Elsevier weekblad nr.9 2016

NUMMER 9 • 72STE JAARGANG • 5 MAART 2016 • € 5,95

TIPS AANGIFTE IN

FRANCISCUS VAN ASSISI: KLUIZENAAR VOOR DE MASSA

Hoe anderen sjoemelen met de belasting 2016

MARK RUTTE

Hoe de premier achter de schermen Merkel moet redden

Is het brein ons de baas?

HET DEBAT OVER ‘DE VRIJE WIL’

AP

16els009z001 1

01-03-16 17:32

2

ELSEVIER / INHOUD

5 MAART 2016 ELSEVIER

Omslag Eliane Gerrits, inzet Leendert Masselink en Wiktor Dabkowski/HH

Patrick van Maris

34

De nieuwe CEO van de TEFAF, de kunstbeurs in Maastricht die op 11 maart weer begint, is trots. ‘TEFAF is het Davos van de kunstwereld.’

Links Frankrijk

38

Uitgerekend de socialistische president Hollande tast de comfortabele positie van de Franse werknemer aan. Onverteerbaar voor partijgenoten.

Omslagartikel Zo sjoemelen anderen met de belasting

52

Ook dit jaar zullen weer tienduizenden Nederlanders belastingfraude plegen bij hun aangifte.

Hoe komen ze daarmee weg, en wat doet de Belastingdienst om hun de voet dwars te zetten?

Een fiscaal advocaat: ‘Als ze door de mand vallen, is dat meestal omdat iemand heeft geklikt.’

Sint Franciscus

74

Het Catharijneconvent vraagt aandacht voor de heilige uit Assisi. Gastconservator Henk van Os noemt hem ‘een kluizenaar voor de massa’.

Is het brein ons de baas?

14

De vrije wil is een illusie, zeggen neurowetenschappers. Over een fascinerend debat met grote maatschappelijke implicaties.

16els009z002 2

Bouwput af

26

Zeg Brussel en je zegt lelijkheid, vooral in de Europese wijk. Maar na jaren (ver)bouwen ontluikt daar zowaar iets van schoonheid.

01-03-16 17:16

NUMMER 9

ELSEVIER 5 MAART 2016

4 6 8 11 14

NEDERLAND

20

BUITENLAND

38

ECONOMIE

48

20 23 24 26 30

CULTUUR

74

38

Frankrijk Links staat op springen In Nevada ‘Goed zo Donald, vertel ze hoe het zit!’

Arend Jan Boekestijn In de schaduw van Winston Churchill Verenigd Koninkrijk Poetsen voor de Koningin Italië Mussolini’s geboortedorp ruziet over fascistenmuseum Terug naar de Rif Nederland is een verre herinnering Weekboek Witte Huis In de trechter

41 42 44 47 48 51 52 58

66 69 70

Kinderbijslag Aanpassing aan de lokale levensstandaard lijkt heel wat, maar levert weinig op In de cijfers Niek Hoek For President Syp Wynia Zorgstaat en vakbonden waken over u Fraude Zo sjoemelen anderen met de belasting Wat verder ter tafel komt Len Boot

UW GELD Energie Leef luxe (en bespaar) door de zon Netto Geen hypotheekadviseur meer nodig Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Matteo Brunetti Te koop Blik op de Peperbus

Gezondheid Second opinion is heel gewoon geworden In het lab Een uur aan het woord en helemaal niks gezegd Essay Is er verschil tussen antiprikactivisten en klimaatsceptici?

Lichaam & Geest Vijf miljard mensen aan de bril

DIGITALE WERELD

72

Fysiotherapie Nieuw: tabletnek Mobiel Ook nieuw: de digitale autosleutel Hebbeding Hittecamera De mens achter Babywatcher Tips

74

Franciscus van Assisi Kluizenaar voor de massa In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Een van de beste boeken over Ronald Reagan Stijl Modeshows in New York blijven relevant Taal Awkward Spiritueel Christus aan een wereldbol in Nieuwe Kerk Gastronomie Uit de knijper Hotspot Essential Art Space – Amsterdam Wijn Woest fruit en sprookjesbos Marijke Hilhorst Woolf in Ceylon

78 80 83 84 99 100 102

16els009z003 3

INTERVIEW Liesbeth Wytzes in gesprek met TEFAF-directeur Patrick van Maris van Dijk

62 64

66

Asielcrisis Rutte moet Merkel redden In Den Haag Jong VNL: tussen zeeslag en duinlandschap Gerry van der List Besturen kan best zonder de gratie Gods Hoek van Holland Leven en laten leven in Barneveld Remco Campert Dagelijksheden – Angstdroom Europese Unie Brussel is bouwput af Gemeentenamen Liefst iets met water

34

60

KENNIS

Brieven Foto van de week Idomeni: Bij de dichte grens De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Flexwet: flutwet; Stop daarmee; Molensteen; Weinig te kiezen Verhaal van de week Is het brein ons de baas?

