوێ‬ ‫كە ئێمەی نەت���ەوەی كورد هەین و‬ ‫لەهەر ش���وێنێكی ئ���ەم گەردوونە‬ ‫بونمان هەس‪ ،‬ل���ێ داخ ئەوەیە كە‬ ‫واڵتێكم���ان نییە و هاوزبانان بەیەك‬ ‫بگەنەوە و لەچوارچێوەی سنورێكی‬ ‫یەكگرت���وی كوردیدا ژی���ان گوزەر‬ ‫بكەیەن‪.‬‬ ‫ل���ەو بۆنەی���ەدا ك���ە كەڵچ���ەری‬ ‫ه���ەردووال نمایش كرا‪ ،‬ئ���ەوە بینرا‬ ‫كە جیاوازیی���ەك نییە لە نێوانمان‪،‬‬ ‫بەڵكو هەست و سۆز هاوبەش بوون‬

‫و هەردوو ال بە هیوایێكی گەش���ەوە‬ ‫لە ئاییندەیان دەروانی‪.‬‬ ‫ئەنجامدان���ی ئەو فیس���تیڤاڵە لەو‬ ‫واڵت���ەو كۆكردن���ەوەی هاوزبان���ان‬ ‫لە ه���ەردووال‪ ،‬ب���ە بۆچوونی بەندە‬ ‫هەنگاوێك بوو كە دەبوو زۆر زووتر‬ ‫لەالی���ەن دەس���ەاڵتەوە‪ ،‬كە دەبێژم‬ ‫دەسەاڵت مەبەست زێدەتر دەسەاڵتی‬ ‫(رۆش���نبیری و هونەری)یە بنرایە‪،‬‬ ‫چوون دڵنیام ئەو هەنگاوە هەنگاوی‬ ‫مەزنتری بەدواوە دێت و بەرهەمێكی‬ ‫بەس���وود دێنێت���ە ئ���ارا‪ ،‬خۆ هیچ‬ ‫نەبێ���ت پەیوەندییەك���ی كلتووری‬ ‫نێوان ه���ەردووال هاتۆت���ە ئارا‪ ،‬كە‬ ‫دواجار هەر كلتوریەشە‪ ،‬پەیوەندی‬ ‫بوارەكانی دیكەی لێ لەدایك دەبێ‪،‬‬ ‫بۆی���ە پڕ بەدڵ هەقە دەستخۆش���ی‬ ‫ل���ە دەزگای بەدرخان بكەین و هیوا‬ ‫بخوازین خەرمانی بەرەكەت بێ‪.‬‬

‫ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ هه‌فته‌نامه‌ى (رێگاى كوردستان)ژمار‌ه (‪)977‬ى‬ ‫‪ 2012/3/28‬له‌الپه‌ڕ‌ه (‪ )2‬باڵوكراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫لە جۆرجیا‬ ‫‪14‬سەعات كار بەیەك ساندویجی ماك دۆناڵد‬

‫هەندرێن ئەحمەد‬ ‫كچە كرمانجیەكە باریكەكەی قژە رەش���ەكەی‬ ‫لەپش���تەوە بەس���تابوو‪ ،‬لەهاتن وچووندا زۆر‬ ‫لەكچەكان���ی گوندەكان���ی خۆم���ان دەچ���وو‬ ‫لەچوست وچااڵكیدا‪ ،‬لەگەڵ كچە هاوكارەكانیدا‪،‬‬ ‫لەچێشتخانەكەدا خزمەتی میوانانی ڤیستڤاڵی‬ ‫نۆیەم���ی بەدرخانی���ان دەكرد‪..‬هی���چ تووڕە‬ ‫نەدەبوو‪..‬دەنگەدەنگی���ش دەك���را‪ ،‬هەندێك‬ ‫لەئامادەبووان خۆش���یان م���ۆن دەكرد‪ ،‬یان‬ ‫شتی زێتر لەوە دانراوە داوا دەكرا‪ ،‬ئەو و كچە‬ ‫كرێكارەكانی دیكە تووڕە نەدەبوون‪.‬‬ ‫لەرۆژی پێ���ش كۆتایی هەندێ���ك زانیاریمان‬ ‫لەب���ارەی جۆرجیا وەرگرت‪ ،‬ئەو واڵتەی دوای‬ ‫یەكێتی س���ۆڤێت ئەویش سەربەخۆیی خۆی‬ ‫راگەیان���دووە‪ ،‬وات���ە دوای بەه���اری ‪1991‬ی‬ ‫جۆرجیەكان‪ ،‬دوای س���ەركەوتنی لیبرالیەتی‬ ‫س���ەرمایەداری ك���ە ئەمریكا پێش���ڕەوایەتی‬ ‫دەكات و هەرەس���ی بلۆكی سۆسیالیس���تی‪،‬‬ ‫كەوای كرد فرارنس فۆكۆیاما بنووس���ێت كە‬ ‫ئەمە «كۆتایی میژوو»ە‪.‬ئەم واڵتە لەوكاتەوە‬ ‫ش���تێكی ئەوتۆیان لەواڵتەكەی���ان نەگۆڕیوە‪،‬‬ ‫راس���تە بەقس���ەی باڵیۆزی عێراق لەوێ بێت‬ ‫بوجەی س���ێ س���اڵیان بەقەدەر یەك ساڵی‬ ‫هەرێمی كوردس���تانە‪ ،‬ب���ەاڵم ژیانیش لەوێ‬ ‫ب���ۆ زۆرین���ە مەمرەومەژییە‪ ،‬ئەگ���ەر هەموو‬ ‫ئەندامانی ماڵ كار نەكەن‪ ،‬بەئاسانی ناتوانی‬ ‫بژی���ت‪ ،‬كەئەم���ەش وای ك���ردوە زۆرین���ەی‬ ‫گەنجانی جۆرجیا بچنە ئەوروپا بۆ كار كردن‪،‬‬ ‫ه���ەر ئ���ەم بارەگرانەی ژیان���ە وایكردوە‪90 ،‬‬ ‫لەس���ەدی كاركەرانی سەر دوكان وماركێت و‬ ‫سەرش���ەقام و كارگە بچووكەكان ئافرت بن‪،‬‬ ‫هەموو تەمەنێك كار دەكات‪.‬‬ ‫لەكچە كرمانجیەكەمان پرس���ی چەند سەعات‬ ‫كار دەكەی���ت و چەن���د وەردەگ���ری؟‪ ،‬وەك‬ ‫پێش���تر هەندێ���ك زانیاری كەمم���ان هەبوو‪،‬‬ ‫گوت���ی رۆژی ‪ 14‬س���ەعات كار دەكەم بەدوو‬ ‫شەفت‪،‬كەمانگی ‪( 300‬الری) وەردەگرم‪ ،‬الری‬ ‫پارەی جۆرجیایە‪ 100 ،‬دۆالر بەرامبەر بە ‪165‬‬ ‫الرییە‪.‬‬

‫گوندەكانی���ان وەك خۆی���ان كاری گوندەكی‬ ‫دەكەن‪ ،‬بەاڵم لەگوندەكانی ئێمە خۆش���ترن‪،‬‬ ‫چونك���ە دیمەنی ش���اخ وداخەكانیان و كاری‬ ‫كش���توكاڵیان جوانتری كردوون‪ ،‬تەبلیسیش‬ ‫لەهەولێ���ر خۆش���ترە‪ ،‬ب���ەاڵم لەهەولێر ژیان‬ ‫ئاسانترە وەك لەوێ‪..‬‬ ‫هەر چەند س���ەد مەترییەك ل���ەوێ ئەوالتر‪،‬‬ ‫شوێنی س���اندویجی ماك دۆناڵی بەناوبانگی‬ ‫ئەمریكای���ە‪ ،‬ئەمری���كا بگاتە هەرش���وێنێك‬ ‫ئیمتیازی ماك دۆنال دەگاتە ئەوێ‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫بۆ كوردستان درەنگ كەوتووە‪ ،‬ئێستا خەریكە‬ ‫رێگا بدا بكرێتەوە‪ ،‬ئەم س���اندویجە رەمزێكی‬ ‫لیبرالیەتی سەرمایەداری مۆدێلی ئەمریكایە‪،‬‬ ‫ش���ێوازێكە بۆ ژیانی پڕ لەئیشی بێ كۆتایی‪،‬‬ ‫بۆئەوەی كاتت لێنەگیرێت بەهۆی چوونە ماڵ‬ ‫و خواردن ئامادەكردن ئەم ساندویجە بەماوەی‬ ‫كەمتر لە ‪ 5‬دەقە وەریدەگریت و خۆشیش���ە‪،‬‬ ‫بەاڵم نرخی یەك س���اندویچی بەرامبەر بە ‪14‬‬

‫سەعات كاری كچە جۆرجییەكانە‪..‬هەرچەندە‬ ‫ئەمە مانای ئ���ەوە نییە ئەمە كۆتایی میژووە‬ ‫چونكە فۆكۆیاماش پەشیمان بۆوە لەقسەكانی‬ ‫پێشووی‪ ،‬چونكە ملمالنێی چینایەتی شێوازی‬ ‫دیك���ەی وەرگرتووە‪ ،‬ب���ەاڵم بەبێ گێڕانەوەی‬ ‫هاوسەنگیەكی دەولی نوێ بۆ جیهان هەیمەنەی‬ ‫ئەمریكا زێتر دەبێ‪،‬هاوس���ەنگیەك بەمەرجی‬ ‫بەرفرەوانركردن���ی ئازادییەكان و پاراس���تنی‬ ‫كەرامەتی ئینسان‪ ،‬نەك بەرژەوەندی هەندێك‬ ‫لەسەر حیس���ابی هەندێكی دیكە‪ ،‬كە وای لە‬ ‫واڵتانی جۆرجیا و ئەوانی دیكەی س���ۆڤێیەت‬ ‫كرد كە هیوای سەربەخۆیی بخوازن‪ ،‬هەرچەندە‬ ‫هی���وای ئ���ەم ژیانە س���ەختەی ئێس���تایان‬ ‫نەدەخواست و خۆزگەیان بۆ پێشترە‪.‬‬ ‫ئه‌م بابه‌ت ‌ه له دواالپه‌ڕه‌ى‌ هه‌فته‌نامه‌ى‬ ‫(رێگاى كوردستان)ژمار‌ه (‪)977‬ى رۆژى‬ ‫‪ 2012/3/28‬باڵوكراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫وتەی ئازاد حەمەدەمین شێخ یونس‬ ‫نەقیبی رۆژنامەنووسانی كوردستان‬

‫لێرەدا بەناوی خۆم و ئەنجومەنی سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنوسان بەخێرهاتنتان دەكەم‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئەمرۆ لەگ���ەڵ هاوكارانم لە دەزگای بەدرخان‬ ‫ئەمرۆ نۆیەمین فیستیڤاڵی بەدرخان لە تبلیسی‬ ‫بەڕێوەدەچێت لەهەمان كاتدا رێكەوتە لەگەڵ‬ ‫جەژنی ن���ەورۆزی ‪ 2712‬ی نەورۆزی كوردی‬ ‫دەكەین���ەوە لەكاتێكدا ئەمرۆ لە كوردس���تان‬ ‫دەش���ت و چیاكان جم���ەی دێ لەخەڵكان و‬ ‫خەریكی ئاهەنگ و سەیرانن ئێمەش لێرە واتە‬ ‫جۆرجیا ئەم فیستیڤاڵە پیرۆز دەكەین‪.‬‬ ‫دەم���ەوێ سوپاس���ی ه���اوكارم كاك حەمید‬ ‫بەدرخ���ان ئەندامی ئەنجومەنی س���ەندیكای‬ ‫رۆژنامەنووسانی كوردستان و مااڵ ئیزیدیان لە‬ ‫جۆرجیا و بەڕێز تەیب بەرواری باڵیۆزی عێراق‬ ‫لە جۆرجیا دەكەین و كە توانی هاوكارمان بێ‬ ‫بەخۆش���ییەوە نۆیەمین فیستیڤاڵی بەدرخان‬ ‫لەجۆرجی���ا بكەینەوە و هیوای كاتێكی خۆش‬ ‫بۆهەموو الیەك و هەر سەركەوتووبن ‪.‬‬

‫پەیامی وەزارەتی رۆشنبیری و‬ ‫پەیكەری جۆرجیا بۆ نۆیەمین‬ ‫فیستڤاڵی بەدرخان كە لە الیەن‬ ‫نوێنەری وەزیرەوە خوێندرایەوە‬

‫م���ن بەخێرهاتنی میللەتی ك���ورد دەكەم بۆ‬ ‫واڵتی ئێمە ش���اری تەبلیس���ی بۆ ناساندنی‬ ‫كەلتور و فەرهەنگ لە نێوان هەردوو نەتەوە‪،‬‬ ‫ئەوە جێ���گای فەخرێكی گەورەی���ە بۆ ئێمە‬ ‫وەكو وەزارەتی ڕۆش���نبیری‪ ،‬ك���ە هاوكاری‬ ‫كار و چاالكیەكان���ی ئێوە بكەین‪ ،‬جارێكی تر‬ ‫پیرۆزباییتان لێدەكەم و هەر سەركەوتووبن‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫ڕووە گەشەكانی سازدانی فێستڤاڵ‬ ‫برایم محێدین عارف‬

‫لە ژێر دروش���می كەلتوری ئایندەی‬ ‫گەالنە نۆیەمین فیستڤاڵی بەدرخان‬ ‫ب���ە ئامادەبوونی نوێنەری حكومەتی‬ ‫جۆرجیاو نوێنەری س���ەرۆكی هەرێم‬ ‫و ژمارەیەك���ی ڕووناكبی���ری كوردی‬ ‫جۆرجیاو هەرێم لەش���اری تبلیس���ی‬ ‫ل���ە ڕۆژانی ‪ 23-21‬ئ���ازاری ‪( 2012‬‬ ‫جەژنی نەورۆز ) سازكرا‪.‬‬ ‫لەب���ەر ئ���ەوەی پێش���تر بەرنامەی‬ ‫فیس���تیڤاڵەكە كە ل���ە هەفتەنامەی‬ ‫بەدرخان باڵوكراوەت���ەوە من لێرەدا‬ ‫تەنها تیش���ك دەخەمە س���ەر ڕووە‬ ‫س���پی و گ���ەش و ك���ەم و كورتیە‬ ‫وردەكان���ی فیس���تیڤاڵەكەو دڵنیام‬ ‫س���ازادنی ئەم جۆرە فیس���تیڤااڵنە‬ ‫زۆر لەوە گەورەت���رە بەچەند كەم و‬ ‫كوڕییەكی بچ���وك بایەخی مێژووی‬ ‫كەم بكرێتەوە‪.‬‬ ‫ڕووە گەشەكانی فیستیڤاڵ‬ ‫بەگشتی ڕووە گەشەكانی فیستیڤاڵ‬ ‫زۆرن كردن���ەوەی دەروازەیەك���ە بۆ‬ ‫جیهان���ی تایب���ەت و پڕ ه���ەوراز و‬ ‫نشێوی داهێنانە جوانەكانی مرۆڤ‪،‬‬ ‫دەتوانین ئاماژە بە چەند ڕووەیەكی‬ ‫گەشی فستیڤاڵ بدەین‬ ‫دروست كردنی پردی پەیوەندی‬ ‫ل���ە مێ���ژووی بزاڤ���ی ڕووناكبیری‬ ‫كوردی���دا بەه���ۆی داب���ەش بوونی‬ ‫خاكی كوردس���تان و پەرش و باڵوی‬ ‫و ئاوارەبوون���ی ژمارەیەك���ی زۆری‬ ‫خەڵكەك���ەی تاك���ی ك���ورد داخ و‬ ‫كەس���ەرو بگرەو بەردەی زۆری دیوە‬ ‫دەرئەنجام���ی نەهامەتیەكانی تاكی‬ ‫ك���ورد‪ ،‬ك���ورد وەك میللەتێ���ك لە‬ ‫زۆربەی وواڵتاكان���ی جیهاندا هەیە‪،‬‬ ‫ل���ەو وواڵتانەی ك���ە ژمارەیان زۆرە‬ ‫داهێنانی تاكی كورد لە بواری هونەر‬ ‫و ڕوناكبیری دا دەبینرێ‪ ،‬یەكێك لەو‬ ‫وواڵتانە جۆرجیایە ك���ە ژمارەیەكی‬ ‫زۆر كوردی تیای���ەو خاوەن داهێنان‬ ‫و بەها جوانەكانی مرۆڤن‪ ،‬س���ازدانی‬ ‫فیس���تیڤاڵی بەدرخ���ان تێكەڵ���ەو‬ ‫ڕاگۆڕین���ەوە و داهێنانەكانی مرۆڤە‬

‫لە دوو واڵتی جی���ادا‪ ،‬جگە لە ڕووە‬ ‫تایبەتەكەی كە دروست كردنی پردی‬ ‫پەیوەندی تاك و كۆی مرۆڤی كوردە‬ ‫ل���ە دوو كەش و ه���ەواو دوو واڵتی‬ ‫جیادا‪.‬‬ ‫هەرەچەن���دە میللەتی ك���ورد هیچی‬ ‫كەمتر نیە لە میللەتانی س���ەر ڕووی‬ ‫زەمین‪ ،‬ب���ەاڵم نواندنی داهێنانەكانی‬ ‫ك���ورد ل���ە وواڵتێكی تردا ناس���ینی‬ ‫كەلت���ووری ك���وردە ب���ەو وواڵت���ەو‬ ‫دوبارە ئاش���نا بوون���ی تاكی كوردە‬ ‫داهێنان���ی وواڵتان كە ل���ە ئەنجامدا‬ ‫ه���ەردووال س���وود ل���ە كەلتووری‬ ‫یەكت���ر وەردەگرن و دەبێتە مایەی‬ ‫دەوڵەمەن���د بوون���ی كەلتوری دوو‬ ‫میللەت و ئاشنا بوون بەیەكتر كە‬ ‫ڕەنگە بارەكە زۆرتر بەالی میللەتی‬ ‫كوردا قورستر بێت كە میللەتێكی‬ ‫چەوس���اوەو ئازار دی���دەو زۆر لێ‬ ‫كراو بووە‪ ،‬كەلتوور و داهێنانەكانی‬ ‫وەك پێویست نەناسراوە سازدانی‬ ‫ئەم جۆرە فیس���تیڤااڵنە كرانەوەی‬ ‫كەلتوری كوردە بە ڕووی كەلتوری‬ ‫جیهاندا‪.‬‬ ‫سەیرانە گەشت‬ ‫گەش���ت و گەڕان مافێكی ئاسایی‬ ‫مرۆڤ���ە‪ ،‬ڕەنگە ل���ە جیهاندا هیچ‬ ‫ش���تتێك بە نمونەی گەڕان چاوی‬ ‫م���رۆڤ نەكات���ەوە و فێری داب و‬ ‫نەریتی گەالنی نەكات‪ ،‬لەس���ایەی‬ ‫گەم���ارۆی دەورە دراوی تاك���ی‬ ‫ڕووناكبی���ری كورد ل���ە ڕابردوودا‬ ‫گەڕان���ی مرۆڤی ك���ورد زۆر كەم و‬ ‫دەگمەن بووە‪ ،‬بگ���رە هەر نەبووە‬ ‫ی���ان گەش���ت كردن ب���ۆ كۆمەڵی‬ ‫وواڵتی دیاری كراون كە كەلتوریان‬ ‫نزیك بە كەلتوری كوردە‪ ،‬لەسایەی‬ ‫ناجێگیری باری ئاسایش���ی عێراق‬ ‫ڤی���زە وەرگرتنی هەن���دێ وواڵت‬ ‫كارێكی گرانە چ جا گەشت كردن‪.‬‬ ‫فیستیڤاڵی بەدرخان دەسكەوتێكی‬ ‫تری ناوەن���دی ڕووناكبیری كوردە‬ ‫بۆ بنینی���ی وواڵتان و س���ازدانی‬ ‫توان���او بەهرەكەیان و دواتر بینین‬ ‫و گۆڕینی هەن���دێ داب و نەریتە‪،‬‬ ‫لێ���رەوە ك���ە س���ەردانی وواڵتێك‬ ‫دەكەیت هەست دەكەین ڕووناكبیر‬ ‫و كەسە داهێنەرەكانی ئێمە چەند‬ ‫بێبەش���ن لەو جوانیانەی سروشت‬ ‫و ئ���ەو ئاكارانەی ك���ە تاكی كورد‬ ‫پێویستی پێیەتی بگرە تاڕادەیەك‬ ‫پێویس���تیەكە مێژووی���ی كۆمەڵ و‬ ‫ناوەن���دو تاكە تا لەگ���ەڵ كاروانی‬ ‫گۆڕان و پێش���كەوتن و سەردەمدا‬ ‫هەنگاو بنێ‪.‬‬ ‫خوێندنەوەی كەلتورە جیاوازەكان‬

‫‪9‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫ڵی بەدرخان لە وواڵتی جۆرجیا‬ ‫لەگەڵ خەبات و قوربانی بێ شووماری‬ ‫میللەتی كوردا لە پێناوی ئازادیدا سێ‬ ‫كارەس���اتی گەورە هێندەی خەباتی‬ ‫جۆشداری و شۆڕش���ە یەك لەدوای‬ ‫یەكەكان تۆپی كێش���ەی كوردی لە‬ ‫گۆڕەپانێكی داخ���راوی ناوخۆییەوە‬ ‫خس���تە گۆڕەپانێكی نێو نەتەوەیی‬ ‫ئەوی���ش كارەس���اتەكانی هەڵەبجە‪،‬‬ ‫ئەنفال‪ ،‬كۆڕەون‪.‬‬ ‫كە س���یمای جینۆس���اید بەسیمای‬ ‫هەرس���ێكیانەوە دی���ارە بەپێ���ی‬ ‫تایبەتمەندییەكانی تاوانی جینۆساید‪،‬‬

‫ب���ەاڵم وەك پێویس���ت كار لەس���ەر‬ ‫چەمك���ی جینۆس���ایدی ك���وردی لە‬ ‫نێو وواڵتاندا نەك���راوە دەبێت كاری‬ ‫بۆ بكرێ‪ ،‬ڕەنگدانەوەی جینۆس���اید‬ ‫لە داهێنانەكان���ی داهێنەرانی كورد‬ ‫چ هون���ەری بێ���ت یان ووت���ار یات‬ ‫پێش���انگا ی���ان چیرۆك و ش���یعرو‬ ‫تێكڕای دەربڕین���ەكان كاركردنە بۆ‬ ‫ئەو هەنگاوە لەكاتێك���دا بابەتەكان‬ ‫لە مەداری جینۆس���ایدا بخوێنرێنەوە‬ ‫یان تاك و بەش���داربووان لە ڕێگەی‬ ‫پ���ردی پەیوەن���دی و ناس���ینەوەی‬

‫خەڵكانی بێگانەو وواڵتان تێبگەیەنن‬ ‫كردن���ەوەی ئەم بابەت���ە لەگەڵ هەر‬ ‫ڕووناكبیرێكی بێگانەدا هەنگاو نانێكە‬ ‫بەرەو س���ەركەوتنی كەلتوری كوردو‬ ‫كێشە ڕەواكەی كە تاوانی جینۆساید‬ ‫بەسیمای میللەتەوە دیارەو ماكەكانی‬ ‫تاوانەكان بە ئاسانی لەناو ناچن‪.‬‬ ‫ئامادەبوونی لێ پرسراو و كەسە‬ ‫بااڵ پۆستەكان‬ ‫ئامادەبوون���ی لێپرس���راو و كەس���ە‬

‫ب���ااڵ پۆس���تەكانی ئ���ەو وواڵت���ەی‬ ‫فیس���تیڤاڵەكەی ل���ێ دەگ���رێ‬ ‫دەس���كەوتێكی ت���ری فیس���تیڤاڵە‬ ‫چونكە ئ���ەو تاكە نوێن���ەری دەزگا‬ ‫یان ه���ەر وەزارەتێكی ئ���ەو وواڵتە‬ ‫بێ���ت كرانەوە ب���ەڕووی كێش���ەی‬ ‫ك���وردو كەلتورو داهێنانی كوردا الی‬ ‫دروست دەبێت كە كورد میللەتێكی‬ ‫حەسرەت دیدەو پشو درێژەو هەمان‬ ‫كەلتورو داهێنانی میللەتانی تری لە‬ ‫ڕووناكبیریدا هەیە و مل دانە بۆ ئەو‬ ‫كەس و پۆستە بااڵیە لەناوەندەكانی‬ ‫بڕیارداندا باس���ی بكاو ڕای لەس���ەر‬ ‫بداو بكرێت���ە كێش���ەیەكی ناوەندو‬ ‫دەزگاكەی ك���ە كاری تیادا كردوە و‬ ‫دەكات بەتایبەت���ی ئامادەبوونی لێ‬ ‫پرس���راو و كەسە بااڵكانی بێگانە لو‬ ‫جۆرە فیستیڤااڵنەدا دان پێدانانێكی‬ ‫ئاش���كرایە بە كوردو كەلتورەكەی‪،‬‬ ‫ناس���ینی كەلت���وور بڕیار لەس���ەر‬ ‫چارەنووسی ئایندەی میللەتان دەدات‬ ‫هەر كەلتوورە و دەیس���ەلمێنێت ئەو‬ ‫گەلە چەن زیندوە و داهێنانی كردوە‬ ‫شان بەشانی ئازار و داخ و كەسەرە‬ ‫بێ ژمارەكانی میللەتی كورد‪.‬‬ ‫كەم و كورتیەكان‬ ‫هی���چ كار و چاالی���ەك ب���ێ كەم و‬ ‫كورتی ناب���ێ س���ازدانی چاالكیەك‬

‫بەك���ەم و كورتیەكی كەم���ەوە زۆر‬ ‫باش���ترە لە نەس���ازدانی بگرە هەر‬ ‫س���ازدانێك دەرمانی سڕینەوەی كەم‬ ‫و كورتیەكەیە‪.‬‬ ‫بەگش���تی فیس���تیڤاڵی بەدرخان لە‬ ‫وواڵت���ی جۆرجی���ا ك���ەم و كورتی‬ ‫پەلەپەل و نائامادەبوونی ژمارەیكی‬ ‫زۆر و بۆرو هاتنی جۆرە كەس���انێكی‬ ‫دوور لە دنیای نووسین و ڕووناكبیری‬ ‫و داهێنان پێوە دیار بوو‪ ،‬بەاڵم كەم‬ ‫و كورتیەكان ش���ایەنی چارەسەرن‪،‬‬ ‫كاریگەرییەكەی���ان ل���ە كاریگ���ەری‬ ‫فیستسڤاڵ كەم ناكەنەوە دەتوانرێت‬ ‫لەكارەكانی داهاتوودا ش���وێنەواریان‬ ‫نەمێنێ‪ ،‬نابێت ئ���ەوەش لەبەر چاو‬ ‫نەگیرێ گەسانی ڕێكخەری فیستیڤاڵ‬ ‫و هاوكاران���ی كورد لەو وواڵتەو ڕێگا‬ ‫بڕین���ی دوور و هاتن و چوون س���ەر‬ ‫یەشە و شەكەتی بەدوای خۆیدا دێنێ‬ ‫لەم ڕوەوە هەڵس���وڕوانی فیستیڤاڵ‬ ‫ش���ایانی ئەمەك داری و ڕێزن‪ ،‬ئەمە‬ ‫كە نۆیەمین فیس���تیڤاڵی بەردخانە‬ ‫هەنگاو نانێكی ترە بەرەو جیهانێكی‬ ‫فراوان كە ئەركی سەرش���انی هەموو‬ ‫الیەكە پش���تگیری بكەین و س���ازی‬ ‫بدەین و تێ بینیەكانمان بۆ دەیەمین‬ ‫فیستیڤاڵ بخەینە ڕوو تا سەركەوتنی‬ ‫ناس���ینی كەلتورەكەمان مس���ۆگەر‬ ‫بكەین و دەس���ت خۆشی لە دەزگای‬

‫‪10‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫‪11‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫‪12‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫بۆ مێژوو‪:‬‬

‫دیمانە‬

‫یەكەمین كتێب لەبارەی راپەڕینەوە‬

‫سەرتیپ جەوهەر‪ /‬هەولێر‬ ‫*چیت لە بارەی راپەڕینەوە لە بیرە؟‬ ‫ حەمی����د بەدرخ����ان‪ :‬ئ����ەو كات هەموومان یەك‬‫چارەنووسمان هەبوو ئەویش كۆڕەوە ملیۆنییەكەی‬ ‫كوردستان بوو‪ ،‬كە گەلی كورد تێكڕا هەڵوێستیان‬ ‫لە بەرامبەر حكومەت����ی ئەوكاتی بەعس وەرگرت‪،‬‬ ‫ك����ە میللەت دەس����تبەرداری هەموو كەرەس����تە و‬ ‫پێداویس����تییەكانی ژیان بوون بۆی����ە تێكڕا بەرەو‬ ‫شاخەكان چوون و لەوێشەوە بەرەو واڵتانی ئێران و‬ ‫توركیا رۆیشتن‪ ،‬ئێمەش وەكو خەڵكی ئاسا رێگای‬ ‫هەولێر ـ بەحركەمان هەڵبژارد و بەپێ هەڵكش����این‬ ‫تا بگەین بە ش����وێنی ئارام‪ ،‬بۆیە پاش گەیشتنمان‬ ‫بۆ پیرمام و لەوێش����ەوە بۆ دیانە واتە سۆران‪ ،‬هەر‬ ‫لەوێ����دا هەواڵی ئەوەمان بۆ هات كە دایك و باوكم‬ ‫بەر تۆپخانەكان����ی بەعس كەوتوون و هەردووكیان‬ ‫شەهید بوون‪ ،‬بۆیە لە رووی دەروونیشەوە كارێكی‬ ‫زۆر ناخۆش����ی لەسەر ئێمە دروس����ت كردبوو لەو‬ ‫دەڤەرە هەر یەكێك ئێمەی دەناسی و هەواڵەكەی‬ ‫پێ گەیش����تبوو ئێمەی ماچ دەكرد و سەرەخۆشی‬ ‫لێ دەكردین بۆیە لەوێشەوە بەرەو خانەی ئەودیوی‬ ‫ئێ����ران چووین و لە ماڵی یوس����فی ب����رام لە خانە‬ ‫پرسەیان بۆ دایك و باوكم دانابوو‪ ،‬بۆیە لەوێشەوە‬ ‫چووین بۆ نەغەدە‪ ،‬هەرچەندە من س����ەڵت بووم تا‬ ‫ئەو كاتە ژنم نەهێنابوو بۆیە پاش گەیش����تنمان بە‬ ‫ش����ارۆچكەی نەغەدە‪ ،‬لەوێوە ب����ە تەنیا چووم بۆ‬ ‫شاری مهاباد‪ ،‬ئەو شارەی زۆرم لەسەر خوێندبووەوە‬ ‫و نەمدیب����وو لە مهاباد قازی����م بینی هێمن و هەژار‬ ‫موكریانیم بینی هەر لەوێ ل����ە نێو كتێبخانەكاندا‬ ‫ئاغای س����ەیدیان و مۆفەقی و جیهانی و بەحری و‬ ‫ئاش����تی و رەشیدزادە و پەیمان و زۆربەی خەڵكی‬ ‫و خوێن����دەوارم بین����ی‪ ،‬هەر بۆیە كە گەیش����تینە‬ ‫ئ����ەوێ لە مزگەوتی س����ەید نیزامی لە مهاباد پاش‬ ‫ئاش����نایەتیم لەگەڵ نووسەرانی ئەوێ و نووسەر و‬ ‫ش����اعیرەكانی الی خۆمان لە چایخانەی كەریم سێ‬ ‫بس����ت لە مهاباد رۆژانە (فەری����د زامدار و قوبادی‬ ‫جەلی زادە و نەوزاد رەفع����ەت و مەولود ئیبراهیم‬ ‫حەسەن و نەوزاد عەلی و ئەحمەد هیرانی‪ ..‬زۆرێك‬ ‫لە خەڵكی دیكەمان دەدی����ت‪ ،‬جگە لەوەی من لە‬ ‫تەك هونەرمەند محەمەد س����اڵەیی و محەمەد تەها‬ ‫حوسێن و كاك وش����یار و سەید ئیسماعیل عەزیز‬ ‫بەرزنجی دەژیاین)‪.‬‬ ‫* چ����ۆن توانیت یەكەم كتێب لەبارەی راپەڕینەوە‬ ‫بنووسیت؟‬ ‫ حەمید بەدرخان‪ :‬كاتێك بە یەكجاری لە مزگەوتی‬‫س����ەید نیزامی ماینەوە بۆیە ئەوە مەنزڵگەی ئێمە‬ ‫ب����وو بۆ ژیان و پەیوەندی و یەكتر ناس����ینی ئێمە‬ ‫و نووسەرانی مهاباد‪ .‬ش����ەوان نووسەرانی كوردی‬ ‫ئەوێ دەهاتن بۆ المان و قس����ە و باس س����ەبارەت‬ ‫بە رەوش����ی رووناكبیری ئێرە و ئەوێ باس دەكرا‪،‬‬ ‫مخابن ش����اعیری هەڵكەوتوی مهاباد خوالێخۆشبوو‬ ‫ئەبوبەكر رەشید زادە كە ئەوكات دوورخرابۆوە بۆ‬ ‫میان����داووێ دەهاتەوە لە مزگەوتی س����ەید نیزامی‬ ‫لە تەك رەش����یدزادەی ب����رای و عەبدوڵاڵ و رەحیم‬ ‫زادە و پەیم����ان و بەح����ری و نووس����ەرانی دیكە‬ ‫قس����ە و باس دەكرا‪ ،‬بۆیە پاش س����ەردانی كردنم‬ ‫بۆ كتێبخانەی س����ەیدییان كە لە نێو ش����اردا بوو‪،‬‬ ‫توانیم خۆمی پێ بناس����ێنم و ئەویشم لە دوورەوە‬ ‫دەناسی مام هەژار ئاسا كە بە ئیبن شە‪ ..‬ناودێری‬ ‫كردبوو‪ ،‬پاش یەكترناس����ین توانی����م ‪ 250‬كاغەزی‬ ‫ئ����ەی فۆر وەربگرم و لە كونجی مزگەوت دەس����ت‬ ‫بە نووسینەوەی ئازادكردنی شارەكانی كوردستان‬ ‫بكەم‪ .‬بۆی����ە لە ‪1991/4/12‬ی زایینی بەرامبەر بە‬ ‫‪1370/1/18‬ی هەتاوی بە ناوونیشانی (راپەڕینی‬ ‫جەماوەری كورد لە كوردستانی عێراق) رووداوەكان‬

