Elsevier weekblad 33 2015

NUMMER 33 • 71STE JAARGANG • 15 AUGUSTUS 2015 • € 5,95

INDIË, 1945: BEVRIJDING DIE GEEN BEVRIJDING WAS

Greenpeace JOKT!

HOEZO

LEEGGEVIST? Waarom u beter vis uit de Noordzee kunt kopen dan kweekvis uit Azië

DUITSLAND teo Renzi

Donald Tusk Jean-Claude Juncker

Angela Merkel

15els033z001 1

Europees leider tegen wil en dank

Geen reden grenzen open te zetten AP

David Cameron

IMMIGRATIE

11-08-15 17:46

2

ELSEVIER / INHOUD

15 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

14

Omslag Nederlands Visbureau inzet René van Asselt

Leider van Europa

Tegen wil en dank staan de Duitsers centraal in het Europese machtsspel. Niemand kan nog zonder het land van Merkel, en dat is wennen.

David Cameron

A l e xi s T s i p r a s

François Hollande

Mark Rutte

Matteo Renzi

Donald Tusk

Jean-Claude Juncker

Angela Merkel

Misbruik ouderen

54

Hoogbejaarden en dementerenden zijn een makkelijke prooi voor oplichters en aasgieren. Hoe voorkomt u dat, voor uzelf of iemand anders?

Omslagartikel De zee zit weer vol vis

64

Er heeft nog nooit zoveel schol in de Noordzee gezwommen. Ook met andere platvissen als de schar en tong gaat het weer goed. Toch gooit Greenpeace uit protest tegen de bodemvisserij keien in zee en moet de visser van Brussel per 1 januari 2016 alle bijvangst aan wal brengen.

Sail Amsterdam

74

Met een grote intocht van historische en moderne schepen uit alle windstreken begint woensdag 19 augustus de negende Sail Amsterdam.

‘De vreugde was dof’

26

Op 15 augustus 1945 eindigde de driejarige Japanse bezetting van Nederlands-Indië.

Het is ’s werelds treurigste Bevrijdingsdag.

15els033z002 2

Bernard Hammelburg

32

De ervaren buitenlandcommentator beziet de internationale politiek nuchter. ‘Misschien moeten we IS laten doodbloeden.’

11-08-15 17:34

NUMMER 33

ELSEVIER 15 AUGUSTUS 2015

4 6 8 11 14

NEDERLAND

20

BUITENLAND

36 46

ECONOMIE

20

26 30

Begroting In Den Haag is het tot 2017 potverteren In Den Haag/Brussel Nakend verbod op import van leeuwenkop Gerry van der List Herkerstening op kosten van de gemeenschap Hoek van Holland Park van en door burgers In Nederland Tractor als lokaas in het Gooi Bevrijding De vreugde was dof in Nederlands-Indië Dubbele nationaliteit De Nederlandse staat struisvogelt wat af

32

Carla Joosten in gesprek met journalist Bernard Hammelburg

36

Rusland Sancties? Geen probleem!

In Praag Angst om in de tram te stappen Arend Jan Boekestijn Hoe de Britse vakbonden Labour opheffen Amerika Slavenlied in 140 tekens Aruba Onze man bij de VN Pools succesverhaal Hoe Warschau weer begon te glanzen

23 24

39 40 42

46 49 50 52 54

58

KENNIS

64

CULTUUR

74 15els033z003 3

Brieven Foto van de week Grootste muurschildering van Mexico De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Onoplosbaar; Onvermijdelijk; Verspilde euro’s; Dokter Google Verhaal van de week Duitsland, leider tegen wil en dank

INTERVIEW

Brandstof De olie blijft goedkoop, nu de benzine nog In de cijfers Geloof niet in de drogist Syp Wynia Zo beroerd is het hier nu ook weer niet Games Markus Persson bouwde Minecraft en verdiende miljarden Wat verder ter tafel komt Dries van der Vossen Misbruik Dementerende ouderen zijn een makkelijke prooi

UW GELD

60 62

Airmiles Voor een prikkie de hele wereld over Netto Supermarkt aan huis Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord M’n goeie geld Michel Visser Te koop Voormalige herberg

