Bejo - Wortelmagazine 2017 by Bejo Zaden

Bejo wortelmagazine 2017 Editie

pagina 5 A carrot a day...

pagina 10 Gestaag groeien met gekleurde peen

pagina 24 Aaltjes. Hoe herken je ze? En hoe bestrijd je ze?

Inhoud

Bejo wortelmagazine

Het Bejo wortelsymposium

Italië. Jaarrond wortelen voor heel Europa

Martin Topper groeit gestaag met gekleurde peen

ERF. Grootschalig en bio gaan heel goed samen

Wortelweetjes

Dit Bejo wortelmagazine is een uitgave van Bejo Zaden B.V. Postbus 50 1749 ZH Warmenhuizen T: 0226 396 162 F: 0226 393 504 E: bejonl@bejo.nl W: www.bejo.nl

Franse productie blijft dalen

Eindredactie Karina Hens

Groentesnijderij Heemskerk

Wortelweetjes

Japan bekent kleur, verwerkte wortelen steeds belangrijker

Aaltjes. Hoe herken je ze? En hoe bestrijd je ze?

Bejo ‘oogst’ vernieuwde website

Vooral verse wortelen voor Duitse markt

d’Arta voorziet blijvende groei diepvriesgroenten

Biologische wortelen veroveren de Amerikaanse markt

De familie Schieman. Ondernemen met idealen

Met sensoren komt weg vrij voor precisielandbouw 2.0

Opmaak JEEN

Poolse wortelmarkt professionaliseert snel

Drukkerij PrintX.nl

B-Mox toont mooie resultaten in de praktijk

Nieuwe Bejo gezichten

Verkoopteam Benelux

Aan de in dit Bejo wortelmagazine vermelde informatie kunnen geen rechten worden ontleend. Overname van artikelen of gedeelten daarvan is uitsluitend toegestaan na toestemming van Bejo Zaden B.V. en onder bronvermelding.

Redactie Robert Schilder Joris Ursem Joost Litjens Corina Huiberts Karina Hens Tekstschrijvers Robert Schilder Daniëlle Bruin Karina Hens Mirjam Both Jeroen Vissers Theo Brakeboer JEEN AGF Fotografie Beeld & Design Petra Tesselaar Karina Hens Heemskerk Grimmway WUR Bejo Italië, Frankrijk, Japan, Duitsland, Polen Ontwerp Natalie Espana

ALGEMEEN

2017

Anticiperen op veranderende markten en nieuwe uitdagingen Geachte lezer, Voor u ligt de nieuwste editie van het Bejo wortelmagazine, vol met artikelen over teelt, handel en achtergrondinformatie over het mooie gewas wortelen. Wortelen worden ook wel eens het oranje goud genoemd. Jammer genoeg zien we dit niet altijd terug in het rendement van deze teelt. Moeilijke handel, teeltomstandigheden en het zelfvoorzienend worden van onze belangrijke afzetlanden zijn hier samen debet aan. Dan rijst meteen de vraag: wat kan ik als teler doen om deze negatieve trend te keren? Anticiperen, dit is wat u als ondernemer in uw bloed heeft zitten, en kan u, ook in dit geval, naar een mooie oplossing leiden.

om dit te doen en onze klimatologische omstandigheden dit meestal toelaten.

Het deels wegvallen van de Duitse afzetmarkt moet vervangen worden door andere kanalen. Waar de Nederlandse exporteurs toonaangevend zijn in de wereldwijde handel van aardappelen en uien, hebben zij deels de boot gemist in de wortelhandel van het gewassen product. Ongewassen wortelen exporteren naar landen die er vervolgens zelf toegevoegde waarde aan geven, is niet meer van deze tijd. Gelukkig zijn de wortelwasserijen en exporteurs bezig om dit tij te keren door naarstig op zoek te gaan naar nieuwe afzetmarkten. Voor een deel worden deze gevonden in Afrika en Amerika en voor een deel in nieuwe Europese bestemmingen.

Nederland is de voorraadschuur van Europa, waar u als teler, wasserij of exporteur vaak uw voordeel van heeft geplukt. Als er ergens in Europa gaten vallen in aanvoer van wortelen dan wordt dit snel gedicht met het Nederlandse kwaliteitsproduct. Kortom, weer anticipeert u op alsmaar veranderende afzetmarkten.

Er zijn al veel concepten gelanceerd die van toegevoegde waarde kunnen zijn voor u als ketenpartner. Concepten als snackwortelen, mini Chantenay, kleurenmixen en schaaltjespeen waarin kleur, smaak, vorm, maat en verpakking bepalend zijn voor het slagen van het concept. Anticiperen doet u ook op de eisen van uw afnemer waarbij bepaalde werkzame stoffen niet meer zijn toegestaan of wanneer door supermarkten lagere residu niveaus worden geëist. Er zijn telers die omschakelen naar biologisch omdat zij daar meer toekomst in zien. Beide combineren is ook goed mogelijk, omdat u als producent simpelweg de kwaliteit heeft

Anticiperen doet u op een publieke opinie waarin u als teler wordt afgeschetst als vervuiler, terwijl Nederland en België twee van de schoonste landen van de wereld zijn om groenten te produceren. U laat dit vaak al zien (en mag nog meer) aan uw relaties en de consument via Facebook, Twitter of andere nieuwe communicatiemiddelen. Of u organiseert open dagen waarvoor u de consument uitnodigt om een kijkje te komen nemen op uw bedrijf.

Natuurlijk heeft u niet alles in de hand en moet u steeds anticiperen op omstandigheden die zich op dat moment voordoen. Dat markten veranderen is zeker. Dat de Nederlandse en Belgische keten daarop moeten anticiperen is ook zeker. Hoe de toekomst eruit gaat zien en of de wortelen weer in oranje goud gaan veranderen, daar gaan we sectorbreed aan werken door hier goed op te anticiperen. Met u, als een van de ketenpartners, die samen mooie kwaliteitsproducten produceren welke voldoen aan de strengste eisen, moet dit zeker gaan lukken. Wij wensen u veel leesplezier met deze nieuwe editie van het Bejo wortelmagazine en bovenal een rendementvol teeltseizoen waarin u, met uw ondernemersbloed, de juiste wegen in wortelland vindt. Robert Schilder Verkoopmanager Benelux & Scandinavië

Bejo wortelmagazine

Twee dagen volle zalen tijdens het wortelsymposium.

De wortel trekt volle zalen De wortel is ongekend populair, zo bleek tijdens de Open Dagen van Bejo in september. De belangstelling voor het wortelsymposium was zo groot dat er een extra dag nodig was om alle bezoekers uit de wereld een plaats te geven. Ze kregen een zeer gevarieerde inhoud gepresenteerd over smaak, gezondheid, markten, marketing, innovaties en natuurlijk veredeling.

Bejo wortelmagazine

Als je nog bewijs nodig had van het belang van wortelen als wereldwijd groentegewas, dan was het Bejo wortelsymposium de ideale gelegenheid. Dit was de derde keer dat wortelen het centrale thema waren op een van seminars tijdens de Open Dagen. En hier kwamen meer dan 550 deelnemers op af. Beide dagen waren er diverse presentaties over themaâ&#x20AC;&#x2122;s als wereldwijde vraag en aanbod, zaad- en veredelingstechnologieĂŤn, agronomische problemen en ziekten, maar ook de gezondheidsvoordelen van het eten van wortelen. En er was volop gelegenheid tot netwerken.

Nummer 1

Voor Bejo Zaden is de wortel gewas nummer 1. De wortel staat wereldwijd in de top 10 van

A carrot a day... Wortelen zijn niet alleen een van de weinige groenten die voor elk onderdeel van de maaltijd gebruikt kunnen worden, ze zijn ook nog eens heel gezond. Drs. Richard de Leth, doctorandus geneeskunde, voedingsdeskundige en auteur van het boek OERsterk, legt uit dat wortelen een belangrijke stof bevatten, namelijk carotenoïden. Deze chemische stof stimuleert het immuunsysteem en beschermt het lichaam tegen de effecten van zonlicht en hart- en vaatziekten. Als onderdeel van een vezelrijk dieet kunnen wortelen ook helpen het risico op ziekten zoals diabetes type-2, darmkanker en beroerte te verminderen. Gezondheid en de relatie met voedsel is een steeds belangrijker maatschappelijk item aan het worden. Dat groenten gezond zijn en meer gegeten moeten worden is natuurlijk bekend in de sector, maar ook medici promoten het eten van groenten steeds vaker. Richard verdiepte zich in voeding in relatie tot welvaartsziekten en geluksgevoel van mensen. Daarbij ontdekte hij een heel duidelijke relatie tussen leefstijl, welzijn en het eten van groenten. Gechargeerd geldt volgens Richard namelijk: “A carrot a day keeps the doctor away.” Wortel bevat namelijk, net als veel andere groenten, het ‘geheime gezondheidsingrediënt’ vezels. Deze spelen een cruciale rol in het verteringsproces. Vezels van groente, niet de volkorenvezels uit broodproducten, zijn belangrijk voedsel voor je darmflora. Richard legt uit dat je lijf een ecosysteem van met elkaar samenwerkende cellen is. Bacteriecellen in je darmen maken hier integraal onderdeel van uit. Stoffen die je darmflora uit groentevezels produceert, stimuleren of remmen hormonale processen in je lijf. Richard beschouwt de darmflora zelfs als een soort ‘tweede brein’. Hij vergelijkt mensen met trekpoppen, de hormonen trekken aan de touwtjes. Zij zorgen ervoor of je je verzadigd, gelukkig of moe voelt. Het voedsel dat je darmflora krijgt is daarmee direct van invloed op je onderbewuste.

voedingsgewassen. In trendsetterland de Verenigde Staten staat het op nummer 5, achter aardappelen, uien, tomaten en sla. Wortelen zijn veelzijdig en kunnen in allerlei gerechten worden verwerkt, van voorgerecht tot dessert en drankjes. In Amerika ziet Bejo onder invloed van de gezondheidstrend nog altijd een stijgende consumptie van wortelen, net als van boerenkool en spinazie. Er komen ook steeds nieuwe toepassingen. Wortelen gaan zelfs de concurrentie aan met worst! Het broodje knakwortel of ‘carrot hots’ is een nieuw product, en ook ook al gespot: wortelsinaasappelijs en wortelpasta’s! De vele verschillende types worden via diverse kanalen verkocht, zoals boerenmarkten, supermarkten en foodservice.

Richard gaat zelfs nog een stapje verder, want niet alleen beïnvloedt de darmflora je welzijn, sterker nog, ze beïnvloedt ook de omgeving. Richard citeert uit een wetenschappelijke studie die oppert dat zwaarlijvigheid te vergelijken is met een besmettelijke ziekte. Het onderzoek toonde namelijk aan dat de kans op obesitas (zwaarlijvigheid) groter is voor mensen waarbij obesitas in hun vriendenkring voorkomt. Zelfs zo groot dat het eerder doet denken aan de verspreiding van een verkoudheid dan aan een verandering in maatschappelijke acceptatie (verandering van sociale normen en waarden). Richard ziet het als zijn missie om te strijden tegen deze ‘besmettelijke ziekte’, veroorzaakt door de welvaartsmaatschappij, door zoveel mogelijk mensen de principes uit te leggen en ze te stimuleren in het eten van wortelen en andere groenten. Het slechte nieuws is dat onze maatschappij continu verleidingen aanbiedt in de vorm van gemak en snel verteerbaar voedsel. Het goede nieuws is dat, wanneer mensen inzien dat hun darmen groentevezels nodig hebben en deze in voldoende mate gaan eten, er na 24 uur al een positief effect te merken is. De hoeveelheid groenten die mensen nodig hebben om het lijf en de hormonale processen in balans te houden is volgens Richard minimaal 500 gram per dag.

Richard de Leth

Voelsprieten

Bejo investeert als zadenproducent aan het begin van de keten in onderzoek, veredeling en het verbeteren van de zaadproductie, en heeft haar voelsprieten dan ook heel duidelijk in de markt. Daniëlle Bruin, Marketing & Communication Advisor van Bejo Zaden, gaf op het symposium een kijkje in de wereldwijde wortelmarkt en de consumptietrends. “Kochten we vroeger nog gewoon een zak wortelen, nu vinden we wortelen terug in allerlei soorten verpakkingen en is er een veelzijdig aanbod in zowel het snackals gemakssegment. Om voorloper te zijn op het gebied van smaak werkt Bejo samen met Wageningen University. De zogenaamde snack variëteiten, zoals bijvoorbeeld het ras Mokum, >> zijn allen smaakvol en worden ook steeds

Bejo wortelmagazine

populairder”, vertelt Daniëlle. Ondanks de grote diversiteit zijn Nantes-wortelen wereldwijd het populairste type: zij vertegenwoordigen 40% van de totale wereldproductie. Aangezien consumenten ook met hun ogen kopen, werkt Bejo ook aan de doorontwikkeling van kleurrijke rassen. De kleuren wit (White

Satin), geel (Mello Yello en Yellowstone) en paars (Purple Sun, Purple Haze en Deep Purple) zijn al commercieel op de markt naast de gemixte kleurvariëteit Rainbow. Bejo presenteerde op het symposium ook de rode variëteit Redsun die het kleurenpallet in wortelen complementeert.

Betrouwbare gewassen

Telers die betrouwbare gewassen willen produceren, hebben betrouwbaar zaad nodig, dat wil zeggen de juiste rassen en goede zaadkwaliteit. Wim Zwaan is manager Veredeling van wortelen bij Bejo; Rob Maxwell is een wortelveredelaar in de VS die werkt aan het verbeteren van de Imperator-types in het Bejo-assortiment. “Ik werk nu 7 jaar voor Bejo en al die tijd heb ik me beziggehouden met het opzetten van een veredelingsprogramma”, aldus Rob. “We hebben de vorm en eetkwaliteit, maar ik wil de ziekteresistentie verbeteren, vooral gezien de huidige groei van de biologische productie.” Het Imperator-programma van Bejo heeft een aantal nieuwe rassen opgeleverd, zoals de nieuwe types ‘Jumbo’ en ‘Cello’ voor de verpakkingsmarkt die naar verwachting de komende twee jaar in de handel zullen worden gebracht, en vier veelbelovende nieuwe Imperator-types die in 2019 op de markt zullen worden gebracht.

Wereldwijd Netwerken en wortelen kijken in de pauzes.

Aandachtig luisteren naar boeiende sprekers.

Bejo wortelmagazine

In verschillende regio’s overal ter wereld is steeds meer belangstelling voor Imperatortypes, maar Canada en de Verenigde Staten blijven de hoofdmarkt voor dit type wortel. “Aangezien Bejo wereldwijd veel wortelrassen en -types levert, hebben we een grootschalig programma voor wereldwijde proeven nodig”, zegt Wim Zwaan. “De productie van hybride zaden begint altijd met de ouderlijnen”, zegt hij. Bejo heeft 7 ha voor proeven met ouderlijnen in Nederland en 14 ha in andere landen zoals Italië, Brazilië en China om verschillende genetische types te bekijken. “We doen veel proeven op verschillende bodemsoorten en in verschillende seizoenen”, zegt Wim. “We hebben wereldwijd een team van 4 veredelaars en 3 veredelingsassistenten en we reizen veel. We verkopen zaad over de hele wereld, dus we hebben overal verschillende worteltypes nodig.” In totaal heeft Bejo 9 velden voor wortelproeven in Nederland, 41 velden in andere Europese landen plus proefvelden elders in de wereld. Hier produceren we van alles, van lange Imperatortypes tot de kortere en dikkere rassen zoals Chantenay en Kuroda.

ANALYSEER UW GEWAS

Bejoâ&#x20AC;&#x2122;s Cropalyser App is een handzame tool voor telers om ziekten en plagen te identificeren. De app geeft informatie over de gezondheid en groei van uw gewas!

