Inkijkexemplaar Juist by Reed Business

juli/augustus 2016 – jaargang 4 – nummer 30 –

5,95

MEER WERELD, MEER WETEN

PROF. THEUNIS PIERSMA over het mysterie van de trekvogel

ZONNE-ENERGIE IN OVERVLOED MAAR HOE VANG JE DIE?

VERKIEZINGEN AMERIKA

Feest van de democratie

ANTIKRAAK

juli/augustus 2016 – jaargang 4 – nummer 30

Toplocaties voor grijpstuiver

Zo maak je DE BESTE BBQ

30_COVER.indd Alle pagina's

SPORT ZOMER GERRY VAN DER LIST: IS SPORT DE NIEUWE RELIGIE?

NIEUWSTE INZICHTEN OVER EEN KWETSBAAR ORGAAN

KOESTER JE HUID! 17-06-2016 11:32

A M EL A N D

G E N I E T VA N S T R A N D, Z E E É N U W E I G E N VA K A N T I E V I L L A O P WA D D E N D IA M A N T A M E L A N D W W W. E I L A N DVI LL A-A M E L A N D. N L

ABE LENSTRA BOULEVARD 50-1, 8448 JB HEERENVEEN • TEL. 0513 745 016 SECONDHOME@KONTOURVASTGOED.NL • KONTOURVASTGOED.NL

PAREL VAN NES Dit exclusieve plan vlak bij het

NU IN VERKOOP

dorpje Nes op Ameland bestaat uit 14 royale, vrijstaande vakantievilla’s, waarvan wij er nu twee in verkoop hebben. De op de Amelandse walvisvaardershuizen geïnspireerde villa’s zijn gemaakt van mooie kwaliteitsmaterialen, hoogwaardig afgewerkt en voorzien van een luxe keuken, meerdere badkamers en een sauna. De villa’s zijn volledig ingericht en klaar voor uw eigen vakantieverblijf of de verhuur.

DUINVILLA MET WELLNESS

NU IN VERKOOP

Deze exclusieve vrijstaande villa met wellness bevindt zich midden in een zeer gewild duingebied met luxe villa’s. De rietgedekte villa is geschikt voor acht personen en bevindt zich op een kavel van ca. 1.800 m2 eigen grond. Rust, ruimte en privacy zijn gegarandeerd. Met een royale keuken met hoogwaardige apparatuur, vier ruime slaapkamers en drie luxe badkamers biedt de villa alles en meer voor een heerlijk verblijf op het beeldschone Ameland.

Neem contact met ons op voor een vrijblijvende persoonlijke afspraak.

VALUE FOR LIFE.

JUIST

INHOUD SmartBike van VanMoof: anti-diefstalfiets, met een app die je fiets terugvindt als die toch is gestolen.

1- 73 ‘Ik zit gewoon hartstikke in een jongensdroom’

008 Van de redactie 009 Colofon, medewerkers, reacties

CHECK IN 010 Het seizoen Vierdaagse

012 In de gaten houden... Anne Bruinvels

013 Div./infographic

Groningse hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma bestudeert al zijn hele leven de kanoet en diens leefomgeving. Met onverminderd enthousiasme.

14 42

Nederland fietsland

014 Div./kort Knocki, Polette, SmartBike

016 WERELDTOPPERS Liesbeth Wytzes in gesprek met Theunis Piersma, vogeltrekgeleerde

LEEF 022 Binnenkijken in Tunis De familie Adhoum

026 Vrouw van de wereld Geen dankbaarheid

028 Bijblijven met Vuijsje In Amerika

030 Wereldburger Dana de Moel in Dublin

032 Uit het leven gegrepen In beton gegoten

VUIJSJE PROBEERT BIJ TE BLIJVEN: EEN OUDE VRIEND

ZONNE-ENERGIE IN OVERVLOED, MAAR HOE BENUT JE DIE?

HET AMERIKAANSE FEEST VAN DE DEMOCRATIE

‘Vroeger bestond in mijn leven niets mooiers dan in mijn eentje naar Memphis gaan. Nu had ik heimwee naar mijn kinderen.’

Er wordt hard gewerkt aan technologie om veel effectiever gebruik te kunnen maken van deze onuitputtelijke energiebron.

Nederland doet graag laatdunkend over het kiesstelsel van Amerika. Rik Kuethe bezingt juist de schoonheid ervan.