64 70

Visserij De Noordzee zit weer vol vis Lichaam & Geest Ook bij vitamine B12 blijkt Google kwakzalver

72

Veiligheid Spam is dood Slimme stof Tent met zonnecel Hebbeding Snoerloos versterkt De mens achter TastyClub Tips

74

83

Varend erfgoed Nautisch verleden herleeft op Sail 2015 In première The Man from U.N.C.L.E. Uit & Thuis Amy, schrijnend biografisch portret van Amy Winehouse Stijl Niet alleen bij scholieren populair: luxe voor op de rug Taal Ontkoppelen Spiritueel Wakker gekust door God Gastronomie Topstuk der uien Hotspot Opporto – Rotterdam Wijn Merlot met gezellig cachet Marijke Hilhorst Nooit je man papa noemen

84 86

Leven & Dood Tom Doude van Troostwijk (1958-2015) Bridge & Puzzels

76 78 80 81

DIGITALE WERELD

3

NON SOLUS

Defaitisme

S

ommige mensen menen dat drugs beter gelegaliseerd kunnen worden omdat de aanvoer toch niet te stoppen is. Alsof daarmee het probleem is opgelost.

Iets dergelijks zie je bij immigratie. Omdat de vluchtelingen en gelukzoekers door zee noch hek zijn tegen te houden, wordt voorgesteld de grenzen dan maar helemaal open te zetten.

Een exponent van deze zienswijze, zo bleek uit een interview in de Volkskrant, is de Nijmeegse hoogleraar Henk van Houtum.

Als extra argument beweert hij dat immigratie goed is voor de economie.

Op zich heeft hij daarin gelijk.

Immigranten brengen de loonkosten omlaag, omdat ze – om aan de slag te komen – voor minder geld willen werken dan de inwoners van het gastland.

Tot zover de theorie. De praktijk in Nederland is anders. Door het minimumloon kunnen immigranten nauwelijks voor een concurrerende prijs werken. Alleen het afschaffen van deze bodem in het loongebouw zou werkgevers een voordeel kunnen bieden en immigranten een baan.

Wat ook niet helpt, zijn de uitgebreide sociale voorzieningen.

Die ontnemen veel immigranten de animo om de handen uit de mouwen te steken. Dat kun je ze natuurlijk niet kwalijk nemen.

Mensen zijn nu eenmaal liever lui dan moe.

En waarmee de theorie van de ‘open grenzen’ evenmin rekening houdt, is de frictie tussen immigranten en de oorspronkelijke bewoners. Die frictie – onprettig voor beide groepen – heeft ook een prijskaartje.

Dus niet zo defaitistisch zijn over immigratie, maar de grenzen zo goed mogelijk dichthouden.

Arendo Joustra, hoofdredacteur

11-08-15 17:34

PACHUCA / METAMORFOSE

Fris likje verf

De zeggingskracht van een metamorfose en het belang van kleur in een armoedig bestaan manifesteren zich soms op onverwachte wijze. Neem nu dit deel van de wijk Palmitas op een heuvel in de stad Pachuca, zo’n 100 kilometer verwijderd van Mexico-Stad. De helling wordt bevolkt door de inwoners van een verarmde en gewelddadige buurt. Tot voor kort was het er vergeven van de graffiti. Aan de graffitikunstenaars werd door de lokale overheid gevraagd om mee te werken aan de grootste muurschildering van het land. Met dit resultaat.

Omar Torres/AFP/ANP

15els033z006 6

11-08-15 16:21

15els033z007 7

11-08-15 16:21

14

VERHAAL VAN DE WEEK

15 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

Leider tegen wil en dank EUROPA / Een sterke economie, de eurocrisis en de Oekraïnecrisis maakten Duitsland in tien jaar tijd leidend in Europa. Het is nog steeds getekend door de oorlog en de eerste om zijn macht te relativeren. ‘Het beeld dat jullie Hollanders hebben, klopt niet.’

EPA/ANP, AFP/ANP, ANP, ANP, AFP/ANP, AFP/ANP, AFP/ANP

David Cameron

A l e xi s T s i p r a s

François Hollande

Jelte Wiersma in Brussel Illustratie René van Asselt

D

e Duitse zomerfeestjes in Brussel aan het einde van het politieke seizoen zijn de grootste van alle landen. Ze serveren de grootste buffetten, het meeste bier en wijn en dj’s worden ingevlogen om de dansvloer te bespelen. Duitsland danst en trekt massa’s niet-Duitsers die willen meedansen. Als ware het land het natuurlijke centrum van Europa.