‫بنووس����م و وەكو یادداش����ت ل����ە زاری ئەم و ئەو‬ ‫و هەم����وو ئەو ش����یعرانەی كە ل����ە دووتوێی ئەو‬ ‫كتێب����ەدا باڵوبۆتەوە هەموویم ئەزب����ەر بووە هیچ‬ ‫س����ەرچاوەیەكم لە ال نەبووە تا بگەڕێمەوە راست‬ ‫و دروس����تی بس����ەلمێنم‪ .‬ئەم كتێبە بە ناوی ژینۆ‬ ‫پەروین (حەمید ئەبوبەكر) باڵو بۆتەوە‪ ،‬بۆ راستی‬ ‫و دروستی ژینۆ كچی مەجیدی برامە و پەروینیش‬ ‫دایكی ژینۆیە‪ ،‬بۆیەش ئەو ناوەم هەڵبژارد چونكە‬ ‫دەمزان����ی رۆژێك لە رۆژان س����اغكردنەوەی تۆزێك‬ ‫ناخ����ۆش دەبێت بۆی����ە ژینۆ پەروین����م دانا‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیەش پێشكەش����م كردووە بە گیانی پاكی دایك‬ ‫و باوك����م چونكە تا ئ����ەو كات����ە نەماندەزانی ئایا‬ ‫ئەو هەواڵە راس����تە یان نا لە پاش����انا كاتێك برا‬ ‫بچووكەك����ەم كە ناوی جەوه����ەرە چووبووەوە ماڵ‬ ‫دایك و باوكمی بە لەشس����اغی و تەندروستییەكی‬ ‫باش بینی بۆیە جەوهەر دەیگوت دایك و باوكیشم‬ ‫دەگری����ان و دەیانگ����وت ئەوانی����ش وادەزانن ئێمە‬ ‫مردووین‪ ..‬نووس����ینەوەی ئ����ەو كتێبە بە زمانێكی‬ ‫سادەی ئەوكات نووسراوەتەوە و تەنیا مەبەستیشم‬ ‫ئەوەب����ووە كە ئەو رووداوانە بنووس����رێنەوە و ون‬ ‫نەبن‪ ،‬كتێبەكە ‪ 160‬الپەڕەی قەبارە ‪ 24×17‬سم‪،‬‬ ‫هێڵكاری بەرگەكەی هونەرمەند محەمەد س����اڵەیی‬ ‫كێش����اویەتی و لە تەك مامۆستا وشیار و محەمەد‬ ‫تەها حوس����ێن لە ماڵی س����ەیدیان لە مهاباد تایپ‬ ‫كراوە و پاشبەندێك كە پڕیەتی لە وێنەی كۆڕەو و‬

‫راپەڕین لە پاش����ان لەگەڵ نەوزاد رەفعەت‪ ،‬نەوزاد‬ ‫عەلی‪ ،‬قوبادی جەلی زادە‪ ،‬ئەحمەد هیرانی چووین‬ ‫بۆ هورمێ بۆ ئینتیش����اراتی س����روە بۆ چاپكردن‪،‬‬ ‫ئەوان مەبەس����تیان بوو ش����ەو لە الیان بمێنێتەوە‬ ‫بۆی����ە من رەزامەندیم نیش����ان نەدا و بۆ بەیانی بە‬ ‫هاوڕێیەتی عەبدولموتەلی����ب عەبدوڵاڵ و عەبدوڵاڵ‬ ‫س����ەراج چووین بۆ س����ەقز لەوێ چووین بۆ ماڵی‬ ‫محەمەدی حەمەباقی بۆ ئەوەی بتوانین ئەو كتێبە‬ ‫لە ئینتیشاراتی محەمەدی لە سەقز بە چاپ بگات‪..‬‬ ‫بەداخەوە كە گەیش����تینە ئینتیشاراتی محەمەدی‬ ‫هەواڵی ئەوەمان پێگەیش����ت كە یوس����ف شەریفی‬ ‫نووسەر شەهید بووە و تەرمەكەی لە مزگەوتە‪ ،‬لە‬ ‫پاشان لە تەك حەمەباقی و برادەرانی دیكە لەگەڵ‬ ‫ئاغای محەمەدی كە خاوەنی ئینتیشاراتی محەمەدی‬ ‫بوو رێككەوتین كە من كتێبە ئەس����ڵییەكە بدەم بە‬ ‫محەمەدی ئەویش پەنجا هەزار تمەن بدا بە من بە‬ ‫مەرجێ����ك دوو دانە لە كتێبەكە كۆپی بكات بۆ من‬ ‫پاش رەزامەندیم و ب����ەو مەرجەی لە ئاییندەیەكی‬ ‫نزیك ئەو كتێب����ە چاپ بكات‪ ،‬بۆیە هەردوو كتێبە‬ ‫كۆپییەكەم لەگەڵ خۆم هێنایەوە مهاباد و هاوڕێی‬ ‫خۆشەویست و سەردەمی خوێندكاری و فەرمانبەریم‬ ‫كە بۆ نزیكەی ‪ 27‬ساڵە هەر هاوڕێ و برای گیانی‬ ‫بە گیانیمە ئەویش خەلیل هیدایەت مام شێخە كە‬ ‫ئێستا لە چاپخانەی رۆژهەاڵت كار دەكات ئەوكاتە‬ ‫من دانەی����ەك لەو كتێبەم لە مهاب����اددا بە ئەو بە‬

‫مەبەس����تی ئەوەی بیگەیەنێتەوە هەولێر‪ ،‬بەاڵم لە‬ ‫بازگەكانی حكومەت دەگی����رێ و رەوانەی زیندانی‬ ‫ن����او هەولێر دەك����رێ‪ ،‬چونكە ئەو كات����ە لیژنەی‬ ‫تەنس����یقی بەرەی كوردس����تانی حكومەتی عێراق‬ ‫بە یەكەوە ب����وون بۆیە پ����اش زیندانی كردنی بۆ‬ ‫م����اوەی مانگێك لە زیندانی هەولێر ئازاد دەكرێ و‬ ‫كتێبەكەش تیا دەچێ‪..‬‬ ‫راس����تە ئەم كتێب����ە لە ژم����ارە (‪)56‬ی رۆژنامەی‬ ‫رۆژانەی كوردس����تانی نوێ خوێندنەوەی بۆ كراوە‬ ‫و باڵوكراوەتەوە؟‬ ‫ حەمید بەدرخان‪ :‬بەڵێ‪ ،‬ئەم كتێبە باڵوكراوەتەوە‬‫منیش مەبەستم نەبووە الف و گەزافی پێوە لێبدەم‬ ‫و س����ااڵنە لێرە و لەوێ باس����ی بكەم‪ ،‬بەاڵم ئەوە‬ ‫مێژووە و ناكرێ چاوی لێ بپۆشرێ چونكە ئەوكات‬ ‫واتە س����ەرەتای راپەڕینی گەلی كوردستان بوو لە‬ ‫بەهاری ‪.1991‬‬ ‫* بۆچی تاكو ئێستا چاپت نەكردۆتەوە؟‬ ‫ حەمید بەدرخان‪ :‬ئ����ەم كتێبە دانەیەك بوو الی‬‫خ����ۆم نەبوو‪ ،‬بەڵكو لە ش����وێنێكی دوورەدەس����ت‬ ‫هەڵمگرتبوو‪ ،‬بۆیە س����اڵی ‪ 2005‬دۆزیمەوە و ئێستا‬ ‫لەبەردەس����تمایە‪ ،‬بەهیوام بتوانم لە ئاییندەیەكی‬ ‫نزیك كتێبە ئۆرجیناڵەكە لە سەقز وەربگرمەوە بە‬ ‫هەر نرخێك بێت بۆ ئ����ەوەی جارێكی دیكە چاپی‬ ‫بكەمەوە‪.‬‬ ‫* بۆچی گرنگیت ب����ە چۆنیەتی رزگاركردنی هەر‬ ‫چوار شاری كوردستان (سلێمانی‪ ،‬هەولێر‪ ،‬دهۆك‬ ‫و كەركووك) داوە؟ لەو كاتەدا زانیارییەكانت چۆن‬ ‫دەسكەوتووە؟‬ ‫ حەمید بەدرخان‪ :‬سەرەتا كە دەستم بە نووسینی‬‫ئەو كتێبە كرد‪ ،‬سەرپەرش����تیاری چەند شانەیەكی‬ ‫ناو شار بووم بە ناوی (ژینۆ‪ ،‬حەسۆ‪ ،‬حەمكۆ) كە‬ ‫ئ����ەوكات برایان (هەڵگورد عەبدولوەهاب‪ ،‬ئیدریس‬ ‫الوە‪ ،‬دكتۆر قەیس سنجاری‪ ،‬دكتۆر عومەر‪ ،‬دكتۆر‬ ‫ش����وان محەمەد عومەر‪ ،‬س����ەاڵح فارس ئەبوبەكر‪،‬‬ ‫ش����ەهید عەلی قادر سیان‪ ،‬قاسم مەحمود مستەفا‬ ‫و ‪ ...‬هتد) لە شانە چەكدارەكان لەگەڵمان بوون‪،‬‬ ‫كە ئەو ش����انانەش بە سەرپەرش����تی تەحس����ین‬ ‫خەیات بوو‪ ،‬س����ەرەتاش لە رێ����گای دارای حەمەد‬ ‫س����ارمەمییەوە بوو‪ ،‬هەروەها سەروداومان لەگەڵ‬ ‫رادیۆی گەلی كوردس����تان هەبوو كە بە بەردەوامی‬ ‫گوێمان لە رادیۆك����ە دەگرت‪ ،‬زانیارییەكی دیكەش‬ ‫زۆربەی ش����یعرە بەرگرییەكانی ئەوكات كە یاساغ‬ ‫بوو‪ ،‬كە هی ش����اعیران (جەمیل رەنجبەر‪ ،‬شێركۆ‬ ‫بێكەس‪ ،‬عەبدوڵاڵ پەشێو) ئەزبەرم بوو‪ ،‬سەرەڕای‬ ‫پرسیاركردن لەم و لەو بەتایبەتی هەموو ئەوانەی‬ ‫كە خوێندەوار بوون جگە لە ئەو س����ەرچاوانەی كە‬ ‫لە رێگای كتێبخانەی س����ەیدییان لە مهاباد دەستم‬ ‫كەوتب����وو‪ ،‬بۆیە توانرا بەو زمانە س����ادەیە و بەو‬ ‫زانیارییە س����ادانە هەر هیچ نەبێ ئەو یادەوەرییانە‬ ‫تۆماربكەم‪ ،‬بۆ مێ����ژوو دەڵێم ئەم كتێبە یەكەمین‬ ‫كتێبی چاپكراوە لەسەر راپەڕینی جەماوەری گەلی‬ ‫كوردستان لە كوردستانی عێراق‪.‬‬ ‫* ناوەڕۆكی كتێبەكە لە چی پێكهاتووە؟‬ ‫ حەمید بەدرخان‪ :‬ناوەڕۆكی كتێبەكە پێڕس����تی‬‫ب����ۆ كراوە‪ ،‬س����ەرەتا فەرهەنگۆكێكە لە دە الپەڕە‬ ‫پێكهات����ووە لە پاش����ان پێش����ەكی و وتەیەك بۆ‬ ‫داوەرانی جیهان و نامەیەكی كراوە ئاراستەی گەلی‬ ‫زۆرلێكراوی كوردستان كراوە و لە پاشان نامەیەك‬ ‫ئاراس����تەی عەبدوڵاڵ پەش����ێو و ش����ێركۆ بێكەس‬ ‫كراوە كە شیعری سەدان ساڵەی پەشێو و شیعری‬ ‫شەهیدی ش����ێركۆ بێكەس كە بە ناوی (جوامێر)‬ ‫باڵوكراوەتەوە لە پاشان راپەڕینی جەماوەری شاری‬ ‫سلێمانی ش����اری هەڵمەت و قوربانی ‪1991/3/7‬‬ ‫كە بە بیس����ت الپەڕە نووسراوە هەروەها راپەڕینی‬ ‫جەماوەری ش����اری هەولێر ش����اری منارە و قەاڵی‬

‫‪13‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫دێری����ن رۆژی ئازادكردن����ی ‪ 1991/3/11‬ك����ە ‪17‬‬ ‫الپەڕەی لەخۆ گرتووە و راپەڕینی جەماوەری شاری‬ ‫دهۆك ش����اری بووكی بادین����ان رۆژی ئازادكردنی‬ ‫‪ 1991/3/17‬ك����ە ل����ە دە الپ����ەڕە باڵوكراوەتەوە‬ ‫پاشان راپەڕینی جەماوەری شاری كەركووك شاری‬ ‫بابەگوڕگ����وڕ رۆژی ئازادكردنی ‪ 1991/3/21‬كە لە‬ ‫‪ 14‬الپ����ەڕە باڵوكراوەتەوە‪ .‬هەروەها پاش����بەندێك‬ ‫بە وێنەی دانس����قەی ئاوارەكانی سەرس����نوور كە‬ ‫دەرب����ڕی ك����ۆڕەوە ملیۆنییەكەی كوردس����تانە كە‬ ‫بیس����ت الپەڕەی بۆ تەرخان كراوە‪ ،‬دواپاش����كۆش‬ ‫تەرخانكراوە بۆ جینۆس����ایدی ك����وردان بەتایبەتی‬ ‫كیمیاباران����ی هەڵەبجە كە ‪ 26‬الپەڕەی بۆ تەرخان‬ ‫كراوە‪.‬‬ ‫هەندێك لەو نووس����ینانەی ل����ە كتێبەكەدا هاتووە‬ ‫وەكو خۆی‪:‬‬ ‫حەمید ئەبوبەكر ئەحمەد (ژینۆ)‬ ‫راپەڕینی جەماوەری كورد لە كوردستانی عێراق‬ ‫رووداوەكانی راپەڕینی ساڵی (‪)1991‬ی شارەكانی‬ ‫كوردستانی عێراقە وەكو یاداشت نووسراوەتەوە‬ ‫ئێران ـ مهاباد ‪1991‬‬ ‫پێشەكی‬ ‫خوێن����دەواری كوردزمان و كوردنەژاد و كوردبیرم‪،‬‬ ‫ئەم كتێبەی لەبەر دەس����تتدایە‪ ،‬بریتییە لە چەند‬ ‫رۆژێك����ی راپەڕینەكان����ی جەماوەری كوردس����تانی‬ ‫عێراق‪.‬‬ ‫م����ن بەش بە حاڵ����ی خۆم وەكو مێژوونووس����ێك‬ ‫نەهاتوومەت����ە مەیدان‪ ،‬باس����ی مێ����ژووی كورد و‬ ‫س����ەرهەڵدان و زمان و جوگرافیای كوردس����تان و‬ ‫ب����ارە كۆمەاڵیەتییەكەی بك����ەم‪ ،‬بەڵكو من لێرەدا‬ ‫مەبەس����تم زیاتر لە زوڵم و زۆری رژێمی بەعس����ی‬ ‫فاشی عێراقییە‪.‬‬ ‫كە ‪ 23‬بیس����ت و سێ س����اڵە بێ پسانەوە كوردی‬ ‫كوردستانی عێراق لە ژێر جەور و ستەمی فاشیەت‬ ‫دەچەوسێتەوە‪......‬‬ ‫خۆ قابیلە باسی ئەم راپەڕینانە بە كتێبێك و چەند‬ ‫نامیلكەیەك تەواو نابێت‪ ،‬بەڵكو چەندەها كتێب و‬ ‫نامیلكەی گەرەكە‪.‬‬ ‫منیش ئەو باسانە بۆ مێژوونووسان و جوگرافیاناسان‬ ‫و مامۆستایانی پسپۆڕ جێ دێڵم بۆ ئەوەی خەڵكی‬ ‫كوردستان شارەزای كەل و كەلەبەری واڵتی خۆیان‬ ‫بن‪ ،‬چونكە لێرەدا من نە نووس����ەرم و نە ئەدیب و‬ ‫نە چیرۆكنووس‪ ،‬بەڵكو من خۆم بە خوێندەوارێكی‬ ‫كورد دەزانم‪ .....‬هتد‪.‬‬ ‫خۆشەویس����تانی میللەتەك����ەم خۆ ئەو ش����یعرەی‬ ‫شاعیری نەمرمان هاتەدی (بێ كەس) كە دەڵێت‪:‬‬ ‫قەد مەڵێن دوژمن بەهێزە و تۆپ و تەیارەی هەیە‬ ‫ئیتفاقت����ان گەر هەبێت زۆر زەحمەتە خۆی راگرێ‬

‫بەڵ����ێ لە ماوەیەك����ی زۆر كەم����دا توانیمان ئاواتە‬ ‫دێرینەك����ەی گەل����ی ك����ورد بێنین����ە دی‪ ،‬ئەویش‬ ‫ب����ە یەكیەتی و دەس����ت لە ناو دەس����ت توانیمان‬ ‫دوژمنانمان رەوانەی دۆزەخ بكەین و دەرسی هەتا‬ ‫هەتایەی بدەینێ‪.‬‬ ‫ئەوەش����مان پێ س����ەلماندن كە كورد لە كیمیا و‬ ‫خومپارە و تەیارە و چەكی قورس ناترس����ێت‪ ،‬من‬ ‫لێرەدا تەناه باس����ی مێژووی راپەڕینەكان و كات و‬ ‫شوێن و هەندێك لە شیعری شاعیران كە بگونجێت‬

‫دیمانە‬

‫لەگەڵ رووداوەكان‪......‬‬ ‫بۆ ئاس����ان كردن����ی خوێندنەوەی ئەوا لە پێش����دا‬ ‫فەرهەنگۆكەك����م بۆی كردووە ب����ۆ ئەوەی لە كاتی‬ ‫خوێندنەوەی باسەكەدا تووشی ناڕەحەت نەبن‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا هیوادارم س����وودێكم ب����ە میللەتەكەم‬ ‫گەیاندبێت‪.‬‬ ‫ژ‪ .‬پ‬ ‫‪1991/4/12‬ز‬ ‫‪ 1370/1/18‬هەتاوی‬

‫راوه‌ستاوان ل ‌ه راسته‌وه‌‪ :‬حه‌مه‌ى حه‌م ‌ه باقى‪ ،‬حه‌ميد به‌درخان‪ ،‬نه‌وزاد عه‌لى ئه‌حمه‌د‪ ،‬سه‌اڵحى مام هێمن‪ ،‬فازيڵ‪...... ،‬‬ ‫دانيشتوان له‌راسته‌وه‌‪ :‬ئه‌حمه‌د به‌حرى‪ ،‬نه‌وزاد ره‌فعه‌ت‪ ،‬عه‌لى شالى‪ ،‬قوبادى جه‌ليزاده‌‪ ،‬محه‌مه‌د ئه‌مين پێنجوينى‬

‫ئه‌م وێنه‌يه‌ ل ‌ه مه‌هاباد ل ‌ه‬ ‫نيسانى ‪ 1991‬گيراوه‌‬

‫وتەیەك بۆ داوەرانی جیهان‬ ‫باوەڕبكەن داوەرانی جیهان ئێمەی میللەتی كورد‬ ‫ك����ە لە كوردس����تانەكاندا هەی����ن‪ ،‬نزیكەی (‪)30‬‬ ‫س����ی ملیۆن كورد دەبین كە بە درێژایی مێژووی‬ ‫بەش����ەریەت هەر بێ واڵت و بێ ئااڵ و ژێردەستە‬ ‫و زۆرلێكراوین‪.‬‬ ‫بەاڵم لێرەدا داوەرانی جیهان باس����ی كوردەكانی‬ ‫كوردستانی عێراق دەكەین‪.‬‬ ‫ك����ە چۆن حوكم����ە دڕندە چەپەڵ����ە بۆگەنەكەی‬ ‫رژێمی عەفلقی بەعس����ی فاشی هەستاوە بە تەفر‬ ‫و توون����ا كردن����ی ك����وردەكان و رووخانی ناوچە‬ ‫كوردنش����ینەكان‪ ،‬زیاتر لە (‪ )5‬پێنج هەزار گوند‬ ‫دەبوو رووخاندی‪.‬‬ ‫داوەارانی جیهان‪:‬‬ ‫ئێم����ەی كورد خاوەنی زم����ان و مێژوو و خاك و‬ ‫ئایی����ن و ‪ .‬هتد‪ ...‬جگە لەو ئاو و هەوایەی كە لە‬ ‫چیاكانی كوردس����تانەوە پێمان رەوا بینراوە‪ .‬خۆ‬ ‫نەخشەی كوردستانی گەورە لەبەرچاوتان دایە و‬ ‫كە ژمارەیەكی گ����ەورەی كوردی لە دەوری خۆی‬ ‫كۆكردۆتەوە كە ئەویش بارە جوگرافیەكەیەتی‪..‬‬ ‫داوەران����ی جیه����ان‪(( .‬م����اف)) كااڵیەكی چەند‬ ‫مانگی نییە لە پێ بكرێت و سبەینێ بە ئارەزووی‬ ‫خۆی فڕێ بدرێت‪.‬‬ ‫بەڵك����و ((م����اف)) ه����ەق و ویس����تی بەرباڵوی‬ ‫كۆمەاڵنی ستەمدیدە و رەش و رووتی كۆمەڵگای‬ ‫جیهانە ـ ئێمەی كورد نمون����ەی بەرچاو زیندوی‬ ‫جیهانمان لە پێش چاو گرتووە‪ ،‬كە س����ەركردە و‬ ‫نوێنەرانیان بە دەنگی ب����ەرز داوای مافی رەوای‬ ‫واڵت����ان دەكەن و چۆن ب����ە دەنگیانەوە دەچن‪..‬‬ ‫نمونەی زیندوی بەرچاویش����مان (دەوڵەتی كوێت‬ ‫ب����وو) كە چ����ۆن ئەمەریكا توانی ل����ە ماوەیەیك‬ ‫كەمدا چەندان دەوڵەت كۆبكاتەوە بگاتە جێگەی‬ ‫مەبەست‪.‬‬ ‫ئ����ەی خۆ هەق خوازانی ماف����ی مرۆڤ چاویان لە‬ ‫نەتەوە پ����ڕ ئەش����كەنجە و ئازارەكمانە كە چۆن‬ ‫رژێمی (س����ەددام) حوسێن بە تانك و زریپۆش و‬ ‫كیمیایی چەندان ساڵە دەمانچەوسێنێتەوە‪.‬‬ ‫خ����ۆ ئێمەش میللەتین و هەقی ژیانمان هەیە ئایا‬ ‫ئەمەریكا بە چاوی خۆی نابینێ كەوا مەس����اڵحی‬ ‫شەخسی بەرچاوی گرتووە؟ ئەی مەجلیسی ئەمن‬ ‫لە كوێیە؟‬ ‫دادوەرانی جیهان‪:‬‬ ‫ئێمەی ك����ورد داواتان لێ دەكەین كە یارمەتیمان‬ ‫بدەن و دەس����تی خۆشەویستیمان بۆ درێژ بكەن‬ ‫داوای ئ����ەوە ناكەین ك����ە رزگارمان بكەن چونكە‬ ‫هەق تاكو نەسێنرێ نادرێ‪.‬‬ ‫ئاواتمان ئەوەیە لە رێگەی خۆتان بینینتانەوە بە‬ ‫دەنگمان����ەوە بێن و چاو لە كردەوەی خراپەكاری‬ ‫مەپۆشن‪.‬‬ ‫ئەگەر ئەمڕۆش سیس����تەمی ئێوە وایە س����بەینێ‬ ‫بەرەو رووی خۆتان دەبێتەوە‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫ب�ڵ�اوك���راوەی���ەك���ی‬ ‫روون����اك����ب����ی����ری����ی‬ ‫گ��ش��ت��ی��ی��ە لەگەڵ‬ ‫بەدرخان دەردەچێ‬

‫سەرپەرشتیاری كەلچەری بەدرخان‬ ‫د‪.‬ئازاد حەمە شەریف‬

‫راوێژكاری رووناكبیریی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان‬

‫ژمارە ‪ - 163 - 85‬ئادار و نيسانى ‪2012‬ی زایینی‬

‫پیرەمێرد و نوێخوازی لە ئەدەبی كوردیدا‬ ‫د‪ .‬هیمداد حوسێن‬ ‫سەبارەت بە سەرهەڵدانی بیری نوێخوازی لە ئەدەبی‬ ‫كوردی���دا‪ ،‬باوترین تێڕوانین ئ���ەو تێڕوانینەیە كە لە‬ ‫دوای جەنگی یەكەم���ی جیهانییەوە كۆمەڵێ رێباز و‬ ‫قوتابخانەی تر دەركەوتن لەوانە رۆمانسیزم و پاشان‬ ‫ریالیزم وەكو بەدیلێك بۆ كالسیكیەت‪.‬‬ ‫دەربارەی رابەران و رێچكەش���كێنانی ئەم نوێخوازییە‬ ‫بۆچوون���ی جی���اواز ل���ە ئارادایە‪ ،‬كەس���ێكی وەكو‬ ‫(محەم���ەد س���دیق ع���ارف) پێی وایە كە ش���یعری‬ ‫كوردی لە داوی قوتابخانەی بابنەوە پێی ناوەتە ئەم‬ ‫قۆناغەوە واتە قۆناغی نوێبوونەوە‪ ،‬ئەم قۆناغەش بە‬ ‫ماوەی گواستنەوە ناودەبات و (حاجی قادری كۆیی)‬ ‫بە یەكەم هەن���گاوی ئەم گوێزان���ەوە دەزانێت‪ .‬ئەم‬ ‫بۆچوونەی باس���مان كرد مەبەست لە سااڵنی كۆتایی‬ ‫هەش���تاكانە واتە بەر لە جەنگ���ی جیهانی یەكەم كە‬ ‫دەتوانین بە قۆناغی بەر لەرۆمانسیزم ناوی ببەین‪.‬‬ ‫((هەنگاوی دووەمیش بە الی (محەمەد سدیق عارف)‬ ‫ەوە لە الیەن ش���اعیرانی وەك (پیرەمێرد و ئەحمەد‬ ‫موخت���ار جاف و بێكەس و زێوەر و وەلی دێوانە)ەوە‬ ‫نراوە و تا شەڕی دووەمی جیهانی خایاندووە‪ ،‬هەرچی‬ ‫هەنگاوی سێیەمیش���ە ئەوا بە الیەوە لە (گۆران)ەوە‬ ‫دەس���ت پێ دەكات و (هەردی و دی�ل�ان و هەژار و‬ ‫ع‪.‬ح‪ .‬و كام���ل ژی���ر و دڵدار و بەختی���ار زێوەر) بە‬ ‫پەیڕەوكەری ئەم هەنگاوە دادەنێ))(‪.)1‬‬ ‫بەاڵم ئەو بۆچوونەی كە باوە و تا ئێستا زیاتر جێگەی‬ ‫خۆی گرتووە ئەوەیە كە (ش���یخ ن���وری و گۆران و‬ ‫رەش���ید نەجی���ب و پیرەمێرد) ب���ە رێچكەكەرەوەی‬ ‫نوێگەری لە ش���یعری كوردی دادەنێ���ن بەتایبەتیش‬ ‫(ش���ێخ نوری و گۆران) ه���ەروەك (رەفیق حیلمی)‬ ‫دەربارەی (شێخ نوری شێخ ساڵح) دەڵێ‪:‬‬ ‫((ئەوان���ەی ك���ە ئیمڕۆ خۆی���ان ب���ە دامەزرێنەری‬ ‫قوتابخانەی ش���یعری تازە ئەژمێ���رن ئەبێ بزانن كە‬ ‫یەكەم بەردی بناغەی قوتابخانەكەیان لە الیەن نوری‬ ‫(‪)2‬‬ ‫شێخ ساڵحەوە دامەزرا))‬ ‫دەربارەی (گۆران)یش دەڵێ‪(( :‬لە شیعری كوردیدا‬ ‫ئینقالبێكی گێڕاوە بەم ئینقالبە قوتابخانەی شاعیرە‬ ‫كۆنەاكنی بە تەواوی رووخاندووە وە دونیای شیعری‬ ‫كالسیكی بە جارێ سەرەو ژێر كردووە))‪.‬‬ ‫دەربارەی ئەم رۆڵەی (ش���ێخ ن���وری و گۆران)یش‬ ‫لە كردنەوەی رێچكەی نوێگەری لە ش���یعری كوردیدا‬ ‫گۆران���ی خ���ۆی دەرگای ئەو باس���ەی كردۆتەوە كە‬ ‫س���ەرەتای ئ���ەو نوێگەرییە بە الس���ایی كردنەوەی‬ ‫ئەدەبی كوردی دەس���تی پێ كردووە و ئەوەتا خۆی‬ ‫دەربارەی ئەم رێچكەیە دەڵێ‪(( :‬نووسەر و شاعیرانی‬ ‫ئەوس���ا بەتایبەتی ش���ێخ نوری و رەشید نەجیب و‬ ‫من كە پێكەوە بە ئەدەبی توركی موتەئەس���یر بووین‬ ‫و پێكەوە ئەمان نووس���ی‪ ،‬بەاڵم تەنها ش���ێخ نوری‬ ‫ش���یعرەكانی باڵوئەكردەوە من ب�ڵ�اوم نەئەكردەوە و‬ ‫ئەو لەو بارەیەوە نەش���اتی دەرئەكەوت‪ ،‬وە ئەدەبی‬ ‫توركی قوتابخانەی ش���یعری تازەی تی���ا پەیدا بوو‬ ‫ب���وو كە پێی���ان ئەوترا (ئودەبای فەج���ری ئاكیب)‬ ‫لەوانە (تۆفیق فیكردە) و (جەالل س���اهر) بوون‪...‬‬ ‫وە ئەدیبێك���ی تری تورك ك���ە (عەبدلخالق حامد)ی‬ ‫ئەگەرچی لەم كۆمەڵە نەبوو‪ ،‬بەاڵم دیسان هەر پێی‬ ‫موتەئەس���یر بووین‪ ،‬كەوابێ هەمووم���ان بە یەكەوە‬ ‫ئەم���ان روانیە یەك كاڵو رۆژنە‪ ،‬ب���ەاڵم ئەتوانرێ بە‬ ‫شێخ نوری بوترێ سەرۆك بە هۆی‪ :‬ۆزری بەرهەمی‪،‬‬ ‫باڵوكردنەوەی بەرهەمەكانی كە بێگومان تەئس���یری‬ ‫ئەبەخشییە سەر ئەدەبی كوردی))(‪.)3‬‬ ‫كەس���ێكی وەكو دكتۆر كەمال مەزهەریش هەموو ئەو‬ ‫گۆڕانكارییانەی بەس���ەر كۆمەڵگای كوردی داهات لە‬ ‫سەرەتای سەدەی بیس���تەم بە راپەڕین (رینسانس)‬

‫لە قەڵەم دەدات و بڕواشی وایە كە پیرەمێرد یەكێك‬ ‫بووە لە رابەرانی ئەم رێنس���انە شان بە شانی هەندێ‬ ‫كەس���ایەتی تری وەكو (جەالدەت بەدرخان و مەالی‬ ‫گەورە و ئەمین زەكی و حوس���ێن حوزنی موكریانی‬ ‫و ‪.)4()...‬‬ ‫كەوات���ە هەموو را و بۆچوونەكان ئ���ەوە دەردەخەن‬ ‫ك���ە پیرەمێرد كەس���ێكی نوێخواز ب���ووە و هەوڵی‬ ‫نوێكردنەوەی ئەدەبەكەی داوە‪.‬‬

