bedrxan164

‫الم‬ ‫رێك‬

‫بەدرخانی و لەسەر الچێ لەمەوپاش‪ ،‬لە گشت الوە دەتانهاڕن وەكو ئاش‬ ‫‪www.bedrxan.net - bedrxan@yahoo.com‬‬

‫هەفتەنامەیەكی رۆژنامـــەوانیی رووناكبیری گشـــتییە ‪ -‬دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی "بەدرخان" دەریدەكات‬ ‫خولی دووەم‪ ،‬ژمارە (‪ ،)164‬شه‌ممه‌‪ ،‬مايسى ‪2012‬زایینی ‪ -‬بەرانبەر بە ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی ‪ -‬ساڵی دوازدەیەم‬

‫له‌ديدارى‬ ‫سه‌رۆكى هه‌رێمى كوردستاندا‬

‫د‪ .‬كه‌مال فوئاد له‌ به‌درخان وه‌اڵمى رۆژنامه‌ى كوردستان ده‌داته‌وه‌‬

‫له‌ رۆژى رۆژنامه‌گه‌ريى كورديدا ‪ 22‬رۆژنامه‌نووسى ژن خه‌اڵت كران‬

‫حميد درويش‪ :‬أنا متفائل‬

‫ص‪22‬و‪23‬‬

‫چامه‌يه‌كى نوێى زامدار‬

‫ل‪12‬و‪13‬‬

‫شه‌هيد جه‌عفه‌ر؛‬ ‫وره‌يه‌كى پۆاڵيين‬

‫سامى هادى‪:‬‬

‫بووكمان زيالنه‌‪ ،‬زيالنه‌ بووكێ‬ ‫ل‪8‬و‪9‬‬

‫ل‪2‬و‪3‬‬

‫ل‪16‬و‪17‬‬

‫له‌ رۆژى ‪22‬ى نيس���انى ‪ ،2012‬له‌اليه‌ن رۆژنامه‌نووس���انى‬ ‫كوردس���تان به‌ رۆژێكى پڕشنگدار و يادى ئه‌و رۆژه‌يه‌ ك ‌ه‬ ‫يه‌كه‌مين رۆژنامه‌ى كوردى نۆبه‌ر‌ه به‌ناوى (كوردستان) ل ‌ه‬ ‫‪22‬ى نيسانى ‪ 1898‬له‌ قاهيره‌ هات ‌ه چاپ كردن‪.‬‬ ‫ئ���ه‌و رۆژ‌ه هه‌م ي���اد و هه‌م ديدار‪ ،‬ياد وه‌كو له‌س���ه‌ره‌و‌ه‬ ‫ئاماژه‌م���ان پێدا‪ ،‬ديداريش ئه‌و دي���دار‌ه بوو كه‌ له‌هه‌مان‬ ‫رۆژدا له‌گه‌ڵ به‌ڕێز مه‌س���عود بارزانى س���ه‌رۆكى هه‌رێمى‬ ‫كوردستان‪ ،‬سازكرا‪.‬‬ ‫منێ���ك ك ‌ه ‪ 25‬س���اڵ ‌ه ل��� ‌ه راگه‌يان���دن و رۆژنامه‌گه‌ريى‬ ‫كارده‌كه‌م‪ ،‬چه‌ندين پرسيار ل ‌ه هزرمدا ده‌هاتن و ده‌چوون‪،‬‬ ‫به‌تايبه‌تيش كه‌ تاكو ئێستا ژمار‌ه ‪19‬ى رۆژنامه‌ى كوردستان‬ ‫نه‌دۆزراوه‌ته‌وه‌و سه‌ربارى ئه‌وه‌ش پرۆژه‌ى ئينسكلۆپيدياى‬ ‫به‌درخانييه‌كان‪ ،‬به‌ر له‌ ساڵێك ئاراسته‌ى سه‌رۆكى هه‌رێم‬ ‫كراوه‌‪ ،‬تاكو ئێستا وه‌اڵم نه‌دراوه‌ته‌وه‌‪....‬‬ ‫بۆ الپه‌ڕه‌(‪)5‬‬

‫به‌درخان پيرۆزبايى ده‌ستبه‌ركابوون له‌ د‪ .‬عادل گه‌رميانى و‬ ‫د‪ .‬ئازاد عه‌بدولواحيد ده‌كات‬ ‫ل‪5‬‬

‫‪2‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫ده‌روازه‌‬

‫نامەیەكی كراوە بۆ رابەری رۆژنامەنووسی كوردی‬ ‫دكتۆر كەمال فوئاد‬ ‫حەمید بەدرخان‬

‫ساڵو و رێز‬ ‫ئێمەی نووس���ەران و رووناكبیران و‬ ‫ڕۆژنامەنووسانی نەوەی كۆن و نوێ‬ ‫خۆمان ب���ە قەرزارب���اری بەڕێزتان‬ ‫دەزانین ل���ە بەرانبەر ئ���ەو هەموو‬ ‫ه���ەوڵ و تەقەڵ�ڵ�ا و ماندووبوونەی‬ ‫بەڕێزتان كە(‪ )40‬س���اڵی تەواوە بۆ‬ ‫رۆژنامەنووس���یی كوردی دەیدەن و‬ ‫بەتایبەتی دۆزینەوەی (‪ )26‬ژمارەی‬ ‫رۆژنام���ەی دایك ((كوردس���تان‪،‬‬ ‫‪ ،1898/4/22‬قاهی���رە))‪ ،‬ه���ەر‬ ‫ئێ���وەش بوون لە س���اڵی ‪ 1972‬لە‬ ‫بەغ���دا چاپتان ك���ردەوە و جارێكی‬ ‫دیك���ە ك���ورد چ���اوی پێ رۆش���ن‬ ‫بووەوە‪.‬‬ ‫بەڕێز د‪ .‬كەمال فوئاد‬ ‫بۆ مێژوو دەیڵێی���ن ئەو وتارەی لە‬ ‫گۆڤاری ((رۆژی نوێ)) بەناوونیشانی‬ ‫((هێرشێكی ناڕەوا)) لە ژمارە (‪)3‬‬ ‫ی ساڵی دووەمی حوزەیرانی ‪1961‬‬ ‫باڵوتان كردۆتەوە‪ ،‬پاش (‪ )41‬ساڵ‬ ‫لە باڵوكردنەوەی هەردەڵێی بۆ ئەمڕۆ‬ ‫نوسراوە‪ ،‬دیارە هەر ئەو كاتیش لە‬ ‫بەرامبەر ناحەزان و دوژمنانی كورد‬ ‫بۆ رۆژێكیش س���ڵتان نەكردۆتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە بە باش���مان زان���ی لە ژمارەی‬ ‫نوێ���ی گۆڤ���اری ((رۆژنامەنووس‪،‬‬ ‫ژمارە ((‪))26‬دا وەكو خۆی باڵوی‬ ‫بكەینەوە‪ ،‬كە وەاڵمێكە بۆ رۆژنامەی‬ ‫((كوردستان))ی (‪)1963-1959‬ی‬ ‫تاران كە لە الی���ەن حكومەتی رەزا‬ ‫شای پەهلەوییەوە دەردەچوو‪.‬‬ ‫مامۆستا و فێركارمان د‪.‬كەمال فوئاد‬ ‫ئێمە زۆرشت لە بەڕێزتان فێربووین‬ ‫((زم���ان‪ ،‬كولت���وور‪ ،‬خوێندنەوە‪،‬‬ ‫نووسین‪ ،‬هەڵگرتنی كتێب‪ ،‬ئەرشیف‬ ‫كردن‪ ،‬رێزگرتن���ی بەرامبەر‪ ،‬دنیای‬ ‫رۆژنامەنووس���یی‪ ،‬پاكی و پێزانین‪،‬‬ ‫نەجیب زادەیی‪ ،‬قس���ەی خۆشی و‬ ‫بەزمەكانی بەش���یر موشیر‪ ،‬دنیای‬ ‫ئەدەب و هونەر‪ ،‬ئامۆژگارییەكانت‪...‬‬ ‫ئەوە ب���ۆ هەمووان ب���وو‪ ..،‬هتد))‬ ‫بەتایبەتی���ش ب���ۆ ئێم���ە ئەگەر تۆ‬ ‫نەبووای���ی (دەزگای بەدرخ���ان‬ ‫ب���ەردەوام نەدەب���وو‪ ،‬هەفتەنامەی‬ ‫بەدرخان دادەخرا‪ ،‬ڤیس���تیڤاڵەكانی‬ ‫بەدرخان س���از ن���ەدەدرا‪ ،‬بەرهەمە‬ ‫لەچاپدراوەكانمان چ���اپ نەدەكرا‪،‬‬ ‫گەشتە رۆژنامەنووسییەكان ئەنجام‬

‫ن���ەدەدرا‪ ،‬لە چاپدانەوەی رۆژنامەی‬ ‫كوردس���تان نەدەكرا‪ ،‬ه���اوكاری و‬ ‫هاریكاری نووس���ەر و رۆژنامەنووس‬ ‫و رووناكبی���رەكان نەدەكرا‪ ،‬ئەگەر‬ ‫تۆ نەبوایت بەتایبەت���ی ژمارەكانی‬ ‫(‪)12 ،10‬ی رۆژنامەی كوردس���تان‬ ‫لە ڤیستیڤاڵی دووەمی بەدرخان لە‬ ‫دهۆك نەدەدۆزرایەوە)‪.‬‬ ‫جگە لەمانە ت���ۆ پیاوێكی گەورە و‬ ‫زۆر خاكی بووی‪ ،‬سەرەتا مامۆستای‬ ‫زانك���ۆ ب���ووی هەر خۆشەویس���تی‬ ‫خوێن���دكاران بووی‪ ،‬ك���ە كۆمەڵەی‬ ‫خوێندكاران���ی ك���ورد ل���ە ئەوروپا‬ ‫دام���ەزرا‪ ،‬هەر راب���ەر و نوێنەریان‬ ‫بووی‪ ،‬دڵنیاین لە س���ەردەمی شاخ‬ ‫و پێش���مەرگایەتیش هەم���ان كەس‬ ‫بوویتە‪ .‬توانیتان لە ساڵی ‪ 1963‬بۆ‬ ‫یەكەمین جار ئێزگە بۆ شۆڕش دابین‬ ‫بكەن هەر ئەو كەسە بوون‪ ،‬كاتێك‬ ‫س���ەرۆكی پەرلەمانی كوردس���تان‬ ‫بووی���ت هەر ئەو كەس���ە بووی‪ ،‬كە‬ ‫بووی بە بەرپرسی مەكتەبی دارایی و‬ ‫ئیدارەی گشتی یەكێتیی نیشتمانیی‬ ‫كوردس���تان هەر ئەو كەسە بووی‪،‬‬ ‫كە بووی بە لێپرس���راوی دەستەی‬ ‫كارگێڕی مەكتەبی سیاسی یەكێتی‬ ‫نیشتمانی كوردستان هەر ئەو كەسە‬ ‫ب���ووی‪ ،‬لە ه���ەر پل���ە و پایەیەكدا‬ ‫بووبێتی هەمان كەمال فوئاد بووی‪،‬‬ ‫بۆیە ئەوانەی باسمان كرد راستین و‬ ‫ئەمان���ە هەمووی لە ژیانی رۆژانەتدا‬ ‫ڕەنگی دەدایەوە و بۆیەشە هەرگیزاو‬ ‫هەرگیز ئەو هەموو هاوڕێ و شاگرد‬ ‫و خەلف���ە و موریدان���ە ناتوانن بۆ‬ ‫س���اتێكیش قس���ە و ئەدگارەكانی‬ ‫ژیانی رۆژانەی تۆیان لەبیر بچێتەوە‪،‬‬ ‫ئ���ەوە هەر بەتەنیا من نیم وا دەڵێم‬ ‫بەڵك���و زۆرن ئەو سیاس���ەتمەدار و‬ ‫ئەدیب و رووناكبیرانەی كە هەمیشە‬ ‫یادت دەكەن‪.‬‬ ‫بەڕێز د‪ .‬كەمال فوئاد‬ ‫چەند ساڵە من و نەجاتی عەبدوڵاڵ‬ ‫و حەس���ەن یاسین و سالمێ جاسم‪،‬‬ ‫بەنیاز بووین چەن���د كاتژمێرێك لە‬ ‫تەك بەڕێزتان بین‪ ،‬بە مەبەس���تی‬ ‫دیدارێك���ی دوورودرێژ ب���ۆ ئەوەی‬ ‫ژیاننامەی به‌ڕێزتان بنووس���ینەوە‪،‬‬ ‫هەردەتگ���وت باش���ە و ل���ە دوا‬ ‫پەیوەندیشم سەبارەت بەو مەسەلەیە‬ ‫گوت���ت‪ ،‬بیرەوەرییەكانی ((عومەر‬ ‫شێخ موس)) زۆر بەباشی كاری تێدا‬ ‫كراوە و (نەوزاد عەلی ئەحمەد)یش‬ ‫لەو بوارە كاری باشی كردووە‪ ،‬هەر‬ ‫بەكاك نەوزادی رادەسپێرم‪..‬‬ ‫بەڕێز د‪.‬كەمال فوئاد‬ ‫ب���ە خەمێك���ی زۆرەوە زانیمان كە‬ ‫نەخۆش كەوتوویت و بۆ ماوەی (‪)2‬‬ ‫مانگ لە نەخۆش���خانەكانی ئەڵمانیا‬ ‫‪ -‬بەرلین ‪ -‬ماویت���ەوە‪ .‬مخابن هەر‬

‫د‪ .‬كه‌مال فوئاد‬

‫د‪ .‬كه‌مال فوئاد له‌نێو پێشمه‌رگه‌دا‬

‫لە پەیوەندی بووین لە ڕێگای كاكە‬ ‫ئەمین بابەش���ێخ و سالمی جاسم و‬ ‫كاك س���ەالم و د‪ .‬فریاد فازل و د‪.‬‬ ‫جەمال فوئاد و هەریەكێ لە ئەڵمانیا‬ ‫ژیاب���ێ و هاتبێتەوە‪ ،‬پرس���یارمان‬ ‫كردووە‪ ،‬د‪.‬كەمال چۆنە‪..‬‬ ‫دواجاریش لە ڤیستیڤاڵی نۆیەمینی‬ ‫بەدرخ���ان ل���ە جۆرجیا ل���ە تەك‬ ‫مامۆستا ((مستەفا ساڵح كەریم))‬ ‫هەواڵمان پرسیت لە د‪ .‬فریاد فازل‪،‬‬ ‫ئەوی���ش هەواڵی ئەوەی پێداین‪ ،‬كە‬ ‫تەندروس���تی بەرەو باش���ی دەڕوات‬ ‫و ل���ەم رۆژان���ەدا دەگوێزرێتەوە بۆ‬ ‫شوێنی حەوانەوەی تایبەت‪ ،‬گەلێك‬ ‫بەو هەواڵە دڵخۆش بووین‪.‬‬ ‫مامۆستای بەڕێزمان‬ ‫بەهیوای���ن و هیوادارین ئەمجارەیان‬ ‫بێیت���ەوە نێوم���ان و ب���ۆ كەس���ە‬ ‫دڵسۆزەكانت بوارێك بڕەخسێنن بۆ‬

‫ئەوەی بتوان���ن ژیاننامەی بەڕێزتان‬ ‫بنووس���ینەوە دڵنیای���ن بۆ مێژووی‬ ‫گەلەكەمان سوودمەند دەبێ‪ ،‬چونكە‬ ‫دووبارە دڵنیای���ن‪ ،‬چەندین زانیاری‬ ‫راس���ت الی تۆ هەیە تاكو ئێس���تا‬ ‫نەنووس���راوەتەوەو نەگوتراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫ئەمجارەیان‪ ،‬ڕازی ببیت یان ناڕازی‪،‬‬ ‫ه���ەر دەبێ ئ���ەوكارە ب���ە ئەنجام‬ ‫بگەیەنین‪..‬چونك���ە مەبەس���تمانە‬ ‫مێژووی ئەو(‪ )80‬ساڵەی بەڕێزتان‬ ‫تێیدا ژیاون كە ئێوە ڕاس���تگۆترین‬ ‫كەس���ن نامانەوێ نەنووسرێتەوە‪...‬‬ ‫دووب���ارە داوای لەشس���اغی و‬ ‫ژیاندۆستی و ژیانخۆشی و ژیانێكی‬ ‫ئاس���وودە بۆ بەڕێزتان دەخوازین و‬ ‫بە هیواین ب���ەم نزیكانە گوێمان لە‬ ‫قس���ەو ئامۆژگارییەكان���ی بەڕێزتان‬ ‫بێتەوە‪.‬‬ ‫لە یادی ‪ 114‬ساڵەی رۆژنامەنووسیی‬ ‫كوردی���دا‪ ،‬پیرۆزبای���ی دەرچوونی‬

‫یەكەمی���ن رۆژنام���ەی نۆب���ەرە‬ ‫((كوردس���تان)) ت���ان لێدەكەین‪،‬‬ ‫كە هەر ئێوەبوون ل���ە دواجاردا لە‬ ‫(‪ )31‬ژمارەی رۆژنامەی كوردستان‬ ‫(‪ )30‬ژمارەت���ان دۆزیەوەو دەزگای‬ ‫بەدرخانیش ل���ە دووچاپی جیادا لە‬ ‫(قاهیرە و ئێران لە سااڵنی(‪ 2005‬و‬ ‫‪ )2006‬بە چاپی گەیاند‪...‬‬ ‫بۆی���ە تاكو ئێس���تاش ل���ە خەمی‬ ‫ئەوەداین (ژ‪)19‬ش بدۆزرێتەوە‪ .‬تا‬ ‫دیدارێك���ی دیكە ه���ەر تەمەن درێژ‬ ‫بن‪.‬‬ ‫حەمید ئەبوبكر بەدرخان‬ ‫بەرپرسی دەزگای بەدرخان و‬ ‫سەرنووسەری گۆڤاری‬ ‫((رۆژنامەنووس))‬ ‫‪2012/4/22‬‬

‫‪3‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫بۆ مێژوو‬

‫*‬

‫ئ���ەم وتارە ل���ە ژمارە(‪)3‬ی گۆڤاری (رۆژی نوێ) س���اڵی دووەم جۆزەردان���ی ‪2573‬ی كوردی‬ ‫بەرامبەر بە حوزەیرانی ‪ ،1961‬لە الیەن دكتۆر (كەمال فوئاد)ەوە نووس���راوە بە ناوونیشانی‬ ‫(هێرش���ێكی ناڕەوا) سەبارەت بە بابەتێكی رۆژنامەی (كوردستان) سااڵنی ‪ 1959‬ـ ‪ 1963‬كە لە‬ ‫ئێراندا لە ژمارە (‪)29‬ی س���ێپتێمبەری ‪ 1960‬لە ژێر ناوی (كۆنگرەی بێ جێگە) باڵوكراوەتەوە‪،‬‬ ‫بە باش���مان زانی بۆ مێژوو ئەو وتارە دووبارە لە یادی ‪ 114‬س���اڵەی رۆژنامەنووسی كوردی‬ ‫باڵوبكەین���ەوە‪ ،‬هەرچەندە لەم ژمارەیەدا بەڕێز (محەمەدی حەمەباقی) بابەتێكی س���ەبارەت‬ ‫بە (هێمن موكریانی) و رۆژنامەی كوردس���تان (‪ 1959‬ـ ‪ )1963‬نووسیوە‪ ،‬ئەمەش دەقی وتاری‬ ‫(هێرشێكی ناڕەوا)ی دكتۆر كەمال فوئادە كە لە گۆڤاری (رۆژی نوێ) باڵوكراوەتەوە‪:‬‬

‫هێرشێكی ناڕەوا‬ ‫رۆژنامەیەك���ی حەفتەیی كوردی لە‬ ‫(ت���اران) دەرئەچێ كە ب���ە ناڕەوا‬ ‫ن���اوی خۆی ن���اوە (كوردس���تان)‬ ‫ئ���ەم رۆژنامەی���ە ك���ە بلوێرژەن���ی‬ ‫شاپەرس���تییە پەیتا پەیتا هێرشی‬ ‫ن���اڕەوا ئەبات���ە س���ەر كۆمەڵ���ەی‬ ‫خوێندكاران���ی كورد ل���ە ئەوروپا‪،‬‬ ‫چونكە بەگوێرەی پیشە و ئامانجی‬ ‫خۆی ك���ە هەر خەریك���ی كڕنووش‬ ‫بردنە لە پەرس���تگای شاپەرستیدا‪،‬‬ ‫ئەش���ێ وە بەڵكو پێویس���تییەكی‬ ‫سەرشانێتی كە هێرش بەرێتە سەر‬ ‫كۆمەڵەی تێكۆشەرمان‪ ،‬ئەی ئەگەر‬ ‫ئەوە ن���ەكا چی بكا ئ���ەی كەواتە‬ ‫بۆچ���ی پەیداب���ووە و دەرئەچ���ێ؟‬ ‫بێگومان رۆژنامەیەكی وا هەر ئەبێ‬ ‫وابێ‪ ...‬وە ئەوەندەی پێ ئەڵێین كە‬ ‫(هەر خۆی بە خۆی بێ)‪.‬‬ ‫ل���ە ئەنجامی ئەم هێ���رش بردنەدا‪،‬‬ ‫س���كرتێری كۆمەڵ���ەی خوێندكاران‬ ‫كاكی تێكۆش���ەر كەم���ال فوئاد بە‬ ‫نامەیەك بە ناوی كۆمەڵەوە وەاڵمی‬ ‫دانەوە‪.‬‬ ‫وا ئێم���ە نامەك���ەی كۆمەڵ���ەی‬ ‫خوێندكاران پێش���كەش ئەكەین كە‬ ‫لە رۆژنام���ەی ناوب���راوەوە وەرمان‬ ‫گرتووە‪.‬‬ ‫رۆژی نوێ‬

‫هێرشێكی ناڕەوا‬ ‫بۆ سەرنووسەری رۆژنامەی‬ ‫كوردستانی تاران‬ ‫بلوێرژەنی هەتیوەكەی حەمە‬ ‫رەزاخان‬ ‫رۆژنامەكەت���ان كە ب���ە زۆر ناوتان‬ ‫ناوە (كوردس���تان) لە ژمارە ‪29‬ی‬ ‫س���ێپتامبەری ‪ 1960‬ل���ە ژێر ناوی‪:‬‬ ‫((كۆنگرەی بێ جێگە)) هێرشێكی‬ ‫ناڕەوای كردووەتە س���ەر كۆمەڵەی‬ ‫نەبەزم���ان‪ ،‬وە بەتایبەت���ی س���ەر‬ ‫كۆنگرەی پێنجەم كە لە ‪ 22‬ـ ‪26‬ی‬ ‫ئابی ‪ 1960‬لە بەرلین بەسترا‪ .‬پێش‬ ‫ئەوە كە وەاڵمی ووتە نابەجێكانتان‬ ‫بدەمەوە بە كورتی هەندێكی ئەخەمە‬ ‫پێش چاو‪:‬‬ ‫رۆژنامەی ناولێنراو بە (كوردستان)‬ ‫ئەڵێت‪:‬‬ ‫((هەم���وو ئ���ەو ش���تانەی كە لە‬ ‫كۆنگرەی پێنجەمی���ن جێگای باس‬ ‫ب���وو بە زمان���ی عەرەبی ب���وو‪ ،‬بە‬ ‫پێچەوانەی كۆنگرەكانی تر كە هەموو‬

‫باسێكی بە كوردی بووە‪))...‬‬ ‫((ئەگونج���ێ هەندێك وابزانن‪ :‬ئەم‬ ‫كۆنگرەیە بۆ چاكە و س���ودی كورد‬ ‫پێكهات���ووە‪ ،‬بەاڵم ئەم���ە لە رووی‬ ‫كوردویس���تییەوە‪ ،‬وە بۆ دڵس���ۆزی‬ ‫كورد نەبوو‪ ،‬بەڵك���و نیازی خراپی‬ ‫ب���ڕێ ل���ە واڵت���ە عەرەبییەكانە كە‬ ‫نی���ازی داگیركردنی كوردس���تان و‬ ‫سیاس���ەتێكی وێرانكەری تایبەتیان‬ ‫هەی���ە‪ ..‬ج���ا ئەمان���ە كۆنگ���رەی‬ ‫خوێندكارانیان كردووەتە شمش���ێر‬ ‫و پێپلیكانەی گەیش���تن بە خەیاڵە‬ ‫شومەكانی خۆیان‪))...‬‬ ‫پاشان زۆر بێ شەرمانە ئەڵێت‪:‬‬ ‫((‪ ..‬ئێم���ە بە ئاش���كرا ناڕەزایی‬ ‫خۆمان لە بارەی بگێڕانی كۆنگرەی‬ ‫پێنجەم���ە ك���ە هەدەف���ی بناغەیی‬ ‫كۆنگرەیان چاو لێ پۆش���یوە وە لە‬ ‫رێی خۆی الی���ان داوە دەرئەبڕن‪..‬‬ ‫وە ل���ە الی���ەن ت���ەواوی ئەندامانی‬ ‫ئێرانییەوە ـ كە بە زمانی كوردی دڵ‬ ‫بەستەگییان هەیە ـ پێ ناخۆشبوونی‬ ‫خۆمان دەرئەبڕی���ن و هیوامان وایە‬ ‫وەها كارەس���اتێ ئیتر نەبینرێ وە‬ ‫دووبارە نەكرێتەوە‪))...‬‬ ‫قسەی رۆژنامەی ناوبراو تەواو بوو‪.‬‬ ‫پێویست ناكات بە دوورودرێژی وەاڵمی‬ ‫قس���ە نابەجێكان���ی رۆژنامەكەتان‬ ‫بدرێتەوە‪ ،‬تەنها دەرخس���تنی چەند‬ ‫راس���تییەك دەرب���ارەی كۆمەڵە و‬ ‫كۆنگرەكانی ـ كە جێگای ئەوپەڕی‬ ‫ش���انازی و سەربەرزی گەلی كوردی‬ ‫خۆشەویستمانن لە هەموو بەشەكانی‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬لەوانەش كوردستانی‬ ‫داگیرك���راوی ب���ە زۆر ب���ە عەجەم‬ ‫بەس���تراو ـ باش���ترین دەمكوتكەرە‬ ‫ب���ۆ ئێ���وە و هەم���وو نۆكەرانێكی‬ ‫بێگانەی داگیركەر‪ ،‬كە بێ ش���ەرمی‬ ‫بگاتە رادەیەك هێرش بەرێتە س���ەر‬ ‫((كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە‬ ‫ئەوروپا))‪:‬‬ ‫یەكەمی كە لە شاری ((ڤیربادن))‬ ‫لە ئەڵمانیا لە ‪ 10‬ـ ‪16‬ی ئابی ‪1956‬‬ ‫بەسترا‪ ،‬سەرەڕای هەموو كۆسپێك‬ ‫كۆنگرەی سااڵنەی خۆی بەستووە‪،‬‬ ‫لە هەم���وو كۆنگرەكان���دا لەوانەش‬ ‫كۆنگ���رەی پێنجەم���ی‪ ،‬دواندن هەر‬ ‫بە زمان���ی كوردی بووە‪ ،‬وە هەر بە‬ ‫كوردی���ش ئەبێت‪ ،‬ب���ەاڵم وەك الی‬ ‫هەمووان ئاش���كرایە زمانی كوردی‬ ‫لە چەن���د ش���ێوەیەك پێكهاتووە‪،‬‬ ‫لەبەر ئ���ەوە كوردێكی موكریانی یا‬ ‫كرمانجی كە قس���ە ئەكات‪ ،‬هەموو‬ ‫بە باش���ی لێی تێ ناگ���ەن هەندێك‬ ‫ج���ار بە ناچ���اری چەن���د زمانێكی‬

‫بێگانە بەكارئەهێنرێ‪ ،‬تا هەموو بە‬ ‫باش���ی لە قسەكان تێبگەن بۆ وێنە‬ ‫ئەڵێم»‪ :‬لە كۆنگرەی س���ێهەم كە‬ ‫ل���ە میونخ ـ ئەڵمانی���ا لە ‪ 4‬ـ ‪8‬ب‬ ‫ئابی ‪ 1958‬بەس���ترا لەگەڵ ئەوەدا‬ ‫هاوبەشانی كۆنگرە تەنیا ‪ 17‬كەس‬ ‫بوون باش لە یەك گەیش���تن جار وا‬ ‫هەبوو حەوت جۆر زمان بەكارئەهێنرا‬ ‫(كوردی‪ ،‬فارسی‪ ،‬عەرەبی‪ ،‬توركی‪،‬‬ ‫ئینگلی���زی‪ ،‬فەڕەنس���ی‪ ،‬ئەڵمانی)‬ ‫لەگەڵ ئەوەش���دا هەم���وو بە دڵ و‬ ‫بە گیان ئەمانویس���ت تەنها زمانی‬ ‫دواندن بێت‪ ،‬بەاڵم چار چییە؟! بۆ‬ ‫ئەمڕۆمان بمانەوێ���ت یانا‪ ،‬جاروبار‬ ‫بە ناچاری چەن���د زمانێكی بێگانە‬ ‫بەكارئەهێنی���ن‪ ،‬چونك���ە وانەكەین‬ ‫بە باش���ی لە یەكت���ر ناگەین‪ .‬بەاڵم‬ ‫ئەوەی ئاش���كرایە زمانی رەس���می‬ ‫كۆنگرە هەر ك���وردی بووە وە هەر‬ ‫كوردیش ئەبێت‪ ،‬ئەگەر هەندێك جار‬ ‫بۆ لە یەك گەیشتن زمانێكی بێگانە‬ ‫بەكاربهێنین ئەمە گوناهی ئێمە نییە‪،‬‬ ‫بەڵكو گوناهی ئەو وەزعە نالەبارەیە‬ ‫ك���ە ئەمڕۆ كوردی تی���ا ئەژی‪ :‬ئەو‬ ‫وەزع���ە ئیمپریالی���زم و نۆكەران���ی‬ ‫بەس���ەر ئێمەی���ان س���ەپاندووەن‬ ‫لەوانەش حكومەتی شای ئێران‪ ،‬كە‬ ‫ئێوە بە دڵ خزمەتی ئەكەن‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ كۆمەڵ���ە ل���ە س���ەرەتایی‬ ‫پێكهاتنیی���ەوە تا ئێس���تا نەبەزانە‬ ‫سەرەڕای هەموو كۆسپ و ناخۆشی‬ ‫و دەست كورتییەك بە گەلێك گورج‬ ‫و گۆڵی هەستاوە‪ ،‬لە پێناوی ناسینی‬ ‫گەلی كورددا بە گەالنی جیهان بەوە‬ ‫كە گۆڤار و نامیلكە و چاپكراوی بە‬ ‫زمانەكانی بێگانە بە ئەوروپادا باڵو‬ ‫كردۆتەوە‪ ..‬چەند ئاهەنگ و بەزمی‬ ‫كوردی لە گەلێك ش���اری گەورەی‬ ‫ئەوروپ���ا رێكخس���تووە‪ ،‬دەنگ���ی‬ ‫گەلەكەمانی گەیان���دووە بە گەالنی‬ ‫جیهان‪ ..‬پڕۆتیستە و بیرخەرەوەمان‬ ‫داوە ب���ە حكومەتەكانی رۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاس���ت‪ ،‬كە ئەمڕۆ كوردیان تیا‬ ‫ئەژی‪ ،‬هەروەها بە كۆمەڵی نەتەوە‬ ‫یەكگرت���ووەكان دەرب���ارەی وەزعی‬ ‫كورد‪ ،‬وە بۆ خستنەڕووی مەسەلەی‬ ‫نیشتمانیمان سەرەڕای كۆكردنەوەی‬ ‫س���ەدەها خوێن���دكاری ك���ورد لە‬ ‫دەرەوەی كۆمەڵە‪.‬‬ ‫ئێم���ە بەگوێرەی توانامان بە هەموو‬ ‫كارێك هەڵساوین وە هەڵئەسین كە‬ ‫چاكە و س���ودی ب���ۆ نەتەوەكەمان‬ ‫هەبێت‪ ،‬هەر لەبەر ئەوەشە كۆمەڵە‬ ‫جێگایەكی بەرزی بۆ خۆی تەرخان‬ ‫ك���ردووە لە دڵی هەم���وو كوردێكی‬

‫ل ‌ه ئه‌رشيفه‌وه‌‬ ‫دڵسۆز و بەشەرەف‪.‬‬ ‫‪ 3‬ـ نازانین ك���ێ ئێوەی كردووە بە‬ ‫دەم راس���تی (ت���ەواوی ئەندامانی‬ ‫ئێرانی) ت���ا بەناویان���ەوە ناڕەزایی‬ ‫دەرب���ڕن؟! ئەمەوێ���ت پێت���ان‬ ‫رابگەیەنم‪ :‬ئەندامان���ی كۆمەڵە كە‬ ‫لە كوردس���تانی ب���ەزۆر بەعەجەم‬ ‫بەس���تراوەوە هات���وون‪ ،‬هەم���وو‬ ‫دڵس���ۆزی كۆمەڵ���ە و ئامانجەكانی‬ ‫كۆمەڵەن‪ ،‬وە شان بە شانی براكانی‬ ‫تریان دڵس���ۆزانە كۆش���ش ئەكەن‪.‬‬ ‫س���ەرەڕای ئ���ەوە ئێمە ب���ە ناوی‬ ‫ئەندامانی ئێرانی و عێراق و توركی‬ ‫و س���وریاوە نەهاتوینە كۆمەڵەوە‪،‬‬ ‫ئێمە كوردین كورد‪ ،‬نیشتمانی ئێمە‬ ‫تەنه���ا كوردس���تانە و ب���ەس‪ ،‬هەر‬ ‫ئەم بڕوایەش���ە ل���ە دەوری كۆمەڵە‬ ‫كۆیكردوین���ەوە‪ ،‬وە خەباتمان یەك‬ ‫ئەخات لە پێناو هێنانە دی ئامانجە‬ ‫پیرۆزەكانیا‪ ،‬قس���ە ژەهراوییەكانی‬ ‫ئێوە ری���زی ئێمە تێك نادات‪ .‬ئێمە‬ ‫شاناز و س���ەربەرزین بە الیەنگیری‬ ‫گەلی كوردمان���ەوە‪ .‬لەوانەش گەلی‬ ‫كوردم���ان ل���ە كوردس���تانی بەزۆر‬ ‫بە عەجەم بەس���تراو‪ ،‬كە تا ئێستا‬ ‫ب���ە س���ەدان نام���ەی الیەنگیری و‬ ‫پش���تیوانیمان لێیانەوە وەرگرتووە‪،‬‬ ‫لەوانە نام���ەی (حیزبی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان)ە تاكە رەهبەری گەلی‬ ‫خۆشەویس���تمان لە ئێران‪ ،‬هەتا بە‬ ‫نامەیەكی تایبەت���ی پیرۆزباییان بۆ‬ ‫كۆنگرەی پێنجەمم���ان ناردبوو‪ ،‬وە‬ ‫بە ناوی گەلی كوردستانی ئێرانەوە‬ ‫س�ڵ�اوی گەرم���ی تێكۆش���انیان بۆ‬ ‫ناردبووین‪.‬‬ ‫‪ 4‬ـ ئێوە ل���ە كاتێكا هێرش ئەبەنە‬ ‫س���ەر كۆمەڵەی خۆشەویس���تمان‪،‬‬ ‫الی هەم���وو كوردێك���ی دڵس���ۆز و‬ ‫بەش���ەرەف‪ ،‬س���ەرەڕای هەم���وو‬ ‫هەوڵ و كۆشش���ی دڵس���ۆزانەی بۆ‬ ‫نەتەوەكەم���ان هیچ ش���ەرم ناكەن‬ ‫رۆژنامەكەت���ان كردووەت���ە زوڕنای‬ ‫حكومەتی تارانی كۆنەپەرستی سەر‬ ‫بە ئیمپریالیزم ك���ە دڕندانە هێرش‬ ‫ئەباتە س���ەر گەل���ی كوردمان‪ .‬ئەو‬ ‫حكومەتە كۆنەپەرستە بە یارمەتی‬ ‫دەوڵەتە ئیمپریالیستەكان (كۆماری‬ ‫مهاباد)ی���ان لەناوب���رد و (ق���ازی‬ ‫محەم���ەد)ی پێش���ەوا و هاوڕێكانی‬ ‫كردن بە س���ێدارەدا‪ ،‬ئێس���تاش بە‬ ‫س���ەدان الوی ك���وردی نەبەزی لە‬ ‫بەندیخان���ەكان توندك���ردووە‪ ،‬ك���ە‬ ‫چەندی���ان چاوەڕوانێت���ی حوكم���ی‬ ‫هەڵواسین ئەكەن‪ ،‬ئەو حكومەتە كە‬ ‫ئێس���تاش رێگای دەرچوونی گۆڤار‬ ‫و رۆژنام���ە و نووس���راوی ك���وردی‬ ‫نادات‪ ،‬وە قوتابخانەیەكی بە زمانی‬ ‫ك���وردی نەكردووەتەوە!! ئیتر بە چ‬ ‫روویەكەوە ئێوە لە كاتێكا س���تایش‬

‫ئەم حكومەتە دوشمنە بە نەتەوەی‬ ‫ك���ورد ئەكەن هێرش ئەبەنە س���ەر‬ ‫كۆمەڵ���ەی خوێندكاران���ی كورد لە‬ ‫ئەوروپ���ا؟! (دەك خەجاڵەت بن لە‬ ‫رۆژی مەحشەرا!!)‪.‬‬ ‫هی���چ جێ���گای سەرس���وڕمان نیە‬ ‫رۆژنامەی كوردستانی تاران هێرش‬ ‫بەرێتە س���ەر كۆمەڵە‪ ،‬بەاڵم ئەوەی‬ ‫بەڕاس���تی س���ەرنج رائەكێش���ێ بۆ‬ ‫س���ێهەم جارە ئەم رۆژنامەیە لەگەڵ‬ ‫كوسموپولیتەكان یەك ئەگرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەو كوسموپولیتانە وەك رۆژنامەی‬ ‫كوردس���تانی ت���اران بێ ش���ەرمانە‬ ‫هێ���رش ئەبەن���ە س���ەر كۆمەڵەی‬ ‫نەبەزم���ان و ئەڵێن گوایە كۆمەڵەی‬ ‫ئێمە پەیوەندی لەگەڵ ئەم رۆژنامەیە‬ ‫هەیە! بەاڵم ئەم راستییانەی خوارەوە‬ ‫بۆ هەموو كەسێكی خاوەن هۆش و‬ ‫بیری دەرئەخات‪ :‬ئێمە پەیوەندیمان‬ ‫لەگەڵ رۆژنامەی كوردستانی تاران‬ ‫هەیە یا كوس���موپولیتەكان؟ ئێمە‬ ‫لەگەڵیان هاوبیرین یا ئەوان؟!‬ ‫‪ 1‬ـ ب���ۆ یەكەم جار هەردوال یەكیان‬ ‫گرتەوە لە بەربەرەكانی نووس���ینی‬ ‫كوردی بە التینی ه���ەردووال چەند‬ ‫الپەڕەیەكی���ان تەرخان كرد بۆ ئەم‬ ‫مەبەستە‪.‬‬ ‫‪ 2‬ـ ب���ۆ ج���اری دووەم ل���ە‬ ‫باڵوكردنەوەی نووس���ینی كوردی بە‬ ‫چەند شێوەیەكی جیاواز كوردستانی‬ ‫ت���اران بە پێن���ج ش���ێوەی جیاواز‬ ‫ئەنووس���ێت كوس���موپولیتەكان لە‬ ‫كۆنگرەی مامۆستایانی (شەقاڵوە)‬ ‫داوایان ئەكرد‪ :‬لە كوردستانی عێراق‬ ‫پێویستە دوو شێوە بەكاربهێنرێت‪،‬‬ ‫تاقمێك���ی تریش خۆیان مت كردبوو‬ ‫ت���ا ئەمە بڕی���اری لەس���ەر بدرێت‪،‬‬ ‫ئەمجا ئەوان داوای ش���ێوەی فەیلی‬ ‫و هەورامیش بكەن!!‬ ‫‪ 3‬ـ ئەمجارەش بۆ سێهەم جار یەك‬ ‫ئەگرنەوە لە بەربەرەكانی كۆمەڵەی‬ ‫خوێندكارانی كورد‪!.‬‬ ‫با رووی كوسموپولیتەكان وەك رووی‬ ‫رۆژنامەی كوردس���تانی تاران رەش‬ ‫بێت وە مۆری ناپاكی و دوشمنایەتی‬ ‫گەل���ی ك���ورد و نۆكەرایەتی بێگانە‬ ‫بدرێت لە ناوچەوانیان‪.‬‬ ‫ب���ا بەرزبێت���ەوە ئ���ااڵی خەبات���ی‬ ‫یەكگرتووی نەتەوەی كورد‪.‬‬ ‫بژی هەموو رێكخراوێكی دیموكراتی‬ ‫و نیشتمانی كوردستان‪.‬‬ ‫بژی كۆمەڵەی خوێندكارانی كورد لە‬ ‫ئەوروپا‪.‬‬ ‫بەرلین‪( 1961/1/15 :‬كەمال فوئاد)‬ ‫س���كرتێری گش���تی كۆمەڵە لەباتی‬ ‫(كۆمیت���ەی بەڕێوەبەری گش���تی)‬ ‫كۆمەڵ���ەی خوێندكاران���ی كورد لە‬ ‫ئەوروپا‪.‬‬

‫سەرچاوە‪:‬‬ ‫رۆژنامەوانی كوردی‪ ،‬گۆڤ����اری رۆژی نوێ (‪ 1960‬ـ ‪ ،)1961‬بەرگی چوارەم‪ ،‬ل‪ 41‬ـ‬ ‫‪ ،46‬لە ئامادەكردی د‪ .‬هیمداد حوسێن‪ ،‬هەولێر ‪ ،2011‬لە باڵوكراوەكانی وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیر و الوان‪ ،‬بەڕێوەبەرایەتی گشتی و رۆژنامەنووسی و چاپ و باڵوكردنەوە‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەرایەتی باڵوكردنەوەی هەولێر‪ ،‬چاپخانەی وەزارەتی رۆشنبیری‪.‬‬ ‫ل����ە ژم����ارە ‪3‬ی گۆڤ����ارى (رۆژى ن����وێ) س����اڵی دووەم����ی حوزەیران����ی ‪1961‬‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪.‬‬ ‫* ئه‌م بابه‌ته‌ له‌ ژماره‌ (‪)26‬ى گۆڤارى (رۆژنامه‌نووس)دا كه‌ له‌اليه‌ن س����ه‌نديكاى‬ ‫رۆژنامه‌نووس����انى كوردس����تان ده‌رده‌چێ����ت‪ ‌،‬ل����ه‌ ‪22‬ى نيس����انى ‪ 2012‬چاپ و‬ ‫باڵوكراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬

‫‪4‬‬

‫وتار‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫لە دیداری سەرۆكی هەرێمى كوردستاندا‬

‫حەمید ئه‌بوبه‌كر بەدرخان‬ ‫ل��� ‌ه رۆژى ‪22‬ى نيس���انى ‪،2012‬‬ ‫له‌اليه‌ن رۆژنامه‌نووسانى كوردستان‬ ‫به‌ رۆژێكى پڕش���نگدار و يادى ئه‌و‬ ‫رۆژه‌ي ‌ه ك���ه‌ يه‌كه‌مي���ن رۆژنامه‌ى‬ ‫كوردى نۆبه‌ر‌ه به‌ناوى (كوردستان)‬ ‫ل ‌ه ‪22‬ى نيسانى ‪ 1898‬له‌ قاهير‌ه‬ ‫هات ‌ه چاپ كردن‪.‬‬ ‫ئه‌و رۆژ‌ه هه‌م ي���اد و هه‌م ديدار‪،‬‬ ‫ي���اد وه‌كو له‌س���ه‌ره‌وه‌ ئاماژه‌مان‬ ‫پێ���دا‪ ،‬ديداريش ئ���ه‌و ديداره‌ بوو‬ ‫ك��� ‌ه له‌هه‌م���ان رۆژدا له‌گه‌ڵ به‌ڕێز‬ ‫مه‌سعود بارزانى سه‌رۆكى هه‌رێمى‬ ‫كوردستان‪ ،‬سازكرا‪.‬‬ ‫منێك ك ‌ه ‪ 25‬ساڵه‌ ل ‌ه راگه‌ياندن و‬ ‫رۆژنامه‌گه‌ريى كارده‌كه‌م‪ ،‬چه‌ندين‬ ‫پرس���يار ل��� ‌ه هزرم���دا ده‌هاتن و‬ ‫ده‌چوون‪ ،‬به‌تايبه‌تي���ش ك ‌ه تاكو‬ ‫ئێس���تا ژم���ار‌ه ‪19‬ى رۆژنام���ه‌ى‬ ‫كوردس���تان نه‌دۆزراوه‌ت���ه‌وه‌و‬ ‫س���ه‌ربارى ئ���ه‌وه‌ش پ���رۆژه‌ى‬ ‫ئينس���كلۆپيدياى به‌درخانييه‌كان‪،‬‬ ‫به‌ر له‌ ساڵێك ئاراسته‌ى سه‌رۆكى‬ ‫هه‌رێم كراوه‌‪ ،‬تاكو ئێس���تا وه‌اڵم‬ ‫نه‌دراوه‌ته‌وه‌‪.‬‬ ‫ل���ەم رۆژەدا لە دیداری س���ەرۆكی‬ ‫هەرێمى كوردستان‪ ،‬هەموومان ل ‌ه‬ ‫به‌رامبه‌ر ئه‌و مه‌ترس���ييه‌ى له‌سه‌ر‬ ‫كوردس���تان ‌ه ی���ەك ده‌نگبووي���ن‪،‬‬ ‫زۆربه‌ى ئه‌وانه‌ى قسه‌يان كرد‪ ،‬يه‌ك‬ ‫مه‌به‌س���تيان هه‌بوو‪ ،‬لە روخساردا‬ ‫هەم���ووان دەي���ان خواس���ت ئەو‬

