Elsevier weekblad nr 30-2015

NUMMER 30 • 71STE JAARGANG • 25 JULI 2015 • € 5,95

PRESIDENT POROSJENKO OVER HET GEVAAR VAN POETIN

JAREN ’80

‘Dit was echt RaRa’

HOE DE POLITIE DE TERREURVERDACHTEN VOND EN WEER MOEST LATEN LOPEN

NETWERKEN OP NIVEAU

15els030z001 1

Hoe raar zijn de coywolf en grolar?

AP

In de rij om lid te worden van de club van Merlin Melles

MIX-DIEREN

21-07-15 17:45

2

ELSEVIER / INHOUD

25 JULI 2015 ELSEVIER

Omslag ANP inzet Rachel Zonnevled

Netwerk op niveau 58 Ondernemers staan in de rij om lid te mogen worden van businessclub fCN. Maar op­ richter Merlin Melles houdt het graag exclusief.

Grolar en coywolf 72 Door klimaatverandering ont­ staan allerlei hybride dieren zoals de grolar, een kruising tussen ijsbeer en grizzly. Wat moeten we met die beesten?

Omslagartikel ’Dit was echt RaRa!’ 14 RaRa is altijd hét raadsel van de jaren tachtig gebleven. Wie zaten er achter deze geweld­ dadige terreurgroep? Dertig jaar na de eerste van dertien aanslagen reconstrueert Elsevier de lange zoektocht van de politie. ‘RaRa was een echte terreurclub, een soort RAF in het klein.’

Jeugdseries 80 De nieuwe dramaserie 4JIM kan jongeren niet bekoren.

Dat wakkert opnieuw de ­discussie aan over het nut en de noodzaak van NPO3.

Asielzoekers in sportpaleis 30

Petro Porosjenko 50

Afspraken om immigranten te spreiden, passen in een lange Europese traditie om tot een systeem te komen. Gaat het nu werken?

De president van het door een burgeroorlog geteisterde Oekraïne is duidelijk. ‘Rusland heeft al meer dan genoeg grondgebied.’

15els030z002 2

21-07-15 17:45

NUMMER 30

ELSEVIER 25 JULI 2015

4 6 8 11 14

NEDERLAND

30

BUITENLAND

42

ECONOMIE

54

30

36

Immigratie Gaat het Europese asielsysteem nu wel werken?

In Brussel Er gloort weer hoop voor de boerenborrel Gerry van der List Wantrouwen jegens EU getuigt van democratische gezindheid Hoek van Holland Leerdam In Nederland Bonifatius heette eerst Wynfreth Essay Hoe komen progressieven toch aan hun gunstige reputatie?

38

Jelte Wiersma in gesprek met de Poolse hoogleraar Jan Zielonka

42

Frankrijk Half jaar na terreuraanslag staan redacteuren van Charlie Hebdo lijnrecht tegenover elkaar In Rome Een toast op verboden boeken Arend Jan Boekestijn Ontzetting in de Arabische wereld Malta Vluchtheuvel in zee Pakistan Waar is Malala?

Interview Oekraïense president Petro Porosjenko: ‘Ik ben een president van vrede’

33 34

45 46 50

54 57 58 62 64

66

KENNIS

72

CULTUUR

80 15els030z003 3

Brieven Foto van de week Zürich: Sip afscheid van Sepp De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Oorlog escaleert; Beroepsfout; Tegenstrijdig; Zeg eens iets Verhaal van de week Wie zaten er achter terreurgroep RaRa?