Maar is het ook de natuurlijke leider in het Europese machtsspel? Volgens de Duit-

15els033z014 14

Mark Rutte

Matteo Renzi

Donald Tusk

Jean-Claude Juncker

sers zelf valt dat allemaal reuze mee.

‘Bondskanselier Angela Merkel vloog voor de Griekenlandcrisis naar Parijs, en voor de Oekraïnecrisis naar Moskou,’ zegt Henning vom Stein (50), chef in Brussel van denktank Bertelsmann Stiftung op het zomerfeest van de Duitse deelstaat BadenWürttemberg. Hij wil maar zeggen: de Franse president François Hollande en zijn Russische ambtsgenoot Vladimir Poetin kwamen niet naar Berlijn. In politiek en diplomatie is de ontvangende partij bovenliggend.

Met zulke anekdotes willen de Duitsers de veronderstelde macht van Berlijn relati-

veren. Helemaal overtuigend is het niet. Het kan goed zijn dat Merkel naar Parijs en Moskou reisde, juist om niet over te komen als de bovenliggende partij.

Dat de Duitsers meer macht hebben dan op enig moment sinds de Tweede Wereldoorlog, ontkent niemand. De Duitse invloed is onmiskenbaar toegenomen sinds de Duitse eenwording in 1990. Het is met sindsdien 80 miljoen inwoners en inmiddels een nationaal product van 3.730 miljard euro het land met de meeste inwoners en de grootste economie van de Europese Unie. Tot even grote politieke macht leidde dat niet.

De jaren na de hereniging stonden voor

11-08-15 09:43

15

EPA/ANP

ELSEVIER 15 AUGUSTUS 2015

Angela Merkel

Duitsland in het teken van de opbouw van de voormalige DDR. Dat, gecombineerd met de internetcrisis rond 2000 en een te grote verzorgingsstaat, maakte dat Duitsland lang met zichzelf worstelde.

Pas toen door ingrijpen van de sociaaldemocratische bondskanselier Gerhard Schröder (1998-2005) uitkeringen werden verlaagd en de staat gesaneerd, ging de economie groeien: tussen 2005 en 2015 gemiddeld met 1 à 2 procent per jaar.

Daarnaast is Duitsland door de toetreding in 2004 van tien Midden- en OostEuropese landen in het midden van de Europese Unie komen te liggen. Goedkopere

15els033z015 15

arbeiders uit die landen drukken de loonkosten voor Duitse bedrijven.

Tijdens de kredietcrisis (2007) en de eurocrisis (2009) groeide Duitsland uit tot de economische locomotief van Europa (zie ‘Niemand kan zonder Duitsland’ op pagina 18).

Annexatie Die economische kracht leidde ertoe dat tijdens de eurocrisis alle andere landen keken naar de in absolute zin grootste nettobetaler aan de Unie, Duitsland. Daarmee kreeg Duitsland macht, die het niet had gezocht.

Het was plots aan de Duitse regering om

te beslissen of zij geld wilde geven om vooral Zuid-Europese landen te redden. De Europese afspraak was dat landen elkaar nooit zouden uitkopen. Maar Merkel negeerde dit no bail-out-principe. Zij durfde het niet aan landen uit de eurozone te duwen. Aan de andere kant moest ze onder druk van de Duitse belastingbetaler voorwaarden stellen aan reddende leningen.

Ook na de annexatie van de Krim door Rusland in 2014 en de heimelijke Russische steun aan separatisten in Oost-Oekraïne werd er naar Duitsland gekeken. Dat land heeft van alle Europese landen de grootste belangen in Rusland, en omgekeerd hebben

11-08-15 09:43

42

BUITENLAND

15 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

De rivier de Wisla speelde een cruciale rol in de metamorfose van Warschau. Op de achtergrond de nieuwe skyline

Miljoenenstad

Polen Warschau

Radom Krakau

Poolse hoofdstad Warschau Zoliborz Ulica Marszalkowska

Paleis van Cultuur en Wetenschap la

Wis

Zbawicielaplein

0

5 km

Hoe Warschau weer begon te glanzen POLEN / Warschau was jarenlang het voorbeeld van alles wat er mis is met steden in het voormalig Oostblok. Maar ongemerkt bloeide de stad op tot een bruisende metropool. ‘De lonen schieten omhoog, er is werk zat en er gebeurt heel veel.’ Een Pools succesverhaal.

