با حكومڕانی خۆجێی ههرێمی كوردستان بۆ ههموومان بێت!
ل2
له پاریسهوه تا كوردستان :ئیدانەی تۆقاندنی ئازادی بیروڕا دەكەین
رۆژنامهنووسی ل19
بەدرخانی و لەسەر الچێ لەمەوپاش ،لە گشت الوە دەتانهاڕن وەكو ئاش
www.bedrxan.net www.bedrxan.com bedirxanpp@gmail.com
هەفتەنامەیەكی‌رۆژنامـــەوانیی‌رووناكبیری‌گشـــتییە-دەزگای‌چاپ‌و‌بالوكردنەوەی"بەدرخان"دەریدەكات خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌م2015/1/22زایینی-رێبه‌ندان2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
پێاڵوی شەنگالیەكان
كهلچهر ل 11-10
لهم ژمارهیهدا: *ئیخوان‌موسلیمین..دامەزرێنەری‌بیرۆکەی‌جیهاد‌لە........................سۆران‌سێو‌كانی ل2 *كورد‌ره‌مزی‌نافيع‌له‌‌بیر‌ناكات.......................................د.فرسه‌ت‌رۆژبه‌یانی‌‌ل7-6 *پێشنيازێك‌سه‌باره‌ت‌به‌‌رووماڵى‌ميدياى‌كوردى‌له‌‌سه‌رده‌مى‌شه‌ڕدا.....ئه‌رسه‌الن‌ره‌حمان‌ل20
كۆنه كا به با ناكهم دەزگای لەوەرزو خولی نوێی بەدرخان دەخوازم كۆنەكا بەبا نەكەم و بێمە سەر ئامانج وبەرنامەی (دەزگای بەدرخان) كە خەون وخولیای زۆرێك لەهەواداران وكلتورپەرستان وئەو كەسانەش بووە ڕۆژانێك كە مانگنامەی بەدرخان لەتەك هاوار مستەفا خانی نوسەر و ڕۆژنامەنووس كە لە 2000/10/22لەشاری سلێمانی ژمارە (سفر)ی دەرچوو, لەكاتێكدا لەو سەردەمە هیچ باڵوكراوەیەكی هونەری و رۆژنامەنووسی لەو كوردستانە بوونی نەبوو ,جگە لە هەوڵی رۆژنامەی ئەمڕۆ ساڵی ،1994بۆیە جێگای شانازی بەدرخان و بەدرخانیەكانە لەپاش ڕاپەڕینی 1991ی گەلی كوردستانی عیراق بەیەكەمین بالوكراوەی (مانگانە) ی ئەهلی دادەنرێت ,كە تاكو ئێستا 170ژمارەی لێ دەرچووە. دەزگای بەدرخان پاش پێدانی ئەو نەخشە عوسمانلییەی پێشكەشی بەڕێز مام جەاللی كرد ,تەكانێكی دیكەی دا بە چاالكیەكانی دەزگای بەدرخان ,بۆیە لە 2004/4/22یەكەمین ڤیستڤاڵی خۆی لە سلێمانی سازدا ,بەناونیشانی (هەموومان قەرزاری بەدرخانیەكانین) لەجۆش وخرۆشی زیاتر لە 600میوانی هەرێمی كوردسستان و ووالتانی دیكە ڕێكخرا. ئەوەی دەمەوێ قسەی لەسەر بكەم ..سەرەتا دەزگای بەدرخان لەتەك (كاروان ئەنوەر وساڵح بێچار وهێمن جەمیل وهەوراز محەمەد و محەمەد فەتاح وفاتح عەزیزو حەسەن یاسین و شەهرام نامیق و ئیسماعیل جیهانگیرو هتد). سەرەتا لەدوكانێكی 2م بە 3م لەباڵەخانەی ڕەحیمی مەال عەلی لە سلێمانی بەكرێمان گرتبوو ,بۆیە لەپاش تەواو بوونی ڤیستڤاڵی یەكەمی بەدرخان هەریەك لە موفید جەزائیری وەزیری رۆشنبیریی عیراق وفەتاح زاخۆیی وەزیری رۆشنبیری و د .كەمال فوئاد وسینەم خان جەلالدەت بەدرخان وسەاڵح سەعدولاڵ و د .كەمال مەزهەر و حەمەی مەال كەریم و ئەورەحمانی حاجی مارف و فەرهاد عەونی و د .مۆفەق دەرگەڵەیی و زۆرێك لە میوانان .....هتد ,داوایان كرد سەردانی نووسینگەی دەزگای بەدرخان بكەن. منیش چەند سەرم هێناو برد ,چۆن لەو داوایەی میوانان خۆم دەرباز بكەم ..نەمتوانی ,بۆیە سواری پاص وكۆستەر بوون وهاتن بۆ دەزگای بەدرخان ,كە كەوتبووە بەرامبەر دەزگای سەردەم الی فولكەی دەستەكە, كاتێ میوانەكان گەیشتن منیش كلیلی نوسینگەم دەرهێناو دەڕابەی نووسینگەم كردەوە ومیوانان ئەبڵەق بوون كە سەیری ژوورەوەیان كرد ,تەنیا مێزێكی بچووك ودوو كورسی لێبوو هیچی دیكە ..كە سەیری میوانانم كرد هەموویان منیان زیاتر خۆش ویست ,لەو شوێنەی بچووكە وئەو كارە گەورەیە ..هانیان دام وپشتگیرییان كردم. ئەو سەرەتایە پاڵپشتێك و زەمینەیەك بوو بۆ ئەمڕۆ كە دەزگای بەدرخان توانیویەتی لەسەر قاچەكانی خۆی بوەستێت و ببێتە ناوەندێكی كولتوریی كە وەك سەرچاوەیەكی زانیاری بتوانین دەزگاكە بخەینە ڕوو ,بۆیە ئەمرۆ نووسینگەی بەدرخان لە هەولێر زیاتر لە بیست هەزار كتێبی لێیە ,ئەوە سەرباری سازكردنی یانزە ڤێستڤاڵی نێو دەوڵەتی وچاپكردنی زیاتر لە 200كتێب وچاپكردنی ئینسكلۆپیدیای هەولێر... ئەوانە مێژوویەكی گەشاوەیان بۆ دەزگاكە تۆمار كردووە ,كە ببێتە جێگای شانازی هەموومان. لەوەرزی ئەمجارەماندا وبەتایبەت بەرنامەی كاری ,2015پێش هەر شتێك دەرچوونەوەی بەدرخان ,كە بەداخەوە بەهۆی سەرقاڵیم بە سەندیكای ڕۆژنامەنووسانی كوردستان و كاری دیكەم ,بۆیە لێرەوە بەتایبەتی الی خۆشەویستانمان گلەیی و هەندێكجار سەركۆنە ئەكراین لە بەرامبەر دەرنەچوونی بەدرخان و كارو چاالكیەكان ,ئێمەش ڕای خۆشەویستانمان ال گرنگە وپەرۆشی ئەوان بەرپرسێتی ئێمەیە, سەركۆنەی ئەوان وامان لێدەكات كە لەجاران باشتر درێژە بەكارە ڕۆژنامەوانیەكان وكولتوریەكانمان بدەین. بەدرخان لەڕۆژە سەختەكاندا پشت و پەنای خوێنەران و دڵسۆزانی و هەوادارانی بووە ,ئێستاش بەهیمەتی هەموو الیەك ژمارە 171ی بەدرخانتان پێشكەش دەكەین .چاوەڕوانی چاپكردنی ( )50كتێبی گیرفان بە زمانەكانی كوردی و عەرەبی و ئینگلیزی تایبەت بە كەلتوورو پردی روناكبیری و كردنەوەی كەناڵێكی تەلەڤزیۆن بە ناوی (بەدرخان) و چاوەڕوان بن.
سهرنووسهر
2
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م ههر جارهو باسێك
رزگار عهلی
با كوردستان بۆ ههموومان بێت! نامــه‌وێ لێــره‌دا وورده‌كارى قۆناغه‌كانــى راپه‌ڕینى‌به‌هارى‌ساڵى()1991و‌هه‌ڵبژاردنى یه‌كه‌م‌په‌رله‌مانى‌كوردستان،له‌‌ساڵى()1992 و‌دواتــر‌پێكهێنانــى‌هه‌رێمــى‌كوردســتان،له كاتێكدا‌رژێمى‌به‌عس‌فه‌رمانگه‌‌كارگێرییه‌كانى حكومه‌تى‌عێراقی‌له‌‌كوردستاندا‌كشانده‌وه. ته‌نهــا‌پێى‌ناوتــرێ‌یادگارى‌ئه‌ویش‌شــه‌ڕى ناوخۆیــه،كــه‌‌ســاڵى1994ده‌ســتى‌پێكرد‌و به‌رێكه‌وتنى‌واشــینتۆنى‌ســاڵى1997كۆتایی پێهــات،به‌ڵــێ‌لــه‌‌هه‌مــان‌كاتــدا‌یادگاریــه‌‌بۆ هه‌مــوو دڵســۆزانى كوردســتان ،كــه ئــه‌و قوربانیانه‌ى‌له‌‌شه‌ڕى‌ناوخۆ‌دران،ته‌نها‌به قازانجى‌دوژمنانى‌كوردســتان‌ته‌واوبوون‌و ئێش‌و‌ئازارێكى‌درێژخایه‌نى‌له‌‌نێو‌ئه‌ندێشه و‌سایكۆلۆژی‌تاكه‌كانى‌گه‌له‌كه‌مان‌جێهێشت. بۆ‌شه‌ڕى‌ناوخۆ‌روویدا،به‌شێكى‌هۆكاره‌كان په‌یوه‌ندیــداره‌‌بــه‌‌ده‌ســه‌اڵتى‌به‌ڕێوه‌بــردن‌و تێڕوانینــى‌سیاســی‌لــه‌‌ناوخــۆ‌و‌ده‌ره‌وه‌ى ههرێم. بوونــى‌ده‌ســه‌اڵتى‌هــه‌ر‌الیه‌نێكــى‌سیاســی لــه‌‌به‌ڕێوه‌بردنــى‌واڵت‌ده‌كرێــت‌هیوابه‌خش و‌خزمه‌تگــوزار‌بێــت‌و‌ئاســووده‌یی‌گه‌لى‌به دواوه‌‌بێت،به‌‌پێچه‌وانه‌ش‌نه‌هامه‌تییه‌كانی‌به دواوه‌‌دێت. له‌‌ساڵى()1992ه‌وه‌‌تا‌ئێستا‌دووجار‌پرۆسه‌ى هه‌ڵبژاردنى‌ئه‌نجوومه‌نى‌پارێزگاكانى‌هه‌رێمى كوردســتان‌ئه‌نجامدراوه،ئه‌ویش‌له‌‌سااڵنى ()2005و(.)2014 لــه‌‌هه‌ڵبژاردنــى‌ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاكانــى هه‌رێمى‌كوردستان‌له‌‌ساڵى()2005ئه‌و‌سێ ئه‌نجوومه‌ن هی‌‌له‌‌هه‌رسێ‌پارێزگاكه‌ى‌هه‌رێم، (په‌رله‌مان‌و‌ده‌ســته‌ی‌دادوه‌ری‌و‌حكومه‌تى هه‌رێمى‌كوردستان)زه‌مینه‌ى‌كاركردنى‌ئه‌و ســێ‌ئه‌نجوومه‌نــه‌ى‌فه‌راهــه‌م‌نه‌كــرد،ته‌نهــا رۆڵیــان‌بریتى‌بــوو‌له‌‌هه‌ڵبژاردنى‌ســه‌رۆكى ئه‌نجوومه‌نى‌پارێزگا‌و‌پارێزگار‌و‌دابینكردنى موچــه‌ى‌ئه‌ندامانــى‌ئه‌نجوومــه‌ن،جگــه‌‌لــه ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاى‌ســلێمانى‌نه‌بێـــت‌كه برێــك‌جموجۆڵــى‌تێــدا‌هه‌بوو...ئــه‌م‌حاڵه‌ته دژ‌بــه‌‌ده‌ســتورى‌عێراقى‌فیدراڵــه‌‌كه‌‌ئێمه‌ى خه‌ڵكى‌كوردستان‌له‌م‌هه‌رێمه‌دا‌ده‌نگمان‌به‌و ده‌ستوره‌‌داوه. ناكرێــت‌ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاكانــى‌هه‌رێمى كوردســتانیش‌كــه‌‌لــه‌‌هه‌ڵبژاردنه‌كانــى(-30 )2014-4هه‌ڵبژێــردراون،الســایی‌كه‌ره‌وه‌ى ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاكانى‌خولــى‌یه‌كه‌م‌بن، بۆ‌ئه‌وه‌ى‌گشت‌هاوواڵتیان‌و‌رێكخراوه‌كانى كۆمه‌ڵگــه‌ى مه‌ده‌نــى و ســه‌رجه‌م چیــن و توێژه‌كانــی‌ئــه‌م‌حكومه‌تــه‌‌خۆجێیانــه‌‌به‌‌هى خۆیانــى بزانــن ،وه ده‌ربــڕى داواكارى و ئامانجه‌كانیان‌بن. ئــه‌و‌كه‌لتــورى‌یــه‌ك‌حزبــی‌و‌یــه‌ك‌ره‌نگییه ده‌بــێ‌لــه‌‌گۆڕ‌بنرێــت،نابێت‌حیــزب‌و‌ره‌نگ ببێتــه‌‌مایه‌ى‌هاوواڵتى‌بوون،به‌ڵكو‌لۆژیك‌و هاونیشتمانى‌بوون‌ده‌بێت‌جێگا‌ى‌بگرێته‌وه. پێویســته و هیــچ بیانویه‌كیــش نابێــت تێپه‌رێندرێــت،له‌الیــه‌ن‌الیه‌نى‌بــراوه،دهبێت حكومه‌ته‌‌خۆجێیه‌كانى‌هه‌رســێ‌پارێزگاكه‌ى ههرێم،ئاوێنه‌ى‌ده‌نگى‌هه‌موو‌الیه‌نه‌كان‌بێت. زۆربوونى‌ره‌نگه‌كان‌ده‌ســه‌اڵتى‌به‌ڕێوه‌بردن و‌ملمالنێــى‌زانســتى‌و‌پێشــكه‌وتن‌ده‌هێنێتــه ئاراوه،ته‌نها‌بۆ‌به‌‌بیرهێنانه‌وه‌‌نه‌مانبیستووه، الیه‌نێكــى‌سیاســی‌كوردســتان‌كــه‌‌نوێنه‌رى هه‌یــه‌‌له‌‌هه‌رســێ‌ئه‌نجوومه‌نــى‌پارێزگاكه‌ى هه‌رێم‌دژ‌به‌‌سیسته‌مى‌دیموكراسی‌بێت. كهواته!بۆ‌ترس‌و‌دڵه‌راوكێ!بۆ‌بێ‌متمانه‌یی له‌‌نێوان‌براكان،بۆ‌ده‌سه‌اڵت‌ته‌نها‌بۆ‌تۆ!. با‌كوردستان‌بۆ‌هه‌مووان‌بێت!.
ئیخوان موسلیمین
ده‌روازه
دامەزرێنەری بیرۆکەی جیهاد لەدەرەوەی دەسەاڵت یەکێک لە ترسناکترینکایەکانی ئیسالمی سیاسی کەبە درێژیایی سەدەیەک کاری لەسەر کردوە ؛ زیندووکردنەوەی مەسەلەی جیهادە .ڕیبەری یەکەمی ئیخوان حەسەن بەننا زۆر بەڕاشکاوی؛لە ستراتیژیە سەرەکیەکانی ئیخواندا ؛باس لەجیهاد دەکات وبەروکنێکی سەرەکی ئیسالمی دادەنێت؛ لەجیهادیش مەبەستی (قیتال ) ە؛ وەک خۆی بە ڕاشکاوی باسیدەکات .هەر بۆیە لەسەرەتی دامەزراندنی ئیخوان موسلیمینەوە حەسەن بەناا داوا لە شوێنکەوتوانی دەکات کە خۆیان خەریک بکەن بە خۆ بەهێزکردن و فێر بوونی چەکداری وخۆئامادەکردن بۆرۆژی (حسم) .لەمەش زیاتر چەک و تەقەمەنی کۆ دەکاتەوە ورێكخستنی تاببەت تەشکیل دەکات وبەنهێنی راهێنان لەسەر چەک بەئەندامەکانی دەکات .یەکەم کەسێک کەباسی جیهاد دەکات لەدەروەت دەسەاڵت حەسەن بەننایە! ئێمەئەبێت ئەو راستیە بڵێین کە لە مێژووی ئیسالمدا چەمکی جیهاد قۆرخ بوە لەدەستی دەسەاڵتدا؛ هەر گروپێک لەدەروەی دەسەاڵت چەکی هەڵگرتبێت ودژبەدەسەالت بەخەواریج والدەر لە ڕیی ئەهلی سوننەت وجەماعەت ناو براوە .ئەڵبەت ئەمە قسەی دەسەاڵتداران نیە بەڵکو فەتوای زانایانی گەورەی ئیسالمە .گەڕانێک بەناو کتێبەکانی فیقهدا ئەم راستیەت تێدەگەیەنێت. موسوڵمان تەنیا کاتێک دەتوانێت چەک دژی دەسەاڵت بەکار هبێنێت کە ئەو دەسەالتە کافرێکی رەها بێت ؛یا داگیرکرێک بێت .بەاڵم حەسەن بەننا لە رواڵەتدا مەلیک فاروقی بە خەلیفەی موسوڵمانان ناو دەبردو بەیعەتی پێدەدا ؛ کەچی لە پەنهاندا پیالنی لەدژی دەگێڕاو ؛ ئەندامەکانی ئامادە دەکرد بەجیهاد؛ هەرواشبوو ؛کۆدەتای ساڵی ١٩٥٢بەپیالنی ئیخوان ئەفسەرانی ئازادکرا لەراستیدا تێوەگالنی ئیسالم وەک ئایینی زۆرینە بەمەسەلەی گروپێکی دیاریکراو؛ پاشانیش تتێوەگلۆانی بە تیرۆرەوە بهۆی ئەو گروپانەوە تاوانێکی گەورەی سەردەمە کەئیسالمی سیاسی کردوێتی .لەراستیا مەفهومی جیهاد الی ئیسلالمی سیاسی چەکدار ؛زیاتر لە مەفهومی خەواریج حەشاشین و هەموو گروپە مەزەبیەکانی مێژووی ئیسالمی نزیکن بەتایبەت لەم خااڵنەدا:١ :ئەوگروپانە ڕێکخستنی نهێنیو شاراوەیان هەبوە بۆ پیالنگێڕان دژ
سۆران سێوكانی بەدەسەاڵتی سیاسی لەکاتی خۆیاندا :٢ ئەوان هەمیشە ئەجیندای ئاشکرایان جیاواز بوە لە ئەجیندای شاراوەیان :٣ئەوان هەوڵی گۆرانکارییان داوە لەڕێگەی شۆڕش ویاخیبوونی چەکداری وتیرۆرو کوشتنەوە؛ خەواریج خەلیفەی چوارەم دەکژن وچەندی کەسایەتی گەورەو موسوڵمانی سادە دەکوژن .حەشاشەکانیش بەهەمان شێوە گەورەترین گروپی ناسراوی تیرۆریستی بوون لە مێژوی ئیسالمدا کەکەسانی خۆکوژو ئینتیحارییان پەروەردەکردوە :٤ئەوان مەفهومێکی توندو داخراویان بۆ ئیسالم کردوە ؛دوور لەمفهومی خەتی گشتی ئیسالم وەک ئەهلی سوننەت وجەماعەت؛ ئەم خوێندنەوەیە بەزۆری بۆ مەبەستی سیاسی و دەسەاڵتگرتنە دەست بەکار هاتوە ؛ وەک خەواریج دەیانکرد. ئەوان علی کوری ئەبوتاڵیبیان بەکافر زانی؛ بۆیە تیرۆریان کردو ویستیان کودەتاببکەن وخۆیان دەسەاڵت بگرنەدەست پاش ئەوەش جەندین شۆڕشیتریان هەڵگیرساند بۆ هەمان مەبەست .بەسەیرکردنی ئەو خااڵنەی سەرەوەو بەراوردکردنی لەگەڵ ئیسالمی سیاسی ئەمڕۆدا ؛لێکنزیکیەکی سەیر لەنێوانیاندا دەبینین؛ بۆ نمونە:١ : گروپە ئیسالمیەکانیش هەردەم ڕێکخستنی نهێنییان هەیەو لەژێرەوە کارێک دەکەن ولەسەرەوەکارێکیتر :٢ئەوانیش هەوڵی لەناوبردنی دەسەاڵتی سیاسی کودەتا یا شۆڕش دەدەن :٣ئاشکرایە حزنەئیسالمی وگروپە سەلەفیەکان تێگەیشتنێکی توندو داخروو جیاواز لەتێگەیشینی گشتییان هەیە
بۆ ئیسالم وسیاسەتو شتیتر؛ هەر بۆیە ناتوانن بەئشکرا ئامانجەکانی خۆیان بسا بکەن بەڵکو لەڕێی باسی تەقواو دینداریەوە خەڵک ڕاو دەکەن؛ هەرکاتێکم سەید قوتب یەکێکە لەو نوسەرە گرنگ وکاریگەرانەی کە تیۆریزەی فەلسەفەی جیهادو دژایەتیکردنی تاغووت دەکات و؛تەکفیری رژیمەکانی دنیای ئیسالم دەکات .ئەو بە مەفهومی خۆی بۆ ئایین ولەژێر کاریگەری زانای هیندی پاکستانی ؛ئەبو ئەعالی مەودودی؛ مەفهومێکی نوێی بۆ دین و سیاسەت وچەمکەکانی عەقیدەو شەریعەت هێنا .بە جۆرێک دەکرێت بڵێین مەفهومی ئەهلی سووننەت و جەماعەت؛ بەڵکو مەفهومی ئیخوانیشی بۆ چەمکە دینیەکان تێکدا .دەکرێ ئیسالمی سیاسی بکەین بە دوو مێژوو؛ پێش سەید قوتب وپاش سەید قوتب.ئەو تەواو ئیسالمی سیاسی کردە مەفهومێکی توندرەوو داخراوو دوور لە کۆمەڵگەو ژیانی کۆمەاڵیەتیی مرۆڤە ئاساییەکان. بە تەفسیری نوێی بۆ جیهاد واکمیەت و کەنارگیری لە کۆمەڵگەو جەهالندنی جڤات وتەکفیری دەسەاڵت وههتتتتدددد حەسەن بەننا هەر چەندە بەشێوەیەکی زەق؛ سیاسەتی تێکەالو بەدین کردو ؛لەژێر کاریگەریی حزب وسیاسەتی هاوچەرخدا گروپی ئیخوانی بنیاتنا؛ بەاڵم ئەو لەتەکفیری دەسەاڵت وکۆمەڵگە بەدوور بوو؛ بەهەمان شێوە وەک سیاسەتوان خەباتی دەکرد. بەاڵم سەید قوتب چەمکەکانی هەڵگێرایەوە؛ ئەو تەکفیری دەسەاڵت وتەجهیلی کۆمەڵگەی کرد؛ لەهەمان کاتیشدا ؛خەباتی ئیخوانی لە مەیدانی سیاسی کۆمەاڵیەتیەوە گواستەوە بۆ مەیدانی کوفرو ئیمان؛ خوداو شەیتان؛ تاقمی ئیماندارو تاقمی دژە ئیمان ؛ ئەو ئیخوان و ئیسالمی سیاسی بە تاقمەکەی موساو موسوڵمانانی مەککە شوبهاند؛ نەیارە سیاسیەکانیشی بەفیرعەون و شوێنکەوتوانی فیرعەو ئەبو جەهل شوبهاند. ئەتوانین نوکی قەڵەمەکەی سەید قوتب لەنێو فکری لینینزمیشدا بدۆزینەوە ،بێگومان سەید قوتب وەک بەننا نیە کە تەنیا لەناو چوارچێوە کەلتوری دینیدا گەورە بوبێت. ئەو نیوەی تەمەنی لە ناو کلتوری خۆراوادا بەسەربردو پێش ئینتیمای بۆئیخوان ؛لەناوچەند رەوتێکی سیااسی چەپدا خۆی بینیوەتەوە .سەید قوتب لە (معالم في الطریق) داکەگرنگترین بەرهەمیەتی و وەک مانیفیستۆی رادیکالیزمی ئیسالمی دەناسرێت؛ بەئاشکرا باس لە (عصبة مسمة) دەکات کە پێشرەوی خەباتی ئیسالمی وگۆڕانکاری دەکات لە کۆمەڵگەدا .بیرۆکەی (عصبة مسلمة) ڤیرژنێکی کت و متی (طلیعةحزبیة) کەی لینینە لە کتێبی (ماالعمل) دا.ئەوەی سەیرە ئیوای سوریا پاشان (طلیعة مقاتلة) بەرهەم دێنن کەدیارە ناوەکە لەکوێوە دێت خوێندنەوەی گروپە جیهادیەکانی ئەمڕۆ هەرلە جماعة اسالمیە ی میسرەوە تا دەگاتە قا/عیدەو داعش؛ رەنگی قەڵەمی سید قوتبی پێوە دیارە .بەهەمان شێوە تیرۆر ی ئیسالمی و خەباتی چەکداری لەدەرەوەی دەسەاڵتی سیاسی درێژکراوەی عەقڵیەتی جیهادو ڕێکخستنی تایبەتی ئیخوانە .راستە ئێستا ئیخوان (بەالیەنی کەمەوە لەڕواڵەتدا) خۆیان لە توندو تیژی بەدوور دەگر، بەاڵم ئەمە پاش ئەوە دێت کە دەروازەی عیفریتەکەی سولەیمانین شکاندو ؛جنۆکە شەڕاننگێزەکانیان رەهاکرد.
بیروبۆچوونی‌ئازاد
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
پێکدادانی دز و درۆزنەکان
یونس سیڤەر لەگەل هەر هێرشێکی تیرۆرستانە لەهەر کوێیەکی سەر ئەو زەمینە ،یەکسەر پەنجەی تۆمەت بۆ سەر ئیسالم و موسلمانان درێژدەکرێ تەنانەت زۆر جاریش پێش ئاشکرابون و دەستگیرکردنی هیچ کەسیک، وەک کردەوە تیرۆرستیەکەی نەرویجیە چاوشین و پرچ زەدەکە ،بەتایبەتیش لە میدیا رۆژئاواییەکان ،خۆی تەمەنی ئەو هێرش و کردەوە تیرۆرستیانە لە بیست ساڵێک تێپەڕ ناکاو دیاردەی»خۆکوژە ئیستیشهادیەکان»یش زۆر نوێترن و نزیکەی پازدە ساڵێکە ،بەالم ئەگەر سەیری سەرهەڵدانی ئاینی ئیسالم بکەین ئەوا تەمەنێکە زیاتر لە هەزار و چوار سەت ساڵ ،کەواتە بۆچی ئەو گرێدانە ،خۆ ئەگەر مەبەستیان فتوحاتەکانی ئیسالمیش بێت ئەوا ئەوەیان دوای مردنی پێغەمبەر بوە و موسلمانەکانی ئەوکاتیش هەر عەرەب بون کاریگەریی دزی و کەلتوری راوڕوتیی عەرەبی جاهیلییان هەربەسەر مابو ،لێرەدا باس لەسەر دیاردەی تیرۆری مۆدێرنە و بەتایبەتییش ئەوەی لە رۆژئاوا ڕودەدات ،بۆچی تاکو بن الدن روی تفەنگەکەی لە روسیەکانەوە نەسوڕاند بەرەو ئەمریکیەکان هیچ کردەوەیەکی لەمشێوەیە روی نەدەدا ،ساموێل هەنتینگتۆنی بیرمەندی ئەمریکی لە نۆهەتەکان پێشبینی پێکدادانی شارستانیەکانی(صراع الحضارات) کرد و گروپە جیهادی و ئسولیە ئیسالمیەکانیش بەوپەڕی دڵخۆشیەوە وەالمیان دانەوە ،کە بەلێ ئەوە پێکدادانی شارستانیەتی رۆژئاوا و ئیسالمە ،بەالم ئەوەی ئێستا رودەدا هەرگیز لەملمالنێیەکی دو شارساتانی بااڵ ناچێت، بەلکو پێکدادانی کەلتوری دزی و فاشیلی عەرەبە بەرامبەر درۆ و نیفاقی ئەوروپا، ئەوروپا بە ئەنقەست وێنەیەکی سادەی نەخش کردوە و وای پێشاندەدا کە ئەوە ئازادی ڕا دەربڕینە لە ئەوروپا ڕوبەڕوی ئازادی روح دەربڕینی ئیسالمەکان دەبێتەوە ،لێ ئەگەر سەیرێکی نزیکەی بیست ساڵێک لەمەوبەر تا ئەمرۆ بکەین ،جگە لەمیدیای عەرەبی بەتایبەتی ئەلجەزیرە و میدیا رۆژئاواییەکان، ئەوا ئەستەمە لەسەر ئەرزی واقیع هەست بە پێکدادانی ئەو دو شارستانیەتە بکرێت، ئەگەر لە سایەی تەکنەلۆجیای ئینتەرنێت و سەتەالیت نەبوایە هەرگیز ئەو کێشەیە نەدەبوە ملمالنێیەکی نێوان «شارستانیەکان» وەک کە پرۆپاگەندەی بۆ دەکەن ،ئەوەی لەماوەی رابردو رویداوە لە نێوان ئەو دو بەرەیە لەراستیدا شەڕی نێوان عەرەب لەالیەک و ئیسرائیل و غەرب بوە لەالیەکەی تر ،جگە لەوەش هەبونی رەوەندێکی چەندین ملیۆنیی عەرەب لە رۆژئاوا ،کە پێشتر لەالیەن دەولەتە ئەوروپیەکان داگیرکرابون، هەردەم بەچاوێکی دوژمنانە تەماشای ئەو واڵتانەیان کردوە کە مافی پەنابەرییان پێداون و هەمیشە بیری تۆڵە سەندنەوە لە مێشکیاندا
بوە ،لە بیست ساڵی رابردو نزیکەی ٨٠ لەسەت کردەوە تیرۆرستیەکان بەدەستی عەرەب ئەنجام دراون بەتایبەتیش ئەوانەی ناو ئەوروپا ،لە ئەوروپا وشەی عەلی بابە هەمان مانای دز دەدات و ئەو وشەیە زۆر کۆنە لەناو ئەوروپیەکان ،لەبەرامبەریش عەرەب ،ئەوروپیەکانیان پێ زۆڵ و فەرخە بەرازن ،یەکەم کەس لەسەرەتای ساڵی دوهەزارەکان کردەوەی خۆکوژی دژی جولەکەی مەدەنی حەالل کرد و بە جیهادی دانا ،ئەحمەد یاسینی حەماسی فەلەستین بو ،کە زۆر ئاشکرایە فتواکەی پێچەوانەی خۆکوشتنە لە ئیسالم کە بەگوناحێکی گەورە دادەنرێت ،ئەگەر باسیش بێتە سەر تیرۆری ئەفغانی و پاکستانی و سۆمالی و چیچانی ،ئەویش ئیستغالل کردنی هەژاریی و نەهامەتیی ئەو گەالنەیە و تیرۆرەکانیشیان ڕەگێکی لە عەرەبە و هەمو سەرچاوەکەیان عەرەبی هاوردەن کە بە فیکر و پارەی بۆگەنی وەهابیەکانی سعودیا ئاودراون، زۆربەی ئەو عەرەبانەی کە دەستیان هەبوە لە کردەوەی تیرۆریستی لە ئەوروپا سابیقەی دزی و تاوان و حەشیشفرۆشیان هەیە الی پۆلیس و لە زیندان ریشیان درێژ دەکەن و لە ژێر ناوی جیهاد کردەوەی قێزەوەن ئەنجام دەدەن ،بەهیچ جۆرێک خەلکانی مەبدەئی و موسلمانی نمونەیی نین ،هێرشە تیرۆرستیەکانی عەرەب بەرامبەر رۆژئاوا زیاتر فاکتەرێکی نوێی دنیاییە لەوەی عەقیدە و ئاین بێت ،ڕق و بێدەسەاڵتیی عەرەبە لە هەمبەر کێشەی فەلەستین و تۆڵەی چەندین ساڵەی زەمانی داگیرکاری ئەوروپیەکانە، فەلەستینیە عەرەبەکان چەندین دەیە پێش بن الدن کاری تیرۆرستیان ئەنجام داوە لەسەر خاکی ئەوروپا و مۆتیڤ و پاڵنەرەکەش بەهیچ جۆرێک ئاینیی نەبوە ،وەک لێدانی جەماوەری ئیسرائیلی لە خولێکی ئۆلۆمپی لە نەرویج لەالیەن عەرەبەکان ،یاخود فڕاندن و خستنە خوارەوەی فرۆکەیەیەکی غەربیی لە ئوسکوتلەندا لە الیەن تیرۆرستانی عەرەبی لیبیی لە هەشتاکان ،کەلتوری عەرەب خۆی شەڕانگێزە و بێ خوێن ناژی ،ئاینی ئیسالمیش نەیتوانیوە لەو وەحشییگەراییەیان کەمبکاتەوە ،شێخ و ئیمامی گەورەی عەرەب هەیە ،دزیکردن لە ئەوروپیەکان بەحەالل دەزانن ،بەالم تورک و کورد و پاکستانی و بۆسنی بۆ نمونە لەژێر هیچ مەرجێک دزییان حەالل نەکردیە ،خۆ ئەگەر سەرنج بدەین ئێمەی کوردیش جۆرێک لەو هەستەی رقمان تێدایە بەرامبەر بەتورکیا ،بەالم لەحالەتی
عەرەب چونکە دوژمنەکە ئاینی جیاوازە، هەستەکە زۆر خەستتر دەبێت،الیەنێکی دیکە کە دەکرێ رونیبکاتەوە کێشەکە ئاین نیە ،بۆ نمونە نیتشە چەندین ساڵە گوتیتی خوا مردوە، کەچی هیچ کاردانەوەیەکی بەرامبەر ناکرێت لەالیەن عەرەبەکان ،بەالم ئەگەر ناوی محمد بەخواری بێنی بێ گفتوگۆ دەتکوژێ ،واتە ئەو داکۆکیەی کە لە پێغەمبەر دەکرێت لەالیەن عەرەب ،وەک کەسایەتیەکی عەرەب لێی دەکرێت ،نەک وەکو پێغەمبەرێک کەخاوەن پەیامێکی گشتی بێت بۆ مرۆڤایەتی ،چونکە الی عەرەب جگە لە پێغەمبەرایەتیەکەی، وەک قارەمانێکی قەومیی عەرەبییش سەیر دەکرێت ،بەڵگەش بۆ ئەم بۆچونە ئەوەیە کاتێک لە ئەفغانستان و ئەبوغرێب و گوانتانامۆ سوکایەتی زۆر گەورەتر لە کاریکاتێرەکان بە قورئانی پیرۆز کرا ،هەرگیز لەالیەن عەرەبەکانی ئەوروپا کاردانەوەیەکی لەمجۆرەی وەک کاریکاتێرەکانی دانمارک و فەرەنسای لێنەکەوتەوە ،پیرۆز پپێشاندانی ئەو کردەوە تیرۆرستیانە وەک ملمالنێیەکی شارستانی نێوان ئیسالم و رۆژئاوا کارێکی ناراست و شێواندنی حەقیقەتە لە هەردوالی عەرەبی و غەربی ،لە هەموی چەواشەکارتر میدیای ئەوروپییە کە راسگۆ نین ،کێشەی فەلەستین لە رۆژهەالتی ناڤین بە کێشەی نێوان عەرەب -ئیسرائیل وەسفدەکەن بەاڵم هێرشەکانی سەرخاکی ئەوروپا وا پێشاندەدەن کە ئەوە شارستانیەتی تاریکی ئیسالمە هەڕەشە لە بەهاکانی ئازادی دەکات لە ئەوروپا ،هۆکارەکەش یەکێیان ئەوەیە کە حەز دەکەن هەمو موسلمانێک، چ دز و حەشیشەفرۆشێکی عەرەب بێت یان باوەردارێکی ئەفغانی بێتاوان بێت و یان فارسێکی گومڕا بێت یان تورکێکی ئیشكهر بێت لە هەمان سەبەتە گەورەکەی (ئیسالم)ی دابنێن ،هۆکارێکی دیکەش ئەوەیە کە ئەوروپا تادوای جەنگی دووەمی ئەوروپا ئەوەندە رەگەزپەرستییان کردوە ،ئێستا دروشمیان کردوتە مرۆڤایەتی و لەترسی ئەوەی بە راسیست و ڕەگەزپەرست دابنرێن ،لەبری ئەوەی بەکۆنکریتی عەرەب تۆمەتبار بکەن، بەگشتی ئیسالم تۆمەتبار دەکەن ,لەراستیدا ئەوەی موسلمانی راستەقینە بێت باش دەزانێ کە ئاینی ئیسالم زۆر لەوە گەورەترە سوکایەتی پێبکرێت ،باشترین کاردانەوەش بۆ کاریکاتێرێک یان وتارێک وەالمنەدانەوەیەتی، بەتایبەتیش لەالیەن موسلمانی غەیری عەرەب بۆ ئەوەی بیسەلمێنێ ئەوە شەڕی ئاین و بەهاکان نیە ،بەلکو شەڕی دز و درۆزنەکانە.
