Elsevier weekblad nr.1 2016

NUMMER 1 • 72STE JAARGANG • 9 JANUARI 2016 • € 5,95

ANKY VAN GRUNSVEN OVER DE OLYMPISCHE SPELEN IN RIO

HOE VVD ZICHZELF ONDERUIT HAALT

BELEGGEN IN 2016

16els001z001 1

Keurmerk is handel in wantrouwen AP

Aandelen zijn attractief, maar wat zijn de valkuilen?

VIS

05-01-16 17:21

14

VERHAAL VAN DE WEEK

9 JANUARI 2016 ELSEVIER

TE VEEL LOSSE FLODDERS, TE WEINIG INHOUD KABINET-RUTTE / En toen ging opeens alles mis bij de VVD. Zijn het incidenten of hebben de liberalen van Mark Rutte een dieper liggend, fundamenteler probleem? Aan het begin van het laatste jaar voor de Tweede Kamer-verkiezingen van maart 2017 maakt Elsevier de balans op.

Anoushka Schut

Ivo Opstelten Fred Teeven

Eric Vrijsen Illustratie RenĂŠ van Asselt

Mark Rutte

Sybrand Buma Alexander Pechtold

16els001z014 14

05-01-16 16:19

15

ELSEVIER 9 JANUARI 2016

Matthijs Huizing Mark Verheijen

Jos van Rey

Barbara Visser

Anne Mulder

Johan Houwers

Halbe Zijlstra

16els001z015 15

Jeanine HennisPlasschaert

Roland van Vliet

Maarten Hartman, Peter Hilz, Edwin Janssen, Phil Nijhuis/HH, Bart Maat, Marcel van Hoorn, Dirk Hol, Martijn Beekman/ANP

Edith Schippers

05-01-16 16:19

34

INTERVIEW / ANKY VAN GRUNSVEN

9 JANUARI 2016 ELSEVIER

‘Ik heb niet zo’n behoefte aan stilzitten’ Dressuuramazone Anky van Grunsven (48) deed zeven keer mee aan de Olympische Spelen en won negen medailles.

Deze zomer gaat ze als trainer mee naar Rio de Janeiro.

Z

Nikki Sterkenburg Foto’s Marco Bakker

eindelijk gaf een telefoontje met zwemmer Pieter van den Hoogenband de doorslag. e mag dan óók negen keer de WeDie vertelde geen moment spijt te hebben reldbekerfinale hebben gewongehad van zijn deelname in Peking, ook al nen, de afgelopen drie decennia zwom hij niet meer mee voor de medailles. draaiden voor dressuuramazone Van Grunsven deed in Londen mee, Anky van Grunsven sportief gehaalde met het Nederlandse team de bronzien om de Olympische Spelen. ‘Het is niet zen teammedaille binnen en eindigde indite vergelijken met enig ander toernooi. Als vidueel op de zesde plek. ‘Achteraf gezien je nu “Rio” zegt, weet iedereen waar je het was ik zo blij dat ik er was. Ik had mijn kinover hebt omdat alle sporten daar bij elkaar deren in 2008 ook meegenomen naar de komen. De weg ernaartoe is uniek, alle anSpelen, maar toen waren ze nog heel klein. dere kampioenschappen zijn bijzaak als je Nu konden ze het veel intenser meebeleven. de kans hebt om naar de Olympische Spelen Ik heb ze al beloofd dat ze dit jaar mee mote gaan. Dáár moet het gebeuren. De hele gen naar Rio, maar ik heb nog helemaal niet wereld kijkt mee en als je een medaille wint, gekeken of ze dan naar school moeten. Ik krijg je veel meer aandacht dan wanneer je hoop het niet,’ lacht ze. een wereldkampioenschap wint.’

