Juist nr. 26

maart 2016 – jaargang 4 – nummer 26 –

5,95

MEER WERELD, MEER WETEN

MEER WERELD, MEER WETEN

AP

Gelauwerde hoogleraar chemie

BEN FERINGA mist alleen nog Nobelprijs Loopt het echt zo’n vaart met die

ZELFRIJDENDE AUTO?

MARVI MEMON

Rijke Pakistaanse strijdt slim voor de rechten van vrouwen Hoe FACEBOOK de economie verandert

EXTREME HIFI maart 2016 – jaargang 4 – nummer 26

Installaties zo duur als een huis

HOTEL HOLLANDIA! Nederlanders ontdekken hip hotelleven

26_COVER_irving_def.indd Alle pagina's

Schrijver

JOHN IRVING ‘Ik doe geen nice guys, die zijn oninteressant’ 29-01-2016 13:44

JUIST

INHOUD Met de smartwatch van Swimmo kunnen fanatieke zwemmers hun prestaties meten en bijhouden.

1- 61 ‘Denk je het ondenkbare in, zeg ik tegen mijn studenten’

14

Alleen de Nobelprijs ontbreekt nog op zijn palmares. Hoogleraar scheikunde Ben Feringa over zijn wonderlijke nanomotortjes die de geneeskunde moeten verbeteren.

13 20

40

24

006 Van de redactie 007 Colofon, medewerkers, reacties

CHECK IN 008 Het seizoen Fashion Week in Milaan

010 In de gaten houden...

Ali Niknam (bunq)

012 Div./infographic Jaar van het Boek

013 Div./kort Swimmo, Nomizo, Van Dale

014 WERELDTOPPERS Liesbeth Wytzes in gesprek met prof.dr. Ben Feringa, organisch chemicus

LEEF 020 Binnenkijken in China De familie Guan in Sjanghai

023 Vrouw van de wereld Lekker onredelijk boos zijn

024 Bijblijven met Vuijsje Zijn zoon wil een drone

026 Wereldburger Sander Koch in Teheran

028 Uit het leven gegrepen Criminelen interviewen?

BINNENKIJKEN BIJ FAMILIE GUAN IN SJANGHAI

ROBERT VUIJSJE PROBEERT BIJ TE BLIJVEN: DE DRONE

IN HET GENETISCH PARADIJS GAAN WE NOOIT MEER DOOD

‘De levensstandaard is steeds hoger, maar we maken ook een hoop schulden.’ Inkijkje in het peperdure bestaan in China.

Steeds vaker wordt hij ermee geconfronteerd dat hij ‘oud’ wordt gevonden. Terwijl hij zich nog achttien voelt. Wat te doen?

Door toenemende kennis van het DNA gaan genetisch bepaalde ziektes als diabetes en dementie ooit tot het verleden behoren.

50

030 LIMA Water vangen in de woestijn: in Peru maken ze sinds kort innovatief gebruik van mist

WEET 040 De wereld van morgen Het genetisch paradijs lonkt

045 Alledaagse wijsheid & Taalsignaal 046 Profiel Pakistaanse Marvi Memon op de bres voor arme vrouwen

050 Het gebouw Huis Sonneveld in Rotterdam

055 Moderne tijden

Huis Sonneveld Meer dan alleen weelde, wilden fabrieksdirecteur Bertus Sonneveld en zijn gezin. Hun huis Sonneveld, waar zij in 1933 in trokken, moest een icoon zijn van het Nieuwe Bouwen en het moderne leven verbeelden. Het huis werd een tijdloos momument, dat nu een museum is.

4

16emb026z004 4

Voortaan leasen we kleren

056 GODDELIJKE HIFI Duurste geluidsinstallaties kosten evenveel als een mooi huis. De audiofiel betaalt het

ELSEVIER

29-01-16 15:01

INHOUD HOE NEDERLAND EEN ECHT HOTELLAND WORDT

62 - 114 JONGE BLANKEN VINDEN HUN WEG IN HET NIEUWE ZUID-AFRIKA

70

Hotels zijn er al een tijdje niet meer exclusief voor buitenlandse toeristen. Ook locals ontdekken de magie van de hotellerie. Hoteljunkie Vincent van Dijk duidt de trends.

VERDIEN 062 Bedrijf belicht Joolz: kinderwagens zijn niet aan te slepen

066 Wereldeconomie Hoe Facebook en andere sociale media oude businessmodellen veranderen

068 Door vreemde ogen Correspondent Fred de Vries ging buurten in de hipste wijk van Kaapstad. ‘Heel normaal dat mensen die vroeger geen kans kregen, nu voorrang hebben bij banen.’

96

30

Hoe kijken expats aan tegen Nederlandse gebruiken?

070 Minder kans, wel succes In Zuid-Afrika krijgen zwarten voorrang op de arbeidsmarkt. Dat vinden de jonge blanken heel normaal

BELEEF 080 Non-fictie Roelof Bouwman over drie Duitse prominenten

084 Leven in beeld Sir Paul McCartney

086 The Fast Lane

DE LUIDSPREKERS VAN DE WARE AUDIOFIELEN Ze zijn zo duur als een mooi huis en nogal dominant in het interieur. Maar de beste geluidsinstallaties ter wereld geven je wel het gevoel dat je midden in de orkestbak staat.