INTERVIEW

Afval Bedrijven pikken graantje mee van textielinzamelcontainers In de cijfers Geen smoothie zonder bessen Syp Wynia Gebroken beloften en onjuiste argumenten Netwerken Ondernemers staan in de rij om lid te mogen worden van businessclub fCN Wat verder ter tafel komt Frank Koster Top-100 der beleggingsfondsen Amerikaanse aandelenmarkt en gezondheidszorg voorop

UW GELD

68 70

Vereniging Dorpelingen sporten goedkoper Netto Bewaar de bon voor de verzekering Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Thomas de Regt Te koop Gelderse historie

72 76

Dierecologie Door klimaatverandering ontstaan hybride dieren Lichaam & Geest Darmbacterie als huurling

78

80

DIGITALE WERELD Huwelijk Wel of niet delen Sensor Druktemeter Hebbeding Turing Phone De mens achter trakkies. Tips

91

Televisie Nieuwe dramaserie 4JIM kan jongeren niet bekoren In première Selectie uit het cultuuraanbod Uit & Thuis Film She’s Funny That Way van Peter Bogdanovich Stijl Givenchy boekt succes met mode voor ondeugende types Taal Kunstenares Spiritueel Toegewijd aan de Here Gastronomie Brandade Hotspot Oude Kerk – Amsterdam Wijn Subtiel wit uit Zuid-Frankrijk Marijke Hilhorst Weg van de stad

92 94

Leven & Dood Gijs Scholtens (1946-2015) Bridge & Puzzels

82 84 86 88

3

NON SOLUS

RaRa

I

n dit nummer staat een artikel over de gewelddadige terreurgroep RaRa, die in de jaren tachtig politieke aanslagen pleegde. Die waren vooral gericht tegen vestigingen van oliemaatschappij Shell en de zelfbedieningsgroothandel Makro.

Doden zijn er nooit gevallen, maar de toenmalige officier van justitie sprak desondanks in 1988 van ‘terroristische misdaden’. De schade was dan ook enorm, en de chantage had effect. De eigenaar van Makro trok zich terug uit Zuid-Afrika.

Wie allemaal betrokken waren bij RaRa, is altijd een mysterie gebleven, zoals menige wetenschappelijke publicatie enigszins spijtig vaststelt. Mogelijk is de naam RaRa door uiteenlopende losse groepjes gebruikt.

Uiteindelijk is er maar één verdachte veroordeeld.

In een poging een tipje van de sluier op te lichten, heeft Elsevier contact gezocht met de leiders van het toenmalige rechercheteam. Dit idee ontstond toen de redactie vorige jaar werkte aan een special over veertig jaar terrorisme in Nederland en weer op het RaRa-mysterie stuitte.

Zo is het verhaal een reconstructie geworden van de moeilijke en moeizame zoektocht van de politie naar de daders. Uiteraard is het háár kant van het verhaal. En na bijna drie decennia is haar toon eerder berustend dan gefrustreerd.

Zolang nog steeds weinig bekend is van RaRa, kan ze niet echt geschiedenis worden. En gaat het in feite om onverwerkt verleden, dat nog steeds zijn plaats zoekt in de vaderlandse annalen.

Een natie moet kunnen vergeten, stelde Ernest Renan.

Maar een natie kan dat pas, als de hele puzzel is gelegd.

Arendo Joustra, hoofdredacteur

21-07-15 17:45

ZÜRICH / SIP AFSCHEID VAN SEPP

Fliegende Blätter

Fliegende Blätter, zo heette het gevreesde satirische weekblad dat tot 1944 in Duitstalig Europa verscheen. Die verbinding zal Sepp Blatter, de ­aftredende voorzitter van de FIFA, niet hebben gelegd toen hij bij een persconferentie van de internationale voetbalorganisatie op 20 juli in ­Zürich door een demonstrant werd bedolven onder een wolk van (valse) dollar­biljetten. ‘Schoonmaken die bende, voordat we verder kunnen!’ riep Blatter. Ook aan deze dubbelzinnigheid zal de in opspraak geraakte Zwitser niet hebben gedacht. Er wacht zijn opvolger een augiasstal.

Fabrice Coffrini/AFP/ANP

15els030z006 6

21-07-15 16:51

15els030z007 7

21-07-15 16:51

14

VERHAAL VAN DE WEEK

25 JULI 2015 ELSEVIER

ANP

‘Dit was echt RaRa!’