Als succesvol amazone maakte ze de Van Grunsven deed – een record – zeven dressuursport groot; ze reed ruim 25 jaar keer op rij mee aan de Spelen, voor het eerst mee aan de top, vestigde wereldrecords en als twintigjarige in 1988 in is binnen en buiten Nederland Seoul. In totaal won ze negen een ster. Reden voor koning Wil‘Ik kan niet lem-Alexander om de geridderde medailles, waaronder drie keer individueel goud in Sydney tot mijn zes- amazone bij zijn inhuldiging in (2000), Athene (2004) en Peking 2013 als heraut te vragen. ‘Ik tigste zelf (2008). In Londen (2012) was ze vond het geweldig om daar de topsport eigenlijk niet van plan mee te Nederlandse sport te vertegendoen. ‘Mijn ene paard was gewoordigen, ook omdat hij altijd bedrijven’ blesseerd en ik had mijn andere heel erg betrokken is geweest bij paard verkocht. Salinero was al achttien en de prestaties. Ik kan me geen Spelen herinmijn man en trainer Sjef was ernstig ziek. Ik neren waar hij niet bij is geweest. De dag na hoefde niet zo nodig, ik had alles al bereikt de inhuldiging vertrok ik naar Canada en waarvan ik ooit droomde.’ zelfs daar werd ik op straat herkend. Het is Het leverde de nodige discussies op met ongelofelijk hoeveel mensen het wereldwijd haar man, die ondanks een goedaardige hebben gezien.’ hersentumor in 2012 nog optrad als bondscoach van de Nederlandse dressuurploeg en it jaar zal ze in Rio de Janeiro voor vond dat zijn eega wel mee moest gaan. Uithet eerst bij de Olympische Spelen niet aanwezig zijn als deelnemer, maar als trainer – al weet ze nog niet precies Anky van Grunsven (48) is dressuuramazone welke leerlingen zich zullen kwalificeren. In en won negen olympische medailles, waaronhet Anky Education Center in Erp geeft ze der drie keer goud. Ze is getrouwd met trainer les aan leerlingen uit alle windstreken: van Sjef Janssen (65), samen hebben ze twee kinDuitsland en België tot aan Oekraïne, Turderen: Yannick Janssen (11) en Ava Eden (8). kije en de Filipijnen. Vaak volgen ze voor

D

16els001z034 34

een langere periode instructie en logeren ze in een van de appartementen op het erf.

Het was een bewuste keuze om na de Olympische Spelen van 2008 niet weer een vermogen te investeren in een nieuw paard, maar in haar trainingscomplex. ‘Ik moet ook aan de toekomst denken. Ik kan niet tot mijn zestigste zelf topsport bedrijven. Mijn trainingscentrum was na al die jaren ook niet meer zo functioneel. Voor mij was het goed genoeg, maar wilde ik echt goed leerlingen kunnen ontvangen, dan moest ik het platgooien en opnieuw opbouwen.’

Er zijn nu twee rijbanen, 36 stallen (grotendeels voor de paarden van haar leerlingen, die meestal met meerdere paarden komen trainen), appartementen en een ruimte voor lezingen en workshops. Vorig jaar werd die bijvoorbeeld door BMW afgehuurd om een nieuwe auto te lanceren.

D

at ze bij wedstrijden zelf niet meer meerijdt met de wereldtop, betekent niet dat ze het rustig aandoet. De begeleiding van pupillen gaat verder dan een uurtje les. Van Grunsven denkt mee in de voorbereidingen, zoekt voor hen geschikte paarden, en rijdt hun paarden op dagen dat ze er niet zijn. ‘De prestatie wordt in het zadel geleverd, maar alles eromheen moet kloppen. De paarden moeten fit zijn, goed op hun hoeven staan en lekker in hun vel zitten. Daar draait eigenlijk alles om.’