3
وهیش
محهمهد گۆران
ژنهكهت بۆچی تهنوورهكهی كورته!؟ ئــه‌و‌ماوه‌یــه‌ی‌شانســه‌كه‌م‌نایهێنــێ،ئهگهر له‌دانیشــتن‌و‌ده‌مه‌ته‌قێــی‌هاوڕێیــان،یاخود پرتكــه نووســینه‌كی‌‌فه‌یســبووك ،بــاس له‌شكستی‌شه‌نگال‌بكه‌م‌كه‌‌نه‌ده‌بووا‌ته‌واوی شــاره‌ك‌بــۆ‌دڕنــده‌‌جێبهێڵــی،یــان‌ئــه‌وه‌ی له‌گوێــڕ‌رووی‌دا،ده‌بــووا‌جۆرێكی‌دیكه‌‌با، یاخود‌هه‌ندێجار‌وه‌ك‌بنیاده‌می‌ئه‌و‌عاله‌مه، گه‌نده‌ڵییه‌كانی‌حكوومه‌ت‌ده‌ژمێرم‌و‌ده‌ڵێم، چــۆن‌ده‌بێ‌حكوومه‌ته‌ك‌ماوه‌ی‌ده‌‌ســااڵن، ده‌یــان‌ملیــار‌دۆالری‌له‌به‌غــداوه‌‌بــۆ‌بێــت‌و فلســێك‌پاشــه‌كه‌وتی‌نه‌بــێ؟ته‌نانــه‌ت‌وای لێهاتــووه‌‌ئه‌گه‌ر‌بڵێم‌له‌و‌بێ‌پاره‌ییه،كه‌نالی رووداو‌پاره‌‌له‌كوێ‌ده‌هێنێ؟!. وه‌ك‌دۆمبه‌اڵنی‌هه‌ڵتۆقیو،خه‌ڵكێكم‌لێ‌راست ده‌بێتــه‌وه‌‌و‌ده‌ڵــێ،ئه‌ی‌بۆ‌په‌كه‌كه‌‌له‌باكوور ناتوانێ‌گوندێ‌ئازاد‌بكات؟له‌هه‌ڵبژاردنه‌كان له‌هــه‌ژده‌‌ملیۆن‌ده‌نگــده‌ری‌‌باكوور،په‌كه‌كه ته‌نهــا‌دوو‌ملیــۆن‌ده‌نگــی‌هێنــاوه؟!په‌یــه‌ده جاشی‌ئه‌ســه‌ده!با‌بچن‌كۆبانێ‌ئازاد‌بكه‌ن! ئه‌مانه‌‌و‌چه‌ندین‌قســه‌ی‌دیكه.وه‌ك‌ئه‌وه‌ی من‌ئاپۆچی‌بم‌و‌ته‌واوی‌ژیانم‌له‌ناو‌په‌كه‌كه بووبــم،ده‌یانــه‌وێ‌ناچــارم‌بكــه‌ن‌و‌بمخه‌نه خانه‌ی‌به‌رگرییه‌وه،وه‌لێ‌ئه‌وان‌خراپ‌حاڵی بوونه! كاتــی‌خــۆی‌له‌كــۆاڵن،ئێمــه‌‌منــداڵ‌بوویــن نوكته‌مان‌ده‌كرد،ئێستاش‌واده‌زانم‌ئه‌مڕۆیه، یه‌كــێ‌له‌نوكته‌كان‌گوایه‌‌شــه‌وێ‌دز‌ده‌چێته ســه‌ر‌ماڵــێ‌و‌خــاوه‌ن‌مــاڵ‌تونــد‌پشــته‌مڵی دزه‌‌ده‌گرێــت‌و‌ده‌ڵــێ‌كوره‌‌تۆ‌عه‌یب‌ناكه‌ی دزی‌ده‌كه‌یــت؟كابــرای‌دزه‌ش‌ســوبحانه‌ال یه‌كسه‌ر‌ده‌ڵێته‌‌خاوه‌ن‌ماڵ،ئه‌ی‌بۆ‌ژنه‌كه‌ت ته‌نووره‌كه‌ی‌كورته؟!. منیش‌رێك‌به‌ده‌ست‌ئه‌وانه‌وه‌‌وام‌لێهاتووه! به‌س‌هه‌ر‌بۆ‌خۆشی‌حه‌زده‌كه‌م‌هه‌نده‌‌كورته وه‌اڵمــان‌لێره‌‌بده‌مه‌وه!جــارێ‌له‌الی‌هێروه ئــه‌و‌ژماره‌تــان‌له‌كــوێ‌هێنــا‌كــه‌‌له‌باكــوور هــه‌ژده‌‌ملیــۆن‌ده‌نگده‌ر‌هه‌یه؟!باشــه‌‌ئه‌گه‌ر سبه‌ی‌باشوور‌و‌باكوور‌ببێته‌‌یه‌ك‌ده‌وڵه‌ت، ئــه‌وكات ئامــاده‌ن بڵێــن باكــوور ئه‌وه‌نــده ده‌نگده‌ره‌ی‌هه‌یه؟!یان‌پێچه‌وانه‌‌ده‌بێته‌وه! دیســانه‌وه‌‌هــه‌ر‌لــه‌الی‌هێــروه‌ش،ئه‌گــه‌ر په‌كه‌كه‌‌ته‌نها‌دوو‌ملیۆن‌ده‌نگده‌ر‌له‌گه‌ڵییه‌تی، ئه‌ی‌بۆچی‌هه‌موو‌شاره‌وانییه‌كانی‌باكووری به‌ده‌سته‌وه‌یه‌‌و‌شانزه‌‌ملیۆنه‌كه‌ی‌دیكه‌‌ته‌نها گونی‌كوڕمیان‌بۆ‌ماوه‌ته‌وه؟! دواتــر‌بۆ‌بچن‌گوندێ‌ئــازاد‌بكه‌ن‌له‌كاته‌كدا به‌یــه‌ك‌ئامــاژه‌ی‌ئۆجــه‌الن‌تــه‌واوی‌باكوور بێنه‌‌ســه‌ر‌شــه‌قام؟!مه‌گه‌ر‌ئێوه‌‌ئه‌و‌هه‌موو گونده‌تــان‌له‌ژێر‌ده‌ســته‌‌چه‌ند‌كه‌ســتان‌پێ دیتــه‌‌سه‌رشــه‌قام؟ئــه‌ی‌ئــه‌و‌بوخاتنه‌‌چییه په‌یــه‌ده‌‌جاشــی‌ســوریا‌بێــت؟ئاخر‌كه‌ســێ ئــاگاداری‌رابــردوو‌و‌مێــژوو‌بێــت،چــۆن جورئه‌تی‌وه‌ها‌قسه‌یه‌ك‌ده‌كات؟! هه‌ر‌لــه‌و‌نوكتانه‌ی‌كاتی‌منداڵــی،ده‌یانگوت ئه‌ندازیــاره‌ك‌به‌فرگرێــك‌ده‌كــڕێ‌و‌به‌بــێ ئــه‌وه‌ی‌مامه‌ڵــه‌ی‌له‌گه‌ڵدا‌‌بــكات‌به‌حه‌مالێك ده‌یباتــه‌وه‌ماڵ،كابــرای‌حه‌مــال‌له‌به‌رامبه‌ر ماندوو‌بوونه‌كه‌ی‌داوای‌په‌نجا‌دینار‌ده‌كات و‌ئه‌ندازیاره‌كه‌واقی‌وڕ‌ده‌مێنێ! ئه‌ندازیــار‌به‌حه‌مــال‌ده‌ڵــێ‌تــۆ‌رۆژێ‌چه‌نــد بــاری‌وا‌ده‌به‌یتــه‌وه؟ئه‌ویــش‌ده‌ڵــێ‌پێنــج بــۆ‌شــه‌ش!موهه‌ندیســه‌كه‌‌ده‌ڵــێ‌كه‌واته‌‌تۆ رۆژانــه‌‌سێســه‌د‌دینارت‌هه‌یــه‌‌و‌منیش‌به‌و بڕوانامــه‌‌بــه‌رزه‌وه‌‌دووســه‌د‌و‌په‌نجا‌دینار مووچه‌كه‌مــه!حه‌ماله‌كــه‌‌ده‌ڵــێ‌جــا‌من‌چی بكه‌م‌ئێوه‌‌به‌ده‌ستی‌خۆتان،دوارۆژی‌خۆتان شێواندووه!
4
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
با هەبێ ()57
ژنانى باشوورى كوردستان كهمینه له پرۆسهى سیاسى دا
سەنگەر زراری
كەیفی میللەت وەزیرێك‌لە‌وەزیرە‌زۆر‌و‌زەبەندەكانی یەكێــك‌لــە‌حكوومەتەكانــی‌ئــەم‌واڵتە، هاتــە‌نــاو‌شاشــەی‌تەلەفزیۆنە‌ســی‌و دووەكەمان‌و‌گوتی:ساڵی2015وەكو 2014نابێ‌و‌ساڵێكی‌سەخت‌دەبێ. دیــوی پشــتەوەی قســەی وەزیرەكــە یەعنــی:ئــەی‌میللــەت‌باش‌گوێتــان‌لێ بی،ئەو‌خۆشــی‌و‌شادیی‌و‌كامەرانیی و‌بەختەوەرییــەی‌لــە2014تێیدا‌بوون گوزەشت‌و‌ئەمســاڵ‌بە‌چاوی‌خۆتانی نابینن،نابینن‌لە‌ماوەی‌تەنیا‌یەك‌ساڵدا دە‌مووچە‌وەربگرن،خۆ‌هەموو‌ساڵێك هەر‌بە‌كەیفی‌ئێوە‌نییە،ئەم‌ساڵ‌وەكو جــاران‌پــارە‌و‌مارەمان‌نابــێ‌و‌تەواو، ئێــوەی‌میللەتیــش‌بــێ‌ســیفەت‌مەبن‌و تۆزێ‌تەحەموولتان‌هەبێ. كاك حەمیــدی بەدرخــان گوێــی بــە هۆشــدارییەكەی‌وەزیر‌نــەدا‌و‌دەیەوێ ڕۆژنامــەی (بەدرخــان) لــەم زروفــە دەربكاتــەوە،ئــەوە‌لــە‌حاڵێكــدا‌كــە‌لەو ڕەفاهییەت‌و‌خۆشگوزرانییەی2014ئەم كارەی‌نەكرد!!!دەی‌ئۆباڵ‌بە‌ملی‌خۆی و‌ئــەوی‌بە‌ئێمەش‌بكرێ‌بۆی‌دەكەین، سوپاســی‌دەكــەم‌كــە‌هەواڵــی‌ئــەوەی پێدام‌گۆشەكەی‌بۆ‌داناومەتەوە،منیش كە‌لە‌ئان‌و‌ساتی‌ڕاوەستانی‌بەدرخان ()56دانــەم‌نووســیبوو،دەیكەمە()57 و‌بزانیــن‌دەگاتــە‌كوێ،لەو‌ســەردەمی بێدەنگكــردن‌و‌دەمكووتكردنەدا،گرنگە كەســێك‌گۆشــەیەكت‌پێ‌بدا‌بۆ‌ئەوەی قسەی‌دڵی‌خۆتی‌تێدا‌بكەی!! دەڵێــن :كابینەكــەی ئەمســاڵ هەمــان كابینــەی جــاران نییــە ،دڵتــان توونــد نەبــێ‌و‌عەبــادی‌هاتۆتە‌ســەر‌تەختەی حكومداریــی و ســەردەمی مالیكییــە دوژمن‌بە‌كوردەكە‌نەماوە،ئەوەشــیان گــوت‌كــە‌عەبادی‌یەك‌عەیبی‌بەســیتی هەیــە،ئەویــش‌ئەوەیە‌نازانــێ‌جوان‌بە ڕێــدا‌بــڕوا،جارجاریــش‌پانتۆڵەكەی‌لە پێــدا‌دێتە‌خــوارێ،لەوە‌بترازێ،بە‌عام پیاوەكــی‌باشــە‌و‌بــۆ‌كوردیــش‌خراپ نییە. دەڵێم:هێشــتا‌فێر‌نەبووینــە‌لەو‌نەوعە هێــڕ‌و‌گێژانــە‌بترســێن؟!!مالیكــی‌لــە ســەردەمی‌خــۆی‌دە‌مانــگان‌حكومەتی دواخســت‌تا‌هەموو‌الیەك‌لە‌هەولێرێ ڕازی‌بوون‌و‌حكومەتەكەیان‌پێكەوەنا، كەچی‌عەبادی‌لە‌پەرلەمان‌نیو‌سەعات كۆبوونەوەی‌پەرلەمانی‌دوانەخســت‌تا كۆبوونەوەی‌كوردان‌لە‌گردەكەی‌ئەوال تەواو‌دەبێ‌و‌بڕیاری‌خۆیان‌دەدەن. كــورد ســێ مانــگ مۆڵەتیــان دا حكومەتەكــەی‌بەغدا،كــەس‌نازانێ‌ئەو سێ‌مانگە‌و‌ئەو‌مۆڵەتە‌چییان‌لێ‌هات؟!! دەمی‌هەر‌نووێنەرێكی‌كورد‌دەكەیەوە، بــە‌وەزیــر‌و‌گزیــر‌و‌پەرلەمانتــار‌و ناپەرلەمانتــارەوە،دەڵــێ:نیەتی‌باش‌لە هــەردوو‌ال‌هەیــە!!!..كەچــی‌وەزع‌هەر بەرەو‌خراپییە. بۆیــە‌گەیشــتمە‌ئــەو‌ڕایەی‌كــە‌نییەتی خــراپ‌لە‌یەك‌ال‌هەیە‌ئەویش..میللەتە و‌بۆتە‌عیللەتی‌ئەو‌حكومەتانە.
ئهمهل جهالل محهمهد بهكارهێنانى زاراوهى كهمینه دواى ئهوه هات له سهرئاستى كۆمهڵگهى نێودهوڵهتى لهناو سیستمى حوكمڕانى دهوڵهتهكان جگه له پێكهاته سهرهكییهكه كه زۆرینهى واڵتهكانى پێك هێناوه چهندین گروپى جیاواز بونیان ههبووه،بهاڵم پهراوێزو پشتگوێ خراوبوون،له پهراوێزى پرۆسهى سیاسى و حوكمرانى زۆرینهى دهوڵهتهكانى دنیابوون،بۆیه سهرهئهنجام وهك كێشهیهكى بنهڕهتى مامهڵهى لهگهڵ كراو تایبهت بهم بابهته چهندین راگهیاندن و رێكهوتنامهى نێودهوڵهتى و ناوخۆیی لێكهوتهوه ،ههر بۆ نمونه ڕاگهیاندنى كۆمهڵهى گشتى نهتهوه یهكگرتوهكان له 1992/12/18به چهندین بڕگهومادهى تایبهت بۆ چارهسهركردنى دۆزى كهمینه جیاوازهكان به
ئیلزام بوونى دهوڵهتان بهو ڕاگهیاندن و پڕۆتۆكۆل و رێكهوتنامه جیهانیانه و تهوزیف كردنى له ناو دهستوور و یاسا ناوخۆییهكانى واڵتهكانیان وه جیبهجێكردنیان له ناو پرۆسهى حوكمڕانیدا به ئامانجى بهشداریكردنى راستهقینهى كهمینه و پێكهاته جیاوازهكان له تهواوى جومگهو دهسهاڵتهكانى سیستمى حوكمرانییاندا .ئهگهر چى به داخهوه تا ئهم ساتهش لهگهڵ بوونى چهندین رێكهوتنامه و راگهیاندن و پرۆتۆكۆلى نێودهوڵهتى مافهكانیان پێشێل دهكرێت و زۆر جار پارته سیاسیهكان گروپى كارتۆنى دروستدهكات بۆ نیشاندانى وێنهیهكى جوان بهاڵم سهرهنجام به زیانى زۆرینهى ئهو گروپانه دهكهوێتهوه .لێرهدا بابهتهكهى من له سهر كهمینهكان نیه بهاڵم وهك بهراوردكارییهك ئاماژهم پێداوه كه به داخهوه هاوشێوهى كهمینهكان ,ژنان لهگهڵ ئهوهى نیوهى كۆمهڵگاكان له سهر ئاستى دونیا پێك دههێنن،بهاڵم له رووى پرهنسیبى بهشداریكردنهوه زۆرجار له ئیستیحقاقى كهمینهكانیش كهمتر ئهو مافه دهستورى و یاساییهیان دهبێت !! ژنانى باشورى كوردستان لهگهڵ ئهوهى له رووى ژمارهوه نیوهى كۆمهڵى باشوورى كوردستان پێك دههێنیت له ههمان كاتدا بۆ سهرخستنى پرۆسهى سیاسى له باشوور له ههموو قۆناغه ههستیارو نهخوازراو و رۆژگاره سهختهكان رۆڵى گرنگ و نمونهیی پێشكهش كردوه ،له ههمان كاتدا له پرۆسهى دهنگدان و بانگهشهى ههڵبژاردن و سهرخستنى لیستى پارته سیاسیهكان زۆر زیاتر له ڕهگهزى بهرامبهر كه پیاوه كاریگهرى ههبووهو بهشدارى زیاترى كردوه ،بهاڵم ههر تا ئهو كاتهى لیستهكان
سۆران عومەر شەڕی هونەر یان شەڕی ههڵهبجه؟
تەها سلێمان لە یادی « »25ساڵەی كیمبارانی شاری هەڵەبجەدا ،ووتارێكم لە رۆژنامەی رێگای كوردستان باڵو كردەوە لە گۆشەی «شەن»، ئەوكاتە بە ڕوانی رەخنەم لە بەد مەسرەفی دارایی یادەكە گرت ،داتاو ژمارەشم خستە پێش چاو ،وتیشم دەتوانرا بەو بڕە پارەیە هۆڵێكی شایستە بۆ بۆنەكانی هەڵەبجە درووست بكرێت ،ئێستاش دەڵێم چی بۆ هەڵەبجەو هەڵەبجەییەكان ،گەرمیان و گەرمیانیەكان، بارزان و بارزانیەكان ،قەاڵدزێ و قەاڵدزێییەكان، شەنگال و شەنگالیەكان و ئێزدییەكان ،تەواوی ئەو شوێن و شارو شارۆچكانەی بەركەتووی تاوانەكانی «جینۆساید ،ئەنفال ،كیمیاباران»ن، بكرێ هێشتا هەر كەمەو ناكاتە دڵۆپێك خوێنی قوربانیەكان. بەاڵم ئێستا سەیرم لێدێ ،سەرۆكی لیژنەی مافی مرۆڤ لە پەرلەمانی كوردستان و هەندێ میدیای «بینراو ،بیستراو ،نوسراو» لە هەرێمی كوردستان دەڵێی هەنگوێنیان لە كونی دارا دۆزیوەتەوە ،كردویانە بە رۆژی خۆیان و
«شەلم كوێرم دەست ناپارێزم» ،بە پاساوی دۆزینەوەو خستە ڕووی گەندەڵی ،ژەهر باڵو دەكەنەوەو هەڕەشەی ئاشكرامان لێدەكەن، تەنیا ئەوە ماوە یاسای قەرەقوشی دەربكەن و قەڵەم و گیتارو سازو تابلۆو سروودو گۆرانی و سیناریۆو تێكستەكان «لەغاو» بكەن ،پێمان بڵێن ئەوەی لە دەرەوەی فەلسەفەی ئێمە بیربكاتەوە «مەرگ» لە دەرگای ماڵەكەی دەدا. ئەسڵی مەبەست لێرە وەستانەوەیە بە ڕووی ئەو ژەهرانەی «سۆران عومەر» دەیڕێژێ و ئاراستەی دەكات ،ئەم كەسە «كە ئەلفێكی بەس نیە» ،ئەوەتەی بوە بە ئەندام پەرلەمان و بە قودرەتی قادری حزبیش سەرۆكی لیژنەی مافی مرۆڤ ،بێشەرمانە باسی مافی مرۆڤ دەكات ،وەك بڵێی پاشەڵی هێندە خاوێن بێت هەموو كوردو كوردستانیان قەرداری ئەو بن لە داكۆكی لە مافی مرۆڤ ،باوەڕ ناكەم ئەم زاتە بیری چوبێت ئێستاشی پێوەبێت جەنابیان یەكێكە لە تۆمەتبارەكان بە پێشێلكردنی مافی مرۆڤ و ئەنجامدانی تاوانی جۆراو جۆر. ئێستا ئەم زاتە ناموبارەكە هاتوەو بۆ دۆسیەی خەرجیەكانی یادەوەری بیست و پێنج ساڵەی هەڵەبجە ،كە ئێمەومانا زووترو پێش ئەو قسەی جدیمان لە بارەوە كرد ،دەڵێ «لە یادی 25 ساڵەی هەڵەبجەدا 55هەزار دۆالر دراوە بە تەوالێت و بە سێو» .سەیركەن «سۆران» چۆن دەیەوێ دژایەتی هونەر لە رێگای چەواشەكردنەوە بكاتە ئامانج و دغ دغەی هەستی خەڵك بدات؟ پرسیاری روون و رەوان بۆ «سۆران» و سۆرانەكانی هاوڕێی ئەوەیە: چۆن ئەوەندە هەزار دۆالرە دراوەتە سێو؟ ئەم سێوە چ جۆرێكە ئەو هەموو پارەی بۆ سەرف كراوە؟ خەڵكینە ئێوە شاهیدی راستگۆبن ،ئەوە سێو نیە بەڵكو ئەوە فیلمێكی دیكۆمینتاری بەناوی « »1001سێو ،ئەم فیلمە بە شاهیدی بینەرە
بیروڕا كێبڕكێكانیان تهواو دهبێت و دهگهنه پێگهكانى بڕیاردان و دهبنه بهشێك له پرۆسهى سیاسى باشوور تهواوى بهڵێن و بهرنامهى لیستهكانیان پشتگوێ دهخهن و دووباره ژنان رووبهڕووى چهندین ناحهقى سیاسى و كۆمهاڵیهتى و ئابوورى... هتد دهبێتهوه .له ناو پرۆسهى سیاسى باشوورى كوردستان له سهر ئاستى تهواوى دهسهاڵتهكانى باشوور جگه له دهسهاڵتى یاسادانان نهبێت كه به یاسا رێكخراوه به چهسپاندنى نیزامى كۆتا كه نابێت به ڕێژهى له 30%بهشدارى ژنان كهمتر نهبێت ئهگهر چى له و دهسهاڵتهشدا غیابى ژن له زۆرێك له سیاسهت و پێكهاتهى لیژنهكان و رێژهى فهرمانبهرانیان مایهى سهرنج و رهخنهیه، بهاڵم به داخهوه له زۆرینهى جومگه و پێكهاتهكانى ترى دامهزراوهكانى ههرێم له رووى ڕێژهی بهشدارى ژنان له كهمینهكانیش كهمتره یاخود ههر بهشدارى نیه ،بۆیه الى من جێگهى نیگهرانی یه كه دهبینم له زۆرێك له جومگه و دامهزراوهكانى باشوورى كوردستان ژنان بهشدار نین یاخود كه بهشدارى دهكرێت به داخهوه له رووى رێژهوه وهك كهمینهیهك مامهڵهى لهگهڵ دهكرێت به نمونه كۆمسیۆنى ههڵبژاردنهكانى ههرێمى كوردستان كه بهم دواییانه له الیهن پێنج حزبه هاوبهشهكه نوێنهرایهتیان دهستنیشان كرد ،به داخهوه چۆن بۆ كهمینهكان نوێنهریان دانابوو به ههمان شێوه بۆ ژنانیش دهبوایه یهكێك له پارتهكان یهك له نوێنهرهكانیان ژن بوایه له كاتێكدا دهبوایه النى كهم له رووى ژمارهوه له ( )3ژن كهمتر نهبوایه رێژهكه كهواته لهمهوه بۆمان دهردهكهوى كه ژنان له پرۆسهى سیاسیدا هاوشێوهى كهمینهكان ،ئێمهى ژنانیش وهك كهمینه سهیر دهكرێن و له دامهزراوهكانى باشوور له پهراوێزێكى بهردهوامداین . لۆكاڵی و بیانیەكانی لە كارە هەرە باشە هونەرییەكانە ،تا ئێستا كورد دە فیلمی وای لە سەر كۆی تاوانەكانی جینۆسایدو ئەنفال و كیمیاباران نیە« ،سۆران» لە جیاتی ئەوەی دەست خۆشی لە ستافی ئەم فیلمە بكات و بڵێ خۆزگا تەواوی ئەو پارەیە كە بۆیادەكە سەرف كراوە بۆ چوار فیلمی وا خەرج بكرایە ،كەچی بێشەرمانەو دوور لە هەموو ئاكارێكی هونەری و بە پێچەوانەوە بە مەبەست بۆ ناشرینكردنی هونەر ،فیلمی « »1001سێو دەخاتە هاوشانی «تەوالێت»؟! من بەش بەحاڵی خۆم پێم وایە نابێت و ناكرێ ،هونەرمەندان ،رووناكبیران ،نووسەرو ئازادیخوازو خەڵكی رۆژنامەنووسان، دیموكراسیخواز ،هەڵەبجەو هەڵەبجەییەكان، تەواوی كوردستانیان ،لە ناوخۆو دەرەوەی كوردستان ،ئەم بێڕیزیە لە «سۆران» و ئەوانەی وەك ئەو بیر دەكەنەوە قبوڵ بكەن، چونكە قبوڵكردنی ئەم بێڕیزیە دەمانگەیەنێتە كەنارێك كە نموونەكانی وەك «سۆران» ببنە دادوەری رەهاو بڕیار لە چارەنوسمان بدەن، كە كۆتاییەكەی بە هەموو شێوەیەك پێچەوانەی بەها مرۆییەكانە. ئەگەر «سۆران عومەر» راستگۆیە ،رێز لە بەها مرۆییەكان دەگرێ ،فرمێسكی بۆ هەڵەبجەیە، ئەمەی بۆ ریكالمی فیكرو سیاسەتی حزبەكەی نیە ،نایكاتە ئامراز بۆ دژایەتی كردنی هونەرو ئەدەب ،خۆ بەڵگەی خەرجیەكان بە «سیحر»ی جەنابیان ئاشكرا نەبوە ،ئەو بەڵگەیە الی زۆربەی هەرە زۆری پەرلەمانتارەكان هەیە ،با بە رێزەوە «راست و ناڕاست»ەكانی بخستایەتە ڕوو ،با كاری خراپ و باشی لە یەكدی جوێ بكردایەتەوە ،با پەنجەی بخستایەتە سەر كارە خراپەكان و كارە باشەكانی هەڵەسەنگاندایە، نەك وەك هەرزە كارێكی تووندڕەوی ئیسالمی سیاسی ،پێگەی پەرلەمان و سەرۆكی لیژنەی مافی مرۆڤ كە هەستیارترین لیژنەیە بەكار بێنێ بۆ ناشرینكردن و سڕینەوەی بەهای هەموو كارە جوانەكان لە نێویاندا فیلمی « »1001سێو.
گشتی
هەریار جەمیل رەنجبەر هیچ گومانی تێدا نییە ،خەونی هەرە گەورەی هەر هەموومان دامەزراندنی دەوڵەتی كوردییە ،كە دەبێت لەسەر بناغەیەكی تۆكمەو پتەو دابمەزرێ ..لەوانەش یەكبوونی بریاری سیاسی كورد .ئیدارەی كوردی وهێزی سەربازی كوردییە كە خۆی لە پێشمەرگە دەنوێنێ ،یەكبوونی هێزی پێشمەرگەش بە هەموو شێوەیەك هەنگاوێكی رێكخەرە بۆ دامەزراندنی سوپایەكی ئەكادیمی و بەتواناو كاریگەر لە مەیدانی سەربازیدا، بەاڵم با ئەمجارە یەكگرتنەوەی پێشمەرگە
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
پیرۆزی پێشمەرگە لهكهدار مهكهن
وەك یەكگرتنەوەی هەردوو ئیدارەی خاوەن دەسەاڵت نەبێت كە لە ئەرزی واقیعی هەنووكەیی هێشتا پەنجە مۆری بریارەكەی (رۆبێرت باڵترۆ) جێگیری سەرۆك وەزیرانی دەرەوەی ئەمریكای ئەوساكەی پێوە دیارە كە لەساڵی ١٩٩٦بریاری دوو ئیدارەیی دەركرد كە تاوەكو ئێستاش لە پەیڕەوی سیاسی كارا و ئەكتیفە. لە ئەزمونی ئەمڕۆی كوردستان راستیەكی رەها هەیە كە ناتوانین فەرامۆشی بكەین ئەویش دوای ئەو هەموو خەباتە دوور و درێژانە نەمانتوانیوە ببینە خاوەن دەوڵەت هەتا نەمان توانیوە ببینە خاوەن دەسكەوتێكی مەزن ،تایبەت بە ئێمەی كورد كە لەژێر سێبەریا بە ئارامی تیدا بژێن ،هەیەو نیەمانه تایبەت بە كورد و هەڵگری و مۆرك و خەسڵەت جوانەكانی و نەتەوایەتی و بەرهەمی شۆڕشەكانمان كە رووبارێك خوێنمان بۆی رشتووە ،ئەویش (پێشمەرگە)یە ،تكایە ناوی پێشمەرگە مەزڕێنن و موزایەدی خۆتان بە یەكگرتنەوەی پێشمەرگە مەفرۆشن كە لە پەنای ئەم كارە هەرچی هەرزەكاروخزم و
دەزگای بەدرخان بۆ یادی یەكساڵەی ئەكادیمیست (د.كەمال فوئاد) كتێبێك باڵودەكاتەوە
دۆست وكەسوكاری عەشیرەتەكانتانە بە پلەی بەرزی سەربازی تێدا دادەمەزرێنن ،جگە لەمەش هیچ لە ئەلف وبێ سەربازیش نازانن!. لەیەكەم تەقەش لەچوارەمین هێلی دواوەی سەنگەر دەكشێنەوە لە ئەنجامدا دەبێتە هۆكاری شەهید بوونی چەندین پێشمەرگە وهاوواڵتی ،سەرباری ئەمەش لە شكۆو بەهای پێشمەرگەش كەم دەكەنەوە .تكایە تێكی مەدەن وەك چۆن هەموو داموودەزگاكانتان تێكداو تێكەڵ بە حزبایەتی و گەندەڵیتان كرد ،هیچ شتێكتان وەكو خۆی بە رەسەنی و بەنرخ نەهێشتەوە ،تەنها پێشمەرگە نەبێت بۆیە پێشمەرگەش پارچە زەویەك نیە داگیری بكەن و بیكەنە هی خۆتان ،یاخودی سەروەتی كوردستان نییە بیگوازنەوە بەناوی خۆتان لە بانقەكانی دەرەوەی داینێن ،پێشمەرگە نەوتی كوردستان نییە بۆخۆتانی قۆرخ بكەن ،یان ناوی شەقامەكان نیە بەناوی خۆتانی بكەن، ئەوەش ئەو مێژووە نییە كە بە پارە دەیگۆڕن و دەیكەنە هی خۆتان ،پێشمەرگە باب وبرا وكوڕی ئێمەیە تكایە .پیرۆزی پێشمەرگە لهكهدار مهكهن.
رزگار عهلی دهزگای بهدرخانی بهسهركردهوه
*راگەیاندنی دەزگای بەدرخان
پاش‌پرسە‌و‌رێورەسمی‌بە‌خاك‌سپاردنی‌ئەكادیمیست(د. كەمــال‌فوئــاد)لــە‌رۆژانــی11/30و12/1ی،2014لــە شــاری‌بەرلین‌لە‌گۆرســتانی(پارك‌فرید‌هــۆف،نیو‌كۆڵن (بوكۆڤــەر‌دامــم12349/148بەرلین)،كەتیایــدا‌ژمارەیەك لە‌دامەزرێنەرانی(ی,ن,ك)و‌‌ئەندامانی‌مەكتەبی‌سیاسی (ی.ن.ك) و نوێنــەری پارتــە سیاســیەكان و دۆســت و بنەماڵەی‌د.كەمال‌فوئاد‌و‌نوســەر‌و‌رۆژنامەنووس‌حەمید بەدرخان‌بەرپرسی‌دەزگای‌بەدرخان‌و‌ئەندامی‌ئەنجومەنی ســەندیكای‌رۆژنامەنووســانی‌كوردســتان‌ئامــادەی‌رێــو رەسمەكە‌بوون‌لە‌ئەڵمانیا،بەرلین. بــە راوێژكــردن لەگــەڵ بنەماڵــەی (د.كەمــال فوئــاد) (د.جەمــال‌فوئــاد،ســەعدیە‌فوئاد،ئاریانا‌كەمــال‌فوئاد‌و د.ئەحمــەد‌بــەرواری)،بڕیاریانــدا‌لــە‌یــادی‌یەكســاڵەی‌كە دەكاتە،2015-11-16كتێبێكی‌شایستە‌بە(د.كەمال‌فوئاد) لەالیــەن‌بنەماڵە‌و‌كەســانی‌نزیكیەوە‌و‌بــە‌تایبەتی‌هاورێ و‌نوســەر‌و‌ئەكادیمیســتەكان‌و‌هاوخەباتــی‌سیاســی‌و نوســەران‌و‌رۆژنامەنووســان..هتد‌بنوسرێت‌و‌كە‌لەالیەن (حەمید‌بەدرخان)ەوە‌ئامادەبكرێت‌و‌دەزگای‌بەدرخانیش چاپ‌و‌باڵوی‌بكاتەوە،بۆیە‌لێرەدا‌رایدەگەێینین‌و‌ئاگاداری ســەرجەم‌ئەكادیمســیت‌و‌‌نوســەران‌و‌رۆژنامەنوســان‌و سیاسییەكان‌و‌‌هاورێیانی(د.كەمال‌فوئاد)دەكەین،هەرچی یادەوەری‌و‌وێنە‌و‌نامە‌و‌دۆكیۆمێنت‌و‌دەستنوسێكی‌الیە دەتوانێت‌لە‌رێگەی‌ئەم‌ئیمێلە‌یان‌ژمارە‌مۆبایلەوە،بۆمان بنێرێت‌یان‌ئاگادارمان‌بكاتەوە. ناونیشان‌دەزگای‌چاپ‌و‌باڵوكردنەوەی‌بەدرخان هەولێر،شەقامی‌ئاراس،باڵەخانەی‌سەرداری،نزیك‌هۆتێل الرساbedirxanpp@gmail.com 009647504555878
كریكار تهحسین ئێــواره‌ی رۆژی 2014/12/23رزگار عه‌لــی لێپرســراوی‌مه‌ڵبه‌نــدی3ی‌‌رێكخســتنی‌هه‌ولێری یه‌كێتیی‌نیشــتمانیی‌كوردستان‌ســه‌ردانی‌ده‌زگای چاپ‌و‌باڵوكردنه‌وه‌ی‌به‌درخان-ی‌له‌شاری‌هه‌ولێر كرد. له‌و‌سه‌ردانه‌یدا‌له‌الیه‌ن‌هه‌ریه‌ك‌له‌‌حه‌مید‌به‌درخان لێپرســراوی ده‌زگاكــه‌و ئه‌ندامانــی ئه‌نجومه‌نــی ده‌زگای‌چاپ‌و‌باڵوكردنه‌وه‌ی‌به‌درخان‌پێشوازی لێكراو‌له‌الیه‌ن‌خۆیه‌وه‌‌حه‌مید‌به‌درخان‌لێپرسراوی ده‌زگای‌چــاپ‌و‌باڵوكردنــه‌وه‌ی‌به‌درخــان‌وێڕای به‌خێرهاتنــی‌لێرســراوی‌مه‌ڵبه‌نــدی3ی‌هه‌ولێــر سوپاسی‌ئه‌و‌به‌سه‌ركردنه‌وه‌یه‌ی‌كردو‌ئاماژه‌شی بۆ‌ئه‌وه‌كرد‌كه‌‌ده‌زگاكه‌یان‌له‌گه‌ڵ‌كه‌می‌ئیمكانیه‌ت له‌گــه‌ڵ ئه‌وه‌شــدا هه‌میشــه هه‌مــوو تواناكانــی خستۆته‌گه‌ڕ‌بۆ‌زیاتر‌خزمه‌تكردن‌و‌جێبه‌جێكردنی به‌رنامه‌كانی. وتیشــی:هه‌میشــه‌‌كارمــان‌كــردووه‌‌بــۆ‌گــه‌ڕان‌و په‌ره‌پێدانــی‌چاالكییه‌كانمــان‌و‌ســه‌ردانی‌كردنــی واڵتانــی ده‌ره‌وه وه ئه‌نجامدانــی فێســتیڤاڵ و كۆنفڕانــس لــه‌ده‌ره‌وه ،بۆیــه ئامانجمــان زیاتــر ناساندنی‌گه‌لی‌كورده‌‌به‌‌واڵتانی‌ده‌ره‌وه. له‌به‌رامبــه‌ردا‌رزگار‌عه‌لــی‌لێپرســراوی‌مه‌ڵبه‌نــدی 3ی‌هه‌ولێــری‌یه‌كێتیــی‌نیشــتیمانیی‌كوردســتان لــه‌‌وته‌یه‌كیــدا‌وێــڕای‌ســوپاس‌و‌پێزانینــی‌بۆ‌ئه‌و پێشــوازیه‌ی‌لێیكــرا‌ئاماژه‌شــی‌بــۆ‌ئه‌وه‌كــرد‌كــه ده‌زگای‌به‌درخان‌هه‌ر‌له‌وكاته‌وه‌ی‌كه‌‌له‌‌سلێمانی
بووه‌‌ناســراو‌بووه‌‌وه‌‌ئێمــه‌‌به‌‌كاروچاالكیه‌كانیان ئاشناین‌و‌ده‌شزانین‌چ‌رۆڵێكی‌به‌رچاوی‌گێڕاوه‌‌له باڵوكردنه‌وه‌ی‌رۆشنبیری‌به‌‌خستنه‌ڕووی‌چه‌ندین به‌رهه‌می‌دانسقه‌و‌ده‌گمه‌ن. لێپرســراوی‌مه‌ڵبه‌ند‌تیشكیشی‌خسته‌‌سه‌ر‌ئه‌وه‌ی كــه‌‌لــه‌‌هه‌ر‌واڵتێــك‌چاالكیه‌كی‌رۆشــنبیری‌یاخود كۆنفڕانس‌و‌فیستیڤاڵێك‌ئه‌نجام‌ده‌درێت‌ئه‌وا‌چه‌ندین ده‌زگای‌رۆشنبیری‌له‌‌پشت‌ئه‌و‌چاالكییانه‌وه‌‌هه‌ن، بۆیه‌‌له‌م‌هه‌رێمه‌ی‌خۆشــمان‌هه‌ستی‌پێده‌كه‌ین‌كه ده‌زگای‌چاپ‌و‌باڵوكردنه‌وه‌ی‌به‌درخان‌كاریگه‌ری باشی‌هه‌یه‌‌له‌ســه‌ر‌په‌روه‌رده‌كردن‌و‌چاپه‌مه‌نی‌و هه‌روه‌ها‌چاالكییه‌‌جۆراوجۆره‌كان. راشــیگه‌یاند:ده‌بینیــن‌لــه‌‌ئێســتادا‌ئــه‌و‌ده‌زگایــه پێویســتی‌زیاتــری‌به‌‌پاڵپشــتی‌و‌هــاوكاری‌هه‌یه، بۆیــه‌‌ئێمــه‌‌وه‌ك‌مه‌ڵبه‌ندی3ی‌هه‌ولێــری‌یه‌كێتیی نیشــتیمانیی كوردســتان ئامــاده‌ی هه‌رجــۆره هاوكاریه‌كیــن‌بــۆ‌زیاتــر‌فــراوان‌بــوون‌و‌بــه‌ره‌و پێشــچوونی‌ده‌زگاكه‌و‌هاوكاریشمان‌ته‌نها‌به‌ناوی حیزبه‌وه‌‌نیه،به‌ڵكو‌وه‌ك‌هه‌ر‌الیه‌نێك‌كه‌‌هه‌ست‌به به‌رپرسیاری‌بكات‌به‌رامبه‌ر‌به‌و‌ده‌زگایه. دواتــر‌هــه‌ر‌له‌‌میانــه‌ی‌ئه‌و‌ســه‌ردانه‌دا‌بیــرو‌رای جیاواز‌له‌الیه‌ن‌ئاماده‌بووانه‌وه‌‌خرانه‌ڕوو‌سه‌باره‌ت به‌‌چۆنیه‌تی‌فراوانتركردنی‌ده‌زگاكه‌و‌پێداچوونه‌وه به‌‌سیاســه‌تی‌كاركردنه‌كانی‌له‌‌رابــردووداو‌الیه‌نه ئیجابی‌و‌ســلبییه‌كانی،هه‌روه‌ها‌داڕشــتنی‌پالنێك بــۆ‌كار‌و‌چاالكیه‌كانــی‌داهاتــووی‌بــه‌‌شــێوه‌یه‌ك كــه‌‌خۆی‌بگونجێنیت‌له‌گه‌ڵ‌پێداویســتیه‌كان‌و‌ئه‌و گۆڕانكاریانه‌ی‌له‌‌ناوچه‌كه‌دا‌رووده‌ده‌ن.