Ach, die zelfrijdende auto

Lima

088 Interview John Irving ’Veel boeken zijn autobiografisch. Waarom zou je dat willen lezen?’

Lima is na Caïro de grootste woestijnstad ter wereld. Regen en zon zie je er nauwelijks, mist des te meer. Het initiatief om water op te vangen met nylonnetten is een goedkope en innovatieve oplossing voor het groeiende watertekort.

092 Wereldkeuken Het terroir van Nespresso

094 Boeken

66

88

Irene Start selecteert boeken op komst

096 Hotel Hollandia!

Waarom Nederlanders steeds meer in hippe hotels hangen

56

CHECK OUT 106 Cultuuragenda Selectie uit wereldwijd aanbod

108 Wijn

JOHN IRVING: ‘IK BEN GEWOON EEN LANGZAAM IEMAND’

HOE FACEBOOK DE ECONOMIE VERANDERT

De beroemde Amerikaanse auteur over het schrijfproces.

‘Mijn boeken bestaan vaak al jaren in mijn hoofd.’

Sociale media, Facebook voorop, veranderen met hun ongrijpbare aantallen gebruikers tal van traditionele businessmodellen.

Nicolaas Klei over de cabernet franc

110 Stijl Alleen al om een muts op te kunnen zetten, wil je sneeuw

112 Hidden secret Malmö

113 Reis om de wereld Inspirerende tips

ELSEVIER

16emb026z005 5

5

29-01-16 15:01

CHECK IN

PRODUCTIE: JETTE VAN EXTER EN SANNE WOLTERS

DIV.

@Jette vanExter

ZWEMCOACH Er zijn tal van innovatieve smartwatches die bijhouden hoeveel je loopt, fietst, rent. Maar voor wie het lekker vindt om te zwemmen, was er lange tijd weinig keuze. Dat vonden de bedenkers van Swimmo ook. Hun smartwatch komt met training-apps die je prestaties in het water bijhouden. Zo worden hartslag, snelheid, vetverbranding, vooruitgang, afstand en duur gemeten. Daarnaast is de watch compatibel met andere apps, zoals RunKeeper. Hij synchroniseert bovendien met je smartphone via de Swimmo-app. Daarin kun je doelen stellen voor vetverbranding, zwemafstanden en duur. Dat er behoefte aan is, blijkt uit het bedrag dat Swimmo ophaalde via crowdfundingsite Kickstarter: het doel was 39.000 dollar, ze haalden 184.305 dollar op (169.000 euro). ← De eerste Swimmo’s zijn te bestellen via www.swimmo.nl vanaf 189 euro

EEN UITDAGEND FILOSOFIESPEL Altijd al de filosoof in jezelf willen vinden? Dat kan met het nieuwe bordspel Nomizo. Door 175 verrassende vraagkaarten met daarop een aantal grote levensvragen als –heeft automatisering ons meer vrijheid gegeven? En: is smaak aangeboren? – wordt een levendige discussie op gang gebracht waarin jij en je medespelers naar hartelust kunnen filosoferen. Als jij iedereen weet te overtuigen van jouw standpunt verdien je fiches. Degene met de meeste fiches, heeft gewonnen. Je kunt Nomizo met drie tot tien spelers spelen en het spel duurt ongeveer 60 minuten. ← Prijs: € 29,99

EEN COMPLEET WOORDENBOEK OP ZAK Naast een fysieke uitgave is de vijftiende editie van de Dikke Van Dale ook in app-vorm beschikbaar. De app is duur, maar de investering waard. Met Dikke Van Dale 15 heb je een compleet woordenboek op zak dat je ook offline kunt raadplegen. Je kunt de app gebruiken om de spelling van woorden te checken of de betekenis op te zoeken. De app heeft leuke extra’s als taalweetjes, een woordentrainer en woordspelletjes.

Ook herkent de app spelfouten, en laat zien hoe het wel moet. ← Dikke Van Dale 15 is te downloaden voor iOS. Prijs: € 79,99

VROUWEN OP DE KAART Al sinds 2012 is de app Field Trip ideaal om een stad of bezienswaardigheid te ontdekken: de app geeft informatie en tips over je locatie: van plaatselijke geschiedenis tot geheime barretjes, maar ook gewoon een suggestie voor een leuke pub of lekker restaurant. Googles Field Trip-app heeft in samenwerking met vrouwenorganisatie SPARK nu een leuke extra feature voor vrouwen ontwikkeld, Women on the Map. De toevoeging maakt dat je telefoon je attendeert als je langs een plaats komt waar een vrouw iets van historisch belang heeft gedaan. ← SPARK: Women on the Map is een optie die je kunt aanvinken onder ‘Historische locaties’ in de gratis app Field Trip

ELSEVIER

16emb026z013 13

13

29-01-16 10:10

WERELDTOPPERS

TEKST: LIESBETH WYTZES FOTO’S: OLIVIER MIDDENDORP

PROF. DR. BEN FERINGA, CHEMICUS

‘Voor een mooi molecuul kun je me wakker maken’ De gelauwerde Groningse chemicus Ben Feringa (64) doet onderzoek op nanoniveau: de onzichtbare wereld van moleculen en atomen. Hij vertelt Liesbeth Wytzes alles over nanomotortjes die de werking van geneesmiddelen optimaliseren

B

en Feringa, hoekig gezicht, donkerblond haar, brilletje, heeft gewonnen: de Körber European Science Award, de Spinozapremie, de Prelog-gouden medaille, de Norrish Award, de Paracelsusmedaille, de Chirality-medaille, de Lilly European Distinguished Science Award, het RSC Organic Stereochemie Award, de Humboldt Award, de Grand Prix Scientifique Cino del Duca, de Cope Scholar Award, de Marie Curie-medaille, de Nagoya Gold Medal, de Chemistry for the Future Solvay Prize en vorige maand de gouden Wilhelm August von Hofmann-medaille. De enige prijs die hij nog niet heeft, is de Nobelprijs voor chemie.