‫پیرەمێرد و شیعر‬

‫دیارە كە باس لە پیرەمێرد دەكەین وەكو شاعیرێكی‬ ‫نوێخواز‪ ،‬قسەكەمان ئەوە هەڵدەگرێت كە پیرەمێردیش‬ ‫پێشتر بە ش���ێوازە كالسیكییە ش���عیری نووسیوە‪،‬‬ ‫پاش���ان ش���یعرەكانی نوێگەرییان بە خۆوە بینیوە‪،‬‬ ‫ئەمەش دەتوانین لەم دوو حاڵەتە روون بكەینەوە‪:‬‬

‫یەكەمیان‪:‬‬

‫شیعرە كالس���یكییەكانی كە وەكو هەموو شاعیرانی‬ ‫پێش خۆی س���ەرەتا السایی ش���اعیرانی پێش خۆی‬ ‫كردۆت���ەوە‪ ،‬واتە هەم���وو تایبەتییەكانی ش���یعری‬ ‫شاعیرانی كالس���یكی رۆژهەاڵتی بە شیعرەكانییەوە‬ ‫دیارە وەك نوس���ینی ش���یعر بە زمانێك���ی تێكەڵ و‬ ‫پەیڕەوكردنی كێش���ی عروزی عەرەبی و بەكارهێنانی‬ ‫هونەرەكانی رەوانبێژی‪.‬‬

‫دووەمیان‪:‬‬

‫لێرەدا مەبس���تمان الیەنە رۆمانس���یەكەیەتی‪ ،‬لەگەڵ‬ ‫ئەوان���ەی كە باس���مان ك���رد‪ ،‬دواتر بە ه���ۆی ئەو‬ ‫گۆڕانكارییان���ەی كە بەس���ەر كۆمەڵگ���ەی ئەوروپی‬ ‫بە گش���تی و كۆمەڵگای تورك���ی بەتایبەتی وایكرد‬ ‫پیرەمێردی���ش هەوێن���ی بەرهەم���ە ئەدەبییەكان���ی‬ ‫لەمان���ەوە وەربگرێت‪ .‬ل���ەم رووەوەش دەتوانین بە‬ ‫گشتی شیعرەكانی پیرەمێرد بكەینە سێ بەش‪:‬‬

‫‪ 1‬ـ شیعری رەسەنی خۆی‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ش���یعری وەرگێڕاو لە زمانێكی دیكەی بێگانە یان‬ ‫دیالێكتی دیكەی زمانی كوردی‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ ئ���ەو ش���یعرەی كەوتۆتە ژێر ب���اری كاریگەری‬ ‫شیعری بێگانەوە)‬ ‫ش���یعری رەسەنی شاعیر ئەو ش���یعرانەن كە لەسەر‬ ‫بەح���ری ع���ەروز و یەكێتی قافیە و ج���ووت قافیەدا‬ ‫دانراون‪ ،‬ش���یعرەكانی پیرەمێرد لە ژێ���ر كاریگەری‬ ‫شیعری بێگانە واتە لە رێگەی ئەو بزوتنەوە شیعرییە‬ ‫نوێی���ەی لە ئەوروپا و ل���ە توركیا هەبوو‪ ،‬كەوتە ژێر‬ ‫كاریگەری ئەوانەوە بەتایبەتی ئەدەبی فەڕەنسی‪.‬‬ ‫هەروەها شیعری لە زمانانی بێگانە وەرگێڕاوەتە سەر‬ ‫زمانی كوردی‪ ،‬بۆ نموونە وەرگێڕانی شیعری فارسی‬ ‫بۆ كوردی كە ش���یعری (ش���ێخ خالیدی شارەزووری‬ ‫نەقش���بەندی‪ ،‬ش���ێخ عومەر زیائەدین نەقشبەندی‪،‬‬ ‫هەندێ بەش���ی ش���انۆنامەی فیردەوس���ی‪ ،‬مەخفی‪،‬‬ ‫سەعدی شیرازی‪)....‬‬ ‫بۆ نموونە شیعرێكی مەوالنا خالید دەهێنێتەوە لەگەڵ‬ ‫دەقی وەرگێڕانەكەی پیرەمێرد‬

‫دەقی مەوالنا خالید‪:‬‬

‫م���وس���م ع��ی��داس��ت و ن��اه��وم��ێ��د از دی������دار یار‬ ‫عالمی در عیش و ن��وش و م��اد و چشم اشكبار‬ ‫ه��ر ك��س ب��ای��ار در گشت و گڵستان اس��ت و مف‬ ‫زاش���ك س��رخ��م ش��د ك��ن��ار از داغ ه��ج��ران اللەزار‬

‫وەرگێڕانی پیرەمێرد‪:‬‬

‫ج��ەژن��ە م��ن وا ن��اه��وم��ێ��د و ب��ێ ب��ەش��ی دی�����داری یار‬ ‫خەڵكی خوڕڕەم‪ ،‬من بە خوڕڕەم‪ ،‬ئاو لە چاوم دێتە خوار‬ ‫گشت لە گەشتی دەشتە داوێ��ن پڕ گواڵڵەی ئ��اڵ و من‬ ‫ئەشكی س���ووری داخ��ی دووری دەوری ك��رد ه��ەاڵڵ��ە زار‬ ‫لە الیەكی تر پیرەمێرد زۆر هۆگری شیعری دیالێكتی‬ ‫گۆران بووە‪ ،‬بۆیە زۆربەی ش���یعرەكانی لە دیالێكتی‬

‫پيره‌مێردى شاعير‬

‫گۆران وەرگێڕاوەتە سەر كرمانجی خواروو بۆ نموونە‬ ‫((مەولەوی‪ ،‬بێسارانی‪ ،‬وەلی دێوانە‪))....‬‬ ‫پیرەمێرد شیعرێكی مەولەوی بەم شێوەیە وەرگێڕاوە‬

‫شیعرەكەی مەولەوی‪:‬‬

‫ی���������اران ب����ەرش����ی����ەن ج������ەی زێ������د و زام�����ن‬ ‫گ�����رد ت����ەف����رەق����ە ب���ی���ن چ�����ون خ���ەی���اڵ���ی من‬ ‫گ�������������ەرد ك������ۆچ������ش������ان ئ�������ان�������ا دی�������������ارەن‬ ‫وەك ل�����ێ��ڵ��اوی�����ت ب�����ۆچ�����ون�����ت ق������������ەرارەن‬

‫دەقی وەرگێڕانەكەی پیرەمێرد‪:‬‬ ‫ب������ڵ�����اوە ك��������ەوت��������ە ن����������او ه������اوم������ااڵن������م‬ ‫ت����ەف����ر و ت����ون����ا ب��������وون وەك خ���ەی���ااڵن���م‬ ‫ك���ۆچ���ی���ان ك������رد‪ ،‬ه�����ا‪ ،‬ه�����ا‪ ،‬ت����ۆزی����ان دی�����ارە‬ ‫ه��������اوار م����ن ج���ێ���م���ام ل������ەم ش����وێ����ن ه�������ەوارە‬

‫تازەبوونەوە لە روخساری شیعرەكانی‬ ‫پیرەمێرددا‬

‫پیرەمێ���رد دوای گەڕانەوەی بۆ زێدی باب و باپیرانی‬ ‫كە خاكی كوردس���تانە‪ ،‬تازەبوونەوە بە شیعرەكانی‬ ‫دیارە لەم الیەنانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ل���ە رووی زمان���ی ش���یعرییەوە زمانێكی كوردی‬ ‫پەت���ی بەكارهێناوە بەس���وود وەرگرتن لە فەرهەگی‬ ‫الوی و زمانی پەتی كوردی و گەڕانەوە بۆ فۆلكلۆری‬ ‫كوردی‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ لە رووی كێشەوە كێشی خۆماڵی بەكارهێناوە‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ قافیەی جووت قافیەیە‪( ،‬مەسنەوی)‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ل���ە رووی وێنەی ش���یعرییەوە‪ ،‬تازەبوونەوە لە‬ ‫شیعرەكانیدا هەس���تی پێ دەكرێت‪ ،‬بەوەی زۆربەی‬ ‫وێنەی ش���یعرەكانی وێنەی خۆماڵین و لە سروشتی‬ ‫كوردستان و وەرزەكان و كلتوری نەتەوەیی و وێنەی‬ ‫رەشماڵ نش���ین و جوانی كوردس���تان سەرچاوەیان‬ ‫گرتووە‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ پیرەمێرد شیعری بێ نوقتەی داناوە كە بە یەكێ‬ ‫لە داهێنانەكانی لە بواری شیعرییەوە دەژمێردردێت‪،‬‬ ‫بۆ نموونە‪:‬‬ ‫وا دەمی دەورەی رەواجە گوڵ لە سەحرا رۆح ئەدا‬ ‫مەل لەگەڵ گوڵدا دڵ ئاگاهی لە سڕی لەوح ئەدا‬ ‫‪ 6‬ـ ش���یعری لیریك���ی خۆماڵی دان���اوە كە بە هۆی‬ ‫السایی دەس���توری شیعری دیالێكتی گۆران كردووە‪،‬‬ ‫كە بە كێش���ی سیالبی خۆماڵییە و لە رووی سەرواوە‬ ‫جووت سەروایە‪.‬‬ ‫‪ 7‬ـ پیرەمێرد دەستكاری قاڵبی (تەرجیح بەند)ی كە‬ ‫ئەمەش بە یەكێك لە داهێنانەكانی دادەنرێت‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ شیعری سەربەستی داناوە‪.‬‬

‫ش���یعرەكانی پیرەمێرد لەگەڵ ئەو تازەكردنەوانەشدا‬ ‫رێچكەی كالسیكیەتیش���ی هەر پێوە دیاربووە‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە كاكەی فەل�ل�اح لە بارەی پیرەمێردەوە دەڵێت‪:‬‬ ‫(ئەگەرچی ش���اعیرێكی زۆر ناسراوە‪ ،‬بەاڵم خاوەنی‬ ‫رێباز و قوتابخانەیەك���ی دیاریكراو نەبوو‪ ،‬ئەگەرچی‬ ‫بەرهەمی زۆری هەبووە بەاڵم شەمكی هەڕەمەیی زۆر‬ ‫بە زەقی پێوەدیاربوو‪ ،‬بە بیر و بڕوا و رەگ و ریشەی‬ ‫چێژ و بەهرە و س���ەلیقە زۆرتر پابەند و بەخێوكراوی‬ ‫بابەتی كالسیكی بوو)‬ ‫لەگەڵ ئەو هەموو س���یما و خەس���ڵەتە نوێیانەی كە‬ ‫لە ش���یعری پیرەمێرد دەردەك���ەون‪ ،‬بەاڵم پیرەمێرد‬ ‫لە ش���اعیرانی تر لە خاڵێك���دا یەكناگرنەوە‪ .‬ئەویش‬ ‫ئەوەیە كە پیرەمێرد تا كۆتایی تەمەنی ش���یعری لە‬ ‫نێوان كالس���یك و نوێدا داناوە واتە دەس���تبەرداری‬ ‫كالسیكییەكە نەبووبوو))‬

‫ناوەڕۆكی شیعرەكانی پیرەمێر‬

‫ناوەڕۆك هەموو ئەو باس���انە دەگرێتەوە كە شاعیران‬ ‫دەیەوێت لە بارەیانەوە بدوێت و قسەی لەسەر بكات‪،‬‬ ‫واتە مەبەستی شیعری ناوەڕۆك دەگرێتەوە‪.‬‬ ‫ئەگەر س���ەرنج بدەینە ش���یعرەكانی پیرەمێرد ئەوا‬ ‫بۆمان روون دەبێتەوە كە شیعرەكانی لە چوارچێوەی‬ ‫مەبەس���تەكانی (ش���یعری ئایین���ی‪ ،‬ماتەمنام���ە‪،‬‬ ‫پیرۆزبایی‪ ،‬پیاهەڵدان‪ )...‬دەسوڕانەوە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ‬ ‫ئەوەش���دا كە ش���اعیر (بایەخێكی تەواوی بە ژیانی‬ ‫كۆمەاڵیەتی نەداوە وەك مەبەستێكی سەرەكی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئاوڕدان���ەوەی زۆری هەیە لەم الیەن���ەوە‪ ،‬بەتایبەتی‬ ‫ژیانی گوند و دێهات و كۆچەری‪ ،‬كە بایەخێكی زۆری‬ ‫بە ژیانی گوند و دێه���ات و كۆچەری‪ ،‬كە بایەخێكی‬ ‫زۆری ب���ە ژیانی ئێاڵت���ی ج���اف داوە) وەك وتمان‬ ‫سروش���ت و جوانی سروشتی كوردستان زۆر كاری لە‬ ‫پیرەمێرد كردووە‪ ،‬لە شیعرەكانیدا زۆر وێنەی جوانی‬ ‫سروش���تی خوڵقاندووە‪ ،‬دیارە ئەمەشە بە كاریگەری‬ ‫(مەولەوی) ش���اعیر بووە هەروەك خۆی دەڵێت (تا‬ ‫مەولەوین نەناسیبوو (نالی)م ال پێغەمبەری شیعری‬ ‫كوردی بوو)‬ ‫شاعیر مەبەس���تی دڵداری وەك بابەتێكی سەربەخۆ‬ ‫وەرنەگرتووە‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ وەسفدا تێكەڵی كردووە كە‬ ‫بە چاوێكی هونەرییەوە سروش���تی جوانی كوردستان‬ ‫دەبین���ێ لە هەم���وو وەرزەكانی س���اڵدا كە ئەمەش‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ ئەو كاریگەرییەی كە مەولەوی لەسەر‬ ‫پیرەمێردی هەبوو‪ ،‬بۆ نموونە كە دەڵێ‪:‬‬ ‫بەیانی بوو لە خەو هەڵسام كە روانیم بەفرە باریوە‬ ‫س��ل��ێ��م��ان��ی ئ��ەڵ��ێ��ی ب��ەل��ق��ی��س��ە ت�����ارای زی����وی پۆشیوە‬ ‫لەگەڵ ئەمانەشدا پیرەمێرد شیعری مناسەباتی زۆرە‬

‫‪15‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫ب���ۆ نموونە ((چلەی ماتەمینی‪ ،‬كۆچ كردن‪ ،‬ش���یعر‬ ‫بۆ زانا و دۆس���تانی‪ ،‬بۆ گۆڤارەكان‪ ،‬بۆ ش���ەهیدان‪،‬‬ ‫پیرۆزبایی))‬ ‫ش���یعرێكی هەیە كە بۆ گۆڤاری گەالوێژی نووس���یوە‬ ‫كە دەڵێ‪:‬‬ ‫گ�����ەالوێ�����ژ خ���وش���ك���ە ب������ااڵب������ەرزەك������ەی ژی���ن‬ ‫م��ل��وان��ك��ەی ت���ۆ‪ ،‬ل���ە ری���ش���ەی ع���ەق���دی پەروین‬ ‫ب����ە ش����ەوق����ی ت������ۆوە روون��������ە ئ�����ەم جیهانە‬ ‫ب���ەاڵم ((خ���وف���اش)) ل��ە تیشكت ك��وێ��ر و نابین‬ ‫ش���اعیر گەل���ێ گرنگ���ی بە بۆن���ە و ی���اد و جەژنە‬ ‫نەتەوەییەكانی ك���ورد داوە‪ ،‬بۆیە جەژنی نەورۆز لە‬ ‫ش���یعرەكانیدا رەنگیان داوەتەوە كە زیاد لە هەشت‬ ‫شیعری لەس���ەر ئەم جەژنە نووسیوەن بۆ نمونە كە‬ ‫دەڵێ‪:‬‬ ‫ئ�����ەم�����ڕۆ ن������������ەورۆزە وا گ������وڵ پ����ەی����داب����وو‬ ‫ل���ە ع��ەش��ق��ی گ����وڵ����دا‪ ،‬ب���ول���ب���ول ش���ەی���دا بوو‬ ‫ب���ول���ب���ول ل����ەس����ەر گ������وڵ‪ ،‬م���ان���گ���ی ب����ە بانگە‬ ‫خ���وێ���ن���دن���ی ئ���ێ���م���ە س������اڵ دوان����������زە مانگە‬ ‫هەروەها زۆر لە مەتەڵ و قس���ەی نەستەق و پەندی‬ ‫پێش���ینانی فۆلكلۆری كوردی و ئەدەبی میللی سەر‬ ‫زاری خەڵكی بە شێوەیەكی هونەرییانەی زۆر ناسك‬ ‫و جوان بە شیعر هۆنیوەتەوە‪ ،‬بۆ نموونە كە دەڵێ‪:‬‬ ‫وش���������ك ت���������ەڕ دەب�����������ێ ل�������ە ب���������������ەراوردێ‬ ‫ئ������ەو ت�������ەڕی ت���ی���خ���ەی ب����ە وش����ك����ی دەردێ‬

‫پیرەمێرد و رۆژنامەوانی‬

‫لێ���رەدا ه���ەوڵ ئەدەی���ن ژیانی پیرەمێ���رد و بواری‬ ‫رۆژنامەوانی قۆناغ بەند بكەین‪ ،‬ئەوانیش دوو قۆناغن‪،‬‬ ‫كە ئەمانەن‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ قۆناغی نیشتەجێ بوون لە توركیا‪:‬‬ ‫لەو ماوەیەدا توانیویەتی بە هۆی ئەو نووسین و وتار‬ ‫و شیعر و بەرهەمە وەرگێردڕاوەكانی‪ ،‬ئەدەبی كوردی‬ ‫ب���ەم زیندووك���ردن و ئەو رۆژنام���ە و گۆڤارنەی ئەو‬ ‫سەردەمە دەنووسین كە تیایدا خاوەن و سەرنووسەر‬ ‫بووە یا دەس���تەی نووس���ەران یا نووسەرێكی چاالك‬ ‫بووەن كە ئەمانیش‪:‬‬ ‫• ((یەكەمجار ئیمتیازی گۆڤاری (رەسملی كتاب))‬ ‫وەرئەگ���رێ كە زانیاری لە بارەی ئەم گۆڤارە كەم لە‬ ‫ئارادایە‪.‬‬ ‫• رۆژی ك���ورد یاخ���ود ((كورد تع���اون و تەرەقی‬ ‫غەزەتەس���ی)) لە ‪ 1908‬ـ ‪ 1909‬بە كوردی و توركی‬ ‫دەردەچوو‪ ،‬حاجی تۆفیق خاوەن ئیمتیاز بوو‪.‬‬ ‫• لەگ���ەڵ فائق س���ەبری بەگ رۆژنام���ەی (مصور‬ ‫محیگ))یان دەردەكرد‪.‬‬ ‫• زۆرجار س���ەروتاری بۆ رۆژنامەی (اقدام وحریق))‬ ‫دەنووسی‪.‬‬ ‫• كاتێ لە ئەستەمبوڵ لە ساڵەكانی ‪ 1904‬ـ ‪1912‬دا‬ ‫گۆڤاری ((اجته���اد)) لە الیەن عەبدوڵاڵ جەودەتەوە‬ ‫دەردەچ���وو‪ ،‬بەرهەمی خۆی و ن���ەژادی كوڕی باڵو‬ ‫دەك���ردەوە‪ ،‬پیرەمێ���رد ل���ەم بارەی���ەوە دەڵێـت‪:‬‬ ‫((عەبدوڵ�ڵ�ا جەودەت لە پاش مەش���روتیەت كە لە‬ ‫ئەوروپاوە هاتەوە‪ ،‬لە ئەس���تەمبوڵ ب���وو‪ ،‬زۆرتر لە‬ ‫هەمو كەس لە خزمەتیا بووم خۆم و نەژادی كوڕم بە‬ ‫نڤم و نپر لە مجەلەكەیدا خزمەتمان هەیە‪.‬‬ ‫• لە رۆژنامەی ((ترجمانی حقیقت))ی معلم ناحیدا‬ ‫كە توركیا دەرچووە شعیری هەیە‪.‬‬ ‫• گۆڤاری ژین لە سااڵنی ‪ 1918‬ـ ‪ 919‬لە ئەستامبوڵ‬ ‫بە كوردی و توركی دەرچووە‪.‬‬ ‫• بەش���داری لە رۆژنامەی ((ش���ەمس)) كردووە لە‬ ‫ت���اران كە دەڵێ‪(( :‬من مەفتونی زبانی فارس���یم و‬ ‫كاتێ لە ئەس���تەمبوڵ بووم گەلێ خزمەتی غەزەتەی‬ ‫شەمسم دەكرد كە سەید حوسێن ئێرانی خاوەنی بوو‬ ‫ئەو سەردەم‪.‬‬ ‫• لە رۆژنامەی ((ش���فق س���رخ و مجلەی فرهنگ لە‬ ‫‪ ))1933‬لە تاران بەش���داری ك���ردووە كە دەڵێ‪ :‬من‬ ‫لە ئەس���تەمبوڵەوە مەقالە و ش���یعرم بۆ دەناردن بە‬ ‫ئیمزای سلێمانی تۆفیق یاخود س‪ .‬ت)‬ ‫‪ 2‬ـ قۆناغی پاش گەڕانەوەی بۆ كوردستان‪:‬‬ ‫دوای گەڕانەوەی پیرەمیرد لە ‪30‬ی كانوونی دووەمی‬ ‫‪ 1925‬بۆ ش���اری س���لێمانی‪ ،‬گرنگترین كارەكانی لە‬ ‫بواری رۆژنامەوانی ئەمانەن‪:‬‬ ‫• لە س���اڵی ‪ 1926‬سەرپەرش���تی رۆژنامەی ژیانی‬ ‫كردووە لە سلێمانی‪.‬‬ ‫• ه���ەر ل���ە رۆژنامەی ژیان ل���ە ‪ 1932‬بۆ یەكەمجار‬

‫نازناوی كرد بە پیرەمێرد‪ ،‬كە شیعری ((بەیانی بوو‬ ‫لە خەو هەڵسام))ی باڵوكردەوە‪.‬‬ ‫• یەك���ەم ژمارەی رۆژنامەی ژی���ن لە ‪26‬ی كانوونی‬ ‫دووەم���ی ‪ 1939‬لەس���ەر هەمان ژم���ارە و زنجیرەی‬ ‫((ژی���ان)) ژمارە ((‪ ))544‬باڵوكرایەوە كە تا ژمارە‬ ‫‪1015‬ی لە ‪15‬ی حوزەیران���ی ‪ 1950‬باڵوكرایەوە) كە‬ ‫الپەڕەكان���ی ئەم رۆژنامەیەی دابەش كردبووە س���ەر‬ ‫هەشت بەش كە ئەمانەبوون‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ئەدەبی ‪ 2‬ـ كۆمەاڵیەتی ‪ 3‬ـ ئابوری‬ ‫‪ 6‬ـ مێژوویی‬ ‫‪ 4‬ـ فەلسەفی ‪ 5‬ـ زانیاری‬ ‫‪ 7‬ـ ئایینی ‪ 8‬ـ گاڵتەوگەپ‬

‫بەرهەمەكانی پیرەمێرد بە گشتی‬

‫پیرەمێرد وەك ئەدیبێك بە گشتی‪ ،‬پەیامێكی گەورەی‬ ‫پێبوو‪ ،‬دیارە لە توانای ش���یعریش نیە گوزارشت لە‬ ‫هەموو ش���تێك بكات‪ ،‬بۆیە پیرەمێرد توانیویەتی لە‬ ‫هونەرەكانی پەخشانیش بابەتی تر بنووسێت لەوانە‬ ‫(وتار و چیرۆك و شانۆ) وا لە خوارەوە بەرهەمەكانی‬ ‫دەخەینە روو‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ دیوانی مەولەوی ((ئەسڵ و رۆح)) ساڵی ‪،1935‬‬ ‫ل���ە چاپخانەكەی خۆی بە دوو بەرگ لە چاپی داون‪،‬‬ ‫دەقی هەورامی ش���یعرەكەی ناوناوە ((ئەس���ڵ)) بە‬ ‫بەرامبەری وەریگێڕاوەتە س���ەر ش���ێوەی سلێمانی و‬ ‫ناوی ناوە ((رۆح)) واتە رۆحی مەولەوی‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ چیرۆكی دوانزە سوارەی مەریوان‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ چیرۆك���ی مەحمود ئاغای ش���یوەكەڵ ـ ‪ 1942‬لە‬ ‫سلێمانی كراوەتە شانۆگەری‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ مەم و زین‪ ،‬چیرۆكێكە ( لە ش���ێوەی شانۆنامە‬ ‫لە ساڵی ‪ 1935‬لە س���لێمانی باڵوكراوەتەوە خاوەنی‬ ‫لەسەر بەرگی نووسیویە ((دڵدارێكی پڕ لە عەشقی‬ ‫پی���رۆزی یەزدانی لە كوردس���تان رووی���داوە)) ئەم‬ ‫بەرهەمە كارێكی س���ەركەوتوو و جوانە‪ ،‬سەرچاوەی‬ ‫ئەحم���ەدی خانییە‪ .‬ب���ەاڵم پیرەمێ���رد بەرهەمێكی‬ ‫رەندی تازەی لێ دروست كردووە‪ ،‬ناوەڕۆكێكی نوێیە‬ ‫و پێوەندی بە مەم و زینی خانییەوە نییە‪ ،‬پیرەمێرد‬ ‫چیرۆكەكانی بە پەخش���ان نووس���یوە تەنیا كۆتایی‬ ‫نەبێ بە شیعر هاتووە‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ رۆمان���ی كەمانچ���ەژەن ‪ 1942‬ل���ە توركیی���ەوە‬

‫كەڵچەر‬

‫وەریگێڕاوەتە سەر زمانی كوردی‪.‬‬ ‫‪ 6‬ـ گاڵتەوگەپ ‪ 1927‬كە هەندێ رووداوی خۆش���ی‬ ‫ن���او كۆمەڵی كوردەواری كە ه���ەم پێكەنینە و هەم‬ ‫پەندە‪.‬‬ ‫‪ 7‬ـ دیوان���ی مەوالن���ا خالی���دی نەقش���بەندی ل���ە‬ ‫رۆژنامەكەیدا بە زنجیرە باڵودەكردەوە‪.‬‬ ‫‪ 8‬ـ ش���یعرەكانی (وەلی دیوانە و بێس���ارانی‪ ،‬ئەوی‬ ‫كە دەس���تی كەوتب���ێ لە هەورامیی���ەوە كردوویە بە‬ ‫شێوەی سلێمانی‪ ،‬جگە لە شیعری گەلێ لە شاعیرانی‬ ‫هەورامان و زەنگەنە‪ ،‬وەك ((ش���ەفیق و مەجذوب و‬ ‫فخر العلم���اء و مەالی جەبارس���ی و عەبدوڵاڵ بەگی‬ ‫زەنگەنە ‪ ..‬هتد)‬ ‫‪ 9‬ـ زنجی���رە وتارێ���ك دەرب���ارەی مێ���ژووی كورد‪،‬‬ ‫مێژووی میرنش���ینی بابان و خیڵ و تیرەكانی جاف‬ ‫و گەلێ رووداوی مێژوویی گرنگ كە بابەتی كتێبێكی‬ ‫گەورەیە‪.‬‬ ‫‪ 10‬ـ گەل���ێ چیرۆك و سەرگوزەش���تەی لە رۆژنامەی‬ ‫ژیان و ژین و گەالوێژدا باڵوكردۆتەوە پاش���ان چاپی‬ ‫كردووە وەكو‪:‬‬ ‫• (ئاواتی دڵ‪ ،‬گەش���تێ بە س���ەر بالچی پەڕەندەی‬ ‫خەیاڵەوە ـ ژیان‪ ،‬ژ‪ 355‬ـ ‪1933 /357‬‬ ‫• ئەنجام���ی پیاوێكی بەنگ كێ���ش ـ ژیان‪ ،‬ژ‪ 366‬ـ‬ ‫‪1933/376‬‬ ‫• زۆرەملێ ملش���كانی ل���ە دوایە‪ .‬گەالوێ���ژ‪ ،‬ژ ‪ 3‬ـ‬ ‫‪1942/4‬‬ ‫• پیەس تەمس���یلێكی راس���تییە لە واڵتی خۆماندا‬ ‫روویداوە‪.‬‬ ‫• خانزاد و قەرالیچەی سۆران‪ .‬بە ناوی ((پەروین))‬ ‫ی كچەزایەوە لە گۆڤاری گەالوێژ‪ ،‬ژ ‪ 7‬ـ ‪ ،8‬س���اڵی‬ ‫‪ 1942‬باڵوكراوەتەوە‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە كە پیرەمێرد‬ ‫تەنیا لە بواری ش���یعردا ئەس���پی خۆی تاو نەداوە‪،‬‬ ‫بەڵكو هەوڵی داوە لە بابەت پەخش���ان و ژانرەكانی‬ ‫س���ەر بە پەخش���انیش خۆی تاقی بكات���ەوە لەوانە‬ ‫(چیرۆك و وتار و شانۆنامە ‪ ..‬كە زۆربەیان شەقڵی‬ ‫قۆلكلۆری كوردییان پێوە دیارە و زیاتر گوزارشت لە‬ ‫كێشە و گرفتارییەكانی نێو كۆمەڵگا دەكەن‪.‬‬

‫سەرچاوەكان‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ ئاسۆ عومەر مستەفا‪ ،‬بەها ئیستاتیكییەكانی‬ ‫شیعری الی پیرەمێرد و شێخ نوری شێخ ساڵح‬ ‫و گۆران‪ ،‬نامەی ماستەر‪.2007 ،‬‬ ‫‪ 2‬ـ ئومێد ئاشنا‪ ،‬پیرەمێرد و پێداچوونەوەیەكی‬ ‫ن����وێ بە ژی����ان و بەرهەمەكان����ی‪ ،‬بەرگی ‪،1‬‬ ‫چاپخانەی ئاڕاس‪ ،‬هەولێر‪.2001 ،‬‬ ‫‪ 3‬ـ ئومێد ئاشنا‪ ،‬پیرەمێرد و پێداچوونەوەیەكی‬ ‫ن����وێ بە ژی����ان و بەرهەمەكان����ی‪ ،‬بەرگی ‪،1‬‬ ‫چاپخانەی ئاڕاس‪ ،‬هەولێر‪.2001 ،‬‬ ‫‪ 4‬ـ خورشید رەشید ئەحمەد‪ ،‬رێبازی رۆمانتیكی‬ ‫لە ئەدەبی كوردیدا‪ ،‬چاپخانەی جاحظ‪ ،‬بەغدا‬ ‫‪.1989‬‬ ‫‪ 5‬ـ د‪ .‬ش����وكریە رەس����وڵ‪ ،‬ئەدەب����ی كوردی‬ ‫و هونەرەكانی ئ����ەدەب‪ ،‬چاپخان����ەی تعلیم‬ ‫العالی‪ ،‬اربیل‪.1989 ،‬‬ ‫‪ 6‬ـ رەفیق حیلمی‪ ،‬شیعر و ئەدەبیاتی كوردی‪،‬‬ ‫بەرگی دووەم‪ ،‬بەغدا‪ ،‬چاپخانەی الش����باب‪،‬‬ ‫‪.1956‬‬ ‫‪ 7‬ـ عزالدین مستەفا رەسوڵ‪ ،‬ئەدەبیاتی نوێی‬ ‫كوردی‪.1990 ،‬‬ ‫‪ 8‬ـ ع��ل�اء الدین س����جادی‪ ،‬مێ����ژووی ئەدەبی‬ ‫كوردی‪.1952 ،‬‬ ‫‪ 9‬ـ كەمال مەزهەر(د‪ ،).‬رێنس����انس‪ ،‬و‪ :‬فوئاد‬ ‫ميسری‪ ،‬بەغدا چاپخانەی الحوادث‪.1984 ،‬‬ ‫‪ 10‬ـ مارف خەزنەدار‪ ،‬مێژووی ئەدەبی كوردی‪،‬‬ ‫بەرگی ‪ ،5‬چاپخانەی ئاڕاس‪ ،‬هەولێر‪.2005 ،‬‬ ‫‪ 11‬ـ محەمەد سدیق عارف‪ ،‬كامەران و هۆنراوەی‬ ‫نوێ‪ ،‬بەغدا‪ ،‬چاپخانەی مەعاریف‪.1958 ،‬‬ ‫‪ 12‬ـ محەمەد فازڵ مس����تەفا‪ ،‬رەنگی پیرەمێرد‬ ‫لە بزوتنەوەی شیعری نوێی كوردیدا‪ ،‬نامەی‬ ‫ماستەر‪ ،‬زانكۆی سلێمانی‪.2008 ،‬‬ ‫‪ 13‬ـ مەحم����ود ئەحم����ەد محەم����ەد‪ ،‬دیوان����ی‬ ‫پیرەمێرد‪ ،‬چاپخانەی الزمان‪ ،‬بەغدا‪.1990 ،‬‬ ‫په‌راوێزه‌كان‪:‬‬ ‫(‪ )1‬بڕوانە‪ :‬محەمەد س����دیق عارف‪ ،‬كامەران و‬ ‫هۆنراوەی نوێ‪ ،‬ل‪.19‬‬ ‫(‪ )2‬رەفیق حیلمی‪ ،‬شعر و ئەدەبیاتی كوردی‪،‬‬ ‫ل‪.296‬‬