‫* بەدرخان زانیویەتی مامۆستایەكی‬ ‫زانك���ۆ كتێبێكی له‌ب���اره‌ى ژیان و‬ ‫خەباتی شۆڕش���گێڕایەتی كۆسرەت‬ ‫ڕەسووڵ عەلی نووسیوه‌و چاوەڕوانی‬ ‫ئەوە دەكات بیبات���ە چاپخانەیەكی‬ ‫مۆدێرن‪ ،‬بۆ چاپ كردنی‪...‬‬ ‫* نووسەر و شاعیرێكی عەیار ‪24‬ی‬ ‫خەتەرو گوڕنه‌ته‌ڵ ‌ه لە لقی هەولێری‬ ‫یەكێتی نووسەران‪ ،‬شاربەدەر كرا‪.‬‬ ‫* بەدرخان زانیویەتی نووسینگەی‬ ‫سۆرانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی‬ ‫كوردس���تان زیاتر لە (‪ )120‬ملیۆن‬

‫بارگرژیەی لە نێوان كوردس���تان و‬ ‫حكومه‌تى به‌غدا هەیە بەچ ئاقارێك‬ ‫دەگات‪ .‬هەمووان دەست لەسەر دڵ‬ ‫نەخوازەڵاڵ كوردان لێرە و لەوێ رای‬ ‫جیاوازیان هەبێ‪ .‬مەترسی ئەوەش‬ ‫دەكرا بە چەكی نوێى سەردەم و‬ ‫تەكنەلۆژیا ئەمجارەی���ان بەرببنە‬ ‫گیانی كوردان‪ ،‬بە بڕینی مووچەی‬ ‫فەرمانبەران و دابەشكردنی زەوی‬ ‫كوردان لە كەركووك و البردنی ئەو‬ ‫كەسانەی لە پۆس���تە بااڵكانن لە‬ ‫بەغدا و چەندین ئەگەری دیكە‪ ،‬تا‬ ‫پچڕاندنی پەیوەندی نێوان هەرێمی‬ ‫كوردس���تان كۆمپانی���ای ‪Exxon‬‬ ‫‪ mobile‬ك���ە ئەمەی���ان خراپترین‬ ‫كارە هەوڵی بۆ دەدەن‪ ،‬لە بەرامبەر‬ ‫ئەوەی نايانه‌وێ كوردان پش���ت و‬ ‫پەنايان هه‌بێ و كه‌س بەرگری لە‬ ‫كوردس���تان و بەرژەوەنديیەكانی‬ ‫نه‌كات‪.‬‬ ‫رۆژنامەن���ووس و نووس���ەران و‬ ‫راگەیان���دكاران ب���ۆ دووكاتژمێ���ر‬ ‫پرسیاریان كرد و جەنابی سەرۆكی‬ ‫هەرێمی كوردس���تانیش راشكاوانە‬ ‫وەاڵمی پرس���یارەكانی دەدایەوە‪،‬‬ ‫قسەیەكی راس���تگۆیانەش بكەین‬ ‫لە پرس���یاری رۆژنامەنووسانیش‬ ‫هێڵ���ی س���وور نەب���وو‪ ،‬چونك��� ‌ه‬ ‫له‌سه‌ردانى پێشووماندا ل ‌ه ديوانى‬ ‫س���ه‌رۆكايه‌تى هه‌رێم‪ ،‬هه‌موو ئه‌و‬ ‫نووس���ه‌ر و رۆژنامه‌نووسانه‌ى ك ‌ه‬ ‫ده‌چوونه‌ ديدارى سه‌رۆكى هه‌رێم‪،‬‬ ‫پێداويس���تييه‌كانيان لێ ده‌سه‌نرا‪،‬‬

‫به‌اڵم ئه‌مجاره‌ي���ان ب ‌ه حورمه‌ته‌و‌ه‬ ‫به‌خێرهێن���ران و وه‌ك���و ج���اران‬ ‫نه‌پكش���نران و ب���ه‌ قه‌ولى خۆيان‬ ‫حيسابى ‪VIP‬يان بۆ كردبووين‪.‬‬ ‫سه‌رجه‌م ئاماده‌بووان بەرژەوەندی‬ ‫بااڵی كوردس���تانیان پێ لە هەموو‬ ‫ش���تێك گەورەتر و پیرۆز تر بوو‪،‬‬ ‫بۆی���ە هيچ كه‌س���ێك نه‌ن���وزاوەو‬ ‫داواكاری شەخس���ی و كۆمەڵێ���ك‬ ‫شتی دیكەی الوەكی و البەال باس‬ ‫نه‌ك���رد‪ ،‬بۆیە جەنابی مەس���عود‬ ‫بارزانی لە وەاڵمی پرس���ياره‌كانى‬ ‫رۆژنامه‌نووساندا‪ ،‬كە زۆر مەبەستى‬ ‫بوو دەیگوت‪:‬‬ ‫ ئێمەی كورد بەكەسی يه‌كه‌ميشه‌و‌ه‬‫كه‌ به‌ڕێ���ز (مام ج���ەالل)‌ه وه‌ك‬ ‫س���ه‌رۆك كۆمار‪ ،‬هیچ خيالفێكمان‬ ‫نییە و له‌سه‌ر پرسه‌ جياجياكانيش‬ ‫یەك بیرو بۆچوونمان هەیە‪.‬‬ ‫س���ه‌باره‌ت به‌ چه‌ندين پرس���يارى‬ ‫ديك ‌ه ك ‌ه تايبه‌ت بوون ب ‌ه حكومه‌تى‬ ‫به‌غدا‪ ،‬ده‌يگوت‪:‬‬ ‫ ئێم���ەی كورد بەرگ���ەی هەموو‬‫ستەم و چەوس���انەوەو حكومەتە‬ ‫يه‌ك ل���ه‌دواى يه‌كه‌كانى عێراقمان‬ ‫گرتووه‌‪ ،‬به‌ كيميايى و جینۆسایدیش‬ ‫له‌ناونه‌چووي���ن وبەرگ���ەی هه‌موو‬ ‫ش���تێكيش دەگری���ن‪ ،‬ئه‌گه‌ر هه‌ر‬ ‫چاره‌س���ه‌ر نه‌كرا‪ ،‬ئه‌وا دەچینەوە‬ ‫شاخ‪.‬‬ ‫ك ‌ه باس���ى كولت���وور و به‌رهه‌مى‬ ‫هون���ه‌رى و ئه‌ده‌ب���ى و پ���ردى‬ ‫رووناكبي���رى ك���رد‪ ،‬مني���ش دڵم‬

‫خۆش���بوو ب���ه‌وه‌ى ك��� ‌ه ده‌زگاى‬ ‫به‌درخان‪ 9 ،‬فێستيڤاڵه‌ ل ‌ه خه‌مى‬ ‫ئه‌وه‌ دايه‌‪ ،‬كه‌ چۆن بتوانێ پردێكى‬ ‫رووناكبيرى له‌نێوان گه‌لى كورد و‬ ‫گه‌النى ديكه‌ى دنيادا دروست بكا‪،‬‬ ‫بۆيه‌ ئه‌و گوتى‪:‬‬ ‫ ئێمەی ك���ورد‪ ،‬ئەمڕۆ دەتوانین‬‫ل���ە رێ���گای بەرهەمێكی س���یدی‬ ‫هونەرییەوە‪ ،‬ئێش و ئازاری گەلی‬ ‫كوردس���تان بگەیەنینە دنیا‪ .‬بۆیە‬ ‫خەبات���ی كولت���ووری و هونەریش‬ ‫گرنگە‪.‬‬ ‫سه‌باره‌ت ب ‌ه پرسى به‌ره‌و تاكڕۆيى‬ ‫بردن���ى حكومڕان���ى ب���ه‌ عێراق‪،‬‬ ‫گوتى‪:‬‬ ‫ ئێمەی كورد‪ ،‬خەباتمان كردووە‬‫دژی ديكتات���ۆری‪ ،‬هەرگی���ز رێگا‬ ‫ب���ە دیكتاتۆرێكی دیك���ە نادەین‬ ‫حوكمڕانيمان بكات‪.‬‬ ‫ س���ەرۆكی هەرێ���م چەندین جار‬‫جەختی لەسەر ئەوە دەكردەوە كە‬ ‫رای خەڵك زۆر گرنگە‪ ،‬بۆيه‌ له‌نێو‬ ‫ئاماده‌بوواندا كات���ى ئه‌و‌ه نه‌بوو‪،‬‬ ‫پرسيارگه‌لێك سه‌باره‌ت به‌م بابه‌ت ‌ه‬ ‫بوروژێنرێت‪.‬‬ ‫بۆي��� ‌ه لێ���ره‌دا چه‌ند پرس���يارێك‬ ‫ده‌ك���ه‌م كه‌ له‌وێ له‌ب���ه‌ر نه‌بوونى‬ ‫كات ده‌رفه‌ت���ى پرس���ياركردنيانم‬ ‫نه‌بوو‪:‬‬ ‫• جێى خۆیەتی س���ەرۆكی هەرێم‬ ‫ل ‌ه پرسه نه‌ته‌وه‌ييه‌كاندا بگه‌ڕێته‌و‌ه‬ ‫ك له‌ پێش���ووتر و ل ‌ه‬ ‫بۆ راى خه‌ڵ ‌‬ ‫ئێستا و داهاتووشدا‪.‬‬

‫؟!‬

‫ه به‌درخـان چ باسه‌‬ ‫ه ل‌‬ ‫هه‌ياس ‌‬ ‫دین���اری خەرج كردوە بۆ یادی ‪114‬‬ ‫س���اڵەی رۆژنامەنووس���ی كوردی‪،‬‬ ‫كەچ���ی ئەنجوومەنی س���ەندیكای‬ ‫رۆژنامەنووسانی كوردستان زیرەیان‬ ‫لێ هەڵسابوو لە كەمی بودجە‪ ،‬ماڵی‬ ‫وەزارەتی رۆش���نبیری و وەرزش و‬ ‫الوان ئاوابێ بەهانایانەوە چوون‪.‬‬ ‫* بەدرخ���ان زانیویەت���ی بابەت���ی‬ ‫بیبلۆگرافیای رۆژنامەگەریی كوردی‬ ‫ل���ە ناوچ���ەی پش���دەر ل���ە ژمارە‬

‫ئا‪ :‬خه‌رمانى يه‌تيم‬

‫(‪ )26‬گۆڤ���اری رۆژنامەن���ووس‬ ‫باڵوكراوەتەوە‪ ،‬كە مامۆستا مۆفەق‬ ‫میراودەل���ی نووس���یویەتی‪ ،‬كەچی‬ ‫بەهەڵە نووسراوە كارزان محەمەد‪.‬‬ ‫* بەدرخان زانیویەتی پێویس���تی‬ ‫ژمارە (‪ )26‬گۆڤاری رۆژنامەنووس‬ ‫بەهەڵە براب���ووە چاپخانە‪ .‬ئەوەی‬ ‫راست بوو ‪ Save‬نەكرابوو‪.‬‬ ‫* بەدرخ���ان زانیویەتی ئەو كتێبە‬ ‫خراپ و س���ەلەفیانەی لە پێشانگای‬

‫كتێبی (مەدا) فرۆش���راون‪ ،‬لەالیەن‬ ‫واڵتانی دراوس���ێوە ژێراوژێر پارەی‬ ‫بۆ تەرخان كرابوو‪ ،‬بۆیە ئەمەشیان‬ ‫ناڕەزایی زۆری نووس���ەرانی كوردی‬ ‫لێكەوت���ەوە‪ ،‬خاوەن���ی كتێبخانەی‬ ‫ئ���ارام‪ ،‬ه���اواری لێ هەڵس���ابوو‪،‬‬ ‫دەیگ���وت‪ :‬یەك دێری���ش بە زمانی‬ ‫كوردی لەو پیشانگایە نەنووسراوە‪،‬‬ ‫بۆی���ە ب���ە ناچ���اری ب���ە دەس���ت‬ ‫نووسیبووی كتێبخانەی ئارام‪.‬‬

‫• بیرم���ان چوو پێی بڵیێن ئەگەر‬ ‫حكومەتی ناوەندی مووچە نەنێرێ‪،‬‬ ‫حكومەتی هەرێ���م بۆ چەند مانگ‬ ‫دەتوانێ مووچە بدات‪.‬‬ ‫• بیرم���ان چوو بڵێی���ن جەنابی‬ ‫سەرۆكی هەرێم هەندێ جار پرسی‬ ‫س���ەرۆك كۆمار ناك���رێ بۆیە ئەو‬ ‫گۆبەندە دروست ده‌بێ‪.‬‬ ‫• بیرمان هێنایەوە له‌م رۆژگاره‌ى‬ ‫ئه‌م���ڕۆدا‪ ،‬یەكگرتنی ك���وردان لە‬ ‫دروس���تبوونی بەرەی كوردستانی‬ ‫گرنگتره‌‪.‬‬ ‫• گوتیشمان هەقی خۆیەتی ناو‌ه‬ ‫ناوه‌ هەڵسەنگاندنی نوێنەرانی كورد‬ ‫لە بەغدا ئەنجام بدرێ‪ ،‬چونكە بە‬ ‫قەولی رۆژنامەنووسێكى ئاماده‌بوو‪،‬‬ ‫هەندێكی���ان فایلە گەندەڵەكانيیان‬ ‫الی (مالكی) یە‪.‬‬ ‫• خۆزگ���ە ئ���ەو دانیش���تن و‬ ‫دانیش���تەكانی دیك���ەش مانگانە‬ ‫ئەنج���ام ده‌دران‪ ،‬دڵنیاش���م ئەو‬ ‫توێژە باش���تر دەتوانێ لە ئەحزابە‬ ‫دوكاندارە مشەخۆريیەكان خزمه‌ت‬ ‫بكات‪ ،‬كە (نە قیادەیان هەیەو نە‬ ‫قاعیدە)‪.‬‬ ‫خۆزگ��� ‌ه س���ه‌رۆكى هه‌رێ���م‪،‬‬ ‫بانگهێش���تى نه‌قي���ب و جێگ���ر و‬ ‫سكرتێر و ئه‌نجوومه‌نى سه‌نديكاى‬ ‫رۆژنامه‌نووس���انى كوردستانيشى‬ ‫بكردبا‪ ،‬هه‌روه‌كو پێشووتر ئاماد‌ه‬ ‫ده‌بوون‪.‬‬

‫* بەدرخ���ان زانیویەت���ی لەالیەن‬ ‫رۆژنامەنووس���ێك لە لق���ی هەولێر‬ ‫(فۆرم���ی ئەندامێتی)‪ ،‬بە عەنتەری‬ ‫بردووە‪.‬‬ ‫* بەدرخان زانیویەتی بەم نزیكانە‬ ‫تەتەڵەكردنی ئەندامانی سەندیكا لە‬ ‫(‪ )7000‬ئەندام دەستپێدەكات‪.‬‬ ‫* بەدرخ����ان زانیویەتی ئەو (‪)18‬‬ ‫خاڵەی موقتەدا س����ەدر‪ ،‬لە هەولێر‬ ‫خستیە بەردەم سەركردایەتی سیاسی‬ ‫كورد‪ ،‬لە ئێران بۆی نووس����رابوو و‬ ‫پێشكەشی كوردستانی كرد‪.‬‬

‫‪5‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫چاالكى‬

‫لەبەرنامەكانی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان‬ ‫بۆ ساڵی ‪2013 - 2012‬‬ ‫راگه‌ياندنى ده‌زگاى به‌درخان‬ ‫ بڕی���ارە دەزگای چ���اپ و‬‫باڵوكردن���ه‌وه‌ى به‌درخ���ان ل��� ‌ه‬ ‫رۆژان���ى ‪28‬و‪ 2012/7/29‬ل���ە‬ ‫واڵت���ی بەریتانی���ا بەه���اوكاری و‬ ‫چاودێری نووس���ینگەی (يه‌كێتيى‬ ‫نيشتمانيى كوردستان ل ‌ه بەریتانیا)‬ ‫چاالكیەكی كلتووری و ناس���اندنی‬ ‫جینۆس���ایدی كورد بۆ رای گشتی‬ ‫بە بەشداری توێژه‌ران و نووسەران‬ ‫و رووناكبیران و رۆژنامەنووسان و‬ ‫مامۆستایانی زانكۆكانی كوردستان‬ ‫ب���ە ئەنج���ام بگەیه‌نێ���ت‪ .‬بۆ ئه‌م‬ ‫مه‌به‌ست ‌ه لێژنه‌يه‌ك پێكهاتووە لە‬ ‫به‌ڕێزان(هاوار حاجی‪ ،‬نامق عەلی‪،‬‬ ‫س���مكۆ ئەنوەر‪ ،‬حەمید بەدرخان‪،‬‬ ‫موحسین ئاوارە)‪.‬‬ ‫ بڕیارە مانگی تش���رینی يه‌كه‌مى‬‫‪ 2012‬ل���ە واڵت���ی ئەڵمانی���ا –‬ ‫فرانكفۆرت‪ ،‬بەش���داری پێشانگای‬ ‫كتێب���ی نێودەوڵەت���ی فرانكفۆرت‬ ‫بكات بە بەشداری چەندین دەزگای‬

‫ناوەندی رۆشنبیری لە كوردستان‬ ‫و دەرەوەی كوردستان كە بریتین‬ ‫لە (ناوەن���دی روناكبیری كوردی‬ ‫ئەڵمانی لە مانهایم‪ ،‬دەزگای چاپ‬ ‫و باڵوكردنەوەی بەدرخان‪ ،‬دەزگای‬ ‫تەفس���یر بۆ چاپ و باڵوكردنەوە‪،‬‬ ‫كۆمپانیای تێنووس بۆ نەخشەسازی‬ ‫كارتۆگراف���ی‪ ،‬ئەنتیكەخان���ەی‬ ‫قەاڵ‪ ،‬گۆڤاری‪ ،K21،‬س���ەنتەری‬ ‫نما‪ ،‬چ���اپ و باڵوكردنه‌وه‌ى ئاوێر‬ ‫هتد‪ )...‬ئەمس���اڵ جیا لە س���ااڵن‬ ‫لە ژێر چەتری كوردس���تان هەموو‬ ‫دەزگاكان شوێنی تایبەتی خۆیان‬ ‫دەب���ێ و ه���ەر كەس���ەو بەناوی‬ ‫فەرمی خۆیان شوێنیان بۆ دیاری‬ ‫دەكرێت‪ ،‬شایانی گوتنە بۆ ماوەی‬ ‫(‪)7‬ساڵە بەس���ەر پەرشتی ئاسۆ‬ ‫حەیدەری و فەرهاد باپیر و ئامانج‬ ‫كاوانی و نەوشيروان نه‌مه‌لى و‪...‬‬ ‫هتد ئەو پێش���انگایە بۆ ناساندنی‬ ‫كتێب و كلت���ووری كوردی ئەنجام‬ ‫دەدرێت‪ .‬ليژنەیەك پێك هاتووە لە‬

‫دەستبەكاربوون‬

‫د‪ .‬ئازاد عەبدولواحید كه‌ريم‬

‫حەمی���د بەدرخان‪ ،‬فەرهاد باپیر و باڵيۆزخانه‌ى عێراق ل ‌ه مه‌كس���يك‬ ‫ب���ه‌ سه‌رپه‌رش���تى دكتۆر س���اڵح‬ ‫ئامانج كاوانی‪.‬‬ ‫ بڕی���ارە لە ناوەڕاس���تی مانگی ميران بەئەنج���ام بگات‪ ،‬كە بریتی‬‫مایسی ‪ ،2012‬چاالكییەكی كلتووری یە ل���ە چەندین چاالك���ی هونەری‬ ‫لە واڵتی مەكس���یك به‌داوه‌تنامه‌ى و ئەدەبی و رۆژنامەنووس���یی ك ‌ه‬ ‫فه‌رم���ى وه‌زاره‌ت���ى رۆش���نبيرى فێستيڤاڵێك ‌ه سااڵن ‌ه بۆ كولتوورى‬ ‫مه‌كس���يك به‌هاوبه‌شى و هاوكارى نه‌ت���ه‌وه‌ جي���اوازه‌كان ل���ه‌ واڵتى‬

‫مه‌كس���يك ئه‌نج���ام ده‌درێت‪ ،‬بە‬ ‫بەشداری كۆمەڵێك لە هونەرمەند‬ ‫و نووس���ەرانی كوردس���تان‪،‬‬ ‫هه‌روه‌ه���ا لێژنەی سەرپەرش���تی‬ ‫ئه‌و چاالكيي��� ‌ه بریتییە لە حەمید‬ ‫بەدرخان‪ ،‬حەسیبە بابۆلی‪ ،‬هەڵەت‬ ‫هەمەوەندی‪.‬‬

‫د‪ .‬عادل گەرمیانی‬

‫*بەبۆن���ەی دەس���تەبەكاربوونی ه���ەردوو‬ ‫بەڕێ���زان (د‪ .‬عادل گەرمیانی) به‌ راوێژكارى‬ ‫رووناكبيرى و (د‪ .‬ئازاد عەبدولواحید كه‌ريم)‬ ‫بە راوێژكاری كولتووری لە دەزگای بەدرخان‪،‬‬ ‫بەهیواین بتوانین خزمەتێكی زیاتر بە پردی‬ ‫رووناكبی���ری و كولتووری گ���ەالن بگەیەنن‪،‬‬

‫سوپاس���ی هەردوو بەڕێزان (د‪ .‬ئیس���ماعیل‬ ‫قەرەداغی و د‪ .‬ئازاد حەمە شریف) دەكەین كە‬ ‫پێشووتر راوێژكاری كولتووری و رووناكبیری‬ ‫بوون لە دەزگای بەدرخان‪ ،‬هیوادارین هەموو‬ ‫الیەك لەم بوارەدا خزمەت بە كولتوور و زمان‬ ‫و مێژووی گەلەكەمان بكەین‪.‬‬

‫چاپكراوى نوێ‬

‫به‌ياننام ‌ه (‪ )18‬خاڵييه‌كه‌ى موقته‌دا سه‌در‪ ،‬بۆ ئاساييكردنه‌وه‌ى ره‌وشى سياسى عێراق‪ ،‬باس له‌ هه‌موو‬ ‫شتێك ده‌كات ب ‌ه برا شيعه‌كانى به‌حرێنيشه‌وه‌‪ ،‬ته‌نيا كوردو كوردستان نه‌بێت!‬

‫‪6‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫مێژوو‬

‫كەریم عوسمان زیندینی دیبەگەیی‬

‫«رۆژی ‪11‬ی ئەیلوولی ‪ 1961‬بووە رۆژی راپەڕین و سەرهەڵدانی‬ ‫شۆڕشی رزگاریخوازی نەتەوایەتی گەلی كوردستان»‬

‫به‌درخان‬ ‫به‌شى يه‌كه‌م‬ ‫به‌ مه‌به‌س���تى ئاگاداربوون له‌و زانيارييانه‌ى ك ‌ه‬ ‫الى ئه‌و كه‌سانه‌ن ك ‌ه رۆژێك له‌ رۆژان ل ‌ه شۆڕش‬ ‫و خه‌باتى كوردايه‌تى به‌شداربوون‪ ،‬راستييه‌كان‬ ‫باس بكه‌ن يان بنووسنه‌وه‌‪.‬‬ ‫ل���ه‌م ژماره‌ي���ه‌دا به‌درخان به‌ باش���يزانى به‌ڕێز‬ ‫(كه‌ريم عوسمان زيندينى ديبه‌گه‌يى) پێشمه‌رگه‌ى‬ ‫شۆڕشى ئه‌يلوول و نوێ بدوێنين‪.‬‬ ‫* مەبەست لە هەڵگیرساندنی شۆڕشی ئەیلوول‬ ‫و ئاواتەكانی چییە؟‬ ‫ كەریم عوس���مان‪ :‬بێگومان شۆڕش���ی (‪)14‬‬‫چ���واردەی تەممووزی ‪ 1958‬هەڵگیرس���ا لە‬ ‫عێراق لە كات و س���اتێكدا كە خێر و بەروبوومی‬ ‫عێراق بۆ بێگانە دەچوو‪.‬‬ ‫بۆیە ئەفس���ەرانی ئازادیخواز دەست و بازوویان‬ ‫لێ هەڵماڵی بە س���ەرۆكایەتی خوالێخۆش���بوو‬ ‫زەعیم عەبدولكەریم قاسم و ئاوەڵەكانی عێراقیان‬ ‫دەرهێنا لە چنگی خوێنمژانی پاشایەتی بۆگەن‪.‬‬ ‫لەم رووداوە مێژووییە گەلی كوردی ستەمدیدەی‬ ‫قارەم���ان پێش���وازییەكی گەرمی لەم شۆڕش���ە‬ ‫ئازادیخ���وازەی عێ���راق ك���ورد و عارەبی كرد و‬ ‫پش���تگیری ل���ێ كرد‪ .‬ب���ۆ وەاڵمدان���ەوەی ئەم‬ ‫پشتگیرییەی هەستی كورد پیاوانی ئازادیخوازی‬ ‫مەردی شۆڕش���ی ‪14‬ی تەممووزی ‪ 1958‬لە‬ ‫دەستووری عێراق لە بەندی (‪ )3‬دانی پیا دەنێ‬ ‫كە كورد و عەرەب هاوبەش لە نیشتمانی عێراق‪.‬‬ ‫لەگ���ەڵ ژمارە یاس���ایەكی زۆر باش دەرچوو لە‬ ‫عێراق���ی نوێی كۆماری كە زۆری لە بەرژەوەندی‬ ‫كورد بوو‪ .‬لەوانە گەڕانەوەی س���ەرۆكی هەمیشە‬ ‫زین���دوو بارزان���ی نەمر لەگ���ەڵ هاوەڵەكانی لە‬ ‫یەكێتی س���ۆڤیەت بۆ خاكی كوردس���تانی ئازیز‬ ‫و هەم���وو جێگایان بۆ كرای���ەوە و لە باغات و‬ ‫كشتوكاڵ دامەزران‪ .‬بەندكراوەكان هەمووی بەر‬ ‫بوون و زیانیان پێ درایەوە لەگەڵ زۆر یاس���ای‬ ‫دیكە كە ل���ە بەرژەوەندی كرێكار و جوتیار بوو‬ ‫ل���ە عێراق‪ ،‬بۆیە ئەفس���ەرانی ش���ۆڤێنی بەناو‬ ‫قەومی عەرەبی و بەعس چاویان هەڵنەهات بەم‬ ‫ئازادیی���ەی عێراق و برایەت���ی كورد و عەرەب و‬ ‫بەندی (‪ )3‬لە دەستووری كاتی عێراق كە دانی‬ ‫پیا دەنێ كورد و عەرەب هاوبەشن لە نیشتمانی‬ ‫عێراق بۆیە كەوتنە گەڕان بۆ لەناوبردنی شۆڕشی‬ ‫چ���واردەی تەمم���ووزی ‪ 1958‬لە س���ەرووی‬ ‫هەموویان���ەوە عەقی���د عەبدولوەهاب ش���ەواف‬ ‫لەگ���ەڵ دەس���تەیەك دژ بە ئ���ازادی و برایەتی‬ ‫كورد و عارەب و ماددەی (‪ )3‬لە دەس���تووری‬ ‫كات���ی عێراق‪ .‬لە پارێزگای موس���ڵ یاخی بوون‬ ‫دەستیان كرد بە بۆردومانكردنی سەربازگەكانی‬ ‫دەوروبەری موس���ڵ‪ .‬لە ئێش���گەكانی ناوخۆیی‬ ‫هەندێ راگەیاندنیان راگەیاند كە میسر و هەندێ‬ ‫دەوڵەتی عەرەبییان لەگەڵ و یەكێتی عەرەبیان‬ ‫دەوێ (بە درۆ) هەر بۆ ئەوەی دەسەاڵت بگرنە‬ ‫دەس���ت‪ .‬وەك عەبدولسەالم عارف هەر بەو ناوە‬ ‫هات و دەس���ەاڵتی گرتە دەست و بووە سەرۆك‬ ‫كۆماری عێراق پاشان یەكگرتنی عەرەبی لە یاد‬ ‫نەما‪ .‬بۆیە گەلی كوردم���ان بۆ لەناوبردنی ئەم‬ ‫كودەتایەی شەواف (‪ )5‬هەزار چەكداری كوردی‬ ‫دابەزاندە ناو موسڵ سەرئەنجام ئەم كودەتایەی‬ ‫ش���ەوافیان لەناوبرد بە پشتگیری كورد و هێزی‬ ‫ئازادیخوازی ناوەوەی عێراق و دەرەوەی دۆست‬

‫كە یەكێتی و هاوبەشی خاكی عێراقیان دەوێ‪.‬‬ ‫ئەم شۆڕش���ەی چواردەی تەموز گەشەی كرد و‬ ‫بەرەو پێش���ەوە هەڵكش���ا و مۆڵەتی كاركردنی‬ ‫ئاش���كرا درای���ە پارتی دیموكراتی كوردس���تان‬ ‫بە س���ەرۆكایەتی خوالێخۆشبوو مەال مستەفای‬ ‫بارزان���ی ب���ۆ ئ���ەوەی كاری كوردایەتی خۆیان‬ ‫گەش���ە پێ ب���دەن‪ ،‬بەاڵم هەن���دەی پێ نەچوو‬ ‫ئەفس���ەرانی دژ بە ئازادی و هاوبەش���ی كەوتنە‬ ‫گ���ەڕ دژ بەم ئازادییەی چ���واردەی تەممووز بە‬ ‫هاندانی عەقید عەبدولسەالم عارف‪ .‬هەر بۆیە لە‬ ‫عێراق دوورخرای���ەوە كرایە باڵوێز لە بۆن بەاڵم‬ ‫زۆری نەخایان���د هەر خۆی لە خۆیەوە گەڕایەوە‬ ‫بۆ بەغدا بۆ ئەوەی كاری ناڕەوا دژ بە شۆڕش���ی‬ ‫چواردەی تەممووز ئەنجام بدا بۆیە عەبدولكەریم‬ ‫قاس���م بە هۆی زەعیم كاك فوئاد عارف و دوو‬ ‫ئەفس���ەری تر ناردییە دوای عەبدولس���ەالم بۆ‬ ‫ئەوەی بیپرسێ‪.‬‬ ‫كە عەبدولس���ەالم هات و گەیشتە عەبدولكەریم‬ ‫قاسم دەستی بۆ دەمانچەكەی برد زەعیم فوئاد‬ ‫عارف گرتی و نەیهێش���ت هیچ رووبدات‪ .‬پاشان‬ ‫عەبدولس���ەالم عارف بەند كرا پاش ئەو رووداوە‬ ‫ل���ە ك���ورد و ئازادیخوازان كەوتن���ە هەنجەت و‬ ‫جموجۆڵ و ئاژاوە هەر رۆژەك بیانویەكیان بەم‬ ‫خەڵكە دەگرت كە شۆڕشی (‪)14‬ی تەممووز و‬ ‫زەعیم عەبدولكەریم قاسمیان خۆش دەویست‪.‬‬ ‫خەڵكی دژە ئاواتی ك���ورد و پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تانیان دەالواندەوە و پارە و پولیان پێ‬ ‫دەدان بۆ ئەوەی دژی ئاواتی كورد كار بكەن‪.‬‬ ‫كوردی���ان خۆبەخۆ بە یەكەوە خەریك كرد‪ ،‬ئەو‬ ‫كوردانەی سەر بە پارتی دیموكراتی كوردستان‬ ‫بوون لە الیەن س���ەرۆك هۆزەكانیان كە س���ەر‬ ‫بە حاكمی عەس���كەری عام ب���وون لیوا ئەحمەد‬ ‫ساڵح ئەلعوبێدی ناویان دەدانە ئەم دەستگایە و‬ ‫دەگیران و رەوانەی خوارەوەی عێراق دەكران‪.‬‬ ‫ئەوەی نەشگیران لە فەرمانبەران و دام و دەزگای‬ ‫كوردس���تان بە پۆلیس و س���ەربازەوە هەمووی‬

‫رەوانەی خوارەوەی عێراق دەكران‪ .‬لیوا ئەحمەد‬ ‫ساڵح ئەلعوبێدی بانگەوازی كرد بۆ ئەو سەرۆك‬ ‫هۆزان���ەی كوردن كە لەگ���ەڵ پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان نین ژمارەیەك چەكدار ئامادە بكەن‬ ‫بەپێی ژمارەی هۆزەكەیان بۆ ئەوەی كەرەس���تە‬ ‫و جلی���ان بۆ ئامادە بكەن‪ .‬ك���ورد بە كوردەوە‬ ‫خەریك بكەن‪ .‬لە الیەن هێزی سوپای عێراقیش‬ ‫فیرق���ەی دوو لە كەركووك بەرەو ش���اخەكانی‬ ‫كوردستان هەڵكشا لەگەڵ بەشێكی تری سوپا و‬ ‫هێزی پۆلیسی گەڕۆك ئەو كوردانەی پێوەندییان‬ ‫بە پارتی دیموكراتی كوردس���تانەو بە هۆی ئەم‬ ‫گرژیی���ەوە دەیان لە كادیران و ئەندامانی پارتی‬ ‫گیران و لە كوردستان دوورخرانەوە‪ .‬بەم هۆیەوە‬ ‫زۆر هەوڵ درا لەگەڵ زەعیم عەبدولكەریم قاس���م‬ ‫و ئەفس���ەرانی ئازادیخواز وەك ش���ەهیدان فازڵ‬ ‫عەباس ئەلمەه���داوی و ماجد محەمەد ئەمین و‬ ‫وەسفی تاهیر و هاوەڵەكانیان بۆ ئەوەی رەوشەكە‬ ‫هێور بكەنەوە‪ ،‬بەاڵم هێزی ئەفسەرانی شۆڤێنی‬ ‫قەوم���ی عەرەبی دژ بە مافی ك���ورد و برایەتی‬ ‫ك���ورد و عەرەب و بەندی (‪ )3‬لە دەس���تووری‬ ‫كاتی عێ���راق‪ .‬گوێیان نەدایە رای ئەفس���ەرانی‬ ‫ئازادیخوازی رەوشەكە هێوربكەنەوە‪ .‬بەڵكو رشتر‬ ‫ب���وون لە خۆئامادەكردن بۆ هەڵوەش���اندنەوەی‬ ‫م���اددەی (‪ )3‬لە دەس���تووری كاتی عێراق كە‬ ‫دەڵی كورد و عارەب هاوبەش���ن لە نیش���تمانی‬ ‫عێراق و ئەم هێزەی ش���ۆڤێنی عەرەب دەستیان‬ ‫لە عەبدولكەریم قاس���م و هاوەڵەكانی ستاندبوو‬ ‫كە ئاماژەم پێ داون‪.‬‬ ‫بەرە بەرە پەرەیان دەستاند‪ .‬عەبدولكەریم قاسم‬ ‫هەر بە ش���كڵی مابووەوە هێزی شۆڤێنی قەومی‬ ‫عەرەب و بەعس كاری عێراقیان وەك ویس���تەی‬ ‫خۆیان هەر دەشێال‪ .‬بۆیە برا شیوعییەكانیشیان‬ ‫لە كوردستان راوە دوویان دەنان لە بەغدا خۆیان‬ ‫دەشاردەوە‪ .‬دەس���ەاڵت لە دەست عەبدولكەریم‬ ‫قاسم نەمابوو‪ .‬خۆش���ی بێ دەسەاڵت بوو بۆیە‬ ‫خۆی بە الیەنی پ���اك و ئازادیخوازان و پتەوی‬

‫ك���ورد و عەرەب دانەگرت ئەگ���ەر ئەم رێگایەی‬ ‫بگرتبایە بەر ب���ەم دەردەی نەدەچوو كە خۆی‬ ‫تی���ا دی بە هۆی ئەم گرژییەی كوردس���تان لە‬ ‫س���ەرەتای ئەیلوولی ‪ 1961‬پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان كەوتە گەڕ ب���ۆ خۆئامادەكردن كە‬ ‫لە سەرانس���ەری كوردس���تان مانگرت���ن بەڕێوە‬ ‫بچێ و رێ���گا و بانەكان بگیرێ و دانیش���توانی‬ ‫ش���ارەكان لە ماڵ دەرنەچن و دووكان و جێگای‬ ‫كاركردنی���ان نەكەنەوە ل���ە رۆژی دیاریكراو ئەم‬ ‫نەخش���ەیە جێ بە جێ كرا و هەموو كوردستانی‬ ‫گرتەوە لە زاخۆوە تا خانەقین گرتن و كوش���تن‬ ‫و ئاوارەییەك���ی زۆری لێ كەوت���ەوە لە هەموو‬ ‫جیهان بە گرنگی باس���ی لێوە دەكرا بۆیە رۆژی‬ ‫‪11‬ی ئەیلوول���ی ‪ 1961‬بووە رۆژی راپەڕین و‬ ‫سەرهەڵدانی شۆڕشی رزگاریخوازی نەتەوایەتی‬ ‫گەل���ی كوردس���تان‪ .‬جێ���گای ئاماژەپێكردن���ە‬ ‫هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوولی مەزن لە هەست‬ ‫و جۆش و س���ۆزی كوردایەتی هەڵقواڵ‪ ،‬كوردی‬ ‫ئەم س���ەردەم بیری لە ویستەی تایبەتی خۆی‬ ‫نەدەك���ردەوە بە خۆبەخ���ش و گیانفیداكاری بۆ‬ ‫كورد و كوردستان تێدەكۆشا تەنها كوردایەتی ال‬ ‫گرنگ بوو‪ ،‬بۆیە لە هەموو سووچێكی كوردستان‬ ‫كۆم���ەڵ بە كۆمەڵ لە چی���ن و توێژەكان بەرەو‬ ‫چیایە سەربەرزەكانی كوردستان هەڵدەكشان بۆ‬ ‫پەیوەندیكردن بە هێزی پێشمەرگەی كوردستان‬ ‫هەت���ا وای لێهات لەب���ەر زۆری پەیوەندیكردنی‬ ‫ب���ە الیەنگیران و ئەندامان���ی پارتی دیموكراتی‬ ‫كوردس���تان بە شۆڕش���ی ئەیلوولی نەتەوایەتی‬ ‫رزگاریخ���وازی ك���ورد‪ .‬بەم هۆی���ەوە مەكتەبی‬ ‫سیاس���ی پارتی دیموكراتی كوردستان رێنمایی‬ ‫دای���ە هەموو لقەكان���ی پارتی ئ���ەوەی بڕیاری‬ ‫گرتنی دەرنەچووە خۆڕاگر بن لە ش���وێنی خۆی‬ ‫كاری پێش���مەرگایەتی و حزبایەتی خۆی بكات‬ ‫پێویستترە‪.‬‬

‫‪7‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫گشتى‬

‫وته‌ى به‌ڕێز عيدۆ بابه‌شێخ نوێنه‌رى سه‌رۆك كۆمارى عێراق (مام‬ ‫جه‌الل) ل ‌ه نۆيه‌مين فێستيڤاڵى به‌درخان ل ‌ه جۆرجيا‬

‫ژمارە دووی ڕۆژنامەی‬ ‫(ئومێد)ی پاشازادە‬ ‫محەمەد ساڵح بەدرخان‬

‫زۆر بەڕێز جەنابی باڵیۆزی عێراقێ ل جۆرجیا‬ ‫زۆر بەڕێز نوێنەرێ وەزارەتێ رۆشنبیريێ ل جۆرجیا‬ ‫مێڤانێن هێژا و بەڕێز نەورۆزا وە پیرۆزبت‬

‫(میسر‪1 ،‬ی سێپتامبەری ‪)1900‬‬

‫هێژایان ل پێشيێ دا سالڤ و پیرۆزبایێ جەنابێ مام جەالل سەرۆك كۆمارێ عێراقێ ب وەرا‬ ‫دگەهینم‪ ،‬جەنابێ وی كو هەردەم پشتيوانێ كارێن رۆشنبیری و جڤاكى يه‌‪.‬‬ ‫هێژایان‪ :‬ئەز دەست خۆشیێ ل دەزگەها بەدرخان و ماال ئێزدیا و وەزارەتا رۆشنبیری ل‬ ‫جۆرجیا دكەم ژ بۆ ڤێ فیستیڤاال بەركەفتی و دخوازم سوپاسیا ئێزديێن جۆرجیا بكەم كو‬ ‫بەری سەد یان دوو سەد ساال ژ وەالتێ خۆ رەڤیان ژ بەر زولم و زۆرێ وەلێ ل ڤێ دەمێ‬ ‫درێژدا كارێن زمانێ خۆ‪ ،‬كلتورێ خۆ‪ ،‬ئۆالخۆ ل ڤێ وەالتێ دا بپارێزین هەروەسا سوپاسیا‬ ‫حكومەتا جۆرجیا دكه‌ین كو ئۆال ئێزدیا ب ئاوایەكی فەرمی ناسكرینە‪ ،‬جارەكا دن هیڤیا‬ ‫سەركەفتنێ ژ وەرا دخوازم و هەر بژین‪.‬‬ ‫رێ‬ ‫الم‬ ‫ك‬

‫د‪ .‬نه‌جاتى عه‌بدوڵاڵ‬

‫كاتێك ب��ە ڕێ��ك��ەوت ل��ە س��اڵ��ی ‪2005‬‬ ‫كاتێك خەریكی گ���ەڕان و س���وڕان بووم‬ ‫بەناو كەتالۆگی كتێبخانەی میللیی تورك‬ ‫)‬ ‫(‪MİLLİ KÜTÜPHANE‬‬ ‫ناونیشانی ڕۆژن��ام��ەی��ەك زۆر سەرنجی‬ ‫ڕاكێشام‪ .‬ڕۆژنامەی (ئومێد) لە میسر لە‬ ‫الیەن پاشازادە بەدرخان محەمەد صالح‪ ،‬كە‬ ‫هەر پانزە ڕۆژ جارێك باڵوكراوەتەوە‪ .‬هەر‬ ‫زوو كۆدی ڕۆژنامەكەم یادداشت كرد و لە‬ ‫ڕێگەی كتێبخانەی سۆربۆن لە پاریس داوای‬ ‫كۆپیەكی ئەم ڕۆژنامەیەمان كرد لە ئەنقەرە‪.‬‬ ‫من هێندە بە هیوا نەبووم‪ ،‬كە لە ئەنقەرەوە‬ ‫ڕۆژن��ام��ە و گ��ۆڤ��اری كۆنم بەدەستبگات‪.‬‬ ‫بەاڵم خوا هەڵناگرێ هێندەی نەبرد تەواوی‬ ‫ڕۆژنامەكە كە تەنها بریتیبوو لە ژمارە (‪)2‬‬ ‫ی ڕۆژنامەكە لەسەر (‪)CD‬یەك بە پۆستەدا‬ ‫بۆ ناردم بۆ پاریس‪ .‬بەداخەوە وادیارە تەنها‬ ‫ئەوەی ماوەتەوە لەم ئەرشیڤخانەیە تەنها ئەو‬ ‫ژمارەیە (‪ )2‬یە كە‪ ،‬بەشێكیشی قرتاوە‪،‬‬ ‫هەرچۆنێك بێت ڕەنگە ژم��ارە یەكی یان‬ ‫ژمارە (‪ )3‬ی ئەگەر هەبێت لە كتێبخانەكانی‬ ‫میسر دەستبكەون ئەگەر كەسێك سۆراغیان‬ ‫بكات‪ .‬بەگوێرەی ئەو زانیاریانەی كە‪ ،‬لەسەر‬ ‫الپەرەی یەكەمی ژمارە (‪ )2‬ی ڕۆژنامەكەدا‬ ‫هاتووە‪ ،‬ڕۆژی شەممە ‪ 6‬ی جەمادی ئەوەلی‬ ‫‪ 1318‬ی كۆچی لە میسر‪ ،‬كە ڕێكەوتی‬ ‫‪ 1‬ی سێپتامبەری ‪ 1900‬دەكات بە چوار‬ ‫الپ��ەرە و بە زمانی توركی عوسمانلی و‬ ‫عەرەبی باڵوكراوەتەوە‪ .‬بەو پێیەی نووسراوە‬ ‫ڕۆژنامەیەكە پانزەڕۆژ جارێك باڵودەبێتەوە‪،‬‬ ‫بۆیە بە گریمانەی ئێمە دەبێ ژمارە (‪ )1‬ی‬ ‫ڕۆژنامەكە لە ڕێكەوتی ‪ 21‬ی رەبیع االخری‬ ‫‪ 1318‬ی كۆچی كە‪ ،‬دەكەوێتە بەرانبەر ‪18‬‬ ‫ی ئابی ‪( 1900‬شەممە) باڵوكرابێتەوە‪.‬‬ ‫ئەم ڕۆژنامەیە هیچ بۆنێكی كوردی لێوەنایەت‬ ‫جگە لەوەی ئەوە نەبێت كە‪ ،‬خاوەنەكەی‬ ‫یەكێك لە تێكۆشەرە گەورەكانی بنەماڵەی‬ ‫ب��ەدرخ��ان پاشایە‪ ،‬ڕۆژن��ام��ەك��ە ڕەوتێكی‬ ‫بەرهەڵستی كردنی سوڵتان عەبدولحەمیدی‬ ‫تێدایە و بۆ نووسینەوەی ژیان و بیۆگرافیای‬ ‫محەمەد ساڵح بەدرخان یەكێكە لەو سەرچاوە‬ ‫ڕەسەنانەیە كە دەكرێ سوودێكی زۆری لێوە‬ ‫ببینین‪ .‬ئەم ژمارە (‪)2‬ەمە تاقانەی ڕۆژنامەی‬ ‫(ئومێد) ئێستە لە كتێبخانەی میللی ئەنقەرە‬ ‫بۆ كۆدی ‪ SC 308 1962‬پارێزراوە‪.‬‬