Niet dat hij daarvan wakker ligt, hij is de bescheidenheid zelve. Over zijn prestaties moeten anderen maar oordelen, zegt hij. Die geven hem almaar prijzen, dus hij doet iets goed. Alsof dat allemaal nog niet indrukwekkend genoeg is, is Feringa ook nog zo iemand die in zijn vrije tijd, als het kan, de Elfstedentocht rijdt. Hij is getrouwd en heeft drie studerende dochters.

Feringa is hoogleraar organische chemie in Groningen en verbonden aan een aantal andere onderzoeksinstituten. Hij heeft een eigen onderzoeksgroep van ongeveer dertig slimme studenten en promovendi, en is vicepresident van de Konink-

14

16emb026z014 14

lijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen.

Hij is een internationaal bekend expert op het gebied van de moleculaire nanotechnologie. Die speelt zich af in de onzichtbare wereld van chemische formules en reacties: veel en veel te klein om met het blote oog of zelfs een doorsnee-microcoop te zien. Nanos is afgeleid van het Griekse woord voor dwerg.

Feringa groeide op als zoon van een veenkoloniale akkerbouwer uit Barger-Compascuum, een dorp aan het einde van de Drentse veenkolonies, in het ruige gebied Bourtanger Moor. Zijn overgrootvader was in 1866 één van de eerste zeven inwoners.

‘Mijn overgrootouders zijn daar begonnen als Einsiedler uit Duitsland. Boekweitboertjes die uit armoe naar Nederland trokken; ook omdat ze geen dienst wilden nemen in het Pruisische leger.’

Suikerbieten

Als jongen wilde Feringa boer worden en vroeg hij zijn moeder om een hoekje van de tuin. Daar ging hij suikerbieten verbouwen, met zo veel succes dat hij die aan zijn vader kon verkopen. Feringa was ‘een echt bèta-jongetje’. Hij had les van een ‘geweldige’ leraar scheikunde: meneer OpdeWeegh.

‘Ik werd op de middelbare school al heel erg geboeid door hoe de dingen in elkaar steken in de

BOERENZOON 1951 Geboren in BargerCompascuum 1969 Studie chemie in Groningen 1978 Research bij Shell, Amsterdam 1984 Docent organische chemie, Groningen 1988 Hoogleraar organische chemie, Groningen 2003 Directeur Stratingh Instituut voor Chemie 2008 Akademiehoogleraar KNAW 2008 Ridder in de Orde van de Nederlandse Leeuw 2013 Marie Curiemedaille 2015 Wilhelm August von Hofmann-medaille

ELSEVIER

29-01-16 10:18

BINNENKIJKEN IN… CHINA

TEKST: EEFJE RAMMELOO IN SJANGHAI BEELD: JONATHAN BROWNING

LEEF

20

16emb026z020 20

ELSEVIER

29-01-16 10:11

‘We wilden een stabiele plek om te wonen, waar ons kind rustig kan spelen. Het is hier heel vreedzaam’

‘De levensstandaard is steeds hoger, de schulden ook’ Het leven in Sjanghai is peperduur.

Als een gezin het equivalent van een ton in euro’s verdient, kan het nog moeilijk rondkomen, vertellen dertigers Guan Jun en Fu Wenyun

P

as zes maanden wonen Guan Jun (30) en Fu Wenyun (30) in dit appartement in het district Putuo, in Sjanghai. Alles oogt nieuw, op de hoeken van de bank na, waaraan de kat zijn nagels eens lekker heeft gescherpt. Op verschillende plaatsen in huis hangen foto’s van vakanties, van hun bruiloft, en van Wenyun met dikke buik. Toen zoon Guan Bo Wen twee jaar geleden werd geboren, stopte Wenyun met werken.

Voordat ze dit appartement kochten, verhuisde het stel van hun appartement in Pudong, een ander district in Sjanghai, tijdelijk naar haar ouders. Het nieuwe onderkomen ligt niet ver van Wenyuns ouderlijk huis en kostte 5 miljoen yuan (710.400 euro).

Zoals dat hoort in China, hebben beider ouders bijgedragen aan de koopsom: haar ouders een half miljoen en zijn ouders 30.000 yuan. Het is een goede investering, weet Wenyun. Ze is opgeleid als econoom aan de Fudan Universiteit, waar ze ook haar man ontmoette. ‘We wilden een stabiele plek om te wonen, waar ons kind rustig kan spelen. Het is hier heel vreedzaam. Dit is niet eens de duurste plek, en de huizenprijzen in Sjanghai stijgen nog steeds.’