Leven & Dood Edmund ‘Mom’ Wellenstein (1919-2016) Bridge & Puzzels

3

NON SOLUS

Perfecte storm

D

e perfect storm is een aanduiding die in het Engels wordt gebruikt voor een ongelukkige samenloop van elkaar versterkende omstandigheden, met een dramatisch resultaat tot gevolg. De watersnood van 1953 bijvoorbeeld.

Het hoeft geen natuurverschijnsel te zijn. Ook politiek en kiezers kunnen samen afstevenen op een perfecte storm. Zoals dit jaar, gezien alle ontwikkelingen die gaande zijn.

Door de keuzes die Obama heeft gemaakt, lijken de Verenigde Staten elke regie in de wereldpolitiek kwijt te zijn. En van zijn mogelijke opvolgers kun je slechts zeggen dat er wel eens betere zijn geweest.

Tegelijk heeft Europa aan militaire kracht ingeboet door jaren achtereen de defensie-uitgaven terug te brengen, maken de landen van de Europese Unie onderling ruzie, geven ze de schuld aan ‘Brussel’ om hun eigen falen te verbloemen, ligt de enige Europese leider met gezag buiten het eigen continent, Angela Merkel, onder vuur, dreigt een cruciale lidstaat, Groot-Brittannië, de Unie te verlaten, en is de financiële crisis nog niet afgewend.

Tel daarbij op de politici die voortdurend de valse veronderstelling verspreiden dat landen heel goed voor zichzelf kunnen zorgen en samenwerking slechts tot ellende leidt. En dat straks, als de kiezers deze politici gelijk geven, landen elk als klein duimpje aan de slag moeten gaan.

Terwijl intussen een kleine wereldoorlog gaande is in Syrië, waar Rusland en Turkije gebruikmaken van het machtsvacuüm dat Amerika en Europa zelf hebben gecreëerd.

Zorgelijk, want alles bij elkaar zijn dit genoeg ingrediënten voor een perfecte storm.

Arendo Joustra, hoofdredacteur

01-03-16 17:16

14

VERHAAL VAN DE WEEK

5 MAART 2016 ELSEVIER

IS HET BREIN ONS DE BAAS? HERSENEN / Neurowetenschappers betogen dat de vrije wil een illusie is. Dit inzicht stuit op veel weerstand, zowel emotioneel als intellectueel. Gevolg is een fascinerend debat met grote maatschappelijke implicaties, bijvoorbeeld voor de rechtspraak.

Gerry van der List Illustraties Leendert Masselink

A

dolf Eichmann behoort tot de categorie van beruchte Duitse oorlogsmisdadigers. De SS’er belandde in de internationale schijnwerpers toen de Israëliërs hem in 1960 ontvoerden uit Argentinië en vervolgens berechtten in Jeruzalem. Hannah Arendt woonde het proces bij. De filosofe zag geen duivel in de beklaagdenbank zitten, maar een soort ambtenaar die Joden naar de vernietigingskampen stuurde uit blinde gehoorzaamheid. Zij sprak, met een beroemd geworden uitdrukking, over ‘de banaliteit van het kwaad’.

De gewetenloze nazi Eichmann, in 1962 opgehangen, blijft fascineren. Nu vormt hij het middelpunt van een opera van de Diamantfabriek. Eichmann kreeg slechte recensies. NRC Handelsblad sprak van ‘een onbedoelde mix tussen schooltoneel en Jiskefet’.

Maar de makers hebben wel geprobeerd een interessant onderwerp aan de orde te stellen. De opera handelt over de vrije wil. In hoeverre is de mens in staat zelfstandig keuzes te maken en mag hij verantwoordelijk worden gehouden voor zijn gedrag?

Het is een aloude kwestie. De discussie erover heeft eeuwenlang een theologisch karakter gehad. Kenners van de godsdienstgeschiedenis weten bijvoorbeeld dat de Britse monnik Pelagius (circa 360-circa 425) als ketter werd veroordeeld vanwege zijn ge-

16els009z014 14

loof in het bestaan van een vrije wil. Hij verwierp de christelijke doctrine van de erfzonde en dacht dat iedereen onschuldig werd geboren, met een keuze tussen goede en slechte daden. En in de zestiende eeuw stonden twee machtige geesten tegenover elkaar: Maarten Luther (1483-1546) en Desiderius Erasmus (circa 1466-1536). De reformator Luther was ervan overtuigd dat alles is voorbestemd, terwijl de – religieuze – humanist Erasmus meende dat God de mensen een zekere speelruimte heeft gegeven.

