Elsevier weekblad nr.5 2016

NUMMER 5 • 72STE JAARGANG • 6 FEBRUARI 2016 • € 5,95

21 PRANGENDE VRAGEN OVER ASIEL EN MIGRATIE

In oorlog met de

MUG GREEP UIT DE KAS De penningmeester als dief. Het gebeurt vaker dan u denkt.

Waarop te letten?

IS DE WERELDWIJD E PANIEK OM

ZIK A

TERECHT?

CHARLES AZNAVOUR (91) Hugo Camps ontmoet meester van het chanson AP

16els005z001 1

02-02-16 16:44

2

ELSEVIER / INHOUD

6 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

Omslag Dimitris M. Stephanides/iStock. Inzet iStock en Henk van Cauwenbergh

Minder radicaal!

34

Bij de Amerikaanse Republikeinen gaat alle aandacht naar de strijd tussen Trump en Cruz. Maar wie is er voor de gematigde Republikeinen?

En dan is de kas leeg 46 Een penningmeester die de kas plundert: het komt vele malen per jaar voor. Vaak zijn verenigingen voor tienduizenden euro’s de klos.

Omslagartikel Moeten we bang zijn voor het zika-virus? 60 De wereld is in de greep van zika. Dit tamelijk onschuldige muggenvirus veroorzaakt bij volwassen mensen geen ernstige ziekte, maar lijkt wel te leiden tot mismaaktheid bij ongeboren kinderen. Is de paniek gerechtvaardigd? En hoe valt zika te bestrijden?

Maestro op de bok

70

Ooit begonnen als voetveeg van de componist, groeide de dirigent vanaf de negentiende eeuw uit de grote ster van het symfonieorkest.

De migratiecrisis in 21 vragen 12

Charles Aznavour

Gastvrij Zweden wil migranten gaan uitzetten. Keert het tij in het asielbeleid? En wat doet Nederland? Antwoorden op vele vragen.

Voor zijn uitverkochte concert in de Heineken Music Hall sprak Hugo Camps met de chansonnier (91). ‘Muziek is een levensader.’

16els005z002 2

30

02-02-16 16:51

NUMMER 5

ELSEVIER 6 FEBRUARI 2016

4 6 8 10 12

NEDERLAND

18

BUITENLAND

34

ECONOMIE

42

18

24 28

Missie In de strijd tegen IS mogen Nederlandse F-16’s nu ook doelwitten in Oost-Syrië bombarderen In Amsterdam ‘Hij is een complexe man’ Gerry van der List De last van het elfde gebod: gij zult gelukkig worden Hoek van Holland Schiphol In Nederland Hoe minder auto’s, hoe meer ongelukken Amsterdam De strijd om de Februaristaking Probleemjongeren Streetcornerwork gaat zelf op de jongeren af

30

Hugo Camps in gesprek met chansonnier Charles Aznavour

34

Verenigde Staten Wie is er voor de nette, gematigde Republikeinen?

In Berlijn De vrijheid van een handvol muntjes Mozambique Daar gaat de rust weer Japan Kruis erdoor Arend Jan Boekestijn China versus de barbaren Irak IS verschuilt zich in complexe tunnelstelsels Weekboek Witte Huis De grote verrassing

21 22

36 37 38 41 42 45 46 52 54

KENNIS

60

CULTUUR

70 16els005z003 3

Brieven Foto van de week San Francisco: Mark Rutte in Silicon Valley De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Zzp’er stiefkind; Hollandes hart; Lijfeigenen; Horrorscenario Verhaal van de week 21 vragen over de migratiecrisis

INTERVIEW

Geld Amerika is populaire bestemming voor verborgen vermogens In de cijfers O jee, dat wordt een beroep op de overheid Syp Wynia Discriminatie, omdat het moet Fraude De penningmeester gaat er met de kas vandoor Wat verder ter tafel komt Marijke Horstink

UW GELD

56 58

Vliegen Vlucht gemist, wat nu? Tips om de schade te beperken Netto Nieuwe hypotheekvormen voor flexwerkers en zzp’ers Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Francis Spijker Te koop Vrijstaand huis

60 66

Gezondheid In oorlog met de mug Lichaam & Geest Wetenschappers vinden weer een ‘geluksgen’

68

70

DIGITALE WERELD Recht Online betrapt IOS Beter slapen met Apple Hebbeding Activiteitenmeter Go De mens achter Azenda Tips

79

Muziek De componist, van voetveeg tot held In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Film D’Ardennen van Robin Pront Stijl Mannenmodeshows winter 2016 toonden vele types Taal Waakzaam Spiritueel Christelijke mystiek Gastronomie Verwarrende keurmerken Hotspot Vershal Het Veem – Eindhoven Wijn Fijnbesnaarde moezelriesling Marijke Hilhorst Verboden toegang

80 82

Leven & Dood George Ruijter (1930-2016) Bridge & Puzzels

72 74 76 77

3

NON SOLUS

Schoolplein

O

p het schoolplein is de grootste en sterkste jongen de baas. Hij heeft de grootste mond. De kliek om hem heen doet wat hij zegt. De andere jongens en meisjes op het plein houden zich koest en proberen uit zijn blikveld te blijven.