‫لـە چلەی ((جـەوهـەر غــەمگـین) دا‬

‫د‪ .‬ئازاد عوبێد ساڵح‬ ‫ب���ەری چل رۆژ ل���ە ‪ ،2012/2/25‬رووداوێكی ناكاو و‬ ‫نەخوازراودا‪ ،‬نووسەر و رووناكبیر و یاساناس جەوهەر‬ ‫غەمگین كۆچی دوایی كرد‪ .‬بەو بۆنەیەوە‪ ،‬كورتەیەكی‬ ‫ژیان و بەرهەمەكانتان پێشكەش دەكەین‪:‬‬ ‫ جەوه���ەر حاج���ی بەكر تەها لە س���اڵی ‪ 1934‬لە‬‫گوندی تۆبزاوەی نزیك خۆرانی خۆش���ناوەتی بناری‬ ‫س���ەفین لە دایك بووە‪ ،‬هێش���تا ئ���ەو منداڵ بوو كە‬ ‫بەماڵەوە هاتوونەتە هەولێر‪.‬‬ ‫ هەرس���ێ هەواری خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و‬‫ئامادەیی لە هەولێر تەواو كردووە‪.‬‬ ‫ هەر لە ه���ەواری ناوەندییەوە چۆت���ە رێزی پارتی‬‫دیموكرات���ی كوردس���تان و ه���ەر ئەوی���ش یەكێتی‬ ‫قوتابیانی كوردس���تانی لە ش���اری هەولێر لە ساڵی‬ ‫‪ 1954‬دامەزراندووە‪.‬‬ ‫ س���ێ جار لە سااڵنی (‪،1961/9/12 ،1957-1955‬‬‫‪ ،)1963/6/8‬لە هەولێر و بەسرا و موسەیب) لەسەر‬ ‫سیاسەت و كوردایەتی گیراوە‪.‬‬ ‫ یەكەمی���ن نووس���ینی بەناوی (زمان���ی كوردی لە‬‫هەولێر) لە گۆڤاری (هەتاو) ژمارە (‪ ،)2‬ساڵی ‪1954‬‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ لە ساڵی ‪ 1973-1972‬بڕوانامەی لە یاسا لە زانكۆی‬‫موستەنسەرییە لە بەغدا وەرگرتووە‪.‬‬ ‫ ماوەی یازدە س���اڵ لە ش���اری هەولێ���ر پارێزەری‬‫كردووە‪.‬‬ ‫ ل���ە ‪ 1993/3/8‬گەڕاوەتەوە س���ەر كاری میری و‬‫بۆتە بەڕێوبەری گش���تی دیوان و پاشان راوێژكار لە‬ ‫وەزارەتی كشتوكاڵ و ئاودێری هەرێمی كوردستان‪.‬‬ ‫یەكەم ش���اعیری ناوچەی هەولێرە ش���یعری لەسەر‬ ‫شێوازی تازە باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫شیعرەكەش���ی بەناوی (ئەی سروش���ت) لە گۆڤاری‬ ‫(هیوا)‪ ،‬ژمارە (‪ 1957 ،)4‬باڵوكردۆتەوە‪.‬‬ ‫ لە ساڵی ‪ 1967‬یەكەم چیرۆكی بەناوی (من كێم)‬‫لە گۆڤاری (روناهی) باڵوكردۆتەوە‪.‬‬

‫له‌راسته‌وه‌‪ :‬د‪ .‬ئازاد عوبێد ‪ -‬جه‌وهه‌ر غه‌مگين‬

‫ هەم���وو كارو كردەوەیەكی بۆ كورد و كوردس���تان‬‫بووە و تاكە قازانجی لە ئازادی ئەمرۆی كوردس���تان‬ ‫وەك خۆی دەڵێت‪(( :‬شەكانەوەی ئااڵی كوردستانی‬ ‫بە گەورەترین قازانج دەزانم))‪.‬‬ ‫بەرهەمە چاپكراوەكانی‬ ‫* ئاوازی تازە (شیعر) ‪.1959‬‬ ‫* كوردستان (شیعر) ‪.1960‬‬ ‫* خاك و ڕۆژ و خۆشەویستی (شیعر) ‪.1998‬‬ ‫* خەونەكانم (شیعر) ‪.1998‬‬ ‫* ذات الجم���ال الدافئ (ش���یعرو وت���ار) بەعەرەبی‬ ‫‪.1998‬‬ ‫* فتاە المشرب (رۆمان) بە عەرەبی ‪.1998‬‬ ‫* شێرۆش كوژرا (چیرۆك و وتار) ‪.1998‬‬ ‫* گوڵی سەربەستی (رۆمان) وەرگێردراو‪.2001‬‬ ‫* من و ئێوەو سبەی (چیرۆك و وتار)‪.2001‬‬

‫* پەپوولەو ڕستە دابڕاوەكان (شیعر) ‪.2001‬‬ ‫* قصائد المنسیة‪.‬‬ ‫ئەم چوارینەی بۆ سەر گۆڤارەكە نوسیەوە‪:‬‬ ‫دەت���ان���ـ���ـ���ـ���ەوێ���ت ب���زان���ـ���ـ���م چیـــم‬ ‫ب����ۆچ����ی ب��������ووم و ب����ۆچ����ی دەژی�������م‬ ‫ت���ەن���ی���ـ���ا ك����������وردە گ����ری����ێ بەختم‬ ‫ك����ـ����وردس����ت����ان����ە رێ�����گ�����ای سەختم‬ ‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫ بەرهەمەكانی نووسەر‪.‬‬‫هەفتەنام���ەی (هەولێ���ر) پارێ���زگای هەولێر دەری‬ ‫ك���ردووە‪ ،‬چاوپێكەوت���ن نافی���ع دیبەگەی���ی لەگەڵ‬ ‫جەوه���ەر غەمگی���ن‪ ،‬ژم���ارە (‪،2007/5/21 ،)27‬‬ ‫ل‪ ،6‬ژم���ارە(‪ 2007/76 ،)28‬ل‪ ،6‬ژم���ارە (‪،)29‬‬ ‫‪ ،2007/6/14‬ل‪.6‬‬

‫‪16‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫ميديا‬

‫ڕۆژنامەگەری كوردی و گەشەپێدانی لە عێراق لە دوای ساڵی ‪1991‬ەوە‬

‫هەڵەت خەسرۆ هەمەوەندی‬ ‫مەدخەلی مێژوویی‬ ‫ناكرێ���ت دروس���تبونی ڕۆژنامەگەری بە‬ ‫دروس���تبونی چاپ���ەوە ببەس���ترێتەوە‬ ‫چونكە ئەوە پەیوەندیدارە بە خەس���ڵتی‬ ‫مرۆییەوە‪ -‬ئەگەر مەبەستمان گواستنەوە‬ ‫و گێڕان���ەوە و پێڕاگەیاندنی هەواڵ بێت‬ ‫بەخەڵكی‪ -‬نەك ئەو نەخشە بەردینانەی‬ ‫كە بەڵگەن لەس���ەر هەواڵ و ڕاگەیاندنی‬ ‫لە ن���او خەڵكی���دا ( هەروەكۆ چون لە‬ ‫میس���ر و چی���ن و عەرەبی س���ەردەمی‬ ‫جاهیل���ی و نەت���ەوە دێرینەكان���ی ت���ر‬ ‫ڕوی���داە) كە جۆرێك ب���ون لە جۆرەكان‬ ‫ڕۆژنامەگەری لە س���ەردەمە كۆنەكاندا‪.‬‬ ‫چونك���ە ئەوە پەیوەس���تە بە س���یفەتە‬ ‫مرۆیی و كۆمەاڵیەتیەكانەوە‪ ،‬بە هاوەڵی‬ ‫غەریزەی حەزكردن بەزانینی هەموشتێك‬ ‫كە لەس���ەرەتای دروس���تبونی مڕۆڤەوە‬ ‫هەیە (‪. )1‬‬ ‫(خەیات) دەڵێت هەواڵەكان لە سەردەمە‬ ‫كۆنەكاندا بریتی بون لە ڕاس���تی و چەند‬ ‫چیرۆكێك���ی خەیاڵی كە لەگەڵ ئارەزوی‬ ‫گوێگرەكاندا یەكیان دەگرتەوە‪ .‬زۆربەی‬ ‫جار ئەو هەوااڵن���ە بریتی بون لە هێز و‬ ‫كاری پاڵەوانانە ك���ە ئەمڕۆ بە چیرۆكە‬ ‫فۆلكلۆریەكان ناسراون ‪ .‬بەپێی بنەمایە‬ ‫ئەگەر مەبەست لە مێژوی ڕوژنامەگەری‬ ‫مێ���ژوی گواس���تنەوە و باڵوكردن���ەوەی‬ ‫هەواڵ���ەكان بێت ‪ ،‬ئەوا دی���ارە كە ئەو‬ ‫مێ���ژوە لەگەڵ بەرەبەیان���ی مرۆڤایەتیدا‬ ‫دەست پێدەكات (‪.)2‬‬ ‫عێراقی���ە كۆن���ەكان (وەك بابلیەكان)‬ ‫ڕۆژنامەیان هەبو كە ڕوداوەكان تێدا تۆمار‬ ‫دەكرا‪ .‬مێژو بۆمان باس دەكات كە پاشا‬ ‫(حاموڕابی) فەرمانەكانی بە ڕەعیەكانی‬ ‫ڕادەگەیاند داوای لێدەكردن بێن بۆ بابل‬ ‫و بەشداری لە ئاهەنگە وەرزیەكاندا بكەن‬ ‫‪ ،‬پش���كنینە ئاركیۆلۆژیەكانی نەینەوای‬ ‫نزیك موس���ڵ و ئەوەی لە كتێبخانەكەی‬ ‫(پانیپ���ال) دۆزرایەوە ئام���اژە بە بونی‬ ‫تۆم���اری جی���اواز و ڕێكخ���راو دەدەن‬ ‫بەپێ���ی ڕۆژ و ڕوداوەكان ب���ە تایبەتی‬ ‫ش���ەڕەكانی پاشا و ئەو ش���وێنانەی كە‬ ‫داگیریان ك���ردون‪ .‬هەروەها فەرمانگەی‬ ‫شوێنەوارەكانی عێراق لە (عەقەر قۆف)‬ ‫لە نزیك بەغدا تاقمێكی بەردین دۆزیەوە‬ ‫كە كرابو بە ‪ 12‬خشتەوە بە پێ ناوەكانی‬ ‫مانگ���ە بابلیەكان‪ ،‬ئەوەش میللەت ناچار‬ ‫دەكات ك���ە بەپێی ئەو خەش���تەیە كار‬ ‫ب���كات ‪ ،‬ئ���ەوەش هاوش���ێوەی ئەوەیە‬ ‫كە ڕۆژنامەكانی ئ���ەم ڕۆژگارە ئەنجامی‬ ‫دەدەن لە باڵوكردن���ەوەی ئاگاداریەكان‬ ‫و ڕێوڕەس���مەكانی پاراس���تنی ئاشتی و‬ ‫ئاسایشی واڵت ( ‪.)3‬‬ ‫‪ 1‬ااڵبیاری‪ ،‬فتحی‪ ،‬ڕۆژنامەگەری دواڕۆژ‬‫و رێكخستنی سیاسی ‪ ،‬ل‪.17‬‬ ‫‪ 2-‬خیاط ‪،‬عبدلل���ه‌ عمر‪ ،‬ڕۆژنامەگەری‬

‫دوێنێ و سبەی ‪ ,‬ل‪.32‬‬ ‫‪ 3‬التکریتی‪ ،‬منی���ر بکر ‪،‬ڕۆژنامەگەری‬‫عێراقی و ئاراستە سیاسی و كۆمەاڵیەتی‬ ‫و ڕۆش���نبیریەكان ‪، 1921-1869‬‬ ‫ل‪.48‬‬ ‫نمونەی وەكو ئەوەش لە ش���اری (ئور)‬ ‫دۆزرای���ەوە كۆمەڵێ���ك ب���ەرد و پارچە‬ ‫ق���وڕ بو ك���ە ئەفس���انەی جەنگەكان و‬ ‫س���ەركەوتنەكانیان تێ���دا هەڵكۆڵرابو ‪،‬‬ ‫ئەوە جگە لە وێن���ەی هەندێ ئاژەڵ كە‬ ‫لەسەریان هەڵكۆڵرابون و وەكو هێما بۆ‬ ‫چەند مانایەكی دیاریكراو بەكارهێنرابون‪،‬‬ ‫توێژینەوە ئاركیۆلۆجیەكان سەلماندیان‬ ‫ئەو نوس���ین و هەڵكۆڵ���راو و هێمایانە‬ ‫مێژویان دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی پاشا‬ ‫(شێر پۆال الكاش)(‪.)1‬‬ ‫كارەكە الی ئاشوریەكان شێوەیەكی تری‬ ‫هەب���و ‪ ،‬وێنەیەكی نوێ���ی ڕۆژنامەگەری‬ ‫ب���و‪ ،‬ئاش���وریەكان ڕوداوەكان و‬ ‫س���ەركەوتنەكانیان لە سەر بەرد و قوڕ‬ ‫ژم���ارە دەكرد و لە الش���یەوە وێنەیەكی‬ ‫ڕەنگاو ڕەنگی دیل���ەكان هەبو ‪ ،‬وێنەگە‬ ‫لە شەقامەكان وش���وێنە گش تیەكان و‬ ‫كۆش���كە تایبەتیەكاندا نمایش دەكران‪،‬‬ ‫لەبەرئەوە ئاش���وریەكان یەكەمین كەس‬ ‫بون كە ڕۆژنامەگەری وێنەداریان داهێنا‬ ‫(‪.)2‬‬ ‫نمونەی ئەوەش واتە شێوازی ڕۆژنامەی‬ ‫وێنەدار (هەڵكۆڵراوەكان) یان ش���ێوازی‬ ‫ڕۆژنامەگ���ەری هەواڵ���ی الی ڕومانەكان‬ ‫و تەنان���ەت یۆنانیەكانی���ش دەبینی���ن‬ ‫‪،‬ڕۆژنامەگ���ەری لەو س���ەردەمەدا تەنیا‬ ‫بریتی بو ل���ە باڵوكردنەوەی هەواڵەكانی‬ ‫س���ەركەوتن لە جەنگەكاندا و گێڕانەوەی‬ ‫چیرۆكی پاڵەوانانە‪ ،‬لەوانەش���ە هەواڵی‬ ‫چەند سزایەك لە خۆبگرێت دەرهەقی ئەو‬ ‫كەسانەی كە س���ەرپێچیان لە یاساكانی‬ ‫ئیمپراتۆری كردوە‪.‬‬ ‫ل���ەوە دەردەكەوێت ك���ە ڕومانیەكان بە‬ ‫دیاریكراوی���ش لە س���ەردەمی قەیس���ەر‬ ‫(‪ 53‬پ ‪ .‬ز) دا لە ڕێگەی باڵوكردنەوەی‬ ‫الفیت���ەكان و نەخش���ە بەردینەكان���ەوە‬ ‫گوزارش���تیان لە بابەتەكانیان دەركرد ‪،‬‬ ‫بابەتەكان و هەواڵەكان و ئەو ش���تانەی‬ ‫لە خۆ دەكرت كە ئیمپراتۆر دەیویس���ت‬ ‫ب���ە میللەتی ڕابگەیەنێ���ت ‪ .‬بۆنمونە لە‬ ‫الفیتەیەكدا هاتوە كە(ش���ەڕێكی گەورە‬ ‫لە مەیخانە ڕویدا ‪ ،‬خاوەن مەیخانەكە بە‬ ‫سەختی بریندار بو و پۆلیسیش دزەكەی‬ ‫دەستگیر كرد لە هەمان ڕۆژدا و حوكمی‬ ‫لە خاچدانی جێبەج���ێ كرا) ئەوەش لە‬ ‫ڕۆژنامەی ه���ەواڵ ی���ا ڕوداوەكانی ئەم‬ ‫ڕۆژگارەمان دەچێت ‪.)3( .‬‬ ‫ل���ە مێژوی ئیمپرات���ۆری ڕومانیدا بەڵگە‬ ‫هەی���ە كە دیس���ەلمێنێت ك���ە یەكەمین‬ ‫ڕۆژنامەی ڕەسمی ئەوەبو كە (ئیمپراتۆر‬ ‫(یولیۆس قەیسەر) دەری كرد‪ ،‬ئەوەش‬ ‫لە كانونی دووەمی ساڵی (‪ 58‬پ ‪ .‬ز)بو‬ ‫‪ ،‬پێی دەوترا (‪)ACTA DIUNAL‬‬ ‫وات���ە تۆم���اری ڕۆژان���ەی هەواڵەكان و‬ ‫زۆرجاری���ش نوس���ەرانی التین���ی پێیان‬ ‫دەوت (‪ )ACTA POPU‬واتە تۆ‪/‬‬ ‫اری هەواڵەكانی گەل‪)4 (.‬‬ ‫كاری نوس���ینەوەكە لەالیەن هەواڵتیامی‬ ‫پس���پۆڕەوە ئەنج���ام دەدرا ‪ ،‬ڕۆژان���ە‬ ‫چی رویبدایە و گەل توش���ی هەرچیەك‬ ‫ببوایە لە نێوان دیوارەكانی دانیش���تنی‬ ‫پیراندا دەنوسرایەوە و دواتر لە گۆڕپانە‬ ‫گش���تیەكان و ش���وێنە گونجاوەكان���دا‬ ‫هەڵدەواسرا‪ ،‬ئیتر خەڵك لە دەنگوباسی‬ ‫واڵت ئاگادار دەبو‪ ،‬لەبەر ئەوە باڵوكراوەی‬

‫ڕۆژانە دروستبو ‪.‬‬ ‫‪1. WELLCOME SOLO‬‬‫‪MAN, HENERY, THE‬‬ ‫‪EVOLUTION OF JOUR‬‬‫‪NALISM, P14.‬‬ ‫‪ 2‬التكریت���ی ‪،‬منیر بکر‪ ,‬س���ەرچاوەی‬‫پێشو‪ ,‬ل‪48‬‬ ‫‪3‬الع���وف‪ ،‬بش���یر‪ ،‬ڕۆژنامەگ���ەری لە‬‫ڕوی مێ���ژ و گەشەس���ەندن و هون���ەر و‬ ‫بەرپرسیارێتیەوە‪،‬ص‪.15‬‬ ‫‪4‬الخیاگ‪،‬عبدالل���ه‌ عمر‪ ،‬س���ەرچاوەی‬‫پێشو ‪،‬ل‪.44‬‬ ‫هەمو ڕوداوەكان���ی دەگێڕایەوە تەنانەت‬ ‫ڕوداوە بچوكەكانی���ش وەكو هەواڵەكانی‬ ‫گەیشتن و س���ەفەركردن و لەدایكبون و‬ ‫مردن ‪ ،‬لەگ���ەڵ هەواڵەكانی حوكمەكانی‬ ‫دادگا و داواكان���ی مایەپوچب���ون ‪،‬‬ ‫دوات���ر هەواڵەكان���ی هەمەڕەنگب���ون و‬ ‫كاروبارەكان���ی سیاس���ەت و هەواڵ���ی‬ ‫هەرێم���ەكان و گۆڕەپانەكان���ی جەن���گ‬ ‫و هەواڵ���ی دیوان���ەكان و دادگاكان و‬ ‫حیزبەكانیش���ی گرت���ەوە و بەردەوامبو‬ ‫ت���ا ڕوخانی ئیمپرات���ۆری ڕۆمانی‪ .‬پاش‬ ‫نەمان���ی ڕۆژنام���ە (ئامڕازەكانی هەواڵ)‬ ‫جێگەیان گرتەوە و بە درێژایی سەدەكانی‬ ‫ناوەڕاست بەردەوامبو و (ڤیێنا)ش بوە‬ ‫ناوەندەكەی (‪.)1‬‬ ‫لە ساڵی (‪ 11‬پ ‪ .‬ز)دا لە چین یەكەمین‬ ‫ڕۆژنامە بە ناوی (كیان بان) دەرچو كە‬ ‫ڕۆژنامەی ڕەس���می حكومەتی چین بو‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەك���ە مانگانە بو تا زیاتر باڵوبۆوە‬ ‫و بوە ڕۆژنامەیەكی ڕۆژانە‪ .‬دواتر بە سێ‬ ‫چاپ دەردەچو‪ ،‬بەیانیان بە ڕەنگی زەرد‬ ‫‪ ،‬نێوەڕوان بە ڕەنگی سپی و ئێوارانیش‬ ‫بە ڕەنگی سور (‪.)2‬‬ ‫بەاڵم فیرعەونەكانی میسر ڕۆژنامەیەكیان‬ ‫بە ناوی (بەردی) دەركرد كە مێژوەكەی‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ (‪ 400‬پ ‪ .‬ز) كە دواتر‬ ‫زان���ا (‪ ) L. PITTR‬كۆی كردنەوە‪،‬‬ ‫ئەوەش بەڵگ���ەی ئەوەیە كە میس���ریە‬ ‫كۆنەكان بونی ئامرازێكیان بە پێویس���ت‬ ‫زانی���وە بۆ ئاگاداربون���ی گەل لە بڕیار و‬ ‫پرۆژەكانی واڵت (‪.)3‬‬ ‫میس���ریەكان دی���وار و س���تونەكانی‬ ‫پەرس���تگاكانیان بەكاردەهێن���ا ب���ۆ‬ ‫تۆماركردن���ی ڕوداوە گرنگ���ەكان و‬ ‫ئ���ەو هەوااڵن���ەی ك���ە پەیوەندی���ان بە‬ ‫سەركەوتنەكانی پاش���اكانیانەوە هەبو‪،‬‬ ‫س���ەیرترین ش���ت كە مێژو لەو بارەیەوە‬ ‫دەگێڕێت���ەوە (بەردی دان���ا) یا (الحجر‬ ‫الرش���ید)ە پێش���ی دەڵێ���ن ڕۆژنامەی‬ ‫بەردین���ی یەكەم و وتی���ان ‪ :‬ئەو بەردە‬ ‫بە س���ێ زم���ان نوس���راوە ‪ ،‬یۆنانی بۆ‬ ‫یۆنانیەكان ‪ ،‬دیمۆتیكی بۆ س���ەرتاپای‬ ‫گ���ەل‪ ،‬هیرۆگلیفی���ش بۆ كاهن���ەكان‪.‬‬ ‫ئ���ەو بەردە مێژویی���ە یەكەمین ڕۆنامەی‬ ‫دی���وارە(‪ .)4‬بەاڵم عەرەب هرچەندە كە‬ ‫ڕۆژنامەی���ان بە مان���ا هاوچەرخەكەی یا‬ ‫بە ش���ێوە نوێكەی لە س���ەدەی ‪19‬دا‬ ‫لە ڕێگەی (الوقائع) ەوە ناس���ی‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وشەی (الصحف) لە ئایەتە پیرۆزەكانی‬ ‫قورئ���ان و فەرمودەكان���ی پێغەمب���ەردا‬ ‫هاتوە‪ ،‬خوای گ���ەورە دەفەرموێت (ان‬ ‫هژا لفی الصح���ف االولی‪ ،‬صحف إبراهیم‬ ‫و موس���ی ) (ااڵعلی‪ . )19-18:‬لێرەدا‬ ‫وش���ەی (الصحف) بە مانای ئەو كتێبانە‬ ‫كە هاتونەتە خوارەوە‪.‬‬ ‫وش����ەی صحاف����ه ی عەرەب����ی لە‬ ‫(صحف)ەوە هات����وە (صحف)یش‬ ‫ك����ۆی صحیفەیە ه����ەروەك چۆن‬ ‫(اب����ن منظ����ور) ش����ی كردۆت���ەوە لە‬

‫(ت‪1311‬م)دا لە لیس���ان ئەلعەرەبدا و‬ ‫دەڵێ ‪( :‬ئەوەیە كە تێیدا دەنوسرێت)‪،‬‬ ‫ڕۆژنامەگ���ەری بەوە پێناس���ە كراوە كە‬ ‫پیشەس���ازی دروس���تكردنی ڕۆژنام���ەو‬ ‫نوسینە تێیدا (‪.)5‬‬ ‫‪ 1‬الع���وف ‪،‬بش���یر‪ ،‬س���ەرچاوەی‬‫پێشو‪،‬ل‪1‬‬ ‫‪ 2‬جاف ‪ ،‬وریا ‪ ،‬كاروانی ڕۆژنامەگەری‬‫كوردی‪،‬ل‪.4‬‬ ‫‪ 3‬هرك����ی‪ ،‬عزیزرش����ید‪ ،‬له‌ی����ادی‬‫روژنامه‌گه‌رید‪ ،‬ص‪.66‬‬ ‫‪ 4‬ع����وض الل����ه ‪،‬غ����ازی زی����ن‪،‬‬‫ڕۆژنامەگەری ئەدەبی لە شانشینی‬ ‫عەرەب����ی س����عودی ‪1924-‬‬ ‫‪،1985‬ص‪4‬ل‪.‬‬ ‫‪ 5‬فیلیپ ‪ ،‬دی گرازی الفیكونت‪ ،‬مێژوی‬‫ڕۆژنامەگەری عەرەبی ‪ ،‬ل‪.5‬‬ ‫لە س���ەحاحی جەوهەریدا س���حیفە كە‬ ‫كۆكەش���ی صح����ف و صحائف����ە‪،‬‬ ‫كتێبە بە مان���ای نامەیە‪ ،‬لە فەرمودەی‬ ‫پێغەمبەریش���دا هاتوە (( أترانی حامال‬ ‫ال���ی قومی كتابا كصحیف����ە المتملس)‬ ‫صحف واتە ئ���ەو كتێبانەی كە پەڕەو‬ ‫نامەیان تێدایە ‪.‬‬ ‫هەمو ئ���ەوە بیرۆكەیەكی گش���تیمان لە‬ ‫ب���ارەی چاوەڕوانی مرۆڤ���ەوە بۆ هەواڵ‬ ‫و هەوڵدان���ی ب���ۆ زانین���ی ڕوداوەكانی‬ ‫دەوروبەری و تۆماركردن و گواستنەوەیان‬ ‫لە س���ەدەكۆنەكانەوە دەدات���ێ‪ .‬بۆمان‬ ‫دوپ���ات دەكات���ەوە كە گیان���ی ڕۆژنامە‬ ‫ه���ەر لە كۆنەوە لە ناخ���ی گەالندا بوە‪،‬‬ ‫ئیتر لەگەڵ بەرەو پێش���چونی زەمەن و‬ ‫پێشكەوتنی شارستانیەكاندا لە باشكردن‬ ‫و ڕێكخستن و پۆلێنكردندا بەرەو پێشەوە‬ ‫چ���ون‪ ،‬تا بوە خاوەن قەوارە و گرنگی و‬ ‫هەژمونێكی گەورەی بەدەسنهێنا (‪. )1‬‬ ‫جێی باس���ی پشەسازی ڕاس���تەقینەی‬ ‫هە واڵی نوس���راو (نوس���راو بەدەست)‬ ‫لە س���ەدەی ‪13‬دا لە ئینگلتەرا سەری‬ ‫هەڵ���دا‪ ،‬پاش دوو س���ەدە ئ���ەو جۆرە‬ ‫میدیایە لە هەر یەكە لە ئەڵمانیا و ئیتالیا‬ ‫دەركەوت‪ ،‬خانەدانەكان بەوپەڕی دەست‬ ‫باڵویەوە پارەی هەواڵە نوس���راوەكانیان‬ ‫دەدا‪ ،‬ئەوكات���ە پێی دەوت���را باڵوكراوە‬ ‫نوسراوەكان ‪.‬‬ ‫لە فەرەنس���ا لە س���اڵی ‪ 1409‬وە بۆ‬ ‫س���اڵی ‪ 1449‬ڕۆژنامەی (بۆرجوازی‬ ‫پاریس) دەرچو كە پڕبو لە هەوڵی غەیب‬ ‫و چیرۆك و بەس���ەرهاتی ئابڕوبەرانە و‬ ‫هەواڵەكان���ی كەش���وهەوا(‪ . )2‬ب���ەاڵم‬ ‫ڕۆژنام���ە بە مان���ا هاوچەرخەكەی دوای‬ ‫داهێنانی ئامێری چ���اپ لە الیەن زانای‬ ‫ئەڵمان���ی (گۆتنبێ���رگ)ەوە لە س���اڵی‬ ‫‪1436‬دا دەستی پێكرد ( ‪.)3‬‬ ‫یەكەم ڕۆژنام���ە ڕۆژنامەیەكی دەوری بو‬ ‫كە (تیۆفراست گیندۆ) دەری كرد كە لە‬ ‫پەیمانگای (مۆنبیلە) زانس���تی پزیشكی‬ ‫دەخوێند‪ ،‬دواتر بوە پزیش���كی پاشا‪ ،‬لە‬ ‫پاڵ ئەوەشدا بوە خاوەنی كتێبخانەیەك‬ ‫بۆ كڕین و فرۆش���تن ك���ە تێیدا خاوەن‬ ‫كارەكان پێداویس���تیەكانی خۆی���ان‬ ‫ڕادەگەیاند‪ ،‬كاتێك ئەو ڕاگەیاندنانە زۆر‬ ‫بون ل���ە باڵوكراوەیەكی چاپكراودا باڵوی‬ ‫كردنەوە كە ن���اوی (الگەزێتە) بو‪ ،‬ئەو‬ ‫ناوەش ل���ە پارەیەك���ەوە وەرگیراوە كە‬ ‫خەڵكی ڤینیس���یا دەیاندا بۆ بیس���تنی‬ ‫هەواڵەكانی شەڕ لەگەڵ توركەكاندا‪.‬‬ ‫(ریندۆ) لە ساڵی ‪1631‬دا ئیمتیازێكی‬ ‫خاوەنداری بەدەس���تهێنا ب���ۆ دەركردنی‬ ‫ئەو چاپكراوە یەك جار لە هەفتەیەكدا‪،‬‬ ‫پاش���ان ناوەڕۆكەك���ەی فراوانت���ر و‬ ‫هەمەجۆرت���ر ب���و تا ب���وە ڕۆژنامەیەكی‬