In deze seculiere tijd gaat het debat niet meer om predestinatie. De theologen zijn verdrongen naar de marge, het zijn nu hersenonderzoekers die de toon zetten. De Nederlandse neurobioloog Dick Swaab sprak – licht spottend – van ‘neurocalvinisme’. Dit ontkent het bestaan van menselijke keuzevrijheid niet vanwege een almachtige God, maar vanwege een almachtig brein. In het achtste hoofdstuk van zijn bestseller Wij zijn ons brein, dat Luthers beroemde uitspraak ‘Hier sta ik, ik kan niet anders’ als veelzeggend motto heeft, doet Swaab het idee van de vrije wil af als een ‘plezierige illusie’.

Een dergelijke visie heeft belangrijke implicaties. Kijk naar onze houding ten opzichte van criminelen. Het strafrecht is gebaseerd op de gedachte dat mensen verantwoordelijk zijn voor hun daden. Maar het

29-02-16 14:57

ELSEVIER 5 MAART 2016

16els009z015 15

15

29-02-16 14:57

26

NEDERLAND

5 MAART 2016 ELSEVIER

KOLOS Het Berlaymont is de zetel van de Europese Commissie. Het is opgeleverd in 1967 en in 2004 heropend na een verbouwing.

16els009z026 26

29-02-16 13:51

BOUWPUT AF EUROPESE UNIE / Zeg Brussel en je zegt lelijkheid. Stad van beton, auto’s en afzichtelijke Belgische en Europese compromissen. De Europese wijk voldoet in veel opzichten aan het beeld.

Maar na jaren (ver)bouwen, ontluikt in het hart van die wijk zowaar iets van schoonheid. Dit jaar is het klaar – voorlopig.

Foto’s Kristof Vadino Tekst Jelte Wiersma in Brussel

16els009z027 27

29-02-16 13:51

34

INTERVIEW / PATRICK VAN MARIS VAN DIJK

5 MAART 2016 ELSEVIER

‘TEFAF is het Davos van de kunstwereld’ Het is weer tijd voor de ‘beste kunstbeurs van de wereld’: TEFAF, in Maastricht. Met een nieuwe CEO. Patrick van Maris van Dijk (54) stapt in een geoliede machine.

T

Liesbeth Wytzes Foto’s Marco Bakker

toch niet naar Maastricht, die uithoek!”

Maar dat was een gouden greep. Het is overal dichtbij en het is fijn dat er weinig afleiding is. Bovendien is het vanaf Schiphol maar twee uur met de trein.’ Voor Van Maris is dat een verwaarloosbare afstand: hij woont met vrouw en kinderen net buiten Londen en doet er een uur over om naar zijn werk te gaan.

Museumdirecteuren, verzamelaars, iedereen die in kunst is geïnteresseerd, gaat naar TEFAF. In 1970 waren er drie grote beurzen in de wereld; nu zijn dat er bijna driehonderd. Kunstliefhebbers klagen wel eens over ‘fairtigue’, beursvermoeidheid.

EFAF, een van de grootste kunstbeurzen ter wereld, begint vanaf 11 maart weer. Tien dagen lang is Maastricht het centrum van de kunstwereld, en zijn er speciale regelingen voor de superrijke kunstliefhebbers die per eigen vliegtuig of helikopter de beurs bezoeken. De beurzen waar TEFAF uiteindelijk uit ontstond, dateren terug tot 1975. In 1988 verhuisde de beurs naar Maastricht en nam de naam TEFAF aan, The European Fine Art Foundation. Het logo, een gestileerde valk, verwijst naar Valkenburg, waar een van de oorspronkelijke beurzen, Antiquairs Internatian Maris wil liefst alleen over TEFAF onal, was gevestigd. Het scherpe oog van de praten; opmerkingen van wat pervalk moet het oog van de kunstkenner versoonlijker aard stuiten op duidelijke beelden. tegenzin. Hij studeerde geschiedenis in AmTEFAF heeft zich in de afgelosterdam en kwam als werkstupen decennia wel bewezen. Het dent bij Sotheby’s terecht, toen is nu 2016 en er komen elk jaar ‘Iedereen zei, nog gevestigd aan het Amsterongeveer 270 kunsthandelaren Maastricht, damse Rokin. bijeen in het MECC, Maastrichts graag werken, ging die uithoek! daar‘Ik wilde Expositie en Congres Centrum. schilderijen ophangen, Een gouden kasten in elkaar zetten. Ik dacht: Duizenden bezoekers komen speciaal voor deze beurs naar jeetje, dit is een gave wereld! Ik greep’ Maastricht. houd erg van kunst en de veiSinds vorig jaar heeft de beurs een lingwereld is heel dynamisch. Als jongen nieuwe directeur: Patrick van Maris van van 18 vond ik dat allemaal reuze spanDijk, afkomstig van veilinghuis Sotheby’s. nend. Toen ben ik er blijven hangen, zoals Hij is even in Amsterdam en zit, in blauw dat heet. Ik heb overigens wel keurig mijn pak, afwachtend aan een tafeltje van een studie afgemaakt.’ deftig hotel. Op zijn hoede, want interviews Van Maris maakte carrière bij Sotheby’s, geven is niet zijn favoriete tijdsbesteding. waar hij in 1989 werd aangenomen in het Gelukkig de onze wel. taxatiedepartement. In de jaren negentig ‘Iedereen dacht destijds: “Idioot, je gaat werkte hij in Londen, in 1997 keerde hij terug naar Nederland en werd directeur van Sotheby’s Amsterdam in 2003. In 2006 ging PATRICK VAN MARIS VAN DIJK (1961), gehij weer naar Londen, waar hij in 2008 ditrouwd, twee kinderen, werkte na zijn studie recteur van Sotheby’s Europe werd. geschiedenis in Amsterdam vanaf 1989 bij veiVan Maris kwam al jaren op TEFAF. ‘Ik linghuis Sotheby’s. In 2003 werd hij directeur heb er nooit eentje overgeslagen.’ In 2012 van Sotheby’s Amsterdam, in 2008 van Europa. kwam er een verzoek binnen bij Sotheby’s