034 Sterker uit de strijd Portretten van Syrische vrouwen die zich emanciperen in tijden van burgeroorlog

WEET 042 De wereld van morgen Zonne-energie

048 Alledaagse wijsheid & Taalsignaal 050 Amerikaanse verkiezingen Het feest van de Amerikaanse democratie

056 Moderne tijden Verhuizen met apps

058 Het gebouw Tudorpark in Hoofddorp

Tudorhuis Hoofddorp heeft sinds afgelopen jaar de neotraditionalistische woonwijk Tudorpark: Engelse romantiek, geland op Nederlandse poldergrond.

16emb030z004 4

064 De geheimen van onze huid

ONZE HUID

De huid is een kwetsbaar pantser. Wees er voorzichtig mee!

Steeds meer worden het belang en de bijzonderheid van ons grootste orgaan ingezien

ELSEVIER

17-06-16 08:44

HWB 20; fGEE 0,81

Met minder moet u niet tevreden zijn.

Info op bouwloca Maria Al tie m vanaf 1

AlpinLodges Maria Alm, een premium resort in de Salzburger Alpen. Hoogwaardige vakantiewoningen te koop in ski-in/ski-out resort met complete infrastructuur: receptie, restaurants, zwembad, ondergrondse parkeergarage. Aantrekkelijke vastgoed belegging met een gemiddelde jaarlijkse CASH FLOW van 7,5% op het eigen vermogen. 4 Weken eigen gebruik. Ervaren Oostenrijkse projectontwikkelaar, professioneel management.

juli vrij 13 â&#x20AC;&#x201C; 20 uu r zat 08 â&#x20AC;&#x201C; 13 uu r

Informatie en advies op ons verkoopkantoor in Amersfoort jaegerprojects.com T +31 (0)33 820 02 02

7,5% 28

760

gemiddelde jaarlijkse CASH FLOW

pistenkilometers voor de deur

holes golfbaan

dagen eigen gebruik/jaar

INHOUD CONSERVATIEF EN HOMO TEGELIJK: JENS SPAHN

74 - 129 ANTIKRAAK WONEN KAN OOK EEN SPROOKJE ZIJN

Nu Duitsers twijfelen aan het leiderschap van Angela Merkel, staat een jonge partijgenoot op; een van de weinige politici die al voor hun veertigste nadrukkelijk meetellen in politiek Berlijn.

VERDIEN 074 Bedrijf belicht Horecagroothandel Sligro

078 De managementstijl van... Janine Dijkmeijer (NDT)

080 Door vreemde ogen Hoe kijken expats aan tegen Nederlandse gebruiken?

082 Profiel Wie antikraak associeert met bouwvallige bedrijfspanden, moet maar eens grasduinen in het bestand van de vele tientallen leegstandbeheerders.

108

Bondsdaglid Jens Spahn

086 Antikraak wonen Kun je tegenwoordig op zeer verrassende locaties

BELEEF 094 Non-fictie Roelof Bouwman over de jaren zeventig

098 Wereldkeuken Barbecue

100 Leven in beeld Hans Wiegel 75 jaar

102 Op zoek naar duurzaamheid

IN VIJF JAAR DE WERELD ROND ZEILEN Een advocaat en bedrijfskundig ingenieur zeggen hun baan op om per zeilschip op zoek te gaan naar slimme oplossingen voor duurzaamheidsproblemen.

Ivar Smits en Floris van Hees varen deze zomer uit met zeilschip Lucipara²

Opperbeste bestemmingen

106 Boeken

Irene Start selecteert boeken op komst

Deze vakantie een keer liever niet naar de Franse Côte d’Azur of Spaanse Costa del Sol? Laat je verrassen door deze vijf zomerse bestemmingen. Azuurblauwe zeeën, pittoreske dorpjes en weelderige landschappen – op slechts een paar uur reizen!

112

114

102

108 Zomerse bestemmingen Verborgen parels op een paar uur reizen

112 The Fast Lane Autoshow op Het Loo

114 Een nieuwe religie? Gerry van der List houdt in deze sportzomer de verdiensten van sport tegen het licht

CHECK OUT 122 Cultuuragenda Selectie uit wereldwijd aanbod

124 Wijn

CONCOURS D’ÉLÉGANCE

SPORT ALS NIEUWE RELIGIE (OF NIET?)

Nicolaas Klei over hip wit uit Napels

126 Stijl Summer in de city

Paleis Het Loo is op 2 en 3 juli 2016 voor de twaalfde keer het decor van dit fraaie evenement met klassieke auto’s.

16emb030z006 6

Toekenning van een goddelijke status aan sporters zegt iets over het belang van sport in de moderne samenleving.