15els030z014 14

21-07-15 16:36

15

ELSEVIER 25 JULI 2015

Bomaanslag bij Makro in Duivendrecht op 17 september 1985 was de eerste die RaRa claimde

TERRORISME / RaRa bleef altijd hét raadsel van de jaren tachtig. Wie zaten er achter deze gewelddadige terreurgroep? Dertig jaar na de eerste echte RaRaaanslag reconstrueert Elsevier de zoektocht van de politie naar de daders. Wat vindt die van de afloop?

Paul Andersson Toussaint

H

et is de nacht van 6 op 7 maart 1988. Een observatieteam van de politie volgt in Amsterdam een 29-jarige man en een 35-jarige vrouw. Die zijn vanaf een kraakpand aan de Overtoom 274 onderweg naar de wijk Slotervaart. Het observatiekoppel maakt deel uit van het Landelijk Coördinatie Team (LCT), dat in januari 1987 in het diepste geheim is opgericht om de beruchte RaRa-bende op te rollen.

Die heeft in korte tijd een reeks van politieke aanslagen gepleegd.

De twee Amsterdammers die de politie volgt, zijn René Roemersma en zijn vriendin Henneke Hagen; het LCT beschouwt ze als twee van de vier kernle-

CHRONOLOGIE 17 SEPTEMBER 1985 Eerste door

RaRa geclaimde aanslag. Op Makro-vestiging in Duivendrecht 10 JANUARI 1987: Makro trekt zich terug uit Zuid-Afrika na zoveelste aanslag 15 JANUARI 1987 Landelijk Coördinatie Team begint 11 APRIL 1988 Invallen bij en aanhoudingen van tien RaRaverdachten. Alleen René Roemersma wordt vervolgd 10 AUGUSTUS 1988 Begin proces tegen Roemersma 3 JANUARI 1989 Hoger beroep levert Roemersma zoveel strafvermindering op dat hij vrijkomt x

15els030z015 15

21-07-15 16:29

66

25 JULI 2015 ELSEVIER

UW GELD

Voetbal is in vergelijking met andere sporten relatief goedkoop

Dorpelingen sporten goedkoper VERENIGING / Zes miljoen Nederlanders spannen zich wekelijks in bij een van de 40.000 sportclubs. Wat kost al dat gesport van u of uw kind?

Lennaert Lubberding

O

ver enkele weken maken miljoenen Nederlandse amateursporters zich weer op voor een nieuw seizoen. Trai­ ningen beginnen, contributies voor voetbal en hockey worden weer afgeschreven, tennis- en paardrijlessen betaald. Wat kost al dat gesport jaarlijks?

Sporters zijn gemiddeld 230 euro per jaar kwijt aan contribu­ ties en lesgelden, blijkt uit de ING Budgetbarometer van juni 2014.

De bestedingen aan kleding en schoenen bedragen gemiddeld 80 euro, plus 40 euro aan overige sportattributen. Teamsporten zijn over het algemeen goedkoper dan individuele sporten.

Voetbal is met ruim 1,2 miljoen beoefenaars nog altijd de popu­ lairste sport van Nederland en, in vergelijking met andere sporten, relatief goedkoop. Volgens het Nibud Budgethandboek 2014 be­ taalt een volwassene gemiddeld 216 euro contributie per jaar, kin­ deren 156 euro per jaar.

15els030z066 66

De KNVB heeft geen invloed op de contributie die clubs vragen.

‘Dat bepalen verenigingen zelf,’ zegt woordvoerder Koen Adri­ aanse (27). Naar schatting gaat zo’n 15 procent van de begroting van een voetbalclub naar de KNVB. Daarnaast vraagt de ge­ meente een vergoeding voor de verhuur van de voetbalvelden, een ander deel gaat naar het on­ derhoud van velden en kantine.

Sommige gemeenten verlangen ook onroerendezaakbelasting.

De hoogte van de contributie verschilt per leeftijd en regio. Voor de allerjongsten (tot 7 jaar) vragen clubs buiten de Randstad zo’n 50 tot 100 euro per jaar; voor kinde­ ren van 7 tot 18 zo’n 100 tot 200 euro; senioren (18 jaar en ouder) betalen 150 tot 250 euro per jaar.