‫‪8‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫شيعر‬

‫بووكمان زيـالنـه‌‪ ،‬زيــالنه‌ بــووكــێ‪،‬‬

‫زەنگێ لە كەناری بێهوودەییەوە‪ )13( .‬دەقی شاعیر (سامی هادی)یە‪،‬‬ ‫ئەزموونی شاعیر لەم دیوانەی دا ئەزموونێكی تایبەتە هاوتایی لەگەڵ‬ ‫مەرگی كیژە جوانە مەرگەكەی (زیالن) كردووە‪ .‬چووەتە ناو جەستەی‬ ‫جوانەمەرگ و جوانە مەرگیش هاتووە ناو جەستەی شیعرەكان و سەرەتا‬ ‫بووەتە پێست‪ ،‬دواتر بووەتە دەمار و خوێن‪ .‬بەهۆی ئەم هاوتاییەی و‬ ‫دروستبوون دەمارو خوێن ترپەی لێدانی دڵی شاعیری بەهێزكردووە و لە‬ ‫شیعرەدا كردووەیەتی بە ئەزموونێكی تایبەت‪.‬‬ ‫دەگێڕنەوە گۆران ی شاعیر منداڵێكی دەمرێت‪ .‬بێكەسى شاعير بۆسەرە‬ ‫خۆشی دەچێتە ماڵی و گۆرانیش شیعرێكی بۆ دەخوێندەوە كە لەبارەی‬ ‫مردنی منداڵەكەی نووسیبووی‪ .‬دوای خوێندنەوە بێكەس دادەمێنێ و‬ ‫دەكەوێتە خەیاڵێكی قووڵ‪ .‬گۆران دەڵێت بێكەس بۆ بێدەنگی ئەمیش دەڵێت‬ ‫خۆزگە هەموو منداڵەكەنت بمرن تا شیعری ئاوا جوان بنووسیت‪ .‬ئەم‬ ‫شیعرەی سامانیش شیعرێكی جوان و تایبەتە‪.‬‬

‫روانین‪...‬‬ ‫كە ئەم كۆمەڵە شیعرە دەخوێنیتەوە‪ ،‬هەست‬ ‫بەریتم و شێواز و جوانی و ناسكییەكی ناوێزە‬ ‫دەكەی���ت‪ ،‬دەكەویتە ن���او خەونێكی تر كە تا‬ ‫ئێس���تا كەم پێی ئاش���نا بووین‪ ،‬ئەمەش ئەو‬ ‫جیهانەیە كە تازە كەش���ف دەكرێ و ش���اعیر‬ ‫بەجیهانبین���ی خۆی‪ ،‬خەیاڵ���ی خۆی‪ ،‬ریتم و‬ ‫ش���ێوازی خۆی‪ ،‬ئەو ناواخنەی داڕشتووە كە‬ ‫بۆ ئێمە تازەیە‪ .‬تازەیی هەمیش���ە پرسیارێكە‬ ‫و لەگ���ەڵ ه���ەر تێكس���تێكدا نوێدەبێتەوە و‬ ‫دەبێ بپرس���ین تازەیی ئەم قەسیدانە چین و‬ ‫لەچیدایە ؟‬ ‫ئای���ا ل���ەوەدا نیە ش���اعیر وێڵ���ە بەدوای‬ ‫ئ���ەوەی پێكهاتە (تركیب) و وێنە (الصورة‬ ‫‪ )Image‬یێكی تازە بنەخشێنێ ؟ هەڵبەت‪،‬‬ ‫بەاڵم خۆ هەر ئەمە كۆتایی هەموو شتێك نیە‪،‬‬ ‫تەنی���ا ئیماژی ن���وێ و پێكهاتەی نوێ بخەیە‬ ‫ڕوو‪ ،‬چۆنیەت���ی گوتن‪ ،‬یان باش���تر چۆنیەتی‬ ‫داڕش���تن و گوتن كێش���ەی ه���ەرە گەورەی‬ ‫ئەدەبە بەگشتی و شیعر بەتایبەتی‪ .‬لەتیۆری‬ ‫ئەدەبی ن���وێ هەندێ ج���ار دەگوترێ ئەگەر‬ ‫جیهانبینی ش���اعیر هەژار و ب���ێ ماناش بێ‪،‬‬ ‫ئەگەر لەناوەندێكی رۆش���نبیری هەژاریشەوە‬ ‫ئەو كەس���ە هاتبێ‪ ،‬ئەگەر بەشێوازێكی جوان‬ ‫و داڕش���تنێكی نایاب ئەو تێكستە نووسرابێ‪،‬‬ ‫خوێنەر بكەوێتە ناو جوانی گوتن و ش���ێوازی‬ ‫ت���ازە‪ ،‬ئەم���ە وەك رۆح بەبەرهێنانەوەی ئەو‬ ‫كەس���ەیە‪ ،‬وەك رۆح بەبەرهێنان���ەوەی ئ���ەو‬ ‫جیهانەیە ك���ە دەمێكە لەبیرم���ان كردووە و‬ ‫زەمەنێكی زۆری بەس���ەردا چ���ووە‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئەو ڕوانینە بوو كۆلریجی ش���اعیری گەورەی‬ ‫ئینگلیز هەتا مرد كوشتەی بوو و پشتگیری لێ‬ ‫دەكرد‪ .‬بێگومان وایە‪ ،‬زمانی ئەدەب بەگشتی‬ ‫و زمانی ش���یعر بەتایبەتی جی���اوازە لەزمانی‬ ‫ئاب���ووری‪ ،‬زمانی یەكەم لەم���رۆڤ نزیكترە‪،‬‬ ‫بەچەشنێكی تر دەتوانین بڵێین زمانی ئەدەب‬ ‫بەتەنی���ا زمان���ی مرۆڤە‪ ،‬چونك���ە ئەدەبیات‬ ‫بەپلەی یەكەم كاركردنە لەناو زمان‪ ،‬زمانیش‬ ‫لەش���یعر بەتایبەتی دەبێ تا دوا سنوورەكانی‬ ‫ببڕدرێ و لەمەحاڵ نزیك بكرێتەوە‪ ،‬بێگومان‬ ‫ئەمەش بەداهێنان دەكرێ‪ ،‬بەشێوازی پوختە‬ ‫و هونەری دەكرێ‪.‬‬ ‫لەم قەس���یدانە وێ���ڕای ش���ێوازی هونەری و‬ ‫ریتمێ���ك لەئاس���تی خۆیان‪ ،‬ئ���ەم هەڵكەوتە‬

‫سامى هادى‬ ‫دەدۆزرێت���ەوە‪ ،‬ئەمەش جیهانێك���ی ناوێزە و‬ ‫ناس���كە‪ ،‬جیهانێكی ناكام(‪)Ephemere‬‬ ‫جیهانێكی تەمەن كورت و زوو لەدەستچوو كە‬ ‫شاعیر دەیەوێ بینەخشێنێ بەوێنەی شیعری‬ ‫پیشانی بدا‪.‬‬ ‫من سامی دەناس���م‪ ،‬لەمنداڵییەوە دەیناسم‪،‬‬ ‫ئەو دەمێكە شیعر دەنووسێ‪ ،‬ئەو قەت ژیانی‬ ‫ناس���ك نەبووە‪ ،‬بەاڵم س���ەیرە‪ ،‬كەسێك كە‬ ‫ئەوەن���دە هەوراز و نش���ێوەی بینیبێ بەدوای‬ ‫جوان���ی و ناس���كیدا بگەڕێ‪ ،‬ئای���ا ئەمە ئەو‬ ‫پارادۆكس���ەی لەپشت نیە كە سامی گیانێكی‬ ‫نیگەران بەاڵم ڕوو لەئایندەی هەیە‪.‬‬ ‫ق���ەت نەمزانیوە و نەمبینیوە س���امی وەك‬ ‫ش���اعیرێك هەڵپەی باڵوكردن���ەوە و بەرهەم‬ ‫پیش���اندانی خەڵكی هەبێ‪ ،‬دەنگ هەڵبڕێ و‬ ‫بڵێ خەڵكینە منیش ش���اعیرم‪ ،‬ئەم نهێنییە‬ ‫چیە ؟ هەڵب���ەت لەوەدایە لەدەنگ هەڵبڕیندا‬ ‫شاعیری نامێنێ‪ ،‬ش���اعیر وەك فەیلەسوفێك‬ ‫دەبێ بیر بكاتەوە‪ ،‬بێگومان‪ ،‬ئیتر كێش���ەكە‬ ‫لێرەوە دەردەكەوێ‪ .‬ئەسلەن كەس نازانێ ئەو‬ ‫شاعیرە‪ ،‬وەك ئەوەی شیعر شتێكی زۆر نهێنی‬ ‫ب���ێ‪ ،‬دەرگایەك بێ تەنی���ا خۆی پێیدا بچێتە‬ ‫ژوورەوە‪ ،‬ب���ەاڵم ژوورەوە دەرگا كردنەوەیەكە‬ ‫بەسەر جیهانێكی تری فراوانتر‪ ،‬ئەو جیهانەی‬ ‫ش���اعیر بۆی دەگەڕێ‪ ،‬ئەو جیهانەی س���امی‬ ‫بۆی دەگەڕێ نەك هەموو شاعیرێك‪ ،‬بێگومان‬ ‫قورسایی سامی لەم هەڵكەوتەی دایە‪ ،‬ئەو زۆر‬ ‫بەشاراوەیی ش���اعیرە‪ .‬بێگومان شاعیر نابێ‬

‫وەك چاپخان���ەی لێ بێ هەروەكو چۆن‬ ‫لەكۆتایی س���ەدەی ن���ۆزدە‪ ،‬لەئەدەبی‬ ‫فرەنس���ی ئێمیل زۆالی رۆماننووسیان‬ ‫بەوە تەنگەتاو دەكرد وەك چاپخانەی‬ ‫لێهات���ووە هەم���وو ش���ەش مان���گ‬ ‫جارێ رۆمانێك���ی زەبەالحی دەخاتە‬ ‫ب���ازاڕەوە‪ .‬س���ەرەنجام ئەم���ڕۆ زۆال‬ ‫ك���ەم دەخوێندرێت���ەوە‪ ،‬تەنیا لەالی‬ ‫هەڵبژاردەیەك سەرنجی دەدرێتێ‪.‬‬ ‫لەبنچینەدا ئەم پارادۆكسەی سامی‬ ‫تێیدا دەژیێ‪ ،‬بۆ خۆی نرخدانەوەیە‬ ‫بەش���یعر و ئەدەب‪ ،‬چونكە زۆرمان‬ ‫ه���ەن ه���ەر ئەم���ڕۆ لەن���او كورد‪،‬‬ ‫بەرامبەر بەم پیشەسازییە ناوێزەی‬ ‫ئەدەب و هونەرە بەڕواڵەتبازییەكی‬ ‫چرووك و بێ مانا ش���تێك بەرهەم‬ ‫دەهێن���ن و ب���ەالف و گەزاف���ەوە‬ ‫پێمان دەفرۆش���ن‪ .‬هەڵبەت دەبێ‬ ‫ش���یعر ب���ۆ خ���ۆی و لەخۆی و‬ ‫بەنهێنی بنووس���رێ وەك سامی‪،‬‬ ‫وێڕای پرسیار و پارادۆكس خۆی‬ ‫پیشان بدا‪.‬‬ ‫پاش���ان ئەمە كێش���ەیەكی هەس���تیارتریش‬ ‫رەپێش دەكا‪ ،‬ئەویش مەسەلەی رەسانەیەتییە‪،‬‬ ‫بێگومان ڕەسەن كەوتنەوە و پاراستنی ڕەسەنی‬ ‫ئازار و ئەشكەنجەی دەوێ‪ ،‬سەرەنجام تێكستی‬ ‫جوان و نایاب بەم رێگایەدا لەدایك دەبێ‪ .‬ئەم‬ ‫هەڵكەوتە بەباش���ترین شێوە خوێنەر بۆ خۆی‬ ‫راپێچ دەكاو دەیباتە ناو جیهانی شاعیر‪.‬‬ ‫«زەنگێ لەكەناری بێهوودەییەوە» زەنگێكە‬ ‫دەمێكە لێ دەدا‪ ،‬هەم���وو ڕۆژێك گوێمان لێ‬ ‫دەبێ‪ ،‬بەدەیان شێوە و شێواز وێنەی خۆیمان‬ ‫پێ دەناس���ێنێ‪ .‬ناواخنی ئەم زەنگە بریتییە‬ ‫لەپرسیار كردن لەمەرگ‪ ،‬ئێمە چین ؟ بۆ كوێ‬ ‫دەچین ؟ ئەو نهێنییە چیە مرۆڤی سەوداسەر‬ ‫ك���ردووە و هیچ ئۆق���رەی نی���ە ؟ مرۆڤ بۆ‬ ‫لەخۆی هەڵدێ ؟ ئایا شیعر و هونەر (ئەدەب)‬ ‫جۆرێك نیە لەهەاڵتن ؟ بەاڵم هەاڵتن بۆ كوێ‬ ‫؟ ئەمە و دەیان پرس���یاری تر كە بەش���یعر‬ ‫كراون‪ ،‬گۆڕس���تانی تەمتومان لەالی ش���اعیر‬ ‫بۆتە (باخەكەی زیالن) ئەو باخەی جەستەی‬ ‫كچە جگەرگۆشەكەی لێی خەوتووە‪ ،‬ئەمەیان‬ ‫الواندنەوەیەك���ی هاوچەرخانەی���ە و جوانترین‬ ‫تێكس���تی ئەم كۆمەڵەیەیە‪ ،‬بەڕادەیەك جوانە‬ ‫هەموو ئاوازی ئەو بوونەی لەخۆكۆكردۆتەوە كە‬ ‫وەك پرسیار شاعیرێك دەیكا‪ ،‬ئایا ئازارەكانی‬ ‫ژیان چین ؟ دواجار بۆ دەبێ بمرین ؟ لەهەموو‬ ‫قەسیدەكان بۆنێكی غەریبی فكری بێهوودەیی‬ ‫دەبینرێ‪ ،‬بەاڵم لەفكرو ئەدەبیاتی بێهوودەیی‬ ‫مەرگ كێشەیەكی ئەوتۆ دروست ناكا؟ پرسیار‬ ‫لەمەرگ ناك���رێ وەك مەرگ‪ .‬چونكە ئەمەیان‬ ‫ئەنجامێكی فیزیاییە‪ ،‬ئیتر جەس���تە دەمرێ‪.‬‬ ‫بەاڵم ئەوەی كێشە دروست دەكا و وەك پرسیار‬ ‫خ���ۆی رەپێش دەكا بوون���ی وێنە و دیاردەی‬ ‫مەرگە لەناو ژیاندا كە مرۆڤ هەراس���ان دەكا‬ ‫و زوو زوو دەگەڕێت���ەوە ناو خەیاڵ و ڕوانینی‪.‬‬ ‫لێرەشەوە ئاودیوو بوون بەسەر ئەم هەڵكەوتە‪،‬‬ ‫بێگومان تەنیا بەش���یعر و هونەر دەكرێ‪ .‬هەر‬ ‫لێرەش���ەوە هێڵكاری و جیهانی نەخشێنراوی‬ ‫شاعیر دەردەكەوێ‪ ،‬لەم كۆمەڵە شیعرە‪ ،‬زمان‬ ‫زۆر سادەیە‪ ،‬شتەكانیش زۆر سادەتر ‪ :‬ئاواز‪،‬‬

‫ش���ەراب‪،‬‬ ‫گالیسكە‪( ،‬گالیسكەی مەرگ) باخ‪ ،‬بەربانگ‪،‬‬ ‫ئێوارە‪ ،‬مەستی و زیندووبوونەوە‪ ،‬بەئاگایی و‬ ‫هەنار و ترێ و زۆر شتی تریش‪.‬‬ ‫بەهەڵەدا ناچم‪ ،‬ئەگەر بڵێم بەهۆی ناسینمەوە‬ ‫بۆ س���امی كە هەمیش���ە وێڵ و سەوداسەری‬ ‫جوان���ی و مۆس���یقا ب���ووە‪ ،‬لەنووس���ینی‬ ‫ئ���ەم كۆمەڵە ش���یعرە ویس���تبێتی لەزمانی‬ ‫مۆس���یقا نزیك بێتەوە‪ ،‬بێگوم���ان ئەم دووە‬ ‫‪ :‬زمانی مۆس���یقا و ریتم و ش���ێوازی ئەدەبی‬ ‫پەیوەندییەك���ی زۆریان بەیەكەوە هەیە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەه���ۆی الیەن���ی ماتریال���ی جیاوازییان‪ ،‬ئەم‬ ‫نزیك بوونەوەیە دەش���ێ ئەس���تەم بێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی چۆنیەتی داڕشتن و ریتم دروستكردن‬ ‫كە لەگەڵ ناواخن و وێن���ەكان بگونجێ‪ ،‬واتە‬ ‫دروستكردنی هەڵكەوتێكی سەنكرۆنی هەموو‬ ‫الیەنەكان تێكبكەنەوە‪ ،‬ئ���ەم نزیكبوونەوەیە‬ ‫بێتەدی‪ .‬هەڵبەت ش���اعیرێك ئامانجی شیعر و‬ ‫شیعرییەت بێ‪ ،‬دوور لەهەموو ئیدیۆلۆژییەكی‬ ‫دیاریك���راو زۆر بەئاس���انی دەتوانێ ئەم كارە‬ ‫بكا‪ .‬بێگومان ئەمە دەش���ێ‪ .‬لەم قەسیدانە‪،‬‬ ‫س���اد‪-‬ەكردنەوەی زم���ان و كەرەس���تەكان و‬ ‫وێنەكان هەموویان یاریدەدەری ئەوەن شاعیر‬ ‫لەم ئەستەمە نزیك بێتەوە‪.‬‬ ‫كە باس لەگالیس���كە دەكرێ‪ ،‬بەنهێنی باس‬ ‫لەو گالیسكەیە دەكرێ كە ئاوازی هەڵگرتووە‬ ‫و بەرەو گۆڕس���تانی تەمتومان دەڕوا‪ ،‬بەرەو‬ ‫باخەك���ەی زی�ل�ان و ئەوان���ی تر‪ ،‬گالیس���كە‬ ‫جەس���تەی بێ جووڵەی پڕ لەئاوازی مۆزارتی‬ ‫هەڵگرتووە‪ ،‬ش���ەرابیش رەمزی گەڕانەوەیە بۆ‬ ‫خود‪ ،‬هەروەكو چۆن ئاوازێك مرۆڤ دەفڕێنێ‬ ‫و باڵ���ی دەداتێ لەجیهان���ی ماتریالی دووری‬ ‫دەخاتەوە‪ ،‬بەهەمان شێوە شەرابیش‪ ،‬ئەمەش‬ ‫واتە دووركەوتنەوە لەئازارەكان یان تێگەیشتن‬ ‫لێی���ان‪ ،‬دوور كەوتن���ەوە لەڕاب���ردوو‪ ،‬گەڕان‬ ‫بەدوای ئایندەیەك مرۆڤ باشتر لەخۆی بگا‪،‬‬ ‫هەر ئەمەش ئامانجی یەكەمی شیعرە‪.‬‬ ‫د‪ .‬موحسین ئەحمەد عومەر‬ ‫‪2012/3/19‬‬

‫‪9‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫شيعر‬

‫بـووكمان خۆ هه‌وره‌و بارانه‌ بووكێ‬

‫ب ‌ه گاليسكه‌يه‌كى پير‪ ..‬ده‌چمه‌و‌ه باخه‌كه‌ى زيالن‬

‫شیعری‪ :‬سامی هادی‬

‫جا دەتوانم بە فرمێسك چ بەنۆتەی‬ ‫لیباس����م ماتەمە‪ ،‬شینە‪ ،‬لە شیندام‬ ‫پیانۆی ئەم پرسەیە بڵێم‪،‬‬ ‫سروش����كم س����ورە‪ ،‬رەنگم زەردە بێتۆ‬ ‫بۆ باخچەیەك لە باخچەكانی زیوا*‬ ‫نالی بكاتەوە بۆ زریانی لە چرای بەردێكی خەوتوودا‪.‬‬ ‫«‪»1‬‬ ‫ئەی هەناسەم‪،‬‬ ‫لەكوێوە هاتن و من دێم‬ ‫لەكەللەسەری رووناكیدا‪ ،‬باڵندەیەكم ون بووە‪،‬‬ ‫پێیە‬ ‫غەریبیم‬ ‫بیابانی‪،‬‬ ‫كۆچی دارستانی‬ ‫كوانێ گریان؟‬ ‫دێم‪،‬‬ ‫من‬ ‫لەكوێوە هاتن و‬ ‫وامدەزانی‪ ،‬لە هاواری رێگادا‪ ،‬گوێیان‬ ‫برینی سێبەری تاقانە وەرزێكم پێیە‬ ‫لەرەشپۆشبوونی گریانە‬ ‫رووبارم‬ ‫زیالن روناكی‪ ،‬بێدەنگترین بۆشایی‬ ‫وامدەزانی ئەوەی لە دەنگی گۆڕستانی جەستەی‬ ‫پێیە‪.‬‬ ‫مندایە‪،‬‬ ‫ئەی خودا‪،‬‬ ‫گڕ كانێكە‪ ،‬لە فرمێسكی ئاوێنەی ئەم سووتانە‪.‬‬ ‫ونبوون‬ ‫سەرابوو‪،‬‬ ‫قەفەسی‬ ‫دۆستی‪،‬‬ ‫ئەی‬ ‫لەكوێوە هاتن و من دێم‬ ‫پەپوولە‬ ‫هەموو‬ ‫بەمەستی‬ ‫و‬ ‫گریان‬ ‫و‬ ‫وتارێكی‬ ‫تا بە گۆڕە خەواڵووەكانی‪،‬‬ ‫تۆراوەكان‪،‬‬ ‫شێخ ئەحمەدی هیندی بڵێم‬ ‫مۆمە‬ ‫و‬ ‫ئاو‬ ‫بیرەوەی‬ ‫وامزانین‬ ‫هێنا‬ ‫دەستت‬ ‫كە‬ ‫زیالن میوانە‪ ،‬میوان‬ ‫باڵی‬ ‫سەمای‬ ‫مژدەی‬ ‫وامزانی‪،‬‬ ‫هێنا‬ ‫لێوت‬ ‫كە‬ ‫زیالن‪ ،‬ئاهێكە لە پەنجەرەی‬ ‫تاریكی خۆمە‪،‬‬ ‫خواوە ئاسمانە‪،‬‬ ‫نامبیسێ‬ ‫قەت‬ ‫مەرگ‬ ‫رەنگی‬ ‫دڵنیا بووم‬ ‫بووكمان‪ ،‬میوانە‪ ،‬میوان‪،‬‬ ‫كەچی كە ئاوڕم دایەوە‪،‬‬ ‫«‪»2‬‬ ‫دارتوێك‪ ،‬لە پاڵتۆی بەفردا‬ ‫مەرگ هەموو بوونمی لە ئێوارەیەكی رەنگ‬ ‫گەاڵی دایكە گۆڕستان بوو وتی‪:‬‬ ‫پەڕیو كۆكردەوە‪،‬‬ ‫زیالن هەموو دەرگاكانی‪،‬‬ ‫بونیشم‪ ،‬هێندە سەیری باڵندەكانی مناڵیمی كرد‬ ‫لەچرپەیەكدا كرد بەبیرەوەری‬ ‫لەنێوان مەرگ و بوونیشم دا‪ ،‬گۆڕستانێ‬ ‫تا رۆژ لە ماڵێكی خەوتودا‪ ،‬لەگەڵ (مامە و‬ ‫لە تاریكترین چرادا‪،‬‬ ‫باپیرەی) داگیرسێنێ*‬ ‫دار ئەرخەوانێكمان نەدۆزیەوە‪ ،‬لە تەنیایی ئەم‬ ‫ئەی هەناسەم‪ ،‬كوانێ گریان‬ ‫فەرموودەیەدا‪،‬‬

‫گۆڕستانی تەمتومان‬

‫شیعری‪ :‬سامی هادی‬

‫(‪)1‬‬ ‫كێ‌ بەتەنیایی‪ ،‬ئەم زەریایە دەڵێت‬ ‫پیربون كەی وادەی وەرزی بەفرانبارە‪،‬‬ ‫لێرە بوم‪ ،‬وەك گەاڵ سەیری خۆرئاوا بونم كرد‬ ‫كەچی پەنجەرەیەك لەپەنجەرەكانی شەپۆل‪،‬‬ ‫پێی نەوتم‪ ،‬سەرمابونی ئاو لە چ رۆژگارێكە‪،‬‬ ‫ئەی پیربونی باخچە شەرمنەكەی مناڵیم‬ ‫لێرە‪ ،‬لەگەڵ بارانی پایز‪ ،‬سەمای مۆمم‬ ‫داگیرسان‬ ‫ئاوڕیشم‪ ،‬لەئاگردانێكی شەرمن وەك پشكۆ‬ ‫كرد بەو چیرۆكەی‪ ،‬نەیدەزانی كەی دەبێتە‬ ‫دارستان‪.‬‬ ‫لێرە لەجەستەی‪ ،‬دارتویەكی شەرمن‪،‬‬ ‫پیاسەی‪ ،‬فرمێسكی تاریكیم كۆكردەوە‬ ‫تا لەچرای ناشتنی‪ ،‬گۆرانی دار زەیتونەكان‬ ‫بڵێم‪ ،‬گوڵەكان‪ ،‬بەژاكاوی سەرخۆش نەبون‬ ‫ئەوە دیواری ئاوێنەیەك بوو‪ ،‬لەئاوێنەكانی‬ ‫تەمتومان‬ ‫كە بەزمانی پەنجە ماندوەكان‪ ،‬داستانی كەشتیە‬

‫خەمبارەكەمان‬ ‫بۆ دەنوسێتەوە‪.‬‬ ‫ئەی پیربوونی گۆڕستانەكانی ترێ‌‪،‬‬ ‫شەراب‪ ،‬نەیزانی هەنسكی برینم‪ ،‬خەڵكی كوێیە‪.‬‬ ‫ئەوەندە سەیری‪ ،‬رێگاكانی خۆڵبارانم كرد‪،‬‬ ‫بێ‌ هەناسەی چۆلەكەكان‪،‬‬ ‫هاتمە ماڵی ئەو وەرزەی‪،‬‬ ‫تەنیا‪ ،‬بەگەاڵ دەڵێت‪ ،‬كاتژمێر چەندی شەوە‪.‬‬ ‫هۆ دار تووەكەی برینم‪،‬‬ ‫بۆنت‪ ،‬بۆنی‪ ،‬گێالسی خەوتوی خاكە‬ ‫لێرە‪ ،‬لەتاریكی ئەو مێژووەدا‪،‬‬ ‫چراكان دەكەی بەجەستەو‪..‬‬ ‫جەستەش بە خامۆشی‪ ،‬ئەو ئێوارانەی‬ ‫نازانن‪ ،‬گەڕانەوە بێ‌ دەرگایە‬ ‫یاخود‪ ،‬چی‪ ،‬لەو دیوی بێدەنگی باوە نوسراوە‪.‬‬ ‫ئەی دارتوەكەی برینم‪،‬‬ ‫ساڵوی مۆمدانێكی بەسااڵچوم پێیە‪.‬‬ ‫ئەو هێندە ئاوێزانی چیرۆكی خاك بو‪.‬‬ ‫بۆی نەوترا‪ ،‬كەی دەگەڕێتەوە‪،‬‬

‫پێمان بڵێن‪ ،‬زیالن‪ ،‬زیالن‪ ،‬لەدوای ماڵئاوای‬ ‫ئێمە‪،‬‬ ‫چی بە بەردو چی بەنیگەرانی گەاڵكان وت‪،‬‬ ‫ئەی زەنگ‪ ،‬لەدوورترین وێستگەوە دەت بینم‬ ‫ئەی دەنگ‪ ،‬لەدوورترین رەنگەوە نامۆم‬ ‫پێت تەنیا‪ ،‬بەر لەوادەی كوژانەوە خودا‪،‬‬ ‫بەشمشاڵەكان دەڵێت‪...‬‬ ‫نهێنی رەشپۆشبوونی ئاوێنەیەك‪،‬‬ ‫مەرگی ئەستێرەیەكە‪،‬‬ ‫بەتەنیا‪ ،‬پیاسەی پیاوێكی خۆڵەمێشی مەرگی‬ ‫وەرزەكانە بێ دابڕان‪.‬‬ ‫منیش لێرە‪ ،‬لەم تاریكی ئاهەدا‬ ‫تەنیا‪ ،‬بەدوای كۆكردنەوەی بەردە‬ ‫فرمێسكەكانمان دەگەڕێم‪،‬‬ ‫هەر دەگەڕێم و هەر دەگەڕێم‬ ‫تا بەژنەكەم بڵێم‪،‬‬ ‫زیالن لە فرمێسكی داستانی هەردووكماندا‬ ‫هێندەی ون بوون بوو لەو بوون‬ ‫نەمزانی‪،‬‬ ‫گیاكان بۆ چ ئەو سەمایەیان كرد بە پایز لە‬ ‫كاتێكدا پایز دۆستی هەمیشەیی‬ ‫هەردو وكمان بوو‪،‬‬ ‫ئاخ نەمزانی‪،‬‬ ‫ئەو هەر لە ئێوارەوە‪ ،‬سەیری گالیسكەكانی‬ ‫گۆڕستانی دەكردو بە ئەسپە ماندووەكانی‬ ‫دەوت‪:‬‬ ‫بووكمان زیالنە زیالنە بووكێ‬ ‫بووكمان پایزە و بارانە بووكێ‪.‬‬ ‫«‪»3‬‬ ‫ئەی ئێوارەی‪ ،‬كۆچی مەلە خامۆشەكان‬ ‫كێ پێ وتن‪،‬‬ ‫مەرگ ئێستا‪ ،‬سەمای جوانی بووكێكەو لەیەكەم‬ ‫هەناسەی داگیرسانی دیوارێكی خۆڵەمێشی‪،‬‬ ‫بۆ الی فەرمودەكانی گۆڕستان‪.‬‬ ‫ئەی دارتوەكەی برینم‪.‬‬ ‫تیشكێ‌ لەو بێدەنگیەتەم پێ‌ ببەخشە‬ ‫با منیش‪،‬‬ ‫بەبێ‌ دەنگی بگەڕێمەوە (باخەكەی زیالن)‬ ‫(‪)2‬‬ ‫لەم دیو گۆڕی هەنارەوە‬ ‫بارانی پایز‪ ،‬زۆر بەشەرمەوە‪،‬‬ ‫گەاڵی نەخەوتوویی وەرزەكان كۆدەكاتەوە‬ ‫وەرزیش چ وەرزە‪ ،،‬نە بەفرانبارە‬ ‫نە مینای شوشەی دوا خەونی شارە‪.‬‬ ‫وەرز بەگەاڵ سەمای مۆم دێنێ‌‬ ‫بەبێ‌ بارانیش‬ ‫بەدارتویی خەونی (زیالن)م دەڵێ‌‪:‬‬ ‫چیرۆكی ئێرە وەك باڵندەیە‬ ‫تەنیا تاریكی دەكات بەسووتو‪،‬‬ ‫گۆرانی ئێرە‪،‬‬ ‫نۆتەی رەنگی چرایە‬

‫پێمان دەڵێت‪ :‬بووكمان زیالنە‪ ،‬زیالن بووكێ‬ ‫بووكمان خۆ هەورەو بارانە بووكێ‪.‬‬ ‫ئەو نەیدەویست‪ ،‬لەناو پایزدا سەفەر بكات‬ ‫ئەو سەمای بێدەنگی هەموومان بوو‬ ‫هەموو چاو بووین‪ ،‬هەموو گوێ بووین‪،‬‬ ‫بۆ ئەو جەستەی نەمانزانی‬ ‫ماسی شەپۆلە‪ ،‬یان گۆرانی‬ ‫ئەو بێدەنگ بێدەنگ‪ ،‬بوو بەتاریكی و هاتە‬ ‫خوار‬ ‫ئەو پێمان دەڵێت‪:‬‬ ‫بووكمان زیالنە‪ ،‬زیالنە بووكێ‪.‬‬ ‫بووكمان خۆ هەورەو بارانە بووكێ‬ ‫ئەو هاتە خوار‪،‬‬ ‫جەستەیەك بو لە بوخوردی برینی من‬ ‫ئەو هەڵپەركێی گۆرانیيە‪،‬‬ ‫هێندە رەشپۆش بوو‬ ‫بەنهێنی هەناسەی ئەم زەماوەندە‬ ‫تەنیا بانگی هەڵقرچانی رۆحی من بوو‬ ‫ئەو هاتە خوار‪،‬‬ ‫نە ئاو بوونە تووڕەیی شەپۆل‬ ‫نە ئامێز بوو‪،‬‬ ‫بۆ ماڵێكی گریانی چۆڵ‬ ‫ئەو پێی وتین‪:‬‬ ‫بووكمان زیالنە‪ ،‬زیالنە بووكێ‬ ‫بووكمان خۆ هەورەو بارانە بووكێ‪.‬‬ ‫بۆ چلەی زیالنی جوانە مەرگ‬ ‫سلێمانی ‪2011‬‬

‫* مامەو باپیرە‪ :‬مەبەست شەهید یوسف‬ ‫هادی مامیەتی‪ ،‬هادی عوسمان– باپیرەتی‪-‬‬ ‫هەردوكیان گۆڕەكەیان لە گۆڕستانی شێخ‬ ‫ئەحمەدی هیندیە‪.‬‬ ‫* زیوا‪ :‬كچە تاقانەی جوانە مەرگ‪.‬‬

‫كەچی ناتوانێ‌‪ ،‬بەئێسقانیشا‬ ‫بۆ تەنیا ساتێ‌ خۆی داگیرسێنێ‌‪.‬‬ ‫دە هەستە‪،‬‬ ‫ئەی ئاوی رەنگەكانی ژیان‬ ‫تەنیا پێم بڵێ‌‬ ‫تەنیایی ئێرەش‪ ،‬لەشەراب دەچێ‌‪،‬‬ ‫بەبێ‌ ئاوێنە گۆرانی دەڵێ‌‪،‬‬ ‫تەنیا پێم بڵێ‌‬ ‫گەر بیرت ماوە‪،‬‬ ‫سەما بوو دەستی خستە ناو دەستت‬ ‫یان‪ ،‬باران هەمووی لەبیربردیەوە‬ ‫تەنیا پێم بڵێ‌‪/‬‬ ‫بەهەناسەكانی دارتووی گۆڕستان‬ ‫گەر بیرمان دەكەی‪،‬‬ ‫كەی نۆتەكانی تەنیایت دەبەخشیە‬ ‫ئاوێنەی تەمی دوا ئاخی زستان‬ ‫سلێمانی ‪2011-10-14‬‬

‫‪10‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫به‌سه‌ركردنه‌وه‌‬

‫دەزگای وەرگێڕان‬

‫ئامادەكردنی‪ :‬جمال لۆلۆ‬ ‫ئاشكرایە هەرلە مێژەوە كۆمەڵگەی كوردی یەكیك‬ ‫بووە لەو كۆمەڵگەداخراوان����ەی دنیا‪ ،‬بێ بەش لە‬ ‫مافە مەدەنی و كلتوری رۆش����نبیری یەكانی خۆی‬ ‫بەه����ۆی ش����ەڕو داگیر ك����ردن و جینۆس����ایدەوە‪،‬‬ ‫دەرگاكانی پێشكەوتن و زانست و مۆدێرنتی لەسەر‬ ‫داخرابوو‪ .‬بەاڵم نوسەران و رۆشنبیران و پسپۆرانی‬ ‫ك����ورد بەش����ێوەیەكی نەپس����او بەرەن����گاری ئەم‬ ‫دۆخەبوونەوە‪ ،‬بەردەوامیش لە هەوڵی دامەزراندنی‬ ‫ناوەندیكی رۆشنبیری هاوچەرخ دابوون ‪.‬دامەزراندنی‬ ‫(دەزگای وەرگێران) بارتەقای تێكۆشان و جدیەتی‬ ‫كۆمەڵكی رۆشنبیر بوو لە سونگە باوەربوونیان بەو‬ ‫راس����تییەكە كتێب نەك باشترین هاورێ ی مرۆڤە‬ ‫بگ����رە گرنگترین كەناڵی پەیوەندیش����ە‪ .‬كە مرۆڤ‬ ‫لێەوە بەروە جیهانی رۆشنایی بیرو هۆش و دەروون‬ ‫هەنگاو دەنێ‪ ،‬كتێب وەك باش����ترین س����ەرچاوەی‬ ‫مەعریفەوهۆش����مەندی بێگومان پردی پەرینەوەی‬ ‫خوێنەرە ب����ەوەو جیهانبینیەكی بەرف����راوان تر و‬ ‫هزرێكی زاخاوترو بیریكی كراوەتر‪.‬‬ ‫پرۆژەی دامەزراندنی (دەزگای وەرگێران) لە مانگی‬ ‫تەموزی س����اڵی (‪ )2005‬وەك یەكەم دەزگای چاپ‬ ‫و و باڵوكردنەوەی لە هەرێمی كوردس����تان كەتەها‬ ‫بایەخ بە چاكردن����ی كتێبەوەرگێردراوەكان دەدات‬ ‫دەستی بەكاری خۆی كردووە‪.‬‬

‫پرۆگرام و شێوەی كاركردنی ئەم دەزگایە جیاوازە‬ ‫لە دەزگاكانی تر ئەویش ئەوەیە‪،‬تەنها كتێبێك چاپ‬ ‫دەكەن كەلە زمانیكی ترەوە وەرگێردرابێت ئەمەش‬ ‫بۆئەوەیە تائەو بۆش����ایییە مەعریفەیە پربكەنەوە‬ ‫كە كتێب خانەی كوردی پێویستی هەنوكەیەتی و‬ ‫خوێندەواران و لێكۆڵەرانی كورد‪،‬لە كاتێكدا ناتوانن‬ ‫زاڵبن بەس����ەر زمانە بینیەكاندا دەتوانن بگەرێنەوە‬ ‫بۆكتێبە لە چاپ دراوەكانە دەزگای وەرگێران‪.‬‬ ‫خەس����ڵەت و تایبەتمەن����دی دەزگای وەرگێ����ران‬ ‫‪.‬لەوەدای����ە زۆرب����ێ الیەنان����ە ب����ە گیانیك����ی پر‬ ‫مەسئولیەتەوە ئەو بەرهەمانەی هەڵدەبژێریت كە لە‬ ‫ئێستادا خوێنەری كورد پێویستی پێیەتی ‪.‬دەزگای‬ ‫وەرگێران لە هەموو روەكانەوە چ سیاس����ی بێت یا‬ ‫مێ����ژووی یا ئەدەبی یا كلتوری یا زانس����تی كتێبە‬ ‫وەرگێ����راوەكان چ����اپ دەكات ‪.‬یەكێك لە هەنگاوە‬ ‫گرنگەكانی ئەم دەزگایە ناویەتی لە گەڵ دەس����ت‬ ‫بەكار بوونیدا لە یەك وەجبەدا (‪ )47‬ناونیش����انی‬ ‫جیاو سەرنجراكێش����ی خس����تە ژێر چاپ و باڵوی‬ ‫كردوونەتەوە ‪.‬‬ ‫ئامانجی ئەم دەزگایە ئەوەیە خوێنەر ئاش����نا كات‬ ‫ب����ە ئەدەبی گەالن و تێكەاڵوب����وون بە فەرهەنگی‬ ‫بێ ش����وماری گەالنی دنیا‪،‬لەم پێناوەش����دا وچانی‬ ‫نەداوە ل����ە ماوەیەی تـــەمەنی چەند س����اڵەی دا‬ ‫بەس����ەدان كتێبی خس����تۆتە بەردیدی خوێنەران‪.‬‬

‫مێژووی ك����ورد لەڕووی رۆش����نبیری یەوە خاوەن‬ ‫بەرهەمێك����ی زۆر روون ودیار نیە ئەمەش هۆكاری‬ ‫زۆرە‪،‬لە پێ����ش هەموو هۆكارەكان����ی یەوە بوونی‬ ‫دەس����ەاڵتی داگیر كەران دژ بە فەرهەنگ و وێژەی‬ ‫ئەم گەلە ‪.‬‬ ‫بەردەوام كاری كردوە بۆس����رینەوەی وبەربەس����ت‬ ‫و دروس����ت كردن لەبەردەم پێشكەوتنی سەرجەم‬ ‫كایەكان����ی گەلی ك����ورد‪ ،‬رۆش����نبیران وقەڵەم بە‬ ‫دەستانی كورد لەهەرس����ەردەمێكدا دەالقەیەكیان‬ ‫شك بردبێت بۆپێشخستنی الیەنی روشنبیری كورد‬ ‫درێخیان نەكردووە‪ ،‬هاتنە كایەی چەند ئەزمونێكی‬ ‫س����ونەتیی كوردانە هانی قەڵەم بە دەستانی داوە‬ ‫بنوس����ن‪،‬تامێژووی وێژەی كوردی هەنگاوی گرنگ‬ ‫بهاوێت‪،‬هەرلەس����ەردەمی دەس����ەاڵتەكەی خواروی‬ ‫كوردس����تان كە گۆڤ����ارو رۆژنام����ەی دەركردووە‪،‬‬ ‫ی����ان دامەزران����ی كۆماری كوردس����تان لەش����اری‬ ‫مهاباد‪ ،‬یاماوەیی دەس����ەتەبااڵی شۆرش����ی ئەیلول‬

‫تادەگاتەدامەزراندن����ی یەك����ەم حكومەتی خۆماڵی‬ ‫كوردس����تان كەهەن����گاوی زۆرگرنگ����ی نالەپێ����ش‬ ‫هەموویان����ەوە ئاوڕدانەوەبوو‪،‬لەمێژووی فەرهەنگی‬ ‫رۆش����نبیری ‪.‬كەسەداس����اڵ ب����وو نەیتوان����ی بوو‬ ‫ئازادانە وبێ گروگۆڵ بۆكوردبنوس����ێ‪،‬لەژێرچەتری‬ ‫ئەم ئازادیە چەندین دەزگاو كۆمەڵەی زانس����تی و‬ ‫وێژەیی دامەزرا ‪ .‬دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم‬ ‫یەكێ����ك بوو ل����ەو دازگایان����ەی بەهیمەتی هەندێ‬ ‫لەنووس����ەروئەدیبانی كورد‪،‬دڕی لەتاریكی بەرداو‬ ‫بە ماندوبونی رۆش����نبیرانی كوردیی هەتائێس����تا‬ ‫لەكاروچاالكیەكان����ی نەوەس����تاوە بەپێ����ی بریاری‬ ‫(‪ )98‬رۆژی‪1998/10/25‬سەرۆكایەتی ئەنجومەنی‬ ‫وەزیران����ەی حكومەت����ی هەرێم����ی كوردس����تان‬ ‫دامەزراوە‪ .‬لەگەڵ دەس����تبەكاربوونی ئەم دەزگایە‬ ‫كۆمە لێ����ك ئامانجی دیاری ك����راوی كردەبنەمای‬ ‫كاروچاالكیەكانی خۆی لەوانە‪:‬‬ ‫‪-1‬دامەزراندنی چاپخانەو دابینكردنی پێویستیەكانی‬

‫دەزگای وەرگێ����ڕان بۆهەم����وو خوێنەران����ی خۆی‬ ‫لە ناوەوە لەدەرەوەی كوردس����تان لەس����ەر تۆری‬ ‫پێگەی����ی ئەلكترۆنی بەرهەمە ل����ە چاپ دراوەكانی‬ ‫خۆی خس����تۆتە روو‪،‬بەمەش ئەو كەسانەی ناتوانن‬ ‫كتێب����ەكان بە دەس����تیان بگات دەتوانن لەس����ەر‬ ‫پێگەئەلكترۆنەكان بیخوێنەوە دەزگای وەرگێران لە‬