Ze rijdt nog altijd tussen de twee en zes paarden per dag en is betrokken bij de in 1999 opgerichte kledinglijn Anky Technical Casuals, die in meer dan twintig landen wordt verkocht. ‘Vroeger droegen paardensporters vooral wol en katoen, terwijl je toch vaak in weer en wind aan het rijden en lesgeven bent. Zweet droogt onder wol en katoen langzaam op, waardoor je snel kou vat of last van je spieren krijgt. Toen de paardendekens steeds meer werden gemaakt van hoogwaardige ademende technische

04-01-16 16:52

‘Ik ben niet bang om mijn mening te uiten’

16els001z035 35

04-01-16 16:52

38

9 JANUARI 2016 ELSEVIER

BUITENLAND

Westen moet Iran redden

IRAN / Door de ruzie met Saudi-Arabië raakt Iran steeds geïsoleerder in de regio. Maar sinds nucleair akkoord richtten Iraniërs hun blik toch al op Europa.

Linda Otter in Teheran

I

n zijn kantoor in het drukke zakencentrum van Teheran haalt ondernemer Mojtaba Tak een flinke stapel brochures tevoorschijn. De afgelopen maanden heeft hij het razend druk gehad met zijn bezoeken aan zakelijke

16els001z038 38

congressen in Europa, vertelt hij.

Hij was in Amsterdam, Milaan, München, en overal werd hij hartelijk begroet. ‘Als ik zeg dat ik uit Iran kom, begint iedereen spontaan te glimlachen. Europese ondernemers en bedrijven hebben enorme interesse in ons land. Ze willen alles weten.’

Dat is weleens anders geweest.

Door de strenge internationale sancties was het jarenlang onmogelijk zaken te doen met Iraanse bedrijven. Maar sinds het akkoord tussen Iran en de wereldmachten, in juli 2015, is de lucht geklaard.

Officieel is er nog niets rond, maar achter de schermen leggen bedrijven al contacten en is het onderhandelen begonnen.

‘Iedereen kan zo’n grote markt met tachtig miljoen inwoners goed gebruiken,’ zegt Tak, nippend van zijn espresso. De lange dertiger zegt dat hij moeilijke jaren achter de rug heeft. Zijn bedrijf Padovar had ernstig te lijden onder de sancties. Voordat die in 2007 van kracht werden, had hij elf man personeel en deed goede

05-01-16 15:31

39 Muurportret van ayatollah Ali Khamenei. Conservatieve Iraanse leiders willen onrust voorkomen

Ahmed Saad/Reuters

Simon Dawson/Bloomberg/Getty Images

ELSEVIER 9 JANUARI 2016

Linda Otter

SAUDI-ARABIË LEGT CORDON OM IRAN

De Nederlanders Koch (links) en Obbohat onderweg naar een zakenrelatie in Teheran

Jonge vrouwen in een koffiebar. Iraanse bevolking is jong, werkloosheid is hoog

zaken met Duitse en Nederlandse bedrijven, gespecialiseerd in de beveiliging van de Iraanse autoen bouwsector. Na invoering van de sancties lieten eerst zijn Nederlandse zakenpartners hem in de steek, en daarna de Duitsers. Hij moest bijna al zijn werknemers ontslaan. ‘We waren nergens meer welkom. Iraniërs zijn het afgelopen decennium als paria’s behandeld. Dat voelt als oneerlijk en het is vernederend.’

Het tij is inmiddels gekeerd. In de chaotische hoofdstad Teheran met zijn twaalf miljoen inwoners, is de omslag goed te merken. Voor het eerst sinds acht jaar worden er

16els001z039 39

weer Europese zakenlui en toeristen op straat gesignaleerd. De hotels hebben het drukker dan ooit. ‘Als het een beetje meezit, kunnen we misschien deze lente al beginnen,’ zegt de Griekse ondernemer Harry Perdikis (46), wiens bedrijf is gespecialiseerd in laboratoriumapparatuur.