‫نیمچە ڕەسمی (‪.)4‬‬ ‫ئەگ���ەر ب���ەدوای مێ���ژوی ڕۆژنامەگەری‬ ‫بەریتانی���دا بڕۆین دەبینی���ن دەركەوتنی‬ ‫دی���اردەی كێبڕكێ���ی ڕۆژنامەگ���ەری‬ ‫لەس���اڵی ‪ 1665‬ەو دەرچون���ی یەكەم‬ ‫ڕۆژنامەبە ناونیشانی ( ‪OXFORD‬‬ ‫‪ ) GAZETTE‬ل���ە ‪ 19‬نۆڤەمبەردا‬ ‫دروس���تبوە و دوای ئ���ەوە ڕۆژنام���ەی‬ ‫(‪ )ACTS LAPSE‬ل���ە س���اڵی‬ ‫‪1679‬دا دەرچو‪ ،‬دوای ساڵی ‪1694‬‬ ‫ژمارەیەك ڕۆژنام���ەی ئینگلیزی دەرچو‬ ‫ب���ە تایبەتی لە لەندەن لەوانەش‪ :‬یەكەم‬ ‫ڕۆژنامەی (دەیلی كۆرانت) كە لە ساڵی‬ ‫‪1720‬دا دەرچو ‪.‬‬ ‫‪ 1‬الخیاگ‪،‬عبدالله‌ عمر ‪،,‬س���ەرچاوەی‬‫پێشو ‪ ,‬ل‪.30‬‬ ‫‪ 2‬فتحی ااڵبیاری‪، ،‬سەرچاوەی پێشو‬‫‪ ،‬ل‪.20‬‬ ‫‪ 3‬س���ورمی ‪،‬نه‌ژاد عزیز‪ ،‬روژنامه‌گه‌ری‬‫ک���وردی چه‌ند س���ه‌ره‌قه‌له‌میک له‌باره‌ی‬ ‫ته‌کنیک وهونه‌ره‌کانی ‪،‬ل‪.142‬‬ ‫‪ – 4‬الغریب‪ ،‬میشال ‪،‬ڕۆژنامە لە ڕایردو‬ ‫و ئێستادا‪ ،‬چاپی یەكەم ‪،‬ل‪.72‬‬ ‫س���ەرەتاكانی س���ەدەی ‪ 19‬سەرەتای‬ ‫پێش���كەوتنی ڕاس���تەقینەی ڕۆژنامە و‬ ‫زۆربون و زیادبونی ژمارەكانی بو وێڕای‬ ‫دەرچون���ی ( ‪ )THE TIMES‬ل���ە‬ ‫س���اڵی ‪1891‬دا (‪ .)1‬ل���ە ڕۆژهەاڵتی‬ ‫عەرەب���ی س���ەرەتای ڕۆژنامەگەری نوێ‬ ‫لەسەر دەستی هەڵمەی فەرەنسی بو لە‬ ‫ساڵی ‪1798‬دا‪ .‬چاپخانەیەكی گەورەیان‬ ‫لەگەڵ خۆیاندا هێن���ا بۆ چاپكردنی ئەو‬ ‫باڵوكراوانەی���ان كە باڵوی���ان دەكردنەوە‬ ‫تا نیازپاك���ی هەڵمەتەكەیان بۆ خەڵكی‬ ‫میس���ر دوپات بكەن���ەوە‪ ،‬دوو ڕۆژنامەی‬ ‫بەناوبانگی���ان چ���اپ دەك���رد ئەوانیش‬ ‫(بری���د مص���ر) و (العش���ریە المصریە)‬ ‫ب���ون ل���ە س���اڵی ‪،1801 1798-‬‬ ‫پاش���ان ڕۆژنامەیەكی عەرەبیان دەركرد‬ ‫كە ئەوی���ش (التنبیه) بو‪،‬ئەو ڕۆژنامەیە‬ ‫بەیەك���ەم ڕۆژنامەی عەرەب���ی دادەنرێت‬ ‫هەرچەندە كە یەكەمین ڕۆژنامەی گشتی‬ ‫عەرەبی ڕۆژنام���ەی ( الوقائع المصریە)‬ ‫كە محم���د عیلی لە س���اڵی ‪ 1828‬دا‬ ‫دایمەزراند (‪.)2‬‬ ‫لێرەدا هەڵوس����تە لەس����ەر ڕۆژنامەگەری‬ ‫ك����وردی دەكەین‪ ،‬ل����ە ڕوی ڕۆژنامەگەری‬ ‫دی����وارەوە ئ����ەو نەتەوانەی ك����ە بەڕەگەز‬ ‫كوردن دەستێكی بااڵیان لەو بوارەدا هەبوە‬ ‫یەكێك لەوانە (لۆلۆ)یەكانن لە ناوچەی (‬ ‫زەهاو ‪ ،‬ش����ارەزور ‪ ،‬س����لێمانی)‪ ،‬مێژویان‬ ‫دەگەڕێتەوە بۆ سەدەی ‪ 19‬و ‪18‬ی پ‪.‬‬ ‫ز ‪ .‬ئەوی تریان (گۆتی)ەكانە لە ناوچەی‬ ‫زاگ����رۆس كە حوكمڕانیەكەیان لە س����ەەی‬ ‫‪ 25‬پ‪ .‬ز دا كۆتایی هات‪)3 (.‬‬ ‫بەاڵم ڕۆژنامەگەری ك���وردی هاوچەرخ و‬ ‫سەرەتاكانی‪ ،‬یەكەمین ڕۆژنامەی كوردی‬ ‫ڕۆژنامەی ( كوردس���تان)ە ك���ە میقداد‬ ‫بەدرخان لە س���اڵی ‪1898‬دا لە قاهیرە‬ ‫دەری كرد‪ ،‬عەبدولرەحمانی براشی لەسەر‬ ‫ڕێبازەكەی ڕۆیش���ت كەلەسەر دەركردنی‬ ‫بەردەوامبو تا گەیشتە ژمارە ‪ ،13‬بەهۆی‬ ‫بارودۆخی سیاسیەوە لە قاهیرە و جنێف‬ ‫و لەندەن دەرچو یا دەركەوت ( ‪.)4‬‬ ‫بەشی دووه‌م‬ ‫ئ���ەو نووس���ینە زادەی ماس���تەرنامەی‬ ‫(هەڵ���ەت خەس���رۆ هەمەوەندی)ی���ە كە‬ ‫لە زانكۆی لەندەن بڕوانامەی ماس���تەری‬ ‫لە س���اڵی ‪ 2006‬وەرگرت���ووە‪ .‬لەبەر‬ ‫گرنگ���ی بابەتەكەی‪ ،‬بە چەند بەش���ێك‬ ‫بۆی باڵودەكەینەوە‪.‬‬

‫‪17‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫جۆرجيا؛ واڵتێكى ئارام‬

‫فێستيڤاڵ‬

‫په‌رى شێخ ساڵح‬

‫تێبين���ى‪ :‬ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ ي���ه‌ك كاتدا بۆ رۆژنامه‌ى‬ ‫هه‌ولێر و هه‌فته‌نامه‌ى به‌درخان له‌اليه‌ن نووسه‌ره‌و‌ه‬ ‫نێ���ردراوه‌‪ ،‬له‌ژمار‌ه ‪1397‬ى رۆژى ‪2012/4/1.‬‬ ‫باڵوكراوه‌ته‌وه‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫ديدارى تايبه‌ت‬

‫دیدارێكی تایبەت لەگەڵ ئەفسەرێكی كۆماری كوردستان‬ ‫مام حوسێن ئەحمەد محەمەد‬

‫سازدانی‪ :‬عبدلوەهاب شێخانی‬ ‫سەرەتا بەخێربێی زۆر سوپاست دەكەم مامۆستا‬ ‫عەبدولوەهاب من ناوم»حوسێن ئەحمەد محەمەد»‬ ‫لەساڵی «‪»1935‬چویمە قوتابخانەی سەرەتایی‬ ‫لەش����اری روان����دوز لەس����اڵی»‪»1940‬پۆلی‬ ‫شەشەمی س����ەرەتاییم تەواوكردووە‪ ،‬باوكم منی‬ ‫هێناوەت����ە هەولێ����ر لە بەش����ی ناوخۆیی‪ ،‬كە لە‬ ‫نزیك دادگای هەولێری ئێس����تا بوو‪ ،‬ئێمە هەموو‬ ‫قوتابییەكان هی دەرەوەی شاری هەولێر بووین لەو‬ ‫بەشە ناوخۆییەدابووین‪ ،‬زۆرجار دەوڵەمەندەكانی‬ ‫ش����اری هەولێ����ر دەهاتن����ە نێ����و قوتابییەكان و‬ ‫جلوبەرگ و پێاڵویان بۆ قوتابییەكان دەكڕی‪ ،‬من‬ ‫دووجار ئەو یامەرتییەم بەركەوت‪ ،‬یارمەتیشمان‬ ‫وەردەگرت كە دوو دینار و «یازدە درهەم»بوو‪،‬‬ ‫قوتابخانەكەشمان لەنزیك بەشە ناوخۆییەكەماندا‬ ‫بوو‪ ،‬پۆل����ی»‪»3‬ی ناوەندیم ل����ەو قوتابخانەیە‬ ‫تەواوك����رد‪ ،‬م����ن ح����ەزم دەكرد بچم����ە كۆلێژی‬ ‫ئەفس����ەری ئیعتیات‪ ،‬پاش چوون����م بۆ كۆلێژی‬ ‫سەربازی لەبەرئەوەی تەمەنم بچووك بوو وەریان‬ ‫نەگرتم‪ ،‬گەڕام����ەوەو لەس����اڵی ‪ 1935‬رۆژێك‬ ‫مامۆس����تاكانی رواندز كە پێكهاتبوون لە بەڕێزان‬ ‫مامۆستا ئیبراهیم حاجی حوسێن ئاغا و مامۆستا‬ ‫سەبری نەجیم و مامۆستا ئیسماعیل و مامۆستا‬ ‫ئەكرەم دەهاتنە الی باوكم‪ ،‬چونكە باوكیش����م لە‬ ‫رێگای مامۆس����تا ئیبراهیم ببووە بە حزبی هیوا‪،‬‬ ‫مامۆس����تا ئیبراهیم حزبی هیوای هێنایە ناوچەی‬ ‫رواندز و مامۆستاكانی تریش لە رێگای مامۆستا‬ ‫ئیبراهیم بوونە حزبی هیوا واتا مامۆستا ئەكرەم‬ ‫و ئیسماعیل و مامۆستا سەبری‪.‬‬ ‫مامۆس����تا ئیبراهیم حزبی هی����وای هێنایە رواندز‬ ‫و ئێمەش بووین����ە الیەنگ����ری‪ ،‬لەبەرئەوەی من‬ ‫تەمەنم»‪»18‬نەب����وو وەری����ان نەگرتم لە حزبی‬ ‫هیوا‪ .‬حزبی هیوا مەبەستی پێشكەوتنی میللەتی‬ ‫كورد بوو‪ ،‬كوردی فێرە زمان كرد واتا هۆشیاری‬ ‫ك����ردەوە‪ ،‬ب����ەاڵم ئامانجی خ����ۆی نەپێكا‪ ،‬رۆژی‬ ‫مانگی»‪»7‬ی س����اڵی»‪ »1945‬مەال مسەفای‬ ‫رەحمەتی بە سەردانێك هاتبووە ناوچەی رواندز‬ ‫چەن����د جارێكی تریش هاتب����وو‪ ،‬چووینە الی لە‬ ‫مامۆستاو مامۆس����تایانی ئایینی و پیاو ماقوڵ و‬ ‫پیاوە ئازاكانی كۆكردەوە لەماڵی «وەهاب»ئاغای‬ ‫كۆبوونەوە‪ ،‬مەبەس����تی ئەوەی رایان وەربگرێت‬ ‫ك����ە تاچەن����د ئامادەن ب����ۆ شۆڕش����كردن دژی‬ ‫حكومەتی عێراقی‪ ،‬كاتژمێر»‪»12‬چووینە ماڵی‬ ‫«وەهاب»ئاغای جوندیانی «وەهاب»ئاغاش لە‬ ‫حزبی هیوا كاری دەكرد و س����ەرۆكی هەموویان‬ ‫بوو‪ .‬وەهاب ئاغا مرۆڤێكی زیرەك و ئازاو چاوتێر‬ ‫و لێهاتوو بوو‪ ،‬قوتابخانەی بەجێهێشت و وەدوای‬ ‫كوردایەتی و حزبایەتی كەوت‪.‬‬ ‫وەهاب كەس����ێك بوو ه����ەر ناگوت����رێ‪ ،‬زیرەك‬ ‫و قس����ەزان‪ ،‬كە قس����ەی دەك����رد دەتگوت بەرد‬ ‫و چیمەنتۆی����ە لەس����ەریەك دادەن����رێ ئەوەندە‬ ‫قسەكانی رێك بوو‪ ،‬لە چاوتێریش باسی ناكرێ‪،‬‬ ‫وەه����اب ئاغا هات كاتژمێر»‪»12‬ی ش����ەو بوو‪،‬‬ ‫ئێمە لە گوندی باپشتیان بووین‪ ،‬وەها ئاغا ناوی‬ ‫قەد نابری‪ .‬ئەو مامۆستایانەی لەالی ئێمە بوون‬ ‫باوك����م حەیوانێكی بۆ كوش����تنەوە‪ ،‬وەهاب ئاغا‬ ‫شەو لەگەڵ باوكم چووە ژوورێك قسەیان دەكرد‪،‬‬ ‫هاتنە دەرەوەو گوتی با بڕۆین بووینە سێ گروپ‬ ‫و چووینە ماڵی وەهاب ئاغای لە «بێشوشێ»بوو‬ ‫لە نزیك جوندی����ان‪ ،‬چووینە ژوورێك»‪»6‬قەدە‬ ‫داری تێدابوو‪ ،‬دەرگایەك����ی دار و پەنجەرەیەكی‬ ‫مەتر بە دوو مەتری تێدابوو‪ ،‬دوو كەس����ی س����ەر‬ ‫سۆر لەالی دەرگاكە دانیشتبوون‪ ،‬وەهاب ئاغاش‬ ‫لەسەرەوە دانیشتبوو‪ ،‬ئەمەش بە رێز بەگوێرەی‬ ‫تەم����ەن باوكم ل����ە هەم����ووان گەورەتربوو لەالی‬ ‫سەری دانیش����تبوو‪ ،‬منیش لەهەمووان بچووكتر‬

‫مام حوسێن ئه‌حمه‌د محه‌مه‌د‬

‫بووم لەالی خوارەوە دانیش����تبووم‪ ،‬وەهاب ئاغا‬ ‫ئ����ەو كۆمەڵەی پێشكەش����ی»مەال مس����تەفا»ی‬ ‫رەحمەت����ی كردن‪ ،‬گوتی‪ :‬ئ����ەوە كاك ئەحمەدە‬ ‫پیاوەكە بەس����ەد ك����ەس هەیە‪ ،‬ئ����ەوەش برایم‬ ‫ئاغایە مامۆس����تایە و بەرپرسی حزبی هیوایە لە‬ ‫رواندز‪ ،‬ئەوەش ئەكرەمە فەندیە مامۆس����تایە لە‬ ‫رواندز‪ ،‬ئەوەش ئیس����ماعیل فەندییە لە رواندزی‬ ‫بە ئەس����ڵ كەركووكیی����ە‪ ،‬س����ەبری فەندی ئەو‬ ‫كەس����ەیە كە باپیرە گەورەی تۆپی دروستدەكرد‬ ‫بۆ پاشای كۆرە واتا»وەستا رەجەب»قسەكانی‬ ‫تەواو كرد و منیش كاغەزێكم نووس����ی لەوكاتی‬ ‫تایبەت بۆ»مەال مستەفا» نووسیم‪:‬جەنابی»مەال‬ ‫مس����تەفا» لەبەرئ����ەوەی كە م����ن خوێندەوارم‬ ‫حەزدەك����ەم لەگەڵ «‪»6 - 5‬ك����ەس ببمە ئەو‬ ‫چیایە ببین پێشمەرگە لە چیا‪ .‬بۆئەوەی هەندێك‬ ‫حكومەتی عێراق مش����ەوەش بكەین‪ ،‬كاتێك مەال‬ ‫مس����تەفا كاغەزەك����ەی خوێن����دەوە گوتی‪ :‬زۆر‬ ‫كەیف خۆش����م بەو كاغەزە بەاڵم كارەكە ناكرێ‬ ‫لەبەرئەوەی حكومەت دەستدرێژەو هەندێك كەس‬ ‫دەنێرن لە ئەش����كەوتی دەتان گ����رن مانای وایە‬ ‫ئاشكرا دەبن و دەگیرێن و نهێنییەكانیش ئاشكرا‬ ‫دەبن‪ ،‬لەوێ باوكم بەڵێنی بە مەال مس����تەفا داو‬ ‫گوتی‪ :‬جەنابی مەال مس����تەفا لەو ساتەوە ئێمە‬ ‫پێش����مەرگەی تۆین‪ ،‬بەاڵم بەو ش����ەرتەی ئێمە‬ ‫چەكم����ان نییە‪ ،‬ئێمە بەوەندە كەس����ە تەنها دوو‬ ‫چەكمان هەیە‪ ،‬ئەویش گوتی‪ :‬تفەنگ كێشە نییە‬ ‫وەدەست دەكەوێ‪ .‬ئیدی دەستمان بە كەسابەتی‬ ‫خۆمان كرد و لەوێ ماینەوە‪.‬‬ ‫پایزی ساڵی ‪1945‬بوو ئیدی وەختێك كاغەزیان‬ ‫نارد و گوتیان‪ :‬دەس����ت بدەنە چ����ەك و وەدەر‬ ‫كەون‪ ،‬وەهابا ئاغا گوتی‪ :‬مەال مستەفا فەرمانی‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬ماویلیان گون����دی ئێمەی����ە‪ ،‬چووینە‬ ‫ماویلیان هەزار پارپە رەزی لێیە «‪ »180‬ماڵی‬ ‫لێبوو‪ ،‬هەر ماڵی «‪»4 - 3‬پارچە رەزی هەبوو‪.‬‬ ‫لەبەر هەن����ار ترێیان نەدەفرۆش����ت‪ ،‬لەوێ ترێی‬ ‫رەش����میری هەیە‪ ،‬پایزان دەیانفرۆش����ت چونكە‬ ‫پارەی باشی دەكرد‪ ،‬چووینە تەالنی ماویلیان ناو‬ ‫رەزان كە ئێمە چووین»‪»30‬كەس بووین‪ ،‬بەاڵم‬ ‫خەڵك هەر دەهات‪ ،‬هەر گوندێك»‪»6 - 5‬كەس‬ ‫دەه����ات پەیوەندی ب����ەو هێزەوە دەك����رد‪ ،‬هەتا‬ ‫وای لێه����ات هێزەكە بووە»‪»300-250‬كەس‪،‬‬ ‫وەهاب ئاغا سەرپەرش����تی ئ����ەو هێزەی دەكرد‪،‬‬ ‫هەم����وو بە كاغ����ەزی وەهاب جوندیان����ی هاتنە‬ ‫دەرەوە‪ ،‬باوكیشم سەرپەرشتی بارەگای»وەهاب‬ ‫ئاغا»ی بوو‪ ،‬هێزەك����ە وای لێهات بووە»‪300‬‬

‫ ‪»400‬پێش����مەرگە بەن����اوی «هێ����زی یەكی‬‫دیانا ب����وو» هەندێكیان ئاش����كرابوون حكومەت‬ ‫گرتیانی لە گون����دان‪ ،‬ئەوەی رزگاری بوو وەگەل‬ ‫ئەو هێزەی ئێمە ك����ەوت‪ ،‬هەندێك»مەخفەر»ی‬ ‫پۆلیس هەبوو لەسەر رێگامان‪ ،‬ئەوانیشمان تااڵن‬ ‫كرد و چەكەكانمان لێ سەندن‪.‬‬ ‫چونكە ئێمە دوو چەكمان هەبوو س����ێ تیرەك و‬ ‫تەیارە ش����كێنێك بوو‪ ،‬ئێمە بەرەو كوردس����تانی‬ ‫ئێران رۆیش����تین‪ ،‬چوینە حامیەی شنۆیێ‪ ،‬شنۆ‬ ‫حامیەكی لێیە وەك����و حامیەی رواندزی‪ ،‬كاتێك‬ ‫چووی����ن بەتان����ی و مەنجەڵ و كت����ری و هەموو‬ ‫پێداویس����تییەكی تێدابوو‪ ،‬ئەو لە كوردس����تانی‬ ‫ئێرانی‪.‬‬ ‫ل����ە جەنگ����ی جیهان����ی دووەم رووس هەم����وو‬ ‫كوردستانی ئێرانی داگیركردبوو‪ ،‬دەشیزانی»شا»‬ ‫عەمیلی ئەمریكایە‪ ،‬ویس����تی شای چاوشۆڕ بكات‬ ‫و بۆالی خۆی راكێش����ێ بەیارمەتی بناغەدانانی‬ ‫حكومەتی كۆماری كوردس����تان قازی محەمەدیان‬ ‫كێل كردەوە‪ ،‬كە قازی محەمەدیان كێل كردەوە‪،‬‬ ‫هەموو پارچەكانی كوردس����تان بەش����داریان لەو‬ ‫كۆمارەدا كرد‪ .‬حكومەتەكە لە س����اڵێك هەندێك‬ ‫كەمتر دەوامی كرد و لە»‪»11‬وەزیر پێكهاتبوو‪،‬‬ ‫سەر وەزیران حاجی محەمەدیان دەگوتی خەڵكی‬ ‫شنۆیێ بوو‪ ،‬ئێمە»‪»3-2‬مانگ پێش دامەزراندنی‬ ‫كۆمارەكە گەیش����تینە شنۆیێ‪ ،‬لە مانگی شوبات‬ ‫بناغەی حكومەتی كوردس����تان دان����را‪ ،‬قازی بە‬ ‫س����ەرۆك كۆمار هەڵبژێردرا‪ ،‬میللەتەكە دەس����ت‬ ‫بەكاربوو‪ ،‬مەال مستەفا پێشەوای ئەو هێزە بوو‪.‬‬ ‫پیالن دانرا و حكومەت كەوتە كار و دەس����تی بە‬ ‫دەوام كرد‪ ،‬رێككەوتن لەگەڵ روس����یا كرابوو‪ ،‬كە‬ ‫پارە و ئازووقە و چەك و مەعنەویات و چی هەیە‬ ‫پێش����كەش بەو كۆمارەی بكات‪ ،‬كە كۆمار هات‬ ‫تێكچوو دوو هۆی هەبوو‪.‬‬ ‫‪1‬هۆیەكی ئەوەبوو روس����یا یارمەتی لێ بڕی و‬‫پاڵپش����تی نەكرد‪ ،‬یەكسەر داوای مفاوەزاتی كرد‬ ‫پاش س����اڵێك ش����تێك كەم واتا»‪»11‬ی مانگ‬ ‫«‪»12/10‬رۆژ‪ .‬داوای مفاوەزات����ی كرد‪ ،‬قازی‬ ‫محەمەد چ����ووە مێندواوی بۆئ����ەوەی مفاوەزات‬ ‫بك����ەن‪ ،‬چەند جەنەڕاڵێك هاتن یەكس����ەر قازی‬ ‫محەمەدی����ان گ����رت و ل����ە ‪ 1947/3/2‬قازی‬ ‫محەمەد لەسێدارە درا‪ .‬ئینجا پێشمەرگەو بە ماڵ‬ ‫و منداڵەوە مەال مس����تەفا فەرمانیدا بكشێینەوە‬ ‫بۆ حەوزی ش����نۆیێ‪ ،‬هاتینەوە حەوزی شنۆیێ‪،‬‬ ‫مەال مس����تەفا ئەو شەڕەی پێ خۆش نەبوو‪ ،‬كە‬ ‫بینی»‪ »6-5‬فەیلەق سوپا هاتن دەوری حەوزی‬

‫ش����نۆیێیان دا‪ ،‬فەرمانی شەڕی دا‪ ،‬شەڕ چ شەڕ‬ ‫دەس����ت بە خەنجەر ش����ەڕی مان و نەمان بوو‪،‬‬ ‫لە بارەگاكان مس����تەفا خۆشناو هێزی سەرەكی‬ ‫ب����وو‪ .‬لەبەرئ����ەوەی پیاوێكی زۆر ئ����ازا بوو لە‬ ‫ش����ەڕ و س����ەربازیدا ئاگاداری ك����ردەوەو گوتی‪:‬‬ ‫چوار جۆر كەس مەهێنن بۆ ش����ەڕ ‪ 1-‬كۆرە ‪2-‬‬ ‫نەخ����ۆش ‪ 3-‬ئەوەی بكۆخ����ێ ‪ 4-‬ئەوەی تەنگە‬ ‫نەف����ەس دەبێ‪ ،‬ئەوانەی دیك����ە یەك كەس نابێ‬ ‫لە بارەگاكان بمێنێ‪ ،‬ئەو هێرش����ە ش����ەڕی مان‬ ‫و نەمان����ە‪ .‬ئەگەر بگوترێ رێی ش����ەهید لەپێناو‬ ‫خاكی خۆت‪ ،‬ئیتر ش����ەڕەكە دەستی پێكرد چوار‬ ‫هێزی پێشمەرگە هەبوو‪ ،‬هەمووی بەشداری كرد‪.‬‬ ‫من لە قۆڵی»ن����ەرۆز» لەگەڵ ب����ووم ئەو قۆڵە‬ ‫باوكم»ئەحمەد محەمەد» سەرپەرش����تی دەكرد‪.‬‬ ‫لەوێ سەركەوتنێكی گەورە وەدەست هات‪ ،‬هێزی‬ ‫ئەرتەشی عەجەم هەمووی ئەوەی هەبوو كوژرا‪،‬‬ ‫ئ����ەوەی گیرا‪ ،‬ئ����ەوەی هەاڵت‪ ،‬ئەو ش����ەڕە زۆر‬ ‫گرنگ و گەورەبوو بۆ كورد‪ ،‬ئیتر حەوزی شنۆیێ‬ ‫ئازادك����را‪ ،‬ئینجا خەمی برین����دارەكان یەكێك لە‬ ‫بریندارەكان من بووم‪ .‬ئەوەی بریندار بوو شوێنی‬ ‫بۆ ئامادەكراو من لەو شەڕی بریندار بووم‪ .‬باوكم‬ ‫گوت����ی‪ :‬ئەگەر هات����وو الیتیان لێدا لە ش����نۆیێ‬ ‫وات����ا گلۆپی����ان هەڵكرد ئێوە هێ����رش دەكەن و‬ ‫پاسەوانەكە بكوژن منیش گوتمە وەستا ئەحمەد‬ ‫ئەو پاسەوانە نەوەك تفەنگی لێ نەدەم با خۆی‬ ‫ت����ێ كەم‪ ،‬منیش ئەوكاتە گەنج بووم بەهێزبووم‪،‬‬ ‫ئیت����ر پاس����ەوانەكە ه����ەر دەه����ات و دەچوو و‬ ‫بەتانییەكی لەخۆ وەرپێچابوو‪»28« .‬كەس لەو‬ ‫رەبیەی دابوو‪ ،‬لێی نزیك بوومەوەو لە پشت ئەو‬ ‫بووین تفەنگم وەب����رای وی دا ناوی»خدر»بوو‪،‬‬ ‫گوتم‪« :‬خدر» تفەنگ����م «بگرە»‪ ،‬پەالمارم داو‬ ‫لەبنەخ����ۆم نا‪ ،‬وایزان����ی دەعبایە پ����ڕی دایتێ‪،‬‬ ‫دوای����ی زانی مرۆڤ����ە پڕی دایت����ێ‪ ،‬دەپاڕایەوەو‬ ‫دەیگوت‪»:‬بۆ خاتری مەال مستەفا» بە فارسی‪،‬‬ ‫منیش فارس����یم دەزانی‪ ،‬وەستا ئەحمەد گوتی‪:‬‬ ‫مەیكوژە بەس گوتم‪»:‬زەفتی»دەكەم هەتا هێزی‬ ‫ئێمە وەس����ەر دەكەوێ‪ ،‬ئەوكاتەی هێز گەیشتن‬ ‫رەبیەكە»‪»28‬كەسی تێدابوو‪ ،‬هەمووی یەخسیر‬ ‫ب����وون و گوندی»نەرۆز» نزیك بوو لەو رەبیەی‪،‬‬ ‫ئیتر وای لێهات گامێش����یان هەبوو‪ ،‬عارەبانەیان‬ ‫لەدوای گامێشان یێخست و بریندار و چەكەكانیان‬ ‫لە عارەبان����ان قایم كرد و منیش لەگەڵ بریندارە‬ ‫عەجەم����ەكان ب����ووم‪ ،‬چۆنییەت����ی برینداربوونم‬ ‫بەمشێوەیە بوو‪ ،‬كە پڕم دایێ ئەو تفەنگی لەدەست‬ ‫دەرچ����وو و بەرمن ك����ەوت و بریندار بووم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫ئەم شەڕە س����ەركەوتنێكی گەورەبوو‪ ،‬لە هەموو‬ ‫قۆڵەكان س����ەربازیان كۆكردەوە هەتا ناو هەالن‬ ‫سەربازەكان هەمووی كۆبوونەوە‪ ،‬سەربازێكی بێ‬ ‫ئەندازە بوو‪ ،‬زۆر بوو هەموویان بردنە ش����نۆیێ‪،‬‬ ‫كاتێك رۆژ ه����ەاڵت فڕۆكەی عەجەمان»فانتوم»‬ ‫گەیش����تنە س����ەرمان و زۆر نەوی بوون بەچاوان‬ ‫سایەقی فڕۆكەكانمان دەبینی‪ ،‬هەندە نەوی بوو‪.‬‬ ‫هەمووی����ان لە مزگەوتان كردن‪ ،‬ش����نۆیێ حەوت‬ ‫مزگەوت����ی لێبوو‪ ،‬ه����ەر مزگەوت و بەش����ێكیان‬ ‫رەوانە كردن و خواردنیش نەبوو‪ ،‬ئەو ش����وێنەی‬ ‫س����لێمان بەگ����ی دەرگەڵەیی لێب����وو دكتۆرێكی‬ ‫تێدابوو سلێمان بەگ باش����ترین هێزی هەبوو لە‬ ‫كۆماری كوردس����تان‪ ،‬واتا پێشمەرگەی زۆر بوو‪.‬‬ ‫گوت����ی‪ :‬بڕۆن ب����ە گوندان وەرب����ن ئینجا نانیان‬ ‫ب����ۆ بێنن‪ ،‬چونە گون����دان خواردنیان بۆ هێناین‪.‬‬ ‫نەم����ر و نەژی نەبوو‪ ،‬ئینجا مەال مس����تەفا بیری‬ ‫لە بریندارەكان كردەوە ك����ەوا چیان لێ بكات و‬ ‫ش����وێنی بۆ دابین كردن‪ ،‬هەر دوو س����ێ كەسی‬ ‫ناردە الی یەكێك‪( .‬ش����ێخی گەورەی گوندێك)‬ ‫ئێمەی ناردە الی شێخێك بەناوی خەلیفە وەهبی‬ ‫بوو‪ ،‬لەژێ����ر خانووەكەی����ان هۆدەیەكی گەورەو‬

‫‪19‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫نامه‌يه‌كى كراوه‌‬

‫بۆ بەڕێز‪ :‬سكرتێری كۆمەڵەی گشتی نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫بابەت‪ /‬ریشەی مێژوویی جەژنی نەورۆز‬ ‫مێژوویی(جەژن���ی ن���ەورۆز) و راس���تییەكان‬ ‫روون بكەن���ەوەو بڕیارە مێژوویی و گرنگەكەی‬ ‫كۆمەڵەكەت���ان ب���ە بەڵگ���ە مێژووی���ی و‬ ‫زاسنتییەكان پشت ئەستوور بكەن و ماف بۆ‬ ‫ئ���ەم واڵت و میللەت���ە بگەڕێننەوە كە نەورۆز‬ ‫تێی���دا س���ەریهەڵداوە‪ ،‬ئ���ەم هەاڵن���ە لەگەڵ‬ ‫پەیامی نێونەتەوەیی كۆمەڵەكەتان ناگونجێ‪،‬‬ ‫ك���ە پەیامەكەتان بۆ ئاش���تی و تەبایی نێوان‬ ‫نەتەوەكانی جیهانە‪.‬‬ ‫بەوهیوای���ەی ك���ە نەت���ەوەی كوردیش‪ ،‬كە‬ ‫نەتەوەیەك���ی زیاتر ل���ە چ���ل ملیۆنییە! بە‬ ‫نەتەوەیەكی زیندووی ئەم سەردەم و ئەم سەر‬ ‫زەمینەی بزانن و رێز لە مێژوو و كلتوورەكەشی‬ ‫بگرن‪.‬‬

‫ساڵوی نەورۆزی‬ ‫بەڕێ���زان‪ ،‬س���اڵی ‪ 2010‬كۆمەڵەكەت���ان‬ ‫دواج���ار بڕیاری دا كە جەژنی ن���ەورۆز‪ ،‬ببێ‬ ‫بە»جەژنێك���ی جیهانی»لەكاتێكدا ئێمە وەكو‬ ‫میللەتی كورد لەدڵ���ەوە پیرۆزبایی ئەم كارە‬ ‫گرنگەتان لێ دەكەین!! ب���ەاڵم‪ ،‬لەنێو بڕیارە‬ ‫گرنگەكەتان���دا چەند خاڵێك���ی گرنگ هەیە!‬ ‫كە لەگەڵ راس���تییە مێژوویی زانس���تییەكانی‬ ‫مێژووی نەورۆز ی���ەك ناگرنەوە‪ ،‬ئێمە بەناوی‬ ‫ت���ەواوی میللەتی ك���وردەوە‪ ،‬زۆر بە كورتی‬ ‫راستییەكانتان دەخەینە بەرچاو ئێوەی بەڕێز‬ ‫و داواتان ل���ێ دەكەین‪ ،‬چاو ب���ە بڕیارەكەدا‬ ‫بخش���ێننەوەو لیژنەیەكی پسپۆر پێكبهێنن بۆ‬ ‫ساغكردنەوەی راستییەكانی(ریشەی نەورۆز)‬ ‫دواجار لەبەر رۆشنایی ئەنجامی زانستییانەی‬ ‫لێكۆڵینەوەی لیژنەكەدا راستییەكان بۆ جیهان‬ ‫ئاشكرا بكەن‪ ،‬راستی خاڵە گرنگەكانی ریشەو‬ ‫مێژووی نەورۆز بەم شێوەیەی خوارەوەیە‪:‬‬ ‫‪ 1‬ل���ە بڕیاری بە جیهان���ی كردنی (جەژنی‬‫نەورۆز)لەالیەن كۆمەڵەكەتانەوە‪ ،‬نووس���راوە‪:‬‬ ‫(نەورۆز ریشەكەی ئێرانی ‪ -‬فارسی)یە‪.‬‬ ‫كەچی راستییەكەی ئەوەیە‪ ،‬كە جەژنی نەورۆز‬ ‫بەردەوامی(جەژنی زەگمەك)ی س���ەری ساڵی‬ ‫سۆمەرییەو رۆژی نەورۆز رۆژی زیندووبوونەوەی‬