‫ئێس����تادا بۆتە پەنجەرەیەك بەرەو جیهانی زانست‬ ‫و مەعریفەو ئەدەب و فكر و فەلسەفە و هۆشیاری‬ ‫و رۆش����نبیری و دەرونناس����ی‪ ،‬بۆتە س����ەكۆیەك‬ ‫بۆقەڵەم بڕش����تان‪،‬بۆتە پردیكی پتەوی پەیوەندی‬ ‫بەرەو بەرهە مە دانس����قە و بەپێزەكانی نووسەرە‬ ‫بلیمەتەكانی جیهان‪.‬‬

‫بەگەرخستنی لەالیەن خۆیەوە‪.‬‬ ‫‪-2‬دەركردنی گۆڤارورۆژنامەو كتێب بەزمانی كوردی‬ ‫وزمانەكانی تر‪0‬‬ ‫‪-3‬هاندان����ی بزوتنەوەی رووناكبیری بەمەبەس����تی‬ ‫فستیڤاڵ و سیمینار و دیــــداری ئەدەبی وهونەری‬ ‫وروناكبیری بەیاریدەی ڕێخراوەكانی تر‪.‬‬ ‫‪ -4‬هەرچاالكی����ەك خزم����ەت بەرووناكبی����ری‬ ‫كوردبكات‪0‬‬ ‫دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم وەك ناوەندیكی‬ ‫رۆش����نبیری ومەدەنی كۆمەڵێ ئەركی رۆش����نبیری‬ ‫گرتۆتە ئەس����تۆ‪ .‬كەپیك هاتووە ل����ە چاپكردن و‬ ‫وباڵوكردن����ەوەی كۆمەڵی گۆڤ����ار‪ ،‬گرنگی دەدەن‬ ‫بەب����وارە جیاجیاكان����ی رۆش����نبیری و وەرگێرانی‬ ‫كلت����وری بیان����ی لەئەدەبیات و فیكری س����ەردەم‬ ‫وفەلسەفەلە زانستە جیاجیاكاندا‪.‬‬

‫ئایندە دەریدەكات‪.‬‬ ‫و‪(-‬رۆڤاڕ)ی����ش رۆژنام����ە گۆڤاریك����ە دوو مان����گ‬ ‫جارێ دەردەرچی‪ ،‬هەر ژم����ارەوە تەرخان دەبێت‬ ‫بۆرێزلێن����ان لە كەس����ایەتیەكی ئەدەبی و روناكی‬ ‫كورد یان غەی����رە كورد لەوانەی خزمەتی كوردیان‬ ‫كردووە لە زیندان و كۆچكردووان‪ ،‬ژیان و كۆشش‬ ‫و بەرهەمیان‬ ‫بەشێكی تر لەم دەزگایە بەشی هەڵسەنگاندن و لە‬ ‫چاپ دانی كتێبە‪.‬‬ ‫ئەویش لە س����ێ بەشی سەرەكی پێك دێت‪ ،‬كاری‬ ‫ئەم بەش����ە بەچاپ گەیاندنی بەرهەمی نوس����ەرە‬ ‫ك����وردو بێگانەكان����ە‪ ،‬لیژنەیەكی هەڵس����ەنگاندن‬ ‫بریارلەسەر چاپكردنی كتێبەكە دەدات‪.‬‬

‫دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم‬

‫( دەزگای چاپ و پەخشی سەردەم لەچەند‬ ‫بەشێك پیك دێت )‬ ‫‪ -1‬ئەنجومەن����ی بەڕێوەبردن كەدەس����ەاڵتی بااڵیە‬ ‫ل����ە دەزگادا‪ ،‬پێك هاتووە لەس����ەرۆك و جێگری‬ ‫سەرۆك و س����كرتیرو لێپرسراوی بەشی كار گێڕی‬ ‫و سەرنووس����ەری گۆڤار و رۆژنامەكان بەڕێوەبەری‬ ‫بەشەكانی تر‪.‬‬ ‫‪-2‬بەشی گۆڤارو رۆژنامە گەری كەپێك هاتووە لە‬ ‫أ‪-‬گۆڤاری سەردەم كەتایبەتە بەوەرگێران وئەدەبی‬ ‫بیگانە‪.‬‬ ‫ب‪ -‬زانستی س����ەردەم كەتایبەتە بەبوارە زانستی‬ ‫یەكان وپێشكەوتنی زانستی و نوژداری و پزیشكی‬ ‫و تەكنەلۆژیەكان‪.‬‬ ‫ج‪-‬گۆڤ����اری ئایندە تایبەتە بەنوس����ین و رەخنە و‬ ‫لێكۆلینەوە و ئەدەبیات لەبوارە جیاجیاكان‪.‬‬ ‫ء‪-‬نامیلك����ەی شعرس����تانی كەتاكو ئێس����تا چەند‬ ‫ژمارەی لێدەردەچووە‪ ،‬تایبەتە بەشعری شاعیرانی‬ ‫كورد و بیگانە‪ ،‬باڵوكراوەیەكی وەرزانەیەو گۆڤاری‬

‫بەشێكی تر لەم دەزگایەدا بەشی هونەرییە‬ ‫ئەم بەش����ە ئەرك و كاروباری لەچاپ دانی كتێب و‬ ‫گۆڤارەكانی لە ئەستۆدایە‪ ،‬پێك هاتووە لە هۆبەی‬ ‫كۆمپیوت����ەر هۆب����ەی پاپخانە و هۆبەی كڵێش����ە‬ ‫سازی‪.‬‬ ‫(بەشی ژمێریاری)‬ ‫ئەم بەش����ە بەپی رێنمایی پەی����رەوەی وپرۆگرامی‬ ‫دامەزراندنی دەزگا دروست بووە‪.‬‬ ‫ئ����ەم دەزگایە ل����ە تەمەنی چەند س����اڵەی خۆیدا‬ ‫خزمەتیكی گەورەی بەكۆكردنەوەی دەست نووس‬ ‫و زیندو كردنەوەی بەرهەمی ش����اعیران و نوسەران‬ ‫داوە ‪ .‬كۆڵی نەداوە بـــەس����ەدان كتێب و گۆڤار و‬ ‫رۆژنامەی خس����تۆتە بەردیدی خوێنەران ‪.‬دەزگای‬ ‫چاپ و پەخشی سەردەم خاوەن پێگەی ئەلكترۆنی‬ ‫خۆیەتی ب����ۆ هەمو ئەو كەس����انەی كەلەدەرەوەی‬ ‫وواڵت دەتوانن بەرهەمە لە چاپ دراوەكان لەبواری‬ ‫مێژوی – سیاسی – كۆمەاڵیەتی – فەرهەنگە –‬ ‫زانستی – كلتوری فەلسەفی ) دا خۆی دەبینێتەوە‬ ‫جا ئەم بەرهەمان����ە چ بەرهەمی وەرگێڕاوبێت یان‬ ‫بەرهەمی نوسراوی كوردی بن‪.‬‬

‫‪11‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫سروودی زەوی‬

‫باڵوكراوه‌ى نوێ‬

‫به‌درخان‬

‫(سەباح رەنجدەر) یەكێكە لە شاعیرە چاالكەكانی‬ ‫ئەمڕۆی شیعری نوێی كوردی و هەمیشە ئەزموونی‬ ‫ئەم نوێخوازە مایەی س����ەرنجی ناوەندنی ڕەخنە و‬ ‫لێكۆڵینەوەی ئەدەبی كوردی بووە‪.‬‬ ‫تاڕادەیەك����ی زۆریش بەهۆی ئ����ەم چاالكییەوەی‪،‬‬ ‫شاعیرانی دەوروبەری ئیرەیی پێ دەبەن و دژایەتی‬ ‫توندی كراوە‪.‬‬ ‫لەناوەندی زانكۆكانی كوردستانیشدا لە زۆر نامەی‬ ‫ماسستر و دكتۆرادا بایەخی سەرەكی بە شیعرەكانی‬ ‫دەدرێ و لێكۆلێنەوەی لەبارەوە دەنووسرێ‪ ،‬شاعیر‬ ‫سامان دزەیی نامەی ماسسترەكەی بە ئینگلیزی‪،‬‬ ‫بەراورد بوو لە نێوان ئەزموونی «ئلیەت و س����ەباح‬ ‫رەنجدەر»دا‪ ،‬هەروەها قوتابی «سەروەر محەمەد‬ ‫حەس����ەن» نامەی ماسس����تەرەكەی بە عەرەبی‪،‬‬ ‫ب����ەراورد بوو ل����ە نێوان ئەزموون����ی «ئەدۆنیس و‬ ‫س����ەباح رەنجدەر» (س����رووی زەوی) هەشتەمین‬ ‫كۆ شیعری ئەم ش����اعیرەیە و به‌رهه‌مى سێ ساڵ‬ ‫نووسينێتى‪ ،‬ئه‌و به‌رهه‌م ‌ه بریتيیە لە(‪ )128‬الپەڕە‬ ‫و شەش دەقی لە خۆگرتووە‪.‬‬ ‫دەقەكان بینای حیكاییان هەیە‪ .‬لە باڵوكراوەكانی‬ ‫س����اڵی (‪)2012‬ی دەزگای چ����اپ و باڵوكردنەوەی‬ ‫بەدرخانە‪ .‬ش����اعیر لە ئەزموونی خۆیدا وتوویەتی‪:‬‬ ‫(س����ەیركردن دەس����تپێكێكی پڕ بەهایە و یەكەم‬ ‫ورووژان لەوێوە دەس����ت پێدەكات‪ .‬دەتوانم ڕۆژێ‬ ‫چەندان كاتژمێر بەرانبەر خاڵێك بوەستم و هەموو‬ ‫هەستەكانم بەكار بهێنم‪ .‬بۆ ئەوەی بزانم ئەم خاڵە‬ ‫چۆن و بەس����ەر چیدا دەكرێت����ەوە‪ .‬لەهەر ڕۆژێكدا‬

‫سه‌باح ره‌نجده‌ر‬

‫چاوەڕوانی زۆری رووداو دەكەم بۆ زانین‪ ،‬بەاڵم بۆ‬ ‫س����ەر ناس����ین و بەمانا و دیمەندار كردنی ژیان لە‬ ‫ئاسۆ و دوورییەكانی شیعرەوە چاوەڕوانی ڕوودانی‬ ‫خەیاڵی خۆمم و س����ەرچاوەی س����رووش و پەیامی‬ ‫بەه����رەش لەبەر چاوە دەگ����رم‪ .‬هیچ ڕۆژێكیش لە‬ ‫بوونم تێ نەپەڕیوە بەبێ ئەوەی تێیدا بیر لە شیعر‬ ‫و چێژە مەس����تەكەر و سرووشهێنەكانی نەكەمەوە‬ ‫و خەبات����ی گیان����ی ب����ۆ نەكەم‪ .‬مەرجی����ش نییە‬ ‫نووسیبێتم‪ .‬بەدرخان هیوای بەرداومی و بەخشش‬ ‫بۆ شاعیری نوێخواز سەباح رەنجدەر دەخوازێت‪.‬‬

‫ئينسكلۆپيدياى هه‌ولێر‪ ،‬ليژنه‌ى ئاماده‌كار‪( :‬د‪ .‬عه‌بدوڵاڵ عه‌لياوه‌يى‪ ،‬د‪ .‬مه‌ولود ئيبراهيم حه‌سه‌ن‪،‬‬ ‫فه‌ريد ئه‌سه‌س���ه‌رد‪ ،‬د‪ .‬ئومێد جۆزه‌لى‪ ،‬حه‌ميد ئه‌بوبه‌كر به‌درخان) له‌س���ه‌ر ئه‌ركى كۆسره‌ت ره‌سوڵ‬ ‫عه‌لى جێگرى س���ه‌رۆكى هه‌رێمى كوردس���تان ل ‌ه ساڵى ‪ 2009‬له‌لوبنان‪ ،‬چاپخانه‌ى گرين گالۆرى ب ‌ه‬ ‫چاپ گه‌يه‌نراوه‌‪ ،‬ل ‌ه باڵوكراوه‌كانى ده‌زگاى چاپ و باڵوكردنه‌وه‌ى به‌درخان‪ 10( .‬به‌رگ)‬

‫‪12‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫ب�ڵ�اوك���راوەی���ەك���ی‬ ‫روون����اك����ب����ی����ری����ی‬ ‫گ��ش��ت��ی��ی��ە لەگەڵ‬ ‫بەدرخان دەردەچێ‬

‫سەرپەرشتیارانی كەلچەری بەدرخان‬

‫د‪ .‬عادل گه‌رميانى و د‪ .‬ئازاد عه‌بدولواحيد كه‌ريم‬ ‫راوێژكاری رووناكبیریی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان‬

‫ژمارە ‪ - 164 - 86‬مايسى ‪2012‬ی زایینی‬

‫ئیمزایەكی بزر بە قەڵەمی شاعێرێك‬ ‫ژنێك لە سووچێكی كتێبخانەكەم خۆی فێری‬ ‫گریان دەكات ش���تێك لەن���او كتێبخانەكەمدا‪،‬‬ ‫بەردەوام لەترس���ی كوش���تنی‪ ،‬خۆی لەخودی‬ ‫خ���ۆی دەش���اردەوە ش���ێتێك ل���ەدەرەوەی‬ ‫كتێبخانەك���ەم دەژی‪ ،‬ل���ەدەرەوەی زەمەنێكی‬ ‫نەهاتوودا جریوە تووڕەكانی ڕووانینم دەشكێنێ‬ ‫و لەزەمەنە ڕابردووەكانم بە ئاگادێنێ‪.‬‬ ‫(دەقێكی جەنگاوەرە)‬ ‫فەرید زامدار‬ ‫سەفەرێك لەگەڵ ملیۆنێك نوقتە دەكەم‬ ‫بۆ ناوچەكانی نوقتەیەكی شێت‬ ‫(هیچ) لەچەمكی (هیچ) نازانم‬ ‫تەنیا بۆ تەنیایی خۆم دەڕۆم و‬ ‫لەتەنیایی خۆم دێمەوە‬ ‫پێویستیم‬ ‫بە (هیچ) نییە‬ ‫تەنیایی زەینی شێتانەی خۆم نەبێ‬ ‫من كە دەست و پەنجەیەكی ژنانە دەمنووسێ‬ ‫لەناو خوێنە سپییەكانی شیعر‬ ‫لەجەنگێكی زڕ وشەكانی ئەواندا‬ ‫ژنانە دەكوژرێم‬ ‫لەكۆتایی سەرەتاكاندا‬ ‫بووم بە نووقتەیەكی پڕ لەنوور‬ ‫لەوێ ڕووخسارێكی نوێ‬ ‫چاوەڕێم دەكات‬ ‫تاكو چراكانی ناخم هەڵبگریت و هەڵی بكات‬ ‫سێبەرە‪ ،‬ڕەنگاو ڕەنگەكانی ڕابردووم‬ ‫بۆ زەمەنێكی دوورتر لەخۆم‬ ‫هەڵمدەمژن و‬ ‫خەیاڵە دزراوەكانم جارێكی تر دەدزنەوە‬ ‫ئەستێرەیەكی ڕەش‬ ‫لەسەر سینگم هەڵدەنیشێ‬ ‫بۆ یەكەمجار (خودا) دەمبینێ و‬ ‫(خودا) دەبینم بە ڕووگەمدا هەڵدەگەڕێ‬ ‫رۆشنایی ناوچە تاریكەكانی سەرم‬ ‫دادەپۆشی‬ ‫بۆ دیتنی ئەو شێوە خەتەرانەی‬ ‫هیچ شێوەیەكیان نییە‬ ‫كەس نازانێ شیعر چی دەوێت و‬ ‫بە دوای چیشدا دەگەڕێ!‪..‬‬ ‫منیش سەما هێمنەكانم لەدەروازەی‬ ‫خەونە خواییەكانم دێنەدەرێ‬ ‫دیمەنێكی تر‬ ‫لەناوچەكەی تری سەرم‬ ‫پارچەیەكی تری چاوم‬ ‫خۆی تێدا دیتەوە‬ ‫بۆ جەستەكەی ترم گەڕامەوە‬ ‫ئەو جەستانەی‬

‫مێژوو زیندوویان ناكاتەوە‬ ‫من هیچ شتێك‬ ‫لەهیچ نازانم‬ ‫من تەنیا لەدوورەوە لەشتەكان دەڕوانم‬ ‫ژیان ناتوانێ بەرگری لەمنێكی‬ ‫وەك من بكات‬ ‫كە‪ ،‬لەهەموو الوە گەمارۆی خۆم دەدەم‬ ‫واتێدەگەن‬ ‫باشترین فێڵە لە(شێتی) بكەم‬ ‫بە عەقڵێكی گێژەوە دەڕوانم‬ ‫بۆئەوەی خواش هەستی پێ نەكات‬ ‫كە شێتانە لەناوەوەی‬ ‫زمانە چڕەكاندا‪ ،‬شێتانە هوشیارم‬ ‫لەسەرووی خەیاڵی ساتە نەبینراوەكاندا‬ ‫دەرۆیشتم‬ ‫لەئاوی بیرچوونەوەم خواردەوە‬ ‫سێبەرێكی زەرد لەناو دەستەكانم ڕژا‬ ‫لەناو‬ ‫پارچەیەكی تەماوی دیدگاكانم‬ ‫راوەستام‬ ‫(سیبیل) دایكی خوداكانی گرێك‬ ‫لەسەر درەختێكی كورتەبااڵ‬ ‫بۆ یەكەمجار تەماش���ای ئەو ش���تانەی دەكرد‬ ‫لەدونیادا‬ ‫كە نەیدیبوون‬ ‫لەوێش ئەوانەی لەخەون و خەیاڵ خوڵقابوون‬ ‫ئەو دیمەنە‪ ،‬ڕووبەڕووی هەموو رۆحم نەبوو‬ ‫بەشێك بوو‬ ‫لەرۆحەكەی ترم‬ ‫ئەو مۆسیقا شەیتانیانەی‬

‫رووی جیهانە شەرمنەكانی گۆڕی‬ ‫باڵندەكانی هەتاو‬ ‫خاك چەند جارێك هەڵیخەڵەتاندووم‬ ‫رووخساری خۆم دی‬ ‫وەكو دارستانێكی پەمەیی‬ ‫پڕ لەباڵندەی پەمەیی بوو‬ ‫هەنارێكی سپی‪ ،‬پڕ لەخۆم‬ ‫جوانیەكی نووستوو‬ ‫(مارا) نهێنی خەونەكانی (بوزا)ی ڕادەكێشا‬ ‫لەناو ئەو نوقتە‬ ‫نورانیانەی‬ ‫سفری خەلیقەت‬ ‫(مارا)‬ ‫لەدەرەوەی هیچییەكاندا ژیا‬ ‫دەیویست نهێنییەكانی غەیب بدزێ‬ ‫من‬ ‫لەناو دارستانەكانی مەمك مژەكانی خولیا‬ ‫لەسەر لێوی درەختە گەنجەكان‬ ‫لەناو دەفتەرەكانی هەوادا‬ ‫هەموو نوقتەكانی‪ ،‬هاوجووت بوونی‬ ‫شەوانی شوێن دەخوێنمەوە‬ ‫درەختە پیرەكانی ڕەنگم لەناو‬ ‫دەنگە دوورەكانی شێتی‬ ‫دەشارمەوە‬ ‫من خەیاڵێك هەڵدەكۆڵم‬ ‫هەڵكۆڵینیش نایبزوێنێ‪-‬ماچێكی كرد‬ ‫ماچێكی بەرین‪ ،‬پانتر لەهزرێكی ئەفسانەیی‬ ‫لەس���ەر كوڵم���ی ڕوومەت���ی پێغەمبەرێك���ی‬ ‫لەبیركراو‬ ‫پێكێك شكاو‬

‫بێ دەنگییەكی پیرۆز كوژرا‬ ‫لەناو جەنجاڵییەكانی‪ ،‬رابردوویەكی پیردا‬ ‫هاواری شەوێك لەشەوانی مێژوو دزرا‬ ‫كەبووم‬ ‫وەكو (زەردەشت) پێكەنیم‬ ‫وەكو (بوزا) لەسەر پێیەكانم وەستام‬ ‫وەكو (عیسا) زمانم پژاو‬ ‫هاوارێك���ی خوداییان���ە لەبووم���ە لەرزەیێكی‬ ‫نادیاری‬ ‫جەستەی بێ باوەشم هەستا‬ ‫لەپشت ئەو دەرگا پیرۆزانەدا‬ ‫هەورێكی پڕ تێدەپەڕی‬ ‫زەینێكی بزۆك و گەڕۆكم پێیە‬ ‫تا هیچ بیرەوەریەكم لەسەر زەویدا نەمێنێ‬ ‫لەژمارە (‪ )1‬یەكدا دەرچووم و‬ ‫بازنە گەمارۆدراوەكانم بڕی‬ ‫لەبازن���ەی یەكەمدا‪-‬تارماییەكان���ی (م���ارا)‬ ‫هاتنەوە‬ ‫لەبازن���ەی دووەمدا‪-‬رۆش���ناییە دزراوەكان���ی‬ ‫نەهاتنەوە‬ ‫لەمەملەتەكانی جەستەی فڕیوت‬ ‫تەماشات دەكەم‬ ‫چاوم دەتبینێ و دەڕوانێ‬ ‫بەاڵم ڕووانین چۆن دەتوانێ‬ ‫وێنەكانی خۆی بگرێ‬ ‫لەڕووخسارتا‬ ‫جوانییەكی نهێنی دەبینم‬ ‫بەاڵم نازانم ئەو جوانیەت‬ ‫لەكوێی ناوچەكانی ڕووانینم دەژی‬ ‫من‬ ‫هزرەكانی خۆم نانووسم‬ ‫رەسمییان دەكەم‬ ‫هەر هزرێكیش رەنگێكی نامۆی خۆی دەبێ‬ ‫وەكو جوانییەكی مردوو‬ ‫وەكو جوانییەكی سارد‬ ‫چەندین ساڵ‬ ‫پارێزگاریم‬ ‫لەئەستێرەیەك كرد نەڕژێ و ڕژا‬ ‫بۆیێ چەندین سەدە‬ ‫لەناو پێاڵوەكانی خۆم‪،‬خەوتم و‬ ‫هەڵنەستام!‪..‬‬ ‫لە(نیرڤانا)‬ ‫وەكو ئەوانەی خۆیان بەجێ هێشت‬ ‫منیش خۆم بەجێ هێشت‬ ‫ئەو كاتانە سێیەرێكی شین‬ ‫لەبەرامبەر ماڵێكی سپی‬ ‫رەنگەكانی خۆی دەگۆڕێ‬ ‫كۆمەڵێك الشەی بێ ڕەنگ‬ ‫شەوێك لەشەوان‬ ‫لەدەروازەكانی مردن چوونە دەرێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫چوارچیوەكان داخرابوون‬ ‫بۆجارێكی تر‪ ،‬خۆم بە جێ هێشت‬ ‫كە لەخاك ئازاد دەكرێم‬ ‫سەفەری خۆشەویستی بەناو‬ ‫گۆڕستانەكاندا دەكەم‬

‫‪13‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫گۆرانی دەڵێم‬ ‫سەرم لەناو چاومدایە‬ ‫بە تووڕەیی س���واری ئەس���پە جوانەكانی خوا‬ ‫دەبم‬ ‫بەخشیم‬ ‫هەموو ڕەنگ و دەنگ و بۆنی خۆڵی جەستەم‬ ‫لەسیما نهێنییەكانی ئەوان بەخشی‬ ‫بەخشیم‬ ‫بە هیجرەتی زەیتون و پێنج وەرزەكانی هەڵۆ‬ ‫بەخشیم‬ ‫بە گوڵێكی نامۆ‪ ،‬لەلوتكەكانی جوانییدا‬ ‫بۆ تەنیاییەكانی بێ خۆییم بە جێ هێشت و‬ ‫دەستم لەگوڵە بارانیەكان هەڵگرت‬ ‫دڵم بە بنارە سوورەكانی خاك سپارد‬ ‫شۆڕشێكم لەهێمنی‬ ‫وەكو هەناسە درێژەكانی (مارێك)ی بێ ژەهر‬ ‫چاوەكانی لەنیوەرۆكی بارانییدا‬ ‫بەسەر دەشتاییەكانی زمانی ڕەشی‬ ‫زەمەنێكی لەبیرچوودا‪ ،‬دادەباری‬ ‫لەواڵتی ئەو بەردانەی‪ ،‬ژیانیان تیا نەبوو‬ ‫هەناسەكانیان‬ ‫لەهەناسەكانی ماری باران ئازادكران‬ ‫پێشبینی ئاو نەبوو‬ ‫خۆشەویستییەك بوو لەنووستندا‬ ‫ئاهەنگی لەخەو هەستانی منداڵێك بوو‬ ‫بەپێوە خەوتبوو‬ ‫جلەكانی لەرووناكیەكانی بێشكەدا‬ ‫بێ خۆی بۆ خۆی‬ ‫بەجێهێشت‬ ‫نیوەڕۆ بوو‬ ‫جێمهێشتن‬ ‫ئاسان نەبوو‪ ،‬ئەو جێ هێشتنە‬ ‫هەستانەوەی عیسایەكی بێ النەبوو‬ ‫هەناسەی مارەكەش درێژەی كێشا‬ ‫لەو شوێنانەی مردنی تیا لەبیر دەكرێ‬ ‫سروشت بەدوای كەمكردنەوەی خۆی دەگەڕێ‬ ‫خاك بەدووای كورت كردنەوەی خۆی ڕادەكا‬ ‫منیش ئەو رەنگانەم دۆزینەوە‬ ‫كە سروشتە شێتەكانی ئەوالتر لەزیندان‬ ‫زیندانی كردبوون‬ ‫فریشتە دزراوەكەم‬ ‫بە دەست رەشابایەكە بوو‬ ‫قسەی لەگەڵ درەختە شەیتانیەكان دەكرد‬ ‫زەمین بە مێینەیی خۆی رازی نەبوو‬ ‫الیەنە الوازەكەم لەخۆم‬ ‫هەمیشە خیانەتم لێدەكات‬ ‫هێزی خودا‬ ‫ساتەكانی بەهێز بوونمە‬ ‫هەر زوو لەسەرەتای منداڵیمدا‬ ‫دایكم پێی گوتم (تۆ هەی)‬ ‫ئەوە قودرەتی قادر‬ ‫لەمەودوا شەوان دوو تیشكی ئاسمانی‬ ‫لەجەستە خەونیەكەت دەدات‬ ‫من‬ ‫منەكەی جاران نیم‬ ‫كە دەیناسیم و دەمناسی‬ ‫ئەو‬ ‫ئەوەكەی جاران نییە‬ ‫كە دەمناسی و دەیناسیم‬ ‫من و ئەوانیش‬ ‫لەزەمەنێكی نەناسراودا نووسراین‬

‫(سارتەر) لەپێناوی ئەوانی تردا نەژیاو‬ ‫كردنی بە دۆزەخ‬ ‫من لەپێناوی ئەواندا ژیام و‬ ‫خۆشم كرد بە دۆزەخ‬ ‫زۆر جار‬ ‫پێیەكانم لەمردن هەڵدێن‬ ‫هەندێ جارییش بەرەو ئەوێ ڕێ دەكەن‬ ‫بەبێ دەنگی‬ ‫لەشەقامی ڕووداوەكانی سەرمەستیت‬ ‫بپەڕەوەو‬ ‫ساتێك لەساتەكانی رۆیشتنت داگیربكەو‬ ‫لەناو ماڵەكانی شیعر دابنیشەو هیچ مەكە‬ ‫بەردێكی پیرۆز لەسەر ڕێگاتە‬ ‫سروشت‬ ‫جارێكی تر خۆی دروست دەكات و‬ ‫گژوگیا جارێكی تر خۆیان شین دەبن‪..‬‬ ‫الفاوی خەیاڵم هەستا‬ ‫سەماو ژن و مردن‬ ‫سەرم پڕبوو لەگریان و پێكەنین‬ ‫پڕبوو لەخوڵ و جوانی و بێدەنگی‬ ‫من هەرگیز‬ ‫متمانە‬ ‫بە هەستەوەرییەكانی خۆم ناكەم‬ ‫خیانەتم لێدەكەن‬ ‫كە (عیس���ا) بە دەس���تی چەپی تۆپی زەوی‬ ‫هەڵگرت‬ ‫هاواری كرد خودا‪،‬خودا‪ ،‬بۆ وازت لێهێنام‬ ‫حەفتەكانی بێدەنگیم‬ ‫لەگەڵ دەنگە بروس���كەییەكانی خودا بەس���ەر‬ ‫دەچێ‬ ‫بە دڵ بیردەكەمەوەو‬ ‫دڵێكی منداڵیش هەڵمدەگرێ‬ ‫جەستەیەك‬ ‫لەقوڕ چنرابێ‬ ‫من رۆح و جەستە‬ ‫ب���ە چ���اوە دەرەكییەكانی ژن���ە قەرەجەكەی‬ ‫هاوڕێم دەبینم‬ ‫وەكو منداڵێك‬ ‫پێدەكەنم و‬ ‫وەكو منداڵیش دەگریم‬ ‫كە ئاوی تەمەن لەدارستانێكی پاكیزەییدا‬ ‫لەگەڵ گەاڵكانی سەری ژنێكی ئاگراوی دەنوێ‬ ‫گەردوونە بچووكەكانی ناو سەرم‬ ‫بۆ سەرووی ئاسمانە لێڵەكان‬ ‫سەری دەخستن‬ ‫نامەوێ‬ ‫رەسمێكی گریاوی ئاگر بكێشم‬ ‫دایكی‬ ‫ئاگرزادە نەبووبێ‬ ‫ئەوەبوو بە دوایدا دەگەڕێم‬ ‫دەمامك و جوانی و پاكیزەیی جەس���تەیەكی‬ ‫داگیركراو‬ ‫هەمیشە لەژووانێكی نهێنییدا‬ ‫لەگەڵ زەمەن‬ ‫بە یەك دەگەین‬ ‫هەموو جارێك‪ ،‬پڕتەقاڵێك‬ ‫لەو ژووانەدا‬ ‫خۆی دەكوژێ‬ ‫وەكو (بوزا)‬ ‫سەرلەنوێ لەخەو هەڵدەستم‬ ‫رەنگە لەژیانی داهاتوومدا‬

‫كەڵچەر‬ ‫جارێكی تر بتبینمەوە‬ ‫فرمێسكانە‬ ‫لەو گریانە هەڵدێم‬ ‫كە لەڕۆحی دووەمی دڵمەوە‬ ‫دادەچۆڕێ‬ ‫حەز دەكەم وەكو ئاوێكی هەتاوی‬ ‫بتخۆمەوە‬ ‫وەكو شەرابێكی‬ ‫مەسیحایی‬ ‫فڕت بكەم‪.‬‬ ‫سەودایەك لەگەڵ مەوداكانی خۆم و‬ ‫بەدمەستییەكانی جنۆكەیەكی‬ ‫دنیایی دەكەم‬ ‫دەبێ‬ ‫ئەو فریشتانە لەو ڕێیانە لەسەر پێ بن‬ ‫ئەگەر منیش بێ ئاگا بووم بڕۆن‬ ‫راكشانم‬ ‫بە پێستی پشیلە شینەكە‪ ،‬دامپۆشن‬ ‫با لەبەر چاوی پڵنگی مەوداكان‬ ‫ڕووت بوونەوەی ژنانی بەهەشت‬ ‫لەڕۆژانی هەفتەی بێ شەموان نەمبینن!‪..‬‬ ‫هەڵەكانم‬ ‫كۆتاییەكی نەفرەت لێكراو دەخوڵقێنن‬ ‫لەشوێنێك لەشوێنەكانی گەردوون‬ ‫لەهەڵەكانی خەونێك دەچوون‬ ‫دوێنێ و ئەمڕۆ نین‬ ‫لەئێستاكاندا هەن‬ ‫دڵم سەما بۆ كۆتاییەكان دەكات و‬ ‫خەویش بە یەك چاو دەبینێ‬ ‫لەئەسپێكی شەڕانی دەچم و‬ ‫وەكو پشیلەیەكی كێویش ڕاوم دەنێن‬ ‫وەكو تەیرێكی باڵ شكاویش‬ ‫ئەوانی تر لەبیردەكەم‬ ‫جەنگاوەرێكی چاو نەترسم و هێزێكی نهێنی‬ ‫لەناخمدا‬ ‫خەیاڵیانە دەژیت و‬ ‫خەیاڵیانە خۆی دەگۆڕێ‬ ‫ئێستا تاكە ڕێگایەك نییە‬ ‫بەرەو الكانی تر‪ ،‬پیایدا بڕۆم‬ ‫لەشێتەكانی ڕووبار دەچم و‬ ‫لەشوێنە بڵندەكان پێدەكەنم‬ ‫خودایە لەخوڵقاندنی‬ ‫شتە جوانەكان بوەستە‪ ،‬بەرگە ناگرم‬ ‫ژنێكی ئێوارەییم‬ ‫لەناو دەستێكم هەڵگرت و‬ ‫ژنێكی نیوەرۆییش‬ ‫لەناو‬ ‫دەستەكەی ترم‬ ‫لەبەر دەرگای ماڵەكانی مردن‬ ‫كۆمەڵە ژنێكی نەخوڵقاو‬ ‫دێن و‬ ‫لەناو دوورییەكانی زەینە دۆڕاوەكانم‬ ‫تەنیا بەشەو دەژین‬ ‫هەندێ جار‬ ‫بیركردنەوەم رووناكی پڕی دەكاتەوە‬ ‫لەو بۆشاییانەی‬ ‫هیچ ڕەنگێكیان نییە‬ ‫چەند ووشەیەكی‪ ،‬سوورپۆش‬ ‫خاكی شەوان‬ ‫لەناو تارمایی وشە تاریكەكان تێپەڕیم‬ ‫شەوو‪ ،‬وشەو تاریكی‬

‫چاودێری دوێنێم دەكرد‬ ‫سبەینێ ی ژیان دەگریا‬ ‫پڕم لە بێدەنگی‬ ‫كە دەبمە جەستەی یەكێكی تر‬ ‫ئەوە دووایین هێزی رۆحمە‬ ‫ئەو بەردە بێ ڕووانەی‬ ‫لەناو باغچە پڕەكان دەشكێن‬ ‫چاوەكانم لەوێ دانا‬ ‫پێیەكانیشم‬ ‫لەمەوداكانی ڕووانین جێ هێشت‬ ‫ئەو كاتانە لەگەڵ بوونی خۆم تەبام‬ ‫كە بە كەرەستەكانی خەون و خەیاڵ‬ ‫لەگەڵ گەمەكانی رۆحی ماندووم بگونجێ‬ ‫تیرۆركردنی موسیقاو‬ ‫تیرۆركردنی شیعر‬ ‫لەگەڵ گۆرانییەكانی هەتاو‬ ‫تیرۆر دەكرێن‬ ‫ئەو ساتانە چەند درێژن‬ ‫ترس و پرس و‬ ‫گریان و دۆڕان و‬ ‫شتەكانی تری ژیان‬ ‫شەوەكانی چاوی (مەسیح)‬ ‫لەناو چاوی گردێكی پیرۆز‬ ‫خۆم لەناو دەفرێكی سەرخۆش دیتەوە‬ ‫تا بتوانم‬ ‫لەشتەكانی تر هەڵدێم‬ ‫خۆم لەناویان دەدۆزمەوەو بزریان دەكەم‬ ‫ئەوانی دی‬ ‫هەمیشەو هەمیشە‪ ،‬ئەوانی دی‬ ‫دەمبیننەوەو بزریان دەكەم‬ ‫لەڕێگاكانی (نێرڤادا)‬ ‫هەر شتێكم بەرچاو كەوێ‬ ‫موڵكی منەو من نامەوێ!‪...‬‬ ‫سەرم‪ ،‬سەری‪ ،‬هەموو مرۆڤایەتییە‬ ‫دڵم‪ ،‬دڵی‪ ،‬هەموو مرۆڤایەتییە‬ ‫بیرم‪ ،‬بیری‪ ،‬هەموو مرۆڤایەتییە‬ ‫خوێنم‪ ،‬خوێنی‪ ،‬هەموو مرۆڤایەتییە‬ ‫رۆحم‪ ،‬رۆحی‪ ،‬هەموو مرۆڤایەتییە‬ ‫زمانم‪ ،‬زمانی‪ ،‬هەموو مرۆڤایەتییە‬ ‫من هەر منێك نیم‬ ‫ملیۆنەها (من) هەن و دەبن و دەبن بە من‬ ‫منیش بەوان‬ ‫ژنێك و شێتێك لەناو كتێبخانەكەمدان‬ ‫ئەو دەستێك و ئەوی تریش‬ ‫دەستەكەی ترم ڕادەكێشێ‬ ‫نازانم خۆم بخەمە باوەشی كامەیان‬ ‫ژیان پیالن و سەركێش���ی و خۆشەویستییەكی‬ ‫دۆڕاوە‬ ‫لەسەر شەپۆلەكانی ئاو دەنووسم‬ ‫بۆ ئاو قسە دەكەم و دەمامكێش لەئاو‬ ‫بۆ رووخساری خۆم دروست دەكەم‬ ‫وەكو ژیان خۆشم دەوێی‬ ‫وەكو مردن‪ ،‬لێت ڕادەكەم‬ ‫خۆشم دەوێی وەكو مردن‬ ‫لێت ڕادەكەم وەكو ژیان‬ ‫نهێنییە جوانەكانی جودایی‬ ‫ئاشكرا دەكەم!‪..‬‬ ‫(مارا) واتە شەیتانە لەسەردەمی بوزا‬

‫‪14‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫پرد‬

‫لە پێناو دروستكردنی پردێكی فرە رەهەند‬ ‫لە نێوان كوردستان و جۆرجیادا‬

‫دالوەر عوسمان‬ ‫دەزگای چ���اپ و باڵوكردن���ەوەی‬ ‫بەدرخان كارێكی چاكی كرد ئەمساڵ‬ ‫لە چوارچێوەی ڤیستیڤاڵە كانیدا وەك‬ ‫نەریتێك كە هەر ساڵەو لە شوێنێكی‬ ‫ئ���ەم جیهان���ەدا بەڕێوەدەچێ���ت‪ ،‬لە‬ ‫(‪)23-21‬ی ئ���اداری راب���ردوو دا‬ ‫ڤیس���تیڤاڵێكی رووناكبی���ری لە ژێر‬ ‫دروش���می(كەلتوور ئایندەی گەالنە)‬ ‫لە (تبلی���س)ی پایتەخت���ی كۆماری‬ ‫جۆرجیا(گورجستان)دا سازكرد‪.‬‬ ‫ئاوات���ی ڤیس���تیڤاڵەكەی تبلی���س‬ ‫ره‌هه‌ندێك���ى فراوانت���ری ل���ە چ���او‬ ‫س���ااڵنی پێشوو دا هەبوو‪ ،‬بە جۆرێك‬ ‫كاروبار چاالكیی���ەكان تەنیا لە بواری‬ ‫رۆژنامەنوسیی و چاپەمەنیدا قەتیس‬ ‫نەب���ن بەڵك���و كاره‌ رۆش���نبیرییەكە‬ ‫بەفراوانی بگرێتەوە لەوانە بوارەكانی‬ ‫ئ���ەدەب و نیگار كێش���ی و موزیك و‬ ‫شانۆش‪.‬‬ ‫ب���ە ڕاس���تی ئ���ەو وەف���دەی ك���ە‬ ‫بەسەرپەرش���تی دەزگای بەردخ���ان‬ ‫پێكهات و لە هەرێمی كوردستان چوونە‬ ‫جۆرجیا و بەشداری لە ڤیستیڤاڵەكەی‬ ‫تبلیس���یدا كرد وەفدێك���ی جۆراوجۆر‬ ‫ب���وو خەڵكانێكی بەتوان���ای لەبوارە‬ ‫جیاجیاكانی كاری رۆشنبیرییدا گرتە‬ ‫خۆی‪ ،‬بەاڵم ئ���ەوه‌ی جێی نيگه‌رانى‬ ‫بوو ئەوە بوو كە ئەوس���ەری پردەكە‬ ‫وات���ە ئامادەبوون���ی رۆژنامەوان���ان‬ ‫و نووس���ەران و هونەرمەن���دان و‬ ‫رۆش���نبیرانی جۆرجيايی بوو بەگشتی‬ ‫ل���ە ڤیس���تیڤاڵەكەدا بوون���ی نەبوو‪،‬‬ ‫تەنی���ا ئاماده‌بوونێكی س���نوورداری‬ ‫كوردەكانی جۆرجیای ل���ێ بترازێت‪،‬‬ ‫هيچيتر نه‌بوو‪.‬‬ ‫رەنگ���ە لێ���رەدا گلەیی ل���ە دەزگای‬ ‫بەدرخ���ان نەكرێت چونكە دەزگایەكی‬ ‫رۆشنبیریی ئەهلی و توانا سنووردار‌ه‬ ‫هەرهێندەی لە دەست دێت‪ ،‬كە زەمینە‬ ‫بۆ ڤیس���تیڤاڵێكی بۆ یەكەم جار لەم‬ ‫شێوەیە س���ازبكات و رەنگە چەندین‬ ‫گرفتی تەكنیك���ی و لەمپەر هه‌بووبێ‬ ‫لەبەردەم ئامادەبوونی رۆش���نبیرانی‬ ‫بەرامبەر دا‪.‬‬

‫ب���ەاڵم ڤیس���تیڤاڵەكە بۆخ���ۆی‬ ‫دەستپێش���خەریەكی گرنگ بوو كە بە‬ ‫خاڵێكی پۆزەتیف بۆ دەزگای بەدرخان‬ ‫تۆمارك���را‪ ،‬چونكە یەكەم جار بوو لە‬ ‫كوردس���تانی عێراقەوە وەفدێكی بەم‬ ‫ژمارەیەوه‌ بچێت س���ەردانی جۆرجیا‬ ‫بكات و لەوێ كۆمەڵێك كارو چاالكی‬ ‫بنوێنێت‪.‬‬ ‫ئ���ەم هەنگاوە بۆ خۆی س���ەرەتایەك‬ ‫ب���وو ك���ە بەخاڵ���ە س���ەركەتوو و‬ ‫كەموكورتيیەكانی���ەوە دەكرێت���ەوە‬ ‫دەكرێت س���وودی ل���ێ وەربگيرێت تا‬ ‫لە داهاتوودا ج���ا چ لەالیەن دەزگای‬ ‫بەردخانەوە بێت یا خود سەرپەرشتی‬ ‫و بەش���داری ناوەندە رۆشنبیرییەكانی‬ ‫دیكەش���ی‪ ،‬كارو چاالكی رۆش���نبیری‬ ‫فراوات���ر ل���ە نێ���وان كوردس���تان و‬ ‫جۆرجی���ادا ئەنجام بدرێت و هەنگاوی‬ ‫زیاتر بنرێت‪ ،‬ت���ا پردە كەلتوورییەكە‬

‫بەتەواوەتی بێتە بنیاتنان كە من پێم‬ ‫وای���ە ئ���ەوە دەزگای بەدرخان كردی‬ ‫درێژكردن���ەوەی رایەڵێ���ك بوو ئەگەر‬ ‫مش���ووری لێ بخورێت و كاری زیاتری‬ ‫لەس���ەر بكرێ���ت ئ���ەوا دەكرێت ئەم‬ ‫پردە رۆشنبیریە و بگرە پردێكی فرە‬ ‫رەهەندی دوور مەوداتر بۆ ئێمەمانان‬ ‫لە رۆش���نبیری لەنێوان ه���ەردووال دا‬ ‫دروست ده‌بێت‪.‬‬ ‫كە بەندە‪ ،‬بەشدار بوویەكی ڤیستیڤاڵەكە‬ ‫بووم وەك رۆژنامەنووسێك‪ ،‬بە راستی‬ ‫سەردانەكەمان بۆ جۆرجیا دەرفەتێك‬ ‫بوو تا هەم ئەو واڵتە لەنزیكەوە ببینین‬ ‫و هەم كۆمەڵێك دیدی تێڕوانینیشمان‬ ‫لە بارەی گورجس���تانەوە لەال گەاڵڵە‬ ‫ببێت‪.‬‬ ‫س���ەرەتا چەند راس���تییەك هەیە كە‬ ‫چێی خۆیەتی لێ���رەدا بە بیرخۆمانی‬ ‫بهێنینەوە‪ ،‬ئەویش ئەمەیە‪ ،‬كەجۆرجیا‬

‫لەگەڵ كوردستانی گەورەدا دوو واڵتی‬ ‫هاوس���نوورى يه‌كن‪ ،‬هەروەك كۆماری‬ ‫گورجس���تان لەگەڵ هەرێمی فیدراڵی‬ ‫كوردس���تانی عێراقیدا چەندین خاڵی‬ ‫لێكچوونیان لە نێواندایە‪.‬‬ ‫جۆرجیا رووبەرەكەی نزیكەی (‪)70‬‬ ‫ه���ەزار كیلۆمەتری چوارگۆش���ەيه‌ و‬ ‫ژم���ارەی دانیش���تیوانەكەی (‪)4،5‬‬ ‫ملیۆن كەس���ە ك���ە ب���ەراورد لەگەڵ‬ ‫كوردستانی باشووردا بە یەك دەچن‪.‬‬ ‫جگە ل���ەوەش هەردوكیان دوو واڵتی‬ ‫ش���اخاوین و هەردووكیان لە س���اڵی‬ ‫(‪)1991‬دا وەر چەرخانێكی سیاسی‬ ‫چارەنووسس���ازيان بەخ���ۆوە بینیوە‪،‬‬ ‫لەو س���اڵەدا جۆرجیا بووە كۆمارێكی‬ ‫سەربەخۆ و بەشێكی گەورەی هەرێمی‬ ‫كوردس���تانیش ل���ە ژێر دەس���ەاڵتی‬ ‫دیكتاتۆریەتی ناوەند رزگاری بوو كە‬ ‫دواتر ئەزموونی پەرلەمان و حكومەتی‬