V

16els009z034 34

van de Chinese autoriteiten in Peking.

‘Ik was toen senior director global initiatives bij Sotheby’s. De Chinezen wilden heel graag een groot kunstevenement in de stad.

Sotheby’s zei: “Dat kunnen wij niet, je moet een grote beurs uitnodigen.” Ik stelde, als Nederlander, voor om met TEFAF te praten.

Het initiatief lag dus bij China en bij Sotheby’s. We zijn gaan praten, maar het moment was niet rijp. Het was gecompliceerder dan we allemaal hadden gedacht, de regels rond invoer, de logistiek, waren zo ingewikkeld.

Bovendien was er bij handelaren onvoldoende vertrouwen dat de interesse en bereidheid tot aanschaf van Westerse kunst al ver genoeg ontwikkeld was.’

TEFAF Beijing kwam er dan niet, uiteindelijk zorgden deze contacten er wel voor dat Van Maris begin 2015 werd gevraagd om directeur te worden van TEFAF toen Paul Hustinx na zeventien jaar daar wilde vertrekken. ‘Ik vond het erg leuk om met hen samen te werken toen we dat project deden met Sotheby’s. Een boeiende kant van de kunstwereld. Ik moest er wel over nadenken, maar niet zo lang. Vorig jaar maart heb ik als het ware incognito rondgelopen op TEFAF, met heel veel handelaren gepraat. Ik heb de notulen van alle bijeenkomsten van het executive committee gelezen.’

D

it is dus eigenlijk Van Maris’ eerste eigen TEFAF. Doet hij het anders?

Niet echt: hij noemt de organisatie een ‘eingespieltes Team’, een club die op elkaar is ingespeeld.

‘De plattegrond is een beetje anders.

Maar we brengen weer 270 van de beste handelaren ter wereld met de beste kunst, en dat zal niet veranderen. Meer dan dat aantal kan niet, we puilen nu al enorm uit en hebben een lange wachtlijst. Het verloop is niet groot en handelaren willen heel graag op de beurs staan.’

Daar heb je niet zomaar een plek, en zelfs

29-02-16 15:29

‘Ik dacht: wat is dit een gave wereld!’

16els009z035 35

29-02-16 15:30

38

5 MAART 2016 ELSEVIER

Villard/Niviere/SIPA/HH

BUITENLAND

De twee linkse kopstukken die in de ogen van veel PS-leden en -kiezers te zeer zijn verrechtst: president François Hollande (links) en premier Manuel Valls

Links staat op springen

FRANKRIJK / Uitgerekend de linkse president Hollande tast de comfortabele positie van de Franse werknemer aan. Onverteerbaar voor zijn partijgenoten.

Eveline Bijlsma in Parijs

‘H

et is op dit moment net de Titanic,’ zei een partijbons met gevoel voor pathos tegen Le Figaro. ‘Een deel van de leden probeert in een reddingsboot te komen, ik sta nog op de brug. Maar het is wachten op het moment dat het schip in tweeën breekt.’

Ruim twee weken geleden lekte uit dat François Hollande aan het Franse arbeids- en ontslagrecht wil tornen – terreinen

16els009z038 38

waarop Frankrijk hopeloos achterloopt. Het wetsvoorstel, dat het voor werkgevers eindelijk makkelijker maakt om personeel te ontslaan en dus aantrekkelijker om mensen aan te nemen, is een nog onbenut middel in de strijd tegen de hoge Franse werkloosheid. Het plan ontketende de felste strijd ooit binnen de Parti Socialiste (PS) sinds de oprichting in 1969.

Ex-socialist Caroline de Haas begon online de petitie ‘Loi travail, non merci’ (Werkwet, nee bedankt), die inmiddels ruim

800.000 keer is ondertekend.