Het leven is kostbaar in de Chinese metropool, vooral als je ambities hebt zoals Wenyun en haar man Jun. Het zit ze nog altijd dwars dat ze niet goed genoeg Engels spreken om internationale examens te kunnen afleggen. ‘Dat heeft onze carrière in de weg gezeten,’ vertelt Wenyun. Haar middelbareschooltijd bracht ze door op de Shanghai Nr. 3 Middle School, een gerenommeerde meisjesschool in het centrum van Sjanghai. Veel klasgenoten zijn later naar het buitenland gegaan. ‘Ik ben wel eens... hoe zeg je

ELSEVIER

16emb026z021 21

21

29-01-16 10:11

TEKST: ARNOUD GROOT

DE WERELD VAN MORGEN

WEET

40

15emb024z040 40

ELSEVIER

29-01-16 10:13

STRAKS GAAN WE NOOIT MEER DOOD Door toenemende kennis van ons DNA, de drager van alle erfelijke informatie, kunnen genetisch bepaalde ziektes als diabetes, alzheimer, depressie, dementie en hart- en vaatziekten makkelijker worden genezen.

En worden voorkomen

V

ier Amerikaanse ziekenhuizen begonnen vorig jaar een pilot waarvoor zij DNA-materiaal van honderden pasgeboren baby’s verzamelden. Doel van dit ‘BabySeq Pilot Project’ is het formuleren van een antwoord op de vraag: wat zijn de voordelen voor je gezondheid als je DNA-opmaak vanaf het begin van je leven bekend is?

‘In de toekomst is gezondheidszorg niet langer een kwestie van one-size-fits-all,’ kondigde president Barack Obama begin 2015 aan in zijn jaarlijkse State of the Union. ‘Met dit project zetten we in op een nieuwe realiteit, waarin iedere patiënt op het juiste moment een op maat gemaakte behandeling mag verwachten.’

De Amerikanen volgen daarmee het Verenigd Koninkrijk, dat in augustus 2014 al het zogenoemde ‘100.000 Genomes Project’ initieerde. Hiervoor zijn 100.000 DNA-monsters, waarvan ten minste 40.000 van mensen met kanker of een andere (zeldzame) ziekte, onderzocht in elf speciale Genomic Medicine Centres.

Donoren met zorgwekkende mutaties worden nauwgezet begeleid en krijgen een op hun persoon toegesneden behan-

deling. Het zijn slechts twee voorbodes van de grote digitale omwenteling die de gezondheidszorg overal ter wereld de komende jaren te wachten staat. Belangrijke aanjager van deze ontwikkeling is de razendsnel groter wordende kennis van het menselijk DNA. DNA, voluit desoxyribonucleïnezuur, bevindt zich in elke cel van elk levend wezen, en is drager van alle erfelijke informatie. Meer kennis van samenstelling en werking van het DNA betekent daardoor automatisch ook een beter inzicht in de oorzaak van erfelijke, genetisch bepaalde ziektes als diabetes, alzheimer, depressie, dementie en hart- en vaatziekten. Deze ontdekkingsreis begon 25 jaar geleden met het Human Genome Project van de Human Genome Organisation (HUGO), dat in ruim tien jaar tijd het hele menselijke genoom in kaart bracht. Dat genoom bestaat uit 3 tot 3,5 miljard zogenoemde basenparen. Die worden gevormd door vier chemische stoffen (‘nucleotiden’), die door wetenschappers worden aangeduid met de letters A, T, G en C. Deze stofjes vormen het feitelijke DNA, en kleine stukjes DNA vormen op hun beurt weer onze genen. Ieder mens heeft 20.000

← DNA bevindt zich in elke cel van levende wezens en is de drager van alle erfelijke informatie

ELSEVIER

15emb024z041 41

41

29-01-16 10:13

Boven: De objecten in Huis Sonneveld zijn inmiddels ‘retro’ maar nog wel modieus Onder: In alle twaalf vertrekken hangt dezelfde klok aan de muur

16emb026z050 50

29-01-16 10:25

ARCHITECTUUR

TEKST: KIRSTEN HANNEMA FOTO’S: JOHANNES SCHWARTZ

NR:1

H ET GEB OUW R

→ architect: Leendert van der Vlugt van Bureau Brinkman & Van der Vlugt → bouwjaar: 1932-1933 → adres: Jongkindstraat 12, 3015 CG Rotterdam → opdrachtgever: A.H. Sonneveld → functie toen: Woonhuis → functie nu: Museum

Meer dan alleen weelde, wilden fabrieksdirecteur Bertus Sonneveld en zijn gezin. Hun Huis Sonneveld moest een icoon zijn van het Nieuwe Bouwen en het moderne leven verbeelden. Het werd een tijdloos monument

Met plat dak, grote ramen en strak gestuukte gevel een schoolvoorbeeld van het Nieuwe Bouwen

uim tachtig jaar oud is Huis Sonneveld, maar de witte villa aan het Rotterdamse Museumpark oogt allerminst gedateerd. Het gebouw met zijn platte dak, grote raampartijen en strak gestuukte gevels – schoolvoorbeeld van het Nieuwe Bouwen – inspireert architecten tot op de dag van vandaag. De stalen Gispen meubels in het kleurrijke interieur zijn uitgegroeid tot designklassiekers: ze worden nog altijd goed verkocht.