‫ب���ە دوادا ه���ات و گەلی باش���وور لە‬ ‫رێگەی پەرلەمانەكەیەوه‌ فیدڕاڵی وەك‬ ‫رێگاچارەیەك بۆ رێكخستنی پەیوەندی‬ ‫خۆی لەگەڵ ناوەند دا پەسەندكرد‪.‬‬ ‫هەروەها سەرباری خەسڵەتی (جینی‬ ‫و فس���يۆلۆژى) لەنێ���وان ه���ەردوو‬ ‫رەچڵەكی كوردو گورجدا‪ ،‬خەسڵەتی‬ ‫دیكەش هەی���ە لەوانە هەردوو گەلەكە‬ ‫لێبووردەو ئاش���تيخوازن و حەزیان لە‬ ‫مەدەنیەتە‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەدا دەمەوێت بیخەمە ڕوو‬ ‫ئەوەیە كە لە س���ۆنگەی ئەو سەرنج‬ ‫و تێبینیان���ەوە كە لەم س���ەردانە دا‬ ‫لەالم گەاڵلە بوو و لەبەر رۆش���نیایی‬ ‫دروش���می ڤیس���تیڤاڵەكە دا ك���ە لە‬ ‫پێناوی دروستكردنی پردی رۆشنبیری‬ ‫لە نێوان كۆم���اری جۆرجياو هەرێمی‬ ‫كوردس���تانی باش���ووردا بەرێوەچوو‪،‬‬ ‫دەخوازم چەند ڕاو پێشنیازێك بخەمە‬

‫‪15‬‬

‫پرد‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫له‌راسته‌وه‌‪ :‬ئازاد حه‌مه‌ده‌مين‪ ،‬خالد دۆسكى‪ ،‬خاتوونێكى ئه‌رمه‌نى ميوانى فێستيڤاڵ ‪ 2012/4/21 -‬تبليسى‪-‬جۆرجيا‬

‫روو و بەرباس ك���ە بۆچی ئێمە وەك‬ ‫هەریم���ی كوردس���تان لەگەڵ كۆماری‬ ‫جۆرجی���ادا ن���ەك تەنی���ا پەیوەندی‬ ‫رۆش���نبیری بەڵكو پەیوەندی سیاسی‬ ‫و ئابووری و بەرژەوەندی هاوبەشیش‬ ‫دروست نەكەین؟‬ ‫بەتایبەتی كە سەركردایەتی هەردوو‬ ‫واڵت سیاس���ەتی كران���ەوە ب���ەڕووی‬ ‫جیهان پەیڕەو دەكەن‪ ،‬دروس���تكردن‬ ‫و تۆكمەك���ردن پەیوەندی���ش لەنێوان‬ ‫ه���ەردووال دا ل���ە ده‌ڕژێت���ە خانەی‬ ‫بەرژەوەندیی هاوبەشی هەردووالوە‪.‬‬ ‫لەسەر ئاستی سیاسی‬ ‫هەوڵدان بۆ كردنەوەی كونس���ڵخانەی‬ ‫جۆرجیا ل���ە هەرێمی كوردس���تان و‬ ‫كردن���ەوەی نوێنەرایەت���ی حكومەتی‬ ‫هەرێم لە گورجس���تاندا‪ ،‬هەنگاوێكی‬ ‫وەه���ا ه���ەم كردن���ەوەی كەناڵێكی‬ ‫دیپلۆماسیی نوێیە بۆ هەردووال و هەم‬ ‫دەبێت���ە ئەڵقەی رەس���می پەیوەندی‬ ‫بۆ رێكخستنی پەیوەندی فرەالیەنەی‬ ‫باشتر‪.‬‬ ‫ئەگەر بۆ جۆرجیا دروس���تكردنی ئەم‬ ‫پەیوەندییە كردنەوەی پەنجەرەیەكی‬ ‫دیكە بێت بە رووی دنیای دەرەوەدا‪،‬‬ ‫ئەوا بۆ ئێمە لە كردنەوەی پەنجەرەیەك‬ ‫زیاترە چونكە جۆرجی���ا دەوڵەتێكی‬ ‫س���ەربەخۆیە و دەكرێت پشتیوانێكی‬ ‫دیك���ە ب���ۆ دۆزی گەلەكەم���ان زیاد‬ ‫بكرێت‪.‬‬

‫لەسەر ئاستی هاریكاری و بوواری‬ ‫ئابووریدا‬ ‫جۆرجیا ل���ە رووی شارس���تانیەت و‬ ‫مەدەنیەت و رۆش���نبیرییەوە واڵتێكی‬ ‫پێشكەوتووە و بە بەشێك لە ئەوروپا‬ ‫لەقەڵ���ەم دەدرێت‪ ،‬ب���ەاڵم لە رووی‬ ‫ئابوورییەوە ئەو بودجە و سەرمایەی‬ ‫لە هەرێمی كوردستانی باشووردا هەیە‬ ‫چەند قاته‌ و پێشی جۆرجیا كەوتووە‪،‬‬ ‫لە راس���تیدا گرفتی سەرەكی جۆرجیا‬ ‫لە ئاس���تی نزم���ی ئابوورییەكەیدایە‬ ‫بۆیە سیاس���ەتی حكوومەتی جۆرجیا‬ ‫ئەمەیە كارئاسانی بۆ سەرمایەگوزاری‬ ‫دەرەكی بكات‪.‬‬ ‫لەم پێناوەشدا دەكرێت كەرتی تایبەتی‬ ‫لە هەرێمدا س���وود لەم زەمینەسازییە‬ ‫وەربگرێت و بە وێنەی چەندین واڵتی‬ ‫دیك���ە بەتایبەت���ی توركی���ا‪ ،‬بەپێی‬ ‫دەرفەت‪ ،‬وەبەرهێن���ان لە جۆرجیادا‬ ‫بكات‪ ،‬ب���ۆ نموون���ە وەك كردنەوەی‬ ‫كافتریا و رێستۆرانت و هۆتێل‪.‬‬ ‫یەكێك لە خەسڵەتەكانی پێشكەوتوویی‬ ‫جۆرجی���ا بریتیە لە زەوقی هونەری و‬ ‫جوانی ستایلی تەالرسازی لەو واڵتەدا‪،‬‬ ‫بۆی���ە دەكرێت لەم ب���وارەدا هەرێمی‬ ‫كوردس���تان ل���ە بواری تەالرس���ازیدا‬ ‫سوود لە ئەزموونی جۆرجیا وەربگرێت‬ ‫بۆ نموونە هێنانی ئەندازیار و شارەزا‬ ‫و وەستای تەالرسازی جۆرجی تاوەكو‬ ‫لەو س���تایلە جوانانەی تەالرس���ازیی‪،‬‬

‫له‌راسته‌وه‌‪ :‬محه‌مه‌د كوردۆ‪ ،‬محه‌مه‌د موكرى‪ ،‬ئيبراهيم عارف‪ ،‬ئيسماعيل مه‌حمود‪ ،‬ئه‌نوه‌ر حوسێن ‪ 2012/4/21‬تبليسى‪-‬جۆرجيا‬

‫بین���ا و ش���ەقام وەربگرێ���ت بكرێتە‬ ‫گ���ەڕەك یاخود گوندی هاوچەرخییش‬ ‫دروست بكرێت‪.‬‬ ‫گواستنەوە و گەشتوگوزار‬ ‫بێگوم���ان بۆ س���اناكردنی هاتوچۆ لە‬ ‫نێوان هەردوو واڵتەكەدا گرنگە هەوڵ‬ ‫بدرێت هێڵی راس���تەوخۆی ئاسمانی‬ ‫ل���ە نێوان هەولێر و س���لێمانی لەگەڵ‬ ‫تبلیسی پایتەختی جۆرجیادا بكرێتەوە‬ ‫ئەم كارە وا دەكات س���ەفەركردن لە‬ ‫هەرێمەوە بۆ جۆرجیا ئاسانتر و خێراتر‬ ‫بێت جا بۆ مەبەس���تی گەش���تیاریی‬ ‫بێت ی���ان دروس���تكردنی پەیوەندی‬ ‫هاریكاری‪ ،‬بەتایبەت كە جۆرجیا وەك‬ ‫دووریی جوگرافی واڵتێكە لە هەرێمی‬ ‫كوردستانەوە نزیكە‪.‬‬ ‫هەروەه���ا دەكرێت گەش���تی زەمینی‬ ‫بە پ���اس ل���ە الی���ەن كۆمپانیاكانی‬ ‫گەشتوگوزارەوە دەس���ەتەبەر بكرێت‬ ‫كە ل���ە هەرێمەوە ب���ە رێگەی خاكی‬ ‫توركیاوە گەشتیار راستەوخۆ بتوانێت‬ ‫لێرەوە بۆ ئەوێ سەفەر بكات‪.‬‬ ‫بۆ زیات���ر برەودانیش���ی ب���ە بواری‬ ‫گەش���توگوزار‪ ،‬كارێك���ی بەجێی���ە‬ ‫حكومەتی هەردووال نامیلكە و نەخشەی‬ ‫گەش���تیاری بۆ گەش���تیارانی هەردوو‬ ‫واڵت چاپ بكرێ لە پێناوی ناس���اندن‬ ‫و ئاش���نابوون بە هەردوو واڵتەكە بە‬ ‫گش���تی و ش���وێنە گەش���تیارییەكان‬ ‫بەتایبەتی‪.‬‬

‫لەسەر ئاستی رۆشنبیری‬ ‫بۆ دروس���تكردنی پردی رۆش���نبیری‬ ‫تۆكمە لە نێ���وان جۆرجیا و هەرێمی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬جێی خۆیەتی وەزارەتی‬ ‫رۆشنبیری جۆرجیادا پەیوەندی دروست‬ ‫بكات تاوەكو بتواندرێت لەسەر ئاستی‬ ‫رەس���میەوە سەرپەرەشتی ئالوگۆڕیی‬ ‫كەلتووری بكرێت‪ .‬بۆ ئەم مەبەستەش‬ ‫دەكرێ���ت ناوەندی كلتووری هاوبەش‪،‬‬ ‫یاخ���ود ناوەندی كلتووری جۆرجیا لە‬ ‫هەرێم و ناوەندی كلتوری كوردس���تان‬ ‫ل���ە جۆرجی���ا بكرێت���ەوە و س���ااڵنە‬ ‫سەردانەی ئاڵوگۆر لە نێوان رۆشنبیران‬ ‫(نووس���ەران و تیپە هونەرییەكان)ی‬ ‫هەردوو الدا سازبكرێت ئەمەش دەبیتە‬ ‫مایەی ناس���اندنی كەلتووری هەردووال‬ ‫بە یەكتر‪.‬‬ ‫لە پەراوێزی ئەم تەوەرەشدا دەكرێت‬ ‫بیر ل���ە ناردنی خوێندكارانی كورد بۆ‬ ‫زانكۆكانی جۆرجیا بكرێتەوە‪.‬‬ ‫لێرەدا ب���ۆ زیاتر لێك تێگەیش���تنی‪،‬‬ ‫هەقە كار ب���ۆ دانان���ی فەرهەنگێكی‬ ‫زمانی جۆرجی – كوردی بكرێت‪ ،‬لەم‬ ‫چوارچێوەیەشدا نامیلكەی بچووك بۆ‬ ‫فێربوونی و شەو رستە پێوەیستەكان‬ ‫لە ئاخاوتن���ی زمانی هەردو الدا چاپ‬ ‫و باڵوبكرێن���ەوە ه���ەروەك چاالك���ی‬ ‫وەرزشی و س���ەردانی ئالوگۆری تیپە‬ ‫وەرزش���یەكانی هەردووال‪ ،‬بەرایەڵێكی‬ ‫دیكەی پەیوەن���دی دووالیەنە ئەژمار‬

‫دەكرێت‪.‬‬ ‫بێگومان لەم نێوەن���دەدا كوردەكانی‬ ‫جۆرجیا كە ژمارەیەیان خۆی لە(‪)30‬‬ ‫هەزار كوردی ئێزیدی دەدات‪ ،‬دەكرێت‬ ‫بكرێنە باڵوێزی بەهێزكردنی پەیوەندی‬ ‫لە نێوان كوردستان و جۆرجیادا‪ ،‬بۆیە‬ ‫هەم كردنی پەیوەندی ئەو كوردانە بۆ‬ ‫خۆیان لەگەلی كوردستانی نیشتیمانی‬ ‫دایك و هەم رۆڵگێڕانیان بەمەبەستی‬ ‫زەمینە خۆش���كردن بۆ دروستكردنی‬ ‫پەیوەندی لەنێوان رۆشنبیرانی هەرێم‬ ‫و رۆش���نبیرانی جۆرجیا بە گش���تی‪،‬‬ ‫كارێكی بەجێ دەبێت‪.‬‬ ‫ل���ە كۆتاییدا‪ ،‬ئەو ڕاو پێش���نیازانەی‬ ‫پێش���وو وەك دەوڵەمەن���د كرد نێكە‬ ‫بۆ ئامانجی ڤیس���تیڤاڵەكەی دەزگای‬ ‫بەدرخ���ان ل���ە تبلیس���ی‪ ،‬و دەكرێت‬ ‫تاوت���وی بكرێ���ت و خاڵ���ی زیاتریان‬ ‫بخرێتە س���ەرو ئیشیان لەسەر بكرێت‬ ‫و بە پراكتیك بكرێن‪.‬‬ ‫دواج���ار مەبەس���تەكە بریتی���ە ل���ە‬ ‫دروستكردنی پردێكی فرە ڕەهەند لە‬ ‫نێوان هەرێمی كوردس���تان و كۆماری‬ ‫جۆرجیادا‪ ،‬لۆجێكی سەردەمەكەش���ی‬ ‫ئەوەیە ك���ە پەیوەندی س���اغڵەم لە‬ ‫نێوان گ���ەالن لەبەر بنەم���ای رێز لە‬ ‫یەكگرتن و دۆس���تایەتی و بەرژەوەند‬ ‫و هاوبەش بەرێوەبچێت و ئیدی باوی‬ ‫قڕكردن (سڕینەوەی گەالن نەماوە)‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫باڵوكراوەیەكی هونەریی گشتییە لەگەڵ بەدرخان دەردەچێ‬ ‫بەسەرپەرشتی‪ :‬محه‌مه‌د فه‌تاح‬

‫ژمارە ‪ ،164 - 69‬مايسى ‪2012‬ی زایینی‬

‫جه‌عفه‌ر عه‌بدولواحيد وره‌يه‌كى پۆاڵيين و سه‌ربه‌رز بۆ نه‌ته‌وه‌كه‌ى‬

‫ئامادەكردن و نووسینی‪:‬‬ ‫عەبدولوەهاب شێخانی‬ ‫وەك����و هەمووم����ان دەزانین ك����ە هون����ەر ئاوێنەی‬ ‫گەالن����ە‪ ،‬ئاوێنەی میللەتانە‪ ،‬ئێم����ەی میللەتی كورد‬ ‫دەوڵەمەندین لە هونەری گۆرانی كوردی‪ .‬بەاڵم ئێمە‬ ‫دەوڵەت نەبووینە هەر ژێردەس����تە بووینە‪ .‬هونەری‬ ‫ئێمە ئەو میللەتانەی دەوروپشتمان هەموویان دزیە و‬ ‫هەموویان بردووە و كردوویانەتە هی خۆیان‪ ،‬با باسی‬ ‫تیپی هونەری هەولێر بك����ەم‪ ،‬چونكە تیپی هونەری‬ ‫هەوڵێر لە س����ااڵنی دوای هەرەس����ی ش����ۆڕش رۆڵی‬ ‫كاریگەری هەبووە لە بواری هونەر و گۆرانی رەسەنی‬ ‫ك����وردی وەك دەبینن بزوێنەری ئ����ەم تیپە گرنگ و‬ ‫پ����ڕ بەهایەی هەولێر مامۆس����تای پایەب����ەرزی كورد‬ ‫مۆس����یقار و كوردپەروەر و نیشتمانپەروەر مامۆستا‬ ‫(وریا ئەحمەد) بوو‪ ،‬چ لە بواری گۆرانی رێكخس����تن‬ ‫و چ لە بواری ئاوازدانان‪ ،‬كاك سەاڵح محەمەد گوتی‬ ‫كاكی خ����ۆم بڕوا بكەن ئەو كاتەی كە ئێمە خزمەتی‬ ‫هونەری كوردیمان دەكرد هی وا هەبوو (قەبری بابی‬ ‫خۆی بەالش نەدەبەس����تاوە)‪ ،‬واتە بێ س����وود دیتن‬ ‫سوودی تایبەتی خزمەتی هونەری كوردی نەدەكرد‪.‬‬ ‫ئێمە لە ش����اری كۆیی بووین مامۆستا وریا ئەحمەد‬ ‫لە هەولێرێ تیپی هونەری ك����وردی دامەزراندبوو بە‬ ‫ماندوبوونی خۆمان بە زەحمەت و ناخۆشی دەهاتین‬ ‫گۆرانیم����ان تۆمار دەكرد لەو تیپ����ەی تەنها و تەنها‬ ‫خزمەت بە گەل و نیش����تمان جەماوەری كوردستان‬ ‫بگەیەنی����ن چەن����د گۆرانیمان لەگ����ەڵ تیپی هونەری‬ ‫هەولێ����ر تۆماركردییە یەك عانەم����ان وەرنەگرتییە‪.‬‬ ‫بە بەالش ئیش����مان كردییە زۆر ك����ەس دەڵێ ئێوە‬ ‫ناوچەگەرییەت����ی دەكەن بەاڵم وانیی����ە ئێمە هەولێر‬ ‫بە ش����اری خۆمانی دەزانین و وەك����و چاوی خۆمان‬ ‫دەیپارێزین و خۆشمان دەوێت‪ .‬ئەسڵەن ئێمەی كۆیی‬ ‫رقمان لە ناوچەگەرییەتییە‪ .‬ناوچەگەریەتی دەردێكی‬ ‫كوشندەیە میللەت بەرەو پارچە پارچەكردن دەبات‪.‬‬ ‫ئێمەی كۆیی ناوچەگەرییەت����ی رەت دەكەینەوە‪ .‬بۆ‬ ‫سەلماندنی قسەكەش����م خزمایەتیمان لەگەڵ هەموو‬ ‫خەڵك����ی كوردس����تان هەیە‪ ،‬بەاڵم ئێمە س����ینگمان‬ ‫دەرناپەڕێنین بڵێی����ن ئەها ئێمە چەند خزمەتمان بە‬ ‫گەل و نیش����تمان و نەتەوەكەمان كرددووە ئەوكاتی‬ ‫ئێم����ە خزمەتی هون����ەری كوردیمان دەك����رد هی وا‬ ‫هەیە خزمەتی رژێمی بەعس����ی دەكرد حەزیش ناكەم‬ ‫هەموو شتێك بوروژێنم و باس بكەم ئێمە لە كۆێی و‬ ‫رەواندوز و ش����وێنی تر بە موسیقار و گۆرانی بێژەوە‬ ‫دەهاتین لە شارە دێرینەكەی هەولێر گۆرنی رەسەنی‬ ‫كوردی تۆماربكەین و تۆمارمان كرد كە ئێستاش ئەو‬ ‫گۆرانییانە رەسەنن و نەمرن‪ .‬چونكە ئاوازی رەسەن‬ ‫و قوڕگی رەسەن و شیعری رەسەن و لە گۆرانییەكە‬ ‫ئاوێت����ە بووە بۆی����ە خزمەتی گەلی پ����ێ كرا‪ .‬تیپی‬ ‫هونەری هەولێر لە س����اڵی (‪ )1978‬وەرچەرخانێكی‬ ‫لە ژیانی هەولێر و هەموو كوردستان كرد گەنجەكانی‬ ‫زۆر بەرەو پێش برد و روحی كوردایەتی زیندوكردەوە‬ ‫ل����ە ن����او دڵ و دەروون����ی هەموو كەس����ێك‪ .‬گیانی‬

‫هونه‌رمه‌ند سه‌اڵح عه‌بدوڵاڵ‪ ،‬ناسراو به‌ مام عه‌واڵ‬ ‫نوێبوون����ەوەی پێ دەبەخش����ین‪ .‬هونەری كوردی لە‬ ‫ش����اری هەولێر بوژاندرایەوەی بە هۆی مۆس����یقاران‬ ‫وریا ئەحمەد مامۆستا جان تۆماس و مامۆستا رزگار‬ ‫خۆشناو و هی دیكە‪.‬‬ ‫لەو ش����ارە هونەر بەرەو هەڵدێر رۆیشتبوو‪ .‬پێویستە‬ ‫ئەو مامۆس����تا بەڕێزانە لەسەریان بنووسن و باسیان‬ ‫بكەی����ن كە چەن����د بە پەرۆش بوون ب����ۆ بەرەوپێش‬ ‫بردنی گۆرانی كوردی و هونەری كوردی‪.‬‬ ‫(كاك سەاڵح) دوو گۆرانیت لە تیپی هونەری هەولێر‬ ‫تۆمارك����رد یەكیان (درۆیە گەر بڵێم ئاگام لە خۆیە)‬ ‫ئەوی تریان با بچینە كوێستان‪.‬‬ ‫(گۆرانی درۆیە گەر بڵێم ئاگام لەخۆیە)‪ .‬شیعرەكەی‬ ‫هی مامۆستای پایەبەرزی كورد و كوردپەروەر و شاعیر‬ ‫و ئاوازدانەر و گۆرانیبێژ و نووسەر و سیاسەتمەداری‬ ‫كورد (كاك خالید دلێر)ە‪ ،‬بەس����ەرهاتی دانانی ئەم‬ ‫شعرە مامۆس����تا (وریا ئەحمەد)ی بەڕێز گێڕایەوە و‬ ‫گوتی كاتی خۆی مامۆستا وریا ئەحمەد ئەو شعرەی‬ ‫لەس����ەر كاس����ێت بۆم تۆمار كردبوو ناردی بۆ كۆیە‬ ‫چونكە ئەوكاتی من لە كۆیێ دادەنیشتم‪ ،‬گوتی دەبێ‬ ‫تۆ ئ����ەو گۆرانییە بڵێی چونكە بە مامۆس����تا خالید‬ ‫دلێ����رم گوتووە كاك س����ەاڵح ئ����ەو گۆرانییە دەڵێت‬ ‫زۆری پ����ێ خۆش بووە‪ .‬رۆژانە كاس����ێتەكەم لێدەدا‬ ‫و لەبەرم دەكرد مامۆس����تا وریا گوت����ی دەزانی ئەو‬ ‫ش����یعرەی لەس����ەری كێ داناوە‪ .‬گوتی ئەو شیعرەی‬ ‫لەسەر (مامۆستا جەعفەری نەمر) داناوە‪ .‬كە رۆژێك‬ ‫لە پێ����ش لە س����ێدارەدانی خەبەریان بە مامۆس����تا‬ ‫خالی����د دلێر داوە و ئەوی����ش بۆ بەیانی چووە لەگەڵ‬ ‫كەسوكاری بۆ سەردانی شەهید جەعفەر كە چووینە‬ ‫سەردانی لە س����جنی ئەبوغرێب ئەو هەموو خزمە بە‬ ‫گریانەوە دەستیان لە ملی ش����ەعید جەعفەر دەكرد‬ ‫یەكجار دیمەنێكی دڵتەزێن و ناخۆش بوو‪ .‬كەسێكی‬ ‫وەك مامۆس����تا جەعفەری كۆڵنەدەر والەبەر دەمتایە‬ ‫و زیندووە تەنها داوای مافی راس����تەقینەی نەتەوەی‬ ‫خۆی دەكات لە س����ێدارە دەدرێت‪ ،‬من واتە (خالید‬ ‫دلێر) لە دوای هەموو خەڵكەكە راوەستابووم بە هیچ‬ ‫جۆرێك نە فرمێسك لە چاوم دەهات نە دەگریام بەاڵم‬ ‫لە ناخه‌وه‌ دەكواڵم تەماش����ای ئەو دیمەنە ناخۆش و‬ ‫پڕ ئێش و ئازارەم دەكرد‪ .‬هیچ دەنگم لێوە نەدەهات‬ ‫تا ش����ەهید جەعفەر گەیشتە من و گوتی كاكە خالید‬ ‫ئاوام دەویس����ت بێیە كنە من ئ����اوا خۆڕاگر و نەبەز‪.‬‬ ‫ئەوا وەكو شێر بەرامبەر بە من بوەستی بە خۆڕاگری‬ ‫شەهید جەعفەر گوتی ئەوەی من كردبوومە هیچ لێی‬ ‫پەشیمان نیم پێی سەربەرزم من بۆ نەتەوەكەی خۆم‬

‫كردوومە‪ ،‬من لە ناخەوە دەكواڵم بەاڵم خۆم راگرتبوو‬ ‫كە هاتمە دەرەوە ئەو دیمەنە پڕ ئێش و ئازارە بووە‬ ‫هۆی ئەوەی ئەم ش����یعرە لەسەر كاك جەعفەر دابنێم‬ ‫بەهرەی شیعرەكە كات و ساتی بەر لە سێدارەدانە لە‬ ‫قەس����ابخانەكەی ئەبوغرێب كە (تەعبیر) لەو كات و‬ ‫ساتە و كاك جەعفەر خۆی دەكات‪.‬‬ ‫(خەیاڵ)‬ ‫درۆی�����������ە گ�������ەر ب���ڵ���ێ���م ئ������اگ������ام ل���ەخ���ۆی���ە‬ ‫ب����ە چ�������اوی ت����ۆ ب����ە گ���ی���ان���ی ت����ۆ درۆی��������ە!!‬ ‫م��ەگ��ەر ه���ەر خ���ۆم ب��ڵ��ێ��م چ���ۆن ه��ەس��ت و هۆشم‬ ‫ت��������ەروی خ�����ۆم پ����ەپ����وول����ەی دەوری تۆیە‬ ‫ل���ەگ���ەڵ���ت���ا خ�����ۆم ن����ەژی����م ئ�����ەی ب����ۆ خەیاڵم‬ ‫ب������ەالی ت����ۆ ب�����ەر ن�������ەدەم دەب����ڵ����ێ ل���ەب���ۆی���ە؟!‬ ‫ل����ە ب����اغ����ی ج����وان����ی ت����ۆ داوا ل����ە گەشتا‬ ‫ه���ەن���ێ ج����ار پ�����ەرت و ئ���اڵ���ۆز ه���ەن���دێ كۆیە‬ ‫ه����ەن����ێ ج�����ار م���ەس���ت���ی ب��������ادەی چ���اوەك���ان���ی‬ ‫دەور ت������ەن������راوە ب����ە ب�����رژان�����گ و ب���رۆی���ە‬ ‫خ���ەی���اڵ���ی���ش���م ب�����ەرام�����ب�����ەر چ�������اوی مەستت‬ ‫م���ەل���ۆچ���ك���ەی ب������ەردەم������ی ب������از و هەڵۆیە‬ ‫ق����ژی ب����ۆن خ����ۆش و ن���ەرم���ت وا ل���ە دەستیا‬ ‫ه���ەن���ێ پ���ەخ���ش���ان���ە‪ ،‬ه���ەن���دێ ج����ار مەڵۆیە‬ ‫ل����ە چ��ێ��ش��ت��ن دای������ە دەم‪ ،‬ت���ام���ی خەیاڵی‬ ‫م��������ژی گ�����ۆن�����ات�����ە‪ ،‬ی������ا ن����وق����ڵ����ی ك���ڵ���ۆی���ە‬ ‫ئەمەی سەرەوە ئەو شیعرەیە كە بۆ شەهید جەعفەر‬ ‫گوتراوە كە خۆی قوربانی كورد و كوردس����تان كرد‪.‬‬ ‫ئ����ەو بنەماڵە بەڕێزە ك����ە جێگای ش����انازی هەموو‬ ‫كوردس����تانن جگە لە كاك جەعفەری ش����ەهید كاك‬ ‫ئ����ازادی خوارزایش����ی هەر ل����ەو رێگایە ش����ەهیدبوو‬ ‫لەگەڵ خێزانەكەی‪ .‬ك����ە هەتا دوای ئەنفالەكان كاك‬ ‫دكتۆر ئازاد عوس����مان خوارزای شەهید جەعفەریش‬ ‫پێشمەرگە بوو سەنگەری لە دوژمن گرتبوو‪ .‬ئەویش‬ ‫لە پێناو گەل و خاكەكەی ش����ەهید بوو هەزار س��ڵ�او‬ ‫لە گیان����ی پاكیان‪ ،‬ئازایی و خۆڕاگری و بەرزی كاك‬ ‫خالید دلێر خۆش����ی دەبەخش����ێتە شەهیدی گەورەی‬ ‫كورد كاك جەعفەر‪ .‬كاك خالید ئا لەو كات و ساتەدا‬ ‫دەكەوێتە دنیای خەیاڵ و ئەندێش����ە‪ .‬چۆن خەیاڵ و‬ ‫ئەندێش����ەیەك‪..‬؟ پڕ لە ئازار و پڕ لە ناخۆشی و پڕ‬ ‫لە ژان‪ ،‬پڕ لە جۆش����خواردنی دەروون و نەش����توانی‬ ‫هەڵبڕیو دەری ببڕێ‪ ،‬چونكە دێوەزمە رەقیبە و پێی‬ ‫دڵخ����ۆش دەبێ‪ .‬لە جێگایەكی تر كە لە پیاوی كورد‬

‫خالید دلێ����ر دەڵێ‪« :‬گریان چارەی دەرد نییە» جا‬ ‫چۆن ئەو پەنا بۆ گریان دەبات خۆڕاگر خۆی پیشان‬ ‫دەدات بۆ ئ����ەوەی دێوەزمەی حاك����م بخاتە دونیای‬ ‫سەرسوڕمانەوە‪.‬‬ ‫ناخ����ی دەروونی پڕژانی بەو چەند دێڕ ش����عرە وەاڵم‬ ‫دەداتەوە كە هەوێنی ئەو ش����عرە كەیف و زەماوەند‬ ‫نیی����ە‪ .‬دەم كاتێك����ی یەكجار ناخۆش و س����ووتانە‪.‬‬ ‫بۆی����ە ناوونیش����انی ش����یعرەكەش (خەیاڵە) چونكە‬ ‫ل����ەو وەختەیدا خەیاڵ هەموو ش����تێك تۆمار دەكات‬ ‫و ژان����ی لەدایكبوون����ی نووس����یش رادەگەیەن����ێ كە‬ ‫ش����یعری (خەیاڵ) مامۆستا خالید تەواوی مەسەلەی‬ ‫دانانی ئەو ش����یعرەی بۆ مامۆستای پایەبەرزی كورد‬ ‫و مۆس����یقار و ئاوازدان����ەری بەتوانا مامۆس����تا وریا‬ ‫ئەحمەد باس����ی كردب����وو ئەویش ئ����اوازی بۆ داناوە‬ ‫چونك����ە كاك جەعفەر هاوڕێی نزیكی مامۆس����تا وریا‬ ‫ئەحمەد بووە گوتنەكەشی كاك (سەاڵح محەمەد)ی‬ ‫هونەروەر و كوردپەروەر و پاك و خاوەن رەوش����تی‬ ‫ب����ەرزە هەرس����ێكیان لە ی����ەك ئاس����تدان بۆیە ئەم‬ ‫گۆرانییە نەم����رە هەتا هەتایە نەوەی نوێ دەبێ بێن‬ ‫لێكۆڵینەوەی ورد لەسەر ئەم جۆرە گۆرانییانە بكەن‪،‬‬ ‫چونكە (گۆرانیەكە‪ ،‬ئاوازەكە‪ ،‬گوتنەكە) هەرسێكیان‬ ‫زۆر رەس����ەنن و بەرخودان بوو لە كاتی خۆی گۆرانی‬ ‫بۆ خۆشی دەگوترا‪ ،‬بەاڵم ئەم گۆرانییە لە ناخۆشیدا‬ ‫بۆ ناخۆش����ی گوت����راوە‪ ،‬چون كاریگ����ەر نییە چۆن‬ ‫سۆزی نییە؟ ئاوازی ئەم گۆرانییە گرنگ و پڕ بەهایە‬ ‫ئاوازێكی قورسە‪ ،‬ئاوازەكەی مۆسیقاری گەورەی كورد‬ ‫مامۆستا وریا ئەحمەد دایناوە‪ .‬ئەو گۆرانییە یان بڵێم‬ ‫ئەم س����رودە بەرپەڕچ بوو بۆ رژێمی بەعس����ی فاشی‬ ‫ئەم گۆرانییە بە ش����یعر و ئ����اواز و گوتنی (تەعبیر)‬ ‫لە كەس����ێكی شۆڕش����گێڕ و گەورە و كوردپەروەر و‬ ‫چاونەترس و گەورە دەكات‪ .‬كە بەرامبەر دڕندەترین‬ ‫رژێم وەس����تا و كۆڵی نەدا جا خوێنەری خۆشەویست‬ ‫چ����ۆن ئ����ەم گۆرانییە گرنگ و پڕ بای����ەخ نییە؟ خۆ‬ ‫هەموو كاربەدەس����تەكانی زیندان و ژووری س����ێدارە‬ ‫بە ش����ەعید جەعفەریان دەگوت (إس����تاژ) و رێزیان‬ ‫دەگرت لەبەر گەورەیی و كەسایەتی بەرزی مامۆستا‬ ‫جەعف����ەر‪ .‬یەك ل����ەو زابتانەی كە ئازاری مامۆس����تا‬ ‫جەعفەری دەدا و لێی دەدا رۆژێك (نوكتە) لەس����ەر‬ ‫كورد دەڵێ شەهید جەعفەریش دەڵێت دەستم بكەوە‬ ‫و لێدان راگرە با منیش (نوكتە) لەسەر عەرەب بڵێم‬ ‫(زابتەكە) دەس����تی دەكاتەوە و شەهید جەعفەر زۆر‬ ‫بە ئازایانە نوكتەیەك لەس����ەر عەرەب دەڵێت‪ .‬دوایی‬ ‫كە تەواو دەبن (زابتەكە) لە مامۆستا نادات‪ ،‬شەهید‬ ‫جەعفەریش دەڵێت بۆ وەس����تاوی (زابتەكە) دەڵێ‪:‬‬ ‫هەڵس و كەوتت و قس����ەت زۆر كاری لێ كردم بۆیە‬ ‫ناتوانم ئازارت بدەم و پاشان دەست دەكات بە گریان‬ ‫و دەچێتە دەرەوە‪.‬‬ ‫دەبێ ئ����ەم گۆرانییە بۆ نەوەی نوێ لێ بدرێتەوە كە‬ ‫چۆن ئەم ش����عرە گوتراوە‪ ،‬چ����ۆن كاك وریا هەوڵی‬ ‫داوە ئاوازێكی وای بۆ دابنێ پڕ بە پێس����تی شعرەكە‬ ‫بێت‪ ،‬كاك (سەاڵح محەمەد)یش بە دەنگە زواڵڵەكەی‬ ‫ن����ەك وەك گۆرانی بەڵكو وەك س����رودێك بیڵێت كە‬ ‫هەرس����ێ بابەتەك����ە تەواوكەری یەكت����ر بن‪ ،‬چونكە‬ ‫هەرس����ێكیان رەسەنن‪ ،‬پاكن‪ ،‬بۆ كوردایەتی و زمانی‬ ‫كوردی گوتراوە‪( .‬كاك س����ەاڵح) هەر كە شعرەكەی‬ ‫پ����ێ دەگات ل����ە الیەن مامۆس����تا (وری����ا ئەحمەد)‬ ‫ناوەڕۆكی شیعرەكەی بۆ باس دەكات و لە دایكبوونی‬ ‫شیعرەكەش����ی بۆ روون دەكاتەوە‪ .‬كە دڵ و دەروونی‬ ‫كاك س����ەاڵح جۆش دەسێنێ بۆ گوتنی ئەم گۆرانییە‬ ‫كە پ����ڕ بە گەرووی بچریكێنێ بۆ ئ����ازادی و نەمانی‬ ‫چەوسانەوە و بۆ روحی پاكی شەهیدی نەمر جەعفەر‬ ‫عەبدولواحێد‪ .‬لە س����اڵی (‪ )1984‬كاك سەاڵح مانای‬ ‫ئەم ش����یعرەی بۆ روون كردم����ەوە‪ .‬منیش زۆری پێ‬ ‫سەرس����ام بووم‪ .‬بۆیە من لەو ساتەوە ئەم گۆرانییە‬ ‫زۆر لە الم بەرزە‪.‬‬ ‫ئازی����زان‪ ،‬خوێنەری هێژا دەمەوێ ئ����ەوەت پێ بڵێم‬

‫‪17‬‬

‫هونه‌ر‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫كە مامۆس����تا جەعفەر خۆش����ی دەنگ����ی زۆر خۆش‬ ‫بووە و س����روودی نیش����تمانی گوتووە‪ ،‬لە شۆڕشی‬ ‫ئەیلوول پێش����مەرگە بووە و رابەری سیاس����ی بووە‬ ‫ل����ە ئاهەنگەكانی نەورۆز رۆڵی كاریگەری هەبووە‪ .‬لە‬ ‫ئاهەنگێكی نەورۆز لە هەمەدان خۆی جۆرێك ش����ایی‬ ‫دادەنێ و لە ئاهەنگەكە ئەم جۆرە ش����اییە دەكرێت‪.‬‬ ‫ش����ەهید جەعفەر لەگەڵ (كاكی) لە شۆڕشی ئەیلول‬ ‫بەشداری دەكەن واتە لەگەڵ كاك خالید دلێری دەبن‬ ‫بە پێش����مەرگە لە شۆڕش����ی ئەیلوول‪ .‬مامۆستا وریا‬ ‫ئەحمەد بۆی گێڕامەوە و گوتی كە لە دوای هەرەسی‬ ‫ش����ۆڕش هاتمەوە من زۆر دڵگیر ب����ووم‪ .‬لە ماڵەوە‬ ‫نەدەهاتمە دەرەوە‪ .‬رۆژێك مامۆس����تا جەعفەر هات‬ ‫گوتی ئ����ەوە بۆ هەر لە ماڵەوەی هەس����تە با بچینە‬ ‫دەرەوە‪ .‬كورد بە نەمانی شۆڕش لە ناوناچێ‪ ،‬كورد هەر‬ ‫دەمێنێ و شۆڕش لە ناو ناچێ و سەر هەڵدەداتەوە‪.‬‬ ‫برای بەڕێزم مام حەمید رەش����اش كە لە شۆڕش����ی‬ ‫ئەیلوول بەرپرس بووە‪ .‬مامۆستا جەعفەریش رابەری‬ ‫سیاس����ی بووە لە الی مام حەمی����د‪ .‬كە هەر جارێك‬ ‫باسی ش����ەهید جەعفەر دەكات عەیامێك دەتاسێ و‬ ‫خەیاڵ دەیباتەوە و ئینجا دەس����ت بە گێڕانەوەی ئەو‬ ‫كەڵەمرۆڤە دەكات كە چەند بە توانا و چەند خۆڕاگر‬ ‫و ئ����ازا و نەبەز بووە‪ .‬چەند كورپەروەر و دڵس����ۆزی‬ ‫كورد و كوردستانەكەی بووە‪ .‬ئەویش لەبەر دەستی‬ ‫مامۆستای كوردپەروەر كاك (خالید دلێر) پەروەردە‬ ‫بووە چۆن وانابێ‪.‬‬ ‫بۆیە مام حەمید گوتی‪( :‬كورتە باس����ێك دەربارەی‬ ‫خەبات و دڵس����ۆزی ش����ەهیدی قارەمانی گەلەكەمان‬ ‫هەڤاڵ جەعفەر عەبدولواحێد كۆیی) شەهید جەعەفر‬ ‫یەكێك بوو لە پێش����مەرگە دڵس����ۆزەكانی شۆڕشی‬ ‫ئەیلوول‪ ،‬سەرەتای ناس����ینم لەگەڵ ئەو قارەمانە لە‬ ‫هاوینی ساڵی (‪ )1963‬بە فەرمانی مەكتەبی سیاسی‬ ‫من گوازرامەوە بنكەی حاجی قەاڵ‪ ،‬ئەو كاتە شەهید‬ ‫دكتۆر خالید س����ەعید لێپرسراوی بنكەی حاجی قەاڵ‬ ‫بوو منیش س����ەرپەل ب����ووم رۆژێك گەنجێكی رێك و‬ ‫پێكی قسەخۆش نامەیەكی دكتۆر خالیدی بۆ هێنام‪،‬‬ ‫منی����ش نامەكەم كردەوە دكتۆر خالید نووس����یبووی‬ ‫وا هەڤاڵ (جەعفەر عەبدولواحێد)مان گواس����تەوە بۆ‬ ‫سەر میالكی پەلەكەتان بە پلەی رابەری سیاسی كار‬ ‫دەكات لە پەلەكەتان هی����وادارم هاوكاری بكەن‪ ،‬من‬ ‫بە هاتنی كاك جەعفەر زۆر كەیف خۆش بووم لەبەر‬ ‫ئەوەی رابەری سیاس����یمان نەبوو‪ ،‬كاك جەعفەر بە‬ ‫ماوەیەكی كەم لەبەر دڵس����ۆزی و كردەوە باشەكانی‬ ‫خۆی جێگای خۆی لە ناو دڵی هەموومان كردەوە كاك‬ ‫جەعفەر كوڕێكی خوێندەوار و قس����ەخۆش و شارەزا‬ ‫ب����وو لە كاروباری رێكخس����تنی حزبی‪ ،‬كاك جەعفەر‬ ‫هەم����وو مەرجەكان����ی كوردایەت����ی و كوردپەروەری‬ ‫تێدابوو خوێندەواری باش بوو وە زمانی ئینگلیزیشی‬ ‫دەزانی وە لە گۆرانی گووتن دەنگی زۆر خۆشبوو ئەو‬ ‫كاتی هەموو پێشمەرگەیەك دەبوایە لە شانەی حزبی‬ ‫بەش����داری كۆبوونەوەكانی حزب����ی بكردایە ئەو كاتە‬ ‫پێش����مەرگە ئابوونەی نەدەدا لەبەر ئەوەی كەسمان‬ ‫مووچەمان نەبوو‪ ،‬ش����ەهید جەعف����ەر كادیرێكی زۆر‬ ‫ب����ە توانا بوو ئەو م����اوەی لەگ����ەڵ یەكتربووین زۆر‬ ‫س����وودمان لە كردەوەكانی كاك جەعفەر وەرگرت لە‬ ‫هەموو رووێكەوە وە ئەو م����اوەی لە ئێرانیش بووین‬ ‫بەشی زۆری هاتوچۆی ناوشارمان لەگەڵ یەكتربووین‬ ‫زۆر سوودمان لە كردەوەكانی كاك جەعفەر وەرگرت‬ ‫لە هەم����وو رووێكەوە وە ئەو برادەرانەی زۆر لە كاك‬ ‫جەعفەر نزیك بوون من دكتۆر حەس����ەن ئیسماعیل‬ ‫و دكتۆر حوسێن ئیس����ماعیل و مستەفا رابەر بووین‬ ‫ل����ە كاتێ ل����ە هەمەدان بووین لە ن����او خۆمان چەند‬ ‫خولێكمان كردبووەوە ل����ەو خوالنە خولی فێربوونی‬ ‫زمانی ئینگلیزی بوو مامۆستایەكانی زمانی ئینگلیزی‬ ‫(تەها بابان و كاك جەعفەر عەبدولواحێد) بوون هەر‬ ‫ئ����ەو ماوەی لە هەمەدان بووی����ن من و كاك جەعفەر‬ ‫و كاك مس����تەفا رابەر مانگانە بە شێوەیەكی نهێنی‬ ‫بەیاننامەیەكمان دەردەكرد بە ئاگاداری سەركردایەتی‬ ‫بە ناوی (سەرچڵ) لەسەر ئەو كەسانەمان دەنووسی‬ ‫ك����ە كردەوەیەك����ی ناڕێكی����ان كردبا وە ب����ە بۆنەی‬ ‫جەژنی نەورۆز لە ساڵی (‪ )1965‬لە شاری هەمەدان‬ ‫ئاهەنگێك����ی گەورەمان گێڕا ب����ۆ ئاهەنگی نەورۆز وە‬ ‫داوامان لە حكومەتی ئێران كرد هۆڵێكی زۆر گەورەیان‬ ‫بۆمان تەرخان بكات مانگێ����ك پێش جەژنی نەورۆز‬ ‫خۆم����ان ئامادەكرد بۆ ئاهەنگەك����ە چەند تیپێكمان‬ ‫ئامادەكرد وەكو تیپی گۆرانی و سروودگووتن و تیپی‬ ‫هەڵپەڕكێ وە تیپی تەمس����یلی لەو تیپە هونەرییانە‬ ‫كاك جەعفەر دەورێك����ی زۆر بااڵی هەبوو بەتایبەتی‬ ‫ل����ە تیپی گۆرانی و س����رود وت����ن وە هەروەها كاك‬ ‫جەعفەر خۆی جۆرە هەڵپەڕكێیەكی دانابوو خۆش����ی‬