Totdat een nieuwe jongen komt. Die zeker zo groot en sterk is. Hij hoeft niets te doen, hij hoeft niet te vechten. Hij hoeft er alleen te zijn. De eerste grootste en sterkste jongen is niet langer alleenheerser. Hij moet op z’n tellen passen. De kliek om hem heen wordt wat zenuwachtig en de andere kinderen voelen zich wat vrijer.

Dit beeld van het schoolplein laat zich makkelijk projecteren op Europa. Daar doet grote jongen Vladimir Poetin wat hij wil.

Hij bezet de Krim, steunt de opstandelingen in Oekraïne en koeioneert de inwoners van zijn land. Bovenal boezemt hij de inwoners van het Balticum en Polen, de andere kinderen op het schoolplein, angst in.

Zolang zich geen andere grote jongen meldt, zal steeds meer dreiging van Poetin uitgaan. Europa kan hem daarom maar op één manier tegenhouden. Door zichzelf als grote en sterke jongen te gaan gedragen. Niet door Poetin uit te dagen. Maar door zich weer te bewapenen.

De Europese landen, Nederland incluis, hebben hun defensie de afgelopen kwart eeuw, na de val van de Berlijnse Muur, danig laten versloffen. Alsof de eeuwige vrede was aangebroken.

Volgens NAVO-afspraken zou het defensiebudget van Nederland 14 miljard euro moeten bedragen, in plaats van de huidige 8 miljard euro.

Het lijkt weggegooid geld. Maar het verbetert de sfeer op het schoolplein.

Arendo Joustra, hoofdredacteur

02-02-16 16:51

12

VERHAAL VAN DE WEEK

6 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

21 vragen over de migratiecrisis ASIELBELEID / Zweden wil migranten uitzetten. Angela Merkel roept dat Syriërs terug moeten als IS is verslagen. Frans Timmermans noemt 60 procent van de asielzoekers economisch migrant. Keert het tij in het asielbeleid? En wat doet Nederland?

A

an de ene zijde van de Middellandse Zee zegt een migrant dat hij naar Europa wil ‘omdat ze je daar geld en een huis geven’.

Aan de overzijde van die zee klinkt het dat migranten ‘per kerende veerboot’ worden teruggestuurd. Wie wint?

De politiek krijgt geen vat op de migratiecrisis. Zelfs de winter heeft de toestroom naar de Europese Unie (EU) niet gestopt: 55.000 asielzoekers maakten in januari de oversteek naar Griekenland.

Tot voor kort ruimhartige landen kondigen beperkende maatregelen af. Oostenrijk vindt 37.500 asielzoekers dit jaar genoeg.

Het liet er in 2015 nog 90.000 toe. Zweden – Europa’s migrantenvriendelijkste land – controleert nu de grens met Denemarken en wil 60.000 tot 80.000 asielzoekers uitzetten.

Het tot voor kort zeer gastvrije Noorwegen scherpt de asielvoorwaarden aan. De Duitse bondskanselier Angela Merkel redt haar coalitie door te morrelen aan de Willkommenskultur en te zeggen dat Syrische vluchtelingen terug moeten zodra IS is verslagen.

Nederland blijft vooralsnog achter: pre-

16els005z012 12

mier Mark Rutte (VVD) werkt aan Europese maatregelen. Coalitiepartner PvdA mengt zich in het debat via leider Diederik Samsom en Europees Commissaris Frans Timmermans. Intussen groeit het onbehagen onder burgers, stapelen incidenten rond asielzoekers zich op en bezwijken lokale bestuurders bijkans onder de druk van inwoners die asielzoekers uit hun buurt willen weren, en Het onhagen van activisten die stennis onder burgers schoppen, tot bedreigingen groeit, incidenten aan toe.

1

Wat zijn de hoofdroutes naar Europa?

stapelen zich op

Veel asielzoekers komen via de Oost-mediterrane route (880.820 in 2015) en de Westelijke Balkan-route (763.958; zie ‘Immigratie in 2015’ op pagina 15). Daarnaast komt een nog grotere groep vreemdelingen met het vliegtuig. Ze hebben een visum, laten dat verlopen en verdwijnen in de illegaliteit. Frontex – coördinator van de bewaking van de Europese buitengrenzen – levert er geen aantallen bij, maar doet dat wel als het gaat om de instroom van migranten over zee, en die is massaal.

>

Begin januari arriveren de eerste asielzoekers in een tijdelijke noodopvang in vakantiepark Droomgaard in Kaatsheuvel Arie Kievit/ANP

Carla Joosten

02-02-16 17:05

ELSEVIER 6 FEBRUARI 2016

16els005z013 13

13

02-02-16 17:06

30

INTERVIEW / CHARLES AZNAVOUR

6 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

‘Ik heb 91 jaar over mijn rimpels gedaan’ Chansonnier Charles Aznavour was in Amsterdam, en Elseviers Hugo Camps ontmoette de Franse halfgod. Gesprek over zijn ouders, de aanslagen in Parijs en vluchteling zijn.