Natuurlijk, de objecten die er staan zijn inmiddels ‘retro’.

Maar vervang de draagbare typmachine op het bureau van meneer Sonneveld door een MacBook en de bakelieten telefoons op het nachtkastje door een stel smartphones.

Denk in plaats van de platen-

speler – gekoppeld aan luidsprekers in elke kamer – een draadloos muzieksysteem, zet op de plaats van de gietijzeren Siemens-koffiemolen een Nespresso-apparaat. En je beseft dat dit ontwerp zijn tijd ver vooruit was.

Albertus Sonneveld (18851962) was een wereldburger avant la lettre. Een succesvol zakenman, die voor zijn werk als mededirecteur van de Van Nellefabriek veelvuldig in Amerika verbleef, maar met zijn vrouw en twee dochters ook geregeld naar Zwitserland en Marokko reisde. Hij was geinteresseerd in kunst, design en architectuur, maar vooral in technische vernieuwingen, die elkaar rond de vorige eeuwwisseling in hoog tempo opvolgden.

Elektriciteit, turbines, de verbrandingsmotor – de

ELSEVIER

16emb026z051 51

51

29-01-16 10:25

TEKST: RUUD DEIJKERS

HIGH FIDELITY

E M E R T X E I F I H

s 7 van o e H e d luid van die nog geen e g t e h t me nos Niks mis de Play:5 van So aar een echte M f Denon o per stuk kosten. s van. Ruud o er 600 eur rijgt er de bibb eergaves van lk ew audiofie ver de getrouw ereld. ‘Alsof je o w Deijkers dsinstallaties ter at’ a ui beste gel de orkestbak st in midden

56

16emb026z056 56

ELSEVIER

29-01-16 10:22

Toetervormige luidsprekers van het Amerikaanse Oswalds Mill Audio (OMA)

D

Cynthia van Elk

e Russische maestro Valery Gergiev gromt als hij de strijkers van het Kirov Orkest aanjaagt. Na een diepe ademhaling blaast de dwarsfluitist de smeekbede uit De Vuurvogel. Igor Strawinsky schreef dit sprookjesballet voor, zoals hij zelf zei, een ‘verkwistend groot’ orkest. En dat orkest lijkt op volle sterkte te spelen in een woonkamer annex showroom in Friesland waar een wonderlijke, peperdure geluidsinstallatie wordt gedemonstreerd. Het geluid is zo zuiver dat je in de Philharmonie van Sint-Petersburg de partituren hoort ritselen.

Je hoeft geen kenner te zijn om het blikkerige geluid uit een babyluidsprekertje in een smartphone te onderscheiden van hifi, ofwel geluid uit een apparaat zonder al te veel ruis en vervorming. High end-geluid gaat nog een stapje verder dan hifi en is het domein van de liefhebbers met een ruim budget en van de fijngevoelige audiofielen. In de laatste categorie vallen de puristen die vaak tienduizenden euro’s betalen om thuis hun muziek spatzuiver af te spelen.

Deze fanatiekelingen proberen elke verstoring van het levensechte geluid weg te werken.

Sommige geluidsfreaks horen zelfs storing uit het stopcontact komen. Ze installeren filters in de meterkast om de vervuilde netstroom te ‘zuiveren’. De zoektocht naar perfect geluid is voor audiofielen geen hobby, het is een levensstijl.

In de Formule 1-klasse van high end wordt de beste geluidstechnologie gecombineerd met design. Tot deze klasse behoren de luidsprekers en versterkers van fabrikant MBL uit Berlijn. Een complete set van MBL, inclu-

16emb026z057 57

29-01-16 10:22

VERDIEN

D

TEKST: NIC VRIESELAAR

ankzij Facebook is niet alleen de manier veranderd waarop zijn anderhalf miljard gebruikers (20 procent van de wereldbevolking) hun vakanties, carrièrestappen en familiegebeurtenissen met elkaar delen. De populariteit van het Amerikaanse bedrijf – in 2004 opgezet door Mark Zuckerberg en vier medestudenten – heeft ook invloed op de economie. En die reikt verder dan de twaalfduizend mensen die voor Facebook werken en samen jaarlijks meer dan 15 miljard euro voor het bedrijf omzetten.

De opkomst van het sociale netwerk is misschien wel het best te merken in de advertentiewereld. Vijf jaar geleden werd die sector nog gedomineerd door grappige tv-spotjes, fraaie foto’s in tijdschriften en pakkende soundbites op de radio. Door Facebook (en videowebsites als YouTube) brengen mensen veel meer tijd op internet door. En dus volgen bedrijven ze met hun marketingbudgetten. Reclames op internet zijn in veel landen geen bijzaak meer, maar hoofdzaak.

Zo schatte adviesbureau Deloitte halverwege 2015 dat in de Nederlandse advertentiemarkt al 44 procent – ongeveer 1,5 miljard euro – naar internet gaat. Tot nu toe profiteerde vooral Google daarvan, maar de laatste paar jaar heeft Facebook zich ontpopt tot de nieuwe stuwende kracht achter dat online-advertentiegeld.