Razendsnel In het centraal gelegen Mashad Hotel wacht een groep luid pratende Italianen op hun koffers, terwijl Perdikis een Iraanse simkaart in zijn mobiele telefoon stopt. De Griek is voor het eerst in Teheran en wil ‘de boel verken-

In navolging van Saudi-Arabië verbreken steeds meer landen rond de Perzische Golf hun diplomatieke banden met Iran. Vorige week executeerde Saudi-Arabië 47 gevangenen die waren veroordeeld wegens terrorisme. Onder hen was ook de sjiitische geestelijk leider Nimr Baqr al-Nimr. De doodstraf voor de imam wekte de woede van Iran, dat een grote sjiitische meerderheid heeft.

Enkele uren na de executies vielen woedende Iraniërs de Saudische ambassade in Teheran aan.

Ayatollah Khamenei, de geestelijk leider van Iran, zei na de executie van Al-Nimr dat ‘Gods hand van vergelding de Saudische poli-

tici in de nek zal grijpen’.

Na de bestorming verbraken de Saudi’s alle diplomatieke en commerciële betrekkingen met Iran. Bij de bekendmaking van het besluit beschuldigde de Saudische minister van Buitenlandse Zaken, Adel al-Jubeir, Iran van ‘blind sektarisme‘ en het verspreiden van terrorisme.

Bahrein en Sudan besloten na het besluit van Saudi-Arabië de banden met de Islamitische Republiek Iran te beëindigen. Ook de golfstaten Kuweit en de Verenigde Arabische Emiraten riepen hun ambassadeur terug uit de Iraanse hoofdstad Teheran.

Merlijn van Dierendonck

nen’. Als Iran zich aan de afspraken houdt om het nucleaire programma af te bouwen en controles toestaat, zullen de handelsbelemmeringen stap voor stap worden opgeheven, legt hij uit.

Dan kan ook het betalingsverkeer weer op gang komen, waardoor het voor bedrijven makkelijker wordt om handel te drijven via Iraanse banken. ‘Als zo’n grote markt met olie eindelijk opengaat, worden er onderhandse afspraken gemaakt tussen de grote spelers. Bijna elk bedrijf, groot of klein, is bezig de Iraanse markt te verkennen. Je moet er snel bij zijn, anders ben je te laat.’

Perdikis vertelt dat zijn assistent reeds bezig is met het leren van het Farsi, de officiële taal. ‘We hebben al afspraken met vier Iraanse bedrijven. Deze worden pas officieel als er een handtekening onder staat. Maar als die

sancties eenmaal worden opgeheven, gaat het razendsnel. Dan loopt iedereen met een contract te wapperen.’

Zeker nu de sluimerende rivaliteit met Saudi-Arabië plots een slaande ruzie is geworden, wordt in Iran halsreikend uitgekeken naar de toenadering met Europa (zie ‘Saudi-Arabië legt cordon om Iran’ op deze pagina). Jongeren hopen dat dit meer vrijheid oplevert. Sinds het aantreden van president Hassan Rohani twee jaar geleden is er al veel verbeterd. Er wordt nauwelijks meer gecontroleerd.

‘We zien de zedenpolitie bijna nooit meer op straat,’ zegt Pegah Mohammadi (28), student techniek. Op een bankje in het Lalehpark steekt ze uitdagend een sigaret op, terwijl ze keurend naar een groepje meisjes kijkt die perfect opgemaakt en met minuscule

05-01-16 15:31

ECONOMIE

9 JANUARI 2016 ELSEVIER

<Geen gegevens van koppeling>

52

16els001z052 52

05-01-16 11:26

53

ELSEVIER 9 JANUARI 2016

Beleggen in 2016: terug naar normaal?

AANDELEN / Beleggers kunnen optimistisch zijn.

Consumenten durven weer uit te geven, beurskoersen stijgen. Bedreigingen zijn er ook: van renteverhogingen tot techbedrijven. De beste beleggingsideeën en de grootste valkuilen in 2016.

Plus een tip voor gegarandeerd meer winst.