CROPALYSER.NL

In Italië worden van het noorden tot het zuiden wortelen geteeld. De biologische teelt neemt gestaag toe, net als de teelt van gekleurde types. De industrie is geïnteresseerd in nieuwe toepassingen, zoals wortelsap als superfood en wortelmeel. Italiaanse wortelen voor de verse markt vinden hun weg in heel Europa.

Het Nantes-type wordt in Italië vooral op de verse markt gebracht als bospeen of waspeen.

Jaarrond wortelen voor heel Europa 8

Bejo wortelmagazine

De teelt van wortelen is wereldwijd verspreid. Azië is met 60% van de wereldproductie op dit moment de belangrijkste speler. In Europa vindt 23% van de productie plaats. Polen staat daar op de eerste plaats met 16,5% van de totale productie. Gevolgd door het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Spanje en Frankrijk. In Italië is de teelt van wortelen al een paar jaar stabiel met een areaal van 7.000 ha. De teelt vindt daar plaats in een aantal gebieden. In het noorden zijn dat Veneto en Emilia-Romagna. In het midden van Italië zijn Centraal-Abruzzo en Lazio de belangrijkste teeltgebieden en in het zuiden zijn dat Puglia, Sicilië en Sardinië. Deze gebieden zijn samen verantwoordelijk voor 80% van het Italiaanse aanbod en heel geschikt voor de teelt van wortelen vanwege de aanwezige zandgronden.

Zaaiperioden

De periode waarin telers wortelen zaaien, verschilt per regio. In Veneto (de Chioggia-regio) en Emilia-Romagna (Ferrara-regio) varieert de zaaiperiode van november tot januari en van mei tot juli voor oogst in respectievelijk mei tot juni en oktober tot december (tot maart in Veneto). In Lazio, in de Fiumicino-regio, vindt het zaaien voornamelijk plaats van juli tot augustus om te kunnen oogsten van november tot januari en van april tot juni. Terwijl in de Latina-regio, ook in Lazio, waar ongeveer 300 hectare wortelen in kassen en in de volle grond worden geteeld als bospeen, de oogst plaatsvindt van oktober tot maart. De productie in dit gebied is vooral bestemd voor de export naar Noord-Europa. In Abruzzo is het belangrijkste teeltgebied de

ITALIË

Piana del Fucino. Daar wordt gezaaid in maart en april voor de oogst van juni tot november en van februari tot maart. In dit gebied heeft de wortelteelt een lange traditie. De teelt wordt daar ondersteund door het IGP-keurmerk (Indication Géografique Protégée) “Carota dell’Altopiano del Fucino”. Dit keurmerk staat garant voor lokaal geteeld product van een hoge kwaliteit. In Puglia, Campobasso en Foggia wordt gezaaid in december en januari voor oogst in mei tot juli en gezaaid in juli en augustus voor oogst van november tot januari. Op Sicilië is de provincie Ragusa de meest populaire streek voor de teelt van wortelen. Daar wordt gezaaid van september tot begin november voor oogst van februari tot mei. Op Sardinië vindt het zaaien jaarrond plaats, maar met name in de herfst- en wintermaanden worden er veel wortelen gezaaid voor oogst van oktober tot juli.

Italiaanse teeltgebieden voor wortelen.

Veneto Emilia-Romagna

Abbruzen Lazio

Molise Puglia

Sardinië

Jaarrond aanvoer

Wortelen worden over heel Italië vervoerd. Distributie van noord naar zuid over afstanden van meer dan 1.000 km maakt het mogelijk om jaarrond wortelen te leveren. Zo voorkomt men een lange opslag van het verse product. Het gebruik bepaalt welke wortelen de Italianen telen. Het Nantes-type (oranje en gekleurd) komt het meeste voor en is in bijna alle gebieden te vinden. Deze wortelen worden vooral op de markt gebracht voor de verse markt als bospeen of waspeen. De Berlikumer- en Flakkee-types (oranje en paars) worden vooral in CentraalItalië (Abruzzo en Lazio) geteeld en zijn met name bestemd voor de industrie om sap, wortelmeel en diepvrieswortelen te produceren. Het Imperator-type, dat vooral in Centraal- en NoordItalië op de zandgronden wordt geteeld, is met name bestemd voor de ‘ready-to-eat’ snacks.

Biologisch groeit

Tegenwoordig is er een groeiende belangstelling voor gekleurde wortelen (paars, geel en wit). Met name in de biologische markt zijn deze types populair. Biologische wortelen zijn in de eerste plaats bestemd voor de verse markt als bospeen en de markt voor deze wortelen groeit elk jaar. Op dit moment is het areaal biologische wortelteelt in Italië 650 ha. De totale productie is 2.600 ton en de aanvoer vindt jaarrond plaats. De voornaamste exportlanden voor biologische wortelen zijn Duitsland, Engeland, Benelux en de overige Noord-Europese landen. De belangrijkste spelers in de biologische markt zijn gevestigd in Sicilië. De vroege wortelen uit deze regio worden zeer gewaardeerd op de Europese markt.

Sicilië

Nieuwe toepassingen

Een andere belangrijke trend in de markt is de ‘ready-to-eat’ snack van oranje of een mix van diverse, gekleurde wortelen. Dit product neemt een steeds grotere plek in de supermarkt in. Daarnaast is vers sap van oranje of paarse wortelen, dat als ‘super food’ wordt verkocht vanwege de vitamine- en anti-oxidantinhoud, steeds meer populair. Verschillende wortelverwerkende bedrijven in Italië, gevestigd in de belangrijkste teeltgebieden, zijn al meer dan vijftig jaar actief. Deze bedrijven hebben recent voorgesteld om een catalogus op te stellen voor wortelen met daarin een overzicht van alle toepassingsmogelijkheden voor wortelen, zoals sap, gedroogde poeders, wortelmeel en gesneden wortelen voor diepvries. Een van de eerste wortelverwerkende bedrijven is Colle d’oro, gevestigd in Ragusa, Sicilië. Dit bedrijf levert voor de verse markt, zowel traditioneel als biologisch geteelde wortelen die het IGP-keurmerk “Carota novella di Ispica” voeren. Zij zijn gevestigd in een gebied met een lange geschiedenis in wortelen. De vroegheid van de productie en de hoge kwaliteit in kleur, smaak en zoetheid maken dat deze wortelen goed gewaardeerd worden in de markt.

Bejo wortelmagazine

Martin Topper trots met zijn eigen label, Zonneheerdt.

Martin Topper groeit gestaag met gekleurde peen Martin Topper schakelde in 2005 met zijn bedrijf Zonneheerdt over van de kolen naar de gekleurde peen. Met succes. Want zeg je tegenwoordig in Nederland gekleurde peen, dan zeg je snel ook al Zonneheerdt.

Bejo wortelmagazine

Martin Topper komt uit het onderw ijs. Hij was docent aan het VMBO Groen. Maar zijn vader had een landbouwbedrijf in Dronten. Toen die zijn pensioenleeftijd naderde, begon het bij Martin steeds meer te kriebelen: het onderwijs was een prachtige wereld, maar zou het niet nog mooier zijn om de theorie zelf in de praktijk toe te kunnen passen? In 2005 stapte hij in de maatschap. “We wilden ons ergens in gaan specialiseren en zijn begonnen met het telen van 2 hectare kleurenpeen. Puur om eens te kijken of die teelt ons lag en waar we tegenaan liepen. Sindsdien zijn we elk jaar gegroeid. Stap voor stap. Inmiddels telen we zo’n 55 hectare gekleurde peen, gekleurde bietjes, pastinaken en wortelpeterselie.” De groei die Zonneheerdt maakt, gaat heel doordacht. Martin Topper is niet van de risico’s. ‘Eerst afzet vinden, dan telen’, luidt zijn motto. Het is ook het product dat die voorzichtigheid in de hand werkt. “Voor reguliere peen is altijd wel afzet te vinden”, zegt hij. “Voor gekleurde peen ligt dat wat anders. Het blijft een nicheproduct.”

Eigen label

Zijn klantenkring is inmiddels net zo divers als de kleuren van zijn producten: deze liggen

INTERVIEW

De rassen die Martin Topper teelt: Wortelen: Mello Yello, Yellowstone, White Satin, Deep Purple, Purple Haze en Rainbow Bieten: Boldor, Avalanche, Pablo Pastinaak: Panorama Wortelpeterselie: Arat

bij Delhaize in de schappen, bij Nederlandse retailers, bij de foodservice, in Frankrijk en de UK, via distributeurs in Scandinavië en het Verre Oosten, maar ook gewoon bij de groentespeciaalzaken en op de markten in de regio. Een goede zet die Martin daarin heeft gemaakt is de keuze voor het eigen label Zonneheerdt. “We willen ons niet alleen onderscheiden met ons product, maar ook met de presentatie ervan. In 2013 zijn we zelf gaan spoelen en verpakken. Dat laatste doen we in houten kratjes met een landelijke uitstraling. Zonneheerdt is op deze manier meer dan een product. Het label staat ook voor authenticiteit en kwaliteit.”

Veldleeuwerik gecertificeerd

Duiken we het proces in, dan zien we dat Martin zijn producten op ruggen zaait. “Een rug is net iets sneller warm dan een vlak veld en houdt de warmte ook wat langer vast. Bovendien is een rug in de regel droger dan een vlak veld. De biet groeit lekker door als hij in het begin even wat droger staat. We weten dat we dan niet de maximale opbrengst halen. Maar dat verlies weegt voor mij niet op tegen de winst aan kwaliteit.” Als Veldleeuwerik gecertificeerd bedrijf hanteert Martin ruime bouwplannen en bewerkt hij zijn land met zoveel mogelijk respect voor de grond. “Sowieso vraagt mijn product daar eigenlijk al om. In het Verre Oosten zijn de eisen aan toegelaten residuen namelijk heel anders dan hier. En de pastinaak is nu eenmaal

Purple Haze

veel gevoeliger voor bodemherbiciden en onkruidbestrijders. Dus schoffel ik zo veel mogelijk. In de kleurenpeen ontkom je daar trouwens niet aan. Met het schoffelen aard je die gelijk ook aan en voorkom je groene koppen. Met als bijkomend voordeel dat je minder last hebt van muizen en wortelvlieg.” Alle producten worden met de klemband gerooid, inclusief de bieten. Een bewuste keuze voor kwaliteit. De opslag verzorgt Martin deels zelf. Het gros van het product gaat echter naar koelers. “Voor ieder product en zelfs ieder ras liggen de ideale omstandigheden anders. Gele peen bijvoorbeeld kleurt groen als je die direct vanaf het land verpakt. Die moet altijd eerst even de bewaring in. Pastinaak mag iets kouder worden bewaard dan peen. Ik heb de cel nu bij wijze van proef op min 1 staan. Ik merk dat hij iets te veel indroogt. Daar moet ik volgende keer rekening mee houden. En hoe koud bewaar je bieten? Daar is veel discussie over. Je zit met het suikergehalte ‘De Brix’. Ik laat hem meestal vier tot vijf dagen staan voordat ik hem ga verwerken. Dan komt hij even los. Maar dat is het lastige bij de biet: dat kan ieder jaar anders zijn. Je moet er bovenop zitten.”

Ontwikkelingen

Martin Topper is blij met de keuzes die hij in het verleden heeft gemaakt. Van onderwijzer naar teler, met percelen in de provincies Flevoland, Limburg en Zeeland. Van kool naar gekleurde producten. Intussen wacht hem de volgende ingrijpende keuze: nieuwbouw. De zeven medewerkers op zijn bedrijf werken in relatief oude schuren, die in uitstraling en functionaliteit achter zijn gebleven bij de ontwikkeling van het bedrijf. Al enkele jaren zijn de plannen in de maak. In 2018 moet het er van gaan komen. Zijn er nog andere ontwikkelingen? “Ja. Volop zelfs. We zijn ons aan het toeleggen op kleinverpakkingen. Veel product verlaat ons bedrijf in 5 kilogram verpakkingen. Intussen doen we ook schaaltjes van 1 kilo. Mooi is ook dat je steeds meer initiatieven ziet ontstaan in de marge, zoals Kromkommer, dat zich inzet tegen verspilling van producten die niet aan de ideale vormen voldoen. Afgelopen jaar hebben we samen een pastinaaksoep op de markt gezet. Daarnaast hebben we in 2017 voor het eerst een rode peen geteeld in proef, de Redsun (Bejo 3061). In India is dit een populair product. Maar in India kan men niet jaarrond telen. Ik verwacht dat daar nog kansen liggen voor mij. En zo groeien we. Heel gestaag. Ieder jaar met een of twee klanten. Heel voorzichtig. Op een manier die past bij onze producten en bij mij.”

Rainbow Bejo wortelmagazine

‘ Grootschalig en bio gaan heel goed samen’ Jaco Burgers van ERF

Jaco Burgers op een peenperceel in de Flevopolder.

“ In theorie zou het zo kunnen zijn dat we morgen niks meer telen en morgen zelfs niet meer bestaan”, zegt Jaco Burgers, directeur-bestuurder van ERF. ERF pacht in de provincie Flevoland 1.750 hectare grond van de overheid. Hij ziet het als uitdaging om met deze oppervlakte te laten zien dat grootschalige biologische teelt mogelijk is. 12

Bejo wortelmagazine

BIOLOGISCH

Steden als Almere, Lelystad, Zeewolde en Dronten zouden gaan groeien, was ruim twintig jaar geleden de veronderstelling. Aan ruimte was geen gebrek. Sterker nog: ruimte was juist een van de pijlers van de provincie Flevoland. Punt was alleen: als grond rondom deze steden in handen zou komen van projectontwikkelaars en pachters, zou dat de prijs van bouwgrond op kunnen drijven en het proces van stadsuitbreiding kunnen frustreren.Hoe kunnen we er als provincie voor zorgen dat er gronden beschikbaar zijn op het moment dat steden uit willen breiden? Het antwoord: we richten een stichting op die de gronden tijdelijk gaat beheren en exploiteren als landbouwgrond. En zie daar, in 1996, het ontstaan van de stichting ERF en vervolgens ERF BV, die de exploitatie voor haar rekening neemt. Bij de oprichting pachtte de stichting 3.800 hectare van de overheden. Dat oppervlakte is in ruim twintig jaar tijd meer dan gehalveerd tot circa 1.750 hectare. “Wellicht houden we een keer op om te bestaan. Wanneer? Theoretisch morgen al. Maar in de praktijk zal dat wel iets langer duren.”

‘Helemaal opnieuw begonnen’

Dat het areaal is afgenomen ten behoeve van stadsuitbreiding en in heel beperkte mate natuurontwikkeling bewijst de vooruitziende blik van de provincie. Toch ging het ERF niet altijd voor de wind. Eind jaren negentig schakelde de stichting volledig om naar biologische teelt. De markt echter was nog niet klaar voor de aantallen geteeld biologisch product die daarmee beschikbaar kwamen. De omschakeling bracht ERF in zware tijden. In 2006 stapte Jaco Burgers in als directeurbestuurder, met als bagage een flinke dosis ervaring in grootschalige landbouw.

“We zijn helemaal opnieuw begonnen. Hebben duidelijke keuzes gemaakt in te telen gewassen. Waar we samen konden werken, zijn we dat gaan doen. Zo zijn we intensief samen gaan werken met gespecialiseerde biologische telers en hebben we bijvoorbeeld zelf ook geen opslag en verwerking.” Want, om even het grootste misverstand over ERF uit de wereld te helpen: ERF moet de eigen broek ophouden. “Wij zijn geen gesubsidieerd staatsbedrijf, zoals sommigen nog wel eens denken. Alle grond is weliswaar eigendom van de staat. Maar wij betalen een marktconforme pacht om die grond te mogen beheren. Wel is het zo dat winst geen doel op zich is: winst maken is geen must, maar wel degelijk nodig om ons door te ontwikkelen en te kunnen investeren.”