In 2010 verdiende het bedrijf bijna 1,5 miljard euro aan advertenties, inmiddels is dat meer dan het tienvoudige.

Op de lijst van internationaal communicatiebureau ZenithOptimedia, waarop de dertig grootste mediabedrijven ter

66

16emb026z066 66

WERELDECONOMIE

Hoe Facebook de economie verandert Sociale media, Facebook voorop, veranderen met hun haast ongrijpbaar grote aantallen gebruikers de manier waarop bedrijven reclame maken en spullen verkopen. Hun populariteit is bovendien een stuwende kracht achter internetvernieuwingen waardoor ze landen in Afrika en Azië helpen uit de armoede te klimmen wereld staan, bezet het betrekkelijk jonge Facebook al de tiende plaats. Daarmee staat het vlak achter enorme concerns als Time Warner en News Corp die al decennia oud zijn en filmstudio’s, tv-zenders, kranten en bladen bezitten. Zij zien dat hun advertentie-inkomsten steeds verder worden weggesnoept en bieden daardoor minder werkgelegenheid. In Nederland verloren kranten en tijdschriften tussen 2010 en 2015

eenderde van hun advertentieinkomsten.

Toegegeven, een deel daarvan verdienen zij terug op internet – soms zelfs doordat hun artikelen breder worden verspreid op netwerksites als Facebook dan via hun andere media – maar het is lastig opboksen tegen de enorme aantrekkingskracht die Facebook op adverteerders heeft. Zij kunnen op het platform bijzonder gericht – en dus goedkoop – hun doelgroep bereiken. Ge-

bruikers vertrouwen Facebook namelijk een enorme hoeveelheid persoonlijke gegevens toe. Leeftijd, opleiding, werkkring, hobby’s, interesses, vakantiebestemmingen, noem maar op.

Daardoor hebben reclamebureaus die zich nadrukkelijk richten op sociale media een plaats veroverd naast de traditionele bureaus die zich voornamelijk bezighouden met campagnes voor radio, tv of kranten. Alleen al in Nederland werken honderden mensen bij bureaus met toepasselijke namen als Social Embassy en Social Inc. Die bedienen meestal grote bedrijven, maar opvallend genoeg wordt Facebook juist ook omarmd door kleinere bedrijven. In plaats van een website gebruiken zij een Facebookpagina om klanten op de hoogte te stellen van hun openingstijden, nieuwe diensten en producten. Voor een paar tientjes en met een paar klikken kan een lokale ondernemer duizenden mensen in zijn regio op de hoogte stellen van een nieuwe aanbieding. Dat levert zo’n ondernemer aandacht en dus omzet op die hij anders was misgelopen.

Facebook schudt ook de klantenservice van bedrijven flink op. Wie een paar jaar geleden een klacht of vraag had, moest tijdens kantooruren bellen – meestal naar een betaald nummer – en als hij na vijftien minuten iemand aan de lijn kreeg, had hij geluk.

Een e-mail is gratis, maar een antwoord kan dagen uitblijven. Voor talloze bedrijven is Facebook inmiddels een van de belangrijkste kanalen geworden om klanten te helpen met vragen. Sommige bedrijven maken er zelfs een sport van om binnen een half uur te reageren, en zijn dag en

ELSEVIER

29-01-16 10:14

nacht bereikbaar. Zoals luchtvaartmaatschappij KLM, die daarvoor 150 mensen in dienst heeft.

Nog eens tienduizenden overal ter wereld verdienen hun brood met het maken van applicaties voor Facebook. Denk aan de bijna tweeduizend medewerkers van Zynga, een Amerikaans bedrijf dat vooral groot is geworden door het spelletje Farmville, waarin Facebookgebruikers een virtuele boerderij beheren. Ook het mateloos populaire Candy Crush was oorspronkelijk een Facebookspel. De Zweedse ontwikkelaar King.com heeft veertienhonderd mensen in dienst.

Onverzadigbaar

Minstens zo interessant is de manier waarop de populariteit van Facebook de economie indirect beïnvloedt. Het Amerikaanse onderzoeksbureau comScore schat dat smartphonegebruikers van elke vijf minuten die ze met hun telefoon bezig zijn, er één besteden aan Facebook.

Dat dankt de netwerksite aan het feit dat zoveel mensen een smartphone met snel internet hebben. Omgekeerd stimuleert die bijna onverzadigbare behoefte om met nóg meer foto’s, video’s en berichten je leven te delen – en dat van anderen in de gaten te houden – de ontwikkeling naar nog sneller internet en steeds nieuwere smartphones. Telecombedrijven proberen klanten weg te lokken bij de concurrenten door ze meer of snellere data te bieden, terwijl fabrikanten als Samsung en Apple elkaar proberen af te troeven door telefoons te maken met steeds nieuwe of betere functies.

Dat heeft grote spillover effects, het werkt als een vliegwiel. Facebook en Google profiteren namelijk niet alleen

van de inburgering van smartphones en sneller mobiel internet. Die ontwikkelingen bieden ook kansen voor legio nieuwe diensten. Denk aan de app Uber, waarmee gebruikers via hun smartphone een taxi kunnen bestellen en afrekenen. Zo’n app was er nooit geweest zonder snelle telefoons en snel internet. Datzelfde geldt voor het gemak waarmee met de apps van banken online-aankopen kunnen worden betaald. Alleen al in het derde kwartaal van afgelopen jaar kochten Nederlandse consumenten volgens onderzoeksbureau GfK via hun telefoon voor bijna 120 miljoen euro aan kleren, elektronica en eten.