‫تەممووزە لە داستانی( ئینانا و دەممووزی =‬ ‫عەشتار و تەممووز)ی سۆمەریدا‪.‬‬ ‫‪ 2‬لە بڕیاری بە جیهانی كردنی(جەژنی نەورۆز)‬‫لەالیەن كۆمەڵەكەتانەوە نووسراوە‪(:‬سێ هەزار‬ ‫ساڵە ئەم جەژنە پەیڕەو دەكرێ)‪.‬‬ ‫كەچی زانایان داستانی – ئینناناو دەممووزی‬ ‫= عەشتار و تەممووز بەو داستانە سۆمەرییە‬ ‫دەزان���ن‪ ،‬كە س���ۆمەرییەكان پێ���ش چوونە‬ ‫خوارەوەیان بۆ ناوەڕاس���تی – عێراقی ئێستا‬ ‫– و لەس���ەردەمی س���ەرهەڵدانی كشتوكاڵی‬ ‫ئەشكەوت لە كوردستان و لە دەوری(‪ 12‬تا‬ ‫‪)10‬هەزار س���اڵ پێش زایین سەری هەڵداوەو‬ ‫یەكەمین شاریش كە ئەم جەژنەی تێدا بەرپا‬ ‫كراب���ێ ش���اری»ئوربیل ‪ -‬هەولێ���ر»ە‪ ،‬ئەو‬ ‫ش���ارەی كە باپیرانی س���ۆمەرییەكان شەش‬ ‫هەزار س���اڵ پێش زایین دروس���تیان كردووەو‬ ‫هەر لە كۆنەوەش ئەم شارە‪ ،‬واتا – هەولێر –‬ ‫ئوربیل – شاری پەرستگای گەورەی (ئیننانا‬ ‫ عەش���تار)ی خوداوەند بووەو بە(عەش���تار‬‫ئەربیلال) بەناوبانگە‪.‬‬ ‫‪ 3‬لە بڕیاری بە جیهانی كردنی (جەژنی نەورۆز)‬‫لەالیەن كۆمەڵەكەتانەوە‪ ،‬نووسراوە‪3/21(:‬‬ ‫رۆژی جیهانی جەژنی نەورۆزە)‪.‬‬ ‫كەچ���ی راس���تییەكەی رۆژی ن���ەورۆز‪ ،‬رۆژی‬

‫زیندووبوون���ەوەی تەممووزەو رۆژی س���ەری‬ ‫س���اڵی س���ۆمەرییەو كە دەكات���ە رۆژی ‪/1‬‬ ‫مانگی نەورۆز‪-‬ی س���ەری ساڵی كوردی‪ ،‬ئەوە‬ ‫رێككەوتە كە ‪ 1/1‬س���ەری س���اڵی كوردی‬ ‫دەكەوێتە بەرامبەر ‪3/21‬ی س���اڵی زایینی‪،‬‬ ‫چونكە مێژووی سەری ساڵی سۆمەری و سەری‬ ‫س���اڵی كوردی و جەژن���ی زەگمەك و جەژنی‬ ‫نەورۆز زۆر لە مێژووی لەدایكبوونی(حەزرەتی‬ ‫مەس���یح) كۆنترە! هەربۆیە‪ :‬راستییەكە ‪1/1‬‬ ‫س���ەری س���اڵی كوردییەو ئەوە لەنێو هەموو‬ ‫میللەتانی���ش‪ ،‬تەنیا میللەت���ی كوردە‪ ،‬مانگی‬ ‫یەكەمی ساڵی خۆی ناوناوە(مانگی نەورۆز)و‬ ‫واتە كورد مانگی یەكەمی ساڵی خۆی بەناوی‬ ‫رۆژی یەكەمی س���اڵی نوێی خۆی كردووە‪ ،‬كە‬ ‫رۆژی(نەورۆز)ە‪.‬‬ ‫بەڕێزان‪ ،‬وەكو دەركەوت‪ ،‬لەم بڕیارە گرنگەدا‬ ‫كۆمەڵەكەت���ان‪( ،‬كۆمەڵەی گش���تی نەتەوە‬ ‫یەكگرتووەكان)ل���ە س���ێ خاڵ���ی زۆر گرنگی‬ ‫س���ەرهەڵدان و مێژووی ن���ەورۆزدا بەهەڵەدا‬ ‫چووە‪.‬‬ ‫هەربۆی���ە پش���ت ب���ە راس���تییە مێژوویی و‬ ‫زانس���تییەكان داوا لە كۆمەڵ���ە بەڕێزەكەتان‬ ‫دەكەی���ن‪ ،‬لیژنەیەكی بەرز لەس���ەر ئاس���تی‬ ‫جیه���ان پێكبهێنن‪ ،‬لە ش���ارەزاو پس���پۆرانی‬

‫داواكار‬ ‫نووسەر و لێكۆڵەر و پسپۆر‬ ‫لە مێژووی ئەفسانەی كوردی‬ ‫دكتۆر مەولود ئیبراهیم حەسەن‬ ‫زانكۆی سەاڵحەددین ‪ /‬هەولێر‬ ‫كوردستان ‪ /‬عێراق‬ ‫نەورۆزی ‪2012‬‬ ‫‪2012/3/21‬‬

‫جێگایان بۆ راخس����تین و خواردنیان بۆ هێنانیان‬ ‫و برینەكانمانیان تیمار كردن‪.‬‬ ‫یەكێك ل����ە بریندارەكان زوو گیانی لەدەس����تدا‪،‬‬ ‫ناش����تیان و یەكێكیان رەوان����ەی عێراق كردەوە‪،‬‬ ‫من دوو كەس����م لەگەڵدابوو‪ .‬هاتینەوە عێراق لە‬ ‫هندرێن بووین س����اڵێك خۆمان حەشاردا‪ .‬دوای‬ ‫ئەوە حكومەت عەفوی دا تەسلیم بووینەوە‪ .‬دوای‬ ‫ئەوەی كە ش����ەڕەكە تەواو بوو مەال مس����تەفای‬ ‫رەحمەتی هاتە شێروان مەزن‪ .‬فڕۆكەی عێراق و‬ ‫ئێران و توركیا لەو هێزەی داو شەهید و برینداری‬ ‫زۆری لێكەوتەوە‪ ،‬ئێمە دەس����ت بەجێ لە شنۆیێ‬ ‫نەڕۆیشتین و ماوەیەكی زۆر لە شنۆیێ ماینەوە‪،‬‬ ‫هاوەنێ����ك هاتبوو بەر باوكم و چەند كەس����ێكی‬ ‫دیكە كەوتبوو شەهید ببوون‪ ،‬من نەمدەزانی هەتا‬ ‫ماوەیەك لە»‪»3‬پێشمەرگەی لەگەڵ شەهید بوو‬ ‫لەشاری شنۆیێ شاردراونەتەوە‪ .‬نەمزانی رۆژێك‬ ‫یەك لەدەم����ی دەرچوو گوتی‪ :‬ی����ەك ناوی خار‬ ‫ئەحمەد بوو هاوەنێكیان وێ كەوتووەو ش����ەهید‬ ‫بوون����ە‪ ،‬زۆر س����ویان لێ بوو گوت����م‪ :‬بەقورئان‬ ‫باوكی من����ە‪ .‬خەڵك لەهەموو پارچەكانی دیكەی‬ ‫كوردس����تان هاتبوون بەش����داریان ل����ە كۆماری‬ ‫كوردس����تان كردبوو‪ .‬كابرایەك ن����اوی موراد بوو‬ ‫ئەو ب����رادەری خەڵكی جزیرەی (س����ەرمارینۆی‬ ‫ئیتاڵی) كورد بوو‪ ،‬كاتی خۆی»‪»400‬خێزانی‬ ‫ك����ورد كەوتوونەت����ە ئ����ەو جەزیرەی����ەو ل����ەوێ‬ ‫ماونەت����ەوەو زۆر بووین����ە ك����وردی توركیاینەو‬ ‫ئێس����تا»‪»1/5‬ملیۆنین‪ ،‬هەر بەكوردیش قسەی‬ ‫دەكرد و زۆریش خوێندەوار بوو‪ ،‬بەتەنیا نەهاتبوو‬ ‫پیاوی گ����ەورەی لەگەڵبوو‪ ،‬كوردی لوبنانیش بۆ‬ ‫كۆماری كوردستان هاتبوون‪.‬‬ ‫دەورەی ئەفسەرییەكەم بەم شێوەیە بوو‪ ،‬دەورەكە‬ ‫ل����ە س����ەربازگەیەكی ئێرانی دا بوو‪« ،‬مس����تەفا‬ ‫خۆش����ناو» سەرپەرشتی ئەم خولی سەربازییەی‬ ‫دەكرد و وانەش����ی پێ دەگوتی����ن‪ ،‬وەك كۆلێژی‬ ‫سەربازی بوو»‪ »31‬رۆژ خولمان بینی‪ ،‬دوای ‪31‬‬ ‫رۆژ كۆتایی پێهات و هەروەها محەمەد قودسیش‬ ‫وانەی س����ەربازی پێ دەگوتین و ئەو كەس����انەی‬ ‫لەگەڵم بوون پلەی سەربازیان وەرگرت لەم خولە‬ ‫ئەمانەبوون‪ :‬ئەسعەد خۆش����ەوی‪( ،‬مەال شینە‪،‬‬ ‫ش����ێروان مەزن)‪ ،‬مراد‪ ،‬سلێمان بەگی دەرگەڵە‪،‬‬

‫ساڵح ئاغا»ئیسقیل»‪ ،‬زرار و حەمەدەمین‪ ،‬زراو‬ ‫و حەمەدەمین لەگەڵ سلێمان بەگ بوون لە خولی‬ ‫ئەفس����ەری نەبوون‪ ،‬ئەوانەی لە خولی ئەفسەری‬ ‫ب����وون گەنجەكان ب����وون‪ ،‬خوێندەواریان هەبوو‪،‬‬ ‫ئێم����ە»‪ 44‬یان ‪»45‬قوتابی ب����ە خولی كۆلێژ‬ ‫بووین‪ ،‬مامۆستایەكان محەمەد قودسی و مستەفا‬ ‫خۆش����ناو و دوو مامۆس����تای كوردی ئێرانیشی‬ ‫لەگەڵ بوون و ناویانم لەبیر نەماوە‪ ،‬فارسیشمان‬ ‫خوێند و كتێبی گولستانیشمان خوێند بە فارسی‬ ‫بۆیان شی دەكردینەوە‪.‬‬ ‫وانەی دیكەش����مان لەس����ەر نەخش����ە دەخوێند‪،‬‬ ‫رۆژانە»‪»10‬كاتژمێ����ر وانەم����ان دەخوێند‪ ،‬هەر‬ ‫ش����ەو بوو خەبەری����ان دەكردینەوەو هەتا ش����ەو‬ ‫دادەهات دەمان خوێن����د‪ ،‬ئینجا رێگەیان پێداین‬ ‫چوینەوە بارەگاكانی خۆم����ان‪ ،‬لەدوایدا بانگیان‬ ‫كردینەوەو نوێنەرێكی سەرۆك كۆمار هات بڕیاری‬ ‫ئەوەیان دەكرد كە ئەوانە هەموو پلەی ئەفسەری‬ ‫وەربگرن و لە بارەگاكانی خۆیان ببن بە ئەفسەر‪،‬‬ ‫هەرك����ەس چووە بارەگای خ����ۆی و لە هێزەكەی‬ ‫خۆی بوونە بەرپرس‪ ،‬هێزەكەمان ناوی بەتالیۆنی‬ ‫یەكی دەش����تە دیان بوو‪ ،‬كە ئەمە ناوێكی نهێنی‬ ‫هێزەكەم����ان بوو‪ ،‬هەموو هی����زەكان ناوی نهێنی‬ ‫خۆیان هەبوو‪ ،‬لەكاتی بروسكەكردن بۆیان ناوی‬ ‫نهێن����ی هێزەكەیان دەهێنا‪ ،‬قازی زۆر دەوڵەمەند‬ ‫بوو نیوەی مەهاب����اد هی ئەوان بوو‪ ،‬قازیش بوو‬ ‫رووس كە داینا بۆئەوەی س����ەر بە ش����ای ئێران‬ ‫شۆڕ بكات بۆ سوودی خۆیان‪ ،‬نەك تەنها سودی‬ ‫بۆ كورد و كوردس����تان‪ ،‬كەس بۆ قازانجی ئێمەی‬ ‫نەكرد بەڵكو روس بۆ بەرژەوەندی خۆی ئەوكارەی‬ ‫كرد‪ ،‬بەاڵم كە لەگەڵ شای ئێران رێككەوت پشتی‬ ‫لە كۆماری كوردس����تان كرد و وازی لەو كۆمارە‬ ‫هێناو یارمەتییەكانی بڕی‪.‬‬ ‫بەرپرس����ەكانی كۆمار جگە لە ق����ازی و ئەوانەی‬ ‫لەگەڵ����ی لەس����ێدارەدران‪ ،‬ئەوان����ەی دیكە وەكو‬ ‫ئ����اردی ناو دركانی لێه����ات و هەریەكە بەالیەكدا‬ ‫رۆیشتوو خۆی ش����اردەوە‪ ،‬ئاغایەكان هەریەكەو‬ ‫لەش����ای ئێران پارەیان وەرگرتبوو و جاش����یان‬ ‫دامەزراندبوو‪ ،‬من دوو سەفەرم كرد لەگەڵ قازی‬ ‫محەمەد و بروس����كەیەكیان بۆ ك����رد بۆ بارەگای‬ ‫ئێمەو گوتیان‪ :‬هەر بارەگایەك»‪»30‬پێشمەرگە‬

‫ئام����ادە ب����كات‪ ،‬قازی ل����ە نەغ����ەدەوە دێت و‬ ‫دەچێتە (قەالت����ان) لەنێوان نەغەدەو ش����نۆیێ‬ ‫دایە‪ ،‬گوتیان‪ :‬بڕۆن ئەو ش����اخەی پشت قەاڵتان‬ ‫بگرن هەتا قازی دەگاتە ئەوێ و ئێمەش چووین‬ ‫نەگەیش����تنە سەر ش����اخی لەبەرئەوەی بەفرێكی‬ ‫زۆری باریبوو‪ ،‬قازی بەسواری ئەسپێكی رەشەوە‬ ‫هات و «‪»200‬پێش����مەرگەی لەگەڵ بوو‪ ،‬بەاڵم‬ ‫كە قازی وەاڵمی سەالمی دایەوەو پەنجە گەورەی‬ ‫دەقوچاندەوە ن����اوەوەو چوار پەنجەی لەس����ەر‬ ‫چاوی دادەنا‪ ،‬من زۆر بە پەرۆش بووم بۆئەوەی‬ ‫بزان����م بۆچی وا دەكات‪ ،‬پرس����یم گوتیان‪ :‬چوار‬ ‫پەنجەكەی چ����وار پارچەی كوردس����تانە‪ ،‬قازی‬ ‫دەڵێ‪ :‬هەرچوار پارچەكە خۆشەویستن و لەسەر‬ ‫چاوی‪ ،‬بۆیە چوار پەنجەی دەخاتە سەر چاوی و‬ ‫هاتەوە شنۆیێ‪.‬‬ ‫قازی»‪»2‬ك����وڕ و حەوت كچ����ی هەبوو‪ ،‬كچێكی‬ ‫ناوی قەدەم خێر بوو وەپێش قوتابیان دەكەوت و‬ ‫ئااڵی كوردستای وەدەستەوە بوو‪ ،‬ئەو سردووی‬ ‫دەگوت‪.‬‬ ‫(ئ����ااڵی كوردس����تان س����ور و س����پی و زەرد و‬ ‫سەوزەو هیچ خەمم نییە) قەدەم خێر لەپێشەوەی‬ ‫قوتابیان بوو‪ ،‬كچان لەدوای ئەو بوون‪ ،‬كوڕانیش‬ ‫ل����ەدوای كچەكان بوون‪ ،‬دەچ����وون بۆ قوتابخانە‬ ‫ی����ان دەهاتنەوە بۆ ماڵ‪ ،‬حكومەتێكی زۆر پاك و‬ ‫خاوێن و كوردپەروەر بوو‪ .‬دوو شەوان لە شنۆیێ‬ ‫مام����ەوەو گوتیان‪ :‬ق����ازی ببەنەوە»خن خن»ی‬ ‫گوندێ����ك بوو بە پ����ێ وەگەل����ی كەوتین‪ ،‬لەوێ‬ ‫ئێمە گەڕاینەوە‪ ،‬بە قس����ەی سەرۆك كۆمار ئێمە‬ ‫س����ێ س����ێ ریز بووین‪ ،‬قازیش پەنجەی گەورەی‬ ‫قوچان����دەوەو هەرچوار پەنجەی لەس����ەر چاوی‬ ‫دان‪ ،‬منیش گوتم‪ :‬كاك رەمەزان ئەوجۆرە سەالم‬ ‫كردنەو وەرگرتنەوە بۆ وایە‪ ،‬ئەویش گوتی‪ :‬مانای‬ ‫هەرچوار پەنجەی كوردستان لە سەرچاوە‪.‬‬ ‫تەمەنم»‪»18‬س����اڵ ب����وو‪ ،‬ك����ە ل����ە كۆم����ار‬ ‫بەش����داربووم‪ ،‬زۆر پیاوی گەورە هاتنەوە عێراق‪،‬‬ ‫شێخ ئەحمەد هاتەوەو پیاوەكانیان گرتن و ژن و‬ ‫منداڵەكانیشیان بەردان‪.‬‬ ‫بارەگای مەال مستەفا لەشاری مەهاباد بوو‪ ،‬هەر‬ ‫لە شەڕدابوو لەگەڵ حكومەتی ئێرانێ‪ .‬دوای كۆمار‬ ‫لەگەڵ دوو كەس ساڵێك لە چیا مامەوەو لەساڵی‬

‫‪ 1949‬لێبوردن دەك����راو عومەر بەگ قائیمقام‬ ‫بوو‪ ،‬بە موختاری نامەی بۆ ناردم كە بگەڕێینەوە‬ ‫هیچ نەم����اوە‪ ،‬هاتین����ەوەو بەخێرهاتنی كردین‪،‬‬ ‫رۆژێك ل����ە مزگەوت دەیانگ����وت‪ :‬كورد خەاڵس‬ ‫ب����وو‪ ،‬منیش گوتم‪ :‬كورد قەد خەاڵس نابێ‪ ،‬ئەو‬ ‫قسەیان بۆ قائیمقام گێڕابووەوە‪ ،‬ئەوكاتی كۆرەو‬ ‫شەلەو كەم ئەندامیان دەكردنە جاسوس بۆئەوەی‬ ‫قس����ەو زانیاری بگوازنەوە ب����ۆ حكومەت‪ ،‬عومەر‬ ‫بەگ خەڵكی ش����ەقاڵوەی بوو لە میرانەكان بوو‪،‬‬ ‫بەدوای ناردم و گوتی‪ :‬حوس����ێن بۆ لە مزگەوت‬ ‫قس����ەی دەكەی و دەڵێی ‪ 20‬كەسم لەگەڵ بێ‬ ‫حكومەت����ی دەڕوخێنم‪ ،‬گوت����م‪ :‬وام نەگوتووە‪،‬‬ ‫منیان گرت و كردمیانە سەرباز و دوای ماوەیەك‬ ‫فیرارم كردو بوومە بەرپرس����ی پارتی لە رواندز‪،‬‬ ‫ئەوەی دەچووە س����ەرەوە بۆ پێشمەرگایەتی من‬ ‫تەزكیەم دەك����رد و لەس����اڵی ‪ 1961‬بوومەوە‬ ‫پێشمەرگە لە شۆڕش����ی ئەیلوول‪ ،‬لە زۆر شوێن‬ ‫بەرپرس بوویمە‪ ،‬هەتا ساڵی ‪ 1974‬دوای ئەوە‬ ‫بوومە بەرپرسی ئۆردوگای بابك لە ئێران‪ .‬پاشان‬ ‫گەڕاینەوە عێراق‪ .‬ئێمە هەریەكەو ناوی نهێنیمان‬ ‫هەب����وو لە كۆماری كوردس����تان‪ ،‬ناوی نهێنی من‬ ‫(مام بەردین) بوو‪ ،‬ناوی نهێنی برادەرانی دیكەم‬ ‫نەدەزانی‪ ،‬بارەگاكانیش����مان ناوی نهێنی خۆیان‬ ‫هەبوو‪ ،‬ژمارەی خۆی هەبوو‪ ،‬كۆماری كوردستان‬ ‫حكوم����ەت بوو ب����ەاڵم رووس لە ترس����ی غەرب‬ ‫نەوێ����را و خیانەتی لە كۆماری كوردس����تان كرد‪،‬‬ ‫نهێنی هێزی س����لێمان بەگ����ی دەرگەڵەیی ناوی‬ ‫(دووی دەرگەڵ����ەی) بوو‪ ،‬ن����اوی بارەگای هێزی‬ ‫ئێمە واتا»مام حوسێن»یەكی دەشتە دیان بوو‪،‬‬ ‫بروس����كە بەو ناوانە دەهات بە ئامێر یان تەتەر‬ ‫دەیهێنا‪ ،‬چوینە بانە الی حەمە رەش����ید بانەیی‬ ‫ئێم����ە وەك پاس����ەوان چووی����ن‪ ،‬نامەیەكیان بە‬ ‫وەس����تا ئەحمەدی نارد لە كوردستانی ئێرانەوە‬ ‫بۆ كوردس����تانی عێراق‪ ،‬خ����ودا تۆزێك تەمەنی‬ ‫درێ����ژ كردبام بۆئەوەی خزمەت����ی میللەتی خۆم‬ ‫كردبا‪ ،‬ئەوەی لە دڵمدایە و ئاواتمە كوردس����تان‬ ‫وەسەركەوتبا چووبامایە سەر گۆڕی ئەو شێرانەی‬ ‫لە كۆماری كوردستان شەهید بوون‪ ،‬پێمگوتبان‪:‬‬ ‫دە هەڵس����نەوە ئەوە نەوەكانی ئێوەن سەربەست‬ ‫و ئازدن‪ ،‬ئەوەم لەدڵدایە‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫باڵوكراوەیەكی هونەریی گشتییە لەگەڵ بەدرخان دەردەچێ‬ ‫بەسەرپەرشتی‪ :‬محه‌مه‌د فه‌تاح‬

‫ژمارە ‪ ،163 - 68‬ئادار و نيسانى ‪2012‬ی زایینی‬

‫بەكارهێنانی فەزا لە شانۆدا فەزای شانۆ وشار‬ ‫(*) ژیلوان تاهر باپیر‬ ‫شانۆ هەر لەس���ەرەتاوە پەیوەندی‬ ‫یەك���ی فیكری و روحی پێك هێناوە‬ ‫لەگ���ەڵ ش���اردا‪ ،‬ش���انۆی یۆنانی‬ ‫لە ش���ار دامەزراو هەر لەوێش���ەوە‬ ‫گەشەی سەند‪ ،‬دەروازەی شاروشانۆ‬ ‫بەیەك���ەوە بااڵی���ان گ���رت و یەكتر‬ ‫یان ل���ە ئامێز گ���رت پەیوەندی یە‬ ‫كۆمەاڵیەتی یەكان و بۆنە نەتەوەیی‬ ‫و نیشتیمانی و وەرزیەكان قەشەنگ‬ ‫ترین فەزای تەقسی شانۆییان پێك‬ ‫هێن���ا ب���ۆ خەڵك كردن���ی كەش و‬ ‫هەوایەكی هون���ەری كە دەر ئەنجام‬ ‫شێوەكانی ش���انۆییان بونیاد نا‪ .‬لە‬ ‫شاردا فەیلە سوف و شاعیر و پەیكەر‬ ‫تاش���ی و موزیك ژەن و شانۆڤان و‬ ‫بنیا س���ازان و چەن���دان و چەندانی‬ ‫ت���ر خەیاڵیان تێكەڵ كرد بۆ ئەوەی‬ ‫ستاتیكا ببێتە سیمای شاكارەكان‪،‬‬ ‫بۆ ئەوەی هزرو خەیال و ئەندێش���ە‬ ‫بنەوش���ەییەكانببنە تابلۆی داهێنان‬ ‫وئەزموونی ن���وێ‪ ،‬هونەر و ئەدەب‬ ‫توانیان س���نور بب���رن‪ ،‬بەنێو فەزاو‬ ‫پانیایی دونیای بێ كۆتایكی دا باڵە‬ ‫فوكێ بكەن بەبێ هیچ سانس���رۆێك‬ ‫و لە چوارچێ���وە دانێك‪ ،‬هەر بۆیە‬ ‫چەندی���ن س���تایلی ن���وێ‪ ،‬چەندین‬ ‫قوتابخان���ە و دیدی نوێ س���ەریان‬ ‫هەڵداو پانكایی دنیایان داپۆش���ت‬ ‫بە فیكرو وفەلس���ەفەو س���تایلكای‬ ‫هون���ەر‪ ،‬هەر هەم���وو ئەمانەش لە‬ ‫ش���ار لە دایك بوون و گەورە بوون‬ ‫و پێگەیین‪ ،‬س���ەر ئەنجام كۆمەڵێك‬

‫یاساو رێساو مەرجی لێكەوتەوە كە‬ ‫ئەمڕۆ بوونەت���ە بنەمایەكی فیكری‬ ‫و هون���ەری كە هون���ەری یان كردە‬ ‫ئەكادیمیاو ئەكادیمیاش���ی لەس���ەر‬ ‫بنەمایەك���ی زانس���تی زانس���ت و‬ ‫هونەری لێك گرێ دا و ئەمەش بووە‬ ‫وێنەیەك���ی گرنگ لە پێش���كەوتنی‬ ‫شارستانی گەالن‪.‬‬ ‫شانۆو پەرس���تگا و ماڵ و شەقامە‬ ‫گش���تی یەكان هەموو فەزای شانۆو‬ ‫ش���ارن بۆ كۆكردن���ەوەی خەڵك و‬ ‫نمای���ش كردنی چاالك���ی یەكانیان‬ ‫و دەبنە بەش���ێك لە مێژووی شار‪،‬‬ ‫وەهەر ش���ەوێنێك لەوان���ە دەكرێ‬ ‫یینە فەزای ش���انۆ و نمایشی تیادا‬ ‫بەجەس���تە بكرێ���ت و پەیوەن���دی‬ ‫ی���ە كۆمەاڵیەتیەكانی تی���ادا بەهێز‬ ‫بكرێت‪ ،‬چونكە لە شاردا هونەرمەند‬ ‫دەتوانێت ه���زرو خەیاڵی بەهەموو‬ ‫ش���ێوەیەك بەكار بهێنێت لە پێناو‬ ‫ئەزموونێكی ت���ر و خوێندنەوەیەكی‬ ‫س���ەردەمیانە بۆ ش���انۆ‪ .‬بەهەمان‬ ‫شێوە ماڵ خۆی لە خۆیدا شانۆیەكە‬ ‫بەردەوام لە جولە دایە‪ ،‬ئەو مرۆڤانەی‬ ‫تیایدا دەژین روح وجەستەو یادگاری‬ ‫و بیركردنەوەكانیان ش���ەو ورۆژ لە‬ ‫ناو ماڵ���دا زەمەنەكان ڕەت دەكەن‪،‬‬ ‫هەندێ لەزەمەن���ەكان پڕن لە یادو‬ ‫ی���ادگاری ش���یرین و كامەران���ی‪،‬‬ ‫هەندێك���ی تریش پڕ لەناخۆش���ی و‬ ‫مەینەتی‪ ،‬بەاڵم لە هەردوو حالەتدا‬ ‫هەر جیهاتی یەكەمی مرۆڤن پڕاڤەی‬ ‫خەون و خەیاڵی ئەون‪.‬‬ ‫مالچ هێمای بچوكی شارە‪ ،‬شاریش‬

‫ش���انۆیەكی گ���ەورە و ش���ەمامیش‬ ‫دیمەنە دەرەكیەكانی شانۆی شارە‪،‬‬ ‫هەر بۆیە لەهەر سوچێكەوە سەیری‬ ‫ئ���ەو وێنانە بكەین تابلۆی س���ەرنج‬ ‫راكێش و سەیر و سەمەرە دەبینین‬ ‫كە لە واقیعەوە دەس���ت پێ دەكات‬ ‫و بەبیهوەیی كۆتایی دێت‪ ،‬كاتیچك‬ ‫بێهوەیی رەمزی واقیع دەكات مێژوو‬ ‫تەنها دەبێت���ە یادگاریەكی بێ ماناو‬ ‫هیچ ناگەیەنێ‪ ،‬كەواتە چێژی ژیان و‬ ‫جولەی جەستەو ئەندێشەو خەیالچ‬ ‫خۆی���ان بەتاڵ دەكەن���ەوەو هەموو‬ ‫كەناڵەكانی مرۆڤ تا گەورە دەبێت‬ ‫و دنیا دەبینێ و زەمەن‪ ،‬بەاڵم الی‬ ‫واقیع بین���ەكان مرۆڤ ت���ا گەورە‬ ‫دەبێ���ت و دنیا دەبێن���ێ و زەمەن‬ ‫بەرێ دەكاو شەونوخونی دەكات لە‬ ‫ژی���ان دەگات و مەینەتیەكانی كەم‬ ‫دەبێتەوەو بەرو حەسانەوە دەچێت و‬ ‫دەبێتە ناوێك و دەبێتە یادگارییەك‬ ‫لە مێژووی شار وەدەبێتە ئەكتەرێك‬ ‫لە شانۆی شار‪ ،‬كەواتە هەر بۆچونە‬ ‫ئاراستویەك ئاراستەی خۆی تێپەر‬ ‫دەبێت و هەر تێروانینێیك پێویستی‬ ‫بە بیركردنەوەی جی���اواز هەیە كە‬ ‫هەڵگری هێمایەكی تایبەتە‪.‬‬ ‫ل���ە ش���انۆی ش���اردا تاك���و ئەمرۆ‬ ‫شانۆڤان بە چەندین ئاراستە ڕاڤەی‬ ‫بۆ ش���انۆ كردوە كە هەمووش���یان‬ ‫لە دوو بۆ چون���دا جیا دەكرێنەوە‪،‬‬ ‫هەندیچك پێیان وایە كە پێویس���تە‬ ‫شانۆ هەر لەس���ەر تەختەی شانۆی‬ ‫تەقلی���دی بمێنێتەوەو ل���ە ناو ئەم‬ ‫ش���انۆیەدا فەزای شانۆ بە ئاراستەو‬

‫شانۆى يۆنانى‬

‫ئەزموون���ی نوێ مامەڵ���ەی لەگەڵدا‬ ‫بكرێت و بە میكانزمێكی مۆدێرن بە‬ ‫كەرەستە و موفرەداتی سەردەمییانە‬ ‫بڕازێندرێت���ەوە و كاریزمە بكرێت و‬ ‫بە خوێندنەوەی جۆراوجۆر هێماكان‬ ‫چ���االك بكرێن ب���ە ئەندازەیەك لە‬ ‫ش���ێوە س���تاتیكییەكان دەرب���ڕی‬ ‫ناوەڕۆك و بابەتە درامییەكان بن و‬ ‫تەقسی شانۆیی بخولقێنن‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم ئاڕاس���تەیەكی ت���ر هەیە لە‬ ‫شانۆدا كە هاتنە دەرەوە لە شانۆی‬ ‫تەقلیدی كاركردن لە نێو فەزا داخراو‬ ‫و كراوەكانی تری نێو شاردا مەودای‬ ‫فراوان دروس���ت دەكەن بۆ ئەوەی‬ ‫ش���انۆڤان سەربەس���ت دەبێ���ت بۆ‬ ‫ئەوەی خەیاڵی خۆی بەرباڵو بكات‬ ‫و ئەزموونی تازەتر بهێنێتە بەرهەم‬ ‫و لەناو تەقسێكی پڕ غوربەتدا شانۆ‬ ‫بەرجەس���تە بكات‪ ،‬وە هەست بەوە‬ ‫دەكەن كە گۆڕینی پەیوەندی نێوان‬ ‫نمایش���كاران و بین���ەران لە فەزای‬ ‫جیواز و نامۆدا هەردووال سەرس���ام‬ ‫دەكات‪ ،‬ئا لێرەدا هەس���ت بە گۆڕان‬ ‫و چوون���ە ناو ك���ەش و هەوایەكی‬ ‫نام���ۆ دەكرێت كە ئەم���ەش بینەر‬ ‫دادەبڕێنێت لە ژیانە تەقلیدییەكەی‬ ‫كە بەردەوام دووبارە دەبێتەوە و نە‬ ‫تامی ماوە و نە بۆن‪.‬‬ ‫دەرهێنەری ئەڵمانی ماكس راینهارت‬ ‫‪ Max Reinhardt‬یەكەم كەس‬ ‫بوو توانی فەزای ش���انۆی تەقلیدی‬ ‫جێ بهێڵێ و بۆ نمایش���ی ش���انۆیی‬ ‫روو لە فەزای تر بكات لە ناو ش���ار‬ ‫لە هەم���ان كاتدا تێكەڵكێش كردنی‬