In de Randstad liggen de tarie­ ven hoger. Bij Swift, in hartje Am­ sterdam, betalen senioren 300 euro: bijna twee keer zoveel als bij het Zeeuwse VV Domburg, waar het lidmaatschap 152,50 euro kost.

Bij junioren is het verschil nog groter: 267 tegen 87 euro.

Voor een tenue (voetbalschoe­ nen, shirt, broek, sokken en scheenbeschermers) is een ama­ teurvoetballer gemiddeld 100 tot 200 euro kwijt. Veel clubs geven outfits gratis in bruikleen.

Wie hockeyt of hockeyende kinderen heeft, is een stuk duur­

Koning Voetbal

Leden per sportorganisatie Voetbal Tennis Golf Hockey

1.213.729 625.666 589.773 397.056 241.163

Gymnastiek

240.551

Paardrijden

208.378

Atletiek

142.669

Zwemmen

140.835

Volleybal

116.354

Schaatsen

95.810

Korfbal

91.526

Skiën

87.120

©ELSEVIER

BRON: NOC*NSF 2013

der uit. Een tenue (bitje, shirt, rokje/broek, sokken, scheen­ beschermers, schoenen) kost u minstens 150 euro. De prijs van een stick varieert van enkele tien­ tjes tot meer dan 300 euro voor één gemaakt van carbon.

In ruim tien jaar is het aantal hockeyers verdubbeld. Clubs wor­ den overspoeld met jeugdspelers.

Prijzen voor het lidmaatschap lig­ gen flink hoger dan bij de gemid­ delde voetbalclub. Volgens het Ni­ bud zijn jeugdhockeyers al snel 100 euro per jaar meer kwijt.

Zeker in de Randstad zijn be­ dragen boven de 300 euro geen uitzondering. Wie in de winter ook wil meedoen aan de zaalcom­ petie, betaalt nog eens een extra contributiebedrag.

Ook paardrijden behoort tot de vijf populairste (verenigings-) sporten in Nederland. Ook hier geldt weer dat ruiters in de buurt van Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht duurder uit zijn dan, bijvoorbeeld, op de Veluwe.

Tarieven zijn afhankelijk van: groeps- of privéles, pony of paard,

20-07-15 12:12

67

ELSEVIER 25 JULI 2015

NETTO

Bewaar de bon VERZEKERING / Vermiste bagage claimen is gebonden aan regels, maar reizigers kunnen soms rekenen op coulance.

Olivier van Paasschen

Arie Kievit/HH

B

kind of volwassenen. Gemiddeld kost een groepsles van een uur 15 euro. Dat lijkt mee te vallen, maar wie bijna elke week lest, ziet de kosten oplopen tot boven de 600 euro per jaar. Ook de uitrusting van een ruiter is prijzig. Voor een cap, rijbroek, body­protector en laarzen bent u zo 300 euro kwijt. Om de kosten te drukken, wordt veel onderling verkocht.

Marktplaats staat er vol mee.

Voor een tennis­lidmaatschap betaalt u tussen de 100 en de 300 euro per jaar. Wie ook op les wil, betaalt vaak het dubbele. Een abonnement in een stad is duurder dan in een dorp.

Doorgaans geldt: hoe groter de vereniging, hoe duurder het lidmaatschap. Bij veel verenigingen kunnen scholieren, studenten en 65-plussers korting krijgen. Ook geven amateurverenigingen korting aan leden die zich als vrij­ williger willen inzetten voor de club. Wie bereid is een paar keer per jaar kantinedienst te draaien, kan zo 50 tot 75 euro per jaar be E sparen.

15els030z067 67

agage verliezen tijdens uw vakantie is vervelend. Niet alleen omdat het doen van aangifte van verlies of diefstal bij de lokale politie veel tijd kost, maar ook omdat spullen die nodig zijn voor uw vakantie, zoek zijn. Gelukkig is er voor dit soort situaties de reisverzekering. U hebt er al een voor 35 euro per jaar.

Reisverzekeringen van de drie grote Nederlandse verzekeraars, Delta Lloyd, Univé en AEGON, vergoeden schade tot bedragen tussen de 1.000 en 3.750 euro. Het exacte bedrag hangt af van de polis en het aantal op de polis verzekerde personen. AEGON biedt bijvoorbeeld een gezinsverzekering met een dekking tot 5.000 euro.