‫چونكە مێشولەی زۆر بوو‪ ،‬خەجێ بە مەالریا مردبووە‬ ‫كە پایز دەگەڕێنەوە دەزگیرانەكەی دەچێت بۆ ماڵی‬ ‫خەجێ دەڵێ ئەدی ك����وا (خەجێ) ئەوانیش دەڵێن‬ ‫خەجێ لە بیتوێنێ مردووە‪ ،‬ئیتر كوڕە شێت دەبێت و‬ ‫لەبەر خۆیەوە بەسەر (خەجێ)دا هەڵدەڵێ و دەڵێت‬ ‫لە ناو ش����اری كۆیە دەس����وڕایەوە ئ����ەو گۆرانییەی‬ ‫بەس����ەر (خەجێ)ی دەزگیرانی هەڵدەگوت كە خۆی‬ ‫شعرەكەی بۆ داناوە و بە ئاوازەیش دەیگوت‪ ،‬ئەمەش‬ ‫شعرەكەیە‪:‬‬ ‫چەن����دم پ����ێ گۆت����ی خەج����ێ مەچ����ووە بیتوێن����ێ‬ ‫ئ����اوی ناس����ازە كچ����ێ خەج����ێ ه����ەر دەتفەوتێن����ێ‬ ‫كەپرێكت بۆ بكەم كچێ خەجێ لە قولەی دەربەندی‬ ‫دێم����ە الی دایك����ت كچ����ێ خەج����ێ ب����ە زاوابەن����دی‬ ‫كەپركێ����ت ب����ۆ بك����ەم كچێ خەج����ێ لە ن����او توتنێ‬ ‫داوێم����ە كەپ����رێ كچ����ێ خەج����ێ پەلك����ی سوس����نێ‬ ‫بەه����ارێ نەم����رم كچ����ێ خەجێ ش����ایی و س����ەیرانە‬ ‫هاوین����ێ نەم����رم كچ����ێ خەج����ێ خەل����ە و خەرمانە‬ ‫پایی����زێ نەم����رم كچ����ێ خەج����ێ گەاڵڕێزان����ە‬ ‫زس����تانێ نەم����رم كچ����ێ خەج����ێ بەف����ر و باران����ە‬ ‫ئ����ەو وەختە بمرم كچێ خەجێ دەس����ت لێك بەردانە‬

‫شه‌هيد جه‌عفه‌ر عه‌بدولواحيد‪ ،‬ئه‌و پياوه‌ى له‌ په‌تى سێداره‌ نه‌ترسا‬ ‫سەرچۆپی گرتبوو منیش بەشداری هەردوو تیپەكان‬ ‫ب����ووم بۆ ئاهەنگی نەورۆز س����ەركردایەتی خەڵكێكی‬ ‫زۆر لە دانیشتوانی شاری هەمەدانی داوەت كردبوو لە‬ ‫كاربەدەستانی حكوومەت و پیاوماقواڵن و كەسایەتی‬ ‫ش����ارەكە بەش����داربوون وە حكوومەتی ئێران تیپی‬ ‫مۆس����یقای داینێ و پێشەكی ئاهەنگەكە بە سروودی‬ ‫ئەی رەقیب دەس����تی پێ كرد لە پاشان كاك عومەر‬ ‫دەبابە وتارێكی بە زمانی فارسی و كوردی خوێندەوە‬ ‫لە پاش����ان س����روودی نەورۆز لە الیەن تیپی گۆرانی‬ ‫و بە هاوكاری تیپی مۆس����یقا دەس����تی پێ كرد ئەو‬ ‫س����روودە لە دانانی مامۆس����تا خالی����د دلێر بوو من‬ ‫بەشێكم لە یاد ماوە‪:‬‬ ‫ساڵێكی تریش وا داهاتەوە رۆژی نەورۆی كورد وا هەاڵتەوە‬ ‫بەم هاتنەوەیەش نەورۆز ئەم جارە دەرسی تێكۆشان دا ئەداتەوە‬ ‫ئێمەش ساڵو لە دوور واڵتەوە بە گوڵی سوری رێی خەباتەوە‬ ‫دەینێرین بۆ هەر نەبەردێكەوە مەشخەڵی شۆڕش هەڵبكاتەوە‬

‫ئاهەنگەكە زۆر س����ەركەوتووبوو جێگای دڵخۆش����ی‬ ‫هەم����ووان بوو ئەوە لە كاتێ ل����ە هەمەدان بووین لە‬ ‫دوای گەڕانەوەمان لە ساڵی ‪ 1965‬مامۆستا جەعفەر‬ ‫گەڕاوە س����ەر كاری خوێندن ل����ە دوای بەیانی ‪29‬ی‬ ‫حوزەیران‪ ،‬كاك جەعفەر بووە مامۆس����تا و لە پاشان‬ ‫ژنی هێنا و بەداخەوە لە س����اڵی ‪ 1967‬لەگەڵ س����ێ‬ ‫قارەمانی تر لە سێدارە دران و لە دوای شەهیدبوونی‬ ‫ژن و منداڵەكانی لە رێگای هەولێر ـ موس����ڵ توشی‬ ‫كارەس����اتێكی دڵتەزێ����ن بوون و كوڕەك����ەی زۆر بە‬ ‫س����ەختی بریندار ب����وو بۆ چارەس����ەری كوڕەكەیان‬ ‫هێنایانە بەغداد لە نەخۆش����خانەی جوملەی عەسەبی‬ ‫بوو بۆ ماوەی ش����ەش مانگ لە نەخۆشخانە ماوە ئەو‬ ‫كاتە م����ن ماڵم لە بەغداد بوو من و مامۆس����تا مەال‬ ‫ع����ەواڵ زۆر یارمەتیمان دا بەتایبەتی مامۆس����تا مەال‬ ‫عەواڵ ئەو كاتە وەزیر بوو بەتایبەتی سەردانی دكتۆر‬ ‫س����ەعد ئەلوەتری كرد و داوای لێ ك����رد زۆر ئاگای‬ ‫لەو منداڵە بێت و منی����ش وەكو مامێك خەمخۆریان‬ ‫بووم ئەمە بەش����ێك بوو ل����ەو زانیارییانەی الی من‬ ‫بوو دەربارەی ش����ەهید جەعف����ەر عەبدولواحێد ئەم‬ ‫شەهیدانە هەرچواریان بە یەك رۆژ و كات لە سێدارە‬ ‫دران‪ ،‬بەاڵم ئێس����تا سەركردەكان كە باسیان دەكەن‬ ‫یان س����ەردانی ماڵەكانیان دەك����ەن هەندێك جار بە‬ ‫زۆری هەر باس����ی یەكێكیان زیاتر دەكەن باشتر وایە‬

‫وەكو یەك باس بكرێن‪ ،‬هه‌ر س����ه‌باره‌ت به‌و باس����ه‌‪،‬‬ ‫له‌ نزيكه‌وه‌ پێش����مه‌رگه‌و نووسه‌رو و فۆلكلۆر په‌روه‌ر‬ ‫(حەمید رەش����اش) به‌م جۆره‌ باسه‌ له‌و گۆرانييه‌ى‬ ‫ده‌كات كه‌ له‌ شيعرى مامۆستا (جه‌الل جۆبار)ه‌‪.‬‬ ‫گۆران����ی دووەم (با بچینە كوێس����تان بۆ گەش����تی‬ ‫ئەم ناوە) ش����عرەكەی هی شاعیری پایەبەرزی كورد‬ ‫مامۆس����تا (جەالل جۆبار)ە‪ ،‬ئاوازەكەی فۆلكلۆرە و‬ ‫ئێمە ش����اعیری گەورەی كورد مامۆستا جەالل جۆبار‬ ‫ناومان نابوو ش����اعیری تیپی باواج����ی‪ ،‬چونكە هەر‬ ‫كێش����ەیەكمان هەبووایە دەچووین����ە الی ئەو بەڕێزە‬ ‫هەر شیعرێكمان بویس����تایە پێمان دەگوت و ئەویش‬ ‫بۆمانی دادەنا‪.‬‬ ‫مامۆستا وریا ئەحمەد دابەش كردنەوەی كرد‪ ،‬ئامادەی‬ ‫كرد وەك دەڵێن مش����ت و ماڵ����ی كرد‪ .‬ئەو گۆرانییە‬ ‫بۆ ئەو كاتی زۆر گرنگ بوو‪ ،‬چونكە ئەوكاتی س����اڵی‬ ‫(‪ )1978‬خەڵك رادەگوێزرا بۆ ئۆردوگا زۆرەملێیەكان‬ ‫و ئێمەش لەو گۆرانیە دەمانگوت با بچینە كوێس����تان‬ ‫بۆ گەش����تی ئەم ناوە‪ ،‬ئەم گۆرانیی����ە بەرپەرچ بوو‬ ‫بۆ راگوێزانی گوندە ناوچە كوێس����انییەكان‪ .‬ئەوكات‬ ‫خەڵك هەس����تی دەكرد كە ئەو حكومەتە ئەو رژێمە‬ ‫چ بەس����ەر ئ����ەو میللەتە دێنێ كەس����یش نەیدەوێرا‬ ‫دەنگێ بكات ئێمەش وەكو تیپی باواجی وەك هەست‬ ‫دەربڕینێك ئەو گۆرانییەمان دەگوت و هەرچەند تیپی‬ ‫باواجی نەمابوو ئێمەش لەگەڵ تیپی هونەری هەولێر‬ ‫گۆرانیمان تۆمار دەكرد ئێس����تاش ئ����ەو گۆرانییانە‬ ‫نەمرن‪.‬‬ ‫گۆرانی س����ێیەم (چەندم پێ گوت����ی كچێ خەجێ)‬ ‫مەچ����ووە بیتوێنێ‪ ،‬ئاوی ناس����ازە هەر دەتفەوتێنێ)‬ ‫لە راس����تیدا (زاهیر نوری جان) هەب����وو بە تەمەن‬ ‫بوو لەوی گوێم لێ بوو زۆر جار دادەنیش����تین دەنگی‬ ‫خۆش بوو بابی س����ەردار ئەحم����ەدی پێمان دەگوت‬ ‫(باب سەردار) مام ئەحمەد ئەو دەیگێڕایەوە دەیگوت‬ ‫ئەو كەسەم دیتبوو كە ئەوی ئەو گۆرانییەی دەگوت‬ ‫تەمەنی حەفتا ساڵ بوو لە (حەفتا) مرد‪ ،‬ئەو كابرایە‬ ‫كاتی خۆی داوای (خەجێ)ی كردبوو دابویانێ‪ ،‬بەاڵم‬ ‫گوتبووی����ان جارێی بۆ (ك����رێ داوی) واتە توتن بە‬ ‫داوی وەك����ردن دەچینە بیتوێنێ كە پایزی هاتینەوە‬ ‫ئینجا (خەجێ) بگوازەوە‪ .‬بەاڵم كە دەچنە بیتوێنێ‬ ‫خێزانی (خەجێ)ی لەوێ خەجێ دەمرێ‪ ،‬وا تێدەگەن‬ ‫ئاوی ناس����ازە و ئاوەكە (خەجێ)ی كوشتووە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫وانیی����ە ئەوكات ئەو ناوچەی����ە (مەالریا)ی زۆر بووە‬

‫حەمەی دەستگیرانی خەجێ پابەندە بە وەرزی ساڵ‬ ‫ك����ە بەهار خەج����ێ رۆیوە بۆ (ك����رێ داوی) لەگەڵ‬ ‫خێزانەكەی كەچی پای����ز نەگەڕاوەتەوە بۆیە وەرزی‬ ‫س����اڵ لە مێش����كی حەمە بۆ مردنی دەستگیرانەكەی‬ ‫نەب����ووە بەڵكو بۆ بە یەكگەیش����تن ب����ە ئاواتی دڵ‬ ‫گەیش����تن ب����ووە بۆیە لە هەر چ����وار وەرز حەز ناكا‬ ‫بمرێ‪ ،‬چونكە وەرزی ساڵ لە كوردستان هەریەكەیان‬ ‫كاری تایبەت����ی و كاریگەری خۆیان بەس����ەر خەڵكی‬ ‫كوردس����تان هەبووە‪ ،‬ل����ە الیەكی ت����رەوە (حەمە)‬ ‫ی نام����وراد ئ����ەوكات حەزدەكات بمرێ����ت كە لەگەڵ‬ ‫دەس����تگیرانەكەی دەس����ت لە یەكتری بەربدەن لێك‬ ‫زوی����ر ببن‪ ،‬چونكە دەس����ت لێك ب����ەردان دەردەكی‬ ‫گرانە‪ .‬ج����ا (حەمە) دەڵێ خەجێ گی����ان ئەو كات‬ ‫(مردن خۆشە) لە كەژی ساڵ نا‪.‬‬ ‫مردنی خەجێ بۆ حەمەی ناموراد كارەساتە‪ ،‬خەمە‪،‬‬ ‫چ����اوەڕوان نەكراوە‪ ،‬بۆیە بویتە هەوێنی ش����یعرەكە‬ ‫و ئاوازەكەش����ی زۆر ل����ە (حەمە)ەكانی رەنجدەرانی‬ ‫كوردس����تان بە ئاوات و ئامانجی خۆیان نەگەیشتوون‬ ‫چاوەڕێی كراس����ی یوسف بوون بۆ ئەوەی بە ئاكامی‬ ‫دڵی خۆیان بگەن‪.‬‬ ‫لە بارەی گۆرانی مندااڵنەوە كاك (س����ەاڵح محەمەد)‬ ‫ی كوردپ����ەروەر و دڵس����ۆز و پ����اك و هونەرمەند و‬ ‫خەمخۆری نەتەوەكەی گوتی گۆرانیم بۆ منداڵ گوتووە‬ ‫بۆ ئەوەی منداڵی كورد فێری وشەی رەسەنی كوردین‬ ‫ببن‪ ،‬چونكە گۆرانی مندااڵن كاریگەری زۆری لەسەر‬ ‫مندااڵن هەیە و بۆیە لەو رێگەیەوە دەمەوێت مندااڵنی‬ ‫كورد و كودرس����تان فێری وش����ەی رەسەنی كوردی‬ ‫بكەم‪ ،‬فێری پەند و ئامۆژگاری جوانیان بكەم‪ .‬فێری‬ ‫خۆشەویس����تییان بكەم بۆ كورد و كوردس����تانیان و‬ ‫فێری كوردایەتیان بكەم ئەوە ئامانجی منە لە گۆرانی‬ ‫گوتن بۆ من����دااڵن‪ ،‬گۆرانییەكانم پەروەردەییە و زۆر‬ ‫یاری مندااڵنەم نوێ كردۆتەوە تاوەكو بزر نەبێ‪.‬‬ ‫كاك (س����ەالم) هەیە كۆیی����ە رۆژێك لە ناو وەزارەت‬ ‫تووشی بووم كوڕێكی لەگەڵدا بوو‪ ،‬گۆتیە كوڕەكەی‬ ‫ئەوەی دەناس����ی؟ ئەویش گوتی‪ :‬نا‪ ،‬نایناسم‪ .‬دوایێ‬ ‫گۆت����ی ئەوە م����ام (عەواڵ)یە‪ ،‬كە گوت����ی ئەوە مام‬ ‫عەواڵیەن بانگی كوڕەكەی ك����رد كوڕێكی بچووكیان‬ ‫لەگەڵ ب����وو دكتۆر چاالكی ناونابوو ل����ە بەریتانیای‬ ‫دەژی����ان كوڕەك����ە زۆر س����ەیری كردم ج����ا دكتۆر‬ ‫چاالك گوتی مامۆستا دەس����تت خۆش بی وەڵاڵهی‬ ‫خزمەتەك����ت كردییە نەبیتەوە ئێم����ە دكتۆرین خۆم‬ ‫و خێزانم لە س����ااڵنی هەش����تاوە لە بەریتانیاین دوو‬ ‫كوڕم����ان هەیە هەرچەند هەوڵمان دەدا فێری كوردی‬ ‫بن فێر نەدەبوون‪ ،‬ناردم ئەو گۆرانیانەی تۆم بۆ هات‬ ‫ئەوەی مندااڵنی گوتی زۆر بە هاس����انی فێری كوردی‬ ‫بوون و ئێس����تا گۆرانییەكانی تۆی����ان هەموو لەبەرە‬ ‫و ه����ەردوو مناڵەكەمانی منیانی فێری زمانی كوردی‬ ‫ك����رد واتە گۆرانییەكانی تۆ ل����ە رووی زمانەوانییەوە‬ ‫كاریگەری خۆی هەیە لەس����ەر منااڵنی كورد ئێس����تا‬ ‫زۆربەی مندااڵنی كورد جەنابت دەناس����ن باشە ناوی‬ ‫م����ام عەوڵاڵ ب����ۆ‪ .‬یەكەم گۆرانی منااڵن����ەم بە ناوی‬ ‫دێ����وەرە بوو ئەو ناوە لەو گۆرانییەوە س����ەری هەڵدا‬ ‫لە ئاهەنگێك نەوزادی حاجی شوش����ە سەرپەرشتی‬ ‫دەك����رد گوتی كێ دەزانی ناوی م����ام عەوڵال چییە‪،‬‬ ‫هەموو گوتیان ناوی مام عەوڵالیە كەس ناوی ئەسڵی‬ ‫خۆم����ی نەزانی گوتیان كاكە ئەتو بویە مام عەوڵاڵ و‬ ‫زۆر سوپاس بۆ ئه‌و به‌س����ه‌ركردنه‌وه‌يه‌و بۆ ده‌زگاى‬ ‫به‌درخانيش‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫مه‌دالياى ئيفتيخار‬

‫(راپەرین لە هەولێر) لە مەدالیای ئیفتیخاریدا‬

‫ئه‌م وێنه‌ي ‌ه كاتژمێر ‪10‬ى به‌يانى رۆژى ‪ 1991/3/11‬ل ‌ه‬ ‫ته‌يراوه‌ شه‌قامى مسته‌وفى ب ‌ه كامێراى قادر مصور گيراوه‌‬

‫عه‌بدولوه‌هاب شێخانى‬ ‫لە رۆژی ‪ 1991/3/11‬راپەرین لە هەولێر دەستی‬ ‫پێكرد‪ ،‬بریار بوو لە ‪ 1991/3/10‬راپەرین دەستی‬ ‫پێ بكات‪ ،‬بەاڵم بەرپرسی شانەی چەكدارەكانی‬ ‫بروس���ك (باوك���ی رێن���اس) گواس���تیەوە بۆ‬ ‫‪ 1991/3/11‬چونكە (‪ )11‬ئازار لە مێژووی كورد‬ ‫رۆژێكی خۆشی و پیرۆزە لەبەر ‪/11‬ئازاری ساڵی‬ ‫(‪)1970‬كە سەركردایەتی شۆڕشی ئەیلول لەگەڵ‬ ‫حكومەت���ی ناوەندنی پێكهاتنەوەو س���ەركەوتن‬ ‫بوو بۆ كورد پێ���ش (‪/11‬مانگ) لەماڵی دكتۆر‬ ‫عەبدوڵاڵ حەسەن كە بە دكتور رێبوار لە تەیراوە‬ ‫ناس���راوبوو لە ناو شۆڕش كۆبونەوەیەك كرا بۆ‬ ‫ئەنجامدانی راپەرین‪ .‬خەڵكی دلس���ۆزی هەولێر‬ ‫راپەرینیان كرد‪ ،‬كە الیەنگری هەموو حزبەكانی‬ ‫تێدابوو‪ ،‬هەروەها شانە چەكداری بروسك رۆلی‬ ‫هەب���وو لە پەیوەندی ك���ردن برادەرانی ئێمە لە‬ ‫رێگای ش���ەهید فواد كە پورزای روشدی عەزیز‬ ‫و مەهدی خۆش���ناو ب���وو كۆنە پێش���مەرگەی‬ ‫یەكێتی بوو سەر بەشانە چەكدارەكان بوو‪ .‬لەو‬ ‫كۆبونەوەیەدا كە م���ن لەگەلیان نەبووم درەنگ‬ ‫گەیش���تمە كۆبونەوەكە ب���ەالم كاریان بۆ من و‬ ‫شەهید وەستا عبدللە دیاری كرد ئەوەی مشوری‬ ‫راپەرینی خوارد لەتەیراوە ئ���ەو بەرێزانە بوون‬ ‫عبدلوەهاب شێخانی‪ ،‬دكتۆر رێبوار سەالم رشید‬ ‫چایچی سەید لوقمان‪ ،‬ئاشتی‪ ،‬رێباز برای مەهدی‬ ‫خۆش���ناو تارق ب���رای دكتۆر رێب���وار عەبدوڵاڵ‬ ‫جەمیل شێروان كۆیی رشیدی عزیز برای مەهدی‬ ‫خۆش���ناو‪ .‬رۆژی ‪ 3/10‬ب���ۆ بەیانی (‪ )3/11‬لە‬ ‫هەولێر لە س���ەعات (‪ )6‬بەیانی خەڵك تێكراو‬ ‫لەگەڵ ئەو بەرێزانەی كە ناوم هێنان هێرش���یان‬ ‫كردە س���ەردام و دەزگای بەعس���یان لەماوەی‬ ‫تەنها (نیوس���ەعات) تەواوی دەزگای حكومەت‬ ‫لە پارێزگاو هەموو ش���وێنە گرنگەكان دەستیان‬ ‫بەس���ەرداگیرا هەبوو چەقۆی بە دەستەوە بوو‬ ‫ژن و من���داڵ و گەورەو گچكە هێرش���یان كرد‪.‬‬ ‫ب���ەاڵم كۆپتەر بۆردومانی ناوش���اری دەكرد لە‬ ‫مەعس���كەریش تۆپ و هاوەن دەهاتن لە تێكڕای‬ ‫ش���اری هەولێر هێ���رش كردن ب���وو جەماوەرو‬

‫راوه‌ستاوان له‌راسته‌وه‌‪ :‬كاوه‌ مه‌غديد‪ ،‬كه‌ريمه‌ شه‌ل‪ ،‬شه‌هيد عه‌بدوڵاڵ شێخانى‪ ،‬شه‌هيد سامى فه‌يلى‪ ،‬نه‌ناسراو‪ ،‬خاليد شێخانى‪ ،‬فه‌همى شێخانى‪.‬‬ ‫دانيشتووان له‌ راسته‌وه‌‪ :‬شه‌هيد شازاد نه‌وزاد‪ ،‬جاسم قادر‪( ،‬رۆژگار قادر ‪ -‬منداڵ)‪ ،‬حوسام حوسێن‪ ،‬نه‌ناسراو‪ ،‬نه‌بيل مه‌جيد‪ ،‬موعين‪.‬‬

‫پێش���مەرگە زۆر زۆر ك���ەم بوو ل���ە قۆلی ئێمە‬ ‫پێشمەرگە نەبوو تەنها جەماوەری هەولێر هەبوو‬ ‫بەاڵم كۆنە پێش���مەرگەی یەكێت���ی زۆر لە گەڵ‬ ‫بوون و رۆڵی كاریگەیان هەبوو وەهەروەها كۆنە‬ ‫پێش���مەرگەی پارتی لەگەڵ ب���وون بەاڵم بلێین‬ ‫پێش مەرگە هاتۆتە ناو شار نەبوو ئەگەر هەش‬ ‫بوو بێ زۆركەم بوو وەكو گوتم تێكرای خەڵكی‬ ‫هەولێر لە هێرش كردن دابوون‪ ،‬نەدەترس���ان لە‬ ‫سەعات (‪ )8‬بەیانی ئێمە لەگەڵ شەهید وەستا‬ ‫عەب���دواڵی ب���رام و چەند كەس���ێك لە خەڵكی‬ ‫تەی���راوە لە جادەی مس���تەوفی بووەش���ەرمان‬ ‫لەگەڵ كۆپتەر وەستا عبدللە بە (بی‪.‬كەی‪.‬سی)‬ ‫لە كۆپتەرەكانی دەگرت بە پێوە ش���ەری لەگەڵ‬ ‫دەكردن نەیدەهێش���ت كۆپتەرەكان بۆردوومانی‬ ‫ناوش���اری هەولێ���ر بكەن بە ش���اهێدی هەموو‬ ‫خەڵكی تەی���راوە‪ .‬چونكە ئەگ���ەر كۆپتەرەكان‬ ‫نەوی بانایە بۆردومانیان بكردبایە بڕواتان هەبێ‬ ‫راپەرین سەركەوتنی وەدەست نەدەهێنا چونكە‬ ‫زۆر كەس���ی ش���ەهید و بریندار دەكرد‪ .‬لەوكات‬ ‫و س���اتەدا ش���ەهید وەس���تا عبدللە گوتی (‪)5‬‬ ‫فیشەكی(بی‪.‬كەی‪.‬س���ی) ماوە زۆرخەم دایگرتم‬ ‫چونكە تەقەكردن لە كۆپتەرەكان زۆر پێویست‬ ‫بوو بۆ ئ���ەوەی نەتوانن ئامانجی خۆیان بپێكن‪،‬‬ ‫لەم كات و س���اتە دا گەنجێك هات تورەگەیەك‬ ‫لە شانی گوتی مامۆستا گوتم بەلێ گوتی ئەوە‬ ‫فیشەكی (بی‪ .‬كەیی‪.‬سی) یە بابم بۆتانی رەوانە‬ ‫كردووە‪ ،‬ئ���ەو پیرۆزی راپەرین بوو خۆش���حاڵ‬ ‫بووی���ن‪ ،‬بەاڵم هاوەن بی���زاری كردبوین كۆپتەر‬ ‫رەس���ەدی دەدای���ە مەعەس���كەر دەوروبەرمانی‬ ‫خەراپ دەكوتا‪ .‬بەاڵم كەس لەمردن نەدەترس���ا‬ ‫هەر گوێش���مان لێ نەبوو جەباری مام سلێمانی‬ ‫كاوانی رس���تەی بۆ وەس���تا عبدلل���ە پردەكرد‪.‬‬ ‫ش���ەر لەگەڵ كۆپت���ەر بە ب���ەردەوام بوو تاكو‬ ‫سەعات(‪)12‬ی نیوەرۆ لە سەعات(‪)12‬كە زانیان‬ ‫بەرگ���ری كۆپت���ەر زۆرە كۆپتەرەكان رۆیش���تن‬ ‫ئێمەش رۆیش���تین بەرەو مەعس���كەری هەولێر‬ ‫بەاڵم مەعەس���كەر لە كۆتایی دابوو‪ .‬لە دەرگای‬ ‫مەعس���كەر (دۆش���كایەك) هەبوو دۆشكاكەمان‬ ‫هێنا‪ .‬بەاڵم لە دەوری سەعات (‪ )11‬مامۆستایەك‬

‫هات گوت���ی ئاگرەكی گەورە بكەن���ەوە دوژمن‬ ‫لەناو مەعەس���كەر دەروخێ‪ .‬ئێم���ەش ئاگرێكی‬ ‫زۆر گەورەم���ان كرەوە‪ .‬لە دوایدا زانیمان (قاید‬ ‫فرقە) جە جەماعە تەك���ەی خۆی گوتووە‪ ،‬ئەو‬ ‫ئاگرەگەورەیە نیش���انەی كەوتن���ی ئێمەیە دەی‬ ‫بابرۆین و خۆمان رزگار بكەین مەعەس���كەریان‬ ‫بەجێهێشت و هەاڵتن‪ .‬ئەمە كاك خالید عەسكەر‬ ‫ب���وو لە موس���ل گوتی ئەوان���ەی هەالتیوون لە‬ ‫رەفیق حزبیەكان ئاوای���ان بۆ گێرامەوە‪ .‬خەڵك‬ ‫راپەرینی كرد پێش���مەرگە هێزی نەبوو جەماوەر‬ ‫لە هەموو قۆڵێك هێرشی دەكرد بە دەیان كەس‬ ‫ل���ە خەڵكی تەیراوە لە دەوروب���ەری ئێمە بوون‬ ‫هەمووكارێك���ی راپەرینەیان ج���ێ بەجێ دەكرد‬ ‫جەماوەری هەولێر لە س���ەدا نۆوەت دەوریان لە‬ ‫راپەرین هەبوو هێزی باتالیش���یان بردو رۆیشت‬ ‫كابرای شاعیریش مالیان لە تەیراوەی بوو گوتیە‬ ‫جەماوەر مەچوون خۆتان بەكوش���ت مەدەن دوا‬ ‫رۆژ هی ئێمەیە‪ .‬چونكە خۆی هەڵپەرس���ت بوو‪،‬‬ ‫بەاڵم خەڵكی ئ���ازاو چاو نەترس لە ژن و گەنج‬ ‫و پیریش ڕاپەرینیان كرد لە هیچ نەدەترس���ان‪،‬‬ ‫داواكارم لە حزبەكان راپەڕین نەكەنە هی خۆیان‪،‬‬ ‫كات���ی نیوەڕۆو ب���ەرەی كورس���تانی وەك هێز‬ ‫هاتنە ناوش���اری هەولێر من مامۆستا هەندرێنی‬ ‫رەحمەتیم لە نزیك قەزا لەس���ەر جادەی (‪30‬م‬ ‫بینی و تووشی هاتین دەهاتنە ناوشار لەماوەی‬ ‫(‪)3‬سەعات زۆربەی شاری هەولێر ئازاد كرا تەنها‬ ‫مەوزومەی ئیستخبارات مابوو پێشمەرگە ئازادی‬ ‫كرد‪ .‬بەاڵم ش���انەی بروس���ك دەوری سەرەكی‬ ‫هەبوو لە رێك خس���تنی خەڵك ب���ۆ راپەرین و‬ ‫وە هەوەرها دەنگی گەلی كوردس���تانیش رۆڵی‬ ‫زۆرە بەداخەوە ئەوانەی سەرپەرشتی راپەرینیان‬ ‫دەكرد لە هیچ الیەك و ش���وێنێك بۆ س���اتێك‬ ‫بان���گ نەكران كە دەس���ت خۆش���یان لێ بكەن‬ ‫لە مەدالیایەك لە ملی���ان بكەن‪ ،‬زۆر بەداخەوە‬ ‫هەندێ���ك ل���ە تیڤییەكانی كوردس���تان خەڵكی‬ ‫ئەوهایان هێناوەتە س���ەر شاش���ە تەمەنی ‪22‬‬ ‫س���اڵە‪ ،‬واتا كاتی راپەڕین ‪ 2‬سااڵن بووە‪ .‬ئەی‬ ‫بۆچی ئەوانە ناهێنن كە سەرپەرشتی راپەڕینیان‬ ‫كردووە‪ ،‬دیس���ان دەیڵێمەوە پێشمەرگەی هیچ‬

‫حزبێك بانییەكەی راپەڕینی نەكردووە‪ ،‬خەڵكی‬ ‫هەولێ���ر راپەڕینی كردووە‪ ،‬كەس���ی تری لەگەڵ‬ ‫نەبووە‪ ،‬ئێس���تا هەركەس و حزبێك هەڵدەستێ‬ ‫راپەڕین دەكاتە هی خۆی بەبێ ئەوەی حیساب‬ ‫بۆ جەماوەری هەولێر بكات‪ ،‬راپەڕین لە هەولێر‬ ‫هی جەماوەری هەولێرەو كەسی تر نا‪.‬‬ ‫ن���ەورۆز و یادەوەریی���ەكان ل���ە مەدالی���ای‬ ‫ئیفتیخاریدا‬ ‫نەورۆز‪ :‬نەورۆز‪ :‬نەو(نوێ)‪+‬رۆژ‬ ‫واتە رۆژی نوێی لە زۆر شتان‬ ‫شاعیرێك دەڵێت‪:‬‬ ‫(نەورۆزی من لە رێیە ئاگری تازەی پێیە)‬ ‫‪ -2‬یەكەم رۆژی وەرزی بەهارە و ناوی نەورۆزە‬ ‫‪-3‬ناوی یەكەم مانگی كوردییە و ناوی «نەورۆزە‬ ‫ئاخەلێوەو خاكەلێوەش» پێ دەڵێن‬ ‫‪ -4‬سەری ساڵی كوردییە‬ ‫‪-5‬ش���ەورۆژ لە نەورۆزدا بەرامبەرن‪ :‬واتە هەندی‬ ‫یەكن‬ ‫‪-6‬چەژنی سەركەوتنە‬ ‫‪-7‬ناوی گولێكە لە مانگی نەورۆزدا دەردەچێت‬ ‫‪-8‬وەك پێوەرێ���ك كات���ی پێ دی���اری دەكرێت‬ ‫(لەنەورۆزی ئەوسادا دیم بۆ الی ئێوە)‬ ‫‪-9‬ناوی كوڕان و كچانی كوردە‪.‬‬ ‫‪ -1‬یادی نەورۆز لە شاری هەولێردا‬ ‫لەس���ەرەتادا دەڵێم چەژن���ی نەورۆزتان پیرۆز‪،‬‬ ‫نەورۆز لە(ن���وێ رۆژەوە) هاتوە‪ ،‬چونكە نوێیی‬ ‫رۆژی س���ەركەوتنەكە بەس���ەر زوڵم و زۆرداریو‬ ‫چەوس���انەوە‪ .‬س���ەركەوتنە بەس���ەر س���ەرماو‬ ‫سۆلەو ش���ەختەبەندی وەرزی زس���تان‪ .‬یەكەم‬ ‫رۆژی بەه���ارە چەژنی هەم���وو بونەوەرێكو دارو‬ ‫درخەتیش���ە چونكە لەو رۆژەدا زیندەوەری ژیر‬ ‫زەویش دێنەسەر زەوی ناخی زەوی نێردەبێتەو‬ ‫گ���ەرم دادێ و دارودرەخ���ت گۆپك���ە دەكەن‪.‬‬ ‫یەكەم مانگی كوردیش���ەو ناوی گولێكی یەكجار‬ ‫جوان���ە كە ل���ە رۆژی نەورۆز س���ەر دەردەكاو‬ ‫شنەشن لەگەڵ ش���ەماڵ دەكا‪ .‬خۆ ناوی كوڕان‬ ‫و كچانی كوردیش���ە‪ ،‬بۆیە زۆر خۆشەویستیشە‬ ‫نەورۆز چەژنێك���ی نەتەوەیو بەرخودانە‪ ،‬چەژنی‬ ‫سەركەوتنی كوردو كوردستانە‪ .‬لەو رۆژەدا زوڵم‬

‫‪19‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫و زۆری و چەوسانەوە روو لە نەمانە‪.‬‬ ‫بۆیە نەورۆز ئازیزە الی هەموانە‪.‬‬ ‫‪ -2‬یەكەم بڵێس���ەی ئاگری جەژن���ی نەورۆز لە‬ ‫هەولێر بووە‬ ‫لە كوردستان لە س���ااڵنی (‪ )30‬سەدەی پێشو‬ ‫لە ش���اری هەولێر‪ /‬لەس���ەر قەاڵ سەربەرزەكەی‬ ‫موژدەی هۆش���یارو نەتەوەیی ب���ۆ گەلی دوورو‬ ‫نزیك بردووە‪.‬‬ ‫(‪ )1933/3/21‬رەوش���ەن بی���رو كورد پەروەرو‬ ‫خەمخ���ۆری جەژنی نەورۆز س���ەلیم س���ەیدۆك‬ ‫و هاورێیان���ی ل���ە قەالی سەركەش���ی كورد لە‬ ‫هەولێر و لە گەرەكی تەكیە یەكەم مەش���خەلی‬ ‫ئاگ���ری نەورۆزیان دژی تاریك و چەوس���انەوەو‬ ‫ن���ا هۆش���یاری كردۆت���ەوە‪ ،‬چرای پێش���ەنگی‬ ‫كوردایەتیان و هەڵگیرساندووە‪.‬‬ ‫سەلیم سەیدۆك زۆر پێش چەژنی بەرزی نەورۆز‬ ‫ل���ە ناو ئەو ت���ەم و مژەدا‪ ،‬لە نێ���و ئەو هەموو‬ ‫ئاخەدا‪ ،‬خواردن و پێویستی نەورۆز لە مالەكەی‬ ‫خ���ۆی ئامادە ك���ردووە لە قەاڵی س���ەربەرزی‬ ‫كورد‪.‬‬ ‫خ���ۆی و هاوڕێیان���ی ئەس���پی كوردایەت���ی بە‬ ‫مەش���خەڵێكی بچوك ل���ە مەیدان���ی خەبات و‬ ‫تێكۆشان تاو دەدەن‬ ‫گوێی بەتانەو تەشەری كەسیش نادەن كە پێیان‬ ‫دەگۆتن مەجوسیو ئاگر پەرست‪ .‬نەش دەترسان‬ ‫لە ترس و تۆقاندنی رێمی ئەو سەردەم كە دژی‬ ‫نەورۆزو ئاگری نەورۆز بوون‪.‬‬ ‫خ���اوەن هۆڵ و ش���انوو ی چەژنی ن���ەورۆز لە‬ ‫س���اڵی (‪)1933‬حەوش���ە بچوكەكەی ماڵی مام‬ ‫«س���ەلیم سەیدۆك» بوە بلێس���ەی ئاگری ئەم‬ ‫نەورۆزە بچ���ووك بووە ب���ەاڵم پەیامێكی هەتا‬ ‫بڵی ی بەرزو پیرۆز بووە‪ .‬بلێس���ەی ئەو ئاگرە‬ ‫هەتا ئێس���تاش نەمری ماوەتەوە‪ .‬ئێستاش هەر‬ ‫تۆزێك لە دەوری ماڵی مامە س���ەیدۆك لەسەر‬ ‫قەاڵی س���ەركەش كورد بلێسەی ئاگری نەورۆز‬ ‫س���ەرەتاتێكی دەكات لەگەڵ روحی برادەران و‬ ‫سەلیم سەیدۆك‪ .‬بلێسە گەورەتربووە ئاهەنگ بە‬ ‫جۆش���تر بووە كوڕ گەل یەكجار بۆ گێرانی ئەم‬ ‫ئاهەنگە زۆرتر بوە‪.‬‬ ‫مامە حوس���ێن حوزنی موكریان���ی لە ئاهەنگی‬ ‫جەژنی نەورۆزی سەر قەاڵ سەرپەرشتیارو رێك‬ ‫خەر بووە مام���ە گیوی موكریانیش لە نەورۆزی‬ ‫س���اڵی ‪ 1933‬ووتار خوێن بووە‪ .‬لەتەك ئاگرە‬ ‫پیرۆزە كە وتارێكی زۆر گرنگی خوێندۆتەوە‪.‬‬ ‫میوانانی ئاهەنگی نەورۆزەكەش بەرێزان(عومەر‬ ‫ساقی و مەال عبدالرحمان و ئەسعەد اغای زراریو‬ ‫عزەدین فەیزی و ئەحمەد حمەدمین عبدالوەهاب‬ ‫اغای بووە دەروێش عەبدوڵ�ڵ�ا گۆرانی چڕیوەو‬ ‫دەفی ژەنوە‪ .‬بەلێ ئازیزان تروسكەی ئاگری ئەم‬ ‫نەورۆزە بوە كلپەی نەورۆزی ئایندە‪.‬‬ ‫مام س���ەلیم س���ەیدۆك هەموو ساڵێك بەهەمان‬ ‫شێوە لە ماڵی خۆی یادی نەورۆزی كردۆتەوە‪.‬‬ ‫لە نەورۆزی س���اڵی (‪)1937‬دیس���ان تەدارەك‬ ‫گیراوە جگە لە هاورێیانی پێش���وو مام هاش���م‬ ‫بەزازی���ش بانگ هێش���ت كراوە‪ ،‬ه���ەر لەماڵی‬ ‫خۆی‪.‬‬ ‫لە نەورۆزی ساڵی (‪)1938‬دیسان كۆربەستراوە‬ ‫لەگەڵ س���ەرجەم هاوڕێیانی و ئ���ەو جارە یان‬ ‫شەهید خەیروڵاڵ عبدلكەریم و دڵداری شاعیری‬ ‫گەورەی كوردیش ‪ .‬لە ماڵی س���ەلیم س���ەیدۆك‬ ‫لە قەاڵ س���ەر بەرزەكەی كورد داوەت كراوە‪ .‬لە‬ ‫نەورۆزی ساڵی(‪ )1940‬بە هەمان شێوە دیسان‬ ‫یادی نەورۆزلە ماڵەكەی خۆی بەرز راگیراوە‪.‬‬ ‫بەاڵم لە س���اڵی (‪ )1941‬مام س���ەلیم سەیدۆك‬ ‫لەس���ەر كوردایەتی بەندك���راوە‪ .‬كاری بچوكی‬ ‫ئەوان���ە كە ئێس���تا وا گەورە ب���ووە هەر چوار‬ ‫پارچ���ەی كوردس���تانی تەنیوەتەوە بلێس���ەی‬ ‫ئاگری نەورۆزیش زۆر مەزن كراوە‪ .‬بۆ یە دەڵێن‬ ‫یادت���ان بەخێر و یادت���ان دەكەین چونكە یادی‬ ‫نەورۆزتان بۆ ئێم���ە بە دیاری هێناوە كلپەكەی‬ ‫نەكوژراوەتەوە لە كۆتایدا دەڵێن سەلیم سەیدۆك‬ ‫هێندە پەرۆشی نەتەوەی كورد بوەو لە شعرێكی‬ ‫خۆیدا دەڵێ‪:‬‬ ‫دڕكە مەیدانی تەقەدوم‪ ،‬ئەسپی كورد ناڵی نیە‬ ‫هیچە حەزناكا لە بەرزی بۆ یە ئەو باڵی نیە‬ ‫ل��������ەع��������ەزم و ی����ەك����ێ����ت����ی ب����اڵ����ێ����ك‬

‫مه‌دالياى ئيفتيخار‬ ‫مانگی رەش و سییە یان خۆشی و ناخۆشییە و‬ ‫سەركەوتن و ژێركەوتنە‪.‬‬

‫ب��خ��وڵ��ق��ێ��ن��ن ب���ۆ ب������ەرزی رێ���گ���ەی ئ�����ازادی‬ ‫ل����ە زی����ق����ەت ی����ا ل����ە خ���وێ���ن خ���اڵ���ی نیە‬ ‫ئيتر هەر بژین بۆ ن��ەورۆزو كوردو كوردستان‬ ‫پیرەمێردی گەورەو شيعری نەورۆز‬ ‫لە س���ااڵنی (‪)40‬دا مامۆس���تا ئیبراهیم ئەحمەد‬ ‫لەگەڵ شاعیری گەورەی كورد پیرەمێرد قسەیان‬ ‫ناب���ێ و لێك عاجز دەبن بەاڵم ئ���ەو دوو كەڵە‬ ‫ش���اعیرە چۆن بەبێ یەك دەژین بۆیە مامۆستا‬ ‫ئیبراهیم ئەحمەد داوا لە ش���اعیرو دەنگ خۆشی‬ ‫كورد مامۆس���تا محەمەد ساڵح دیالن دەكات كە‬ ‫بە پیرەمێرد بڵێ ش���عرێك لەسەر نەورۆز دابنێ‬ ‫مامۆستا محەمەد ساڵح دیالنیش ئەو پێشنیارە‬ ‫بە پیرەمێرد دەڵێ‪ .‬پیرەمێردی نەمریش شعرێك‬ ‫لەسەر نەورۆز دادە نێو دەیداتە مامۆستا محەمەد‬ ‫ساڵح ئەویش دەیبا بۆ مامۆستا ئیبراهیم‪ ،‬بەاڵم‬ ‫مامۆس���تا ئیبراهیم ئەحمەد ئەو شیعرەی بەدڵ‬ ‫نابێ دەیداتە وە مامۆستا ساڵح دیالن دەلێ بیدە‬ ‫پیرەمێرد ئەم شعرە بۆ نەورۆز نابێ‪ .‬پیرەمێرد ئەو‬ ‫جارەیان شعری نەورۆز دادەنێ دیالن دەیباتەوە‬ ‫بۆ مامۆس���تا ئیبراهیم ئەحمەد ئەمجارەیان زۆر‬ ‫رای لە شیعری نەورۆزی پیرەمێرد دەبێ دەڵێتە‬ ‫دی�ل�ان دەبێ تۆش ئاوازی ب���ۆ دانبێی دیالنیش‬ ‫ئ���اوازی بۆ دادە نێو خ���ۆی دەچڕێت دوای ئەو‬ ‫ئۆكس���ترای كورد زیرەك���ی نەم���ر دەیڵەتەوە‬ ‫دەبێتە مارش���ی نەتەوەيی‪ ،‬واتە هەوێنی شعری‬ ‫نەورۆز مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد نووسەرەكەی‬ ‫شاعیری گەورەی كورد پیرەمێرد‪ ،‬ئاواز دانەری‬ ‫مامۆس���تا محەمەد س���اڵح دیالنە‪ .‬بۆیەكەم جار‬ ‫خۆی گتوویەتی و لە دوای (حەمەساڵح دیالن)‬ ‫زیرەك گوتویەتی بوە بە مارش���ی نەتەوەیی بۆ‬ ‫هەموو كوردێكی هەر چوار پارچەی كوردس���تان‬ ‫و هەموو كوردەكانی جیهان‪.‬‬ ‫ئ���ەم رۆژی س���اڵی تازەیە ن���ەورۆز هاتەوە‬ ‫جەژنێكی كۆنی كوردە بەخۆشی و بەهاتەوە‬ ‫شا نەورۆز‬ ‫ش���انەورۆز‪ :‬برتیە لە نەورۆزی نالی(‪ )1991‬كە‬ ‫راپەرین دەس���تی پ���ێ كرد‪ .‬ل���ە رۆژی نەورۆز‬ ‫ش���اری بابەكوڕ گ���وڕ ئازادكرا بۆی���ە نەورۆزی‬ ‫س���اڵی(‪)1991‬لە الیەن دەنگی گەلی كوردستان‬ ‫وات���ە رادییۆی دەنگی گەلی كوردس���تانەوە ناو‬ ‫نرا ش���انەورۆز واتە نەورۆی گەورەیان نەورۆزی‬ ‫م���ەزن‪ .‬چونكە جەلالدەكانی بەعس لە ش���اری‬ ‫كەركووك كوژران و راونران و گیران و كەركووك‬ ‫ئازاد كراو ئااڵی ش���ەكاوەی كوردس���تان لەسەر‬ ‫ماڵ���ی تاوان بار عەلی كیمی���اوی هەڵداو تەپلی‬ ‫س���ەركەوتنیش بەنركەی ئارپێچ���ی و قریوەی‬ ‫بیكەیس���ی لە ئاس���مانی ش���ارەكەی بابە گوڕ‬ ‫گوریش بروسكە ئاسا گەێندرایە كوڕانی سەنگەر‬ ‫و شۆڕش وكوردایەتی و دەیگوت‪ :‬گەلۆ ئەوا بۆ‬ ‫یەكەم جارە ش���اری گرو بلێسە دوژمنانی كردە‬ ‫ناو مەنجەنیق و كردیانی���ە قەرەبروت و تۆڵەی‬