5
پانتایی بورهان ئهمین-ئهڵمانیا
«پهگیدا» و سهلهفیهت
لهوماوهیهی دواییدا نیشتیمانپهروهرانی ئهوروپا دژی ئیسالم وپهنابهران « پهگیدا» له ڕق وتۆڵهی بیری ئیسالمی سیاسی توندڕهوو وڕادیکاڵی له ئهورپاو بهتایبهتیش له ئهڵمانیا لهدایک بوو،بۆ ڕێگرتن لهوتهوژمهی خێرایهی بیری تیرۆریزم وبه ئیسالمبوونی ئهوروپاو فروانبوونی پانتایی جوگرافی وژمارهی پهنابهران نازیه نوێکان وڕهگهزپهرستهکانی ئهڵمانیا لهمهترسی تهشهنهکردنیان کهوتونهتهخۆو داوا له ناوهنده سیاسیهکان دهکهن که ئیدی نههێڵن بههۆی ئهمانهوه ئارامی وشیرازهی ژیان وگوزهرانیان تێک بچێ وئهوهی سهدان ساڵه لهسهردهستی بیری عهلمانیهت وپێشکهوتنی مرۆڤایهتی بنیاتیان ناوه لهدهستی بدهن وکۆمهڵگاکانیان خهڵتانی خۆێن بکرێت،ئهوان ههموو ڕۆژی پانۆرامای کارهساتی جهرگبڕی گۆڤاری « شارلی « دهبینن ونایانهوی کۆمیدیاو تهنزئامێزی ڕووداوهکانی گوزهرانی فهرهنسا ببێته تراژیدیاو ئهڵمانیاش بکهوێته داوی ئهو تیرۆریستانه. ئهوڕهوته تازهیه لهئهڵمانیا بهتایبهتیش لهوشارانهی کاتی خۆی کهوتبونه بهری ڕۆژههاڵت وتائێستا کاریگهری بیری نازیهت وبلۆکهکهی خۆیانیان بهسهردا ماوه ،ڕۆژبهڕۆژ ڕهواجی زیاتر پهیدا دهکهن ولهبهرامبهرئهو ههموو مزگهوت ودیوهخان وچاالکی سهلفی وههوادارانی داعش وزیادبوونی بهردهوامی پهنابهران لهو وواڵتهدا ڕیپێوانی دهیان ههزاری سازدهکهن وکهمپی پهنابهران دهسوتێنن و بهتیرۆر وهاڵمی تیرۆر دهدهنهوه. ئهگهرچی دهسهاڵت ڕووبهڕوویان دهبێتهوهو داواکاریهکانیان دهخاته خانهی ڕهگهزپهرستێتی وبیری جیاخوازی و لهدژی پێکهوهژیانی میللهتانی دانیشتووی وواڵتهکهوتێکهاڵوی شارستانیهتیهکانیان دهداته قهڵهم ،لهههندێ شوێنیشدا لهالیهن ڕۆشنبیران وڕێکخراوهکانی کۆمهڵی مهدهنیهوه ئهنتی ڕێپێوانیان لهبهرامبهردا کراوه ،بهاڵم ڕێژهیهکی دیار له ڕای گشتی لهگهڵ ئهو تهرزه تازهیه لهمهترسی تێکچوونی باری وواڵتهکه یهکدهگرێتهوه،بهگشتی ئهوان شوون پێی تاقمی تیرۆریستی داعش وسهلهفیه توندڕهوهکان لهناو ئهو مزگهوت وشوێنانه ههڵدهگرنهوه که به ڕیشی درێژ وعهباو پهچهوه تهراتێنێی تێدا دهکهن وئهو ئازادی ودیموکراسیهی ئهڵمانیا بۆ خهڵکهکهی فهراههم کردوه بۆ قازانجی بیری تهسک ونهخوازراوی خۆیان سوودی لێوهردهگرن ،پهگیدانهک ههر نایهوێت ئهوانه ئاوێتهی کهلتوری وواڵتهکهیان بن،بهڵکو داوای دهستبهجێ ددورخستنهوهیان دهکهن له وواڵتهو بۆ گهیشتن بهو ئامانجهش ههمان ڕیتمی ئیسالمیهکان گوللهو ئاگرو ئاسن بهکاردههێنن. لهههندی ڕووهوه لهوانهیه داواکاریهکانیان لهجێی خۆی بێ وخۆشهویستیان بۆ خاک ونیشتیمان ودهستکهوته میژووییهکانیان نههێڵن شیرزاهی وواڵتیان لێ تێک بچێ ،بهاڵم سیمای ههمان ڕیتمی ئیسالمیه توندڕهوهکانیان تێدا بهدی دهکرێ له توندوتیژی وپهالماردانی پهنابهران ودروشمی گرژی سیاسی کهلهگهڵ بهرژهوهندی نیشتیمانی جیهانێکی نوێ ومۆدێرن یهکنهگرێتهوه. حکومهت لهوه تێدهگات که ئهو ئیسالمیه سهلهفی وڕادیکالیانه چهنده مهترسیدارن بۆسهر ئاسایشی وواڵت وئیسالم ونهتهوهبێگانهکانی دانیشتووی وواڵتهکه لێیان بێبهرین ،مهترسی «پهگیدا»ش هیچی لهوانه کهمتر نیهو ههردووال بهدوو شێوازی جیاوازو دژبهیهک کۆمهڵگا لهکهناری ئارامی ومهدهنیهت وپێشکهوتن دووردهخهنهوه ،بۆیه نه پهگیداو نه سهلهفیهت وتوندوتیژی لهناو کۆمهڵگهی ئهڵمانی جێیان نابێتهوه.
6
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
د .فرسهت رۆژبهیانی گەر بمانەوێت لە كردنەوەی ماموت و رەمزی نافع رەشید ئاغا بگەین ,دەبێت تۆزێك باسی ئەو سەردەمە بكەین و بزانین چی بوون وایان كرد كە ئەڵمانەكان لە سااڵنی 1943-1942كردەوەی ماموت بكات بە پرۆژەیەك و ئەو پرۆژەیە چەند خێری كوردی تێدا بووە ,رەمزی چۆن ڕازی كراوە كە لەگەلیاندا بەشدار ببێت .لەم نووسینەدا هەوڵ دەدەین وەاڵمی ئەو پرسیارانە بدەینەوە كە كردەوەی ماموت چی بووە و كێ بیرۆكەی سەرەكی داهێناوە و كەسانی بەشدار بوو كێن و لێرەدا فۆكوسمان لەسەر رەمزی دەبێت و بۆچی رەمزی نافع بەشداری كرد و مۆتیڤەكانی چی بوون بۆ بەشدار بوون ؟ دوای بەشداری كردنی چی بەسەر هات ئایا رەمزی هەر خۆی ئەم كارەی كرد یان لەگەڵ حزبێك بەشدار بوو یان بۆ پارە وای كرد , باشە بۆچی رەمزی لە الیەن میللەتەكەیەوە لە بیر كرا ,تەنانەت لە شارەكەی خۆشی كەس نایناسێت ,بۆچی شارەوانی هەولێر جادەیەكی بە ناو دەكات دوای یەك هەفتە الی دەبات ! ئایا نازی بووە ,ئەمانەو هەزار پرسیاری تر هەیە كە لەسەر كەسایەتی رەمزی كە بە نهێنی ماوەتەوە وە كەس نازانێت ڕاستی الی كێیە ! بێ گومان نووسینی ئەكادیمی دەبێت پشت بە بەڵگە ببەستێت و بەڵگەی مادی هەبێت بۆ ئەرگومێنتەكان وەك ئەرشیف یان شیكردنەوەیەكی لۆجیكی و رێك بۆ بابەتەكان ,باشە ئێمە گەر بمانەوێت سەرچاوەكانی ئەم كردەوەیە هەڵسەنگێنن دەبێت یەكەم جار بزانین چ كتێبێك یان چ ئەرشیفێك باسی ئەم كردەوە یان باسی رەمزیان كردووە .ئەو سەرچاوانەی كە لەبەر دەستی ئێمەدایە لە ڕاستیدا زۆر نین ,ئەوەی تا ئێستا الی توێژەران ناسراو بێت بریتیە لە سەرچاوەی ئەڵمانی و كوردی ,ئەم باسەی ماموت بە زمانی تر وەك ئینگلیزی بۆ نمونە هیچ شتێكی لەسەر نەنووسراوە وەك ئێمە ئاگادار بین .سەرچاوە ئەڵمانیەكان دەكرێن بە سێ بەشەوە 1نووسینەكانی گۆتفرید یوهانس مولەر لە رۆژهەاڵتیگڕگرتوودا ,هەروەها نامە و پەیوەندییەكان دوای ساڵی 1992كە سەردانی كوردستانی كرد . 2فایلێكی 86ل لە میلیلتیر ئەرشیف واتا ئەرشیفیسوپا لەسەردەمی نازیدا كە لە شاری فرایبۆرگ پارێزراوە ,لەوێ لەژێر ژمارەی BA-MA –RWS –V27 هەیە كە باس لە رێكخستن و مۆتیف و دەوامی بەشداربووانی ئەم كردەوەیە دەكات 3نووسینی ئەكادیمی لەالیەن هاوڕێم دكتۆر بیرندلیمكە كە سەرۆكی بەشی توێژینەوەیە لە وەزارەتی بەرگری ئەڵمانیا كە لەسەر ماموتی نووسیوە لەالپەڕەی كەسی ی خۆی باڵوی كردۆتەوە و هیچ ئاگاداری الیەنی كوردی مەسەلەكە نەبووە. 4دكتۆرایەكەی من كە تایبەتە بە كردنەوەی ماموتلە ساڵی 2001لە زانكۆی هۆمبوڵدت لە ئەڵمانیا وەرگرتووە وتا ئێستانە كراوە بە كوردی . 5لە هەندێ كتێبی زانستیدا ناوی ماموت هاتووە لەهەندێ سیاقدا كە پەیوەندی بە كوردەوە نیە . ئەمە بە نیسبەت نووسین و سەرچاوە لەسەر ماموت و رەمزی بە زمانی ئەڵمانی بە كورتی ,بەاڵم بە زمانی ئینگلیزی تەنها شتێك كە ئێمە دڵمان پێی خۆش بێت و بە دۆزینەوەیەكی گرنگی بزانین ئەوەی لە ئەرشیفی بەریتانیادا لە ژێر ژمارەی NATIONAL )ARCHEIVE KEW )UK (1736--1735-KV2-1734-KV2-NAK,KV2 . )1738-1737-KV2-KV2 پێنج فایلی زۆر بەهادار لەسەر هەرچوار (جاسوس)
یاده‌وه‌ری
كورد رهمزی نافيع له بیر ناكات
،1917 /1/17نهوهد و ههشت ساڵ لهسهر بیرهوهری له دایكبوونی ههڵكهوتوی كوردستان ڕۆلهی تێكۆشهری ههولێریان رهوانشاد (رهمزی نافێع رهشید ئاغای ههولێریه) بهدرخان به پێویستی زانی یادی ئهو تێكوشهره بكاتهوهو زانیاری نوێ و پێویست كه له الیهن نوسهروو لێكۆلیار (د .فرسهت رۆژبهیانی) نووسراوهو كه تێزی دكتوراكهی به ناونیشانی كردهوهی ماموت كه كردهوهیهكی نهێنی دهزگای ههواڵگری ئهڵمانیا بووه كه ساڵی 1943ئهنجامدراوه.
بهدرخان
ی ئەڵمانیا ,هەریەكەی فایلێكی تایبەتی لەسەریان تەرخان كردووە كە زۆر بەهادارە بۆ كەسی توێژەر لەم بارەیەوە چونكە ووردەكاری هەموو دەورەكەی تێدایە بەاڵم داخەكەم هەمووی كۆپی مایكرۆفیلمە و ناتواندرێت هەمووی بخوێندرێتەوە و ئێمەی دكتۆر لیمكە بڕیارمانداوە نووسخەی ئەصڵی لە بەریتانیا داوا بكەین و هەموو فایلەكان لەگەڵ فایلە ئەڵمانیەكە باڵو بكەینەوە بە ئینگلیزی و ئەڵمانی و كوردی ئەوە پرۆژەیەكە . ئەوەی بگوترێت لەبارەی ئەم فایالنەی بەریتانیاوە بەڕاستی هەموو ئەفسانەكان بەرانبەر بە رەمزی و مولەر و رۆڵیان لەماموتدا ئاشكرا دەكات ,بێ گومان تا ئەو شوێنانەی كە بۆمان خوێندراوەتەوە توانیومانە زانیاری تێدا هەڵبهێنجین ,لێرەداجگە لە وێنەیەكی رەمزی هی سەردەمی گرتنی ڕاپۆرتێكی زۆر گرنگی البیرت حورانی رۆژهەاڵتناس و مێژوونووسی بەریتانی كە ئەو سەردەمە لەگەڵ سوپای بەریتانی كاری كردووە ,زۆر راپۆرتێكی جوان لەسەر رەمزی دەنووسێت دەتوانین بلێین الیەنگری رەمزیە وە دەیەوێت كە رەمزی وەك دڕندە نیشان نەدات وەك بەریتانیەكان تێیگەیشتبوون .ئێمە دەرگا لەسەر نووسین داناخەین كە لەوانەیە بە زمانی ئینگلیزی یان هەر زمانێكی تر هەبێت و باسی كردەوەی ماموت بكات و بە دەستی ئێمە نەگەیشتبێت , هەروەها لێرەدا باس لە كتێبی موولەر و وەرگێرانی بۆ زمانی ئینگلیزی ناكەم . كردەوەی ماموت و رەمزی لەالی لەسەرچاوەی كوردی دا گرفتێكی زۆر گەورەیە ,كە ئەو هەموو ئەفسانەیە لەسەر رەمزی بڕەوێتەوە و بڵێ ی وانیە . كۆنترین نووسینی كوردی لەسەر ماموت و رەمزی نووسینەكەی دكتۆر جەمال نەبەز لە كورتەێكی كوردناسی لە ئەڵمانیا لەوێ باسی لە كتێبەكەی مولەر دەكات و هیچ بایەخی بۆ رەمزی نیە من الم سەیرە كە جەمال نەبەز ێك سااڵنێكە لە ئەڵمانیا دەژی بۆچی هیچ بایەخی بە رەمزی رەشید ئاغا نیە و بۆچی هیچ زانیاری لەسەر مولەر نیە وەك ناسیۆنالیستێك لە هیچ نووسینێكیدا باسی رەمزی نەكردووە ,من خۆم لێم پرسی یەك دێری كورتی لەسەر مولەر گوت ئەویش نێگەتیڤ . یەكەم كەس كە باسی لە رەمزی نافع كردووە وسۆزی لەگەڵدا هەبووە مامۆستا مسعود محمدە لە نووسینێكی لە گۆڤاری كاروان و بە پشت بەستن بە هەندێ زانیاری لە بنەماڵەی رەمزی نووسینێكی زۆر جوانی لەسەر رەمزی نووسیوە داخەكەم زۆر زانیاری هەڵەی تێدایە كە مامۆستا لێی بەرپرس نیە چونكە ئەوەی زانیویەتی نووسیویەتی بەاڵم گرنگ ئەوەیە كە ئەو بە یەكەم كەس دادەنرێت زۆر بە جورئەتەوە باس لە رەمزی دەكات لەسەردەمی بەعسدا . هەر زوو خەڵكانێكی تر كەوتنە رەخنە و تەقە لە مامۆستا مسعود محمد ,ئەوان دەوریان هەبووە لەوەی كە رەمزی نافع ناوی لە هیچ شوێنێكدا نەهێندرێت چونكە هەم خەڵكی ناوچەی ئەوان نەبووە و هەر ئەوان دەیەاڵتیان بەسەر میدیای كوردیدا شكاوە نەیانهێشتووە هیچ لەسەر رەمزی بنووسرێت و رەمزی خۆی لە چینێكی دەوڵەمەند بووە كە ئەوان خۆیان بە دوژمنی ئەو چینە دەزانی بە داخەوە كارەكەیان سەری گرتوو ئێستا كەس لە كوردستان رەمزی ناناسێت . جگە لەوە نووسین و كتێب هەبووە بە زمانیكوردی لەسەر رەمزی نافع بۆ نمونە هەموو لە كاتی كاك بەدران حەبیب لە وەرگێڕان و ساغ كردنەوەی ڕاستیەكان لەسەر رەمزی و هاتنی مولەر كە هاتە كوردستان .ئەوانەی تر كە لەسەر رەمزی نووسرا
یان كۆكردنەوەی ئەو مەقاالنەن كە لەسەر رەمزی نووسراوە یان خوێندنەوەی زانیاری ناو نووسینی مسعود محمد و لێكۆڵینەوەكەی بەدران حەبیب ,بۆ نمونە كتێبەكەی محمد گۆران و نەریمان خۆشناو (رەمزی نافع ڕۆڵەیەكی هەولێری فیداكاری سەربەخۆیی كوردستان ) ئەم كتێبە بریتیە لە كۆكردنەوەی نووسینی رۆژنامە كانی كوردی لەسەر رەمزی نافع. كتێبی مولەر كراوە بە عەرەبیش لەالیەن ئەندازیار یونس عبدالعزیز لە شاری دهۆك ,وەرگێر مولەری ناسیووە لە كاتی سەردانی كردنی بۆ كوردستان لە ساڵی . 1992 ئەمە بە شێوەیەكی كورت ئەو سەرچاوانەن كە باس لە رەمزی و كردەوەی ماموت دەكەن لە ساڵی -1942 1943وەك كردەوەیەكی نهێنی لە الیەن دەزگای هەواڵگری ئەڵمانیا پالنی بۆ دارێژرابوو بە تایبەتی لە الیەن گۆتفرید یو هانس ( ) 2009-1914كەسی
ئیشارەتێك بە ناوی شێخ محمود بەاڵم بە شێوەیەكی تێكدراو بۆ سەلماندنی ئەم قسەیەش دوو بەلگەمان لەبەر دەستە لە ئەرشیفی ئەڵمانی و ئینگلیزیدا . كەواتە پالنی مولەر هاندانی كوردبووە بۆ هەڵگیرساندنی شۆڕشێك دژ بە ئینگلیز و وەدەرنانیان لە كوردستان ,هەروەها هیوای ئەوە بوو كە سوپای ئەڵمانی لە قەفقاسیا تا ئەو كاتە بەهانایەوە بێت و یان ئەوانە بن كە بەتەمابوون میسر داگیر بكەن . پالنی ماموت بۆ دەست بەسەرداگرتنی نەوتی موصل و كەركوك بوو ,ئەڵمانیا لە كۆتایی سااڵنی 1942 دوای ئەوەی كە نەیتوانی ستالینینگراد بگرێت هەروەها لە قەفقاسیاش كە چاوی بڕیبووە نەوتی ئەوێ لە باكۆ و گرۆزنێ و مایكۆب نەیتوانی زیاتر پێشڤەچوون بكات ,ئەڵمانیای نازی بۆ دابین كردنی نەوت بۆ بەرێوەبردنی ئەو هەموو ئالەتی شەڕە هیچی لەدەست نەمابوو لە سەرچاوەی نەوتی جگە لە كێڵگە نەوتییەكانی رۆمانیا
رهمزی نافيع سەرەكی و خاوەن بیرۆكەكە بوو مۆلەر لە ئیستەنبۆڵ وەك ئەفسەرێكی هەواڵگری سوپای ئەڵمانی.بوو. مولەر پیش ئەوە لە ساڵی 1936دا سەردانی رۆژهەاڵتی كردبوو مصر و فەڵەستین و بەغدا و كوردستانی بینی بوو دوای گەڕانەوەی كتێبێكی چاپكردبوو كتێبەكە بە ناوی خۆكوتانە ناو كوردستانی داخراودا ,ئەم كتێبە چیرۆك ئامێزە لە نووسینەكانی كارڵ مای دەچێت لەوە دەچێت هەندێك رووداو لەوانە رووی نەدابێت هەر بۆ تەشویق زیادی كردبێت ,لەوێدا مولەر باس لە كوردستان دەكا هەروەها چۆن مەلیكی كوردانی ناسیووە چۆن شێخ محمود وێنەی خۆی پێشكەش كردووە كە لە كتێبەكەدا هەیە هەروەها چۆن لەگەڵ شێخ لەتیف بە كوردستاندا گەڕاوە بە تایبەتی لە ناوچەی سلێمانی و پشدەر ,لەوێ ئاغاكانی پشدەری ناسیووە و زیاتر لە مانگێك لە كوردستان بوو. كاتێك كە هاتووەپالن دابرێژێت بۆ كردەوەی ماموت مولەر خۆی وەك شارەزاێك لە كاروباری كوردان و هاورێی مەلیكی كوردان پێشكەش كردووە , بیرخەرەوەیەكی پێشكەش بە سەرانی خۆی كرد كە دەقەكەی پارێزراوە لە فایلی ماموت دا تێیدا زۆر بە درێژی و بە ووردی پالنی داگیر كردنی كوردستانی عیراق دادەرێژێت و لە بارەی میللەتی كوردەوە شارەزایی خۆی دەخاتە روو كە هەندێكیان هەڵەی زەقن . مولەر ناوی كردەوەكە نانێت ماموت بەلكو ناوی دەنێت (سەید شاسواری) كە ناوی كوڕی یەكێك لە ئاغاكانی پشدەرە ,بەاڵم بەرپرسی مولەر خەتێك بەسەر ئەم ناوە دەهێنێت دەنووسێت لەسەری كردەوەی ماموت وەك
كە داگیری كردبوون هەروەها نەوتی خۆماڵی لە شارە هانۆڤەر كە بەشی هیچی نەدەكرد . ئا لێرەدا سەرانی سوپا رازی دەبوون بە هەر پرۆژەیەك كە لەم تەنگەژەیە قورتاریان بكات هەر چەندە چانسی سەركەوتن تێیدا كەم بێت ,لەالیەك خۆیان لەالی هیتلەر خۆشەویست دەكەن و لەالیەكی ترەوە هیچی تێناچێت چوار كەس بنێری بوو كردەوەیەكی نادیار كاتێك كە هەزارەها سەرباز رۆژانە لە بەرەكانی شەردا دەكوژرێن . بەشداربووانی ئەم كردەوەیە جگەلە مولەر خۆی وەكو كۆماندۆ سێ كەسی تر بوون یەكەمیان فریدریش ولیەم هۆفمان ناوێك كە لە 1912لە دایك بوبو و لە كابول لە سااڵنی 1930وەكو مامۆستا كاری كردبوو وەك ئەندازیار كەسی دووەم ناوی گیۆرگ هاینریش ئادالبێرت مستەفا كۆنێچنی بوو ئەمە لە سااڵنی 1930 لە قەسری رەزا شا كاری كردبوو وەك هونەرمەندێك لەالیەن كۆمپانیایەكی ئەڵمانیەوە كاری كردووە ,ئەم كۆنێچنیە لە سااڵنی دوای جەنگی جیهانی دووەم دەبێت بە موسڵمان وە ناوی مستەفا لە خۆی دەنێت ,ژیانێكی زۆر سەرنج راكێشی هەبووە لە دەرفەتێكدا لەسەری دەنووسین . هەڵبژاردنی ئەم دوو كەسە لەبەر ئەوە بووە كە شارەزا بوون لە زمانی فارسی و رۆژهەاڵتیان دی بوو كە ئەم دوو مەرجەش مەرجی مولەر بوو بو بەشداریكردن لە كردەوەكەدا . سێیەم كەس كە مولەر داینابوو بیدۆزێتەوە كە خەڵكی كوردستان بێت وەك چاوساغ و وەرگێر لەگەڵیاندا بێت دەزگای هەواڵگری كوردێك پەیدا دەكات كە خەڵكی
یاده‌وه‌ری سەقزبووە دوای ئەوەی مولەر دەیدوێنێ بە دڵی نابێت لەبەر ئەوەی رۆحی كوردایەتی زۆر الواز بووە لە الی, وەك مولەر دەڵێت . مولەر دەزگای هەواڵگری ئەڵمانی لە ئیستەنبۆڵ رادەسپێرێت بۆ ئەوەی كەسێك بدۆزنەوە كە كوردی عیراق بێت و ناسیۆنالیست بێت و رازی بێت بە كاركردن لەگەڵیان ,ئەو كاتە رەمزی نافع رەشید ئاغای هەولێری لە دایكبوی 1917لە رۆبەرت كۆلێج دەبێت بۆ خۆ ئامادەكردن بۆ ئەوەی لە زانكۆ دەست بە خوێندن بكات لەوێ كەسێك بە ناوی لویس سەركیس باكوزی یان باقۆز پەیوەندی پێوە دەكات و دیارە ئەم باكۆزە لەگەڵ ئەڵمانەكان كاری كردووە ,لویس وا لە رەمزی دەگەیەنێت تۆ دەچیت بۆ ئەڵمانیا لە زانكۆكانی ئەوێ دەخوێنیت بەاڵم لەبری ئەوە دەبێت یارمەتی ئەڵمانان بدەیت وەك بێژەرێك لە رادیۆی بەرلین ,ئەم رادیۆیە دەنگی دەگەیشتە هەموو رۆژهەاڵت و پرۆپاگەندەی نازیانی باڵو دەكردەوە لە عیراقدا بێژەری بەناوبانگ یونس بحری كە لە بەشی پەخشی عەرەبی دا كاری دەكرد و كاریكە ری زوری هه بوو له سەر خەلك . رەمزی رازی دەبێت و دەیبەن بۆ ئەڵمانیا بە رێگای بولغاریاوە بەشێوەیەكی نهێنی كە دەگاتە بەرلین لە ئەتمۆسفێرێكی ئەكادیمیدا دەخولێتەوە ,زانكۆ و پرۆفیسۆری ناوداری پێدەناسێنن ,بۆ تیاترۆ ,سینەما ,ئۆپێرای دەبەن . دوایی رەمزی دەبەن بۆ ئەو شوێنەی كە ئەندامانی كردەوەكە مەشقی تیادا دەكەن ,مولەر لە كتێبەكەی خۆشیدا باس لەو ساتانە دەكات كە چۆن رەمزی رازی بكات بەوەی پێی بڵێت ئێمە بە تەمای كردەوەی ماموتین و ئایا تۆ بەشدار دەبیت لەگەڵمان . بێگومان مولەر دەتوانێت رەمزی رازی بكات لە كۆتاییدا بەوەی كە خەباتی هەردوو میللەت ئەڵمان و كورد لێك دانەبڕاوە و دەبێت دژی ئینگلیز بجەنگین و لە خاكی كوردستان وەدەریان نێین و ئەڵمانیا یارمەتی كورد دەدات بۆ دروستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆیی خۆیان . لە ڕاستیدا ئەمانە تەنها بەڵێنی مولەر بووە بۆ رازیكردنی رەمزی ئەگینا ئەڵمانیا وەكو دەوڵەت هیچ كاتێك پالنی نەبووە بۆ دروستكردنی دەوڵەتی كوردی و خۆی هیتلەر رۆژهەاڵتی ناوەڕاست هەمووی سەرنجی ڕانەدەكێشا چونكە ئەو كاتە تەنها بیركردنەوەی الی داگیركردنی رووسیا بوو ,الی هیتلەر مەجالی حەیەوی ئەڵمانیا رووسیایە نەك شوێنێكی تر . لەژێر رۆشنایی ئەو بەڵگانەی كە دەستمان كەوتووە لە ئەرشیفی بەریتانی و ئەلمانیدا ,كەر هه ندیك برسیار وە الم بدەینەوە . ئایا رەمزی نازی بوو یان بۆ پارە بەشداری كرد لە ماموتدا كرد؟ ئایا رەمزی لە چ حزبێك بووە بۆ بەشداریكردنی پەیوەندی هەبووە بە هیچ حزبێكەوە هەبوە ,ئایا رەمزی داهێنەری ئااڵی كوردستانە یان مولەر پەیوەندی راستەقینەیان بە ئااڵی كوردستانەوە چیە ؟ بۆ وەاڵمی پرسیاری كە ئایا رەمزی نازی بووە بێگومان ئێمە دەڵێین نەخێر چونكە نەك ئەو لە كوردستان وەكو رێكخراو كەس نازی نەبووە نەك رەمزی ,راستە خەڵكانێك هەبوون زۆر سەرسام بوون بە پرۆپاگەندەی نازییەت كە لە عیراقدا لەگەڵ هاتنی نازییەكان بۆ سەر حوكم لە هەموو دونیا دا رێكالمیان بۆ دەكرد لە عیراقیشدا بێگومان سەرسامی بە نازییەت لەالی هەموو خەڵك بالو بوبۆوە بە هۆی كارەكانی فریتز گروبا كە
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م كونسوڵی ئەڵمانیا بوو لە بەغدا . سەرسامی خەڵك و دونیا بە نازییەت زیادی كرد دوای دەست پێكردنی جەنگی جیهانی دووەم سەركەوتنەكانی سوپای ئەڵمانی وای كرد دونیا سەرسام بێت بە مۆدێلی حوكم و بەرێوەبردنی نوێی نازییەكان لە حوكمدا . رەمزی نافع وەك هەر كەسێكی تری ئەو سەردەمە وەك گەنجێكی ناسیۆنالیست بێگومان سەرسام بووە بەو مۆدێلە و مۆدێلی ئینگلیز وەك داگیركەرێك سەیر دەكراو نەهامەتییەكانی میللەتی كورد لە ئەستۆی ئینگلیز بوو. ئەم شیكردنەوەیە هی مێژوونووسی بەناوبانگی عەرەب ئەلبێرت حۆرانییە كە لەگەڵ سوپای بەریتانیا كاری دەكرد و خۆی راپۆرتێكی لەسەر كەسایەتی رەمزی نافع و مۆتیڤەكانی بەشداری كردنی لەم كردەوەیەدا نووسیوە . ئەگەر سەیرێكی مێژووی ناسیۆنالیستی میللەتانی دونیا بكەین و بگەرێینەوە سەردەمانی جەنگی جیهانی دووەم دەبینین زۆر میللەت بە یارمەتی دانی نازییەكان دەیانویست دەوڵەتی ناسیۆنالیستی بۆ خۆیان دامەزرێنن پێش كورد عەرەب ئەو كارەی كردووە لە مایسی 1941دا بە سەركردایەتی رشید عالی الكیالنی و الحاج امین الحسینی كە موفتی قودس بوو تا كۆتایی شەر لەگەڵ نازییەت بوون ,لەالیەكی ترەوە چەچانی و ئۆكرانی و فیللەندی و لیتوانی و التیڤی و چەندەها میللەتی تر یارمەتی سوپای نازیان دەدا بۆ ئەوەی لە دەست سوپای سووری سۆڤیەتی رزگارییان بكات , نمونە زۆر زۆرە بۆ هێنانەوەی بەڵگەی بەشداربوونی ناسیۆنالیستی دونیا لە كاركردن لەگەڵ نازیدا بۆ گەیشتن بە ئامانجی خۆیان .
وێنهی رهمزی نافیع له ساڵی 1943له كاتی لێكوڵێنهوه له قاهیره هەروەها دروستكردنەوەی ئااڵی كوردستان و بەرزكردنەوەی پێش دەست پێكردنی كردەوەی ماموت لە نمایشێكدا بۆ ئەوە بووە كە رەمزی تەواو تێبگەیەنن لە جددیەتی كارەكەیان و وە ئەڵمان خۆشیان فۆرمێڵ هەموو شتێك ئەبێت بە ئوسولێ خۆی بكرێت . وەك لە دۆكیۆمێنتەكاندا و لە كاتی تەحقیق كردندا لەگەڵ مولەردا دەردەكەوێت ,رەمزی نافع هیچ پارەیەكی لە بری بەشداریكردن لە كردەوەی ماموتدا وەرنەگرتووە مولەر دەڵێت ئێمە رۆژانەمان 11ڕایش مارك بوو هی رەمزی 20ڕایش ماركیان بۆ دانابوو جگە لەوەش 20هەزار ڕایش مارك بە تەمابوون بیدەن بە رەمزی بەاڵم رەمزی ئەم پارانەی هەموو رەفز كردۆتەوەو
نووسهر لهگهڵ د .بیرند لیمكه كه یهكێكه لهو لێكۆلهرهوانهی كه لهسهر كردهوهی ماموت دهنوسێت لێرەدا دەبێت ئێمە ئەوە بلێین كە ئەم قسانە نابێ بەوە لێك بدرێتەوە كە رژێمی نازی بە راستی مۆدێلێكی باش بووە بۆ حوكم رانی ,ئێمە لە كاتێكدا ئەم راستیانە دەخەینە روو نابێت تاوانەكانی نازییەت بەرانبەر بە گەالنی دونیا لەبیر بكرێت بە تایبەتی هۆلۆكۆست و كوشتنی 50ملیۆن ئینسان لە رووسیا و تاوانی تر . ئێمە تا ئێستا هیچ بەڵگەیەكمان لەبەردەست نیە كە بیسەلمێنیت كە رەمزی نافع لەگەڵ هیچ كەسایەتی و حزبێك رێكەوتبێت بۆ بەشداری كردن لە كردەوەی ماموت دا ,چونكە رەمزی خۆی نەیدەزانی بەشدار دەبێت لە كردەوەی ماموتدا تا نەچووە ئەڵمانیا .
بهرگی یهكێك له پێنج فایلهكهی ئهرشیفی بهریتانی له لهندهن لهسهر رهمزی و هاوهاڵنی له ساڵی 1943تا 1946
7
گوتوویەتی بیدەن بەو قوتابییە كوردە هەژارانەی كە لێرە دەخوێنن ,تەنانەت رەمزی ئەو پارەی لە ماڵەوە بۆی هاتووە بۆ توركیا ئەویشی بەخشیووەتەوە بە خاچی سوری نێو دەوڵەتی . ئایا مولەر یان رەمزی ئااڵی كوردستانیان داهێنا وەك هەندێك رۆژنامەنووسی بێ خەبەر كە بانگەشەی بۆ دەكەن ؟ راستی ئەم مەسەلەیە ئەوەیە رێكخستنی كردەوەی ماموت زیاتر لە 6مانگی خایاندووە بۆ ئەو كردەوەیە مولەر خەمی لە هەموو وەردەكارییەك خواردووە هەر لە دەرمان و چەك و دیاری بۆ ناودارانی كورد و مەشق كردن و بە كورتی هیچ شتێكی نەهێشت بۆوە تەنانەت بیری لە ئااڵش كردبۆوە . مولەر خۆی ئیدیعای ئەوە دەا كە ئااڵی كوردستانی داهێناوە و زۆر كەسیش وا دەزانن رەمزی ئااڵی كوردستانی داهێناوە ,بەاڵم لە راستیدا كێ دایهێناوە لێرە وەاڵمی نادەینەوە بەاڵم دەتوانین زۆر بە راشكاوانە بڵێین كە نە رەمزی و نە مولەر ئااڵی كوردستانیان دانەهێناوە ,ئەوەی ئێمە دەیزانین لەم بارەیەوە كە رەمزی وەك ناسیۆنالیستێك كە سااڵنێك لەگەڵ حزبە ناسیۆنالیستە كوردەكاندا كاری كردوە بە تایبەتی سەرانی خۆیی بوون میر كامەران بەدرخان و ئەوانی تر . رەمزی سكێچی دروستكردنی ئااڵی كوردستانی لەناو موفەكیرەكەیدا هەبووە ,مولەر پێویستی بە دروستكردنی ئااڵی كوردستان هەبووە ,كۆنێچنی كە یەكێكە لە بەشداربووانی ماموت و دەستێكی هونەری هەبووە ئەو ئااڵی كوردستانی دروستكردووە بۆ كردەوەی
ماموت بەاڵم ئەو قسەیە مانای ئەوە نیە كە كەس لە بەشداربووانی ماموت داهێنەری ئااڵی كوردستانە . بە نیسبەت شێخ محمود كە كردەوەكە بەناوی ئەوەوە بووە ئایا ئاگاداربووە پێشتر ئەڵمانەكان یان ئەڵمانەكان ویستوویانە پەیوەندی پێوە بكەن؟ مولەر هیچ پەیوەندییەكی بە شێخ محمودەوە نەكردووە و تەنانەت نەیزانیوە كە شێخ محمود لە سااڵنی 1930ەوە چیتر وەكو شۆرشگێر ئەكتیڤ نەمابوو ,خۆی مولەر كاتێك كە لە بەغدا چاوی بە شێخ دەكەوێت ئەو كاتە شێخ لە مەنفادابوو ,ئەمە یەكێكە لە هۆیە سەرەكییەكانی فەشەلی كردەوەی ماموت واتە كەمی زانیاری ئەلمانە كان لە سەر كورستانو بیكومان هۆی تری زۆرە ئێمە لێرەدا باسی ناكەین لە ناو دۆكیۆمێنتەكانی ماموتدا دەردەكەوێت كە ئەڵمانەكان نامەیان بۆ چەند كەسایەتیەك نووسیوە بۆ ئەوەی كە بەشداربووانی ماموت ئامادە كردبوو بو ئە وهەی كە بە شداربوانی ماموت دوای هاتنە كوردستان یارمەتیان بدرێت ,لەوانە نامەیان بۆ شێخ محمود و حەسەن فەهمی بەگی جاف و چەند كەسێكی تر لێرەدا ناكرێت هەموو وردەكارییەكی كردەوەی ماموت باسكرێت بۆ نمونە ئەو چوار كەسە لە ناو دۆكیۆمێنتەكان پێیان دەگوترێت گروپی یەك و ئەگەر سەركەوتووبان گروپێكی تر ئامادەبوون بە ناوی ماموت دوو ,هەروەها ئەگەر بێتو دۆكیۆمێنتەكانی ئەڵمانی و ئینگلیزی كە زیاترن لە هەزار الپەرە بكرێن بە كوردی زۆر راستی تر ئاشكرا دەبێت بە تایبەتی ئەگەر قسەكانی مولەر بەرانبەر بە دۆكیۆمێنتەكانی تەحقیق لەگەڵیدا بەراورد بكەین ,بۆمان دەردەكەوێت كە چۆن مولەر خۆی كردووە بە پاڵەوانی ماموت هەرچی گوتبێت كورد باوەری پێ كردووە بەداخەوە . لە كۆتاییدا دەمەوێت بێژم كە ئێستا ئێمە كاردەكەین لەسەر باڵوكردنەوەی هەموو دۆكیۆمێنتەكانی كردەوەی ماموت و لەگەڵ بەشی توێژینەوە لە وەزارەتی بەرگری ئەڵمانیا بە بەشداری دكتۆر بێرند لێمكەدا كە ئەویش ئەم بابەتەی ال گرنگەو سوپای ئێستا ئەڵمان كە یارمەتی كوردستان دەدا ئەمرۆ دەیانەوێت بزانن چ پەیوەندییەك لە نێوان كورد و ئەڵماندا هەبووە لە مێژوودا . دەبرسم من تاكەی رەمزی لەبیر بكرێت لە هەولێر یەك جادەی بەناوكرا ئەویشیان البرد نازانم هۆیەكەی چیە ,بۆچی حكومەت و حزبی كوردی خۆی یەكالیی ناكاتەوە لە بارەی یادكردنەوەی رەمزیدا ئەو نهینیە چیە وا حكومەت و حزبی كوردی لێی دەترسێن بۆ بۆمانی بەیان بكەن .