Nog veel ingrijpender zijn die vliegwieleffecten in Azië, Afrika en Zuid-Amerika, waar het grootste deel van de bevolking

nu nog geen toegang heeft tot internet. Daar leiden economische groei en de populariteit van sociale media – zoals het Chinese Facebook-alternatief Sina Weibo – niet alleen tot sneller internet, maar ze zorgen er ook voor dat steeds meer mensen überhaupt internet hebben. Zo verdubbelde het aantal internetters in India in vier jaar tijd tot 350 miljoen.

In dezelfde periode groeide het aantal Nigerianen met internet met de helft, en in China zijn er alleen afgelopen jaar al 85 miljoen internetgebruikers bijgekomen.

Voor hen betekent toegang tot internet vaak een kleine revolutie. Alleen al doordat weerberichten via mobiel internet snel beschikbaar zijn, kunnen

bijvoorbeeld sojaboeren in India efficiënter omgaan met (kunst)mest en dus meer oogsten. Econoom Aparajita Goyal beschreef in 2010 bovendien dat de opkomst van internet in India de markt voor sojabonen verbeterde en zo betere prijzen voor boeren en consumenten opleverde.

Dankzij toegang tot internet houden beide groepen dus geld over om aan andere dingen te besteden, wat op den duur leidt tot nog meer economische groei en internetgebruikers. Die waarschijnlijk weer een profiel zullen aanmaken op Facebook.

@NicVrieselaar ELSEVIER

16emb026z067 67

67

29-01-16 10:14

Vanaf linksboven: Lauren Edwards (jeans), John Bartmann (straat), Grandt Mason (schoen), Iain Manley (laptop), Devin Paisley (motor), Otto de Plessis (gipsmodel), Elad Kirshenbaum (tattoo)

16emb026z070 70

29-01-16 10:21

TEKST: FRED DE VRIES IN KAAPSTAD FOTO’S: DEBRA ROETS

DE WITTE WEDEROPSTANDING Deze blanke ondernemers runnen hun start-ups in Woodstock, een ooit vervallen buurt in Kaapstad

Hoe jonge blanken in Zuid-Afrika juist weten te profiteren van de maatregelen die zwarten voorrang geven op de arbeidsmarkt. Fred de Vries ging buurten in de hipste wijk van Kaapstad, met de toepasselijke naam Woodstock

Atlantische Oceaan

GREEENPOINT

Signal Hill

1

1

KAAPSTAD

2

WOODSTOCK

ZONNENBLOEM

ORANJEZICHT

2 Nationaal Park Tafelberg

16emb026z071 71

29-01-16 10:21

TEKST: IRENE START

JOHN IRVING

‘Met humor komt een schrijver altijd in de problemen’ John Irving (73) leverde zijn veertiende roman af, vol mysterie, komedie en drama. De hoofdrol is voor twee charmante buitenbeentjes van dertien en veertien jaar. ‘Kwetsbare tieners in de overgang naar volwassenheid vind ik nog altijd het interessantst’

Z

aterdagavond, de Oude Lutherse Kerk in Amsterdam. De Amerikaanse schrijver John Irving is al even aan het woord, de moderator van het organiserende John Adams Institute wil ook iets zeggen, maar Irving legt hem met een handgebaar effectief het zwijgen op. Totdat de man wanhopig uitroept: ‘U bent wel lastig te onderbreken zeg!’ Irving leunt achterover en zegt rustig: ‘Dat heb ik van mijn moeder.’

‘En wat deed u als u ertussen wilde komen?’

‘Dan schreef ik haar een brief.’

Het antwoord levert de schrijver een lachsalvo op bij een verder ernstig literair evenement.

Op het podium, of daarbuiten: het is opvallend hoe snel Irving van gezichtsuitdrukking kan veranderen. Van wat mopperig en ongeïnteresseerd kan hij ineens toeschietelijk zijn en warm. Dan is hij de man zoals je verwacht dat hij zal zijn: charmant, open, grappig, iemand met wie je in het café een leuke avond kunt hebben. Geduldig ook. Een selfie met de bestsellerauteur? Geen probleem.

Handtekeningen zetten doet Irving niet meer, zijn handen zijn verpest door het

88

16emb026z088 88

Avenue van de mysteriën verscheen bij de Bezige Bij (gebonden, € 34,90)

worstelen. Zijn dokter heeft hem gewaarschuwd: als hij zijn boeken nog met de hand wil schrijven, zoals hij al decennia doet, mag hij niet meer signeren.

‘Mijn huidige gemoedstoestand?’ zegt de schrijver in de lobby van hotel The Grand waar hij logeert. Hij slaakt een vermoeide zucht, zo midden in de tournee rondom zijn nieuwe roman Avenue van de mysteriën. ‘Ik doe dit soort boekpromoties overal ter wereld en zo vaak dat ik geen aandacht besteed aan waar ik precies ben. Het is een beetje repetitief. En journalisten willen allemaal hetzelfde weten.