‫هونەری س���ەما و گۆران���ی لەگەڵ‬ ‫نواندندا‪ ،‬ئەم ش���ێوە نمایشەش لە‬ ‫دەرهێنان���ی ش���انۆیی (ئۆدیب))ی‬ ‫س���ۆفۆكلیس پەیڕەو كرا كە ساڵی‬ ‫‪ 1920‬كە لەسەر س���ەكۆی سێركی‬ ‫بەرلین پێش���كەش ك���را و كەش و‬ ‫هەوایەكی نوێی بە بینەری شانۆیی‬ ‫بەخشی‪.‬‬ ‫فەزای ش���انۆیی وەك���و زاراوەیەكی‬ ‫هونەری ل���ە بنەڕەتدا لە التینییەوە‬ ‫وەرگی���راوە ‪ Spatium‬بە مانای‬ ‫مەودایەكی بێ سنوور یان فەزایەكی‬ ‫دیاری نەكرا وكە لە زمانی عەرەبیدا‬ ‫پێ���ی دەگوترێ���ت (ف���راغ) و ب���ە‬ ‫ك���وردی بە پانتای���ی ناودەبردرێت‪.‬‬ ‫لە فەلسەفەی یۆنانیدا فەزای شانۆ‬ ‫بریتیی���ە ل���ە لەیەك ئەس���تنەوەی‬ ‫ش���وێن و كات (الم���كان والزمان)‬ ‫هەروەكو ئەرستۆ پێناسەی دەكات‬ ‫ب���ە بونیادی دیاریكراو لە ش���وێندا‬ ‫‪ Live‬كە پانتاییەك لە بۆشاییدا بە‬ ‫بوونە ماددییەكانەوە دەبەستێتەوە‪،‬‬ ‫بە ش���ێوەیەكی گشتی فەزای شانۆ‬ ‫ئەم پانتاییە دەگرێتەوە كە نمایشی‬ ‫ش���انۆیی تیادا نمایش دەكرێت بەم‬ ‫پێوانەیە كە شاردا جگە لەوەی شانۆ‬ ‫وەكو خۆی هەیە دەكرێت لە دەرەوەی‬ ‫شانۆ فەزای شار وەكو پێهاتەیەكی‬ ‫مێژووی و شارستانی بەكاربهێنرێت‬ ‫بە هەموو پێكهاتەكانییەوە جا چ لە‬ ‫كارگەیەك بێت ی���ان قاوەخانەیەك‬ ‫بۆ نموونە (ئارتۆ) چەند نمایشێكی‬ ‫ل���ە ناو نەخۆش���خانە و ش���ێتخانە‬ ‫پێش���كەش كرد بە هەم���وو ئامراز‬ ‫و كەرەس���تەكانییەوە ك���ردی ب���ە‬ ‫موفرەدەیەكی ش���انۆیی ((هەر بۆ‬ ‫ق���وڵ كردنەوەی پەیوەن���دی نێوان‬ ‫فەزای شانۆ و فەزای شار لە نمایشی‬ ‫شانۆییدا لە سەردەمی گریكەكان لە‬ ‫یۆناندا (سیبیس) لە سەر عارەبانە‬ ‫ل���ە ن���او ش���ەقام و گەڕەكەكان���ی‬ ‫شاردا شانۆیی پێشكەش كردووە و‬ ‫تەنانەت ش���انۆی كراوەی ئەگریكی‬ ‫كە یەكەم ش���انۆ ب���ووە لە مێژوودا‬ ‫كە ل���ە فەزای ك���راوەدا دروس���ت‬ ‫كراوە پەیوەندییەكی روحی هەبووە‬ ‫لەگەڵ بونیاد و بیناس���ازی شار لەو‬ ‫سەردەمەدا‪ .‬كەواتە گوتاری شانۆیی‬ ‫هەمیش���ە لە فەزای شاردا لە دایك‬ ‫بووە و خوێندنەوەی بۆ هاوكێشەی‬ ‫شار كردووە بە هەموو تێڕوانینەكانی‬ ‫فیكری و هونەری‬ ‫* ماستەر لە دەرهێنانی شانۆیی‬

‫‪21‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫مندااڵن‬

‫باخچه‌ى ساوايانى زێڕين به‌شدارى له‌ كه‌رنه‌ڤاڵى شكۆداردا ده‌كات‬

‫گه‌شتێك به‌نێو دنياى فريشته‌كاندا‬

‫ئا‪ :‬به‌درخان‬ ‫س���ه‌ر له‌به‌يانى رۆژى چوار ش���ه‌مم ‌ه ‪2012/3/28‬‬ ‫وه‌زاره‌تى په‌روه‌رده‌ى حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان‬ ‫پێشانگاى سااڵنه‌ بۆ هه‌موو ئه‌و فريشتان ‌ه ئه‌نجام‬ ‫ده‌دات‪ ،‬ك ‌ه له‌ باخچه‌ى ساوايان فێرى خۆشه‌ويستى‬ ‫و ژياندۆستى و ژيانخۆشى ده‌كرێن‪.‬‬ ‫به‌درخان به‌باشى زانى س���ه‌ردانى ئه‌و پێشانگاي ‌ه‬ ‫ب���كات كه‌ ل���ه‌ قوتابخانه‌ى ش���كۆدارى نموونه‌يى‬ ‫ئه‌نجام درابوو‪.‬‬ ‫له‌نێو ئاپۆراى هه‌زاره‌ها وێنه‌ى جوان و دانس���قه‌و‬ ‫قه‌ش���ه‌نگى منداڵ��� ‌ه ژيكه‌ڵه‌كان���ى كوردس���تان‬ ‫نه‌خش���ێندرابوو‪ ،‬به‌ باش���ى زانى له‌نزيكه‌وه‌ به‌ڕێز‬ ‫گه‌زه‌ن���گ ميكائيل خ���در به‌ڕێوه‌ب���ه‌رى باخچه‌ى‬ ‫ساوايانى زێرێنى تايبه‌ت به‌سه‌ر بكاته‌وه‌و له‌باره‌ى‬ ‫ئه‌و پێشانگاي ‌ه بيدوێنێ‪.‬‬ ‫سه‌ره‌تا به‌درخان پرسى‪ :‬كردنه‌وه‌ى ئه‌و پێشانگاي ‌ه‬ ‫بۆ مندااڵن چۆن هه‌ڵده‌سه‌نگێنن؟‬ ‫گه‌زه‌نگ ميكائيل‪ :‬گومان لەوەدانییە كەوەزارەتی‬ ‫پەروەردەی هەرێمی كوردس���تان سااڵنە چەندین‬ ‫پێش���ەنگا ب���ۆ وێنە و كاری دەس���تی قوتابخانەو‬ ‫باخچەكانی ساوایان دەكاتەوە‪ ،‬قوتابیان بەوێنەی‬ ‫جوان وقەشەنگ پێشەنگاكە دەڕازێننەوە‪ ،‬بۆیە ئەم‬ ‫ساڵیش وەكو سااڵنی ديكه‌ له‌رۆژى (‪)2012-3-28‬‬ ‫ڕۆژی چوارش���ەممە كاتژمێر(‪)10‬ی سەرلەبەیانی‬ ‫پێشەنگای تایبەت بەباخچەكانی ساوایان كرایەوە‬ ‫لەقوتابخانەی(ش���كۆداری نموونەي���ی)‪ ،‬ب���ۆ ئەم‬ ‫مەبەس���تە چەندین باخچەی س���اوايانى حكومی و‬ ‫ئەهلی بەشداریان تیادا كردبوو بە چەندین وێنەی‬ ‫ڕەنگاو ڕەنگ‪ ،‬ئەوەی جێگای سەرەنج و باسكردن‬ ‫بوو ئەوەبوو كەوێنەكان زیاتر ئاماژەیان دەدا لەم‬ ‫وەرزو كاتە جوان و خۆشە كە بەهارە‪ ،‬بەو مانایەی‬ ‫دڵكرانەوەیەك���ی زۆری پێوەدیارب���وو‪ ،‬ل���ەڕووی‬ ‫ڕێكخستنی وێنەكان و گونجاندنی ڕەنگەكان لەگەڵ‬ ‫یەك وپ���اك وخاوێنی لەم ڕووەوە تاڕادەیەكی زۆر‬ ‫باش بوو‪،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوەش هەندێك لە وێنەكان‬ ‫دەس���تكاری كردنی مامۆس���تایانی پێوە دیاربوو‪،‬‬ ‫بۆیە هیوادارم ئەم شتە نەمێنێ بۆ ئەوەی قوتابی‬ ‫خۆی فێربێت چۆن وێنە بكات و رێكیبخات‪.‬‬ ‫لەكۆتاییدا هی���وادارم وەزارەتی پەروەردە گرنگی‬ ‫زیات���ر بدات بەم بابەتانە‪ ،‬چونكە س���وودی زۆری‬ ‫دەبێت بۆ مندااڵن لەڕووی گونجان وڕێكخس���تنی‬ ‫وێنە و ناس���ینی رەنگ���ەكان ك���ە زۆر گرنگە بۆ‬ ‫قوتابی���ان‪ ،‬چونكە قوتابیانی كورد هیچیان كەمتر‬ ‫نییە لەقوتابیانی واڵتانی ديكه‌‪.‬‬ ‫بۆیە ئەگ���ەر بمانەوێت و ه���ەوڵ بدەین دەتوانین‬ ‫پێشكەوتووتریش بین لە واڵتان‪ ،‬لەهەموو الیەنێكى‬ ‫ژيان‪ !...‬زۆرسوپاس بۆ هه‌فته‌نامه‌ى به‌درخان بۆ‬ ‫ئه‌و به‌سه‌ركردنه‌وه‌يه‌‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫سياسى‬

‫نە دەوڵەتی عێراق ئیتحادییە نە حكومەتەكەشی دیموكراسیە‬ ‫فیدرالیەتیش تەنها قسەی خۆمانە‬

‫پارێزەر‪ :‬كەمال محیەدین‬ ‫پێ����ش ئەوەیی ب����ە بەڵگ����ە و بڕگەكانی دەس����توری‬ ‫هەمیش����ەیی عراق باس����ی ئ����ەوە بكەین ك����ە عێراق‬ ‫دەوڵەتێك����ی ئیتحادییە یا دەوڵەتێكی ناوەندییە ئەبێ‬ ‫لە پێشەوە بزانین دەوڵەت چییە و لە چی پێك هاتووە‬ ‫و چەند چەشنە دەوڵەت هەیە‪.‬‬ ‫هەرچەندە زۆر لە زانایانی سیاسی پێناسەیی دەوڵەتیان‬ ‫ك����ردوە بە جۆری جیاواز جیاواز‪ ،‬بەاڵم هەموو بۆچون‬ ‫و پێناس����ەكان جەخت لەس����ەر ئ����ەوە دەكەنەوە كە‬ ‫دەوڵەت بریتییە لە كومەڵێك كەسایەتی جۆراوجۆر لە‬ ‫بوارەكانی ژیان كار و كردەوەكانیان جێبەجێ دەكەن‬ ‫لەس����ەر هەرێمێكی جوغرافی سنوور دیار و ئاشكرا و‬ ‫باوەڕپێكراو لە ژێر س����ایەی سیس����تەمێكی ناسراو بۆ‬ ‫بەرژەوەندیی كومەڵگا‪.‬‬ ‫واتە دەوڵەت پێك دیت لە‪.‬‬ ‫‪ -1‬گەل – شەعب‬ ‫‪ -2‬هەرێم‪-‬خاك‪-‬یا نیشتیمان‬ ‫‪ -3‬سیستەمی یاسایی‪ -‬واتە حكومەت‪.‬‬ ‫دەوڵەت لە هەموو جهاندا دوو شێوەیی هەیە‬ ‫‪ -4‬دەوڵەتی سادە(البسیگە) ئەم دەوڵەتانە یەك گەل‬ ‫و یەك دەس����توور و یاسا و یەك س����ەر و گیان هەیە‬ ‫وەك دەوڵەتی ميس����ر و دەوڵەتی س����عودیە و كوێت‬ ‫دەس����ەاڵتیش لەم دەوڵەتانە دەس����ەاڵتی ناوەندی‪ ،‬یە‬ ‫چونكە جیاوازی نەت����ەوەو ئایین و كەلتوور و زوبانی‬ ‫تێدانیە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬دەوڵەتی یەكگرتوو وات����ە دەوڵەتی (مركب) ئەم‬ ‫چەش����نە دەوڵەتانە پێكهاتوونە لە چەند هەرێمێك یا‬ ‫دەوڵەتێ����ك لەو دەوڵەتان����ە زیاتر لەیەك خاك و یەك‬ ‫گەل و یەك یاس����او یەك سەرۆك و یەك ئااڵ وجودیان‬ ‫هەی����ە و هەموو دەس����ەاڵتەكانیش ناوەندی نابن وەك‬ ‫دەوڵەتی چیكۆس����لۆفاكیا و یوغوس��ل�افیایی پێشوو‪،‬‬ ‫چونك����ە یەك گەل و یەك خاك و نیش����تیمان و یەك‬ ‫ئایین و كەلتوور نەبوون‪.‬‬ ‫یەكەم ‪ :‬جا با بێنەوە س����ەر باسی دەوڵەتی كۆماری‬ ‫عێراق����ی یەكگرتوویی خۆمان بە پێ بڕگەی (‪ )1‬یەك‬ ‫لە دەستووریی هەمیشەیی كۆماری عیراقی یەكگرتوو‬ ‫هات����ووە و ئەڵێ����ت‪ -:‬كۆم����اری عێ����راق دەوڵەتێكی‬ ‫یەكگرتووی س����ەربەخۆیە خاوەنی تەواوی سەروەری‬ ‫خۆیەتی و سیستمی دەسەاڵتی پەرلەمانی دیموكراسییە‬ ‫و ئەم دەستوورەش یەك پارچەیی عیراق ئەپارێزێت‪.‬‬ ‫برگەیی ‪ 116‬سەد و ش����انزەی ئەم دەستوورە ئەڵێت‬ ‫سیس����تەمی یەكگرتوویی كۆماری عێراق پێكهاتووە لە‬ ‫(پایتەخت و هەرێمەكان و پارێزگا ئوتونوس����یییەكان‬ ‫و بەڕێوەبەرایەت����ی خۆی����ی (حكمی محل����ی) واتە بۆ‬ ‫ئەوەی كۆماری عێ����راق ببێتە كۆمارێك����ی یەكگرتوو‬ ‫(إتح����ادی) ئەبوایە لە ماوەی ئەو ‪ 8‬س����اڵەی رابردوو‬ ‫دوو هەرێ����م دروس����ت بكرایە بۆ ئ����ەوەی یەكبگرن و‬ ‫دەوڵەت����ی یەكگرتوو پێكبهێنن‪ ،‬چونكە تا ئێس����تا لە‬ ‫عێراق یەك هەرێم هەیە ئەویش هەرێمی كوردس����تانە‬ ‫لەگ����ەڵ حكومەتی ناوەندی ئەم ش����ێوە حكومەتە لە‬ ‫هیچ واڵتێك بوونی نیی����ە‪ ،‬چونكە یەك هەرێم لەگەڵ‬ ‫حكومەتێكی ناوەندی (مركزی) نە دەوڵەتێكی سادەیە‬ ‫(البس����یگەیە) نە دەوڵەتی یەكگرتووە (إتحادیە) واتە‬ ‫ت����ا ئیمڕۆ كۆماری عێ����راق دەوڵەتێكی یەكگرتوو نییە‬ ‫واتە (إتحادی نییە)‪.‬‬ ‫هەروەها ل����ە بڕگەی ‪48‬ی هەمان دەس����توور هاتووە‬ ‫ئەڵێ����ت دەس����ەاڵتی یاس����ادانانی كۆم����اری عێراقی‬

‫یەكگرتوو پێكدێت ل����ە ئەنجوومەنی نوێنەرانی عێراق‬ ‫و ئەنجوومەن����ی (إتحاد) یەكگرت����وو لەبەر ئەوەی تا‬ ‫ئێستا ئەنجوومەنی (إتحاد) یەكگرتوو پێكنەهاتووە و‬ ‫بوونی نییە وەك دەستوورەكە خۆی پێویستی كردووە‬ ‫لەبەر ئەوە لە رووی یاساییەوە دەسەاڵتی قانون دانان‬ ‫واتە (السلگە التشریعیە) بوونی یاسایی و دەستووری‬ ‫نییە بویە دیس����ان ئەڵێن كۆم����اری عێراق دەوڵەتێكی‬ ‫یەكگرت����وو (إتحادی) نییە و بەڵك����و دەوڵەتێكی بێ‬ ‫ناوە لە باش����ترین حاڵەتدا ئەتوانین بڵێن دەوڵەتێكی‬ ‫سادەیە‪ ،‬چونكە هەموو دەسەاڵتەكان لە الیەن سەرۆك‬ ‫وەزیران����ەوە قۆرغ كراوە و تاكڕەوی پیادە دەكرێت لە‬ ‫سەلماندنی یەك پارچە یی خاكی عێراق و گەلی عێراق‬ ‫و كەلتوری عێراق دەس����ەاڵتی ناوەن����دی عێراق وەك‬ ‫دەبینین هەموو دەس����ەاڵتەكان لە الیەن بەڕێز مالیكی‬ ‫سەرۆك وەزیران قۆرغ كراوە و دەستی بەسەردا گیراوە‬ ‫زیاتر لە س����اڵێكە بە پێچەوانەی هەم����وو بڕیارەكانی‬ ‫نێوان هێزە سیاس����ییەكانی عێرا لە پێش هەموویانەوە‬ ‫بڕیارەكەی كۆبوونەوەكەی هەولێر بە دەستپێش����خەری‬ ‫س����ەرۆكی هەرێمی كوردس����تان جەنابی كاك مەسعود‬ ‫بارزان����ی واتە بەڕێز مالكی س����ەرۆك وەزیران وەزیری‬ ‫بەرگریی����ە وەزیری ناوخۆیە و سوپاس����االری كۆماری‬ ‫عێراق و لێپرسراوی موخابەراتیشە جگە لە دەسەاڵتە‬ ‫نهێنییەكانی ئەمەش پێشێلكردنێكی روون و ئاشكرای‬ ‫دەستوورەكەی كۆماری بەناو یەكگرتووی عێراقە‪.‬‬ ‫دوور لەم بڕگە دەس����تووریانە كە پێناسەی دەوڵەتی‬ ‫یەكگرتوو دروس����ت ئەكەن‪ ،‬بەاڵم كاریان پێ نەكراوە‬ ‫گریم����ان دەوڵەتەك����ەی كۆماری عێ����راق دەوڵەتێكی‬ ‫یەكگرت����ووە خۆ ئەبێت ئ����ەم دەوڵەت����ە یەكگرتووە‬ ‫خورد بكەین����ەوە و بزانین ئ����ەم دەوڵەتە یەكرگتووە‬ ‫كام دەوڵەتی یەكگرت����ووە چونكە دەوڵەتی یەكگرتوو‬ ‫چولرجۆری هەیە وەك لە خوارەوە باسی دەكەین‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ دەوڵەتی یەكگرتووی كەسایەتی‬ ‫‪ 2‬ـ دەوڵەتی یەكگرتووی كۆنفیدرالی‬ ‫‪ 3‬ـ دەوڵەتی یەكگرتووی تەواو هەمیشەیی‬ ‫‪ -4‬دەوڵەتی یەكگرتوویی فیدراڵی‬ ‫لە پاش����ان باس����ی هەریەك ل����ەم دەوڵەتانە ئەكەین‪،‬‬ ‫واتە بۆم����ان دەركەوت كە دەوڵەت����ی كۆماری عێراق‬ ‫دەوڵەتێكی یەكگرتوو (إتحادی) نییە ئەگەر ئیتحادیش‬ ‫بێت دیار نییە كام چەشنە ئیتحادیەیە‪.‬‬ ‫دووەم‪ :‬دەوڵەتی عێراق دەوڵەتێكی دیموكراسی نییە‪،‬‬ ‫چونك����ە دەوڵەتی زۆرینەوی نوێنەران����ی گەلی عێراق‬ ‫نییە لە ئەنجوومەنی نوێنەران دیارە لە كۆی گش����تی‬ ‫ئەندامان����ی ئەنجووم����ەن كە ژمارەی����ان ‪ 325‬نوێنەرە‬ ‫حكومەتەكەی بەڕێز مالیكی تەنها خاوەنی ‪ 90‬نەوەت‬ ‫دەنگە لە باشترین حاڵەتدا خۆ ئەگەر پشتیش ببەستێی‬ ‫ب����ە رێككەوتنەكانی ناو هێزە سیاس����ییەكان روون و‬ ‫ئاش����كرایە كە هەموو رێككەوتنەكانی پێشێل كردووە‬ ‫لە پێش هەموویان����ەوە رێككەوتنەكەی هەولێر كە بە‬ ‫دەستپێش����خەری س����ەرۆكی هەرێمی كوردستان بەڕێز‬ ‫كاك مەسعود بارزانی بەس����ترا و هەر لەم كۆبوونەوە‬ ‫بڕیاردرا ك����ە بەڕێز مالیكی ببێتە س����ەرۆك وەزیرانی‬ ‫عێراق‪ ،‬بەاڵم بەداخەوە تەنها سەرۆكایەتییەكەی خولی‬ ‫بەجێ هێنا و بڕگەكانی دیكەی جێ بە جێ نەكرد‪ ،‬ئەو‬ ‫زیاتر لە ساڵێكە هەمو دەسەاڵتەكانی قۆرغ كردووە بۆ‬ ‫بەرژەوەندی الیەنێكی سیاس����ی و ‪ 19‬نۆزدە خاڵەكەی‬ ‫لیستی كوردستانیش����ی ئێكسپایەر كردووە بێ ئەوەی‬ ‫حیس����ابێك بكات بۆ هیچ الیەنێكی سیاسی بەرامبەر‬ ‫خ����ۆی بەتایبەت����ی الیەنی ك����وردی كە تەنه����ا ئەوان‬ ‫دەسەاڵتیان بۆ زامن كرد‪.‬‬ ‫ئەمە لە الیەك‪ ،‬لە الیەكی دیكەوە نەبوونی یەكس����انی‬ ‫كۆمەاڵیەت����ی و باڵوبوون����ەوەی گەندەڵ����ی و دزی‬ ‫خۆپەرستی و سەپاندنی هەندێ هەڵوێست و بۆچوونی‬ ‫مەزهەبی لە ناو قوتابی و الوان و ئافرەتان و فەرمانگا‬ ‫حكومیی����ەكان جگ����ە ل����ە نەبوون����ی خزمەتگوزارییە‬ ‫پەیوەندیدارەكان بە ژیانی كۆمەاڵنی خەڵكی عێراق و‬ ‫دەست تێوەردانی دەرەكی لە كاروباری تایبەتی واڵت‬ ‫و دەستەمۆكردنی بەش����ێكی زۆر لە دام و دەزگاكانی‬ ‫دادوەری و گران����ی بازاڕ و رێگ����ەدان بە هاوردەكردنی‬ ‫خواردن و دەرمانی بێ كەڵك و بەسەرچوو ‪...‬‬ ‫دەس����تەبەرنەكردنی ماف����ی كەمایەتییەكانی ئایینی و‬ ‫نەتەوەی عێراقیش لەوالوە وەستاوە‪.‬‬ ‫س����ێیەم‪ :‬ئێمە لە س����ەرەتای ووتارەكەمان ووتومانە‬

‫فیدرالیەتی����ش ل����ە عێراق تەنها قس����ەی خۆمانە واتە‬ ‫لە كورد زیاتر كەس����ێك ناوی ناهێنێت و ئەم باس����ە‬ ‫یەكالیانە یەو لەسەر هیچ الپەڕەیەكی فەرمی دەوڵەتی‬ ‫عێراق باسی گەلی كورد و فیدرالیەت نەكراوە‪.‬‬ ‫ئ����ەم راس����تییانەمان تەنه����ا نەك قس����ەی رووت بی‬ ‫بەڵگەنین بەڵكو راستییەكی حاشا هەڵنەگرن و راست‬ ‫و دروس����تن‪ ،‬چونكە فیدرالیەت فیدراڵیەتی راستەقینە‬ ‫دەس����ەاڵتی تایبەتی خۆی هەیە كاتێ����ك ئەتوانین بە‬ ‫سیس����ەتەمێك بڵێن فیدرالی كە چەن����د هەرێمێك یا‬ ‫دەوڵەتێك ی����ا چەند قەوارەیەكی سیاس����ی یەكبگرن‬ ‫و دەوڵەتێك����ی فیدرالی دروس����ت بكەن ب����ێ ئەوەی‬ ‫دەسەاڵتەكانی ناوخۆیی خۆیان لە دەست بدەن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫هەندێ لە دەس����ەاڵتەكانی خۆیان ئەدەن بە دەوڵەتی‬ ‫ئیتح����ادی (یەكگرت����وو) وەك كاروباری س����ەربازی و‬ ‫پەیوەندییەكانی دەرەوە و ‪ ....‬ئەمەش سنوردار نییە‬ ‫و بەپێ����ی پێگە و قەوارەی ه����ەر هەرێمێك ئاڵوگۆڕی‬ ‫تیا ئەكرێ����ت‪ .‬فیدرالیەتیش یا سیاس����ی و نەتەوەیی‬ ‫ئەبێت یا ئیداری ئەبێت هی نەتەوەی سیاس����ی بۆ ئەم‬ ‫هەرێمانەی����ە كە تایبەتمەندی خۆی����ان هەیە لە رووی‬ ‫نەتەوایەتی ی����ا ئایینی یا كەلتوری یا زوبان وەك ئەو‬ ‫فیدرالیەت����ەی كە كورد داوای ك����ردووە و جێ بە جێ‬ ‫نەكراوە‪ ،‬بەاڵم فیدرالیەتی ئیداری لە واڵتێك دروس����ت‬ ‫ئەكرێ����ت كە ئ����ەو تایبەتمەندییانەیان ل����ە ناودا نییە‬ ‫تەنانەت بۆ ئاس����انكردنی راپەڕاندنی كاروباری ئیداری‬ ‫لە واڵتە پان و بەرینەكاندا پەیڕەو ئەكرێت‪.‬‬ ‫فیدرالیەت����ە سیاس����ی و نەتەوەییەكان سیس����تەمی‬ ‫بنەڕەتی خۆیان لە دەست نادەن و خاوەنی دەستوور‬ ‫و ئەنجوومەنی نوێنەرانی خۆیان هەیە لەگەڵ سەرۆك‬ ‫هەرێم و بودجەی تایبەتی خۆیان‪.‬‬ ‫ب����ۆ ئەوەی ب����ە سیس����تەمێك بڵێی����ن فیدراڵی ئەبێ‬ ‫ب����ە الن����ی كەم دوو یا س����ێ هەرێم یەكبگ����رن لە ژێر‬ ‫سایەی دەس����توورێكی ئیتحادی بە رەزامەندی هەموو‬ ‫الیەنەكان‪ ،‬بەاڵم لە دەوڵەتی عێراق تەنها یەك هەرێم‬ ‫هەی����ە و بەس‪ ،‬بۆیە ئەبێ هەرێمێكی دیكە دروس����ت‬ ‫بكرێت بۆیە تا ئێستا فیدرالیەتی بوونی نییە لە عێراق‬ ‫ئەم����ە لە الیەك‪ ،‬لە الیەكی دیك����ەوە بە هیچ جۆرێك‬ ‫لە دەستوورە هەمیشەییەكەی عێراق باسی فیدرالیەت‬ ‫نەك����راوە‪ ،‬ئەبێ ئ����ەوە بزانین كە ووش����ەی ئیتحادی‬ ‫رووت ب����ە مانای فیدرالیەت نایەت‪ ،‬چونكە لە یاس����ا‬ ‫نێودەوڵەتییەكان چوار چەش����نە سیستەمی ئیتحادی‬ ‫هەیە وەك لە خوارەوە باسی دەكەین‪:‬‬ ‫‪ 1‬ـ سیس����تەمی ئیتحادی كەس����ایەتی‪ :‬لەم سیستەمە‬ ‫ئیتحادییە هەم����وو الیەنەكان وات����ە هەرێمەكان رێك‬ ‫دەك����ەون بۆ یەكگرتن لە ژێر س����ایەی یەك س����ەرۆك‬ ‫بۆ هەموو هەرێمەكان ئەم س����ەرۆكەش بەپێی یاسا و‬ ‫رێككەوتن رەفت����ار دەكات لەگەڵ هەرێمەكانی ناو ئەو‬ ‫ئیتحادە هەروەك ئیتح����ادی ئینگلتەرا لەگەڵ هانۆڤەر‬ ‫لەس����ەر قەبوڵكردنی یەك سەرۆك ئەویش (جۆرج)ی‬ ‫یەكەم بوو هەروەها هۆڵەندا (لۆكسمبرج)‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ سیس����تەمی ئیتحادی كۆنفیدرالی‪ :‬ئەم چەش����نە‬ ‫ئیتح����ادە بریتییە ل����ە یەكگرتی چەن����د هەرێمێك یا‬ ‫دەوڵەتێك بۆ دروس����تكردنی ئەنجوومەنێكی ئیتحادی‬ ‫بۆ راپەڕاندنی هەندێ بەرژەوەندی هاووبەش بێ ئەوەی‬ ‫ئەو هەرێمانە هیچ ماف و دەسەاڵتێكی خۆیان لەدەست‬ ‫بدەن بڕیارەكانی ئەنجوومەنەكەش بە زۆر نییە لەسەر‬ ‫هیچ الیەنێك‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ سیستەمی ئیتحادی تەواو (حقیقی)‪ :‬ئەم ئیتحادە‬ ‫پێكدێت لە چەند هەرێمێك یا دەوڵەتێك بە شێوەیەكی‬ ‫تێكەڵبوونی تەواو و هەمیش����ەیی ن����ەك كاتی هەموو‬ ‫الیەنەكانی پێكەوە كەسایەتی خۆیان لە دەست ئەدەن‬ ‫و دەوڵەتێكی ئیتحادی ناوەندی دروست ئەكەن‬ ‫‪ -4‬سیس����تمی ئیتح����ادی فیدراڵی‪ :‬ئەم سیس����تەمەی‬ ‫فیدرالیی����ە پێكدێ����ت لە نێ����وان چەن����د هەرێمێك یا‬ ‫دەوڵەتێ����ك یا لە دابەش����كردنی دەوڵەتێكی ناوەندی‬ ‫بۆ چەن����د هەرێمێك هەریەك لەو هەرێمانە بەش����ێك‬ ‫لە ماف و دەس����ەاڵتەكانی خۆی ئەدات بە حكومەتی‬ ‫ناوەندی بۆ راپەڕاندنی كاروباری ئەم دەوڵەتە فیدرالیە‬ ‫بەبێ ئەوەی دەسەاڵت و سەربەخۆیی ناو هەرێمەكەی‬ ‫خۆیان لە دەس����ت بدەن‪ ،‬ئەو هەرێمانە خاوەنی خاك‬ ‫و گەل دەس����توور و پەرلەمان و سەرۆكی خۆیانن لەم‬ ‫چەشنە فدرالیەتە دەسەاڵتی هەرێمەكانە هەڵكشان و‬ ‫داكش����انی تیا روو ئەدات بە پێی قەوارەی كەسایەتی‬