له ههولێر بۆ ههفتهیهك شهقامێك به ناوی رهمزی نافیع كرا و البرا
8
سەرپەرشتی كەلچەری بەدرخان ندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبه بـــاوكـــراوەیـــەكـــی بیروڕای‌ئازاد د.وریا عومهر ئهمین روونـ ــاكـ ــبـ ــیـ ــریـ ــی راوێژكاری زمانهوانی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان گــشــتــیــیــە لــەگــەڵ خولی سێیهم ،ژمارە ( ،)171پێنج شهممه ،كانونی دووهمی 2015/1/22زایینی - بەدرخان دەردەچێ رێبهندانی 2714كوردی -ساڵی چواردهههم
سێژوان د .وریا عومەر ئەمین دوای دامركانی پشكۆی خۆرنشین تارای ڕەش ئەكشێ لە پیرۆزەی شین مروارییەكان ئەكەونە دزە زەمین ئەپژێنن بە نمەی بزە لەتەك مانگی نوێ هی گەش و درشت ئەبنە ملوانكەی گەردنی سروشت ئەم ڕەشبەڵەكە ئەفسووناویە ژوانی نهێنیی ..بوون و جوانیە نارێ تۆش یێكێ لەو گەوهەرانەی هۆشبەستی نازی ئەو ئێوارانەی كە چرۆكانم بۆت ئەجریوێنن شنەكانی سۆز بەرەو تۆم دێنن ڕوویان تێ ئەكەم لەوێ ئەتبینم لێتان ئەبیستم ئاوازی ژینم
پێشمەرگە قوبادی جهلیزاده لەسەر هێڵی ئاگردام ئەوەی من و مردن لێك جودا دەكاتەوە، تفەنگەكەمە. دایكم لەسەر بەرماڵە... هەر دەنكە تەسبیحێك ،كە بەدەم سەلەواتەوە، ئاودیو دەكات، لێرە مینێك، لەبن پێی جنۆكەیەكدا، دەت ەقێ ت ەوە. ژنەكەم ژوورێكی چۆڵ كردوە بۆ خێزانێكی ئێزدی. لە باخچەی ماڵەكەماندا، منداڵێكی شنگالی و منداڵێكی کۆبانێ، بەیەكەوە گەمان دەكەن. بەیەكەوە، ژنە كریستانییەك و ژنە كاكەییەك و ژنە شەبەكێك، گەسك لە تەنیایی دەدەن و گوڵەكانی ئومێد ،ئاو دەدەن. لە تەنوورەكاندا ،ئاگر كراوەتەوە. ژنەكانی شار هەویر دەشێلن زارۆكەكان لەسەر چیای ژەهردا، بە لەتێك نان و مەتارەیەك هەنگوینەوە شۆڕ دەبنەوە دەشتاییەكانی ئارامی. لەسەر هێڵی ئاگردام. ئەوەی من و ژیان لێك جودا دەكاتەوە، بستێك نیشتمانە.
بیرەوەریەك بۆ 75ساڵەی ئێزگەی كوردی بەغدا رۆژی 29ی كانوونی دووەمی ساڵی 1939 وەرچەرخانێكی گرینگە بۆ بۆ هەموومان بەگشتی و هونەرمەنان و هونەری رەسەنی كوردی و میدیای كوردستان بەتایبەتی چونكە خودی رادێوی كوردی بەغدا لەدوای دامەزراندنی یەكەم رادێوی عیراق كراوەتەوە لەو مێژووە كۆن و دوور و درێژەشدا كاری زۆر گەورەی لەسەر دەستی رۆشنبیران و و هونەرمەندان و نووسەران و تەواوی ئەو كەسانەی بە گۆرانیەك یان بەرهەمێكی ئەدەبی و رۆشنبیری و هونەری بەشداریان كردووە. ئەوەی لێرەشدا مەبەستە بیخەمەروو بۆ وەك پێویست دوای لەكاركەوتنی ئەو ئێزگە كۆنەمان لەساڵی 2003وەكو پێویست نەتوانراوە ئەو ئێزگەیە وە دەستكەوتێكی گەورەو گەوهەرێكی زیرین سەیر بكەین و یادی بكەینەوە رەنگە ئەوەش هۆكاری خۆی هەبێ دەشێ لێرە تیشكی بخەینە سەر و سەرەتا وەك پاكگراوندێكی مێژووی بە قۆناغەكانی دا برۆینەوە. بۆ ئەوەی سیاسەتی ئەوسای حكومەتی شاهەنشاهی عێراق و درەستكردنی پەیوەندی نێوان دەوڵەت و میللەت هەبێ و ئەوێ رۆژێش تەنها وەسیلەی پەیوەندی گشتی رادیۆ بوو بەتایبەتی رۆژنامەو گۆڤارەكان وەك پێویست نەدەگەیشتە كوردستان و رێك دوای كردنەوەی ئێزگەی رادیۆی عێراق بیر لە كردنەوەی بەشی كوردی كرا و سەرەتاش بە 15دەقیقە دەستی پێ كرد كە بەرنامەكانی بریتی بوون لە خوێندنەوەی دەنگوباس و ووتارێك و گۆرانی و الوكی كوردی و دواتر و پەیتا پەیتا بەپێی قۆناغەكان كاتەكانی زیاتر كران و بەوەش دەرگایەكی گەورە لەسەر گۆرانیبێژو الوكبێژان كرایەوە كە ئەوسا ئامێری تۆماركردن نەبو بەڵكو راستەوخۆ لەبەر دەم مایكەوە تیپێكی بچوكی مۆسیقا بەرهەمە هونەریەكان پێشكەش دەكران و دای ساڵی 1940كاتەكە گەیشتە كاتژمێرێك لە ،3 5ئێوارە تاكو 5 ،4و هەندێ بەرنامەی وەكو و گوندنشینان وكیشاوەرزی رێنمایی ئایینی پانۆرامای هەواڵ بوون و تا سااڵنی 1947تاكو 1950ووردە ووردە بەرەو پێشەو هەنگاوی نا . بۆ ئەوەی بەشە كوردیەكەی رادیۆی عێراق لە بەغدا بەباشی هەڵسورێ خوالێخۆشبو كامیلی كاكەمین رۆشنبیرێكی شاری سلێمانی بوو لە شاری بەغدا بوو وەكو یەكەم نووسەر و بێژەی ئەو بەشە دەستەبەكار بوو و عەبدولقادر قەزازیش هاتە پاڵ كامیلی كاكەمین و هەریەك لە رەشید نەجیب و ئەنوەر سائیب و ئیبراهیم ئەحمەدو چەندانی تر . ئەو بەرێزانەی لە بەشی كوردی دەستبەكار بوون لەالیەك كاری رۆژانەیان بە وەرگرتنی هەواڵەكان و رووداوە ناوخۆیی و هەرێمیەكان لە رادییۆكانی ترو ئاژانسەكان وەردەگرت و لە زمانەكانی عەرەبی و ئینگلیزیەو وەریان دەگێرایە سەر زمانی كوردی و هەر خۆیشیان ئەو ووتارانەیان دەنووسی كە ئەو سەردمە پێویست بوو. ئامانجەكانی بەشی كوردی رادێۆی عێراق: -1تونوتۆڵكردنی پەیوەندی نێوان هەردوو گەلی كورد و گەلی عارەب دەستەبەركردنی ژینگەیەكی كۆمەاڵیەتی لە عێراقدا. -2پركردنەوەی ئەو بۆشیاییەی لە میانەی دەستپێرانەگەیشتنی كوردان لەو گۆڤارو رۆژنامانەی لە بەغدا دەردەچوون . -3بایەخدانی توانا هونەری و رۆشنبیریەكان و كۆكردنەوەی سامانی رەسەنایەتی كوردی لە گۆرانی و ئاواز و حەیران والوك و نەفەوتانی ئەو فۆلكلۆر و كەلەپوورە كوردیانە و زیندوكرنەوەی
عهدنان كاكه دیبەگەیی
ئەوەی پێشخۆیان. -4رێگەخۆشكردن بۆ ووشیاری نەتەوەیی. -5پەرەپێدانی گوندنشینان و پەرەپێدا و چاككردنی كشتوكاڵی لەسااڵنی پەنجاكانەوە دەستەبی سەرپەرستیاری ئێزگە كە كامیل كاكەمین بەرپرسی یەكەم بوو هەوڵی زۆریاندا بۆ هێنانی ئەو (قەوان) و بەرهەمانەی لەالیەن كۆمپانیاكانی بێگانە وەكو بەیزافۆن و چەخماخچی و ئەبوكەلب و هی تر بۆ قازانج و فرۆشتنی خۆیان بۆ هونەرمەندانی كورد وەك دایكی جەمال و مریەمخان و سەیدعەلی ئەسغەری كوردستانی وسێوە و رەشوڵ و تاڵیب مەجید وكاویس ئاغا و عەلی مەردان و رەسوڵ گەردی و تایەر تۆفیق و حەمدیە فەندی و چەندانی تر تۆماركرابوون لە دەرەوەی كوردستان بهێننەوە بۆ بەكارهێنان بەوە بەشی كوردی پێشكەوتنی بەخۆیەوە بینی. هەر لەسااڵنی 1953و 1955چەند كەسێكی تر هەوڵیاندا بچنە ئێزگەو خزمەت زیاتر پێشكەش بكەن بەتایبەتی ئێزگەی كوردی بەهۆی پەیدا بوونی رادیۆ لە شوێنەگشتیەكانی وەك چایخانەو قاوەخانەو مالە دەوڵەمەندەكان و دیوەخانەكا پەیدا بوون بیسەری زۆر بوون و كوردیش خواستی زیاتی هەبوو لەوانەش مامۆستا رەفیق چاالك كە خۆی مامۆستای سەرەتایی بوو بەاڵم توانای زۆری هەبوو وەكو هونەرمەند لە بواری تەمسیل و شانۆ و ووتنی گۆرانی و نووسینی ووتاردا هەروەها مامۆستا قادر دیالن لە بواری موسیقاو ئاوازدا و مامۆستا ئەحمەد دەنگ گەورە ئەحمەد دالوەرو هی تر و مامۆستا كەمال رەوف محەمەد وەكو ئێزگەوانیك لە هەموو بوارەكاندا چوونە ئێزگەوە. لە رێنماییە ئایینەیكانیشدا دینیەكان مامۆستا عەالئەدین سەججادی رۆڵی بینی . لە قۆناغی دواتری ئێزگە و دوای روخانی دەسەاڵاتی پادشایەتی و كوژرانی فەیسەڵی دووم و بەرپا بوونی شۆرشی 14ی تەمموزی 1958و دەركردنی دەستووری كاتی عێراق و چەسپاندنی نەتەوەی كورد وەك دووەم نەتەوە لە عێراقدا بەوە زۆر مافی تر بۆ گەلی كورد دەستەبەر بوون ئەوە بوو جەنەراڵ عەبدولكەریم قاسم زەعیموەحید بامەرنی ئەفسەرێكی پلەداری هاورێی خۆی وەك بەرێوەبەری بەشی رادیۆی كوردی تەرخان كرد و لە الیەكی ترەوە ماوەی بەرنامەكان زیارتربوون و لە رووی تەكنیكیشەو پەخشەكەی فراوانكرا كە هەموو ناوچەكانی كوردستان بگرێتەوە بەوەش هونەرمەندانی كورد باشتر گورتینێكی بەخۆوە بینی و بەوەش ئێزگە بەسترایەوە بە وەزارەتی ئیرشاد و ئاراستە. بەرێوەبەر ئێزگەلەساڵی 1939تاكو : 2003 خوالێخۆشبوان كامیل كاكەمین ،زەعیم وەحید
بامەرنی ،دكتۆر سادق بەهدین ئامێدی ،عەبدوڵال حاجی موسا ،شاكر مەنسوور ،محەمەد جیهاد حەسەن ،محەمەد سەلیم سواری(لە ژیاندا ماوە) و خوالێخۆشبوو كەمال ئەمین سەمین. بێژەرانی ئێزگەی كوردیش بریتی بوون لەمانە: كامیل كاكەمین ،رەفیق چاالك ،عەبدولقادر قەزاز، كەمال رەئووف محەمەد ،مەحمود موفتی ،عەبدوڵال عەباس ،محەمەد سەدیق ئیمام ،فەخرەدین دۆسكی، عەبدولوەهاب تاڵەبانی ،نیهایەت جەالل ،هاشم عەلی مەندی ،محەمەد جیهاد حەسەن ،قومریە حەسەن ،كەمیلە عەلی ،محەمەد ساڵح عەبدولكەریم ،محەمەدئەمین عوسمان ،حافز مایی ،تەحسین ئەحمەد بەگ بەرواری ،ماجیدە محەمەد ،موختار فایق ،مزەفەر دێركی ،شیرین عەباس ،كەریم بدەل، بەهادین جەالل ،سوكەینە مەنسور ،شەعبان مزوری، ئیسماعیل گەیالنی ،هەاڵت ئامێدی ،نیشتیمان عومەر ،خەلیل ئیبراهیم. ئامادەو بەرنامەیان رۆشنبیرانەی ئەو پێشكەشكردووە: جەمال بابان ،د.سادق بەهادین ،مستەفا ساڵح كەریم ،بەدرخان سندی ،د.زەنون پیریادی ،د.مارف خەزنەدار ،بورهان قانیع ،عوسمان عوزێری. ، بەرنامە ئاینیەكان: عەبدولحەمید ئەتروشی ،ئەبوزەید مستەفا سندی، عومەر مەولود دیەگەیی ،محەمەد شەوكەت ،شەعبان گولی ،ئەیوب دەرباس گۆرانیبێژو الوكبێژانی ئێزگەی كوردی: عەلی مەردان ،دایكی جەمال ،مریەمخان ،نازدارو ئەسمەرفەرهاد ،شەماڵ سائیب ،رەسوڵ گەردی ، تایەتۆفیق ،باكووری ،حەسەن جەزراوی ،خوداد عەلی ،سەعیدئاغا زێباری ،محەمەد عارف جەزراوی، نەسرین شێروان ،گوڵبەهار ،فوادئەحمەد ،عومەر رەزا ،بەلقیس دۆسكی ،تەحسین تەها ،عیسا بەروری. هەنگاوەكانی دوای بەیاننامەی 11ی ئاداری : 1970 ئەڵبەت كورد وەك نەتەوە لە رووی سیاسیەو وویستویەتی بایەخی خۆی بداتە ئەو ناوەندە ستراتیژیانەی كە كورد وەكو نەتەوە بەموڵكی خۆی دەزانی رادیۆی كوردیش یەكێك بوو لەو ستراتییانەی شۆرش كاری بۆ كرد لەوانە بە بەرێوەبەرێتی كردنی رادیۆی كوردی لە بەشەوە بۆ دەزگایەكی سەربەخۆ ئەوە بوو لە دوای ساڵی 1971 و بەوە هەنگاوێكی گەورەتر بوو لە الیەك ماوەی بەرنامەكان تاكو ساڵی 1990بووە 22كاتژمێر ناوەندی پەیامنێران لە شارەكانی كوردستان كرانەوە و چەنید بێژەرو كارمەندی دڵسۆز و رۆشنبیری تری بۆ دامەزرا دەرگا كرایە هەموو هونەرمەندانی كورد بەرهەمەكانیان تۆمار بكەن رایەڵەیەكی پتەو لە نێوان بیسەری كورد و رادییۆ دروست بوون بایەخی زیاتر بە هەموو كەرتەكان درا رادییۆ كاری بۆ بكات و تەنانەت سەرچاویەكی گەورەی رۆشنبیری و كۆمەاڵیەتی و زانستی گەورەی ناوەچەكە بوو. لەكاركەتن و وێران بوون: بەداخەوە دوای ئەو هەموو ماندوبوونەوی گەلی كورد ئەو ناوەندە گەروەیەی رۆشنبیری و هونەری لەئەنجامی شەرخوازی سیستەمی دیكتاتۆریەتی عێراق ،میللەتی كورد قوربابنیەكی زۆری دا بە وێران بوون و بۆمبارانی فرۆكەكانی هاوپەیمانان و دوت ردزین و بەتااڵنبردنی ئەرشیفێكی مەزنی نەتەوەكەمان كە بە میراتێكی گەروەی رۆشنبیری دادەنرێت لە ماویەكی كەمدا كە بە لە ماوەی زیاتر لە 60سااڵ بوو كۆكرابوە لەناوچوو تەنها ئەو ماوە لە ووتارەكانماندا یادی بكەینەو وەكو مێژووش بینویسنەوە.
10
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
كه‌لچه‌ری‌به‌درخان
پێاڵوی شەنگالیەكان پێشكەشە بە پێاڵوە مێژووییەكانی كورد د .مەولود ئیبراهم حەسەن توڕەیی پیر
هێ ی دنیاتۆ ئاگاداری ، لە هەموو جیهاندا هیچ ژیانێك لەژیانی نێو (كوردستان) پڕ (باج) تر نیە؟! هێ ی جیهان تۆ دەزانی، لەهەموو مێژوودا تاجی سەری هیچ پادشایەك لە تاجی پێی پەتی منداڵە شەنگاڵیەك پڕ (تاج) تر نیە؟!
نەفرۆشتن!
رۆژنامەنووسێك، ویستی پێاڵوی دڕاوی (پیر)ێ بكرێ! پیرە :نایفرۆشم. نایفرۆشم. تۆزێ نیشتمانی پێوەیە. ئەمە پێاڵو نیە ! ئەمە چیای شەنگالە لە سایەی ئەو پێاڵوەیە میللەتێك، بەسەر پێوەیە.
كارگە
كاتێ شەنگالیەكان هەموو پێكەوە لە پێناو مانەوە پێاڵوی خەباتیان دڕی ، شەنگال بەردەكانی خۆی هەڵوەڕاند وەك دایكێكی دڵسۆز بۆ بەرپێی پێخواسەكان كردی بە خۆڵێكی نەرم و پیرۆز هەر بەدەستی خۆشی شریتی شۆڕشێكی نوێی پێاڵوی تازەی بڕی.
نەوە
باوكێك لە شەنگال كوڕەكانی هەمووی، كوژرابوون.
كچەكانی هەمووی بردرابوون. ئەوەی بە دەستیەوە مابوو وێنەی منداڵەكان و جوتێك پێاڵوی دڕابوون.
میرات
منداڵێك لە چیای شەنگال دایكە پیر و نەخۆشەكەی بەرگەی كۆچ و ڕەوی نەگرت ..مرد. منداڵەكەش بۆ سەبووری و هاودەنگی پێاڵوەكانی دایكی ماچ كردوو لەگەاڵ خۆی برد.
حەج
تا ئێستا ئێزیدییەكان كە دەچوونە حەج لەبەر دەرگای اللشی نورانی، پێاڵوەكانیان دادەكەند. لەمەودوا هەر لە شەنگالەوە پێتان خواس كەن حەجتان قبوڵە بێ چۆن و چەند.
كەمپ
پێاڵوە جێماوەكانی چیای شەنگال پێاڵوی پیر و گەنج ژن و مندااڵ كۆبوونەوە توڕە و توند بە هاوار و ناڵەناڵ :بۆ كەسێ ئاگای لە ئێمە نیە؟ بۆ كەسێ ئاوڕ لە ئێمە ناداتەوە؟ بۆ رێكخراوی شارێ حكومەتێ، كەمپێكمان بۆ ناكاتەوە؟
مۆر
پێاڵوێكی پیرۆز لەگەاڵ پیرێكی نوورانی
خۆیان نەدایەدەست ، بەرەو چیای شەنگال بەڕێ كەوتن هەوراز و لێژ. لە پڕ بەجووتە درانەبەر رێژنەی دەستڕێژ. نورانی ..بریندار بوو پێاڵو ..كونی تێكەوت. خوێن رێچكەی بەست شەنگال سوور بوو شەنگال ئااڵ بوو بۆ یەكەمینجار چیای شەنگال بەرەو سەردەمێكی تازە مۆری خوێناویی ژیانێكی نوێی پێكەوت.
داهێنان
لە هەاڵتندا هەاڵتنی دەست تاریكی لە پێناو ڕۆیشتن لە پێناو ڕووناكی و بەردەوامی ژیان. منداڵە شەنگالیەك پێاڵوەكانی گیان لە دەست دەدەن. منداڵە.. لە پارچەی لباد و بەن نوێترین پێاڵوی داهێنا، پێاڵوێكی پڕ لە پەیامی ژیان.
كەمپ نەورۆز
منداڵە شەنگالیەكە لە كەمپی نەورۆز دەستێكی پیرۆز پێاڵوە الستیكە نوێ كەی لە پێ كرد. بەهەشت دەرگایكرایەوە. ژیان لە نوێوە دەستی پێكرد.
كۆچێكی تر
لە ژێر پردەكەی دهۆك منداڵێكی شەنگال سەری بە جووتە پێاڵوەكەی كردبوو. خەوی لێ كەوتبوو خەوێكی خۆش كە دەنگی هۆرنی، ماشێنەكە
زیندووەكانی ڕاچەناند ئەو كۆچێكی تری كردبوو، دەمێك بوو مرد بوو!
مارەیی
كچ و كوڕێكی شەنگال یەكتریان خۆشدەویست خۆشەویستییەكی، پیرۆزو حەالل لە كۆچ و ڕەو زۆر بە دڵ و داو. ڕێككەوتن و بڕیاریاندا ببن بە یەك ماڵ. مارەییان بۆ یەكتر جووتێك پێاڵو بێت، پێاڵو.
هاوسەر
دوو تاكە پێاڵو یەكێكیان ،پێاڵوی ژن ئەوەی تریان هی پیاو لەسەر (بیری بەهار) لە چیای شەنگال. گەیشتنە یەك و ڕێككەوتن، سەر پێكەوە نێن بۆ رۆشتن بۆ بەردەوامی ژیان ببنەوە بە خاوەن ماڵ.
بریندار
پیرەك... لە چیای شەنگال تاكێكی پێاڵوەكەی بریندار بوو. بەجێی نەهێشت هەردوو تاكی پێكەوە خستە باخەلی بە پای پەتی بە پێاڵوی بریندارەوە بەردەوام بوو تا رزگار بوو.
توێشە
منداڵێكی شەنگال تاكێكی نەعلە الستیكەكەی پێمابوو توند توند گرتبوویە مشت. كە برسی دەبوو پێاڵوەكەی دەجوی، كە تێنوو دەبوو پێاڵوەكەی دەمشت.
خەاڵت
رۆژنامەنووسێك ویستی وێنەی منداڵێكی شەنگال بگری! منداڵەكە زوو پێاڵوەكانی داكەنی و لەسەر سینەی خۆی دانا دانانێكی پڕ لە مانا. رۆژنامەنووس وێنەی خۆی گرت. دوا جار بەم وێنەیە گەورەترین خەاڵتی وەرگرت.
نوێنەر
چی لە نەتەوە یەكگرتووەكاندەخوازن، چیتان بۆ بكەن؟ ئێستا ئامادەن بارمەتیتان بدەن گوێتان لێ بگرن. پیر- :پێیان بڵێبا لەمەودوا ڕێز لە پێاڵوی بێ پێ بگرن.
سەركەوتن
لە چیای شەنگال فرۆكەیەك نیشتەوە منداڵێك منداڵێكی تەنیا باڵ فرسەتی بەركەوت زوو سەركەوت لەو كاتەدا تاكێكی پێاڵوەكەی بە جێما! منداڵ ،بێ دوودڵی زۆربە سەربەرزی بە دوای تاكە پێاڵوەكەی دا دابەزی.
بەرد
پێاڵوی قایش، دڕا پێاڵوی الستیك، پچڕا پێاڵوێكی بەردلە پێ دەكەم. پێاڵوێك، هیچ پاڵەوانێك بە دەستی نەهێنابێ پێاڵوێك هیچ پادشایەك بۆی نەكڕابێ.
كه‌لچه‌ری‌به‌درخان
هاوڕێ
كچۆلەیەك لەگەڵ تاكە پێاڵوەكەی، گەیشتە كەمپێ نەورۆز. كچە پێاڵوەكەی گرتبووە باوەش وەك خوشكێكی دڵسۆز. لەو ڕۆژەوە، خۆشی دەوێ ماچی دەكا لە رووی خۆی هەڵدەسوێ. شەو بەیەكەوە دەخەون بەیانیان لەگەڵی دەدوێ.
پاكبوونەوە
دوو پاكیزە لە دوای (پیس كردن!) لە دەست (داعش) ڕزگاریان بوو. گەیشتنە چیای شەنگال هاواریان كرد: ئێزید نۆ كورد نۆ وەرن مە بكوژن! داعش مەپیس كرن!! خەڵك و چیا كەوتنە گریان پاكیزە بەڕێزەوە پێاڵوەكانیان داكەند.
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
گوتیان! پێاڵو بۆیان بگێڕنەوە ئێمە چیمان بەسەرهات! ئەمەیان گوت و بە جووتە خۆیان هەڵدێرا بەرەو بەرزی بەرەو (لوتكەی ئاوات) پاكیزە، بوون بە كۆتر جووتە كۆتری ڕوو لە ڕۆژهەاڵت.
لە شەنگال بێ منداڵ بوو بێ پیاو بوو. ئەوەی لە دوا فەرمان بۆی ڕزگاركراو پێی مابوو تاكێك پێاڵو بوو. پێاڵو لە باوەش لە رۆبۆسكی سەرەی نانی گرتبوو نەفەرێكیان پێدا، گوتی: بۆمان بكەن بە دوو.
پێاڵوەكان زۆر منداڵ بوون بەرگەی كۆچ ڕەویان. نەگرت. پێیەكان، بچوك بچوك ناسك ناسك. ڕۆیشتن یالە و یال باسكە و باسك. پێیەكان بەرەبەرە غونچەیان كرد غونچەی (گڕێ) و (كوڵ) غونچە پشكووتن بوون بە پێاڵوێك لە گوڵ.
فەرمان
پێاڵوێك لە گوڵ
ڕۆبۆسكی دایكێك،
لە كۆچ و رەوی شەنگالییەكان پێاڵوێكی مێژوونووس. خەریك بوو دڵی پێاڵوێكی گەنجی دەدایەوە. وردە وردە پێ بەپێ فەرمان بە فەرمان رابردووی دوور دووری بۆ دەگێڕایەوە. گەنجی پێاڵو سەرسام بوو توڕە و توند هەڵسایەوە. ئەوە چیە؟ باسی چی دەكەی، پێاڵوی پیر؟ ئەوەی تۆ دەیڵێی، هەر هەمان بەسەرهاتە
ڕوویانداوەو ڕوویاندایەوە!
هەمیشەیی
خەریكم پێاڵوی جێماوی شەنگالیەكان
وێنەی یەكە بەیەكیان. دەگرم. چیرۆكی یەك بەیەكیان
كۆدەكەمەوە.
دەنووسمەوە. لە پێشانگایەكی
11
هەمیشەیی زۆر بە پیشەیی. وێنەی یەك بەیەكیان پیشانی دنیا دەدەم. چیڕۆكی، یەك بە یەكیا بۆ هەموو جیهان دەگێرمەوە. تا ئەو رۆژەی پێم دەڵێن :هەڤاڵ دنیات هەمووی تێگەیی. كۆتایی ئابی2014 / هەولێر
پیر :چینو پلەیەكی ئایینییە :لەئایینی ئیزەدی دا. كەمپی نەورۆز :كەمپێكی تایبەتە بەئاوارە ئیزەدییەكان، لەرۆژئاوای كوردستان. بیری بەهار :بیرە بەهارەیەكە ،بەهاران ئاودارە لەچیای شەنگال. پیرەك :ژن ،ئافرەت ،شۆڕە ژن توێشە :ئەو خواردنەیە كە رێبوار بۆ ڕێگای دوور لەبوخچەیەكدا هەڵیدەگرێ. رۆبۆسكی :گوندێكی سەرسنوورە لە كوردستانی باكوور ،لەم سااڵنەی دواییدا ،فرۆكەی ترك 36كۆلبەری سەرسنوری لێكوشتن ،لەم ئاواییەدا هەموویان پێكەوە نانیان بۆ ئاوارە شەنگالیەكان ئامادە دەكردو سێ ژەمە یەك یەك پێشكەشیان دەكرد. تێبینی: شیعری (پێاڵوی شەنگالییەكان) مامۆستای رۆژنامەنووس (خالید بەكر ئەیوب) كردوویەتە عەرەبی و برای هونەرمەند (محەمەد فەتاح) وێنەی بۆ كێشاوە ،لە داهاتووێكی نزیكدا بە سەریەكەوە لە نامیلكەیەكدا (دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان) چاپی دەكات.
12
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
باڵوكراوەیەكی هونەریی گشتییە لەگەڵ بەدرخان دەردەچێ بەسەرپەرشتی :نیهاد جامی
خولی سێیهم ،ژمارە ( ،)171پێنج شهممه ،كانونی دووهمی 2015/1/22زایینی - رێبهندانی 2714كوردی -ساڵی چواردهههم
شانۆكار نیهاد جامی
پینا پاوش :ئەفسانەكانی جەستە بەئەفسانەكردنی جەستە چوونە نێو نهێنی شاردراوەكانی جەستەیە ,لەوێدا كێشوەرێكی نوێ دەدۆزینەوە ,ئەوانەی لەخەون دەچوو جەستە ئەو خەونە دێنێتە دی ,ئەوە ڕزگاركردنمانە لەساتەوەختی ترس لەجەستە ,ترس لە جەستە و ڕاكردن لەجەستە دوو چەمكی گرنگی تێگەیشتنە لە جەستە ,ئەو كاتانەی ترسمان لەجەستەمان هەبوو, بیر لەوە دەكەینەوە لەجەستەی خۆمان ڕابكەین ,دەمانەوێ ڕۆح لەجەستە بێتە دەرەوە, دەركردنی ڕۆح لەجەستە هاواری ئێمەیە بۆ ڕزگار بوون ,بۆیە چۆن ڕۆح لەتەك جەستە ئاشت دەكرێتەوە؟ ئەوە پرسیار نیە گومانێكە لەساتەوەختی ترسدا ,ترس لەو ئۆرگانە چاالكەی بوونمان ,كە دەمانەوێ كۆت بكرێت وبیری لێ نەكەینەوە ,دامەرزاوەكانی سەركوتكردن لەبەرامبەر هەر پڕۆسەیەكی ڕۆحی بیر لەزەبروزەنگ نواندن بەرامبەر بەجەستە دەكەنەوە ,جەستە ئەو ڕووبەرە حەرامەی بۆ خۆی وەك گوناهبار ودەركراوێك لەبەهەشت وێنا دەكرێت ,گوناهەكانی زمان وعەقڵیش ئەوە جەستەیە دێتەوە بەردەم سزا ,كاتێك جەستە ئەو شوێنە بێت كە ماناكانی زەبروزەنگ وسەركوتكردنەوەی لەسەر مومارەسە بكرێت ,پێویستە ئەو ڕووبەر ماناكانی خۆی بدۆزێتەوە ,گومانەكانی بە پرسیار بگۆڕێت ,چیتر دەرفەت بە ووشە نەدات كارێك بكات كە دۆخێكی سۆفستایی زمان لەگەمەكردن بە ووشەكان ڕووبەرووی سزای بكاتەوە ,سزاكەش بەرەو جەستە بڕوات ,بۆیە جەستە لەو كاتەدا چۆن بەرگەی سزا دەگرێت ,بەهەمان شێوەش پێویستە خۆی بیركەرەوە بێت وهەر خۆشی قسە بكات. بۆ ئەوەی لەجەستەوە بدوێین ,ناچینەوە سەر هۆكارەكانی سەركوتكردنی ,بەڵكو ئێمە لەو جەستەیە قسە دەكەین كە جەستەیەكی ئامادەی نائامادە بووە ,بۆ ئامادەبوونی جەستە دەبێت بگەڕێینەوە سەر جەستە خۆی ,كە ئەفسانەی تایبەت بەخۆی هەیە ,ئەو ئەفسانەیە لەكارە سەمائامێزە شانۆییەكانی پینا پاوش دەیبینین ,بۆیە ئێمە بۆ قسەكردن لەئەفسانەی جەستە دەگەڕێینەوە سەر ڕوانین ونمایشەكانی ئەو خانمە شانۆكارە سەمازانە ,كە لەوێوە ڕەهەندە فانتازی وئەفسانەییەكان وپرسیارەكانی جەستە وگومانەكان دەخەینە ڕوو ,ئەوە وەك سەرەتایەك بۆ ئاشتكردنەوەی جەستە وخوێندنەوەی جەستە وەك ئەفسانەیەك كە ڕووبەرووی ترس و ڕاكردن بێتەوە لەخۆی. پینا پاوش سەمازان وكیرۆگرافێكی ئەڵمانیە ,لەدایكبوی 27ی تەموزی 1940زۆلینگنی ئەڵمانی ,هەر لەسەرەتاوە خولیای سەماكردن لەالی سەر هەڵدەدات ,سەما دەبێتە ئەو زمانە تایبەتمەندەی كە بتوانێ گوزارشت لەخەون وئازارو ئەندێشەكانی مرۆڤی هاوچەرخ بكات ,لە 1955كاتێك تەمەنی پانزە ساڵ دەبێت ,وەك هەر كچێكی هەرزەكار بەدنیایەك خەونەوە دەڕوانێتە ژیان ,هەر لەو تەمەنەوە بەرەو زانكۆی فۆلكوانژ هەنگاو دەنێت ,تاوەكو فێری سەرەتاكانی سەماكردن وئاشنابوون بەم هونەرە ببێت ,لەوێوە سەمازان وكیریۆگۆرافی ناسراو كۆرت یووس سەرپەرشتی خوێندكارانی سەما دەكات, بۆیە لەسەرەتاوە لەژێر كاریگەری ئەم هونەرمەندەوە دەست بەسەماكردن دەكات ,تا ساالنێكی زۆر ئەو كاریگەریە بەسەر كارەكانیدا ڕەنگ دەداتەوە. كاتێك خوێندنی زانكۆی تەواو دەكات ,بڕیار دەدات دەست بكات بەسەفەركردن ,بۆیە لە 1960ڕووەو نیۆرك دەڕوات بەرەو خوێندنگای گۆلیارد ,ئاشنایەتی لەتەك كۆمەڵە سەمازانێكی بەتواناو ناودار پەیدا دەكات ,ئەوانیش بریتین لە «پۆل تایلۆر ولیمۆن خۆسیە وئەنتۆنی تیۆدۆر ,بۆیە شەستەكان بۆ ئەو دەبێتە كاركردنی وەك سەمازانێكی پیشەگەر. لە 1972دەكرێت بە بەڕێوبەری هونەری تیپی بالێی ئۆپیرایی فۆبرتاڵ ,بەهۆی شارەزایی وتوانا ئەفڕێنەرەكانی لەبواری سەمادا ,ناوی شانۆكە دەگۆڕدرێت بە (شانۆی فۆبرتاڵی پینا پاوش بۆ سەما). لە 1975لەدوو هەوڵی بوێرانەدا دەست دەبات بۆ نووسین وكیرۆگرافكردنی ئۆرفیۆس ویۆریدیس ,ئەوە پاوش دەكاتە ناوێكی گرنگی ئەم هونەرە ,قووڵ بوونەوەی لەتەك جەستە ,ڕوانینی بۆ جەستە وەك زمانێكی سەربەخۆ وتیۆریی تایبەت دەخوێنێتەوە ,بۆیە دەبینین كاركردنی ئەو خاڵی نیە ,لەتیۆرە جەستەییەكانی شانۆ ,تەنانەت لەهەندێك ڕوودا لەگەڵ گرۆتۆفسكی یەكدەگرێتەوە, یەكەم سەفەری پاوش لەگەڵ شانۆی فۆبرتاڵ ساڵی 1979بوو ,ئەو كاتەی پەیمانگای گۆتە بانگهێشتی كردن بۆ باشوری خۆرهەاڵتی ئاسیا ,بەدوای ئەوە گەشتەكانیان بەرەو ئیتاڵیاو برازیل وئەمریكا وپورتوگال وتوركیاو كۆریا وفەرەنسا وشیلی وهیند درێژە پێدا ,ئەو سەفەرانەش گەشت بووە بەناو كولتورەكاندا ,لەوڕێگایەوەش توانیویەتی كۆمەڵێك خەاڵت وەدەست بێنێت گرنگترینیان :بیسی لە نیۆرك ,1984سەمای ئەڵمانی لە بەرلین ,1997دەمامكی ئاڵتونی مۆسكۆ ,2005رۆژی 25ی حوزەیرانی 2009 پزیشكەكان دەست نیشانی نەخۆشیەكەی دەكەن ,كە تووشی شێرپەنجەی گەدە هاتووە, تەنیا پێنج رۆژیتر دەژیێت و لە 30حوزەیران لە فویرتاڵی باكوری ڕاین وستزالیا لەتەمەنی 69سالیدا ماڵئاوایی لەژیان دەكات
جوانهكهی ژیانی فیللینی مرد ئهیوب رهحیمی كارهكتهری فیلمێكی ناسراوی فیللینی دهمرێت هیچص سهروهت وداهاتێكیش بهدوای خۆی بهجێ ناهێلیت ژنه ئهكتهری سینهمایی ئانیتا ئیكبێرگ كه به فیلمهكهی فیللینی ناسرا بهناوی (ژیان جوانه) لهتهمهنی 83 ساڵیدا ماڵئاوایی له ژیان كرد ،ڕهخنهگرانی سینهما لهو كاتهوهی ئهو ژنه سویدیه وهك ئهكتهر بهشداری لهسینهما كرد وهك هێمای جوانی سینهما ناویان دهبرد ،بهتایبهت ئهو دهمهی لهسهرهتای شهستهكانی سهدهی ڕابردوو له فیلمی (ژیان جوانه) توانی جوانی و شیعریهتی فیللینی به بۆچوونی ئهوان بگهیهنێته پلهی باالی جوانی. ئيكبێرگ لهدایك بووی 1931بهدوای ئهوهی لهتهمهنی بیست ساڵی وهك شاجوانی سوید دهست ینشان كرا ،بهرهو ئهمریكا سهفهری كرد ،بههۆی ناسینی وهك شاجوانی سوید خێرا كاری دهستكهوت له كۆمپانیایهكی ئهمریكی كه هوانیش داوایان لێكرد سهفهر بكات بۆ ئیتاڵیا كه لهوێ فیدیریكۆ فیللینی دهناسێت ،لهو ڕۆژگاره ئهو ئهكتهره سویدیه وهك كارهكتهری سهرهكی چیرۆكی خۆشهویستی ناو دهردهكات ،ئهو جگه له فیلمی (ژیان جوانه) له دوو فیلمی كۆمیدیش بهشداری دهكات ئهوانیش (پشوویهك له پاریس) ( 1957ناوم بوانایه) ،1963ئهوه جگه لهبهششداریكردنی لهچهندین فیلمیتر لهوانه (كۆاڵنی
خوێن) ( 1955شهڕو ئاشتی) .1956 ههرچهنده سهركهوتن وناوبانگی درێژ نابێتهوه ،بۆیه كۆتایی حهفتاكان ئاوابوونی ناوی ئهو ئهستێرهی جوانیهی سینهمایه ،ههرچهنده لهچهند فیلمێكی ئهوروپی بهشداری دهكات ،بهالم بههۆی دهرنهكهوتنی فیلمهكان لهئاستی جهماوهریی و ڕهخنهییهوه ،بۆیه ئهویش ههست بهوه دهكات كه ناوی ئهو بریتیه لهچهند فیلمیك ،كه دیارترینیان لهسهر دهستی فیللینیه، بۆیه كه ههوالی مردنی بالو دهبێتهوه هیچ داهاتێك وسهروهتێكی دارایی لهدوای خۆی بهجێ ناهێلیت.
سێڵڤی
ئا :دیاری فەرەیدون ساڵی ٢٠١٤هەرچەندە ساڵێکی ناخۆش و پڕ لە نههامەتی بۆ جیهان بەتایبهتی بۆ کوردستان و گەلی کورد ،بەاڵم لەگەڵ ئەوهشدا چەندین داهێنان هاتە کایەوە لە بوارە جیاوازەکانی تەکنەلۆژیا و ئەندازیاری و پزیشکی و ...هتد، ئەوەی پلەی سەرهکی بەدەست هێنا لە ساڵی ( )٢٠١٤وێنەگرتنی (سێڵڤی) بوو هەموو جیهان
ئۆسکار ریالدر
سەرقاڵبون پێوەی لە هەموو بوارەکانی راگەیاندن ببوە جێگەی باس و خواستی كهناڵهكان. ئەوەی پێوستە قسەی لەسەر بکرێت ئەوەیە (سێڵڤی) مێژووهکەی ئەگەڕێتەوە بۆ ( )١٦٤ساڵ لەمەوبەر. یەکەم وێنەی سڵێڤی ئەگەڕێتەوە بۆ وێنەگری سویدی (ئۆسکار ریاڵندر) ساڵی ( )١٨٥٠زیاد لە ( )٧٠وێنەی سێڵڤی گرتوە یەکەم وێنەی بە (هەزار) کرۆنی سویدی فرۆشرا.