Aanjager van ontwikkelingen

Met nog altijd 1.750 hectare grond in beheer, is ERF een belangrijke initiator en aanjager van ontwikkelingen. Waar niemand bijvoorbeeld heil zag in biologische spruiten voor de industrie, stapte ERF samen met spruitenteeltbedrijf Gebr. Herbert in. “De industrie kan niks met een paar hectare. Wij hebben grond en konden groot inzetten. Inmiddels vinden biologische spruiten ook aftrek in de industrie.” Een andere ontwikkeling is de strokenteelt. Vanuit de overheid klinkt een steeds luidere opdracht aan de landbouw en natuurbeheer om samen te werken. “In 2017 hebben we 45 hectare strokenteelt aangelegd, op stroken van 6, 12, 24 en 48 meter breed. Die teelt wordt gevolgd door mensen van Wageningen University & Research, zowel op teelttechnisch als economisch vlak. Op deze manier dragen wij bij aan de doorontwikkeling en de toekomst van de biologische teelt. En nogmaals: dat kunnen

“ Winst maken is geen must, maar wel degelijk nodig om ons door te ontwikkelen en te kunnen investeren.” Bejo wortelmagazine

we alleen omdat we zo’n groot areaal hebben. Dat grote areaal maakt ERF ook voor commerciële partijen een interessante partner. Zo wordt er geëxperimenteerd met camerawieders, die onderscheid maken tussen onkruid en plantmateriaal. “Daar zie ik veel potentie in. Wij hebben vanaf het begin bijvoorbeeld ook ingezet op GPS. Dat heeft ons veel gebracht: een enorme besparing op de post arbeid. Robots gaan ook voor zo’n besparing zorgen. Ik zou eigenlijk in 2006 hier een jaar gaan werken, maar ik vind het nog steeds een prachtige uitdaging om te laten zien dat grootschalig en bio wel degelijk samengaan.”

Peenareaal loopt terug

Voor de peenteelt hanteert ERF een ruime vruchtwisseling. “Op de lichtere gronden telen we zelf vroege peen voor Albert Heyn. We zaaien half maart de eerste peen van het vroege ras Nairobi, daarna gaan we over op Norway en

Nerac. Op deze manier kunnen we vanaf half juli tot september verse wortelen leveren. Op een deel van het zware areaal telen we peen voor de industrie: Kamaran en Finley voor Yellow Chips. Op de zware gronden is het lastig om peen te telen, maar onze telers hebben het prima in de vingers om op deze moeilijke, zware grond mooie bewaarbare peen te telen.” De teelt van pastinaak neemt hard toe. Vier jaar geleden begon ERF met een paar hectare, inmiddels wordt er 50 hectare geteeld. “Die teelt vervangt die van peen. Er is vanuit de industrie ook veel vraag naar biologische knolselderij. Hier telen we dit jaar voor het eerst een aantal hectare van. Dat zijn mooie producten waar nog een extra uitdaging in ligt: de keten verkorten en de verbinding zoeken met afnemers. Wij doen dat onder andere via Bio Brass, waarvan we aandeelhouder zijn. Kortom: uitdaging genoeg hier bij ERF, ook al houden we dan misschien morgen wel op te bestaan.”

Bouwplan 2017 (bron: Erf).

CY C

CMY

Bouwplan 2017

BV Erf

Bonen

Convention

BV Erf

39 ha Bouwplan 2017

Aardappelen

190 ha BV ERF

Rode bieten

Convention 41 ha

BV ERF Snijmais

Aardappelen Conservenerwten Bonen

190 ha 39 ha Rode bieten 178 ha Aardappelen 41 ha Snijmaïs Bonen Conservenerwten 178 ha Spinazie Chichorei 18 ha Conservenerwten chichorei 18 ha Spruiten chichorei Gerst 26Gerst ha suikerbiet Gerst 26 ha en akkerranden) Gras (kopakkers Gras (kopakkers en akkerranden) 64 ha Suikermaïs Gras-klaver Gras-klaver 120 ha 24 ha Tarwe Gras (kopakkers en akkerranden) 64 ha Knolselderij Kool en Sla Knolselderij 12 ha Uien Kruiden: Peterselie Kool en Sla 219 ha Wortelen Gras-klaver 120 ha Luzerne 24 ha Kruiden: Peterselie 43 ha Luzerne Knolselderij Pastinaak

Kool en Sla

Pastinaak

149 ha 43 ha 12 ha 54 ha

43 ha

Luzerne

149 ha

Pastinaak

54 ha

Bejo wortelmagazine

totaal

Convention

143 ha Spinazie 190 ha 39 9 ha ha 41 ha 38 ha 178 ha Spruiten 111 ha 18 ha 26 ha Suikerbiet 64 ha 40 ha 120 ha 24 ha 94 ha 12 ha Suikermais 219 ha 139 ha 43 ha ha Tarwe 90 149 ha 43 ha 54 ha

Uien

1.752 ha

Wortelen

219 ha

Kruiden: Peterselie

BV ERF

Convention

143 ha 9 ha BV ERF Rode bieten Snijmaïs Spinazie 42Spruiten ha 79suikerbiet ha Suikermaïs Tarwe 15Uien ha 12Wortelen ha

40 ha 94 ha 139 40haha 90 ha

94 ha totaal

280 ha

Convention

38 ha

143 ha 9 ha 38 haha 111 111 ha

1.752 ha

139 ha

42 ha 42 ha 79 ha

79 ha 15 ha 12 ha

15 ha 280 ha

12 ha

SKAL: 7056

90 ha

43 ha totaal

1752 ha

BV Exploitatie Reservegronden Flevoland

BV Exploitatie Reservegronden Flevoland Bronsweg 22c Tel: 0320 – 231017 Bronsweg 22c Tel: 0320 – 231017 Fax: 0320 - 232072 www.erfbv.nl Fax: 0320 - 232072 SKAL: 7056 www.erfbv.nl

280 ha

Weetjes Wortelen caroteen en goede vitaminen bevatten en dat dit een zeer goede uitwerking heeft op de vruchtbaarheid van merrie’s en anderen dieren?

Wortelen het bloed zuiveren, de darmwerking bevorderen en energie leveren aan het lichaam?

Wortelen in meerdere kleuren beschikbaar zijn, zoals wit, rood en paars? De smaak van de verschillende kleuren wortelen zijn nagenoeg aan elkaar gelijk.

Wortelen de kleur oranje hebben door de stof bètacaroteen? De stof die ervoor zorgt dat je goed in het donker kunt zien.

Wist u dat...

Wortelen het effect van het erfelijke gen voor diabetes type 2 kunnen verminderen? Recent onderzoek impliceert dat de symptomen van bepaalde vormen van diabetes, met een bepaalde genetische mutatie, verminderd kunnen worden door bètacaroteen. Een hoger gehalte van deze stof beschermt tegen diabetes en verbetert vermoedelijk de effectiviteit waarmee het gen insuline produceert. Vervolgonderzoek moet aantonen of een verhoogd bètacaroteengehalte daadwerkelijk voldoende is om het effect te compenseren van de diabetes veroorzakende genetische variant.

Wortelen behoren tot de schermbloemenfamilie, net als dille, fluitenkruid, bereklauw, wortelpeterselie, knolselderij en pastinaak?

Wortelen het beste op een koele plaats (ca. 4 weken) bewaard kunnen worden? Winterwortelen daarentegen kunnen beter in de koelkast (ca. 8 weken) worden bewaard.

Wortelen in België de meest gegeten groente is?

Wortelen rijk zijn aan bètacaroteen, fosfor, calcium, natrium, kalium en magnesium? Het lichaam zet bètacaroteen om in vitamine A. Vitamine A is niet alleen belangrijk voor het gezichtsvermogen, maar ook voor een goede weerstand. Fosfor, calcium, natrium, kalium en magnesium zijn mineralen, essentieel voor een normale groei en ontwikkeling van het lichaam. Ze dragen bij aan een goede gezondheid.

Bejo wortelmagazine

Franse wortelproductie blijft dalen Oogsten in Frankrijk.

De Franse wortelproductie daalt al geruime tijd. Vorig jaar bedroeg het totale areaal bijna 13.000 hectare, in 2000 was dit nog 17.000 hectare. Yannick Chevray van Bejo in Frankrijk: “Veel wintergroenten staan al lange tijd onder druk. Wortelen waren nog een tijd een uitzondering op deze trend, maar dat is voorbij.” Yannick verwacht voor de toekomst een verdere daling, in het gunstigste scenario blijft de productie stabiel.

Bejo wortelmagazine

“In Frankrijk zijn wortelen een typische wintergroente. Ze worden gestoomd en gekookt en ook gebruikt voor soepen”, legt Yannick uit. “Ze worden vaak gecombineerd met groene erwten in het menu.” Wortelen hebben nog steeds een goed imago in Frankrijk, aldus Yannick. Maar mensen eten tegenwoordig minder verse groenten en fruit. Daarom is Bejo bezig om de groenten te promoten bij de voedingsindustrie. Wortelen moeten weer terug op het menu. “Vorig jaar organiseerden we bijvoorbeeld een tentoonstelling voor de voedingsindustrie”, vertelt Yannick.”Ik weet dat dit een bijzondere activiteit is voor een zaadbedrijf, maar ik denk dat dit Bejo zeker helpt een hoger marktaandeel te behalen.” Het totale areaal wortelen daalt dus gestaag, maar de biologische wortel groeit juist sterk. Het aandeel biologisch in Frankrijk bedraagt nu 4% van de wortelproductie. Bejo wordt gezien als marktleider in dit groeiende segment. Ongeveer 20% van de omzet van Bejo in Frankrijk komt uit de biologische markt. En dat is een hoog aandeel, alleen Duitsland komt hierbij in de buurt. Wortelen worden gezien als een belangrijk product om biologische groenten in het algemeen te stimuleren.

FRANKRIJK

Franse wortelteeltgebieden.

Hauts de France

14%

19%

Normandie Bretagne

Grand Est

Grotere worteltypes

Ook de wortelprijzen daalden de afgelopen jaren door een afname van verse consumptie. De vraag naar wortelen vanuit de industrie steeg weliswaar, maar dit resulteerde niet in goede prijzen. Yannick schat in dat de verhouding ‘marktaandeel, verse consumptie’ en ‘industrie’ 50/50 is. Dit zie je terug in de keuze van wortelen die geteeld worden. “Telers kiezen vaker voor rassen met een hoger volume. Kort geleden opende ik een pot met groene erwten en wortelen, en ik vond stukken gesneden wortelen. In Frankrijk werden hier altijd de kleine Amsterdamse bakwortelen voor gebruikt. Nu kiezen ze het grotere Naval-type en snijden het.” Yannick geeft aan dat de smaak nog steeds goed is. “Dat komt omdat ze hier jonge wortelen voor gebruiken.” De Franse politiek wil nog wel eens de buiten-landse invoer van producten de schuld geven van slechte prijzen. Maar de Bejo manager is het hier niet mee eens. Hij analyseerde de marktcijfers en ontdekte dat de in- en exportbalans niet slechter was dan in het verleden. Hij bleek zelfs gunstiger voor Frankrijk in 2016 en 2015. De lage prijzen zijn volgens hem vooral te wijten aan de daling van de consumptie.

Opslag op land

“De Franse manier van produceren en oogsten van wortelen is vergelijkbaar met andere landen. Maar er is wel een opmerkelijk verschil in opslag”, vertelt Yannick. “De telers bewaren de wortelen in de winter gewoon op het land. Dat is anders dan in andere noordelijke landen. In het zuidwesten van Frankrijk (Les Landes) is deze vorm van opslag heel gebruikelijk. Daar vriest het dan ook bijna niet. Het noorden van Frankrijk is het tweede gebied waar de wortelproductie zich concentreert (de derde is Normandië). Dit is een interessant gebied”, aldus Yannick. “In de afgelopen jaren waren er Franse boeren die illegaal land aan Belgische telers verhuurden. “In Frankrijk mag je land verhuren aan buitenlandse telers, maar daar zijn regels aan verbonden. Zo heeft het huurcontract altijd een minimum looptijd van 9 jaar en moet je

Nouvelle Aquitaine

31%

officieel toestemming hebben voor de verhuur. We hebben gemerkt dat sommige buitenlandse bedrijven deze regels hebben omzeild. Hierdoor was het moeilijk om een echt goed overzicht van de Franse wortelproductie te krijgen. Maar nu organiseren de Fransen de productie weer zelf en investeren ze in de verwerking. Zij bouwen nu bijvoorbeeld een nieuwe verwerkingsfabriek met een capaciteit van 10.000-15.000 ton per jaar.”

Opslag op het land.

Groot genoeg

Er is ruimte voor het telen van meer wortelen in Frankrijk, volgens Yannick. ”Frankrijk is groot genoeg. Er was een verschuiving van het Westen naar het Zuiden, maar de infrastructuur van de verwerkende industrie beperkt de mogelijkheden om wortelen te groeien in minder traditionele gebieden.” Niettemin is de behoefte aan meer goede gronden duidelijk. “De kwaliteit van wortelen in het zuidwesten wordt slechter omdat er geen vruchtwisseling bestaat. Een algemene ‘rotatie’ is in dit gebied suikermais-wortelensuikermais-wortelen enzovoort. Hierdoor wordt het moeilijker om wortelen van goede kwaliteit te produceren. En omdat het gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen door wetgeving steeds verder wordt beperkt, neemt de behoefte aan nieuw land toe.”

De behoefte aan nieuw land neemt toe.

Gesneden wortelen achter glas.

Bejo wortelmagazine

Groentesnijderij Heemskerk

â&#x20AC;&#x2DC;Je mist de wortel pas in een gerecht als hij er niet in zitâ&#x20AC;&#x2122; 18

Bejo wortelmagazine

BEDRIJFSREPORTAGE < Verse waspeen.

Ze verexcuseert zich voor de rommel op de tafel in haar kantoor. Daar ligt onder andere een exemplaar van de ‘Heemskerkklok’: een fraai vormgegeven kartonnen klok met op zeven momenten per dag een gezonde maaltijd of snack afgebeeld. Als inspiratie voor de consument. Omdat ons voedingspatroon aan het veranderen is: van traditioneel drie naar meerdere eetmomenten per dag. Groenten en fruit nemen daarin een steeds dominantere plek in. Op de kop van de tafel liggen de nieuwe ontwerpen van verpakkingen voor de zojuist gelanceerde sportsalades. Bewegen is gezond, weten we. We rennen, bootcampen, fitnessen, enzovoort. Steeds meer. Gewoon van huis uit, op een willekeurig moment van de dag. Hoe lekker is het dan om de calorieën weer aan te vullen met een gezonde salade! De ‘rommel’ op tafel tekent de dynamiek van het bedrijf, dat continu in beweging is. “Met onze producten haken wij in op trends”, vertelt Jantine Star van groentesnijderij Heemskerk. “Vroeger waren we een productiebedrijf. Kort door de bocht gezegd produceerden we wat ons werd opgedragen. Tegenwoordig zijn we een marktgericht bedrijf, zitten we bovenop de markt en nemen we zelf ook initiatieven tot het ontwikkelen van nieuwe producten voor onze klanten.”

Explosieve groei

Even heel kort terug in de tijd. Het bedrijf werd opgericht in 1960, toen kant-en-klaar nog als ‘lui’ werd bestempeld. De markt voor gesneden groenten was klein, maar Wim Heemskerk zorgde dat zijn bedrijf bestaansrecht kreeg. De explosieve groei kwam pas eind jaren tachtig. Er kwamen steeds meer tweeverdieners, die hun boodschappen bij de supermarkten gingen doen in plaats van bij de specialisten. In 1995 werd de eerste grote fabriek gebouwd.

“Daar moeten we tot mijn pensioen wel mee vooruit kunnen”, zei Cor Heemskerk toen nog. Vijf jaar later al, in het jaar 2000, werd er 10.000 m2 aangebouwd. Inmiddels, nog weer wat uitbreidingen verder, is het pand 26.500 m2 groot. En voor de duidelijkheid: Cor Heemskerk heeft de pensioengerechtigde leeftijd nog niet bereikt.