Michiel Dijkstra Illustraties Flos Vingerhoets

B

eleggers zijn optimistisch over 2016. De ING Beleggersbarometer, die het sentiment onder beleggers peilt, bereikte in 2015 de hoogste stand sinds 2007, het jaar voor de kredietcrisis. Toch hadden beleggers gehoopt op hogere koersen, bleek uit de enquête. Nu is de hoop gevestigd op 2016.

En waarom ook niet? De Europese economie trekt langzaam maar zeker aan. In Amerika gaat het zo goed, dat de centrale bank, de Federal Reserve (Fed), de rente weer verhoogde. Hoofd beleggingen Lukas Daalder van Robeco stelde in zijn vooruitblik op de jaren 2016 tot en met 2020 dat ‘normalisatie steeds waarschijnlijker wordt’.

Dat lijkt beleggers in 2016, na jaren crisis, weer zekerheden te bieden. Consumentenuitgaven nemen toe, wat kansen biedt voor winkelbedrijven. Ook bedrijven die opleven als de groei aantrekt, zoals uitzendbureaus,

16els001z053 53

floreren. Verder blijven grondstofprijzen laag, verwacht het Internationaal Monetair Fonds. Olie- en staalproducenten zitten in het slop, terwijl chemie- en bouwbedrijven profiteren van lage inkoopkosten.

Tot slot stuwen de lage rente en het groeiend optimisme een overnamegolf. In 2015 hadden grote overnames plaats, zoals de aankoop van het Britse gasbedrijf BG Group door Shell, of die van de Belgische supermarktketen Delhaize door Ahold. Verwachting is dat dit in 2016 doorzet. Beleggers met de juiste aandelen zullen profiteren.

Maar onzekerheid blijft er. Aandelenkoersen zijn al flink gestegen, hoeveel stijging is nog mogelijk?

Dan is er de internetrevolutie. Verwacht wordt dat in steeds meer markten nieuwe verdienmodellen de oude onderuithalen.

Zo ondervindt de hotelbranche forse concurrentie van online-kamerbemiddelaar

05-01-16 11:26

68

9 JANUARI 2016 ELSEVIER

KENNIS

Co de Kruijf/HH

Co de Kruijf/HH

In viswinkels en op de markt wordt weinig duurzame vis verkocht, claimt de Good Fish Foundation

16els001z068 68

04-01-16 13:52

69

ELSEVIER 9 JANUARI 2016

Ruim 70 procent van de gecertificeerde vis heeft MSC-ecolabel

Handel in wantrouwen KEURMERK / Milieuclubs dringen het MSC-ecolabel op aan de vissers, detailhandel en consument. Maar bij veel vis voegt certificering slechts kosten toe.

Rypke Zeilmaker

Co de Kruijf/HH

R

ecent opende de Good Fish Foundation – een afsplitsing van Stichting de Noordzee – de aanval op de vrije vishandel buiten de supermarkten. Er zou nauwelijks ‘duurzame’ vis worden verkocht, lees: vis met het MSC-ecolabel. Dat staat voor Marine Stewardship Council, een keurmerk dat in 1997 werd opgericht door het Wereld Natuur Fonds (WNF) en Unilever. Mondiaal zijn er tientallen ecolabels voor vis, maar MSC is marktleider.

Meer dan 70 procent van de gecertificeerde vis heeft dit ecolabel.

In de supermarkten aangesloten bij het Centraal Bureau Levensmiddelenhandel (CBL) veroverde MSC sinds 2011 het keurmerkmonopolie, door pressie van zusterclubs het WNF en Stichting de Noordzee. Met hun informatieplatform Viswijzer promoten zij consumptie van MSC-vis. Het CBL stelt per 2016 ook ASC – het aan MSC verwante ecolabel voor kweekvis – als ‘de’ standaard. Dit label werd door WNF en Stichting de Noordzee in de markt gezet met subsidies van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

Na supermarkten zijn nu viswinkels en restaurants doelwit van de campagne. Want van de 815 viswinkels in Nederland voeren slechts 15 het ecolabel. Winkels vragen niet om MSC omdat de klanten er niet om zouden vragen.