15els033z042 42

10-08-15 12:47

43

ELSEVIER 15 AUGUSTUS 2015

Jongeren verzamelen zich elke avond op het Zbawicielaplein

Michiel van Blommestein in Warschau Foto’s Jan Brykczynski/Phenster

R

ond de Tecza, het kleurrijke kunst­object dat het herkenningspunt is van hét uitgaanscentrum van Warschau, hebben jonge en hippe Polen zich verzameld om te genieten van de zomerzon, cocktails en bier. Hier, op het fraaie Zbawicielaplein, drinken ook grafisch ontwerpers Henryk Oktor (28) en Stanislaw Gajewski (27) hun cola en Grolsch. Beiden zijn geboren en getogen Warschauwiakken en zouden het voor geen goud anders willen zien.

‘Warschau is de mooiste, de beste, de ­belangrijkste stad,’ jubelt Oktor. Zijn collega Gajewski beweegt zijn bankpas nonchalant boven de contactloze terminal van de ­serveerster van café Charlotte om af te rekenen. Krakau, de vroegere koningszetel die bekendstaat om zijn middeleeuwse binnenstad en daarmee internationaal een betere reputatie heeft opgebouwd, heeft volgens hen zijn tijd gehad. Nu is het

15els033z043 43

de beurt aan Warschau om te bloeien.

Aan het imago van hun stad schort in het Westen wel het een en ander. ‘We worden nog steeds gezien als het post-communistische Oosten, terwijl we ons midden in Europa bevinden,’ zegt Gajewski. ‘We hebben helemaal niets om ons voor te schamen en we hoeven ons ook niet constant minder te voelen dan de rest van Europa.’

De Polen, ook zij die in Warschau wonen, gingen lang gebukt onder een minderwaardigheidscomplex. Maar daar is in de Poolse hoofdstad weinig meer van te merken. Begrijpelijk, gezien de opmerkelijke ontwikkeling die de ruim anderhalf miljoen inwoners tellende metropool de laatste jaren heeft doorgemaakt.

Terwijl de forensen door de poortjes van het nabijgelegen metrostation Politechnika snellen om het weekeinde te kunnen aftrappen, galmt het nummer Yesterday van de Beatles door de hal, gespeeld door een straatviolist. Hoewel elke noot loepzuiver klinkt, ligt er geen enkel muntje in de rood fluwelen binnenkant van zijn vioolkof-

10-08-15 12:47

54

ECONOMIE

15 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

Ze beseft het toch niet

€

MISBRUIK / Dementerende en hoogbejaarde ouderen zijn een gemakkelijke prooi voor oplichters en aasgieren. Het komt vaker voor dan u denkt. Hoe voorkomt u dat kwaadwillenden uzelf of iemand anders financieel uitkleden?

Heidi Klijsen

E

en zoon die met vaders pinpas meteen ook maar wat voor zichzelf pint, een malafide boekhouder die zich bedragen van zijn klant op leeftijd toe-eigent of een neef die tante onder druk zet om haar testament in zijn voordeel te wijzigen. Financieel misbruik van ouderen komt voor in allerlei vormen.

Zo’n dertigduizend ouderen zijn er naar schatting jaarlijks het slachtoffer van. In 85 procent van de gevallen is de dader een familielid, blijkt uit gegevens van de politie.

Maar ook mantelzorgers, professionele hulpverleners en vrijwilligers maken zich er schuldig aan.

Zeker bij dementie is het risico op financieel misbruik aanwezig. Volgens cijfers van belangenvereniging Alzheimer Nederland hebben op dit moment zo’n 260.000 Nederlanders dementie. In 2055 zal dat aantal naar verwachting pieken op ruim 690.000.