Zwaargewicht Martine Aubry, die als minister van Werkgelegenheid in 2000 de 35-urige werkweek invoerde, opende een frontale aanval op het beleid van Hollande en premier Manuel Valls in Le Monde met het ingezonden stuk ‘Genoeg is genoeg’. Vervolgens kondigde ze aan dat ze zich terugtrekt met twee getrouwen uit het partijbestuur. Valls gooide olie op het vuur door op te merken dat ‘sommige opvattingen binnen links onverenigbaar zijn, en dat we ons

daarbij neer moeten leggen’. Ook liet hij weten ‘tot het uiterste te gaan’ om de hervorming door te voeren. Uiteindelijk nam hij gas terug: bespreking van het wetsvoorstel in de ministerraad werd afgelopen week met veertien dagen uitgesteld om nog eens met de vakbonden te praten.

Dat Valls en Hollande de 35-urige werkweek willen aanpakken – een van de heilige huisjes van links – is niet eens het struikelblok. Wat zelfs de meest gematigde bond CFDT tegen de borst

01-03-16 13:52

39

ELSEVIER 5 MAART 2016

OOK TERREURAANPAK IS SPLIJTZWAM LINKS De linkerflank van de PS keerde zich fel tegen een antiterreurmaatregel van Hollande. Hij wil het Franse paspoort afnemen van veroordeelde terroristen die twee nationaliteiten hebben. Volgens linkse critici ontstaat zo ongelijkheid: mensen met alleen een Frans paspoort kunnen deze straf niet krijgen, omdat ze dan stateloos worden. Justitieminister Christiane Taubira stapte op vanwege het plan. Met steun van rechts kwam de maatregel door het parlement, maar de Senaat is het voorstel momenteel aan het herschrijven. Er is bovendien een grondwetswijziging nodig.

Somber

Denken PS-stemmers dat partij implodeert?

Geen mening 1 Nee 3 Waarschijnlijk niet

Ja 21

22 %

53 Waarschijnlijk ©ELSEVIER

BRON: LE MONDE, 26 FEBRUARI

stuit, is het verlagen van de ontslagvergoeding en het versoepelen van het ontslagrecht als het economisch tegenzit. ‘Dat bedrijven en werknemers een akkoord kunnen sluiten dat de bonden en brancheovereenkomsten buitenspel zet, is ook vrij revolutionair,’ zegt Fabien Escalona (28) van politiek onderzoeksinstituut Sciences Po. ‘Hollande stelt de bespreking uit om de boel te kalmeren.’

Het gemor op de linkerflank van de PS begon al toen Hollande koud op het Élysée zat. Het groepje tegenstanders groeide toen het staatshoofd in 2014 een ‘liberale wending’ nam door een lastenverlichting voor het bedrijfsleven in te voeren. De ontevredenheid van deze ‘frondeurs’ breidde zich uit naar niet-economische onderwerpen. Liefst 92 volksvertegenwoordigers stem-

16els009z039 39

den tegen het plan om terroristen hun Franse nationaliteit af te pakken.

Waarom de president ruim een jaar voor de verkiezingen met zo’n omstreden voorstel op de proppen komt, is onduidelijk. Wil Hollande redden wat er te redden valt, nu hij na een kleine opleving weer net zo impopulair is als vóór de aanslagen van 13 november?

Hoopt hij toch nog in de annalen te belanden als de Franse Gerhard Schröder? Een mysterie, volgens Escalona. ‘Het lijkt wel alsof het staatshoofd alles achterstevoren doet. Ook zijn eerste premier, Jean-Marc Ayrault, had liever gezien dat hij in de eerste jaren van zijn ambtstermijn de broekriem aanhaalde, zodat er in de laatste twee jaren wat meer speelruimte zou zijn.’

Franse media vragen zich af of de eens machtige PS de lente wel haalt. Sommigen zien in de grote verdeeldheid de voorbode van een schisma, maar Escalona vermoedt dat de partij de gelederen in elk geval tot 2017 gesloten houdt. ‘Socialisten die het niet met de lijn eens zijn, kunnen niet blijven roepen, maar toch op hun plek blijven zitten. Dat Martine Aubry opstapt uit de directie, betekent heel wat. Toch heeft niemand er belang bij als de boel nu uit elkaar knalt, want dan maakt de partij geen enkele kans bij de presidentsverkiezingen.’

Valls heeft laten weten dat hij met de bonden wil praten, maar dat het voorstel wel overeind moet blijven. ‘De premier zoekt de grenzen op, en heeft daarmee een strategisch doel,’ zegt Escalona.

‘Doordat het Franse kiesstelsel geen evenredige vertegenwoordiging kent, maken kleine partijen weinig kans. Op deze manier wordt een kunstmatig tweepartijenstelsel in stand gehouden, dat nu tegen het einde van zijn houdbaarheid aan loopt. Valls anticipeert op een situatie waarin de regeringspartij geen meerderheid meer haalt in het Parlement.’ Hij zou dan wel iets zien in een coalitie van gematigd rechts, het centrum en de socialisten die voor een vrije markteconomie zijn. Zo wordt binnen links al voorgesorE teerd op een interne breuk.