Ook vis die wel is gecertificeerd, wordt zonder labeltje bij het product doorverkocht. De helft van het Nederlandse quotum aan schol dat vissers opvissen, valt al onder de criteria van MSC. Maar

16els001z069 69

ook hiervan wordt veel zonder labeltje verkocht.

Onder vissers, de producenten, staat de commerciële meerwaarde van certificering ook ter discussie.

Want de kosten van certificering zijn hoog. Deelnemende vissers moeten – afhankelijk van de omvang van hun bedrijf – per vier jaar tienduizenden tot enkele tonnen euro’s accreditatiekosten en bestandsonderzoek betalen om voor MSC-certificering in aanmerking te komen. Daarnaast dragen zij met de handel over de aangevoerde vis een percentage van hun omzet af aan MSC voor het voeren van een logolicentie.

Kleinschalige tongvissers verlieten in 2012 dan ook het ecolabel: veel kosten, maar geen meerwaarde voor het product.

Omzetgroei Duurzaamheid en het daarmee samenhangende negatieve beeld van de visserij genereert vooral inkomen aan de kant van milieuclubs. Met de logo-licenties waarvoor handel en gecertificeerde visserijen betalen, sleepte MSC in 2014 75 procent van de omzet binnen van – omgerekend – ruim 19 miljoen euro: een omzetgroei van 1,5 miljoen euro.

MSC, waarvan de Britse CEO Rupert Howes ruim 230.000 euro aan salaris ontvangt, noemt deze omzet in zijn jaarverslag ‘charitatieve activiteiten’, in plaats van ‘ondernemingsinkomen’. Volgens MSC-woordvoerder Mieke Snoek zou dit mogen omdat de activiteiten van MSC ‘winst voor de oceanen’ zouden opleveren.

Los van deze planetaire winst is de charitatieve status zeer lu-

cratief. De PostcodeLoterij geldt als een voorname geldschieter.

MSC krijgt tot 2020 nog 5 miljoen euro, na reeds 2 miljoen te hebben ontvangen van 2012 tot 2014. Officieel staat MSC als charitatieve stichting in Londen los van de milieuclubs. Maar WNF financiert zowel MSC als Stichting de Noordzee, en personeel rouleert onderling. Bij promotie van MSC kunnen WNF (14 miljoen euro per jaar) en Stichting de Noordzee (1 miljoen euro in 2012) voor hun ‘charitatieve’ activiteiten terugvallen op de PostcodeLoterij.

De voorlichting over visserij door WNF bij MSC-promotie is stelselmatig te negatief of feitelijk onjuist (zie ‘De consument wordt misleid over visbestand’ op deze pagina). In hun door de PostcodeLoterij betaalde Oceanen-campagne, die liep van 2009 tot 2014, riepen WNF en Greenpeace dat de zee in 2050 zou zijn leeggevist.

In de campagne voor de Viswijzer van WNF en Stichting de Noordzee in september 2013 verklaarde campagneleider Elies Arps in NRC Handelsblad dat Noordzeegarnalen niet op het goede bestandsniveau zitten en dus geen MSC-keurmerk kregen.

Tegelijk hadden Nederlandse garnalenvissers historisch hoge vangsten.

Het in de media gezaaide wantrouwen tegen visserij grijpt WNF vervolgens aan om de noodzaak van MSC te agenderen. Indirect profiteren de milieuclubs weer van MSC. Supermarkten huren milieuclubs in voor advies over verantwoorde visproducten zoals dat gebeurt met de Viswijzer. En milieuclubs die MSC steunen, ad-

DE CONSUMENT WORDT MISLEID OVER VISBESTAND Het Wereld Natuur Fonds (WNF) treedt sinds 2007 voor supermarktconcern Albert Heijn op als visserij-deskundige. Alleen vis met MSC- of ASC-ecolabel heet volgens WNF duurzaam en alle vis van Albert Heijn zou onder MSC moeten vallen.