‫تەعریب و تەهجیرو تەبعیسیان لێ كردنەوە بۆیە‬ ‫دەڵێین شا نەورۆز‪ ،‬شا نەورۆزە‪ ،‬شا نەورۆزە‬ ‫ئازار و راپەڕین‬ ‫ئازار و راپەڕین و نەورۆز لە مەدالیای ئیفتخاریدا‬ ‫مەدالی���ای ئیفتخاری الپەڕەیەكی پرش���نگدار و‬ ‫جێگای شانازییە لە هەڵوێس���تەكان و نەبەزین‬ ‫و كۆڵنەدان لە بەرامبەر هەموو هێزە ئەهرەمێن‬ ‫خ���وازەكان‪ .‬راس���تییە و حەق���ە ل���ە بەرامبەر‬ ‫ناحەقی و چەوس���انەوە‪ .‬مەدالی���ای ئیفتخاری‬ ‫ژێركەوت���ن و شكس���تەكانیش وەكو خۆی باس‬ ‫دەكات و شانازیش پێوە دەكات‪ ،‬چونكە هێز و‬ ‫توانای شەیتانی لە بەرامبەر رێگای بە ڕاستی و‬ ‫حەق و عەدالەت داوە بۆ ماوەیەكی زۆر كورتیش‬ ‫نەیتوانیوە راس���تییەكان لە ناوب���ەرێ‪ ،‬چونكە‬ ‫عەدالەت و راس���تی بە هیچ هێزێكی شەیتانی لە‬ ‫دونیادا لەناوناچێ‪« .‬ئازار و راپەڕین و نەورۆز»‬ ‫خۆی���ان مەدالیای ئیفتخاری نەت���ەوەی كوردی‬ ‫بێ بەش و چەوس���اوەن‪ .‬مەدالی���ای ئیفتخاری‬ ‫هێزی چینی چەوس���اوەیە و كۆتری ئاشتییە و‬ ‫پێشمەرگەیە و رەنگی سوری خوێنی شەهیدانە‬ ‫چریك���ە س���رودی رزگاریخوازانە ب���ە گەردەنی‬ ‫كوڕانی رۆژی تەنگانە و ش���ەوانی ئەنگوستەچاو‬ ‫دەكرێ���ت كە خۆش���ی ژیان و م���اڵ و مناڵیان‬ ‫قوربانی رێبازی كوردایەتی كردووە هەرسێكیان‬ ‫دەك���ەم بە مەدالیای ئیفتخاری لە گەردەنی كوڕ‬ ‫و كچە ش���ەهیدە س���ەربەرزەكانی كوردستانیان‬ ‫دەكەم‪ ،‬كە جێگای ش���انازی كەسانی دڵسۆز و‬ ‫كوردپەروەرن‪.‬‬ ‫ئازار و كوردی كوردستانی باشوور‬ ‫ئازار مانگی (‪ )3‬لە مێ���ژووی نەتەوەی كورددا‬ ‫مانگی ناس���راو دیارە لە چاو مانگەكانی دیكە‪،‬‬ ‫چونكە مانگی (‪ )3‬واتە ئازار سەركەوتنی تێدایە‬ ‫و ژێركەوتنی تێدایە و ژان و ئێش و ئازاری زۆر‬ ‫تێدایە و خۆش���ی و سەركەوتنیش���ی تێدایە لە‬ ‫‪ 1970/3/5‬شەڕ راوەستا لە نێوان سەركردایەتی‬ ‫شۆڕشی ئەیلول و حكومەتی عیراق شای ئێران‬ ‫پیالنیان دژی كورد واژۆ كرد لە جەزائیر شۆڕشی‬ ‫ك���ورد لەناوچ���وو ل���ە ‪ 1988/3/16‬هەڵەبجە‬ ‫كیمیاباران كرا‪.‬‬ ‫ل���ە (‪)11‬ی ئازاری (‪ )1991‬هەولێ���ر ئازاد كرا‬ ‫لە ‪ 6‬مانگ���ی ئازاری (‪ )1991‬حزبی ش���یوعی‬ ‫بە سەرپەرش���تی كاك (ساڵح) راپەڕین دەستی‬ ‫پێ كرد و س���ەرنەكەوت لە هەم���وو رۆژەكانی‬ ‫ئازار بووە بە رۆژژمێری س���ەركەوتن‪ ،‬كە تاكو‬ ‫‪ 1991/3/31‬چونك���ە هەر رۆژێك ش���ارەك یان‬ ‫ش���ارۆچكەیەك ئ���ازاد دەك���را و خەڵكەك���ەی‬ ‫رادەب���ەری ل���ە ‪ 1991/3/31‬رژێمی بەعس���ی‬ ‫دوای ئ���ەوەی ئەمەریكا چرای س���ەوزی بۆ پێ‬ ‫كرد خیانەتی لە كورد كردو هێرش���ی كردە سەر‬ ‫هەولێر و ناوچەكانی دیكە و كۆچڕەو روویدا بۆیە‬ ‫مانگی ئازار لە مێژووی نەتەوەی كوردی باشوور‬

‫رانیە و راپەڕین‬ ‫راپەڕین لە ‪ 1991/3/5‬لە ش���اری رانیە دەستی‬ ‫پێ كرد هەر لەگەڵ یەكەم تەقەدا س���ەركەوتنی‬ ‫وەدەست هێنا و جەماوەری شاری رانیە راپەڕی‬ ‫لە حكومەتی فاش���ی بەغدا و لە ماوەیەكی زۆر‬ ‫ك���ورت تەخت و تارجی ئەو رژێمە بۆ گەنەی لە‬ ‫گۆڕ نا‪.‬‬ ‫كاك (س�ڵ�اح جەماڵ) كە ئێس���تا بەڕێوەبەری‬ ‫بانقی رانیەیە لە ساڵی (‪ )1994‬لە شاری هەولێر‬ ‫ئاوای بۆ گێڕام���ەوە‪ :‬كاك نەوش���ێروان بانگی‬ ‫عەزی���ز ب���ەگ دەكات و كۆبوونەوەیەكی لەگەڵ‬ ‫عەزیز بەگ و كوردۆی كوڕی دەكات لە ناوچەی‬ ‫قاسمە رەش لەس���ەر سنووری ئێنران و عێراق‪.‬‬ ‫كە دەبێ بەر لە مانگێ���ك عەزیز بەگ و كوردۆ‬ ‫بچنەوە دۆڵی پالنگانی بۆ ئەنجام دانی راپەڕین‬ ‫و لە رانی���ە كوردۆش ك���وڕی كاك عەزیز بەگ‬ ‫مانگێك دەورەی دەبێنی لەس���ەر جیهازی راكاڵ‬ ‫بۆ پەیوەن���دی كردن‪ .‬عەزیز ب���ەگ و كوردۆی‬ ‫كوڕی ب���ەر لە مانگێك دێنە ناوچەی پڵنگان لە‬ ‫كەالوەكانی گوندەكان خۆیان حەش���ار دەدەن‪.‬‬ ‫لەگەڵ هەندێك فیراری عەس���كەری كە خەڵكی‬ ‫رانیە دەبن‪.‬‬ ‫بەاڵم لە سەركردایەتی كاك نەوشیروان بە عەزیز‬ ‫ب���ەگ دەڵێ جیهازەكە ببەن���ە ماڵی عەلی نەبی‬ ‫ی���ان محەمەدی كاك هەمزەی ك���ە هەردووكیان‬ ‫پێش���مەرگەی كۆنی یەكێتی بوون‪ .‬عەزیز بەگ‬ ‫ك���ە دێتەوە ناوچەی پڵنگان بە هەر جۆرێك بێ‬ ‫پەیوەندی بە س�ڵ�اح جەم���اڵ دەكات‪( .‬صاڵح)‬ ‫دەنێرێت���ە الی عەل���ی نەب���ی و محەمەدی كاك‬ ‫هەمزەی هەموو قسەیەكی سەركردایەتی و عەزیز‬ ‫بەگ دەگەیەنێتە (عەل���ی و محەمەد) ئەوانیش‬ ‫بڕیاری بەش���داری كردن دەدەن و بڕیار دەدەن‬ ‫ك���ە ‪ 3/7‬دەس���ت بە راپەڕین بك���ەن كە نزیك‬ ‫دەبنەوە لە مانگی سێ عەزیز بەگ لەگەڵ كوردۆ‬ ‫دێن���ە چوارقوڕنە بە نهێن���ی و لە ماڵی (كچی)‬ ‫كە خێزانی زاهیری مام رەس���وڵە و پورزایانە و‬ ‫كاك زاهیر كوڕێكی شۆڕش���گێڕ و كوردپەروەر و‬ ‫ئازا و نەترس���ە و زاوای كاك عەزیز بەگە رۆژی‬ ‫‪ 1991/3/5‬لە حاجیاوە مونەزەمەی بەعس���یان‬ ‫چەند كەس���ێك دەگرن و دەبێتە ئاژاوە و شەڕ‬ ‫ل���ە نێوان مونەزەمە و خەڵكەكە و عەلی نەبیش‬ ‫ل���ەوێ دەبێ‪ .‬عەلی نەبی هێرش دەكاتە س���ەر‬ ‫مونەزەم���ە و لەگەڵ خەڵكی حاجیاوە مونەزەمە‬ ‫دەگرن و هەرچی دەزگا و بەرپرس���ی عەسكەری‬ ‫و حزب���ی هەی���ە هەموویان دەگ���رن و ئەوەی‬ ‫بەرگریش دەكات دەكوژرێ و لەوالوەش خەڵكی‬ ‫رانیە دێنە س���ەر ج���ادە و دەچنە ناو مزگەوتی‬ ‫گەورە (س�ڵ�اح جەماڵ) و هاوڕێیان بانگەواز بۆ‬ ‫خەڵكەكە دەكەن كە راپەڕن‪ .‬دەزگای سیخوڕی‬ ‫بەعسی هەڕەشەیان لێ دەكەن و كوڕێك بە ناوی‬ ‫(قاسم) كە سەر بە رژێم دەبێ زۆر هەڕەشە لە‬ ‫خەڵكەكە دەكات‪ .‬لەو كاتە عەلی نەبی و خەڵكی‬ ‫حاجیاوە دێنە ناو رانیە و ئەو (قاس���م)ە دەڵێ‬ ‫ئ���ەوە عەلی نەبی هات بزانە هەمووتان دەكوژێ‬ ‫ی���ان نا‪ .‬عەلی نەبیش یەكس���ەر لەو (قاس���م)‬ ‫ە دەدات و دەیك���وژێ و دەڵێتە خەڵكەكە یاڵە‬ ‫هێرش بكەنە سەر دام و دەزگای حزبی و خۆی‬ ‫دەچێ مونەزەمەی بەعس دەگرێ و خەڵكەكەش‬ ‫كە دەیبین���ن عەلی نەبی وا بە دڵگەرمی هێرش‬ ‫دەب���ات دەبێتە راپەڕین هەموو رانیە دەگرێتەوە‬ ‫خەب���ەر بۆ عەزیز بەگ دەب���ەن و دێتە رانیە و‬ ‫جیهازی راكاڵ دێنن پەیوەندی بە سەركردایەتی‬ ‫دەك���ەن و دەڵێن رانیە ئازاد كرا‪ .‬ئیزگەی گەلی‬ ‫كوردستانیش رۆڵی كاریگەری هەبوو لە هاندان‬ ‫و دندان���ی خەڵك و هەواڵ���ی رزگاركردنی رانیە‬ ‫دەداتە خەڵكی كوردس���تان و گوڕ و تین دەداتە‬ ‫خەڵك و شانە چەكدارەكان رۆڵی خۆیان دەبینن‬ ‫و هەتا هەموو كوردستانی تەنییەوە و كوردستان‬ ‫رزگار كرا لە حكومی رەشی بەعسی عەفلەقی‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫د‪ .‬مه‌ولود ئيبراهيم حه‌سه‌ن‬

‫میللەتی كورد بەهۆی ئەم مێژووە‬ ‫دوور و درێژ و پڕ لە كارەسات و‬ ‫ئەم هەموو شكستە گەورەیەی كە‬ ‫لەسەرهەڵدان و بزووتنەوەكاندا‬ ‫بەسەری هاتووە‪ ،‬هەروەها بەهۆی‬ ‫ئەم هەموو دووژم��ن و داگیركەرە‬ ‫ب��ێ ب��ەزەی��ی و دڵ��ڕەق��ان��ەی كە‬ ‫چ���واردەوری���ان داوە‪ !.‬ئەگەرچی‬ ‫ب���ەردەوام قوربانی بێ سنووری‬ ‫داوە! ب��ەاڵم‪ ،‬ل��ەڕووی رۆحییەوە!‬ ‫چ وەك میللەت چ وەك تاك‪،‬‬ ‫ماندوو بووە! ماندووبوونێك كاری‬ ‫كردۆتە سەر خواستە نەتەوەیی و‬ ‫مرۆییەكانییەوە‪ ،‬نوێنەران و بەرپرس‬ ‫و دەس��ەاڵت��دار و رۆشنبیرانیش‪،‬‬ ‫ئەوانیش تاكی نێو ئەم كۆمەڵگەیە‬ ‫ماندووەن‪ .‬هەربۆیە‪ .‬ئەگەر بە وردی‬ ‫سەیری ك��ارو خواستەكانی كورد‬ ‫بكەین! ئەوا دەبینین هەمیشە بە‬ ‫«گشتی»و دوور لە «سنوور» و‬ ‫«زەمەن»دێن و دەچن و ناچنە ناو‬ ‫وردوباریكی بابەتەكانەوە‪ .‬هەربۆیە‪،‬‬ ‫زۆرجار الیەنی بەرامبەر نازانێ كورد‬ ‫چی دەكات و چی دەوێ‪.‬‬ ‫رۆشنبیر و لێكۆڵەران لەم دەردە‬ ‫بەدوور نین! ئەگەر مێژووی میللەتی‬ ‫ك���ورد! ه��ەرك��ەس ب��ە ئاوازێكی‬ ‫دەخوێنێ و جوگرافیای كوردستان!‬ ‫هەریەكەو بەالیەكی دادەبات! ئەوا‬ ‫كلتوورەكەشی حاڵی ل��ە حاڵی‬ ‫الیەنەكانی تر باشتر نییە!!‬ ‫نەورۆز‪ ،‬ئێستا كە بووە بە جەژنێكی‬ ‫جیهانی و بۆخۆی كۆنترین جەژنی‬ ‫هەموو مرۆڤایەتییە! ئەم جەژنە‬ ‫ش���ارەزاو پ��س��پ��ۆڕان‪ ،‬ه���اوڕان كە‬ ‫بەردەوامی جەژنی «زەگمەك»ی‬ ‫س��ۆم��ەری��ی��ە! سۆمەرییەكانیش‬ ‫زۆرب��ەی شارەزایانی مێژووی كۆن‬ ‫كۆكن لەسەر ئەوەی كە لە زنجیرە‬ ‫چیاكانی «زاگ��رۆس»ەوە چوونەتە‬ ‫خوارەوە‪ ،‬كە چوونەتە خوارەوەش‪.‬‬ ‫ب��ەردەوام پەیوەندی جۆراوجۆریان‬ ‫لەگەڵ تەواوی كوردستاندا هەبووە‪،‬‬ ‫بە بازرگانی و ئابووری و ئایینی‬ ‫و شەڕ و ئاشتیشەوە! لە هەموو‬ ‫سەردەمەكان‪ ،‬جگە لەوەی زۆرجار‬

‫نه‌ورۆز‬

‫مــۆری نـــــەورۆز‬

‫ه���ەر ل��ەوێ��وە ح��وك��م��ی زۆرب���ەی‬ ‫كوردستانیان كردووە! كوردستانی‬ ‫ئەمڕۆ‪ .‬هەربۆیە ئەو پەیوەندییە‬ ‫ڕیشەییەی سۆمەرییەكان لەگەڵ‬ ‫میللەتی كوردو خاكی كوردستانیان‬ ‫هەبووە! لەگەڵ هیچ «میللەت»و‬ ‫هیچ «واڵت»ێكی تریان نەبووە!‬ ‫ئێستاش لێكۆڵەران رۆژ بەڕۆژ داوی‬ ‫ئەو پەیوەندییانە هەڵدەكەنەوەو‬ ‫لەگەڵ هەڵكردنەوەی داوی ئەم‬ ‫پەیوەندییە پتەوەش! داوی هەموو‬ ‫ئەم تیۆرانە شل و خاو دەبنەوە‪،‬‬ ‫كە لێكۆڵەران‪ .‬بەمەبەست و بێ‬ ‫مەبەست دژ بە راستییە مێژووییەكان‬ ‫لەمبارەوە هەڵیان چنی بوون‪.‬‬ ‫ن��ەورۆز كە زانایان تەمەنەكەی بۆ‬ ‫«‪ 15‬تا ‪ »12‬هەزار ساڵ پێش زایین‬ ‫دەگەڕێننەوەو بۆ ئەو سەردەمانەی‬ ‫ك��ە ب��اپ��ی��ران��ی سۆمەرییەكان‬ ‫هێشتا بەشێكیان نەچووبوونە‬ ‫خ��وارەوە عێراقی ئەمڕۆ و قۆناغی‬ ‫دووەم��ی شارستانییەتەكە دەست‬ ‫پێنەكردبوو‪ ،‬لەگەڵ سەرهەڵدانی‬ ‫داستانی «ئینانا و دەمموز»ی‬ ‫سۆمەری سەریهەڵداو بوو بە جەژنی‬ ‫ژی��ان��ەوەی س��روش��ت و دەمموزی‬ ‫و رۆژك��ەش��ی ب��ە هەڵبژاردنێكی‬ ‫زانستیانەی فەلەكی و «كەون»ی‬ ‫بوو بە سەریساڵی سۆمەری‪ .‬هەر‬ ‫ئەم جەژنە وەك دكتۆر «ضیاء‬ ‫صدر االشرافی» دەنووسێ‪»:‬بەم‬ ‫شێوەیە نەورۆز لە سۆمەرییەكانەوە‬ ‫گەیشتە ئەكەدی و بابلی و ئاشووری‬ ‫و دواج��ار ئیالمییەكان و پاشان‬ ‫ئەخمینییەكان» هەرچەند دكتۆر‬ ‫ضیاء صدر االشرفي جەژنی نەورۆز‬ ‫لە سۆمەرییەكانەوە دەگەیەنێتە‬ ‫ئەخمینییەكان‪ .‬بەاڵم! ئەو بەڕێزە‬ ‫ئەم قسەیە بۆ ناو ئێران دەكات‪،‬‬ ‫شارەزایانی مێژوو ئەمە دەزانن!‬ ‫كە هەموو ئەو میللەتە كۆنانەی لە‬ ‫زنجیرە چیاكانی زاگ��رۆس ژیاون‪،‬‬ ‫بەتایبەت ئ��ەوان��ەی بەشێكن لە‬ ‫پێكهاتەی میللەتی كورد! ئەوانیش‬ ‫ئەم جەژنەیان وەرگرتووەو درێژەیان‬ ‫پ��ێ��داوە! چونكە ئەوانیش وەك‬ ‫سۆمەرییەكان‪ ،‬خەڵكی رەسەنی‬ ‫نیشتیمانەكەن‪ .‬ئ��ەوەت��ا لەگەڵ‬ ‫ئەوەی دكتۆر ضیاء بەشێكی گرنگی‬ ‫راستییە مێژووییەكانی گوتووە!‬ ‫بەاڵم‪ ،‬هەندێكیشی ناو نەبردووە! كە‬ ‫من دڵنیام دكتۆر ضیاء لێیان بێ‬ ‫ئاگا نییە! باسی «میدی»یەكانی‬ ‫نەكردووە‪ ،‬كە پێش ئەخمینییەكانن‪،‬‬ ‫باسی ساسانییەكانی نەكردووە!‬ ‫كە دوای ئەخمینییەكانن! ئەوەش‬ ‫زان����راوە! ك��ە چ میدییەكان و چ‬ ‫ساسانییەكان‪ ،‬رۆژی دامەزراندنی‬ ‫ئیمپراتۆریەتەكانی خۆیان‪ ،‬خستۆتە‬ ‫رۆژی ن�����ەورۆز‪ ،‬چ «ی��اك��ۆ»ی‬

‫پاشای مادەكان لە ‪ 700‬پ‪.‬ز! چ‬ ‫«ئەردەشێری بابكان» لە ‪224‬ی‬ ‫زایینی‪ .‬ئەوا ئەگەر بۆ پێشتریش‬ ‫بگەڕێینەوە! ئ��ەوا «گ��وت��ی» و‬ ‫«میتانی» و «لولو» و تا دەگاتە‬ ‫كاردۆخییەكان‪ ،‬ه��ەر هەموویان‬ ‫جەژنی ن��ەورۆزی��ان لە هەمان رۆژ‬ ‫و بە هەمان پیرۆزی سااڵنە پیرۆز‬ ‫كردووە‪.‬‬ ‫دواجار مێژوو دەریخست كە جەژنی‬ ‫نەورۆز لە كوردستانەوە سەریهەڵداوەو‬ ‫هەر لە كوردستانیشەوە بەدنیادا‬ ‫باڵوبووتەوە!‬ ‫ساڵی ‪ 2010‬نەتەوە یەكگرتووەكان‬ ‫ئەم جەژنە كۆن و ئەم كلتوورەی‬ ‫ئاشتی ك��رد ب��ە ج��ەژن��ی هەموو‬ ‫جیهان‪ ،‬بەبێ ئ��ەوەی كورد رۆڵی‬ ‫لەم بە جیهانكردنەدا هەبێ و ئاگادار‬ ‫ب��ێ��ت! پاشانیش بەشێوەیەكی‬ ‫رەسمی خۆی لێ بەخاوەن نەكرد!!‬ ‫لەكاتێكدا واڵت و میللەتانێك شەڕە‬ ‫ملەو شەڕە دندوكیان بوو! لەسەر‬ ‫ئەم جەژنە!! كە سااڵنە خوێنی كورد‬ ‫دەڕێ��ژن بۆ رێگاگرتن لە «نەورۆز‬ ‫پیرۆزكردن!!»ی كوردەكان‪.‬‬ ‫ئێستا ئەگەر نەورۆز وەك «كلتووری‬

‫یەكگرتووەكان‬ ‫ئاشتی»نەتەوە‬ ‫ك��ردووی��ەت��ی ب��ە ج��ەژن��ی هەموو‬ ‫مرۆڤایەتی‪ ،‬ئەوا پێویستە ئێمەی‬ ‫كورد سوود لەم هەلە وەربگرین و‬ ‫ئەم كۆتری ئاشتییە بگەڕێنینەوە‬ ‫نێو هێالنە – واڵت –ی خۆی و بە‬ ‫رێگای یاسایی و زانستی و بەڵگەی‬ ‫مێژووییی‪ ،‬پێناسەی راستەقینەی‬ ‫خۆی بۆ بژییینینەوە‪.‬‬ ‫ن�����ەورۆز‪ .‬ئ��ەگ��ەر ك���ورد بتوانێ‬ ‫شارستانیانەو سەردەمیانە‪ ،‬دەستی‬ ‫پێوە بگرێ و بەكاری بێنێ! ئەو‬ ‫ن��ەورۆز بۆ كورد كێڵگەیەكی تری‬

‫ن��ەوت��ە! كێڵگەیەكی گ��ەورەت��ر و‬ ‫پڕ بەرەكەت تر لە هەموو كێڵگە‬ ‫نەوتییەكانی تری كوردستان‪.‬‬ ‫ن����ەوت! ئ��ەگ��ەر ب��ەره��ەم��ی رێك‬ ‫ك��ەوت��ێ��ك��ی س��روش��ت��ی��ی��ەو زۆری‬ ‫پێویست بە بەكارهێنانی «عەقڵ»بە‬ ‫كاركردنی «دەست»نییە! ئەوا‬ ‫نەورۆز كێڵگەیەكی پڕ كارە! كاری‬ ‫وردو بەردەوام! لەئاستی سیاسی و‬ ‫ئابووری و گەشتیاری و رۆشنبیری‬ ‫و هونەری و پیشەسازی و زۆری‬ ‫تر‪ .‬ئێمە ئەگەر ئەمڕۆ لەبەر زۆر هۆ‬ ‫نەمانتوانیوە بە بەرهەمی زانستی‬ ‫تازەو سەردەم خزمەتی مرۆڤایەتی‬

‫بكەین! ئەوا لەسایەی «نەورۆز»ەوە‬ ‫دەتوانین كۆنترین جەژن و كلتووری‬ ‫ئاشتی‪ ،‬كلتووری هەموو مرۆڤایەتی!!‬ ‫لە كوردستانەوە بكەین بەدیاری و‬ ‫پێشكەش بە هەموو جیهانی بكەین!‬ ‫ك��وردس��ت��ان بكەین ب��ە نێوەندی‬ ‫پیرۆزی نەورۆز و سااڵنەو نەورۆزانە‬ ‫گەرم و گوڕی شادی نەورۆز بەسەر‬ ‫دنیادا ببەخشینەوەو مۆرو نیشانەی‬ ‫حەاڵڵی خۆمان لەم دیارییە هەرە‬ ‫كۆن و هەرە پیرۆزە بدەین‪.‬‬

‫بەهیوای ئەو رۆژە‬

‫‪21‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫ميديا‬

‫ڕۆژنامەگەری كوردی و گەشەپێدانی لە عێراق لە دوای ساڵی ‪1991‬ەوە‬

‫هەڵەت خەسرۆ هەمەوەندی‬ ‫گەشەكردنی چەمكی ڕۆژنامەگەری‬ ‫توێ����ژەر ل����ە ڕێگ����ەی ئ����ەم بابەتەوە‬ ‫مەبەس����تیەتی بچێت����ە ن����او چەمك����ی‬ ‫ڕۆژنامەگەریەوە لە ڕۆژگاری ئێستاماندا‪،‬‬ ‫بەو پێیەی كە ڕۆژنامەگەری ڕوداوەكان‬ ‫دەگوازێت����ەوە بۆ خەڵك و ڕای گش����تی‬ ‫ئاراستە دەكات بە ئامانجی تێگەیشتنی‬ ‫ناوەڕۆكەك����ەی ‪ ،‬لێ����رەوە و دوای ئەو‬ ‫گۆڕانانەی ك����ە لە كۆمەڵگا مرۆییەكاندا‬ ‫ڕویاندا ڕۆژنامەگەری ب����وە فاكتەرێكی‬ ‫گرنگ كە تاك دەتوانێت لە ڕێگایەوە لە‬ ‫ڕاستی ڕوداوەكان و چۆنێتی پێشكەوتنی‬ ‫كۆمەڵگا جیاوازەكان تێبگات‪.‬‬ ‫‪HISTORY OF BRIT‬‬‫‪ISH NEWSPAPER,‬‬ ‫‪12/02/04, P1-3.WWW.‬‬ ‫‪GOOGLE.COM.DIFINI‬‬‫ ‪TION/L1‬‬‫‪ -2‬عب����ده ‪،‬ابراهی����م‌‪ ،‬گەشەس����ەندنی‬ ‫ڕۆژنامەگەری میس����ری ‪، 1981-1789‬‬ ‫ل‪. 83‬‬ ‫‪ -3‬زک����ی بگ ‪ ،‬محمد امی����ن ‪،‬كورتەی‬ ‫مێژوی كورد و كوردستان‪ ،‬ل‪.52-51‬‬ ‫‪ -4‬الهماوندی‪ ،‬محم����د‪ ،‬لێكۆڵینەوە لە‬ ‫ڕەخنەگرتن لە ئەقڵی سیاس����ی كوردی‬ ‫‪،‬ل‪.8‬‬ ‫س����ەرەتاكانی س����ەدەی ‪ 21‬كۆمەڵێك‬ ‫بیروڕای لەگەڵ خۆیدا هێنا كە پێویستە‬ ‫وزە زیهن����ی و جەس����تەیەكان بە وزەی‬ ‫تەكنۆل����ۆژی پاڵپش����ت بكرێ����ن ه����ەر‬ ‫ئەوەشە كە ئەو سەدەیە لە سەدەكانی‬ ‫پێش����و جیادەكاتەوە‪ ،‬ئەو جیاوازیەش‬ ‫دەرهاویش����تەی گۆڕان����ی زەوی نیە بۆ‬ ‫تۆپێكی شوشەیی بەڵكو دەگەڕێتەوە بۆ‬ ‫زۆربونی ژمارەی دانیش����توان و ئاسانی‬ ‫پەیوەندیەكان و میدیا و نزیكبونەوە لە‬ ‫فەزای ناوچ����ە جوگرافیەكان و خێرایی‬ ‫گۆڕانە سیاس����یەكان (ب����ازاڕی ئازاد‪،‬‬ ‫دیموكراسی‪ ،‬مافەكانی مرۆڤ)‪.‬‬ ‫لەم سەدەیەدا پێویستە زانیاریەكان بە‬ ‫خێرایی بەدەس����ت بهێنرێن‪ ،‬ئەوەش بە‬ ‫هۆی خێرایی ئاڵوگۆڕی زانیاری و بچوكی‬ ‫گۆڕەپان����ی پەیوەندی����ەكان و خێرایی‬ ‫ناردن‪ ،‬بۆ ڕۆژنامەكان قورسە پێشبڕكێ‬ ‫لەگەڵ ئەنتەرنێت و بوارە زانستیەكاندا‬ ‫بكەن‪ ،‬پێویستە بەرپرسەكان ئەم الیەنە‬ ‫ڕەچاو بكەن(‪.)1‬‬ ‫ئێمە لەسەردەمێكدا دەژین كە بەسەردەمی‬ ‫پێشكەوتنی وزە مەعریفیەكان ناسراوە‪،‬‬ ‫ئەوەش لە ئەنجامی كۆششی ماوەیەكی‬ ‫دیاریكراو بو ل����ەو كاریگەریانەی كە لە‬ ‫داهێنان����ە نوێكانەوە دروس����تبون‪ ،‬لەم‬

‫ب����وارەدا ئەو كاریگەری����ە تەكنۆلۆژیانە‬ ‫وەبیر دەهێنینەوە ك����ە توانیان جۆری‬ ‫پەیوەندی����ەكان بگ����ۆڕن‪ .‬داهێنان����ی‬ ‫تەلەفزیۆن و رادیۆ و حاسیبەی تایبەت‬ ‫و كۆمپیۆت����ەر و مۆبای����ل و ئەنتەرنێت‬ ‫كاریگەریان لەسەر میدیا و ڕۆژنامەگەری‬ ‫هەبو(‪.)2‬‬ ‫تەكنۆلۆی����ای ن����وێ لە س����ەردەمی‬ ‫ئێس����تاماندا ب����وە ه����ۆی گۆڕان����ی‬ ‫ب����اری ڕۆژنامەگ����ەری ب����ە تایبەتیش‬ ‫دوای داهێنان����ی ت����ۆری زانیاری����ەكان‬ ‫(ئەنتەرنێت) و ئەو ئاس����انكاریانەی كە‬ ‫بۆ ڕۆژنامەگەری هێنا لە باڵوكردنەوە و‬ ‫كەمی تێچونی ئەو كارە بۆ ڕۆژنامەكان‬ ‫و خوێن����ەران وەكو یەك‪ .‬ڕۆژنامەگەری‬ ‫بەو پێیەی ئامڕازێكە ل����ە ئامڕازەكانی‬ ‫میدی����ا لەگ����ەڵ ئ����ەو پێش����كەوتنەی‬ ‫ب����واری باڵوكردن����ەوە و دابەش����كردندا‬ ‫توش����ی كێش����ەیەك بو‪ ،‬ژمارەی بابەتە‬ ‫چاپك����راوەكان كەمب����ۆوە ئ����ەوەش لە‬ ‫كۆمەڵگا خۆرئاواییەكاندا دەردەكەوێت‬ ‫كە تەكنۆلۆژیا بۆت����ە ژیانی ڕۆژانەیان‪،‬‬ ‫بەاڵم لە واڵتە تازەگەشەس����ەندوەكاندا‬ ‫كاریگەریەكانی تەكنیك و بەكارهێنانی‬ ‫ڕۆژنامەی ئەنتەرنێتی زۆر كەمترە‪.‬‬ ‫لە الیەكی ت����رەوە تێكەڵكردنی ڕۆژنامە‬ ‫و ئەنتەرنێت زەمینەی بۆ ڕۆژنامەگەری‬ ‫ناوخۆ سازكرد تا بگاتە جیهانی دەرەكی‬ ‫و واڵتان����ی خۆرئ����اوا و بەش����ێوەیەمی‬ ‫واقیعیاەتر سیفەتی مامەڵەكردنی لەگەڵ‬ ‫ڕوداوە نێودەڵەتیەكانی پێبەخش����ی بۆ‬ ‫ئ����ەوەی ژمارەیەكی زیات����ر بیخوێننەوە‬ ‫(‪.)3‬‬ ‫‪ -1‬ابوبكر ‪،‬هڤ����ال ‪،‬روژنامه‌وانی تایبه‌ت‬ ‫وبایه‌خ په‌یداکردنی له‌ جیهاندا‪ ،‬ل‪.63‬‬ ‫‪2-WWW.GOOGLE.‬‬ ‫‪COM, GLOBAL‬‬ ‫‪CHANGE, WIEBKE‬‬ ‫‪LOOSEN, THE SEC‬‬‫‪OND LEVEL DIGITAL‬‬ ‫‪DIVIDEOF THE WEB‬‬ ‫‪AND ITS IMPACT ON‬‬ ‫‪JOURNALISM. P4.‬‬ ‫‪ -3‬ابوبكر ‪،‬هڤال ‪،‬روژنامه‌وئاراسته‌کانی‬ ‫‪،‬ل‪.56‬‬ ‫هەروەك����و (م����ەی عبدلل����ە) دەڵێ����ت‬ ‫(دامەزراندانی ڕۆژنام����ەی ئەلیكترۆنی‬ ‫لەس����ەر ئەنتەرنێت لە ساڵی ‪ 1995‬دا‬ ‫پێویست بو‪ ،‬نوسراوەكان و باڵوكراوەكان‬ ‫ل����ەو ڕێگەیەوە دەگەن����ە هەمو الیەكی‬ ‫جیهان‪ ،‬سەرەتای ئەوەش لە ئەمریكاوە‬ ‫بو‪ ،‬دوای ئەو واڵتانی تریش دەس����تیان‬ ‫پێك����رد‪ ،‬لە ناوەڕاس����تی نەوەدەكانەوە‬ ‫هیچ میدیایەكی ئەمریكی نەما ماڵپەری‬ ‫نەبێ����ت‪ ،‬ئ����ەو ماڵپەران����ەش هاتن بۆ‬ ‫گێڕانەوەی ژمارەیەك لە خوێنەرەكانیان‬ ‫ب����ۆ الپەڕەكانیانئ����ەوەش دوای ئەوەبو‬ ‫ك����ە ژمارەیەك ڕۆژنامەی بێ بەرامبەری‬ ‫لێهاتو لە ئەنتەرنێتدا دەركەوتن وەكو(‬ ‫‪ )SALON‬یا (‪ )SLATE‬كە بیل‬ ‫گەیتس س����ەرچاوەی داراییان بۆ دابین‬ ‫دەكات(‪.)1‬‬ ‫ب����ەاڵم ڕۆژنامەگەری (ئۆن الین)یش كە‬ ‫وەكو قەناس لەب����ەردەم ئیمپراتۆریای‬ ‫میدیای ئەمریكی یو جیهانیدا س����ەری‬ ‫هەڵ����دا بەدەس����ت چەن����د بژارێك����ی‬ ‫هەڵەوە دەناڵێنێت كە لەس����ەرەتاوە لە‬ ‫ناوەڕاس����تی نەوەدەكان����دا كردنی ‪( .‬‬ ‫‪ )salon‬كە لە ساڵی ‪ 1995‬دا دەرچو‬

‫بەدەست قەیرانێكی دارایی خنكێنەرەوە‬ ‫دەناڵێت ئەوەش وێڕانی س����ەركەوتنی‬ ‫میدیای����ی كەوای لێك����رد وەكو ڕۆژنامە‬ ‫گەورە ئەمریكیەكانی تر ببێتە مەرجەع‬ ‫و مانگانە ‪ 5.3‬ملیۆن كەس س����ەردانی‬ ‫ماڵپەرەكەی����ان دەك����رد‪ ،‬ئێمە دەبینین‬ ‫میدیا (ئۆن الین) دیاردەیەكی جیهانیەو‬ ‫ناكرێت دەستی لێهەڵبگیرێت‪ ،‬ناوەندی‬ ‫(‪ )slate‬هەن����دێ ڕۆژ ‪ 5‬ملیۆن كەس‬ ‫سەردانی دەكەن ئەوەش ژمارەیەكە كە‬ ‫هەم����و كەناڵێكی میدیای����ی لە جیهاندا‬ ‫خەون����ی پێ����وە دەبینێ����ت‪ ،‬تەنان����ەت‬ ‫ڕۆژنامەی تابلۆیدی ئەمریكی (‪USA‬‬ ‫‪)Today‬ڕۆژان����ە ژمارەیخوێنەرەكانی‬ ‫ناگاتە دوو ملیۆن كەس‪.)2( .‬‬ ‫دوای ئەو هەمو پێشكەوتنانە پێویست‬ ‫ب����و پێناس����ەیەك بدۆزرێت����ەوە ك����ە‬ ‫س����یفەتێكی گشتگیری هەبێت بۆ هەمو‬ ‫بوارەكان����ی كاركردن����ی ڕۆژنامەن����وس‬ ‫بەتایبەتی����ش دوای ئ����ەوەی كە جیهان‬ ‫ش����وبهێندرا ب����ە ژورێك����ی بچ����وك و‬ ‫دەتوانرێت ل����ە ڕێگ����ەی ئەنتەرنێتەوە‬ ‫س����ەیری زۆرب����ەی ڕۆژنامەكانی جیهان‬ ‫بكرێ����ت و ل����ە ڕوی هەمەچەش����نی و‬ ‫جیاوازیەوە درك بەئاستی ئەو ڕۆژنامانە‬ ‫بكرێ����ت‪ ،‬لێ����رەوە و دوای ئ����ەو هەمو‬ ‫پێش����كەوتنە لە بواری ڕۆژنامەگەریدا‪،‬‬ ‫توێ����ژەر لەو باوەڕەدای����ە ڕۆژنامەگەری‬ ‫بەو پێیەی پیشەیەكی هەستیار و وردە‬ ‫پش����ت بە الیەنی تەكنیكی و پەیوەندی‬ ‫نوێ دەبەس����تێت بە ئامانجی وردكردنی‬ ‫ڕۆلی كاریگەریەكەی لەسەر ڕای گشتی‪،‬‬ ‫گۆڕانكاریە تەكنۆلۆژیەكان كاریگەریەكی‬ ‫گەورەیان لە ڕۆژنامەگەری دەبێت ‪،‬ئەوە‬ ‫جگە لە بونی ڕۆژنامەی ناو ئەنتەرنێت‪،‬‬ ‫كەواتە ڕۆژنامەگەری پیشەی سەردەمە‬ ‫و ڕەگەزێكی گرنگی ن����او پێكهاتەكانی‬ ‫كۆمەڵ����گای مەدەنی����ە و یەكێك����ە لە‬ ‫ئامڕازەكانی ددەس����ەاڵت بۆ گەیشتن بە‬ ‫ڕایگشتی ‪.‬‬ ‫ڕۆژنامەگەری بریتیە لە جۆرە چاالكیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی و سیاس����ی و ڕۆشنبیری و‬ ‫بی����روڕا و ڕێكخراوەیەی����ی‪ ،‬زانیاریەكان‬ ‫كۆدەكاتەوە و پیوەندیەكی ڕاس����تەوخۆ‬ ‫لەگەڵ بوارە جیاوزەكانی ژیاندا دروست‬ ‫دەكات‪ ،‬لە هەمان كاتیشدا پەیوەندیەكی‬ ‫دووالیەنە ل����ە نێ����وان ڕۆژنامەگەری و‬ ‫كەس����ایەتیە دیارەكانی ناو كۆمەڵگادا‬ ‫هەیە(‪.)3‬‬ ‫ل����ەم گۆش����ەنیگایەوە و ب����ە پ����ێ‬ ‫كاریگ����ەری ڕۆژنامەگەری لە كۆمەڵگادا‬ ‫و كاریگەریەكان����ی كۆمەڵ����گا لەس����ەر‬ ‫ڕۆژنامەگ����ەری ل����ە ڕوی پێكهات����ە‬ ‫كۆمەاڵیەت����ی و سیاس����ی و ئاب����وری‬ ‫و ئاینیەكان����ەوە و ‪...‬هت����د‪ .‬دەكرێ����ت‬ ‫پێناس����ەیەكی تایبەت بۆ ڕۆژنامەگەری‬ ‫بدۆزرێتەوە‪ ،‬توێ����ژەر هەوڵیداوە چەند‬ ‫پێناس����ەیەك بۆ ڕۆژنامەگ����ەری بخاتە‬ ‫ڕوو‪ ،‬ه����ەر پێناس����ەیەكیش بەرهەمی‬ ‫ئەزمونێك����ی واقیعیە و بەو پێناس����ەیە‬ ‫كاركراوەتە سەر بێژەرەكە ‪.‬‬ ‫‪ – 1‬عبدالله‪،‬می ‪ ،‬شوڕشی ئامڕازەكانی‬ ‫میدی����ا و پەیوەندیك����ردن و گۆڕان����ە‬ ‫گەورەكان‪ ،‬ل‪.1‬‬ ‫‪-2‬سایغ‪،‬مارک‪،‬ڕۆژنامەگەری ئەنتەرنێت‬ ‫پەیوەندیدارە ب����ە لەدایكبونی زمانێكی‬ ‫ڕۆژنامەگەری نوێوە‪،‬ل‪.1‬‬ ‫‪ -3‬رۆوف‪ ،‬بختیار ‪،‬له‌یادی رۆژنامه‌گه‌رییدا‬ ‫‪،‬ل‪.79‬‬