IN NEVADA

‘Goed zo Donald, vertel ze hoe het zit!’

EMILE KOSSEN Behaalde in 2013 zijn bachelor American Studies in Groningen.

Sinds september 2015 is hij onlineredacteur bij Elsevier.

‘Ik ben helemaal klaar met beroepspolitici die enkel aan hun eigen belangen denken,’ zegt Linda Bartlett (57). Ze staat samen met haar dochter Alexandra (26) in de lange rij buiten een casino in Sparks (90.000 inwoners), Nevada. Het is 9 uur ’s ochtends, drie uur later spreekt de Republikeinse presidentskandidaat Donald Trump er.

Naast moeder en dochter – die een eigen winkel hebben waar ze Belgische chocolade verkopen – zijn zo’n 2.000 anderen naar het afgelegen woestijnstadje gekomen. Het zijn brandweermannen, ondernemers, studenten en gepensioneerden.

Sommigen hebben urenlang gereisd om een glimp op te vangen van ‘The Donald’.

Velen zijn boos op de gevestigde orde.

Een rally van Trump lijkt meer op een concert van een rockster dan op een politieke bijeenkomst. Zijn retoriek – Amerika moet weer gaan winnen – en zijn constante stroom verbale aanvallen worden ontvangen met enthousiast gejuich en geklap. ‘Goed zo Donald, vertel ze hoe het zit!’ schreeuwt iemand in het publiek.

Anders dan de rest

De campagnebijeenkomst in Sparks trok zo’n tweeduizend Trump-fans

De electorale successen van de antipoliticus hebben analisten verrast. Trump zelf noemt het de start van een politieke beweging. Tot dusver trok hij veel kiezers die niet eerder naar de stembus kwamen tijdens de primaries. Het leidde er mede toe dat bij de eerste vier voorverkiezingen een recordaantal Amerikanen hun stem uitbracht.

In voorgaande jaren waren Linda en Alexandra geregistreerd als Democraten. Voorverkiezingen gingen steevast aan hen voorbij. De opkomst van Trump heeft dat veranderd.

‘Trump is anders,’ zegt Alexandra opgewonden na de speech, met een gesigneerd boek van de zakenman in haar hand. ‘Hij zit niet vast aan allerlei rijke donateurs, hij betaalt zijn hele campagne zelf. Trump kan zich echt gaan inzetten voor average E Joe – de gewone Amerikaan.’

01-03-16 13:52

52

ECONOMIE

5 MAART 2016 ELSEVIER

Zo sjoemelen anderen met de belasting FRAUDE / Het is weer tijd voor de belastingaangifte. Ook dit jaar zullen tienduizenden Nederlanders fraude plegen. Hoe komen ze daarmee weg? En wat doet de fiscus om hun de voet dwars te zetten?

Jean Dohmen Illustraties Eliane Gerrits

16els009z052 52

29-02-16 14:20

53

ELSEVIER 5 MAART 2016

D

e meeste mensen zouden geen perken van fraudegevoelige aftrekposten, oog meer dichtdoen. Maar voor zoals zorgkosten voor chronisch zieken. Wat tienduizenden Nederlanders is ook helpt, is dat de fiscus steeds meer gegesjoemelen met belastingen iets vens automatisch krijgt aangeleverd. Loon, waarvan ze niet wakker liggen. hypotheek, pensioen en banksaldo, bijvoorEen kat-en-muisspel is het in hun ogen, beeld, hoeft de belastingplichtige zelf niet waarbij zij de muis zijn en de fiscus de kat meer in te vullen. De ruimte om te rommeis. Zij houden vermogen in het buitenland len, maar ook om per ongeluk verkeerde gevoor de Belastingdienst verborgen, verzwijtallen in te vullen, neemt daardoor duidegen neveninkomsten of voeren niet belijk af. Als huurder hypotheekrente aftrekstaande aftrekposten op. ken, kan niet meer.

Belastingfraude is voor veel NederlanGerommel ders vooral een fenomeen uit Zuid-Europa.

Maar opvallend veel Nederlanders billijken Maar sjoemelen gebeurt nog steeds, al gaat gesjoemel met de aangifte. Bijna één op de het volgens fiscaal advocaat Marc Schoentien particuliere belastingplichtigen vindt makers (48) uit Den Bosch bij particulieren fraude aanvaardbaar, één op de zes staat er qua bedragen vaak om ‘gerommel in de neutraal tegenover, blijkt uit de Fiscale Momarge’. ‘Zeker vergeleken met bedrijven. De nitor van de Belastingdienst. Het risico te gewone loonslaaf, met één baas, een hypoworden betrapt nemen zij op de koop toe. theek en wat spaargeld, die kom ik in mijn De kans dat fraudeurs echt gepakt worden, praktijk ook niet tegen. Je moet denken aan acht de helft van de Nederlanders ook niet mensen die bijklussen en dat niet opgeven. zo groot (zie ‘Niet zo bang’ op pagina 55).