Negen van de tien innovaties geen blijvertjes

Het bruist bij Heemskerk. Aan de groei en nieuwe productideeën ligt een ongelofelijke dosis creativiteit, enthousiasme en daadkracht ten grondslag. Het bedrijf wil dat gemakkelijk en gezond ook ‘gewoon’ lekker is, wil oprecht waarde toevoegen, zowel aan het schap als aan het voedingspatroon van de consument, en daagt zichzelf daar continu toe uit. Meer dan 220 producten levert het bedrijf inmiddels, aan retail en foodservice. Dat varieert van de traditionele hardlopers als soepgroenten en boerenkool tot een grote reeks aan maaltijdsalades, die in tien jaar tijd 18% van de omzet uit zijn gaan maken; van ovenschotels en wrapsalades tot borrelconcepten, zoals aardbeien met chocodip en wortelen met een salade van hummus. “Let wel: negen van de tien productinnovaties zijn geen blijvertjes. Gemiddeld slaagt er eentje. Maar dat cijfer zegt me niets. Vernieuwen zit in onze genen. Het is iets dat we moeten doen. >>

Bejo wortelmagazine

V.l.n.r. Joris van Ursem (Bejo) en Jogchem van Daalen (Heemskerk).

Bovendien is de consument kritischer geworden. Die wil worden verrast en uitgedaagd in het schap. Dat ligt ons wel. Hier zit immers zoveel kennis van ingrediënten. Van de andere kant: wij beleveren niet een markt waar alleen maar trendsetters komen. Wij hoeven niet helemaal voorop te lopen, maar pikken er de trends uit die voor onze doelgroep interessant zijn.”

‘Peen is enorm belangrijk voor ons’

Vers verpakte groentemix van Heemskerk.

Omdat we namens het Bejo wortelmagazine bij de snijderij in Rijnsburg aan tafel zitten, komt het gesprek op wortelen uit. Dat is het terrein van de manager inkoop van het bedrijf, Jogchem van Daalen. “De peen is ontzettend belangrijk voor ons”, stelt hij. “Sowieso voor de hutspot, dat nog steeds een van de hardlopers is. Daarnaast voor heel veel andere producten. De peen is een gezond product en heeft een mooie kleur, zodat je bijvoorbeeld overheersend groene slagerechten een frisse, kleurrijke tint mee kunt geven. In sommige gerechten is de peen een zoetmaker, andere gerechten geeft hij juist een bite. Daarnaast heeft hij een prettig mondgevoel, is hij jaarrond goed beschikbaar

en is hij een relatief goedkope groente. Dus ja, we zijn wel blij met de peen … Het is een vaste waarde geworden. Je mist hem pas in een gerecht als hij er niet in zit.” De rassenkeuze valt per definitie op een Imperator-type. Het gros ervan komt uit Nederland, het restant grotendeels uit Zuid-Europa, Duitsland, Schotland, Spanje, Portugal en Frankrijk. “Smaak is belangrijk. Natuurlijk. Maar smaak is ook heel persoonlijk. Met een Imperator-type kiezen we voor zekerheid. Het is een ras dat gewoon lekker is, een frisse oranje kleur heeft en bovendien prima beschikbaar is.”

‘Geen last, maar een lust’

Heemskerk heeft zin in de toekomst, waarin gezond leven een prominentere plek krijgt in het leven van mensen. En zeg je gezond, dan zeg je groenten en fruit. “Kijk, we hoeven heus niet door te slaan”, zegt Jantine. “Dat doe ik zelf ook niet. Maar het moet wel gemakkelijk zijn om gezond te leven. De gerechten en snacks moeten je als het ware worden aangereikt. ‘Wat eten we vandaag’ moet geen last zijn, maar een lust.” De ambitie van Heemskerk daarin? “Wij willen er op ieder moment dat je eet of snackt voor je zijn. En ja, misschien komen er nog wel gerechten waarbij de peen niet alleen ‘vulling’ is, maar ook het hoofdbestanddeel. We hebben bijvoorbeeld al wortelspaghetti en een ovenschotel met wortel, sesam en vinaigrette. En hoe lekker is dit: een beetje olie over de wortelen en dan grillen in de oven? Of wortelen met chocodip of hummus…? De peen is en blijft onmisbaar.”

“ De consument wil worden verrast en uitgedaagd in het schap.” 20

Bejo wortelmagazine

Weetjes

En de naam is... Daucus carota

Mooie huid Drink eens een Carrot-cino Koffieliefhebbers zijn creatief, zeker in Australië. Na de Avolatte, caffè latte geserveerd in een avocado, zette de bar Locals Corner een variant van de cappuccino op de kaart: Carrotcino. Het is weer eens wat anders dan het drinken van koffie uit een mok, maar of de Carrot-cino de markt gaat veroveren is nog de vraag...

Vitamine A, geproduceerd uit het antioxidant bètacaroteen in wortelen, zorgt er voor dat de huid mooi blijft door beschadigde cellen te verwijderen en te vervangen met nieuwe cellen. Vitamine A helpt je huid ook te beschermen tegen uvstraling waardoor je huid er jonger uit blijft zien. Tevens werkt de vitamine goed tegen acne en een droge huid.

De Latijnse en botanische naam voor de wortel is Daucus carota. Dit is nog terug te vinden in het Franse carotte, het Duitse Karotte en het Engelse carrot. Eén van de belangrijkste stoffen in de wortel, het bètaca-roteen, werd ook vernoemd naar deze Latijnse naam.

Afvallen met wortelen Wortelen hebben een hoge voedingswaarde en zijn bovendien caloriearm. De groente bevat namelijk diverse vitamines en mineralen. Dit betekent dat het lichaam gevoed wordt met essentiële voedingsstoffen zonder dat het teveel calorieën binnen krijgt. Een prima dieetgroente dus!

Wodka van wortelafval

Koninklijk oranje

Niet alle wortelen halen de schappen van de supermarkt. Sommige zijn te klein, afgebroken of krom gegroeid. Wat doe je met de rest? In Australië kwamen twee wortel-producten op het idee om er wodka van te maken en zo voedselverspilling tegen te gaan. Het begint met het maken van een wortelsoep. Vervolgens wordt de soep gedestilleerd en gemixt met een druivenextract van de Shiraz druif. Het resultaat is een wodka van maar liefst 20% wortel.

Wortelen zijn niet altijd oranje geweest. Vóór de 17e eeuw hadden wortelen namelijk verschillende kleuren, zoals wit, rood en paars. In de 17e eeuw ontstond de oranje wortel door het kruisen van een rode en een witte wortel. Waarschijnlijk staan de Nederlanders aan de basis hiervan. De kleur oranje was namelijk geen toeval. Gedurende die periode werden de Spanjaarden verslagen en kwamen de Oranjes aan de macht in Nederland. In de daarop volgende jaren is de oranje wortel verspreid over de rest van Europa. Ken Windley en Alice Gorman van het bedrijf Kalfresh met hun wodka. Bejo wortelmagazine

Groenten zijn van oudsher populair in de Japanse keuken. Naast koolrabi en uien eten de Japanners graag worteltjes. Met name de kleur van worteltjes in de gerechten op tafel is erg populair. Niet alleen oranje, maar ook rode en paarse varianten zijn beschikbaar.

Bejo wortelmagazine

JAPAN

Japan bekent kleur

Verwerkte wortelen steeds belangrijker

Takahiro Kumano, representative director van Bejo in Japan, vertelt: “Zowel consumenten en restaurants maken graag gebruik van worteltjes. Niet alleen vanwege hun kleur, maar ook de smaak voegt iets toe. Op dit moment zijn in Japan vooral bewerkte worteltjes erg populair. Net als in de rest van de wereld hebben mensen hier weinig tijd om hun eten klaar te maken. De food industrie springt daarop in en worteltjes worden ‘pre-cooked’, gesneden en gewassen aangeboden in de supermarkten. Daarnaast is wortelsap als superfood tegenwoordig erg in trek.”

Areaal

De teelt van wortelen vindt in Japan vooral buiten plaats in de vollegrond. Daarnaast zijn tunnelkassen in opkomst. Het areaal bedraagt 18.400 ha. Het belangrijkste teeltgebied ligt in het noorden op het eiland Hokkaido. Vooral hier staan veel tunnelkassen omdat het klimaat er koud en vochtig is. Er wordt gezaaid van april tot juni. Gepilleerd zaad is gangbaar en de wortelen worden geoogst in het najaar. Ook in het zuiden van Japan en in de omgeving van Tokyo zijn veel worteltelers te vinden. Er zijn in deze teeltgebieden twee teeltcycli; een najaars-/winterteelt die wordt gezaaid van juli tot september en geoogst van november tot maart, en een voorjaarsteelt die wordt gezaaid van november tot maart en geoogst van april tot juli. De najaarsteelt heeft het grootste areaal. Japanse telers zaaien over het algemeen gecoat zaad. Biologisch zaad is in Japan nog niet verkrijgbaar. Takahiro Kumano: “Er is nog nauwelijks vraag naar dit zaad. Maar er is wel belangstelling voor biologisch geteelde groenten in het algemeen. Ik verwacht dan ook dat op termijn ook in Japan ‘organic’ een heel

belangrijk product zal worden. Ook in Japan is de trend dat men gezond en veilig voedsel wil. Gezien de klimatologische omstandigheden in Japan is het echter niet eenvoudig om zonder gewasbeschermingsmiddelen te telen.”

Assortiment

In Japan zijn in het assortiment wortelen vijf segmenten te onderscheiden: het Kuroda-type, wortelen voor de industrie, de Kintoki-rood wortelen, de gekleurde wortelen en de groep overigen (mini’s, ronde wortelen enzovoort). Het marktaandeel van het Kuroda-type is met 90% verreweg het grootst. Deze wortelen zijn afgerond en 15 tot 20 cm lang. De Kintoki-rood wortelen zijn een typisch traditioneel Japans product. Ze zijn vlezig en zoet van smaak. Het aandeel van deze wortelen is slechts 1%. Wortelen voor verwerking in de food industrie maken 6% van het assortiment uit. Dit aandeel zal naar verwachting groeien.

Japanse wortelteeltgebieden.

Hokkaido

Aomori

Ibaraki Chiba Saitama

Kumamoto

Miyazaki < Controle van jonge peen op een demoveld in Japan.

Kagoshima Bejo wortelmagazine

Aaltjes. Hoe herken je ze? En hoe bestrijd je ze? Elke vierkante meter landbouwgrond in Nederland telt 2 tot 20 miljoen aaltjes. Van de ca. 1.000 soorten aaltjes die er in de grond kunnen zitten, zijn er zo’n 20 die economische schade aan de peen aan kunnen richten. Sebastiaan ten Napel van de firma Nemacontrol in Dronten gaat in op hoe je deze aaltjes kunt herkennen en wat je kunt doen om ze te bestrijden.

Meloidogyne fallax Bedrieglijk maïswortelknobbelaaltje

Meloidogyne hapla Noordelijk wortelknobbelaaltje

Meloidogyne minor

Meloidogyne naasi Graswortelknobbelaaltje

Pratylenchus crenatus Graanwortellesieaaltje

Pratylenchus fallax Graswortellesieaaltje

Pratylenchus neglectus Bietenwortellesieaaltje

Pratylenchus penetrans Wortellesieaaltje

Pratylenchus thornei Tarwewortellesieaaltje

Pratylenchus vulnus Houtwortellesieaaltje

Pratylenchus convallaria Convalaria wortellesieaaltje

wortellesieaaltjes

Meloidogyne chitwoodi Maïswortelknobbelaaltje

Peen

wortelknobbelaaltjes

Heterodera carotae Peencysteaaltje

cysteaaltje

Sebastiaan ten Napel werpt een eerste blik op de jonge wortelen.

Z D ZV K

Z D ZV

Z ZV K

Z D ZV K

Z D ZV

Z D ZV K

•••

••

•••

••

•

••

Het aaltjesschema van Wageningen University & Research biedt inzicht in welke rotatie u voor uw perceel kunt gebruiken om het risico op aaltjes te verkleinen. Bron: Praktijkonderzoek Plant en Omgeving (PPO)

Bejo wortelmagazine

DUURZAAMHEID

“Voorkomen en genezen”. De woorden vallen vruchtwisselingsschema’s heel intensief zijn meerdere malen tijdens het interessante gesprek geworden. We willen steeds meer. Eisen steeds met Sebastiaan ten Napel. Aaltjes zijn er. Overal. meer. De grond krijgt nauwelijks nog rust en En jaarrond. Dat hebben we te accepteren. de balans is verstoord.” En die derde reden? Bovendien: de meeste aaltjessoorten – zo’n “Voorheen werden aaltjes ofwel met chemie 98% – doen het gewas geen kwaad of komen het bestreden ofwel door granulaat aan het land toe bodemleven en de mineralisatie zelfs ten goede. te dienen. Maar die technieken van bestrijden Het zijn die resterende 2% van de aaltjessoorten worden steeds moeilijker toe te passen, ook die de wortelteler kunnen frustreren. Zoals de omdat de wetgeving strenger is geworden. trichodoriden, Meloidogyne hapla en de laatste We zullen de aaltjes op een meer natuurlijke tijd met name de Meloidogyne chitwoodi die manier moeten gaan bestrijden, met zo min de kop opsteekt. “Voorkomen blijft natuurlijk mogelijk chemie. En ja, dat is een uitdaging. beter dan genezen. Maar 100% voorkomen dat je Want die manier van bestrijden kan per perceel schadelijke aaltjes krijgt, is een utopie. Dat lukt anders zijn. Een lage aaltjespopulatie laat zich je niet. Je zult als boer altijd ook een ‘geneesheer’ gemakkelijker sturen dan een zware populatie. blijven. Maar een goede geneesheer herkent de Daarom ook dat voorkomen net zo belangrijk is signalen op tijd en weet erger te voorkomen.” als genezen.”

Knobbels of vertakkingen

Eerst even een stap terug. Google op combinatiewoorden met ‘aaltjes’ en je komt de meest onheilspellende berichten tegen. De beestjes vormen een ware plaaggeest voor de Nederlandse boer. Ze verminken de oogst: afhankelijk van het soort aaltje, krijgt de peen knobbels of vertakkingen. De opbrengst blijft weliswaar hetzelfde, maar het rendement wordt een stuk lager. Hoe komt het dat de aaltjes zo’n bedreiging zijn geworden voor de sector? “Daar liggen twee of eigenlijk drie belangrijke redenen aan ten grondslag”, constateert ten Napel. “De eerste is dat we op steeds meer plekken in Nederland steeds meer verschillende gewassen zijn gaan telen. De tweede is dat

Ditylenchus dipsaci Stengelaaltje

Helicotylenchus spp.

Hemicycliophora spp.