‫ڕۆژنامەگ����ەری بە چەمكە زاراوەییەكەی‬ ‫واتای تۆماتركردنی ڕوداوەكانی ڕۆژە بە‬ ‫ش����ێوەیەكی لێزانانە و ڕێك و زەوقێكی‬ ‫جوانەوە لەگ����ەڵ بەجێهێنانی ئارەزوی‬ ‫ڕای گش����تی و گرنگ����ی دان بە گروپە‬ ‫مرۆییەكان و گواس����تنەوەی هەواڵیان ‪،‬‬ ‫لەبەرئ����ەوە ڕۆژنامەگەری بە ئاوێنەیەك‬ ‫دادەنرێت كە وێنەی كۆمەڵ و بیروبۆچون‬ ‫و هزرەكانی تێدا دەردەكەوێت‪.‬‬ ‫(ئەۆل����ف ‪،‬س‪ ،‬ئۆف����س) بالوكەرەوەی‬ ‫نیویۆرك تایم����ز دەڵێت (ڕۆژنامەگەری‬ ‫پیش����ەیە و بەش����ێك نیە لەملمالنێكان‬ ‫و دوژمن����ان نایترس����ێنن‪ ،‬داوای چاكە‬ ‫ل����ە كەس ن����اكات و سوپاس����ی كەس‬ ‫قبوڵن����اكات‪ ،‬پیش����ەیەكە كە س����وز و‬ ‫الیەنگی����ری و دەمارگیر لەناو دەبات تا‬ ‫ئەو پەڕی‪ ،‬پیش����ەیەكە بۆ بەرژەوەندی‬ ‫گش����تی و ئاش����كراكردنی فڕوفێ����ڵ و‬ ‫خراپەكاریەكان و نالێهاتویی لە كاروباری‬ ‫گشتیدا‪ ،‬پشەیەكە كە گیانی بەرتەسكی‬ ‫حیزب����ی كاری تێناكات ‪ ،‬بەڵكو دادوەر‬ ‫و بەوی����ژدان دەبێت بۆ ئەوانەی كە ڕای‬ ‫جیاوازیان هەیە(‪.)1‬‬ ‫ڕۆژنامەگ����ەری دەتوانێ����ت ش����تی‬ ‫سەیروسەمەرە دروست بكات‪ ،‬چەكێكی‬ ‫تۆقێنەری هەیە‪ ،‬هەڵنایەتی نەخاس����مە‬ ‫ئەگ����ەر ل����ە س����ایەی سیس����تەمێكی‬ ‫دیموكراس����یدا ب����ژی و ئ����ازاد بێ����ت و‬ ‫پش����تێكی قایم����ی هەبێ����ت و مل كەچ‬ ‫ن����ەكات و توانایەكی گ����ەورەی هەبێت‬ ‫ب����ۆ كارك����ردن ل����ە پێناوی گەیش����تن‬ ‫ب����ەو ئامانج����ەی كە بۆخ����ۆی داناوە ‪،‬‬ ‫بڕیاری ئەو لەبارەی تاك و دەس����تە و‬ ‫حكومەتەكان و گەالن����ەوە‪ ،‬بڕیارێكە و‬ ‫پاشگەزبونەوەی نیە(‪.)2‬‬ ‫لەبەرئ����ەوە ناوی دەس����ەاڵتی چوارەمی‬ ‫لێن����را كە دوای هەرس����ێ دەس����ەاڵتی‬ ‫(یاس����ادانان و جێبەجێك����ردن و‬ ‫دادوەری) دێ����ت‪ ،‬ئەوە س����ەبارەت بە‬ ‫سیاس����ەت و كاروب����اری حوكمڕانیەوە‪،‬‬ ‫هەندێ لە نوس����ەران لەوباوەڕەدان كە‬ ‫ڕۆژنامەگ����ەری دەس����ەاڵتی یەكەمە بۆ‬ ‫كاروب����ارەكان گرنگتر لە سیاس����ەت و‬ ‫نەمرتر لە حوكم لەوانە زمان و ئەدەب و‬ ‫ڕەوشت و نەریتەكان و ڕاستكردنەوەی‬ ‫كۆمەڵگا و ڕیشەكێشكردنی گەندەڵی و‬ ‫ئاراستەكردنی گەالن و سەركردەكان و‬ ‫خەباتی����ان و بەرگرتن لە خراپەكاری و‬ ‫زۆرداری و چاككردن����ی هەمو بوارەكانی‬ ‫ژیان(‪.)3‬‬ ‫خەیات دەڵێ����ت (ڕۆژنامەگەری چاوی‬ ‫گەلە لەس����ەر حوكمڕانەكان‪ ،‬باش����ترین‬ ‫ئامڕازە بۆ ڕۆش����نكردنەوەی مێش����كی‬ ‫م����رۆڤ و پێشكەش����كردنی وەك‬ ‫بونەوەرێك����ی مۆراڵ����ی و كۆمەاڵیەتی‪،‬‬ ‫بەاڵم ڕۆژنامەگەری چەكیكی دو سەرە‪،‬‬ ‫ڕۆژنامەگەری ئامرازی ڕێنمایی كردن و‬ ‫پەروەردەكردن و خۆشیە بەاڵم لەوانەشە‬ ‫ببێتە ئامرازێك بۆ س����ەر لێشێواندن و‬ ‫گەندەڵ����ی و مەرایی ك����ردن بۆ جەماوە‬ ‫ئ����ەوە ئەگەر بە خراپی بەكاربهێنرێت و‬ ‫ببێتە ئامرازێك ب����ۆ پروپاگەند و پارە‬ ‫پەیداكردن(‪.)4‬‬ ‫هەروەه����ا وت����راوە ك����ە ڕۆژنامەگەری‬ ‫(‪،‬پەرلەمانی دووەمی نەتەوەیە لە واڵتدا‬ ‫و وێنە و زمانیەتی و ناونیشانەكەش����ی‬ ‫لە ڕیزی یەكەم����ی ئەو توخمانەدایە كە‬ ‫پێویستیان بە چاكسازیە)‬

‫‪ -1‬س����ندای تایم����ز‪ ،‬وەرگێڕانی ئەیاد‬ ‫ملحم ‪ ،‬ش����ارتانی و میدیای س����ەدەی‬ ‫بیست و یەك‪،‬ل ‪.5‬‬ ‫‪ -2‬خياط‪ ،‬عبدالله‌ عمر‪ ،‬س����ەرچاوەی‬ ‫پێشو ‪ ،‬ل‪.71‬‬ ‫‪ -3‬بابی����ل‪ ،‬نس����وح‪ ،‬ڕۆژنامەگەری و‬ ‫سیاسەتی سوریا لەسەدەی بیستدا ‪،‬ل‬ ‫‪. 316‬‬ ‫‪ -4‬خياط‪ ،‬عبدلله عمـر‌‪ ،‬س����ەرچاوەی‬ ‫پێشو‪،‬ل‪.52‬‬ ‫دوای ئ����ەوەی كە ژم����ارەی زیادی كرد‬ ‫و بە ش����تێكی بێزارك����ەر ‪ ،‬دوای ئەوی‬ ‫ئاس����تی دابەزی و دواكەوت و ناوبانگی‬ ‫ش����ێوا و كاروانەك����ەی ش����ێوا چیت����ر‬ ‫ئ����ەو ڕۆژنامەگەری����ە نەما ك����ە لەگەڵ‬ ‫پێشكەوتنی گشتیدا ڕێدەكات(‪.)1‬‬ ‫ل����ە ژێ����ر ڕۆش����نایی بونی ئ����ەو هەمو‬ ‫پێناس����انەدا دۆزینەوەی پێناس����ەیەكی‬ ‫گش����تگیر ب����ۆ ڕۆش����نامەگەری دەبێتە‬ ‫كارێك����ی قورس ئ����ەوەش لەب����ەر لقو‬ ‫بابەت����ەكان و چەمك و پس����پۆڕیەكان‬ ‫لە جیهان����ی ڕۆژنامەگەری����دا ‪ ،‬ئەوەش‬ ‫هەموی لە گەشەسەندن و فراوانبونێكی‬ ‫بەردەوامدایە‪.‬‬ ‫قورس����ە لەم ڕۆژگارەدا كۆمەڵێك وشە‬ ‫بدۆزینەوە كە لەگ����ەڵ یەكدا كۆببنەوە‬ ‫بۆ پێكهێنانی پێناس����ەیەكی گشتگیر و‬ ‫سەرتاسەری بۆ ڕۆژنامەگەری ‪ ،‬چونكە‬ ‫ئەمڕۆ ڕۆژنامەگەری ل����ە ڕۆژنامەگەری‬ ‫س����ااڵنی ڕابردو جیاوازە‪ ،‬ڕۆژنامەگەری‬ ‫ئەم س����ەردەمە بەرگێكی نوێی پۆشیوە‬ ‫ئەمە جگە لەوەش����ی كە چەكێكی دوو‬ ‫س����ەرە و هەوڵدەدات لە الیەكەوە خەڵ‬ ‫پەروەردە بكات و لە الیەكی تریش����ەوە‬ ‫هۆشیاریان بكاتەوە‪ ،‬هەروەها ئامرازێكە‬ ‫بۆ تێكدانی ئەق����ڵ و وێرانكردنی ماڵی‬ ‫خەڵكی ئەوەش لە كاتێكدا كە لەالیەن‬ ‫داخ ل����ەداڵن و دۆژمنان����ی نەت����ەوەوە‬ ‫بەخراپی بەكاردەهێنرێت(‪.)2‬‬ ‫كاس����ترۆ دەڵێت‪( :‬من لەوە ناترس����م‬ ‫دەروازەی دۆزەخ����م ب����ەرودا بكرێتەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم لە جیكەی قەڵەمی هەواڵس����ازی‬ ‫ڕۆژنامەیەك دەترسم)(‪ .)3‬‬ ‫بەاڵم ڕۆژنامەگ����ەری بە مانا مادیەكەی‬ ‫بریتی����ە لە پیشەس����ازی باڵوكردنەوەی‬ ‫ڕۆژنام����ە دەوری����ەكان‪ ،‬وەك����و‬ ‫پیشەس����ازیەكانی تریش لە ئامێری زۆر‬ ‫پێكدێت‪ ،‬س����ەدان كرێكار و نوس����ەر و‬ ‫فەرمانب����ەر و كەس����انی كارگێڕی هەن‬ ‫ك����ە كاری جی����اواز ئەنج����ام دەدەن‪،‬‬ ‫ئ����ەو چەمكەش چۆنێتی دابەش����كردنی‬ ‫كارەكانیم����ان بۆ دەردەخ����ات كە بون‬ ‫بەچەن����د لقێك����ەوە گرنگترینیان هەواڵ‬ ‫نوسین و دەرهێنان و كارگێڕی و ریكالم‬ ‫و وێنەگرتن ‪ ،‬هەر یەكێك لەو بەش����انە‬ ‫تەواو لەویتر جی����اوازە‪ ،‬بەاڵم لەهەمان‬ ‫كاتدا ڕۆڵێكی گرنگ لە بونیادی گشتی‬ ‫ڕۆژنام����ەدا دەگێڕێت و لەگ����ەڵ یەكدا‬ ‫هاوكاری یەكتری دەكەن(‪.)4‬‬ ‫بەشی سێيه‌م‬ ‫ئ���ەو نووس���ینە زادەی ماس���تەرنامەی‬ ‫(هەڵ���ەت خەس���رۆ هەمەوەندی)ی���ە كە‬ ‫لە زانكۆی لەندەن بڕوانامەی ماس���تەری‬ ‫لە س���اڵی ‪ 2006‬وەرگرت���ووە‪ .‬لەبەر‬ ‫گرنگ���ی بابەتەكەی‪ ،‬بە چەند بەش���ێك‬ ‫بۆی باڵودەكەینەوە‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫لقاء‬

‫حميد درويش‪ :‬أنا متفائل ومؤمن بأن الشعب السوري سيحقق هدفه بتحـ‬ ‫أجرى اإلعالمي السوري الشهير‬ ‫األس���تاذ توفيق حالق لقاءا مع‬ ‫األس���تاذ عبد الحمي���د درويش‬ ‫رئيس لجنة العالقات الخارجية‬ ‫للمجل���س الوطن���ي الكردي في‬ ‫س���وريا ضمن برنامج سوريا‬ ‫اليوم ال���ذي تقدم���ه فضائية‬ ‫س���وريا الغ���د في مس���اء يوم‬ ‫الثالثاء ‪.2012/3/27‬‬ ‫و فيم���ا يل���ي الن���ص الكامل‬ ‫للقاء‪:‬‬ ‫توفيق حالق‪ :‬األحبة األعزاء‪،‬تعيش‬ ‫في سوريا ألوان قوس قزح ‪ ،‬ففي‬ ‫القامش���لي تجد مث�ل�ا لغات كثيرة‬ ‫و ال تكاد تس���مع اللغة العربية إال‬ ‫قليال و كذلك في الحس���كة ‪ ،‬هكذا‬ ‫هي س���وريا ‪ ،‬ألوان جميلة جدا و‬ ‫ع���ادات و تقاليد مختلف���ة تجمعها‬ ‫ه���ذه الب�ل�اد الجميلة التي أس���مها‬ ‫س���وريا ‪ ،‬الك���ورد ‪ ،‬األكراد هؤالء‬ ‫الطيبين الذين عاش���وا و يعيشون‬ ‫كسوريين منذ فجر التاريخ ليسوا‬ ‫غرباء عن س���وريا ‪ ،‬إنما هم أصل‬ ‫س���وريا ‪ ،‬و م���ع ذلك فقد س���عى‬ ‫النظ���ام الحال���ي و النظ���ام ال���ذي‬ ‫س���بقه ‪ ،‬نظ���ام األب و االب���ن إلى‬ ‫جع���ل الكردي في المرتب���ة الثالثة‬ ‫و الرابعة بل و العاش���رة ‪ ،‬منعهم‬ ‫حت���ى من الغن���اء بلغته���م و حتى‬ ‫م���ن التعليم بلغتهم ‪ ،‬بل مجرد أن‬ ‫تق���ول انك كردي فه���ذا يعني انك‬ ‫من المرتبة الثانية و الثالثة ‪ ،‬هكذا‬ ‫هو النظام‪.‬‬ ‫أما فجر الحرية القادم ‪ ،‬فس���يكون‬ ‫الكردي مث���ل العرب���ي تماما مثله‬ ‫مثل االرمني و الشركس���ي ‪ ،‬مثل‬ ‫أي مك���ون م���ن مكونات الش���عب‬ ‫السوري‪.‬‬ ‫نس���تضيف في هذه الحلقة األستاذ‬ ‫عبد الحميد درويش فأهال بك‪.‬‬ ‫حضرت���ك رئي���س لجن���ة العالقات‬ ‫الخارجية للمجلس الوطني الكردي‬ ‫السوري و كنت أيضا النائب األول‬ ‫لالمين العام إلعالن دمشق أرحب‬ ‫ب���ك و ادعوك مع���ي لمتابعة هذا‬ ‫التقرير عن الكرد في سوريا…‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬أبدأ معك من حيث‬ ‫الح���راك اآلن ف���ي اس���طنبول و‬ ‫مؤتم���ر المعارضة م���ا الذي حدث‬ ‫‪ ،‬حيث س���معنا أن هناك بش���رى‬ ‫لألكراد؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬ف���ي مؤتم���ر‬ ‫اس���طنبول ‪،‬هن���اك اجتم���اع ع���ام‬ ‫للمعارض���ة الوطنية الس���ورية في‬ ‫اس���طنبول و قد ح���دث إلى حد ما‬ ‫تقدم ملموس بالنسبة إلى االعتراف‬ ‫بحقوق الشعب الكردي في سوريا‬ ‫و نح���ن نؤيد هذا الموقف و ندعو‬ ‫أن يت���م ذلك في وق���ت قريب جدا‬ ‫خالل ساعات‪ ،‬الن الحوار ال يزال‬ ‫مستمرا‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬و لكنني س���معت‬

‫األستاذ حميد درويش رئيس لجنة العالقات الخارجية للمجلس الوطني الكردي في سوريا‬ ‫من���ك أن هناك تقدم���ا في االتفاق‬ ‫على صيغة موحدة؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬بش���كل ع���ام‬ ‫هن���اك توج���ه لالعت���راف بحقوق‬ ‫الش���عب الكردي بن���ص مكتوب و‬ ‫نح���ن وافقن���ا على ذل���ك ‪ ،‬و عاد‬ ‫اإلخوة لالشتراك في االجتماعات‬ ‫ليس���اهموا بتثبي���ت ه���ذا النص و‬ ‫العمل من اج���ل توحيد المعارضة‬ ‫الوطنية السورية‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬هل تأمل أن تتمكن‬ ‫المعارض���ة الس���ورية بمختل���ف‬ ‫أطيافه���ا من تش���كيل لحمة وطنية‬ ‫واحدة؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬أنا أؤم���ن إيمانا‬ ‫عميقا بأن هذا س���يحدث ‪ ،‬و أؤمن‬ ‫إيمان���ا عميقا بأن الك���رد هم جزء‬ ‫م���ن الش���عب الس���وري و الحركة‬ ‫الكردية في س���وريا هي جزء من‬ ‫الحرك���ة الوطنية الس���ورية بوجه‬ ‫عام‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬لم���اذا يتهم األكراد‬ ‫دائم���ا ب���أن لديه���م رغب���ة ف���ي‬ ‫االنفصال؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬ه���ذه التهم هي‬ ‫تبرير و ذريع���ة الضطهاد الكورد‬ ‫و حرمانه���م م���ن حقوقه���م و من‬ ‫كامل حق���وق المواطنة التي يتمتع‬ ‫بها المواطن السوري ‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬أذكر بأنه في أعياد‬ ‫نوروز في دمش���ق و بمنطقة ركن‬ ‫الدي���ن حيث تعي���ش أغلبية كردية‬ ‫‪ ،‬كان األك���راد يقيم���ون احتفاالت‬ ‫هامة و وطنية لكم و كنتم تذهبون‬ ‫لتس���تمتعوا باحتفالك���م وس���ط‬ ‫محاص���رة أعداد هائل���ة من قوات‬ ‫الش���رطة و األمن ‪ ،‬لم���اذا كل هذا‬ ‫التضييق من النظام الس���وري على‬ ‫األكراد برأيك؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬التضيي���ق عل���ى‬ ‫األكراد يأتي من مفهوم ش���وفيني‬

‫عنص���ري و لي���س الن األك���راد‬ ‫يطالب���ون باالنفصال عن س���وريا‬ ‫و ه���ذه السياس���ة تأت���ي من اجل‬ ‫صهر األكراد في البوتقة العربية و‬ ‫أرجو أن يتفهم كل إنس���ان وطني‬ ‫في س���وريا هذه الحقيق���ة التي ال‬ ‫شك فيها أن الشوفينيين يحاولون‬ ‫إلص���اق التهم الباطل���ة بالكرد من‬ ‫اج���ل اضطهاده���م و ممارس���ة‬ ‫سياسة التمييز القومي ضدهم ‪.‬‬ ‫توفي���ق ح�ل�اق‪ :‬ه���ذا التميي���ز و‬ ‫التعسف و االضطهاد الذي مورس‬ ‫بح���ق الك���رد خ�ل�ال ‪ 40‬س���نة ما‬ ‫الذي ولدته على مس���توى الفقر و‬ ‫الهجرة على الكرد ‪.‬‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬ب���ل ‪ 50‬س���نة ‪،‬‬ ‫وهذه السياس���ات جلب���ت الفقر و‬ ‫البؤس للكرد بدون ش���ك و جلبت‬ ‫التفرق���ة بين أبناء الش���عب الواحد‬ ‫ف���ي س���وريا ‪ ،‬و خلقت ش���يئا من‬ ‫الكراهي���ة و الحق���د بي���ن الناس و‬ ‫ل���م تقدم أي���ة خدمة للبل���د كوطن‬ ‫أو كش���عب س���وري عام���ة‪ ،‬و‬ ‫كانت سياس���ة خرق���اء تقوم على‬ ‫اضطهاد الش���عب الكردي من اجل‬ ‫إش���باع نزوات و ش���هوات الناس‬ ‫الش���وفينيين و العنصريين و ليس‬ ‫من اجل خدمة س���وريا و الشعب‬ ‫السوري‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬كم عدد األكراد في‬ ‫سوريا؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬ال يوجد إحصاء‬ ‫دقي���ق و لك���ن الع���دد المعق���ول و‬ ‫الموضوعي هوانهم ليسوا أقل من‬ ‫‪ 3.5‬مليون‪.‬‬ ‫توفي���ق ح�ل�اق‪ :‬أي أنه���م القومية‬ ‫الثانية بعد العرب مباش���رة ‪ ،‬أذكر‬ ‫بأنن���ي التقيت بثالثة م���ن الفنانين‬ ‫التش���كيليين الك���رد ف���ي كل م���ن‬ ‫القامش���لي و عفري���ن و الحس���كة‬ ‫اثنان منهم���ا يعمالن في النحت و‬

‫واح���د يعمل في الرس���م و هم من‬ ‫عباق���رة الفن ‪ ،‬المدهش إن احدهم‬ ‫و كان أفق���ر واح���د بينهم كان كل‬ ‫حلمه إن يمتلك ريش���ا للرس���م و‬ ‫علب���ة للتلوين و ثم���ن كل ذلك ال‬ ‫يتج���اوز خمس���ين ليرة س���ورية‬ ‫و ه���و يعيش في منطقة مهمش���ة‬ ‫بالقامشلي ال توجد فيها كهرباء و‬ ‫ال م���اء و ال ص���رف صحي و كان‬ ‫فوق ذلك ال يملك هوية ‪ ،‬إلى ذلك‬ ‫الحد كان النظام يتعامل مع الكرد‬ ‫و كأنهم من الدرجة العاشرة؟‬ ‫حميد درويش‪ :‬أود أن اس���تعرض‬ ‫ل���ك بإيجاز وضع الك���رد ‪ ،‬تصور‬ ‫بأن ‪ 3.5‬مليون كردي في سوريا‬ ‫ال يوج���د بينهم ضاب���ط واحد في‬ ‫الجي���ش و الش���رطة ‪ ،‬و ال يوج���د‬ ‫لهم محافظ واحد في كل محافظات‬ ‫س���وريا‪ ،‬كما ال يوجد مدير منطقة‬ ‫أو ناحي���ة في كل س���وريا هذا من‬ ‫جهة‪.‬‬ ‫م���ن جهة أخ���رى كان العمل أيضا‬ ‫ممنوعا على اإلنسان الكردي ألنه‬ ‫ال يحم���ل الجنس���ية و يصع���ب أن‬ ‫يتول���ى وظيف���ة ألنه أجنب���ي مئات‬ ‫األل���وف م���ن األك���راد أي حوالي‬ ‫نصف مليون إنسان كانوا في عداد‬ ‫األجانب ‪ ،‬و ه���ذا األجنبي ال يحق‬ ‫ل���ه أن يتوظف ف���ي البالد بموجب‬ ‫قوانين البلد لذلك فقد أصاب الفقر‬ ‫معظ���م أوس���اط الش���عب الكردي‬ ‫عالوة على السياس���ات التمييزية‬ ‫األخ���رى ‪ ،‬ف���كل األك���راد تعرضوا‬ ‫للتميي���ز و طبقت بحقهم مقترحات‬ ‫الش���وفيني و العنص���ري العض���و‬ ‫البارز في حزب البعث محمد طلب‬ ‫هالل الذي يقت���رح تجويع األكراد‬ ‫في مقترحاته و تهجيرهم ‪.‬‬ ‫توفي���ق ح�ل�اق‪ :‬و كأنه���م أع���داء‬ ‫الوطن!!!‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬نع���م طبعا ليس‬

‫فقط معاملة األعداء ‪ ،‬بل إن النازي‬ ‫هتلر لم يقترح هكذا اقتراحات على‬ ‫الشعوب األخرى و أرجوا أن تقرأ‬ ‫تلك المقترحات التي س���أبعث لك‬ ‫نس���خة من كتاب هذا الشوفيني و‬ ‫س���ترى كيف كان ينظرون للكرد‬ ‫و كيف يحاول���ون أن يتعاملوا مع‬ ‫األكراد ‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬ه���ل تعلم بأنه كان‬ ‫ل���دي برنامج اس���مه “اب���ن البلد”‬ ‫‪ ،‬و ألنن���ي عرض���ت حلق���ة ع���ن‬ ‫الفلكلور الك���ردي و اللغة الكردية‬ ‫و كان���ت ألول م���رة تظه���ر عل���ى‬ ‫شاشة التلفزيون السوري و دون‬ ‫رقاب���ة و اعتق���د أن م���ن أس���باب‬ ‫إيقاف ه���ذا البرنامج هذا هو إنني‬ ‫عرضت حلق���ات لألكراد و األرمن‬ ‫و الش���ركس و لغاته���م و فنونهم‬ ‫و بالتال���ي وج���دوا طريقة إليقاف‬ ‫البرنام���ج و ل���م يقولوا ل���ي لماذا‬ ‫أوقف���وه و كنت أتس���اءل و لكنني‬ ‫اآلن و بع���د الث���ورة عرف���ت لماذا‬ ‫تمن���ع ه���ذه البرام���ج الت���ي تغطي‬ ‫و ترص���د أو تص���ور حي���اة هؤالء‬ ‫الناس الذين هم سوريون مثلي و‬ ‫أكث���ر و يهمش���ون و يعانون بهذه‬ ‫الطريقة الوحش���ية و الالانسانية ‪،‬‬ ‫اآلن تجد مبررا للثورة السورية و‬ ‫تجتمع مع جميع مكونات الش���عب‬ ‫الس���وري على قضية واحدة أال و‬ ‫هي طل���ب الحري���ة و الديمقراطية‬ ‫‪ ،‬كي���ف ه���و تفاعلكم م���ع الثورة‬ ‫السورية؟‬ ‫حميد درويش‪ :‬كما قلت لك ‪ ،‬نحن‬ ‫جزء من سوريا و حراكنا هو جزء‬ ‫من الحراك الوطن���ي العام ‪ ،‬نحن‬ ‫نتمنى أن يحص الش���عب السوري‬ ‫عل���ى حريت���ه و س���وف يحص���ل‬ ‫عليها بدون شك ‪ ،‬و يطبق النظام‬ ‫الديمقراطي الذي يناضل من اجله‬ ‫و في أقرب وقت إنشاء الله ‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬إذا كان���ت مبررات‬ ‫الثورة الس���ورية ليس���ت فقط هو‬ ‫تميي���ز بح���ق الس���وريين عربا و‬ ‫مس���يحيين ‪ ..‬فنح���ن في س���وريا‬ ‫لدين���ا تميي���ز بين الس���لطة و بين‬ ‫باق���ي الش���عب الس���وري ‪ ،‬ه���م‬ ‫الدرج���ة األولى و الممتازة و بقية‬ ‫الش���عب الس���وري ف���ي الدرجات‬ ‫المتدنية حتى الصفر و ألجل ذلك‬ ‫قامت الثورة‪ ،‬اآلن كيف هي حجم‬ ‫مشاركة األكراد في الثورة؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬كان يوج���د في‬ ‫الدس���تور السوري نص يقول بأن‬ ‫ح���زب البعث ه���و قائ���د المجتمع‬ ‫و الدول���ة و ه���ذا لم يف���رض على‬ ‫الكرد فحس���ب ب���ل يعتب���ر جميع‬ ‫أبناء الش���عب اآلخري���ن من الطبقة‬ ‫المحكوم���ة الثاني���ة و حزب البعث‬ ‫ل���ه وح���ده ح���ق أن يتول���ى قيادة‬ ‫المجتمع و الدولة ‪.‬‬ ‫من جه���ة أخرى فق���د طبقت بحق‬ ‫الكرد سياس���ات ال يتحملها المرء‬

‫‪23‬‬

‫ژمارە (‪ )164‬مايسى ‪ 2012‬زايينی‪ ،‬ره‌شه‌مێ ‪2712‬ی كوردی‬

‫لقاء‬

‫ـقيق دولة ديمقراطيةتعددية تضمن فيها حقوق الشعب الكردي قريبا‬

‫و ال يقبله���ا أي إنس���ان وطني في‬ ‫البالد ‪ ،‬سياسات من شأنها تجويع‬ ‫الن���اس و تهجيره���م و تجهيله���م‬ ‫و ه���ذا مكت���وب بالنص م���ن قبل‬ ‫مسؤولين في حزب البعث بالذات‬ ‫و لذلك فاألكراد عندما يساهمون‬ ‫مع إخوانهم الس���وريين فذلك من‬ ‫اج���ل رفع الظلم عن كاهلهم و عن‬ ‫كاهل بقية أبناء الش���عب السوري‬ ‫الذي يتع���رض لالضطهاد في ظل‬ ‫نظام دكتاتوري‪.‬‬ ‫توفيق ح�ل�اق‪ :‬باعتبارك رئيس���ا‬ ‫للجن���ة العالق���ات الخارجي���ة ف���ي‬ ‫المجلس الوطني الكردي السوري‬ ‫‪ ،‬كيف تنق���ل لآلخرين في الخارج‬ ‫معاناة الش���عب الس���وري بش���كل‬ ‫عام؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬نحن نق���ول بأن‬ ‫الش���عب الس���وري يتعرض للظلم‬ ‫و االضطهاد ‪ ،‬الش���عب الس���وري‬ ‫يحك���م باضطه���اد و تمارس بحقه‬ ‫سياس���ات حمقاء جدا تحرمه من‬ ‫كاف���ة حقوقه اإلنس���انية و تحرمه‬ ‫من التمت���ع بحريته بح���ق التعبير‬ ‫و إب���داء ال���رأي‪ ،‬من حق تش���كيل‬ ‫نظ���ام ديمقراط���ي تع���ددي يتمتع‬ ‫فيه اإلنس���ان بإب���داء رأيه وصوته‬ ‫الختيار ش���كل النظام الذي يريده‬ ‫و م���ن أج���ل اختيار الن���اس الذين‬ ‫يديرون شؤونه سواء في مجلس‬ ‫الش���عب أو الس���لطة و غيره���ا و‬ ‫لذل���ك فإنن���ا س���نبقى نناض���ل من‬ ‫اج���ل اإلتي���ان بحك���م ديمقراط���ي‬ ‫يتمت���ع في���ه الش���عب الس���وري و‬ ‫من بينهم األك���راد بكامل حقوقهم‬ ‫الديمقراطية‪.‬‬ ‫توفي���ق ح�ل�اق‪ :‬هناك أك���راد في‬ ‫الع���راق و تركي���ا و إي���ران و في‬ ‫كردستان العراق حيث تقيم اآلن ‪،‬‬

‫كيف هي عالقاتكم معهم ؟‬ ‫حميد درويش‪ :‬عالقاتي جيدة مع‬ ‫جميعهم و عالقاتي مع مام جالل‬ ‫و كاكا مس���عود و كل قي���ادات‬ ‫الحرك���ة الكردي���ة في كردس���تان‬ ‫العراق جيدة و عالقات حزبنا مع‬ ‫هؤالء اإلخوة تمتد إلى عدة عقود‬ ‫‪ ،‬عندم���ا كانوا يقودون الثورة من‬ ‫اجل حقوقه���م و إلى اآلن عالقاتنا‬ ‫معه���م جيدة و س���نبقى محافظين‬ ‫على هذه العالقات بكل ما نملك‪.‬‬ ‫توفي���ق ح�ل�اق‪ :‬أال تعن���ي ه���ذه‬ ‫العالق���ات أن هناك حلم مش���ترك‬ ‫بينكم و بينهم؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬بال ش���ك نحن‬ ‫كأكراد لدينا حلم مشترك يجمعنا‬ ‫و لكنن���ا جميع���ا متفقي���ن على أن‬ ‫تك���ون عالقاتن���ا جيدة م���ع القوى‬ ‫الوطني���ة ف���ي كل م���ن س���وريا و‬ ‫الع���راق و تركي���ا و إي���ران‪ ،‬م���ن‬ ‫الض���روري للحرك���ة الكردي���ة و‬ ‫للش���عب الك���ردي أن يعيش���وا مع‬ ‫هذه الش���عوب التي يسكنون معها‬ ‫ف���ي هذه البل���دان األربعة بأمان و‬ ‫سالم و الشعب الكردي في العراق‬ ‫لديه نفس التطلعات بأن يعيش مع‬ ‫إخوانه العرب بهذا الشكل‪.‬‬ ‫توفيق حالق‪ :‬أسألك اآلن عن عبد‬ ‫الله أوجالن رئي���س حزب العمال‬ ‫الكردستاني الذي سلمه النظام عن‬ ‫طري���ق اليونان إل���ى تركيا ‪ ،‬كيف‬ ‫كان���ت ردود الفعل على ذلك لدى‬ ‫األكراد؟‬ ‫حميد درويش‪ :‬ما جرى كان سيئا‬ ‫و اس���تنكر الن���اس هذا األس���لوب‬ ‫الذي فعلوه بتس���ليمه و طرده من‬ ‫البالد ‪.‬‬ ‫توفيق حالق‪ :‬أسألك عن عالقاتكم‬ ‫بهذا الحزب؟‬

‫حمي���د دروي���ش‪ :‬عالقاتن���ا معهم‬ ‫طبيعية كما هو الحال مع األحزاب‬ ‫األخرى ‪ ،‬ونحن كحزب لدينا معهم‬ ‫عالقات طبيعية و ال بأس بها ‪.‬‬ ‫توفيق حالق‪ :‬هناك من يقول بأن‬ ‫عناصر حزب العمال الكردس���تاني‬ ‫يقوم���ون في القامش���لي و عفرين‬ ‫و غيره���ا بإره���اب األك���راد كيال‬ ‫يتظاهروا و هم يس���اندون النظام‬ ‫‪ ،‬هل هذا صحيح؟‬ ‫حميد درويش‪ :‬ليس صحيحا أنهم‬ ‫يمنع���ون الن���اس م���ن التظاهر‪ ،‬و‬ ‫لكنه���م ال يس���اهمون بالمظاهرات‬ ‫الن لهم موقف آخر ‪.‬‬ ‫توفيق ح�ل�اق‪ :‬ألي���س غريبا إنهم‬ ‫بالرغ���م من تعرضهم لالضطهاد و‬ ‫ال يساهمون؟‬ ‫حميد درويش‪ :‬أرجو أن تس���ألهم‬ ‫بال���ذات لم���اذا ال يس���اهمون فهم‬ ‫أحق بالج���واب‪ ،‬و لكنني أنا أعتقد‬ ‫بأن هذا الموق���ف خاطئ ‪ ،‬و أنهم‬ ‫يج���ب أن يتخذوا موقفا مس���اهما‬ ‫إل���ى جان���ب الحرك���ة الوطني���ة‬ ‫الس���ورية بش���كل ع���ام ‪ ،‬و إذا ما‬ ‫وجدت بعض السلبيات فباإلمكان‬ ‫معالجته���ا من خالل التالقي معهم‬ ‫و تالفيها‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬أس���ألك ع���ن األثر‬ ‫ال���ذي ترك���ه استش���هاد الحقوقي‬ ‫مش���عل التم���و لدى أبناء الش���عب‬ ‫الكردي؟‬ ‫حميد درويش‪ :‬لقد استنكر الناس‬ ‫ه���ذا العمل ألن���ه عم���ل إجرامي ‪،‬‬ ‫فمهم���ا كان���ت مواق���ف الن���اس و‬ ‫آرائهم ال يستحقون القتل على ذلك‬ ‫‪ ،‬و كان مقتله موضع اس���تنكار و‬ ‫اشمئزاز لدى أبناء الشعب الكردي‬ ‫و الس���وري كما هو ش���أن جميع‬ ‫الش���هداء األبرار الذين سقطوا في‬

‫ساحات الحرية و الديمقراطية‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬تركي���ا اآلن تواجه‬ ‫حربا مع حزب العمال الكردستاني‬ ‫و انتم لديكم عالقات مع هذا الحزب‬ ‫‪ ،‬كيف تنظرون إلى سياسة تركيا‬ ‫تجاه األكراد؟‬ ‫حميد درويش‪ :‬تركيا تتظاهر أنها‬ ‫مع األكراد و أنا اعتبر بأن الموقف‬ ‫الحقيقي يتجس���د ف���ي موقفها في‬ ‫تركي���ا ذاتها ‪ ،‬ف�ل�ا يجوز أن تقول‬ ‫أنها مع حقوق األكراد بينما الكرد‬ ‫لديها مضطهدون ‪.‬‬ ‫توفيق ح�ل�اق‪ :‬هم يدع���ون بأنهم‬ ‫يتعرضون إلى الهجوم؟‬ ‫حمي���د درويش‪ :‬المف���روض على‬ ‫تركي���ا أن تحل المش���كلة الكردية‬ ‫عنده���ا أوال و بعدها تتظاهر بدعم‬ ‫الشعب السوري و األكراد بينهم و‬ ‫حل مشكلتهم ‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬أن���ت ال تصدق بأن‬ ‫تركيا تساند الثورة السورية؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬أن���ا برأي���ي أن‬ ‫تركي���ا لديه���ا دور انتهازي متردد‬ ‫بالموض���وع الس���وري ‪ ،‬و قد قلت‬ ‫رأيي قبل خمسة أشهر خالل لقاء‬ ‫مع جريدة الش���رق األوس���ط بأن‬ ‫تركيا دورها متردد و انتهازي ‪.‬‬ ‫توفيق حالق‪ :‬ماذا تريد تركيا من‬ ‫هذا الموقف المتردد و االنتهازي؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬تركي���ا تريد أن‬ ‫تحقق مصالحها في المنطقة ‪.‬‬ ‫توفي���ق ح�ل�اق‪ :‬م���ا ه���ي ه���ذه‬ ‫المصالح؟‬ ‫حميد دروي���ش‪ :‬مصالح اقتصادية‬ ‫و مصالح سياس���ية و لها مصالح‬ ‫ف���ي الش���رق األوس���ط و البل���دان‬ ‫العربية و في سوريا طبعا‪.‬‬ ‫توفيق حالق‪ :‬ألم تكن هذه المصالح‬ ‫محققة قبل بداية الثورة؟‬

‫حميد درويش‪ :‬أنا بتقديري تركيا‬ ‫تري���د أكث���ر مم���ا كان موجودا و‬ ‫تري���د تقلي���ص النف���وذ اإليران���ي ‪،‬‬ ‫الن إي���ران لها تأثير ف���ي المنطقة‬ ‫‪ ،‬فتزاي���د النف���وذ اإليران���ي يؤث���ر‬ ‫على تركي���ا بنفس الوقت‪ ،‬و تركيا‬ ‫متحسس���ة من الدور اإليراني في‬ ‫س���وريا و م���ن النف���وذ اإليران���ي‬ ‫ف���ي لبنان من خ�ل�ال حزب الله و‬ ‫أنص���اره و اآلخري���ن و تركيا لها‬ ‫رأيها حول هذا النفوذ و تريد طرد‬ ‫ه���ذا النفوذ و هذه مصالحها و لها‬ ‫مواقفها السياس���ية حول ذلك ‪ ،‬و‬ ‫لكن برأيي و كم���ا رأيت في بداية‬ ‫الثورة كانت تركيا صاحبة موقف‬ ‫متشدد و كانت تخرج في كل يوم‬ ‫بتصريح ‪ ،‬بعدها و ش���يئا فش���يئا‬ ‫ب���دأت تقل���ل م���ن تأييده���ا للثورة‬ ‫السورية‪.‬‬ ‫توفيق ح�ل�اق‪ :‬تركيا اآلن تحتضن‬ ‫مؤتم���ر أصدق���اء س���وريا فلم���اذا‬ ‫برأيك و ما هي السلطة التي تحلم‬ ‫بها تركيا أن توجد في سوريا؟‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬لنف���س اله���دف‬ ‫و ه���ي تحلم ب���أن يحكم س���وريا‬ ‫جماعة مقربة منها و ليست مقربة‬ ‫من إي���ران أو جهة أخ���رى و هذا‬ ‫واضح بالنسبة لتركيا و إلى حد ما‬ ‫هناك تفاهم بينهم و بين اإلخوان‬ ‫المسلمين ‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬أليس���ت هناك بين‬ ‫تركيا و بين بقية أطياف الش���عب‬ ‫السوري تفاهمات و توافقات؟‬ ‫حمي���د درويش‪ :‬هناك قس���م نعم‬ ‫و قس���م ال ‪ ،‬يج���ب التفري���ق بين‬ ‫األح���زاب و التي���ارات ‪ ،‬فليس كل‬ ‫األحزاب تتفق على هذا الرأي‪.‬‬ ‫توفي���ق حالق‪ :‬س���ؤال أخير ‪ ،‬هل‬ ‫أن���ت متف���اءل بدول���ة الديمقراطية‬ ‫القادمة في سوريا التي تضمن بأن‬ ‫الكرد في سوريا جزء ال يتجزأ من‬ ‫الشعب السوري؟‬ ‫حمي���د درويش‪ :‬أنا لس���ت متفائال‬ ‫فحس���ب ب���ل أؤم���ن ب���أن ذل���ك‬ ‫س���يتحقق و عم���ا قري���ب و نضال‬ ‫الش���عب السوري سيتكلل بالنجاح‬ ‫في كل األحوال ‪.‬‬ ‫توفيق حالق‪ :‬المشكلة ليست بين‬ ‫الك���رد وبين بقية أطياف الش���عب‬ ‫الس���وري فنح���ن ال نف���رق بي���ن‬ ‫الكردي و العرب���ي و االرمني ‪ ،‬و‬ ‫لكن النظام حاول أن يدق األسافين‬ ‫بيننا أشكرك جزيل الشكر األستاذ‬ ‫عبد الحميد درويش ‪.‬‬ ‫حمي���د دروي���ش‪ :‬أنا أيضا أش���كر‬ ‫األس���تاذ توفيق ح�ل�اق ‪ ،‬اإلعالمي‬ ‫المع���روف بين أوس���اط الش���عب‬ ‫الس���وري بوجه عام و بين الكرد‬ ‫بوجه خاص‪ ،‬و أشكر قناة سوريا‬ ‫الغد على إتاحتها هذه الفرصة‪.‬‬ ‫موقع الديمقراطي‬ ‫‪www.dimoqrati.info‬‬

‫الم‬ ‫رێك‬

‫مرۆ (‪)140‬‬

‫ب ‌ه ئيجازه‌ى حەمید بەدرخان‬ ‫د‪ .‬نه‌جاتى عه‌بدوڵاڵ‬

‫«ناوەن���دی لێكۆڵینەوەی‬ ‫ك���وردی» (‪Centre‬‬ ‫‪)d’études kurdes‬‬ ‫ل���ە حوزەیران���ی س���اڵی‬ ‫‪ 1948‬لە پاریس لە الیەن‬ ‫می���ر كامی���ران بەدرخان‬ ‫دام���ەزراوە‪ .‬ب���ارەگای‬ ‫س���ەرەكی ئ���ەم ناوەندە‬ ‫ل���ە ش���ەقامی دوب���روس‬ ‫(پاریس���ی ش���انزەهەم)‬ ‫لە ماڵ���ی م���ەدام ڕۆماند‬ ‫ئێرمینی بوو‪ .‬باڵوكراوەی‬ ‫س���ەرەكی ئ���ەم ناوەندە‬ ‫بولتەنێكی مانگانە بوو بە‬ ‫زمانی فرەنسی و ئینگلیزی‬ ‫ب���ە ئامانجی ناس���اندنی‬ ‫پرسی كورد و كوردستان‬ ‫بە خوێنەرەكانی‪ .‬شایانی‬ ‫گوتن���ە ئ���ەم گۆڤ���ارە‬ ‫بەس���ەریەكەوە م���اوەی‬ ‫دوو س���اڵ ژی���ا و (‪)13‬‬ ‫ژمارەی ل���ێ باڵوكرایەوە‪.‬‬ ‫س���ەرجەمی ئ���ەم ژمارانە‬ ‫ئێستە لە ئەرشیڤی ئێمەدا‬ ‫پارێ���زراون و بەم نزیكانە‬ ‫ب���ە لێكۆڵینەوەیەك���ی‬ ‫تێروتەس���ەل‪ ،‬دووب���ارە‬ ‫س���ەرجەمی ئ���ەم ژمارانە‬ ‫دەكەین���ەوە دیاری بۆ ناو‬ ‫كتێبخانەی كوردی‪.‬‬

‫خاوەن ئیمتیازو بەڕێوەبەری بەرپرس‪:‬‬ ‫حەمید ئەبوبەكر بەدرخان (‪)07504555878‬‬ ‫بەڕێوەبەری نووسین‪:‬‬ ‫عەبدولڕەحمان مەعروف (‪)07504638541‬‬ ‫‪www.bedrxan.net‬‬ ‫‪www.bedrxan.com‬‬ ‫‪bedrxan@yahoo.com‬‬ ‫سەرپەرشتیاری سایت‪ :‬فەرهاد باپیر ‪ -‬ئەڵمانیا‬

‫‪awrahman2002@yahoo.com‬‬

‫نەخشەساز‪ :‬ئه‌يوب محه‌مه‌د بابه‌كر‬ ‫‪abatet_85@yahoo.com‬‬

‫بەشی كۆمپیوتەر‪ :‬ئەیـوب یوسـف ئەبوبەكـر‬

‫بەدرخان یەكەم هەفتەنامەی ئەهلی ئازادە‪ ،‬دوای راپەڕین ژمارە سفری لە ‪ 2000/10/22‬لە سلێمانی دەرچووەو‬ ‫هەموو ‪ 8‬و ‪22‬ی مانگێك دەزگای چاپ و بالوكردنەوەی بەدرخان لە باشووری كوردستان دەریدەكات‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬ ‫راوێژكاری‬

‫زمانەوانیی‪ :‬د‪.‬وریا عومەر ئەمین‬ ‫رووناكبیریی‪ :‬د‪ .‬ئازاد عه‌بدولواحيد كه‌ريم‬ ‫كەلتووری‪ :‬د‪ .‬عادل گه‌رميانى‬ ‫مێژوو‪ :‬د‪ .‬محەمەد عەبدوڵاڵ كاكەسوور‬ ‫هونەری‪ :‬محەمەد زادە‬ ‫یاسایی‪ :‬پارێزەر حوسامەددین یاسین سەرداری‬

‫ناونيشان‪:‬‬ ‫كوردس���تان‪ ،‬هەولێ���ر‪ ،‬ش���ەقامی‬ ‫ئاراس‪ ،‬باڵەخانەی سەرداری‬ ‫نۆرماڵ‪+ 964 66 251 0679 :‬‬ ‫مۆبایل‪+ 964 750 455 5878 :‬‬