Ze lezen mijn boeken niet, maar kijken op internet en absorberen wat anderen ervan vinden. Ik herken de vragen soms woord voor woord.’

Irving heeft zijn eigen techniek om de regie te houden. Op één enkele vraag geeft hij gewoon een antwoord van een half uur, waarbij het gevoel je bekruipt dat hij zal gaan grommen als je hem niet laat uitpraten. Het is ook de leraar in hem, en de verhalenverteller. Hij formuleert traag en naar de grond kijkend, stopt pas als de hele gedachte of anekdote is afgerond. Eigenlijk net als in zijn uitdijende romans, vol geluk, noodlot en toeval. Boeken waarin charmante, maar vaak onhandige buitenbeentjes zich een weg door het leven worstelen.

‘Ik ben gewoon ook een langzaam iemand. Ik houd ervan om eerst lang naar iets te kijken voordat ik tot een verhaal kom. Mijn boeken bestaan vaak jaren in mijn hoofd voordat ik er ook maar aan begin te schrijven. Zo’n proces kun je niet nabootsen, erover praten voelt al snel oppervlakkig.’

Achtbaan

Zijn romans vergen dus jaren van voorbereiding. Jaren ook van met de hand beschreven vellen, notitieboekjes, ideeën.

Raakt hij nooit iets kwijt? ‘Mijn werkkamer is tamelijk goed geordend. Dat moet ook wel omdat ik altijd aan twee of drie dingen tegelijk schrijf – en ik leef niet meer als een student. Ik had ooit wel een slechte ervaring. Dat was begin jaren zeventig, toen ik mijn tweede roman schreef, De watermethodeman. Ik woonde in Wenen, en had de eerste twaalf handgeschreven hoofdstukken in een kist met kleren gestopt en verscheept naar mijn ouders in New Hampshire. Ik zou een maand gaan reizen en wilde het niet meezeulen. De kist raakte zoek. Ik verloor ongeveer eenderde van die roman. Ik was enorm van streek, moest opnieuw beginnen. Een klein jaar later kwam die kist ineens boven water. Mijn kleren kletsnat, groen uitgeslagen en beschimmeld. Maar de pagina’s waren goed leesbaar. Mijn tweede versie bleek zo veel beter! Dus waar maakte ik me zo druk om? Ja, die tweede versie kostte veel tijd, en het was hard werken. Maar uiteindelijk had ik meer gewonnen dan verloren.’

Het was een goede levensles, zegt Irving.

‘Soms word je als schrijver geblokkeerd door iets van buiten, en dat kan je op een

ELSEVIER

29-01-16 10:25

JOHN IRVING KORT Geboren op 2 maart 1942 in Exeter, New Hampshire, de Verenigde Staten als John Wallace Blunt. Kreeg vanaf zijn zesde de achternaam van zijn stiefvader. Woont in Toronto, Canada met zijn vrouw, literair agent Jane Turnbull. Heeft drie zoons.

BOEKVERFILMINGEN ‘Ik kan mijn boeken niet comprimeren tot filmscript.

The Cider House Rules waarvoor ik een Oscar won, was de enige uitzondering, dat zag ik meteen voor me.’

HELDERZIENDE PERSONAGES ‘Lupe in Avenue van de Mysteriën is niet de enige, ook Owen in Bidden voor Owen Meany en Lily in Hotel New Hampshire kunnen in de toekomst kijken.

Een geweldig gegeven, want zij zien hoe het leven van hun geliefden zich ontwikkelt en dat is soms zo ondraaglijk dat ze willen ingrijpen.’

FORMULESCHRIJVER ‘Met die kritiek kan ik weinig; ik weet wat ik doe als ik mijn personages door een hel duw en dat afwissel met comedy, maar Shakespeare deed hetzelfde en hem noemen ze toch ook geen formuleschrijver?’

Jane Sobel Klonsky

BEWONDERT ‘Negentiende-eeuwse schrijvers als Thomas Mann, Gustave Flaubert, Charles Dickens, Nathaniel Hawthorne en Herman Melville.’

16emb026z089 89

BEZORGD OVER ‘Het verdwijnen van de verbeeldingskracht. Veel boeken zijn autobiografisch geïnspireerd of gebaseerd op een ware gebeurtenis. Waarom zou je dat willen lezen?’

POPMUZIEK ‘David Bowie mis ik enorm. Ik hou het meest van Major Tom. Major Tom, dat ben ik.’

29-01-16 10:30

HOTELJUNKIE Vincent van Dijk sliep in 2010 een jaar lang elke dag in een ander Amsterdams hotel en schreef het boek Amsterdam Slaapt.

Sindsdien leeft, woont en werkt hij bijna dagelijks in hotels, organiseert hij de Hotelnacht en adviseert hij hotels over marketing en gastvrijheid.

Afgelopen november sliep hij een maand elke nacht in een ander Nederlands hotel.

Hij schreef hierover op elsevierjuist.nl/ holland-slaapt

Hotel Hollandia!

Het ene na het andere hotel wordt geopend in Nederland, en al lang niet meer exclusief voor buitenlandse toeristen. Ook locals ontdekken de magie van de hotellerie. Hotelexpert Vincent van Dijk over het hotelleven in het poststerrentijdperk

16emb026z097 97

29-01-16 12:02