هونه‌ری‌به‌درخان
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
باكۆ‌سۆرانی‌كوبانی‌برده‌‌هۆڵه‌ندا
شانۆكارێكی‌كورد‌له‌هۆڵه‌ندا‌نمایشێكی‌شانۆیی له‌باره‌ی‌كوبانی‌نمایش‌ده‌كات
په‌یامنێری‌به‌درخان گروپی شانۆی بێسنور لهوواڵتی هۆڵهندا پرۆژهیهكی شانۆیی بهئهنجامدا بهناوی (خهندهكان وهك یهك وان) له لێدوانێكی تایبهت به هونهری بهدرخان باكۆ سۆرانی لهبارهی چیرۆكی شانۆگهریهكهوه باس لهوه دهكات كه نمایشهكه لهبارهی منداڵێکی کۆبانیه که پهڕتووکهکانی سووتاوون و بێ پهڕتووکه، بۆیه دهست ئهکات به گهڕان به کۆاڵنهکان تاله الپهڕه بهجێماوهکان کۆدهکاته وه پهرتووکێکی نۆێ درووست دهکات ،لهپاڵ ئهو چیرۆكهدا نمایشهكه باس له منداڵێکی هۆڵندی دهکات که به هۆی نهخۆشی شێرپهنجهوه قژی نهماوه و کهچهڵ بووه ،بهاڵم ئهم منداڵه به دووی کۆمهکدا ئهگهڕێ و قژ کۆئهکاتهوه و پاشان قژێکی نۆێ درووست دهکات بۆ خۆی ،ئهم دوو منداڵه دواتر یهکتری ئه بینن ،پێکهوه بڕیاری ئهوه ئهدهن بۆ چهند کاتێک بیر له خهم نهکهنه ،بهڵکو پێکهوه پێبکهنن بۆ شته جوانهکانی ژیان. نمایشهكهش لهبهرجهسته كردنی ههردوو
شانۆكار باكۆ سۆرانی وكچه ئهكتهری سورنانی جهنتڵ مارتن بوو ،لهبارهی كارهكهوه باكۆ سۆرانی له پهیوهندیهكی تایبهت دهڵێت “ئێمه ویستومانه له ڕێگهی چاالکی کولتوری مندااڵن ئاشنا بکهین به ههست و سۆزی مندااڵنی کورد ،هاوکات به بینهران ڕابگهێنین که ئێمه ههموو شتهکانی دهووروبهرمان خۆش ئهوێ” سۆرانی باس لهوهش دهكات كه ئهوان ڕازین بهوهی ههیانه ،باس لهچهمكی بوون دهكات وهك ئهوهی ئهگهر نهتبوو پێویسته ئهوهت خۆش بوێت كه ههته ،لهو بارهیه ئاماژه بۆ ناوهرۆكی نمایشهكه دهكات ،كه منداڵه كوردهكه پهرتووكێكی كاملی نیه ،بهالم ئهوهی خۆش ئهوێ كه ههیهتی. ههرچی لهبارهی بهرجهستهكردنی كارهكهیه ئهوه دهخاته ڕوو كه سوودیان لهشێوازی شانۆی بانتۆمایم بۆ چهمكی گێڕانهوه بینیووه ،لهپاڵ ئهوهدا نمایشهكه دوور لهتهكنهلۆژیای هاوچهرخ بهرجهسته دهكرێت ،بۆ ئهوهی وهك سۆرانی دهڵێت “ههوڵماندابوو بگهڕێینهوه بۆ ساتێک که سیمای دێرین و تام و چێژی سهردهمانی کۆن بگهڕێنینهوه بۆ ئهم سهردهمه”
ژیانی‌سیمیۆن‌دی‌بۆفۆار‌ده‌كرێت‌به‌‌فیلمێكی‌سینه‌مایی مه‌سعود‌قادر
چیرۆكی ژیانی ژنه نوسهرو خهباتگێرێكی فهرهنسی دهكرێت به فیلمێكی سینهمایی، دهزگاكانی ڕاگهیاندنیش پێشوازیهكی بێ وێنه لهفیلمهكه دهكهن. لهیادكردنهوهی 106مین ساڵی لهدایكبوونی ژنه فێمێنیستی ناسراوی فهرهنسی سیمۆن دی بۆفوار فیلمێكی سینهمایی لهبارهی ژیانی ئهو ژنه نووسهرهو خهباتگێڕه بهرههم دههێنرێت، ئهو پێشوازیهش بهتهنها لهبهر ئهوه نیه كه یهكهمجاره فیلمێكی سینهمایی لهبارهی ژیانی درووست بكرێت ،چونكه ئهو پێشتر سێ فیلمی
تهلهفزیۆنی لهسهر چیرۆكی ژیانی درووست كراوه ،بهڵكو ههمیشه نهێنیهكانی ئهو ژنه نووسهره چیرۆكی سهرنج ڕاكێشی بزووتنهوه فێمێنیستی وكۆمهڵگای خۆرئاواییه ،بهتایبهت لهچیرۆكی ژیانی لهگهڵ فهیلهسووفی وجودی ژان پۆل سارتهر. بۆیه دهزگا ڕاگهیاندنهكانی فهرهنسا پێشوازیهكی بێوێنهیان لهگهڵ بیرۆكهی ئهم فیلمهدا كردووهو چاوهڕوان دهكهن لهم ساڵه نوێیهدا فیلمهكه ڕۆشنایی ببینێت ،بهتایبهت بهدوای ئهوهی ساڵی ڕابردوو دهست كرا بهوێنه گرتنی یهكهمین گرتهكانی فیلمهكه.
13 تیۆر
دڵشاد‌مسته‌فا
ئاسته‌نگیی ه‌تیۆرییه‌كان
()٢--١
ههر ڕوانینێكی سانا بۆ مێژووی هونهری شانۆ و گهڕانهوه بۆ سهرهتاكانی سهرههڵدانی لهوه دڵنیامان دهكات كه ئهو دیارده ژیارییه مهزنه به پاڵپشتی تیۆرێكی تۆكمه برهوی سهند .راسته سهرهتا وهك كردهیهكی ترادشناڵ وبهشێك له سروته ئاینییهكانی ئهو رۆژگارهی ژیان دهركهوت پاشتر وهك هونهرێكی بهرجهسته له نێوان هونهرهكانی تردا هاته ئاراوه وهلێ دواتر ئهوهی شانۆ بهو ئاسته دهگهێنێت كاری وردی بیۆتیكا (هونهری شیعر) ی ئهرستۆ یه . ئهرستۆ دراما تیرۆزهدهكات و قاڵبێك كه له ئهزموونهكانی مهزنه نوسهرانی شانۆی گریكهوه دهیخوازێت بۆ دراما دادهڕێژێت و ئیدی لهو رۆژگارهوه دراما بهو تێۆرهوه دهناسرێتهوه. ئهو دۆخه مێژوییه ئهوه دهسهلمێنێت كه ههر بزاوتێكی هونهری چهند له رێچكه پراكتیكییهكهیدا بااڵ بێت و بگاته بهرزتریین ئاستهكانی خۆی ،بهبێ تیرۆزهكردنێكی دروست ئاستهمه بتوانێت ببێته بهشێك لهمێژووی ئهو كایهیهی كاری تێدا دهكات .ئهو گریمانه له دۆخی بزوتنهوه شانۆییهكهی كورددا به ئاشكرا دهسهلمێت و پێویستی به بهڵگهی زۆر و زهوهند نییه . ههڵبهته تهمهنی بزوتنهوه شانۆییهكهی باشوری كوردستان به دروستی له سهدهیهك دهگوزهرێ بهاڵم گهلێك لهوه نادیارتره كه ههر توێژهرێك بێت و بتوانێت كار لهسهر چهمكێك له چهمكهكانی بكات .ئهو ئاستهنگیانهی دێنه بهردهم ههر كردهیهكی تیۆری له ساتی ڕاڤهكردنی ئهو دیاردهیهدا گهلێك زۆرن .راسته ههندێك كاری بیبلۆگرافیانه لهسهر نمایشهكان كراون و ساڵ و شوێنی نمایشهكان و ناوی بهرههم و دهرهێنهر و تا ئهكتهرهكانیش تۆماركراون كه ئهو ئهرشیفكردنه شایستهی پێزانینه ،بهاڵم ئهوهی لهو نێوهندهدا ونه سروشتی نمایش و ئهو خوێندنهوه رهخنهییهیه كه دهتوانێت بهشداری بكات له وێناكردنی ستایڵی كارهكان و میتۆد و تهواوی پێكهاتهكانی نمایش و پهیام و گوتارهكانی .وردتر ههمو ئهو ڕهگهزانه نادیارن كه دهتوانن كۆدهكانی نمایش و كاریگهییهكانی پێ بخوێنرێتهوهو ئهو سهردهمهشی پێبهێنرێته گۆ كه نمایشهكانی تێدا بهرههم هاتوون. ئهو فینۆمینه ههر لهسهرهتاكانی پهیدابوونییهوه ئهو قهیرانهی لهگهڵ خۆی هێناو بهردهوامیشی دایه .ئهوهش بووه هۆی ئهوهی پانتاییهكه لهوهخاڵی تر بێت كه خوێندنهوهیهكی دروست بتوانێ تێیدا ههڵبكات و ئیدی دهیه لهدوای دهیه گوتاری نالۆژیكی و ناونانی نادروست دهبووه ئهڵتهرناتیفی ئهو كارهی دهبوو تیرۆزهكردن له ئهستۆی بگرێت . ئهوهی بهر له قۆنای ههشتاكانی سهدهی رابردوو بهرهامهات وهك كردهی پراكتیك رهنگه لێوانلێو بووبێت له جوانی ،بهاڵم كامه توێژینهوه ،كام گوتاری رهخنهیی ، كام خوێندنهوهیه دهتوانێ ئهو گریمانه بسهلمێنێ .ههڵبهت نهبوونی ئهوانه ئاستهنگییهكی مهزنی تیۆری لهبهردهم ههر ههوڵێكی راڤهكاریدا دهخولێنێ ،چونكه ئهو دۆخه به گێڕانهوهی حكایهته جۆراو جۆرهكان ناپێورێت و ههر ههوڵێك له پای پشكنینیدا تا ڕادهیهكی زۆر جگه له گومڕا بوون هیچی دی ناچنێتهوه . شانۆ سهگزوشتهیهكی المسهالیی نییه تا بهتهنها به تۆماركردنی لهیادهوهری كهسهكاندا ببێته كهرهستهی خوێندنهوهیهكی رهخنهیی دروست ،بهڵكو ئهو هونهرێكه لهسهر بینایی كاردهكات و بێ هاتنه دی ئهو دۆخی بینینه ههموو قسهكردنێك دهربارهی هیج نییه جگه له خۆخهریككردن به كایهیهكی بهتاڵهوه . ههشتاكانی سهدهی ڕابردوو كه دهشێت به پڕ مشتومڕترین قۆناغ له مێژووی بزووتنهوهی شانۆیی باشوری كوردستان ئهژمار بكرێت بهسهر دوو قۆناغی جیاوازدا دابهش دهبێت كه من به قۆناغهكانی بهر له سهرههڵدانی ئهزموونگهی و دوای سهرههڵدانی ئهزموونگهری دهیانناسم . قۆنای بهر له ئهزموونگهری ،سهردهمی گهشهسهندنی گوتاری ناسێۆنالیستیانهی شانۆیه كه هاوتهریبی ههمان دۆخه له دنیای سیاسهت و ئهدهبدا ،سهردهمێكه ههموو شت له نێو بۆتهی گووتاری مانهوهدا دهتوێتهوه و وهك جۆرێك لهرهنگدانهوهی ڕهوشی ژیان بهردهوام دهبێت . ههڵبهته ئهو سهردهمه لهسهر زاری خولقێنهران و بهشدارانی به قۆناغی زێڕینی شانۆی باشوری كوردستان ناودهبرێت و لهالی نهیارهكانیشی ئهو ناولێنانه زیادهڕۆییهكی نادروسته. لهگهڵ ئهوهی دیالۆگی ساغبوونهوهی دروستی و نادروستی ئهو ناوزهدكردنه له زۆر شوێن و بۆنهدا درێژهی ههبوو ،بهاڵم هیچ الیهك له یار و نهیار تیرۆزهی ئهودۆخهیان نهكردو به تهنها وهك گفتۆگۆی زاری مایهوه و ئێستاشی لهگهڵ بێت ههردوو ال سوورن لهسهر ڕاكانی خۆیان وهلێ گفتوگۆكانیان ئهو گهرم و گوڕییهی سهرهتای نهماوه . هاتنهكایهی نهوهیهكی جیاواز لهتهمهن و بیركردنهوه و ئهزموون له ههشتاكانی سهدهی رابردودا هێدی هێدی ئهو بهستهڵهكهی تواندهوه وهلێ ههوڵهكانی ئهوان كهوته بهر هێرشێكی گهورهو تاڕادهیهكی زۆر تۆمهتی لهبنهوهڕا لهبهینبردنی ئهوهی بنیاتنراوهیان بهرهوڕوو كرایهوه .ئهو نهوهیه بهپاڵپشتی ئهكادیمی بوون و زهینێكی ڕۆشنتر و پاراو به تیۆر توانیان عهرشی ئهو بێدهنگییه بلهرزێنن كه لهدهوری ئهو دیاردهیه بنیاتنرابوو. ڕونتر هاتنه كایهی ئهزموونگهری به خۆی و ههموو ئهو ڕاڤهكارییه تیۆریانهی لهگهڵ خۆی هێنا ئهو دیوارهی لهبهین برد كه ئهزموونهكانی پێشتر لهسێبهریدا پشویان دهدا.
14
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
هونه‌ری‌به‌درخان
شارلی‌ئیبدۆ..ئازادی‌رادەربڕین‌یان‌وروژاندنی‌دەمارگیریی!؟
هەندرێن‌خۆشناو هەفتەنامەی (شاڕلی ئیبدۆ)ی فەرەنسایی دوای ئەو هێرشە تیرۆریستیەی 7ی یەنایەر ناوبانگی دەركرد ،كە ژمارەی قوربانیانی گەیشتە 12كەس ،پێنجیان سەرنووسەر و رۆژنامەنووس و كاریكاتێریست بوون. پێشەكی من وەكو رۆژنامەنووسێك و سەرزەنشتی كورد كاریكاتێریستێكی ئەو هێرشە دەكەم و لەگەڵیدا نیم ،كە نەدەبوایە كاریكاتێر و نووسین بە گوللە وەاڵم بدرێتەوە ،قەت لەگەڵ ئەوەدا نیم كە نووسەرێك یان هونەرمەندێك لەسەر بەرهەمێكی بكوژرێت یان زیندانی بكرێت، بەاڵم پێم باشە لێرەدا بە كورتی باس لەو هەفتەنامە گاڵتەجاڕییە فەرەنساییە بكەم ،كە بە پلەی یەكەم بۆخۆی بووە هۆكاری ئەو هێرشە و بە كوشتدانی ئەو كاریكاتێریستانە، بە پێی یاساش هاندەری كوشتن وەك بكوژ وایە. هەفتەنامەی شاڕلی ئیبدۆ ،كە ناوەكەی لە ناوی ئەو شەقامە وەرگرتووە كە بارەگای هەفتەنامەكەی لێبووە ،ئیبدۆش بەمانای هەفتانە دێت ،واتە (شاڕلی هەفتانە)، هەفتەنامەیەكی گاڵتەجاڕی كاریكاتێرییە، قێزەونی داشۆرانێكی ستایلی بە ئابڕوبەری ئاست نزم دەناسرێت لە بواری رۆژنامەگەریی فەرەنسایی ،خۆی لەسەر باڵی چەپڕەوە رادیكاڵەكان ناساندووە ،لە ساڵی 1960دامەزراوە بەناوی (هاراكیری)، لەو ساڵەوە چەندین سەرنووسەری گۆڕاوە و وازیهێناوە و ئەوەی ئەم دواییەش لە هێرشەكە كوژراوە .لەوەتەی دامەزراندنیەوە چەندین جار لەسەر بڕیاری حكومەتی فەرەنسا ئەم هەفتەنامەیە داخراوە و سزادراوە و قەرەبووی خەڵكی پێژمێردراوە، بەهۆی ئەو ستایلە ئابڕوبەرە ئاست نزمەیەوە ،هەروەها چەندین جاریش بەهۆی بێ پارەیی و كەمفرۆشی هەفتەنامەكە ڕاگیراوە ،زۆرجار ئەو سەرمایەدارانەی كە هاوكاری ئەم هەفتەنامەیان كردووە، بەهۆی ئەو گرفت و ئاژاوە و كێشانەی كە هەفتەنامەكە ناویەتەوە ،وازیان لە هاوكاریكردنی هێناوە ،تەنانەت بەمدواییە داوای كۆكردنەوەی كۆمەكیان لە خەڵكی دەكرد ،بۆ بەردەوامبوون لە دەرچوواندنی هەفتەنامەكە!. لە سااڵنی ( 1969 – 1961هارا كیری) سزادراوە و قەدەغەكراوە لە دەرچوون، لە ساڵی 1970بەناوی (شاڕلی ئیبدۆ) دووبارە دەرچوویەوە ،لەم ماوەیەشدا بەهۆی بەردەوامبوون لەسەر پەیڕەو و شێوازی كاركردنی خۆیان ،چەندین جار سكااڵی یاساییان لەسەر تۆماركراوە، بە تاوانی ناوزڕاندن و زمان پیسیی و ئاژاوەگێڕیی و هاندانی دەمارگیریی و ئابڕوبردن و سوككردنی كەس و كەمینە
و ئایینە ئاسمانیەكان ،لە سااڵنی 1981- 1992یش بەهەمان شێوە چەندین جار داخراوە و سزادراوە ،تەنها لە سكااڵیەكی یاسایی 90هەزار یۆرۆ سزادراوە بەهۆی پێشێلكردنی چەندین بەندی دەستوریی فەرەنسا (كە بە واڵتی ئازادییەكان ناسراوە)، كە چل رێكخراوی كۆمەڵگەی مەدەنی و مافەكانی مرۆڤ و كەمینەكان لە دژی ئەو هەفتەنامەیە تۆماریان كردبوو كە موسڵمان و كریستیان و جولەكەشیان تێدابوو ،هەر بۆیە ئەو هەفتەنامەیە لەژێر بارێكی خراپی دارایی دەینااڵند ،هەفتەنامەكەش بەو جۆرە نەدەفرۆشرا و خوێنەری نەبوو ،ئەوەی كە جێگەی سەرنج و هەڵوەستەكردن و پرسیارە ،ئەوەیە كە ئەم هەفتەنامەیە لە سااڵنی 2000ەوە دەستیكردووە بە گاڵتەپێكردن و ناوزڕاندن و ریسواكردنی ئایینە ئاسمانیەكان (ئیسالم ،كریستیان، جو) بە پلەی یەكیش ئایینی ئیسالم ،تا ئەو رادەیەی كە كاریكاتێر لەسەر پێغەمبەران موحەمەد و عیسا و موسا و فریشتەكان، و تەنانەت لەسەر خودی خودای گەورەش باڵوكردۆتەوە ،بە شێوازێكی زۆر شەرمەزارانەی و ئابڕوبەر ،كە بە رووتی و لە باری نەویستراو ئەو كەسایەتیە پیرۆزانەیان وێناكردووە ،كەچی ئەم هەفتەنامەیە بە كاریكاتێریكیش بەالی بت و پەیكەرپەرست و گاپەرست و ئاگرپەرست
و شەیتان پەرستاندا نەچووە! .ئەوەی كە شارەزایانی بواری رۆژنامەگەریی فەرەنسایی باسیان لێوەكردووە ،ئەوەیە كە ئەو هەفتەنامەیە بۆ ناوبانگی پەیداكردن و زیادكردنی ئاستی فرۆشتنی و چاكردنی باری داراییان ئەو كارەیان كردووە و دەیكەن ،چونكە بە ئەنقەست بەهۆی باڵوكردنەوەی ئەو بابەتانەیان ،خەڵكانی موسڵمان و كریستیان و جوی هاواڵتی و دانیشتوانی فەرەنسا و دەرەوەی فەرەنساش دەوروژێنن و هانیاندەدەن و كاردانەوەیان دەبێت ،جا بە سكااڵ تۆماركردن بێت یان خۆپیشاندان بێت یان توندتر بە هێرشی چەكداری بێت ،وەك ئەوەی ئەمدواییە ،لە دەزگاكانی راگەیاندنیش باسیان لێوەدەكرێت و رێكالمێكی بەخۆڕاییان بۆ دەكرێت، خەڵكیش دەیەوێت بزانێت ئەم كاردانەوانە بۆ چیە و هۆی ئەو ئاژاوە و گرفتانە چین، لەم حاڵەتەشدا فرۆشی هەفتەنامەكەیان زیاد دەكات ،كە بەمدواییەش ئەم هەوڵەیان زۆر سەركەوتووبوو ،فرۆشتنی هەفتەنامەكە گەیشتە ملیۆنێك و دووسەد هەزار دانە، كە ئاستی فرۆشتنی ئاساییان نەدەگەیشتە 30هەزار دانە لە واڵتێكی وەك فەرەنسای 70ملیۆن كەسی ،هەروەها سەرۆكی فەرنساش یەك ملیۆن یۆرۆی بەخشیە ئەو هەفتەنامەیە! .لێكدانەوەیەكی دیكەش هەیە كە ئەم هەفتەنامەیە سیاسەتی شاراوەی
حزب و گروپی سیاسی رەگەزپەرست و توندڕەو و ڕاستڕەوی رادیكاڵ و ئیتنی جێبەجێدەكەن ،بۆ دژایەتیكردنی پەیڕەوكارانی ئەم سێ ئایینە لە فەرەنسا و لە ئەوروپا بە گشتی ،لە كاتێكیشدا كە هەفتەنامەكە بۆخۆی جاڕی ئەوە لێدەدات كە سەر بە چەپڕەوی رادیكاڵە!. ئەوەی كە ئاشكراشە هونەری كاریكاتێر (كاریكاتۆر) و نووسینی رەخنەئامێزی گاڵتەجاڕیی (النقد الساخر) ،بە تایبەتی كاریكاتێر (كارتۆن) هونەرێكە بە ئەڵقەی بەستنەوەی هونەری شێوەكاریی و رۆژنامەوانیی دەژمێردرێت ،و هونەرێكی زیندووی رەخنەئامێزە ،بۆ وەدەرخستن و خستنەڕووی دیاردە دزێوەكانی نێوكۆمەڵگە و شەرمەزاركردنی كەسایەتیە گەندەڵ و نەخوازراوەكانی نێو بوارە جیاجیاكانی سیاسی و ئابوری و ئیداری و كۆمەاڵیەتیە، ئەو بنبڕكردنی لەمەدا ئامانجیش كەموكوڕیانە و پێشخستنی كۆمەڵگەیە ،نەك نانەوەی ئاژاوە و وروژاندنی دەمارگیریی و بوونە هۆی كوشتن و بەكەم تەماشاكردنی خەڵك و بیروڕای خەڵك و ئایینی خەڵك، كە ئەمانەش قەت نابنە هۆی پێشخستنی كۆمەڵگە و بەهیچ شێوەیەك كار و ئامانجی هونەری كاریكاتێر نین و نەبوون ،ئەدی دەبێت هەفتەنامەیەكی وەك (شاڕلی ئیبدۆ) بۆ ئەمە بكات !؟
دوێنێ
ئهمرۆ
سبهی
هونه‌ری‌به‌درخان
حه‌سه‌ن‌جودی
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
روانینێک‌بۆ‌حه‌یران
حهیران شێوازێکی رهسهنی هونهری سترانبێژی میللییه و بهشێکی دهوڵهمهندی کهلهپووری کوردییه .سروشت و پێکهاتهی هونهری حهیران تایبهتمهندی جیاوازی پێداوه و لههونهره میللییهکانی دیکهی جوداکردۆتهوه و ههر ئهو تایبهتمهندییانهشی وایکردووه که بهنهمری و زیندوویی بمێنیتهوه و تا رۆژگاری ئهمڕۆ وهک یهکێک له جۆشدارترین هونهری میللی کوردی چهشه و چێژی تایبهتی خۆی ههیه. شارهزایانی حهیران بهگشتی دهقی حهیران به پهخشانه شیعر ،یان شێوازێکی تایبهتی شیعری ئازاد لهقهڵهمی دهدهن و له رووی سهرواشهوه سێ سهروای خۆی ههیه که بریتییه له :سهربهند ،ناوبهند و دوابهند .ئهمهش لهڕووی دهقهوه حهیران له الوک و بهیت و بهسته و سیاچهمانه و هۆره و جۆرهکانی دیکهی سترانبێژی جودای دهکاتهوه .شارهزایانی بواری مۆزیکی کوردیش ئهوهیان دهستنیشان کردووه که حهیران زیاتر لهسهر پهیژهی مهقامی بهیات دهگووترێت و زۆر کهم به پهیژهی مهقامی دیکهی دهچڕدرێت .که ئهمهش نهک ههر حهیرانی سنووردار کردووه ،بهڵکو وایکردووه لهههموو جۆرهکانی دیکهی سترانبێژی و دهنگبێژی جودا ببێتهوه و لههیچ شتیکی دیکه نهچێت .ههروهها حهیرانیش وهک ههر ژانرێکی دیکهی سترانبێژی دهکرێ به نۆتهش بنووسرێتهوه و بخوێنرێتهوه. باسوخواسی سهرهکی حهیران دهربڕینی راز و نیاز و هیوا و حهسرهتهکانی نێوان کوڕهتیمه حهیران و كچهتیمه حهیرانه ،یان بڵیین گێڕانهوهی کورته چیرۆکێک یان ههڵوێستهیهک یان گفتوگۆیهکی نێوان کوڕهتیمه حهیران و كچهتیمه حهیرانه که ئهڤینداری یهکترن و بههۆی دووری نێوانیانهوه یان بههۆی بهربهستی کۆمهاڵیهتی و کولتوورییهوه ناتوانن بهیهک بگهن و به مرازی دڵی خۆیان بگهن .زۆر کهم لهحهیرانهکان چیرۆکێکی درێژ لهخۆوه دهگرن. ههروهها سهرجهم بهندی حهیرانهکان یان لهسهر زمانی کچهتیمه حهیرانه یان کوڕهتیمه حهیرانه ،یان لهنێو خودی حهیرانهکهدا گفتوگۆی نێوان ههردووکیان بهیهکهوه ههیه .واتا حهیرانبێژ چ ژن بێت یان پیاو، یان روو له کهسه حهیرانبووهکهی خۆی دهکات و حهسرهت و داواکانی خۆی بۆ باس دهکات ،یان روو له گوێگرانی خۆی دهکات و باس له حهیرانبووهکهی خۆی دهکات .واتا حهیرانبێژ بهردهوام یان به راناوی (ئهمن) چیرۆک و بهسهرهاتی ساتێکی خۆی لهگهڵ ئهڤیندارهکهی دهگێڕێتهوه ،یاخود به ڕاناوی (ئهتۆ) روو له کهسه حهیرانبووهکهی دهکات .بۆیه حهیرانبێژان زۆر کهم له حهیرانهکانیاندا چیرۆک و باسوخواسی کهسێکی دیکه دهگێڕنهوه .زۆر کهم له حهیرانهکاندا باسوخواسی کۆمهاڵیهتی و سیاسی و ئایینی تێدا رهنگیداوهتهوه .مخابن ماوهیهکه چهند حهیرانبێژێک لهچوارچێوهی ئهقڵییهت و بهرنامهی رهوتی ئیسالمی سیاسیدا ،ههوڵدهدرێت حهیران له جهوههر و ناوهرۆکی راستهقینه و رۆمانسیانهی خۆی دووربخرێتهوه و باسوخواسه ئایینیهکانی تێوهدهئاخنرێت و به فۆرم و ئاوازی حهیران رووپۆش دهکرێت .ئهمهش جۆرێکه له شێواندنی کهلهپووری رهسهنی نهتهوهیهک بهگشتی و حهیران بهتایبهتی .ئهگهرنا ههموو ئایین و ئایینزایهک بهگوێرهی هزر و رامانی خۆی ئاواز و هونهری تایبهت بهخۆیشی ههیه و چ پێویست دهکات هانا وهبهر شێواندنی بهشێک له کهلهپوورێکی رهسهنی وهکو حهیران ببرێت؟ بهاڵم حهیران لهڕووی زمانی دهربڕینهوه؛ به شێوهزارێکی زۆر ساده و ساکاری ئهو ههرێمهی که لێی لهدایک دهبێت دهردهبڕدرێت و به ئاوازێکی زۆر ناسک لهقوڕگی حهیرانبێژهوه چریکهی دێت و کاریگهری خۆی لهسهر گوێگرانی خۆی دهکات .دهکرێ ئهو راستییه گرنگه بخهینهڕوو که؛ شوێنی سهرههڵدانی حهیران گوند و الدێکانه و تایبهته به چین و توێژهکانی ژێرهوهی کۆمهڵگا و هونهری خهڵکی جووتیار و سهپان و باخهوان و ههژاره و هیچ پهیوهندی به چینی سهرهوه و بااڵدهستی کۆمهڵگاوه نییه و بههیچ شێوهیهکیش گوزارشت له راز و نیازی کوڕه دهرهبهگ
و ئاغا و میرهوه ناکات .بهاڵم ئهگهر له مهجلیسی کۆشک و دیوهخانی بهگ و ئاغایانیش دهگووترێت ،ئهوا سهرچاوهکهی بۆ کاریگهری و ئاستی هونهری حهیران و حهیرانبێژان دهگهڕێتهوه .بهپێچهوانهی ئهو بۆچوون و رایهی که سهرچاوهی بهشێکی حهیران دهگهڕێننهوه بۆ ناو مهجلیسی کۆشک و دیوهخانانی بهگ و ئاغایان. ئهگهر ئهو بۆچوونه له راستییهوه نزیک بووایه ئهوا ناوهرۆک و باسوخواسی حهیرانیش لهسادهیی و مراز و راز و حهسرهتی ئهڤیندارانهی کارهکتهری کوڕهتیمه حهیران و کچهتیمه حهیران دهگۆڕدرا و لهجێی ئهمهدا باس ههر باسی شانوشهوکهت و جوامێری ئاغا و بهگ و میران دهبوو .تهنانهت زۆرێک لهو حهیرانانهی لهناو جهرگهی شاریشهوه سهریانههڵداوه ،مۆرکی سادهیی و مراز و رازهکانی گوندێتی پێوه دیاره. ههڵبهته پێکهاتهیهکی گرنگی حهیران وهسفی سروشت و جوگرافیایه و لهزۆربهی ههره زۆری حهیرانهکاندا وهسفی سروشتی گوند و دهشت و چیا و رهز و باخ و کانی و مهزارهکانی ههرێمهکه لهخۆوه دهگرێت. ئهگهر باسی شاریش بکات ،ئهوا وهک شوێنی رووداو و بهسهرهاتی ناو حهیرانهکه نییه ،بهڵکو زیاتر وهکو ئهوهیه کوڕهتیمه حهیران چووبێته شاری ناوبراوهوه، یان نیازی چوونه شارێکی ههبووبێت ناوی شارهکه دێت. بۆیه ئهگهر باس له جۆرهکانی حهیران بکرێت ئهوا ناکرێ حهیران بۆ حهیرانی سهرچیایی و حهیرانی مهجلیس و دیوهخانان دابهش بکرێت .ئهم پۆلینکردنه لهگهڵ سروشت و تایبهتمهندییهکانی حهیراندا ناگونجێت .چونکه ناکرێت حهیران بهشێکی له سهرچیاکان و بهشێکیشی له نێو مهجلیس و دیوهخاناندا سهریههڵدابێت .ئهم پۆلینکردنه نه پۆلینکردنێکی تهواو جوگرافییه و نه پۆلینکردنێکی تهواو جڤاکییه .ئهمه لهکاتێکدا ئهگهر بگووترابا؛ حهیرانی سهرچیایی و حهیرانی دهشتایی ،یان بگووترابا؛ حهیرانی مهجلیسی و دهرهوهی مهجلیسان ،هێشتا لهڕووی لۆژیکی پۆلینکردنهوه راستتر دهبوو .لهالیهکی تریشهوه ئهگهر ناکرێ ههر لهبهر ئهوهی حهیرانبێژ بهدهنگێکی بهرز حهیرانهکهی دهچڕێت بهحهیرانهکهی ئهو بگووترێت حهیرانی سهرچیایی و ئهوهی به دهنگی نزمیش بیچڕێت پێی بگووترێت حهیرانی مهجلیسی ،ئهمه لهکاتێکدا دهکرێ ههمان ئهو حهیرانهی لهسهر چیا گووتوویهتی، له دهشتایی و تهنانهت لهناو مهجلیسی دیوهخانانیشدا بهدهنگێکی بهرز بیڵێتهوه و گووتراوهتهوهش. لهراستیدا له خودی حهیران و دهقی حهیراندا هیچ ئاماژه و تایبهتمهندییهکی وهها نابینریت که ئهم حهیرانیان بۆ سهرچیا و ئهو حهیرانیان بۆ نێو مهجلیسان ئامادهکراوه ،چونکه شوێنی راستهقینهی حهیران بۆخۆی ناخی حهیرانبێژهکهیه ،کاتێکیش که حهیرانبێژ حهیرانهکهی له ناخ و هزری خۆیدا ئافراندوویهتی هیچ حیسابێک بۆ شوێنی گووتنهکهی ناکات .هیچ بهڵگهیهکیش نییه که حهیرانبێژان بهو حیسابه حهیرانیان ئافراندبێت .تهنانهت ئهگهر بهوردی بڕوانینه ئهو وشه و دهستهواژه و رستانهی لهحهیراندا زۆر بهکراوهیی دهردهبڕدرێن ،که رهنگه لهگهڵ دابونهیتی داخراوی مهجلیسی دیوهخاناندا نهگونجێت. بۆیه ئهو پۆلینکردنانهی تاکو ئێستا بۆ جۆرهکانی حهیران کراون ،کورتیان هێناوه و نهتوانراوه ،وهکو پێویست سروشت و تایبهتمهندییه ههمهالیهنهکانی حهیران ئاشکرا بکرێت .لهسهر ئهم بنهمایه پێویست دهکات که لۆژیک و شێوازی دیکهی لێکۆڵینهوهی کهلهپوورناسی بۆ پۆلینکردنی جۆرهکانی حهیران بهکاربهێنرێت ،که لهگهڵ سروشتی ههمهالیهنهی حهیراندا یهکانگیر ببێتهوه ،ئیدی ئهم پۆلینکردنه چ لهڕووی دهق و ناوهرۆکهوه بێت ،یان لهڕووی ریتم و ئاواز و پهیژهی مهقامهوه ،یان لهڕووی وێنهی شیعریی و وهسف و ئاستی هونهرییهوه ،یان لهڕووی شوێن و ههرێمی سهرههڵدانی ههر حهیرانێکهوه بێت. ئهوهی گرنگه له پۆلینکردن و دهستنیشانکردنی جۆر و فۆرمهکانی حهیراندا تایبهتمهندییه هاوبهشهکانی حهیران بخرێتهڕوو و سیحر و ئیستاتیکای حهیران و کاریگهرییهکانی زیاتر ئاشکرا بکرێت. ئهگهر بهمشێوهیه سهرلهنوێ حهیران و پێکهاتهکانی
شرۆڤه بکرێت ،ئهوا دهتوانرێت ئاسانکاری ئهوهمان بۆ بکات که لهڕووی کهلهپوورناسییهوه مێژووی سهرههڵدانی حهیران و جوگرافیای باڵوبوونهوهی حهیرانیش دهستنیشان بکرێت و کاریگهری ههرێمهکان لهسهر حهیران و کاریگهری حهیرانیش لهسهر کهلهپووری ههر ههرێم و ناوچهیهکدا ببنیریت .بهمهش دهکرێ کهلهپوور و فۆلکلۆری میللیی و نهتهوهیی گهلی کوردیش باشتر بناسرێت .چونکه تا ئێستا بهشێوهیهکی روون و یهکالییکهرهوه مێژووی سهرههڵدانی حهیران و پێداویستی دهرکهوتنی لهو کاتهدا نهخراوهتهڕوو. ناکرێ وهک ههندێک بۆچوون و را بیربکرێتهوه که پێیان وایه؛ تهمهنی حهیران سهدهیهک یان دوو سێ سهده بێت ،ئهمه لهکاتێکدا لهڕووی ناوهرۆک و فۆرم و زمانی دهربڕینهوه پێدهچێت رهگێکی قووڵی مێژوویی ههبێت و بگهڕێتهوه بۆ ئهو قۆناخهی که هێدی هێدی بههۆی دابونهریت و باوهڕییه کۆنهپارێز و غهوارهکانهوه، پهیوهندییه سۆزدارییهکانی نێوان ههردوو رهگهزی نێو کۆمهڵگای کوردهواری تاهاتووه بهرتهسک کراوهتهوه و لهئاکامی ئهو چهپاندن و فشارانهی خراوهته سهر ئهو پهیوهندییانهوه هونهری حهیران وهک پێههڵگرتنێک ئهو سنووربهندی و کۆتگیرییهی بهزاندووه و وهک کاردانهوهیهکی هونهریانه به راشکاوی و بێ پهرده باسی ئاستی پهیوهندییه سۆزدارییهکانی نێوان کوڕهتیم حهیران و کچهتیم حهیران کردووه ،یان مراز و رازیان ئهوهبووه که بهو ئاسته بگهن که لهحهیراندا گوزارشتیان لێیکردووه. ئهم روانینه کۆمهڵناسییه؛ ئهوهش دهستنیشان دهکات که حهیرانبێژ لهههردوو رهگهزدا ههبووه و تهنانهت زیاتر بهالی ئهوهدا دهشکێتهوه که حهیران زیاتر بهرههمی راز و مرازی خهفهکراوی ژن بووبێت تا لهوهی گوزارشت لهوهی پیاو بکات .تهنانهت زۆرێک لهو حهیرانانهی پیاوانیش دهیچڕن ،پڕن له داخوازی و حهسرهتهکانی ژنان ،که گوایه کچهتیم حهیران به کوڕهتیم حهیرانی وهها و وههای گووتووه .تهنانهت زێدهڕۆیی نابێت ئهگهر بگووترێت؛ کارهکتهری سهرهکی و تهوهری سهرهکی زۆرێک له حهیرانهکان ژن و راز و ئهڤیندارێتی ژنه .ئهمهش ئهوه دهخاتهڕوو که حهیران تاڕادهیهک مۆرکی ژنانهی پێوه دیاره. پاشان لهگهڵ تێپهڕبوونی قۆناخهکانی بااڵدهستی پیاوساالرێتیدا تاهاتووه پیاوانیش داخوازی و راز و حهسرهتهکانی خۆیان تێوه ئاخنیوه و تێکهڵی راز و نیازهکانی ژنان بووه ،که دابونهریت و باوهڕییه کۆنهپارێزهکان خهفه و چهپاندوویانه .تهنانهت ههندێک لهو حهیرانانهی کهوا حهیرانبێژانی ژن دهیچڕن تایبهتن به خودی ژنانهوه و وهک شێوازێکی الواندندهوه و سهردولکه و شیوهنگرتن له کۆڕ و مهجلیسی ژناندا گووتوویانه. لێرهوه پهیوهند به مێژووی سهرههڵدانی حهیرانهوه، دهکرێ لهمیانهی شرۆڤهکردنی ئهو باسوخواس و تهوهره سهرهکییهی کهوا له خودی حهیراندا به کراوهیی و بێپهروا لهدهوریدا دهخولێتهوه ،بزانین که مێژووی سهرههڵدان و گهشهکردنی حهیران رهگێکی قووڵی مێژووی ههزاران ساڵهی خۆی ههیه ،که شیمانه دهکرێ لهگهڵ دهستپێکردن و زیاتربوونی قۆناخ به قۆناخی فشار و چهپاندنهکانی دابونهیتی داخراو و قهدهخهکار بۆ سهر پهیوهندییه سۆزدارییهکانی نێوان ههردوو رهگهز ،بهتایبهتی بۆ سهر رهگهزی
15