128 Hidden secret Helsinki

129 Reis om de wereld Inspirerende tips

ELSEVIER

17-06-16 08:44

advertentie

UNIVERSITY OF PROFESSIONAL RISK MANAGERS.

PROFESSIONAL LEARNING & DEVELOPMENT Ontwerp uw eigen visie op risicomanagement. De parttime Master Risicomanagement helpt u de essentie van dit vakgebied te doorgronden en betekenis te geven aan risicomanagement in uw organisatie. U ontwikkelt een integrale visie en weet hoe te schakelen op bedrijfsmatige en maatschappelijke risicoâ&#x20AC;&#x2122;s. De laatste theoretische inzichten, praktijkcases en persoonlijke ervaringen vormen hierbij een belangrijke basis. Â U verbreedt uw eigen horizon en levelt met andere doorgewinterde professionals. University of Twente. Met kennis maakt u het verschil. UTWENTE.NL/RISICOMANAGEMENT

JUIST

TEKST: RENÉ VAN RIJCKEVORSEL FOTO: TESSA POSTHUMA DE BOER

VAN DE REDACTIE

Wij zijn dol op vreemde vogels

T. GUDNASON / FIGAROPHOTO /HH

16emb030z008 8

rof.dr. Theunis Piersma heeft een mooi beroep. De Groningse hoogleraar trekvogelecologie vertelt in deze Juist ongebreideld enthousiast over de kanoet, een vogeltje dat hij al jaren bestudeert. Een van de kanoeten heeft een zendertje aangebonden gekregen. Eindelijk kan Piersma straks diens exacte route naar de overwintering in Mauretanië beschrijven, wat moet leiden tot meer begrip van het beestje. ‘Ze gedragen zich alsof ze gps en een kaart bij zich hebben. Wij hebben geen idee hoe ze de weg weten. Dat is een ongelooflijke puzzel.’ ‘Vogelen’, dat was niet zo lang geleden een liefhebberij waarvoor je op een feest of borrel liever niet uitkwam. Dat was iets voor mannen met ringbaarden en geitewollensokken in sandalen terwijl het 25 graden is, die als zombies door malse weilanden trekken met enorme zwarte verrekijkers bungelend op hun buiken. Maar door geestdriftige liefhebbers als Piersma heeft de ornithologie, zoals de bestudering van vogels oﬃcieel heet, aan prestige gewonnen. Niemand schaamt zich er nog voor om vogelaar te zijn, of om op televisie vogels te bewonderen. De serie In de ban van de condor trok recent honderdduizenden kijkers. De tuinvogeltelling is inmiddels ongekend populair. En velen volgen het leven van een ijsvogel of steenuil via een webcam. Ook wij van Juist houden van vogels. Eerder figureerde Piersma al in Juist in een reportage over de weidevogel, gemaakt door onze in november 2015 te jong overleden medewerker en vogelliefhebber Menno Steketee. En al op de cover van het tweede nummer (oktober

2013) werd de lezer aangestaard door een magnifieke zeearend met priemende blik, die een stuk aankondigde over de terugkeer van de roofvogel in Nederland. De zeearend broedt hier weer sinds 2006. Hoe populair het vogelspotten is, bleek ook toen eerder dit jaar in Hoogwoud een roodkeelnachtegaal was gesignaleerd. Honderden liefhebbers vanuit het hele land spoedden zich naar het NoordHollandse dorp. Internet helpt daarbij natuurlijk. Op dutchbirdalerts.nl worden gespotte vreemde vogels gekoppeld aan Google Earth. Wie geluk had, ving in een Hoogwouds nieuwbouwtuintje een glimp op van de verdwaalde roodkeelnachtegaal, die normaal gesproken in de zomer in Siberië woont en in de winter in Zuidoost-Azië. Ook cabaretier Hans Dorrestijn – wiens uiterlijk wel enigszins doet denken aan dat van de geitewollen vogelaar van vroeger – speelde een belangrijke rol in het populair worden van vogels. Zijn bekering tot de vogels beschrijft hij zo: ‘Vroeger was ik leuk. Toen schreef ik over drank en dronkenschap, over mijn ongelukkige huwelijk, over seks en het gebrek daaraan. Goddank, al die verschrikkingen hebben nu plaatsgemaakt voor iets prettigs. Het bierglas ruimde het veld voor de verrekijker, de kastelein werd vervangen door de ornitholoog, het nachtbraken maakte plaats voor het vroeg uit de veren en de kater werd verslagen door de wintertaling en de appelvink.’ O ja, vanaf pagina 16 lees je het interview met Theunis Piersma. René van Rijckevorsel Hoofdredacteur

