bedrxan171

‫با حكومڕانی خۆجێی ههرێمی كوردستان بۆ ههموومان بێت!‬

‫ل‪2‬‬

‫له پاریسهوه تا كوردستان‪ :‬ئیدانەی تۆقاندنی ئازادی بیروڕا دەكەین‬

‫رۆژنامهنووسی ل‪19‬‬

‫بەدرخانی و لەسەر الچێ لەمەوپاش‪ ،‬لە گشت الوە دەتانهاڕن وەكو ئاش‬

‫‪www.bedrxan.net‬‬ ‫‪www.bedrxan.com‬‬ ‫‪bedirxanpp@gmail.com‬‬

‫هەفتەنامەیەكی‌رۆژنامـــەوانیی‌رووناكبیری‌گشـــتییە‌‪‌-‬دەزگای‌چاپ‌و‌بالوكردنەوەی‌"بەدرخان"‌دەریدەكات‌‬ ‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌م‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندان‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‌‬

‫پێاڵوی شەنگالیەكان‬

‫كهلچهر ل ‪11-10‬‬

‫لهم ژمارهیهدا‪:‬‬ ‫*‌ئیخوان‌موسلیمین‪‌‌..‬دامەزرێنەری‌بیرۆکەی‌جیهاد‌لە‪........................‬سۆران‌سێو‌كانی ل‪2‬‬ ‫*‌كورد‌ره‌مزی‌نافيع‌له‌‌بیر‌ناكات‪‌.......................................‬د‪‌.‬فرسه‌ت‌رۆژبه‌یانی‌‌ل‪7-6‬‬ ‫*‌پێشنيازێك‌سه‌باره‌ت‌به‌‌رووماڵى‌ميدياى‌كوردى‌له‌‌سه‌رده‌مى‌شه‌ڕدا‪‌.....‬ئه‌رسه‌الن‌ره‌حمان‌ل‪20‬‬

‫كۆنه كا به با ناكهم‬ ‫دەزگای‬ ‫لەوەرزو خولی نوێی‬ ‫بەدرخان دەخوازم كۆنەكا بەبا‬ ‫نەكەم و بێمە سەر ئامانج وبەرنامەی‬ ‫(دەزگای بەدرخان) كە خەون وخولیای‬ ‫زۆرێك لەهەواداران وكلتورپەرستان وئەو كەسانەش بووە ڕۆژانێك كە‬ ‫مانگنامەی بەدرخان لەتەك هاوار مستەفا خانی نوسەر و ڕۆژنامەنووس‬ ‫كە لە ‪ 2000/10/22‬لەشاری سلێمانی ژمارە (سفر)ی دەرچوو‪,‬‬ ‫لەكاتێكدا لەو سەردەمە هیچ باڵوكراوەیەكی هونەری و رۆژنامەنووسی‬ ‫لەو كوردستانە بوونی نەبوو‪ ,‬جگە لە هەوڵی رۆژنامەی ئەمڕۆ ساڵی‬ ‫‪ ،1994‬بۆیە جێگای شانازی بەدرخان و بەدرخانیەكانە لەپاش ڕاپەڕینی‬ ‫‪ 1991‬ی گەلی كوردستانی عیراق بەیەكەمین بالوكراوەی (مانگانە) ی‬ ‫ئەهلی دادەنرێت‪ ,‬كە تاكو ئێستا ‪ 170‬ژمارەی لێ دەرچووە‪.‬‬ ‫دەزگای بەدرخان پاش پێدانی ئەو نەخشە عوسمانلییەی پێشكەشی‬ ‫بەڕێز مام جەاللی كرد‪ ,‬تەكانێكی دیكەی دا بە چاالكیەكانی دەزگای‬ ‫بەدرخان‪ ,‬بۆیە لە ‪ 2004/4/22‬یەكەمین ڤیستڤاڵی خۆی لە سلێمانی‬ ‫سازدا‪ ,‬بەناونیشانی (هەموومان قەرزاری بەدرخانیەكانین) لەجۆش‬ ‫وخرۆشی زیاتر لە ‪ 600‬میوانی هەرێمی كوردسستان و ووالتانی دیكە‬ ‫ڕێكخرا‪.‬‬ ‫ئەوەی دەمەوێ قسەی لەسەر بكەم‪ ..‬سەرەتا دەزگای بەدرخان‬ ‫لەتەك (كاروان ئەنوەر وساڵح بێچار وهێمن جەمیل وهەوراز محەمەد‬ ‫و محەمەد فەتاح وفاتح عەزیزو حەسەن یاسین و شەهرام نامیق و‬ ‫ئیسماعیل جیهانگیرو هتد)‪.‬‬ ‫سەرەتا لەدوكانێكی ‪2‬م بە ‪ 3‬م لەباڵەخانەی ڕەحیمی مەال عەلی لە‬ ‫سلێمانی بەكرێمان گرتبوو‪ ,‬بۆیە لەپاش تەواو بوونی ڤیستڤاڵی یەكەمی‬ ‫بەدرخان هەریەك لە موفید جەزائیری وەزیری رۆشنبیریی عیراق وفەتاح‬ ‫زاخۆیی وەزیری رۆشنبیری و د‪ .‬كەمال فوئاد وسینەم خان جەلالدەت‬ ‫بەدرخان وسەاڵح سەعدولاڵ و د‪ .‬كەمال مەزهەر و حەمەی مەال كەریم‬ ‫و ئەورەحمانی حاجی مارف و فەرهاد عەونی و د‪ .‬مۆفەق دەرگەڵەیی و‬ ‫زۆرێك لە میوانان‪ .....‬هتد‪ ,‬داوایان كرد سەردانی نووسینگەی دەزگای‬ ‫بەدرخان بكەن‪.‬‬ ‫منیش چەند سەرم هێناو برد‪ ,‬چۆن لەو داوایەی میوانان خۆم دەرباز‬ ‫بكەم‪ ..‬نەمتوانی‪ ,‬بۆیە سواری پاص وكۆستەر بوون وهاتن بۆ دەزگای‬ ‫بەدرخان‪ ,‬كە كەوتبووە بەرامبەر دەزگای سەردەم الی فولكەی دەستەكە‪,‬‬ ‫كاتێ میوانەكان گەیشتن منیش كلیلی نوسینگەم دەرهێناو دەڕابەی‬ ‫نووسینگەم كردەوە ومیوانان ئەبڵەق بوون كە سەیری ژوورەوەیان‬ ‫كرد‪ ,‬تەنیا مێزێكی بچووك ودوو كورسی لێبوو هیچی دیكە‪ ..‬كە سەیری‬ ‫میوانانم كرد هەموویان منیان زیاتر خۆش ویست‪ ,‬لەو شوێنەی بچووكە‬ ‫وئەو كارە گەورەیە‪ ..‬هانیان دام وپشتگیرییان كردم‪.‬‬ ‫ئەو سەرەتایە پاڵپشتێك و زەمینەیەك بوو بۆ ئەمڕۆ كە دەزگای‬ ‫بەدرخان توانیویەتی لەسەر قاچەكانی خۆی بوەستێت و ببێتە ناوەندێكی‬ ‫كولتوریی كە وەك سەرچاوەیەكی زانیاری بتوانین دەزگاكە بخەینە‬ ‫ڕوو‪ ,‬بۆیە ئەمرۆ نووسینگەی بەدرخان لە هەولێر زیاتر لە بیست هەزار‬ ‫كتێبی لێیە‪ ,‬ئەوە سەرباری سازكردنی یانزە ڤێستڤاڵی نێو دەوڵەتی‬ ‫وچاپكردنی زیاتر لە ‪ 200‬كتێب وچاپكردنی ئینسكلۆپیدیای هەولێر‪...‬‬ ‫ئەوانە مێژوویەكی گەشاوەیان بۆ دەزگاكە تۆمار كردووە‪ ,‬كە ببێتە‬ ‫جێگای شانازی هەموومان‪.‬‬ ‫لەوەرزی ئەمجارەماندا وبەتایبەت بەرنامەی كاری ‪ ,2015‬پێش هەر‬ ‫شتێك دەرچوونەوەی بەدرخان‪ ,‬كە بەداخەوە بەهۆی سەرقاڵیم بە‬ ‫سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان و كاری دیكەم‪ ,‬بۆیە لێرەوە‬ ‫بەتایبەتی الی خۆشەویستانمان گلەیی و هەندێكجار سەركۆنە ئەكراین‬ ‫لە بەرامبەر دەرنەچوونی بەدرخان و كارو چاالكیەكان‪ ,‬ئێمەش ڕای‬ ‫خۆشەویستانمان ال گرنگە وپەرۆشی ئەوان بەرپرسێتی ئێمەیە‪,‬‬ ‫سەركۆنەی ئەوان وامان لێدەكات كە لەجاران باشتر درێژە بەكارە‬ ‫ڕۆژنامەوانیەكان وكولتوریەكانمان بدەین‪.‬‬ ‫بەدرخان لەڕۆژە سەختەكاندا پشت و پەنای خوێنەران و دڵسۆزانی‬ ‫و هەوادارانی بووە‪ ,‬ئێستاش بەهیمەتی هەموو الیەك ژمارە ‪ 171‬ی‬ ‫بەدرخانتان پێشكەش دەكەین‪ .‬چاوەڕوانی چاپكردنی (‪ )50‬كتێبی گیرفان‬ ‫بە زمانەكانی كوردی و عەرەبی و ئینگلیزی تایبەت بە كەلتوورو پردی‬ ‫روناكبیری و كردنەوەی كەناڵێكی تەلەڤزیۆن بە ناوی (بەدرخان) و‬ ‫چاوەڕوان بن‪.‬‬

‫سهرنووسهر‬

‫‪2‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬ ‫ههر جارهو باسێك‬

‫رزگار عهلی‬

‫با كوردستان بۆ‬ ‫ههموومان بێت!‬ ‫نامــه‌وێ‌ لێــره‌دا‌ وورده‌كارى‌ قۆناغه‌كانــى‌‬ ‫راپه‌ڕینى‌به‌هارى‌ساڵى‌(‪‌)1991‬و‌هه‌ڵبژاردنى‌‬ ‫یه‌كه‌م‌په‌رله‌مانى‌كوردستان‪‌،‬له‌‌ساڵى‌(‪‌)1992‬‬ ‫و‌دواتــر‌پێكهێنانــى‌هه‌رێمــى‌كوردســتان‪‌،‬له‌‌‬ ‫كاتێكدا‌رژێمى‌به‌عس‌فه‌رمانگه‌‌كارگێرییه‌كانى‌‬ ‫حكومه‌تى‌عێراقی‌له‌‌كوردستاندا‌كشانده‌وه‪‌.‬‬ ‫ته‌نهــا‌پێى‌ناوتــرێ‌یادگارى‌ئه‌ویش‌شــه‌ڕى‌‬ ‫ناوخۆیــه‌‪‌،‬كــه‌‌ســاڵى‌‪‌1994‬ده‌ســتى‌پێكرد‌و‌‬ ‫به‌رێكه‌وتنى‌واشــینتۆنى‌ســاڵى‌‪‌1997‬كۆتایی‌‬ ‫پێهــات‪‌،‬به‌ڵــێ‌لــه‌‌هه‌مــان‌كاتــدا‌یادگاریــه‌‌بۆ‌‬ ‫هه‌مــوو‌ دڵســۆزانى‌ كوردســتان‪ ‌،‬كــه‌‌ ئــه‌و‌‬ ‫قوربانیانه‌ى‌له‌‌شه‌ڕى‌ناوخۆ‌دران‌‪‌،‬ته‌نها‌به‌‌‬ ‫قازانجى‌دوژمنانى‌كوردســتان‌ته‌واوبوون‌و‌‬ ‫ئێش‌و‌ئازارێكى‌درێژخایه‌نى‌له‌‌نێو‌ئه‌ندێشه‌‌‬ ‫و‌سایكۆلۆژی‌تاكه‌كانى‌گه‌له‌كه‌مان‌جێهێشت‪.‬‬ ‫بۆ‌شه‌ڕى‌ناوخۆ‌روویدا‪‌،‬به‌شێكى‌هۆكاره‌كان‌‬ ‫په‌یوه‌ندیــداره‌‌بــه‌‌ده‌ســه‌اڵتى‌به‌ڕێوه‌بــردن‌و‌‬ ‫تێڕوانینــى‌سیاســی‌لــه‌‌ناوخــۆ‌و‌ده‌ره‌وه‌ى‌‬ ‫هه‌رێم‪.‬‬ ‫‌بوونــى‌ده‌ســه‌اڵتى‌هــه‌ر‌الیه‌نێكــى‌سیاســی‌‬ ‫لــه‌‌به‌ڕێوه‌بردنــى‌واڵت‌ده‌كرێــت‌هیوابه‌خش‌‬ ‫و‌خزمه‌تگــوزار‌بێــت‌و‌ئاســووده‌یی‌گه‌لى‌به‌‌‬ ‫دواوه‌‌بێت‪‌،‬به‌‌پێچه‌وانه‌ش‌نه‌هامه‌تییه‌كانی‌به‌‌‬ ‫دواوه‌‌دێت‪.‬‬ ‫له‌‌ساڵى‌(‪)1992‬ه‌وه‌‌تا‌ئێستا‌دووجار‌پرۆسه‌ى‌‬ ‫هه‌ڵبژاردنى‌ئه‌نجوومه‌نى‌پارێزگاكانى‌هه‌رێمى‌‬ ‫كوردســتان‌ئه‌نجامدراوه‌‌‪‌،‬ئه‌ویش‌له‌‌سااڵنى‌‬ ‫(‪‌)2005‬و‌(‪.)2014‬‬ ‫‌لــه‌‌هه‌ڵبژاردنــى‌ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاكانــى‌‬ ‫هه‌رێمى‌كوردستان‌له‌‌ساڵى‌(‪‌)2005‬ئه‌و‌سێ‌‬ ‫ئه‌نجوومه‌ن ‌هی‌‌له‌‌هه‌رسێ‌پارێزگاكه‌ى‌هه‌رێم‪‌،‬‬ ‫(په‌رله‌مان‌و‌ده‌ســته‌ی‌دادوه‌ری‌و‌حكومه‌تى‌‬ ‫هه‌رێمى‌كوردستان)‌زه‌مینه‌ى‌كاركردنى‌ئه‌و‌‬ ‫ســێ‌ئه‌نجوومه‌نــه‌ى‌فه‌راهــه‌م‌نه‌كــرد‪‌،‬ته‌نهــا‌‬ ‫رۆڵیــان‌بریتى‌بــوو‌له‌‌هه‌ڵبژاردنى‌ســه‌رۆكى‌‬ ‫ئه‌نجوومه‌نى‌پارێزگا‌و‌پارێزگار‌و‌دابینكردنى‌‬ ‫موچــه‌ى‌ئه‌ندامانــى‌ئه‌نجوومــه‌ن‪‌،‬جگــه‌‌لــه‌‌‬ ‫ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاى‌ســلێمانى‌نه‌بێـــت‌كه‌‌‬ ‫برێــك‌جموجۆڵــى‌تێــدا‌هه‌بوو‪‌...‬ئــه‌م‌حاڵه‌ته‌‌‬ ‫دژ‌بــه‌‌ده‌ســتورى‌عێراقى‌فیدراڵــه‌‌كه‌‌ئێمه‌ى‌‬ ‫خه‌ڵكى‌كوردستان‌له‌م‌هه‌رێمه‌دا‌ده‌نگمان‌به‌و‌‬ ‫ده‌ستوره‌‌داوه‌‪.‬‬ ‫ناكرێــت‌ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاكانــى‌هه‌رێمى‌‬ ‫كوردســتانیش‌كــه‌‌لــه‌‌هه‌ڵبژاردنه‌كانــى‌(‪-30‬‬ ‫‪‌)2014-4‬هه‌ڵبژێــردراون‪‌،‬الســایی‌كه‌ره‌وه‌ى‌‬ ‫ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاكانى‌خولــى‌یه‌كه‌م‌بن‪‌،‬‬ ‫بۆ‌ئه‌وه‌ى‌گشت‌هاوواڵتیان‌و‌رێكخراوه‌كانى‌‬ ‫كۆمه‌ڵگــه‌ى‌ مه‌ده‌نــى‌ و‌ ســه‌رجه‌م‌ چیــن‌ و‌‬ ‫توێژه‌كانــی‌ئــه‌م‌حكومه‌تــه‌‌خۆجێیانــه‌‌به‌‌هى‌‬ ‫خۆیانــى‌ بزانــن‪ ‌،‬وه‌‌ ده‌ربــڕى‌ داواكارى‌ و‌‬ ‫ئامانجه‌كانیان‌بن‪.‬‬ ‫ئــه‌و‌كه‌لتــورى‌یــه‌ك‌حزبــی‌و‌یــه‌ك‌ره‌نگییه‌‌‬ ‫ده‌بــێ‌لــه‌‌گۆڕ‌بنرێــت‪‌،‬نابێت‌حیــزب‌و‌ره‌نگ‌‬ ‫ببێتــه‌‌مایه‌ى‌هاوواڵتى‌بوون‪‌،‬به‌ڵكو‌لۆژیك‌و‌‬ ‫هاونیشتمانى‌بوون‌ده‌بێت‌جێگا‌ى‌بگرێته‌وه‪.‬‬ ‫پێویســته‌‌ و‌ هیــچ‌ بیانویه‌كیــش‌ نابێــت‌‬ ‫تێپه‌رێندرێــت‪‌،‬له‌الیــه‌ن‌الیه‌نى‌بــراوه‌‪‌،‬ده‌بێت‌‬ ‫حكومه‌ته‌‌خۆجێیه‌كانى‌هه‌رســێ‌پارێزگاكه‌ى‌‬ ‫هه‌رێم‪‌،‬ئاوێنه‌ى‌ده‌نگى‌هه‌موو‌الیه‌نه‌كان‌بێت‪.‬‬ ‫زۆربوونى‌ره‌نگه‌كان‌ده‌ســه‌اڵتى‌به‌ڕێوه‌بردن‌‬ ‫و‌ملمالنێــى‌زانســتى‌و‌پێشــكه‌وتن‌ده‌هێنێتــه‌‌‬ ‫ئاراوه‌‪‌،‬ته‌نها‌بۆ‌به‌‌بیرهێنانه‌وه‌‌نه‌مانبیستووه‌‪‌،‬‬ ‫الیه‌نێكــى‌سیاســی‌كوردســتان‌كــه‌‌نوێنه‌رى‌‬ ‫هه‌یــه‌‌له‌‌هه‌رســێ‌ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاكه‌ى‌‬ ‫هه‌رێم‌دژ‌به‌‌سیسته‌مى‌دیموكراسی‌بێت‪.‬‬ ‫كه‌واته!‌‌بۆ‌ترس‌و‌دڵه‌راوكێ!‌بۆ‌بێ‌متمانه‌یی‌‬ ‫له‌‌نێوان‌براكان‪‌،‬بۆ‌ده‌سه‌اڵت‌ته‌نها‌بۆ‌تۆ!‪.‬‬ ‫با‌كوردستان‌بۆ‌هه‌مووان‌بێت!‪.‬‬

‫ئیخوان موسلیمین‬

‫ده‌روازه‌‬

‫دامەزرێنەری بیرۆکەی جیهاد لەدەرەوەی دەسەاڵت‬ ‫یەکێک لە ترسناکترینکایەکانی ئیسالمی‬ ‫سیاسی کەبە درێژیایی سەدەیەک کاری‬ ‫لەسەر کردوە ؛ زیندووکردنەوەی مەسەلەی‬ ‫جیهادە‪ .‬ڕیبەری یەکەمی ئیخوان حەسەن‬ ‫بەننا زۆر بەڕاشکاوی؛لە ستراتیژیە‬ ‫سەرەکیەکانی ئیخواندا ؛باس لەجیهاد دەکات‬ ‫وبەروکنێکی سەرەکی ئیسالمی دادەنێت؛‬ ‫لەجیهادیش مەبەستی (قیتال ) ە؛ وەک‬ ‫خۆی بە ڕاشکاوی باسیدەکات‪ .‬هەر بۆیە‬ ‫لەسەرەتی دامەزراندنی ئیخوان موسلیمینەوە‬ ‫حەسەن بەناا داوا لە شوێنکەوتوانی دەکات‬ ‫کە خۆیان خەریک بکەن بە خۆ بەهێزکردن‬ ‫و فێر بوونی چەکداری وخۆئامادەکردن‬ ‫بۆرۆژی (حسم)‪ .‬لەمەش زیاتر چەک و‬ ‫تەقەمەنی کۆ دەکاتەوە ورێكخستنی تاببەت‬ ‫تەشکیل دەکات وبەنهێنی راهێنان لەسەر‬ ‫چەک بەئەندامەکانی دەکات‪ .‬یەکەم کەسێک‬ ‫کەباسی جیهاد دەکات لەدەروەت دەسەاڵت‬ ‫حەسەن بەننایە! ئێمەئەبێت ئەو راستیە‬ ‫بڵێین کە لە مێژووی ئیسالمدا چەمکی جیهاد‬ ‫قۆرخ بوە لەدەستی دەسەاڵتدا؛ هەر گروپێک‬ ‫لەدەروەی دەسەاڵت چەکی هەڵگرتبێت‬ ‫ودژبەدەسەالت بەخەواریج والدەر لە ڕیی‬ ‫ئەهلی سوننەت وجەماعەت ناو براوە‪ .‬ئەڵبەت‬ ‫ئەمە قسەی دەسەاڵتداران نیە بەڵکو فەتوای‬ ‫زانایانی گەورەی ئیسالمە‪ .‬گەڕانێک بەناو‬ ‫کتێبەکانی فیقهدا ئەم راستیەت تێدەگەیەنێت‪.‬‬ ‫موسوڵمان تەنیا کاتێک دەتوانێت چەک دژی‬ ‫دەسەاڵت بەکار هبێنێت کە ئەو دەسەالتە‬ ‫کافرێکی رەها بێت ؛یا داگیرکرێک بێت‪ .‬بەاڵم‬ ‫حەسەن بەننا لە رواڵەتدا مەلیک فاروقی‬ ‫بە خەلیفەی موسوڵمانان ناو دەبردو‬ ‫بەیعەتی پێدەدا ؛ کەچی لە پەنهاندا پیالنی‬ ‫لەدژی دەگێڕاو ؛ ئەندامەکانی ئامادە دەکرد‬ ‫بەجیهاد؛ هەرواشبوو ؛کۆدەتای ساڵی‬ ‫‪ ١٩٥٢‬بەپیالنی ئیخوان ئەفسەرانی ئازادکرا‬ ‫لەراستیدا تێوەگالنی ئیسالم وەک ئایینی‬ ‫زۆرینە بەمەسەلەی گروپێکی دیاریکراو؛‬ ‫پاشانیش تتێوەگلۆانی بە تیرۆرەوە بهۆی‬ ‫ئەو گروپانەوە تاوانێکی گەورەی سەردەمە‬ ‫کەئیسالمی سیاسی کردوێتی‪ .‬لەراستیا‬ ‫مەفهومی جیهاد الی ئیسلالمی سیاسی‬ ‫چەکدار ؛زیاتر لە مەفهومی خەواریج‬ ‫حەشاشین و هەموو گروپە مەزەبیەکانی‬ ‫مێژووی ئیسالمی نزیکن بەتایبەت لەم‬ ‫خااڵنەدا‪:١ :‬ئەوگروپانە ڕێکخستنی نهێنیو‬ ‫شاراوەیان هەبوە بۆ پیالنگێڕان دژ‬

‫سۆران سێوكانی‬ ‫بەدەسەاڵتی سیاسی لەکاتی خۆیاندا ‪:٢‬‬ ‫ئەوان هەمیشە ئەجیندای ئاشکرایان جیاواز‬ ‫بوە لە ئەجیندای شاراوەیان ‪ :٣‬ئەوان‬ ‫هەوڵی گۆرانکارییان داوە لەڕێگەی شۆڕش‬ ‫ویاخیبوونی چەکداری وتیرۆرو کوشتنەوە؛‬ ‫خەواریج خەلیفەی چوارەم دەکژن وچەندی‬ ‫کەسایەتی گەورەو موسوڵمانی سادە‬ ‫دەکوژن‪ .‬حەشاشەکانیش بەهەمان شێوە‬ ‫گەورەترین گروپی ناسراوی تیرۆریستی‬ ‫بوون لە مێژوی ئیسالمدا کەکەسانی‬ ‫خۆکوژو ئینتیحارییان پەروەردەکردوە‬ ‫‪ :٤‬ئەوان مەفهومێکی توندو داخراویان‬ ‫بۆ ئیسالم کردوە ؛دوور لەمفهومی خەتی‬ ‫گشتی ئیسالم وەک ئەهلی سوننەت‬ ‫وجەماعەت؛ ئەم خوێندنەوەیە بەزۆری بۆ‬ ‫مەبەستی سیاسی و دەسەاڵتگرتنە دەست‬ ‫بەکار هاتوە ؛ وەک خەواریج دەیانکرد‪.‬‬ ‫ئەوان علی کوری ئەبوتاڵیبیان بەکافر زانی؛‬ ‫بۆیە تیرۆریان کردو ویستیان کودەتاببکەن‬ ‫وخۆیان دەسەاڵت بگرنەدەست پاش‬ ‫ئەوەش جەندین شۆڕشیتریان هەڵگیرساند‬ ‫بۆ هەمان مەبەست‪ .‬بەسەیرکردنی ئەو‬ ‫خااڵنەی سەرەوەو بەراوردکردنی لەگەڵ‬ ‫ئیسالمی سیاسی ئەمڕۆدا ؛لێکنزیکیەکی‬ ‫سەیر لەنێوانیاندا دەبینین؛ بۆ نمونە‪:١ :‬‬ ‫گروپە ئیسالمیەکانیش هەردەم ڕێکخستنی‬ ‫نهێنییان هەیەو لەژێرەوە کارێک دەکەن‬ ‫ولەسەرەوەکارێکیتر ‪:٢‬ئەوانیش هەوڵی‬ ‫لەناوبردنی دەسەاڵتی سیاسی کودەتا یا‬ ‫شۆڕش دەدەن ‪ :٣‬ئاشکرایە حزنەئیسالمی‬ ‫وگروپە سەلەفیەکان تێگەیشتنێکی توندو‬ ‫داخروو جیاواز لەتێگەیشینی گشتییان هەیە‬

‫بۆ ئیسالم وسیاسەتو شتیتر؛ هەر بۆیە‬ ‫ناتوانن بەئشکرا ئامانجەکانی خۆیان بسا‬ ‫بکەن بەڵکو لەڕێی باسی تەقواو دینداریەوە‬ ‫خەڵک ڕاو دەکەن؛ هەرکاتێکم سەید قوتب‬ ‫یەکێکە لەو نوسەرە گرنگ وکاریگەرانەی کە‬ ‫تیۆریزەی فەلسەفەی جیهادو دژایەتیکردنی‬ ‫تاغووت دەکات و؛تەکفیری رژیمەکانی‬ ‫دنیای ئیسالم دەکات‪ .‬ئەو بە مەفهومی‬ ‫خۆی بۆ ئایین ولەژێر کاریگەری زانای‬ ‫هیندی پاکستانی ؛ئەبو ئەعالی مەودودی؛‬ ‫مەفهومێکی نوێی بۆ دین و سیاسەت‬ ‫وچەمکەکانی عەقیدەو شەریعەت هێنا ‪.‬بە‬ ‫جۆرێک دەکرێت بڵێین مەفهومی ئەهلی‬ ‫سووننەت و جەماعەت؛ بەڵکو مەفهومی‬ ‫ئیخوانیشی بۆ چەمکە دینیەکان تێکدا‪ .‬دەکرێ‬ ‫ئیسالمی سیاسی بکەین بە دوو مێژوو؛‬ ‫پێش سەید قوتب وپاش سەید قوتب‪.‬ئەو‬ ‫تەواو ئیسالمی سیاسی کردە مەفهومێکی‬ ‫توندرەوو داخراوو دوور لە کۆمەڵگەو‬ ‫ژیانی کۆمەاڵیەتیی مرۆڤە ئاساییەکان‪.‬‬ ‫بە تەفسیری نوێی بۆ جیهاد واکمیەت‬ ‫و کەنارگیری لە کۆمەڵگەو جەهالندنی‬ ‫جڤات وتەکفیری دەسەاڵت وههتتتتدددد‬ ‫حەسەن بەننا هەر چەندە بەشێوەیەکی‬ ‫زەق؛ سیاسەتی تێکەالو بەدین کردو ؛لەژێر‬ ‫کاریگەریی حزب وسیاسەتی هاوچەرخدا‬ ‫گروپی ئیخوانی بنیاتنا؛ بەاڵم ئەو لەتەکفیری‬ ‫دەسەاڵت وکۆمەڵگە بەدوور بوو؛ بەهەمان‬ ‫شێوە وەک سیاسەتوان خەباتی دەکرد‪.‬‬ ‫بەاڵم سەید قوتب چەمکەکانی هەڵگێرایەوە؛‬ ‫ئەو تەکفیری دەسەاڵت وتەجهیلی کۆمەڵگەی‬ ‫کرد؛ لەهەمان کاتیشدا ؛خەباتی ئیخوانی لە‬ ‫مەیدانی سیاسی کۆمەاڵیەتیەوە گواستەوە‬ ‫بۆ مەیدانی کوفرو ئیمان؛ خوداو شەیتان؛‬ ‫تاقمی ئیماندارو تاقمی دژە ئیمان ؛ ئەو‬ ‫ئیخوان و ئیسالمی سیاسی بە تاقمەکەی‬ ‫موساو موسوڵمانانی مەککە شوبهاند؛‬ ‫نەیارە سیاسیەکانیشی بەفیرعەون و‬ ‫شوێنکەوتوانی فیرعەو ئەبو جەهل شوبهاند‪.‬‬ ‫ئەتوانین نوکی قەڵەمەکەی سەید قوتب لەنێو‬ ‫فکری لینینزمیشدا بدۆزینەوە ‪،‬بێگومان‬ ‫سەید قوتب وەک بەننا نیە کە تەنیا لەناو‬ ‫چوارچێوە کەلتوری دینیدا گەورە بوبێت‪.‬‬ ‫ئەو نیوەی تەمەنی لە ناو کلتوری خۆراوادا‬ ‫بەسەربردو پێش ئینتیمای بۆئیخوان‬ ‫؛لەناوچەند رەوتێکی سیااسی چەپدا خۆی‬ ‫بینیوەتەوە‪ .‬سەید قوتب لە (معالم في‬ ‫الطریق) داکەگرنگترین بەرهەمیەتی و‬ ‫وەک مانیفیستۆی رادیکالیزمی ئیسالمی‬ ‫دەناسرێت؛ بەئاشکرا باس لە (عصبة مسمة)‬ ‫دەکات کە پێشرەوی خەباتی ئیسالمی‬ ‫وگۆڕانکاری دەکات لە کۆمەڵگەدا‪ .‬بیرۆکەی‬ ‫(عصبة مسلمة) ڤیرژنێکی کت و متی‬ ‫(طلیعةحزبیة) کەی لینینە لە کتێبی (ماالعمل)‬ ‫دا‪.‬ئەوەی سەیرە ئیوای سوریا پاشان (طلیعة‬ ‫مقاتلة) بەرهەم دێنن کەدیارە ناوەکە لەکوێوە‬ ‫دێت خوێندنەوەی گروپە جیهادیەکانی‬ ‫ئەمڕۆ هەرلە جماعة اسالمیە ی میسرەوە تا‬ ‫دەگاتە قا‪/‬عیدەو داعش؛ رەنگی قەڵەمی سید‬ ‫قوتبی پێوە دیارە‪ .‬بەهەمان شێوە تیرۆر ی‬ ‫ئیسالمی و خەباتی چەکداری لەدەرەوەی‬ ‫دەسەاڵتی سیاسی درێژکراوەی عەقڵیەتی‬ ‫جیهادو ڕێکخستنی تایبەتی ئیخوانە‪ .‬راستە‬ ‫ئێستا ئیخوان (بەالیەنی کەمەوە لەڕواڵەتدا)‬ ‫خۆیان لە توندو تیژی بەدوور دەگر‪،‬‬ ‫بەاڵم ئەمە پاش ئەوە دێت کە دەروازەی‬ ‫عیفریتەکەی سولەیمانین شکاندو ؛جنۆکە‬ ‫شەڕاننگێزەکانیان رەهاکرد‪.‬‬

‫بیروبۆچوونی‌ئازاد‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫پێکدادانی دز و درۆزنەکان‬

‫یونس سیڤەر‬ ‫لەگەل هەر هێرشێکی تیرۆرستانە لەهەر‬ ‫کوێیەکی سەر ئەو زەمینە‪ ،‬یەکسەر پەنجەی‬ ‫تۆمەت بۆ سەر ئیسالم و موسلمانان‬ ‫درێژدەکرێ تەنانەت زۆر جاریش پێش‬ ‫ئاشکرابون و دەستگیرکردنی هیچ کەسیک‪،‬‬ ‫وەک کردەوە تیرۆرستیەکەی نەرویجیە‬ ‫چاوشین و پرچ زەدەکە‪ ،‬بەتایبەتیش لە‬ ‫میدیا رۆژئاواییەکان‪ ،‬خۆی تەمەنی ئەو‬ ‫هێرش و کردەوە تیرۆرستیانە لە بیست‬ ‫ساڵێک تێپەڕ ناکاو دیاردەی»خۆکوژە‬ ‫ئیستیشهادیەکان»یش زۆر نوێترن و‬ ‫نزیکەی پازدە ساڵێکە‪ ،‬بەالم ئەگەر سەیری‬ ‫سەرهەڵدانی ئاینی ئیسالم بکەین ئەوا تەمەنێکە‬ ‫زیاتر لە هەزار و چوار سەت ساڵ‪ ،‬کەواتە‬ ‫بۆچی ئەو گرێدانە‪ ،‬خۆ ئەگەر مەبەستیان‬ ‫فتوحاتەکانی ئیسالمیش بێت ئەوا ئەوەیان‬ ‫دوای مردنی پێغەمبەر بوە و موسلمانەکانی‬ ‫ئەوکاتیش هەر عەرەب بون کاریگەریی دزی‬ ‫و کەلتوری راوڕوتیی عەرەبی جاهیلییان‬ ‫هەربەسەر مابو ‪ ،‬لێرەدا باس لەسەر دیاردەی‬ ‫تیرۆری مۆدێرنە و بەتایبەتییش ئەوەی لە‬ ‫رۆژئاوا ڕودەدات‪ ،‬بۆچی تاکو بن الدن روی‬ ‫تفەنگەکەی لە روسیەکانەوە نەسوڕاند بەرەو‬ ‫ئەمریکیەکان هیچ کردەوەیەکی لەمشێوەیە‬ ‫روی نەدەدا‪ ،‬ساموێل هەنتینگتۆنی بیرمەندی‬ ‫ئەمریکی لە نۆهەتەکان پێشبینی پێکدادانی‬ ‫شارستانیەکانی(صراع الحضارات) کرد و‬ ‫گروپە جیهادی و ئسولیە ئیسالمیەکانیش‬ ‫بەوپەڕی دڵخۆشیەوە وەالمیان دانەوە‪ ،‬کە‬ ‫بەلێ ئەوە پێکدادانی شارستانیەتی رۆژئاوا و‬ ‫ئیسالمە‪ ،‬بەالم ئەوەی ئێستا رودەدا هەرگیز‬ ‫لەملمالنێیەکی دو شارساتانی بااڵ ناچێت‪،‬‬ ‫بەلکو پێکدادانی کەلتوری دزی و فاشیلی‬ ‫عەرەبە بەرامبەر درۆ و نیفاقی ئەوروپا‪،‬‬ ‫ئەوروپا بە ئەنقەست وێنەیەکی سادەی نەخش‬ ‫کردوە و وای پێشاندەدا کە ئەوە ئازادی ڕا‬ ‫دەربڕینە لە ئەوروپا ڕوبەڕوی ئازادی روح‬ ‫دەربڕینی ئیسالمەکان دەبێتەوە‪ ،‬لێ ئەگەر‬ ‫سەیرێکی نزیکەی بیست ساڵێک لەمەوبەر‬ ‫تا ئەمرۆ بکەین‪ ،‬جگە لەمیدیای عەرەبی‬ ‫بەتایبەتی ئەلجەزیرە و میدیا رۆژئاواییەکان‪،‬‬ ‫ئەوا ئەستەمە لەسەر ئەرزی واقیع هەست‬ ‫بە پێکدادانی ئەو دو شارستانیەتە بکرێت‪،‬‬ ‫ئەگەر لە سایەی تەکنەلۆجیای ئینتەرنێت‬ ‫و سەتەالیت نەبوایە هەرگیز ئەو کێشەیە‬ ‫نەدەبوە ملمالنێیەکی نێوان «شارستانیەکان»‬ ‫وەک کە پرۆپاگەندەی بۆ دەکەن ‪ ،‬ئەوەی‬ ‫لەماوەی رابردو رویداوە لە نێوان ئەو دو‬ ‫بەرەیە لەراستیدا شەڕی نێوان عەرەب‬ ‫لەالیەک و ئیسرائیل و غەرب بوە لەالیەکەی‬ ‫تر‪ ،‬جگە لەوەش هەبونی رەوەندێکی چەندین‬ ‫ملیۆنیی عەرەب لە رۆژئاوا‪ ،‬کە پێشتر‬ ‫لەالیەن دەولەتە ئەوروپیەکان داگیرکرابون‪،‬‬ ‫هەردەم بەچاوێکی دوژمنانە تەماشای ئەو‬ ‫واڵتانەیان کردوە کە مافی پەنابەرییان پێداون‬ ‫و هەمیشە بیری تۆڵە سەندنەوە لە مێشکیاندا‬

‫بوە ‪،‬لە بیست ساڵی رابردو نزیکەی ‪٨٠‬‬ ‫لەسەت کردەوە تیرۆرستیەکان بەدەستی‬ ‫عەرەب ئەنجام دراون بەتایبەتیش ئەوانەی‬ ‫ناو ئەوروپا‪ ،‬لە ئەوروپا وشەی عەلی بابە‬ ‫هەمان مانای دز دەدات و ئەو وشەیە زۆر‬ ‫کۆنە لەناو ئەوروپیەکان‪ ،‬لەبەرامبەریش‬ ‫عەرەب‪ ،‬ئەوروپیەکانیان پێ زۆڵ و فەرخە‬ ‫بەرازن‪ ،‬یەکەم کەس لەسەرەتای ساڵی‬ ‫دوهەزارەکان کردەوەی خۆکوژی دژی‬ ‫جولەکەی مەدەنی حەالل کرد و بە جیهادی‬ ‫دانا‪ ،‬ئەحمەد یاسینی حەماسی فەلەستین‬ ‫بو‪ ،‬کە زۆر ئاشکرایە فتواکەی پێچەوانەی‬ ‫خۆکوشتنە لە ئیسالم کە بەگوناحێکی‬ ‫گەورە دادەنرێت‪ ،‬ئەگەر باسیش بێتە سەر‬ ‫تیرۆری ئەفغانی و پاکستانی و سۆمالی و‬ ‫چیچانی‪ ،‬ئەویش ئیستغالل کردنی هەژاریی‬ ‫و نەهامەتیی ئەو گەالنەیە و تیرۆرەکانیشیان‬ ‫ڕەگێکی لە عەرەبە و هەمو سەرچاوەکەیان‬ ‫عەرەبی هاوردەن کە بە فیکر و پارەی‬ ‫بۆگەنی وەهابیەکانی سعودیا ئاودراون‪،‬‬ ‫زۆربەی ئەو عەرەبانەی کە دەستیان هەبوە‬ ‫لە کردەوەی تیرۆریستی لە ئەوروپا سابیقەی‬ ‫دزی و تاوان و حەشیشفرۆشیان هەیە الی‬ ‫پۆلیس و لە زیندان ریشیان درێژ دەکەن‬ ‫و لە ژێر ناوی جیهاد کردەوەی قێزەوەن‬ ‫ئەنجام دەدەن‪ ،‬بەهیچ جۆرێک خەلکانی‬ ‫مەبدەئی و موسلمانی نمونەیی نین‪ ،‬هێرشە‬ ‫تیرۆرستیەکانی عەرەب بەرامبەر رۆژئاوا‬ ‫زیاتر فاکتەرێکی نوێی دنیاییە لەوەی عەقیدە‬ ‫و ئاین بێت‪ ،‬ڕق و بێدەسەاڵتیی عەرەبە لە‬ ‫هەمبەر کێشەی فەلەستین و تۆڵەی چەندین‬ ‫ساڵەی زەمانی داگیرکاری ئەوروپیەکانە‪،‬‬ ‫فەلەستینیە عەرەبەکان چەندین دەیە پێش بن‬ ‫الدن کاری تیرۆرستیان ئەنجام داوە لەسەر‬ ‫خاکی ئەوروپا و مۆتیڤ و پاڵنەرەکەش‬ ‫بەهیچ جۆرێک ئاینیی نەبوە‪ ،‬وەک لێدانی‬ ‫جەماوەری ئیسرائیلی لە خولێکی ئۆلۆمپی لە‬ ‫نەرویج لەالیەن عەرەبەکان‪ ،‬یاخود فڕاندن و‬ ‫خستنە خوارەوەی فرۆکەیەیەکی غەربیی لە‬ ‫ئوسکوتلەندا لە الیەن تیرۆرستانی عەرەبی‬ ‫لیبیی لە هەشتاکان‪ ،‬کەلتوری عەرەب‬ ‫خۆی شەڕانگێزە و بێ خوێن ناژی‪ ،‬ئاینی‬ ‫ئیسالمیش نەیتوانیوە لەو وەحشییگەراییەیان‬ ‫کەمبکاتەوە‪ ،‬شێخ و ئیمامی گەورەی عەرەب‬ ‫هەیە‪ ،‬دزیکردن لە ئەوروپیەکان بەحەالل‬ ‫دەزانن‪ ،‬بەالم تورک و کورد و پاکستانی و‬ ‫بۆسنی بۆ نمونە لەژێر هیچ مەرجێک دزییان‬ ‫حەالل نەکردیە‪ ،‬خۆ ئەگەر سەرنج بدەین‬ ‫ئێمەی کوردیش جۆرێک لەو هەستەی رقمان‬ ‫تێدایە بەرامبەر بەتورکیا‪ ،‬بەالم لەحالەتی‬

‫عەرەب چونکە دوژمنەکە ئاینی جیاوازە‪،‬‬ ‫هەستەکە زۆر خەستتر دەبێت‪،‬الیەنێکی دیکە‬ ‫کە دەکرێ رونیبکاتەوە کێشەکە ئاین نیە‪ ،‬بۆ‬ ‫نمونە نیتشە چەندین ساڵە گوتیتی خوا مردوە‪،‬‬ ‫کەچی هیچ کاردانەوەیەکی بەرامبەر ناکرێت‬ ‫لەالیەن عەرەبەکان‪ ،‬بەالم ئەگەر ناوی محمد‬ ‫بەخواری بێنی بێ گفتوگۆ دەتکوژێ‪ ،‬واتە ئەو‬ ‫داکۆکیەی کە لە پێغەمبەر دەکرێت لەالیەن‬ ‫عەرەب‪ ،‬وەک کەسایەتیەکی عەرەب لێی‬ ‫دەکرێت‪ ،‬نەک وەکو پێغەمبەرێک کەخاوەن‬ ‫پەیامێکی گشتی بێت بۆ مرۆڤایەتی‪ ،‬چونکە‬ ‫الی عەرەب جگە لە پێغەمبەرایەتیەکەی‪،‬‬ ‫وەک قارەمانێکی قەومیی عەرەبییش‬ ‫سەیر دەکرێت‪ ،‬بەڵگەش بۆ ئەم بۆچونە‬ ‫ئەوەیە کاتێک لە ئەفغانستان و ئەبوغرێب‬ ‫و گوانتانامۆ سوکایەتی زۆر گەورەتر لە‬ ‫کاریکاتێرەکان بە قورئانی پیرۆز کرا‪ ،‬هەرگیز‬ ‫لەالیەن عەرەبەکانی ئەوروپا کاردانەوەیەکی‬ ‫لەمجۆرەی وەک کاریکاتێرەکانی دانمارک و‬ ‫فەرەنسای لێنەکەوتەوە‪ ،‬پیرۆز پپێشاندانی‬ ‫ئەو کردەوە تیرۆرستیانە وەک ملمالنێیەکی‬ ‫شارستانی نێوان ئیسالم و رۆژئاوا کارێکی‬ ‫ناراست و شێواندنی حەقیقەتە لە هەردوالی‬ ‫عەرەبی و غەربی‪ ،‬لە هەموی چەواشەکارتر‬ ‫میدیای ئەوروپییە کە راسگۆ نین‪ ،‬کێشەی‬ ‫فەلەستین لە رۆژهەالتی ناڤین بە کێشەی‬ ‫نێوان عەرەب‪ -‬ئیسرائیل وەسفدەکەن‬ ‫بەاڵم هێرشەکانی سەرخاکی ئەوروپا وا‬ ‫پێشاندەدەن کە ئەوە شارستانیەتی تاریکی‬ ‫ئیسالمە هەڕەشە لە بەهاکانی ئازادی‬ ‫دەکات لە ئەوروپا‪ ،‬هۆکارەکەش یەکێیان‬ ‫ئەوەیە کە حەز دەکەن هەمو موسلمانێک‪،‬‬ ‫چ دز و حەشیشەفرۆشێکی عەرەب بێت یان‬ ‫باوەردارێکی ئەفغانی بێتاوان بێت و یان‬ ‫فارسێکی گومڕا بێت یان تورکێکی ئیشكهر‬ ‫بێت لە هەمان سەبەتە گەورەکەی (ئیسالم)ی‬ ‫دابنێن ‪ ،‬هۆکارێکی دیکەش ئەوەیە کە ئەوروپا‬ ‫تادوای جەنگی دووەمی ئەوروپا ئەوەندە‬ ‫رەگەزپەرستییان کردوە‪ ،‬ئێستا دروشمیان‬ ‫کردوتە مرۆڤایەتی و لەترسی ئەوەی بە‬ ‫راسیست و ڕەگەزپەرست دابنرێن‪ ،‬لەبری‬ ‫ئەوەی بەکۆنکریتی عەرەب تۆمەتبار بکەن‪،‬‬ ‫بەگشتی ئیسالم تۆمەتبار دەکەن‪ ,‬لەراستیدا‬ ‫ئەوەی موسلمانی راستەقینە بێت باش‬ ‫دەزانێ کە ئاینی ئیسالم زۆر لەوە گەورەترە‬ ‫سوکایەتی پێبکرێت‪ ،‬باشترین کاردانەوەش بۆ‬ ‫کاریکاتێرێک یان وتارێک وەالمنەدانەوەیەتی‪،‬‬ ‫بەتایبەتیش لەالیەن موسلمانی غەیری عەرەب‬ ‫بۆ ئەوەی بیسەلمێنێ ئەوە شەڕی ئاین و‬ ‫بەهاکان نیە‪ ،‬بەلکو شەڕی دز و درۆزنەکانە‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫وهیش‬

‫محهمهد گۆران‬

‫ژنهكهت بۆچی‬ ‫تهنوورهكهی كورته!؟‬ ‫ئــه‌و‌ماوه‌یــه‌ی‌شانســه‌كه‌م‌نایهێنــێ‪‌،‬ئه‌گه‌ر‌‬ ‫له‌دانیشــتن‌و‌ده‌مه‌ته‌قێــی‌هاوڕێیــان‪‌،‬یاخود‌‬ ‫پرتكــه‌‌ نووســینه‌كی‌‌فه‌یســبووك‪ ‌،‬بــاس‌‬ ‫له‌شكستی‌شه‌نگال‌بكه‌م‌كه‌‌نه‌ده‌بووا‌ته‌واوی‌‬ ‫شــاره‌ك‌بــۆ‌دڕنــده‌‌جێبهێڵــی‪‌،‬یــان‌ئــه‌وه‌ی‌‬ ‫له‌گوێــڕ‌رووی‌دا‪‌،‬ده‌بــووا‌جۆرێكی‌دیكه‌‌با‪‌،‬‬ ‫یاخود‌هه‌ندێجار‌وه‌ك‌بنیاده‌می‌ئه‌و‌عاله‌مه‪‌‌،‬‬ ‫گه‌نده‌ڵییه‌كانی‌حكوومه‌ت‌ده‌ژمێرم‌و‌ده‌ڵێم‪‌،‬‬ ‫چــۆن‌ده‌بێ‌حكوومه‌ته‌ك‌ماوه‌ی‌ده‌‌ســااڵن‪‌،‬‬ ‫ده‌یــان‌ملیــار‌دۆالری‌له‌به‌غــداوه‌‌بــۆ‌بێــت‌و‌‬ ‫فلســێك‌پاشــه‌كه‌وتی‌نه‌بــێ؟‌ته‌نانــه‌ت‌وای‌‬ ‫لێهاتــووه‌‌ئه‌گه‌ر‌بڵێم‌له‌و‌بێ‌پاره‌ییه‪‌‌،‬كه‌نالی‌‬ ‫رووداو‌پاره‌‌له‌كوێ‌ده‌هێنێ؟!‪.‬‬ ‫وه‌ك‌دۆمبه‌اڵنی‌هه‌ڵتۆقیو‪‌،‬خه‌ڵكێكم‌لێ‌راست‌‬ ‫ده‌بێتــه‌وه‌‌و‌ده‌ڵــێ‪‌،‬ئه‌ی‌بۆ‌په‌كه‌كه‌‌له‌باكوور‌‬ ‫ناتوانێ‌گوندێ‌ئازاد‌بكات؟‌له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان‌‬ ‫له‌هــه‌ژده‌‌ملیۆن‌ده‌نگــده‌ری‌‌باكوور‪‌،‬په‌كه‌كه‌‌‬ ‫ته‌نهــا‌دوو‌ملیــۆن‌ده‌نگــی‌هێنــاوه‌؟!‌په‌یــه‌ده‌‌‬ ‫جاشی‌ئه‌ســه‌ده!‌با‌بچن‌كۆبانێ‌ئازاد‌بكه‌ن!‌‬ ‫ئه‌مانه‌‌و‌چه‌ندین‌قســه‌ی‌دیكه‌‪‌.‬وه‌ك‌ئه‌وه‌ی‌‬ ‫من‌ئاپۆچی‌بم‌و‌ته‌واوی‌ژیانم‌له‌ناو‌په‌كه‌كه‌‌‬ ‫بووبــم‪‌،‬ده‌یانــه‌وێ‌ناچــارم‌بكــه‌ن‌و‌بمخه‌نه‌‌‬ ‫خانه‌ی‌به‌رگرییه‌وه‌‪‌،‬وه‌لێ‌ئه‌وان‌خراپ‌حاڵی‌‬ ‫بوونه‌!‬ ‫كاتــی‌خــۆی‌له‌كــۆاڵن‪‌،‬ئێمــه‌‌منــداڵ‌بوویــن‌‬ ‫نوكته‌مان‌ده‌كرد‪‌،‬ئێستاش‌واده‌زانم‌ئه‌مڕۆیه‌‪‌،‬‬ ‫یه‌كــێ‌له‌نوكته‌كان‌گوایه‌‌شــه‌وێ‌دز‌ده‌چێته‌‌‬ ‫ســه‌ر‌ماڵــێ‌و‌خــاوه‌ن‌مــاڵ‌تونــد‌پشــته‌مڵی‌‬ ‫دزه‌‌ده‌گرێــت‌و‌ده‌ڵــێ‌كوره‌‌تۆ‌عه‌یب‌ناكه‌ی‌‬ ‫دزی‌ده‌كه‌یــت؟‌كابــرای‌دزه‌ش‌ســوبحانه‌ال‌‬ ‫یه‌كسه‌ر‌ده‌ڵێته‌‌خاوه‌ن‌ماڵ‪‌،‬ئه‌ی‌بۆ‌ژنه‌كه‌ت‌‬ ‫ته‌نووره‌كه‌ی‌كورته‌؟!‪.‬‬ ‫منیش‌رێك‌به‌ده‌ست‌ئه‌وانه‌وه‌‌وام‌لێهاتووه‌!‌‬ ‫به‌س‌هه‌ر‌بۆ‌خۆشی‌حه‌زده‌كه‌م‌هه‌نده‌‌كورته‌‌‬ ‫وه‌اڵمــان‌لێره‌‌بده‌مه‌وه‌!‌جــارێ‌له‌الی‌هێروه‌‌‬ ‫ئــه‌و‌ژماره‌تــان‌له‌كــوێ‌هێنــا‌كــه‌‌له‌باكــوور‌‬ ‫هــه‌ژده‌‌ملیــۆن‌ده‌نگده‌ر‌هه‌یه‌؟!‌باشــه‌‌ئه‌گه‌ر‌‬ ‫سبه‌ی‌باشوور‌و‌باكوور‌ببێته‌‌یه‌ك‌ده‌وڵه‌ت‪‌،‬‬ ‫ئــه‌وكات‌ ئامــاده‌ن‌ بڵێــن‌ باكــوور‌ ئه‌وه‌نــده‌‌‬ ‫ده‌نگده‌ره‌ی‌هه‌یه‌؟!‌یان‌پێچه‌وانه‌‌ده‌بێته‌وه‌!‬ ‫دیســانه‌وه‌‌هــه‌ر‌لــه‌الی‌هێــروه‌ش‪‌‌،‬ئه‌گــه‌ر‌‬ ‫په‌كه‌كه‌‌ته‌نها‌دوو‌ملیۆن‌ده‌نگده‌ر‌له‌گه‌ڵییه‌تی‪‌،‬‬ ‫ئه‌ی‌بۆچی‌هه‌موو‌شاره‌وانییه‌كانی‌باكووری‌‬ ‫به‌ده‌سته‌وه‌یه‌‌و‌شانزه‌‌ملیۆنه‌كه‌ی‌دیكه‌‌ته‌نها‌‬ ‫گونی‌كوڕمیان‌بۆ‌ماوه‌ته‌وه‌؟!‬ ‫دواتــر‌بۆ‌بچن‌گوندێ‌ئــازاد‌بكه‌ن‌له‌كاته‌كدا‌‬ ‫به‌یــه‌ك‌ئامــاژه‌ی‌ئۆجــه‌الن‌تــه‌واوی‌باكوور‌‬ ‫بێنه‌‌ســه‌ر‌شــه‌قام؟!‌مه‌گه‌ر‌ئێوه‌‌ئه‌و‌هه‌موو‌‬ ‫گونده‌تــان‌له‌ژێر‌ده‌ســته‌‌چه‌ند‌كه‌ســتان‌پێ‌‬ ‫دیتــه‌‌سه‌رشــه‌قام؟‌ئــه‌ی‌ئــه‌و‌بوخاتنه‌‌چییه‌‬ ‫په‌یــه‌ده‌‌جاشــی‌ســوریا‌بێــت؟‌ئاخر‌كه‌ســێ‌‬ ‫ئــاگاداری‌رابــردوو‌و‌مێــژوو‌بێــت‪‌،‬چــۆن‌‬ ‫جورئه‌تی‌وه‌ها‌قسه‌یه‌ك‌ده‌كات؟!‬ ‫هه‌ر‌لــه‌و‌نوكتانه‌ی‌كاتی‌منداڵــی‪‌،‬ده‌یانگوت‌‬ ‫ئه‌ندازیــاره‌ك‌به‌فرگرێــك‌ده‌كــڕێ‌و‌به‌بــێ‌‬ ‫ئــه‌وه‌ی‌مامه‌ڵــه‌ی‌له‌گه‌ڵدا‌‌بــكات‌به‌حه‌مالێك‌‬ ‫ده‌یباتــه‌وه‌ماڵ‪‌،‬كابــرای‌حه‌مــال‌له‌به‌رامبه‌ر‌‬ ‫ماندوو‌بوونه‌كه‌ی‌داوای‌په‌نجا‌دینار‌ده‌كات‌‬ ‫و‌ئه‌ندازیاره‌كه‌واقی‌وڕ‌ده‌مێنێ!‬ ‫ئه‌ندازیــار‌به‌حه‌مــال‌ده‌ڵــێ‌تــۆ‌رۆژێ‌چه‌نــد‌‬ ‫بــاری‌وا‌ده‌به‌یتــه‌وه‌؟‌ئه‌ویــش‌ده‌ڵــێ‌پێنــج‌‬ ‫بــۆ‌شــه‌ش!‌موهه‌ندیســه‌كه‌‌ده‌ڵــێ‌كه‌واته‌‌تۆ‌‬ ‫رۆژانــه‌‌سێســه‌د‌دینارت‌هه‌یــه‌‌و‌منیش‌به‌و‌‬ ‫بڕوانامــه‌‌بــه‌رزه‌وه‌‌دووســه‌د‌و‌په‌نجا‌دینار‌‬ ‫مووچه‌كه‌مــه‌!‌حه‌ماله‌كــه‌‌ده‌ڵــێ‌جــا‌من‌چی‌‬ ‫بكه‌م‌ئێوه‌‌به‌ده‌ستی‌خۆتان‪‌،‬دوارۆژی‌خۆتان‌‬ ‫شێواندووه‌!‬

‫‪4‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫با هەبێ (‪)57‬‬

‫ژنانى باشوورى كوردستان كهمینه له پرۆسهى سیاسى دا‬

‫سەنگەر زراری‬

‫كەیفی میللەت‬ ‫وەزیرێك‌لە‌وەزیرە‌زۆر‌و‌زەبەندەكانی‌‬ ‫یەكێــك‌لــە‌حكوومەتەكانــی‌ئــەم‌واڵتە‪‌،‬‬ ‫هاتــە‌نــاو‌شاشــەی‌تەلەفزیۆنە‌ســی‌و‌‬ ‫دووەكەمان‌و‌گوتی‪‌:‬ساڵی‌‪‌2015‬وەكو‌‬ ‫‪‌2014‬نابێ‌و‌ساڵێكی‌سەخت‌دەبێ‪.‬‬ ‫دیــوی‌ پشــتەوەی‌ قســەی‌ وەزیرەكــە‌‬ ‫یەعنــی‪‌:‬ئــەی‌میللــەت‌باش‌گوێتــان‌لێ‌‬ ‫بی‪‌،‬ئەو‌خۆشــی‌و‌شادیی‌و‌كامەرانیی‌‬ ‫و‌بەختەوەرییــەی‌لــە‌‪‌2014‬تێیدا‌بوون‌‬ ‫گوزەشت‌و‌ئەمســاڵ‌بە‌چاوی‌خۆتانی‌‬ ‫نابینن‪‌،‬نابینن‌لە‌ماوەی‌تەنیا‌یەك‌ساڵدا‌‬ ‫دە‌مووچە‌وەربگرن‪‌،‬خۆ‌هەموو‌ساڵێك‌‬ ‫هەر‌بە‌كەیفی‌ئێوە‌نییە‪‌،‬ئەم‌ساڵ‌وەكو‌‬ ‫جــاران‌پــارە‌و‌مارەمان‌نابــێ‌و‌تەواو‪‌،‬‬ ‫ئێــوەی‌میللەتیــش‌بــێ‌ســیفەت‌مەبن‌و‌‬ ‫تۆزێ‌تەحەموولتان‌هەبێ‪.‬‬ ‫كاك‌ حەمیــدی‌ بەدرخــان‌ گوێــی‌ بــە‌‬ ‫هۆشــدارییەكەی‌وەزیر‌نــەدا‌و‌دەیەوێ‌‬ ‫ڕۆژنامــەی‌ (بەدرخــان)‌ لــەم‌ زروفــە‌‬ ‫دەربكاتــەوە‪‌،‬ئــەوە‌لــە‌حاڵێكــدا‌كــە‌لەو‌‬ ‫ڕەفاهییەت‌و‌خۆشگوزرانییەی‌‪‌2014‬ئەم‌‬ ‫كارەی‌نەكرد!!!‌دەی‌ئۆباڵ‌بە‌ملی‌خۆی‌‬ ‫و‌ئــەوی‌بە‌ئێمەش‌بكرێ‌بۆی‌دەكەین‪‌،‬‬ ‫سوپاســی‌دەكــەم‌كــە‌هەواڵــی‌ئــەوەی‌‬ ‫پێدام‌گۆشەكەی‌بۆ‌داناومەتەوە‪‌،‬منیش‌‬ ‫كە‌لە‌ئان‌و‌ساتی‌ڕاوەستانی‌بەدرخان‌‬ ‫(‪‌)56‬دانــەم‌نووســیبوو‪‌،‬دەیكەمە‌(‪‌)57‬‬ ‫و‌بزانیــن‌دەگاتــە‌كوێ‪‌،‬لەو‌ســەردەمی‌‬ ‫بێدەنگكــردن‌و‌دەمكووتكردنەدا‪‌،‬گرنگە‌‬ ‫كەســێك‌گۆشــەیەكت‌پێ‌بدا‌بۆ‌ئەوەی‌‬ ‫قسەی‌دڵی‌خۆتی‌تێدا‌بكەی!!‬ ‫دەڵێــن‪ ‌:‬كابینەكــەی‌ ئەمســاڵ‌ هەمــان‌‬ ‫كابینــەی‌ جــاران‌ نییــە‪ ‌،‬دڵتــان‌ توونــد‌‬ ‫نەبــێ‌و‌عەبــادی‌هاتۆتە‌ســەر‌تەختەی‌‬ ‫حكومداریــی‌ و‌ ســەردەمی‌ مالیكییــە‌‬ ‫دوژمن‌بە‌كوردەكە‌نەماوە‪‌،‬ئەوەشــیان‌‬ ‫گــوت‌كــە‌عەبادی‌یەك‌عەیبی‌بەســیتی‌‬ ‫هەیــە‪‌،‬ئەویــش‌ئەوەیە‌نازانــێ‌جوان‌بە‌‬ ‫ڕێــدا‌بــڕوا‪‌،‬جارجاریــش‌پانتۆڵەكەی‌لە‌‬ ‫پێــدا‌دێتە‌خــوارێ‪‌،‬لەوە‌بترازێ‪‌،‬بە‌عام‌‬ ‫پیاوەكــی‌باشــە‌و‌بــۆ‌كوردیــش‌خراپ‌‬ ‫نییە‪.‬‬ ‫دەڵێم‪‌:‬هێشــتا‌فێر‌نەبووینــە‌لەو‌نەوعە‌‬ ‫هێــڕ‌و‌گێژانــە‌بترســێن؟!!‌مالیكــی‌لــە‌‬ ‫ســەردەمی‌خــۆی‌دە‌مانــگان‌حكومەتی‌‬ ‫دواخســت‌تا‌هەموو‌الیەك‌لە‌هەولێرێ‌‬ ‫ڕازی‌بوون‌و‌حكومەتەكەیان‌پێكەوەنا‪‌،‬‬ ‫كەچی‌عەبادی‌لە‌پەرلەمان‌نیو‌سەعات‌‬ ‫كۆبوونەوەی‌پەرلەمانی‌دوانەخســت‌تا‌‬ ‫كۆبوونەوەی‌كوردان‌لە‌گردەكەی‌ئەوال‌‬ ‫تەواو‌دەبێ‌و‌بڕیاری‌خۆیان‌دەدەن‪.‬‬ ‫كــورد‌ ســێ‌ مانــگ‌ مۆڵەتیــان‌ دا‌‬ ‫حكومەتەكــەی‌بەغدا‪‌،‬كــەس‌نازانێ‌ئەو‌‬ ‫سێ‌مانگە‌و‌ئەو‌مۆڵەتە‌چییان‌لێ‌هات؟!!‌‬ ‫دەمی‌هەر‌نووێنەرێكی‌كورد‌دەكەیەوە‪‌،‬‬ ‫بــە‌وەزیــر‌و‌گزیــر‌و‌پەرلەمانتــار‌و‌‬ ‫ناپەرلەمانتــارەوە‪‌،‬دەڵــێ‪‌:‬نیەتی‌باش‌لە‌‬ ‫هــەردوو‌ال‌هەیــە‪‌!!!..‬كەچــی‌وەزع‌هەر‌‬ ‫بەرەو‌خراپییە‪.‬‬ ‫بۆیــە‌گەیشــتمە‌ئــەو‌ڕایەی‌كــە‌نییەتی‌‬ ‫خــراپ‌لە‌یەك‌ال‌هەیە‌ئەویش‪‌..‬میللەتە‌‬ ‫و‌بۆتە‌عیللەتی‌ئەو‌حكومەتانە‪.‬‬

‫ئهمهل جهالل محهمهد‬ ‫بهكارهێنانى زاراوهى كهمینه دواى ئهوه هات‬ ‫له سهرئاستى كۆمهڵگهى نێودهوڵهتى لهناو‬ ‫سیستمى حوكمڕانى دهوڵهتهكان جگه له پێكهاته‬ ‫سهرهكییهكه كه زۆرینهى واڵتهكانى پێك هێناوه‬ ‫چهندین گروپى جیاواز بونیان ههبووه‪،‬بهاڵم‬ ‫پهراوێزو پشتگوێ خراوبوون‪،‬له پهراوێزى‬ ‫پرۆسهى سیاسى و حوكمرانى زۆرینهى‬ ‫دهوڵهتهكانى دنیابوون‪،‬بۆیه سهرهئهنجام وهك‬ ‫كێشهیهكى بنهڕهتى مامهڵهى لهگهڵ كراو تایبهت‬ ‫بهم بابهته چهندین راگهیاندن و رێكهوتنامهى‬ ‫نێودهوڵهتى و ناوخۆیی لێكهوتهوه ‪،‬ههر بۆ نمونه‬ ‫ڕاگهیاندنى كۆمهڵهى گشتى نهتهوه یهكگرتوهكان‬ ‫له ‪ 1992/12/18‬به چهندین بڕگهومادهى تایبهت‬ ‫بۆ چارهسهركردنى دۆزى كهمینه جیاوازهكان به‬

‫ئیلزام بوونى دهوڵهتان بهو ڕاگهیاندن و پڕۆتۆكۆل‬ ‫و رێكهوتنامه جیهانیانه و تهوزیف كردنى له‬ ‫ناو دهستوور و یاسا ناوخۆییهكانى واڵتهكانیان‬ ‫وه جیبهجێكردنیان له ناو پرۆسهى حوكمڕانیدا‬ ‫به ئامانجى بهشداریكردنى راستهقینهى كهمینه‬ ‫و پێكهاته جیاوازهكان له تهواوى جومگهو‬ ‫دهسهاڵتهكانى سیستمى حوكمرانییاندا ‪ .‬ئهگهر‬ ‫چى به داخهوه تا ئهم ساتهش لهگهڵ بوونى‬ ‫چهندین رێكهوتنامه و راگهیاندن و پرۆتۆكۆلى‬ ‫نێودهوڵهتى مافهكانیان پێشێل دهكرێت و زۆر جار‬ ‫پارته سیاسیهكان گروپى كارتۆنى دروستدهكات‬ ‫بۆ نیشاندانى وێنهیهكى جوان بهاڵم سهرهنجام به‬ ‫زیانى زۆرینهى ئهو گروپانه دهكهوێتهوه‪ .‬لێرهدا‬ ‫بابهتهكهى من له سهر كهمینهكان نیه بهاڵم وهك‬ ‫بهراوردكارییهك ئاماژهم پێداوه كه به داخهوه‬ ‫هاوشێوهى كهمینهكان ‪ ,‬ژنان لهگهڵ ئهوهى نیوهى‬ ‫كۆمهڵگاكان له سهر ئاستى دونیا پێك دههێنن‪،‬بهاڵم‬ ‫له رووى پرهنسیبى بهشداریكردنهوه زۆرجار‬ ‫له ئیستیحقاقى كهمینهكانیش كهمتر ئهو مافه‬ ‫دهستورى و یاساییهیان دهبێت !! ژنانى باشورى‬ ‫كوردستان لهگهڵ ئهوهى له رووى ژمارهوه نیوهى‬ ‫كۆمهڵى باشوورى كوردستان پێك دههێنیت له‬ ‫ههمان كاتدا بۆ سهرخستنى پرۆسهى سیاسى له‬ ‫باشوور له ههموو قۆناغه ههستیارو نهخوازراو‬ ‫و رۆژگاره سهختهكان رۆڵى گرنگ و نمونهیی‬ ‫پێشكهش كردوه ‪ ،‬له ههمان كاتدا له پرۆسهى‬ ‫دهنگدان و بانگهشهى ههڵبژاردن و سهرخستنى‬ ‫لیستى پارته سیاسیهكان زۆر زیاتر له ڕهگهزى‬ ‫بهرامبهر كه پیاوه كاریگهرى ههبووهو بهشدارى‬ ‫زیاترى كردوه ‪ ،‬بهاڵم ههر تا ئهو كاتهى لیستهكان‬

‫سۆران عومەر شەڕی هونەر یان شەڕی ههڵهبجه؟‬

‫تەها سلێمان‬ ‫لە یادی «‪ »25‬ساڵەی كیمبارانی شاری‬ ‫هەڵەبجەدا‪ ،‬ووتارێكم لە رۆژنامەی رێگای‬ ‫كوردستان باڵو كردەوە لە گۆشەی «شەن»‪،‬‬ ‫ئەوكاتە بە ڕوانی رەخنەم لە بەد مەسرەفی‬ ‫دارایی یادەكە گرت‪ ،‬داتاو ژمارەشم خستە پێش‬ ‫چاو‪ ،‬وتیشم دەتوانرا بەو بڕە پارەیە هۆڵێكی‬ ‫شایستە بۆ بۆنەكانی هەڵەبجە درووست‬ ‫بكرێت‪ ،‬ئێستاش دەڵێم چی بۆ هەڵەبجەو‬ ‫هەڵەبجەییەكان‪ ،‬گەرمیان و گەرمیانیەكان‪،‬‬ ‫بارزان و بارزانیەكان‪ ،‬قەاڵدزێ و قەاڵدزێییەكان‪،‬‬ ‫شەنگال و شەنگالیەكان و ئێزدییەكان‪ ،‬تەواوی‬ ‫ئەو شوێن و شارو شارۆچكانەی بەركەتووی‬ ‫تاوانەكانی «جینۆساید‪ ،‬ئەنفال‪ ،‬كیمیاباران»ن‪،‬‬ ‫بكرێ هێشتا هەر كەمەو ناكاتە دڵۆپێك خوێنی‬ ‫قوربانیەكان‪.‬‬ ‫بەاڵم ئێستا سەیرم لێدێ‪ ،‬سەرۆكی لیژنەی‬ ‫مافی مرۆڤ لە پەرلەمانی كوردستان و هەندێ‬ ‫میدیای «بینراو‪ ،‬بیستراو‪ ،‬نوسراو» لە هەرێمی‬ ‫كوردستان دەڵێی هەنگوێنیان لە كونی دارا‬ ‫دۆزیوەتەوە‪ ،‬كردویانە بە رۆژی خۆیان و‬

‫«شەلم كوێرم دەست ناپارێزم»‪ ،‬بە پاساوی‬ ‫دۆزینەوەو خستە ڕووی گەندەڵی‪ ،‬ژەهر باڵو‬ ‫دەكەنەوەو هەڕەشەی ئاشكرامان لێدەكەن‪،‬‬ ‫تەنیا ئەوە ماوە یاسای قەرەقوشی دەربكەن و‬ ‫قەڵەم و گیتارو سازو تابلۆو سروودو گۆرانی‬ ‫و سیناریۆو تێكستەكان «لەغاو» بكەن‪ ،‬پێمان‬ ‫بڵێن ئەوەی لە دەرەوەی فەلسەفەی ئێمە‬ ‫بیربكاتەوە «مەرگ» لە دەرگای ماڵەكەی دەدا‪.‬‬ ‫ئەسڵی مەبەست لێرە وەستانەوەیە بە ڕووی‬ ‫ئەو ژەهرانەی «سۆران عومەر» دەیڕێژێ‬ ‫و ئاراستەی دەكات‪ ،‬ئەم كەسە «كە ئەلفێكی‬ ‫بەس نیە»‪ ،‬ئەوەتەی بوە بە ئەندام پەرلەمان و‬ ‫بە قودرەتی قادری حزبیش سەرۆكی لیژنەی‬ ‫مافی مرۆڤ‪ ،‬بێشەرمانە باسی مافی مرۆڤ‬ ‫دەكات‪ ،‬وەك بڵێی پاشەڵی هێندە خاوێن بێت‬ ‫هەموو كوردو كوردستانیان قەرداری ئەو بن‬ ‫لە داكۆكی لە مافی مرۆڤ‪ ،‬باوەڕ ناكەم ئەم‬ ‫زاتە بیری چوبێت ئێستاشی پێوەبێت جەنابیان‬ ‫یەكێكە لە تۆمەتبارەكان بە پێشێلكردنی مافی‬ ‫مرۆڤ و ئەنجامدانی تاوانی جۆراو جۆر‪.‬‬ ‫ئێستا ئەم زاتە ناموبارەكە هاتوەو بۆ دۆسیەی‬ ‫خەرجیەكانی یادەوەری بیست و پێنج ساڵەی‬ ‫هەڵەبجە‪ ،‬كە ئێمەومانا زووترو پێش ئەو قسەی‬ ‫جدیمان لە بارەوە كرد‪ ،‬دەڵێ «لە یادی ‪25‬‬ ‫ساڵەی هەڵەبجەدا ‪ 55‬هەزار دۆالر دراوە بە‬ ‫تەوالێت و بە سێو»‪ .‬سەیركەن «سۆران»‬ ‫چۆن دەیەوێ دژایەتی هونەر لە رێگای‬ ‫چەواشەكردنەوە بكاتە ئامانج و دغ دغەی‬ ‫هەستی خەڵك بدات؟ پرسیاری روون و رەوان‬ ‫بۆ «سۆران» و سۆرانەكانی هاوڕێی ئەوەیە‪:‬‬ ‫چۆن ئەوەندە هەزار دۆالرە دراوەتە سێو؟ ئەم‬ ‫سێوە چ جۆرێكە ئەو هەموو پارەی بۆ سەرف‬ ‫كراوە؟‬ ‫خەڵكینە ئێوە شاهیدی راستگۆبن‪ ،‬ئەوە سێو‬ ‫نیە بەڵكو ئەوە فیلمێكی دیكۆمینتاری بەناوی‬ ‫«‪ »1001‬سێو‪ ،‬ئەم فیلمە بە شاهیدی بینەرە‬

‫بیروڕا‬ ‫كێبڕكێكانیان تهواو دهبێت و دهگهنه پێگهكانى‬ ‫بڕیاردان و دهبنه بهشێك له پرۆسهى سیاسى‬ ‫باشوور تهواوى بهڵێن و بهرنامهى لیستهكانیان‬ ‫پشتگوێ دهخهن و دووباره ژنان رووبهڕووى‬ ‫چهندین ناحهقى سیاسى و كۆمهاڵیهتى و ئابوورى‪...‬‬ ‫هتد دهبێتهوه‪ .‬له ناو پرۆسهى سیاسى باشوورى‬ ‫كوردستان له سهر ئاستى تهواوى دهسهاڵتهكانى‬ ‫باشوور جگه له دهسهاڵتى یاسادانان نهبێت كه‬ ‫به یاسا رێكخراوه به چهسپاندنى نیزامى كۆتا كه‬ ‫نابێت به ڕێژهى له ‪ 30%‬بهشدارى ژنان كهمتر‬ ‫نهبێت ئهگهر چى له و دهسهاڵتهشدا غیابى ژن‬ ‫له زۆرێك له سیاسهت و پێكهاتهى لیژنهكان و‬ ‫رێژهى فهرمانبهرانیان مایهى سهرنج و رهخنهیه‪،‬‬ ‫بهاڵم به داخهوه له زۆرینهى جومگه و پێكهاتهكانى‬ ‫ترى دامهزراوهكانى ههرێم له رووى ڕێژهی‬ ‫بهشدارى ژنان له كهمینهكانیش كهمتره یاخود ههر‬ ‫بهشدارى نیه ‪ ،‬بۆیه الى من جێگهى نیگهرانی یه‬ ‫كه دهبینم له زۆرێك له جومگه و دامهزراوهكانى‬ ‫باشوورى كوردستان ژنان بهشدار نین یاخود كه‬ ‫بهشدارى دهكرێت به داخهوه له رووى رێژهوه‬ ‫وهك كهمینهیهك مامهڵهى لهگهڵ دهكرێت به نمونه‬ ‫كۆمسیۆنى ههڵبژاردنهكانى ههرێمى كوردستان‬ ‫كه بهم دواییانه له الیهن پێنج حزبه هاوبهشهكه‬ ‫نوێنهرایهتیان دهستنیشان كرد ‪ ،‬به داخهوه چۆن‬ ‫بۆ كهمینهكان نوێنهریان دانابوو به ههمان شێوه‬ ‫بۆ ژنانیش دهبوایه یهكێك له پارتهكان یهك له‬ ‫نوێنهرهكانیان ژن بوایه له كاتێكدا دهبوایه النى‬ ‫كهم له رووى ژمارهوه له (‪ )3‬ژن كهمتر نهبوایه‬ ‫رێژهكه كهواته لهمهوه بۆمان دهردهكهوى كه‬ ‫ژنان له پرۆسهى سیاسیدا هاوشێوهى كهمینهكان‬ ‫‪،‬ئێمهى ژنانیش وهك كهمینه سهیر دهكرێن‬ ‫و له دامهزراوهكانى باشوور له پهراوێزێكى‬ ‫بهردهوامداین ‪.‬‬ ‫لۆكاڵی و بیانیەكانی لە كارە هەرە باشە‬ ‫هونەرییەكانە‪ ،‬تا ئێستا كورد دە فیلمی وای‬ ‫لە سەر كۆی تاوانەكانی جینۆسایدو ئەنفال‬ ‫و كیمیاباران نیە‪« ،‬سۆران» لە جیاتی ئەوەی‬ ‫دەست خۆشی لە ستافی ئەم فیلمە بكات و بڵێ‬ ‫خۆزگا تەواوی ئەو پارەیە كە بۆیادەكە سەرف‬ ‫كراوە بۆ چوار فیلمی وا خەرج بكرایە‪ ،‬كەچی‬ ‫بێشەرمانەو دوور لە هەموو ئاكارێكی هونەری‬ ‫و بە پێچەوانەوە بە مەبەست بۆ ناشرینكردنی‬ ‫هونەر‪ ،‬فیلمی «‪ »1001‬سێو دەخاتە هاوشانی‬ ‫«تەوالێت»؟!‬ ‫من بەش بەحاڵی خۆم پێم وایە نابێت و‬ ‫ناكرێ‪ ،‬هونەرمەندان‪ ،‬رووناكبیران‪ ،‬نووسەرو‬ ‫ئازادیخوازو‬ ‫خەڵكی‬ ‫رۆژنامەنووسان‪،‬‬ ‫دیموكراسیخواز‪ ،‬هەڵەبجەو هەڵەبجەییەكان‪،‬‬ ‫تەواوی كوردستانیان‪ ،‬لە ناوخۆو دەرەوەی‬ ‫كوردستان‪ ،‬ئەم بێڕیزیە لە «سۆران» و‬ ‫ئەوانەی وەك ئەو بیر دەكەنەوە قبوڵ بكەن‪،‬‬ ‫چونكە قبوڵكردنی ئەم بێڕیزیە دەمانگەیەنێتە‬ ‫كەنارێك كە نموونەكانی وەك «سۆران» ببنە‬ ‫دادوەری رەهاو بڕیار لە چارەنوسمان بدەن‪،‬‬ ‫كە كۆتاییەكەی بە هەموو شێوەیەك پێچەوانەی‬ ‫بەها مرۆییەكانە‪.‬‬ ‫ئەگەر «سۆران عومەر» راستگۆیە‪ ،‬رێز لە بەها‬ ‫مرۆییەكان دەگرێ‪ ،‬فرمێسكی بۆ هەڵەبجەیە‪،‬‬ ‫ئەمەی بۆ ریكالمی فیكرو سیاسەتی حزبەكەی‬ ‫نیە‪ ،‬نایكاتە ئامراز بۆ دژایەتی كردنی هونەرو‬ ‫ئەدەب‪ ،‬خۆ بەڵگەی خەرجیەكان بە «سیحر»ی‬ ‫جەنابیان ئاشكرا نەبوە‪ ،‬ئەو بەڵگەیە الی‬ ‫زۆربەی هەرە زۆری پەرلەمانتارەكان هەیە‪ ،‬با‬ ‫بە رێزەوە «راست و ناڕاست»ەكانی بخستایەتە‬ ‫ڕوو‪ ،‬با كاری خراپ و باشی لە یەكدی جوێ‬ ‫بكردایەتەوە‪ ،‬با پەنجەی بخستایەتە سەر كارە‬ ‫خراپەكان و كارە باشەكانی هەڵەسەنگاندایە‪،‬‬ ‫نەك وەك هەرزە كارێكی تووندڕەوی ئیسالمی‬ ‫سیاسی‪ ،‬پێگەی پەرلەمان و سەرۆكی لیژنەی‬ ‫مافی مرۆڤ كە هەستیارترین لیژنەیە بەكار‬ ‫بێنێ بۆ ناشرینكردن و سڕینەوەی بەهای‬ ‫هەموو كارە جوانەكان لە نێویاندا فیلمی‬ ‫«‪ »1001‬سێو‪.‬‬

‫گشتی‬

‫هەریار جەمیل رەنجبەر‬ ‫هیچ گومانی تێدا نییە‪ ،‬خەونی هەرە گەورەی‬ ‫هەر هەموومان دامەزراندنی دەوڵەتی‬ ‫كوردییە‪ ،‬كە دەبێت لەسەر بناغەیەكی تۆكمەو‬ ‫پتەو دابمەزرێ‪ ..‬لەوانەش یەكبوونی بریاری‬ ‫سیاسی كورد‪ .‬ئیدارەی كوردی وهێزی‬ ‫سەربازی كوردییە كە خۆی لە پێشمەرگە‬ ‫دەنوێنێ‪ ،‬یەكبوونی هێزی پێشمەرگەش‬ ‫بە هەموو شێوەیەك هەنگاوێكی رێكخەرە‬ ‫بۆ دامەزراندنی سوپایەكی ئەكادیمی و‬ ‫بەتواناو كاریگەر لە مەیدانی سەربازیدا‪،‬‬ ‫بەاڵم با ئەمجارە یەكگرتنەوەی پێشمەرگە‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫پیرۆزی پێشمەرگە لهكهدار مهكهن‬

‫وەك یەكگرتنەوەی هەردوو ئیدارەی خاوەن‬ ‫دەسەاڵت نەبێت كە لە ئەرزی واقیعی‬ ‫هەنووكەیی هێشتا پەنجە مۆری بریارەكەی‬ ‫(رۆبێرت باڵترۆ) جێگیری سەرۆك وەزیرانی‬ ‫دەرەوەی ئەمریكای ئەوساكەی پێوە دیارە كە‬ ‫لەساڵی ‪ ١٩٩٦‬بریاری دوو ئیدارەیی دەركرد‬ ‫كە تاوەكو ئێستاش لە پەیڕەوی سیاسی كارا‬ ‫و ئەكتیفە‪.‬‬ ‫لە ئەزمونی ئەمڕۆی كوردستان راستیەكی‬ ‫رەها هەیە كە ناتوانین فەرامۆشی بكەین‬ ‫ئەویش دوای ئەو هەموو خەباتە دوور و‬ ‫درێژانە نەمانتوانیوە ببینە خاوەن دەوڵەت‬ ‫هەتا نەمان توانیوە ببینە خاوەن دەسكەوتێكی‬ ‫مەزن‪ ،‬تایبەت بە ئێمەی كورد كە لەژێر‬ ‫سێبەریا بە ئارامی تیدا بژێن‪ ،‬هەیەو نیەمانه‬ ‫تایبەت بە كورد و هەڵگری و مۆرك و‬ ‫خەسڵەت جوانەكانی و نەتەوایەتی و بەرهەمی‬ ‫شۆڕشەكانمان كە رووبارێك خوێنمان بۆی‬ ‫رشتووە‪ ،‬ئەویش (پێشمەرگە)یە‪ ،‬تكایە ناوی‬ ‫پێشمەرگە مەزڕێنن و موزایەدی خۆتان بە‬ ‫یەكگرتنەوەی پێشمەرگە مەفرۆشن كە لە‬ ‫پەنای ئەم كارە هەرچی هەرزەكاروخزم و‬

‫دەزگای بەدرخان بۆ یادی یەكساڵەی ئەكادیمیست‬ ‫(د‪.‬كەمال فوئاد) كتێبێك باڵودەكاتەوە‬

‫دۆست وكەسوكاری عەشیرەتەكانتانە بە‬ ‫پلەی بەرزی سەربازی تێدا دادەمەزرێنن‪ ،‬جگە‬ ‫لەمەش هیچ لە ئەلف وبێ سەربازیش نازانن!‪.‬‬ ‫لەیەكەم تەقەش لەچوارەمین هێلی دواوەی‬ ‫سەنگەر دەكشێنەوە لە ئەنجامدا دەبێتە‬ ‫هۆكاری شەهید بوونی چەندین پێشمەرگە‬ ‫وهاوواڵتی‪ ،‬سەرباری ئەمەش لە شكۆو‬ ‫بەهای پێشمەرگەش كەم دەكەنەوە‪ .‬تكایە تێكی‬ ‫مەدەن وەك چۆن هەموو داموودەزگاكانتان‬ ‫تێكداو تێكەڵ بە حزبایەتی و گەندەڵیتان‬ ‫كرد‪ ،‬هیچ شتێكتان وەكو خۆی بە رەسەنی‬ ‫و بەنرخ نەهێشتەوە‪ ،‬تەنها پێشمەرگە نەبێت‬ ‫بۆیە پێشمەرگەش پارچە زەویەك نیە داگیری‬ ‫بكەن و بیكەنە هی خۆتان‪ ،‬یاخودی سەروەتی‬ ‫كوردستان نییە بیگوازنەوە بەناوی خۆتان لە‬ ‫بانقەكانی دەرەوەی داینێن‪ ،‬پێشمەرگە نەوتی‬ ‫كوردستان نییە بۆخۆتانی قۆرخ بكەن‪ ،‬یان‬ ‫ناوی شەقامەكان نیە بەناوی خۆتانی بكەن‪،‬‬ ‫ئەوەش ئەو مێژووە نییە كە بە پارە دەیگۆڕن‬ ‫و دەیكەنە هی خۆتان‪ ،‬پێشمەرگە باب وبرا‬ ‫وكوڕی ئێمەیە تكایە‪ .‬پیرۆزی پێشمەرگە‬ ‫لهكهدار مهكهن‪.‬‬

‫رزگار عهلی دهزگای بهدرخانی بهسهركردهوه‬

‫*راگەیاندنی دەزگای بەدرخان‬

‫پاش‌پرسە‌و‌رێورەسمی‌بە‌خاك‌سپاردنی‌ئەكادیمیست(د‪.‬‬ ‫كەمــال‌فوئــاد)‌لــە‌رۆژانــی‌‪‌11/30‬و‌‪12/1‬ی‌‪‌،‌2014‬لــە‌‬ ‫شــاری‌بەرلین‌لە‌گۆرســتانی‌(پارك‌فرید‌هــۆف‪‌،‬نیو‌كۆڵن‌‬ ‫(بوكۆڤــەر‌دامــم‌‪‌12349/148‬بەرلین)‌‪،‬كەتیایــدا‌ژمارەیەك‌‬ ‫لە‌دامەزرێنەرانی‌(ی‪,‬ن‪,‬ك)‌و‌‌ئەندامانی‌مەكتەبی‌سیاسی‌‬ ‫(ی‪.‬ن‪.‬ك)‌ و‌ نوێنــەری‌ پارتــە‌ سیاســیەكان‌ و‌ دۆســت‌ و‌‬ ‫بنەماڵەی‌د‪.‬كەمال‌فوئاد‌و‌نوســەر‌و‌رۆژنامەنووس‌حەمید‌‬ ‫بەدرخان‌بەرپرسی‌دەزگای‌بەدرخان‌و‌ئەندامی‌ئەنجومەنی‌‬ ‫ســەندیكای‌رۆژنامەنووســانی‌كوردســتان‌ئامــادەی‌رێــو‌‬ ‫رەسمەكە‌بوون‌لە‌ئەڵمانیا‪‌،‬بەرلین‪.‬‬ ‫بــە‌ راوێژكــردن‌ لەگــەڵ‌ بنەماڵــەی‌ (د‪.‬كەمــال‌ فوئــاد)‌‬ ‫(د‪.‬جەمــال‌فوئــاد‌‪‌،‬ســەعدیە‌فوئاد‌‪‌،‬ئاریانا‌كەمــال‌فوئاد‌و‌‬ ‫د‪.‬ئەحمــەد‌بــەرواری)‌‪،‬بڕیاریانــدا‌لــە‌یــادی‌یەكســاڵەی‌كە‌‬ ‫دەكاتە‪‌،‌2015-11-16‬كتێبێكی‌شایستە‌بە‌(د‪.‬كەمال‌فوئاد)‌‬ ‫لەالیــەن‌بنەماڵە‌و‌كەســانی‌نزیكیەوە‌و‌بــە‌تایبەتی‌هاورێ‌‬ ‫و‌نوســەر‌و‌ئەكادیمیســتەكان‌و‌هاوخەباتــی‌سیاســی‌و‌‬ ‫نوســەران‌و‌رۆژنامەنووســان‪..‬هتد‌بنوسرێت‌و‌كە‌لەالیەن‌‬ ‫(حەمید‌بەدرخان)‌ەوە‌ئامادەبكرێت‌و‌دەزگای‌بەدرخانیش‌‬ ‫چاپ‌و‌باڵوی‌بكاتەوە‌‪‌،‬بۆیە‌لێرەدا‌رایدەگەێینین‌و‌ئاگاداری‌‬ ‫ســەرجەم‌ئەكادیمســیت‌و‌‌نوســەران‌و‌رۆژنامەنوســان‌و‌‬ ‫سیاسییەكان‌و‌‌هاورێیانی‌(د‪.‬كەمال‌فوئاد)‌دەكەین‌‪‌،‬هەرچی‌‬ ‫یادەوەری‌و‌وێنە‌و‌نامە‌و‌دۆكیۆمێنت‌و‌دەستنوسێكی‌الیە‌‬ ‫دەتوانێت‌لە‌رێگەی‌ئەم‌ئیمێلە‌یان‌ژمارە‌مۆبایلەوە‌‪‌،‬بۆمان‌‬ ‫بنێرێت‌یان‌ئاگادارمان‌بكاتەوە‪.‬‬ ‫ناونیشان‌دەزگای‌چاپ‌و‌باڵوكردنەوەی‌بەدرخان‌‬ ‫هەولێر‌‪،‬شەقامی‌ئاراس‪‌،‬باڵەخانەی‌سەرداری‌‪‌،‬نزیك‌هۆتێل‌‬ ‫الرسا‌‌‌‪bedirxanpp@gmail.com‬‬ ‫‪009647504555878‬‬

‫كریكار تهحسین‬ ‫ئێــواره‌ی‌ رۆژی‌ ‪ ‌2014/12/23‬رزگار‌ عه‌لــی‌‬ ‫لێپرســراوی‌مه‌ڵبه‌نــدی‌‪3‬ی‌‌رێكخســتنی‌هه‌ولێری‌‬ ‫یه‌كێتیی‌نیشــتمانیی‌كوردستان‌ســه‌ردانی‌ده‌زگای‌‬ ‫چاپ‌و‌باڵوكردنه‌وه‌ی‌به‌درخان‪-‬ی‌له‌شاری‌هه‌ولێر‌‬ ‫كرد‪.‬‬ ‫له‌و‌سه‌ردانه‌یدا‌له‌الیه‌ن‌هه‌ریه‌ك‌له‌‌حه‌مید‌به‌درخان‌‬ ‫لێپرســراوی‌ ده‌زگاكــه‌و‌ ئه‌ندامانــی‌ ئه‌نجومه‌نــی‌‬ ‫ده‌زگای‌چاپ‌و‌باڵوكردنه‌وه‌ی‌به‌درخان‌پێشوازی‌‬ ‫لێكراو‌له‌الیه‌ن‌خۆیه‌وه‌‌حه‌مید‌به‌درخان‌لێپرسراوی‌‬ ‫ده‌زگای‌چــاپ‌و‌باڵوكردنــه‌وه‌ی‌به‌درخــان‌وێڕای‌‬ ‫به‌خێرهاتنــی‌لێرســراوی‌مه‌ڵبه‌نــدی‌‪3‬ی‌هه‌ولێــر‌‬ ‫سوپاسی‌ئه‌و‌به‌سه‌ركردنه‌وه‌یه‌ی‌كردو‌ئاماژه‌شی‌‬ ‫بۆ‌ئه‌وه‌كرد‌كه‌‌ده‌زگاكه‌یان‌له‌گه‌ڵ‌كه‌می‌ئیمكانیه‌ت‌‬ ‫له‌گــه‌ڵ‌ ئه‌وه‌شــدا‌ هه‌میشــه‌‌ هه‌مــوو‌ تواناكانــی‌‬ ‫خستۆته‌گه‌ڕ‌بۆ‌زیاتر‌خزمه‌تكردن‌و‌جێبه‌جێكردنی‌‬ ‫به‌رنامه‌كانی‪.‬‬ ‫وتیشــی‪‌:‬هه‌میشــه‌‌كارمــان‌كــردووه‌‌بــۆ‌گــه‌ڕان‌و‌‬ ‫په‌ره‌پێدانــی‌چاالكییه‌كانمــان‌و‌ســه‌ردانی‌كردنــی‌‬ ‫واڵتانــی‌ ده‌ره‌وه‌‌ وه‌‌ ئه‌نجامدانــی‌ فێســتیڤاڵ‌ و‌‬ ‫كۆنفڕانــس‌ لــه‌ده‌ره‌وه‌‪ ‌،‬بۆیــه‌‌ ئامانجمــان‌ زیاتــر‌‬ ‫ناساندنی‌گه‌لی‌كورده‌‌به‌‌واڵتانی‌ده‌ره‌وه‌‪.‬‬ ‫له‌به‌رامبــه‌ردا‌رزگار‌عه‌لــی‌لێپرســراوی‌مه‌ڵبه‌نــدی‌‬ ‫‪3‬ی‌هه‌ولێــری‌یه‌كێتیــی‌نیشــتیمانیی‌كوردســتان‌‬ ‫لــه‌‌وته‌یه‌كیــدا‌وێــڕای‌ســوپاس‌و‌پێزانینــی‌بۆ‌ئه‌و‌‬ ‫پێشــوازیه‌ی‌لێیكــرا‌ئاماژه‌شــی‌بــۆ‌ئه‌وه‌كــرد‌كــه‌‌‬ ‫ده‌زگای‌به‌درخان‌هه‌ر‌له‌وكاته‌وه‌ی‌كه‌‌له‌‌سلێمانی‌‬

‫بووه‌‌ناســراو‌بووه‌‌وه‌‌ئێمــه‌‌به‌‌كاروچاالكیه‌كانیان‌‬ ‫ئاشناین‌و‌ده‌شزانین‌چ‌رۆڵێكی‌به‌رچاوی‌گێڕاوه‌‌له‌‌‬ ‫باڵوكردنه‌وه‌ی‌رۆشنبیری‌به‌‌خستنه‌ڕووی‌چه‌ندین‌‬ ‫به‌رهه‌می‌دانسقه‌و‌ده‌گمه‌ن‪.‬‬ ‫لێپرســراوی‌مه‌ڵبه‌ند‌تیشكیشی‌خسته‌‌سه‌ر‌ئه‌وه‌ی‌‬ ‫كــه‌‌لــه‌‌هه‌ر‌واڵتێــك‌چاالكیه‌كی‌رۆشــنبیری‌یاخود‌‬ ‫كۆنفڕانس‌و‌فیستیڤاڵێك‌ئه‌نجام‌ده‌درێت‌ئه‌وا‌چه‌ندین‌‬ ‫ده‌زگای‌رۆشنبیری‌له‌‌پشت‌ئه‌و‌چاالكییانه‌وه‌‌هه‌ن‪‌،‬‬ ‫بۆیه‌‌له‌م‌هه‌رێمه‌ی‌خۆشــمان‌هه‌ستی‌پێده‌كه‌ین‌كه‌‌‬ ‫ده‌زگای‌چاپ‌و‌باڵوكردنه‌وه‌ی‌به‌درخان‌كاریگه‌ری‌‬ ‫باشی‌هه‌یه‌‌له‌ســه‌ر‌په‌روه‌رده‌كردن‌و‌چاپه‌مه‌نی‌و‌‬ ‫هه‌روه‌ها‌چاالكییه‌‌جۆراوجۆره‌كان‪.‬‬ ‫راشــیگه‌یاند‪‌:‬ده‌بینیــن‌لــه‌‌ئێســتادا‌ئــه‌و‌ده‌زگایــه‌‌‬ ‫پێویســتی‌زیاتــری‌به‌‌پاڵپشــتی‌و‌هــاوكاری‌هه‌یه‌‪‌،‬‬ ‫بۆیــه‌‌ئێمــه‌‌وه‌ك‌مه‌ڵبه‌ندی‌‪3‬ی‌هه‌ولێــری‌یه‌كێتیی‌‬ ‫نیشــتیمانیی‌ كوردســتان‌ ئامــاده‌ی‌ هه‌رجــۆره‌‌‬ ‫هاوكاریه‌كیــن‌بــۆ‌زیاتــر‌فــراوان‌بــوون‌و‌بــه‌ره‌و‌‬ ‫پێشــچوونی‌ده‌زگاكه‌و‌هاوكاریشمان‌ته‌نها‌به‌ناوی‌‬ ‫حیزبه‌وه‌‌نیه‌‪‌،‬به‌ڵكو‌وه‌ك‌هه‌ر‌الیه‌نێك‌كه‌‌هه‌ست‌به‌‌‬ ‫به‌رپرسیاری‌بكات‌به‌رامبه‌ر‌به‌و‌ده‌زگایه‌‪.‬‬ ‫دواتــر‌هــه‌ر‌له‌‌میانــه‌ی‌ئه‌و‌ســه‌ردانه‌دا‌بیــرو‌رای‌‬ ‫جیاواز‌له‌الیه‌ن‌ئاماده‌بووانه‌وه‌‌خرانه‌ڕوو‌سه‌باره‌ت‌‬ ‫به‌‌چۆنیه‌تی‌فراوانتركردنی‌ده‌زگاكه‌و‌پێداچوونه‌وه‌‌‬ ‫به‌‌سیاســه‌تی‌كاركردنه‌كانی‌له‌‌رابــردووداو‌الیه‌نه‌‌‬ ‫ئیجابی‌و‌ســلبییه‌كانی‪‌،‬هه‌روه‌ها‌داڕشــتنی‌پالنێك‌‬ ‫بــۆ‌كار‌و‌چاالكیه‌كانــی‌داهاتــووی‌بــه‌‌شــێوه‌یه‌ك‌‬ ‫كــه‌‌خۆی‌بگونجێنیت‌له‌گه‌ڵ‌پێداویســتیه‌كان‌و‌ئه‌و‌‬ ‫گۆڕانكاریانه‌ی‌له‌‌ناوچه‌كه‌دا‌رووده‌ده‌ن‪‌.‬‬