Longidorus elongatus

Paratrichodorus pachydermus Paratrichodorus pachydermus

Paratrichodorus teres Paratrichodorus teres

Paratylenchus bukowinensis Speldaaltje

Rotylenchus uniformis

Trichodorus primitivus Trichodorus primitivus

Trichodorus similis Trichodorus similis

Trichodorus spp. Trichodoride aaltjes

Tylenchorhynchus dubius

Xiphinema diversicaudatum

vrijlevende wortelaaltjes

Ditylenchus convallaria Destructoraaltje

stengelaaltjes

Advies: bodemonderzoek

Vanwege de voortdurende dreiging van aaltjes zijn de meeste boeren al alert op de symptomen. “Als je aantasting in het gewas ziet die is veroorzaakt door aaltjes, is de besmetting in het perceel hoogstw aarschijnlijk al hoog. Toch zou ik adviseren om alsnog en zo snel mogelijk een bodemonderzoek uit te laten voeren. Alleen dan weet je hoe groot de besmetting is en tot hoever in het perceel je maatregelen moet nemen. Bovendien: alleen door onderzoek kom je er achter om welk aaltje het gaat. Of – en dat kan ik niet vaak genoeg benadrukken – om welke aaltjes. Want ook dat kan. En als het gewas door meer aaltjes tegelijk is aangetast, zul je andere maatregelen moeten

Z D ZV K

Z D AV K

Z D ZV K

Z D ZV

Z D ZV K

Z D ZV

••

•••

••

•••

••

•

onbekend

sterk

Zand

geen

actieve afname

••• R

Rasafhankelijk

Dalgrond

weinig 0-15%

natuurlijke afname

Serotypeafhankelijk

Zavel

matig 16-35 %

•

weinig

enige informatie

Klei

zwaar 36-100%

••

matig

Löss

Peen

Bejo wortelmagazine

nemen dan wanneer het maar om één aaltje gaat.” Maar – en je voelt hem al aankomen – voorkomen is beter dan genezen. “Ik weet het: het klinkt als preken voor eigen parochie. Maar als je op tijd grondonderzoek laat uitvoeren, heb je ook op tijd inzicht in de aaltjesdruk. En weet je: zo’n onderzoek doe je voor je hele bouwplan. De Meloidogyne hapla bijvoorbeeld openbaart zich niet alleen in peen, maar ook in

Voorbeeld bouwplan: afslibbaar 5-10% en organische stof 1,5-1,7% Paratrichodorus teres en M. chitwoodi vormen de grootste bedreiging. In de optie is goed te zien dat de vermeerdering van deze twee aaltjes afnemen richting de peenteelt. Tevens wordt hier ook rekening gehouden met de teelt van pootgoed. Actuele vruchtopvolging bouwplan Boer den Aaltje Bieten als voorvrucht voor peen kan een hoge populatie Trichodoriden opleveren. Jaar

Gewas

Soort nematode, vermeerdering: (para)trichodorus

Meloidogyne

Teres

Hapla

aard

z. gerst

Nateelt

IR gras

uien

Pachydermus +++

Nateelt

g. mosterd aard

5 6

+ +++

Penetrans +++

+ -

+++

+++ +++

Pratylenchus Chitwoodi

+ +++

+ +

+++ +++

+++

bieten

+++

peen

Nu als voorvrucht vlas en aardappel, de populatie Trichodoriden is door deze aanpassing veel lager. Soort nematode, vermeerdering: (para)trichodorus

Meloidogyne

Teres

Hapla

Pachydermus +++

Chitwoodi

Nateelt

bladramm

peen

bieten

+++

aard

+++

uien

Nateelt

bladramm

vlas

Nateelt

bladramm

2015

2016

2017

peen

aard

Z gerst

uien

aard

bieten

uien

aard

bieten

peen

aard

Z gerst

bieten

peen

aard

Z gerst

uien

aard

Z gerst

uien

aard

bieten

peen

aard

Z gerst

uien

aard

bieten

peen

aard

bieten

peen

aard

Z gerst

uien

Bejo wortelmagazine

+++ -R

+++ ++

+ ++

+++ -R

2014

+++ ++

2013

+++

Penetrans

aard

2012

Pratylenchus

Percelen

Gewas

+++ ++

-R

Aaltjes! Wat nu?

Hoe bestrijd je aaltjes? Het bijft een lastige vraag. De aanpak verschilt immers per perceel, gaf Ten Napel eerder in het gesprek al aan. Om boeren toch een handvat te geven, ontwikkelde hij met zijn bedrijf een handson stappenplan. Dat plan helpt boeren om door anders te denken tot een oplossing te komen. Verschillende stappen kan de boer zelf uitvoeren. “Een van de stappen is bijvoorbeeld het inventariseren van de kavel op basis van een aantal vragen. Is de grond bont of egaal? Wat is de afslibbaarheid? Enzovoort. Zo kom je er redelijk snel achter om welk aaltje of welke aaltjesgroep het gaat.” Op basis van alle verzamelde gegevens en het huidige bouwplan, wordt tot slot – dat is de laatste stap – een nieuw bouwplan samengesteld. “Daarbij hanteren wij zelf altijd een tweesporenbeleid. Spoor 1 bestaat uit het waar mogelijk aanpassen van het bouwplan, zodat de aaltjes zich niet verder of minder kunnen ontwikkelen. Spoor 2 bestaat uit het aanpakken van het besmette deel. Het risico dat je in de toekomst weer last krijgt van aaltjes wordt aanzienlijk kleiner.”

Gebruik het aaltjesschema

Optie vruchtopvolging bouwplan Boer den Aaltje Jaar

andere gewassen. Met één onderzoek breng je de hoeveelheden van de verschillende aaltjessoorten voor je hele perceel in kaart.”

+++

Een tweede dankbaar hulpmiddel in het bestrijden van aaltjes, naast het stappenplan, is het aaltjesschema dat Wageningen University & Research heeft opgesteld. “Dat schema geeft je op een heel toegankelijke wijze inzicht in welke rotatie je voor jouw perceel kunt gebruiken. Het is alleen jammer dat het schema nog niet compleet is. Niet alle gewassen zijn er in opgenomen. Er is meer onderzoek voor nodig. Maar ja, onderzoek kost geld. En met het opheffen van de productschappen is de subsidiekraan voor dat onderzoek dichtgedraaid. Helaas. Gelukkig zijn er steeds meer partijen, ook commerciële, die de noodzaak van dit schema inzien en een bijdrage leveren.”

‘Laat je niet bang maken’

In contacten met telers en tijdens presentaties die ten Napel geeft over aaltjes en het gebruik van het stappenplan, merkt hij dat er veel onduidelijkheid is: “Laat je in ieder geval niet bang maken. Ja, aaltjes zijn een probleem. En op het moment is vooral de Meloidogyne chitwoodi ‘hot’. Maar door in te zetten op voorkomen én genezen kan iedereen tot een bouwplan komen dat de aaltjesdruk kan dragen.”

ACTUELE RASSEN

WORTELEN

Adana

Nazareth

Istanbul

Vroege ABK hybride. Geschikt voor de teelt van waspeen, onderdek, snackpeen, A-peen en fijne peen voor industrie. Produceert cilindrische peen met een mooie kleur.

Type Nairobi met sterk en rechtopstaand loof. Sterk tegen cavity spot. Zeer sterk tegen breuk en scheuren tijdens oogst en verwerking. Gezien zijn groeikracht kan met minder (start) stikstof gewerkt worden. Geschikt voor de teelt van B-peen.

Uniforme en productieve, licht conische wortel met een zeer mooie inwendige en uitwendige kleur. Door zijn ongevoeligheid voor groene koppen uitermate geschikt voor de versmarkt, snijderij of diepvriesindustrie (schijvenpeen) en B-peen. Maakt gemakkelijk lengte.

(Bejo 2976)

(Bejo 3012)

roeidagen na zaaien: 95 G Type: Amsterdamse Bak Teeltmethode: bedden Geschikt voor: versmarkt Voor de teelt van: waspeen, onderdek, fijne industriepeen, A-peen, snackpeen Z aden per ha. bedden: 3,0-6,0 mln Z aaiperiode onderdek: 10-02 t/m 15-07 Oogstperiode onderdek: 15-06 t/m 31-12 Bewaarperiode onderdek: 01-01 t/m 31-01

That's bejo quality

bejo.nl

roeidagen na zaaien: 110 G Type: Nantes Teeltmethode: ruggen, bedden Geschikt voor: bewaring, versmarkt Voor de teelt van: B-peen Z aden per ha bedden: 1,2-1,8 mln Z aden per ha ruggen: 1,0-1,5 mln Z aaiperiode: 15-02 t/m 20-6 Oogstperiode: 20-07 t/m 15-10 Bewaarperiode: t/m 15-04

bejo.be

roeidagen na zaaien: 130 G Type: schijvenpeen Teeltmethode: ruggen, bedden Geschikt voor: versmarkt, industrie Voor de teelt van: B-peen, schijvenpeen Zaden per ha bedden: 2 mln Z aden per ha ruggen: 1,8-2,0 mln Z aaiperiode: 20-04 t/m 01-06 Oogstperiode: 20-09 t/m 15-11

Brava

Norway

Nerac

C/D peen met een mooie, dieporanje kleur. Geschikt voor zowel industrie doeleinden als voor versmarkt.

Nantes wortel voor de bewaarÂteelt. Uniforme, cilindrische peen. Goede breukvastheid. Zijn sterke loof maakt hem uitermate geschikt voor de bioÂlogische teelt. Geschikt voor meerdere standdichtheden.

Bewezen allrounder. Betrouwbare, gladde Nantes voor B-peen, waspeen en schijvenpeen. Zeer sterke loofinplant. Uitstekende uniformiteit en breukvastheid. Hoge netto opbrengst. Uitermate geschikt voor de lange bewaring. Breed inzetbaar.

(Bejo 3059)

roeidagen na zaaien: 130 G Type: Berlikumer Teeltmethode: ruggen Geschikt voor: versmarkt, industrie, bewaring Voor de teelt van: C/D-peen Z aden per ha ruggen: 0,6-0,8 mln Z aaiperiode: 01-04 t/m 10-6 Oogstperiode: 01-08 t/m 15-10 Bewaarperiode: t/m 15-05

roeidagen na zaaien: 130 G Type: Nantes Teeltmethode: ruggen Geschikt voor: versmarkt, bewaring Voor de teelt van: B-peen, schijvenpeen, B/C-peen Z aden per ha. ruggen: 1,3-2,2 mln Z aaiperiode: 15-03 t/m 25-06 Oogstperiode: 10-08 t/m 30-11 Bewaarperiode: t/m 15-06

roeidagen na zaaien: 130 G Type: Nantes Teeltmethode: ruggen, bedden Geschikt voor: versmarkt, bewaring Voor de teelt van: B-peen, waspeen en onderdek, schijvenpeen, B/C-peen Z aden per ha. ruggen: 1,2-2,1 mln (B-peen) / 1,6-2,0 mln (schijven) Zaden per ha. bedden: 1,4-2,4 mln Zaaiperiode: 01-04 t/m 15-06 Oogstperiode: 15-08 t/m 31-10 Bewaarperiode: t/m 15-06

Blanes

Komarno

Mooie C/D peen. Geschikt voor versmarkt, industrie en bewaring. Hoog productief, licht conisch en glad. Mooie in- en uitwendige kleur. Sterk tegen schot en breuk. Past perfect tussen Bangor en Bergen. Mooi rechtopstaand, donkergroen loof.

Bewezen betrouwbaar en bedrijfs zeker over meerdere jaren. Heeft zeer sterk, gezond loof. Hierdoor is Komarno tot diep in de herfst prima te klembandoogsten en beschermd tegen lichte nachtvorst. Weinig verlies bij koppen. Komarno scoort in vergelijkingsproeven gemiddeld hoog met drogestof, Brix en Caroteen. Het gehalte aan inhoudsstoffen is sterk afhankelijk van bodem-, teelten weersomstandigheden.

roeidagen na zaaien: 115 G Type: Berlikumer Teeltmethode: ruggen Geschikt voor: versmarkt, industrie, bewaring Voor de teelt van: C/D-peen Z aden per ha. ruggen: 0,5-1,0 mln Z aaiperiode: 01-03 t/m 15-06 Oogstperiode: 15-07 t/m 31-10 Bewaarperiode: t/m 01-06

roeidagen na zaaien: 155 G Type: Flakkee Teeltmethode: ruggen Geschikt voor: versmarkt, industrie, bewaring Voor de teelt van: C/D-peen Z aden per ha. ruggen: 0,6-0,8 mln Z aaiperiode: 15-05 t/m 31-05 Oogstperiode: 25-09 t/m 15-11 Bewaarperiode: t/m 15-06

Het wortelassortiment op de Bejo-website.

Bejo ‘oogst’ vernieuwde website Bejo heeft dit jaar haar geheel vernieuwde website www.bejo.nl gelanceerd. De mooi vormgegeven website voldoet aan de juiste gebruikerseisen en –wensen, maar ook aan de laatste grafische trends. Een responsive website, geschikt voor alle (mobiele) apparaten, waarbij alle functionaliteiten uiteraard behouden blijven.

Voor onze telers en partners in de keten is de gewenste informatie duidelijk terug te vinden. Bij de hoofditems ‘assortiment’ en ‘biologisch’ verschijnt een pagina met alle gewassen. Hier kan direct gekozen worden voor een gewas of ras. De ras detailpagina bevat uitgebreide informatie over het gekozen ras, met bijbehorende foto’s. Tevens wordt op de ras detailpagina aangegeven, welke rassen gerelateerd zijn aan elkaar. De teler kan hierdoor nog betere keuzes maken. De opzet voor zowel het gangbare als biologische assortiment is hetzelfde, wat de gebruikerservaring versterkt. Eén van de noviteiten is dat de website een vergelijkingstool bevat; hier kunnen tot drie verschillende rassen met elkaar vergeleken worden. Zo kan een gedegen teeltplan samengesteld worden, maar ook kan er gekeken worden naar aanvullingen op het bestaande teeltplan of specifieke eigenschappen. Zeer geschikt voor ons uitgebreide assortiment wortelen! Binnen de gehele website, maar ook specifiek voor het assortimentgedeelte, is een uitgebreide zoekfunctie ontwikkeld. Keuzes kunnen worden verfijnd door middel van filters. Uiteraard is er ook ruimte voor het nieuws en andere belangrijke informatie. Dit is fraai vormgegeven vanuit het ‘magazine’. De belangrijkste items worden ook nog eens via top stories of vooraankondigingen op de homepagina getoond. Neem gerust een kijkje op onze compleet vernieuwde website www.bejo.nl en ervaar het gemak om de gewenste informatie te vinden.

Bejo wortelmagazine

V.l.n.r. Markus Saphörster (Bejo) en een Duitse wortelteler, dhr. Soller.

Vooral verse wortelen voor Duitse markt Onze oosterburen raken steeds meer bedreven in het telen van wortelen. Het areaal groeit, maar de beschikbaarheid van goede grond is een beperking. Regionale verschillen en wensen van afnemers bepalen de rassenkeuze en teeltwijze. Het wortelareaal in Duitsland groeide de laatste 20 jaar van 6.500 hectare naar 11.209 hectare in 2016. De groei zet door, maar de beperkte beschikbaarheid van land is een serieuze bedreiging. Land huren is erg duur, waardoor de gewasrotatie te krap is en nematoden zich snel kunnen vermeerderen. Doordat er in een klein gebied heel veel wortelen worden geteeld, is er meer gevaar voor schade door de wortelvlieg en daar komt nog bij dat in de meeste percelen geen beregeningsmogelijkheid is.

Bejo wortelmagazine

Regionale verschillen

In alle delen van Duitsland worden wortelen geteeld. Hierdoor is de afstand tussen de teler en de consument kort. Nordrhein-Westfalen is met 2.780 hectare het grootste teeltgebied, gevolgd door Niedersachsen en RheinlandPfalz. Elke regio kent zijn eigen specialisatie: van middelvroege wortelen voor de bewaring in Nordrhein-Westfalen en industriewortelen voor de verwerkende industrie in Niedersachsen, tot vroege wortelen en bospeen in Rheinland-Pfalz. De rassen Nominator en Nagadir doen het hier erg goed. In de noordelijke deelstaat SchleswigHolstein kiezen telers vooral voor late rassen voor de winteropslag. Landelijk gezien zijn de meeste wortelen van het Nantes-type (7%), gevolgd door het Flakkee-type (13%), Berlikumer (11%) en de Amsterdamse Bak (3%).

Afzetmarkt

De grote supermarkten domineren de Duitse markt. Telers moeten grote hoeveelheden kunnen leveren tegen een betrekkelijk lage prijs. En het product moet aan een extreem hoog kwaliteitsniveau voldoen en bovendien moet de hele partij uniform zijn. Duitse telers specialiseren zich dan ook steeds meer en worden steeds groter. Ze schonen en verpakken de wortelen veelal zelf.