ELSEVIER

17-06-16 10:36

JUIST

COLOFON

medewerkers THESSA LAGEMAN

Nummer 30, juli/augustus 2016 Algemeen hoofdredacteur Elsevier Arendo Joustra Directeur Rob Kolkman Uitgever Erwin van Luit Hoofdredacteur René van Rijckevorsel Beeldredactie en speciale producties Jette van Exter Redactionele coördinatie Bodwine van Sluis Vormgeving Tom van Staveren (artdirector), Eric van den Berg Medewerkers aan dit nummer Esther Bakker, Bertus Bouwman, Roelof Bouwman, Vincent van Dijk, Arnoud Groot, Floortje Gunst, Bram Hahn, Kirsten Hannema, Carla Joosten, Arendo Joustra, Nicolaas Klei, Heidi Klijsen, Rik Kuethe, Thessa Lageman, Arthur van Leeuwen, Gerlof Leistra, Gerry van der List, Jannie Schipper, Lizanne Schipper, Irene Start, Remko Tanis, Robert Vuijsje, Sanne Wolters, Liesbeth Wytzes Eindredactie Eddy Schaafsma (chef), José Bernard, Agnès Hoogendijk, Liesbeth Wiewel, Tonny van Winssen Documentatie Marijke Brouwer (chef), Marceline Couwenhoven, Bas Derks, Ralph König, Astrid Westbroek Productie & distributie Natalie Leenstra, Loes Mes Marketing Marijke Houwer, Frederike Leisink Druk en afwerking Habo DaCosta, Vianen ISSN 0922-3444 Elsevier Juist is een uitgave van REDACTIE Postadres: Bezoekadres: Telefoon: E-mail: Website: Twitter:

Postbus 152, 1000 AD Amsterdam Radarweg 29, 1043 NX Amsterdam 020-5159958 juist@elsevier.nl www.elsevierjuist.nl @ElsevierJuist

ADVERTENTIES Elsevier Media Telefoon: 020-5159611 E-mail: info@elseviermedia.nl Website: www.elseviermedia.nl KLANTENSERVICE Telefoon: 0314-358350 (werkdagen) Fax: 0314-349048 Adres: Postbus 808, 7000 AV Doetinchem Website: www.elsevierjuist.nl/klantenservice ABONNEMENTEN kunnen op elk gewenst tijdstip ingaan. Opgave via www.elsevierjuist.nl/abonneer of telefonisch bij de klantenservice. PRIJZEN Jaarabonnement Elsevier Juist (10 nummers, inclusief digitale edities) in Nederland € 49,95. Jaarabonnement Elsevier Juist voor Elsevier-abonnees € 36. BNP Paribas 22.79.89.597 t.n.v. Reed Business Information te Doetinchem. Elsevier Juist proberen? Nu 3 nummers voor € 10. Ga naar www.probeerelsevierjuist.nl PICTORIGHT Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2016 © 2016 Reed Business Information Copyright. Het is niet toegestaan om, zonder voorafgaande toestemming van Elsevier Juist, door Elsevier Juist gepubliceerde artikelen, onderzoeken of gedeelten daarvan over te nemen, te (doen) publiceren of anderszins openbaar te maken of te verveelvoudigen. Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van Reed Business Information zijn van toepassing de algemene voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel in Amsterdam, Handelsregister Amsterdam. De algemene voorwaarden zijn in te zien op www.reedbusiness.nl/contact/voorwaarden. Reed Business Information en auteurs zijn niet aansprakelijk voor schade in verband met gebruik van (redactionele) informatie en de inhoud en vormgeving van advertenties. Als u geen prijs stelt op informatie of aanbiedingen per mail of per post, dan kunt u dit doorgeven aan Reed Business Information, t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem, of aangeven bij adresregistratie@reedbusiness.nl. Voor meer informatie zie het Privacystatement op www.reedbusiness.nl/privacy.

Journalist, tekstschrijver en fotograaf. Lageman (39) woont afwisselend in Tunis en Scheveningen. Studeerde Arabisch en journalistiek. Werkte bij onder meer Amnesty International. Ze schrijft over tal van onderwerpen, variërend van migratie en eten tot ondernemerschap. Voor Juist ging ze op bezoek bij een familie in Tunis (pagina 22).