Wat bij verlies wordt vergoed, verschilt sterk per verzekeraar en per polis. Ook geldt vaak een plafond aan het verzekerde bedrag per artikel. Univé bijvoorbeeld keert bij verlies van juwelen maximaal 500 euro uit, terwijl het tot 2.500 euro uitkeert bij verloren elektronica. Bij Delta Lloyd is de dekking bij dezelfde items fors lager.

Ook in het geval van vertraagde of vermiste bagage varieert de dekking sterk. U

zult in de tussentijd het een en ander moeten vervangen, en ook dat bedrag kunt u claimen op uw verzekering. Het loont dus om zelf op internet prijsvergelijkend onderzoek te doen naar de verzekering die bij u en uw situatie past.

Bewaar bonnetjes goed. Verzekeraars eisen dit in hun voorwaarden en het uiteindelijk uitgekeerde bedrag hangt er sterk vanaf. Bankafschriften, kopieën en zelfs Hoe ouder een foto’s van de nota gelden artikel, hoe vaak als voldoende bewijs. minder wordt Verzekeraars gebruiken dit vergoed om de restwaarde van een artikel te berekenen. Hoe ouder een artikel, hoe minder er wordt vergoed. Bij kleren ouder dan drie jaar bijvoorbeeld geven veel verzekeraars niks meer terug, terwijl bij verlies binnen een jaar na aankoop de nieuwwaarde wordt vergoed.

Wie geen nota of bankafschriften kan laten zien, kan soms toch op coulance van de verzekeraar rekenen. AEGON bijvoorbeeld vertrouwt erop dat haar klanten in alle eerlijkheid hun claims indienen, zegt een woordvoerder. Deze klanten kunnen alsnog rekenen op vergoeding.

E

Prijzen ontlopen elkaar weinig De vijf goedkoopste reisverzekeringen met werelddekking € 34,99

Route Mobiel

©ELSEVIER

€ 34,99

€ 35,04

€ 36,27

Zelf

SNS Bank

Univé

€ 43,59

€ 43,78

Verzekeruzelf.nl AON Direct

BRON: VERZEKERAARS

20-07-15 12:12

72

25 JULI 2015 ELSEVIER

KENNIS iStock

Grizzly en ijsbeer paarden met als resultaat een grolar (onder). Niet alleen in de dierentuin, maar ook in het wild

= Friso Gentsch/Corbis/HH

Dag Sjöstrand/iStock

+

Grolar, coywolf, humanzee

DIERECOLOGIE / Door klimaatverandering ontstaan allerlei hybride dieren zoals een kruising tussen ijsbeer en grizzly. Wat moeten we met die beesten?

Hidde Boersma

leeuw) en de zezel (zebra x ezel). In het wild zou zoiets nooit gebeuren.

Maar wat bleek het geval? In 2006 werd er op Banks Island, in het Arctische deel van

15els030z072 72

Christian Charisius / Reuters

D

e dierentuin in de Duitse stad Osnabrück dacht een unicum te hebben. In 2004 paarden daar een grizzlybeer en een ijsbeer, met als resultaat twee zogenoemde grolars.

De hybride dieren bleken qua uiterlijk precies het midden te houden tussen hun ouders. Ze waren groter dan de grizzly, maar kleiner dan de ijsbeer. Hun voetzolen waren half behaard. IJsbeervoeten zijn volledig behaard als bescherming tegen de kou, die van de grizzly zijn kaal.

Het heersende idee was dat de grolars konden worden bijgezet in het lijstje van in gevangenschap geproduceerde hybriden, samen met bijvoorbeeld de lijger (tijger x

De lijger komt alleen voor in gevangenschap

Canada, een dier doodgeschoten dat verdacht veel leek op het Duitse experiment.

DNA-analyses bevestigden dat vervolgens: de grolar blijkt ook in de natuur voor te komen. Sindsdien zijn er meer exemplaren gesignaleerd.