‫هەر هەرێمێك‪.‬‬ ‫واتە خوێنەری بەڕێز ئەگ����ەر بمانەوێ فێل لە خۆمان‬ ‫و میللەتەكەم����ان نەكەی����ن ئەب����ێ هەمووم����ان ئەوە‬ ‫بس����ەلمەنێین كە فیدرالیەت لە عێ����راق وجودی نیە‪،‬‬ ‫بۆی����ە ئەبێ بە زوویی داوا لە نوێنەرەكانمان بكەین لە‬ ‫ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق داوای پێداچوونەوە بكەن‬ ‫لە دەس����تووری عێراق ئەو فیدرالیەتە سیاسییەی كە‬ ‫لە مانگی تمووزی ‪ 1987‬هەموو بەرەی كوردس����تانی‬ ‫قەبوڵی����ان ك����ردن ل����ە جیات����ی ماف����ی چارەنووس‬ ‫بچەس����پێندرێ‪ ،‬چونك����ە ئەنجوومەن����ی نوێنەران����ی‬ ‫كوردستان لە ساڵی ‪ 1992‬هەمان فیدرالیەتی قەبووڵ‬ ‫كرد‪ ،‬چونكە ئەو فیدرالیەتەی تەنها بە داخەوە كە هەر‬ ‫خۆمان باس����ی ئەكەین و لە دەستوور ناوی نەهاتووە‬ ‫ئەوە بە پێچەوانەی بڕیارەكانی بەرەی كوردس����تان و‬ ‫ئەنجوومەنی نوێنەرانی كوردستانە‪.‬‬ ‫لەگ����ەڵ ئەوەش����دا ئەگەر ئ����ەم فدراڵیەت����ەی عێراق‬ ‫كە باس����ی لێدەكرێت بخرێتە ناو دەس����تووریش ئەمە‬ ‫فدراڵیەتی ئیدارییە نەك سیاس����ی واتە سەربەس����تی‬ ‫گەلی كورد بەجێ ناهێنێ‪ ،‬چونكە لە دەس����توورەكەی‬ ‫عێراقی ئیتحادی مافی داوە بە هەر پارێزگایەك هەرێم‬ ‫دروس����ت بكات واتە بەم مانایە هەرێمی كوردس����تان‬ ‫ماف و دەس����ەاڵتی وەك هەرێمی بەسرە یا میسان یا‬ ‫بابل ئەبێت واتە ئەوە مافێكی ئیداریە نەك سیاس����ی‬ ‫و قەوم����ی فیدراڵیەتی كوردس����تان ئەبێ سیاس����ی و‬ ‫نەتەوەی����ی بێ����ت‪ ،‬چونكە ئێمەی ك����ورد وەك هەموو‬ ‫گەلێك مافی چارەنووس����ی خۆمان هەیە‪ .‬لەم رۆژگارە‬ ‫بە فیدراڵیەتی سیاسی و نەتەوەیی قەبووڵمان كردووە‬ ‫بەاڵم فیدراڵیەتی ئیدراری بۆ ئەو واڵتانە و هەرێمانەیە‬ ‫كە لەیەك نەتەوەیا ئایین پێكهاتوونە‪.‬‬ ‫سیس����تەمی راس����تەقینەی فیدراڵی����ەت ل����ە كۆماری‬ ‫یەكگرت����ووی عێراق ئەب����ێ دوو فیدرالیەت دروس����ت‬ ‫بكرێت‪:‬‬ ‫یەك����ەم‪ :‬فیدراڵیەت����ی كوردس����تان بۆ گەل����ی كورد‬ ‫كە هەم����وو ناوچە كوردنش����ینەكان بگرێت����ەوە بەبێ‬ ‫سەرژمێری ساڵی ‪.1957‬‬ ‫دووەم‪/‬فیدراڵیەتی عەرەبستان یا فیدراڵیەتی رافیدەین‬ ‫ب����ۆ گەلی عەرەب كە هەموو ناوچەكانی عەرەبنش����ین‬ ‫بگرێتەوە هەرچەندە قسەكردنیش لەسەر ئەم ناوچانە‬ ‫دورودرێژە پاش دروس����تكردنی ئ����ەو دوو فیدراڵیەتە‬ ‫ئەتوانی����ن دەوڵەتێك����ی ئیتحادی یەكگرتوو دروس����ت‬ ‫بكرێت ل����ەم دوو فدرالیەتە ئەمەش رێ����گا ناگرێت لە‬ ‫درووس����تكردنی فیدراڵیەت����ی ئی����داری جی����ا بۆ هەر‬ ‫پارێزگای����ەك لە گەل حوكمی ناوەخۆی بۆ كەماییەتیە‬ ‫قەومی و ئاینییەكان لە بیر هەموومانە كە جەنابی مام‬ ‫جەالل لە ئازاری س����اڵی ‪ 1963‬كە س����ەرۆكی وەفدی‬ ‫گفتوگۆ بوو لەگەڵ بەعسیەكان بەتوندی پێداگری كرد‬ ‫لەس����ەر ئۆتۆنۆمی سیاسی واتە بۆ ئەبێ ئێمەی كورد‬ ‫پاش ‪ 40‬س����اڵ لە خەباتی خوێن����اوی و كیماباران و‬ ‫ئەنفال و كاولكردنی كوردستان و راپەڕینەكەی ساڵی‬ ‫‪ 1991‬و دەستپێشخەرییەكەی سەرۆك تاڵەبانی و بەڕێز‬ ‫مس����عود بارزانی و پاش روخانی رژێمە دیكتاتۆرەكەی‬ ‫س����ەدام حوسێن دروس����تكردنی خودی حكومەتەكەی‬ ‫مالیكی ب����و بەرەو دواوە بگەڕێینەوە‪ ،‬ئەم پرس����یارە‬ ‫ئەكەوێتە سەر ش����انی حكومەتی هەرێمی كوردستان‬ ‫و نوێنەرەكانم����ان لە بەغدا و پەلەرمانی كوردس����تان‬ ‫و یەكیەت����ی پەرلەمانتاران����ی كوردس����تان و هەم����وو‬ ‫خوێندەوار و دڵسۆزێكی كورد‪ ،‬بۆیە ئەبێ رۆژێك زووتر‬ ‫خۆمان����ی بۆ كۆبكەینەوە بۆ ئەم موبارەزە سیاس����ییە‬ ‫و چەس����پاندنی فیدراڵیەت����ی سیاس����ی و نەتەوەی����ی‬ ‫لە دەس����تووری هەمیش����ەیی عێ����راق و پەیڕەوكردنی‬ ‫بەكردەوەی روون و ئاشكرا ئەگینا كار درەنگ و ماوە‬ ‫زۆر ك����ەم ماوە و هەموو مافەكانی دەس����تمانكەوتووە‬ ‫وەك بڵقی سەر ئاو ئەپوكێنەوە و پاش چەند ساڵێك‬ ‫لەدەست بەتاڵی میللەتەكەمان لە باشترین بارودۆخدا‬ ‫پێمان ئەڵێن نەفام و نەزان بوون ئەگەر نەڵێن خائین‬ ‫و میللەتف����رۆش بوون‪ .‬لە پێناو پارە و پول كورس����ی‬ ‫و پلە و پایە پرس����ینەوەی كۆمەڵگاش گەلێك قورس‬ ‫و دژوارە با چیتر بە باڵ و ش����انی ئەو دەستوورە بێ‬ ‫كەڵك و بێ تامە هەڵنەدەبن‪.‬‬ ‫چونك����ە ن����ە دەوڵەت����ی عێ����راق ئیتحادیی����ە و ن����ە‬ ‫حكومەتەكەشی دیموكراس����یە فیدراڵیەتەكەش تەنها‬ ‫قسەی خۆمانە‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫بيره‌وه‌رى‬

‫ژمارە (‪ )163‬ئادارو نيسانى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬نه‌ورۆزو گواڵنى ‪2712‬ی كوردی‬

‫بۆ بیرەوەری حەوت ساڵی دواكۆچی (محیه‌ددین قادر شێخانی)‬ ‫لە رەوتی كاروانی رووناكبیری كوردیدا‪ ،‬زۆر ناو و كەسایەتی‬ ‫هەی����ە بە هێمن����ی و دوور لە هەرجۆرە خۆدەرخس����تنێك‬ ‫خزمەت بە وش����ەی ك����ورد دەكەن‪ ،‬ئەو رێ����ڕەوە رێبواری‬ ‫زۆری وەك نووس����ەر و رۆژنامەنووس����ی جوانەم����ەرگ‬ ‫(محیالدین ش����ێخانی) گرتبووە خۆ كە چارەنووسیان هەر‬ ‫لە چارەنووس����ی نەتەوەكەیان دەوەشێتەوە كە بە هەزاران‬ ‫ساڵە لەس����ەر ئەو خاكە دەژیت كەچی هێشتا لە سەدەی‬ ‫بیس����ت و یەكدا دان بە بوونی نانرێ����ت‪( .‬محیالدین قادر‬ ‫ش����ێخانی) كوڕە هەژارێكی هەولێری لە ساڵی (‪ )1955‬لە‬ ‫گوندی (رەش����كین)ی رۆژئاوای شاری هەولێر لەدایكبووە‬ ‫س����ەرەتای خوێندنی ل����ە گوندی (قەاڵنچۆغ����ان) بووە و‬ ‫س����ەرەتایی و ناوەندی لە هەولێر و ئامادەیی پیشەسازی‬

‫بەش����ی میكانیكی لە سلێمانی لە س����اڵی (‪ )1975‬تەواو‬ ‫كردووە‪ .‬رۆژگاری پێگەیشتنی سەرەتایی لە الدێی شێخانی‬ ‫لەگەڵ رێككەوتننام����ەی (‪)11‬ی ئازاری ‪ 1970‬و رۆژگاری‬ ‫زێڕینی كوردایەتی و خوێندنەوە بووە‪ ،‬بەتایبەتی كە چوار‬ ‫ساڵی ئاشتی دەرفەتێكی لەباربوو بۆ خوێندنەوە‪ ،‬نەخوازە‬ ‫ك����ە زمانی كوردی وەك پ����ەڕی رێككەوتنی (‪)11‬ی ئازار‬ ‫كەوتبووە بواری جێبەجێكردن و دەرچوونی كتێب و گۆڤار‬ ‫و رۆژنامەی جۆراوجۆر لەو هەل و مەرجەدا لە ساڵی ‪1973‬‬ ‫دەس����تی بە نووسین و باڵوكردنەوە كردووە وەكو رۆژنامە‬ ‫و گۆڤارەكانی (بەیان‪ ،‬هاوكارین رۆش����نبیری نوێ‪ ..‬هتد)‬ ‫گەواهی ئەو راس����تییەن هەر الی هێروە تا ساڵی (‪)1974‬‬ ‫(شەش بابەتی) لە رۆژنامەی (هاوكاری) باڵوكردۆتەوە كە‬

‫رۆژانێ بوو‪..‬‬ ‫زنجیرەیەك لە بیرەوەرییەكانم‬ ‫موحسین ئاوارە‬

‫بەشی ‪51‬‬ ‫سەر لە ئێوارەی ‪11‬ی ئاداری ‪ ،1974‬زەنگی پێڕەوی و ئتۆمبێل‬ ‫رەوی بە پیادەیی و بە تڕومبێل لە هەموو شار و شارۆچكە و‬ ‫گوند و دێیەكی كوردستانی عێراق لێیدا و دەستی پێكرد‪ ،‬ئەو‬ ‫جێگا و رێگایانەی تڕومبێلی پێدل دەڕۆیشت و دەیگەیشتێ كار‬ ‫رەوی باش بوو‪ ،‬كە رێگا نەدەما بۆ رۆیشتنی ئۆتۆمبیل ئینجا‬ ‫بە پێ����ی پەتی یان بە واڵخ بەرەو بەرزایی����ەكان و نێو زوڕگ‬ ‫و تەالن و جێگا عاس����ی و گونجاوەكان بەرەو بە پێش����مەرگە‬ ‫بوون و هەڵش����اخان دژی رژێمی بەعس و هێزە چەكدارەكانی‬ ‫ئەوش دوای ئەوەی لە نێوانی سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلوول‬ ‫و رژێمی بەعس رێككەوتن بە ئەنجام نەگەیش����ت لەسەر مافە‬ ‫رەواكانی كورد و ئۆتۆنۆمی راس����تەقینە ك����ە لە ‪11‬ی ئاداری‬ ‫‪ 1970‬رێككەوتنی لەسەر كرابوو‪.‬‬ ‫بەڵێ هەڵشاخانی بە ملیۆنی كوردان هەر لە رەگەزی نێرینە و‬ ‫مێیین����ە بە گەورە و بچووكیانەوە لە هەموو چین و توێژێكەوە‬ ‫كە كڕۆكی مەس����ەلە سەرەكییەكەش دڵسۆزی و لەخۆبوردویی‬ ‫كوردان بوو ماڵ و سەروەت و بەرژەوەندییەكانیان جێ هێشت‬ ‫و چوونە ریزی شۆڕش و خەبات‪.‬‬ ‫ئەگەرچی رەنگە خەڵكێكی وای تێكەوتبوو هەڵپەرس����ت بوون‬ ‫و وای����ان دەزانی ءەم چوونە دەرەوەیە بۆ ماوەیەكی كاتییە و‬ ‫دواتر دەگەڕێنەوە پلە و پایەی وەزیفییان دەدەنێ‪ ،‬بەاڵم ئەوانە‬ ‫(بە بۆنی كەبابەوە چ����وون نەیانزانی كەر داخ كردنە) ببورن‬ ‫مەبەست ئەوانەیە كە وا تێگەیشتبوون بەاڵم بە شێوە گشتییە‬ ‫بەرفراوانەكە خەڵكە دڵس����ۆز و كوردپ����ەروەر بوون ئەگەرچی‬

‫رێكالم‬

‫هەندێكیش هەبوون بە س����یخوڕی بۆ تۆقاندن و باڵوكردنەوەی‬ ‫پڕوپاگن����دەی ژەهراوی كاریان دەكرد كە كاریگەری بۆس����ەر‬ ‫چاالكییەكانی هێزی پێشمەرگەی و چەكدار و خەڵكەكە هەبێت‬ ‫لە پاڵ ئەوانەی ساویلكەیی و سادەیی خۆیانەوە وەكو بەبەغا‬ ‫هەمان پڕوپاگندەیان دەجوویەوە‪ ..‬هەروەها گەورەترین هەڵە‬ ‫كە راگەیاندنی شۆڕش ئەوسا كردی ئەو هەواڵە بوو‪ ...‬هەواڵی‬ ‫كردنەوەی زانكۆ بۆ خوێندكارەكانی زانكۆكان كە لە شارەكانی‬ ‫كوردستانەوە هاتبوونە ناو ش����ۆڕش واتە روو لە شارۆچكەی‬ ‫قەاڵدزێ بكەن بۆ خوێندن‪ ،‬ئەوەبوو زۆر بە دڕندانە و نامرۆڤانە‬ ‫بە خەس����تی فڕۆكەكانی رژێمی بەعس هێرش����ی هێنایە سەر‬ ‫قەاڵدزێ بە باراندنی بۆمبا و ناپاڵم ئەو شارۆچكەیەی وێران كرد‬ ‫كە زیاتریش ئامانجەكانی ناوخۆی قوتابیان خوێندنگە و دام و‬ ‫دەزگاكان بوو‪ ،‬من بۆ خۆم دوو رۆژ بەر لەو هێرشە وێرانكارییە‬ ‫لەگەڵ هاوڕێیەكم كاك وش����یار ئەتروش����ی ل����ە قەاڵدزێ بووم‬ ‫قس����ەمان لەسەر ئەوە كرد كە بەرەو گەاڵڵە بڕۆین‪ ،‬بەاڵم كاك‬ ‫وشیار لەگەڵ مندا نەهات‪ ..‬كاك وشیار ئەتروشی برای شەهید‬ ‫مالزم عەزیز ئەتروش����ی بوو‪ .‬كاتێ لە صۆمان چاوم بە وشیار‬ ‫كەوت بینیم هەموو جلەكانی خوێناوی بوو‪ ،‬بە خۆی تووش����ی‬ ‫حەپەسان و سەرسامییەك ببوو كاتێ باسی ئەو كارەساتەی بۆ‬ ‫دەكردم كە چۆن لە نێو تەرم و بریندارەكاندا راست بووەتەوە و‬ ‫هەندێ لە زامدارەكانیشی هەڵگرۆتەوە و تەرمی پیرۆزی ئەوانی‬ ‫تری جێهێشتووە‪ ..‬بەداخەوە هەر لەو رۆژە بوو كە لە چۆمان‬ ‫بە یەكەوە وەستابووین لە ‪ 1974/4/26‬فڕۆكە مۆدێرنزمەكانی‬ ‫رژێم دەس����ووڕایەوە و خەڵكەكە بەرەو پەناگە و خەشارگەكان‬ ‫پەلەیان بوو‪ ،‬گوێمان لە گرمەگرمی ناپاڵم و رمبە رمبی تۆپە‬ ‫تەیارە ش����كێن و دۆش����كەكان دەبوو تێكەڵ بە یەك دەبوون‬

‫كە داخ����ی گرانم دوای چەند كاتژمێرێك‬ ‫هەواڵ����ی بۆمبابارنكردنی پردی گەاڵڵە و‬ ‫دەور و بەریمان بیست كە دەیەها شەهید‬ ‫و برینداری لێ كەوتەوە‪.‬‬ ‫ـ ه����ەر لەو بەروارە بوو من و مامۆس����تا‬ ‫حەمەكەری����م هەورام����ی و عەبدولواحێد‬ ‫عەزیز دیبەگەیی لە خوار ئاقار و بەرزایی‬ ‫زینوێ لە گۆڕەپانی ئازادی خێوەتێكمان‬ ‫هەڵدابوو‪ ،‬كە شەڕ و پێكدادان لە گشت ناوچەكانی كوردستان‬ ‫ل����ە نێوان هێزی پێش����مەرگە و رژێم دەس����تی پێكرد واتە لە‬ ‫‪ 15‬ـ ‪ 1974/4/26‬ك����ە زۆرب����ەی ناوچەكانیش نەك ش����ەڕی‬ ‫پارتیزانی بەڵكو ش����ەڕی بەریی (جبهە) دەستی پێكرد‪ ،‬هەر‬ ‫لەو س����اڵەدا بوو ‪0‬لەیال قاسم) و هاوڕێكانی لە سێدارەدان كە‬ ‫بوونە هێمایەكی پی����رۆز‪ ،‬جا لەو مانگەدا رژێمی بەعس چەند‬ ‫ئاڵوگۆڕییەكی لە وەزارەتەكاندا كرد و چەند وەزیرێكی كوردی‬ ‫ل����ە وەزارەت����ەكان دامەزراند كە كارتۆی ب����وون وەكو (تەها‬ ‫محیەدین) بووە جێگری س����ەرۆك كۆمار‪ ،‬عەبدوڵاڵ ئیسماعیل‬ ‫(مەال ماتۆڕ) و (عەبدولس����تار تاهیر) ب����ە وەزیری دەوڵەت‪،‬‬ ‫هاشم عەقراوی وەزیری شارەوانی و عوبێدوڵاڵ بارزانی وەزیری‬ ‫دەوڵەت‪ .‬هەروەها لە نێو شۆڕشی ئەیلولی كوردانیشدا ئەمانەتە‬ ‫گشتییەكان دامەزرا كە بەم شێوەیە بوو‪....‬‬ ‫پەروەردە ـ ئەمینداری گشتی دكتۆر كەمال خەیات‬ ‫ناوخۆ ـ ئەمینداری گشتی موحسین دزەیی‬ ‫راگەیاندن و الوان ـ ئەمینداری گشتی دارا تۆفیق‬ ‫كشتوكاڵ ـ ئەمینداری گشتی شەمسەدین موفتی‬ ‫داد و ئەوقاف ـ ئەمینداری گشتی ساڵح یوسفی‬ ‫دارایی ـ ئەمینداری گشتی عەلی عەبدوڵاڵ‬ ‫تەندروستی ـ ئەمینداری گشتی د‪ .‬مەحمود عوسمان‬ ‫كاروباری بازرگانی ـ ئەمینداری گشتی شێخ محەمەد هەرسین‬ ‫پەیوەندییەكان ـ ئەمینداری گشتی د‪ .‬شەفیق قەزاز‬ ‫لێپرسراوی ئاسایش ـ شەكیب عەقراوی‬ ‫جا بەندە سەرەتا لە ئەمانەتی پەروەردە لە هۆبەی (قەڵەمی‬ ‫نهێنی) دامەزرام كە جێگای متمانەیان بووم و رەوانەی دەورەیەك‬

‫هۆتێل‬ ‫ڤان‬ ‫رۆيال‬

‫تەمەنی (‪ )19‬ساڵ بووە‪ ،‬دوای راپەڕینیش (‪ )13‬ساڵ بێ‬ ‫دابڕان لە رۆژنامەی (خەبات) نووسەر و پەیامنێری بووە‪،‬‬ ‫ماوەیەكیش لە رادیۆ و تەلەفزیۆنی گواڵن بووە‪.‬‬ ‫بێگوم����ان ئەو هەوارە نوێیە ئاواتی ش����ێخانی بووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بە داخەوە دووچاری نەخۆش����ی تەنگەنەفەس����ی (رەبوە)‬ ‫بووە و بەردی زراویش����ی هەبووە‪ .‬زۆر تەنگی پێ هەڵچنی‬ ‫بوو ئەمەش (‪ )15‬س����اڵ بەرۆك����ی بەرنەدا تا لە ئەنجامدا‬ ‫بە تەواوی پرس����تی لێ بڕی و ل����ە رۆژی (‪ )2005/3/1‬لە‬ ‫نەخۆش����خانەی (فێركاری هەولێر) دواهەناسەی لێ بڕا و‬ ‫ب����ەرەو دلۆڤان����ی خوای گەورە چۆوە و ل����ە هەوارێكی پڕ‬ ‫بەخشش بەجێی هێشتین‪.‬‬ ‫به‌درخان‬ ‫كرام بۆ ماوەی مانگێك لە ناوپردان لەسەر چۆنیەتی كردنەوەی‬ ‫جوفرە و ناردنەوەی وەاڵمەكانی بە جوفرە لە نێوانی ئەمینداری‬ ‫گشتی ئەمانەت و دام و دەزگاكانی تر و سەروەتر ‪ ..‬ئەوەبوو‬ ‫لەم خێوەتەدا جێنش����ین بووین من و مامۆس����تا حەمەكەریم‬ ‫هەورامی و عەبدولواحێد دیبەگەیی دواتر س����ێ خێوەتی تر لە‬ ‫دەوروبەری ئێمە هەڵدرا كە چەند مامۆستایەكی خەڵكی هەولێر‬ ‫ب����وون لەوانە ئێمە لە نزیك كانییەكی س����ازگار بوو‪ ،‬بەیانیان‬ ‫مامۆس����تا حەمەكەریم لەو كانییە ئاوی دەهێنا و دەوروبەری‬ ‫خێوەتەكەی ئاوڕش����ێن دەكرد‪ .‬چای لێدەنا و ئێوارانیش نان‬ ‫و ماس����تەكەی بۆ دەكڕین‪ ،‬رۆژانە ئێمەی ش����ەرمەزار دەكرد‪،‬‬ ‫چونك����ە خەومان ق����ورس بوو و هەندێكی����ش تەمبەڵ بووین‪،‬‬ ‫ئەوكات زانیم كە هەورامییەكان زۆر لەخۆبوردەن بۆ كار كردن‬ ‫و چەپووكن‪ ..‬مامۆس����تا حەمەكەریم لە ئێمەن زۆر بەتەمەنتر‬ ‫بوو‪ ،‬كاك عەبدولواحێد كە بەیانیان هەڵدەس����تا وەكو ماسی‬ ‫ل����ە ژێرەوەی پێخەفەكەی دەهات����ە دەر نەوەك قەدی تێكچێ‬ ‫بۆ ئەوەی لە ش����ەوی پاش����تر وەكو خۆی بچێتەوە ژێرییەوە‪.‬‬ ‫مامۆس����تا حەمەكەریم دەیگ����ووت ئێوە ش����اعیرن حەق وایە‬ ‫نوێنەكانتان بە كێش و سەروا دەق كەن‪.‬‬ ‫ـ هەر لەو بەروارانەشدا بوو لەو مانگی ئاداری ‪ 1974‬برای بەڕێز‬ ‫و كاك نەژاد عەزیز س����ورمێ كە هەمیشە لە كاروباری خۆیدا‬ ‫زۆر خۆی ماندوو دەكات ئەوكات لە ئەمانەی رۆشنبیری و الوان‬ ‫دامەزرابوو لە ئیزگەی دەنگی كوردستاندا پەیامنێر و پێشمەرگە‬ ‫بوو‪ ،‬تەسجیل و رادیۆیەكی پێبوو هاتە الی خێوەتەكەی ئێمە‬ ‫یەكترمان ماچ كرد و چایەمان خواردەوە و باس و خواس����تی‬ ‫هەولێر و بەرەكانی ش����ەڕ و زۆر ش����تمان باس كرد‪ ،‬هەروەها‬ ‫بۆ ئێزگ����ە چاوپێكەوتن و گفتوگۆی لەگەڵدا كردین یادگارێكە‬ ‫و ل����ە یاد ناچێ‪ .‬من كە لە ئەمانەتی پ����ەروەردە بووم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەردەوام دڵم بۆ الی نووس����ەران لێ����ی دەدا كە لە ئەمانەتی‬ ‫رۆش����نبیری عێراق ل����ە مەمی خەالن بوون كە ب����ەردەوام ئەو‬ ‫ش����وێنە هێرشی فڕۆكەكانی رژێمی بەسەرەوە بوو‪ ،‬هەندێكیان‬ ‫لە دیوانی ئەمانەتی گشتی كاریان دەكرد لە گۆڕەپانی ئازادی‬ ‫نزیك ئەمانەتەكەی ئێم����ە و هەندێكیش لە (هەواڵ وەرگری)‬ ‫جێگاكەیان لە خوار رایات بوو‪.‬‬

‫رێكالم‬

‫‪Erbil – Kurdistan Street (60m Road) – Shorish Intersection , Iraq‬‬ ‫‪Tel : +964 66 2235840, +964 66 2235841,‬‬ ‫‪Fax : +964 66 2245845‬‬ ‫‪E-Mail: info@vanroyal-hotel.com‬‬ ‫‪Website: http://www.vanroyal-hotel.com‬‬

‫حەمید بەدرخان‬

‫مرۆ (‪)140‬‬

‫ئه‌م ‌ه وته‌ى من بوو‪..‬‬ ‫نۆیەمین فیستیڤاڵی بەدرخان‬ ‫لە تبلیسی‬ ‫ئ����ەم كاتەتان باش و جەژنی نەورۆزتان پیرۆز‪ ،‬ئەمرۆ‬ ‫‪ 2012/3/21‬كە نۆیەمین ڤیستیڤاڵی بەدرخان لەشاری‬ ‫تەبلیس����ی ئەنجام دەدرێت‪ ،‬پێش����تریش ڤیستیڤاڵەكانی‬ ‫بەدرخ����ان ل����ە (س����لێمانی‪ ،‬ده����ۆك‪ ،‬هەولێ����ر‪ ،‬بەرلین‪،‬‬ ‫قاهیرە‪ ،‬ئەس����ینا‪ ،‬واش����نتۆن‪ ،‬پاریس) لەنێ����وان ‪-2004‬‬ ‫‪ 2011‬ئەنجام����دراوە‪ ،‬وەل����ێ هەندێ ج����ار لە وواڵتانی‬ ‫دی كە فیس����تڤاڵمان ساز كردووە هەستمان بەغەریبی‬ ‫ك����ردووە‪ ،‬بەاڵم ئەمس����اڵ لە ش����اری تەبلیس����ی لەنێو‬ ‫برایان����ی خۆمان ك����وردی ئێزیدی ئ����ەوە چەند ڕۆژێكە‬ ‫ئێمە لێرەین هیچ هەستمان بەغەریبی نەكردووە‪ ،‬بۆیە‬ ‫بەراس����تی ش����تێكی زۆر دڵخۆش����كەرە‪ ،‬ئەمساڵ وەكو‬ ‫س����ااڵن لە هەوڵ����ی ئەوەدای����ن پردێك����ی ڕوناكبیری لە‬ ‫نێوان گەلی كورد و گەلی جۆرجیادا دروس����ت بكەین‪،‬‬ ‫بەهیوای ئەوەین بتوانین لەئایندەیەكی نزیك ئەو كارە‬ ‫بەچەندین پرۆژەی كلتوری بەئەنجامی بگەیەنین‪ ،‬دیارە‬ ‫سازدانی ڤیستیڤاڵی بەدرخان هەرجارە و لە وواڵتێك‬ ‫پێش����تر كە ل����ە ش����ارەكانی هەولێ����ر س����لێمانی دهۆك‬ ‫ئەنجاممان����داوە‪ ،‬دیارە پاش س����اڵی ‪ 2006‬ئێمە بیرمان‬ ‫لەوە كردەوە كە بەرنامەكان بەرینە دەرەوەی وواڵت‪،‬‬ ‫بۆئەوەی ئێمەش وەكو گەلی كورد لەڕووی مێژوویی و‬ ‫كەلتوری فەرهەنگی و ئەدەبییەوە و هونەری و هەموو‬ ‫بوارەكانی دیكە‪ ،‬بەهەموو وواڵتانی دیكەی و خەڵكانی‬ ‫دیك����ە بناس����ێنین‪ ،‬بۆ ئ����ەوەی ئێمەش وەك����و كوردێك‬ ‫بڵێین خاوەنی مێژوو و كلتوری خۆمانین‪ ،‬وەكو كورد‬ ‫ئێمەش خاوەن ‪ 45‬ملیۆن كەسین وەكو میللەتانی دیكە‬ ‫ك����ە ب����ە ‪ 2‬ملیۆن ‪ 3‬ملیۆن كەس خاوەن پێگە و وواڵتی‬ ‫خۆیەتی كەئەوە ئامانجە گەورەكەی ئێمەیە بۆسازدانی‬ ‫ئەو ڤیس����تیڤاڵەش ئێمە زۆر سوپاس����ی تەیب بەرواری‬ ‫سەفیری عێراق دەكەین كە زۆر هاوكار و پشتیوانمان‬ ‫بووە بۆ سەرخس����تنی ئەو ڤیستیڤاڵە بەهاوكاری ماڵی‬ ‫ئیزیدیان لە تبلیس����ی ئەنجام دەدرێت‪ ،‬دیس����انەوە زۆر‬ ‫سوپاس����ی وەزارەتی ڕۆش����نبیری جۆرجی دەكەین بە‬ ‫تایبەتی وەزیری رۆش����نبیری (د‪.‬نیك����ۆالس رۆروا) كە‬ ‫توانی كارئاسانی و هۆڵی سازدانی فیستیڤاڵەكەمان بۆ‬ ‫دابین بكات‪ ،‬جگە لە واژووكردنی بڕوانامەی رێزلێنان‪..‬‬ ‫بۆئەوەی ئێمە بتوانین ئەو ڤیستیڤاڵە بەسەركەوتوویی‬ ‫ئەنج����ام بدەین‪ ،‬بۆیە من نام����ەوێ زۆر لەكاتتان بگرم‬ ‫بەهیواین بتوانین بەرنامەكان بەڕێك و پێكی بەئەنجام‬ ‫بگەیەنین بۆ ئەو مەبەستە ‪ 2‬كتێب كە بۆ ئەو ڤیستیڤاڵە‬ ‫بەچاپ گەیەنراوە یەكێكیان بەناوی (كوردش كەلچەر)‬ ‫كە برای بەڕێزم د‪.‬ئازاد حەمەشەریف‪ ،‬نوسیوێتی ئەوی‬ ‫تریشیان لەس����ەر نەورۆزە كە برای بەڕێزم د‪.‬مەولود‬ ‫ئیبراهیم حەسەن ئامادەی كردووەكە ئەوكات‪ ،‬كە ئێمە‬ ‫لەگەڵ نەتەوە یەكگرتوەكان لەمشتومڕێكی توند بووین‬ ‫كە ئەوان نەورۆزیان كردبووە جەژنێكی فارسی‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئێم����ە وەك����و كورد داكۆكیم����ان لەوە كردل����ە دووتوێی‬ ‫كتێبێ����ك بەناوی ن����ەورۆزی ك����ورد‪ ،‬لەئەفس����انەوە بۆ‬ ‫بەجیهان����ی ب����وون‪ ،‬ئەم����رۆ بەس����ەر ئێ����وەی بەڕێ����زدا‬ ‫دابەشدەكرێت ‪ .‬دوبارە بەخێربێن‪.‬‬

‫خاوەن ئیمتیازو بەڕێوەبەری بەرپرس‪:‬‬ ‫حەمید ئەبوبەكر بەدرخان (‪)07504555878‬‬ ‫بەڕێوەبەری نووسین‪:‬‬ ‫عەبدولڕەحمان مەعروف (‪)07504638541‬‬ ‫‪www.bedrxan.net‬‬ ‫‪www.bedrxan.com‬‬ ‫‪bedrxan@yahoo.com‬‬ ‫سەرپەرشتیاری سایت‪ :‬فەرهاد باپیر ‪ -‬ئەڵمانیا‬

‫‪awrahman2002@yahoo.com‬‬

‫نەخشەساز‪ :‬ئه‌يوب محه‌مه‌د بابه‌كر‬ ‫‪abatet_85@yahoo.com‬‬

‫بەشی كۆمپیوتەر‪ :‬ئەیـوب یوسـف ئەبوبەكـر‬

‫بەدرخان یەكەم هەفتەنامەی ئەهلی ئازادە‪ ،‬دوای راپەڕین ژمارە سفری لە ‪ 2000/10/22‬لە سلێمانی دەرچووەو‬ ‫هەموو ‪ 8‬و ‪22‬ی مانگێك دەزگای چاپ و بالوكردنەوەی بەدرخان لە باشووری كوردستان دەریدەكات‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬

‫زمانەوانیی‪ :‬د‪.‬وریا عومەر ئەمین‬ ‫رووناكبیریی‪ :‬د‪ .‬ئازاد حەمە شەریف‬ ‫كەلتووری‪ :‬د‪ .‬ئیسماعیل محەمەد قەرەداغی‬ ‫مێژوو‪ :‬د‪ .‬محەمەد عەبدوڵاڵ كاكەسوور‬ ‫هونەری‪ :‬محەمەد زادە‬ ‫یاسایی‪ :‬پارێزەر حوسامەددین یاسین سەرداری‬

‫ناونيشان‪:‬‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬هەولێ���ر‪ ،‬ش���ەقامی‬ ‫ئاراس‪ ،‬باڵەخانەی سەرداری‬ ‫نۆرماڵ‪+ 964 66 251 0679 :‬‬ ‫مۆبایل‪+ 964 750 455 5878 :‬‬