ژن ،لهگهڵ خۆیدا وهک کاردانهوهیهک چریکهی حهیرانی ئافراند بێت و تا فشار و کۆتگیرییهکان زیاتر تهشهنهی سهندووه ،حهیرانیش وهک جۆره یاخیبوون و پێههڵگرتنێک لهبهرامبهر بهو دابونهریته، تاهاتووه پهرهیسهندووه و لق و پۆپهی لێبۆتهوه و جۆر و شێوازهکانی زیاتر بووه ،تاهاتووه سیحر و کاریگهرییهکهیشی زیاتر بووه .ئیدی وهک هونهرمهندی حهیرانبێژی مهزن حهسهن سیساوهیی دهڵێت»:حهیران تشتهکی گهلهک غهریبه ،ئینسان دری پێدهکرێتهوه». ئهوانهی له هونهری حهیرانیان کۆڵیوهتهوه را و بۆچوونی جیاوازیان سهبارهت به شوێنی سهرههڵدانی حهیران ههیه .ههندێک ههرێمی ههولێر و ههندێکی تریش ههرێمی موکریان به کانگای سهرههڵدانی حهیران دهزانن .ههندێکیش زۆر بهرتهسکتر دهڕوانن و چهند گوندێک یان ناوچهیهکی زۆر بچووک دهستنیشان دهکهن و به زێدی سهرههڵدانی حهیرانی دادهنێن .بهاڵم لهراستیدا وهک چۆن سیاچهمانه له ههرێمی ههوراماندا سهریههڵداوه و پهرهیسهندووه و زیاتر تێنهپهڕیوه و ههورامان جوگرافیای رهسهنی سیاچهمانهیه و بهشێوهزاری ههوارمی دهچڕدرێ .ئیدی ناکرێ لهههوارامانیشدا دهستنیشانی گوندێک یان ناوچهیهکی بچووکی ههورامان بکهینه کانگای سیاچهمانه ،ئهوا حهیرانیش له کوردستاندا جوگرافیایهکی خۆی ههیه؛ که ئهو جوگرافیایه بهشێوهیهکی الکێشهیی سنووری ههرێمی موکریان و ههرێمی ههولێر دهگرێتهوه و بهو شێوهزاره دهچڕدرێ که تاڕادهیهک شێوهزاری هاوبهشی ههردوو ههرێمهکهیه .رهنگبێ هاوشێوهزاریش هۆکارێک بووبێت بۆ پهرهسهندنی حهیران لهههردوو ههرێمی ههولێر و موکریان. ههروهها دهکرێ لهقۆناخێکدا ،بهگوێرهی بارودۆخی سیاسی و کۆمهاڵیهتی و کولتوورییهوه ،ههرێمێکیان لهههرێمهکهی دیکه زیاتر تێیدا حهیران پهرهیسهندبێت و له ههرێمهکهی تردا ههمان بارودۆخ لهئارادا نهبووبێت و پاشان به پێچهوانه کهوتبێتهوه و لهههرێمهکهی دیکهدا دهرفهتی پێشکهوتنی حهیرانی تێدا زیاتر بووبێت .بۆیه ناکرێ لهڕوانگهیهکی ناوچهگهریانه ،یان لهبهرئهوهی لهرابردوویهکی نزیکدا یاخود له ئێستادا حهیران لهههرێمێکی دیاریکراودا دهرفهتی پهرهسهندنی بۆ رهخساوه ،ئیدی بگووترێ؛ کانگای حهیران فالن ههرێمه. راستییهکهی ئهوهیه که پێویسته بهدواداچوونی ههمهالیهنه بۆ مێژووی سهرههڵدانی حهیران و قۆناخهکانی پهرهسهندنی بکرێت و حهیران له ههموو رووێکهوه بناسرێت .بۆ ئهمهش پێویست دهکات پهیمانگای تایبهتی بۆ لێکۆڵینهوه له هونهری سترانبێژی و دهنگبێژییه میللییهکان بهگشتی بکرێتهوه و بۆ ههر یهک له هۆره ،سیاچهمانه ،گهلۆ و بهیت ،الوک و مهقامهکان بهشی تایبهتی دابمهزرێت ،بهههمان شێوه بهشی تایبهتی حهیرانیش دابمهزرێت و ههوڵبدرێت تۆمار و ئهرشیف بکرێن و خوێندنگای تایبهتی و بهشی تایبهتی له پهیمانگا هونهرییهکاندا بۆ فێربوونی حهیران بکرێتهوه و کهناڵه رادیۆیی و تهلهفیزیۆنهکانیش شانبهشانی بوارهکانی دیکهی هونهر و کهلهپوووری میللی کورد ،گرنگی تایبهتی به حهیران بدهن و وهک سامانێکی بههاداری کهلهپووری میللی و نهتهوهیی ببینرێت و بپارێزرێت. hesencudi@gmail.com
16
سەرپەرشتیاری‌وه‌رزشی‌بەدرخان ندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبه بـــاوكـــراوەیـــەكـــی بیروڕای‌ئازاد كاروان‌مه‌سعود‌عه‌لی روونـ ــاكـ ــبـ ــیـ ــریـ ــی گــشــتــیــیــە‌لــەگــەڵ خولی سێیهم ،ژمارە ( ،)171پێنج شهممه ،كانونی دووهمی 2015/1/22زایینی رێبهندانی 2714كوردی -ساڵی چواردهههمبەدرخاندەردەچێ
پێشكەوتنی‌وەرزش‌و‌نەبوونی ياسای‌لیژنەی‌ئۆلۆمپی
حسێن‌شێروانی‌وه‌رزش‌دۆسته‌كه‌ی‌هه‌ولێر
كاروان‌مەسعود وەرزش لە دنیا ئەمرۆدا پێگە و سەنگێكی گەورەی هەیە و ئاسانتر رێگەیە بۆ گەیاندنی پەیام ،وەك دەگوترێت هەڵگری پەیامی ئاشتیە و هەردەم الیەنە ناكۆكەكان لە پاڵەوانێتی و قارەمانێتیەكان كۆدەكاتەوە بە بێ ئەوەی بۆ باكگراوندی سیاسی و ئاینی و مەزهەبی بگەرێتەوە ،كەواتە ئەوەی بە وەرزش دەكرێت لە ماوەیەكی كورت خایەن ،رەنگە بە سیاسەت و ئەدەب و كلتور و هونەر نەكرێت ،بۆ ئەمەش نمونەی زیندوو زۆرە ،لە مۆندیالی فەرەنسای 1998كاتێك تۆپی پێ هەڵبژاردەی واڵتەكانی ئێران و ئەمریكای كۆكردەوە و یاریەكەش بە سەركەوتنی ئێرانیەكان كۆتایی هات، یاخود لە یاریەكانی ئۆلۆمپیاد كە زیاتر لە 200واڵت بەشداری تێدا دەكەن لە یاریە جیاوازەكان ئەمەش بە بوونی رەنگ و ئاین و ئایدیای جۆراوجۆر، بەاڵم وەرزش ئەوان كۆدەكاتەوە. پێشكەوتنە بەرچاوەكانی وەرزش لە ئەمرۆدا زۆر خێرایە و سات بە سات هەنگاو بەرەو گەشەسەندی زیاتر دەنێت لە رێگەی داهێنانەكان و زانستی سەردەم و تەكنۆلۆژیاوە كە رێگەیەكە بۆ پەرەدانی زیاتر بە وەرزش ،ئەوەتا لە دوای مۆندیالی ئەفریقیای باشوری ،2010تەكنۆلۆژیای گۆڵ بەكاردەهێندرێت ،كاتێك تۆپەكە هێلی گۆڵ تێدەپەرێنێت لە رێگەی ئامێرێكەوە دادوەری یاریەكە ئاگادار دەكرێتەوە لەوەی كە گۆڵ بووە، ئەمەش مشت و مڕی نێوان راهێنەران و یاریزانان و دادوەرانی تاڕادەیەكی زۆر كەمكردۆتەوە ،چونكە لە رێگەی شاشەی زیرەكیشەوە پیشان دەدرێت، ئەمە جگە لە زیادكردنی دوو دادوەری تر لە نزیك گۆڵەكانەوە و ....هتد ،ئەمەو جگە لە دروست كردنی یاریگا و هۆڵی وەرزشی داخراو كە بە شێوەیەكی مۆدێرنانە و سەردەمیانە و بە نوێترین دیزاینەكان بنیات نراون. ئەمانە بەشێكی بچوكن لەو پێشكەوتنانەی وەرزش كە بەخۆیەوە بینیوە و رۆژ لە دوای رۆژیش زیاتر دەبێت. هەرێمی كوردستان بە بەراورد لەگەڵ ئەو پێشكەوتنانەی وەرزشی دنیا بە خۆیەوە بینیوە تارادەیەكی زۆر دوورە و هێشتا لە سەرەتای پێشكەوتنەكادایە! لە رووی یاریگا و هۆڵی داخراوی تایبەت بە یاریە جۆراوجۆرەكان و مەلەوانگە و گۆرەپانی یاریەكانی گۆرپان و مەیدان و پایسكلسواری و .... هتد ،هەرێمی كوردستان زۆر هەژارە ،بوونی چەند هۆلێك كە شێوەیەكی ستانداردی جیهانی وەرنەگرتووە و بەوەی هەر رۆژە و یاریەكی تیا ئەنجام دەدرێت ،مانای پێشكەوتنی وەرزش نیە لەم هەرێمە ،تۆپی پێ كە زۆرترین جەماوەر و هاندەر لە خۆی كۆدەكاتەوە ،تا ئێستا جەماوەری وەرزشی كوردستان كە تۆپی پێ یاری ژمارە یەكە لە نێویاندا ،یاریگایەكی سەردەمیانەیان لە هەرێمی كوردستان نەبینیوە تا هانی تیپ و یانەكانی تێدا بدەن ،ئەمە سوچی ئەوان نیە ،سوچی الیەنی پەیوەندی دارە كە لە ماوەی 24ساڵی حوكمرانی كوردی نەیتوانیووە خواست و ئارەزووەكانی وەرزشكاران و هاندەران تێربكات كە تینون بە یاریگای جوان و سەرنجراكێش و هۆڵی داخراوی مۆدێرن. نەبوونی قانونی لیژنەی ئۆلۆمپی و پەسەند نەكردن یاخود گفتوگۆ لە سەر نەكردنی لەالیەن پەرلەمانی كوردستانەوە ،كاریگەری نەرێنی بە سەر سیمای وەرزشەوە هەیە و رێگرە لە بەردەم پێشكەوتنەكان ،ئەوەی هەستی پێدەكرێت كەسی شیاو لە شوێنی شیاو نیە ! چونكە قانونێك نیە لیژنەی ئۆلۆمپی و یەكێتیە وەرزشیەكانی سەر بەو لیژنەیە رێكبخات و زۆربەی كات لە سەر بنەمای حیزبی و شەخسی بەرپرسانی وەرزشی دادەنرێن و زۆربەی بەرپرسانی وەرزشی لە كوردستان زیاد لە دوو پۆستیان هەیە و هەندێ كات پەنجەكانی دەستێكیش تێدەپەرێنێت ،و كار بە شیاوی كەسەكان ناكرێت بۆ پۆستە كارگێرییە وەرزشیەكان ،هەرێمی كوردستان خاوەنی چەندین كەسی ئەكادیمی و پسپۆر و خاوەن بروانامەی بەرزن لە وەرزش، بەاڵم هۆكارەكانی لە سەرەوە باسكراوە رێگرن تا ئەوان خزمەتی وەرزش بكەن و رێگە چارەی گونجاو بۆ كەموكورتیەكان بدۆزنەوە ،كە ئەمەش جارێكی تر وا دەكات وەرزشی كوردستان پێشنەكەوێت. ئیتر كاتی ئەوە هاتووە پەرلەمان و حكومەت بە تایبەتی وەزارەتی رۆشنبیری و الوان قانونی لیژنەی ئۆلۆمپی پەسەند بكەن و كاری جدی لە سەر بكەن تا وەرزش لە كوردستان بكەوێتە سەر رێچكەی خۆی و زیاتر هەنگاو بۆ بەرەو پێشبردنی بكرێت ،چونكە تا ئەو قانونە دەرنەچێت وەرزشی هەرێمی كوردستان لەو قاڵبەی ئێستای دەمێنێتەوە و پێش ناكەوێت.
عەقیدی ماف پەروەر (حسێن مەولود شێروانی)، بەڕێوەبەری پێشوی پۆلیسی هەولێر لەسااڵنی 1971-1968لەساڵەكانی پێشتر بەجیا جیا پۆستی وەرگرتووە لەبەڕێوەبەرایەتی پۆلیسی هەولێر و لەشارەكانیتری دەرەوەی هەرێمی كوردستانیش ،لەساڵی 1930لەشاری هەولێر لەدایكبووە و خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی و دواناوەندی لەشاری هەولێر تەواو كردووە و دواتر چوەتە كۆلیژی پۆلیس لەبەغدا ،لەساڵی 1951بووەتە دەرچوی ئەم كۆلیژە. ساڵی 1968ئەوكاتەی كە دامەزرا بەپۆستی (بەڕێوەبەری پۆلیسی هەولێر) تاكو ساڵی 1971بەردەوامبوو لەم پۆستەیدا و لەهەمانكاتدا لەساڵی 1970بەرپرس بوو لە پێكهێنانی پۆلیسی پاسەوانی سنور (حرس حدود) ،بۆسەرجەم پارێزگای هەولێر، لەكۆتاییەكانی ساڵی 1971دەستگیركرا لە الیەنی ڕژێمی بەعس لە زیندانی (قصر نهایە) ،لە ساڵی 1972/11/23شەهیدكرا لە بەندیخانەی (قصر نهایە) ،ئەو بڕوانامانەی كەبەدەستی هێناوە بریتین لەمانەی خوارەوە: بەكالریۆس لە كۆلێژی پۆلیس لەساڵی.1952 دبلۆم لە زانستی پۆلیس لەئاكادیمیای پۆلیسی نێودەوڵەتی لە(واشنتۆن) لەئەمریكا لەساڵی .1959 بەكالریۆس لە زمانی ئینگلیزی لە زانكۆیبەغدا لەساڵی .1964 بەكالوریۆس لەماف لەزانكۆی مستنصریەلەساڵی .1968 هەروەها وەرگیرابوو بۆخوێندنی ماستەرلەكۆلێژی یاسا لە زانكۆی قاهیرە ،بەاڵم بەهۆی شەهیدبونیەوە نەیتوانیووە خوێندنەكەی تەواو
بكات. كاتێك بەنەماڵەكەی دەچن بۆ هێنانەوەی تەرمەكەی لەشاری بەغدا ئەوا ڕژێمی بەعس پێشبینی ئەوەی كردبوو كە خەڵكی زۆر خۆپیشاندان بكەن بۆیە ئامادەكارییەكی زۆری ئاسایشییان كردووە و هەروەها قەدەغەی هەموو ڕێوڕەسمێكیان كرد لەسەر هەموو ئاستێك كە وەكو بۆی بكردرێت لەشاری هەولێر ،بەاڵم ئەوكاتی پارێزگای هەولێر لەسەر پارتی حیساب بوو ئەو پابەند نەبوو بەو بڕیارەی بەغدا و هەڵسا ڕێوڕەسمێكی گەورەی بۆكرد خەڵكانێكیش هاتبون لەدوزەوە هاتبون بۆ پێشوازیكردن لە تەرمەكەی حسێن شێروانی و تاكو شاری هەولێر خەڵك لە پێشوازی ئەو بوون ،ڕێو ڕەسمێكی گەورەی بۆكرا وەكو ڕێوڕەسمی ئەفسەرانی پلە بەرزی پۆلیس، كە ئەوكاتی چەندین هۆنراوە گوتران كەدژی ڕژێمی بەعس بون ،وە ئەوانەی بەشداریشیان كرد لەدواتردا توشی لیپرسینەوە بون لەالیەن دەزگا ئەمنیەكانی شاری هەولێر و هەندێكیان لەبەر زۆری لێپرسینەوە هەڵسان پەیوەندیان بەپێشمەرگەوە كرد. ئەوكەسانەی ئەوكاتی كە باس دەكەن گوایە گەورەترین رێورهسم بووە كە بۆ كەسێك بكرێت لەشاری هەولێر كە بۆ تەرمەكەی عەقید حسێن شێروانیان كرد. ئێستاكەش لەیەكێك لە بەڕێوەبەرایەتیەكانی پۆلیسی هەولێر هۆڵێك دروستكراوە بەناوی (حسێن شێروانی) ،لە بەڕێوەبەرایەتی ڕەگەزنامە و ناسنامەی هەولێر هۆڵێیان داناوە بەناوی حسێن شێروانی ،ئەمەش وەكو لەبەرچاوگرتنی خزمت و كارەكانی ئەو و وەكو وەفادارییەكیش بوو بۆ ئەو كهڵه پیاوه.
وه‌رزش
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
17
باشترینەكانی2014دەستنیشان‌كران رۆنالدۆ‌بۆ‌جاری‌سێیەم‌بووە‌خاوەنی‌خەاڵتی‌تۆپی‌زێڕین
راپۆرت:لوقمان‌عەلی كریســـتیانۆ رۆنالدۆی هێرشـــبەری یانەی ریال مەدریـــدو هەڵبـــژاردەی پورتـــوگاڵ بـــۆ جاری دووەم لەســـەر یـــەك و بـــۆ جـــاری ســـێیەم لـــە مێژوویـــدا خەاڵتی تۆپـــی زێڕی باشـــترین یاریزانـــی جیهانـــی پێدرا. لـــە ئاهەنگێكـــی گـــەورەدا لەشـــاری زیوریخی سویســـریدا و بە بەشـــداری زۆربەی ئەستێرە دیارەكانـــی تۆپـــی پێـــی جیهـــان ،یەكێتیـــی تۆپـــی پـــێ نێودەڵەتـــی فیفـــا بەهاوبەشـــی لەگـــەڵ گۆڤـــاری فرانـــس فوتبۆڵـــی فەڕەنســـی خەاڵتـــی تۆپـــی زێڕیـــن و باشـــترین راهێنەر و یاریـــزان و جوانتریـــن گۆڵ وپێكهاتەی ســـاڵی 2014دابەشـــكرد ،لەســـەر ئاســـتی یاریزانانی كـــوڕدا كریســـتیانۆ رۆنالـــدۆ خەاڵتـــی تۆپـــی زێڕێنـــی وەك باشـــترین یاریزانـــی ســـاڵی 2014پێـــدرا ،رۆنالـــدۆ پێشـــتر لـــە ســـااڵنی 2008و 2013ئـــەم خەاڵتـــەی پێـــدراوە ،
رۆناڵدۆ%37،36دەنگەكانـــی كۆكردۆتـــەوەو میســـیش %15،76دەنگەكانی بەدەستهێناوەو هەرچـــی نوێـــری گۆڵپارێـــزی ئەڵمانیشـــە %15،72دەنگەكانی بەدەســـتهێناوە ،لەســـەر ئاســـتی راهێنەرانـــی جیهانیشـــدا خەاڵتـــی باشـــترین راهێنـــەر بە یواكیم لۆفـــی راهێنەری هەڵبژاردەی ئەڵمانیـــا درا ،بەمەش یواكیم لۆف كەوتـــە پێـــش هەریەكـــە لەكارلـــۆ ئەنچیلۆتـــی ئیتاڵـــی راهێنـــەری یانـــەی ریـــاڵ مەدریـــد و دێگۆ ســـیمیۆنی ئەرجەنتینـــی راهێنەری یانەی ئەتلەتیكۆ مەدریدی ئیســـپانی ،كە بەهاوبەشـــی كێبڕكێیـــان لەســـەر ئـــەم خەاڵتـــە كرد. هەڵبژاردنـــی یواكیـــم لـــۆف بەباشـــترین راهێنـــەری جیهـــان لەســـاڵی 2014پاش ئەوە هـــات ،كـــە ناوبراو توانـــی لەگـــەڵ هەڵبژاردەی ئەڵمانیـــا ناســـناوی جامـــی جیهانـــی 2014ی بەڕازیـــل بەدەســـت بهێنێـــت و بـــۆ جـــاری چـــوارەم ئەڵمانیـــا بكاتـــە خاوەنـــی جامەكـــە. خەاڵتـــی جوانترین گۆڵیش كـــە بەناوی خەاڵتی
بۆشكاشـــە بە جیمیـــس رۆدریگێـــزی یاریزانی یانـــەی ریـــال مەدریـــد درا ،گۆڵەكـــەی جیمس رۆدریگێـــز بریتیبوو لەو گۆڵەی كە بەدرێســـی هەڵبژاردەكەیەوە لەقۆناغی شـــانزەی مۆندیالی دووهەزاروچـــواردەی بەڕازیـــل بەرامبـــەر هەڵبـــژاردەی ئۆرۆگـــوای تۆمـــاری كـــرد، كـــە كۆڵۆمبیـــا بـــەدوو گۆڵـــی ئـــەم یاریزانـــە ســـەركەوتنی بـــۆ قۆناغـــی چارەگـــی كۆتایـــی بەدەســـت هێنا. بەمـــەش گۆڵەكـــەی جیمـــس رۆدریگێـــز كەوتـــە پێـــش گۆڵەكـــەی رۆبیـــن ڤان پێرســـی هۆڵەندی ،كـــە ئەو لەهەمـــان مۆندیالدا لەئیكەر كاسیاســـی گۆڵپارێزی هەڵبژاردەی ئیســـپانیای تۆماركرد،لەســـەر ئاســـتی كچانیشـــدا خەاڵتی باشـــترین یاریزانـــی ســـاڵی 2014بـــە نادیـــن كیســـلیری یاریزانی هەڵبـــژاردەی ئەڵمانیا درا، بەمەش كیســـلەر بۆ یەكەم جـــار ئەم خەاڵتەی بەدەســـت هێنـــا و كەوتـــە پێـــش هەریەكـــە لەیاریزانـــان مارتای بەڕازیلـــی و ئابی وامباكی
ئە مر یكی . مارتـــا پێشـــتر بـــۆ پێنـــج جـــار ئـــەم خەاڵتەی بەدەســـت هێناوە ،هەروەها وامباكیش لەســـاڵی 2012توانـــی ببێتە باشـــترین یاریزانی جیهان لەسەر ئاســـتی كچان. ئەمـــەو لـــە یـــازدە یاریزانـــی باشـــترین هەڵبـــژاردەی جیهانیشـــدا شـــەش یاریـــزان لـــە هـــەردوو یانەی ریال مەدریـــد و بایرەن میونخ بـــوون ،مانوێـــل نوێـــر و فلیـــب الم و ئاریـــان رۆبـــن و تۆنی كـــروس و ســـێرخیۆ رامۆس و كریســـتیانۆ رۆنالدۆ ،دوو یاریزانیش لە یانەی بەرشـــەلۆنەی ئیســـپانی بـــوون كـــە ئەوانیش، لیۆنێـــل میســـی و ئەنێســـتا بـــوون ،هەروەهـــا دوو یاریزانیش لە یانەی پاریس ســـانجێرمانی فەڕەنســـی ،ئەوانیش داڤید لویز و تیاگۆ ســـێلڤا بوون ،یانەی مانچســـتەر یونایتدی ئینگلیزیش یاریزانێكی لـــە پێكهاتەكەدا هەبـــوو كە ئەویش یاریـــزان ئەنخێـــل دی ماریـــا بوو.
شه‌هید‌مورسەلی‌هه‌میشه‌‌له‌یاد
لەساڵی 1946لەگوندی گرد عازەبان لەدایكبوە ،خوێندنی سەرەتایی خوێندوە و دواتریش لەگەڵ بنەماڵەكەی هاتوەتە شاری هەولێر ،خوێندنی ناوەندی و دواناوەندی لە ئامادەیی (ئەربیل ئوال) تەواو كردوە ،لەسااڵنی 1969 – 1968دەچێتە خولی ئەفسەری سەربازی لەسوپای عێراق و دەبێتە (نائب زابت) ،لەسەرەتای ژیانی وەرزشیدا لەقوتابخانە و لەتیپی وەرزشی ئەنوار یاریكردوە و دواتریش بوە بەیاریزانی یانەی بروسك و یانەی هەولێر و تیپی پۆلیسی هەولێر ،لەماوەی ژیانیدا چەندین گەشتی بۆدەرەوەی كوردستان و بۆ واڵتانی ئەوروپی ئەنجامداوە ،یاریزانێك بوە بەمانای وشه لەوپەڕی بەرزی ئاستی یاریكردن و رهوشت بووە ،بەشێوەیەك باس لەم یاریزانە دەكرێت كە تاكو ئێستا یاریزانێكی كورد لەشێوەی ئەو دروست نەبۆتەوە لەناو كوردان دا ،یاریزانێك بووە هونەری یاریكردنی زۆر بەرزبووە و لەگەڵ ئەمەش دا لە سەیتەرەكردنی تۆپدا زۆر بەئەزمون بووە و توانیویەتی بەهەمو ئەندامەكانی جەستەی كۆنتڕۆڵی تۆپ بكات و یاری بەتۆپ بكات بە پێ و سەر و سینگ و چۆك و ڕانی و سەرەڕای ئەمانەش لەیاركردندا هەموكات داهێنانی هەبووە و جموجۆڵی زۆرجوانی هەبووە، لەگەڵ دەستپێكردنەوەی شۆڕشی نوێدا پەیوەندی بەشۆڕشی كورد دەكات و دەتوانێت بەپشتی خۆی دەزگای ڕادیۆی دەنگی (شۆڕشی عێراق – گەلی كوردستان) لە سوریاوە بهێنێتە ناوزەنگ ،لەدواتر دا لەساڵی 1978لە دەشتی كۆیە لەگەڵ هاوخەباتێكی ئاشكرا دەبن كە بۆ كاری شۆڕش هاتبونە ناوچەكە و دوای ئاشكرابونیان ،كۆپتەر هەڵدەستێت بەهێرش كردنە سەریان و ناردنی سەرباز بۆ سەریان ،لەئەنجامدا شەهید دەكرێن و تەرمەكانیان دەبردرێتە مزگەوتێكی ناحیەی تەق تەق و هەر لەو ناحیەیە دەنێژرێن و لەساڵی 2009دا گۆڕەكەی دەگوازنەوە بۆ گوندی گرد عازەبان.
18
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م سەرپەرشتیاری‌كەلچەری‌بەدرخان بـــاوكـــراوەیـــەكـــی بیروڕای‌ئازاد د.سامان‌جه‌الل روونـ ــاكـ ــبـ ــیـ ــریـ ــی راوێژكاری زمانهوانی دەزگای چاپ و باڵوكردنەوەی بەدرخان گــشــتــیــیــە‌لــەگــەڵ خولی سێیهم ،ژمارە ( ،)171پێنج شهممه ،كانونی دووهمی 2015/1/22زایینی - بەدرخان‌دەردەچێ رێبهندانی 2714كوردی -ساڵی چواردهههم
سر «العالقة الغامضة» ما ّ بين تركيا وتنظيم داعش؟.. عدنان‌حسين تساؤل طرحته صحيفة «إندبندنت» البريطانية في الثاني والعشرين من أيلول الماضي في إطار تقرير لها غداة إفراج التنظيم اإلرهابي عن نحو 50من دبلوماسيي القنصلية التركية في مدينة الموصل وعائالتهم اختطفهم التنظيم إثر استيالئه على المدينة قبل ذلك بمئة يوم. مبعث التساؤل ان عملية اإلفراج ّتمت من دون أي ثمن دفعته أنقرة بحسب ما أعلن يومها رئيس الوزراء التركي (رئيس الجمهورية حالياً) رجب طيب أردوغان الذي زعم «حرِروا» في عملية سرية ن ّفذها جهاز ان المحتجزين ُ المخابرات التركية ورفض الكشف عن تفاصيلها. يومها أيضاً نقلت الصحيفة في تقريرها عن أكراد سوريين شعورهم باالستياء حيال الحكومة التركية التي قالوا أنها تتواطأ مع داعش لتدمير الجيوب المستقلة ألكراد سوريا. «الظروف الغريبة» التي تلت عملية اعتقال الرهائن ثم اإلفراج عنهم دفعت الصحيفة البريطانية – كما سواها – الى التخمين بان تركيا تجمعها مع داعش عالقة مختلفة وأكثر ودية من غيرها من الدول .وما زاد من قوة التخمين ان المواقع اإللكترونية التركية المؤيدة لداعش أعلنت أن اإلفراج عن الرهائن األتراك جاء بأوامر مباشرة من «الخليفة» أبو بكر البغدادي .وبالطبع فان الصحيفة –كما غيرها أيضاً – قارنت بين معاملة داعش لكل من الرهائن األتراك والصحفيين األوربيين واألميركيين الذين ذبحهم التنظيم أمام الكاميرات من دون حتى أن يطلب عقد صفقة إلطالق معتقلين للتنظيم في مكان مثالً. بعد أقل من أربعة أشهر على نشر الصحيفة البريطانية تقريرها ما عاد في أمر العالقة بين أنقرة وداعش أي غموض ..انه في منتهى الوضوح ،فالسلطات التركية تسهل على المكشوف اآلن لمقاتلي داعش عبورهم الى ّ سوريا والعراق ..انهم يتدفقون بالعشرات يومياً قادمين من شتى األصقاع في عملية ال يمكن اال أن تكون بعلم جهاز المخابرات التركي المنظم تنظيماً متيناً وبموافقته ،وليست اإلرهابية الفرنسية الجزائرية حياة بو مدين آخر العابرين! في تسعينيات القرن الماضي وحتى مطلع العام 2003 اعتدت ،حينما كنت أعمل في صحيفة «الشرق االوسط» اللندنية ،على التنقل مرة أو مرتين في السنة بين العاصمة البريطانية إواقليم كردستان العراق عبر تركيا ..أطير الى إسطنبول ثم الى ديار بكر ،ومنها بالسيارة الى زاخو علي دائماً أن أُخفي طبيعة مهنتي ومهمتي ..كان ّ ذهبت الى هناك منفرداً أو مع ة ر م من ما الصحفية.. ُ وتعرضت مرتين أو ثالثة في األقل للتحقيق من زمالء اال ّ قوات الجندرمة أو المخابرات التركية ..يسألون عن كل شيء ،ويدقّقون في كل الوثائق ،ويفتّشون حتى المالبس الداخلية ...على طول الطريق البرية كانت أكثر الالفتات انتشا اًر هي التي تقول ( )DURالتي تعني (توقف) ،من أجل المساءلة والتفتيش بالطبع. ذات مرة ،على سبيل المثال ،كنت أحمل مجموعة قصصية للكاتب التركي الساخر الشهير عزيز نيسين مترجمة الى العربية ..حقّق معي عنصر المخابرات مطو ًال بشأن الكتاب ..لم ينفع انه لكاتب تركي ،فقد صادره ألن حمل الكتب من والى إقليم كردستان محظور كما قال .وفي مرة أخرى صادر عنصر آخر صو اًر تذكارية لي وللزميلين فيقي في تلك السفرة. إقبال القزويني ومحمد خلف ،ر َّ كان األتراك يستخدمون مترجمين من التركمان العراقيين للتأكد من ان العابر الى إقليم كردستان أو منه عراقي فعالً. الحرب الدولية على اإلرهاب قاصرة ما لم تضع أطرافها، بما فيها حكومتنا العراقية ،في حسبانها العامل التركي .. انه عامل خطير في الواقع ،فدعم أنقرة لداعش واضح تماماً ،وهو عامل قوة كبير بالنسبة للتنظيم اإلرهابي. ينبغي أن يُقال للتركي اآلن بنبرة عالية وقوية تێبێنی :لهبهر گرنگی نووسینهكه وهكو خۆی باڵومان كردهوه.
گێژاوی‌زمان‌لە‌رۆژنامەکاندا کە دەڵێین گێژاوی زمان ،مەبەستمانە بێژین ئەو تێک قژقژانەی هەنێکجار بە هۆی خراپ بەکارهێنانی زمانی کوردی لەهەندێک رۆژنامەدا دەبینرێت ،بێزەوقی یاخود تێکچوونی بنەمای رێزمانی لە نووسیندا لێدەکەوێتەوە. لە رۆژنامەیەکدا ئەم ناونیشانەی خوارەوە نووسراون: (سوپا رایکردو ئاسایش قوربانیدا)( .هۆکاری روداوەکەی گوێڕ بۆ پشتگوێخستنی رێگای ئاوی دەگەڕێندرێتەوەو لیژنەیپێشمەرگەی پەرلەمانیش لێکۆڵێنەوە دەکات). (وشەی رایکرد) کەسێک وەرزش بکات ،یا غار بدات ،بەاڵم سوپا سەنگەرەکەی خۆی چۆل دەکات، دەبەزێت ،دەشکێت .لە (قوربانیدا) دەبوایە (دا)ی کار بە جیا بنووسرابایە .ئەی کەسێک بەدزییەوە رابکات ،پێی ناڵێن قوچاندنی. لەرستەی دووەمدا کە ناونیشانێکی گەورەی رۆژنامەکەیە ،دەکرا وشەی (هۆکاری) لەگەڵ نەبێت ،ئینجا (لیژنەیپێشمەرگە) بەمجۆرە بەیەکەوە نووسێنراون ،کە دەبێت بۆشاییەک لە نێوانیاندا هەبێت. (پرۆژەیاسا)( ،پێشکەشبکەن)( ،تۆمەتباردەکات)، (جێبەجێنەکراوەو)، (چاوەڕوانناکرێت)، (ئەنجامدەدرێت) ،ئەم زاراوانەی دەبینرێت ،هەموو بەیەکەوە نووسێنراون ،مرۆڤ هەست بەتەنگە نەفەسی دەکات کە ئەم شێوە بەزۆر لێکندرانەی چەند وشەیەکی دەکەوێتە بەرچاو .بۆ دەبێت رۆژنامەنووس بەمجۆرە ،وشەکان بەسەریەکەوە بنووسێت .ئەمە جۆرێکە لە هەڵە باوەکانی نێو رۆژنامە کوردییەکان .لە زمانەکانی دیکەشدا ئەم
گوێمان لە بەرەنگار بوونەوەی توندوتیژی بووە ،بەاڵم بۆ دەبێت ئێمە هێندە توندڕەوانە بەرەنگاری قەڵەوی الی منداڵ ببینەوە .بەرای تۆ ئەگەر بگوترێت نەهێشتنی قەڵەوی منداڵ جوانتر نییە؟ .یاخود بێژین چارەسەری قەڵەوی منداڵ رەوانتر دەرناکەوێت .چونکە تۆ کە جارێکی دیکە بەم ناونیشانەدا دەچیتەوە ،هەست ناکەیت لە سەنگەرێکی سەخت و ئاگراوی و تەژی لە شەڕ نزیکیت .دە هەندێک تێفکرە ،بزانە کوردی بەستە زمان چۆن ئەم شتانە دەڵێت .سەیرەکە لەوەیە نیشانەی (!) سەرسوڕمانیشی بەدوای رستەکەوە داناوە ،بۆ؟ پرسیارە .ئێمە گەلێکجاران بێ هۆکار بەتایبەتیش لە ناونیشانەکاندا نیشانەکانی خاڵبەندی بەکاردەهێنین ،یا پێچەوانە بەکاریان ناهێنین .چی لەم رستەیەدا سەیرە تا نیشانەیەکی سەرسوڕمانی بەدواوە دابنێیت .ئینجا بۆ (الی منداڵ) .وەکو تۆ
وشانە بە جیا دەنووسرێن. (لەمەعەسکەر سەالم بکوژەکان زۆرینەن) ،کەواتە کارێکی باشە ،کە زۆرینەن .لێرەدا مەبەست ئەوەیە بگوترێت ژمارەیان لە هەموو تاوانبارەکانی دیکە زۆرترە .کاتێک دەڵێین ئەوان زۆرینەن ،واتە ئەوان جۆرێک لە ماف و هەقیان هەیە ،چونکە زۆرینەن لە نێو ئەو گشتە .ئەگەر بکرێتە رێژە شێوەیەکە، ئەگەر بکرێتە ژمارە شێوەیەکە ،ئەگەر بکرێتە بەرکار ،یانژی ئاوەلکار و ئاوەلناو شتێکی دیکەیە. بۆیە گرینگە تۆ وشە لە شوێن و کات بۆ مەبەستی گونجاو ،بە شێوەی گونجاو بەکاربهێنیت .دەنا مەسەلەکە گێژاو دروست دەکات ،خوێنەر لەگەڵ خۆیدا دەخنکێنێت. (بەرەنگاربوونەوەی قەڵەوی الی منداڵ!) ئێمە
بڵێت الی خانووەکە ،الی شارەکە ،الی پیاوەکە. ئەمە ناکاتە ئەوەی بڵێین نەخۆشییەکە تووشی منداڵەکە بووە ،بەڵکو الیەتی ،لە تەنیشتیەتی ،لێرە مەرج نییە کەسەکە تووشی نەخۆشی بووبێت. جا بۆ کورتی نووسینیش باشترە بڵێیت (قەڵەوی منداڵ) .دەزانم ئەمە شتە باوەکانی ناو زمانن ،بەاڵم دەکرێت ئێمە هێندێکی چاک بکەینەوە .باشبوو بە بیرم هاتەوە ئەم ناونیشانە ،یاخود زاراونەی لە ناونیشانەکان وەرگیراون لە ژمارە (١٤٦٧ی ( )٢٠١٥/١/١١هاواڵتی) بوو. با سەیری ئەم ناونیشانانە بکەین لە رۆژنامەی خەبات ژمارە (٤٧٢٠ی )٢٠١٥/١/١١الپەڕە سێنزدە. نووسراوە (شکاندنی پێوانەی یاریی بە کەنەفە لە تایوان) ئەگەر بمانەوێت بە کوردییەکی رەوان ئەم
غازی‌حەسەن
رستەیە بنووسینەوە دەبێت وەها بنووسرێت ( لە تایواندا یاری گوریسانێ بۆ بەدەستهێنانی یەکەم، کرا) لە شێوە نووسینەکەی رۆژنامەکەدا نابێت (یاریی) بە دوو (ی) بنووسرێت .ئینجا (بە کەنەفە) کەمەبەست لێی (تەنافە -گوریسە) .واتە یارییەکە بە کەنەفە کراوە ،وەکو بڵێت راکردن بە بایسکل، یا بە پێ رۆیشت ،نەک بە ئۆتۆمبێل .لێرە مەبەست ئەوە نییە بە چی کراوە ،بەڵکو خودی یارییەکە ناوی کەنەفە .وەکو بڵێیت (تۆپانێ) کرا (دامە کرا). دەبووایە بگوترێت (پێوانەیی) تاکو مەبەستەکە رون بێت. لە هەواڵێکی دیکە نووسراوە کەناونیشانەیە بەم شێوەیە (یەکەم قاوەخانەی تایبەت بە پشیلە کرایەوە!) لە بەشێکی هەواڵە پێنج دێڕی و نیویەکەدا هاتووە( :قاوەخانەی تایبەت بە «پشیلە» لە جیهاندا کرایەوە .لەواڵتی ئوسترالیا و شاری ملبۆرن قاوەخانەی تایبەت بە گیانلەبەری «پشیلە» لە جیهاندا کرایەوە .کە قاوەخانەیەکی تایبەت بە پشیلە بەرووی مشتەرییەکاندا بکرێتەوە .....لە کۆتاییدا دەڵێت :کە لە ساڵی ١٩٩٨بۆ یەکەمین جار قاوەخانە تایبەت بە پشیلە لە تایوان کرایەوە). دیسانە نیشانەی سەرسوڕمان هەیە ،گلەییمان نییە ،بەاڵم وەکو لە نێو هەواڵەکەدا هاتووە ،دەبێت ئەمە یەکەم نەبێت چونکە پێشتر لە ساڵی ١٩٩٨ لە تایوانیش قاوەخانەی لەمجۆرە کراوەتەوە .کە دەڵێت (قاوەخانەی تایبەت بە «پشیلە» لە جیهاندا کرایەوە) .بۆ پشیلە خراوەتەوە نێو دوو ( « .)».. چما لە زمانی کوردی پشیلە وشە و ناوێکی نامۆ و نەناسراوە ،تا بەمجۆرە بە خوێنەر بناسێنرێت. ئینجا جیهان لە کوێیە؟ کە دەڵێت لە جیهان کرایەوە ،واتە شوێنێکی دیارکراوە .ئێمەی کوردی نووس گەلێکجاران دووچاری کێشەی نووسین لە بارەی (شوێن و کات) دێین ،ئەمەش بە هەڵە باوەکان دادەنرێت .باشە کەس نازانێت ئوسترالیا واڵتە ،برالە نەڵێی مەبەستم بووە لە گەڵ کیشوەر تێکەڵ نەبێت ،دەکرا بنووسرێت لە (شاری ملبۆرنی ئوسترالیا) .ئیدی ئاو بێنە و دەستت بشۆ .یاخود دەڵێت (گیانلەبەری پشیلە) کەواتە پشیلە گومانی لێدەکرێت گیان لەبەر بێت ،ئەمە وەکو ئەوە وایە بڵێن کراسی پشیلە ،بایسکلی پشیلە ،ئەمە وەکو هەبوونی شتێک بۆ پشیلەکە دەگەڕێتەوە ،نەک باسی ئەوە بکرێت کە پشیلەش گیان لەبەرە .واتە بە کورتی (جۆرێکە لە حەیوانات).ئەگەر دیقەت لەم رستەیە بدەین( :کە قاوەخانەیەکی تایبەت بە پشیلە بەرووی مشتەرییەکاندا بکرێتەوە)، وەکو ئەوە وایە تۆ دیواری خانوێک بە بلۆک بکەیت ،کەچی لە ناوەراستی سێ خشتی قوڕت بەکارهێنابێت ،لەم رستەیەشدا هەست دەکەیت، هیچ پەیوەندی و بەیەکەوە بەستنەوەیەکی لەبار لە گەڵ رستەکانی پێشەخۆی و دوای خۆی نییە .ئینجا خودی رستەکە پێویستی بە سەرەو ژێر کردنێکی وەستایانە هەیە .ئێ هەر بەرویاندا دەکرێتەوە ،ماڵت بە قوڕ بەگیرێت کەس هەیە ،بە پشتی کڕیار نەک موشتەریدا شوێن و دوکانەکەی بکاتەوە .کورد دەڵێت بەروی دادایەوە ،تفێکی لە رووی کابرا کرد .بەرووی کڕیارەکاندا کرایەوە، هێندە مەبەست ناگەیەنێت ،لەهەواڵەکەدا مەبەست ئەوەیە بگوترێت (وەکو قاوەخانەیەکی تایبەت بە کڕیارەکان بکرێتەوە). بۆیە دەڵێم ،زمانی رۆژنامەی ئێستە لە گێژواێکدا خول دەدات ،هاگات لە خۆت نەبێت ،دەخنکێی و ئاو ئاو دەچێت.