‫‪5‬‬

‫پانتایی‬ ‫بورهان ئهمین‪-‬ئهڵمانیا‬

‫«پهگیدا» و سهلهفیهت‬

‫لهوماوهیهی دواییدا نیشتیمانپهروهرانی ئهوروپا‬ ‫دژی ئیسالم وپهنابهران « پهگیدا» له ڕق وتۆڵهی‬ ‫بیری ئیسالمی سیاسی توندڕهوو وڕادیکاڵی له‬ ‫ئهورپاو بهتایبهتیش له ئهڵمانیا لهدایک بوو‪،‬بۆ‬ ‫ڕێگرتن لهوتهوژمهی خێرایهی بیری تیرۆریزم‬ ‫وبه ئیسالمبوونی ئهوروپاو فروانبوونی‬ ‫پانتایی جوگرافی وژمارهی پهنابهران نازیه‬ ‫نوێکان وڕهگهزپهرستهکانی ئهڵمانیا لهمهترسی‬ ‫تهشهنهکردنیان کهوتونهتهخۆو داوا له ناوهنده‬ ‫سیاسیهکان دهکهن که ئیدی نههێڵن بههۆی ئهمانهوه‬ ‫ئارامی وشیرازهی ژیان وگوزهرانیان تێک بچێ‬ ‫وئهوهی سهدان ساڵه لهسهردهستی بیری عهلمانیهت‬ ‫وپێشکهوتنی مرۆڤایهتی بنیاتیان ناوه لهدهستی بدهن‬ ‫وکۆمهڵگاکانیان خهڵتانی خۆێن بکرێت‪،‬ئهوان ههموو‬ ‫ڕۆژی پانۆرامای کارهساتی جهرگبڕی گۆڤاری «‬ ‫شارلی « دهبینن ونایانهوی کۆمیدیاو تهنزئامێزی‬ ‫ڕووداوهکانی گوزهرانی فهرهنسا ببێته تراژیدیاو‬ ‫ئهڵمانیاش بکهوێته داوی ئهو تیرۆریستانه‪.‬‬ ‫ئهوڕهوته تازهیه لهئهڵمانیا بهتایبهتیش لهوشارانهی‬ ‫کاتی خۆی کهوتبونه بهری ڕۆژههاڵت وتائێستا‬ ‫کاریگهری بیری نازیهت وبلۆکهکهی خۆیانیان‬ ‫بهسهردا ماوه‪ ،‬ڕۆژبهڕۆژ ڕهواجی زیاتر پهیدا‬ ‫دهکهن ولهبهرامبهرئهو ههموو مزگهوت ودیوهخان‬ ‫وچاالکی سهلفی وههوادارانی داعش وزیادبوونی‬ ‫بهردهوامی پهنابهران لهو وواڵتهدا ڕیپێوانی دهیان‬ ‫ههزاری سازدهکهن وکهمپی پهنابهران دهسوتێنن و‬ ‫بهتیرۆر وهاڵمی تیرۆر دهدهنهوه‪.‬‬ ‫ئهگهرچی دهسهاڵت ڕووبهڕوویان دهبێتهوهو‬ ‫داواکاریهکانیان دهخاته خانهی ڕهگهزپهرستێتی‬ ‫وبیری جیاخوازی و لهدژی پێکهوهژیانی میللهتانی‬ ‫دانیشتووی وواڵتهکهوتێکهاڵوی شارستانیهتیهکانیان‬ ‫دهداته قهڵهم ‪،‬لهههندێ شوێنیشدا لهالیهن ڕۆشنبیران‬ ‫وڕێکخراوهکانی کۆمهڵی مهدهنیهوه ئهنتی ڕێپێوانیان‬ ‫لهبهرامبهردا کراوه‪ ،‬بهاڵم ڕێژهیهکی دیار له ڕای‬ ‫گشتی لهگهڵ ئهو تهرزه تازهیه لهمهترسی تێکچوونی‬ ‫باری وواڵتهکه یهکدهگرێتهوه‪،‬بهگشتی ئهوان‬ ‫شوون پێی تاقمی تیرۆریستی داعش وسهلهفیه‬ ‫توندڕهوهکان لهناو ئهو مزگهوت وشوێنانه‬ ‫ههڵدهگرنهوه که به ڕیشی درێژ وعهباو پهچهوه‬ ‫تهراتێنێی تێدا دهکهن وئهو ئازادی ودیموکراسیهی‬ ‫ئهڵمانیا بۆ خهڵکهکهی فهراههم کردوه بۆ قازانجی‬ ‫بیری تهسک ونهخوازراوی خۆیان سوودی‬ ‫لێوهردهگرن ‪،‬پهگیدانهک ههر نایهوێت ئهوانه ئاوێتهی‬ ‫کهلتوری وواڵتهکهیان بن‪،‬بهڵکو داوای دهستبهجێ‬ ‫ددورخستنهوهیان دهکهن له وواڵتهو بۆ گهیشتن بهو‬ ‫ئامانجهش ههمان ڕیتمی ئیسالمیهکان گوللهو ئاگرو‬ ‫ئاسن بهکاردههێنن‪.‬‬ ‫لهههندی ڕووهوه لهوانهیه داواکاریهکانیان لهجێی‬ ‫خۆی بێ وخۆشهویستیان بۆ خاک ونیشتیمان‬ ‫ودهستکهوته میژووییهکانیان نههێڵن شیرزاهی‬ ‫وواڵتیان لێ تێک بچێ ‪،‬بهاڵم سیمای ههمان ڕیتمی‬ ‫ئیسالمیه توندڕهوهکانیان تێدا بهدی دهکرێ له‬ ‫توندوتیژی وپهالماردانی پهنابهران ودروشمی گرژی‬ ‫سیاسی کهلهگهڵ بهرژهوهندی نیشتیمانی جیهانێکی‬ ‫نوێ ومۆدێرن یهکنهگرێتهوه‪.‬‬ ‫حکومهت لهوه تێدهگات که ئهو ئیسالمیه سهلهفی‬ ‫وڕادیکالیانه چهنده مهترسیدارن بۆسهر ئاسایشی‬ ‫وواڵت وئیسالم ونهتهوهبێگانهکانی دانیشتووی‬ ‫وواڵتهکه لێیان بێبهرین ‪ ،‬مهترسی «پهگیدا»ش‬ ‫هیچی لهوانه کهمتر نیهو ههردووال بهدوو شێوازی‬ ‫جیاوازو دژبهیهک کۆمهڵگا لهکهناری ئارامی‬ ‫ومهدهنیهت وپێشکهوتن دووردهخهنهوه‪ ،‬بۆیه نه‬ ‫پهگیداو نه سهلهفیهت وتوندوتیژی لهناو کۆمهڵگهی‬ ‫ئهڵمانی جێیان نابێتهوه‪.‬‬

‫‪6‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫د‪ .‬فرسهت رۆژبهیانی‬ ‫گەر بمانەوێت لە كردنەوەی ماموت و رەمزی نافع‬ ‫رەشید ئاغا بگەین ‪ ,‬دەبێت تۆزێك باسی ئەو سەردەمە‬ ‫بكەین و بزانین چی بوون وایان كرد كە ئەڵمانەكان‬ ‫لە سااڵنی ‪ 1943-1942‬كردەوەی ماموت بكات‬ ‫بە پرۆژەیەك و ئەو پرۆژەیە چەند خێری كوردی‬ ‫تێدا بووە ‪ ,‬رەمزی چۆن ڕازی كراوە كە لەگەلیاندا‬ ‫بەشدار ببێت ‪ .‬لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین وەاڵمی‬ ‫ئەو پرسیارانە بدەینەوە كە كردەوەی ماموت چی بووە‬ ‫و كێ بیرۆكەی سەرەكی داهێناوە و كەسانی بەشدار‬ ‫بوو كێن و لێرەدا فۆكوسمان لەسەر رەمزی دەبێت و‬ ‫بۆچی رەمزی نافع بەشداری كرد و مۆتیڤەكانی چی‬ ‫بوون بۆ بەشدار بوون ؟ دوای بەشداری كردنی چی‬ ‫بەسەر هات ئایا رەمزی هەر خۆی ئەم كارەی كرد‬ ‫یان لەگەڵ حزبێك بەشدار بوو یان بۆ پارە وای كرد ‪,‬‬ ‫باشە بۆچی رەمزی لە الیەن میللەتەكەیەوە لە بیر كرا‬ ‫‪,‬تەنانەت لە شارەكەی خۆشی كەس نایناسێت ‪ ,‬بۆچی‬ ‫شارەوانی هەولێر جادەیەكی بە ناو دەكات دوای یەك‬ ‫هەفتە الی دەبات ! ئایا نازی بووە ‪ ,‬ئەمانەو هەزار‬ ‫پرسیاری تر هەیە كە لەسەر كەسایەتی رەمزی كە بە‬ ‫نهێنی ماوەتەوە وە كەس نازانێت ڕاستی الی كێیە !‬ ‫بێ گومان نووسینی ئەكادیمی دەبێت پشت بە بەڵگە‬ ‫ببەستێت و بەڵگەی مادی هەبێت بۆ ئەرگومێنتەكان‬ ‫وەك ئەرشیف یان شیكردنەوەیەكی لۆجیكی و رێك‬ ‫بۆ بابەتەكان ‪ ,‬باشە ئێمە گەر بمانەوێت سەرچاوەكانی‬ ‫ئەم كردەوەیە هەڵسەنگێنن دەبێت یەكەم جار بزانین چ‬ ‫كتێبێك یان چ ئەرشیفێك باسی ئەم كردەوە یان باسی‬ ‫رەمزیان كردووە ‪ .‬ئەو سەرچاوانەی كە لەبەر دەستی‬ ‫ئێمەدایە لە ڕاستیدا زۆر نین ‪ ,‬ئەوەی تا ئێستا الی‬ ‫توێژەران ناسراو بێت بریتیە لە سەرچاوەی ئەڵمانی و‬ ‫كوردی ‪,‬ئەم باسەی ماموت بە زمانی تر وەك ئینگلیزی‬ ‫بۆ نمونە هیچ شتێكی لەسەر نەنووسراوە وەك ئێمە‬ ‫ئاگادار بین ‪ .‬سەرچاوە ئەڵمانیەكان دەكرێن بە سێ‬ ‫بەشەوە‬ ‫‪1‬نووسینەكانی گۆتفرید یوهانس مولەر لە رۆژهەاڵتی‬‫گڕگرتوودا ‪ ,‬هەروەها نامە و پەیوەندییەكان دوای ساڵی‬ ‫‪ 1992‬كە سەردانی كوردستانی كرد ‪.‬‬ ‫‪ 2‬فایلێكی ‪ 86‬ل لە میلیلتیر ئەرشیف واتا ئەرشیفی‬‫سوپا لەسەردەمی نازیدا كە لە شاری فرایبۆرگ‬ ‫پارێزراوە ‪ ,‬لەوێ لەژێر ژمارەی‬ ‫‪BA-MA –RWS –V27‬‬ ‫هەیە كە باس لە رێكخستن و مۆتیف و دەوامی‬ ‫بەشداربووانی ئەم كردەوەیە دەكات‬ ‫‪ 3‬نووسینی ئەكادیمی لەالیەن هاوڕێم دكتۆر بیرند‬‫لیمكە كە سەرۆكی بەشی توێژینەوەیە لە وەزارەتی‬ ‫بەرگری ئەڵمانیا كە لەسەر ماموتی نووسیوە لەالپەڕەی‬ ‫كەسی ی خۆی باڵوی كردۆتەوە و هیچ ئاگاداری الیەنی‬ ‫كوردی مەسەلەكە نەبووە‪.‬‬ ‫‪ 4‬دكتۆرایەكەی من كە تایبەتە بە كردنەوەی ماموت‬‫لە ساڵی ‪ 2001‬لە زانكۆی هۆمبوڵدت لە ئەڵمانیا‬ ‫وەرگرتووە وتا ئێستانە كراوە بە كوردی ‪.‬‬ ‫‪ 5‬لە هەندێ كتێبی زانستیدا ناوی ماموت هاتووە لە‬‫هەندێ سیاقدا كە پەیوەندی بە كوردەوە نیە ‪.‬‬ ‫ئەمە بە نیسبەت نووسین و سەرچاوە لەسەر ماموت‬ ‫و رەمزی بە زمانی ئەڵمانی بە كورتی ‪ ,‬بەاڵم بە‬ ‫زمانی ئینگلیزی تەنها شتێك كە ئێمە دڵمان پێی خۆش‬ ‫بێت و بە دۆزینەوەیەكی گرنگی بزانین ئەوەی لە‬ ‫ئەرشیفی بەریتانیادا لە ژێر ژمارەی ‪NATIONAL‬‬ ‫‪)ARCHEIVE KEW )UK‬‬ ‫(‪1736--1735-KV2-1734-KV2-NAK,KV2‬‬ ‫‪. )1738-1737-KV2-KV2‬‬ ‫پێنج فایلی زۆر بەهادار لەسەر هەرچوار (جاسوس)‬

‫یاده‌وه‌ری‬

‫كورد رهمزی نافيع له بیر ناكات‬

‫‪ ،1917 /1/17‬نهوهد و ههشت ساڵ لهسهر بیرهوهری له دایكبوونی ههڵكهوتوی كوردستان ڕۆلهی تێكۆشهری ههولێریان‬ ‫رهوانشاد (رهمزی نافێع رهشید ئاغای ههولێریه) بهدرخان به پێویستی زانی یادی ئهو تێكوشهره بكاتهوهو زانیاری نوێ و‬ ‫پێویست كه له الیهن نوسهروو لێكۆلیار (د‪ .‬فرسهت رۆژبهیانی) نووسراوهو كه تێزی دكتوراكهی به ناونیشانی كردهوهی‬ ‫ماموت كه كردهوهیهكی نهێنی دهزگای ههواڵگری ئهڵمانیا بووه كه ساڵی ‪ 1943‬ئهنجامدراوه‪.‬‬

‫بهدرخان‬

‫ی ئەڵمانیا ‪ ,‬هەریەكەی فایلێكی تایبەتی لەسەریان‬ ‫تەرخان كردووە كە زۆر بەهادارە بۆ كەسی توێژەر‬ ‫لەم بارەیەوە چونكە ووردەكاری هەموو دەورەكەی‬ ‫تێدایە بەاڵم داخەكەم هەمووی كۆپی مایكرۆفیلمە و‬ ‫ناتواندرێت هەمووی بخوێندرێتەوە و ئێمەی دكتۆر‬ ‫لیمكە بڕیارمانداوە نووسخەی ئەصڵی لە بەریتانیا‬ ‫داوا بكەین و هەموو فایلەكان لەگەڵ فایلە ئەڵمانیەكە‬ ‫باڵو بكەینەوە بە ئینگلیزی و ئەڵمانی و كوردی ئەوە‬ ‫پرۆژەیەكە ‪.‬‬ ‫ئەوەی بگوترێت لەبارەی ئەم فایالنەی بەریتانیاوە‬ ‫بەڕاستی هەموو ئەفسانەكان بەرانبەر بە رەمزی و‬ ‫مولەر و رۆڵیان لەماموتدا ئاشكرا دەكات ‪ ,‬بێ گومان‬ ‫تا ئەو شوێنانەی كە بۆمان خوێندراوەتەوە توانیومانە‬ ‫زانیاری تێدا هەڵبهێنجین ‪ ,‬لێرەداجگە لە وێنەیەكی رەمزی‬ ‫هی سەردەمی گرتنی ڕاپۆرتێكی زۆر گرنگی البیرت‬ ‫حورانی رۆژهەاڵتناس و مێژوونووسی بەریتانی كە ئەو‬ ‫سەردەمە لەگەڵ سوپای بەریتانی كاری كردووە ‪ ,‬زۆر‬ ‫راپۆرتێكی جوان لەسەر رەمزی دەنووسێت دەتوانین‬ ‫بلێین الیەنگری رەمزیە وە دەیەوێت كە رەمزی وەك‬ ‫دڕندە نیشان نەدات وەك بەریتانیەكان تێیگەیشتبوون‬ ‫‪ .‬ئێمە دەرگا لەسەر نووسین داناخەین كە لەوانەیە بە‬ ‫زمانی ئینگلیزی یان هەر زمانێكی تر هەبێت و باسی‬ ‫كردەوەی ماموت بكات و بە دەستی ئێمە نەگەیشتبێت ‪,‬‬ ‫هەروەها لێرەدا باس لە كتێبی موولەر و وەرگێرانی بۆ‬ ‫زمانی ئینگلیزی ناكەم ‪.‬‬ ‫كردەوەی ماموت و رەمزی لەالی لەسەرچاوەی كوردی‬ ‫دا گرفتێكی زۆر گەورەیە ‪ ,‬كە ئەو هەموو ئەفسانەیە‬ ‫لەسەر رەمزی بڕەوێتەوە و بڵێ ی وانیە ‪.‬‬ ‫كۆنترین نووسینی كوردی لەسەر ماموت و رەمزی‬ ‫نووسینەكەی دكتۆر جەمال نەبەز لە كورتەێكی‬ ‫كوردناسی لە ئەڵمانیا لەوێ باسی لە كتێبەكەی مولەر‬ ‫دەكات و هیچ بایەخی بۆ رەمزی نیە من الم سەیرە‬ ‫كە جەمال نەبەز ێك سااڵنێكە لە ئەڵمانیا دەژی بۆچی‬ ‫هیچ بایەخی بە رەمزی رەشید ئاغا نیە و بۆچی هیچ‬ ‫زانیاری لەسەر مولەر نیە وەك ناسیۆنالیستێك لە هیچ‬ ‫نووسینێكیدا باسی رەمزی نەكردووە ‪ ,‬من خۆم لێم‬ ‫پرسی یەك دێری كورتی لەسەر مولەر گوت ئەویش‬ ‫نێگەتیڤ ‪.‬‬ ‫ یەكەم كەس كە باسی لە رەمزی نافع كردووە و‬‫سۆزی لەگەڵدا هەبووە مامۆستا مسعود محمدە لە‬ ‫نووسینێكی لە گۆڤاری كاروان و بە پشت بەستن بە‬ ‫هەندێ زانیاری لە بنەماڵەی رەمزی نووسینێكی زۆر‬ ‫جوانی لەسەر رەمزی نووسیوە داخەكەم زۆر زانیاری‬ ‫هەڵەی تێدایە كە مامۆستا لێی بەرپرس نیە چونكە‬ ‫ئەوەی زانیویەتی نووسیویەتی بەاڵم گرنگ ئەوەیە كە‬ ‫ئەو بە یەكەم كەس دادەنرێت زۆر بە جورئەتەوە باس‬ ‫لە رەمزی دەكات لەسەردەمی بەعسدا ‪.‬‬ ‫هەر زوو خەڵكانێكی تر كەوتنە رەخنە و تەقە لە‬ ‫مامۆستا مسعود محمد ‪,‬ئەوان دەوریان هەبووە لەوەی‬ ‫كە رەمزی نافع ناوی لە هیچ شوێنێكدا نەهێندرێت‬ ‫چونكە هەم خەڵكی ناوچەی ئەوان نەبووە و هەر ئەوان‬ ‫دەیەاڵتیان بەسەر میدیای كوردیدا شكاوە نەیانهێشتووە‬ ‫هیچ لەسەر رەمزی بنووسرێت و رەمزی خۆی لە‬ ‫چینێكی دەوڵەمەند بووە كە ئەوان خۆیان بە دوژمنی‬ ‫ئەو چینە دەزانی بە داخەوە كارەكەیان سەری گرتوو‬ ‫ئێستا كەس لە كوردستان رەمزی ناناسێت ‪.‬‬ ‫جگە لەوە نووسین و كتێب هەبووە بە زمانی‬‫كوردی لەسەر رەمزی نافع بۆ نمونە هەموو لە كاتی‬ ‫كاك بەدران حەبیب لە وەرگێڕان و ساغ كردنەوەی‬ ‫ڕاستیەكان لەسەر رەمزی و هاتنی مولەر كە هاتە‬ ‫كوردستان ‪ .‬ئەوانەی تر كە لەسەر رەمزی نووسرا‬

‫یان كۆكردنەوەی ئەو مەقاالنەن كە لەسەر رەمزی‬ ‫نووسراوە یان خوێندنەوەی زانیاری ناو نووسینی‬ ‫مسعود محمد و لێكۆڵینەوەكەی بەدران حەبیب ‪ ,‬بۆ‬ ‫نمونە كتێبەكەی محمد گۆران و نەریمان خۆشناو‬ ‫(رەمزی نافع ڕۆڵەیەكی هەولێری فیداكاری سەربەخۆیی‬ ‫كوردستان ) ئەم كتێبە بریتیە لە كۆكردنەوەی نووسینی‬ ‫رۆژنامە كانی كوردی لەسەر رەمزی نافع‪.‬‬ ‫كتێبی مولەر كراوە بە عەرەبیش لەالیەن ئەندازیار‬ ‫یونس عبدالعزیز لە شاری دهۆك ‪ ,‬وەرگێر مولەری‬ ‫ناسیووە لە كاتی سەردانی كردنی بۆ كوردستان لە‬ ‫ساڵی ‪. 1992‬‬ ‫ئەمە بە شێوەیەكی كورت ئەو سەرچاوانەن كە باس لە‬ ‫رەمزی و كردەوەی ماموت دەكەن لە ساڵی ‪-1942‬‬ ‫‪ 1943‬وەك كردەوەیەكی نهێنی لە الیەن دەزگای‬ ‫هەواڵگری ئەڵمانیا پالنی بۆ دارێژرابوو بە تایبەتی‬ ‫لە الیەن گۆتفرید یو هانس (‪ ) 2009-1914‬كەسی‬

‫ئیشارەتێك بە ناوی شێخ محمود بەاڵم بە شێوەیەكی‬ ‫تێكدراو بۆ سەلماندنی ئەم قسەیەش دوو بەلگەمان‬ ‫لەبەر دەستە لە ئەرشیفی ئەڵمانی و ئینگلیزیدا ‪.‬‬ ‫كەواتە پالنی مولەر هاندانی كوردبووە بۆ‬ ‫هەڵگیرساندنی شۆڕشێك دژ بە ئینگلیز و وەدەرنانیان‬ ‫لە كوردستان ‪ ,‬هەروەها هیوای ئەوە بوو كە سوپای‬ ‫ئەڵمانی لە قەفقاسیا تا ئەو كاتە بەهانایەوە بێت و یان‬ ‫ئەوانە بن كە بەتەمابوون میسر داگیر بكەن ‪.‬‬ ‫پالنی ماموت بۆ دەست بەسەرداگرتنی نەوتی موصل‬ ‫و كەركوك بوو ‪ ,‬ئەڵمانیا لە كۆتایی سااڵنی ‪1942‬‬ ‫دوای ئەوەی كە نەیتوانی ستالینینگراد بگرێت هەروەها‬ ‫لە قەفقاسیاش كە چاوی بڕیبووە نەوتی ئەوێ لە باكۆ‬ ‫و گرۆزنێ و مایكۆب نەیتوانی زیاتر پێشڤەچوون بكات‬ ‫‪ ,‬ئەڵمانیای نازی بۆ دابین كردنی نەوت بۆ بەرێوەبردنی‬ ‫ئەو هەموو ئالەتی شەڕە هیچی لەدەست نەمابوو لە‬ ‫سەرچاوەی نەوتی جگە لە كێڵگە نەوتییەكانی رۆمانیا‬

‫رهمزی نافيع‬ ‫سەرەكی و خاوەن بیرۆكەكە بوو مۆلەر لە ئیستەنبۆڵ‬ ‫وەك ئەفسەرێكی هەواڵگری سوپای ئەڵمانی‪.‬بوو‪.‬‬ ‫مولەر پیش ئەوە لە ساڵی ‪ 1936‬دا سەردانی‬ ‫رۆژهەاڵتی كردبوو مصر و فەڵەستین و بەغدا و‬ ‫كوردستانی بینی بوو دوای گەڕانەوەی كتێبێكی‬ ‫چاپكردبوو كتێبەكە بە ناوی خۆكوتانە ناو كوردستانی‬ ‫داخراودا ‪ ,‬ئەم كتێبە چیرۆك ئامێزە لە نووسینەكانی‬ ‫كارڵ مای دەچێت لەوە دەچێت هەندێك رووداو لەوانە‬ ‫رووی نەدابێت هەر بۆ تەشویق زیادی كردبێت ‪ ,‬لەوێدا‬ ‫مولەر باس لە كوردستان دەكا هەروەها چۆن مەلیكی‬ ‫كوردانی ناسیووە چۆن شێخ محمود وێنەی خۆی‬ ‫پێشكەش كردووە كە لە كتێبەكەدا هەیە هەروەها چۆن‬ ‫لەگەڵ شێخ لەتیف بە كوردستاندا گەڕاوە بە تایبەتی لە‬ ‫ناوچەی سلێمانی و پشدەر ‪ ,‬لەوێ ئاغاكانی پشدەری‬ ‫ناسیووە و زیاتر لە مانگێك لە كوردستان بوو‪.‬‬ ‫كاتێك كە هاتووەپالن دابرێژێت بۆ كردەوەی ماموت‬ ‫مولەر خۆی وەك شارەزاێك لە كاروباری كوردان‬ ‫و هاورێی مەلیكی كوردان پێشكەش كردووە ‪,‬‬ ‫بیرخەرەوەیەكی پێشكەش بە سەرانی خۆی كرد كە‬ ‫دەقەكەی پارێزراوە لە فایلی ماموت دا تێیدا زۆر بە‬ ‫درێژی و بە ووردی پالنی داگیر كردنی كوردستانی‬ ‫عیراق دادەرێژێت و لە بارەی میللەتی كوردەوە‬ ‫شارەزایی خۆی دەخاتە روو كە هەندێكیان هەڵەی‬ ‫زەقن ‪.‬‬ ‫مولەر ناوی كردەوەكە نانێت ماموت بەلكو ناوی دەنێت‬ ‫(سەید شاسواری) كە ناوی كوڕی یەكێك لە ئاغاكانی‬ ‫پشدەرە ‪,‬بەاڵم بەرپرسی مولەر خەتێك بەسەر ئەم ناوە‬ ‫دەهێنێت دەنووسێت لەسەری كردەوەی ماموت وەك‬

‫كە داگیری كردبوون هەروەها نەوتی خۆماڵی لە شارە‬ ‫هانۆڤەر كە بەشی هیچی نەدەكرد ‪.‬‬ ‫ئا لێرەدا سەرانی سوپا رازی دەبوون بە هەر پرۆژەیەك‬ ‫كە لەم تەنگەژەیە قورتاریان بكات هەر چەندە چانسی‬ ‫سەركەوتن تێیدا كەم بێت ‪ ,‬لەالیەك خۆیان لەالی هیتلەر‬ ‫خۆشەویست دەكەن و لەالیەكی ترەوە هیچی تێناچێت‬ ‫چوار كەس بنێری بوو كردەوەیەكی نادیار كاتێك كە‬ ‫هەزارەها سەرباز رۆژانە لە بەرەكانی شەردا دەكوژرێن‬ ‫‪.‬‬ ‫بەشداربووانی ئەم كردەوەیە جگەلە مولەر خۆی وەكو‬ ‫كۆماندۆ سێ كەسی تر بوون یەكەمیان فریدریش‬ ‫ولیەم هۆفمان ناوێك كە لە ‪ 1912‬لە دایك بوبو و لە‬ ‫كابول لە سااڵنی ‪ 1930‬وەكو مامۆستا كاری كردبوو‬ ‫وەك ئەندازیار كەسی دووەم ناوی گیۆرگ هاینریش‬ ‫ئادالبێرت مستەفا كۆنێچنی بوو ئەمە لە سااڵنی ‪1930‬‬ ‫لە قەسری رەزا شا كاری كردبوو وەك هونەرمەندێك‬ ‫لەالیەن كۆمپانیایەكی ئەڵمانیەوە كاری كردووە ‪ ,‬ئەم‬ ‫كۆنێچنیە لە سااڵنی دوای جەنگی جیهانی دووەم دەبێت‬ ‫بە موسڵمان وە ناوی مستەفا لە خۆی دەنێت ‪ ,‬ژیانێكی‬ ‫زۆر سەرنج راكێشی هەبووە لە دەرفەتێكدا لەسەری‬ ‫دەنووسین ‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنی ئەم دوو كەسە لەبەر ئەوە بووە كە شارەزا‬ ‫بوون لە زمانی فارسی و رۆژهەاڵتیان دی بوو كە ئەم‬ ‫دوو مەرجەش مەرجی مولەر بوو بو بەشداریكردن لە‬ ‫كردەوەكەدا ‪.‬‬ ‫سێیەم كەس كە مولەر داینابوو بیدۆزێتەوە كە خەڵكی‬ ‫كوردستان بێت وەك چاوساغ و وەرگێر لەگەڵیاندا بێت‬ ‫دەزگای هەواڵگری كوردێك پەیدا دەكات كە خەڵكی‬

‫یاده‌وه‌ری‬ ‫سەقزبووە دوای ئەوەی مولەر دەیدوێنێ بە دڵی نابێت‬ ‫لەبەر ئەوەی رۆحی كوردایەتی زۆر الواز بووە لە الی‪,‬‬ ‫وەك مولەر دەڵێت ‪.‬‬ ‫مولەر دەزگای هەواڵگری ئەڵمانی لە ئیستەنبۆڵ‬ ‫رادەسپێرێت بۆ ئەوەی كەسێك بدۆزنەوە كە كوردی‬ ‫عیراق بێت و ناسیۆنالیست بێت و رازی بێت بە‬ ‫كاركردن لەگەڵیان ‪ ,‬ئەو كاتە رەمزی نافع رەشید ئاغای‬ ‫هەولێری لە دایكبوی ‪ 1917‬لە رۆبەرت كۆلێج دەبێت بۆ‬ ‫خۆ ئامادەكردن بۆ ئەوەی لە زانكۆ دەست بە خوێندن‬ ‫بكات لەوێ كەسێك بە ناوی لویس سەركیس باكوزی‬ ‫یان باقۆز پەیوەندی پێوە دەكات و دیارە ئەم باكۆزە‬ ‫لەگەڵ ئەڵمانەكان كاری كردووە ‪ ,‬لویس وا لە رەمزی‬ ‫دەگەیەنێت تۆ دەچیت بۆ ئەڵمانیا لە زانكۆكانی ئەوێ‬ ‫دەخوێنیت بەاڵم لەبری ئەوە دەبێت یارمەتی ئەڵمانان‬ ‫بدەیت وەك بێژەرێك لە رادیۆی بەرلین ‪,‬ئەم رادیۆیە‬ ‫دەنگی دەگەیشتە هەموو رۆژهەاڵت و پرۆپاگەندەی‬ ‫نازیانی باڵو دەكردەوە لە عیراقدا بێژەری بەناوبانگ‬ ‫یونس بحری كە لە بەشی پەخشی عەرەبی دا كاری‬ ‫دەكرد و كاریكە ری زوری هه بوو له سەر خەلك ‪.‬‬ ‫رەمزی رازی دەبێت و دەیبەن بۆ ئەڵمانیا بە رێگای‬ ‫بولغاریاوە بەشێوەیەكی نهێنی كە دەگاتە بەرلین‬ ‫لە ئەتمۆسفێرێكی ئەكادیمیدا دەخولێتەوە ‪ ,‬زانكۆ و‬ ‫پرۆفیسۆری ناوداری پێدەناسێنن ‪ ,‬بۆ تیاترۆ ‪ ,‬سینەما‬ ‫‪ ,‬ئۆپێرای دەبەن ‪.‬‬ ‫دوایی رەمزی دەبەن بۆ ئەو شوێنەی كە ئەندامانی‬ ‫كردەوەكە مەشقی تیادا دەكەن ‪ ,‬مولەر لە كتێبەكەی‬ ‫خۆشیدا باس لەو ساتانە دەكات كە چۆن رەمزی رازی‬ ‫بكات بەوەی پێی بڵێت ئێمە بە تەمای كردەوەی ماموتین‬ ‫و ئایا تۆ بەشدار دەبیت لەگەڵمان ‪.‬‬ ‫بێگومان مولەر دەتوانێت رەمزی رازی بكات لە كۆتاییدا‬ ‫بەوەی كە خەباتی هەردوو میللەت ئەڵمان و كورد لێك‬ ‫دانەبڕاوە و دەبێت دژی ئینگلیز بجەنگین و لە خاكی‬ ‫كوردستان وەدەریان نێین و ئەڵمانیا یارمەتی كورد‬ ‫دەدات بۆ دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆیی خۆیان ‪.‬‬ ‫لە ڕاستیدا ئەمانە تەنها بەڵێنی مولەر بووە بۆ رازیكردنی‬ ‫رەمزی ئەگینا ئەڵمانیا وەكو دەوڵەت هیچ كاتێك پالنی‬ ‫نەبووە بۆ دروستكردنی دەوڵەتی كوردی و خۆی‬ ‫هیتلەر رۆژهەاڵتی ناوەڕاست هەمووی سەرنجی‬ ‫ڕانەدەكێشا چونكە ئەو كاتە تەنها بیركردنەوەی الی‬ ‫داگیركردنی رووسیا بوو ‪ ,‬الی هیتلەر مەجالی حەیەوی‬ ‫ئەڵمانیا رووسیایە نەك شوێنێكی تر ‪.‬‬ ‫لەژێر رۆشنایی ئەو بەڵگانەی كە دەستمان كەوتووە لە‬ ‫ئەرشیفی بەریتانی و ئەلمانیدا ‪ ,‬كەر هه ندیك برسیار‬ ‫وە الم بدەینەوە ‪.‬‬ ‫ئایا رەمزی نازی بوو یان بۆ پارە بەشداری كرد‬ ‫لە ماموتدا كرد؟ ئایا رەمزی لە چ حزبێك بووە بۆ‬ ‫بەشداریكردنی پەیوەندی هەبووە بە هیچ حزبێكەوە‬ ‫هەبوە‪ ,‬ئایا رەمزی داهێنەری ئااڵی كوردستانە یان‬ ‫مولەر پەیوەندی راستەقینەیان بە ئااڵی كوردستانەوە‬ ‫چیە ؟‬ ‫بۆ وەاڵمی پرسیاری كە ئایا رەمزی نازی بووە بێگومان‬ ‫ئێمە دەڵێین نەخێر چونكە نەك ئەو لە كوردستان وەكو‬ ‫رێكخراو كەس نازی نەبووە نەك رەمزی‪ ,‬راستە‬ ‫خەڵكانێك هەبوون زۆر سەرسام بوون بە پرۆپاگەندەی‬ ‫نازییەت كە لە عیراقدا لەگەڵ هاتنی نازییەكان بۆ‬ ‫سەر حوكم لە هەموو دونیا دا رێكالمیان بۆ دەكرد لە‬ ‫عیراقیشدا بێگومان سەرسامی بە نازییەت لەالی هەموو‬ ‫خەڵك بالو بوبۆوە بە هۆی كارەكانی فریتز گروبا كە‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬ ‫كونسوڵی ئەڵمانیا بوو لە بەغدا ‪.‬‬ ‫سەرسامی خەڵك و دونیا بە نازییەت زیادی كرد دوای‬ ‫دەست پێكردنی جەنگی جیهانی دووەم سەركەوتنەكانی‬ ‫سوپای ئەڵمانی وای كرد دونیا سەرسام بێت بە مۆدێلی‬ ‫حوكم و بەرێوەبردنی نوێی نازییەكان لە حوكمدا ‪.‬‬ ‫رەمزی نافع وەك هەر كەسێكی تری ئەو سەردەمە‬ ‫وەك گەنجێكی ناسیۆنالیست بێگومان سەرسام بووە‬ ‫بەو مۆدێلە و مۆدێلی ئینگلیز وەك داگیركەرێك سەیر‬ ‫دەكراو نەهامەتییەكانی میللەتی كورد لە ئەستۆی ئینگلیز‬ ‫بوو‪.‬‬ ‫ئەم شیكردنەوەیە هی مێژوونووسی بەناوبانگی عەرەب‬ ‫ئەلبێرت حۆرانییە كە لەگەڵ سوپای بەریتانیا كاری‬ ‫دەكرد و خۆی راپۆرتێكی لەسەر كەسایەتی رەمزی‬ ‫نافع و مۆتیڤەكانی بەشداری كردنی لەم كردەوەیەدا‬ ‫نووسیوە ‪.‬‬ ‫ئەگەر سەیرێكی مێژووی ناسیۆنالیستی میللەتانی‬ ‫دونیا بكەین و بگەرێینەوە سەردەمانی جەنگی‬ ‫جیهانی دووەم دەبینین زۆر میللەت بە یارمەتی دانی‬ ‫نازییەكان دەیانویست دەوڵەتی ناسیۆنالیستی بۆ خۆیان‬ ‫دامەزرێنن پێش كورد عەرەب ئەو كارەی كردووە لە‬ ‫مایسی ‪ 1941‬دا بە سەركردایەتی رشید عالی الكیالنی‬ ‫و الحاج امین الحسینی كە موفتی قودس بوو تا كۆتایی‬ ‫شەر لەگەڵ نازییەت بوون ‪ ,‬لەالیەكی ترەوە چەچانی‬ ‫و ئۆكرانی و فیللەندی و لیتوانی و التیڤی و چەندەها‬ ‫میللەتی تر یارمەتی سوپای نازیان دەدا بۆ ئەوەی لە‬ ‫دەست سوپای سووری سۆڤیەتی رزگارییان بكات ‪,‬‬ ‫نمونە زۆر زۆرە بۆ هێنانەوەی بەڵگەی بەشداربوونی‬ ‫ناسیۆنالیستی دونیا لە كاركردن لەگەڵ نازیدا بۆ‬ ‫گەیشتن بە ئامانجی خۆیان ‪.‬‬

‫وێنهی رهمزی نافیع له ساڵی ‪ 1943‬له كاتی لێكوڵێنهوه له قاهیره‬ ‫هەروەها دروستكردنەوەی ئااڵی كوردستان و‬ ‫بەرزكردنەوەی پێش دەست پێكردنی كردەوەی ماموت‬ ‫لە نمایشێكدا بۆ ئەوە بووە كە رەمزی تەواو تێبگەیەنن‬ ‫لە جددیەتی كارەكەیان و وە ئەڵمان خۆشیان فۆرمێڵ‬ ‫هەموو شتێك ئەبێت بە ئوسولێ خۆی بكرێت ‪.‬‬ ‫وەك لە دۆكیۆمێنتەكاندا و لە كاتی تەحقیق كردندا لەگەڵ‬ ‫مولەردا دەردەكەوێت ‪,‬رەمزی نافع هیچ پارەیەكی لە‬ ‫بری بەشداریكردن لە كردەوەی ماموتدا وەرنەگرتووە‬ ‫مولەر دەڵێت ئێمە رۆژانەمان ‪ 11‬ڕایش مارك بوو هی‬ ‫رەمزی ‪ 20‬ڕایش ماركیان بۆ دانابوو جگە لەوەش‬ ‫‪ 20‬هەزار ڕایش مارك بە تەمابوون بیدەن بە رەمزی‬ ‫بەاڵم رەمزی ئەم پارانەی هەموو رەفز كردۆتەوەو‬

‫نووسهر لهگهڵ د‪ .‬بیرند لیمكه كه یهكێكه لهو لێكۆلهرهوانهی كه لهسهر كردهوهی ماموت دهنوسێت‬ ‫لێرەدا دەبێت ئێمە ئەوە بلێین كە ئەم قسانە نابێ بەوە‬ ‫لێك بدرێتەوە كە رژێمی نازی بە راستی مۆدێلێكی باش‬ ‫بووە بۆ حوكم رانی ‪ ,‬ئێمە لە كاتێكدا ئەم راستیانە‬ ‫دەخەینە روو نابێت تاوانەكانی نازییەت بەرانبەر بە‬ ‫گەالنی دونیا لەبیر بكرێت بە تایبەتی هۆلۆكۆست و‬ ‫كوشتنی ‪ 50‬ملیۆن ئینسان لە رووسیا و تاوانی تر ‪.‬‬ ‫ئێمە تا ئێستا هیچ بەڵگەیەكمان لەبەردەست نیە كە‬ ‫بیسەلمێنیت كە رەمزی نافع لەگەڵ هیچ كەسایەتی و‬ ‫حزبێك رێكەوتبێت بۆ بەشداری كردن لە كردەوەی‬ ‫ماموت دا ‪,‬چونكە رەمزی خۆی نەیدەزانی بەشدار‬ ‫دەبێت لە كردەوەی ماموتدا تا نەچووە ئەڵمانیا ‪.‬‬

‫بهرگی یهكێك له پێنج فایلهكهی ئهرشیفی بهریتانی له لهندهن لهسهر رهمزی و هاوهاڵنی له ساڵی ‪ 1943‬تا ‪1946‬‬

‫‪7‬‬

‫گوتوویەتی بیدەن بەو قوتابییە كوردە هەژارانەی كە‬ ‫لێرە دەخوێنن ‪ ,‬تەنانەت رەمزی ئەو پارەی لە ماڵەوە‬ ‫بۆی هاتووە بۆ توركیا ئەویشی بەخشیووەتەوە بە‬ ‫خاچی سوری نێو دەوڵەتی ‪.‬‬ ‫ئایا مولەر یان رەمزی ئااڵی كوردستانیان داهێنا وەك‬ ‫هەندێك رۆژنامەنووسی بێ خەبەر كە بانگەشەی بۆ‬ ‫دەكەن ؟ راستی ئەم مەسەلەیە ئەوەیە رێكخستنی‬ ‫كردەوەی ماموت زیاتر لە ‪ 6‬مانگی خایاندووە بۆ‬ ‫ئەو كردەوەیە مولەر خەمی لە هەموو وەردەكارییەك‬ ‫خواردووە هەر لە دەرمان و چەك و دیاری بۆ ناودارانی‬ ‫كورد و مەشق كردن و بە كورتی هیچ شتێكی نەهێشت‬ ‫بۆوە تەنانەت بیری لە ئااڵش كردبۆوە ‪.‬‬ ‫مولەر خۆی ئیدیعای ئەوە دەا كە ئااڵی كوردستانی‬ ‫داهێناوە و زۆر كەسیش وا دەزانن رەمزی ئااڵی‬ ‫كوردستانی داهێناوە ‪ ,‬بەاڵم لە راستیدا كێ دایهێناوە‬ ‫لێرە وەاڵمی نادەینەوە بەاڵم دەتوانین زۆر بە راشكاوانە‬ ‫بڵێین كە نە رەمزی و نە مولەر ئااڵی كوردستانیان‬ ‫دانەهێناوە ‪ ,‬ئەوەی ئێمە دەیزانین لەم بارەیەوە كە‬ ‫رەمزی وەك ناسیۆنالیستێك كە سااڵنێك لەگەڵ حزبە‬ ‫ناسیۆنالیستە كوردەكاندا كاری كردوە بە تایبەتی‬ ‫سەرانی خۆیی بوون میر كامەران بەدرخان و ئەوانی‬ ‫تر ‪.‬‬ ‫رەمزی سكێچی دروستكردنی ئااڵی كوردستانی لەناو‬ ‫موفەكیرەكەیدا هەبووە ‪,‬مولەر پێویستی بە دروستكردنی‬ ‫ئااڵی كوردستان هەبووە ‪ ,‬كۆنێچنی كە یەكێكە لە‬ ‫بەشداربووانی ماموت و دەستێكی هونەری هەبووە‬ ‫ئەو ئااڵی كوردستانی دروستكردووە بۆ كردەوەی‬

‫ماموت بەاڵم ئەو قسەیە مانای ئەوە نیە كە كەس لە‬ ‫بەشداربووانی ماموت داهێنەری ئااڵی كوردستانە ‪.‬‬ ‫بە نیسبەت شێخ محمود كە كردەوەكە بەناوی ئەوەوە‬ ‫بووە ئایا ئاگاداربووە پێشتر ئەڵمانەكان یان ئەڵمانەكان‬ ‫ویستوویانە پەیوەندی پێوە بكەن؟ مولەر هیچ‬ ‫پەیوەندییەكی بە شێخ محمودەوە نەكردووە و تەنانەت‬ ‫نەیزانیوە كە شێخ محمود لە سااڵنی ‪1930‬ەوە چیتر‬ ‫وەكو شۆرشگێر ئەكتیڤ نەمابوو ‪ ,‬خۆی مولەر كاتێك‬ ‫كە لە بەغدا چاوی بە شێخ دەكەوێت ئەو كاتە شێخ لە‬ ‫مەنفادابوو ‪ ,‬ئەمە یەكێكە لە هۆیە سەرەكییەكانی فەشەلی‬ ‫كردەوەی ماموت واتە كەمی زانیاری ئەلمانە كان لە سەر‬ ‫كورستانو بیكومان هۆی تری زۆرە ئێمە لێرەدا باسی‬ ‫ناكەین لە ناو دۆكیۆمێنتەكانی ماموتدا دەردەكەوێت كە‬ ‫ئەڵمانەكان نامەیان بۆ چەند كەسایەتیەك نووسیوە بۆ‬ ‫ئەوەی كە بەشداربووانی ماموت ئامادە كردبوو بو ئە‬ ‫وهەی كە بە شداربوانی ماموت دوای هاتنە كوردستان‬ ‫یارمەتیان بدرێت ‪ ,‬لەوانە نامەیان بۆ شێخ محمود و‬ ‫حەسەن فەهمی بەگی جاف و چەند كەسێكی تر لێرەدا‬ ‫ناكرێت هەموو وردەكارییەكی كردەوەی ماموت باسكرێت‬ ‫بۆ نمونە ئەو چوار كەسە لە ناو دۆكیۆمێنتەكان پێیان‬ ‫دەگوترێت گروپی یەك و ئەگەر سەركەوتووبان گروپێكی‬ ‫تر ئامادەبوون بە ناوی ماموت دوو ‪ ,‬هەروەها ئەگەر بێتو‬ ‫دۆكیۆمێنتەكانی ئەڵمانی و ئینگلیزی كە زیاترن لە هەزار‬ ‫الپەرە بكرێن بە كوردی زۆر راستی تر ئاشكرا دەبێت بە‬ ‫تایبەتی ئەگەر قسەكانی مولەر بەرانبەر بە دۆكیۆمێنتەكانی‬ ‫تەحقیق لەگەڵیدا بەراورد بكەین ‪ ,‬بۆمان دەردەكەوێت كە‬ ‫چۆن مولەر خۆی كردووە بە پاڵەوانی ماموت هەرچی‬ ‫گوتبێت كورد باوەری پێ كردووە بەداخەوە ‪.‬‬ ‫لە كۆتاییدا دەمەوێت بێژم كە ئێستا ئێمە كاردەكەین‬ ‫لەسەر باڵوكردنەوەی هەموو دۆكیۆمێنتەكانی كردەوەی‬ ‫ماموت و لەگەڵ بەشی توێژینەوە لە وەزارەتی بەرگری‬ ‫ئەڵمانیا بە بەشداری دكتۆر بێرند لێمكەدا كە ئەویش ئەم‬ ‫بابەتەی ال گرنگەو سوپای ئێستا ئەڵمان كە یارمەتی‬ ‫كوردستان دەدا ئەمرۆ دەیانەوێت بزانن چ پەیوەندییەك‬ ‫لە نێوان كورد و ئەڵماندا هەبووە لە مێژوودا ‪.‬‬ ‫دەبرسم من تاكەی رەمزی لەبیر بكرێت لە هەولێر‬ ‫یەك جادەی بەناوكرا ئەویشیان البرد نازانم هۆیەكەی‬ ‫چیە ‪ ,‬بۆچی حكومەت و حزبی كوردی خۆی یەكالیی‬ ‫ناكاتەوە لە بارەی یادكردنەوەی رەمزیدا ئەو نهینیە چیە‬ ‫وا حكومەت و حزبی كوردی لێی دەترسێن بۆ بۆمانی‬ ‫بەیان بكەن ‪.‬‬

‫له ههولێر بۆ ههفتهیهك شهقامێك به ناوی رهمزی نافیع كرا و البرا‬

‫‪8‬‬

‫سەرپەرشتی كەلچەری بەدرخان‬ ‫‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬ ‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‬ ‫بـــاوكـــراوەیـــەكـــی‬ ‫بیروڕای‌ئازاد‬ ‫د‪.‬وریا عومهر ئهمین‬ ‫روونـ ــاكـ ــبـ ــیـ ــریـ ــی‬ ‫راوێژكاری زمانهوانی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان‬ ‫گــشــتــیــیــە لــەگــەڵ‬ ‫خولی سێیهم‪ ،‬ژمارە (‪ ،)171‬پێنج شهممه‪ ،‬كانونی دووهمی ‪ 2015/1/22‬زایینی ‪-‬‬ ‫بەدرخان دەردەچێ‬ ‫رێبهندانی ‪ 2714‬كوردی ‪ -‬ساڵی چواردهههم‬

‫سێژوان‬ ‫د‪ .‬وریا عومەر ئەمین‬ ‫دوای دامركانی پشكۆی خۆرنشین‬ ‫تارای ڕەش ئەكشێ لە پیرۆزەی شین‬ ‫مروارییەكان ئەكەونە دزە‬ ‫زەمین ئەپژێنن بە نمەی بزە‬ ‫لەتەك مانگی نوێ هی گەش و درشت‬ ‫ئەبنە ملوانكەی گەردنی سروشت‬ ‫ئەم ڕەشبەڵەكە ئەفسووناویە‬ ‫ژوانی نهێنیی ‪ ..‬بوون و جوانیە‬ ‫نارێ تۆش یێكێ لەو گەوهەرانەی‬ ‫هۆشبەستی نازی ئەو ئێوارانەی‬ ‫كە چرۆكانم بۆت ئەجریوێنن‬ ‫شنەكانی سۆز بەرەو تۆم دێنن‬ ‫ڕوویان تێ ئەكەم لەوێ ئەتبینم‬ ‫لێتان ئەبیستم ئاوازی ژینم‬

‫پێشمەرگە‬ ‫قوبادی جهلیزاده‬ ‫لەسەر هێڵی ئاگردام‬ ‫ئەوەی من و مردن لێك جودا دەكاتەوە‪،‬‬ ‫تفەنگەكەمە‪.‬‬ ‫دایكم لەسەر بەرماڵە‪...‬‬ ‫هەر دەنكە تەسبیحێك‪ ،‬كە بەدەم سەلەواتەوە‪،‬‬ ‫ئاودیو دەكات‪،‬‬ ‫لێرە مینێك‪،‬‬ ‫لەبن پێی جنۆكەیەكدا‪،‬‬ ‫دەت ەقێ ت ەوە‪.‬‬ ‫ژنەكەم ژوورێكی چۆڵ كردوە بۆ خێزانێكی‬ ‫ئێزدی‪.‬‬ ‫لە باخچەی ماڵەكەماندا‪،‬‬ ‫منداڵێكی شنگالی و‬ ‫منداڵێكی کۆبانێ‪،‬‬ ‫بەیەكەوە گەمان دەكەن‪.‬‬ ‫بەیەكەوە‪،‬‬ ‫ژنە كریستانییەك و‬ ‫ژنە كاكەییەك و‬ ‫ژنە شەبەكێك‪،‬‬ ‫گەسك لە تەنیایی دەدەن و‬ ‫گوڵەكانی ئومێد‪ ،‬ئاو دەدەن‪.‬‬ ‫لە تەنوورەكاندا‪ ،‬ئاگر كراوەتەوە‪.‬‬ ‫ژنەكانی شار هەویر دەشێلن‬ ‫زارۆكەكان لەسەر چیای ژەهردا‪،‬‬ ‫بە لەتێك نان و مەتارەیەك هەنگوینەوە‬ ‫شۆڕ دەبنەوە دەشتاییەكانی ئارامی‪.‬‬ ‫لەسەر هێڵی ئاگردام‪.‬‬ ‫ئەوەی من و ژیان لێك جودا دەكاتەوە‪،‬‬ ‫بستێك نیشتمانە‪.‬‬