16els005z030 30

02-02-16 14:01

B

Hugo Camps Foto’s Henk van Cauwenbergh ij de begroeting zegt hij: ‘Mijn hoorapparaatjes zijn zoek, ik hoor niets.’ Dochter Katja gaat driftig op zoek. Zijn suite in hotel Sofitel is een rommeltje.

Charles Aznavour houdt van een gezellige chaos. Niet in zijn werk als hij zingt voor een volle zaal, dan is hij punctueel perfectionistisch. Maar thuis in de Provence of in Zwitserland, waar hij schrijft en componeert, laat hij de nacht het werk doen. En al-

16els005z031 31

tijd met de radio aan. Wanneer hij slaapt?

‘Tussendoor.’ De 91-jarige Franse chansonnier blijft de workaholic die hij altijd is geweest.

Vanavond zingt hij in een uitverkochte Heineken Music Hall voor zijn geliefde Amsterdamse publiek. Twee dagen later geeft hij een tweede galaconcert. Anderhalf uur lang verwent hij zijn gehoor met die typische hese stem waarin een kraakje zit. Anderhalf uur poëzie en sentiment.

Het is zijn leven, zegt hij. ‘Tien dagen zonder muziek en ik ben dood. Ulla zei op

een dag: “Mag het niet wat minder, op jouw leeftijd?” Ik heb haar geantwoord: “Wil je mij kwijt, lieve schat?” Dat wilde ze niet.’

D

e man van 1.200 liedjes en tientallen wereldhits draait zich comfortabel in een veel te diepe fauteuil. Broos en breekbaar, maar met lachende ogen en een krachtige stem zit hij daar. Lichtjes knorrend accepteert hij nog een paar vegen van de schminkster voor de foto. Dan liefdevol: ‘Haal de rimpels niet te veel weg, ik heb er 91 jaar over gedaan. Het zijn mijn verborgen

02-02-16 14:01

34

6 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

Pete Marovich/Getty Images

BUITENLAND

2016

Senator Marco Rubio, een ‘gematigd‘ alternatief voor de Republikeinse kiezer, eindigde verrassend op de derde plaats bij de voorverkiezingen in Iowa

Iets minder radicaal graag!

VERENIGDE STATEN / Bij de Republikeinen gaat alle aandacht naar de strijd Trump versus Cruz. Maar wie is er voor de nette, gematigde Republikein?

Annemieke Ruggenberg in Washington

‘I

k denk echt dat mensen moe worden van Trump. Gematigde kiezers als ik moeten dus op zoek naar een alternatief.’

Dan Price (53), makelaar uit Annapolis in de staat Maryland, geeft John Kasich een goede kans.

‘Hij komt oprecht en optimistisch over. Eigenlijk het tegenoverstelde van Trump.’

De uitslag van de caucus in Iowa – Ted Cruz verslaat Donald

16els005z034 34

Trump – en de voorspellingen voor de voorverkiezing in New Hampshire brengen de gematigde Republikeinse kiezers in een lastige positie. Zeer conservatieve Republikeinen hebben Cruz om op te stemmen, en Amerikanen die iets heel anders willen, gaan voor Trump. Maar hoe zit het met de gematigde, fatsoenlijke Republikein? Wat heeft die te kiezen?

Ted Cruz (45) windt er geen doekjes om: hij wil graag in ‘het gat van de gematigde kandidaat’ springen en daarmee deze belang-

rijke groep kiezers voor zich winnen. Naar eigen zeggen is hij op het gebied van immigratie ‘veel liberaler’ dan zijn concurrenten. Na de Parijs-aanslagen zei hij in een interview: ‘De toon waarop je iets zegt, doet ertoe. Zijn er Republikeinse kandidaten die zich niet slim uitlaten over immigratie? Ja, die zijn er.’ Een duidelijke sneer naar zijn rivaal Donald Trump.

Cruz, zoon van Cubaanse immigranten, houdt de gematigde kiezers in zijn campagnespeeches vaak voor dat dat stemmen op een

gematigde kandidaat zinloos is.

‘Denk maar aan het verlies van Mitt Romney en John McCain,’ riep hij tijdens een Tea Party-bijeenkomst. ‘Dit type kandidaat, dat in 2008 en 2012 verloor, zal dit jaar ook falen. Met als gevolg dat de Democraten zullen winnen.’

Cruz noemt zichzelf ook kansrijk op het presidentschap omdat hij als oerconservatief de meest rechtse achterban kan motiveren om de gang naar de stembus te maken. Die groep kiezers staat erom bekend liever thuis te blij-

02-02-16 14:10

35

ELSEVIER 6 FEBRUARI 2016

Op woensdag 10 februari blikt Elsevier terug op de gebeurtenissen in Iowa en New Hampshire, op een speciale uitslagenavond in de Rode Hoed in Amsterdam. Ook wordt vooruitgekeken naar het komende verkiezingsjaar. Amerikanist Koen Petersen geeft een analyse van de uitslagen in de eerste twee staten.

Vertrekkend Amerikaans ambassadeur Timothy Broas geeft zijn visie op de Amerikaanse politiek. Onder leiding van Rick Nieman debatteren Femke Halsema en Arend Jan Boekestijn over de erfenis van president Obama. Kaarten à € 12,50 via: www.elsevier.nl/VS2016.

Hillary en Ted De winnaars in Iowa

Democraten

procent 49,9 49,5

Hillary Clinton Bernie Sanders

Republikeinen Ted Cruz Donald Trump Marco Rubio Overige kandidaten

28 24 23 25

©ELSEVIER

ven, zoals dus gebeurde bij Romney en McCain. De meer liberale, gematigde Republikeinen zouden daarom uit strategisch oogpunt het beste op hem kunnen stemmen, aldus Cruz.

Maar in rondvragen zoals de Public Policy Polling is het voorlopig Trump die het beste scoort bij de gematigde Republikeinse kiezer. Dat klinkt onwaarschijnlijk, want hoe gematigd is een kandidaat die een muur wil bouwen tussen Mexico en de Verenigde Staten en Amerikaanse moslims op een ‘watchlist’ (zwarte lijst) wil zetten? Toch kom je met Trump volgens nieuwssite Slate ergens in het midden uit, als je zijn ideeën analyseert en daarbij zijn extreme uitschieters wegdenkt.

Op het gebied van nationale veiligheid bijvoorbeeld – een favoriet onderwerp van de Republi-

16els005z035 35

keinen – is Trump bepaald niet oorlogszuchtiger dan Democraat Hillary Clinton. Hij is ook geen fan van de Irak-oorlog, maar benadrukt dat ook hij ten strijde zal trekken als dat nodig is. ‘Als je zwak en ineffectief bent, gebeuren er slechte dingen. Dat is wat we nu zien,’ zei hij over het beleid van president Barack Obama.

En Trump wil IS bombarderen – precies wat veel Republikeinse kiezers willen. Uit een opiniepeiling van Reuters blijkt 36 procent van de Republikeinen Trump het meest geschikt te vinden om IS te bestrijden. Als het gaat om belastingen – nog zo’n geliefd onderwerp van conservatief Amerika – behoort Trump ook tot het politieke midden. Hij wil de rijken meer belasten en de middenklasse ontzien. Bedrijven wil hij lagere belastingtarieven aanbieden. Verder is hij tegen bezuinigingen op sociale zekerheid en het door de overheid vergoede Medicare. Pensioenprogramma’s zijn heilig.

Moet je dus op Trump stemmen als je ‘fatsoenlijk conservatief’ bent? De invloedrijke Republikeinse Senator Lindsey Graham noemt de keuze tussen Cruz en Trump kiezen tussen twee kwaden. ‘Het is kiezen om te worden vergiftigd of te worden doodgeschoten,’ zei hij tegen journalisten op Capitol Hill.

Door alle media-aandacht voor de strijd tussen Cruz en Trump zou je bijna vergeten dat er nog wel degelijk echt gematigde Republikeinen zijn: Marco Rubio, Jeb Bush, Chris Christie en John Kasich. En Rubio scoorde tegen alle verwachtingen in uitstekend in Iowa, een teken dat er nog hoop is voor de gematigden.

Veel middenkandidaten lieten bovendien Iowa voor wat het was en stoppen al maanden hun tijd en geld in New Hampshire. Vooral bij John Kasich lijkt dat zijn vruchten af te werpen. Hij loopt volgens de peilingen in op Cruz en vecht met hem om de tweede plek. The New York Times noemde hem ‘de plausibele Republikeinse keuze’.

Hij kreeg endorsements (steunbetuigingen) van zeven van de acht lokale kranten in New Hampshire.

E Er valt nog genoeg te kiezen.

IN BERLIJN

De vrijheid van een handvol muntjes

BERTUS BOUWMAN Werkt sinds 2013 in Berlijn en is medeauteur van Het Oostblokboek. Sinds juni 2015 is hij correspondent voor Elsevier.

Jochen Zick/DPA

HOE VERDER NA IOWA EN NEW HAMPSHIRE?

In Duitsland is het nog lang geen gewoonte om met de pinpas te betalen

‘Dat is dan 3 euro 37, bitte.’ De Berlijnse kassière zegt het zonder te kijken. Ze fronst zodra ze een pinpas ontwaart. ‘U wilt elektronisch betalen?’ Ze zucht. ‘Dan heb ik uw pas nodig.’ Terwijl de kassadame de betaalkaart aanneemt, geeft ze een uitvoerige uitleg bij de wondere wereld van het elektronisch afrekenen. Ze demonstreert op welke wijze het pasje in de gleuf dient te worden gestoken, onthult het moment waarop de pincode mag worden ingevoerd en geeft een seintje wanneer de transactie is voltooid.

Pinangst Dit ritueel herhaalt zich bijna dagelijks.

Wie in Duitsland wil pinnen, mag in zijn handen knijpen als dat überhaupt kan. De meeste bakkers, cafébazen en bloemenverkopers accepteren alleen contant geld.

In de detailhandel wordt 79 procent van de aankopen contant betaald, blijkt uit cijfers over 2014 van de centrale bank.

Duitsers hebben totaal geen boodschap aan experts die zeggen dat elektronisch geldverkeer efficiënter en bovendien veiliger is. De angst dat bij pinnen vreemden zich toegang zullen verschaffen tot je bankrekening is groot. ‘Briefgeld en munten kun je tenminste aanraken,’ zei de toenmalige baas van de Bundesbank Jens Weidmann een paar jaar geleden op een symposium.

Een andere topbankier schetste tijdens dezelfde gelegenheid de in zijn ogen ultieme nachtmerrie van een haperend betaalmachientje terwijl de mensen in de rij hun geduld verliezen. ‘Contant geld maakt je zo vrij als je wilt omdat je daarmee altijd en overal kunt betalen.’

En dus zit er niets anders op dan het meetorsen van een dikke portemonnee vol muntjes. Zolang de argwaan tegenover de pinpas blijft, rest niets anders dan te wachten op de klant die uitgebreid zijn E centen telt om gepast te betalen.

02-02-16 14:10

46

ECONOMIE

6 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

istock/Bewerking Studio Elsevier

R O O D N A ERV S A K E D T E M

16els005z046 46

02-02-16 13:05

47

ELSEVIER 6 FEBRUARI 2016

eren d n r u e l p p t n staan p he kere n o e n t g e p l n l i a r a g t i t , veren ordt be mt tien n o w e k e n t i e e d r w H / len.’ este verd a t e s ’ e m o b r g e u n t FRAUDE i e enden n terug en penn z a i l e u p : r d n o n a o e i v v jaar Ik was zijn er t ‘ . k d a n a o V r . g as af van de k de rand van de aan opeens Michiel Dijkstra en Lennaert Lubberding

I

n januari 2016 raakte hij in opspraak.

Opnieuw. PvdA-raadslid Johan Meijer uit Oldenzaal. De Algemene Nederlandse Gehandicapten Organisatie (ANGO) deed aangifte tegen haar voormalige penningmeester omdat hij een greep in de kas zou hebben gedaan. ‘Er is een vermoeden van verduistering van gelden,’ verklaart ANGO op haar site. Het gaat naar verluidt om 10.000 tot 40.000 euro.

Meijer kwam afgelopen november al in het nieuws toen er bij paardenclub Berg en Dalruiters in De Lutte (OV), waar hij ook penningmeester was, geld uit de kas weg was: 45.000 euro. Zijn dochter rijdt er paard.

Toen de vereniging hem op het matje riep, verdween hij spoorloos. De politie vond hem uiteindelijk in Noord-Holland.

De verenigingen blijven met de schade achter. De paardenclub heeft geen geld meer om het dak van de manege te vervangen. De ANGO neemt voorlopig geen aanvragen voor trapliften in behandeling.

Zo gaat het vaker. De graaiende penningmeester slaat elk jaar wel een keer of vijftig toe. Althans: zoveel gevallen komen in de openbaarheid, zegt bedrijfseconoom Maarten den Ouden (60). Hij is auteur van De Kascommissiegids, waarin hij uitlegt hoe verenigingen en stichtingen hun financiën

moeten controleren. In 2014 stopten penningmeesters van diverse verenigingen zo’n 5,5 miljoen in eigen zak, rekende Den Ouden uit, in 2013 zelfs 10 miljoen euro. ‘Ik durf te stellen dat het aantal fraudegevallen en het totale -bedrag ten minste twee keer zo groot zijn als wat in de pers komt.’ Veel fraudegevallen blijven onder de pet. Clubs zitten niet te wachten op publiciteit en proberen het probleem intern op te lossen.

Wie is de graaiende penningmeester? Hij – het is vaak een hij – is de spil in een van de vele verenigingen en stichtingen die Nederland rijk is: van kerkgenootschappen tot carnavalsverenigingen, van zangkoren tot politieke partijen. Hij is financieel deskundig en bereid het cijferwerk te doen, vaak een ondankbare klus. Hij geniet het vertrouwen van zijn collega-bestuurders. En hij misbruikt dat vertrouwen om zich geld toe te eigenen.

Vaak heeft hij financiële problemen, zoals in het geval van de kasbeheerder van de Bergse Ondernemers Club uit Bergen op Zoom. Ferry van O., die een slechtlopend bedrijf had en er een luxe levensstijl op nahield, verklaarde tegenover de politierechter dat hij zijn gezin niet meer kon onderhouden en daarom een greep in de kas deed. Er ontbreekt 75.000 euro. Zijn verhaal ging er bij zijn oud-collegabestuurders slecht in. ‘Je gezin onderhouden doe je niet

met etentjes van 700 euro of met Chaneltasjes,’ tekende dagblad BN De Stem op.