Markttrends

Wortelen staan op de tweede plaats van meest verkochte groenten. Het grootste deel is bestemd voor de versmarkt, maar er is ook markt voor wortelen voor sap, diepvries en conserven. Het snijden neemt aan belang toe omdat gemak steeds belangr ijker wordt voor de consument.

DUITSLAND

Bewaring

De markt voor industriële verwerking is stabiel. Een klein deel gaat naar babyvoeding en caroteen toepassingen. Smaak en drogestofgehalte worden steeds belangrijkere factoren voor de afzet, net als een regionale herkomst en voedselveiligheid.

Wortelen worden vooral gekoeld bewaard. Voor de winteropslag worden de wortelen ongereinigd in houten kisten bewaard en voor gebruik worden ze gewassen. Het ras Nerac is hiervoor zeer geschikt en geeft een stabiel hoge productie. De wortelen worden bij een temperatuur van 0-2 °C bewaard met een CO2 percentage van minder dan 1%. Onder deze omstandigheden kunnen ze wel bewaard worden tot mei. Voor industriële toepassing worden ze echter alleen voor een korte periode opgeslagen. Wortelen, in een hoop opgeslagen, worden een paar dagen in 0 °C bewaard en met een vochtigheid van 95%. In de wintermaanden komen deze wortelen vooral uit Nederland, Israël of Spanje.

Snacks en biologisch

De consumptie van snackwortelen stijgt en in dit segment is het ras Mokum veel gebruikt. In 2016 werd 64% van de snackwortelen gekocht in de discounters. Hoewel deze grotendeels uit Denemarken komen, groeit het Duitse marktaandeel. In de snackmarkt is slechts 6% biologisch, maar van het totale Duitse wortelareaal is bijna 17% biologisch. De wortel is met 20% van het marktaandeel dan ook de belangrijkste groente op de Duitse markt voor biologische producten. Ook biologische wortelen vinden vooral via de discounters hun weg naar de consument. De voorkeur gaat daarbij naar producten van Duitse origine. Er is echter ook een aanzienlijke import vanuit met name Nederland en Israël. Andere specialiteiten, zoals verpakte gekleurde wortelen zijn in sommige supermarkten verkrijgbaar.

Lage residu percentages

In 2015 werden 232 wortelmonsters onderzocht op MRL (Maximale Residu Limiet). Geen van de monsters zat boven de MRL. In het verleden maakten veel supermarkten ook reclame met lage residu percentages op groenten. Tegenwoordig ligt de nadruk in de reclame op streekproducten.

Worteloogst en -teelt in Duitsland.

Areaal 2016 in hectare. In totaal 11.209 ha.

946

109

Marktaanbod x 1.000 ton.

1.949 696

258

2.869 216

642

binnenlandse aanvoer

1.909

504

237

527

265

invoer

239

2006 2008 2010 2012 2014 2016

Wortelareaal x 1.000 hectare. 11,2

1.005

1.191

10,0

10,5

9,7

9,6

2006 2008 2010 2012 2014 2016

Bejo wortelmagazine

V.l.n.r. Steve De Backere en Edward Deprez (d’Arta) en Dirk Vanparys (Bejo).

d’Arta voorziet blijvende groei diepvriesgroenten Als je in Europa diepvriesgroenten eet, is de kans groot dat die in West-Vlaanderen zijn ingevroren: ruim 30% van de hele Europese productie vindt plaats in een kring rondom Roeselare. Daar zijn zeven bedrijven gehuisvest die groenten en fruit invriezen. De jongste is d’Arta gevestigd in het centrum van Vlaanderen. Het bedrijf verwacht een blijvende afzetgroei in de komende jaren.

Bejo wortelmagazine

BELGIË

Eerst even terug in de tijd. Eind jaren zestig nam de consumptie van diepvriesgroenten een enorme vlucht. Pionierende groentehandelaars en akkerbouwers in de westelijke streek van België haakten daar op in en startten nieuwe activiteiten in het invriezen van groenten. De grond was vruchtbaar, er was volop product voorhanden en er waren goede logistieke verbindingen met de rest van Europa. d’Arta werd in 1988 opgericht door Johan Talpe en Jean-Pierre De Backere, die al heel wat jaren in deze sector meeliepen. Sinds 1988 groeit het bedrijf, in België werken er op dit moment zo’n 350 mensen. In Portugal, waar het bedrijf sinds 1997 een tweede productievestiging heeft (Dardico), nog eens zo’n 220 mensen. En in 2018 opent in Noord-Engeland de derde vestiging, Yorkshire Greens, dat zich specialiseert in erwten voor de Engelse markt. “Wij vinden het belangrijk dat we zo veel mogelijk met lokaal geteeld product werken”, vertelt Steve De Backere, een van de vier directieleden van de tweede generatie. “Dat is efficiënter. De traceability is bovendien beter te organiseren. Bijkomend voordeel is dat je een krachtige regio creëert, waarin je elkaar aanvult en sterker maakt. We trekken samen op met alle toeleveranciers en groeien ook samen.”

Inspelen op verdere groei

Ook voor 2018 voorziet het bedrijf groei. Om die groei te ondersteunen, werd het afgelopen jaar onder meer een nieuwe voorraadbewaarplaats voor de peen op de site in Ardooie ingepland om de wortelen op tijd te oogsten onder goede omstandigheden. Hier kan in zes cellen 8.000 ton peen worden bewaard, met roostervloer en mechanische koeling. Voordat de wortelen tot 6 meter hoog worden opgeslagen, worden ze op het veld ontkopt, geoogst met rooiers met axiaalrollen en op het landbouwbedrijf ontaard.

“ Je eet ook met je ogen.” Waarde toevoegen

d’Arta blijft zich uitdagen en ontwikkelen, zowel in technologie als smaak als food design. “Wij willen waarde toevoegen, zowel aan onze klanten als aan de samenleving”, vertelt Steve De Backere. “Hoe? Met nieuwe producten, en ook in hoe die producten worden aangeboden. Wij hebben bijvoorbeeld een shelf ready packaging ontwikkeld: een doos met daarin

diepgevroren zakjes groenten. Je verwijdert een zijde van de doos en het product is meteen zichtbaar voor de klant. Dat maakt de handling op de winkelvloer een stuk sneller.”

‘Eten met je ogen’

Het geanimeerde gesprek komt uiteraard uit op de wortel, na de erwt het tweede grootste product voor d’Arta en goed voor 30.000 ton afgewerkt product. “Alle wortelen krijgen we via de handel, met uitzondering van de grote Flakkee wortelen”, vertelt Edward Deprez, een van de twee agronomen bij d’Arta. “Die grote wortelen hebben we voornamelijk in samenwerking met telersvereniging Ingro op contract. Het productiegebied van de wortelen is voornamelijk België, maar ook in Frankrijk en Nederland wordt voor ons geteeld.” De belangrijkste ontwikkeling de laatste jaren in de peen zit in de schijven; en dan niet alleen op smaak, maar zeker ook op uiterlijk. ‘Je eet ook met je ogen’, zeggen ze bij d’Arta. “Voor de schijven hebben we zo’n tien verschillende snijwijzen. Elk gerecht en elk menu vraagt een eigen uiterlijk. Belangrijk is dat het lijkt alsof de peen met de hand is gesneden. Dat versterkt bij de gemiddelde consument de gedachte dat het gezond is.” Is diepvries gezond? “Er zijn heel veel studies naar verricht, naar wat nu gezonder is: vers, conserven of diepvries. Uit die onderzoeken komen diepgevroren groenten altijd goed uit de bus. Dat komt omdat alle diepgevroren groenten een thermische behandeling hebben ondergaan. Het is een feit dat het lichaam de vitaminen uit groenten beter opneemt na zo’n behandeling. En bij het klaarmaken van de groente eet je groente in een stadium dat ze eigenlijk pas een paar uur van het land af zijn.” Volgens Deprez vinden consumenten het ook fijn dat diepgevroren wortelen geen afval geven.

Steeds meer hybride rassen

Ziet Deprez nog andere ontwikkelingen voor de peen? “In navolging van de wortelschijfjes zien we ook in de grote wortelen een verschuiving naar de hybride rassen. Daar haal je tegenwoordig een prachtige opbrengst mee, met behoud van een intense inwendige kleur en een hoog drogestofgehalte. Het ras Komarno is een vaste waarde geworden in dit segment. Verder is er de wens naar meer smaak in de Amsterdamse Bak types. Met de traditionele zaadvaste rassen zijn hierin weinig mogelijkheden. Wil dit segment zijn belang behouden, dan moet naar ons idee vanuit de veredeling worden ingezet op hybridisatie.”

Bejo wortelmagazine

Biologische wortelen veroveren de Amerikaanse markt

In de VS worden momenteel ongeveer 75.000 ha aan Bejo-rassen geteeld.

De consumptie van biologische wortelen in de Verenigde Staten groeit. Dat komt vooral door een verlangen van de consument naar transparantie en traceerbaarheid. Ze willen weten waar hun voeding vandaan komt, wie de boer is en hoe hij teelt. Als een van de grootste producenten in de VS profiteert Grimmway Farms van deze trend.

Bejo wortelmagazine

AMERIKA

Nu de vraag van de consument stijgt, is ook de verkrijgbaarheid van biologische groenten groter dan ooit. Biologische groenten waren eerder vooral te vinden in winkels in het hogere segment, nu zijn ze overal te koop. Van kleine supermarkten tot grote landelijke supermarktketens en grote discounters. Met de vraag, neemt ook de betaalbaarheid van biologische wortelen toe en veel supermarkten zetten verkoopacties op om hun klanten aan te zetten tot het kopen van biologisch. “De biologische markt is booming en dat gaat nog wel even door verwacht ik”, zegt Jeff Huckaby, CEO van Grimmway Farms. Grimmway Farms is in de VS een van de grootste leveranciers van biologische wortelen en investeerde fors in opleiding en technologie om de groei van de biologische markt bij te kunnen benen. Over de hele linie zijn Grimmway’s retailpartners klaar om verder te bouwen aan het biologische programma. “Wij geloven in het voordeel van deze gewassen voor onze klanten en het milieu. En gezien de reactie van de markt is dat de juiste keuze.” Begin jaren negentig hielp Huckaby Grimmway een biologische tak op te starten. “Ieder jaar hebben we weer meer land omgezet naar biologisch.” De biologische industrie maakt een sterke groei door in de VS. In 2015 groeide de markt met $ 4,2 miljard. Het totale biologische segment van fruit en groente is $ 15,6 miljard groot, 40% van de biologische voedingsmarkt. (IRI FreshLook, Total U.S. MULO, Week Ending 4/16/2017) De markt voor biologische wortelen groeit aanzienlijk, vooral dankzij gekleurde wortelen, wortelen in babyvoeding en de zogenaamde toegevoegde waardesegmenten. Consumenten raken steeds meer bekend met de voordelen van biologisch produceren. Hierdoor steeg de vraag van dit segment naar bijna 7% van de totale verkoop van wortelen de laatste 52 weken. (IRI FreshLook, Total U.S. MULO, Week Ending 4/16/2017)

De visie van Grimmway op de wortelmarkt Met innovatieve voorgepakte wortelproducten voor directe consumptie speelt Grimmway in op de gemakstrend. De leverancier voorspelt dat de verhouding tussen biologisch en gangbaar in de teelt steeds meer verschuift. Nieuwe gekleurde soorten winnen aan populariteit doordat retailers deze specialiteit met acties bij hun klanten introduceren. Wortelen blijven een belangrijk basisproduct door hun hoge voedingswaarde, veelzijdigheid, constante verkrijgbaarheid en toonaangevendheid als gezonde snack. Grimmway verwacht een blijvende vraag naar wortelen in de VS, dankzij de vier sterkste eigenschappen van de wortel: voedingswaarde, veelzijdigheid, ‘snackgeschiktheid’ en verkrijgbaarheid. Wortelen met toegevoegde waarde (bewerkte wortelen) voor snacks en salades groeien hard in het versgesneden assortiment. Gekleurde -, baby-, cello- en gesnipperde wortelen zijn daarbinnen de nieuwste varianten. Gekartelde munten, julientjes en gesnipperde varianten zijn in trek voor het koken en bereiden van gezonde voorgerechten terwijl de dipsticks, wortelchips en babywortelen verpakt in enkele porties geschikt zijn voor verse gemaks-snacks.

Meer plantaardig

Creatieve, nieuwe manieren om wortelen te bereiden sluiten aan bij de belangrijkste algemene voedingstrends. Van verse wortelen met dips als hummus, salsa, guacamole en ranch dressing, tot dun gesneden en geschaafd voor coleslaw, wraps en sandwiches, en tegenwoordig ook gekruid en op spiezen voor op de >> barbecue.

Grimmway verwerkt verse wortelen tot handige en gezonde snacks.

Bejo Bejowortelmagazine wortelmagazine

Ook de gestegen populariteit van gekleurde groenten en focus op gezond comfortfood past binnen de bredere voedingstrends. De regenboogwortelen van Grimmway zijn vooral populair omdat dieetkundigen producten met donkerdere pigmenten aanraden. Gedreven door de zoektocht van consumenten naar meer plantaardige voedingspatronen en creatieve manieren om meer groenten in hun dieet op te nemen, hebben wortelen hun debuut in veel klassieke gerechten. Van wortelspek en wortel hotdogs tot wortel in bladerdeeg. Wortelen blijven ook een populair bestanddeel in verse sapmengsels en smoothies op plantaardige basis. Zelfs wortelcocktails en likeuren met wortel zijn gespot in de schappen.

vallei van Californië voor de winterproductie, en de overige 20% is verdeeld tussen Colorado, Washington en Oregon voor extra zomerproductie. Het biologische Imperatorareaal groeit gestaag en bedraagt momenteel ca. 20-30% van het totale Imperator-areaal. “Met een toename van zowel de bevolking als het bewustzijn van voeding op consumentenniveau, verwachten we een gezonde groei in dit segment”, aldus Jose Espindola, Sales & Product Development Bejo Southwest in Amerika. * Wortelmarktinformatie is ter beschikking gesteld door Grimmway Farms

Bejo in de VS

Het Imperator-type blijft het grootste worteltype in de VS. Bejo-rassen beslaan momenteel ongeveer 75.000 hectare in totaal. Hiervan groeit 60% in Kern County, Californië voor de lente-, zomer- en herfstproductie, 20% in de keizerlijke

Populaire consumententrends De Amerikaanse wortelmarkt is ruwweg verdeeld in drie delen gangbaar en een deel biologisch en bedraagt in totaal 1,3 miljard dollar in omvang. (IRI FreshLook, Total U.S. MULO, Week Ending 4/16/2017). De retailmarkt bestaat uit bulk, verpakte ‘cello wortelen’ en bospeen. Daarnaast is er een uitgebreid assortiment aan kanten-klare, toegevoegde waarde-opties. Grimmway biedt bijvoorbeeld onder andere dippers, sticks, chips, gegrilde wortelen en gesneden en geschilde babywortelen. Ook in de foodservicemarkt is het aanbod steeds breder en gevarieerder. Cello wortelen worden meestal verpakt in 1, 2, 5 en 10-pond zakken omdat ze gewoonlijk worden

Bejo wortelmagazine

gebruikt voor sappen of als ingrediënten in een recept. Gesneden en geschilde babywortelen worden meestal verpakt in 1, 2, 3 en 5-pond zakken, omdat ze vooral de voorkeur hebben voor bijgerechten of snacks. Babywortelen worden ook verpakt per portie, ook voor het gemak in opslag en transport. De zogenaamde foodservice beslaat ook een deel van de wortelmarkt met een uitgebreid aanbod van gesneden wortelschijfjes, wortelstukken, munt gesneden wortelen, gesneden wortelplakjes en julienne gesnipperde wortelen.