رۆژنامهنووس
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
19
له‌‌پاریسه‌وه‌‌تا‌كوردستان:ئیدانەی‌تۆقاندنی‌ئازادی‌بیروڕا‌دەكەین
پ.بهدرخان رۆژی 2015/1/11سهندیكای رۆژنامهنوسانی كوردستان لهبهردهم قۆنسولخانهی فهڕهنسا له ههولێر بۆ نارهزایی دهربڕین بهرامبهر به پهاڵماردانی ههفتهنامهی (شارلی ئیبدوی فهڕهنسی) له ئهنجامدا بووه هۆی گوژرانی 12كهس. سهرهتا ئازاد حهمهدئهمین نهقیبی رۆژنامهنوسان له وتهیهكی كورتیدا گوتی :ئهمڕۆ رۆژێكی رهشه بۆ ههموو ئهوانهی دهخوازن ئازادی و ئازادی رادهربرین كپ بكهن له كوردستان بێ یان فهڕهنسا. له پاشان بهیاننامهی سهندیكا له الیهن ههندرێن ئهحمهد سكرتێری رۆژنامهنووسان خوێندرایهوه. پاشان سهر قونسولی گشتی فهڕهنسا له ههولێر له وتهیهكی كورتیدا گوتی :ئهمڕۆ سهرجهم مرۆڤایهتی دڵ دهنگه له بهرامبهر ئهو كارهساتهی بهسهر ههفتهنامهی (شارلی ئیبدوی فهڕهنسی) هات جێگای خۆشحاڵی ئێمهشه له ههولێری پایتهختی ههرێمی كوردستان رۆژنامهنوسانی كوردستان دهنگی ناڕهزایی بهرامبهر ئهو كاره نهشیاوه دهرههق به مرۆڤایهتی دهردهبڕن .له پاشان نهوزاد هادی پارێزگاری ههولێر له وتهیهكی كورتیدا هاوخهمی شاری ههولێری گهیانده گهلی فهڕهنسا. ئهمهش دهقی بهیاننامهی سهندیكای رۆژنامهنوسانی كوردستان سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان دەنگی خۆی دەخاتە پاڵ دەنگی ئازادیخوازانی جیهان لە ئیدانەكردنی ئەو كارە تیرۆریستییەی كەكراوەتە سەر بارەگای هەفتانەمەی (شارڵی ئیبدۆ) لەپاریس كەتیایدا ( )12كەس كوژراون و ژمارەیەكیش برینداربوون. ئەو گروپە جیهادییانە بەم كارە نامرۆڤانەیە ،ئەگەر شتێك پیشانی جیهانی بدەن ،ئەوا رووی راستی ئەم جۆرە رێكخراوانەیە ،كە هیچ
جۆرە پرەنیسیپێك و سنوورێك ناناسن و تەنانەت دەیانەوێ لەهەموو دونیادا ترس و تۆقاندن باڵوبكەنەوە ،ئەمەش رۆژگارێكی سەخت دەهێنێتە پێشەوەو رووبەرووی بەرەنگاری تووندی ئازادیخوازان و بەهاكانی ئازادی رادەربڕین دەبنەوە. لەكاتێكدا كارێكی تیرۆریستی لەپاریس لەدژی رۆژنامەنووسان ئەنجام دەدرێت و لە هەندێك شوێنی دیكەی جیهانی ئیسالمی و عەرەبیش هەندێك لەرێكخراوەكانی ئیسالمی سیاسی دژایەتی مافەكانی مرۆڤ و ئازادی رادەربڕین و ئازادی دەكەن و لەگەڵیشیدا رێكخراوی دەوڵەتی ئیسالمی (داعش) لەژێر پەردەی كلتوورێكی كۆندا دەیەوێ هەموو ئازادییەكان كۆت و بەند بكات و سەردەمانی كۆنی كۆیالیەتی و تەپەسەركردن ،بكاتە مۆدێلی نوێی خۆی ،بەمەش سوود لەهەست و سۆزی گەالنی ئەم ناوچەیە بۆ ئیسالم وەردەگرن ،لەهەمانكاتدا، لەكوردستانیشدا بەبڕو بیانووی جۆراوجۆر دژایەتی دەستەبژێری رۆژنامەنووس و رۆشنبیرانی كۆمەڵگای كوردستانی و ئازادیخوازانی رێگای مافەكانی مرۆڤ و یەكسانی و ئازادی بیركردنەوە و نووسین و باڵوكردنەوە دەكەن ،هەموو جۆرە هەنجەتێكیان پێ دەگرن و سوود لەو یاسا بەركارانەش وەردەگرن بۆ ئەم مەرامە پڕ لەمەترسییە ،كە هێرشی ناڕەوا بۆ سەر رۆژنامەنووس و نووسەر (حەمە سەعید حەسەن) لەم ئاراستەیە بەدەرنییەو هێرشی لەم جۆرەش بۆ سەر رۆژنامەنووسان و بیرمهندان ،پێشینەی دوورو درێژی هەیە. ئەم هێرشە بۆ سەر رۆژنامەنووسانی هەفتەنامەی شارڵی ئیبدۆ ( )Charlie Hebdoو هێرشی ناڕەوا بۆسەر ئازادی بیركردنەوە لەكوردستان و ناوچەكەدا ،هەمان ئامانج و سەرچاوەی بیركردنەوەی لەپشتە ،رەوشێكی نوێ هاتۆتە پێش كە دەخوازێت دەسەاڵتی سیاسی لەواڵتەكان و كۆمەڵگاكانمان بەگشتی لەدژی ئەم بارە نوێیە بەئاشكرا بەرەی ئازادیخوازان هەڵبژێرن و بەرەی تیرۆریستانی فیكری و
جەستەیی ریسوا بكەن. سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان بەناوی رۆژنامەنووسانی كوردستانەوە هاوخەمی خۆی دەگەێنێتە گەل و هاوكارانمان لە رۆژنامەنووسانی فەرەنسی و خانەوادەی رۆژنامەنووسە تیرۆركراوەكان ،هیوای چاكبوونەوەی خێراش بۆ بریندارەكان دەخوازێت. هەروەكو رۆژنامەنووس (ستیفان شاربۆنێر -شارب) سەرنووسەری هەفتەنامەی (شارلی ئیبدۆ) ،لە وتارێكیدا لەژێر ناوی (كوردەكان هەموومان دەپارێزن)دا دەڵێت( :ئەوان تەنها کورد نین ،ئەوان تەواوی مرۆڤایەتین و خەبات دەکەن دژی تاریکی و دۆزەخ). رێگا لە كاروانی ئازادیخوازی ناگیرێت
ئه‌نجوومه‌نی‌سەندیكای رۆژنامەنووسانی‌كوردستان
20
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
ماس
میدیا
د.سامان‌جه‌الل
رۆژنامهنووس
پێشنيازێك‌سه‌باره‌ت‌به‌‌رووماڵى‌ميدياى‌كوردى‌له‌‌سه‌رده‌مى‌شه‌ڕدا
میدیاو‌توندوتیژی‌و‌پێشێلكاری هەموو ئەو هەڕەشەو توندوتیژی و پێشێلكارییانەی كە دەرهەق بەرۆژنامەنووسان و دەزگاكانی راگەیاندن و میدیاكاران لە هەرێمی كوردستاندا كراون ،نووسین و بەدیكۆمێنتكردنی شەش مانگی پێشێلكاریەكان لەبەرامبەر رۆژنامەنووسان لە راپۆرتهكانی لێژنهی داكوكی له مافی رۆژنامهنووسان و ئازادی رۆژنامهنووسی ،سهندیكای رۆژنامهنووسانی كوردستان لە هەڵو مەرج و دۆخێكی جیاوازدا ئامادەكراوە .بۆیە ئەگەرچی ژمارەی پێشلێكارییەكانی دژ بەرۆژنامەنووسان تاڕادەیەك رووەو كەمبوونەوە چوون ،بەاڵم هێشتا بەكۆتا نەهاتوون و هەندێك دیاریدەو دەرهاویشتەی تر لەنێو دەزگاكانی راگەیاندن و الی رۆژنامەنووسان دەركەوتن و بوونە جێگای پرسیارو ئالۆزكردنی رەوشی میدیا لەهەرێمی كوردستاندا .بەبەراورد لەگهڵ ئاماری پێشووتری ساڵی رابردوو ،بەتایبەتی لە راپۆرتهكانی دوانزدههەمین و سێزدهههمین لیژنەی داكۆكی لە ئازادی رۆژنامەنووسی و مافی رۆژنامەنووسان لە كوردستان ،پێشێلكارییەكان بەئاستێك كەمییان كردوە ،بەاڵم هێشتا لەالیەن دەزگا پەیوەندارەكان وەاڵمی راپۆرتەكانی تر نەدراوەنەتەوەو بۆنەتە جێگای نیگەرانی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان و لیژنەی داكۆكی لە ئازادی رۆژنامەنووسی و مافی رۆژنامەنووسان لە كوردستان و میدیاكاران و رۆژنامەنووسان و دەزگاكانی راگەیاندن لە هەرێمی كوردستاندا ،هەروهها بێ هوودەیی هەموو ئەو ناوەندانەی كار لەسەر پاراستنی بەها مرۆڤایەتییەكان دەكەن ،چ ئەو ناوەند و سەنتەرو دەزگا ناوخۆییەكان بێت یان دام و دەزگا و رێكخراوە نێو دەوڵەتییەكان بێت ،كە كار لەداكۆكی و پاراستنی مافەكانی و مرۆڤ و ئازادی رادەربڕین و میدیا دەكەن .هەر لەو ماوەیەدا رەوشێكی ناهەموار بەرۆكی هەرێمی كوردستانی گرتەوەو هەرەشەی گروپە توندرەو تیرۆریستەكان بەتایبەتی گروپی تیرۆریستی (داعش) بۆ سنوور و چەند ناوچەیەكی هەرێمی كوردستان و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێمی كوردستان ،چڕكرانەوە .كاریگەریی ئەو رەوشە ناهەموارو نەخوازراوە ،لەسەر جومگەكانی هەرێمی كوردستان و هەندێك لەناوچەكانی عیراق تا دەهات زیاتر دەبوون ،بۆیە رووداوەكان بووە هۆی سەرنج راكێشانی زیاتری میدیا كوردی و نێودەوڵەتییەكان، بەاڵم لەبەرامبەردا جولەی هەندێك لە دەزگاكانی راگەیاندن و رۆژنامەنووسان ،دوور بوون لەكاری زانستی پیشەیی و ئهخالقی رۆژنامەنووسی، بەشێوەیەك هەندێك كاری میدیا كاریگەری نیگەتیفیان دەكردە سەر نهخشه سەربازییەكانی هێزی پێشمەرگەو كارئاسانیكردن بۆ گروپە تیرۆریستەكان ...هەروەها هەر كەناڵێكی میدیایی و هەر رۆژنامەنووسێك بەشێوەیەكی جیاواز ،رووماڵی رووداوەكانی دەكرد و زانیاریەكانی دەردەبڕی و دەیگەیاند ،بۆیە ئەو جۆرە مامەڵەكردنە لەگهڵ زانیاری میدیاییدا ،زۆرجار دەبوونە سەرلێشواندن و بەالرێدابردنی هاوواڵتی و خەڵك و كۆمەڵگا .بۆیە دەخوازین ،رۆژنامەنووسان و دەزگاكانی راگەیاندن ،لە یاریكردن بە هەواڵ و بەكارهێنانی زانیاری ووروژاندن ،بەمەبەستی كێش كردنی سەرنجی وەرگر ،دووربكەونەوەو هەوڵ بدەن وەك ناوەندی ئەكادیمی و وەك رۆژنامەنووسی پڕۆفیشناڵ ،كاری رۆژنامەنووسی و میدیایی خۆیان بكەن و بەرهەمەكانیان نەبێتە ژەهرێكی كۆشندە بۆ كۆمەڵگا و هەروەها نەبێتە هەرەشە بۆ دەزگا ئەمنیەكان و ئاسانكاری كردن بۆ نەیاران و گروپە تیرۆریست و توندرەوەكان .هەروەها داواكارین هەرچی زووە وەاڵمی راپۆرتەكانی تر و ئەم راپۆرتە لەالیەن دام دەزگا پەیوەستدارەكان بدرێتەوەو بەهەند وەربگیرێت و بەدواداچوونی ووردی بۆ بكرێت ،بۆئەوەی هەم نەشوونما بەجوولەی دیموكراسی لەهەرێمی كوردستان بكرێت و هەم ناوەندە رۆژنامەنووسیەكانی هاوشێوەی سەندیكای رۆژنامەنووسانی كوردستان و لیژنەی داكۆكی لە ئازادی رۆژنامەنووسی و مافی رۆژنامەنووسان لە كوردستان ،بەو رادەیە نیگەران نەكات ،تاوەكو ناچاربین ،لەرێگەی كاری مەدەنییانەی دیكه پەنا بۆ گوشاری زیاتر بۆ ناوەندە پەیوەندارەكان بەرین.
ئه‌رسه‌الن‌ره‌حمان*
ميديا به گشتى به فاكتهرێكى سهرهكى و كاريگهر و وهك يهكێك له ئامرازهكانى بهڕێوبردنى قهيرانهكان ههژمار دهكرێت .له ئاستى نێودهوڵهتييدا تا دێت كاريگهرى ميديا لهسهر يهكالكردنهوهى ملمالنێى نێودهوڵهتى و ههرێمايهتييهكان ،خوڵقاندنى قهيران و كێشه، تهنانهت بهرپاكردنى جهنگيش فراوانتر دهبێت. به پێچهوانهشهوه كاريگهرييهكانى لهسهر هێوركردنهوهى ملمالنێكان ،بهديهاتنى ئاشتى، گهيشتنه چارهسهر ديار و بهرچاوون. به هۆى سنوور نهناسيين ،رووماڵكردنى رووداوهكان ،گواستنهوهى ههواڵ و زانيارى، درووستكردنى رايگشتى سهبارهت به پرسهكانى رۆژ ،لهپاڵ ئهوانيشدا كاريگهرى ميديا لهسهر راى تاك و بهجێهێشتنى كاريگهرى لهسهر دهروونى تاك وايكردووه ،له ئاستى نێودهوڵهتييدا بايهخى زياتر بهو پرسه بدرێت. كاريگهرى ميديا له بهڕێوبردنى قهيرانهكاندا ماوهى زياتر له چوار دهيهيه له ئهوروپا و ئهمريكا بووهته جێى باسوخواسى ناوهنده زانستييهكان. به سهدان توێژينهوهى له بارهوه كراوه .تيۆرى جۆراو جۆر بۆ شيتهڵكردنى هاوكێشهى نێوان ميديا و قهيرانهكان هاتوونهته ئاراوه .له ناو واڵتانى عهرهبيشدا له دهيهى ههشتاكانى سهدهى رابردوودا ،لێرهو لهوێ ژمارهيهك توێژهر كهوتوونهته شوێن بهدواداچوونى ئهو پرسه، بهاڵم بهداخهوه بۆ ئێمهى كورد هێشتا له ئاستى ناوهندى زانستيى و توێژينهوهييدا ئهو پرسه به شێوهيهكى جێى بايهخ نههاتووهته ئاراوه .رهنگه لێره و لهوێ ههوڵى تاكه كهسى ههبووبن بۆ بهدواداچوون و توێژينهوهى مهيدانى و تيۆرى سهبارهت بهو پرسه ،بهاڵم هێشتا له سهرهتاداين و ناوهندى ئهكاديمى و ميديايى كورديى وهك
پێويست پێى ئاشنا نييه. ميديا به دوو بارى «ئهرێنى» و «نهرێنى»يدا كاريگهرى گهورهى لهسهر قهيرانهكان ههيه. به بارى ئهرێنييدا مهبهست لێى رووماڵكردن، شهنوكهوكردنى بابهت و ههواڵ و زانيارييهكانى پهيوهست به قهيرانێك و ئهنجامدانى ههڵمهتى ميدياييه بۆ هێنانهدى مهبهست و ئامانجێكى دياريكراو سهبارهت به دهرچه و چارهسهرى قهيرانهكه. ههرچى بارى نهرێنييه؛ خۆى له رووداپۆشين، پهرده بهسهردادان ،ژێرلێوخستنى رووداوهكان، بچووك كردنهوهيان و ههوڵدانه بۆ كهمكردنهوهى سهنگيان بهسهر كايهكانى ديكهوه .جا ههندێكجار ئهو سياسهته ميدياييه «گشتگيرانه«يه و به ههموو شێوهيهك دهيهوێت رووداو و قهيرانهكان بشارێتهوه .ههندێكجاريش «بهشهكييه» و تهنيا دهرفهت به اليهنێكى بچووكى قهيرانهكه دهدات بۆ ئهوهى باسبكرێت و له ئهندازهى خۆى بچووكترى دهكاتهوه. توێژينهوهكانى بوارى رووماڵى ميديا بۆ قهيرانهكان ئهوهيان دهرخستووه ،له كاتى رووماڵى قهيراندا ،ميديا به سێ قۆناغدا گوزهر دهكات .ئهوانيش پێكهاتوون له: قۆناغى يهكهم :رووماڵى ههڕهمهكييانه؛ لهو قۆناغهدا ميديا هيچ ئاسۆيهكى لێوه ديار نييه. به شێوهيهكى ههڕهمهكييانه رووماڵى قهيرانهكان دهكات. دووهم :قۆناغى گشتاندنى رێكخراو؛ لهم قۆناغهدا ميديا قورسايى و كاريگهرى قهيرانهكهى بۆ رووندهبێتهوه .له اليهنه جياجياكانى تێدهگات. به بهرچاوڕۆشنييهوه دهيهوێت رووماڵ بكات .زانيارييهكان به شێوهيهكى ئامانجدارانه دهگوازێتهوه. قۆناغى سێيهم :سازان و پهنجه نهرمكردن لهگهڵ قهيراندا؛ ميديا دهستوپهنجه لهگهڵ قهيرانهكه نهرمدهكات .دهيهوێت بيروڕاى نوێ و لێكدانهوهى نوێ بۆ قهيرانهكه بخاتهڕوو. ئهوهى جێى بايهخه له رووماڵى ميديايى بۆ قهيراندا ،ميديا به دۆخێكى ههستياردا تێپهڕدهبێت .رهنگه له اليهكهوه سانسۆر و چاودێرى اليهنى رهسمى بهسهرييهوه زياتر بێت .له اليهكى ديكهشهوه رهنگه له نهزانيينهوه زۆرجار ميدياكاران و كهناڵهكانى راگهياندن ببنه بهشێك له ههڵمهتى پڕوپاگهندهى اليهنه ناكۆكهكانى قهيران ،به تايبهتى ئهگهر قهيرانهكه شهڕ بوو لهگهڵ اليهنێكى دهرهكييدا ئهو كاته مهترسى ئهم اليهنه زياتر دهبێت و رهنگه ميدياى ناوخۆيى جێگهى تابوورى پێنجهم و كهناڵى دوژمن بگرێتهوه. جێى سهرنجه له نيوهى دووهمى ساڵى رابردوودا ،ههرێمى كوردستان به ژمارهيهك
قهيراندا تێپهڕى .ههر له كێشهى دارايى و نهبوونى موچهوه بگره ،تا دهگاته هاتنى به لێشاوى ئاوارهكان و له سهرووشيانهوه ههڵگيرسانى شهڕى داعش بوو ،به تايبهتى دواى داگيركردنى جهلهوال و شنگال له اليهن داعشهوه. له ماوهى شهش مانگى رووماڵى شهڕى داعشدا، ميدياى كوردى وهك ئهوهى پێويست بوو ،به بارى ئهرێنييدا رووماڵى شهڕى داعش بكات سهركهوتوو نهبوو ،به جۆرێك كه دهتوانين بڵێين له برى بههێزكردنى سهنگهرى كوردستانى بهرامبهر به داعش ،له ههندێك كات و قۆناغى جياوازى شهڕهكهدا ،بووه ئامرازێك بۆ پڕوپاگهندهى داعش .كاريگهرى نهرێنى لهسهر رايگشتى كوردستانى دژ به شهڕى داعش و ورهى خهڵك و پێشمهرگه درووستكرد .رهنگه چۆڵكردن و راكردنى هاوواڵتييانى شارۆچكهى مهخمور و ههندێك خێزانى نيشتهجێبووى ههولێر ديارترينى ئهو كاريگهرييانه بێت ،كه ميدياى كوردى لهسهر نهك رايگشتى ،بهڵكو دهروونى هاوواڵتييانيش له بهرژهوهندى داعش درووستيكرد. قسهكردن لهسهر رووماڵى ميدياى كوردى بۆ شهڕى داعش پێويستى به توێژينهوهى زانستى وردتر ههيه .پێويسته ناوهندى زانستى و توێژينهوهى ميديايى له ههرێمى كوردستان رێگه نهدهن ئهو پرسه فهرامۆش بكرێت .ههقى ئهوهى ههيه له چهندين رووى زانستييهوه به تايبهتى كايه زانستييهكانى پهيوهست به راگهياندن كارى توێژينهوهى تيۆرى و مهيدانى لهسهر ئهو پرسه بكرێت .بۆ ئهوهى بتوانين ئهو قۆناغهى مێژووى ميدياى كوردى بكهينه سهرهتايهكى گرنگ بۆ هێنانهدى ميديايهكى بهرپرسيار و پرۆفيشناڵى ئهوتۆ ،كه بتوانێت له كاتى قهيراندا ببێته پشتيوانيى بهرژهوهندى نهتهوهيى و هاوڕێ لهگهڵ پيشهيى بوونى خۆيدا ناسنامهى نهتهوهيى خۆيشى بپارێزێت. هاوكات پێويسته ههرچى زياتره ميدياى رهسمى كورديى و كهناڵهكانى راگهياندن ،سهبارهت به ڕێوبردنى رووماڵى ميديايى بۆ قهيران و شهڕ و ملمالنێكان كۆششى زياتر به خهرج بدهن و كۆرسى راهێنانى تايبهتمهند بهو پرسه بۆ ميدياكارانيان بكهنهوه ،بۆ ئهوهى ميديا ببێته بهشێك له پرۆسهى يهكخستنى نێوماڵى كورد دژ به ههڕهشهى دهرهكى و به تێڕوانينێكى نهتهوهييانهوه شهنوكهوى بابهتى رۆژنامهوانى و ههواڵ و زانيارييهكان. * بهڕێوبهرى ماڵپهڕى رۆژنامهوانى تايبهت به هونهر و زانستى راگهياندن. arsalan.rahman@yahoo.com
رۆژنامهنووس
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
له‌‌ئه‌رشیفی‌فیستیڤاڵی‌به‌درخانه‌وه
راگه‌یاندراوى‌كۆتایی‌ده‌یه‌مین‌فیستیڤاڵى(بهدرخان)ل ه‌ئۆكرانیا لهژێر دروشمى «كهلتوور لهنێوان خۆشهویستى و ژیان «ـداو ،بهچاودێرى بالیۆزخانهى كۆمارى عێراق لهئۆكرانیا ،رۆژانى ()2013 /8 /28_27 دهزگاى چاپ و باڵوكردنهوهى بهدرخان ،دهیهمین فیستیڤاڵى خۆى ،سهركهوتووانه بهڕێوه برد. وێستگهى یهكهم: كاتژمێر 11ى پێش نیوهڕۆى 2013 /8/27 بهئامادهبوونى بهرێز شۆرش خالید ،باڵیۆزى كۆمارى عێراق و ،جهزائیرو ،مهغریب لهئۆكرانیاو ،كۆنسڵى بهشێك لهواڵتانى ترى ناوچهكهو ،ههریهك لهنوێنهرایهتى پهرلهمان و ،وهزارهتى رۆشنبیرى ئۆكرانیاو ،سهرۆكى زانكۆى كیڤ و ،ئهندامانى بالیۆزخانهى كۆمارى عێراق و ،سهرۆكى كۆمهڵهى كۆمهاڵیهتى كوردى «میدیا» و ،سهرۆكى ماڵى عێراقى لهكیڤ و، میوانانى والتانى ئێرلهنداو ،ئهڵمانیاو ،كازاخستان، دهیهمین فیستیڤاڵى بهدرخان ،لههۆڵى زانكۆى كیڤى نیشتمانى(The National University of theatre, cinema and television of Karpenko-Kary The main building address: 40 )Yaroslaviv Val Street, Kyiv, Ukraine بهم شێوهیهى خوارهوه دهستى بهكارهكانى خۆیكرد. لهسهرهتادا ،وتهى بهخێرهاتن لهالیهن سمكۆ ئهنوهر ئهندامى لیژنهى بااڵى فیستیڤاڵ، خوێنرایهوه .دواى ئهوه ،سروودى» بهدرخانى خاك پهروهرم» لههۆنراوهى مامۆستا»جهمال عهبدول «و ،ئاوازى «ئهنوهر قهرهداغى» پێشكهش كران. دواتر ،وتارى پهرلهمانتارى ئۆكرانى و ،سهرۆكى كۆمهڵهى دۆستایهتى ئۆكرانى _ عێراقی، لهالیهن (نیكۆالى نیكۆالیفتیش رۆدكۆفیسكى) خوێندرایهوهو ،تیایدا جهخت لهپهیوهندى نێوان گهلى كوردو ئۆكرانی لهرێگهى ئالوگۆڕى كهلتوورى و ،هونهرى و ،ئهدهبییهوه كرایهوه، دواتر باڵیۆزى كۆمارى عێراق «شۆرش خالید سهعید» وتهیهكى پێشكهشكردو ،تیایدا ئاماژهى بهگرنگى سازدانى فیستیڤاڵى دهیهمینى بهدرخان كرد لهئۆكرانیاو ،بهسهرهتاى دروستكردنى پهیوهندى كهلتوورى نێوان ههرێمى كوردستان و ئۆكرانیاى ناساند ،ههروهها دهستخۆشى ئاراستهى رێكخهران و شاندى بهشدرابووى فیستیڤاڵ كرد ،ههروهك چۆن لهبهرامبهر ئهو كارئاسانى و هاوكارییهى پێشكهشیانكردوه، سوپاسى خۆى ئاراستهى بالیۆزى ئۆكرانیا لهعێراق و ،سهرۆكى زانكۆى كیڤى نیشتمانى كرد، لهالیهكى ترهوهو ،ههر لهوتهكهیدا ،باڵیۆزى عیراق لهئۆكرانیا ،دهستخۆشى له (حهمید ئهبوبهكر بهدرخان) كرد بۆ ئهنجامدانى ئهم فیستیڤاڵه لهو واڵتهدا. دواتر پهیامى وهزارهتى رۆشنبیرى ئۆكرانیا
لهالیهن خاتوو «ئۆلیگا» خوێنرایهوه ،ههر لهمیانى وێستگهى یهكهمى كۆنفڕانسدا ،پهرلهمانتارى پێشووى ئۆكرانیا «یڤگینی دوبریاك «وتارێكى دهربارهى سازدانى فیستیڤالى كهلتوورى نێوان نهتهوه جیاوازهكان پێشكهشكردو ،ئهم فیستیڤاڵهى بهههنگاوێكى ئهرێنى وهسفكردو، لهالى خۆیشییهوه بهناوى بهشى كاروبارى نهتهوهكان لهئهنجومهنى پارێزگاى كیڤ، پشتیوانى خۆى بۆ ئهنجامدانى ئهم جۆره كارو چاالكییانه دوپاتكردهوه. لهدواى ئهوه ،وتارى رێكخهرى دهیهمین فیستیڤاڵى بهدرخان لهالیهن «حهمید بهدرخان» بهرپرسى دهزگاى چاپ و باڵوكردنهوهى بهدرخان پێشكهشكراو ،تیایدا ئاماژهى بهوهدا «كهلتوور لهنێوان خۆشهویستى و ژیان بهواتاى كهلتوور خۆشهویستیه ،ژیانه ئاییندهیه ،داهاتووه، شوناسه ،رایهڵهى بهیهكهوه ژیانى گهالنه، ههموومان دهبێ بۆ ژیان دۆستى و ژیان خۆشى كهلتوور پهرستبین». وێستگهى دووهم: لهوێستگهى دووهمى ڤیستیڤاڵدا ،پێشانگهى تایبهتى هونهرمهند «نامیق عهلى قادر» تیایدا( ) 30كارى هونهرى لهپهیكهر گرافیك و تابلۆو فۆتۆو پێشانگاى كتێب و زیاتر له 100ناونیشانى جیاواز ،خرا بوونه روو ،لهالیهن باڵێۆزى كۆمارى عێراق و ،بهئامادهبوونى میوانان و بهشداربووانى فیستیڤاڵ و سهرۆكى زانكۆى كیڤى نیشتمانى كرایهوه. ههر لهوێستگهى دووهمدا ،میوانان و، بهشداربووانى فیستیڤاڵ ،هیواى چاكبوونهویان بۆ بهرێز سهرۆك كۆمارى عێراقى فیدراڵ «جهالل تاڵهبانى» خواست ،ههروهها ههواڵى كۆچى دوایی خاتوو ئوسهیمه خان جهالدهت بهدرخانى خوشكى شازاده سینهم جهالدهت بهدرخان ،لهتهمهنى 83 ساڵیدا ،ڕاگهیهندراو ،بهناوى دهیهمین فیستیڤاڵى بهدرخانهوه پرسهو سهرهخۆشى ئاراستهى سینهم خان و بنهماڵهى بهدرخانیهكان كرا ،جێگهى باسه وهفدى میوان لهكوردستانهوه پێكهاتبوون له ( )45نووسهرو رۆشنبیرو رۆژنامهنووس و
هونهرمهندو مامۆستایانى زانكۆو ،بهئامادهبوونى میوانى واڵتانى كازاخستان و ئهڵمانیا و ئێرلهنداو رووسیاو زۆرێك لهمیوانانى ترى واڵتى ئۆكرانیا. وێستگهى سێیهم: لهوێستگهى سێیهم و ،رۆژى دووهمی فیستیڤاڵدا، تابلۆى «الس و خهزاڵ» له نوسینى دلشاد مستهقا و ئاوازى ئهنوهر قهرهداغى و ،تابلۆى «ههڵسانهوهى ههڵهبجه» له نوسینى نهجم هۆگر و له ئاوازو میوزیكى و ئهنوهر قهرهداغى بهئامادهبوونى بهشداربووان و ،میوانانى ڤیستیڤال ،پێشكهش كران. ههر لهچوارچێوهى وێستگهى سێیهمدا ،چهندین باس و توێژینهوه لهالیهن نوسهران و ئهدیبانهوه پێشكهش كران ،لهوانه :سیمینارى د.عهدنان جهواد كازمى بهناونیشانى«ههڵو مهرجى قوتابیانى عێراق له ئۆكرانیا» ،ههروهها سیمینارى د.سامان جهالل بهناونیشانى « ئازادى میدیا لهههرێمى كوردستاندا» ،سمینارى عزیز شهمۆ بهناونیشانى «كورتهیهك لهمێژوى رۆژنامهوانى ئیزیدیان»، سمینارى شوان داودى بهناونیشانى «راگهیاندنى كوردى لهدواى راپهریندا» ،سمینارى د.عهلى تاهیر بهرزنجى بهناونیشانى «رهخنهى ئهدهبی لهروانگهى زانستى ئهكادیمییهوه» و ،سمینارى بهدرخان عهزیز بهدرخان دهربارهى «كوردانى كازاخستان» پێشكهشكران. وێستگهى چوارهم: لهم وێستگهیهدا ،چهند چاالكییهكى هونهرى پێشكهش كران ،لهوانه« :شانۆگهرى رووحه بلوورییهكانى نیشتمانێك» و ،میوزیكى «ئۆركێستراى كهلتوورى نیشتیمانى ئۆكرانی» ههروهها لهالیهن هونهرمهندان :ئهیاس فهرهاد، لهیال قاسم و ،دارین فهرهاد چهند گۆرانیهك بهزمانى ئۆكرانى و ،رووسى و ،ئینگلیزى و، كوردى پێشكهشكران. دوا وێستگه: لهدوا وێستگهدا ،راگهیهندراوى كۆتایی فیستیڤاڵى دهیهمینى بهدرخان لهالیهن» حهمید بهدرخان «خوێندرایهوهو ،لهمهڕاسیمێكى شایستهدا، مهدالیاو بروانامهى رێزلێنان و ،بهشداربوونى فیستیڤاڵى دهیهمى بهدرخان بهخشرایه ئامادهكاران و ،بهشداربووانى فیستیڤاڵ. شیاوى باسه لهكۆتایی فیستیڤاڵدا ،بالیۆزى كۆمارى عێراق لهئۆكرانیا (شۆرش سهعید) لهوتهیهكیدا وێراى دهستخۆشی لهدهزگاى چاپ و باڵوكردنهوهى بهدرخان و سهرۆكى زانكۆى كیڤى نیشتمانى ،سوپاسى باڵیۆزى ئۆكرانیاى لهعێراق كردو هیوا سهركهوتنى بۆ فستیڤاڵى داهاتووى بهدرخان خواست. ماوهتهوه بگوترێ ،ڤبستیڤاڵى یازده ،ساڵى ئایینده لهواڵتى ئێرلهندا ئهنجام دهدرێت ههروهك بهرێز فلیپ ژیان لهئێرلهنداوه هاتبوو بهتایبهتى بۆ ئامادهكارى و راگهیاندنى فیستیڤاڵى داهاتوو لهواڵتهكهیاندا.
21
بۆچوون حه‌سه‌ن‌یاسین
شكۆی‌رۆژنامه‌نووس
لـــهم ههرێمـــی كوردســـتانهی ئێمـــهدا رۆژنامهنووســـان ژمارهیـــان زۆره. ئێمـــه ههرێمێكیـــن كـــه دانیشـــتوانهكهی لـــه ( )٥ملیـــۆن تێـــهڕ نـــاكات ،كهچـــی رۆژنامهنووسهكانـــــــــمان ژمــــــــارهیان چهندیـــن هـــهزار دهبێـــت. رۆژنامهمهنووس بووه بهپیشهیهكی ئاسان و ئهم و ئهو بێ هیچ پێشینهیهك و پاشخانێكی رۆشنبیریی گشتی و رۆژنامهنووسی ،دهبن به رۆژنامهنووس و ههر ئهوهندهی كه ئهم الیهن و ئهو الیهن دهستی لهپشتیاندا و پاڵپشتیی دارایی كرد ،ئیدی فاڵن لهپڕ دهبێ به خاوهنی رۆژنامه یان گۆڤار و بهدڵی ئهو الیهنهی كه پارهی دهداتێ ،پهالماری ئهو الیهنه دهدات ،كه پێیسپێردراوه پهالماریان بدات و تۆمهتیان بۆ ههڵبهستێ. بواری رۆژنامهو له كاركردن رۆژنامهنووسی پێویستیی بهوهیه ئهو كهسه ههمیشه لهههوڵی خۆپێگهیاندندا بێت و كۆشش بكات بۆ ئهوهی پهره به رۆشنبیریی گشتی خۆی بدات و لهڕووی زانیاریی رۆژنامهنووسیشهوه ئاستی خۆی بهرزبكاتهوه. لهمهیدانی رۆژنامهنووسیی ئێستای ئێمهدا ،گۆڤار و رۆژنامه زۆر و بۆرن، زۆرن لهڕووی ژمارهوه ،بهاڵم بۆر و ئاست نزمن لهرووی ناوهڕۆك و دهرهێنانی رۆژنامهوانییهوه. زۆرینهی ئهوانهی ئهمڕۆ لهنێو گۆڤارهكاندا وهك سهرنووسهر ناویان لهسهر بهرگ و الپهڕهی ناوهوهی گۆڤارهكاندا ،وهك سهرنووسهر و بهڕێوهبهری نووسین ،تۆمار كراوه، لهبواری كاریگهرییان كهمترین رۆژنامهنووسیی ئێمهدا نییهو تا ئێستا بهدهگمهنیش رووینهداوه نووسینێكیان كاریگهرییهكی وای ههبووبێت ،كه بووبێته مایهی ئهوهی خوێنهران بهدوایدا بگهڕێن. لهم ماوهیهی رابردوودا چاوپێكهوتنێكم خوێندهوه لهگهڵ خانمه گۆرانیبێژێكی كورددا ،كه یهكێ لهو رۆژنامهنووسانه ئهنجامیداوه ،كه لهسهر هوه ئاماژهم پێكردوون .خانمه گۆرانیبێژهكه خۆی لهچاوپێكهوتنهكهدا ئاماژهی بهباری خراپی دهروونیی خۆی كردووهو باسی ئهوهشی كردووه كه بۆ چارهسهر لهنهخۆشخانهش ماوهتهوه ،كهچی تهنیا لهبهر ئهوهی ئهو خانهمه گۆرانیبێژه لهیهكێك لهكلیپهكانی خۆیدا لهكاتی گۆرانیدا بهشێوهیهك دهركهوتووه كه حسابی رووت و بێبهرگی بۆ دهكرێ، برای رۆژنامهنووس لێیدهپرسێ تا ئێستا لهگهڵ چهند كهسدا بهمهبهستی سێكسكردن خهوتووی؟ ئایا ژمارهكهت لهبیره؟ ئایا لهكاتی كلیپهكهدا كه خۆت رووتكردهوه چهند كهس لهوێ بوون؟ برای رۆژنامهنووس بیری چووه ناوی ئهو كهسانهش داوا بكات كه لهوێ بوون؟ ئهم جۆره رۆژنامهنووسانه جگه لهوهی هیچ شكۆیهكی رۆژنامهنووسییان تێدا نییه ،لهههمان كاتدا دهبنه مایهی شكاندنی شكۆی رۆژنامهنووسیی كوردیش.