Door de vergrijzing zal het risico op financieel misbruik verder groeien. ‘Met het toenemen van de leeftijd worden ouderen vaak afhankelijker van anderen,’ zegt Liane den Haan (47), directeur van ouderenorganisatie ANBO. ‘Of het nu om een zorgvraag gaat of om hulp in de huishouding. Dat maakt senioren kwetsbaarder dan anderen.

Een goede bescherming tegen financieel misbruik is dan ook belangrijk.’

Ook staatssecretaris Martin van Rijn van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) vindt dat de samenleving kwetsbare ouderen moet beschermen tegen financieel mis-

15els033z054 54

bruik. Half juni gaf hij het startsein voor de campagne ‘Veilig financieel ouder worden’, samen met banken, seniorenorganisaties, notarissen en de politie. Het borduurt voort op het actieplan ‘Ouderen in veilige handen’, dat in 2011 is gestart. Van Rijn trekt ruim 2 miljoen euro uit om ouderenmishandeling, waartoe ook financieel misbruik van ouderen behoort, verder te onderzoeken en aan te pakken.

Signaleren Ook als individu kun je al veel doen als je vermoedt dat een oudere in je omgeving financieel wordt misbruikt. Het actieplan ‘Ouderen in veilige handen’ geeft een aantal belangrijke adviezen. Breng om te beginnen het vermoeden van financieel misbruik ter sprake bij het vermeende slachtoffer.

Vaak durft die persoon er zelf niet over te beginnen of is hij/zij bang de hulp van de da-

Vooral hoogbejaarden

Percentage dementie per leeftijdsgroep 40% procent

20% 10% ouder dan 65 jaar ©ELSEVIER

ouder dan 80 jaar

ouder dan 90 jaar BRON: ALZHEIMER NEDERLAND

Aantrekkelijke prooi: portemonnees met veel contanten in huis

TESTAMENT Komt ook voor: stiekem aanpassen van testament

der te verliezen. Meld het vermoeden ook bij Veilig Thuis (www.vooreenveiligthuis.nl, voorheen het Steunpunt Huiselijk Geweld).

Stopt de financiële uitbuiting niet, doe dan aangifte bij de politie.

Daarnaast zijn er praktische voorzorgsmaatregelen die helpen financieel misbruik te voorkomen. Zorg ervoor dat er geen grote bedragen in huis liggen en verlaag de limiet op de bankpas en bankrekening. Geld dat niet direct nodig is, kan het beste naar een spaarrekening worden gesluisd. Het is ook verstandig die spaarrekeningen uit internetbankieren te halen, zodat iemand die kwaad wil, het geld niet kan terugboeken.

Geef ook nooit de pinpas en pincode af aan derden, ook niet aan een (klein)kind.

‘Dat ligt zo voor de hand, maar het gebeurt nog steeds,’ zegt Liane den Haan.

Ouderen kunnen, zeker als ze dementeren, ook ongewenste aankopen doen. Zo waarschuwt de politie momenteel voor zogeheten babbeltrucs. Onbekenden bellen met een smoes aan of spreken mensen aan op straat, in de supermarkt of bij een pinautomaat, om vervolgens geld en andere bezittingen te stelen. De daders, die er vaak heel betrouwbaar uitzien, zeggen bijvoorbeeld dat ze van een bank of de thuiszorg zijn of de meterstand komen opnemen.

Ook de ANBO krijgt wel eens dit soort meldingen binnen, vertelt Den Haan. ‘Zo had een 88-jarige mevrouw een stichting gemachtigd om geld te incasseren. Per jaar 8.500 euro en ze staan regelmatig voor de deur voor meer geld.’

De politie waarschuwt in publicaties om nooit zomaar open te doen en nooit onbe-

11-08-15 10:17

55

ELSEVIER 15 AUGUSTUS 2015

PIN

Moeilijk te weerstaan: verkoper belt aan en smeert bejaarde dure producten aan

Voor de hand liggend doelwit: met ontfutselde pincode wordt bankrekening geplukt

2X

kenden in huis te laten. Vraag collectanten, meteropnemers en reparateurs altijd om hun legitimatie. Wie iets wil geven aan een collectant, doet er verstandig aan de deur te sluiten tijdens het geld halen en de portemonnee niet mee naar de deur te nemen.

iStock

Testament wijzigen

15els033z055 55

Vooral hoogbejaarden kunnen zich moeilijk wapenen tegen oplichters

Prima adviezen voor mensen die bij hun volle verstand zijn, maar iemand die dementeert, is minder opgewassen tegen dit soort praktijken. Op www.politie.nl, zoekterm ‘senioren en veiligheid’ is een tipkaart te downloaden waarop snel te zien is hoe je moet handelen als er iemand aan de deur staat. Handig om bij de deur te hangen van een kwetsbare naaste.