‫بیرەوەریەك بۆ ‪ 75‬ساڵەی ئێزگەی كوردی بەغدا‬ ‫رۆژی ‪ 29‬ی كانوونی دووەمی ساڵی ‪1939‬‬ ‫وەرچەرخانێكی گرینگە بۆ بۆ هەموومان بەگشتی و‬ ‫هونەرمەنان و هونەری رەسەنی كوردی و میدیای‬ ‫كوردستان بەتایبەتی چونكە خودی رادێوی كوردی‬ ‫بەغدا لەدوای دامەزراندنی یەكەم رادێوی عیراق‬ ‫كراوەتەوە لەو مێژووە كۆن و دوور و درێژەشدا‬ ‫كاری زۆر گەورەی لەسەر دەستی رۆشنبیران و و‬ ‫هونەرمەندان و نووسەران و تەواوی ئەو كەسانەی‬ ‫بە گۆرانیەك یان بەرهەمێكی ئەدەبی و رۆشنبیری و‬ ‫هونەری بەشداریان كردووە‪.‬‬ ‫ئەوەی لێرەشدا مەبەستە بیخەمەروو بۆ وەك‬ ‫پێویست دوای لەكاركەوتنی ئەو ئێزگە كۆنەمان‬ ‫لەساڵی ‪ 2003‬وەكو پێویست نەتوانراوە ئەو ئێزگەیە‬ ‫وە دەستكەوتێكی گەورەو گەوهەرێكی زیرین سەیر‬ ‫بكەین و یادی بكەینەوە رەنگە ئەوەش هۆكاری‬ ‫خۆی هەبێ دەشێ لێرە تیشكی بخەینە سەر و‬ ‫سەرەتا وەك پاكگراوندێكی مێژووی بە قۆناغەكانی‬ ‫دا برۆینەوە‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی سیاسەتی ئەوسای حكومەتی شاهەنشاهی‬ ‫عێراق و درەستكردنی پەیوەندی نێوان دەوڵەت‬ ‫و میللەت هەبێ و ئەوێ رۆژێش تەنها وەسیلەی‬ ‫پەیوەندی گشتی رادیۆ بوو بەتایبەتی رۆژنامەو‬ ‫گۆڤارەكان وەك پێویست نەدەگەیشتە كوردستان و‬ ‫رێك دوای كردنەوەی ئێزگەی رادیۆی عێراق بیر‬ ‫لە كردنەوەی بەشی كوردی كرا و سەرەتاش بە‬ ‫‪ 15‬دەقیقە دەستی پێ كرد كە بەرنامەكانی بریتی‬ ‫بوون لە خوێندنەوەی دەنگوباس و ووتارێك و‬ ‫گۆرانی و الوكی كوردی و دواتر و پەیتا پەیتا‬ ‫بەپێی قۆناغەكان كاتەكانی زیاتر كران و بەوەش‬ ‫دەرگایەكی گەورە لەسەر گۆرانیبێژو الوكبێژان‬ ‫كرایەوە كە ئەوسا ئامێری تۆماركردن نەبو بەڵكو‬ ‫راستەوخۆ لەبەر دەم مایكەوە تیپێكی بچوكی‬ ‫مۆسیقا بەرهەمە هونەریەكان پێشكەش دەكران و‬ ‫دای ساڵی ‪ 1940‬كاتەكە گەیشتە كاتژمێرێك لە ‪،3‬‬ ‫‪ 5‬ئێوارە تاكو ‪ 5 ،4‬و هەندێ بەرنامەی وەكو و‬ ‫گوندنشینان وكیشاوەرزی رێنمایی ئایینی پانۆرامای‬ ‫هەواڵ بوون و تا سااڵنی ‪ 1947‬تاكو ‪ 1950‬ووردە‬ ‫ووردە بەرەو پێشەو هەنگاوی نا ‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی بەشە كوردیەكەی رادیۆی عێراق لە بەغدا‬ ‫بەباشی هەڵسورێ خوالێخۆشبو كامیلی كاكەمین‬ ‫رۆشنبیرێكی شاری سلێمانی بوو لە شاری بەغدا‬ ‫بوو وەكو یەكەم نووسەر و بێژەی ئەو بەشە‬ ‫دەستەبەكار بوو و عەبدولقادر قەزازیش هاتە پاڵ‬ ‫كامیلی كاكەمین و هەریەك لە رەشید نەجیب و‬ ‫ئەنوەر سائیب و ئیبراهیم ئەحمەدو چەندانی تر ‪.‬‬ ‫ئەو بەرێزانەی لە بەشی كوردی دەستبەكار بوون‬ ‫لەالیەك كاری رۆژانەیان بە وەرگرتنی هەواڵەكان‬ ‫و رووداوە ناوخۆیی و هەرێمیەكان لە رادییۆكانی‬ ‫ترو ئاژانسەكان وەردەگرت و لە زمانەكانی عەرەبی‬ ‫و ئینگلیزیەو وەریان دەگێرایە سەر زمانی كوردی‬ ‫و هەر خۆیشیان ئەو ووتارانەیان دەنووسی كە ئەو‬ ‫سەردمە پێویست بوو‪.‬‬ ‫ئامانجەكانی بەشی كوردی رادێۆی عێراق‪:‬‬ ‫‪ -1‬تونوتۆڵكردنی پەیوەندی نێوان هەردوو گەلی‬ ‫كورد و گەلی عارەب دەستەبەركردنی ژینگەیەكی‬ ‫كۆمەاڵیەتی لە عێراقدا‪.‬‬ ‫‪ -2‬پركردنەوەی ئەو بۆشیاییەی لە میانەی‬ ‫دەستپێرانەگەیشتنی كوردان لەو گۆڤارو رۆژنامانەی‬ ‫لە بەغدا دەردەچوون ‪.‬‬ ‫‪ -3‬بایەخدانی توانا هونەری و رۆشنبیریەكان‬ ‫و كۆكردنەوەی سامانی رەسەنایەتی كوردی لە‬ ‫گۆرانی و ئاواز و حەیران والوك و نەفەوتانی ئەو‬ ‫فۆلكلۆر و كەلەپوورە كوردیانە و زیندوكرنەوەی‬

‫عهدنان كاكه دیبەگەیی‬

‫ئەوەی پێشخۆیان‪.‬‬ ‫‪ -4‬رێگەخۆشكردن بۆ ووشیاری نەتەوەیی‪.‬‬ ‫‪-5‬پەرەپێدانی گوندنشینان و پەرەپێدا و چاككردنی‬ ‫كشتوكاڵی‬ ‫لەسااڵنی پەنجاكانەوە دەستەبی سەرپەرستیاری‬ ‫ئێزگە كە كامیل كاكەمین بەرپرسی یەكەم‬ ‫بوو هەوڵی زۆریاندا بۆ هێنانی ئەو (قەوان) و‬ ‫بەرهەمانەی لەالیەن كۆمپانیاكانی بێگانە وەكو‬ ‫بەیزافۆن و چەخماخچی و ئەبوكەلب و هی تر بۆ‬ ‫قازانج و فرۆشتنی خۆیان بۆ هونەرمەندانی كورد‬ ‫وەك دایكی جەمال و مریەمخان و سەیدعەلی‬ ‫ئەسغەری كوردستانی وسێوە و رەشوڵ و تاڵیب‬ ‫مەجید وكاویس ئاغا و عەلی مەردان و رەسوڵ‬ ‫گەردی و تایەر تۆفیق و حەمدیە فەندی و چەندانی‬ ‫تر تۆماركرابوون لە دەرەوەی كوردستان بهێننەوە‬ ‫بۆ بەكارهێنان بەوە بەشی كوردی پێشكەوتنی‬ ‫بەخۆیەوە بینی‪.‬‬ ‫هەر لەسااڵنی ‪ 1953‬و ‪ 1955‬چەند كەسێكی تر‬ ‫هەوڵیاندا بچنە ئێزگەو خزمەت زیاتر پێشكەش بكەن‬ ‫بەتایبەتی ئێزگەی كوردی بەهۆی پەیدا بوونی رادیۆ‬ ‫لە شوێنەگشتیەكانی وەك چایخانەو قاوەخانەو مالە‬ ‫دەوڵەمەندەكان و دیوەخانەكا پەیدا بوون بیسەری‬ ‫زۆر بوون و كوردیش خواستی زیاتی هەبوو‬ ‫لەوانەش مامۆستا رەفیق چاالك كە خۆی مامۆستای‬ ‫سەرەتایی بوو بەاڵم توانای زۆری هەبوو وەكو‬ ‫هونەرمەند لە بواری تەمسیل و شانۆ و ووتنی‬ ‫گۆرانی و نووسینی ووتاردا هەروەها مامۆستا قادر‬ ‫دیالن لە بواری موسیقاو ئاوازدا و مامۆستا ئەحمەد‬ ‫دەنگ گەورە ئەحمەد دالوەرو هی تر و مامۆستا‬ ‫كەمال رەوف محەمەد وەكو ئێزگەوانیك لە هەموو‬ ‫بوارەكاندا چوونە ئێزگەوە‪.‬‬ ‫لە رێنماییە ئایینەیكانیشدا دینیەكان مامۆستا‬ ‫عەالئەدین سەججادی رۆڵی بینی ‪.‬‬ ‫لە قۆناغی دواتری ئێزگە و دوای روخانی‬ ‫دەسەاڵاتی پادشایەتی و كوژرانی فەیسەڵی دووم‬ ‫و بەرپا بوونی شۆرشی ‪ 14‬ی تەمموزی ‪ 1958‬و‬ ‫دەركردنی دەستووری كاتی عێراق و چەسپاندنی‬ ‫نەتەوەی كورد وەك دووەم نەتەوە لە عێراقدا بەوە‬ ‫زۆر مافی تر بۆ گەلی كورد دەستەبەر بوون ئەوە‬ ‫بوو جەنەراڵ عەبدولكەریم قاسم زەعیموەحید‬ ‫بامەرنی ئەفسەرێكی پلەداری هاورێی خۆی وەك‬ ‫بەرێوەبەری بەشی رادیۆی كوردی تەرخان كرد‬ ‫و لە الیەكی ترەوە ماوەی بەرنامەكان زیارتربوون‬ ‫و لە رووی تەكنیكیشەو پەخشەكەی فراوانكرا كە‬ ‫هەموو ناوچەكانی كوردستان بگرێتەوە بەوەش‬ ‫هونەرمەندانی كورد باشتر گورتینێكی بەخۆوە بینی‬ ‫و بەوەش ئێزگە بەسترایەوە بە وەزارەتی ئیرشاد‬ ‫و ئاراستە‪.‬‬ ‫بەرێوەبەر ئێزگەلەساڵی ‪ 1939‬تاكو ‪: 2003‬‬ ‫خوالێخۆشبوان كامیل كاكەمین‪ ،‬زەعیم وەحید‬

‫بامەرنی‪ ،‬دكتۆر سادق بەهدین ئامێدی‪ ،‬عەبدوڵال‬ ‫حاجی موسا‪ ،‬شاكر مەنسوور ‪ ،‬محەمەد جیهاد‬ ‫حەسەن‪ ،‬محەمەد سەلیم سواری(لە ژیاندا ماوە) و‬ ‫خوالێخۆشبوو كەمال ئەمین سەمین‪.‬‬ ‫بێژەرانی ئێزگەی كوردیش بریتی بوون لەمانە‪:‬‬ ‫كامیل كاكەمین ‪ ،‬رەفیق چاالك ‪ ،‬عەبدولقادر قەزاز‪،‬‬ ‫كەمال رەئووف محەمەد‪ ،‬مەحمود موفتی‪ ،‬عەبدوڵال‬ ‫عەباس‪ ،‬محەمەد سەدیق ئیمام‪ ،‬فەخرەدین دۆسكی‪،‬‬ ‫عەبدولوەهاب تاڵەبانی‪ ،‬نیهایەت جەالل‪ ،‬هاشم‬ ‫عەلی مەندی‪ ،‬محەمەد جیهاد حەسەن‪ ،‬قومریە‬ ‫حەسەن‪ ،‬كەمیلە عەلی‪ ،‬محەمەد ساڵح عەبدولكەریم‬ ‫‪ ،‬محەمەدئەمین عوسمان‪ ،‬حافز مایی‪ ،‬تەحسین‬ ‫ئەحمەد بەگ بەرواری ‪ ،‬ماجیدە محەمەد‪ ،‬موختار‬ ‫فایق‪ ،‬مزەفەر دێركی‪ ،‬شیرین عەباس‪ ،‬كەریم بدەل‪،‬‬ ‫بەهادین جەالل‪ ،‬سوكەینە مەنسور‪ ،‬شەعبان مزوری‪،‬‬ ‫ئیسماعیل گەیالنی‪ ،‬هەاڵت ئامێدی‪ ،‬نیشتیمان‬ ‫عومەر‪ ،‬خەلیل ئیبراهیم‪.‬‬ ‫ئامادەو‬ ‫بەرنامەیان‬ ‫رۆشنبیرانەی‬ ‫ئەو‬ ‫پێشكەشكردووە‪:‬‬ ‫جەمال بابان‪ ،‬د‪.‬سادق بەهادین‪ ،‬مستەفا ساڵح‬ ‫كەریم‪ ،‬بەدرخان سندی‪ ،‬د‪.‬زەنون پیریادی‪ ،‬د‪.‬مارف‬ ‫خەزنەدار‪ ،‬بورهان قانیع‪ ،‬عوسمان عوزێری‪. ،‬‬ ‫بەرنامە ئاینیەكان‪:‬‬ ‫عەبدولحەمید ئەتروشی ‪ ،‬ئەبوزەید مستەفا سندی‪،‬‬ ‫عومەر مەولود دیەگەیی‪ ،‬محەمەد شەوكەت‪ ،‬شەعبان‬ ‫گولی‪ ،‬ئەیوب دەرباس‬ ‫گۆرانیبێژو الوكبێژانی ئێزگەی كوردی‪:‬‬ ‫عەلی مەردان‪ ،‬دایكی جەمال‪ ،‬مریەمخان‪ ،‬نازدارو‬ ‫ئەسمەرفەرهاد‪ ،‬شەماڵ سائیب‪ ،‬رەسوڵ گەردی ‪،‬‬ ‫تایەتۆفیق‪ ،‬باكووری‪ ،‬حەسەن جەزراوی ‪ ،‬خوداد‬ ‫عەلی‪ ،‬سەعیدئاغا زێباری‪ ،‬محەمەد عارف جەزراوی‪،‬‬ ‫نەسرین شێروان‪ ،‬گوڵبەهار‪ ،‬فوادئەحمەد‪ ،‬عومەر‬ ‫رەزا‪ ،‬بەلقیس دۆسكی‪ ،‬تەحسین تەها‪ ،‬عیسا بەروری‪.‬‬ ‫هەنگاوەكانی دوای بەیاننامەی ‪11‬ی ئاداری ‪: 1970‬‬ ‫ئەڵبەت كورد وەك نەتەوە لە رووی سیاسیەو‬ ‫وویستویەتی بایەخی خۆی بداتە ئەو ناوەندە‬ ‫ستراتیژیانەی كە كورد وەكو نەتەوە بەموڵكی‬ ‫خۆی دەزانی رادیۆی كوردیش یەكێك بوو لەو‬ ‫ستراتییانەی شۆرش كاری بۆ كرد لەوانە بە‬ ‫بەرێوەبەرێتی كردنی رادیۆی كوردی لە بەشەوە بۆ‬ ‫دەزگایەكی سەربەخۆ ئەوە بوو لە دوای ساڵی ‪1971‬‬ ‫و بەوە هەنگاوێكی گەورەتر بوو لە الیەك ماوەی‬ ‫بەرنامەكان تاكو ساڵی ‪ 1990‬بووە ‪ 22‬كاتژمێر‬ ‫ناوەندی پەیامنێران لە شارەكانی كوردستان كرانەوە‬ ‫و چەنید بێژەرو كارمەندی دڵسۆز و رۆشنبیری تری‬ ‫بۆ دامەزرا دەرگا كرایە هەموو هونەرمەندانی كورد‬ ‫بەرهەمەكانیان تۆمار بكەن رایەڵەیەكی پتەو لە نێوان‬ ‫بیسەری كورد و رادییۆ دروست بوون بایەخی‬ ‫زیاتر بە هەموو كەرتەكان درا رادییۆ كاری بۆ بكات‬ ‫و تەنانەت سەرچاویەكی گەورەی رۆشنبیری و‬ ‫كۆمەاڵیەتی و زانستی گەورەی ناوەچەكە بوو‪.‬‬ ‫لەكاركەتن و وێران بوون‪:‬‬ ‫بەداخەوە دوای ئەو هەموو ماندوبوونەوی گەلی‬ ‫كورد ئەو ناوەندە گەروەیەی رۆشنبیری و هونەری‬ ‫لەئەنجامی شەرخوازی سیستەمی دیكتاتۆریەتی‬ ‫عێراق ‪ ،‬میللەتی كورد قوربابنیەكی زۆری دا بە‬ ‫وێران بوون و بۆمبارانی فرۆكەكانی هاوپەیمانان‬ ‫و دوت ردزین و بەتااڵنبردنی ئەرشیفێكی مەزنی‬ ‫نەتەوەكەمان كە بە میراتێكی گەروەی رۆشنبیری‬ ‫دادەنرێت لە ماویەكی كەمدا كە بە لە ماوەی زیاتر‬ ‫لە ‪ 60‬سااڵ بوو كۆكرابوە لەناوچوو تەنها ئەو ماوە‬ ‫لە ووتارەكانماندا یادی بكەینەو وەكو مێژووش‬ ‫بینویسنەوە‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫كه‌لچه‌ری‌به‌درخان‬

‫پێاڵوی شەنگالیەكان‬ ‫پێشكەشە بە پێاڵوە مێژووییەكانی كورد‬ ‫د‪ .‬مەولود ئیبراهم حەسەن‬ ‫توڕەیی پیر‬

‫ هێ ی دنیا‬‫تۆ ئاگاداری ‪،‬‬ ‫لە هەموو جیهاندا‬ ‫هیچ ژیانێك‬ ‫لەژیانی نێو (كوردستان)‬ ‫پڕ (باج) تر نیە؟!‬ ‫هێ ی جیهان‬ ‫تۆ دەزانی‪،‬‬ ‫لەهەموو مێژوودا‬ ‫تاجی سەری‬ ‫هیچ پادشایەك‬ ‫لە تاجی پێی پەتی‬ ‫منداڵە شەنگاڵیەك‬ ‫پڕ (تاج) تر نیە؟!‬

‫نەفرۆشتن!‬

‫رۆژنامەنووسێك‪،‬‬ ‫ویستی‬ ‫پێاڵوی دڕاوی‬ ‫(پیر)ێ بكرێ!‬ ‫پیرە‪ :‬نایفرۆشم‪.‬‬ ‫نایفرۆشم‪.‬‬ ‫تۆزێ نیشتمانی پێوەیە‪.‬‬ ‫ئەمە پێاڵو نیە !‬ ‫ئەمە چیای شەنگالە‬ ‫لە سایەی ئەو پێاڵوەیە‬ ‫میللەتێك‪،‬‬ ‫بەسەر پێوەیە‪.‬‬

‫كارگە‬

‫كاتێ شەنگالیەكان‬ ‫هەموو پێكەوە‬ ‫لە پێناو مانەوە‬ ‫پێاڵوی خەباتیان دڕی ‪،‬‬ ‫شەنگال‬ ‫بەردەكانی خۆی‬ ‫هەڵوەڕاند‬ ‫وەك دایكێكی دڵسۆز‬ ‫بۆ بەرپێی‬ ‫پێخواسەكان‬ ‫كردی بە خۆڵێكی‬ ‫نەرم و پیرۆز‬ ‫هەر بەدەستی خۆشی‬ ‫شریتی شۆڕشێكی نوێی‬ ‫پێاڵوی تازەی بڕی‪.‬‬

‫نەوە‬

‫باوكێك‬ ‫لە شەنگال‬ ‫كوڕەكانی هەمووی‪،‬‬ ‫كوژرابوون‪.‬‬

‫كچەكانی هەمووی‬ ‫بردرابوون‪.‬‬ ‫ئەوەی بە دەستیەوە مابوو‬ ‫وێنەی‬ ‫منداڵەكان و‬ ‫جوتێك پێاڵوی‬ ‫دڕابوون‪.‬‬

‫میرات‬

‫منداڵێك‬ ‫لە چیای شەنگال‬ ‫دایكە پیر و نەخۆشەكەی‬ ‫بەرگەی كۆچ و ڕەوی‬ ‫نەگرت‪ ..‬مرد‪.‬‬ ‫منداڵەكەش‬ ‫بۆ سەبووری و‬ ‫هاودەنگی‬ ‫پێاڵوەكانی دایكی‬ ‫ماچ كردوو‬ ‫لەگەاڵ خۆی برد‪.‬‬

‫حەج‬

‫تا ئێستا ئێزیدییەكان‬ ‫كە دەچوونە حەج‬ ‫لەبەر دەرگای‬ ‫اللشی نورانی‪،‬‬ ‫پێاڵوەكانیان‬ ‫دادەكەند‪.‬‬ ‫لەمەودوا‬ ‫هەر لە شەنگالەوە‬ ‫پێتان خواس كەن‬ ‫حەجتان قبوڵە‬ ‫بێ چۆن و چەند‪.‬‬

‫كەمپ‬

‫پێاڵوە‬ ‫جێماوەكانی‬ ‫چیای شەنگال‬ ‫پێاڵوی‬ ‫پیر و گەنج‬ ‫ژن و مندااڵ‬ ‫كۆبوونەوە‬ ‫توڕە و توند‬ ‫بە هاوار و ناڵەناڵ‬ ‫‪ :‬بۆ كەسێ‬ ‫ئاگای لە ئێمە نیە؟‬ ‫بۆ كەسێ‬ ‫ئاوڕ لە ئێمە ناداتەوە؟‬ ‫بۆ رێكخراوی‬ ‫شارێ‬ ‫حكومەتێ‪،‬‬ ‫كەمپێكمان بۆ ناكاتەوە؟‬

‫مۆر‬

‫پێاڵوێكی پیرۆز‬ ‫لەگەاڵ پیرێكی نوورانی‬

‫خۆیان نەدایەدەست ‪،‬‬ ‫بەرەو چیای شەنگال‬ ‫بەڕێ كەوتن‬ ‫هەوراز و لێژ‪.‬‬ ‫لە پڕ بەجووتە‬ ‫درانەبەر‬ ‫رێژنەی دەستڕێژ‪.‬‬ ‫نورانی‪ ..‬بریندار بوو‬ ‫پێاڵو‪ ..‬كونی تێكەوت‪.‬‬ ‫خوێن رێچكەی بەست‬ ‫شەنگال‬ ‫سوور بوو‬ ‫شەنگال ئااڵ بوو‬ ‫بۆ یەكەمینجار‬ ‫چیای شەنگال‬ ‫بەرەو سەردەمێكی تازە‬ ‫مۆری خوێناویی‬ ‫ژیانێكی‬ ‫نوێی پێكەوت‪.‬‬

‫داهێنان‬

‫لە هەاڵتندا‬ ‫هەاڵتنی دەست تاریكی‬ ‫لە پێناو ڕۆیشتن‬ ‫لە پێناو ڕووناكی و‬ ‫بەردەوامی ژیان‪.‬‬ ‫منداڵە شەنگالیەك‬ ‫پێاڵوەكانی‬ ‫گیان لە دەست دەدەن‪.‬‬ ‫منداڵە‪..‬‬ ‫لە پارچەی لباد و بەن‬ ‫نوێترین پێاڵوی‬ ‫داهێنا‪،‬‬ ‫پێاڵوێكی‬ ‫پڕ لە پەیامی ژیان‪.‬‬

‫كەمپ نەورۆز‬

‫منداڵە شەنگالیەكە‬ ‫لە كەمپی نەورۆز‬ ‫دەستێكی پیرۆز‬ ‫پێاڵوە الستیكە‬ ‫نوێ كەی لە پێ كرد‪.‬‬ ‫بەهەشت دەرگای‬‫كرایەوە‪.‬‬ ‫ژیان لە نوێوە‬ ‫دەستی پێكرد‪.‬‬

‫كۆچێكی تر‬

‫لە ژێر پردەكەی دهۆك‬ ‫منداڵێكی شەنگال‬ ‫سەری بە جووتە پێاڵوەكەی‬ ‫كردبوو‪.‬‬ ‫خەوی لێ كەوتبوو‬ ‫خەوێكی خۆش‬ ‫كە دەنگی هۆرنی‪،‬‬ ‫ماشێنەكە‬

‫زیندووەكانی ڕاچەناند‬ ‫ئەو كۆچێكی تری‬ ‫كردبوو‪،‬‬ ‫دەمێك بوو مرد بوو!‬

‫مارەیی‬

‫كچ و كوڕێكی شەنگال‬ ‫یەكتریان خۆشدەویست‬ ‫خۆشەویستییەكی‪،‬‬ ‫پیرۆزو حەالل‬ ‫لە كۆچ و ڕەو‬ ‫زۆر بە دڵ و داو‪.‬‬ ‫ڕێككەوتن و بڕیاریاندا‬ ‫ببن بە یەك ماڵ‪.‬‬ ‫مارەییان بۆ یەكتر‬ ‫جووتێك پێاڵو بێت‪،‬‬ ‫پێاڵو‪.‬‬

‫هاوسەر‬

‫دوو تاكە پێاڵو‬ ‫یەكێكیان‪ ،‬پێاڵوی ژن‬ ‫ئەوەی تریان هی پیاو‬ ‫لەسەر (بیری بەهار)‬ ‫لە چیای شەنگال‪.‬‬ ‫گەیشتنە یەك و‬ ‫ڕێككەوتن‪،‬‬ ‫سەر پێكەوە نێن‬ ‫بۆ رۆشتن‬ ‫بۆ بەردەوامی ژیان‬ ‫ببنەوە بە خاوەن ماڵ‪.‬‬

‫بریندار‬

‫پیرەك‪...‬‬ ‫لە چیای شەنگال‬ ‫تاكێكی پێاڵوەكەی‬ ‫بریندار بوو‪.‬‬ ‫بەجێی نەهێشت‬ ‫هەردوو تاكی پێكەوە‬ ‫خستە باخەلی‬ ‫بە پای پەتی‬ ‫بە پێاڵوی بریندارەوە‬ ‫بەردەوام بوو‬ ‫تا رزگار بوو‪.‬‬

‫توێشە‬

‫منداڵێكی شەنگال‬ ‫تاكێكی نەعلە الستیكەكەی‬ ‫پێمابوو‬ ‫توند‬ ‫توند‬ ‫گرتبوویە مشت‪.‬‬ ‫كە برسی دەبوو‬ ‫پێاڵوەكەی دەجوی‪،‬‬ ‫كە تێنوو دەبوو‬ ‫پێاڵوەكەی دەمشت‪.‬‬

‫خەاڵت‬

‫رۆژنامەنووسێك‬ ‫ویستی وێنەی‬ ‫منداڵێكی شەنگال‬ ‫بگری!‬ ‫منداڵەكە زوو‬ ‫پێاڵوەكانی داكەنی و‬ ‫لەسەر سینەی خۆی دانا‬ ‫دانانێكی پڕ لە مانا‪.‬‬ ‫رۆژنامەنووس‬ ‫وێنەی خۆی گرت‪.‬‬ ‫دوا جار بەم وێنەیە‬ ‫گەورەترین‬ ‫خەاڵتی وەرگرت‪.‬‬

‫نوێنەر‬

‫چی لە نەتەوە یەكگرتووەكان‬‫دەخوازن‪،‬‬ ‫چیتان بۆ بكەن؟‬ ‫ئێستا ئامادەن‬ ‫بارمەتیتان بدەن‬ ‫گوێتان لێ بگرن‪.‬‬ ‫ پیر‪- :‬پێیان بڵێ‬‫با لەمەودوا‬ ‫ڕێز لە پێاڵوی‬ ‫بێ پێ بگرن‪.‬‬

‫سەركەوتن‬

‫لە چیای شەنگال‬ ‫فرۆكەیەك نیشتەوە‬ ‫منداڵێك‬ ‫منداڵێكی تەنیا باڵ‬ ‫فرسەتی بەركەوت‬ ‫زوو سەركەوت‬ ‫لەو كاتەدا‬ ‫تاكێكی پێاڵوەكەی‬ ‫بە جێما!‬ ‫منداڵ‪ ،‬بێ دوودڵی‬ ‫زۆربە سەربەرزی‬ ‫بە دوای تاكە پێاڵوەكەی دا‬ ‫دابەزی‪.‬‬

‫بەرد‬

‫پێاڵوی قایش‪،‬‬ ‫دڕا‬ ‫پێاڵوی الستیك‪،‬‬ ‫پچڕا‬ ‫پێاڵوێكی بەرد‬‫لە پێ دەكەم‪.‬‬ ‫پێاڵوێك‪،‬‬ ‫هیچ پاڵەوانێك‬ ‫بە دەستی نەهێنابێ‬ ‫پێاڵوێك‬ ‫هیچ پادشایەك‬ ‫بۆی نەكڕابێ‪.‬‬

‫كه‌لچه‌ری‌به‌درخان‬

‫هاوڕێ‬

‫كچۆلەیەك‬ ‫لەگەڵ تاكە پێاڵوەكەی‪،‬‬ ‫گەیشتە‬ ‫كەمپێ نەورۆز‪.‬‬ ‫كچە پێاڵوەكەی‬ ‫گرتبووە باوەش‬ ‫وەك خوشكێكی‬ ‫دڵسۆز‪.‬‬ ‫لەو ڕۆژەوە‪،‬‬ ‫خۆشی دەوێ‬ ‫ماچی دەكا‬ ‫لە رووی خۆی‬ ‫هەڵدەسوێ‪.‬‬ ‫شەو بەیەكەوە‬ ‫دەخەون‬ ‫بەیانیان‬ ‫لەگەڵی دەدوێ‪.‬‬

‫پاكبوونەوە‬

‫دوو پاكیزە‬ ‫لە دوای (پیس كردن!)‬ ‫لە دەست (داعش)‬ ‫ڕزگاریان بوو‪.‬‬ ‫گەیشتنە چیای شەنگال‬ ‫هاواریان كرد‪:‬‬ ‫ئێزید نۆ‬ ‫كورد نۆ‬ ‫وەرن مە بكوژن!‬ ‫داعش مەپیس كرن!!‬ ‫خەڵك و چیا كەوتنە گریان‬ ‫پاكیزە‬ ‫بەڕێزەوە‬ ‫پێاڵوەكانیان داكەند‪.‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫گوتیان! پێاڵو‬ ‫بۆیان بگێڕنەوە‬ ‫ئێمە چیمان بەسەرهات!‬ ‫ئەمەیان گوت و‬ ‫بە جووتە‬ ‫خۆیان هەڵدێرا‬ ‫بەرەو بەرزی‬ ‫بەرەو (لوتكەی ئاوات)‬ ‫پاكیزە‪،‬‬ ‫بوون بە كۆتر‬ ‫جووتە كۆتری‬ ‫ڕوو لە ڕۆژهەاڵت‪.‬‬

‫لە شەنگال‬ ‫بێ منداڵ بوو‬ ‫بێ پیاو بوو‪.‬‬ ‫ئەوەی لە دوا فەرمان‬ ‫بۆی ڕزگاركراو‬ ‫پێی مابوو‬ ‫تاكێك پێاڵو بوو‪.‬‬ ‫پێاڵو لە باوەش‬ ‫لە رۆبۆسكی‬ ‫سەرەی نانی گرتبوو‬ ‫نەفەرێكیان پێدا‪،‬‬ ‫گوتی‪:‬‬ ‫بۆمان بكەن بە دوو‪.‬‬

‫پێاڵوەكان‬ ‫زۆر منداڵ بوون‬ ‫بەرگەی كۆچ ڕەویان‪.‬‬ ‫نەگرت‪.‬‬ ‫پێیەكان‪،‬‬ ‫بچوك‬ ‫بچوك‬ ‫ناسك ناسك‪.‬‬ ‫ڕۆیشتن‬ ‫یالە و یال‬ ‫باسكە و باسك‪.‬‬ ‫پێیەكان بەرەبەرە‬ ‫غونچەیان كرد‬ ‫غونچەی (گڕێ) و (كوڵ)‬ ‫غونچە پشكووتن‬ ‫بوون بە‬ ‫پێاڵوێك لە گوڵ‪.‬‬

‫فەرمان‬

‫پێاڵوێك لە گوڵ‬

‫ڕۆبۆسكی‬ ‫دایكێك‪،‬‬

‫لە كۆچ و رەوی‬ ‫شەنگالییەكان‬ ‫پێاڵوێكی‬ ‫مێژوونووس‪.‬‬ ‫خەریك بوو‬ ‫دڵی پێاڵوێكی‬ ‫گەنجی دەدایەوە‪.‬‬ ‫وردە وردە‬ ‫پێ بەپێ‬ ‫فەرمان بە فەرمان‬ ‫رابردووی‬ ‫دوور دووری‬ ‫بۆ دەگێڕایەوە‪.‬‬ ‫گەنجی پێاڵو‬ ‫سەرسام بوو‬ ‫توڕە و توند هەڵسایەوە‪.‬‬ ‫ئەوە چیە؟ باسی چی دەكەی‪،‬‬ ‫پێاڵوی پیر؟‬ ‫ئەوەی تۆ دەیڵێی‪،‬‬ ‫هەر هەمان بەسەرهاتە‬

‫ڕوویانداوەو‬ ‫ڕوویاندایەوە!‬

‫هەمیشەیی‬

‫خەریكم‬ ‫پێاڵوی‬ ‫جێماوی‬ ‫شەنگالیەكان‬

‫وێنەی‬ ‫یەكە بەیەكیان‪.‬‬ ‫دەگرم‪.‬‬ ‫چیرۆكی‬ ‫یەك بەیەكیان‬

‫كۆدەكەمەوە‪.‬‬

‫دەنووسمەوە‪.‬‬ ‫لە پێشانگایەكی‬

‫‪11‬‬

‫هەمیشەیی‬ ‫زۆر بە پیشەیی‪.‬‬ ‫وێنەی‬ ‫یەك بەیەكیان‬ ‫پیشانی دنیا‬ ‫دەدەم‪.‬‬ ‫چیڕۆكی‪،‬‬ ‫یەك بە یەكیا‬ ‫بۆ هەموو جیهان‬ ‫دەگێرمەوە‪.‬‬ ‫تا ئەو رۆژەی‬ ‫پێم دەڵێن‪ :‬هەڤاڵ‬ ‫دنیات‬ ‫هەمووی تێگەیی‪.‬‬ ‫كۆتایی ئابی‪2014 /‬‬ ‫هەولێر‬

‫پیر‪ :‬چینو پلەیەكی ئایینییە‪ :‬لەئایینی ئیزەدی دا‪.‬‬ ‫كەمپی نەورۆز‪ :‬كەمپێكی تایبەتە بەئاوارە ئیزەدییەكان‪،‬‬ ‫لەرۆژئاوای كوردستان‪.‬‬ ‫بیری بەهار‪ :‬بیرە بەهارەیەكە‪ ،‬بەهاران ئاودارە لەچیای شەنگال‪.‬‬ ‫پیرەك‪ :‬ژن‪ ،‬ئافرەت‪ ،‬شۆڕە ژن‬ ‫توێشە‪ :‬ئەو خواردنەیە كە رێبوار بۆ ڕێگای دوور لەبوخچەیەكدا‬ ‫هەڵیدەگرێ‪.‬‬ ‫رۆبۆسكی‪ :‬گوندێكی سەرسنوورە لە كوردستانی باكوور‪ ،‬لەم‬ ‫سااڵنەی دواییدا‪ ،‬فرۆكەی ترك ‪ 36‬كۆلبەری سەرسنوری‬ ‫لێكوشتن‪ ،‬لەم ئاواییەدا هەموویان پێكەوە نانیان بۆ ئاوارە‬ ‫شەنگالیەكان ئامادە دەكردو سێ ژەمە یەك یەك پێشكەشیان‬ ‫دەكرد‪.‬‬ ‫تێبینی‪:‬‬ ‫شیعری (پێاڵوی شەنگالییەكان) مامۆستای رۆژنامەنووس‬ ‫(خالید بەكر ئەیوب) كردوویەتە عەرەبی و برای هونەرمەند‬ ‫(محەمەد فەتاح) وێنەی بۆ كێشاوە ‪ ،‬لە داهاتووێكی نزیكدا بە‬ ‫سەریەكەوە لە نامیلكەیەكدا (دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی‬ ‫بەدرخان) چاپی دەكات‪.‬‬

‫‪12‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫باڵوكراوەیەكی هونەریی گشتییە لەگەڵ بەدرخان دەردەچێ‬ ‫بەسەرپەرشتی‪ :‬نیهاد جامی‬

‫خولی سێیهم‪ ،‬ژمارە (‪ ،)171‬پێنج شهممه‪ ،‬كانونی دووهمی ‪ 2015/1/22‬زایینی ‪-‬‬ ‫رێبهندانی ‪ 2714‬كوردی ‪ -‬ساڵی چواردهههم‬

‫شانۆكار‬ ‫نیهاد جامی‬

‫پینا پاوش‪ :‬ئەفسانەكانی جەستە‬ ‫بەئەفسانەكردنی جەستە چوونە نێو نهێنی شاردراوەكانی جەستەیە‪ ,‬لەوێدا كێشوەرێكی‬ ‫نوێ دەدۆزینەوە‪ ,‬ئەوانەی لەخەون دەچوو جەستە ئەو خەونە دێنێتە دی‪ ,‬ئەوە‬ ‫ڕزگاركردنمانە لەساتەوەختی ترس لەجەستە‪ ,‬ترس لە جەستە و ڕاكردن لەجەستە‬ ‫دوو چەمكی گرنگی تێگەیشتنە لە جەستە‪ ,‬ئەو كاتانەی ترسمان لەجەستەمان هەبوو‪,‬‬ ‫بیر لەوە دەكەینەوە لەجەستەی خۆمان ڕابكەین‪ ,‬دەمانەوێ ڕۆح لەجەستە بێتە دەرەوە‪,‬‬ ‫دەركردنی ڕۆح لەجەستە هاواری ئێمەیە بۆ ڕزگار بوون‪ ,‬بۆیە چۆن ڕۆح لەتەك جەستە‬ ‫ئاشت دەكرێتەوە؟ ئەوە پرسیار نیە گومانێكە لەساتەوەختی ترسدا‪ ,‬ترس لەو ئۆرگانە‬ ‫چاالكەی بوونمان‪ ,‬كە دەمانەوێ كۆت بكرێت وبیری لێ نەكەینەوە‪ ,‬دامەرزاوەكانی‬ ‫سەركوتكردن لەبەرامبەر هەر پڕۆسەیەكی ڕۆحی بیر لەزەبروزەنگ نواندن بەرامبەر‬ ‫بەجەستە دەكەنەوە‪ ,‬جەستە ئەو ڕووبەرە حەرامەی بۆ خۆی وەك گوناهبار ودەركراوێك‬ ‫لەبەهەشت وێنا دەكرێت‪ ,‬گوناهەكانی زمان وعەقڵیش ئەوە جەستەیە دێتەوە بەردەم‬ ‫سزا‪ ,‬كاتێك جەستە ئەو شوێنە بێت كە ماناكانی زەبروزەنگ وسەركوتكردنەوەی لەسەر‬ ‫مومارەسە بكرێت‪ ,‬پێویستە ئەو ڕووبەر ماناكانی خۆی بدۆزێتەوە‪ ,‬گومانەكانی بە‬ ‫پرسیار بگۆڕێت‪ ,‬چیتر دەرفەت بە ووشە نەدات كارێك بكات كە دۆخێكی سۆفستایی‬ ‫زمان لەگەمەكردن بە ووشەكان ڕووبەرووی سزای بكاتەوە‪ ,‬سزاكەش بەرەو جەستە‬ ‫بڕوات‪ ,‬بۆیە جەستە لەو كاتەدا چۆن بەرگەی سزا دەگرێت‪ ,‬بەهەمان شێوەش پێویستە‬ ‫خۆی بیركەرەوە بێت وهەر خۆشی قسە بكات‪.‬‬ ‫بۆ ئەوەی لەجەستەوە بدوێین‪ ,‬ناچینەوە سەر هۆكارەكانی سەركوتكردنی‪ ,‬بەڵكو ئێمە لەو‬ ‫جەستەیە قسە دەكەین كە جەستەیەكی ئامادەی نائامادە بووە‪ ,‬بۆ ئامادەبوونی جەستە‬ ‫دەبێت بگەڕێینەوە سەر جەستە خۆی‪ ,‬كە ئەفسانەی تایبەت بەخۆی هەیە‪ ,‬ئەو ئەفسانەیە‬ ‫لەكارە سەمائامێزە شانۆییەكانی پینا پاوش دەیبینین‪ ,‬بۆیە ئێمە بۆ قسەكردن لەئەفسانەی‬ ‫جەستە دەگەڕێینەوە سەر ڕوانین ونمایشەكانی ئەو خانمە شانۆكارە سەمازانە‪ ,‬كە‬ ‫لەوێوە ڕەهەندە فانتازی وئەفسانەییەكان وپرسیارەكانی جەستە وگومانەكان دەخەینە‬ ‫ڕوو‪ ,‬ئەوە وەك سەرەتایەك بۆ ئاشتكردنەوەی جەستە وخوێندنەوەی جەستە وەك‬ ‫ئەفسانەیەك كە ڕووبەرووی ترس و ڕاكردن بێتەوە لەخۆی‪.‬‬ ‫پینا پاوش سەمازان وكیرۆگرافێكی ئەڵمانیە‪ ,‬لەدایكبوی ‪ 27‬ی تەموزی ‪ 1940‬زۆلینگنی‬ ‫ئەڵمانی‪ ,‬هەر لەسەرەتاوە خولیای سەماكردن لەالی سەر هەڵدەدات‪ ,‬سەما دەبێتە‬ ‫ئەو زمانە تایبەتمەندەی كە بتوانێ گوزارشت لەخەون وئازارو ئەندێشەكانی مرۆڤی‬ ‫هاوچەرخ بكات‪ ,‬لە ‪ 1955‬كاتێك تەمەنی پانزە ساڵ دەبێت‪ ,‬وەك هەر كچێكی هەرزەكار‬ ‫بەدنیایەك خەونەوە دەڕوانێتە ژیان‪ ,‬هەر لەو تەمەنەوە بەرەو زانكۆی فۆلكوانژ هەنگاو‬ ‫دەنێت‪ ,‬تاوەكو فێری سەرەتاكانی سەماكردن وئاشنابوون بەم هونەرە ببێت‪ ,‬لەوێوە‬ ‫سەمازان وكیریۆگۆرافی ناسراو كۆرت یووس سەرپەرشتی خوێندكارانی سەما دەكات‪,‬‬ ‫بۆیە لەسەرەتاوە لەژێر كاریگەری ئەم هونەرمەندەوە دەست بەسەماكردن دەكات‪ ,‬تا‬ ‫ساالنێكی زۆر ئەو كاریگەریە بەسەر كارەكانیدا ڕەنگ دەداتەوە‪.‬‬ ‫كاتێك خوێندنی زانكۆی تەواو دەكات‪ ,‬بڕیار دەدات دەست بكات بەسەفەركردن‪ ,‬بۆیە‬ ‫لە ‪ 1960‬ڕووەو نیۆرك دەڕوات بەرەو خوێندنگای گۆلیارد‪ ,‬ئاشنایەتی لەتەك كۆمەڵە‬ ‫سەمازانێكی بەتواناو ناودار پەیدا دەكات‪ ,‬ئەوانیش بریتین لە «پۆل تایلۆر ولیمۆن‬ ‫خۆسیە وئەنتۆنی تیۆدۆر‪ ,‬بۆیە شەستەكان بۆ ئەو دەبێتە كاركردنی وەك سەمازانێكی‬ ‫پیشەگەر‪.‬‬ ‫لە ‪ 1972‬دەكرێت بە بەڕێوبەری هونەری تیپی بالێی ئۆپیرایی فۆبرتاڵ‪ ,‬بەهۆی‬ ‫شارەزایی وتوانا ئەفڕێنەرەكانی لەبواری سەمادا‪ ,‬ناوی شانۆكە دەگۆڕدرێت بە (شانۆی‬ ‫فۆبرتاڵی پینا پاوش بۆ سەما)‪.‬‬ ‫لە ‪ 1975‬لەدوو هەوڵی بوێرانەدا دەست دەبات بۆ نووسین وكیرۆگرافكردنی ئۆرفیۆس‬ ‫ویۆریدیس‪ ,‬ئەوە پاوش دەكاتە ناوێكی گرنگی ئەم هونەرە‪ ,‬قووڵ بوونەوەی لەتەك‬ ‫جەستە‪ ,‬ڕوانینی بۆ جەستە وەك زمانێكی سەربەخۆ وتیۆریی تایبەت دەخوێنێتەوە‪ ,‬بۆیە‬ ‫دەبینین كاركردنی ئەو خاڵی نیە‪ ,‬لەتیۆرە جەستەییەكانی شانۆ‪ ,‬تەنانەت لەهەندێك ڕوودا‬ ‫لەگەڵ گرۆتۆفسكی یەكدەگرێتەوە‪,‬‬ ‫یەكەم سەفەری پاوش لەگەڵ شانۆی فۆبرتاڵ ساڵی‪ 1979‬بوو‪ ,‬ئەو كاتەی پەیمانگای‬ ‫گۆتە بانگهێشتی كردن بۆ باشوری خۆرهەاڵتی ئاسیا‪ ,‬بەدوای ئەوە گەشتەكانیان بەرەو‬ ‫ئیتاڵیاو برازیل وئەمریكا وپورتوگال وتوركیاو كۆریا وفەرەنسا وشیلی وهیند درێژە‬ ‫پێدا‪ ,‬ئەو سەفەرانەش گەشت بووە بەناو كولتورەكاندا‪ ,‬لەوڕێگایەوەش توانیویەتی‬ ‫كۆمەڵێك خەاڵت وەدەست بێنێت گرنگترینیان‪ :‬بیسی لە نیۆرك ‪ ,1984‬سەمای ئەڵمانی‬ ‫لە بەرلین‪ ,1997‬دەمامكی ئاڵتونی مۆسكۆ ‪ ,2005‬رۆژی ‪ 25‬ی حوزەیرانی ‪2009‬‬ ‫پزیشكەكان دەست نیشانی نەخۆشیەكەی دەكەن‪ ,‬كە تووشی شێرپەنجەی گەدە هاتووە‪,‬‬ ‫تەنیا پێنج رۆژیتر دەژیێت و لە ‪ 30‬حوزەیران لە فویرتاڵی باكوری ڕاین وستزالیا‬ ‫لەتەمەنی ‪ 69‬سالیدا ماڵئاوایی لەژیان دەكات‬

‫جوانهكهی ژیانی فیللینی مرد‬ ‫ئهیوب رهحیمی‬ ‫كارهكتهری فیلمێكی ناسراوی فیللینی دهمرێت هیچص‬ ‫سهروهت وداهاتێكیش بهدوای خۆی بهجێ ناهێلیت‬ ‫ژنه ئهكتهری سینهمایی ئانیتا ئیكبێرگ كه به فیلمهكهی‬ ‫فیللینی ناسرا بهناوی (ژیان جوانه) لهتهمهنی ‪83‬‬ ‫ساڵیدا ماڵئاوایی له ژیان كرد‪ ،‬ڕهخنهگرانی سینهما‬ ‫لهو كاتهوهی ئهو ژنه سویدیه وهك ئهكتهر بهشداری‬ ‫لهسینهما كرد وهك هێمای جوانی سینهما ناویان‬ ‫دهبرد‪ ،‬بهتایبهت ئهو دهمهی لهسهرهتای شهستهكانی‬ ‫سهدهی ڕابردوو له فیلمی (ژیان جوانه) توانی جوانی‬ ‫و شیعریهتی فیللینی به بۆچوونی ئهوان بگهیهنێته‬ ‫پلهی باالی جوانی‪.‬‬ ‫ئيكبێرگ لهدایك بووی ‪ 1931‬بهدوای ئهوهی‬ ‫لهتهمهنی بیست ساڵی وهك شاجوانی سوید دهست‬ ‫ینشان كرا‪ ،‬بهرهو ئهمریكا سهفهری كرد‪ ،‬بههۆی‬ ‫ناسینی وهك شاجوانی سوید خێرا كاری دهستكهوت‬ ‫له كۆمپانیایهكی ئهمریكی كه هوانیش داوایان لێكرد‬ ‫سهفهر بكات بۆ ئیتاڵیا كه لهوێ فیدیریكۆ فیللینی‬ ‫دهناسێت‪ ،‬لهو ڕۆژگاره ئهو ئهكتهره سویدیه وهك‬ ‫كارهكتهری سهرهكی چیرۆكی خۆشهویستی ناو‬ ‫دهردهكات‪ ،‬ئهو جگه له فیلمی (ژیان جوانه) له دوو‬ ‫فیلمی كۆمیدیش بهشداری دهكات ئهوانیش (پشوویهك‬ ‫له پاریس) ‪( 1957‬ناوم بوانایه) ‪ ،1963‬ئهوه جگه‬ ‫لهبهششداریكردنی لهچهندین فیلمیتر لهوانه (كۆاڵنی‬

‫خوێن) ‪( 1955‬شهڕو ئاشتی) ‪.1956‬‬ ‫ههرچهنده سهركهوتن وناوبانگی درێژ نابێتهوه‪ ،‬بۆیه‬ ‫كۆتایی حهفتاكان ئاوابوونی ناوی ئهو ئهستێرهی‬ ‫جوانیهی سینهمایه‪ ،‬ههرچهنده لهچهند فیلمێكی‬ ‫ئهوروپی بهشداری دهكات‪ ،‬بهالم بههۆی دهرنهكهوتنی‬ ‫فیلمهكان لهئاستی جهماوهریی و ڕهخنهییهوه‪ ،‬بۆیه‬ ‫ئهویش ههست بهوه دهكات كه ناوی ئهو بریتیه‬ ‫لهچهند فیلمیك‪ ،‬كه دیارترینیان لهسهر دهستی فیللینیه‪،‬‬ ‫بۆیه كه ههوالی مردنی بالو دهبێتهوه هیچ داهاتێك‬ ‫وسهروهتێكی دارایی لهدوای خۆی بهجێ ناهێلیت‪.‬‬

‫سێڵڤی‬

‫ئا‪ :‬دیاری فەرەیدون‬ ‫ساڵی ‪ ٢٠١٤‬هەرچەندە ساڵێکی ناخۆش و پڕ‬ ‫لە نههامەتی بۆ جیهان بەتایبهتی بۆ کوردستان‬ ‫و گەلی کورد‪ ،‬بەاڵم لەگەڵ ئەوهشدا چەندین‬ ‫داهێنان هاتە کایەوە لە بوارە جیاوازەکانی‬ ‫تەکنەلۆژیا و ئەندازیاری و پزیشکی و‪ ...‬هتد‪،‬‬ ‫ئەوەی پلەی سەرهکی بەدەست هێنا لە ساڵی‬ ‫(‪ )٢٠١٤‬وێنەگرتنی (سێڵڤی) بوو هەموو جیهان‬

‫ئۆسکار ریالدر‬

‫سەرقاڵبون پێوەی لە هەموو بوارەکانی راگەیاندن‬ ‫ببوە جێگەی باس و خواستی كهناڵهكان‪.‬‬ ‫ئەوەی پێوستە قسەی لەسەر بکرێت ئەوەیە‬ ‫(سێڵڤی) مێژووهکەی ئەگەڕێتەوە بۆ (‪ )١٦٤‬ساڵ‬ ‫لەمەوبەر‪.‬‬ ‫یەکەم وێنەی سڵێڤی ئەگەڕێتەوە بۆ وێنەگری‬ ‫سویدی (ئۆسکار ریاڵندر) ساڵی (‪ )١٨٥٠‬زیاد‬ ‫لە (‪ )٧٠‬وێنەی سێڵڤی گرتوە یەکەم وێنەی بە‬ ‫(هەزار) کرۆنی سویدی فرۆشرا‪.‬‬

‫هونه‌ری‌به‌درخان‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫باكۆ‌سۆرانی‌كوبانی‌برده‌‌هۆڵه‌ندا‬

‫شانۆكارێكی‌كورد‌له‌هۆڵه‌ندا‌نمایشێكی‌شانۆیی‌‬ ‫له‌باره‌ی‌كوبانی‌نمایش‌ده‌كات‬

‫په‌یامنێری‌به‌درخان‬ ‫گروپی شانۆی بێسنور لهوواڵتی هۆڵهندا‬ ‫پرۆژهیهكی شانۆیی بهئهنجامدا بهناوی‬ ‫(خهندهكان وهك یهك وان) له لێدوانێكی تایبهت‬ ‫به هونهری بهدرخان باكۆ سۆرانی لهبارهی‬ ‫چیرۆكی شانۆگهریهكهوه باس لهوه دهكات‬ ‫كه نمایشهكه لهبارهی منداڵێکی کۆبانیه که‬ ‫پهڕتووکهکانی سووتاوون و بێ پهڕتووکه‪،‬‬ ‫بۆیه دهست ئهکات به گهڕان به کۆاڵنهکان تاله‬ ‫الپهڕه بهجێماوهکان کۆدهکاته وه پهرتووکێکی‬ ‫نۆێ درووست دهکات‪ ،‬لهپاڵ ئهو چیرۆكهدا‬ ‫نمایشهكه باس له منداڵێکی هۆڵندی دهکات که‬ ‫به هۆی نهخۆشی شێرپهنجهوه قژی نهماوه و‬ ‫کهچهڵ بووه‪ ،‬بهاڵم ئهم منداڵه به دووی کۆمهکدا‬ ‫ئهگهڕێ و قژ کۆئهکاتهوه و پاشان قژێکی نۆێ‬ ‫درووست دهکات بۆ خۆی‪ ،‬ئهم دوو منداڵه دواتر‬ ‫یهکتری ئه بینن‪ ،‬پێکهوه بڕیاری ئهوه ئهدهن بۆ‬ ‫چهند کاتێک بیر له خهم نهکهنه‪ ،‬بهڵکو پێکهوه‬ ‫پێبکهنن بۆ شته جوانهکانی ژیان‪.‬‬ ‫نمایشهكهش لهبهرجهسته كردنی ههردوو‬

‫شانۆكار باكۆ سۆرانی وكچه ئهكتهری سورنانی‬ ‫جهنتڵ مارتن بوو‪ ،‬لهبارهی كارهكهوه باكۆ‬ ‫سۆرانی له پهیوهندیهكی تایبهت دهڵێت “ئێمه‬ ‫ویستومانه له ڕێگهی چاالکی کولتوری مندااڵن‬ ‫ئاشنا بکهین به ههست و سۆزی مندااڵنی کورد‬ ‫‪،‬هاوکات به بینهران ڕابگهێنین که ئێمه ههموو‬ ‫شتهکانی دهووروبهرمان خۆش ئهوێ” سۆرانی‬ ‫باس لهوهش دهكات كه ئهوان ڕازین بهوهی‬ ‫ههیانه‪ ،‬باس لهچهمكی بوون دهكات وهك ئهوهی‬ ‫ئهگهر نهتبوو پێویسته ئهوهت خۆش بوێت كه‬ ‫ههته‪ ،‬لهو بارهیه ئاماژه بۆ ناوهرۆكی نمایشهكه‬ ‫دهكات‪ ،‬كه منداڵه كوردهكه پهرتووكێكی كاملی‬ ‫نیه‪ ،‬بهالم ئهوهی خۆش ئهوێ كه ههیهتی‪.‬‬ ‫ههرچی لهبارهی بهرجهستهكردنی كارهكهیه ئهوه‬ ‫دهخاته ڕوو كه سوودیان لهشێوازی شانۆی‬ ‫بانتۆمایم بۆ چهمكی گێڕانهوه بینیووه‪ ،‬لهپاڵ‬ ‫ئهوهدا نمایشهكه دوور لهتهكنهلۆژیای هاوچهرخ‬ ‫بهرجهسته دهكرێت‪ ،‬بۆ ئهوهی وهك سۆرانی‬ ‫دهڵێت “ههوڵماندابوو بگهڕێینهوه بۆ ساتێک که‬ ‫سیمای دێرین و تام و چێژی سهردهمانی کۆن‬ ‫بگهڕێنینهوه بۆ ئهم سهردهمه”‬

‫ژیانی‌سیمیۆن‌دی‌بۆفۆار‌ده‌كرێت‌به‌‌فیلمێكی‌سینه‌مایی‬ ‫مه‌سعود‌قادر‬

‫چیرۆكی ژیانی ژنه نوسهرو خهباتگێرێكی‬ ‫فهرهنسی دهكرێت به فیلمێكی سینهمایی‪،‬‬ ‫دهزگاكانی ڕاگهیاندنیش پێشوازیهكی بێ وێنه‬ ‫لهفیلمهكه دهكهن‪.‬‬ ‫لهیادكردنهوهی ‪ 106‬مین ساڵی لهدایكبوونی‬ ‫ژنه فێمێنیستی ناسراوی فهرهنسی سیمۆن دی‬ ‫بۆفوار فیلمێكی سینهمایی لهبارهی ژیانی ئهو‬ ‫ژنه نووسهرهو خهباتگێڕه بهرههم دههێنرێت‪،‬‬ ‫ئهو پێشوازیهش بهتهنها لهبهر ئهوه نیه كه‬ ‫یهكهمجاره فیلمێكی سینهمایی لهبارهی ژیانی‬ ‫درووست بكرێت‪ ،‬چونكه ئهو پێشتر سێ فیلمی‬

‫تهلهفزیۆنی لهسهر چیرۆكی ژیانی درووست‬ ‫كراوه‪ ،‬بهڵكو ههمیشه نهێنیهكانی ئهو ژنه‬ ‫نووسهره چیرۆكی سهرنج ڕاكێشی بزووتنهوه‬ ‫فێمێنیستی وكۆمهڵگای خۆرئاواییه‪ ،‬بهتایبهت‬ ‫لهچیرۆكی ژیانی لهگهڵ فهیلهسووفی وجودی‬ ‫ژان پۆل سارتهر‪.‬‬ ‫بۆیه دهزگا ڕاگهیاندنهكانی فهرهنسا پێشوازیهكی‬ ‫بێوێنهیان لهگهڵ بیرۆكهی ئهم فیلمهدا كردووهو‬ ‫چاوهڕوان دهكهن لهم ساڵه نوێیهدا فیلمهكه‬ ‫ڕۆشنایی ببینێت‪ ،‬بهتایبهت بهدوای ئهوهی ساڵی‬ ‫ڕابردوو دهست كرا بهوێنه گرتنی یهكهمین‬ ‫گرتهكانی فیلمهكه‪.‬‬

‫‪13‬‬ ‫تیۆر‌‬

‫دڵشاد‌مسته‌فا‬

‫ئاسته‌نگیی ‌ه‌تیۆرییه‌كان‬

‫(‪)٢--١‬‬

‫ههر ڕوانینێكی سانا بۆ مێژووی هونهری شانۆ و گهڕانهوه بۆ سهرهتاكانی سهرههڵدانی‬ ‫لهوه دڵنیامان دهكات كه ئهو دیارده ژیارییه مهزنه به پاڵپشتی تیۆرێكی تۆكمه برهوی‬ ‫سهند ‪ .‬راسته سهرهتا وهك كردهیهكی ترادشناڵ وبهشێك له سروته ئاینییهكانی ئهو‬ ‫رۆژگارهی ژیان دهركهوت پاشتر وهك هونهرێكی بهرجهسته له نێوان هونهرهكانی تردا‬ ‫هاته ئاراوه وهلێ دواتر ئهوهی شانۆ بهو ئاسته دهگهێنێت كاری وردی بیۆتیكا (هونهری‬ ‫شیعر) ی ئهرستۆ یه ‪.‬‬ ‫ئهرستۆ دراما تیرۆزهدهكات و قاڵبێك كه له ئهزموونهكانی مهزنه نوسهرانی شانۆی‬ ‫گریكهوه دهیخوازێت بۆ دراما دادهڕێژێت و ئیدی لهو رۆژگارهوه دراما بهو تێۆرهوه‬ ‫دهناسرێتهوه‪.‬‬ ‫ئهو دۆخه مێژوییه ئهوه دهسهلمێنێت كه ههر بزاوتێكی هونهری چهند له رێچكه‬ ‫پراكتیكییهكهیدا بااڵ بێت و بگاته بهرزتریین ئاستهكانی خۆی‪ ،‬بهبێ تیرۆزهكردنێكی‬ ‫دروست ئاستهمه بتوانێت ببێته بهشێك لهمێژووی ئهو كایهیهی كاری تێدا دهكات ‪ .‬ئهو‬ ‫گریمانه له دۆخی بزوتنهوه شانۆییهكهی كورددا به ئاشكرا دهسهلمێت و پێویستی به‬ ‫بهڵگهی زۆر و زهوهند نییه ‪.‬‬ ‫ههڵبهته تهمهنی بزوتنهوه شانۆییهكهی باشوری كوردستان به دروستی له سهدهیهك‬ ‫دهگوزهرێ بهاڵم گهلێك لهوه نادیارتره كه ههر توێژهرێك بێت و بتوانێت كار لهسهر‬ ‫چهمكێك له چهمكهكانی بكات ‪ .‬ئهو ئاستهنگیانهی دێنه بهردهم ههر كردهیهكی تیۆری‬ ‫له ساتی ڕاڤهكردنی ئهو دیاردهیهدا گهلێك زۆرن ‪ .‬راسته ههندێك كاری بیبلۆگرافیانه‬ ‫لهسهر نمایشهكان كراون و ساڵ و شوێنی نمایشهكان و ناوی بهرههم و دهرهێنهر و تا‬ ‫ئهكتهرهكانیش تۆماركراون كه ئهو ئهرشیفكردنه شایستهی پێزانینه ‪ ،‬بهاڵم ئهوهی لهو‬ ‫نێوهندهدا ونه سروشتی نمایش و ئهو خوێندنهوه رهخنهییهیه كه دهتوانێت بهشداری‬ ‫بكات له وێناكردنی ستایڵی كارهكان و میتۆد و تهواوی پێكهاتهكانی نمایش و پهیام‬ ‫و گوتارهكانی ‪ .‬وردتر ههمو ئهو ڕهگهزانه نادیارن كه دهتوانن كۆدهكانی نمایش و‬ ‫كاریگهییهكانی پێ بخوێنرێتهوهو ئهو سهردهمهشی پێبهێنرێته گۆ كه نمایشهكانی تێدا‬ ‫بهرههم هاتوون‪.‬‬ ‫ئهو فینۆمینه ههر لهسهرهتاكانی پهیدابوونییهوه ئهو قهیرانهی لهگهڵ خۆی هێناو‬ ‫بهردهوامیشی دایه‪ .‬ئهوهش بووه هۆی ئهوهی پانتاییهكه لهوهخاڵی تر بێت كه‬ ‫خوێندنهوهیهكی دروست بتوانێ تێیدا ههڵبكات و ئیدی دهیه لهدوای دهیه گوتاری‬ ‫نالۆژیكی و ناونانی نادروست دهبووه ئهڵتهرناتیفی ئهو كارهی دهبوو تیرۆزهكردن له‬ ‫ئهستۆی بگرێت ‪.‬‬ ‫ئهوهی بهر له قۆنای ههشتاكانی سهدهی رابردوو بهرهامهات وهك كردهی پراكتیك‬ ‫رهنگه لێوانلێو بووبێت له جوانی ‪ ،‬بهاڵم كامه توێژینهوه ‪ ،‬كام گوتاری رهخنهیی ‪،‬‬ ‫كام خوێندنهوهیه دهتوانێ ئهو گریمانه بسهلمێنێ ‪.‬ههڵبهت نهبوونی ئهوانه ئاستهنگییهكی‬ ‫مهزنی تیۆری لهبهردهم ههر ههوڵێكی راڤهكاریدا دهخولێنێ ‪ ،‬چونكه ئهو دۆخه به‬ ‫گێڕانهوهی حكایهته جۆراو جۆرهكان ناپێورێت و ههر ههوڵێك له پای پشكنینیدا تا‬ ‫ڕادهیهكی زۆر جگه له گومڕا بوون هیچی دی ناچنێتهوه ‪.‬‬ ‫شانۆ سهگزوشتهیهكی المسهالیی نییه تا بهتهنها به تۆماركردنی لهیادهوهری كهسهكاندا‬ ‫ببێته كهرهستهی خوێندنهوهیهكی رهخنهیی دروست ‪ ،‬بهڵكو ئهو هونهرێكه لهسهر بینایی‬ ‫كاردهكات و بێ هاتنه دی ئهو دۆخی بینینه ههموو قسهكردنێك دهربارهی هیج نییه جگه‬ ‫له خۆخهریككردن به كایهیهكی بهتاڵهوه ‪.‬‬ ‫ههشتاكانی سهدهی ڕابردوو كه دهشێت به پڕ مشتومڕترین قۆناغ له مێژووی بزووتنهوهی‬ ‫شانۆیی باشوری كوردستان ئهژمار بكرێت بهسهر دوو قۆناغی جیاوازدا دابهش‬ ‫دهبێت كه من به قۆناغهكانی بهر له سهرههڵدانی ئهزموونگهی و دوای سهرههڵدانی‬ ‫ئهزموونگهری دهیانناسم ‪.‬‬ ‫قۆنای بهر له ئهزموونگهری ‪ ،‬سهردهمی گهشهسهندنی گوتاری ناسێۆنالیستیانهی شانۆیه‬ ‫كه هاوتهریبی ههمان دۆخه له دنیای سیاسهت و ئهدهبدا ‪ ،‬سهردهمێكه ههموو شت له‬ ‫نێو بۆتهی گووتاری مانهوهدا دهتوێتهوه و وهك جۆرێك لهرهنگدانهوهی ڕهوشی ژیان‬ ‫بهردهوام دهبێت ‪.‬‬ ‫ههڵبهته ئهو سهردهمه لهسهر زاری خولقێنهران و بهشدارانی به قۆناغی زێڕینی شانۆی‬ ‫باشوری كوردستان ناودهبرێت و لهالی نهیارهكانیشی ئهو ناولێنانه زیادهڕۆییهكی‬ ‫نادروسته‪.‬‬ ‫لهگهڵ ئهوهی دیالۆگی ساغبوونهوهی دروستی و نادروستی ئهو ناوزهدكردنه له زۆر‬ ‫شوێن و بۆنهدا درێژهی ههبوو ‪ ،‬بهاڵم هیچ الیهك له یار و نهیار تیرۆزهی ئهودۆخهیان‬ ‫نهكردو به تهنها وهك گفتۆگۆی زاری مایهوه و ئێستاشی لهگهڵ بێت ههردوو ال سوورن‬ ‫لهسهر ڕاكانی خۆیان وهلێ گفتوگۆكانیان ئهو گهرم و گوڕییهی سهرهتای نهماوه ‪.‬‬ ‫هاتنهكایهی نهوهیهكی جیاواز لهتهمهن و بیركردنهوه و ئهزموون له ههشتاكانی سهدهی‬ ‫رابردودا هێدی هێدی ئهو بهستهڵهكهی تواندهوه وهلێ ههوڵهكانی ئهوان كهوته بهر‬ ‫هێرشێكی گهورهو تاڕادهیهكی زۆر تۆمهتی لهبنهوهڕا لهبهینبردنی ئهوهی بنیاتنراوهیان‬ ‫بهرهوڕوو كرایهوه ‪ .‬ئهو نهوهیه بهپاڵپشتی ئهكادیمی بوون و زهینێكی ڕۆشنتر و پاراو‬ ‫به تیۆر توانیان عهرشی ئهو بێدهنگییه بلهرزێنن كه لهدهوری ئهو دیاردهیه بنیاتنرابوو‪.‬‬ ‫ڕونتر هاتنه كایهی ئهزموونگهری به خۆی و ههموو ئهو ڕاڤهكارییه تیۆریانهی لهگهڵ‬ ‫خۆی هێنا ئهو دیوارهی لهبهین برد كه ئهزموونهكانی پێشتر لهسێبهریدا پشویان دهدا‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫هونه‌ری‌به‌درخان‬

‫شارلی‌ئیبدۆ‌‪‌..‬ئازادی‌رادەربڕین‌یان‌وروژاندنی‌دەمارگیریی!؟‬

‫هەندرێن‌خۆشناو‬ ‫هەفتەنامەی (شاڕلی ئیبدۆ)ی فەرەنسایی‬ ‫دوای ئەو هێرشە تیرۆریستیەی ‪7‬ی یەنایەر‬ ‫ناوبانگی دەركرد‪ ،‬كە ژمارەی قوربانیانی‬ ‫گەیشتە ‪ 12‬كەس‪ ،‬پێنجیان سەرنووسەر‬ ‫و رۆژنامەنووس و كاریكاتێریست بوون‪.‬‬ ‫پێشەكی من وەكو رۆژنامەنووسێك و‬ ‫سەرزەنشتی‬ ‫كورد‬ ‫كاریكاتێریستێكی‬ ‫ئەو هێرشە دەكەم و لەگەڵیدا نیم‪ ،‬كە‬ ‫نەدەبوایە كاریكاتێر و نووسین بە گوللە‬ ‫وەاڵم بدرێتەوە‪ ،‬قەت لەگەڵ ئەوەدا نیم‬ ‫كە نووسەرێك یان هونەرمەندێك لەسەر‬ ‫بەرهەمێكی بكوژرێت یان زیندانی بكرێت‪،‬‬ ‫بەاڵم پێم باشە لێرەدا بە كورتی باس لەو‬ ‫هەفتەنامە گاڵتەجاڕییە فەرەنساییە بكەم‪ ،‬كە‬ ‫بە پلەی یەكەم بۆخۆی بووە هۆكاری ئەو‬ ‫هێرشە و بە كوشتدانی ئەو كاریكاتێریستانە‪،‬‬ ‫بە پێی یاساش هاندەری كوشتن وەك بكوژ‬ ‫وایە‪.‬‬ ‫هەفتەنامەی شاڕلی ئیبدۆ‪ ،‬كە ناوەكەی لە‬ ‫ناوی ئەو شەقامە وەرگرتووە كە بارەگای‬ ‫هەفتەنامەكەی لێبووە‪ ،‬ئیبدۆش بەمانای‬ ‫هەفتانە دێت‪ ،‬واتە (شاڕلی هەفتانە)‪،‬‬ ‫هەفتەنامەیەكی گاڵتەجاڕی كاریكاتێرییە‪،‬‬ ‫قێزەونی‬ ‫داشۆرانێكی‬ ‫ستایلی‬ ‫بە‬ ‫ئابڕوبەری ئاست نزم دەناسرێت لە بواری‬ ‫رۆژنامەگەریی فەرەنسایی‪ ،‬خۆی لەسەر‬ ‫باڵی چەپڕەوە رادیكاڵەكان ناساندووە‪ ،‬لە‬ ‫ساڵی ‪ 1960‬دامەزراوە بەناوی (هاراكیری)‪،‬‬ ‫لەو ساڵەوە چەندین سەرنووسەری گۆڕاوە‬ ‫و وازیهێناوە و ئەوەی ئەم دواییەش لە‬ ‫هێرشەكە كوژراوە‪ .‬لەوەتەی دامەزراندنیەوە‬ ‫چەندین جار لەسەر بڕیاری حكومەتی‬ ‫فەرەنسا ئەم هەفتەنامەیە داخراوە و‬ ‫سزادراوە و قەرەبووی خەڵكی پێژمێردراوە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەو ستایلە ئابڕوبەرە ئاست‬ ‫نزمەیەوە‪ ،‬هەروەها چەندین جاریش بەهۆی‬ ‫بێ پارەیی و كەمفرۆشی هەفتەنامەكە‬ ‫ڕاگیراوە‪ ،‬زۆرجار ئەو سەرمایەدارانەی‬ ‫كە هاوكاری ئەم هەفتەنامەیان كردووە‪،‬‬ ‫بەهۆی ئەو گرفت و ئاژاوە و كێشانەی‬ ‫كە هەفتەنامەكە ناویەتەوە‪ ،‬وازیان لە‬ ‫هاوكاریكردنی هێناوە‪ ،‬تەنانەت بەمدواییە‬ ‫داوای كۆكردنەوەی كۆمەكیان لە خەڵكی‬ ‫دەكرد‪ ،‬بۆ بەردەوامبوون لە دەرچوواندنی‬ ‫هەفتەنامەكە!‪.‬‬ ‫لە سااڵنی ‪( 1969 – 1961‬هارا كیری)‬ ‫سزادراوە و قەدەغەكراوە لە دەرچوون‪،‬‬ ‫لە ساڵی ‪ 1970‬بەناوی (شاڕلی ئیبدۆ)‬ ‫دووبارە دەرچوویەوە‪ ،‬لەم ماوەیەشدا‬ ‫بەهۆی بەردەوامبوون لەسەر پەیڕەو و‬ ‫شێوازی كاركردنی خۆیان‪ ،‬چەندین جار‬ ‫سكااڵی یاساییان لەسەر تۆماركراوە‪،‬‬ ‫بە تاوانی ناوزڕاندن و زمان پیسیی و‬ ‫ئاژاوەگێڕیی و هاندانی دەمارگیریی و‬ ‫ئابڕوبردن و سوككردنی كەس و كەمینە‬

‫و ئایینە ئاسمانیەكان‪ ،‬لە سااڵنی ‪1981-‬‬ ‫‪ 1992‬یش بەهەمان شێوە چەندین جار‬ ‫داخراوە و سزادراوە‪ ،‬تەنها لە سكااڵیەكی‬ ‫یاسایی ‪ 90‬هەزار یۆرۆ سزادراوە بەهۆی‬ ‫پێشێلكردنی چەندین بەندی دەستوریی‬ ‫فەرەنسا (كە بە واڵتی ئازادییەكان ناسراوە)‪،‬‬ ‫كە چل رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی و‬ ‫مافەكانی مرۆڤ و كەمینەكان لە دژی ئەو‬ ‫هەفتەنامەیە تۆماریان كردبوو كە موسڵمان‬ ‫و كریستیان و جولەكەشیان تێدابوو‪ ،‬هەر‬ ‫بۆیە ئەو هەفتەنامەیە لەژێر بارێكی خراپی‬ ‫دارایی دەینااڵند‪ ،‬هەفتەنامەكەش بەو جۆرە‬ ‫نەدەفرۆشرا و خوێنەری نەبوو‪ ،‬ئەوەی‬ ‫كە جێگەی سەرنج و هەڵوەستەكردن‬ ‫و پرسیارە‪ ،‬ئەوەیە كە ئەم هەفتەنامەیە‬ ‫لە سااڵنی ‪ 2000‬ەوە دەستیكردووە بە‬ ‫گاڵتەپێكردن و ناوزڕاندن و ریسواكردنی‬ ‫ئایینە ئاسمانیەكان (ئیسالم‪ ،‬كریستیان‪،‬‬ ‫جو) بە پلەی یەكیش ئایینی ئیسالم‪ ،‬تا ئەو‬ ‫رادەیەی كە كاریكاتێر لەسەر پێغەمبەران‬ ‫موحەمەد و عیسا و موسا و فریشتەكان‪،‬‬ ‫و تەنانەت لەسەر خودی خودای گەورەش‬ ‫باڵوكردۆتەوە‪ ،‬بە شێوازێكی زۆر‬ ‫شەرمەزارانەی و ئابڕوبەر‪ ،‬كە بە رووتی‬ ‫و لە باری نەویستراو ئەو كەسایەتیە‬ ‫پیرۆزانەیان وێناكردووە‪ ،‬كەچی ئەم‬ ‫هەفتەنامەیە بە كاریكاتێریكیش بەالی بت و‬ ‫پەیكەرپەرست و گاپەرست و ئاگرپەرست‬

‫و شەیتان پەرستاندا نەچووە!‪ .‬ئەوەی‬ ‫كە شارەزایانی بواری رۆژنامەگەریی‬ ‫فەرەنسایی باسیان لێوەكردووە‪ ،‬ئەوەیە كە‬ ‫ئەو هەفتەنامەیە بۆ ناوبانگی پەیداكردن و‬ ‫زیادكردنی ئاستی فرۆشتنی و چاكردنی‬ ‫باری داراییان ئەو كارەیان كردووە و‬ ‫دەیكەن‪ ،‬چونكە بە ئەنقەست بەهۆی‬ ‫باڵوكردنەوەی ئەو بابەتانەیان‪ ،‬خەڵكانی‬ ‫موسڵمان و كریستیان و جوی هاواڵتی و‬ ‫دانیشتوانی فەرەنسا و دەرەوەی فەرەنساش‬ ‫دەوروژێنن و هانیاندەدەن و كاردانەوەیان‬ ‫دەبێت‪ ،‬جا بە سكااڵ تۆماركردن بێت یان‬ ‫خۆپیشاندان بێت یان توندتر بە هێرشی‬ ‫چەكداری بێت‪ ،‬وەك ئەوەی ئەمدواییە‪ ،‬لە‬ ‫دەزگاكانی راگەیاندنیش باسیان لێوەدەكرێت‬ ‫و رێكالمێكی بەخۆڕاییان بۆ دەكرێت‪،‬‬ ‫خەڵكیش دەیەوێت بزانێت ئەم كاردانەوانە‬ ‫بۆ چیە و هۆی ئەو ئاژاوە و گرفتانە چین‪،‬‬ ‫لەم حاڵەتەشدا فرۆشی هەفتەنامەكەیان زیاد‬ ‫دەكات‪ ،‬كە بەمدواییەش ئەم هەوڵەیان زۆر‬ ‫سەركەوتووبوو‪ ،‬فرۆشتنی هەفتەنامەكە‬ ‫گەیشتە ملیۆنێك و دووسەد هەزار دانە‪،‬‬ ‫كە ئاستی فرۆشتنی ئاساییان نەدەگەیشتە‬ ‫‪ 30‬هەزار دانە لە واڵتێكی وەك فەرەنسای‬ ‫‪ 70‬ملیۆن كەسی‪ ،‬هەروەها سەرۆكی‬ ‫فەرنساش یەك ملیۆن یۆرۆی بەخشیە ئەو‬ ‫هەفتەنامەیە!‪ .‬لێكدانەوەیەكی دیكەش هەیە‬ ‫كە ئەم هەفتەنامەیە سیاسەتی شاراوەی‬

‫حزب و گروپی سیاسی رەگەزپەرست‬ ‫و توندڕەو و ڕاستڕەوی رادیكاڵ و‬ ‫ئیتنی جێبەجێدەكەن‪ ،‬بۆ دژایەتیكردنی‬ ‫پەیڕەوكارانی ئەم سێ ئایینە لە فەرەنسا‬ ‫و لە ئەوروپا بە گشتی‪ ،‬لە كاتێكیشدا كە‬ ‫هەفتەنامەكە بۆخۆی جاڕی ئەوە لێدەدات كە‬ ‫سەر بە چەپڕەوی رادیكاڵە!‪.‬‬ ‫ئەوەی كە ئاشكراشە هونەری كاریكاتێر‬ ‫(كاریكاتۆر) و نووسینی رەخنەئامێزی‬ ‫گاڵتەجاڕیی (النقد الساخر)‪ ،‬بە تایبەتی‬ ‫كاریكاتێر (كارتۆن) هونەرێكە بە ئەڵقەی‬ ‫بەستنەوەی هونەری شێوەكاریی و‬ ‫رۆژنامەوانیی دەژمێردرێت‪ ،‬و هونەرێكی‬ ‫زیندووی رەخنەئامێزە‪ ،‬بۆ وەدەرخستن و‬ ‫خستنەڕووی دیاردە دزێوەكانی نێوكۆمەڵگە‬ ‫و شەرمەزاركردنی كەسایەتیە گەندەڵ و‬ ‫نەخوازراوەكانی نێو بوارە جیاجیاكانی‬ ‫سیاسی و ئابوری و ئیداری و كۆمەاڵیەتیە‪،‬‬ ‫ئەو‬ ‫بنبڕكردنی‬ ‫لەمەدا‬ ‫ئامانجیش‬ ‫كەموكوڕیانە و پێشخستنی كۆمەڵگەیە‪ ،‬نەك‬ ‫نانەوەی ئاژاوە و وروژاندنی دەمارگیریی و‬ ‫بوونە هۆی كوشتن و بەكەم تەماشاكردنی‬ ‫خەڵك و بیروڕای خەڵك و ئایینی خەڵك‪،‬‬ ‫كە ئەمانەش قەت نابنە هۆی پێشخستنی‬ ‫كۆمەڵگە و بەهیچ شێوەیەك كار و ئامانجی‬ ‫هونەری كاریكاتێر نین و نەبوون‪ ،‬ئەدی‬ ‫دەبێت هەفتەنامەیەكی وەك (شاڕلی ئیبدۆ)‬ ‫بۆ ئەمە بكات !؟‬

‫دوێنێ‬

‫ئهمرۆ‬

‫سبهی‬

‫هونه‌ری‌به‌درخان‬

‫حه‌سه‌ن‌جودی‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫روانینێک‌بۆ‌حه‌یران‬

‫حهیران شێوازێکی رهسهنی هونهری سترانبێژی میللییه‬ ‫و بهشێکی دهوڵهمهندی کهلهپووری کوردییه‪ .‬سروشت‬ ‫و پێکهاتهی هونهری حهیران تایبهتمهندی جیاوازی‬ ‫پێداوه و لههونهره میللییهکانی دیکهی جوداکردۆتهوه و‬ ‫ههر ئهو تایبهتمهندییانهشی وایکردووه که بهنهمری و‬ ‫زیندوویی بمێنیتهوه و تا رۆژگاری ئهمڕۆ وهک یهکێک‬ ‫له جۆشدارترین هونهری میللی کوردی چهشه و چێژی‬ ‫تایبهتی خۆی ههیه‪.‬‬ ‫شارهزایانی حهیران بهگشتی دهقی حهیران به پهخشانه‬ ‫شیعر‪ ،‬یان شێوازێکی تایبهتی شیعری ئازاد لهقهڵهمی‬ ‫دهدهن و له رووی سهرواشهوه سێ سهروای خۆی‬ ‫ههیه که بریتییه له‪ :‬سهربهند‪ ،‬ناوبهند و دوابهند‪ .‬ئهمهش‬ ‫لهڕووی دهقهوه حهیران له الوک و بهیت و بهسته و‬ ‫سیاچهمانه و هۆره و جۆرهکانی دیکهی سترانبێژی‬ ‫جودای دهکاتهوه‪ .‬شارهزایانی بواری مۆزیکی کوردیش‬ ‫ئهوهیان دهستنیشان کردووه که حهیران زیاتر لهسهر‬ ‫پهیژهی مهقامی بهیات دهگووترێت و زۆر کهم به‬ ‫پهیژهی مهقامی دیکهی دهچڕدرێت‪ .‬که ئهمهش نهک‬ ‫ههر حهیرانی سنووردار کردووه‪ ،‬بهڵکو وایکردووه‬ ‫لهههموو جۆرهکانی دیکهی سترانبێژی و دهنگبێژی‬ ‫جودا ببێتهوه و لههیچ شتیکی دیکه نهچێت‪ .‬ههروهها‬ ‫حهیرانیش وهک ههر ژانرێکی دیکهی سترانبێژی‬ ‫دهکرێ به نۆتهش بنووسرێتهوه و بخوێنرێتهوه‪.‬‬ ‫باسوخواسی سهرهکی حهیران دهربڕینی راز و نیاز‬ ‫و هیوا و حهسرهتهکانی نێوان کوڕهتیمه حهیران‬ ‫و كچهتیمه حهیرانه‪ ،‬یان بڵیین گێڕانهوهی کورته‬ ‫چیرۆکێک یان ههڵوێستهیهک یان گفتوگۆیهکی نێوان‬ ‫کوڕهتیمه حهیران و كچهتیمه حهیرانه که ئهڤینداری‬ ‫یهکترن و بههۆی دووری نێوانیانهوه یان بههۆی‬ ‫بهربهستی کۆمهاڵیهتی و کولتوورییهوه ناتوانن‬ ‫بهیهک بگهن و به مرازی دڵی خۆیان بگهن‪ .‬زۆر‬ ‫کهم لهحهیرانهکان چیرۆکێکی درێژ لهخۆوه دهگرن‪.‬‬ ‫ههروهها سهرجهم بهندی حهیرانهکان یان لهسهر‬ ‫زمانی کچهتیمه حهیرانه یان کوڕهتیمه حهیرانه‪ ،‬یان‬ ‫لهنێو خودی حهیرانهکهدا گفتوگۆی نێوان ههردووکیان‬ ‫بهیهکهوه ههیه‪ .‬واتا حهیرانبێژ چ ژن بێت یان پیاو‪،‬‬ ‫یان روو له کهسه حهیرانبووهکهی خۆی دهکات و‬ ‫حهسرهت و داواکانی خۆی بۆ باس دهکات‪ ،‬یان روو‬ ‫له گوێگرانی خۆی دهکات و باس له حهیرانبووهکهی‬ ‫خۆی دهکات‪ .‬واتا حهیرانبێژ بهردهوام یان به راناوی‬ ‫(ئهمن) چیرۆک و بهسهرهاتی ساتێکی خۆی لهگهڵ‬ ‫ئهڤیندارهکهی دهگێڕێتهوه‪ ،‬یاخود به ڕاناوی (ئهتۆ) روو‬ ‫له کهسه حهیرانبووهکهی دهکات‪ .‬بۆیه حهیرانبێژان‬ ‫زۆر کهم له حهیرانهکانیاندا چیرۆک و باسوخواسی‬ ‫کهسێکی دیکه دهگێڕنهوه‪ .‬زۆر کهم له حهیرانهکاندا‬ ‫باسوخواسی کۆمهاڵیهتی و سیاسی و ئایینی تێدا‬ ‫رهنگیداوهتهوه‪ .‬مخابن ماوهیهکه چهند حهیرانبێژێک‬ ‫لهچوارچێوهی ئهقڵییهت و بهرنامهی رهوتی ئیسالمی‬ ‫سیاسیدا‪ ،‬ههوڵدهدرێت حهیران له جهوههر و ناوهرۆکی‬ ‫راستهقینه و رۆمانسیانهی خۆی دووربخرێتهوه و‬ ‫باسوخواسه ئایینیهکانی تێوهدهئاخنرێت و به فۆرم و‬ ‫ئاوازی حهیران رووپۆش دهکرێت‪ .‬ئهمهش جۆرێکه له‬ ‫شێواندنی کهلهپووری رهسهنی نهتهوهیهک بهگشتی و‬ ‫حهیران بهتایبهتی‪ .‬ئهگهرنا ههموو ئایین و ئایینزایهک‬ ‫بهگوێرهی هزر و رامانی خۆی ئاواز و هونهری تایبهت‬ ‫بهخۆیشی ههیه و چ پێویست دهکات هانا وهبهر‬ ‫شێواندنی بهشێک له کهلهپوورێکی رهسهنی وهکو‬ ‫حهیران ببرێت؟‬ ‫بهاڵم حهیران لهڕووی زمانی دهربڕینهوه؛ به‬ ‫شێوهزارێکی زۆر ساده و ساکاری ئهو ههرێمهی‬ ‫که لێی لهدایک دهبێت دهردهبڕدرێت و به ئاوازێکی‬ ‫زۆر ناسک لهقوڕگی حهیرانبێژهوه چریکهی دێت و‬ ‫کاریگهری خۆی لهسهر گوێگرانی خۆی دهکات‪ .‬دهکرێ‬ ‫ئهو راستییه گرنگه بخهینهڕوو که؛ شوێنی سهرههڵدانی‬ ‫حهیران گوند و الدێکانه و تایبهته به چین و توێژهکانی‬ ‫ژێرهوهی کۆمهڵگا و هونهری خهڵکی جووتیار و‬ ‫سهپان و باخهوان و ههژاره و هیچ پهیوهندی به‬ ‫چینی سهرهوه و بااڵدهستی کۆمهڵگاوه نییه و بههیچ‬ ‫شێوهیهکیش گوزارشت له راز و نیازی کوڕه دهرهبهگ‬

‫و ئاغا و میرهوه ناکات‪ .‬بهاڵم ئهگهر له مهجلیسی‬ ‫کۆشک و دیوهخانی بهگ و ئاغایانیش دهگووترێت‪ ،‬ئهوا‬ ‫سهرچاوهکهی بۆ کاریگهری و ئاستی هونهری حهیران‬ ‫و حهیرانبێژان دهگهڕێتهوه‪ .‬بهپێچهوانهی ئهو بۆچوون‬ ‫و رایهی که سهرچاوهی بهشێکی حهیران دهگهڕێننهوه‬ ‫بۆ ناو مهجلیسی کۆشک و دیوهخانانی بهگ و ئاغایان‪.‬‬ ‫ئهگهر ئهو بۆچوونه له راستییهوه نزیک بووایه ئهوا‬ ‫ناوهرۆک و باسوخواسی حهیرانیش لهسادهیی و مراز‬ ‫و راز و حهسرهتی ئهڤیندارانهی کارهکتهری کوڕهتیمه‬ ‫حهیران و کچهتیمه حهیران دهگۆڕدرا و لهجێی ئهمهدا‬ ‫باس ههر باسی شانوشهوکهت و جوامێری ئاغا و‬ ‫بهگ و میران دهبوو‪ .‬تهنانهت زۆرێک لهو حهیرانانهی‬ ‫لهناو جهرگهی شاریشهوه سهریانههڵداوه‪ ،‬مۆرکی‬ ‫سادهیی و مراز و رازهکانی گوندێتی پێوه دیاره‪.‬‬ ‫ههڵبهته پێکهاتهیهکی گرنگی حهیران وهسفی سروشت‬ ‫و جوگرافیایه و لهزۆربهی ههره زۆری حهیرانهکاندا‬ ‫وهسفی سروشتی گوند و دهشت و چیا و رهز و باخ‬ ‫و کانی و مهزارهکانی ههرێمهکه لهخۆوه دهگرێت‪.‬‬ ‫ئهگهر باسی شاریش بکات‪ ،‬ئهوا وهک شوێنی رووداو‬ ‫و بهسهرهاتی ناو حهیرانهکه نییه‪ ،‬بهڵکو زیاتر وهکو‬ ‫ئهوهیه کوڕهتیمه حهیران چووبێته شاری ناوبراوهوه‪،‬‬ ‫یان نیازی چوونه شارێکی ههبووبێت ناوی شارهکه‬ ‫دێت‪.‬‬ ‫بۆیه ئهگهر باس له جۆرهکانی حهیران بکرێت ئهوا‬ ‫ناکرێ حهیران بۆ حهیرانی سهرچیایی و حهیرانی‬ ‫مهجلیس و دیوهخانان دابهش بکرێت‪ .‬ئهم پۆلینکردنه‬ ‫لهگهڵ سروشت و تایبهتمهندییهکانی حهیراندا‬ ‫ناگونجێت‪ .‬چونکه ناکرێت حهیران بهشێکی له‬ ‫سهرچیاکان و بهشێکیشی له نێو مهجلیس و دیوهخاناندا‬ ‫سهریههڵدابێت‪ .‬ئهم پۆلینکردنه نه پۆلینکردنێکی تهواو‬ ‫جوگرافییه و نه پۆلینکردنێکی تهواو جڤاکییه‪ .‬ئهمه‬ ‫لهکاتێکدا ئهگهر بگووترابا؛ حهیرانی سهرچیایی و‬ ‫حهیرانی دهشتایی‪ ،‬یان بگووترابا؛ حهیرانی مهجلیسی‬ ‫و دهرهوهی مهجلیسان‪ ،‬هێشتا لهڕووی لۆژیکی‬ ‫پۆلینکردنهوه راستتر دهبوو‪ .‬لهالیهکی تریشهوه ئهگهر‬ ‫ناکرێ ههر لهبهر ئهوهی حهیرانبێژ بهدهنگێکی بهرز‬ ‫حهیرانهکهی دهچڕێت بهحهیرانهکهی ئهو بگووترێت‬ ‫حهیرانی سهرچیایی و ئهوهی به دهنگی نزمیش بیچڕێت‬ ‫پێی بگووترێت حهیرانی مهجلیسی‪ ،‬ئهمه لهکاتێکدا‬ ‫دهکرێ ههمان ئهو حهیرانهی لهسهر چیا گووتوویهتی‪،‬‬ ‫له دهشتایی و تهنانهت لهناو مهجلیسی دیوهخانانیشدا‬ ‫بهدهنگێکی بهرز بیڵێتهوه و گووتراوهتهوهش‪.‬‬ ‫لهراستیدا له خودی حهیران و دهقی حهیراندا هیچ‬ ‫ئاماژه و تایبهتمهندییهکی وهها نابینریت که ئهم‬ ‫حهیرانیان بۆ سهرچیا و ئهو حهیرانیان بۆ نێو‬ ‫مهجلیسان ئامادهکراوه‪ ،‬چونکه شوێنی راستهقینهی‬ ‫حهیران بۆخۆی ناخی حهیرانبێژهکهیه‪ ،‬کاتێکیش‬ ‫که حهیرانبێژ حهیرانهکهی له ناخ و هزری خۆیدا‬ ‫ئافراندوویهتی هیچ حیسابێک بۆ شوێنی گووتنهکهی‬ ‫ناکات‪ .‬هیچ بهڵگهیهکیش نییه که حهیرانبێژان بهو‬ ‫حیسابه حهیرانیان ئافراندبێت‪ .‬تهنانهت ئهگهر بهوردی‬ ‫بڕوانینه ئهو وشه و دهستهواژه و رستانهی لهحهیراندا‬ ‫زۆر بهکراوهیی دهردهبڕدرێن‪ ،‬که رهنگه لهگهڵ‬ ‫دابونهیتی داخراوی مهجلیسی دیوهخاناندا نهگونجێت‪.‬‬ ‫بۆیه ئهو پۆلینکردنانهی تاکو ئێستا بۆ جۆرهکانی‬ ‫حهیران کراون‪ ،‬کورتیان هێناوه و نهتوانراوه‪ ،‬وهکو‬ ‫پێویست سروشت و تایبهتمهندییه ههمهالیهنهکانی‬ ‫حهیران ئاشکرا بکرێت‪ .‬لهسهر ئهم بنهمایه پێویست‬ ‫دهکات که لۆژیک و شێوازی دیکهی لێکۆڵینهوهی‬ ‫کهلهپوورناسی بۆ پۆلینکردنی جۆرهکانی حهیران‬ ‫بهکاربهێنرێت‪ ،‬که لهگهڵ سروشتی ههمهالیهنهی‬ ‫حهیراندا یهکانگیر ببێتهوه‪ ،‬ئیدی ئهم پۆلینکردنه چ‬ ‫لهڕووی دهق و ناوهرۆکهوه بێت‪ ،‬یان لهڕووی ریتم‬ ‫و ئاواز و پهیژهی مهقامهوه‪ ،‬یان لهڕووی وێنهی‬ ‫شیعریی و وهسف و ئاستی هونهرییهوه‪ ،‬یان لهڕووی‬ ‫شوێن و ههرێمی سهرههڵدانی ههر حهیرانێکهوه بێت‪.‬‬ ‫ئهوهی گرنگه له پۆلینکردن و دهستنیشانکردنی جۆر‬ ‫و فۆرمهکانی حهیراندا تایبهتمهندییه هاوبهشهکانی‬ ‫حهیران بخرێتهڕوو و سیحر و ئیستاتیکای حهیران و‬ ‫کاریگهرییهکانی زیاتر ئاشکرا بکرێت‪.‬‬ ‫ئهگهر بهمشێوهیه سهرلهنوێ حهیران و پێکهاتهکانی‬

‫شرۆڤه بکرێت‪ ،‬ئهوا دهتوانرێت ئاسانکاری ئهوهمان‬ ‫بۆ بکات که لهڕووی کهلهپوورناسییهوه مێژووی‬ ‫سهرههڵدانی حهیران و جوگرافیای باڵوبوونهوهی‬ ‫حهیرانیش دهستنیشان بکرێت و کاریگهری ههرێمهکان‬ ‫لهسهر حهیران و کاریگهری حهیرانیش لهسهر‬ ‫کهلهپووری ههر ههرێم و ناوچهیهکدا ببنیریت‪ .‬بهمهش‬ ‫دهکرێ کهلهپوور و فۆلکلۆری میللیی و نهتهوهیی گهلی‬ ‫کوردیش باشتر بناسرێت‪ .‬چونکه تا ئێستا بهشێوهیهکی‬ ‫روون و یهکالییکهرهوه مێژووی سهرههڵدانی حهیران‬ ‫و پێداویستی دهرکهوتنی لهو کاتهدا نهخراوهتهڕوو‪.‬‬ ‫ناکرێ وهک ههندێک بۆچوون و را بیربکرێتهوه که پێیان‬ ‫وایه؛ تهمهنی حهیران سهدهیهک یان دوو سێ سهده‬ ‫بێت‪ ،‬ئهمه لهکاتێکدا لهڕووی ناوهرۆک و فۆرم و زمانی‬ ‫دهربڕینهوه پێدهچێت رهگێکی قووڵی مێژوویی ههبێت‬ ‫و بگهڕێتهوه بۆ ئهو قۆناخهی که هێدی هێدی بههۆی‬ ‫دابونهریت و باوهڕییه کۆنهپارێز و غهوارهکانهوه‪،‬‬ ‫پهیوهندییه سۆزدارییهکانی نێوان ههردوو رهگهزی نێو‬ ‫کۆمهڵگای کوردهواری تاهاتووه بهرتهسک کراوهتهوه‬ ‫و لهئاکامی ئهو چهپاندن و فشارانهی خراوهته سهر‬ ‫ئهو پهیوهندییانهوه هونهری حهیران وهک پێههڵگرتنێک‬ ‫ئهو سنووربهندی و کۆتگیرییهی بهزاندووه و وهک‬ ‫کاردانهوهیهکی هونهریانه به راشکاوی و بێ پهرده‬ ‫باسی ئاستی پهیوهندییه سۆزدارییهکانی نێوان‬ ‫کوڕهتیم حهیران و کچهتیم حهیران کردووه‪ ،‬یان مراز‬ ‫و رازیان ئهوهبووه که بهو ئاسته بگهن که لهحهیراندا‬ ‫گوزارشتیان لێیکردووه‪.‬‬ ‫ئهم روانینه کۆمهڵناسییه؛ ئهوهش دهستنیشان دهکات‬ ‫که حهیرانبێژ لهههردوو رهگهزدا ههبووه و تهنانهت‬ ‫زیاتر بهالی ئهوهدا دهشکێتهوه که حهیران زیاتر‬ ‫بهرههمی راز و مرازی خهفهکراوی ژن بووبێت تا‬ ‫لهوهی گوزارشت لهوهی پیاو بکات‪ .‬تهنانهت زۆرێک‬ ‫لهو حهیرانانهی پیاوانیش دهیچڕن‪ ،‬پڕن له داخوازی‬ ‫و حهسرهتهکانی ژنان‪ ،‬که گوایه کچهتیم حهیران به‬ ‫کوڕهتیم حهیرانی وهها و وههای گووتووه‪ .‬تهنانهت‬ ‫زێدهڕۆیی نابێت ئهگهر بگووترێت؛ کارهکتهری‬ ‫سهرهکی و تهوهری سهرهکی زۆرێک له حهیرانهکان‬ ‫ژن و راز و ئهڤیندارێتی ژنه‪ .‬ئهمهش ئهوه دهخاتهڕوو‬ ‫که حهیران تاڕادهیهک مۆرکی ژنانهی پێوه دیاره‪.‬‬ ‫پاشان لهگهڵ تێپهڕبوونی قۆناخهکانی بااڵدهستی‬ ‫پیاوساالرێتیدا تاهاتووه پیاوانیش داخوازی و راز‬ ‫و حهسرهتهکانی خۆیان تێوه ئاخنیوه و تێکهڵی راز‬ ‫و نیازهکانی ژنان بووه‪ ،‬که دابونهریت و باوهڕییه‬ ‫کۆنهپارێزهکان خهفه و چهپاندوویانه‪ .‬تهنانهت ههندێک‬ ‫لهو حهیرانانهی کهوا حهیرانبێژانی ژن دهیچڕن تایبهتن‬ ‫به خودی ژنانهوه و وهک شێوازێکی الواندندهوه و‬ ‫سهردولکه و شیوهنگرتن له کۆڕ و مهجلیسی ژناندا‬ ‫گووتوویانه‪.‬‬ ‫لێرهوه پهیوهند به مێژووی سهرههڵدانی حهیرانهوه‪،‬‬ ‫دهکرێ لهمیانهی شرۆڤهکردنی ئهو باسوخواس‬ ‫و تهوهره سهرهکییهی کهوا له خودی حهیراندا به‬ ‫کراوهیی و بێپهروا لهدهوریدا دهخولێتهوه‪ ،‬بزانین که‬ ‫مێژووی سهرههڵدان و گهشهکردنی حهیران رهگێکی‬ ‫قووڵی مێژووی ههزاران ساڵهی خۆی ههیه‪ ،‬که شیمانه‬ ‫دهکرێ لهگهڵ دهستپێکردن و زیاتربوونی قۆناخ به‬ ‫قۆناخی فشار و چهپاندنهکانی دابونهیتی داخراو‬ ‫و قهدهخهکار بۆ سهر پهیوهندییه سۆزدارییهکانی‬ ‫نێوان ههردوو رهگهز‪ ،‬بهتایبهتی بۆ سهر رهگهزی‬