22
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
الپه‌ڕه‌ی‌ئازاد
تێپەڕین‌لە‌داعش خوێندنەوەیەكی‌سیاسیی‌سۆسیۆلۆژیانە
ئارام‌بامۆكی
2-1
لە بری جیهان لە مەترسیداین ،هەر هێندە جیاوازیی هەیە ئەمجارەیان جیهان بەشێكی باش لەو مەترسییەی بەردەكەوێت ،هەرچەند هەندێ ئاماژەی قوڵ و دووریش هەن كە گوزارەی ئەوە دەڵێنەوە كە گوایە ئاڵۆزییە بەرپابووەكەی بەردەركی كوردان هەر ڕووكەشێكی ئەو یارییە نێودەوڵەتیانەیە كە پێشتر و لە مێژووی ناوچەكەدا ڕوویانداوە. هەر شێوەیەك لە بیركردنەوەی داعشیانە یان هەر بیركردنەوەیەكی دیكەی بە شێوە سیكۆالری توندڕەوانە ،بەپیێ كات و شوێن و دیاردەكان قابیلی قەبووڵ نییە ،بەهەر شێوازێك لێی بڕوانیت ئیسالم و بنەماكانی پێی ڕەفز و خراپە! ،هەر جۆرە قسەیەك لەبارەیانەوە بكەیت لەسەر ئیسالم حساب نییە!. ئێمە وەك ڕۆژنامەنووس و نووسەری كوردی هەر چۆن قسەیان لەسەر بكەین ،هەر چۆن بیریان لێ بكەینەوە ،بەهەرچی پێوەرێكی ئاینیی و عەقڵیی بیانخوێنینەوە ،مافی خۆمانە، چونكە یەكەمین كەسین كە لێی زەرەرمەندین و تێیدا دەبێت هاوكاری یەكتری بكەین بۆ تێپەڕین و بەجێهێشتنی و مەترسییەكانی دووربخەینەوە ،لە برا و خوشكە موسڵنان تەنانەت ناموسڵمانەكانیش و هەر بستە خاكێكی كورد. هەر چۆن بۆ خەڵكی كوردستانی ڕوونبكەینەوە كە ئیسالم جیاوازە لە مێژووەكەی ،بە تایبەت ئەو مێژووەی تێكەڵە بە كێشەی نێوانەكان، تێیدا خەڵكێكی زۆر بوون بە قوربانی و دەستی ئەم و ئەوی تێدا جوڵێنراوە ،مێژوویەك كە مرۆڤی خراپ دەستی تێدایە و ئیسالمیش ئەسڵێكی هەیە ناگۆڕێت ،سەبارەت بە ژیار و كۆمەڵكارییە مرۆیی و مەدەنییەتەكەی كە پەیامی ئاشتی و خۆشەویستی پێییە. ئیسالمێك وەك دواپەیامی خودایی بۆ سەرفرازیی بەشەریی هاتووە و هیچ پێوەرێكی سیاسیی و فەلسەفی ناتوانێ لەكەداری بكات، لەبەر ئەوەی كۆمەڵگای كوردیی كۆمەڵگایەكی عورفیی و عاتیفییە لە زۆر ڕووەوە ،كە ڕەنگە لە ئێستا كەسمان زۆر نەوێرین ڕوون و ڕاست و وەك خۆی قسە لەسەر داعش بكەین و تێیپەڕێنین ،هەم لەبەر ئەوەی زۆر جار قسە لەسەر الیەنێكی ئیسالمیی ،بەالیەنی كەم دەركەوتەیەكی بەناو ئیسالمیی ،یان قسەی
سادەیی ڕەخنەیی لەسەر ڕەوتێكی سیاسیی ئیسالمیی ،هەموو ئەمانە ڕووبەڕووی كیشەی ئاینیی و كۆمەاڵیەتیی و سیاسیت دەكەنەوە، چونكە ژیانی كۆمەاڵیەتیی و سیاسیی كوردستان زۆرجار قسەی جددیی هەڵناگرێت، یان پرسە سیاسیی و هەنوكەییەكان تەحەمولی ئەوە ناكەن قەسەیان لەسەر بكەیت ،ئەوەش بە حوكمی ئەوەی كە چ نوخبەی كوردیی و چ ڕەشایی خەڵك ،لەسەر یەك بنەمای ستوونی تووند تێگەیشتنیان هەیە و گۆرانكارییە نوێیەكان ورد هەزم ناكەن ،یان تێگەیشتنیان كورتخایەن و تووند ،ئەم پێوەرە لە تێگەیشتنی ئێمە سەلێمانراوە بەسەر ڕەوتی سیكۆالری كوردیشدا. دەبێت هەموومان وەك یەك ڕامان ڕوون بێت لەسەر داعش و بیركردنەوەی داعشیانە ،پێش هەر خوێندنەوەیەك بۆی ،دەبێت گومانمان هەبێت نەخشەیەكی گەورەی واڵتانە و تێكەڵەیەكیشە لە زوخاوی كواڵوی ئەهلی سوننە و بەعسییە كۆنەكان و موسڵمانی توندڕەو و سادەی هەموو جیهان و ناوچەكە، كە بە عەشوایی دەجوڵێنرێن و وەك هەل و مەبەستی تایبەت و سیاسیی جڵەوی ڕاستەقینەی خۆی لەدەستداوە ،لەسەر زوڵم و زۆر و تاوان و ستەمكارییەكانی ئەهلی شیعەی عێراقی و دەوروبەر لەسەر ئەهلی سووننەی عێراقی و ناوچەی ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست ،كە نەدەبوو ئەم جەنگە بەردەرگای كوردی بگرتایە ،بەڵكو دەبوو ئێستا بەغداد و نەجەف و كەربەال و بەسرەی بگرتایەتەوە. سەرەتا چەند خوێندەوەیەك هەبوو ،یان بڵێین دانپێدانانێك هەبوو ،لەسەر دیاردەی خوێندنەوەكانی سەری ،بۆ داعش و داعشێكی دیار و بەرچاوی سەر گۆرەپانی جەنگ و داعشی ئەو دیو گۆرەپان و نەخشە نهێنییەكەی واڵتانی ڕۆژئاوا و ناوچەكە ،كە بۆ مەبەستی سیاسیی و ئاژاوەی ناوچەكە درووستكراوە ،بۆ سەر گۆڕەپانی سیاسیی و ئابووریی و ئاینیی و كۆمەاڵیەتیی ،بۆ یەكالكردنەوەی كێشە و ملمالنێكانی واڵتان و تەسفییە حسابە نهێنییەكان ،لە میسرەوە تا عێراق و سوریا ،پاش تەواوبوونی ئەو نەخشەیە ،یان سەركەوتن و شكستی ئەو
نەخشە نێودەوڵەتییە ،ئێستا بە داری عەسا ڕووبەڕووی كوردیان كردووەتەوە ،هەروەك چۆن لەم ڕۆژانەشدا سەرۆكی هەرێم وتبووی دەزانین كێ داعشی لە ئێمە هانداوە. خوێندەوەكان سەرەتا وتیان داعش ڕەوانەی سوریا دەكرێت و لە ڕێی توركیاوە دووبارە نۆژەن دەكرێتەوە بە شێوازێكی نوێ و پڕچەك دەكرێتەوە ،دیارە لە سوریاش مەحەلی سەركەوتن و شكستی دەبێت خوێندنەوەی تایبەتی خۆی لەسەر بكرێت و بخرێتە بەر لێكۆلێنەوەوە ،پاش ئەوەی سوریا بە پاڵپشتی ڕوسیا و ئێران بەتایبەتی ،پشتگیریی زۆری لێكرا و نەتوانرا بە تەواوەتی شكستی پێبهێنریت ،لە الیەن خەڵك و شۆڕشگێڕانی واڵتەكەیەوە ،ئەوجا دەستتێكەڵی ئێران و توركیا و واڵتانی بەرژەوەندیدار لە سەر ناوچەكە ،وای كرد داعش ڕووبكاتە عێراق و شەقامی سووننەی قۆستەوە ،كە شەقامێكی پەنگخواردووبوو لەسەر ستەمكارییەكانی مالیكی و مەزهەبەكەی لە دەرهەق ئەهلی سووننە و قەیرانە سیاسییەكانی عێراق بە گشتی!. هەر لەگەڵ جوڵەی كردە سەربازییەكانی داعش و ڕووبەڕووبوونەیان لەگەڵ سوپای عێراق و شكستی سوپای عێراق و وەك دەڵێن هاتنەسەر خەتی ڕاستەوخۆ و نێهێنیئامێزانەی ئێران و توركیا و واڵتانی تری وەك قەتەر و سعوودییە ،هەریەك لە الیەك و بۆ مەبەستێكی تایبەتی خۆی و ڕاگرتنی مەترسییەكانی داعش لەسەر حكومەتەكەی مالیكی و پێچەوانەكردنەوەی ،ئەو جەنگە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی لەسەر كورد و ناشیرینكردنی شەقامی سووننەی عێراقیش بۆ خۆی شتی زۆر هەڵدەگرێت و دەبێت خاڵ بە خاڵ و ورد قسەی لەسەر بكرێت ،كە جارێ دیاری نییە كێ ئەم نەخشەی پێچەوانەكردەوە و جەنگەكەی ڕووبەڕووی كورد كردەوە، بەاڵم ئاماژەكان قسەیان لەبارەوە كراوە!. هەموو ئەمانە و قسەی دیكەش كە نابێت ونبكرێت و لێیەوە نەدوێین ،من دەمەوێت شەقامی كوردیی وەك خۆی لەسەر ملمالنێكانی جیهان و ناوچەكە بڕوانن و ببینن لەم بارەیەوە ،دەمەوێت
خوێندنەوەیەكی باش و هاوڕایی تەواو هەبێت لەسەر ئەم بۆچوونەی سەرەوەم، لەسەر ئەوەش قسەیەكمان هەبێت لەبارەی تووندوتۆڵیی و ساردوسڕیی سیاسییانەی ئیسالمییەكانی كوردستان لەبارەی دیاردەی بیركردنەوەی داعشیانەی ئەمڕۆ ،هەروەها بە پێچەوانەشەوە ،خوێندەوەمان هاوڕوانین بێت لەسەر توندڕەوی دیاردەی بیری سیكۆالریی كوردیی. بە بڕوای شەقامی سیاسیی ئەمەریكی و جیهانی و پانتاییەكی باشی شەقامی سیاسی كوردیش داعش بە ئاینییكراوە ،كەوا هیچ ئەرگۆمێنتێك نییە كە داعش وەك هێزێكی سیاسیی و موئەسەسێكی ئیسالمیی خۆی ڕاگەیاندبێت بە فەرمی ،زۆرێك پێیان وایە داعش ئامادەكراوی بەردەم شۆڕشی عەرەبیی بوو ،لەالیەن زلهێزانەوە ،وەك ڕێگریی و چەواشەكردنی بەهاری عەرەبیی، یان بێداری ئیسالمیی ،وەك بەالڕێدا بردنی، وەك شكستپێهێنانی ،وەك ئەوەی واڵتانی دیكەی بەرژەوەندیداری ناوچەكە و جیهان ویستیان بۆ سەرنەكەوتنی بەهاری عەرەبی و بێداریی ئیسالمیی ،ئەم دیاردەیەش تاقی بكەنەوە ،بۆ ئەوەی لەمپەر بن لەبەردەم سروشتی شۆڕشەكان ،ئەو شۆڕشانەی كە دەمێك بوو دەبوو بكرێن و گەالنی ناوچەكە ئازاد بن و سەربەستبن لە بڕیاری سیاسیی و ئایندەسازیی خۆیان ،دەبوو ئەو بەهار و بێدارییەش هەندێ واڵتی تریش بگرێتەوە، ئەم ڕێگریی و لەمپەر درووستكردنەشیان لە ڕێگەی بیركردنەوەی داعشیانەوە ،هەم بۆیان ئاسان بوو ،هەمیش بۆ ئەوە بوو خۆیان بزیسزكی ئەو شۆڕشەیان بەرنەكەوێت و دووری بخەنەوە لە خۆیان ،ئەوە بوو بە تێكەڵیی و بە عشوایی سەرەتا چەندین ڕێكخەر و جموجوولی بەناو میللیی و ئەتنیكیان درووستكرد لە میسر و واڵتانی دیكەی خاوەن بێداریی و بەهاری عەرەبیی، دواجار داعشی لێوە هاتەدەر ،كە ئێستا داعش وەك ڕێكخراوێكی جیهانی لێهاتووە و وەك خۆیان دەڵێن لە دەستدەرچووە ،بە پێی هەندێ خوێندنەوە و قسەی ڕاوێژكار و توێژەرە بەناوبانگەكانی ئەمەریكار و واڵتانی ئەوروپا و ناوچەكەی خۆشمان ،ئێستا جوڵەی داعشیانەی واڵتان لە ڕێی داعشێكی بەناو لۆكاڵییەوە كاری گڵۆباڵیانە دەكەن بە داعش لەسەر ئەرزی واقیع ،كە ئێستا لەسەر ئاستی جیهان و ناوچەكە هێزێكی فرە دەوڵەمەند و خاوەن هێز و وزەی سەربازیی و مەعنەویی سیاسییە ،هەر ئەمەشە وای كردووە هەندێجار ئەمەریكا بڵێت لەناوبردنی داعش ئەستەمە لەم نزیكانە كۆتایی پێ بێت ،لەكاتێكدا ئەمەریكا لە توانایدا هەیە تۆویشیان نەهێڵێت ،لە كەمترین كاتدا ،هەر ئەمەیە وادەكات هەموو الیەك دوودڵ بن و بە گومانەوە لە تەحەدیاتەكانی ناوچەكە بڕوانن ،هەر ئەمەیە وادەكات هەموو الیەكی چاودێر وای ببینن كە داعش دەستێكی تەحەدیاتی هاوبەشی واڵتانی ناوچەكە و جیهانە بۆ وەدەستخستن و چنگكەوتنی بەرهەم و سەهمی زیاتری پتڕۆڵ و مانەوە لە ناوچەكە وەك وجوودیی سیاسیی و سەربازیی و هەژموونی ئابووریانەیان، توركیا و ئێران لەم نێوانەدا یاری پێچەوانە دەكەن و لە ڕووشدا شتێكی تر نیشان دەدەن!.
بیروبۆچوون
خولی‌سێیه‌م،ژمارە(،)171پێنج‌شه‌ممه،كانونی‌دووه‌می2015/1/22زایینی-رێبهندانی2714كوردی-ساڵی‌چوارده‌هه‌م
شۆڕش‌و‌توندوتیژی
جانگیر‌وسو وشەی شۆڕش لە زمانی كوردیدا بەرامبەر وشەی ()Revolutionی ئینگلیزی بە كاردێت و لە ئینسكلۆپیدیای ئازاددا پێناسەكەی بەم شێوەیە كراوە :شۆڕش كردەیەكی سیاسییە ،گۆڕانكارییە لە دەسەاڵت ڕوودەدات و دەبێتە هۆی گۆڕینی شێوازی حوكمڕانی و هەڵوەشانەوەی یاسا كۆنەكانی و یاسا نوێیەكان شوێنیان دەكرنەوە. هەموو شۆڕشێك بە چەند قۆناغێكدا تێ دەپەڕێت كە كاتێكی پێویستە تا بە ئامانج دەگات .ئەرستۆ شۆڕشە سیاسییەكانی بەسەر دوو جۆر دابەشكردوون ،یەكەم :ئەو جۆرە شۆڕشانەن كە گۆڕانی تەواوەتی بە هۆیانەوە ڕوودەدات، واتا هەرسێ دەسەاڵتی یاسادانان و بڕیاردان و جێبەجێكردن دەگۆڕدرێن .دووەم :ئەو شۆڕشانەن كە دەبنە هۆی هەمواركردنەوەی یاسا بنچینەییەكان و پێداچوونەوە بە یاسا كۆنەكان، واتا گۆڕانكاری تەنها بەسەر چەند كایەیەكی دەسەاڵتدا دێت ،بە دەسەاڵتی چوارەمیشەوە، بەو مانایەی دەكرێت بەو گۆڕانە گەورانەی كە بەسەر میدیاشدا دێت ،بڵێین شۆڕش ،كە بە دەسەاڵتی چوارەم ناسراوە. هەموو شۆڕشێك لە ناخی خۆیدا چەندین ئامانجی جۆراوجۆری هەڵگرتووە ،بەو پێیەی شۆڕش بیروباوەڕی جیاوازی لەخۆی گرتووە و زۆربەی پێكهاتەكانی كۆمەڵگا تیاییدا بەشدار دەبن ،هەندێك جار ئەنجامی پێچەوانەی لێ دەكەوێتەوە ،واتە لە جیاتی ئەوەی شۆڕش ببێتە هۆی كۆتاییهێنان بە حوكمڕانی ،لە ئەنجامی دووبەرەكیی و ناكۆكیی نێو شۆڕشەكە ،كۆتایی بە شۆڕشەكە دێت ،یانیش دوای كۆتاییهاتن بە شۆڕش و سەكەوتنی شۆڕشەكە ،ئەو گروپەی سەركردایەتی شۆڕشیان كردووە ،زۆربەی بەرهەمەكانی شۆڕش بۆ خۆیان قۆرخ دەكەن. جۆرج ئۆڕوێل هەندێك شۆڕشی بە باخچەی ئاژەالن شوبهاندوووە ،و كۆمەلێك بەراز پەیدا دەبن كە زۆربەی داهاتەكانی باخچەكە بۆ خۆیان قۆرغ دەكەن ،لە شۆڕشدا لەبەر ئەوەی هەر كۆمەلەیە و بۆ ئامانجێكی دیاریكراو خەبات دەكەن ،بۆ نموونە كرێكار بۆ باشبوونی ئاستی خزمەتگوزاری كرێكاران و كەمبوونەوەی ئاستی بێكاری و قوتابی بۆ باشبوونی سیستەمی پەروەردەی و....هتد .بۆیە زۆر جار لەنێو شۆڕش مڵمالنێ دروست دەبێت و سەرئەنجام ئەو شۆڕشە لە جیاتی ئەوەی بە الی سەركەوتن بشكێتەوە ،دەبێتە چەكێك بۆ لەناوبردنی شۆڕشەكە. مۆدێرنە بزوێنەرەكەی جیاوازییە و لەسەر بنەمای جیاوازی گەورە بونیاد نراوە ،لەم جۆرە شۆڕشانەدا ،ئەو جیاوازییەی كە مۆدێرنەی لەسەر دامەزراوە ،دەبێتە هۆی نسكۆی شۆڕشەكە و ئەو جۆرە شۆڕشانە لە مێژووی زۆربەی نەتەوەكان بوونیان هەیە ،دیارترین نموونە لە ڕۆژگاری ئەمڕۆماندا ئەو شۆڕشەی
سوریایە كە لەسەرەتادا پێشڕەوییەكی باشی كرد، بەاڵم لە دواییدا بە هۆی دروستبوونی ناكۆكی لە نێوان الیەنە جیاوازەكانی شۆڕش ،شۆڕشەكە خاوبوونەوەیەكی زۆری بەخۆیەوە بینی ،لێردەدا جیاوازییەكانی لە جیاتی ئەوەی مۆدیرنە دروست بكەن ،كاولكاری و كارەساتی مرۆیی گەورەیان دروست كرد .لە رۆژهەاڵتدا لە جیاتی ئەوەی جیاوازی ببێتە هۆی پێشكەوتن و بەرهەمهێنانی كۆمەڵگایەكی مۆدێرن ،دەبێتە هۆی كارەساتی گەورەی مرۆی وەك ئەوەی لە شەنگال ڕویدا، ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ نائامەدەگیی گفتووگۆ، لە رۆژهەاڵتی ناوەڕاستدا هیچ مەسەلەیەك لە مێژوو ناگۆرێت بەبێ توندوتیژی ،ئەمەش ئەوە دەگەیێنێت كە زۆربەی شۆرەشەكانی ئەو ناوچەیە ،ڕۆحێكی ماركیسیانەیان هەیە ،وەك لە تیۆرە بەناوبەنگەكەی دەڵێت« :توندوتیژی مامانی مێژووە ،هیچ مەسەلەیەكی بنەڕەتی لە مێژوو نادۆزیتەوە كە بەبێ بوونی توندوتیژی چارەسەر كرابێت» ،هەرچەندە من خۆم بڕوام وانییە كە توندوتیژی بزووێنەری مێژوو بێت ،بەاڵم ئەو تیۆرە یارمەتی دەرمان دەبێت بۆ شیكردنەوەی بەشێكی زۆری شۆڕشەكانی ناوچەكەمان، هەتا هەندێك لە شۆڕشە دینیەكانیش .لێرەوە دەگەڕێمەوە بۆ الی فەیلەسوفی فەڕەنسی پۆڵ ڕیكۆر ،ئەو پێی وایە لە هەر شوێنێك زمان ئامادە بوو ،لەو شوێنە تووندوتیژی ئامادە نییە ،بە بۆچوونی ئەو پەیوەندی نێوان زمان و تووندوتیژی ،پەیوەندیەكی پێچەوانەیە، لەهەر شوێنێك توندوتیژی ئامادەگیی هەبوو، ئەوە زمان لەو شوێنە غیابە ،زمان بە واتای گۆڕینەوەی ئایدیاڵ و دیالۆگ و كۆكردنەوەی چەند ئایدۆلۆژیایەك لەسەر مێزی گفتوگۆ. دەتوانین شۆڕشەكان بەسەر دوو جۆر لە شۆڕش دابەش بكەین ،یەكەمیان :ئەو شۆڕشە چەكداریانەن كە ڕۆژهەاڵتی ناوەڕاست لێوان لێوە لەو جۆرە شۆڕشانە و بەرهەمی ترسناكیان هەیە و كارەساتی گەورەی مرۆیی بە دوای خۆیاندا دەهێنن. جۆری دووەم :ئەو شۆڕشانەن كە فیكریین و دوور لە چەك و سەرباز دەكرێن ،واتا شۆڕشێكن پێویستییان بە موشەك و سەرباز و فڕۆكە نییە،
بەڵكو پێویستە هەموو تاكەكانی كۆمەڵگا بەشداری تێدا بكەن ،ئەم جۆرە شۆڕەشانە لە ڕێگای دیالۆگەوە دەكرێن و بەهۆیانەوە گۆڕانكاری لە دەسەاڵت ڕوودەدەن ،هەر چەندە دەكرێت ئەو جۆرە شۆڕشانەش بەرهەمی ترسناكیان هەبێت، وەك ئەوەی حیزبی نازی ئەڵمانی كە لە ڕێگای دەنگدانێكی دیموكراسییانەوە هاتە سەر كورسی دەسەاڵت ،بەاڵم دواتر ئەوەبوو كە هەموو جیهان بەرهەمەكەی دی. لە ڕۆژهەالتی ناوەڕاستدا ئایین ئەو چەكەیە كە بە دەستی زۆر تاخم و گروپەوەیە و بەشێوەیەك تەفسیر بۆ تێكستە دینییەكان دەكەن كە لە بەرژەوەندی ئەواندا بێت ،لەوالشەوە جگە لە دین كە شوێنێكی سەنتڕاڵی هەیە لە كێشەكانی ئەم ناوچەیە ،شێوازی دروستبوونی واڵتەكانی رۆژهەاڵتی ناوین بەشێوەیەكە كە كۆمەلێك نەتەوە و ئایین و مەزهەبی جیاواز لەخۆی دەگرێت ،بیئەوەی لەیەكگەیشتن هەبێت، كۆبونەوەی ئەم هەموو شوناسە ئاڵۆز و دژبەیەكانە لە سنورێكی جوگرافی و دەستووریی، بێئەوەی لەیەك تێگەیشتن هەبێت ،كێشەیەكی ترە كە ئەم ناوچەیە بەدەستییەوە دەناڵێنێ ،تەنانەت دەتوانین لە نێو یەك نەتەوەشدا كاریگەری ئەو لەیەك تێنەگەیشتنە و كاریگەری دین ببینین .بۆیە زۆر زەحمەتە شۆڕشێك لەو ناوچەیە بەرپابكرێ (مەبەستم شۆڕشی چەكدارییە) پێكهاتەیەكی بۆگەنی لەخۆی نەگرتبێت و كارەساتی گەورەی مرۆیی بەدواوە نەبێت ،ئەستەمە شۆڕشێك بەرپابكەی و لەئەنجامدا چەند هێزێكی وەك داعش و جەبهەتولنوسڕە دورست نەبن كە هەرجارە و ئەو كۆمەلەیە لە ژێر دەمامكێكی جیاواز خۆنیشان دەدەن ،رۆژهەاڵت پێش ئەوەی پێویستی بەهەر شۆڕشێكی چەكداری بێـت ،پێویستی بە شۆڕشێكی فیكریی گەورە هەیە ،بە جۆرێك هەموو شوناسەكان بە یەكەوە كۆبكاتەوە و لەیەكگەیشتن لە نێوانیاندا دروست بكات ،تا ئێستاش لە رۆژهەاڵت بە گشتی و لە رۆژهەاڵتی ناوین بە تایبەتی ،نەتوانراوە ئەو لە یەكگەیشتنە دروست بكرێت ،كە من پێم وایە ئەگەر دروست بوو دەبێتە گەورەترین شۆڕشی ناوچەكە.
23
راز عه‌بدولواحید‌ئیدریس‌شه‌ریف
رازى‌پێشمه‌رگه‌یه‌ك رۆژانێكه چهقۆى بێئهمهكى گیانى تهژى ئهوینمان دهسووێ ،بۆیه مهل وهاڵمێكى توڕه بهدرهنگ وهختهوه لهشهقهى باڵیداو بهم جۆره لێیان هاته گۆ :هۆ قهڵهم لهرزۆكو بێبارهكان، منى پێشمهرگه ههر به ئهزهلى عیشقى تفهنگ نیم ،وهك له فهرههنگى ئێوهدا نووسراوه ،نه كێویم و نه تینووى خوێنى ڕهگهزێكى ترو ڕهگهزى خۆشمم ،زۆر له ئێوه زیاتر به كهسهرو ئازارهكانى شهڕ ئاشنام ،پێویستم به ئاموژگارى ئێوهى بازرگانى هزرو وشه نییه؟! لهمێژه لهوه حاڵیم شهڕ ماڵوێرانى و خهراباته ،شهڕ مهرگ و ئاوارهیى و كارهساته ،منیش ئارهزوومه ژیانێكى دوور له شهڕو تفهنگو سهنگهر له ماڵۆچكهیهكى ئاسوودهدا به هێمنى بهرمهسهر ،بهاڵم تاوانم چییه كه ئههریمهنه نهگریسهكانى چوارشێوم ههموو شتێكم لـێ زهوت دهكهن ،دهمكهن به هیچ؟ چۆن تفهنگ نابێته ئازیزترین هاوڕێم ،كه نیشتمان چارهنووسى دهكهوێته دهستى قهدهر، تفهنگ نهبێ كێ به هانامان دێ ،تفهنگیش شانى بهرزهفڕو نهخهساوى دهوێ ،به پێچهوانهى تانهو تهشهرى ژههراوىو بوختانى ناو درۆنامه و بڵندگۆى كهرى ناو جۆگه ئاساتان ،من هێنده به ئاگام دهمێكه ناخى قێزهونى ئێوهى لێبوك و مهرایى كهرم خوێندۆتهوه ،ببورن قهڵهمه زڕاوهكان ،برسیهتىو كاڵفامى و بێكارى دنهى نهداوم ببم به پێشمهرگه، بهڵكو لهوپهڕى هۆشیارییهوه عهشقى ئازادى ئاوێزانى ئهم ڕێبازهى كردووم، لهوهش دڵنیا بن هیچتان هێندهى من ڕقتان له تفهنگو چهكى ناو كۆاڵنو بازاڕ نابێتهوه ،هێندهى منیش تفهنگهكانتان خۆش ناوێ ،كاتێك ناحهزو ڕووزهردان ههڕهشهى نهمانو سڕینهوهى مێژوومان لـێ دهكهن ،من پێشمهرگایهتىو نیشتمانپهروهریم پاوان نهكردووه ،بهاڵم چى بكهم كه ئاسۆى دواڕۆژى گهلهكهم لێڵ دیاره ،ئێوه نانى ئهو ئاسۆ لێڵییه دهخۆن ،منیش سهرم به كازیوهى دهبهخشم ،دهزانم گرێى دهروونى ئێوهمانان چییه ،بۆ وا به ناڕهوا قهندیلى بهژنى پێشمهرگهو نسێى سیماى خیانهت وهك یهك دهبینن! ئهو ساتانهى من سێدارهم ڕام دهكرد ئێوه به دوو دهست كاڵوى خۆتان گرتبوو، كه ئهشكى نامۆیى چیاكانم دهسڕى، ئێوه له كهسابهت بوون ،كه به پشتیوانى گهل گڕى ڕاپهڕینیشم داگیرساند ،ئێوه ناسنامهى سهفهرتان له گیرفان گیرا، جا چۆن ڕقتان له منى پێشمهرگه نابێ كه ههمیشه بۆ ئازادى به سهر شاخى مردندا ههڵدهزنێمو ههرگیز دهستى دیلى ههڵنابڕم ،ئێوهش وریاى گیرفانهكانتان بن با دۆالرو دینارو تمهنو لیره تێكهڵ نهبێو ههموو ساتێ مردنێكتان پیرۆزو منیش تهنیا یهك جارله پێناو خاك و گهلهكهم خوێنم دهبێته بهراتى سهركهوتن.
وەرزێكی تر
هەموومان وێكدەچین سمكۆ‌عەبدولكەریم زۆرجــار رووبـــەڕووی یەكتر دەبینەوە، یەكدی ناناسینەوە ،چونكە لەم واڵتە بچكۆاڵنەیدا هەموومان وێك دەچین ،تا ئەو شوێنەی زۆرجار هەریەكەمان دەبین بە ئەوی تر ،وەك ئەوەی هەموومان بەرهەمی یەك بەر بین ،لە كاتێكدا یەكمان لە باكورەوە هاتوین ئەویتر لە باشور، ئەویان لە خۆرئاوا و ئەمیشیان لە خۆرهەاڵت، بەاڵم وەك ئەوە وایە هەموومان لە یەك ژینگە و یەك قوتابخانە و یەك جوگرافیاوە هات بین، هەموومان لە بــاكــورەوە هاتبین ،یــەك نــاخ و یەك دەروونمان هەبێت ،هەریەكەمان لە گۆشە نیگایەكەوە دەڕوانینە ئاسۆ ،ئاسۆیەك كە بۆ هەموومان هەر یەك ئاسۆیە ،بۆ من و بۆ تۆش، بۆ ئەو و بۆ ئەمیش ،هەر یەك ئاسۆیە ،ئەوە نەبێت كە هەندێكامان ئاسۆكە روونتر دەبینین. ئــەگــەر بــەم شێوەیە نەبێت ،باشتر وای ــە بە پێچەوانەوەی بیركردنەوەی ئەقڵ هەموومان ببین بە مەڕ ،زۆر باشترە لەوەی هەموومان ببین بە گورگ ،یان بۆ هەتا هەتایە نەزانین ئێمە كێین. كاتێك هەوڵی دۆزیــنــەوەی خۆمان دەدەیــن، دەرمـــــان دەكـــــەن ،كاتێكیش بــە زیــنــدوویــی دەگەڕینەوە ،لێناگەڕێن. كێشەكە ئەوەیە ،بۆیە كاتێك بە دوای خۆماندا دەگەڕێن ،خۆمان پێنادۆزرێتەوە ،چونكە بەر لە خۆدۆزینەوەمان دەمانكوژن ،بەر لە گەڕانەوەمان دەمانخنكێنن ،ئەو دەمەش تەرمەكەمان دێننەوە واڵت ،وەك نــەفــرەت لێكراوێك لێناگەڕێن لە گۆرستانیش بنێژرێین ،بەر لە خۆرئاوابوون، ونمان دەكەن ،بەر لە خۆرهەاڵت دەماننێژن. وەك چۆن كاتێك نیكۆس كازانتزاكیس خۆی دۆزییەوە ،بەر نەفرەتی كەنیسە كەوت ،كاتێكیش تەرمەكەیان هێنایەوە نەیانهێشت ئەو لە واڵتی خۆیدا ،روحەكەی ئارام بگرێ ،بۆیە لە سەر كێلی گلكۆكەیدا نووسرا» هیوام بە هیچ نییەو هیچیشم ناوێ ،من ئازادم». دیارە سەرەنجام مرۆڤ جگە لە ئازادی شتێك نییە دەستی پێوە بگرێت ،ئازادییەك كە تەنیا دەتــوانــی بۆ خــۆت و لەسەر خۆتی جێبەجێ بكەیت ،ئەگەرنا ئەمەشیان ئەوە نییە كە بتوانێ یارمەتیت بدات ،بۆ ئەوەی لەم رێگەیەوە بتوانی خــۆت بدۆزیتەوە ،بەبێ ئــەوەی بــەر نەفرەتی هاوشێوەكانی خۆت بكەویت ،ئەوانەی لە خۆت دەچن ،بەاڵم خۆت نین ،ئەو لێچوانەی هەر لە مناڵییەوە تۆیان پێچوواندوە. ئۆشۆ دەمــەو ئێوارەیەكی خۆرنشین ،كاتێك باڵندەكان بەرەو النەكانیان دەگەڕانەوە ،لە مناڵە بچكۆالنەكەی ئەو ماڵەی پرسی « :دەزانیت تۆ كێت؟ وتی :پرسیارێكی قورسە ،وتم بۆ؟ وتی: چونكە من تاقانەی دایــك و باوكمم ،هەركە میوانمان دێت ،یەكێكیان دەڵێت :چاوت لە چاوی باوكت دەچێت ،یەكێكی تریان دەڵێت :لووتت لە لووتی دایكت دەچــێــت ،یەكێكی دی دەڵــێ: دەموچاوت چوەتەوە سەر دەموچاوی مامت، لەبەر ئــەوە نازانم من كێم ،چونكە كەس پێی نەوتوم تۆ لە خۆت دەچیت».
شازادە‌سینەم‌خان‌جەالدەت‌بەدرخان:
حەزمدەكرد‌لەكوردستان‌لەڕێوڕەسمێكی تایبەت‌ئەم‌خەاڵتەم‌پێبدرابوایە
تــاقــە كــچــی بــنــەمــاڵــەی بــەدرخــانــیــەكــان مەدالیای ناپلیۆن وەردەگرێت ونیگەرانی خۆی دەخاتە ڕوو بەهۆی ئــەوەی ئەو بــارودۆخــە ڕێگر بــووە كە نەیهێشتووە مەراسیمەكە لە كوردستان ساز بكرێت. رۆژی ٢٠١٥/١/٥لەڕێو ڕەسمێكی تایبەتدا لەالیان قونسلی گشتی پێشووی فەڕەنسا له ههولێر ،د .فریدریك تیسۆ ،بیرنارد كۆشنهر ،مەدام هێلین هاوسهری شههید د .قاسملۆ ،دڵناز سهعدۆڵاڵو هاوسهری ســێــرج ،فــــهرده جــهمــیــل پ ــاش ــاو ،كــاك خوسرهۆ زۆرێك له میوانان له پاریسی پایتهختی فهڕهنسا ،شازادە سینەم خان جەالدەت بەدرخان مەدالیای شەرەف كە بەمەدالیای ناپلیۆن ناسراوە وەردەگرێت. لــەپــەیــوەنــدیــەكــی تــایــبــەت بــە بــەدرخــان شــازادە سینەم خــان بــاس لــەوە دەكــات كە ئــەو خــوازیــاربــووە ئــەو ڕێوڕەسمە لە كوردستان جێبەجێ بكرابوایە ،بەاڵم بەهۆی ئــەم بــارودۆخــە نــەكــراوە ،بۆیە دەڵ ــێ ــت( :ح ــەزم ــدەك ــرد لــەكــوردســتــان لەڕێوڕەسمێكی تایبەت ئــەم خەاڵتەم پێبدرابوایە). شــازادە سینەم خان جــەالدەت بەدرخان لەساڵی ١٩3٨لەدیمەشق لەدایك بووە، تاقە كچی بنەماڵەی بەدرخانیەكانە كە لەژیاندا ماوە ،هەموو ئەرشیف وبەڵگەكانی بنەماڵەی بەدرخانیەكانی پاراستووە. ههروهها سهبارهت بهو رێزلێنانه گوتی: وهرگرتنی ئهو خهاڵته بۆ ههموو كوردان جێگای شانازیه. بهناوی دهزگای بهدرخان پیرۆزبایی له شــازاده سینهم خان جــهالدهت بهدرخان دهكهین.
خاوەن‌ئیمتیازو‌بەڕێوەبەری‌بەرپرس: حەمید‌ئەبوبەكر‌بەدرخان()07504555878 بەڕێوەبەری‌نووسین: نیهاد‌جامی www.bedrxan.net www.bedrxan.com bedrxan@yahoo.com
nihad_jami@yahoo.com
نەخشەساز:كاوه‌‌فاروق
بەدرخان‌یەكەم‌هەفتەنامەی‌ئەهلی‌ئازادە،دوای‌راپەڕین‌ژمارە‌سفری‌لە2000/10/22لە‌سلێمانی‌دەرچووەو هەموو22ی‌مانگێك‌دەزگای‌چاپ‌و‌باڵوكردنەوەی‌بەدرخان‌لە‌باشووری‌كوردستان‌دەریدەكات راوێژكاری‌زمانەوانیی:د.وریا‌عومەر‌ئەمین راوێژكاری‌رووناكبیریی:د.عادل‌گه‌رمیانی راوێژكاری‌كەلتووری:د.ئازاد‌عه‌بدولواحید‌كه‌ریم راوێژكاری‌رۆژنامه‌وانی:سمكۆ‌ئه‌نوه‌ر راوێژكاری‌هونەری:نامیق‌عه‌لی‌قادر
ناونيشان: كوردســتان،هــــەولێر،شـــــەقامی ئاراس،باڵەخانەی‌سەرداری نۆرماڵ+964662510679: