Elsevier weekblad nr.6 2016

NUMMER 6 • 72STE JAARGANG • 13 FEBRUARI 2016 • € 5,95

JHERONIMUS BOSCH KOMT NA 500 JAAR WEER TOT LEVEN

Syrië, Oekraïne, ur: moslimterre ft Westen hee Rusland nodig

WAAROM POETIN NIET PER SE DE VIJAND IS LAND VAN LUBBERS Mooie tv-serie doet recht aan oud-premier

WINKELSTRAAT Faillissement van winkelketens kan stadscentra nieuw elan geven AP

16els006z001 1

09-02-16 17:10

2

ELSEVIER / INHOUD

13 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

Omslag Carolyn Ridsdale inzetjes Michel Schnater, Michel Schnater en Studio Brun

Winkelstraat

50

De ene na de andere winkelketen gaat failliet. Toch hoeft dat niet te leiden tot verpaupering van de binnenstad, zoals wordt gevreesd.

Betweters

62

Invloedrijke wetenschappers willen ‘de aarde redden’ – desnoods langs ondemocratische weg. Over de gevaarlijke filosofie van het sciëntisme.

Omslagartikel Waarom Poetin niet per se de vijand is

12

Het Westen ziet het regime van Vladimir Poetin niet als partner, maar als tegenstrever. Dat is vreemd, want in Oekraïne en Syrië, en in de strijd tegen moslimterrorisme ligt samenwerking met de Russische president meer voor de hand. ‘We hebben elkaar nodig.’

Jheronimus Bosch 70 Na vijf eeuwen speuren weten we nog weinig van de schilder.

Maar diepgravend onderzoek heeft nu wel elk detail van zijn oeuvre blootgelegd.

Politiek in dramavorm

26

De tv-serie Land van Lubbers is een mix van feiten en verzinsels, maar doet de politicus recht. Sommige betrokkenen zullen schrikken.

16els006z002 2

Scheefwoner ontkomt niet

46

Een half miljoen huurders heeft eigenlijk een te hoog inkomen om in een sociaal huurhuis te wonen. Het kabinet wil dat ze verhuizen.

09-02-16 16:47

NUMMER 6

ELSEVIER 13 FEBRUARI 2016

4 6 8 10 12

NEDERLAND

20

BUITENLAND

38

ECONOMIE

46

20

26 30

MH17/ Afhandeling rampvlucht Malaysia Airlines begint steeds meer op de Bijlmerramp te lijken In Den Haag Patriot in de politiek zoekt baan Gerry van der List De hardnekkige misvattingen van Joris Luyendijk Hoek van Holland Ewijk In Nederland Met de Hells Angels was het veiliger Serie Vierluik Land van Lubbers is een aanrader Helpen Portret van de lieve kant van Nederland

34

Jelte Wiersma in gesprek met europarlementariër David McAllister

38

Duitsland AfD vult het gat rechts van Merkel In Caïro ‘Dit land geeft niets om mij’ Costa Rica Half ontsnapt aan Havana Israël Orthodoxe soap Arend Jan Boekestijn Er is een nieuw Europees huis nodig Australië Immigratiebeleid geldt als streng. De feiten en cijfers Weekboek Witte Huis Op naar het Zuiden

23 24

40 41 42 45 46 49 50 55 56 58 60

KENNIS

62

CULTUUR

70 16els006z003 3

Brieven Foto van de week San Francisco: Super Bowl De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Splijtend Syrië; De handen ineen; Naïeve minister; Chapeau Shell!

Verhaal van de week Waarom Poetin niet per se de vijand is

62

66

INTERVIEW

Huren Scheefwoner ontkomt niet In de cijfers Allemaal aan de hipsterkoffie Syp Wynia Waar is toch het bonnetje van het asielbeleid?

Retail Leve de kaalslag in de winkelstraat Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord Wat verder ter tafel komt Sjoerd Leemhuis

UW GELD Oplichting Bank moet klant beter beschermen Netto Goed om digitale nalatenschap te regelen M’n goeie geld Joost Abbel Te koop Haagse skyline

Wetenschap Vertrouw ons, wij zijn de experts In het lab Vóór windmolens, maar tegen accu’s

DIGITALE WERELD Film Live video Leren Lezen op de iPad Hebbeding Robotstofzuiger Neato Botvac Connected De mens achter SciSports Tips

68

Lichaam & Geest Techniek om losse kankercellen te zien

70

79

Kunst Jheronimus Bosch tot op de millimeter onderzocht In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Film Nooit meer slapen van Boudewijn Koole Taal Feitenvrij Spiritueel Rijk Joods verleden Gastronomie Bloemkool Hotspot Museum Rotterdam Wijn Bergen en watervallen Marijke Hilhorst Vergeetmenietjes

80 82

Leven & Dood Peter Röttgering (1946-2016) Bridge & Puzzels

74 76 77

3

NON SOLUS

Angst

B

ij Elsevier is het de regel dat boeken van eigen redacteuren en medewerkers niet worden gerecenseerd. Dat vinden die redacteuren en medewerkers erg jammer, want ze willen natuurlijk heel graag aandacht voor hun schepping.

Toch ligt deze regel nogal voor de hand. Als de recensie negatief is, voelt de redacteur of medewerker zich ernstig tekortgedaan in het eigen blad. En dat leidt altijd tot gedoe. Maar bij een positieve recensie, stelt de lezer terecht vraagtekens. Hoe objectief is zo’n beoordeling van een boek van een eigen scribent?

Gek genoeg zien kranten als NRC en de Volkskrant er geen been in om boeken van eigen mensen met positieve besprekingen en sterren te overladen. Misschien terecht, maar zekerheid heeft de lezer niet.

Wegens deze regel is in Elsevier geen recensie verschenen van het boek waarin Simon Rozendaal zijn veertigjarige ervaring en kennis als wetenschapsredacteur heeft gebundeld. Zijn boek heet Alles wordt beter! Nou ja, bijna alles.

Er is inmiddels een derde druk verschenen en dat kan deze lezer van het boek goed begrijpen. Bij alle misère in de wereld, maakt dit boek vrolijk, opgewekt en optimistisch.

Alle angsten die je steeds worden aangepraat over wat we wel en niet mogen eten en drinken, over het milieu, de misdaad, en nog zo wat, zijn nergens voor nodig. Rozendaal biedt ontnuchterende cijfers, feiten en argumenten. En verklaart in het voorbijgaan ook waar deze (oer)angsten vandaan komen. Als je zijn boek eenmaal uit hebt, wil je zijn werk het liefst aan een paar mensen cadeau doen. Een aanrader dus.

Arendo Joustra, hoofdredacteur

09-02-16 16:47

12

VERHAAL VAN DE WEEK

13 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

Waarom Poetin niet per se de vijand is RUSLAND / Het Westen ziet de Russische president Poetin niet als partner, maar als tegenstrever. Vreemd, want in Oekraïne, Syrië en de strijd tegen moslimterrorisme ligt samenwerking meer voor de hand. ‘We hebben elkaar nodig.’

Jelte Wiersma in Brussel. Illustratie Carolyn Ridsdale

H

et is vlak na de Kerst in 2015 als De Beierse minister-president Horst Seevrede op aarde plots een stukje hofer bezocht Poetin vorige week en zei, met dichterbij lijkt te komen. De Rushet oog op terrorisme, de Syrië-oorlog en sische president Vladimir Poetin immigratie: ‘Rusland zal nodig zijn voor het prijst op een persconferentie de oplossen van deze internationale crises.’ Hij Amerikaanse presidentskandidaat Donald wil dat Duitsland en Rusland de beschaTrump als ‘een zeer getalenteerde man’. digde banden aanhalen. ‘De Verenigde StaWaarop Trump, met het oog op de strijd teten, Rusland en de EU moeten samenwergen IS in Syrië en Irak, reageert: ‘Ik zou het ken tegen IS,’ zegt ook Commissievoorzitter geweldig vinden als Rusland en Amerika Jean-Claude Juncker. Premier Matteo Renzi schouder aan schouder gaan staan. Zou het (Italië) bezocht de Russische president beniet goed zijn als Rusland en wij samen een gin januari om steviger relaties aan te knovijand uitschakelen? Dan hoeven wij niet pen. Zo is het een komen en gaan van wesalle kosten alleen te dragen.’ terse leiders die een andere houding tegenTrumps opmerking is voor veel westerse over Rusland bepleiten. leiders ongemakkelijk. Want terwijl zij PoeMaar hun erkenning van het belang van tins Rusland tot vijand nummer één hebben Rusland voor de oplossing van problemen, bestempeld, is er veel voor te gaat gepaard met steeds stevizeggen om juist te praten en Het Westen moet ger taal uit het Westen. De samen te werken met de Rusminister van Deervoor zorgen Amerikaanse sen. Zeker gezien de burgerfensie Ashton Carter kondigde dat het militair vorige week aan het defensieoorlog in Syrië, de massa-immigratie naar Europa en het superieur blijft budget voor Europa te verhoislamitisch geïnspireerde tergen van 732 miljoen euro naar aan Rusland rorisme in en rond Europa.

3,1 miljard euro. Hij zei: ‘De Meer realpolitiker melden Verenigde Staten laten zien zich met een pleidooi voor samenwerking dat ze, anders dan Europa, de Russische inmet Rusland. ‘Rusland breken is een doel menging in Oekraïne ook militair serieus geworden voor Amerikaanse officials, ternemen. Een grote mogendheid als Duitswijl het langetermijndoel moet zijn hen te land verhoogt de defensie-uitgaven niet. De integreren in het Westen,’ zei de AmeriVerenigde Staten doen dat nu wel.’ kaanse oud-minister van Buitenlandse ZaOok zijn de economische sancties van de ken Henry Kissinger.

EU tegen Rusland verlengd tot en met 31 juli

16els006z012 12

2016. Dit als straf voor de Russische annexatie van de Krim, die bij Oekraïne hoorde.

Daarnaast is op 1 januari het associatieverdrag tussen de Europese Unie en Oekraïne in werking getreden. Een eerdere variant van dat verdrag leidde in 2014 tot de Oekraiense burgeroorlog. Daarbij werd de proRussische president Viktor Janoekovitsj verjaagd, waarop Rusland behalve op de Krim ook een verkapte inval deed in Oost-Oekraine. Rusland kreeg vorige week ook nog eens van de Fransen de schuld van het mislukken van de Syrië-top in Genève. Samenwerking lijkt ten slotte verder weg door de zware Russische bombardementen op Aleppo van afgelopen week.

Zo zijn er in het Westen twee stemmen, die beide steeds luider klinken. Vóór en tegen samenwerking met Rusland. Wat is vanuit het westerse, en meer specifiek het Europese perspectief verstandig om te doen?

Knabbelen Het Westen moet er in elk geval voor zorgen dat het militair superieur blijft aan Rusland.

‘Rusland probeert altijd militair op gelijke hoogte te komen met de Verenigde Staten,’ zegt Stefan Meister (39). De Duitser is programmaleider Oost-Europa en Rusland van denktank Deutsche Gesellschaft für Auswärtige Politik in Berlijn. En als de Russen daar in de buurt komen, beginnen ze te knabbelen aan de grens, zegt Henk Kern

09-02-16 14:52

ELSEVIER 13 FEBRUARI 2016

16els006z013 13

13

09-02-16 14:52

NEDERLAND

13 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

Anp

26

Ruud Lubbers, de echte, in 1982, toen hij net premier was

Politiek in dramavorm Michel Schnater

Guy Clemens speelt de jongere Ruud Lubbers en heeft bijna dezelfde stem

Gerry van der List

V

aderlandse politici zijn niet per se saaie, oninteressante figuren. Dit inzicht begint langzaam door te dringen tot de artistieke klasse.

Bijvoorbeeld tot theatermakers.

De acteur Helmert Woudenberg trok al met toneelstukken over Pim Fortuyn, Sicco Mansholt en Abraham Kuyper door het land, het Nationale Toneel bracht het Haagse perscentrum Nieuwspoort en de Tweede Kamer in beeld en volgend jaar gaat Carine Crutzen op de planken gestalte geven aan VVD-coryfee Neelie Kroes.

Televisiemakers blijven niet achter. Zo is er De fractie. Beleefdheidshalve moet hier maar worden volstaan met de constatering

16els006z026 26

SERIE / Het kan dus wel. Land van Lubbers laat zien dat een potentieel riskante mix van verzinsels en feiten een politicus recht kan doen. Het vierluik (vanaf 17 februari) is een aanrader.

dat dit feuilleton van de VPRO over de fictieve fractie van de VPN, de Vrijzinnige Partij, niet bepaald het niveau haalt van veelgeprezen buitenlandse voorbeelden als The West Wing en House of Cards.

Maar anders dan in de Verenigde Staten gaat in Nederland de voorkeur uit naar drama over echte politici. De kijker heeft kunnen aanschouwen hoe de ARP-voorman Willem Aantjes ten onder ging, minister van Justitie Winnie Sorgdrager (D66) strijd leverde met procureur-generaal Arthur Docters van Leeuwen en premier Joop den Uyl (PvdA) het koningshuis redde nadat prins Bernhard zich had laten omkopen.

En vanaf 17 februari is er Land van Lubbers, een serie die AVROTROS op vier woensdagen op NPO 2 om 20.25 uur uit-

zendt. Het is zonder meer een aanrader. De door Peter de Baan geregisseerde en Ger Beukenkamp geschreven serie boeit van de eerste tot de laatste minuut.

De opzet doet vernuftig aan. Het vierluik toont afwisselend de oude Lubbers (een uitstekende Huub Stapel) die ten overstaan van een groep studenten politicologie terugblikt op zijn loopbaan, en de jongere Lubbers (een minstens zo overtuigende Guy Clemens, wiens stemgeluid onwaarschijnlijk veel lijkt op dat van de oud-politicus) die voortvarend problemen te lijf gaat als minister van Economische Zaken (1973-1977) en premier (1982-1994). Tal van interessante kwesties, zoals de plaatsing van kruisraketten en de invoering van de euro, passeren vlot de revue, terwijl op de achtergrond be-

09-02-16 11:10

27

ELSEVIER 13 FEBRUARI 2016

Michel Schnater

POLITIEK DRAMA VAN UITEENLOPEND NIVEAU

Menno Boermans/HH

vpro

DE PRINS EN HET MEISJE (2007) Knap gemaakte, onderhoudende miniserie met allerlei insinuaties over immoreel gedrag van Mabel Wisse Smit (Halina Reijn)

Merlijn Doomernik/vpro

Michel Schnater

KLEM IN DE DRAAIDEUR (2003) Thom Hoffman tracht met bol hoofd en dikke buik op procureur-generaal Arthur Docters van Leeuwen te lijken

16els006z027 27

DEN UYL EN DE AFFAIRE LOCKHEED (2010) Joop den Uyl (Joop Keesmaat) blijkt als redder van de monarchie een stuk wijzer en sympathieker dan gedacht in een vaardig verteld verhaal

DE VAL VAN AANTJES (2013) Nederlands drama op zijn slechtst: calvinistische voorman Willem Aantjes (Ronald Top) gaat met uitgestreken gezicht achter de vrouwtjes aan

eo

kende hits klinken die oude tijden doen herleven. Zo ontstaat een aardig tijdsbeeld met hier en daar een koppeling naar het heden.

Toen Beukenkamp, die een indrukwekkende staat van dienst heeft als scenarist, zich verdiepte in Lubbers, schrok hij naar eigen zeggen van het gebrek aan principes van de voormalige leider van het CDA. Toch is zijn portret allesbehalve negatief uitgevallen. Zeker wanneer Stapel als elder statesman de confrontatie aangaat met het onnozele studentenvolkje, krijgt hij mooie teksten in de mond gelegd.

Hij geeft toe dat hij niet werd gedreven door hoogstaande idealen, maar voegt eraan toe dat hij met zijn behoedzame pragmatisme problemen als de economische crisis heeft kunnen verminderen. 窶連ls een huis

Freek van Asperen/ANP

Huub Stapel is uitstekend als de oudere Ruud Lubbers die terugblikt

DE FRACTIE (2015-) Mede door oud-GroenLinks-politicus Femke Halsema bedachte serie van de VPRO over een fictieve politieke partij, waarin af en toe een echte politicus mag opdraven: nogal vermoeiend en irritant

09-02-16 11:10

46

13 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

Flip Franssen/HH

ECONOMIE

Een half miljoen huurders in Nederland heeft eigenlijk een te hoog inkomen om in een sociaal huurhuis te wonen. Het kabinet wil dat zij verhuizen

Scheefwoner ontkomt niet HUREN / Verhuurders hadden geen informatie over het inkomen van huurders mogen krijgen van de fiscus. Het kabinet moet dat in allerijl repareren.

Jean Dohmen

D

e opluchting bij huurders van sociale huurwoningen met hogere inkomens was van korte duur. De Raad van State liet vorige week weten dat de fiscus verhuurders geen informatie had mogen geven over de hoogte van het inkomen van zogeheten scheefwoners.

Maar de verantwoordelijke minister, VVD’er Stef Blok van Wonen, liet per kerende post weten het gat in de wet snel te zullen re-

16els006z046 46

pareren. Daartoe liggen twee wetsvoorstellen in de Kamer. Er lijkt geen ontsnappen aan voor de rijke huurders. Als Tweede en Eerste Kamer voldoende vaart zetten achter de behandeling van de voorstellen, kan de beoogde extra huurverhoging per juli 2016 gewoon doorgaan.

Scheefwoners zijn het kabinet al langer een doorn in het oog. Nederland telt zo’n 3 miljoen huurhuizen. Daarvan zijn het leeuwendeel relatief goedkope sociale huurwoningen, bedoeld voor

mensen met lagere inkomens.

Deze huizen zijn voornamelijk in handen van naar schatting 360 woningcorporaties.

Enkele honderdduizenden bewoners van deze huizen verdienen te veel om in een sociaal huurhuis te wonen. Het kabinet wil de huren van deze scheefwoners daarom extra verhogen, in de hoop dat de bewoners verkassen naar een geliberaliseerde huurwoning of een eigen huis kopen.

Bij een brutohuishoudinkomen van meer dan 43.786 euro

per jaar mocht de huur per 1 juli 2015 volgens het kabinet met maximaal 5 procent stijgen. Bij inkomens tussen 34.229 en 43.786 euro mocht de huur 3 procent omhoog, bij lagere inkomens niet meer dan 2,5 procent.

Probleem: verhuurders hebben geen actuele informatie over het inkomen van de huurders, die vaak al jaren in de sociale huurwoningen wonen. Ze zijn daardoor zelf niet in staat om te bepalen wie voor de extra huurverhoging in aanmerking komt.

09-02-16 09:48

47

ELSEVIER 13 FEBRUARI 2016

Huizenvoorraad Nederland naar eigendom

Eigen huis

Huur - overige eigenaars 0,89

2,24

miljoen

4,08

Huur corporaties

Te hoog inkomen

Scheefwoners versus overige huurders Scheefwoners 0,55 miljoen 1,56 Overige huurders

©ELSEVIER

BRON: CBS, ABF RESEARCH

Het kabinet loste dat op door de Belastingdienst sinds 2013 verhuurders informatie te laten geven over het inkomen van huurders. De fiscus gaf echter geen concrete bedragen door, maar lettercodes. De letter N staat voor lagere inkomens die geen extra huurverhoging krijgen, de letter J voor inkomens die de maximale huurverhoging kunnen krijgen.

Huurders met de letter M zaten er wat betreft inkomen tussenin.

Verhuurders hebben massaal gebruikgemaakt van de mogelijkheid om inkomensgegevens op te vragen: in 2014 vroegen zij 1,9 miljoen inkomensverklaringen op.

Honderdduizenden huurders kregen vervolgens te maken met extra huurverhogingen. Verleden jaar waren het er naar verluidt 328.000 huurders, een jaar eerder 417.000 en in 2014 355.000.

16els006z047 47

Misbruik van de mogelijkheid om gegevens op te vragen, is er relatief weinig gemaakt. Uit een vorig jaar naar de Tweede Kamer gestuurde evaluatie blijkt dat in 2014 in totaal 66 verhuurders ten onrechte inkomensverklaringen hebben opgevraagd. Bij elkaar ging het om 9.100 verklaringen.

Het leeuwendeel kwam overigens voor rekening van één commerciële verhuurder met 7.000 huizen. Zij kregen een tik op de vingers van de Belastingdienst.

Bij de Huurcommissie, die zich buigt over conflicten tussen verhuurders en huurders, werden in 2015 circa 3.600 geschillen aanhangig gemaakt over de inkomensafhankelijke huurverhoging.

Net als een jaar eerder zouden verhuurders in de meeste gevallen (circa 95 procent) aan het langste eind hebben getrokken.

De schade door de uitspraak van de Raad van State leek aanvankelijk groot. Het bestuursrechtelijke college zei dat de fiscus inkomensgegevens niet zomaar aan derden mag geven, tenzij ‘uitdrukkelijk en duidelijk’ in de wet staat dat dit mag. Bij de inkomens van huurders is dat niet het geval.

VVD-staatssecretaris Eric Wiebes van Financiën had er daarom een eind aan moeten maken.

Blok heeft nu twee wetten ingediend, waarin de verstrekking van informatie over het inkomen van scheefwoners alsnog expliciet is geregeld. Of Blok er zonder kleerscheuren vanaf komt, staat nog niet vast. Het zwartepieten is in volle gang.

De Woonbond staat op het standpunt dat honderdduizenden huurders drie jaar lang te veel huur hebben betaald en onderzoekt of zij dat geld kunnen terugvragen. Dat zou een strop zijn voor de verhuurders. Aedes, de koepel van corporaties, wijst elke verantwoordelijkheid af. De verhuurders zeggen gewoon de wet te hebben uitgevoerd.

Blok geeft vooralsnog geen krimp. ‘Er is gewoon een huurverhoging doorgevoerd, waar een parlementaire meerderheid voor was. Geldelijke schade is niet aan de orde,’ zei hij in de Kamer. Over dat laatste zullen veel huurders E heel anders denken.

IN DE CIJFERS

Allemaal aan de hipsterkoffie

MICHIEL DIJKSTRA Economieredacteur.

Bezoekt hippe koffiebar Toki in Amsterdam en ziet hoe hipsterethos de economie een impuls geeft.

Marco Govel/HH

Veel sociale huur

Hipsters hebben een eigen infrastructuur, van eigen koffiebars tot barbiers

De inrichting is minimalistisch, met betonnen vloer, witte muren, slanke krukjes en stoelen, en kunstbladen op de tafels. De man achter het koffiezetapparaat is bebaard, de vrouw die bedient, getatoeëerd.

Volgens alle heersende normen is koffiebar – sorry, ‘hangout’ – Toki in de Amsterdamse Jordaan een hipsterbar. Zij het dat echte hipsters zichzelf nooit zo noemen. De vriend die Toki tipte, zei: ‘Ikzelf ben een beetje uit de hipsterscene – maar dat zegt elke hipster.’

Zwarte brilmonturen Wie bij hipsters denkt aan zwarte brilmonturen, mannen met baarden en vrouwen in slobbertruien: ze zijn in Toki allemaal aanwezig. Meer in het algemeen draait de alternatief-intellectuele jongerencultuur die ‘hipster’ heet om het authentieke, het bijzondere. Geen waar van grote ketens, maar van kleine fabriekjes. Geen mainstream muziek, maar opkomende bandjes.

Toki schenkt koffie van het bedrijfje Bonanza, vertelt de vriendelijke vrouw die bedient. ‘Uit Berlijn.’ De website van Bonanza meldt: ‘Ons idee van koffie roosteren is tegenovergesteld aan wat algemeen wordt beschouwd als dé manier om koffie te roosteren.’

Gevestigde merken als Heineken en Douwe Egberts hebben flink te duchten van hipsters. Want hun smaak sijpelt door naar het grote publiek: die willen ook opeens wat anders. Zoals, de laatste jaren, opnieuw gin en tonic. De Britse exclusieve tonic-producent Fever-Tree zag zijn verkoop sinds 2013 met 130 procent stijgen.

Dichter bij huis ontving het Amsterdamse bedrijf Brouwerij ’t IJ in 2015 een investering van de grote Belgische speciaalbierbrouwer Duvel Moortgat om verder te kunnen groeien. Die merken zijn trouwens niet echt hipster meer. Omdat ze te groot zijn geworden, en anders wel omdat ze worden genoemd in Elsevier. Echte hipE sters drinken allang weer wat anders.

09-02-16 09:48

50

ECONOMIE

13 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

Omlaag

DA Sector Drogisterij Faillissement December 2015 Vestigingen 7 Werknemers 212 Hoe nu verder De Nederlandse Drogisterijketen neemt DA (met zeven eigen vestigingen) over. De overige 259 franchisewinkels kunnen de merknaam DA blijven voeren

Aantal winkels 110.000

SCAPIN0 aantal

105.000 100.000 95.000 90.000

2006

Sector Schoenen Faillissement Januari 2016 Vestigingen 204 Werknemers 2.117 Hoe nu verder Henk Ziengs van Ziengs Schoenen neemt Scapino terug. Zijn vader richtte Scapino in 1974 op en verkocht het in 1997

2015

©ELSEVIER

Leve de kaalslag in de winkelstraat RETAIL / De ene na de andere winkelketen gaat failliet en verdwijnt uit het straatbeeld. Toch hoeft dat niet te leiden tot verpaupering van de binnenstad, zoals wordt gevreesd. Het is goed als zwakke formules het loodje leggen. ‘Er is veel bijgebouwd, maar mensen zijn niet meer gaan kopen.’

Floortje Gunst en Fleuriëtte van de Velde Illustraties Studio Brun

16els006z050 50

09-02-16 11:55

51

ELSEVIER 13 FEBRUARI 2016

MANFIELD Sector Schoenen Faillissement Januari 2016 Vestigingen 69 Werknemers 620 Hoe nu verder Branchegenoot Sacha neemt de winkels van Manfield over

E

Alleen supermarkt groeit

V&D

©ELSEVIER

Sector Warenhuis Faillissement December 2015 Vestigingen 62 warenhuizen en ruim 250 La Place-vestigingen Werknemers 10.000 Hoe nu verder Supermarktketen Jumbo wil La Place overnemen, retailondernemer Roland Kahn de warenhuizen

Ontwikkeling aantal vestigingen per sector 2015 versus 2010 procent 5 Supermarkten Voedselspeciaalzaken 0 Consumentenelektronica Bouwmarkten -5 Boekwinkels -10 Speelgoedwinkels Winkels in kleding/ -15 schoenen -20

r lijkt maar geen einde te komen aan de faillissementsgolf in de retail. Afgelopen week ging elektronicaketen Foto Klein, eigendom van een familiebedrijf uit Barendrecht, failliet. Alle 34 vestigingen, vooral gevestigd in en om Rotterdam, zijn dicht.

Eind januari werd kledingketen Arpi uit Dordrecht failliet verklaard. Twaalf franchisezaken van kledingwinkel Esprit, onderdeel van Arpi, sluiten de deuren, in onder meer Gorinchem, Spijkenisse en Papendrecht. Esprit zelf is weliswaar niet failliet, maar het betreft wel een substantieel deel van zijn winkels. In totaal waren het er 57.

Winkelketens hebben tijdens de recente crisis zware klappen opgelopen en lijden nog steeds onder de niet te stuiten opmarsvan onlinewinkelen. De lijst van slachtoffers is lang. Warenhuis V&D, schoenenwinkels Scapino, Manfield, Dolcis en Invito, drogisterijketen DA, kledingwinkels Miss Etam en Promiss, elektronicaketen Dixons

16els006z051 51

BRON: CBS, BEWERKING ING ECONOMISCH BUREAU

en computerverkoper MyCom gingen afgetussen 2010 en 2015 met zo’n 7 procent, belopen maanden kopje onder. Een aantal van rekende het Centraal Bureau voor de Statisdeze bedrijven maakt een doorstart, maar tiek. Die trend zet volgens het Economisch ze gaan meestal met flink minder winkels Bureau van ING de komende tijd door. Nu verder. Zo heeft schoenenwinkel Van Dalen staat ruim 7 procent van de winkels leeg, na een doorstart 12 van de 39 winkels over, met uitschieters van 18 procent in Assen. nog geen derde van het totaal.

Komend jaar verwacht ING dat gemiddeld Ook ketens die niet aan de rand van de meer dan 10 procent van de winkels komt afgrond staan, sluiten winkels. Ketens als leeg te staan.

Blokker, Intertoys en Bart Smit verkopen Vraag is hoe erg het is dat iconische nasteeds meer online. Ze komen erachter dat men als V&D uit het straatbeeld verdwijnen. ze dezelfde omzet kunnen halen met minVerpauperen binnensteden door dat verder filialen. Sluiting om te saneren dus, niet schralende winkelaanbod? Wat komt er in vanwege een faillissement. de plaats van de ketens die het straatbeeld Winkels uit het middensegment hebben decennialang hebben bepaald? Vaststaat: het extra zwaar. Zij maken er moet wat gebeuren in de meer en meer plaats voor binnenstad.

Ook ketens prijsvechters als Primark (kleHet probleem speelt lang ren) en drogisterijketen Acniet overal. In de hoofdwindie niet aan de tion. Hun probleem: ze zijn kelstraten in Amsterdam, Rotrand van de niet goedkoop en niet luxe geterdam, Den Haag en Utrecht afgrond staan, – landelijk toplocaties – valt noeg. sluiten winkels het reuze mee met de winkelHet aantal winkels daalde

09-02-16 11:55

62

KENNIS

Hans Joachim Schellnhuber ‘Radicale transformatie van samenleving en economie’ Louise Vet ‘Conflict in Syrië is mede veroorzaakt door de klimaatverandering’

Vertrouw ons, wij zijn de experts

Marjan Minnesma ‘Linksom of rechtsom zal een steviger klimaatbeleid worden gevoerd’

Rypke Zeilmaker

I

n de krochten van internet kon je ze altijd al vinden: extreem-ecologische groepen als de Voluntary Human Extinction Movement. Die roept op tot het vrijwillig afzien van kinderen om de aarde te verlossen van de mensheid, zelfmoord is nog beter.

Relatief nieuw is dat oproepen die tot voor kort extreem klonken, steeds vaker in de media en wetenschappelijke bladen verschijnen. Pleidooien voor autoritair ingrijpen buiten de democratische orde om zijn steeds meer gemeengoed. De meeste wetenschappers – de consensus – zouden namelijk de analyse delen dat er een ecologische

16els006z062 62

noodtoestand heerst die radicalisme rechtvaardigt. Dat signaleert de Duitse sociaal wetenschapper Nico Stehr in dagblad Frankfurter Allgemeine. Stehr waarschuwt dat ‘mensen die gedrogeerd zijn door kennis, zo vaak vijanden van vrijheid worden’.

Hij noemt Hans Joachim Schellnhuber als een van vele voorbeelden. Deze klimaatadviseur van de Duitse bondskanselier Angela Merkel is een van de meest geciteerde klimaatwetenschappers in Duitse media.

Hij is ook het brein achter de milieu-encycliek van paus Franciscus. Schellnhuber roept op tot een ‘radicale transformatie’ van samenleving en economie. Voor de planeet.

Hoe die omslag in menselijk gedrag zich

moet voltrekken zonder autoritaire machtsgreep, laat de wetenschapper in het vage.

Zijn keuze van wereldprioriteiten valt in elk geval in vruchtbare aarde. Terwijl christenen in Syrië werden vervolgd door moslimextremisten, projecteerde het Vaticaan in december beelden van bedreigde panda’s op de Sint-Pieter om ‘de ecologische crisis’ mondiaal te agenderen.

Ook de Amerikaanse filosoof William Ophuls windt er in Plato’s Revenge: Politics in the Age of Ecology geen doekjes om. Een technocratisch regime moet de leefruimte van mensen begrenzen. ‘De natuur’ – lees: wat natuurwetenschappers vinden – is voortaan maat van alle dingen. De Ameri-

iStock | Axel Schmidt/AFP/ANP | Koen Suyk/ANP | Bas Czerwinski/ANP

WETENSCHAP / Invloedrijke academici willen ‘de aarde redden’ door democratische besluitvorming te negeren en autoritair in te grijpen. De wetenschap staat immers aan hun kant. Die filosofie – sciëntisme – is gevaarlijk.

09-02-16 14:06

63

BEWIJS MAAR DAT HET NIET ZO IS

Will Steffen ‘Wetenschappelijke elite moet transitie naar duurzaam onderzoeken’

Polly Higgins ’Directeuren van kolencentrales gevangenzetten’

kaanse milieu-activist en arts David Shearman pleit openlijk voor het instellen van een autocratisch regime in The Climate Change Challenge and the Failure of Democracy om de planeet te ‘genezen’.

Ruth Davey | Mikael Axelsson

Ontkenners Nederlandse media doen vrolijk mee. De Britse jurist Polly Higgins werd recent door Milieudefensie op een voetstuk geplaatst in huisblad Down to Earth. De redactie verwelkomde haar oproep om directeuren van kolencentrales gevangen te zetten. De VPRO hief Higgins in november op het schild als ‘Advocate van de Aarde’. Higgins zoekt een supranationale achterdeur via het Internationale Strafhof om misdaden tegen de planeet strafbaar te maken. Dus buiten de nationale soevereiniteit om. Bedrijven die zij ecologisch schadelijk acht, moeten sluiten, omdat de wetenschappelijke consensus over milieuproblematiek dergelijk radicaal ingrijpen rechtvaardigt.

16els006z063 63

Johan Rockström ’We hebben sterker politiek leiderschap nodig’ In Nederland deed klimaatactiegroep Urgenda met juridische middelen een greep naar de macht. Met een beroep op ‘de klimaatwetenschap’ dwong zij via de rechter hogere CO₂-reductiedoelen af. De kosten voor die doelen komen bovenop de grootste staatsuitgave in de Nederlandse geschiedenis: het SER-Energieakkoord. Volgens de Algemene Rekenkamer is er tot 2035 meer dan 70 miljard euro aan subsidieverplichtingen nodig om de energiedoelen te halen. Die ‘energietransitie’ ontleent uitsluitend rechtvaardiging aan de ‘klimaatwetenschap’.

Geen enkel Kamerlid, afgezien van Reinette Klever (PVV), stelde vragen over de kosten en baten. De politicus die kanttekeningen plaatst, heet al snel ‘ontkenner’ van de klimaatwetenschap. Die ‘ontkenner’-beschuldiging is een verwijzing naar Holocaust-ontkenning. Een stempel dat dagblad Trouw plakt op mensen die andere prioriteiten kiezen dan klimaatwetenschap. Slechts een brief van 63 activist-

Toonaangevende wetenschapstijdschriften als PNAS van de National Academy of Sciences in de Verenigde Staten leggen steeds vaker vergezochte relaties tussen een groen-politieke agenda en actualiteit.