‫‪15‬‬

‫ژن‪ ،‬لهگهڵ خۆیدا وهک کاردانهوهیهک چریکهی‬ ‫حهیرانی ئافراند بێت و تا فشار و کۆتگیرییهکان‬ ‫زیاتر تهشهنهی سهندووه‪ ،‬حهیرانیش وهک جۆره‬ ‫یاخیبوون و پێههڵگرتنێک لهبهرامبهر بهو دابونهریته‪،‬‬ ‫تاهاتووه پهرهیسهندووه و لق و پۆپهی لێبۆتهوه و‬ ‫جۆر و شێوازهکانی زیاتر بووه‪ ،‬تاهاتووه سیحر و‬ ‫کاریگهرییهکهیشی زیاتر بووه‪ .‬ئیدی وهک هونهرمهندی‬ ‫حهیرانبێژی مهزن حهسهن سیساوهیی دهڵێت‪»:‬حهیران‬ ‫تشتهکی گهلهک غهریبه‪ ،‬ئینسان دری پێدهکرێتهوه»‪.‬‬ ‫ئهوانهی له هونهری حهیرانیان کۆڵیوهتهوه را و‬ ‫بۆچوونی جیاوازیان سهبارهت به شوێنی سهرههڵدانی‬ ‫حهیران ههیه‪ .‬ههندێک ههرێمی ههولێر و ههندێکی‬ ‫تریش ههرێمی موکریان به کانگای سهرههڵدانی‬ ‫حهیران دهزانن‪ .‬ههندێکیش زۆر بهرتهسکتر دهڕوانن و‬ ‫چهند گوندێک یان ناوچهیهکی زۆر بچووک دهستنیشان‬ ‫دهکهن و به زێدی سهرههڵدانی حهیرانی دادهنێن‪ .‬بهاڵم‬ ‫لهراستیدا وهک چۆن سیاچهمانه له ههرێمی ههوراماندا‬ ‫سهریههڵداوه و پهرهیسهندووه و زیاتر تێنهپهڕیوه‬ ‫و ههورامان جوگرافیای رهسهنی سیاچهمانهیه و‬ ‫بهشێوهزاری ههوارمی دهچڕدرێ‪ .‬ئیدی ناکرێ‬ ‫لهههوارامانیشدا دهستنیشانی گوندێک یان ناوچهیهکی‬ ‫بچووکی ههورامان بکهینه کانگای سیاچهمانه‪ ،‬ئهوا‬ ‫حهیرانیش له کوردستاندا جوگرافیایهکی خۆی‬ ‫ههیه؛ که ئهو جوگرافیایه بهشێوهیهکی الکێشهیی‬ ‫سنووری ههرێمی موکریان و ههرێمی ههولێر‬ ‫دهگرێتهوه و بهو شێوهزاره دهچڕدرێ که تاڕادهیهک‬ ‫شێوهزاری هاوبهشی ههردوو ههرێمهکهیه‪ .‬رهنگبێ‬ ‫هاوشێوهزاریش هۆکارێک بووبێت بۆ پهرهسهندنی‬ ‫حهیران لهههردوو ههرێمی ههولێر و موکریان‪.‬‬ ‫ههروهها دهکرێ لهقۆناخێکدا‪ ،‬بهگوێرهی بارودۆخی‬ ‫سیاسی و کۆمهاڵیهتی و کولتوورییهوه‪ ،‬ههرێمێکیان‬ ‫لهههرێمهکهی دیکه زیاتر تێیدا حهیران پهرهیسهندبێت و‬ ‫له ههرێمهکهی تردا ههمان بارودۆخ لهئارادا نهبووبێت‬ ‫و پاشان به پێچهوانه کهوتبێتهوه و لهههرێمهکهی‬ ‫دیکهدا دهرفهتی پێشکهوتنی حهیرانی تێدا زیاتر‬ ‫بووبێت‪ .‬بۆیه ناکرێ لهڕوانگهیهکی ناوچهگهریانه‪ ،‬یان‬ ‫لهبهرئهوهی لهرابردوویهکی نزیکدا یاخود له ئێستادا‬ ‫حهیران لهههرێمێکی دیاریکراودا دهرفهتی پهرهسهندنی‬ ‫بۆ رهخساوه‪ ،‬ئیدی بگووترێ؛ کانگای حهیران فالن‬ ‫ههرێمه‪.‬‬ ‫راستییهکهی ئهوهیه که پێویسته بهدواداچوونی‬ ‫ههمهالیهنه بۆ مێژووی سهرههڵدانی حهیران و‬ ‫قۆناخهکانی پهرهسهندنی بکرێت و حهیران له ههموو‬ ‫رووێکهوه بناسرێت‪ .‬بۆ ئهمهش پێویست دهکات‬ ‫پهیمانگای تایبهتی بۆ لێکۆڵینهوه له هونهری سترانبێژی‬ ‫و دهنگبێژییه میللییهکان بهگشتی بکرێتهوه و بۆ ههر‬ ‫یهک له هۆره‪ ،‬سیاچهمانه‪ ،‬گهلۆ و بهیت‪ ،‬الوک و‬ ‫مهقامهکان بهشی تایبهتی دابمهزرێت‪ ،‬بهههمان شێوه‬ ‫بهشی تایبهتی حهیرانیش دابمهزرێت و ههوڵبدرێت‬ ‫تۆمار و ئهرشیف بکرێن و خوێندنگای تایبهتی و بهشی‬ ‫تایبهتی له پهیمانگا هونهرییهکاندا بۆ فێربوونی حهیران‬ ‫بکرێتهوه و کهناڵه رادیۆیی و تهلهفیزیۆنهکانیش‬ ‫شانبهشانی بوارهکانی دیکهی هونهر و کهلهپوووری‬ ‫میللی کورد‪ ،‬گرنگی تایبهتی به حهیران بدهن و وهک‬ ‫سامانێکی بههاداری کهلهپووری میللی و نهتهوهیی‬ ‫ببینرێت و بپارێزرێت‪.‬‬ ‫‪hesencudi@gmail.com‬‬

‫‪16‬‬

‫سەرپەرشتیاری‌وه‌رزشی‌بەدرخان‬ ‫‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬ ‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‬ ‫بـــاوكـــراوەیـــەكـــی‌‬ ‫بیروڕای‌ئازاد‬ ‫كاروان‌مه‌سعود‌عه‌لی‬ ‫روونـ ــاكـ ــبـ ــیـ ــریـ ــی‌‬ ‫گــشــتــیــیــە‌لــەگــەڵ‌‬ ‫خولی سێیهم‪ ،‬ژمارە (‪ ،)171‬پێنج شهممه‪ ،‬كانونی دووهمی ‪ 2015/1/22‬زایینی‬ ‫ رێبهندانی ‪ 2714‬كوردی ‪ -‬ساڵی چواردهههم‬‫بەدرخان‌دەردەچێ‬

‫پێشكەوتنی‌وەرزش‌و‌نەبوونی‌‬ ‫ياسای‌لیژنەی‌ئۆلۆمپی‬

‫حسێن‌شێروانی‌وه‌رزش‌دۆسته‌كه‌ی‌هه‌ولێر‬

‫كاروان‌مەسعود‬ ‫وەرزش لە دنیا ئەمرۆدا پێگە و سەنگێكی گەورەی هەیە و ئاسانتر‬ ‫رێگەیە بۆ گەیاندنی پەیام ‪،‬وەك دەگوترێت هەڵگری پەیامی ئاشتیە و‬ ‫هەردەم الیەنە ناكۆكەكان لە پاڵەوانێتی و قارەمانێتیەكان كۆدەكاتەوە بە‬ ‫بێ ئەوەی بۆ باكگراوندی سیاسی و ئاینی و مەزهەبی بگەرێتەوە‪ ،‬كەواتە‬ ‫ئەوەی بە وەرزش دەكرێت لە ماوەیەكی كورت خایەن‪ ،‬رەنگە بە سیاسەت‬ ‫و ئەدەب و كلتور و هونەر نەكرێت‪ ،‬بۆ ئەمەش نمونەی زیندوو زۆرە‪ ،‬لە‬ ‫مۆندیالی فەرەنسای ‪ 1998‬كاتێك تۆپی پێ هەڵبژاردەی واڵتەكانی ئێران و‬ ‫ئەمریكای كۆكردەوە و یاریەكەش بە سەركەوتنی ئێرانیەكان كۆتایی هات‪،‬‬ ‫یاخود لە یاریەكانی ئۆلۆمپیاد كە زیاتر لە ‪ 200‬واڵت بەشداری تێدا دەكەن‬ ‫لە یاریە جیاوازەكان ئەمەش بە بوونی رەنگ و ئاین و ئایدیای جۆراوجۆر‪،‬‬ ‫بەاڵم وەرزش ئەوان كۆدەكاتەوە‪.‬‬ ‫پێشكەوتنە بەرچاوەكانی وەرزش لە ئەمرۆدا زۆر خێرایە و سات بە‬ ‫سات هەنگاو بەرەو گەشەسەندی زیاتر دەنێت لە رێگەی داهێنانەكان‬ ‫و زانستی سەردەم و تەكنۆلۆژیاوە كە رێگەیەكە بۆ پەرەدانی زیاتر بە‬ ‫وەرزش‪ ،‬ئەوەتا لە دوای مۆندیالی ئەفریقیای باشوری ‪ ،2010‬تەكنۆلۆژیای‬ ‫گۆڵ بەكاردەهێندرێت‪ ،‬كاتێك تۆپەكە هێلی گۆڵ تێدەپەرێنێت لە رێگەی‬ ‫ئامێرێكەوە دادوەری یاریەكە ئاگادار دەكرێتەوە لەوەی كە گۆڵ بووە‪،‬‬ ‫ئەمەش مشت و مڕی نێوان راهێنەران و یاریزانان و دادوەرانی تاڕادەیەكی‬ ‫زۆر كەمكردۆتەوە‪ ،‬چونكە لە رێگەی شاشەی زیرەكیشەوە پیشان دەدرێت‪،‬‬ ‫ئەمە جگە لە زیادكردنی دوو دادوەری تر لە نزیك گۆڵەكانەوە و ‪....‬هتد‬ ‫‪،‬ئەمەو جگە لە دروست كردنی یاریگا و هۆڵی وەرزشی داخراو كە بە‬ ‫شێوەیەكی مۆدێرنانە و سەردەمیانە و بە نوێترین دیزاینەكان بنیات نراون‪.‬‬ ‫ئەمانە بەشێكی بچوكن لەو پێشكەوتنانەی وەرزش كە بەخۆیەوە بینیوە و‬ ‫رۆژ لە دوای رۆژیش زیاتر دەبێت‪.‬‬ ‫هەرێمی كوردستان بە بەراورد لەگەڵ ئەو پێشكەوتنانەی وەرزشی‬ ‫دنیا بە خۆیەوە بینیوە تارادەیەكی زۆر دوورە و هێشتا لە سەرەتای‬ ‫پێشكەوتنەكادایە!‬ ‫لە رووی یاریگا و هۆڵی داخراوی تایبەت بە یاریە جۆراوجۆرەكان و‬ ‫مەلەوانگە و گۆرەپانی یاریەكانی گۆرپان و مەیدان و پایسكلسواری و ‪....‬‬ ‫هتد‪ ،‬هەرێمی كوردستان زۆر هەژارە‪ ،‬بوونی چەند هۆلێك كە شێوەیەكی‬ ‫ستانداردی جیهانی وەرنەگرتووە و بەوەی هەر رۆژە و یاریەكی تیا‬ ‫ئەنجام دەدرێت‪ ،‬مانای پێشكەوتنی وەرزش نیە لەم هەرێمە‪ ،‬تۆپی پێ كە‬ ‫زۆرترین جەماوەر و هاندەر لە خۆی كۆدەكاتەوە‪ ،‬تا ئێستا جەماوەری‬ ‫وەرزشی كوردستان كە تۆپی پێ یاری ژمارە یەكە لە نێویاندا‪ ،‬یاریگایەكی‬ ‫سەردەمیانەیان لە هەرێمی كوردستان نەبینیوە تا هانی تیپ و یانەكانی‬ ‫تێدا بدەن ‪،‬ئەمە سوچی ئەوان نیە‪ ،‬سوچی الیەنی پەیوەندی دارە كە لە‬ ‫ماوەی ‪ 24‬ساڵی حوكمرانی كوردی نەیتوانیووە خواست و ئارەزووەكانی‬ ‫وەرزشكاران و هاندەران تێربكات كە تینون بە یاریگای جوان و‬ ‫سەرنجراكێش و هۆڵی داخراوی مۆدێرن‪.‬‬ ‫نەبوونی قانونی لیژنەی ئۆلۆمپی و پەسەند نەكردن یاخود گفتوگۆ لە سەر‬ ‫نەكردنی لەالیەن پەرلەمانی كوردستانەوە‪ ،‬كاریگەری نەرێنی بە سەر‬ ‫سیمای وەرزشەوە هەیە و رێگرە لە بەردەم پێشكەوتنەكان ‪،‬ئەوەی هەستی‬ ‫پێدەكرێت كەسی شیاو لە شوێنی شیاو نیە ! چونكە قانونێك نیە لیژنەی‬ ‫ئۆلۆمپی و یەكێتیە وەرزشیەكانی سەر بەو لیژنەیە رێكبخات و زۆربەی‬ ‫كات لە سەر بنەمای حیزبی و شەخسی بەرپرسانی وەرزشی دادەنرێن و‬ ‫زۆربەی بەرپرسانی وەرزشی لە كوردستان زیاد لە دوو پۆستیان هەیە و‬ ‫هەندێ كات پەنجەكانی دەستێكیش تێدەپەرێنێت‪ ،‬و كار بە شیاوی كەسەكان‬ ‫ناكرێت بۆ پۆستە كارگێرییە وەرزشیەكان‪ ،‬هەرێمی كوردستان خاوەنی‬ ‫چەندین كەسی ئەكادیمی و پسپۆر و خاوەن بروانامەی بەرزن لە وەرزش‪،‬‬ ‫بەاڵم هۆكارەكانی لە سەرەوە باسكراوە رێگرن تا ئەوان خزمەتی وەرزش‬ ‫بكەن و رێگە چارەی گونجاو بۆ كەموكورتیەكان بدۆزنەوە‪ ،‬كە ئەمەش‬ ‫جارێكی تر وا دەكات وەرزشی كوردستان پێشنەكەوێت‪.‬‬ ‫ئیتر كاتی ئەوە هاتووە پەرلەمان و حكومەت بە تایبەتی وەزارەتی رۆشنبیری‬ ‫و الوان قانونی لیژنەی ئۆلۆمپی پەسەند بكەن و كاری جدی لە سەر بكەن‬ ‫تا وەرزش لە كوردستان بكەوێتە سەر رێچكەی خۆی و زیاتر هەنگاو بۆ‬ ‫بەرەو پێشبردنی بكرێت‪ ،‬چونكە تا ئەو قانونە دەرنەچێت وەرزشی هەرێمی‬ ‫كوردستان لەو قاڵبەی ئێستای دەمێنێتەوە و پێش ناكەوێت‪.‬‬

‫عەقیدی ماف پەروەر (حسێن مەولود شێروانی)‪،‬‬ ‫بەڕێوەبەری پێشوی پۆلیسی هەولێر لەسااڵنی‬ ‫‪ 1971-1968‬لەساڵەكانی پێشتر بەجیا جیا‬ ‫پۆستی وەرگرتووە لەبەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی‬ ‫هەولێر و لەشارەكانیتری دەرەوەی هەرێمی‬ ‫كوردستانیش‪ ،‬لەساڵی ‪ 1930‬لەشاری هەولێر‬ ‫لەدایكبووە و خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و‬ ‫دواناوەندی لەشاری هەولێر تەواو كردووە و‬ ‫دواتر چوەتە كۆلیژی پۆلیس لەبەغدا‪ ،‬لەساڵی‬ ‫‪ 1951‬بووەتە دەرچوی ئەم كۆلیژە‪.‬‬ ‫ساڵی ‪ 1968‬ئەوكاتەی كە دامەزرا بەپۆستی‬ ‫(بەڕێوەبەری پۆلیسی هەولێر) تاكو ساڵی‬ ‫‪ 1971‬بەردەوامبوو لەم پۆستەیدا و‬ ‫لەهەمانكاتدا لەساڵی ‪ 1970‬بەرپرس بوو لە‬ ‫پێكهێنانی پۆلیسی پاسەوانی سنور (حرس‬ ‫حدود)‪ ،‬بۆسەرجەم پارێزگای هەولێر‪،‬‬ ‫لەكۆتاییەكانی ساڵی ‪ 1971‬دەستگیركرا‬ ‫لە الیەنی ڕژێمی بەعس لە زیندانی (قصر‬ ‫نهایە)‪ ،‬لە ساڵی ‪ 1972/11/23‬شەهیدكرا لە‬ ‫بەندیخانەی (قصر نهایە)‪ ،‬ئەو بڕوانامانەی‬ ‫كەبەدەستی هێناوە بریتین لەمانەی خوارەوە‪:‬‬ ‫ بەكالریۆس لە كۆلێژی پۆلیس لەساڵی‬‫‪.1952‬‬ ‫دبلۆم لە زانستی پۆلیس لەئاكادیمیای پۆلیسی‬ ‫نێودەوڵەتی لە(واشنتۆن) لەئەمریكا لەساڵی‬ ‫‪.1959‬‬ ‫ بەكالریۆس لە زمانی ئینگلیزی لە زانكۆی‬‫بەغدا لەساڵی ‪.1964‬‬ ‫ بەكالوریۆس لەماف لەزانكۆی مستنصریە‬‫لەساڵی ‪.1968‬‬ ‫ هەروەها وەرگیرابوو بۆخوێندنی ماستەر‬‫لەكۆلێژی یاسا لە زانكۆی قاهیرە‪ ،‬بەاڵم بەهۆی‬ ‫شەهیدبونیەوە نەیتوانیووە خوێندنەكەی تەواو‬

‫بكات‪.‬‬ ‫كاتێك بەنەماڵەكەی دەچن بۆ هێنانەوەی‬ ‫تەرمەكەی لەشاری بەغدا ئەوا ڕژێمی بەعس‬ ‫پێشبینی ئەوەی كردبوو كە خەڵكی زۆر‬ ‫خۆپیشاندان بكەن بۆیە ئامادەكارییەكی زۆری‬ ‫ئاسایشییان كردووە و هەروەها قەدەغەی‬ ‫هەموو ڕێوڕەسمێكیان كرد لەسەر هەموو‬ ‫ئاستێك كە وەكو بۆی بكردرێت لەشاری‬ ‫هەولێر‪ ،‬بەاڵم ئەوكاتی پارێزگای هەولێر‬ ‫لەسەر پارتی حیساب بوو ئەو پابەند نەبوو بەو‬ ‫بڕیارەی بەغدا و هەڵسا ڕێوڕەسمێكی گەورەی‬ ‫بۆكرد خەڵكانێكیش هاتبون لەدوزەوە هاتبون‬ ‫بۆ پێشوازیكردن لە تەرمەكەی حسێن شێروانی‬ ‫و تاكو شاری هەولێر خەڵك لە پێشوازی ئەو‬ ‫بوون‪ ،‬ڕێو ڕەسمێكی گەورەی بۆكرا وەكو‬ ‫ڕێوڕەسمی ئەفسەرانی پلە بەرزی پۆلیس‪،‬‬ ‫كە ئەوكاتی چەندین هۆنراوە گوتران كەدژی‬ ‫ڕژێمی بەعس بون‪ ،‬وە ئەوانەی بەشداریشیان‬ ‫كرد لەدواتردا توشی لیپرسینەوە بون لەالیەن‬ ‫دەزگا ئەمنیەكانی شاری هەولێر و هەندێكیان‬ ‫لەبەر زۆری لێپرسینەوە هەڵسان پەیوەندیان‬ ‫بەپێشمەرگەوە كرد‪.‬‬ ‫ئەوكەسانەی ئەوكاتی كە باس دەكەن گوایە‬ ‫گەورەترین رێورهسم بووە كە بۆ كەسێك‬ ‫بكرێت لەشاری هەولێر كە بۆ تەرمەكەی عەقید‬ ‫حسێن شێروانیان كرد‪.‬‬ ‫ئێستاكەش لەیەكێك لە بەڕێوەبەرایەتیەكانی‬ ‫پۆلیسی هەولێر هۆڵێك دروستكراوە بەناوی‬ ‫(حسێن شێروانی)‪ ،‬لە بەڕێوەبەرایەتی‬ ‫ڕەگەزنامە و ناسنامەی هەولێر هۆڵێیان‬ ‫داناوە بەناوی حسێن شێروانی‪ ،‬ئەمەش وەكو‬ ‫لەبەرچاوگرتنی خزمت و كارەكانی ئەو و‬ ‫وەكو وەفادارییەكیش بوو بۆ ئەو كهڵه پیاوه‪.‬‬

‫وه‌رزش‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫‪17‬‬

‫باشترینەكانی‌‪‌2014‬دەستنیشان‌كران‬ ‫رۆنالدۆ‌بۆ‌جاری‌سێیەم‌بووە‌خاوەنی‌خەاڵتی‌تۆپی‌زێڕین‬

‫راپۆرت‌‪‌:‬لوقمان‌عەلی‬ ‫كریســـتیانۆ رۆنالدۆی هێرشـــبەری یانەی ریال‬ ‫مەدریـــدو هەڵبـــژاردەی پورتـــوگاڵ بـــۆ جاری‬ ‫دووەم لەســـەر یـــەك و بـــۆ جـــاری ســـێیەم‬ ‫لـــە مێژوویـــدا خەاڵتی تۆپـــی زێڕی باشـــترین‬ ‫یاریزانـــی جیهانـــی پێدرا‪.‬‬ ‫لـــە ئاهەنگێكـــی گـــەورەدا لەشـــاری زیوریخی‬ ‫سویســـریدا و بە بەشـــداری زۆربەی ئەستێرە‬ ‫دیارەكانـــی تۆپـــی پێـــی جیهـــان‪ ،‬یەكێتیـــی‬ ‫تۆپـــی پـــێ نێودەڵەتـــی فیفـــا بەهاوبەشـــی‬ ‫لەگـــەڵ گۆڤـــاری فرانـــس فوتبۆڵـــی فەڕەنســـی‬ ‫خەاڵتـــی تۆپـــی زێڕیـــن و باشـــترین راهێنەر و‬ ‫یاریـــزان و جوانتریـــن گۆڵ وپێكهاتەی ســـاڵی‬ ‫‪ 2014‬دابەشـــكرد‪ ،‬لەســـەر ئاســـتی یاریزانانی‬ ‫كـــوڕدا كریســـتیانۆ رۆنالـــدۆ خەاڵتـــی تۆپـــی‬ ‫زێڕێنـــی وەك باشـــترین یاریزانـــی ســـاڵی‬ ‫‪ 2014‬پێـــدرا‪ ،‬رۆنالـــدۆ پێشـــتر لـــە ســـااڵنی‬ ‫‪ 2008‬و‪ 2013‬ئـــەم خەاڵتـــەی پێـــدراوە ‪،‬‬

‫رۆناڵدۆ‪%37،36‬دەنگەكانـــی كۆكردۆتـــەوەو‬ ‫میســـیش ‪ %15،76‬دەنگەكانی بەدەستهێناوەو‬ ‫هەرچـــی نوێـــری گۆڵپارێـــزی ئەڵمانیشـــە‬ ‫‪%15،72‬دەنگەكانی بەدەســـتهێناوە ‪ ،‬لەســـەر‬ ‫ئاســـتی راهێنەرانـــی جیهانیشـــدا خەاڵتـــی‬ ‫باشـــترین راهێنـــەر بە یواكیم لۆفـــی راهێنەری‬ ‫هەڵبژاردەی ئەڵمانیـــا درا‪ ،‬بەمەش یواكیم لۆف‬ ‫كەوتـــە پێـــش هەریەكـــە لەكارلـــۆ ئەنچیلۆتـــی‬ ‫ئیتاڵـــی راهێنـــەری یانـــەی ریـــاڵ مەدریـــد و‬ ‫دێگۆ ســـیمیۆنی ئەرجەنتینـــی راهێنەری یانەی‬ ‫ئەتلەتیكۆ مەدریدی ئیســـپانی‪ ،‬كە بەهاوبەشـــی‬ ‫كێبڕكێیـــان لەســـەر ئـــەم خەاڵتـــە كرد‪.‬‬ ‫هەڵبژاردنـــی یواكیـــم لـــۆف بەباشـــترین‬ ‫راهێنـــەری جیهـــان لەســـاڵی ‪ 2014‬پاش ئەوە‬ ‫هـــات‪ ،‬كـــە ناوبراو توانـــی لەگـــەڵ هەڵبژاردەی‬ ‫ئەڵمانیـــا ناســـناوی جامـــی جیهانـــی ‪2014‬ی‬ ‫بەڕازیـــل بەدەســـت بهێنێـــت و بـــۆ جـــاری‬ ‫چـــوارەم ئەڵمانیـــا بكاتـــە خاوەنـــی جامەكـــە‪.‬‬ ‫خەاڵتـــی جوانترین گۆڵیش كـــە بەناوی خەاڵتی‬

‫بۆشكاشـــە بە جیمیـــس رۆدریگێـــزی یاریزانی‬ ‫یانـــەی ریـــال مەدریـــد درا‪ ،‬گۆڵەكـــەی جیمس‬ ‫رۆدریگێـــز بریتیبوو لەو گۆڵەی كە بەدرێســـی‬ ‫هەڵبژاردەكەیەوە لەقۆناغی شـــانزەی مۆندیالی‬ ‫دووهەزاروچـــواردەی بەڕازیـــل بەرامبـــەر‬ ‫هەڵبـــژاردەی ئۆرۆگـــوای تۆمـــاری كـــرد‪،‬‬ ‫كـــە كۆڵۆمبیـــا بـــەدوو گۆڵـــی ئـــەم یاریزانـــە‬ ‫ســـەركەوتنی بـــۆ قۆناغـــی چارەگـــی كۆتایـــی‬ ‫بەدەســـت هێنا‪.‬‬ ‫بەمـــەش گۆڵەكـــەی جیمـــس رۆدریگێـــز‬ ‫كەوتـــە پێـــش گۆڵەكـــەی رۆبیـــن ڤان پێرســـی‬ ‫هۆڵەندی‪ ،‬كـــە ئەو لەهەمـــان مۆندیالدا لەئیكەر‬ ‫كاسیاســـی گۆڵپارێزی هەڵبژاردەی ئیســـپانیای‬ ‫تۆماركرد‪،‬لەســـەر ئاســـتی كچانیشـــدا خەاڵتی‬ ‫باشـــترین یاریزانـــی ســـاڵی ‪ 2014‬بـــە نادیـــن‬ ‫كیســـلیری یاریزانی هەڵبـــژاردەی ئەڵمانیا درا‪،‬‬ ‫بەمەش كیســـلەر بۆ یەكەم جـــار ئەم خەاڵتەی‬ ‫بەدەســـت هێنـــا و كەوتـــە پێـــش هەریەكـــە‬ ‫لەیاریزانـــان مارتای بەڕازیلـــی و ئابی وامباكی‬

‫ئە مر یكی ‪.‬‬ ‫مارتـــا پێشـــتر بـــۆ پێنـــج جـــار ئـــەم خەاڵتەی‬ ‫بەدەســـت هێناوە‪ ،‬هەروەها وامباكیش لەســـاڵی‬ ‫‪ 2012‬توانـــی ببێتە باشـــترین یاریزانی جیهان‬ ‫لەسەر ئاســـتی كچان‪.‬‬ ‫ئەمـــەو لـــە یـــازدە یاریزانـــی باشـــترین‬ ‫هەڵبـــژاردەی جیهانیشـــدا شـــەش یاریـــزان لـــە‬ ‫هـــەردوو یانەی ریال مەدریـــد و بایرەن میونخ‬ ‫بـــوون ‪ ،‬مانوێـــل نوێـــر و فلیـــب الم و ئاریـــان‬ ‫رۆبـــن و تۆنی كـــروس و ســـێرخیۆ رامۆس و‬ ‫كریســـتیانۆ رۆنالدۆ ‪ ،‬دوو یاریزانیش لە یانەی‬ ‫بەرشـــەلۆنەی ئیســـپانی بـــوون كـــە ئەوانیش‪،‬‬ ‫لیۆنێـــل میســـی و ئەنێســـتا بـــوون‪ ،‬هەروەهـــا‬ ‫دوو یاریزانیش لە یانەی پاریس ســـانجێرمانی‬ ‫فەڕەنســـی‪ ،‬ئەوانیش داڤید لویز و تیاگۆ ســـێلڤا‬ ‫بوون ‪ ،‬یانەی مانچســـتەر یونایتدی ئینگلیزیش‬ ‫یاریزانێكی لـــە پێكهاتەكەدا هەبـــوو كە ئەویش‬ ‫یاریـــزان ئەنخێـــل دی ماریـــا بوو‪.‬‬

‫شه‌هید‌مورسەلی‌هه‌میشه‌‌له‌یاد‬

‫لەساڵی ‪ 1946‬لەگوندی گرد عازەبان لەدایكبوە‪ ،‬خوێندنی سەرەتایی خوێندوە و دواتریش لەگەڵ بنەماڵەكەی هاتوەتە شاری‬ ‫هەولێر‪ ،‬خوێندنی ناوەندی و دواناوەندی لە ئامادەیی (ئەربیل ئوال) تەواو كردوە‪ ،‬لەسااڵنی ‪ 1969 – 1968‬دەچێتە خولی‬ ‫ئەفسەری سەربازی لەسوپای عێراق و دەبێتە (نائب زابت)‪ ،‬لەسەرەتای ژیانی وەرزشیدا لەقوتابخانە و لەتیپی وەرزشی‬ ‫ئەنوار یاریكردوە و دواتریش بوە بەیاریزانی یانەی بروسك و یانەی هەولێر و تیپی پۆلیسی هەولێر‪ ،‬لەماوەی ژیانیدا چەندین‬ ‫گەشتی بۆدەرەوەی كوردستان و بۆ واڵتانی ئەوروپی ئەنجامداوە‪ ،‬یاریزانێك بوە بەمانای وشه لەوپەڕی بەرزی ئاستی‬ ‫یاریكردن و رهوشت بووە‪ ،‬بەشێوەیەك باس لەم یاریزانە دەكرێت كە تاكو ئێستا یاریزانێكی كورد لەشێوەی ئەو دروست‬ ‫نەبۆتەوە لەناو كوردان دا‪ ،‬یاریزانێك بووە هونەری یاریكردنی زۆر بەرزبووە و لەگەڵ ئەمەش دا لە سەیتەرەكردنی تۆپدا‬ ‫زۆر بەئەزمون بووە و توانیویەتی بەهەمو ئەندامەكانی جەستەی كۆنتڕۆڵی تۆپ بكات و یاری بەتۆپ بكات بە پێ و سەر‬ ‫و سینگ و چۆك و ڕانی و سەرەڕای ئەمانەش لەیاركردندا هەموكات داهێنانی هەبووە و جموجۆڵی زۆرجوانی هەبووە‪،‬‬ ‫لەگەڵ دەستپێكردنەوەی شۆڕشی نوێدا پەیوەندی بەشۆڕشی كورد دەكات و دەتوانێت بەپشتی خۆی دەزگای ڕادیۆی‬ ‫دەنگی (شۆڕشی عێراق – گەلی كوردستان) لە سوریاوە بهێنێتە ناوزەنگ‪ ،‬لەدواتر دا لەساڵی ‪ 1978‬لە دەشتی كۆیە لەگەڵ‬ ‫هاوخەباتێكی ئاشكرا دەبن كە بۆ كاری شۆڕش هاتبونە ناوچەكە و دوای ئاشكرابونیان‪ ،‬كۆپتەر هەڵدەستێت بەهێرش كردنە‬ ‫سەریان و ناردنی سەرباز بۆ سەریان‪ ،‬لەئەنجامدا شەهید دەكرێن و تەرمەكانیان دەبردرێتە مزگەوتێكی ناحیەی تەق تەق و‬ ‫هەر لەو ناحیەیە دەنێژرێن و لەساڵی ‪ 2009‬دا گۆڕەكەی دەگوازنەوە بۆ گوندی گرد عازەبان‪.‬‬

‫‪18‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬ ‫سەرپەرشتیاری‌كەلچەری‌بەدرخان‬ ‫بـــاوكـــراوەیـــەكـــی‌‬ ‫بیروڕای‌ئازاد‬ ‫د‪.‬سامان‌جه‌الل‬ ‫روونـ ــاكـ ــبـ ــیـ ــریـ ــی‌‬ ‫راوێژكاری زمانهوانی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان‬ ‫گــشــتــیــیــە‌لــەگــەڵ‌‬ ‫خولی سێیهم‪ ،‬ژمارە (‪ ،)171‬پێنج شهممه‪ ،‬كانونی دووهمی ‪ 2015/1/22‬زایینی ‪-‬‬ ‫بەدرخان‌دەردەچێ‬ ‫رێبهندانی ‪ 2714‬كوردی ‪ -‬ساڵی چواردهههم‬

‫سر «العالقة الغامضة»‬ ‫ما ّ‬ ‫بين تركيا وتنظيم داعش؟‪..‬‬ ‫عدنان‌حسين‬ ‫تساؤل طرحته صحيفة «إندبندنت» البريطانية في‬ ‫الثاني والعشرين من أيلول الماضي في إطار تقرير لها‬ ‫غداة إفراج التنظيم اإلرهابي عن نحو ‪ 50‬من دبلوماسيي‬ ‫القنصلية التركية في مدينة الموصل وعائالتهم اختطفهم‬ ‫التنظيم إثر استيالئه على المدينة قبل ذلك بمئة يوم‪.‬‬ ‫مبعث التساؤل ان عملية اإلفراج ّتمت من دون أي ثمن‬ ‫دفعته أنقرة بحسب ما أعلن يومها رئيس الوزراء التركي‬ ‫(رئيس الجمهورية حالياً) رجب طيب أردوغان الذي زعم‬ ‫«حرِروا» في عملية سرية ن ّفذها جهاز‬ ‫ان المحتجزين ُ‬ ‫المخابرات التركية ورفض الكشف عن تفاصيلها‪.‬‬ ‫يومها أيضاً نقلت الصحيفة في تقريرها عن أكراد سوريين‬ ‫شعورهم باالستياء حيال الحكومة التركية التي قالوا أنها‬ ‫تتواطأ مع داعش لتدمير الجيوب المستقلة ألكراد سوريا‪.‬‬ ‫«الظروف الغريبة» التي تلت عملية اعتقال الرهائن ثم‬ ‫اإلفراج عنهم دفعت الصحيفة البريطانية – كما سواها –‬ ‫الى التخمين بان تركيا تجمعها مع داعش عالقة مختلفة‬ ‫وأكثر ودية من غيرها من الدول‪ .‬وما زاد من قوة التخمين‬ ‫ان المواقع اإللكترونية التركية المؤيدة لداعش أعلنت‬ ‫أن اإلفراج عن الرهائن األتراك جاء بأوامر مباشرة من‬ ‫«الخليفة» أبو بكر البغدادي‪ .‬وبالطبع فان الصحيفة –كما‬ ‫غيرها أيضاً – قارنت بين معاملة داعش لكل من الرهائن‬ ‫األتراك والصحفيين األوربيين واألميركيين الذين ذبحهم‬ ‫التنظيم أمام الكاميرات من دون حتى أن يطلب عقد صفقة‬ ‫إلطالق معتقلين للتنظيم في مكان مثالً‪.‬‬ ‫بعد أقل من أربعة أشهر على نشر الصحيفة البريطانية‬ ‫تقريرها ما عاد في أمر العالقة بين أنقرة وداعش أي‬ ‫غموض ‪ ..‬انه في منتهى الوضوح ‪ ،‬فالسلطات التركية‬ ‫تسهل على المكشوف اآلن لمقاتلي داعش عبورهم الى‬ ‫ّ‬ ‫سوريا والعراق‪ ..‬انهم يتدفقون بالعشرات يومياً قادمين من‬ ‫شتى األصقاع في عملية ال يمكن اال أن تكون بعلم جهاز‬ ‫المخابرات التركي المنظم تنظيماً متيناً وبموافقته‪ ،‬وليست‬ ‫اإلرهابية الفرنسية الجزائرية حياة بو مدين آخر العابرين!‬ ‫في تسعينيات القرن الماضي وحتى مطلع العام ‪2003‬‬ ‫اعتدت‪ ،‬حينما كنت أعمل في صحيفة «الشرق االوسط»‬ ‫اللندنية‪ ،‬على التنقل مرة أو مرتين في السنة بين العاصمة‬ ‫البريطانية إواقليم كردستان العراق عبر تركيا ‪ ..‬أطير الى‬ ‫إسطنبول ثم الى ديار بكر‪ ،‬ومنها بالسيارة الى زاخو‬ ‫علي دائماً أن أُخفي طبيعة مهنتي ومهمتي‬ ‫‪ ..‬كان ّ‬ ‫ذهبت الى هناك منفرداً أو مع‬ ‫ة‬ ‫ر‬ ‫م‬ ‫من‬ ‫ما‬ ‫الصحفية‪..‬‬ ‫ُ‬ ‫وتعرضت مرتين أو ثالثة في األقل للتحقيق من‬ ‫زمالء اال ّ‬ ‫قوات الجندرمة أو المخابرات التركية‪ ..‬يسألون عن كل‬ ‫شيء‪ ،‬ويدقّقون في كل الوثائق‪ ،‬ويفتّشون حتى المالبس‬ ‫الداخلية‪ ...‬على طول الطريق البرية كانت أكثر الالفتات‬ ‫انتشا اًر هي التي تقول (‪ )DUR‬التي تعني (توقف)‪ ،‬من‬ ‫أجل المساءلة والتفتيش بالطبع‪.‬‬ ‫ذات مرة‪ ،‬على سبيل المثال‪ ،‬كنت أحمل مجموعة‬ ‫قصصية للكاتب التركي الساخر الشهير عزيز نيسين‬ ‫مترجمة الى العربية‪ ..‬حقّق معي عنصر المخابرات مطو ًال‬ ‫بشأن الكتاب‪ ..‬لم ينفع انه لكاتب تركي‪ ،‬فقد صادره ألن‬ ‫حمل الكتب من والى إقليم كردستان محظور كما قال‪ .‬وفي‬ ‫مرة أخرى صادر عنصر آخر صو اًر تذكارية لي وللزميلين‬ ‫فيقي في تلك السفرة‪.‬‬ ‫إقبال القزويني ومحمد خلف‪ ،‬ر َّ‬ ‫كان األتراك يستخدمون مترجمين من التركمان العراقيين‬ ‫للتأكد من ان العابر الى إقليم كردستان أو منه عراقي فعالً‪.‬‬ ‫الحرب الدولية على اإلرهاب قاصرة ما لم تضع أطرافها‪،‬‬ ‫بما فيها حكومتنا العراقية‪ ،‬في حسبانها العامل التركي ‪..‬‬ ‫انه عامل خطير في الواقع‪ ،‬فدعم أنقرة لداعش واضح‬ ‫تماماً‪ ،‬وهو عامل قوة كبير بالنسبة للتنظيم اإلرهابي‪.‬‬ ‫ينبغي أن يُقال للتركي اآلن بنبرة عالية وقوية‬ ‫تێبێنی‪ :‬لهبهر گرنگی نووسینهكه وهكو خۆی‬ ‫باڵومان كردهوه‪.‬‬

‫گێژاوی‌زمان‌لە‌رۆژنامەکاندا‬ ‫کە دەڵێین گێژاوی زمان‪ ،‬مەبەستمانە بێژین‬ ‫ئەو تێک قژقژانەی هەنێکجار بە هۆی خراپ‬ ‫بەکارهێنانی زمانی کوردی لەهەندێک رۆژنامەدا‬ ‫دەبینرێت‪ ،‬بێزەوقی یاخود تێکچوونی بنەمای‬ ‫رێزمانی لە نووسیندا لێدەکەوێتەوە‪.‬‬ ‫لە رۆژنامەیەکدا ئەم ناونیشانەی خوارەوە‬ ‫نووسراون‪:‬‬ ‫(سوپا رایکردو ئاسایش قوربانیدا)‪( .‬هۆکاری‬ ‫روداوەکەی گوێڕ بۆ پشتگوێخستنی رێگای ئاوی‬ ‫دەگەڕێندرێتەوەو لیژنەیپێشمەرگەی پەرلەمانیش‬ ‫لێکۆڵێنەوە دەکات)‪.‬‬ ‫(وشەی رایکرد) کەسێک وەرزش بکات‪ ،‬یا غار‬ ‫بدات‪ ،‬بەاڵم سوپا سەنگەرەکەی خۆی چۆل دەکات‪،‬‬ ‫دەبەزێت‪ ،‬دەشکێت‪ .‬لە (قوربانیدا) دەبوایە (دا)ی‬ ‫کار بە جیا بنووسرابایە‪ .‬ئەی کەسێک بەدزییەوە‬ ‫رابکات‪ ،‬پێی ناڵێن قوچاندنی‪.‬‬ ‫لەرستەی دووەمدا کە ناونیشانێکی گەورەی‬ ‫رۆژنامەکەیە‪ ،‬دەکرا وشەی (هۆکاری) لەگەڵ‬ ‫نەبێت‪ ،‬ئینجا (لیژنەیپێشمەرگە) بەمجۆرە‬ ‫بەیەکەوە نووسێنراون‪ ،‬کە دەبێت بۆشاییەک لە‬ ‫نێوانیاندا هەبێت‪.‬‬ ‫(پرۆژەیاسا)‪( ،‬پێشکەشبکەن)‪( ،‬تۆمەتباردەکات)‪،‬‬ ‫(جێبەجێنەکراوەو)‪،‬‬ ‫(چاوەڕوانناکرێت)‪،‬‬ ‫(ئەنجامدەدرێت)‪ ،‬ئەم زاراوانەی دەبینرێت‪ ،‬هەموو‬ ‫بەیەکەوە نووسێنراون‪ ،‬مرۆڤ هەست بەتەنگە‬ ‫نەفەسی دەکات کە ئەم شێوە بەزۆر لێکندرانەی‬ ‫چەند وشەیەکی دەکەوێتە بەرچاو‪ .‬بۆ دەبێت‬ ‫رۆژنامەنووس بەمجۆرە‪ ،‬وشەکان بەسەریەکەوە‬ ‫بنووسێت‪ .‬ئەمە جۆرێکە لە هەڵە باوەکانی نێو‬ ‫رۆژنامە کوردییەکان‪ .‬لە زمانەکانی دیکەشدا ئەم‬

‫گوێمان لە بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژی‬ ‫بووە‪ ،‬بەاڵم بۆ دەبێت ئێمە هێندە توندڕەوانە‬ ‫بەرەنگاری قەڵەوی الی منداڵ ببینەوە‪ .‬بەرای تۆ‬ ‫ئەگەر بگوترێت نەهێشتنی قەڵەوی منداڵ جوانتر‬ ‫نییە؟‪ .‬یاخود بێژین چارەسەری قەڵەوی منداڵ‬ ‫رەوانتر دەرناکەوێت‪ .‬چونکە تۆ کە جارێکی دیکە‬ ‫بەم ناونیشانەدا دەچیتەوە‪ ،‬هەست ناکەیت لە‬ ‫سەنگەرێکی سەخت و ئاگراوی و تەژی لە شەڕ‬ ‫نزیکیت‪ .‬دە هەندێک تێفکرە‪ ،‬بزانە کوردی بەستە‬ ‫زمان چۆن ئەم شتانە دەڵێت‪ .‬سەیرەکە لەوەیە‬ ‫نیشانەی (!) سەرسوڕمانیشی بەدوای رستەکەوە‬ ‫داناوە‪ ،‬بۆ؟ پرسیارە‪ .‬ئێمە گەلێکجاران بێ هۆکار‬ ‫بەتایبەتیش لە ناونیشانەکاندا نیشانەکانی خاڵبەندی‬ ‫بەکاردەهێنین‪ ،‬یا پێچەوانە بەکاریان ناهێنین‪ .‬چی‬ ‫لەم رستەیەدا سەیرە تا نیشانەیەکی سەرسوڕمانی‬ ‫بەدواوە دابنێیت‪ .‬ئینجا بۆ (الی منداڵ)‪ .‬وەکو تۆ‬

‫وشانە بە جیا دەنووسرێن‪.‬‬ ‫(لەمەعەسکەر سەالم بکوژەکان زۆرینەن)‪ ،‬کەواتە‬ ‫کارێکی باشە‪ ،‬کە زۆرینەن‪ .‬لێرەدا مەبەست ئەوەیە‬ ‫بگوترێت ژمارەیان لە هەموو تاوانبارەکانی دیکە‬ ‫زۆرترە‪ .‬کاتێک دەڵێین ئەوان زۆرینەن‪ ،‬واتە ئەوان‬ ‫جۆرێک لە ماف و هەقیان هەیە‪ ،‬چونکە زۆرینەن‬ ‫لە نێو ئەو گشتە‪ .‬ئەگەر بکرێتە رێژە شێوەیەکە‪،‬‬ ‫ئەگەر بکرێتە ژمارە شێوەیەکە‪ ،‬ئەگەر بکرێتە‬ ‫بەرکار‪ ،‬یانژی ئاوەلکار و ئاوەلناو شتێکی دیکەیە‪.‬‬ ‫بۆیە گرینگە تۆ وشە لە شوێن و کات بۆ مەبەستی‬ ‫گونجاو‪ ،‬بە شێوەی گونجاو بەکاربهێنیت‪ .‬دەنا‬ ‫مەسەلەکە گێژاو دروست دەکات‪ ،‬خوێنەر لەگەڵ‬ ‫خۆیدا دەخنکێنێت‪.‬‬ ‫(بەرەنگاربوونەوەی قەڵەوی الی منداڵ!) ئێمە‬

‫بڵێت الی خانووەکە‪ ،‬الی شارەکە‪ ،‬الی پیاوەکە‪.‬‬ ‫ئەمە ناکاتە ئەوەی بڵێین نەخۆشییەکە تووشی‬ ‫منداڵەکە بووە‪ ،‬بەڵکو الیەتی‪ ،‬لە تەنیشتیەتی‪ ،‬لێرە‬ ‫مەرج نییە کەسەکە تووشی نەخۆشی بووبێت‪.‬‬ ‫جا بۆ کورتی نووسینیش باشترە بڵێیت (قەڵەوی‬ ‫منداڵ)‪ .‬دەزانم ئەمە شتە باوەکانی ناو زمانن‪ ،‬بەاڵم‬ ‫دەکرێت ئێمە هێندێکی چاک بکەینەوە‪ .‬باشبوو بە‬ ‫بیرم هاتەوە ئەم ناونیشانە‪ ،‬یاخود زاراونەی لە‬ ‫ناونیشانەکان وەرگیراون لە ژمارە (‪١٤٦٧‬ی‬ ‫‪( )٢٠١٥/١/١١‬هاواڵتی) بوو‪.‬‬ ‫با سەیری ئەم ناونیشانانە بکەین لە رۆژنامەی‬ ‫خەبات ژمارە (‪٤٧٢٠‬ی ‪ )٢٠١٥/١/١١‬الپەڕە سێنزدە‪.‬‬ ‫نووسراوە (شکاندنی پێوانەی یاریی بە کەنەفە لە‬ ‫تایوان) ئەگەر بمانەوێت بە کوردییەکی رەوان ئەم‬