Kom je er als familie of vrienden snel achter dat er een ongewenste aankoop is gedaan aan de deur, online of via de telefoon, dan kun je de koop binnen veertien dagen ongedaan laten maken, zonder opgaaf van reden. Dit geldt niet voor bijvoorbeeld bederfelijke of tijdsgebonden producten (zie www.consuwijzer.nl, zoek op ‘kopen op afstand’).

Zijn de veertien dagen voorbij, dan is er vaak weinig meer aan te doen. Hooguit een verzoek doen aan de verkoper om – uit coulance – de koop terug te draaien. Bij de genoemde babbeltruc-oplichters is de kans hierop waarschijnlijk klein.

Wat ook helpt, is een inschrijving in het Bel-me-niet-register (www.bel-me-niet.nl).

Dat voorkomt een hoop opdringerige telefoontjes.

Er zijn kwaadwillenden die nog een stap

11-08-15 10:17

KENNIS

Cees van der Wal/Novum/ANP

Cees van der Wal/Novum/ANP

15 AUGUSTUS 2015 ELSEVIER

Cees van der Wal/Novum/ANP

64

Nederlandse vissers worden neergezet als bodemverstorende vandalen, terwijl één storm de zeebodem meer omwoelt dan de hele visserij in één jaar

De zee zit weer vol vis

NOORDZEE / Er heeft nog nooit zoveel schol in de Noordzee gezwommen. Ook met andere vissen (schar, tong) gaat het weer uitstekend. Toch gooit Greenpeace keien in zee en moet de visser bij wijze van Brusselse pesterij alle bijvangst aan wal brengen.

Simon Rozendaal

WAT ZWEMT IN DE NOORDZEE? Veelvoorkomende vissoorten

15els033z064 64

Haring

Rode poon

Schelvis

Zeebaars

11-08-15 14:09

65

Henriette Guest/ANP

Freek van den Bergh/ANP

Cees van der Wal/Novum/ANP

Rob de Wind/KINA/ANP

ELSEVIER 15 AUGUSTUS 2015

De milieubeweging werkt vissers in elk opzicht tegen. Zo moeten vissersnetten zo wijdmazig zijn als maar mogelijk, om de bijvangst te beperken

D

Nederlands Visbureau, iStock

e Nederlandse vissers zijn boos.

Nog nooit zwom er zo veel vis in de Noordzee, maar toch mogen ze slechts vissen met de handrem erop. Ze waren de afgelopen jaren voortdurend het braafste jongetje van de Europese klas, ze hebben met pijn in het hart de helft van hun vloot afgestaan, en nog is het niet goed genoeg.

De vaderlandse visserman is door elke brandende hoepel gesprongen die hem is voorgehouden, maar nog steeds wordt hij afgeschilderd als bodemverstorende vandaal. Geen enkele minister of politicus komt meer voor hem op, rechters kiezen steevast partij tegen de visserij. Als klap op de vuurpijl moet de visser straks elke bijvangst aan land brengen, waardoor de Nederlandse vloot voorgoed in de mottenballen kan.

Dus zijn de Nederlandse vissers woedend. Luister naar garnalenvisser Robert-

15els033z065 65

Ansjovis

Schol

Tong

Kabeljauw

Koolvis

11-08-15 14:10

Hebt u de nieuwe app van Elsevier al gedownload?

Nu ook verkrijgbaar op Android

Download de nieuwe app!

Lees Elsevier waar en wanneer u maar wilt!

Alle artikelen uit het weekblad zijn nu ook te lezen op onze vernieuwde app via uw tablet of smartphone. De app is gratis te downloaden in de app-stores.

Download nu de app!

Kijk op www.elsevier.nl/app voor meer informatie.