MSC stelt dat ‘de oceanen worden leeggevist door steeds meer en steeds grotere vissersboten’. En: ‘De hoeveelheid kabeljauw loopt nog steeds terug.’

De realiteit is anders, althans op de Noordzee. Het Vlaamse Instituut voor Landbouw- en Visserijonderzoek meldt dat sinds 2006 de kabeljauwpopulatie in de Zuidelijke Noordzee is verdrievoudigd. In de Noordelijke Noordzee is al jaren sprake van een duurzame en bloeiende kabeljauwvisserij door Noorwegen en Rusland.

De Nederlandse vissersvloot is sinds 1990 met meer dan 40 procent gekrompen, het aantal schepen slonk met meer dan eenderde. WNF stelt dat het de achteruitgang van de kabeljauwpopulatie bedoelt ten opzichte van de jaren zeventig. Die was groter dan nu. Het ontkent niet dat de Noordzeevisserij kleiner is geworden.

04-01-16 13:52

76

9 JANUARI 2016 ELSEVIER

CULTUUR

Todd Antony/Red Planet Pictures

Klerk Bob Cratchit en gezin (links kleine Tim) uit A Christmas Carol

Meriwether Compeyson, Arthur Havisham en Amelia Havisham uit Great Expectations

Boevenbende Bill Sykes, Nancy, Fagin en jonge zakkenroller Jack uit Oliver Twist

Dickens, de soap TV / BBC lanceert een serie waarin Dickens-personages elkaar ontmoeten.

Dat de cast het originele werk niet kent, schept vrijheid, zegt de producer.

Irene Start in Londen

A

an de buitenkant van het oude fabriekspand in Greenford Park in WestLonden is niet veel spannends te zien. Toch staan er een portiershuisje en slagbomen; je komt het terrein niet zomaar op wanneer je er niets te zoeken hebt.

Eenmaal binnen is het anders: daar is door de BBC een deel van negentiende-eeuws Londen gereconstrueerd uit de verhalen van Charles Dickens (1812-1870). Het is een fraai wintertafereel volgens de beste Dickens-clichés. De Three Cripples-pub uit Oliver Twist (1838), het politiestation van inspecteur Bucket uit Bleak

16els001z076 76

House (1853). Er is een markt met manden vol nepbroden en om de hoek is de kleine woning waar Bob Cratchit, de onderbetaalde klerk van Ebenezer Scrooge, woont in A Christmas Carol (1843).

Dat is een van zijn lievelingsplekken, zegt Tony Jordan. De 58-jarige zongebruinde producer is klein van stuk en leidt enthousiast gebarend rond op de filmset.

Elke keer als er een snerpende bel door de ruimte klinkt – het teken dat een filmopname begint – stopt hij even met zijn betoog en vertelt fluisterend verder. ‘Ik ben bepaald geen upper class boy. In zo’n huis zou ik in die tijd ook hebben gewoond.’

Jordan schreef ooit scripts voor

de soap EastEnders, al sinds 1985 een constante op de Britse televisie. Nu is hij de architect achter de nieuwe tv-serie Dickensian, die vanaf 5 januari met Nederlandse ondertiteling wordt uitgezonden door BBC First.

De serie is geen gewone adaptatie – dat is al zo vaak gedaan.

Nee, Jordan deed iets heel anders: hij plukte personages uit de diverse Dickens-romans en bedacht een nieuwe verhaallijn.

‘Adaptaties zijn zo saai, ik zat er niet op te wachten om er nog eentje te maken. En je ontmoet zijn personages steeds op hetzelfde moment in hun leven. Is Scrooge altijd zo’n gierige zuurpruim geweest? En hoe was Miss

Havisham, voordat ze ging ronddwalen in een bruidsjurk en een mannenhaatster werd? Een mooie jonge vrouw, neem ik aan.’