‫غازی‌حەسەن‬

‫رستەیە بنووسینەوە دەبێت وەها بنووسرێت ( لە‬ ‫تایواندا یاری گوریسانێ بۆ بەدەستهێنانی یەکەم‪،‬‬ ‫کرا) لە شێوە نووسینەکەی رۆژنامەکەدا نابێت‬ ‫(یاریی) بە دوو (ی) بنووسرێت‪ .‬ئینجا (بە کەنەفە)‬ ‫کەمەبەست لێی (تەنافە‪ -‬گوریسە)‪ .‬واتە یارییەکە‬ ‫بە کەنەفە کراوە‪ ،‬وەکو بڵێت راکردن بە بایسکل‪،‬‬ ‫یا بە پێ رۆیشت‪ ،‬نەک بە ئۆتۆمبێل‪ .‬لێرە مەبەست‬ ‫ئەوە نییە بە چی کراوە‪ ،‬بەڵکو خودی یارییەکە‬ ‫ناوی کەنەفە‪ .‬وەکو بڵێیت (تۆپانێ) کرا (دامە کرا)‪.‬‬ ‫دەبووایە بگوترێت (پێوانەیی) تاکو مەبەستەکە‬ ‫رون بێت‪.‬‬ ‫لە هەواڵێکی دیکە نووسراوە کەناونیشانەیە بەم‬ ‫شێوەیە (یەکەم قاوەخانەی تایبەت بە پشیلە‬ ‫کرایەوە!) لە بەشێکی هەواڵە پێنج دێڕی و‬ ‫نیویەکەدا هاتووە‪( :‬قاوەخانەی تایبەت بە «پشیلە»‬ ‫لە جیهاندا کرایەوە‪ .‬لەواڵتی ئوسترالیا و شاری‬ ‫ملبۆرن قاوەخانەی تایبەت بە گیانلەبەری «پشیلە»‬ ‫لە جیهاندا کرایەوە‪ .‬کە قاوەخانەیەکی تایبەت بە‬ ‫پشیلە بەرووی مشتەرییەکاندا بکرێتەوە‪ .....‬لە‬ ‫کۆتاییدا دەڵێت‪ :‬کە لە ساڵی ‪ ١٩٩٨‬بۆ یەکەمین جار‬ ‫قاوەخانە تایبەت بە پشیلە لە تایوان کرایەوە)‪.‬‬ ‫دیسانە نیشانەی سەرسوڕمان هەیە‪ ،‬گلەییمان‬ ‫نییە‪ ،‬بەاڵم وەکو لە نێو هەواڵەکەدا هاتووە‪ ،‬دەبێت‬ ‫ئەمە یەکەم نەبێت چونکە پێشتر لە ساڵی ‪١٩٩٨‬‬ ‫لە تایوانیش قاوەخانەی لەمجۆرە کراوەتەوە‪ .‬کە‬ ‫دەڵێت (قاوەخانەی تایبەت بە «پشیلە» لە جیهاندا‬ ‫کرایەوە)‪ .‬بۆ پشیلە خراوەتەوە نێو دوو ( « ‪.)»..‬‬ ‫چما لە زمانی کوردی پشیلە وشە و ناوێکی نامۆ‬ ‫و نەناسراوە‪ ،‬تا بەمجۆرە بە خوێنەر بناسێنرێت‪.‬‬ ‫ئینجا جیهان لە کوێیە؟ کە دەڵێت لە جیهان‬ ‫کرایەوە‪ ،‬واتە شوێنێکی دیارکراوە‪ .‬ئێمەی کوردی‬ ‫نووس گەلێکجاران دووچاری کێشەی نووسین‬ ‫لە بارەی (شوێن و کات) دێین‪ ،‬ئەمەش بە هەڵە‬ ‫باوەکان دادەنرێت‪ .‬باشە کەس نازانێت ئوسترالیا‬ ‫واڵتە‪ ،‬برالە نەڵێی مەبەستم بووە لە گەڵ کیشوەر‬ ‫تێکەڵ نەبێت‪ ،‬دەکرا بنووسرێت لە (شاری ملبۆرنی‬ ‫ئوسترالیا)‪ .‬ئیدی ئاو بێنە و دەستت بشۆ‪ .‬یاخود‬ ‫دەڵێت (گیانلەبەری پشیلە) کەواتە پشیلە گومانی‬ ‫لێدەکرێت گیان لەبەر بێت‪ ،‬ئەمە وەکو ئەوە وایە‬ ‫بڵێن کراسی پشیلە‪ ،‬بایسکلی پشیلە‪ ،‬ئەمە وەکو‬ ‫هەبوونی شتێک بۆ پشیلەکە دەگەڕێتەوە‪ ،‬نەک‬ ‫باسی ئەوە بکرێت کە پشیلەش گیان لەبەرە‪ .‬واتە‬ ‫بە کورتی (جۆرێکە لە حەیوانات)‪.‬ئەگەر دیقەت‬ ‫لەم رستەیە بدەین‪( :‬کە قاوەخانەیەکی تایبەت‬ ‫بە پشیلە بەرووی مشتەرییەکاندا بکرێتەوە)‪،‬‬ ‫وەکو ئەوە وایە تۆ دیواری خانوێک بە بلۆک‬ ‫بکەیت‪ ،‬کەچی لە ناوەراستی سێ خشتی قوڕت‬ ‫بەکارهێنابێت‪ ،‬لەم رستەیەشدا هەست دەکەیت‪،‬‬ ‫هیچ پەیوەندی و بەیەکەوە بەستنەوەیەکی لەبار‬ ‫لە گەڵ رستەکانی پێشەخۆی و دوای خۆی‬ ‫نییە‪ .‬ئینجا خودی رستەکە پێویستی بە سەرەو‬ ‫ژێر کردنێکی وەستایانە هەیە‪ .‬ئێ هەر بەرویاندا‬ ‫دەکرێتەوە‪ ،‬ماڵت بە قوڕ بەگیرێت کەس هەیە‪ ،‬بە‬ ‫پشتی کڕیار نەک موشتەریدا شوێن و دوکانەکەی‬ ‫بکاتەوە‪ .‬کورد دەڵێت بەروی دادایەوە‪ ،‬تفێکی لە‬ ‫رووی کابرا کرد‪ .‬بەرووی کڕیارەکاندا کرایەوە‪،‬‬ ‫هێندە مەبەست ناگەیەنێت‪ ،‬لەهەواڵەکەدا مەبەست‬ ‫ئەوەیە بگوترێت (وەکو قاوەخانەیەکی تایبەت بە‬ ‫کڕیارەکان بکرێتەوە)‪.‬‬ ‫بۆیە دەڵێم‪ ،‬زمانی رۆژنامەی ئێستە لە گێژواێکدا‬ ‫خول دەدات‪ ،‬هاگات لە خۆت نەبێت‪ ،‬دەخنکێی و‬ ‫ئاو ئاو دەچێت‪.‬‬

‫رۆژنامه‌نووس‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫‪19‬‬

‫له‌‌پاریسه‌وه‌‌تا‌كوردستان‪‌:‬ئیدانەی‌تۆقاندنی‌ئازادی‌بیروڕا‌دەكەین‬

‫پ‪‌.‬به‌درخان‬ ‫رۆژی ‪ 2015/1/11‬سهندیكای رۆژنامهنوسانی كوردستان لهبهردهم‬ ‫قۆنسولخانهی فهڕهنسا له ههولێر بۆ نارهزایی دهربڕین بهرامبهر به‬ ‫پهاڵماردانی ههفتهنامهی (شارلی ئیبدوی فهڕهنسی) له ئهنجامدا بووه‬ ‫هۆی گوژرانی ‪ 12‬كهس‪.‬‬ ‫سهرهتا ئازاد حهمهدئهمین نهقیبی رۆژنامهنوسان له وتهیهكی كورتیدا‬ ‫گوتی‪ :‬ئهمڕۆ رۆژێكی رهشه بۆ ههموو ئهوانهی دهخوازن ئازادی و‬ ‫ئازادی رادهربرین كپ بكهن له كوردستان بێ یان فهڕهنسا‪.‬‬ ‫له پاشان بهیاننامهی سهندیكا له الیهن ههندرێن ئهحمهد سكرتێری‬ ‫رۆژنامهنووسان خوێندرایهوه‪.‬‬ ‫پاشان سهر قونسولی گشتی فهڕهنسا له ههولێر له وتهیهكی‬ ‫كورتیدا گوتی‪ :‬ئهمڕۆ سهرجهم مرۆڤایهتی دڵ دهنگه له بهرامبهر‬ ‫ئهو كارهساتهی بهسهر ههفتهنامهی (شارلی ئیبدوی فهڕهنسی) هات‬ ‫جێگای خۆشحاڵی ئێمهشه له ههولێری پایتهختی ههرێمی كوردستان‬ ‫رۆژنامهنوسانی كوردستان دهنگی ناڕهزایی بهرامبهر ئهو كاره‬ ‫نهشیاوه دهرههق به مرۆڤایهتی دهردهبڕن‪ .‬له پاشان نهوزاد هادی‬ ‫پارێزگاری ههولێر له وتهیهكی كورتیدا هاوخهمی شاری ههولێری‬ ‫گهیانده گهلی فهڕهنسا‪.‬‬ ‫ئهمهش دهقی بهیاننامهی سهندیكای رۆژنامهنوسانی كوردستان‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان دەنگی خۆی دەخاتە پاڵ‬ ‫دەنگی ئازادیخوازانی جیهان لە ئیدانەكردنی ئەو كارە تیرۆریستییەی‬ ‫كەكراوەتە سەر بارەگای هەفتانەمەی (شارڵی ئیبدۆ) لەپاریس كەتیایدا‬ ‫(‪ )12‬كەس كوژراون و ژمارەیەكیش برینداربوون‪.‬‬ ‫ئەو گروپە جیهادییانە بەم كارە نامرۆڤانەیە‪ ،‬ئەگەر شتێك پیشانی‬ ‫جیهانی بدەن‪ ،‬ئەوا رووی راستی ئەم جۆرە رێكخراوانەیە‪ ،‬كە هیچ‬

‫جۆرە پرەنیسیپێك و سنوورێك ناناسن و تەنانەت دەیانەوێ لەهەموو‬ ‫دونیادا ترس و تۆقاندن باڵوبكەنەوە‪ ،‬ئەمەش رۆژگارێكی سەخت‬ ‫دەهێنێتە پێشەوەو رووبەرووی بەرەنگاری تووندی ئازادیخوازان و‬ ‫بەهاكانی ئازادی رادەربڕین دەبنەوە‪.‬‬ ‫لەكاتێكدا كارێكی تیرۆریستی لەپاریس لەدژی رۆژنامەنووسان ئەنجام‬ ‫دەدرێت و لە هەندێك شوێنی دیكەی جیهانی ئیسالمی و عەرەبیش‬ ‫هەندێك لەرێكخراوەكانی ئیسالمی سیاسی دژایەتی مافەكانی مرۆڤ‬ ‫و ئازادی رادەربڕین و ئازادی دەكەن و لەگەڵیشیدا رێكخراوی‬ ‫دەوڵەتی ئیسالمی (داعش) لەژێر پەردەی كلتوورێكی كۆندا دەیەوێ‬ ‫هەموو ئازادییەكان كۆت و بەند بكات و سەردەمانی كۆنی كۆیالیەتی‬ ‫و تەپەسەركردن‪ ،‬بكاتە مۆدێلی نوێی خۆی‪ ،‬بەمەش سوود لەهەست‬ ‫و سۆزی گەالنی ئەم ناوچەیە بۆ ئیسالم وەردەگرن‪ ،‬لەهەمانكاتدا‪،‬‬ ‫لەكوردستانیشدا بەبڕو بیانووی جۆراوجۆر دژایەتی دەستەبژێری‬ ‫رۆژنامەنووس و رۆشنبیرانی كۆمەڵگای كوردستانی و ئازادیخوازانی‬ ‫رێگای مافەكانی مرۆڤ و یەكسانی و ئازادی بیركردنەوە و نووسین‬ ‫و باڵوكردنەوە دەكەن‪ ،‬هەموو جۆرە هەنجەتێكیان پێ دەگرن و سوود‬ ‫لەو یاسا بەركارانەش وەردەگرن بۆ ئەم مەرامە پڕ لەمەترسییە‪ ،‬كە‬ ‫هێرشی ناڕەوا بۆ سەر رۆژنامەنووس و نووسەر (حەمە سەعید‬ ‫حەسەن) لەم ئاراستەیە بەدەرنییەو هێرشی لەم جۆرەش بۆ سەر‬ ‫رۆژنامەنووسان و بیرمهندان‪ ،‬پێشینەی دوورو درێژی هەیە‪.‬‬ ‫ئەم هێرشە بۆ سەر رۆژنامەنووسانی هەفتەنامەی شارڵی ئیبدۆ‬ ‫(‪ )Charlie Hebdo‬و هێرشی ناڕەوا بۆسەر ئازادی بیركردنەوە‬ ‫لەكوردستان و ناوچەكەدا‪ ،‬هەمان ئامانج و سەرچاوەی بیركردنەوەی‬ ‫لەپشتە‪ ،‬رەوشێكی نوێ هاتۆتە پێش كە دەخوازێت دەسەاڵتی سیاسی‬ ‫لەواڵتەكان و كۆمەڵگاكانمان بەگشتی لەدژی ئەم بارە نوێیە بەئاشكرا‬ ‫بەرەی ئازادیخوازان هەڵبژێرن و بەرەی تیرۆریستانی فیكری و‬

‫جەستەیی ریسوا بكەن‪.‬‬ ‫سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان بەناوی رۆژنامەنووسانی‬ ‫كوردستانەوە هاوخەمی خۆی دەگەێنێتە گەل و هاوكارانمان‬ ‫لە رۆژنامەنووسانی فەرەنسی و خانەوادەی رۆژنامەنووسە‬ ‫تیرۆركراوەكان‪ ،‬هیوای چاكبوونەوەی خێراش بۆ بریندارەكان‬ ‫دەخوازێت‪.‬‬ ‫هەروەكو رۆژنامەنووس (ستیفان شاربۆنێر ‪ -‬شارب) سەرنووسەری‬ ‫هەفتەنامەی (شارلی ئیبدۆ)‪ ،‬لە وتارێكیدا لەژێر ناوی (كوردەكان‬ ‫هەموومان دەپارێزن)دا دەڵێت‪( :‬ئەوان تەنها کورد نین‪ ،‬ئەوان تەواوی‬ ‫مرۆڤایەتین و خەبات دەکەن دژی تاریکی و دۆزەخ)‪.‬‬ ‫رێگا لە كاروانی ئازادیخوازی ناگیرێت‬

‫ئه‌نجوومه‌نی‌سەندیكای‬ ‫رۆژنامەنووسانی‌كوردستان‬

‫‪20‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫ماس‬

‫میدیا‬

‫د‪‌.‬سامان‌جه‌الل‬

‫رۆژنامه‌نووس‬

‫پێشنيازێك‌سه‌باره‌ت‌به‌‌رووماڵى‌ميدياى‌كوردى‌له‌‌سه‌رده‌مى‌شه‌ڕدا‬

‫میدیاو‌توندوتیژی‌و‌پێشێلكاری‬ ‫هەموو ئەو هەڕەشەو توندوتیژی و پێشێلكارییانەی كە‬ ‫دەرهەق بەرۆژنامەنووسان و دەزگاكانی راگەیاندن و‬ ‫میدیاكاران لە هەرێمی كوردستاندا كراون‪ ،‬نووسین‬ ‫و بەدیكۆمێنتكردنی شەش مانگی پێشێلكاریەكان‬ ‫لەبەرامبەر رۆژنامەنووسان لە راپۆرتهكانی‬ ‫لێژنهی داكوكی له مافی رۆژنامهنووسان و ئازادی‬ ‫رۆژنامهنووسی‪ ،‬سهندیكای رۆژنامهنووسانی‬ ‫كوردستان لە هەڵو مەرج و دۆخێكی جیاوازدا‬ ‫ئامادەكراوە‪ .‬بۆیە ئەگەرچی ژمارەی پێشلێكارییەكانی‬ ‫دژ بەرۆژنامەنووسان تاڕادەیەك رووەو كەمبوونەوە‬ ‫چوون‪ ،‬بەاڵم هێشتا بەكۆتا نەهاتوون و هەندێك‬ ‫دیاریدەو دەرهاویشتەی تر لەنێو دەزگاكانی‬ ‫راگەیاندن و الی رۆژنامەنووسان دەركەوتن و‬ ‫بوونە جێگای پرسیارو ئالۆزكردنی رەوشی میدیا‬ ‫لەهەرێمی كوردستاندا‪ .‬بەبەراورد لەگهڵ ئاماری‬ ‫پێشووتری ساڵی رابردوو‪ ،‬بەتایبەتی لە راپۆرتهكانی‬ ‫دوانزدههەمین و سێزدهههمین لیژنەی داكۆكی لە‬ ‫ئازادی رۆژنامەنووسی و مافی رۆژنامەنووسان‬ ‫لە كوردستان‪ ،‬پێشێلكارییەكان بەئاستێك كەمییان‬ ‫كردوە‪ ،‬بەاڵم هێشتا لەالیەن دەزگا پەیوەندارەكان‬ ‫وەاڵمی راپۆرتەكانی تر نەدراوەنەتەوەو بۆنەتە جێگای‬ ‫نیگەرانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان و‬ ‫لیژنەی داكۆكی لە ئازادی رۆژنامەنووسی و مافی‬ ‫رۆژنامەنووسان لە كوردستان و میدیاكاران و‬ ‫رۆژنامەنووسان و دەزگاكانی راگەیاندن لە هەرێمی‬ ‫كوردستاندا‪ ،‬هەروهها بێ هوودەیی هەموو ئەو‬ ‫ناوەندانەی كار لەسەر پاراستنی بەها مرۆڤایەتییەكان‬ ‫دەكەن‪ ،‬چ ئەو ناوەند و سەنتەرو دەزگا ناوخۆییەكان‬ ‫بێت یان دام و دەزگا و رێكخراوە نێو دەوڵەتییەكان‬ ‫بێت‪ ،‬كە كار لەداكۆكی و پاراستنی مافەكانی و‬ ‫مرۆڤ و ئازادی رادەربڕین و میدیا دەكەن‪ .‬هەر‬ ‫لەو ماوەیەدا رەوشێكی ناهەموار بەرۆكی هەرێمی‬ ‫كوردستانی گرتەوەو هەرەشەی گروپە توندرەو‬ ‫تیرۆریستەكان بەتایبەتی گروپی تیرۆریستی (داعش)‬ ‫بۆ سنوور و چەند ناوچەیەكی هەرێمی كوردستان و‬ ‫ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی‬ ‫كوردستان‪ ،‬چڕكرانەوە‪ .‬كاریگەریی ئەو رەوشە‬ ‫ناهەموارو نەخوازراوە‪ ،‬لەسەر جومگەكانی هەرێمی‬ ‫كوردستان و هەندێك لەناوچەكانی عیراق تا دەهات‬ ‫زیاتر دەبوون‪ ،‬بۆیە رووداوەكان بووە هۆی سەرنج‬ ‫راكێشانی زیاتری میدیا كوردی و نێودەوڵەتییەكان‪،‬‬ ‫بەاڵم لەبەرامبەردا جولەی هەندێك لە دەزگاكانی‬ ‫راگەیاندن و رۆژنامەنووسان‪ ،‬دوور بوون لەكاری‬ ‫زانستی پیشەیی و ئهخالقی رۆژنامەنووسی‪،‬‬ ‫بەشێوەیەك هەندێك كاری میدیا كاریگەری نیگەتیفیان‬ ‫دەكردە سەر نهخشه سەربازییەكانی هێزی پێشمەرگەو‬ ‫كارئاسانیكردن بۆ گروپە تیرۆریستەكان‪ ...‬هەروەها‬ ‫هەر كەناڵێكی میدیایی و هەر رۆژنامەنووسێك‬ ‫بەشێوەیەكی جیاواز‪ ،‬رووماڵی رووداوەكانی دەكرد‬ ‫و زانیاریەكانی دەردەبڕی و دەیگەیاند‪ ،‬بۆیە ئەو‬ ‫جۆرە مامەڵەكردنە لەگهڵ زانیاری میدیاییدا‪ ،‬زۆرجار‬ ‫دەبوونە سەرلێشواندن و بەالرێدابردنی هاوواڵتی و‬ ‫خەڵك و كۆمەڵگا‪ .‬بۆیە دەخوازین‪ ،‬رۆژنامەنووسان‬ ‫و دەزگاكانی راگەیاندن‪ ،‬لە یاریكردن بە هەواڵ و‬ ‫بەكارهێنانی زانیاری ووروژاندن‪ ،‬بەمەبەستی كێش‬ ‫كردنی سەرنجی وەرگر‪ ،‬دووربكەونەوەو هەوڵ بدەن‬ ‫وەك ناوەندی ئەكادیمی و وەك رۆژنامەنووسی‬ ‫پڕۆفیشناڵ‪ ،‬كاری رۆژنامەنووسی و میدیایی خۆیان‬ ‫بكەن و بەرهەمەكانیان نەبێتە ژەهرێكی كۆشندە بۆ‬ ‫كۆمەڵگا و هەروەها نەبێتە هەرەشە بۆ دەزگا ئەمنیەكان‬ ‫و ئاسانكاری كردن بۆ نەیاران و گروپە تیرۆریست‬ ‫و توندرەوەكان‪ .‬هەروەها داواكارین هەرچی زووە‬ ‫وەاڵمی راپۆرتەكانی تر و ئەم راپۆرتە لەالیەن دام‬ ‫دەزگا پەیوەستدارەكان بدرێتەوەو بەهەند وەربگیرێت‬ ‫و بەدواداچوونی ووردی بۆ بكرێت‪ ،‬بۆئەوەی‬ ‫هەم نەشوونما بەجوولەی دیموكراسی لەهەرێمی‬ ‫كوردستان بكرێت و هەم ناوەندە رۆژنامەنووسیەكانی‬ ‫هاوشێوەی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان و‬ ‫لیژنەی داكۆكی لە ئازادی رۆژنامەنووسی و مافی‬ ‫رۆژنامەنووسان لە كوردستان‪ ،‬بەو رادەیە نیگەران‬ ‫نەكات‪ ،‬تاوەكو ناچاربین‪ ،‬لەرێگەی كاری مەدەنییانەی‬ ‫دیكه پەنا بۆ گوشاری زیاتر بۆ ناوەندە پەیوەندارەكان‬ ‫بەرین‪.‬‬

‫ئه‌رسه‌الن‌ره‌حمان*‬

‫ميديا به گشتى به فاكتهرێكى سهرهكى و‬ ‫كاريگهر و وهك يهكێك له ئامرازهكانى‬ ‫بهڕێوبردنى قهيرانهكان ههژمار دهكرێت‪ .‬له‬ ‫ئاستى نێودهوڵهتييدا تا دێت كاريگهرى ميديا‬ ‫لهسهر يهكالكردنهوهى ملمالنێى نێودهوڵهتى و‬ ‫ههرێمايهتييهكان‪ ،‬خوڵقاندنى قهيران و كێشه‪،‬‬ ‫تهنانهت بهرپاكردنى جهنگيش فراوانتر دهبێت‪.‬‬ ‫به پێچهوانهشهوه كاريگهرييهكانى لهسهر‬ ‫هێوركردنهوهى ملمالنێكان‪ ،‬بهديهاتنى ئاشتى‪،‬‬ ‫گهيشتنه چارهسهر ديار و بهرچاوون‪.‬‬ ‫به هۆى سنوور نهناسيين‪ ،‬رووماڵكردنى‬ ‫رووداوهكان‪ ،‬گواستنهوهى ههواڵ و زانيارى‪،‬‬ ‫درووستكردنى رايگشتى سهبارهت به پرسهكانى‬ ‫رۆژ‪ ،‬لهپاڵ ئهوانيشدا كاريگهرى ميديا لهسهر راى‬ ‫تاك و بهجێهێشتنى كاريگهرى لهسهر دهروونى‬ ‫تاك وايكردووه‪ ،‬له ئاستى نێودهوڵهتييدا بايهخى‬ ‫زياتر بهو پرسه بدرێت‪.‬‬ ‫كاريگهرى ميديا له بهڕێوبردنى قهيرانهكاندا‬ ‫ماوهى زياتر له چوار دهيهيه له ئهوروپا و ئهمريكا‬ ‫بووهته جێى باسوخواسى ناوهنده زانستييهكان‪.‬‬ ‫به سهدان توێژينهوهى له بارهوه كراوه‪ .‬تيۆرى‬ ‫جۆراو جۆر بۆ شيتهڵكردنى هاوكێشهى نێوان‬ ‫ميديا و قهيرانهكان هاتوونهته ئاراوه‪ .‬له ناو‬ ‫واڵتانى عهرهبيشدا له دهيهى ههشتاكانى سهدهى‬ ‫رابردوودا‪ ،‬لێرهو لهوێ ژمارهيهك توێژهر‬ ‫كهوتوونهته شوێن بهدواداچوونى ئهو پرسه‪،‬‬ ‫بهاڵم بهداخهوه بۆ ئێمهى كورد هێشتا له ئاستى‬ ‫ناوهندى زانستيى و توێژينهوهييدا ئهو پرسه به‬ ‫شێوهيهكى جێى بايهخ نههاتووهته ئاراوه‪ .‬رهنگه‬ ‫لێره و لهوێ ههوڵى تاكه كهسى ههبووبن بۆ‬ ‫بهدواداچوون و توێژينهوهى مهيدانى و تيۆرى‬ ‫سهبارهت بهو پرسه‪ ،‬بهاڵم هێشتا له سهرهتاداين‬ ‫و ناوهندى ئهكاديمى و ميديايى كورديى وهك‬

‫پێويست پێى ئاشنا نييه‪.‬‬ ‫ميديا به دوو بارى «ئهرێنى» و «نهرێنى»يدا‬ ‫كاريگهرى گهورهى لهسهر قهيرانهكان ههيه‪.‬‬ ‫به بارى ئهرێنييدا مهبهست لێى رووماڵكردن‪،‬‬ ‫شهنوكهوكردنى بابهت و ههواڵ و زانيارييهكانى‬ ‫پهيوهست به قهيرانێك و ئهنجامدانى ههڵمهتى‬ ‫ميدياييه بۆ هێنانهدى مهبهست و ئامانجێكى‬ ‫دياريكراو سهبارهت به دهرچه و چارهسهرى‬ ‫قهيرانهكه‪.‬‬ ‫ههرچى بارى نهرێنييه؛ خۆى له رووداپۆشين‪،‬‬ ‫پهرده بهسهردادان‪ ،‬ژێرلێوخستنى رووداوهكان‪،‬‬ ‫بچووك كردنهوهيان و ههوڵدانه بۆ كهمكردنهوهى‬ ‫سهنگيان بهسهر كايهكانى ديكهوه‪ .‬جا ههندێكجار‬ ‫ئهو سياسهته ميدياييه «گشتگيرانه«يه و به‬ ‫ههموو شێوهيهك دهيهوێت رووداو و قهيرانهكان‬ ‫بشارێتهوه‪ .‬ههندێكجاريش «بهشهكييه» و تهنيا‬ ‫دهرفهت به اليهنێكى بچووكى قهيرانهكه دهدات‬ ‫بۆ ئهوهى باسبكرێت و له ئهندازهى خۆى‬ ‫بچووكترى دهكاتهوه‪.‬‬ ‫توێژينهوهكانى بوارى رووماڵى ميديا بۆ‬ ‫قهيرانهكان ئهوهيان دهرخستووه‪ ،‬له كاتى‬ ‫رووماڵى قهيراندا‪ ،‬ميديا به سێ قۆناغدا گوزهر‬ ‫دهكات‪ .‬ئهوانيش پێكهاتوون له‪:‬‬ ‫قۆناغى يهكهم‪ :‬رووماڵى ههڕهمهكييانه؛ لهو‬ ‫قۆناغهدا ميديا هيچ ئاسۆيهكى لێوه ديار نييه‪.‬‬ ‫به شێوهيهكى ههڕهمهكييانه رووماڵى قهيرانهكان‬ ‫دهكات‪.‬‬ ‫دووهم‪ :‬قۆناغى گشتاندنى رێكخراو؛ لهم قۆناغهدا‬ ‫ميديا قورسايى و كاريگهرى قهيرانهكهى بۆ‬ ‫رووندهبێتهوه‪ .‬له اليهنه جياجياكانى تێدهگات‪.‬‬ ‫به بهرچاوڕۆشنييهوه دهيهوێت رووماڵ‬ ‫بكات‪ .‬زانيارييهكان به شێوهيهكى ئامانجدارانه‬ ‫دهگوازێتهوه‪.‬‬ ‫قۆناغى سێيهم‪ :‬سازان و پهنجه نهرمكردن‬ ‫لهگهڵ قهيراندا؛ ميديا دهستوپهنجه لهگهڵ‬ ‫قهيرانهكه نهرمدهكات‪ .‬دهيهوێت بيروڕاى نوێ و‬ ‫لێكدانهوهى نوێ بۆ قهيرانهكه بخاتهڕوو‪.‬‬ ‫ئهوهى جێى بايهخه له رووماڵى ميديايى‬ ‫بۆ قهيراندا‪ ،‬ميديا به دۆخێكى ههستياردا‬ ‫تێپهڕدهبێت‪ .‬رهنگه له اليهكهوه سانسۆر و‬ ‫چاودێرى اليهنى رهسمى بهسهرييهوه زياتر‬ ‫بێت‪ .‬له اليهكى ديكهشهوه رهنگه له نهزانيينهوه‬ ‫زۆرجار ميدياكاران و كهناڵهكانى راگهياندن‬ ‫ببنه بهشێك له ههڵمهتى پڕوپاگهندهى اليهنه‬ ‫ناكۆكهكانى قهيران‪ ،‬به تايبهتى ئهگهر قهيرانهكه‬ ‫شهڕ بوو لهگهڵ اليهنێكى دهرهكييدا ئهو كاته‬ ‫مهترسى ئهم اليهنه زياتر دهبێت و رهنگه ميدياى‬ ‫ناوخۆيى جێگهى تابوورى پێنجهم و كهناڵى‬ ‫دوژمن بگرێتهوه‪.‬‬ ‫جێى سهرنجه له نيوهى دووهمى ساڵى‬ ‫رابردوودا‪ ،‬ههرێمى كوردستان به ژمارهيهك‬

‫قهيراندا تێپهڕى‪ .‬ههر له كێشهى دارايى و‬ ‫نهبوونى موچهوه بگره‪ ،‬تا دهگاته هاتنى به‬ ‫لێشاوى ئاوارهكان و له سهرووشيانهوه‬ ‫ههڵگيرسانى شهڕى داعش بوو‪ ،‬به تايبهتى‬ ‫دواى داگيركردنى جهلهوال و شنگال له اليهن‬ ‫داعشهوه‪.‬‬ ‫له ماوهى شهش مانگى رووماڵى شهڕى داعشدا‪،‬‬ ‫ميدياى كوردى وهك ئهوهى پێويست بوو‪ ،‬به‬ ‫بارى ئهرێنييدا رووماڵى شهڕى داعش بكات‬ ‫سهركهوتوو نهبوو‪ ،‬به جۆرێك كه دهتوانين‬ ‫بڵێين له برى بههێزكردنى سهنگهرى كوردستانى‬ ‫بهرامبهر به داعش‪ ،‬له ههندێك كات و قۆناغى‬ ‫جياوازى شهڕهكهدا‪ ،‬بووه ئامرازێك بۆ‬ ‫پڕوپاگهندهى داعش‪ .‬كاريگهرى نهرێنى لهسهر‬ ‫رايگشتى كوردستانى دژ به شهڕى داعش و‬ ‫ورهى خهڵك و پێشمهرگه درووستكرد‪ .‬رهنگه‬ ‫چۆڵكردن و راكردنى هاوواڵتييانى شارۆچكهى‬ ‫مهخمور و ههندێك خێزانى نيشتهجێبووى‬ ‫ههولێر ديارترينى ئهو كاريگهرييانه بێت‪ ،‬كه‬ ‫ميدياى كوردى لهسهر نهك رايگشتى‪ ،‬بهڵكو‬ ‫دهروونى هاوواڵتييانيش له بهرژهوهندى داعش‬ ‫درووستيكرد‪.‬‬ ‫قسهكردن لهسهر رووماڵى ميدياى كوردى‬ ‫بۆ شهڕى داعش پێويستى به توێژينهوهى‬ ‫زانستى وردتر ههيه‪ .‬پێويسته ناوهندى زانستى‬ ‫و توێژينهوهى ميديايى له ههرێمى كوردستان‬ ‫رێگه نهدهن ئهو پرسه فهرامۆش بكرێت‪ .‬ههقى‬ ‫ئهوهى ههيه له چهندين رووى زانستييهوه‬ ‫به تايبهتى كايه زانستييهكانى پهيوهست به‬ ‫راگهياندن كارى توێژينهوهى تيۆرى و مهيدانى‬ ‫لهسهر ئهو پرسه بكرێت‪ .‬بۆ ئهوهى بتوانين‬ ‫ئهو قۆناغهى مێژووى ميدياى كوردى بكهينه‬ ‫سهرهتايهكى گرنگ بۆ هێنانهدى ميديايهكى‬ ‫بهرپرسيار و پرۆفيشناڵى ئهوتۆ‪ ،‬كه بتوانێت‬ ‫له كاتى قهيراندا ببێته پشتيوانيى بهرژهوهندى‬ ‫نهتهوهيى و هاوڕێ لهگهڵ پيشهيى بوونى‬ ‫خۆيدا ناسنامهى نهتهوهيى خۆيشى بپارێزێت‪.‬‬ ‫هاوكات پێويسته ههرچى زياتره ميدياى رهسمى‬ ‫كورديى و كهناڵهكانى راگهياندن‪ ،‬سهبارهت به‬ ‫ڕێوبردنى رووماڵى ميديايى بۆ قهيران و شهڕ‬ ‫و ملمالنێكان كۆششى زياتر به خهرج بدهن‬ ‫و كۆرسى راهێنانى تايبهتمهند بهو پرسه بۆ‬ ‫ميدياكارانيان بكهنهوه‪ ،‬بۆ ئهوهى ميديا ببێته‬ ‫بهشێك له پرۆسهى يهكخستنى نێوماڵى كورد‬ ‫دژ به ههڕهشهى دهرهكى و به تێڕوانينێكى‬ ‫نهتهوهييانهوه شهنوكهوى بابهتى رۆژنامهوانى‬ ‫و ههواڵ و زانيارييهكان‪.‬‬ ‫* بهڕێوبهرى ماڵپهڕى رۆژنامهوانى تايبهت به‬ ‫هونهر و زانستى راگهياندن‪.‬‬ ‫‪arsalan.rahman@yahoo.com‬‬

‫رۆژنامه‌نووس‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫له‌‌ئه‌رشیفی‌فیستیڤاڵی‌به‌درخانه‌وه‌‬

‫راگه‌یاندراوى‌كۆتایی‌ده‌یه‌مین‌فیستیڤاڵى‌(به‌درخان)‌ل ‌ه‌ئۆكرانیا‬ ‫لهژێر دروشمى «كهلتوور لهنێوان خۆشهویستى‬ ‫و ژیان «ـداو‪ ،‬بهچاودێرى بالیۆزخانهى كۆمارى‬ ‫عێراق لهئۆكرانیا‪ ،‬رۆژانى (‪)2013 /8 /28_27‬‬ ‫دهزگاى چاپ و باڵوكردنهوهى بهدرخان‪ ،‬دهیهمین‬ ‫فیستیڤاڵى خۆى‪ ،‬سهركهوتووانه بهڕێوه برد‪.‬‬ ‫وێستگهى یهكهم‪:‬‬ ‫كاتژمێر ‪ 11‬ى پێش نیوهڕۆى ‪2013 /8/27‬‬ ‫بهئامادهبوونى بهرێز شۆرش خالید‪ ،‬باڵیۆزى‬ ‫كۆمارى عێراق و‪ ،‬جهزائیرو‪ ،‬مهغریب‬ ‫لهئۆكرانیاو‪ ،‬كۆنسڵى بهشێك لهواڵتانى ترى‬ ‫ناوچهكهو‪ ،‬ههریهك لهنوێنهرایهتى پهرلهمان‬ ‫و‪ ،‬وهزارهتى رۆشنبیرى ئۆكرانیاو‪ ،‬سهرۆكى‬ ‫زانكۆى كیڤ و‪ ،‬ئهندامانى بالیۆزخانهى كۆمارى‬ ‫عێراق و‪ ،‬سهرۆكى كۆمهڵهى كۆمهاڵیهتى كوردى‬ ‫«میدیا» و‪ ،‬سهرۆكى ماڵى عێراقى لهكیڤ و‪،‬‬ ‫میوانانى والتانى ئێرلهنداو‪ ،‬ئهڵمانیاو‪ ،‬كازاخستان‪،‬‬ ‫دهیهمین فیستیڤاڵى بهدرخان‪ ،‬لههۆڵى زانكۆى‬ ‫كیڤى نیشتمانى(‪The National University‬‬ ‫‪of theatre, cinema and television of‬‬ ‫‪Karpenko-Kary‬‬ ‫‪The main building address: 40‬‬ ‫‪)Yaroslaviv Val Street, Kyiv, Ukraine‬‬ ‫بهم شێوهیهى خوارهوه دهستى بهكارهكانى‬ ‫خۆیكرد‪.‬‬ ‫لهسهرهتادا‪ ،‬وتهى بهخێرهاتن لهالیهن سمكۆ‬ ‫ئهنوهر ئهندامى لیژنهى بااڵى فیستیڤاڵ‪،‬‬ ‫خوێنرایهوه‪ .‬دواى ئهوه‪ ،‬سروودى» بهدرخانى‬ ‫خاك پهروهرم» لههۆنراوهى مامۆستا»جهمال‬ ‫عهبدول «و‪ ،‬ئاوازى «ئهنوهر قهرهداغى»‬ ‫پێشكهش كران‪.‬‬ ‫دواتر‪ ،‬وتارى پهرلهمانتارى ئۆكرانى و‪ ،‬سهرۆكى‬ ‫كۆمهڵهى دۆستایهتى ئۆكرانى _ عێراقی‪،‬‬ ‫لهالیهن (نیكۆالى نیكۆالیفتیش رۆدكۆفیسكى)‬ ‫خوێندرایهوهو‪ ،‬تیایدا جهخت لهپهیوهندى نێوان‬ ‫گهلى كوردو ئۆكرانی لهرێگهى ئالوگۆڕى‬ ‫كهلتوورى و‪ ،‬هونهرى و‪ ،‬ئهدهبییهوه كرایهوه‪،‬‬ ‫دواتر باڵیۆزى كۆمارى عێراق «شۆرش خالید‬ ‫سهعید» وتهیهكى پێشكهشكردو‪ ،‬تیایدا ئاماژهى‬ ‫بهگرنگى سازدانى فیستیڤاڵى دهیهمینى بهدرخان‬ ‫كرد لهئۆكرانیاو‪ ،‬بهسهرهتاى دروستكردنى‬ ‫پهیوهندى كهلتوورى نێوان ههرێمى كوردستان‬ ‫و ئۆكرانیاى ناساند‪ ،‬ههروهها دهستخۆشى‬ ‫ئاراستهى رێكخهران و شاندى بهشدرابووى‬ ‫فیستیڤاڵ كرد‪ ،‬ههروهك چۆن لهبهرامبهر ئهو‬ ‫كارئاسانى و هاوكارییهى پێشكهشیانكردوه‪،‬‬ ‫سوپاسى خۆى ئاراستهى بالیۆزى ئۆكرانیا‬ ‫لهعێراق و‪ ،‬سهرۆكى زانكۆى كیڤى نیشتمانى كرد‪،‬‬ ‫لهالیهكى ترهوهو‪ ،‬ههر لهوتهكهیدا‪ ،‬باڵیۆزى عیراق‬ ‫لهئۆكرانیا‪ ،‬دهستخۆشى له (حهمید ئهبوبهكر‬ ‫بهدرخان) كرد بۆ ئهنجامدانى ئهم فیستیڤاڵه لهو‬ ‫واڵتهدا‪.‬‬ ‫دواتر پهیامى وهزارهتى رۆشنبیرى ئۆكرانیا‬

‫لهالیهن خاتوو «ئۆلیگا» خوێنرایهوه‪ ،‬ههر لهمیانى‬ ‫وێستگهى یهكهمى كۆنفڕانسدا‪ ،‬پهرلهمانتارى‬ ‫پێشووى ئۆكرانیا «یڤگینی دوبریاك «وتارێكى‬ ‫دهربارهى سازدانى فیستیڤالى كهلتوورى‬ ‫نێوان نهتهوه جیاوازهكان پێشكهشكردو‪ ،‬ئهم‬ ‫فیستیڤاڵهى بهههنگاوێكى ئهرێنى وهسفكردو‪،‬‬ ‫لهالى خۆیشییهوه بهناوى بهشى كاروبارى‬ ‫نهتهوهكان لهئهنجومهنى پارێزگاى كیڤ‪،‬‬ ‫پشتیوانى خۆى بۆ ئهنجامدانى ئهم جۆره كارو‬ ‫چاالكییانه دوپاتكردهوه‪.‬‬ ‫لهدواى ئهوه‪ ،‬وتارى رێكخهرى دهیهمین‬ ‫فیستیڤاڵى بهدرخان لهالیهن «حهمید بهدرخان»‬ ‫بهرپرسى دهزگاى چاپ و باڵوكردنهوهى‬ ‫بهدرخان پێشكهشكراو‪ ،‬تیایدا ئاماژهى بهوهدا‬ ‫«كهلتوور لهنێوان خۆشهویستى و ژیان بهواتاى‬ ‫كهلتوور خۆشهویستیه‪ ،‬ژیانه ئاییندهیه‪ ،‬داهاتووه‪،‬‬ ‫شوناسه‪ ،‬رایهڵهى بهیهكهوه ژیانى گهالنه‪،‬‬ ‫ههموومان دهبێ بۆ ژیان دۆستى و ژیان خۆشى‬ ‫كهلتوور پهرستبین»‪.‬‬ ‫وێستگهى دووهم‪:‬‬ ‫لهوێستگهى دووهمى ڤیستیڤاڵدا‪ ،‬پێشانگهى‬ ‫تایبهتى هونهرمهند «نامیق عهلى قادر» تیایدا(‬ ‫‪) 30‬كارى هونهرى لهپهیكهر گرافیك و تابلۆو‬ ‫فۆتۆو پێشانگاى كتێب و زیاتر له ‪ 100‬ناونیشانى‬ ‫جیاواز‪ ،‬خرا بوونه روو‪ ،‬لهالیهن باڵێۆزى كۆمارى‬ ‫عێراق و‪ ،‬بهئامادهبوونى میوانان و بهشداربووانى‬ ‫فیستیڤاڵ و سهرۆكى زانكۆى كیڤى نیشتمانى‬ ‫كرایهوه‪.‬‬ ‫ههر لهوێستگهى دووهمدا‪ ،‬میوانان و‪،‬‬ ‫بهشداربووانى فیستیڤاڵ‪ ،‬هیواى چاكبوونهویان بۆ‬ ‫بهرێز سهرۆك كۆمارى عێراقى فیدراڵ «جهالل‬ ‫تاڵهبانى» خواست‪ ،‬ههروهها ههواڵى كۆچى دوایی‬ ‫خاتوو ئوسهیمه خان جهالدهت بهدرخانى خوشكى‬ ‫شازاده سینهم جهالدهت بهدرخان‪ ،‬لهتهمهنى ‪83‬‬ ‫ساڵیدا‪ ،‬ڕاگهیهندراو‪ ،‬بهناوى دهیهمین فیستیڤاڵى‬ ‫بهدرخانهوه پرسهو سهرهخۆشى ئاراستهى‬ ‫سینهم خان و بنهماڵهى بهدرخانیهكان كرا‪ ،‬جێگهى‬ ‫باسه وهفدى میوان لهكوردستانهوه پێكهاتبوون‬ ‫له (‪ )45‬نووسهرو رۆشنبیرو رۆژنامهنووس و‬

‫هونهرمهندو مامۆستایانى زانكۆو‪ ،‬بهئامادهبوونى‬ ‫میوانى واڵتانى كازاخستان و ئهڵمانیا و ئێرلهنداو‬ ‫رووسیاو زۆرێك لهمیوانانى ترى واڵتى ئۆكرانیا‪.‬‬ ‫وێستگهى سێیهم‪:‬‬ ‫لهوێستگهى سێیهم و‪ ،‬رۆژى دووهمی فیستیڤاڵدا‪،‬‬ ‫تابلۆى «الس و خهزاڵ» له نوسینى دلشاد‬ ‫مستهقا و ئاوازى ئهنوهر قهرهداغى و‪ ،‬تابلۆى‬ ‫«ههڵسانهوهى ههڵهبجه» له نوسینى نهجم‬ ‫هۆگر و له ئاوازو میوزیكى و ئهنوهر قهرهداغى‬ ‫بهئامادهبوونى بهشداربووان و‪ ،‬میوانانى‬ ‫ڤیستیڤال‪ ،‬پێشكهش كران‪.‬‬ ‫ههر لهچوارچێوهى وێستگهى سێیهمدا‪ ،‬چهندین‬ ‫باس و توێژینهوه لهالیهن نوسهران و ئهدیبانهوه‬ ‫پێشكهش كران‪ ،‬لهوانه‪ :‬سیمینارى د‪.‬عهدنان جهواد‬ ‫كازمى بهناونیشانى«ههڵو مهرجى قوتابیانى‬ ‫عێراق له ئۆكرانیا»‪ ،‬ههروهها سیمینارى د‪.‬سامان‬ ‫جهالل بهناونیشانى « ئازادى میدیا لهههرێمى‬ ‫كوردستاندا»‪ ،‬سمینارى عزیز شهمۆ بهناونیشانى‬ ‫«كورتهیهك لهمێژوى رۆژنامهوانى ئیزیدیان»‪،‬‬ ‫سمینارى شوان داودى بهناونیشانى «راگهیاندنى‬ ‫كوردى لهدواى راپهریندا»‪ ،‬سمینارى د‪.‬عهلى‬ ‫تاهیر بهرزنجى بهناونیشانى «رهخنهى ئهدهبی‬ ‫لهروانگهى زانستى ئهكادیمییهوه» و‪ ،‬سمینارى‬ ‫بهدرخان عهزیز بهدرخان دهربارهى «كوردانى‬ ‫كازاخستان» پێشكهشكران‪.‬‬ ‫وێستگهى چوارهم‪:‬‬ ‫لهم وێستگهیهدا‪ ،‬چهند چاالكییهكى هونهرى‬ ‫پێشكهش كران‪ ،‬لهوانه‪« :‬شانۆگهرى رووحه‬ ‫بلوورییهكانى نیشتمانێك» و‪ ،‬میوزیكى‬ ‫«ئۆركێستراى كهلتوورى نیشتیمانى ئۆكرانی»‬ ‫ههروهها لهالیهن هونهرمهندان‪ :‬ئهیاس فهرهاد‪،‬‬ ‫لهیال قاسم و‪ ،‬دارین فهرهاد چهند گۆرانیهك‬ ‫بهزمانى ئۆكرانى و‪ ،‬رووسى و‪ ،‬ئینگلیزى و‪،‬‬ ‫كوردى پێشكهشكران‪.‬‬ ‫دوا وێستگه‪:‬‬ ‫لهدوا وێستگهدا‪ ،‬راگهیهندراوى كۆتایی فیستیڤاڵى‬ ‫دهیهمینى بهدرخان لهالیهن» حهمید بهدرخان‬ ‫«خوێندرایهوهو‪ ،‬لهمهڕاسیمێكى شایستهدا‪،‬‬ ‫مهدالیاو بروانامهى رێزلێنان و‪ ،‬بهشداربوونى‬ ‫فیستیڤاڵى دهیهمى بهدرخان بهخشرایه‬ ‫ئامادهكاران و‪ ،‬بهشداربووانى فیستیڤاڵ‪.‬‬ ‫شیاوى باسه لهكۆتایی فیستیڤاڵدا‪ ،‬بالیۆزى‬ ‫كۆمارى عێراق لهئۆكرانیا (شۆرش سهعید)‬ ‫لهوتهیهكیدا وێراى دهستخۆشی لهدهزگاى چاپ‬ ‫و باڵوكردنهوهى بهدرخان و سهرۆكى زانكۆى‬ ‫كیڤى نیشتمانى‪ ،‬سوپاسى باڵیۆزى ئۆكرانیاى‬ ‫لهعێراق كردو هیوا سهركهوتنى بۆ فستیڤاڵى‬ ‫داهاتووى بهدرخان خواست‪.‬‬ ‫ماوهتهوه بگوترێ‪ ،‬ڤبستیڤاڵى یازده‪ ،‬ساڵى‬ ‫ئایینده لهواڵتى ئێرلهندا ئهنجام دهدرێت ههروهك‬ ‫بهرێز فلیپ ژیان لهئێرلهنداوه هاتبوو بهتایبهتى‬ ‫بۆ ئامادهكارى و راگهیاندنى فیستیڤاڵى داهاتوو‬ ‫لهواڵتهكهیاندا‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫بۆچوون‬ ‫حه‌سه‌ن‌یاسین‬

‫شكۆی‌رۆژنامه‌نووس‬

‫لـــهم ههرێمـــی كوردســـتانهی ئێمـــهدا‬ ‫رۆژنامهنووســـان ژمارهیـــان زۆره‪.‬‬ ‫ئێمـــه ههرێمێكیـــن كـــه دانیشـــتوانهكهی‬ ‫لـــه (‪ )٥‬ملیـــۆن تێـــهڕ نـــاكات‪ ،‬كهچـــی‬ ‫رۆژنامهنووسهكانـــــــــمان ژمــــــــارهیان‬ ‫چهندیـــن هـــهزار دهبێـــت‪.‬‬ ‫رۆژنامهمهنووس بووه بهپیشهیهكی‬ ‫ئاسان و ئهم و ئهو بێ هیچ پێشینهیهك‬ ‫و پاشخانێكی رۆشنبیریی گشتی و‬ ‫رۆژنامهنووسی‪ ،‬دهبن به رۆژنامهنووس‬ ‫و ههر ئهوهندهی كه ئهم الیهن و ئهو الیهن‬ ‫دهستی لهپشتیاندا و پاڵپشتیی دارایی‬ ‫كرد‪ ،‬ئیدی فاڵن لهپڕ دهبێ به خاوهنی‬ ‫رۆژنامه یان گۆڤار و بهدڵی ئهو الیهنهی‬ ‫كه پارهی دهداتێ‪ ،‬پهالماری ئهو الیهنه‬ ‫دهدات‪ ،‬كه پێیسپێردراوه پهالماریان بدات‬ ‫و تۆمهتیان بۆ ههڵبهستێ‪.‬‬ ‫بواری‬ ‫رۆژنامهو‬ ‫له‬ ‫كاركردن‬ ‫رۆژنامهنووسی پێویستیی بهوهیه ئهو‬ ‫كهسه ههمیشه لهههوڵی خۆپێگهیاندندا‬ ‫بێت و كۆشش بكات بۆ ئهوهی پهره به‬ ‫رۆشنبیریی گشتی خۆی بدات و لهڕووی‬ ‫زانیاریی رۆژنامهنووسیشهوه ئاستی‬ ‫خۆی بهرزبكاتهوه‪.‬‬ ‫لهمهیدانی رۆژنامهنووسیی ئێستای‬ ‫ئێمهدا‪ ،‬گۆڤار و رۆژنامه زۆر و بۆرن‪،‬‬ ‫زۆرن لهڕووی ژمارهوه‪ ،‬بهاڵم بۆر‬ ‫و ئاست نزمن لهرووی ناوهڕۆك و‬ ‫دهرهێنانی رۆژنامهوانییهوه‪.‬‬ ‫زۆرینهی ئهوانهی ئهمڕۆ لهنێو‬ ‫گۆڤارهكاندا وهك سهرنووسهر ناویان‬ ‫لهسهر بهرگ و الپهڕهی ناوهوهی‬ ‫گۆڤارهكاندا‪ ،‬وهك سهرنووسهر و‬ ‫بهڕێوهبهری نووسین‪ ،‬تۆمار كراوه‪،‬‬ ‫لهبواری‬ ‫كاریگهرییان‬ ‫كهمترین‬ ‫رۆژنامهنووسیی ئێمهدا نییهو تا ئێستا‬ ‫بهدهگمهنیش رووینهداوه نووسینێكیان‬ ‫كاریگهرییهكی وای ههبووبێت‪ ،‬كه‬ ‫بووبێته مایهی ئهوهی خوێنهران بهدوایدا‬ ‫بگهڕێن‪.‬‬ ‫لهم ماوهیهی رابردوودا چاوپێكهوتنێكم‬ ‫خوێندهوه لهگهڵ خانمه گۆرانیبێژێكی‬ ‫كورددا‪ ،‬كه یهكێ لهو رۆژنامهنووسانه‬ ‫ئهنجامیداوه‪ ،‬كه لهسهر هوه ئاماژهم‬ ‫پێكردوون‪ .‬خانمه گۆرانیبێژهكه خۆی‬ ‫لهچاوپێكهوتنهكهدا ئاماژهی بهباری‬ ‫خراپی دهروونیی خۆی كردووهو باسی‬ ‫ئهوهشی كردووه كه بۆ چارهسهر‬ ‫لهنهخۆشخانهش ماوهتهوه‪ ،‬كهچی تهنیا‬ ‫لهبهر ئهوهی ئهو خانهمه گۆرانیبێژه‬ ‫لهیهكێك لهكلیپهكانی خۆیدا لهكاتی‬ ‫گۆرانیدا بهشێوهیهك دهركهوتووه كه‬ ‫حسابی رووت و بێبهرگی بۆ دهكرێ‪،‬‬ ‫برای رۆژنامهنووس لێیدهپرسێ تا‬ ‫ئێستا لهگهڵ چهند كهسدا بهمهبهستی‬ ‫سێكسكردن خهوتووی؟ ئایا ژمارهكهت‬ ‫لهبیره؟ ئایا لهكاتی كلیپهكهدا كه خۆت‬ ‫رووتكردهوه چهند كهس لهوێ بوون؟‬ ‫برای رۆژنامهنووس بیری چووه ناوی‬ ‫ئهو كهسانهش داوا بكات كه لهوێ بوون؟‬ ‫ئهم جۆره رۆژنامهنووسانه جگه لهوهی‬ ‫هیچ شكۆیهكی رۆژنامهنووسییان تێدا‬ ‫نییه‪ ،‬لهههمان كاتدا دهبنه مایهی شكاندنی‬ ‫شكۆی رۆژنامهنووسیی كوردیش‪.‬‬