Ook blijken veel bestuurders die een greep in de kas deden gokverslaafd. Berucht is het geval van de Leidse Petrusparochie in de jaren tachtig. De penningmeester probeerde financiële problemen van de parochie op te lossen in het casino, ontwikkelde een gokverslaving en verloor in 25 jaar uiteindelijk 1,6 miljoen gulden (ruim 700.000

TIPS: HOE VOORKOMT U VERDUISTERING? > Laat de clubkas altijd door meer dan één

persoon beheren > Laat iemand van het bestuur altijd meekijken en geef hem toegang om alle transacties in te zien; dat werkt preventief > Laat de penningmeester geen bedragen van meer dan 1.000 euro overmaken zonder fiat van een ander bestuurslid > Zorg voor een sterke kascommissie die verscheidene keren per jaar controleert, ook onaangekondigd > Gebruik als factuuradres niet het privéadres van de penningmeester, maar het adres van een ander (bijvoorbeeld de secretaris).

Vreemde gebeurtenissen en ontwikkelingen vallen dan sneller op

BERT VAN DER ROEST DAKLOZENKRANT STRAATNIEUWS Als penningmeester van de daklozenkrant Straatnieuws stal het Utrechtse ‘roofraadslid’ Bert van der Roest tienduizenden euro’s uit de kas van de stichting. Hij gebruikte het geld om een theaterproductie te financieren, voor vakanties en om de drankrekening in een café te voldoen.

Bewezen is dat de oud-penningmeester in 2012 en 2013 in

16els005z047 47

elk geval 26.241 euro in zijn zak stak, naar eigen zeggen bedoeld als ‘lening’. Omdat hij zo’n puinhoop maakte van de administratie, kon de stichting achteraf niet vaststellen hoeveel hij precies had verduisterd. Mogelijk ging het om ruim 60.000 euro.

Dat Van der Roest zijn wachtgeld als raadslid gebruikte om het gestolen bedrag terug te be-

talen, zette kwaad bloed. Met het schrijven van een roman probeert het ontslagen PvdA-raadslid geld te verdienen aan de affaire.

Wegens de ‘ongekend grimmige benadering door de media’, aldus de rechter, viel de straf die Van der Roest kreeg mee: 240 uur werkstraf en een voorwaardelijke gevangenisstraf van drie maanden.

26.241 euro

02-02-16 13:05

60

KENNIS

Rafael Fabres//DPA/ANP

6 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

In oorlog met de mug

De link tussen zika en baby’s met te kleine hoofden is zeer waarschijnlijk

GEZONDHEID / Zuid-Amerika is in de greep van zika.

Een tamelijk onschuldig muggenvirus, dat bij volwassenen geen ernstige ziekte veroorzaakt, lijkt ongeboren kinderen te kunnen mismaken. Is de paniek terecht? En hoe valt zika te bestrijden?

Simon Rozendaal

E

en nieuwe besmettelijke ziekte is altijd angstaanjagend. Of het nu de Mexicaanse griep is, ebola, aids, dan wel de vele resistente bacteriën die ons de afgelopen jaren hebben belaagd, het is elke keer weer schrikken.

En terecht.

Het is goed als wij mensen er bij tijd en wijle aan worden herinnerd dat we geen masters of the universe zijn, maar nog steeds sterfelijke stumperds die keer op keer moeten buigen voor onooglijke onderkruipsels.

Dit keer voor zika. Een virus. Kleiner dan de kleinste bacterie, getransporteerd door een kleine mug, en de vermoedelijke oorzaak van te kleine hoofden.

Er zijn verscheidene redenen waarom de Wereldgezondheidsorganisatie WHO alarm slaat en zelfs spreekt van een internationale noodsituatie. De eerste is dat de epidemie zich explosief uitbreidt. Tussen de 400.000 en 1,3 miljoen Brazilianen zijn besmet en in de rest van Latijns-Amerika rukt het virus snel op. De mug die het virus al stekend verspreidt, komt in alle vier de windstreken voor – alleen niet in onze contreien en nog koudere gebieden – en heeft de potentie om zika nog verder op weg te helpen. De derde reden tot verontrusting is dat er geen medicijnen, vaccins of snelle tests bestaan.

16els005z060 60

Nog belangrijker zijn natuurlijk de neurologische complicaties en dan vooral de geboorte van vierduizend kinderen met kleine hoofden. Daarmee treft zika ons op onze kwetsbaarste plaats. Het is het brein dat ons onderscheidt van andere dieren. En dan valt zika ook nog eens de hersenen aan van ongeborenen: onze hoop dat we niet dood zijn als we dood zijn.

Zonder die kleine hoofden was er geen alarm en geen paniek geweest. Verder is zika immers tamelijk onschuldig. De ziekte wordt ook wel dengue light genoemd: zika lijkt op knokkelkoorts (dengue) en chikungunya, wordt door dezelfde mug verspreid, maar is milder. Zo mild dat driekwart van de geïnfecteerden niet eens merkt dat ze zijn besmet.

Sediek Bedoella behoort tot de minderheid die het wel in de gaten had. De 64-jarige Amsterdammer raakte in Suriname geinfecteerd, is moe, heeft een beetje koorts en wat huiduitslag, vertelde hij vorige week in het Algemeen Dagblad. Maar hij wordt in Suriname sowieso altijd lek geprikt door muggen. Vorig jaar kreeg hij zo chikungunya. Dat was pas erg.

Er past een kanttekening bij de constatering dat zika onschuldig is. Soms doet het virus de afweer zo op tilt slaan, dat deze zich tegen de eigen zenuwcellen richt en Guillain-Barré veroorzaakt. Dit syndroom gaat gepaard met een ernstige verlamming van

Mexico

Zuid-Amerika Brazilië Frans-Polynesië

2013

2015

02-02-16 15:02

61

ELSEVIER 6 FEBRUARI 2016

Waterplas in autoband Dimitris M. Stephanides/iStock

Muggenlarven leven in de plassen die in de autobanden staan

Vrouwtjes van de Aedesmug die het zika-virus bij zich hebben, kunnen mensen besmetten.

Via Lucky bamboo uit China kwam de tijgermug naar Nederland

Muggen verspreiden zich in tweedehandsautobanden die via containerschepen de wereld over worden getransporteerd

In 1947 werd het zika-virus ontdekt bij resusmakaak

Zuid-Sudan India Afrika

2007 1947

Zuidoost-AziĂŤ

Democratische Republiek Congo

Uganda

Tanzania

Zika-bos waar virus is ontdekt Victoriameer

Landen waar zika-virus voorkomt

16els005z061 61

02-02-16 15:02

70

6 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

CULTUUR

Frank van Rossum/Novum/ANP

Dirigent Jaap van Zweden leidt vanaf 2018 het prestigieuze New York Philharmonic

Van voetveeg tot held

MUZIEK / De rol van dirigent werd uit nood geboren. Was hij eerst een assistent van de componist, allengs groeide hij uit tot de grote ster van het orkest.

Joost Galema

D

e uitverkiezing van Jaap van Zweden (55) tot chef van het New York Philharmonic was afgelopen week wereldnieuws, want dirigenten zijn de grote sterren van de klassieke muziek. Een decennium geleden wees een onderzoek al uit dat niet solist, orkest of repertoire doorslaggevend is voor een concertbezoek, maar de maestro op de bok. En zo klom de dirigent in twee eeuwen op van voetveeg tot mythische figuur.

16els005z070 70

In de achttiende eeuw ‘dirigeerde’ de componist nog meestal zijn eigen werk. Bovendien waren de orkesten zo klein dat ze geleid konden worden door een van de eigen musici. Dat veranderde in de tijd van Ludwig van Beethoven. Aan het begin van de negentiende eeuw dijden onder zijn handen de symfonie en het orkest uit tot veelkoppige ‘monsters’.

Ondanks zijn doofheid volhardde Beethoven in het dirigeren van zijn eigen werken, die vaak in chaos ten onder gingen. Lang-

zaam deed de noodzaak van een gespecialiseerde dirigent zich voelen.

Een van de eersten was Hans van Bülow, die de voetveeg werd van Richard Wagner. Hij verafgoodde de componist en noemde zichzelf ‘slechts diens dirigeerstok’. Von Bülow vergaf Wagner niet alleen de openlijke vernedering voor het orkest, maar zelfs het feit dat hij ervandoor ging met zijn vrouw. ‘Ieder ander zou ik hebben vermoord,’ zei Von Bülow, ‘maar Wagner… Nee.’

De persoonlijkheidscultus rond de dirigent begon eind negentiende eeuw met de Hongaar Arthur Nikisch. ‘Musici noemden hem de Magiër en zaten betoverd door zijn slag op hun stoelen,’ schrijft de Engelse muziekjournalist Norman Lebrecht in zijn boek The Maestro Myth. ‘Het publiek bekeek hem met bewondering, vrouwen volgden met hun ogen de trotste slag van zijn verlengde dirigeerstok.’ Rondom Nikisch ontstond een mythe. Mensen fluisterden dat hij orkesten zijn

02-02-16 10:59

71

ELSEVIER 6 FEBRUARI 2016

Gustav Mahler gaf dirigent macht

wil oplegde met zijn hypnotische blik. Hij reisde de wereld over, kreeg absurd hoge honoraria en werd op die manier het voorbeeld van de moderne maestro.

Een van Nikisch’ leerlingen, Gustav Mahler, zorgde voor een wending als dirigent bij de Weense Hofopera. Zijn voorgangers waren simpele loonslaven van de aristocratie, wier namen niet eens in de programmaboekjes stonden. Mahler veroverde de muzikale alleenheerschappij in het keizerlijke instituut.