Respect Dickens geldt in Engeland als nationaal erfgoed. Was de producer niet bang dat hij mensen ermee voor het hoofd zou stoten? ‘Totaal niet. Ik heb respect voor Dickens, die man had meer talent in zijn pink dan ik in mijn hele lijf. Maar ik heb ook een gezond wantrouwen ten opzichte van alles wat heilig wordt verklaard. Daarom ben ik perfect hiervoor. Zolang ik Miss Havisham niet lesbisch maak, zit ik goed.’

Jordan deed het niet helemaal

04-01-16 16:16

77

ELSEVIER 9 JANUARI 2016

Inspecteur Bucket uit Bleak House

zonder hulp: op de achtergrond keken drie Dickens-kenners mee.

‘Allemaal professoren. Is dit respectloos? vroeg ik ze als ik iets af had. Zeiden ze ja, dan deed ik het soms toch, haha.’ Hetzelfde gold voor kostuums en decors: ‘Sommige romans komen uit 1830, andere uit 1850 en dan matcht de kleding niet helemaal. Dat vond ik vermoeiend, daarom dateren we het niet heel precies.’

Jordan mag nogal losjes met het erfgoed omgaan, de cast blijkt ook niet erg Dickens-vast. Op de vraag aan drie acteurs hoe goed ze de originele romans kennen, mompelen ze iets van ‘verplichte kost op school’. De cast ging gezamenlijk naar het Charles Dickens

16els001z077 77

Zakenpartners Jacob Marley en Ebenezer Scrooge uit A Christmas Carol

Museum in Londen, slechts een enkeling las de roman waarin zijn of haar personage voorkomt.

Stephen Rea (69), de Ierse acteur bekend van films als The Crying Game en V for Vendetta, speelt inspecteur Bucket. Hij vindt het kennen en precies naspelen van de originelen niet belangrijk. ‘Een slaafse representatie betekent dat je in de originele werken vastzit, en dat wordt nooit goed, de verbeelding slaat dood.’

Wat zou hij tegen puristen over Dickensian willen zeggen? ‘Dat we niet doen alsof dit de enige juiste versie is. Het is ook niet zo dat de boeken niet meer bestaan of dat we ze hebben verbrand. We spelen er alleen mee.’

Mr en Mrs Bumble uit Oliver Twist

Vroedvrouw Mrs Gamp uit Martin Chuzzlewit

Een moordverhaal is de rode draad in de rijk gekostumeerde serie, zo is te merken aan de eerste afleveringen. De sfeer is winters, de sneeuw- en mistmachines hebben tijdens de opnamen duidelijk overuren gemaakt. De suggestie dat het kriskras in heel Londen is gefilmd, is overtuigend.

Jacob Marley, de zakenpartner van Scrooge (karakteracteur Ned Dennehy) die in A Christmas Carol al zeven jaar dood is, is in de serie net vermoord. Inspecteur Bucket moet op zoek naar de dader. De makers hebben duidelijk ook goed naar Agatha Christie gekeken, want het verhaal ontpopt zich als een klassieke whodunit.

Fagin, de oude dief van Oliver

Kapitein James Hawdon en Honoria uit Bleak House

CHARLES DICKENS De victoriaanse veelschrijver Charles Dickens (1812-1870) was al in zijn eigen tijd behoorlijk populair. Dickens, tweede van acht kinderen, ging op zijn twaalfde werken in een schoensmeerfabriek. Hij dwaalde veel door de straten van Londen en wordt gezien als chroniqueur van de Industriële Revolutie.

Boeken als Oliver Twist zijn eigenlijk een aanklacht tegen sociale misstanden. Dickens grossierde ook in humor en groteske personages. Een aantal van hen, onder wie Scrooge en Oliver Twist, werd wereldberoemd.

04-01-16 16:16