INNOVATIE

toont mooie resultaten in de praktijk

A S T R O N G S TA R T FOR EVERY SEEDL

Zo vertelt Bert Benedictus van Wortelwasserij M&B Peen uit Kraggenburg enthousiast over peen dat afgelopen jaar uit B-Mox geprimed zaad is geteeld. Hij heeft van verschillende telers B-Mox peen verwerkt dat nog tot in juli uit de bewaring kwam. “De peen liet zich zeer makkelijk verwerken en het spoelen toonde duidelijker hoger netto resultaat. Minder zwarte plekken, minder uitval en meer rendement. Ik kies tien keer liever B-Mox peen.”

Wortelteler Hans de Zeeuw uit de Noordoostpolder is ook duidelijk tevreden over de oogst van de B-Mox peen. “Bij een proefspoeling van behandeld en niet-behandeld peen was het verschil in opbrengst gemiddeld 37 kg per kist in het voordeel van de B-Mox peen. Dat is voor mij al genoeg reden geweest om ook dit jaar weer B-Mox behandeld zaad uit te zaaien. De peen lag ook mooier en schoner in de kist”. Robert Schilder vertelt: “De formule helpt de planten al vroeg in het groeistadium bij de ontwikkeling van een goed wortelstelsel. Hier heeft het gewas tot aan de oogst profijt van met als resultaat een gezonder gewas en een betere Geeft het kiemend zaad meer energiepack-out tot 10% is niet opbrengst. Een hogere uitzonderlijk geweest. Dat zijn echt mooie Stimuleert de groei in het eerste groeistadium resultaten envan ik ben dat we onze klanten Verbetert de weerbaarheid de blij plant verder kunnen helpen in de verbetering van Zorgt voor een verbeterde stresstolerantie en algehele gezondheid van de oogsten en beheersing van bedrijfsrisico’s.”

zaadverrijkende formule

Afgelopen jaar introduceerden we B-Mox, de verrijkende formule dat zaad krachtiger maakt Ondersteunt de ontwikkeling van een uniformer eindproduct en planten een sterkere start geeft. B-Mox geeft B-Mox wordt altijd toegepast in combinatie met priming en is momenteel beschikbaar in de het jonge gewas extra stimulans waardoor de Positieve gevolgen voor de teler: gewassen wortel, wortelpeterselie en stengelui. Minder risico eerste kwetsbare weken van de groeiperiode plant weerbaarder wordt en zich gedurende het in de Omdat we al een aantal jaren zeer goede resultaten van B-Mox bij wortelpeterselie zien, Minder ziektegevoelig gewas hele groeiseizoen beter ontwikkelt. Vele telers bieden we zaad van onze wortelpeterselierassen Grotere oogstverwachting en verbeterde pack out tot 15% inmiddels uitsluitend nog met B-Mox aan. hebben inmiddels veldproeven gedaan en we Afgelopen jaar hebben een aantal telers ook B-Mox geprimed zaad van stengelui als proef hebben ook veel positieve reacties ontvangen.

met veelbelovend positief B-Mox geprimed zaaduitgezaaid is momenteel beschikbaar voorresultaat. de gewassen wortel, De B-Mox stengelui leverde mooie uniforme wortelpeterselie en stengelui producten en goede netto opbrengst.

Vanaf dit seizoen is B-Mox ook beschikbaar voor de biologische markt

bejo.nl/bmox

Bejo wortelmagazine

Martijn en Monique Schieman op hun erf.

‘ Ondernemen met idealen’ Ondernemen en dicht bij je idealen blijven. Martijn en Monique Schieman slagen daarin met hun Demeter boerderij in Lelystad. “Wij telen niet voor de bulk, wij telen waar vraag naar is”, vertelt Martijn. In overleg met hun afnemers bepalen ze ieder jaar het bouwplan.

Natuurlijk weet hij dat er wel eens gekscherend over het Demeter keurmerk wordt gedaan, en dan met name over de preparaten die hij klaarmaakt om de bodem vitaler te maken. Want als je een willekeurig iemand vertelt dat je mest van een drachtige koe opvangt, dat je die een jaar in een hoorn onder de grond bewaart om die daarna over het land uit te druppelen, dan is ongeloof je deel. Dat ongeloof verandert meestal snel in waardering zodra er dieper op de stof wordt ingegaan. Martijn en zijn vrouw hebben in Lelystad een bedrijf met 130 hectare

Bejo wortelmagazine

akkerbouw en met 40 hectare gras en bos waar de zoogkoeien weiden. Een bedrijf dat tal van nevenactiviteiten ontwikkelt die aan de boerderij zijn gelieerd, zoals een speltpellerij. Het bedrijf rolde ook redelijk gemakkelijk door de crisis heen en had de afgelopen jaren zelfs de wind vol in de zeilen. “Als het over die preparaten gaat, trek ik wel eens het vergelijk met homeopathische middelen voor de mens”, vertelt Martijn. “Er is vaak geen wetenschappelijk bewijs dat die middelen helpen. En toch hebben heel veel mensen er ontzettend veel baat bij.”

BIOLOGISCH

Dichter bij de natuur

Martijn Schieman groeide op in Noord-Brabant, waar hij de mavo deed. Toen zijn vader directeur werd van de biologische landbouwschool Warmonderhof in Dronten verhuisde Martijn mee naar de Flevopolder. Hij volgde de MAS en kwam terecht bij Lex en Janny Kruit, die in Lelystad een Demeter boerderij runden. De jonge boer was al snel onder de indruk van de pioniers. Hoe kon het toch dat wij als samenleving zo ver van de natuur af waren komen te staan, vroeg hij zich af? De agrarische sector zelf ging bijvoorbeeld volledig voorbij aan de invloed van de maan op al wat op aarde groeit en bloeit. De maan die er in zijn eentje wel mooi voor zorgt dat eb vloed wordt, en andersom. Hij vond het op zijn minst vreemd dat die invloed simpelweg werd genegeerd. “Hoe meer ik me verdiepte in het werk van Rudolf Steiner, die de grondlegger van de antroposofie en de biologisch-dynamische landbouw is, hoe dichter ik zelf bij de natuur kwam te staan, en hoe meer ik ervan overtuigd raakte dat de biodynamische weg het beste bij mij zou passen.”

‘De consument wordt kritischer’

In 2000 namen Martijn en Monique Schieman de boerderij van Lex en Janny Kruit over. “De gemiddelde consument van nu is afgestompt. Die denkt niet meer in voedingswaarde, maar laat zich leiden door uiterlijk. Tegenwoordig vinden we het heel normaal dat elke peen dezelfde afmeting heeft. Dat eist de consument. Bizar toch? Wij willen met ons bedrijf bijdragen aan een herdefiniëring van ‘normaal’. Wat ik onder normaal versta? Dat we producten verkopen die met respect voor de natuur zijn geteeld. Producten bovendien die ons in de oprechte betekenis van het woord voeden.” Monique en Martijn zijn ervan overtuigd dat de kentering in gang is gezet. Zij zien dat er steeds meer kennis voorhanden is, die steeds breder toegankelijk wordt. Dat de consument daardoor steeds kritischer gaat worden over wat hij eet. En dat de boer als gevolg daarvan ook weer bewuster en duurzamer gaat boeren. “Veel van onze producten gaan naar Duitsland. Daar is dat besef al verder dan hier. Met name

de afzet naar de babyvoedingsindustrie groeit sterk. Dat vind ik opmerkelijk. Veel mensen schakelen pas over naar biologisch of biodynamisch zodra ze kinderen krijgen.”

‘Geen volkstuintje’

Kiezen voor Demeter was niet de gemakkelijkste keuze. “Lex Kruit schakelde in 1982 al over naar biologisch-dynamisch. Dat heb ik altijd bewonderd. Die biologische markt was ontzettend klein. Toch bouwde hij een gezond bedrijf op. Omdat hij geloofde in de weg die hij insloeg. Dat doe ik ook. En natuurlijk: je moet vooral ook praktisch zijn. Zo kijken we soms naar de zaai(maan)kalender. Die geeft onder andere aan op welke dagen je het beste kunt zaaien. Maar als er voor die dag slecht weer wordt voorspeld, dan wijk ik daar van af. Ik heb mijn idealen. Maar ik heb natuurlijk geen volkstuintje.” “Wij telen niet voor de bulk, wij telen waar vraag naar is. Wij overleggen met onze afnemers en beslissen aan de hand van hun vraag wat we dit jaar gaan telen. Ik heb geen idee hoe ons bouwplan er over een paar jaar uitziet.”

Nieuwe kansen

Martijn Schieman ziet overal nieuwe kansen om zijn bedrijf nog dichter bij Demeter te brengen. Zo is hij dit jaar overgestapt naar een ecoploeg. “Ik gebruikte al uitsluitend vaste mest. Die bevat veel schimmels en bacteriën en draagt bij aan een goede koolstof/stikstof-verhouding. Je eindigt een oogst niet zonder een onkruidje. Dus je moet wel aan kerende grondbewerking doen. Met de nieuwe ploeg, die bijna onvoorstelbaar mooi ploegt, werk ik op 15 centimeter diep. Dan houd ik het bodemleven intact.”

Martijn en Monique Schieman hebben een gemengd landbouwbedrijf, met percelen op vijf locaties en een grond slag van tussen 23% en 50%: naast een bouwplan van 11 tot 13 gewassen hebben ze zo’n 70 koeien. Dat is inclusief jongvee. Zijn bouwplan bestaat uit wortelen, pootaardappelen, consumptieaardappelen, conservengroenten, spinazie, bloemkool, granen, uien, pompoenen, knoflook, prei, vlas en gras. Daarnaast heeft hij een speltpellerij, die volledig wordt bestierd door een van zijn medewerkers, en is hij bezig om samen met een biologische kippenboer een eigen label in biologisch vlees op te zetten. In peen teelt hij Kamaran, Miami, Rainbow, Deep Purple en speciale zaadvaste Demeter rassen, zoals Rodelica waarvan Rodelicasap wordt gemaakt.

Gebruik biozaad

Heeft hij nog wensen? “Als een consument een biologisch product koopt, verwacht hij dat er ook biozaad is gebruikt. Toch is er dat nog niet voor elk gewas. Ik hoop dat daar op wordt ingezet. En ja, ik weet dat het niet verplicht is dit zaad te gebruiken en dat het duurder is. “Je bent een dief van je eigen portemonnee”, krijg ik dan wel eens te horen. “Nee”, antwoord ik dan. “Ik ben bezig met mijn idealen.”

Martijn Schieman

Bejo wortelmagazine

Met sensoren komt weg vrij voor precisielandbouw 2.0 Drones detecteren de precieze plekken waar actie nodig is.

De komst van GPS bood de praktijk veel mogelijkheden tot verbetering van de bedrijfsvoering. Maar het valt in het niet bij wat er nog in het vat zit. ICT, sensortechnologie en robotisering vormen, gecombineerd met GPS, de opstap naar precisielandbouw. Daarmee wordt het mogelijk met minder input van middelen en meststoffen meer en beter te produceren.

Op de WUR doet hij onderzoek naar precisielandbouw en één dag per week is hij in Dronten te vinden als lector precisielandbouw op de Aeres Hogeschool. Niet gek dus dat hij, Dr. Ir. Corné Kempenaar, ook lid is van de Werkgroep Precisielandbouw. GPS noemt hij precisielandbouw 1.0: waar je werkt met strakke rechte lijnen, waar je met redelijke precisie dicht langs de rijen kunt schoffelen en waar je onbewerkte plekken voorkomt, of minder overlap hebt van meststoffen of gewasbescherming. Je bent minder vermoeid aan het eind van de dag en in piekperioden kun je ook ’s nachts werken. “De volgende stap is om meststoffen en gewasbescherming op het juiste tijdstip, in de juiste hoeveelheid en op de juiste plek te krijgen. Dan pak je écht de voordelen. Dat is precisielandbouw 2.0.”

Precisielandbouw 2.0

Waar het GPS al snel omarmde, laat de praktijk nieuwe mogelijkheden voor precisielandbouw nog liggen. Dan gaat het vooral om gebruik van sensoren. Geplaatst op een trekker of machine kunnen sensoren continu informatie doorgeven over bijvoorbeeld de toestand van het gewas of

Bejo wortelmagazine

TOEKOMST

“De overheid omarmt precisielandbouw.” over het aanwezig zijn van onkruid. Aldus kun je alleen dáár spuiten of bemesten waar dat nodig is. Kempenaar: “Met data van sensoren begint pas het echte werk. Voorlopers zijn er enthousiast mee bezig en die accepteren daarbij wat handwerk. Het is nog niet zo dat je vandaag al met één druk op de knop kunt doseren met een open/dicht-regeling en variabele afgifte. Er is nog een hele weg te gaan.”

Twee systemen

Toepassing van precisielandbouw kan indirect via een taakkaart met daarop metingen die eerder zijn bepaald. Zo zijn er sensoren die – als je ze door de grond trekt – via het spanningsverschil (EC) of reflectiemeting (NIR) eigenschappen de samenstelling van de grond meten. Tegelijkertijd kan een bodemsensor iedere meter een monstertje nemen en de pH pleksgewijs meten voor het maken van bekalkingskaarten. Directe toepassing van precisielandbouw (‘on the go’) gaat via een sensor op de trekker of meerdere sensoren op bijvoorbeeld de spuitmachine. Sensoren meten de actieve biomassa en sommige kunnen iets over de inhoud zeggen, wat je kunt gebruiken bij de N-bemesting. Met bijvoorbeeld loofdoding in aardappelen valt met sensoren veel te besparen, zeker als het een bont perceel betreft. Besparingen liggen in orde van grootte van 30 tot 40%. Op de lichte plekken hoeft dan weinig tot niets te worden gespoten. Ook voor uien is dit interessant.

Kosten

Precisielandbouw via satellietbeelden is het goedkoopste. Op onbewolkte dagen wordt heel Nederland in kaart gebracht. Op bijvoorbeeld akkerweb.nl selecteert de teler zijn perceel en satellietbeeld, klikt op waar hij het wil toepassen, welk ras hij teelt, klikt op ‘go’ en hij krijgt de taakkaart digitaal binnen. Met een stick kan hij die op bijvoorbeeld de strooicomputer zetten. Kosten van één satellietbeeld zijn in orde van grootte €1 per hectare (schaal 10 x 10 cm). Hoge resolutie beelden kosten €10 tot €20 per hectare. Een sensor boven de trekker die de hele werkbreedte meet heeft een vaste prijs en kost tot €20.000. Sensoren op een spuitmachine die een smalle strook meten, kosten €2.000 tot €4.000.

Opbrengsten

Bij precisielandbouw kun je bij gewasbescherming al rijdend meer of minder spuiten; zo ook bij het kunstmeststrooien. Dat bespaart 20 tot 30% op middelen en meststoffen. En je kunt een plusje in de opbrengst verwachten; hoe bonter een perceel, des te groter het voordeel. Dit geldt voor bemesting en inzet van herbiciden. Precisielandbouw is in een grote teelt als aardappel zeker haalbaar, en van daaruit – met de opgeslagen gegevens over bijvoorbeeld de structuur - ook in een gewas als peen. Ook de chemische industrie ziet mogelijkheden, omdat middelen die op de nominatie staan te verdwijnen mogelijk wel mogen blijven met de restrictie dat het alleen mag worden toegepast in precisielandbouw.

Toekomst

De overheid omarmt precisiel andbouw, mede omdat het bijdraagt aan terugdringen van middelen meststofgebruik, ofwel: meer produceren met minder input. Er komt een nationale proeftuin voor precisielandbouw, met steun van 2 miljoen euro. Wie weet wat dat in de nabije toekomst gaat brengen. “Ga eens kijken wat beschikbaar is”, adviseert Kempenaar. “Eén bekalkingskaart, of een kaart voor storende lagen, of voor bodemherbiciden, of voor slemgevoelige plekken kan financieel interessant zijn. Of een kaart met lage plekken op een hoogtekaart die via de overheid zelfs gratis is. En natuurlijk ook biomassa kaarten die relatieve opbrengstpotentie van percelen tonen. Ook uit de gegevens van huurpercelen van twee teelten na elkaar en die je met anderen deelt, kan best wat moois voortkomen.”