Maar zwart werk is niet uit te bannen. Als ze Het lijkt absurd, maar de Nederlandse door de mand vallen, is dat vaak omdat ieoverheid heeft geen idee hoeveel inkomsten mand klikt. De fiscus wil dan weten hoe ze ze precies misloopt. Naar de omvang van hun bolide hebben betaald.’ De Belastingdeze ‘tax gap’ blijft het gissen. In 2013 werd dienst jaagt sinds 2014 op deze ‘windhapde totale omvang van belastingfraude – niet pers’, mensen met een laag wit inkomen en alleen van particulieren, maar ook van beeen luxe levensstijl. drijven – geschat op minimaal 4 miljard Er wordt gerommeld met aftrekposten. euro per jaar. Op basis van steekproeven bij Mensen proberen meer zorg- en studiekosparticulieren tussen 2008 en 2010 concluten, of niet gedane giften van de belasting deerde de Belastingdienst dat het naleaf te trekken, in de hoop dat de fiscus hen vingstekort, zoals het in jargon heet, ergens niet controleert. ‘Mensen zien altijd mogetussen de 1,6 (2008) en 0,8 miljard (2010) lijkheden,’ zegt Robin Steenman (45), fiseuro per jaar zweeft. Bij die bedragen gaat caal advocaat uit Den Haag. ‘Het gaat ook het niet alleen om mensen die willens en vaak om handeltjes die ze niet opgeven.’ wetens verkeerde cijfers invulGeld op bankrekeningen in len, maar ook om belastinghet buitenland is lastiger te ‘Als ze door plichtigen die dat per ongeluk verbergen. Belastingdiensten doen. de mand vallen, kunnen tegenwoordig makkeDe Belastingdienst is optigegevens uitwisselen, is dat meestal lijker mistisch: volgens de fiscus waardoor de pakkans stijgt. omdat iemand Alleen al tussen september neemt het gesjoemel af. Dat is heeft geklikt’ mede een gevolg van het in2013 en juli 2014 biechten

16els009z053 53

29-02-16 14:20

74

5 MAART 2016 ELSEVIER

CULTUUR

Kluizenaar voor de massa RELIGIE / Het Catharijneconvent vraagt aandacht voor Franciscus. Gastconservator Henk van Os werpt in Umbrië alvast licht op zijn favoriete heilige.

Franciscus van Assisi in meditatie, onbekende kunstenaar (circa 1630)

Gerry van der List in Assisi

H

enk van Os geniet. De bekende kunsthistoricus voelde aanvankelijk niet zoveel voor het plan journalisten mee te voeren naar Assisi om de geesten rijp te maken voor een expositie die hij als gastconservator samenstelt voor het Catharijneconvent in Utrecht. Het stadje in de Italiaanse regio Umbrië heeft te lijden onder hordes pelgrims met een grote belangstelling en bewondering voor zijn be-

16els009z074 74

roemdste zoon: Franciscus. Maar nu, in februari, is het nog vrij rustig in de bedevaartplaats, terwijl de zon toch al lekker schijnt over historische locaties die moeilijk anders dan schilderachtig kunnen worden genoemd. Bovendien biedt de reis Van Os (78) de gelegenheid te doen wat hij als weinig anderen kan: mooie verhalen vertellen over boeiende zaken en personen.

Franciscus (1181/2-1226) fascineert de Amsterdamse universiteitshoogleraar al zeker een halve

eeuw. Al jong maakte hij kennis met de theorie van de negentiende-eeuwse Duitse kunsthistoricus Heinrich Thode dat de stichter van de orde der franciscanen het begin inluidde van de Renaissance. Franciscus’ christelijke individualisme ging vooraf aan dat van de latere humanisten. Het was wel een bijzonder, middeleeuws soort individualisme dat, met zijn diep doorleefd gevoel van verbondenheid met Gods schepping, sterk afwijkt van moderne inzichten en behoeften. ‘In de ja-

ren zeventig had je van die praatgroepen waarin je te horen kreeg dat je gewoon jezelf moest zijn,’ legt Van Os uit. ‘Dat vond ik een nogal onnozele boodschap. Franciscus wilde juist met hart en ziel iemand anders zijn. Hij werd mijn heilige. Naarmate ik me langer met hem bezighoud, krijg ik wel steeds sterker de indruk dat hij me ontglipt. Franciscus was, in al zijn eenvoud, een complexe figuur met veel gedaanten.’