‫‪22‬‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫الپه‌ڕه‌ی‌ئازاد‬

‫تێپەڕین‌لە‌داعش‬ ‫خوێندنەوەیەكی‌سیاسیی‌سۆسیۆلۆژیانە‬

‫ئارام‌بامۆكی‬

‫‪2-1‬‬

‫لە بری جیهان لە مەترسیداین‪ ،‬هەر هێندە‬ ‫جیاوازیی هەیە ئەمجارەیان جیهان بەشێكی‬ ‫باش لەو مەترسییەی بەردەكەوێت‪ ،‬هەرچەند‬ ‫هەندێ ئاماژەی قوڵ و دووریش هەن كە‬ ‫گوزارەی ئەوە دەڵێنەوە كە گوایە ئاڵۆزییە‬ ‫بەرپابووەكەی بەردەركی كوردان هەر‬ ‫ڕووكەشێكی ئەو یارییە نێودەوڵەتیانەیە كە‬ ‫پێشتر و لە مێژووی ناوچەكەدا ڕوویانداوە‪.‬‬ ‫هەر شێوەیەك لە بیركردنەوەی داعشیانە‬ ‫یان هەر بیركردنەوەیەكی دیكەی بە شێوە‬ ‫سیكۆالری توندڕەوانە‪ ،‬بەپیێ كات و شوێن‬ ‫و دیاردەكان قابیلی قەبووڵ نییە‪ ،‬بەهەر‬ ‫شێوازێك لێی بڕوانیت ئیسالم و بنەماكانی‬ ‫پێی ڕەفز و خراپە!‪ ،‬هەر جۆرە قسەیەك‬ ‫لەبارەیانەوە بكەیت لەسەر ئیسالم حساب‬ ‫نییە‪!.‬‬ ‫ئێمە وەك ڕۆژنامەنووس و نووسەری‬ ‫كوردی هەر چۆن قسەیان لەسەر بكەین‪ ،‬هەر‬ ‫چۆن بیریان لێ بكەینەوە‪ ،‬بەهەرچی پێوەرێكی‬ ‫ئاینیی و عەقڵیی بیانخوێنینەوە‪ ،‬مافی خۆمانە‪،‬‬ ‫چونكە یەكەمین كەسین كە لێی زەرەرمەندین‬ ‫و تێیدا دەبێت هاوكاری یەكتری بكەین بۆ‬ ‫تێپەڕین و بەجێهێشتنی و مەترسییەكانی‬ ‫دووربخەینەوە‪ ،‬لە برا و خوشكە موسڵنان‬ ‫تەنانەت ناموسڵمانەكانیش و هەر بستە‬ ‫خاكێكی كورد‪.‬‬ ‫هەر چۆن بۆ خەڵكی كوردستانی ڕوونبكەینەوە‬ ‫كە ئیسالم جیاوازە لە مێژووەكەی‪ ،‬بە تایبەت‬ ‫ئەو مێژووەی تێكەڵە بە كێشەی نێوانەكان‪،‬‬ ‫تێیدا خەڵكێكی زۆر بوون بە قوربانی و دەستی‬ ‫ئەم و ئەوی تێدا جوڵێنراوە‪ ،‬مێژوویەك كە‬ ‫مرۆڤی خراپ دەستی تێدایە و ئیسالمیش‬ ‫ئەسڵێكی هەیە ناگۆڕێت‪ ،‬سەبارەت بە ژیار‬ ‫و كۆمەڵكارییە مرۆیی و مەدەنییەتەكەی كە‬ ‫پەیامی ئاشتی و خۆشەویستی پێییە‪.‬‬ ‫ئیسالمێك وەك دواپەیامی خودایی بۆ‬ ‫سەرفرازیی بەشەریی هاتووە و هیچ پێوەرێكی‬ ‫سیاسیی و فەلسەفی ناتوانێ لەكەداری بكات‪،‬‬ ‫لەبەر ئەوەی كۆمەڵگای كوردیی كۆمەڵگایەكی‬ ‫عورفیی و عاتیفییە لە زۆر ڕووەوە‪ ،‬كە ڕەنگە‬ ‫لە ئێستا كەسمان زۆر نەوێرین ڕوون و‬ ‫ڕاست و وەك خۆی قسە لەسەر داعش بكەین‬ ‫و تێیپەڕێنین‪ ،‬هەم لەبەر ئەوەی زۆر جار‬ ‫قسە لەسەر الیەنێكی ئیسالمیی‪ ،‬بەالیەنی كەم‬ ‫دەركەوتەیەكی بەناو ئیسالمیی‪ ،‬یان قسەی‬

‫سادەیی ڕەخنەیی لەسەر ڕەوتێكی سیاسیی‬ ‫ئیسالمیی‪ ،‬هەموو ئەمانە ڕووبەڕووی كیشەی‬ ‫ئاینیی و كۆمەاڵیەتیی و سیاسیت دەكەنەوە‪،‬‬ ‫چونكە ژیانی كۆمەاڵیەتیی و سیاسیی‬ ‫كوردستان زۆرجار قسەی جددیی هەڵناگرێت‪،‬‬ ‫یان پرسە سیاسیی و هەنوكەییەكان‬ ‫تەحەمولی ئەوە ناكەن قەسەیان لەسەر‬ ‫بكەیت‪ ،‬ئەوەش بە حوكمی ئەوەی كە چ‬ ‫نوخبەی كوردیی و چ ڕەشایی خەڵك‪ ،‬لەسەر‬ ‫یەك بنەمای ستوونی تووند تێگەیشتنیان هەیە‬ ‫و گۆرانكارییە نوێیەكان ورد هەزم ناكەن‪ ،‬یان‬ ‫تێگەیشتنیان كورتخایەن و تووند‪ ،‬ئەم پێوەرە‬ ‫لە تێگەیشتنی ئێمە سەلێمانراوە بەسەر ڕەوتی‬ ‫سیكۆالری كوردیشدا‪.‬‬ ‫دەبێت هەموومان وەك یەك ڕامان ڕوون بێت‬ ‫لەسەر داعش و بیركردنەوەی داعشیانە‪ ،‬پێش‬ ‫هەر خوێندنەوەیەك بۆی‪ ،‬دەبێت گومانمان‬ ‫هەبێت نەخشەیەكی گەورەی واڵتانە و‬ ‫تێكەڵەیەكیشە لە زوخاوی كواڵوی ئەهلی‬ ‫سوننە و بەعسییە كۆنەكان و موسڵمانی‬ ‫توندڕەو و سادەی هەموو جیهان و ناوچەكە‪،‬‬ ‫كە بە عەشوایی دەجوڵێنرێن و وەك هەل‬ ‫و مەبەستی تایبەت و سیاسیی جڵەوی‬ ‫ڕاستەقینەی خۆی لەدەستداوە‪ ،‬لەسەر زوڵم‬ ‫و زۆر و تاوان و ستەمكارییەكانی ئەهلی‬ ‫شیعەی عێراقی و دەوروبەر لەسەر ئەهلی‬ ‫سووننەی عێراقی و ناوچەی ڕۆژهەاڵتی‬ ‫ناوەڕاست‪ ،‬كە نەدەبوو ئەم جەنگە بەردەرگای‬ ‫كوردی بگرتایە‪ ،‬بەڵكو دەبوو ئێستا بەغداد و‬ ‫نەجەف و كەربەال و بەسرەی بگرتایەتەوە‪.‬‬ ‫سەرەتا چەند خوێندەوەیەك هەبوو‪ ،‬یان‬ ‫بڵێین دانپێدانانێك هەبوو‪ ،‬لەسەر دیاردەی‬ ‫خوێندنەوەكانی سەری‪ ،‬بۆ‬ ‫داعش و‬ ‫داعشێكی دیار و بەرچاوی سەر گۆرەپانی‬ ‫جەنگ و داعشی ئەو دیو گۆرەپان و نەخشە‬ ‫نهێنییەكەی واڵتانی ڕۆژئاوا و ناوچەكە‪ ،‬كە‬ ‫بۆ مەبەستی سیاسیی و ئاژاوەی ناوچەكە‬ ‫درووستكراوە‪ ،‬بۆ سەر گۆڕەپانی سیاسیی‬ ‫و ئابووریی و ئاینیی و كۆمەاڵیەتیی‪ ،‬بۆ‬ ‫یەكالكردنەوەی كێشە و ملمالنێكانی واڵتان‬ ‫و تەسفییە حسابە نهێنییەكان‪ ،‬لە میسرەوە‬ ‫تا عێراق و سوریا‪ ،‬پاش تەواوبوونی ئەو‬ ‫نەخشەیە‪ ،‬یان سەركەوتن و شكستی ئەو‬

‫نەخشە نێودەوڵەتییە‪ ،‬ئێستا بە داری عەسا‬ ‫ڕووبەڕووی كوردیان كردووەتەوە‪ ،‬هەروەك‬ ‫چۆن لەم ڕۆژانەشدا سەرۆكی هەرێم وتبووی‬ ‫دەزانین كێ داعشی لە ئێمە هانداوە‪.‬‬ ‫خوێندەوەكان سەرەتا وتیان داعش ڕەوانەی‬ ‫سوریا دەكرێت و لە ڕێی توركیاوە دووبارە‬ ‫نۆژەن دەكرێتەوە بە شێوازێكی نوێ و پڕچەك‬ ‫دەكرێتەوە‪ ،‬دیارە لە سوریاش مەحەلی‬ ‫سەركەوتن و شكستی دەبێت خوێندنەوەی‬ ‫تایبەتی خۆی لەسەر بكرێت و بخرێتە بەر‬ ‫لێكۆلێنەوەوە‪ ،‬پاش ئەوەی سوریا بە پاڵپشتی‬ ‫ڕوسیا و ئێران بەتایبەتی‪ ،‬پشتگیریی زۆری‬ ‫لێكرا و نەتوانرا بە تەواوەتی شكستی‬ ‫پێبهێنریت‪ ،‬لە الیەن خەڵك و شۆڕشگێڕانی‬ ‫واڵتەكەیەوە‪ ،‬ئەوجا دەستتێكەڵی ئێران و‬ ‫توركیا و واڵتانی بەرژەوەندیدار لە سەر‬ ‫ناوچەكە‪ ،‬وای كرد داعش ڕووبكاتە عێراق و‬ ‫شەقامی سووننەی قۆستەوە‪ ،‬كە شەقامێكی‬ ‫پەنگخواردووبوو لەسەر ستەمكارییەكانی‬ ‫مالیكی و مەزهەبەكەی لە دەرهەق ئەهلی‬ ‫سووننە و قەیرانە سیاسییەكانی عێراق بە‬ ‫گشتی!‪.‬‬ ‫هەر لەگەڵ جوڵەی كردە سەربازییەكانی‬ ‫داعش و ڕووبەڕووبوونەیان لەگەڵ سوپای‬ ‫عێراق و شكستی سوپای عێراق و وەك‬ ‫دەڵێن هاتنەسەر خەتی ڕاستەوخۆ و‬ ‫نێهێنیئامێزانەی ئێران و توركیا و واڵتانی تری‬ ‫وەك قەتەر و سعوودییە‪ ،‬هەریەك لە الیەك‬ ‫و بۆ مەبەستێكی تایبەتی خۆی و ڕاگرتنی‬ ‫مەترسییەكانی داعش لەسەر حكومەتەكەی‬ ‫مالیكی و پێچەوانەكردنەوەی‪ ،‬ئەو جەنگە‬ ‫بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی لەسەر كورد و‬ ‫ناشیرینكردنی شەقامی سووننەی عێراقیش‬ ‫بۆ خۆی شتی زۆر هەڵدەگرێت و دەبێت خاڵ‬ ‫بە خاڵ و ورد قسەی لەسەر بكرێت‪ ،‬كە جارێ‬ ‫دیاری نییە كێ ئەم نەخشەی پێچەوانەكردەوە‬ ‫و جەنگەكەی ڕووبەڕووی كورد كردەوە‪،‬‬ ‫بەاڵم ئاماژەكان قسەیان لەبارەوە كراوە!‪.‬‬ ‫هەموو ئەمانە و قسەی دیكەش كە‬ ‫نابێت ونبكرێت و لێیەوە نەدوێین‪ ،‬من‬ ‫دەمەوێت شەقامی كوردیی وەك خۆی‬ ‫لەسەر ملمالنێكانی جیهان و ناوچەكە‬ ‫بڕوانن و ببینن لەم بارەیەوە‪ ،‬دەمەوێت‬

‫خوێندنەوەیەكی باش و هاوڕایی تەواو‬ ‫هەبێت لەسەر ئەم بۆچوونەی سەرەوەم‪،‬‬ ‫لەسەر ئەوەش قسەیەكمان هەبێت لەبارەی‬ ‫تووندوتۆڵیی و ساردوسڕیی سیاسییانەی‬ ‫ئیسالمییەكانی كوردستان لەبارەی دیاردەی‬ ‫بیركردنەوەی داعشیانەی ئەمڕۆ‪ ،‬هەروەها بە‬ ‫پێچەوانەشەوە‪ ،‬خوێندەوەمان هاوڕوانین بێت‬ ‫لەسەر توندڕەوی دیاردەی بیری سیكۆالریی‬ ‫كوردیی‪.‬‬ ‫بە بڕوای شەقامی سیاسیی ئەمەریكی و‬ ‫جیهانی و پانتاییەكی باشی شەقامی سیاسی‬ ‫كوردیش داعش بە ئاینییكراوە‪ ،‬كەوا هیچ‬ ‫ئەرگۆمێنتێك نییە كە داعش وەك هێزێكی‬ ‫سیاسیی و موئەسەسێكی ئیسالمیی خۆی‬ ‫ڕاگەیاندبێت بە فەرمی‪ ،‬زۆرێك پێیان وایە‬ ‫داعش ئامادەكراوی بەردەم شۆڕشی‬ ‫عەرەبیی بوو‪ ،‬لەالیەن زلهێزانەوە‪ ،‬وەك‬ ‫ڕێگریی و چەواشەكردنی بەهاری عەرەبیی‪،‬‬ ‫یان بێداری ئیسالمیی‪ ،‬وەك بەالڕێدا بردنی‪،‬‬ ‫وەك شكستپێهێنانی‪ ،‬وەك ئەوەی واڵتانی‬ ‫دیكەی بەرژەوەندیداری ناوچەكە و جیهان‬ ‫ویستیان بۆ سەرنەكەوتنی بەهاری عەرەبی‬ ‫و بێداریی ئیسالمیی‪ ،‬ئەم دیاردەیەش تاقی‬ ‫بكەنەوە‪ ،‬بۆ ئەوەی لەمپەر بن لەبەردەم‬ ‫سروشتی شۆڕشەكان‪ ،‬ئەو شۆڕشانەی كە‬ ‫دەمێك بوو دەبوو بكرێن و گەالنی ناوچەكە‬ ‫ئازاد بن و سەربەستبن لە بڕیاری سیاسیی‬ ‫و ئایندەسازیی خۆیان‪ ،‬دەبوو ئەو بەهار و‬ ‫بێدارییەش هەندێ واڵتی تریش بگرێتەوە‪،‬‬ ‫ئەم ڕێگریی و لەمپەر درووستكردنەشیان لە‬ ‫ڕێگەی بیركردنەوەی داعشیانەوە‪ ،‬هەم بۆیان‬ ‫ئاسان بوو‪ ،‬هەمیش بۆ ئەوە بوو خۆیان‬ ‫بزیسزكی ئەو شۆڕشەیان بەرنەكەوێت‬ ‫و دووری بخەنەوە لە خۆیان‪ ،‬ئەوە بوو‬ ‫بە تێكەڵیی و بە عشوایی سەرەتا چەندین‬ ‫ڕێكخەر و جموجوولی بەناو میللیی و‬ ‫ئەتنیكیان درووستكرد لە میسر و واڵتانی‬ ‫دیكەی خاوەن بێداریی و بەهاری عەرەبیی‪،‬‬ ‫دواجار داعشی لێوە هاتەدەر‪ ،‬كە ئێستا‬ ‫داعش وەك ڕێكخراوێكی جیهانی لێهاتووە‬ ‫و وەك خۆیان دەڵێن لە دەستدەرچووە‪ ،‬بە‬ ‫پێی هەندێ خوێندنەوە و قسەی ڕاوێژكار و‬ ‫توێژەرە بەناوبانگەكانی ئەمەریكار و واڵتانی‬ ‫ئەوروپا و ناوچەكەی خۆشمان‪ ،‬ئێستا جوڵەی‬ ‫داعشیانەی واڵتان لە ڕێی داعشێكی بەناو‬ ‫لۆكاڵییەوە كاری گڵۆباڵیانە دەكەن بە داعش‬ ‫لەسەر ئەرزی واقیع‪ ،‬كە ئێستا لەسەر ئاستی‬ ‫جیهان و ناوچەكە هێزێكی فرە دەوڵەمەند و‬ ‫خاوەن هێز و وزەی سەربازیی و مەعنەویی‬ ‫سیاسییە‪ ،‬هەر ئەمەشە وای كردووە هەندێجار‬ ‫ئەمەریكا بڵێت لەناوبردنی داعش ئەستەمە لەم‬ ‫نزیكانە كۆتایی پێ بێت‪ ،‬لەكاتێكدا ئەمەریكا لە‬ ‫توانایدا هەیە تۆویشیان نەهێڵێت‪ ،‬لە كەمترین‬ ‫كاتدا‪ ،‬هەر ئەمەیە وادەكات هەموو الیەك‬ ‫دوودڵ بن و بە گومانەوە لە تەحەدیاتەكانی‬ ‫ناوچەكە بڕوانن‪ ،‬هەر ئەمەیە وادەكات هەموو‬ ‫الیەكی چاودێر وای ببینن كە داعش دەستێكی‬ ‫تەحەدیاتی هاوبەشی واڵتانی ناوچەكە و‬ ‫جیهانە بۆ وەدەستخستن و چنگكەوتنی‬ ‫بەرهەم و سەهمی زیاتری پتڕۆڵ و مانەوە‬ ‫لە ناوچەكە وەك وجوودیی سیاسیی و‬ ‫سەربازیی و هەژموونی ئابووریانەیان‪،‬‬ ‫توركیا و ئێران لەم نێوانەدا یاری پێچەوانە‬ ‫دەكەن و لە ڕووشدا شتێكی تر نیشان‬ ‫دەدەن!‪.‬‬

‫بیروبۆچوون‬

‫خولی‌سێیه‌م‪‌،‬ژمارە‌(‪‌،)171‬پێنج‌شه‌ممه‌‪‌،‬كانونی‌دووه‌می‌‌‪‌2015/1/22‬زایینی‌‪‌-‬رێبه‌ندانی‌‌‪‌2714‬كوردی‌‪‌-‬ساڵی‌چوارده‌هه‌م‬

‫شۆڕش‌و‌توندوتیژی‬

‫جانگیر‌وسو‌‬ ‫وشەی شۆڕش لە زمانی كوردیدا بەرامبەر‬ ‫وشەی (‪)Revolution‬ی ئینگلیزی بە كاردێت و‬ ‫لە ئینسكلۆپیدیای ئازاددا پێناسەكەی بەم شێوەیە‬ ‫كراوە‪ :‬شۆڕش كردەیەكی سیاسییە‪ ،‬گۆڕانكارییە‬ ‫لە دەسەاڵت ڕوودەدات و دەبێتە هۆی گۆڕینی‬ ‫شێوازی حوكمڕانی و هەڵوەشانەوەی یاسا‬ ‫كۆنەكانی و یاسا نوێیەكان شوێنیان دەكرنەوە‪.‬‬ ‫هەموو شۆڕشێك بە چەند قۆناغێكدا تێ دەپەڕێت‬ ‫كە كاتێكی پێویستە تا بە ئامانج دەگات‪ .‬ئەرستۆ‬ ‫شۆڕشە سیاسییەكانی بەسەر دوو جۆر‬ ‫دابەشكردوون‪ ،‬یەكەم‪ :‬ئەو جۆرە شۆڕشانەن‬ ‫كە گۆڕانی تەواوەتی بە هۆیانەوە ڕوودەدات‪،‬‬ ‫واتا هەرسێ دەسەاڵتی یاسادانان و بڕیاردان‬ ‫و جێبەجێكردن دەگۆڕدرێن‪ .‬دووەم‪ :‬ئەو‬ ‫شۆڕشانەن كە دەبنە هۆی هەمواركردنەوەی یاسا‬ ‫بنچینەییەكان و پێداچوونەوە بە یاسا كۆنەكان‪،‬‬ ‫واتا گۆڕانكاری تەنها بەسەر چەند كایەیەكی‬ ‫دەسەاڵتدا دێت‪ ،‬بە دەسەاڵتی چوارەمیشەوە‪،‬‬ ‫بەو مانایەی دەكرێت بەو گۆڕانە گەورانەی كە‬ ‫بەسەر میدیاشدا دێت‪ ،‬بڵێین شۆڕش‪ ،‬كە بە‬ ‫دەسەاڵتی چوارەم ناسراوە‪.‬‬ ‫هەموو شۆڕشێك لە ناخی خۆیدا چەندین‬ ‫ئامانجی جۆراوجۆری هەڵگرتووە‪ ،‬بەو پێیەی‬ ‫شۆڕش بیروباوەڕی جیاوازی لەخۆی گرتووە‬ ‫و زۆربەی پێكهاتەكانی كۆمەڵگا تیاییدا بەشدار‬ ‫دەبن‪ ،‬هەندێك جار ئەنجامی پێچەوانەی لێ‬ ‫دەكەوێتەوە‪ ،‬واتە لە جیاتی ئەوەی شۆڕش ببێتە‬ ‫هۆی كۆتاییهێنان بە حوكمڕانی‪ ،‬لە ئەنجامی‬ ‫دووبەرەكیی و ناكۆكیی نێو شۆڕشەكە‪ ،‬كۆتایی‬ ‫بە شۆڕشەكە دێت‪ ،‬یانیش دوای كۆتاییهاتن بە‬ ‫شۆڕش و سەكەوتنی شۆڕشەكە‪ ،‬ئەو گروپەی‬ ‫سەركردایەتی شۆڕشیان كردووە‪ ،‬زۆربەی‬ ‫بەرهەمەكانی شۆڕش بۆ خۆیان قۆرخ دەكەن‪.‬‬ ‫جۆرج ئۆڕوێل هەندێك شۆڕشی بە باخچەی‬ ‫ئاژەالن شوبهاندوووە‪ ،‬و كۆمەلێك بەراز پەیدا‬ ‫دەبن كە زۆربەی داهاتەكانی باخچەكە بۆ خۆیان‬ ‫قۆرغ دەكەن‪ ،‬لە شۆڕشدا لەبەر ئەوەی هەر‬ ‫كۆمەلەیە و بۆ ئامانجێكی دیاریكراو خەبات‬ ‫دەكەن‪ ،‬بۆ نموونە كرێكار بۆ باشبوونی ئاستی‬ ‫خزمەتگوزاری كرێكاران و كەمبوونەوەی ئاستی‬ ‫بێكاری و قوتابی بۆ باشبوونی سیستەمی‬ ‫پەروەردەی و‪....‬هتد‪ .‬بۆیە زۆر جار لەنێو‬ ‫شۆڕش مڵمالنێ دروست دەبێت و سەرئەنجام‬ ‫ئەو شۆڕشە لە جیاتی ئەوەی بە الی سەركەوتن‬ ‫بشكێتەوە‪ ،‬دەبێتە چەكێك بۆ لەناوبردنی‬ ‫شۆڕشەكە‪.‬‬ ‫مۆدێرنە بزوێنەرەكەی جیاوازییە و لەسەر‬ ‫بنەمای جیاوازی گەورە بونیاد نراوە‪ ،‬لەم جۆرە‬ ‫شۆڕشانەدا‪ ،‬ئەو جیاوازییەی كە مۆدێرنەی‬ ‫لەسەر دامەزراوە‪ ،‬دەبێتە هۆی نسكۆی‬ ‫شۆڕشەكە و ئەو جۆرە شۆڕشانە لە مێژووی‬ ‫زۆربەی نەتەوەكان بوونیان هەیە‪ ،‬دیارترین‬ ‫نموونە لە ڕۆژگاری ئەمڕۆماندا ئەو شۆڕشەی‬

‫سوریایە كە لەسەرەتادا پێشڕەوییەكی باشی كرد‪،‬‬ ‫بەاڵم لە دواییدا بە هۆی دروستبوونی ناكۆكی لە‬ ‫نێوان الیەنە جیاوازەكانی شۆڕش‪ ،‬شۆڕشەكە‬ ‫خاوبوونەوەیەكی زۆری بەخۆیەوە بینی‪ ،‬لێردەدا‬ ‫جیاوازییەكانی لە جیاتی ئەوەی مۆدیرنە دروست‬ ‫بكەن‪ ،‬كاولكاری و كارەساتی مرۆیی گەورەیان‬ ‫دروست كرد‪ .‬لە رۆژهەاڵتدا لە جیاتی ئەوەی‬ ‫جیاوازی ببێتە هۆی پێشكەوتن و بەرهەمهێنانی‬ ‫كۆمەڵگایەكی مۆدێرن‪ ،‬دەبێتە هۆی كارەساتی‬ ‫گەورەی مرۆی وەك ئەوەی لە شەنگال ڕویدا‪،‬‬ ‫ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ نائامەدەگیی گفتووگۆ‪،‬‬ ‫لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هیچ مەسەلەیەك‬ ‫لە مێژوو ناگۆرێت بەبێ توندوتیژی‪ ،‬ئەمەش‬ ‫ئەوە دەگەیێنێت كە زۆربەی شۆرەشەكانی ئەو‬ ‫ناوچەیە‪ ،‬ڕۆحێكی ماركیسیانەیان هەیە‪ ،‬وەك لە‬ ‫تیۆرە بەناوبەنگەكەی دەڵێت‪« :‬توندوتیژی مامانی‬ ‫مێژووە‪ ،‬هیچ مەسەلەیەكی بنەڕەتی لە مێژوو‬ ‫نادۆزیتەوە كە بەبێ بوونی توندوتیژی چارەسەر‬ ‫كرابێت»‪ ،‬هەرچەندە من خۆم بڕوام وانییە كە‬ ‫توندوتیژی بزووێنەری مێژوو بێت‪ ،‬بەاڵم ئەو‬ ‫تیۆرە یارمەتی دەرمان دەبێت بۆ شیكردنەوەی‬ ‫بەشێكی زۆری شۆڕشەكانی ناوچەكەمان‪،‬‬ ‫هەتا هەندێك لە شۆڕشە دینیەكانیش‪ .‬لێرەوە‬ ‫دەگەڕێمەوە بۆ الی فەیلەسوفی فەڕەنسی‬ ‫پۆڵ ڕیكۆر‪ ،‬ئەو پێی وایە لە هەر شوێنێك‬ ‫زمان ئامادە بوو‪ ،‬لەو شوێنە تووندوتیژی‬ ‫ئامادە نییە‪ ،‬بە بۆچوونی ئەو پەیوەندی نێوان‬ ‫زمان و تووندوتیژی‪ ،‬پەیوەندیەكی پێچەوانەیە‪،‬‬ ‫لەهەر شوێنێك توندوتیژی ئامادەگیی هەبوو‪،‬‬ ‫ئەوە زمان لەو شوێنە غیابە‪ ،‬زمان بە واتای‬ ‫گۆڕینەوەی ئایدیاڵ و دیالۆگ و كۆكردنەوەی‬ ‫چەند ئایدۆلۆژیایەك لەسەر مێزی گفتوگۆ‪.‬‬ ‫دەتوانین شۆڕشەكان بەسەر دوو جۆر لە‬ ‫شۆڕش دابەش بكەین‪ ،‬یەكەمیان‪ :‬ئەو شۆڕشە‬ ‫چەكداریانەن كە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست لێوان‬ ‫لێوە لەو جۆرە شۆڕشانە و بەرهەمی ترسناكیان‬ ‫هەیە و كارەساتی گەورەی مرۆیی بە دوای‬ ‫خۆیاندا دەهێنن‪.‬‬ ‫جۆری دووەم‪ :‬ئەو شۆڕشانەن كە فیكریین و‬ ‫دوور لە چەك و سەرباز دەكرێن‪ ،‬واتا شۆڕشێكن‬ ‫پێویستییان بە موشەك و سەرباز و فڕۆكە نییە‪،‬‬

‫بەڵكو پێویستە هەموو تاكەكانی كۆمەڵگا بەشداری‬ ‫تێدا بكەن‪ ،‬ئەم جۆرە شۆڕەشانە لە ڕێگای‬ ‫دیالۆگەوە دەكرێن و بەهۆیانەوە گۆڕانكاری لە‬ ‫دەسەاڵت ڕوودەدەن‪ ،‬هەر چەندە دەكرێت ئەو‬ ‫جۆرە شۆڕشانەش بەرهەمی ترسناكیان هەبێت‪،‬‬ ‫وەك ئەوەی حیزبی نازی ئەڵمانی كە لە ڕێگای‬ ‫دەنگدانێكی دیموكراسییانەوە هاتە سەر كورسی‬ ‫دەسەاڵت‪ ،‬بەاڵم دواتر ئەوەبوو كە هەموو جیهان‬ ‫بەرهەمەكەی دی‪.‬‬ ‫لە ڕۆژهەالتی ناوەڕاستدا ئایین ئەو چەكەیە‬ ‫كە بە دەستی زۆر تاخم و گروپەوەیە و‬ ‫بەشێوەیەك تەفسیر بۆ تێكستە دینییەكان دەكەن‬ ‫كە لە بەرژەوەندی ئەواندا بێت‪ ،‬لەوالشەوە‬ ‫جگە لە دین كە شوێنێكی سەنتڕاڵی هەیە لە‬ ‫كێشەكانی ئەم ناوچەیە‪ ،‬شێوازی دروستبوونی‬ ‫واڵتەكانی رۆژهەاڵتی ناوین بەشێوەیەكە كە‬ ‫كۆمەلێك نەتەوە و ئایین و مەزهەبی جیاواز‬ ‫لەخۆی دەگرێت‪ ،‬بیئەوەی لەیەكگەیشتن هەبێت‪،‬‬ ‫كۆبونەوەی ئەم هەموو شوناسە ئاڵۆز و‬ ‫دژبەیەكانە لە سنورێكی جوگرافی و دەستووریی‪،‬‬ ‫بێئەوەی لەیەك تێگەیشتن هەبێت‪ ،‬كێشەیەكی ترە‬ ‫كە ئەم ناوچەیە بەدەستییەوە دەناڵێنێ‪ ،‬تەنانەت‬ ‫دەتوانین لە نێو یەك نەتەوەشدا كاریگەری ئەو‬ ‫لەیەك تێنەگەیشتنە و كاریگەری دین ببینین‪ .‬بۆیە‬ ‫زۆر زەحمەتە شۆڕشێك لەو ناوچەیە بەرپابكرێ‬ ‫(مەبەستم شۆڕشی چەكدارییە) پێكهاتەیەكی‬ ‫بۆگەنی لەخۆی نەگرتبێت و كارەساتی گەورەی‬ ‫مرۆیی بەدواوە نەبێت‪ ،‬ئەستەمە شۆڕشێك‬ ‫بەرپابكەی و لەئەنجامدا چەند هێزێكی وەك‬ ‫داعش و جەبهەتولنوسڕە دورست نەبن كە‬ ‫هەرجارە و ئەو كۆمەلەیە لە ژێر دەمامكێكی‬ ‫جیاواز خۆنیشان دەدەن‪ ،‬رۆژهەاڵت پێش‬ ‫ئەوەی پێویستی بەهەر شۆڕشێكی چەكداری‬ ‫بێـت‪ ،‬پێویستی بە شۆڕشێكی فیكریی گەورە‬ ‫هەیە‪ ،‬بە جۆرێك هەموو شوناسەكان بە یەكەوە‬ ‫كۆبكاتەوە و لەیەكگەیشتن لە نێوانیاندا دروست‬ ‫بكات‪ ،‬تا ئێستاش لە رۆژهەاڵت بە گشتی و لە‬ ‫رۆژهەاڵتی ناوین بە تایبەتی‪ ،‬نەتوانراوە ئەو لە‬ ‫یەكگەیشتنە دروست بكرێت‪ ،‬كە من پێم وایە‬ ‫ئەگەر دروست بوو دەبێتە گەورەترین شۆڕشی‬ ‫ناوچەكە‪.‬‬

‫‪23‬‬

‫راز‬ ‫‌عه‌بدولواحید‌ئیدریس‌شه‌ریف‬

‫رازى‌پێشمه‌رگه‌یه‌ك‬ ‫رۆژانێكه چهقۆى بێئهمهكى گیانى‬ ‫تهژى ئهوینمان دهسووێ ‪ ،‬بۆیه مهل‬ ‫وهاڵمێكى توڕه بهدرهنگ وهختهوه‬ ‫لهشهقهى باڵیداو بهم جۆره لێیان هاته‬ ‫گۆ ‪ :‬هۆ قهڵهم لهرزۆكو بێبارهكان‪،‬‬ ‫منى پێشمهرگه ههر به ئهزهلى عیشقى‬ ‫تفهنگ نیم‪ ،‬وهك له فهرههنگى ئێوهدا‬ ‫نووسراوه‪ ،‬نه كێویم و نه تینووى خوێنى‬ ‫ڕهگهزێكى ترو ڕهگهزى خۆشمم‪ ،‬زۆر له‬ ‫ئێوه زیاتر به كهسهرو ئازارهكانى شهڕ‬ ‫ئاشنام‪ ،‬پێویستم به ئاموژگارى ئێوهى‬ ‫بازرگانى هزرو وشه نییه؟! لهمێژه لهوه‬ ‫حاڵیم شهڕ ماڵوێرانى و خهراباته‪ ،‬شهڕ‬ ‫مهرگ و ئاوارهیى و كارهساته‪ ،‬منیش‬ ‫ئارهزوومه ژیانێكى دوور له شهڕو‬ ‫تفهنگو سهنگهر له ماڵۆچكهیهكى‬ ‫ئاسوودهدا به هێمنى بهرمهسهر‪ ،‬بهاڵم‬ ‫تاوانم چییه كه ئههریمهنه نهگریسهكانى‬ ‫چوارشێوم ههموو شتێكم لـێ زهوت‬ ‫دهكهن‪ ،‬دهمكهن به هیچ؟ چۆن تفهنگ‬ ‫نابێته ئازیزترین هاوڕێم‪ ،‬كه نیشتمان‬ ‫چارهنووسى دهكهوێته دهستى قهدهر‪،‬‬ ‫تفهنگ نهبێ كێ به هانامان دێ‪ ،‬تفهنگیش‬ ‫شانى بهرزهفڕو نهخهساوى دهوێ‪ ،‬به‬ ‫پێچهوانهى تانهو تهشهرى ژههراوىو‬ ‫بوختانى ناو درۆنامه و بڵندگۆى كهرى‬ ‫ناو جۆگه ئاساتان‪ ،‬من هێنده به ئاگام‬ ‫دهمێكه ناخى قێزهونى ئێوهى لێبوك‬ ‫و مهرایى كهرم خوێندۆتهوه‪ ،‬ببورن‬ ‫قهڵهمه زڕاوهكان‪ ،‬برسیهتىو كاڵفامى و‬ ‫بێكارى دنهى نهداوم ببم به پێشمهرگه‪،‬‬ ‫بهڵكو لهوپهڕى هۆشیارییهوه عهشقى‬ ‫ئازادى ئاوێزانى ئهم ڕێبازهى كردووم‪،‬‬ ‫لهوهش دڵنیا بن هیچتان هێندهى‬ ‫من ڕقتان له تفهنگو چهكى ناو‬ ‫كۆاڵنو بازاڕ نابێتهوه‪ ،‬هێندهى منیش‬ ‫تفهنگهكانتان خۆش ناوێ‪ ،‬كاتێك‬ ‫ناحهزو ڕووزهردان ههڕهشهى نهمانو‬ ‫سڕینهوهى مێژوومان لـێ دهكهن‪ ،‬من‬ ‫پێشمهرگایهتىو نیشتمانپهروهریم پاوان‬ ‫نهكردووه‪ ،‬بهاڵم چى بكهم كه ئاسۆى‬ ‫دواڕۆژى گهلهكهم لێڵ دیاره‪ ،‬ئێوه نانى‬ ‫ئهو ئاسۆ لێڵییه دهخۆن ‪ ،‬منیش سهرم‬ ‫به كازیوهى دهبهخشم ‪ ،‬دهزانم گرێى‬ ‫دهروونى ئێوهمانان چییه‪ ،‬بۆ وا به‬ ‫ناڕهوا قهندیلى بهژنى پێشمهرگهو نسێى‬ ‫سیماى خیانهت وهك یهك دهبینن! ئهو‬ ‫ساتانهى من سێدارهم ڕام دهكرد ئێوه‬ ‫به دوو دهست كاڵوى خۆتان گرتبوو‪،‬‬ ‫كه ئهشكى نامۆیى چیاكانم دهسڕى‪،‬‬ ‫ئێوه له كهسابهت بوون‪ ،‬كه به پشتیوانى‬ ‫گهل گڕى ڕاپهڕینیشم داگیرساند‪ ،‬ئێوه‬ ‫ناسنامهى سهفهرتان له گیرفان گیرا‪،‬‬ ‫جا چۆن ڕقتان له منى پێشمهرگه نابێ‬ ‫كه ههمیشه بۆ ئازادى به سهر شاخى‬ ‫مردندا ههڵدهزنێمو ههرگیز دهستى دیلى‬ ‫ههڵنابڕم‪ ،‬ئێوهش وریاى گیرفانهكانتان‬ ‫بن با دۆالرو دینارو تمهنو لیره‬ ‫تێكهڵ نهبێو ههموو ساتێ مردنێكتان‬ ‫پیرۆزو منیش تهنیا یهك جارله پێناو‬ ‫خاك و گهلهكهم خوێنم دهبێته بهراتى‬ ‫سهركهوتن‪.‬‬

‫وەرزێكی تر‬

‫هەموومان وێكدەچین‬ ‫سمكۆ‌عەبدولكەریم‬ ‫زۆرجــار رووبـــەڕووی یەكتر دەبینەوە‪،‬‬ ‫یەكدی ناناسینەوە‪ ،‬چونكە لەم واڵتە بچكۆاڵنەیدا‬ ‫هەموومان وێك دەچین‪ ،‬تا ئەو شوێنەی زۆرجار‬ ‫هەریەكەمان دەبین بە ئەوی تر‪ ،‬وەك ئەوەی‬ ‫هەموومان بەرهەمی یەك بەر بین‪ ،‬لە كاتێكدا‬ ‫یەكمان لە باكورەوە هاتوین ئەویتر لە باشور‪،‬‬ ‫ئەویان لە خۆرئاوا و ئەمیشیان لە خۆرهەاڵت‪،‬‬ ‫بەاڵم وەك ئەوە وایە هەموومان لە یەك ژینگە‬ ‫و یەك قوتابخانە و یەك جوگرافیاوە هات بین‪،‬‬ ‫هەموومان لە بــاكــورەوە هاتبین‪ ،‬یــەك نــاخ و‬ ‫یەك دەروونمان هەبێت‪ ،‬هەریەكەمان لە گۆشە‬ ‫نیگایەكەوە دەڕوانینە ئاسۆ‪ ،‬ئاسۆیەك كە بۆ‬ ‫هەموومان هەر یەك ئاسۆیە‪ ،‬بۆ من و بۆ تۆش‪،‬‬ ‫بۆ ئەو و بۆ ئەمیش‪ ،‬هەر یەك ئاسۆیە‪ ،‬ئەوە‬ ‫نەبێت كە هەندێكامان ئاسۆكە روونتر دەبینین‪.‬‬ ‫ئــەگــەر بــەم شێوەیە نەبێت‪ ،‬باشتر وای ــە بە‬ ‫پێچەوانەوەی بیركردنەوەی ئەقڵ هەموومان‬ ‫ببین بە مەڕ‪ ،‬زۆر باشترە لەوەی هەموومان ببین‬ ‫بە گورگ‪ ،‬یان بۆ هەتا هەتایە نەزانین ئێمە كێین‪.‬‬ ‫كاتێك هەوڵی دۆزیــنــەوەی خۆمان دەدەیــن‪،‬‬ ‫دەرمـــــان دەكـــــەن‪ ،‬كاتێكیش بــە زیــنــدوویــی‬ ‫دەگەڕینەوە‪ ،‬لێناگەڕێن‪.‬‬ ‫كێشەكە ئەوەیە‪ ،‬بۆیە كاتێك بە دوای خۆماندا‬ ‫دەگەڕێن‪ ،‬خۆمان پێنادۆزرێتەوە‪ ،‬چونكە بەر لە‬ ‫خۆدۆزینەوەمان دەمانكوژن‪ ،‬بەر لە گەڕانەوەمان‬ ‫دەمانخنكێنن‪ ،‬ئەو دەمەش تەرمەكەمان دێننەوە‬ ‫واڵت‪ ،‬وەك نــەفــرەت لێكراوێك لێناگەڕێن لە‬ ‫گۆرستانیش بنێژرێین‪ ،‬بەر لە خۆرئاوابوون‪،‬‬ ‫ونمان دەكەن‪ ،‬بەر لە خۆرهەاڵت دەماننێژن‪.‬‬ ‫وەك چۆن كاتێك نیكۆس كازانتزاكیس خۆی‬ ‫دۆزییەوە‪ ،‬بەر نەفرەتی كەنیسە كەوت‪ ،‬كاتێكیش‬ ‫تەرمەكەیان هێنایەوە نەیانهێشت ئەو لە واڵتی‬ ‫خۆیدا‪ ،‬روحەكەی ئارام بگرێ‪ ،‬بۆیە لە سەر كێلی‬ ‫گلكۆكەیدا نووسرا» هیوام بە هیچ نییەو هیچیشم‬ ‫ناوێ‪ ،‬من ئازادم»‪.‬‬ ‫دیارە سەرەنجام مرۆڤ جگە لە ئازادی شتێك‬ ‫نییە دەستی پێوە بگرێت‪ ،‬ئازادییەك كە تەنیا‬ ‫دەتــوانــی بۆ خــۆت و لەسەر خۆتی جێبەجێ‬ ‫بكەیت‪ ،‬ئەگەرنا ئەمەشیان ئەوە نییە كە بتوانێ‬ ‫یارمەتیت بدات‪ ،‬بۆ ئەوەی لەم رێگەیەوە بتوانی‬ ‫خــۆت بدۆزیتەوە‪ ،‬بەبێ ئــەوەی بــەر نەفرەتی‬ ‫هاوشێوەكانی خۆت بكەویت‪ ،‬ئەوانەی لە خۆت‬ ‫دەچن‪ ،‬بەاڵم خۆت نین‪ ،‬ئەو لێچوانەی هەر لە‬ ‫مناڵییەوە تۆیان پێچوواندوە‪.‬‬ ‫ئۆشۆ دەمــەو ئێوارەیەكی خۆرنشین‪ ،‬كاتێك‬ ‫باڵندەكان بەرەو النەكانیان دەگەڕانەوە‪ ،‬لە مناڵە‬ ‫بچكۆالنەكەی ئەو ماڵەی پرسی‪ « :‬دەزانیت تۆ‬ ‫كێت؟ وتی‪ :‬پرسیارێكی قورسە‪ ،‬وتم بۆ؟ وتی‪:‬‬ ‫چونكە من تاقانەی دایــك و باوكمم‪ ،‬هەركە‬ ‫میوانمان دێت‪ ،‬یەكێكیان دەڵێت‪ :‬چاوت لە چاوی‬ ‫باوكت دەچێت‪ ،‬یەكێكی تریان دەڵێت‪ :‬لووتت‬ ‫لە لووتی دایكت دەچــێــت‪ ،‬یەكێكی دی دەڵــێ‪:‬‬ ‫دەموچاوت چوەتەوە سەر دەموچاوی مامت‪،‬‬ ‫لەبەر ئــەوە نازانم من كێم‪ ،‬چونكە كەس پێی‬ ‫نەوتوم تۆ لە خۆت دەچیت»‪.‬‬

‫شازادە‌سینەم‌خان‌جەالدەت‌بەدرخان‪:‬‬

‫حەزمدەكرد‌لەكوردستان‌لەڕێوڕەسمێكی‌‬ ‫تایبەت‌ئەم‌خەاڵتەم‌پێبدرابوایە‬

‫تــاقــە كــچــی بــنــەمــاڵــەی بــەدرخــانــیــەكــان‬ ‫مەدالیای ناپلیۆن وەردەگرێت ونیگەرانی‬ ‫خۆی دەخاتە ڕوو بەهۆی ئــەوەی ئەو‬ ‫بــارودۆخــە ڕێگر بــووە كە نەیهێشتووە‬ ‫مەراسیمەكە لە كوردستان ساز بكرێت‪.‬‬ ‫رۆژی ‪ ٢٠١٥/١/٥‬لەڕێو ڕەسمێكی تایبەتدا‬ ‫لەالیان قونسلی گشتی پێشووی فەڕەنسا‬ ‫له ههولێر‪ ،‬د‪ .‬فریدریك تیسۆ‪ ،‬بیرنارد‬ ‫كۆشنهر‪ ،‬مەدام هێلین هاوسهری شههید‬ ‫د‪ .‬قاسملۆ‪ ،‬دڵناز سهعدۆڵاڵو هاوسهری‬ ‫ســێــرج‪ ،‬فــــهرده جــهمــیــل پ ــاش ــاو‪ ،‬كــاك‬ ‫خوسرهۆ زۆرێك له میوانان له پاریسی‬ ‫پایتهختی فهڕهنسا‪ ،‬شازادە سینەم خان‬ ‫جەالدەت بەدرخان مەدالیای شەرەف كە‬ ‫بەمەدالیای ناپلیۆن ناسراوە وەردەگرێت‪.‬‬ ‫لــەپــەیــوەنــدیــەكــی تــایــبــەت بــە بــەدرخــان‬ ‫شــازادە سینەم خــان بــاس لــەوە دەكــات‬ ‫كە ئــەو خــوازیــاربــووە ئــەو ڕێوڕەسمە‬ ‫لە كوردستان جێبەجێ بكرابوایە‪ ،‬بەاڵم‬ ‫بەهۆی ئــەم بــارودۆخــە نــەكــراوە‪ ،‬بۆیە‬ ‫دەڵ ــێ ــت‪( :‬ح ــەزم ــدەك ــرد لــەكــوردســتــان‬ ‫لەڕێوڕەسمێكی تایبەت ئــەم خەاڵتەم‬ ‫پێبدرابوایە)‪.‬‬ ‫شــازادە سینەم خان جــەالدەت بەدرخان‬ ‫لەساڵی ‪ ١٩3٨‬لەدیمەشق لەدایك بووە‪،‬‬ ‫تاقە كچی بنەماڵەی بەدرخانیەكانە كە‬ ‫لەژیاندا ماوە‪ ،‬هەموو ئەرشیف وبەڵگەكانی‬ ‫بنەماڵەی بەدرخانیەكانی پاراستووە‪.‬‬ ‫ههروهها سهبارهت بهو رێزلێنانه گوتی‪:‬‬ ‫وهرگرتنی ئهو خهاڵته بۆ ههموو كوردان‬ ‫جێگای شانازیه‪.‬‬ ‫بهناوی دهزگای بهدرخان پیرۆزبایی له‬ ‫شــازاده سینهم خان جــهالدهت بهدرخان‬ ‫دهكهین‪.‬‬

‫خاوەن‌ئیمتیازو‌بەڕێوەبەری‌بەرپرس‪:‬‬ ‫حەمید‌ئەبوبەكر‌بەدرخان‌(‪)0‌750‌455‌5878‬‬ ‫بەڕێوەبەری‌نووسین‪:‬‬ ‫نیهاد‌جامی‌‬ ‫‪www.bedrxan.net‬‬ ‫‪www.bedrxan.com‬‬ ‫‪bedrxan@yahoo.com‬‬

‫‪nihad_jami@yahoo.com‬‬

‫نەخشەساز‪‌:‬كاوه‌‌فاروق‬

‫بەدرخان‌یەكەم‌هەفتەنامەی‌ئەهلی‌ئازادە‪‌،‬دوای‌راپەڕین‌ژمارە‌سفری‌لە‌‪‌2000/10/22‬لە‌سلێمانی‌دەرچووەو‌‬ ‫هەموو‌‪22‬ی‌مانگێك‌دەزگای‌چاپ‌و‌باڵوكردنەوەی‌بەدرخان‌لە‌باشووری‌كوردستان‌دەریدەكات‬ ‫راوێژكاری‌زمانەوانیی‪‌:‬د‪.‬وریا‌عومەر‌ئەمین‬ ‫راوێژكاری‌رووناكبیریی‪‌:‬د‪‌.‬عادل‌گه‌رمیانی‬ ‫راوێژكاری‌كەلتووری‪‌:‬د‪‌.‬ئازاد‌عه‌بدولواحید‌كه‌ریم‬ ‫راوێژكاری‌رۆژنامه‌وانی‪‌:‬سمكۆ‌ئه‌نوه‌ر‬ ‫راوێژكاری‌هونەری‪‌:‬نامیق‌عه‌لی‌قادر‬

‫ناونيشان‪:‬‬ ‫كوردســتان‪‌،‬هــــەولێر‪‌،‬شـــــەقامی‌‬ ‫ئاراس‪‌،‬باڵەخانەی‌سەرداری‬ ‫نۆرماڵ‪+‌964‌66‌251‌0679‌:‬‬