Wetenschappers schrijven het ontstaan van de wilde grolars toe aan klimaatverandering en het kleiner worden van het leefgebied van zowel de grizzlybeer als de ijsbeer.

De dieren moeten op zoek naar nieuwe plaatsen om voedsel te vinden, en komen elkaar tegen, terwijl dat voorheen niet gebeurde. De grolar staat bovendien niet alleen. Al in de jaren veertig van de vorige eeuw dook in de Verenigde Staten de coywolf op. Dat bleek het resultaat van een ingewikkelde kruising tussen de coyote, de

21-07-15 13:12

73

Forest Wander

iStock

ELSEVIER 25 JULI 2015

=

+

+

iStock

De coyote (rechtsonder) en de wolf (rechtsboven) vonden elkaar al lang geleden.

Het gezamenlijke kroost is de coywolf

wolf en de huis-tuin-en-keukenhond. En ook de lynx en de bobcat hebben elkaar gevonden, net als de geel- en de blauwgevleugelde zanger, een kleine vogelsoort.

Voor sommige natuurbeschermers vormen hybriden een probleem. Zij zien ze als bedreiging voor de biodiversiteit, omdat al dat mengen uiteindelijk zou leiden tot een homogenisering van het soortenbestand.

Bovendien zijn ze bang dat de mengdieren de oorspronkelijke beesten verdringen.

Meestal zijn de hybriden minder succes-

vol dan de dieren waaruit ze voortkomen, omdat die laatsten zich eeuwenlang evolutionair hebben gespecialiseerd om te overleven. Maar er zijn gevallen bekend waar de hybriden het beter lijken te doen dan in elk geval een van de oudersoorten. Een Canadese studie liet in 2004 al zien dat het herstel van de lynx werd bemoeilijkt door de opkomst van de lynx-bobcat-hybride.

Natuurbeschermers weten bovendien niet goed wat ze met deze nieuwe soorten aanmoeten. Ze zijn indirect het resultaat

van menselijk handelen, maar verdienen ze niet ook dezelfde bescherming als andere dieren? Moeten we nu ook extra gaan inspannen om juist deze dieren en hun leefwereld te beschermen?

Nico van Straalen (59), hoogleraar dier­ ecologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam ziet het probleem niet zo. ‘Taxonomen hebben soorten veel te lang als een gefixeerde en onveranderende entiteit gezien,’ zegt hij. Dat leidde ertoe dat natuurbeschermers alleen bezig waren met bescherming

DE ZAAK VAN DE HUMANZEE

Chimp Oliver bleek toch geen hybride te zijn

15els030z073 73

Als zo veel verschillende dieren succesvol met elkaar paren, zou het dan ook mogelijk zijn om een kruising te maken tussen een mens en onze naaste verwant, de chimpansee? Op zich is zo’n ‘humanzee’ geen raar idee: ons DNA verschilt maar 3 procent van dat van de chimpansee. Al in de jaren twintig van de vorige eeuw probeerde een Russische wetenschapper het. Hij insemineerde een chimpansee met

menselijk sperma, maar dat leverde geen zwangerschap op. Hij wilde het ook andersom proberen, en was al bezig vrijwilligers te rekruteren, toen de Russische autoriteiten er een stokje voor staken.

In de jaren zeventig dook Oliver op, een chimpansee met wel heel menselijke trekken.

Lang werd er beweerd dat hij een hybride was, maar DNA-analyse bracht in de jaren negentig aan het licht dat het toch echt om een chimpansee ging. Waarom hij zo menselijk was, is nooit opgehelderd. Vooralsnog blijft de humanzee dus nog een fabel.

21-07-15 13:12

Hebt u de nieuwe app van Elsevier al gedownload?

Nu ook verkrijgbaar op Android

Download de nieuwe app!

Lees Elsevier waar en wanneer u maar wilt!

Alle artikelen uit het weekblad zijn nu ook te lezen op onze vernieuwde app via uw tablet of smartphone. De app is gratis te downloaden in de app-stores.

Download nu de app!

Kijk op www.elsevier.nl/app voor meer informatie.