Van Os neemt dit jaar afscheid van de Universiteit van Amster-

29-02-16 12:08

75

ELSEVIER 5 MAART 2016

Scala, Florence 2006

Links: Franciscus door Bonaventura Berlinghieri (1235)

Badische Landesbibliothek

Museum Catharijneconvent is het nationaal museum voor christelijke cultuur en geschiedenis, gevestigd in een voormalig klooster in hartje Utrecht. Van 5 maart tot en met 5 juni presenteert het de expositie Franciscus. De tentoonstelling laat zien hoe kunstenaars de vele gestalten van de heilige uit Assisi, van wonderdoener tot dierenvriend, hebben verbeeld. Gastconservator Henk van Os geeft op zondag 10 april in Tivoli/Vredenburg in Utrecht een college over de heilige.

Museum Catharijneconvent, Utrecht

FRANCISCUS, MAN VAN VELE GESTALTEN

Christus als Man van Smarten, beeld uit 1520

Dondersteen

Museum Catharijneconvent, Utrecht

Als dierenvriend, psalter uit 1230-1240

Andrea Angelucci

Franciscus als Alter Christus (1470-1480)

Links: Henk van Os geeft uitleg in de monumentale basiliek in Assisi

dam als hoogleraar. Het was een van zijn talrijke bezigheden in een druk bestaan. Zo gaf hij van 1989 tot 1996 als directeur leiding aan het Rijksmuseum in Amsterdam en bracht hij welsprekend zijn liefde voor kunst over in de tv-programma’s Beeldenstorm en Museumschatten. Maar er was ook steeds het verlangen naar rust en afzondering dat hij herkent in Franciscus. ‘Hij was een charismatisch springertje dat mensen op de been wist te brengen en te inspireren. Tegelijk ontvluchtte

16els009z075 75

hij de wereld graag. Hij was een kluizenaar voor de massa, zou je kunnen zeggen.’

Veel in Assisi herinnert aan Franciscus. De souvenirwinkels puilen uit met zijn beeltenissen en op maar liefst drie verschillende plaatsen wordt beweerd dat de grote heilige er is geboren. Maar het belangrijkste eerbetoon is de monumentale basiliek die stamt uit de dertiende eeuw. Twee jaar na zijn dood in 1226 werd Franciscus al heilig verklaard. Toen werd ook begonnen met de bouw van

voor de miljoenen pelgrims die jaarlijks naar Assisi komen. Zij is tevens de moederkerk van de minderbroeders, zoals de leden van de door Franciscus gestichte bedelorde worden genoemd. Met enorme voortvarendheid hebben ze zich over de wereld verspreid.

In 1228 kwamen ze naar Nederland, waar ze in Den Bosch een klooster stichtten. In de RoomsKatholieke Kerk verwierven ze aanzien en invloed. In 1288 al werd een franciscaan gekozen tot paus: Nicolaas IV.

een kerk waarnaar in 1230 zijn gebeente werd overgebracht. Broeder Elias van Cortona, vertrouweling van Franciscus en later generaal-overste van diens orde, fungeerde op verzoek van de paus als bouwopzichter. Op de crypte en de zogeheten benedenkerk verrees de decennia erna een andere kerk, eveneens een fraai voorbeeld van Italiaanse gotiek. In 1253 kon paus Innocentius IV de gehele basiliek inwijden.

De Basilica di San Francesco vormt de belangrijkste attractie

Bij het verspreiden van hun blijde boodschap beseften de minderbroeders hoe belangrijk kunst als promotiemiddel kon zijn. Door op schilderijen de bijzondere verdiensten en prestaties van Franciscus te belichten, droegen zij bij aan diens bekendheid en status.

Ze maakten kunst om te prediken.

Hierbij schakelden ze niet de minste kunstenaars in. Zo hadden zij Giotto di Bondone (1266/7-1337) als artistieke bondgenoot. Aan de vader van de moderne schilderkunst worden – misschien niet terecht – de 28 fresco’s toegeschreven op de muur van de basiliek in Assisi die het levensverhaal van Franciscus in beeld brengen.

Het is een gekuist verhaal, gebaseerd op het heiligenleven van de hand van Bonaventura (12211274), de invloedrijke theoloog die lang aan het hoofd stond van de orde der minderbroeders. Er is geen aandacht voor de losbandige jeugd van Franciscus, vol wereldse genietingen. Hij was, in de woorden van Van Os, ‘een ongelooflijke dondersteen’.

Franciscus’ vader, een rijke lakenkoopman, maakte zich ernstige zorgen. Die werden er niet minder op toen zijn zoon, na een krijgsgevangenschap en langdurige ziekte, voor een volstrekt andere levenswijze koos. Hij wijdde zich geheel aan God in een leven vol gebed en inzet voor de armen.

Zijn bezittingen gaf hij weg. Zijn geliefde werd niet zijn vriendin Clara, later ook heilig verklaard en stichter van de orde der claris-

29-02-16 12:08