Nikisch bezorgde de dirigent roem en rijkdom, Mahler maakte hem machtig. Zij legden het fundament voor een eeuw van mythevorming, want de dirigent blijft een raadselachtige figuur. Op de vraag wat een goede dirigent is, bestaat geen eenduidig antwoord.

De Italiaan Arturo Toscanini werd aanbeden door orkesten die

16els005z071 71

hij als slaven behandelde, maar dat gold ook voor zijn Duitse tegenpool Wilhelm Furtwängler, die musici in hun waarde liet en Toscanini ‘een veredelde slagautomaat’ noemde.

Kijk naar Jaap van Zweden, en je ziet een dirigent die weet wat hij wil horen, met een heldere slag en priemende ogen; iemand uit de traditie van Toscanini – met wat minder scherpe kanten, want Van Zweden zal nooit zijn moeder midden in de nacht na een opera uit bed hebben gesleurd en haar hebben toegeschreeuwd: ‘Otello is een meesterwerk! Kniel mama en zeg: “Viva Verdi!”’ Toscanini wel.

Soms ontbreekt het een dirigent aan een goede slagtechniek, maar krijgt hij het orkest toch in een magische greep. Furtwängler was zo’n type. Een paukenist van zijn Berliner Philharmoniker herinnerde zich eens dat hij tijdens een repetitie – in een passage waarin hij niets te doen had – verzonken in de partituur meeluisterde. Er stond een andere dirigent voor het orkest.

Plotseling onderging de muziek een metamorfose, middelmaat werd schoonheid. Hij keek om zich heen, maar vond in het orkest geen verklaring. ‘Verbaasd wendde mijn blik zich naar de zaal. In de deuropening stond Furtwängler. Het was alsof hij muziek ademde. Enkel met zijn aanwezigheid had hij een omwenteling veroorzaakt.’

Zo blijft de dirigent – ook nu – een fascinerend enigma.

E

SELECTIE UIT HET CULTUURAANBOD

Jurriaan Brobbel/ANP

Kunst – Art Fair

Rotterdam Contemporary Art Fair in de Cruise Terminal

Christian Black

Culture Images/HH

Hongaarse dirigent Arthur Nikisch

De dirigentencarrousel draaide de aflopen twee jaar op volle toeren.

Veel orkesten uit de mondiale toptien krijgen de komende seizoenen nieuwe chefs.

Zo verwelkomt het Koninklijk Concertgebouworkest dit jaar de Italiaan Daniele Gatti, in 2017 begint de Let Andris Nelsons bij het Gewandhausorchester Leipzig. In 2018 gaat Jaap van Zwedens contract in New York in, wat ook geldt voor de Rus Kirill Petrenko bij de Berliner Philharmoniker.

IN PREMIÈRE

13 Hours reconstrueert de voor Amerika traumatische Benghazi-aanval

De Rotterdam Contemporary Art Fair beleeft zijn vijfde editie. Tijdens de laagdrempelige beurs tonen zeventig galeries hun beste hedendaagse kunstwerken. Met werk van onder anderen Marie Cécile Thijs en Jan Schoonhoven.

10 tot en met 14 februari, Cruise Terminal Rotterdam

Film – 13 Hours Op 11 september 2012 werd het Amerikaanse consulaat in Benghazi, Libië, aangevallen door terroristen. Vier mensen kwamen om, onder wie de Amerikaanse consul.

13 Hours van regisseur Michael Bay (Pearl Harbor, Armageddon) laat zien wat zich tijdens deze aanval voltrok. Vanaf 6 februari in de bioscoop

Opera – Così fan tutte De Nationale Reisopera brengt een van Mozarts populairste opera’s op de planken. Het verhaal over de broers Fernando en Guglielmo en hun bruiden gaat op 12 februari in première in Carré. Tournee van 9 februari tot en met 19 maart

Sport – American football Carolina Panthers (in wit) zijn favoriet in de Superbowl

Erik S. Lesser/ EPA/ANP

Lebrecht Music & Arts/HH

TRANSFERS VAN GROTE DIRIGENTEN

De Verenigde Staten warmen zich op voor het in Amerikaanse ogen grootste sportevenement: de Super Bowl. De finale van het American football-seizoen gaat tussen de Denver Broncos en de Carolina Panthers.

Minstens zo enerverend als de wedstrijd is altijd het optreden in de rust, dit keer verzorgd door Coldplay. 7 februari, Fox Sports, vanaf 23.00 uur

Kunst – Rembrandt Het Rembrandthuis presenteert een tentoonstelling van naaktmodellen. Gebaseerd op nieuw onderzoek geeft Rembrandts naakte waarheid inzicht in de praktijk van het tekenen naar naaktmodellen in de Gouden Eeuw. 12 februari tot en met 16 mei, Het Rembrandthuis, Amsterdam E

02-02-16 10:59