Zo schrijft ecoloog Louise Vet van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW) in VORK op gezag van PNAS dat het conflict in Syrië mede is veroorzaakt door klimaatverandering.

Volgens PNAS worden de strijdende partijen dus gedreven door extreem weer. Bewijs dat het weer niet meespeelt, valt nooit 100 procent te geven. Maar een kenmerk van echte wetenschap is dat deze openstaat voor de mogelijkheid tot weerlegging. Een stelling als bovenstaande is onweerlegbaar, en daarom onwetenschappelijk.

hoogleraren in diezelfde krant was nodig om bij de Kamer de sluiting van gloednieuwe kolencentrales af te dwingen. Kosten spelen geen rol.

De grens tussen wetenschappelijke autoriteit en autoritaire wetenschappers vervaagt dus. Stehr vraagt zich daarom af of alleen milieuwetenschappers weten wat goed is voor de mensheid. Risico-analist en chemicus Jaap Hanekamp vindt – net als Stehr – van niet. Volgens hem is de stelling dat wetenschap op alle vragen het beste antwoord geeft, geen wetenschap. Het is een seculiere filosofie: sciëntisme.

Hanekamp publiceert deze maand in het Journal of Contingencies and Crisis Management zijn kritiek ‘Scientism and Utopian Thought’: ‘Binnen sciëntisme zie je een kwaadaardige verschuiving van “wetenschap geeft ons kennis van de realiteit” naar “alleen wetenschap geeft ons kennis van de werkelijkheid”. In dit geval uit naam van een verondersteld voordeel voor

09-02-16 14:07

70

13 FEBRUARI 2016 ELSEVIER

CULTUUR

Bosch tot op de millimeter

Jheronimus Bosch, Drieluik met Sint Ontcommer (circa 1497)

KUNST / Na vijf eeuwen speuren weten we nog altijd weinig van Jheronimus Bosch. Maar zes jaar diepgravend onderzoek heeft nu wel elk detail van zijn oeuvre blootgelegd.

Riki Simons

D

e Illustre Lieve Vrouwe Broederschap in ’s-Hertogenbosch noteerde rond 1577 in een overlijdensregister voor het jaar 1516: ‘Jheronimus van Aken alias Bosch, beroemd schilder’.

Hij werd begraven op het kerkhof bij de Sint-Jan. Zijn geboorte werd gedateerd omstreeks 1450, zijn vader en grootvader waren plaatselijke schilders met een familiewerkplaats aan de Markt. In 1481 trouwde hij met Aleid van de Meervenne, dochter van een welgestelde koopman uit Den Bosch, een huwelijk dat kinderloos bleef.

In 1488 werd Bosch ingezworen als lid van de Illustre Lieve Vrouwe Broederschap, een plaatselijk elitegezelschap waarvan hij ook opdrachten kreeg. De namen van enkele prominente verzamelaars zijn bekend, zoals Engelbrecht II van Nassau en Filips de Schone van Bourgondië. Maar waar zijn spectaculair afwijkende panelen vol met wilde, onmiddellijk als ‘Bosch’ herkenbare fantasieën nu precies over gáán, dat blijft een raadsel.

Wel goed in kaart gebracht is

16els006z070 70

de denkwereld van de welgestelde burgerklasse in een koopmansstad als ’s-Hertogenbosch. Zowel Bosch’ verzamelaars en opdrachtgevers als hijzelf (als prominent schilder) behoorden hiertoe. Een stadscultuur van burgers met een gedisciplineerd leven rondom gezin en werk, in een strakke sociale structuur. Maar die zich ook bedreigd voelden door zwervers, gebrekkigen, armlastigen, marginalen, criminelen, gestoorden en dwazen.

Een tijd dus waarin ‘het kwade’ synoniem was met lelijkheid, fysiek gebrek en armoede. Dit geeft context aan Bosch’ eindeloze stroom monsters, demonen, gedrochten; aan zijn fascinatie voor helse catastrofes, en voor onrustbarende ongeregeldheden in de achtergrond van panelen met paradijselijke orde en rust. Maar opgelost is het mysterie niet.

Dit maakt Bosch’ werkmethode, en zijn extreem ‘realistisch’ geschilderde fantasieën voor ons herkenbaar. Maar voor zijn eigen tijd was het buitenissig en afwijkend.

Het enige echte ‘houvast’ in het mysterie Bosch zijn die met ge-

1 Origineel beeld in hoge resolutie, waarop diep kan worden ingezoomd

2 Weergave door infrarood camera legt onderliggende verflagen bloot

3 Weergave met infrarood

reflectography biedt zicht op eerdere schetsen

08-02-16 17:30

ELSEVIER 13 FEBRUARI 2016

71

1 2

BRCP

3

16els006z071 71

08-02-16 17:30