Dr. Ir. Corné Kempenaar

Bejo wortelmagazine

Er is in Polen sterk geïnvesteerd in moderne opslagcapaciteit.

Poolse wortelmarkt professionaliseert snel “Wortelen zijn belangrijk in Polen. Het areaal “Het gebied van wortelen is dit jaar ongeveer 21.000 - 22.000 hectare, maar was ongeveer gaat naar beneden, maar de markt wordt 25.000 hectare groot. Door de slechte prijzen daalde het oppervlak als gevolg van de slechte steeds professioneler door de ontwikkeling markt en de Russische boycot van de EU”, volgens Irek. “De productie van wortelen voor van grote teeltbedrijven. De afgelopen tien de industrie is elk jaar weer anders, maar als we jaar hebben ze grote investeringen gedaan in over een langere periode kijken, is het stabieler.” de opslag en het worden nu ook steeds betere Als u de afgelopen tien jaar terug kijkt, hoe is de markt veranderd? telers. De Poolse markt is ook erg volatiel, “De versmarkt ontwikkelt zich sterk de afgelopen jaren dankzij grote investeringen van telers het oppervlak wortelen varieert van 10 tot in opslagcapaciteit. De EU speelde hierin een 15% van jaar tot jaar”, vertelt Irek Ruciński, belangrijke rol voor de Poolse boeren. Zij kregen bij de investeringen 50% subsidie van de EU, de verkoopmanager van Bejo Polen. 25% van de Poolse regering en betaalden de rest zelf. Daarom is er zo’n grote groei geweest. Maar door de slechte markt staan sommige boeren op dit moment voor moeilijke financiële

Bejo wortelmagazine

POLEN

Wortelteeltgebieden in Polen.

• Gdańsk

• Szczecin

• Toruń • Gorzów Wlkp.

• Zielona Góre

• Warszawa

• Poznań

Irek Ruciński

• Łódź

• Lublin

• Katowice

Waar groeien de Poolse wortelen? Vroeg en middelvroeg: Centraal-Polen, zeer vroege productie onder plastic tunnels en acryl

Kraków

Vroeg en m

Opslag: Noord, Midden, Zuid (totaal in Polen 12.000 hectare) Industrie: Centraal, West, Zuid-Oost (totaal in Polen 6.000-6.500 hectare) Bunching Gekleurd: Fresh market, big product Noord-West, Zuid-Oost (totaal in Polen 200-300 hectare) Fresh market, small product

Bospeen

Industry

Yellow carrot Grote wortelen, versmarkt Black carrot Kleine wortelen, versmarkt White carrot Wortelen voor de industrie

Gele wortel Paarse wortel Witte wortel

tijden. De markt wordt nu gedomineerd door ongeveer 20 grote bedrijven. Het geld werd geïnvesteerd in opslag van tussen 10-20 duizend ton opslagcapaciteit met de meeste moderne was-, selectie- en verpakkingslijnen. Ze nemen langzaam de markt over van kleinere boeren en leveren aan de grote supermarkten zoals Biedronka, Lidl en Kaufland. Ze worden belangrijker en de groentemarkt en de kleinere winkels worden steeds minder belangrijk. Maar de supermarkten willen niet zo veel betalen aan de boeren, doordat ze zeer groot zijn en er veel bedrijven zijn die graag willen leveren aan de supermarkt.”

Wie zijn de grootste spelers in de markt?

“Over het algemeen leveren de grote boerderijen vooral aan de supermarkten en minder aan de industrie. Maar elk gebied in Polen heeft weer

Bejo wortelmagazine

Een hedendaagse verwerkingslijn in Polen.

zijn eigen specifieke kenmerken. De grootste boerderijen bevinden zich in het noordelijke deel: Gdańsk, Elbląg en Toruń, maar ook in het westen en zuiden van Polen. Deze grote boerderijen hebben ongeveer 100-250 hectare wortelen en hebben zeer goede opslag en machines. In Szczecin bevinden zich de kleinere boerderijen en ook in Poznań. Rond Warschau zitten vooral telers met ongeveer 20-100 hectare. Tegenwoordig zijn boerderijen met 2-3 hectare wortelen hier niet meer groot genoeg.”

Waar halen de telers hun kennis vandaan?

Europa gangbaar is. Ik denk dat het systeem op de bedden beter past bij de lichtere grond. Voor de versmarkt teelt men hier voornamelijk het Nantes-type en een beetje Berlikumer, voornamelijk voor vroege productie. Voor de industrie teelt men vooral het Flakkee-type, en een beetje Berlikumer en Nantes, voor het snijden. Andere veel voorkomende toepassingen in de industriemarkt zijn bevroren kubussen en plakjes, gedroogd, gepasteuriseerde en verse sappen en versneden wortelen. Verwerkte wortelen zijn bestemd voor de binnenlandse markt en voor de export.”

“Elk jaar nodigen wij Poolse boeren uit om naar Wat is de belangrijkste de Open Dagen van Bejo in Warmenhuizen te bestemming van Poolse wortelen? “De productie van wortelen in Polen bedraagt komen. En vele keren hebben we teeltadviseurs uitgenodigd om Polen te bezoeken, omdat we hier ongeveer 800.000 - 900.000 ton en is voornamelijk bestemd voor de binnenlandse zelf niet zoveel particuliere adviseurs hebben. markt. De export is ongeveer 30.000 ton, En dit jaar reizen we met vijftien telers naar 4 procent van onze productie. Vroeger ging Denemarken om meer te weten te komen over de uitvoer richting het oosten, maar nu is het de biologische markt. Door de investeringen die meer zuidwest gericht. De export van wortelen gedaan zijn in de opslag zijn de telers een beetje vindt voornamelijk binnen de EU plaats (75%); de vergeten om in het land te investeren. Nu zie belangrijkste zijn de zuidelijke landen: Tsjechië, ik dat dit verandert en worden het ook betere Slowakije en Roemenië, en naar Duitsland. telers. Ze zijn nu meer bezig met de grond en de De meeste import komt uit Nederland (17.000 plant. Maar het probleem in Polen is dat ze grote ton), gevolgd door Italië (10.000 ton) en Spanje percelen hebben, soms zelfs van 100 hectare (3.000 ton).’’ en daardoor meerdere grondsoorten binnen het perceel. Dit geeft een minder uniform gewas Hoe ontwikkelt de biologische en dan is het ook moeilijk in de opslag. Maar de opslag gaat wel steeds beter. Eerder konden we markt zich? “De productie van biologische wortelen in Polen tot maart bewaren, nu wel tot eind mei.’’ is nog steeds beperkt, maar een paar grote Wat kun je vertellen over het boeren overwegen om hier in de toekomst mee te beginnen. Vanuit de supermarkten en worteltype en het teeltsysteem? “De teelt vindt voor negentig procent plaats de industrie groeit de vraag en ook het aantal op randen. Voor deze methode heb je 1,2-1,5 biologische winkels groeit. De Duitse markt miljoen zaden nodig. De rest wordt gekweekt voor biologisch is ook erg belangrijk en zal ook op bedden van drie rijen met 1,5-1,7 miljoen interessant worden voor onze telers.” zaden. Dat is min of meer wat ook in de rest van

Bejo wortelmagazine

Samen met onze klanten en partners in de keten verkennen we kansen in de markt en innovatieve onderzoeksmethoden. Daarbij blijven we dicht bij de natuur en ontwikkelen we de beste groenterassen, zodat telers wereldwijd gezonde en smakelijke groenten kunnen oogsten waar consumenten van genieten. Nu en over 50 jaar.

Even voorstellen! Bejo groeit en daarom is het verkoopteam uitgebreid met een aantal enthousiaste, nieuwe gezichten. We stellen ze graag aan u voor:

Emmelie van de Velde

Regio West-Brabant

Joost Litjens

Regio Flevopolder en Middenoost-Nederland

Geboortedatum 29 september 1975 Plaats Creil Opleiding Middelbaar onderwijs gevolgd op de landbouwschool Ervaring: Gewerkt in de bloembollensector (tulpen en lelies) en vervolgens als teeltbegeleider van zilveruien: van landhuur tot oogst. Hoe ben je bij Bejo terecht gekomen? Ik zag de advertentie via Twitter en heb toen geïnformeerd bij een vriend die al bij Bejo werkte. Gezinssamenstelling: Geregistreerd partner van Manon en we hebben 3 kinderen: Jens (8), Lyon (6) en Jinte (4) Hobby’s: Voetbal (scheidsrechter en voetballeider), tuinieren en boerderijdieren

Bejo wortelmagazine

Geboortedatum 28 januari 1992 Plaats Noordwelle Opleiding Tuin- en Akkerbouw aan de CAH in Dronten Ervaring Mijn ouders hebben een akkerbouw- en loonbedrijf in het Zeeuwse Noordwelle. Van jongs af aan help ik mijn vader met de werkzaamheden op het bedrijf. De liefde en kennis voor het vak is mij met de paplepel ingegoten. Hoe ben je bij Bejo terecht gekomen? In de zomer van 2015 ontmoette ik een enthousiaste medewerker van Bejo. Ik was toen op zoek naar een stage en op advies van hem heb ik een brief en CV naar Bejo gestuurd. In maart 216 ben ik begonnen met mijn afstudeerwerkstuk. Aan het eind van mijn stage ben ik benaderd om het Benelux team te komen versterken en sinds oktober 2016 werk ik dus als sales representative West-Brabant. Gezinssamenstelling Thuiswonend Hobby’s Ons akkerbouwbedrijf thuis, bootcamp.

Ronald Hand

Regio Noordoostpolder, Friesland en Groningen Geboortedatum 17 juli 1986 Plaats Heerhugowaard Opleiding Tuin- en Akkerbouw en Bedrijfskunde en Agribusiness bij Hogeschool van Hall Larenstein (Leeuwarden)

Seline Vandecaveye

Sla regio België, Brassica’s regio West-België Geboortedatum 20 juni 1992 Plaats Tielt Opleiding Bachelor in de Agro-Industrie Ervaring: Ik werkte 3 jaar als logistiek medewerker bij Transport en Fourage Joel Dewulf

Ervaring: Stage bij De Groot en Slot BV en 10 jaar als Projectleider bij agrarisch onderzoeksbedrijf Proeftuin Zwaagdijk : nieuwe teeltsystemen, groene gewasbescherming en telers begeleiden bij innovatie. Hoe ben je bij Bejo terecht gekomen? Van jongs af aan werkte ik in de sluitkool, spitskool en ijsbergsla bij Borst koolverwerking dus Bejo was al lang een bekende naam voor mij. Ik kende ook Fred Zuurbier en bij de Proeftuin Zwaagdijk werkte ik samen met Bejo. Toen ik de vacature zag heb ik meteen gebeld. Deze functie dicht bij de telers spreekt mij erg aan.

Hoe ben je bij Bejo terecht gekomen? Via een aantrekkelijke jobadvertentie gesolliciteerd bij Bejo België.

Gezinssamenstelling: Getrouwd met Rianne

Gezinssamenstelling: Samenwonend

Zinspreuk of motto: “Ik ben een lerende winnaar” (boek van Toon Gerbrands). Hij beschrijft hoe hij elke dag blijft leren en ontwikkelen aan de hand van interessante voorbeelden uit de voetbalwereld. Dat spreekt mij aan.

Hobby’s: Badminton Zinspreuk of motto: “Live more, worry less”

Hobby’s: Voetballen, bootcamp en hardlopen

Bejo wortelmagazine

Even voorstellen! Anne Veldboer

Regio Wieringermeer, Wieringerwaard en als gewasspecialist sla voor het gebied boven de rivieren Geboortedatum 19 juni 1989 Plaats Hoorn Opleiding HBO Agrarische bedrijfskunde, Van Hall Larenstein te Leeuwarden Ervaring: 2011-2014: Verkoopondersteuning bij Agrifirm Plant, sinds 2014 verkoopondersteuning bij Bejo. Hoe ben je bij Bejo terecht gekomen? Via de vacature ‘Product information & Sales support’. Ik wilde meer doorgroeimogelijkheden en dit biedt Bejo volop.

passie voor werken met de natuur, innovatie en groentezaden? Gezinssamenstelling: een dochter ij ons internationale familiebedrijf aan het Getrouwd juisteen samen adres.

Hobby’s: Paardensport, ons akkerbouwbedrijf thuis, bezoeken van festivals

Zinspreuk of motto: “Don’t count the days, make the days count” betrokken collega’s voor uitdagende functies. Door de continue groei van o nieuwe vacatures.

r op onze website werkenbijbejo.nl

Working down-to-earth

werkenbijbejo.nl

Klaar voor het grote werk?

Working down-to-earth

werkenbijbejo.nl

Working down-to-earth

Bejo wortelmagazine

werkenbijbejo.nl

Verkoopteam Benelux ROBERT SCHILDER

Sales manager Benelux & Scandinavië

DIRK VANPARYS

West-België

M +31 (0)651 230 973 E robert.schilder@bejo.nl 1

M +32 (0)475 781 527 E dirk.vanparys@bejo.be

ANNE VELDBOER Wieringermeer, Wieringerwaard M +31 (0)654 332 336 E anne.veldboer@bejo.nl

JORIS URSEM

Noordwest-Nederland

SELINE VANDECAVEYE

West-België

M +32 (0)472 074 812 E seline.vandecaveye@bejo.be KOEN VERBRUGGEN

Oost-België, Luxemburg

M +31 (0)651 794 575 E joris.ursem@bejo.nl 3

ROB VAN DEN BOS

CEES VAN DRUNEN

M +31 (0)653 427 746 E rob.vandenbos@bejo.nl

M +31 (0)650 503 058 E cees.vandrunen@bejo.nl

Zuidwest-Nederland

EMMELIE VAN DE VELDE

West-Brabant

M +31 (0)625 431 034 E emmelie.vandevelde@bejo.nl 5

M +32 (0)495 537 280 E koen.verbruggen@bejo.be

PASCAL STAAKS

Zuid-Nederland

M +31 (0)610 941 722 E pascal.staaks@bejo.nl

Specialist sla, bonen & spruiten

Team van sla specialisten A

Noord-Nederland Anne Veldboer

Zuid-Nederland Pascal Staaks Nederland Cees van Drunen België Seline Vandecaveye 8

MAURICE DEBEN

Zuidoost-Nederland

WARMENHUIZEN

M +31 (0)653 562 715 E maurice.deben@bejo.nl

JOOST LITJENS

Flevopolder, Midden-Oost-Nederland

M +31 (0)615 092 956 E joost.litjens@bejo.nl 8

RONALD HAND

Noordoostpolder, Friesland en Groningen

M +31 (0)630 060 181 E ronald.hand@bejo.nl

SINT KATELIJNE WAVER

A S T R O N G S TA R T FOR EVERY SEEDLING

zaadverrijkende formule

Geeft het kiemend zaad meer energie

Stimuleert de groei in het eerste groeistadium

Verbetert de weerbaarheid van de plant

Zorgt voor een verbeterde stresstolerantie en algehele gezondheid van de plant

Ondersteunt de ontwikkeling van een uniformer eindproduct

Positieve gevolgen voor de teler:

Minder risico in de eerste kwetsbare weken van de groeiperiode

Minder ziektegevoelig gewas

Grotere oogstverwachting en verbeterde pack out tot 15%

B-Mox geprimed zaad is momenteel beschikbaar voor de gewassen wortel, wortelpeterselie en stengelui

Vanaf dit seizoen is B-Mox ook beschikbaar voor de biologische markt

bejo.nl/bmox