FLOORTJE GUNST

Werkt op de economieredactie van Elsevier. Gunst (36) studeerde Spaanse taal- en letterkunde en sociaal-culturele wetenschappen in Amsterdam. Was journalist voor de Mexicaanse krant El Mundo. Ze is fanatiek zeiler. Voor Juist ging ze aan boord van het zeiljacht Lucipara² dat lag afgemeerd in de Amsterdamse Sixhaven (pagina 102).

JANNIE SCHIPPER

Arabist en journalist. Schipper (36) woont en werkt in het Midden-Oosten en Nederland, Schrijft onder meer voor RNW Media, Al Jazeera en Nederlandse dagbladen. Voor dit nummer van Juist portretteerde ze vijf Syrische vrouwen die de kracht laten zien van mensen in een burgeroorlog die al ruim vijf jaar duurt (pagina 34).

Wat de lezer schrijft of tweet…

Stuur je bericht naar: juist@elsevier.nl @ElsevierJuist Of reageer via

In het artikel over het nieuwe Panamakanaal (Juist 29) zijn de getallen wat betreft de hoeveelheid die schepen kunnen vervoeren, ook wel de Panamax standard genoemd, niet ‘juist’. Er is een aantal nullen verloren gegaan. De juiste tonnages zijn: 52.500 ton (oud) en 130.000 ton (nieuw). Leo Kamphuis In de intro bij het artikel over de Efteling (Juist 28) staat dat de Efteling financieel ‘veel meer solide is dan nummer één en twee’. Het is bekend dat de nummer één bezig is uit de rode cijfers te geraken. Maar het bevreemdt ons dat er een uitspraak wordt gedaan over nummer twee. Wat u beweert, is absoluut niet ‘juist’! Met meer dan 5,5 miljoen bezoekers per jaar zijn we het op één na best bezochte park van Europa en financieel staan we er goed voor. Jaarlijks investeren wij meer dan de Efteling. Henk Groenen, Europa-Park, Rust, Duitsland

ELSEVIER

16emb030z009 9

17-06-16 08:14

TEKST: BODWINE VAN SLUIS

HET SEIZOEN

CHECK IN

16emb030z010 10

17-06-16 08:15

Deelnemers van de Vierdaagse lopen in alle vroegte over de Waalbrug. Met als decor een prachtige zonsopkomst

eze zomer is de honderdste Vierdaagse. Dat moet natuurlijk een bijzondere editie worden. Daarom zijn er twee nieuwe regels bedacht. Er mogen dit jaar 50.000 mensen meedoen – in plaats van maximaal 46.000 deelnemers in de voorgaande jaren – en daarmee is dit het grootste wandelevenement ter wereld. En deze keer is er – naast de standaardafstanden van 30, 40 en 50 kilometer per dag – ook de mogelijkheid om 55 kilometer per dag te lopen. De eerste Vierdaagse werd gelopen in 1909. Toen deden vooral militairen mee en was het parcours nog niet geconcentreerd rond Nijmegen. Dat gebeurde pas in 1925. In 1914 en 1915 was er vanwege de Eerste Wereldoorlog geen Vierdaagse en

van 1941 tot en met 1945 ook niet vanwege de Tweede Wereldoorlog. Sinds 1983 is de intocht op de laatste dag op de ‘Via Gladiola’. De wandelaars krijgen in de Sint Annastraat gladiolen uitgereikt door de toeschouwers die er rijendik achter de dranghekken staan. Gladiolen staan symbool voor kracht. Want wie kent de uitdrukking ‘De dood of de gladiolen’ niet? Een gladiator uit de Romeinse tijd die zijn gevecht won, werd erna bedolven door gladiolen. De grote vraag blijft elk jaar: wat voor weer wordt het? Extreme warmte en hevige regen zijn niet favoriet bij de wandelaars. → De Vierdaagse is van 19 tot en met 22 juli www.vierdaagse.com

ELSEVIER

16emb030z011 11

Erik van 't Woud/ANP

VIERDAAGSE WORDT 100

17-06-16 08:15

CHECK IN

TEKST: SANNE WOLTERS

In de gaten houden... Deze maand Anne Bruinvels (50)

‘De app biedt rust en ondersteuning’ Dr. Anne Bruinvels ontwikkelde een app die vrouwen met borstkanker ondersteunt en weer grip geeft op hun situatie. ‘Ik krijg reacties als: “Wat fantastisch dat OWise bestaat.”’

nne Bruinvels promoveerde in neuroscience aan de Universiteit Utrecht. In 2000 begon ze in Engeland een bedrijf dat doelgerichte therapieën voor mensen met psychiatrische aandoeningen ontwikkelt. Daarna ging ze aan de slag bij een non-profitorganisatie die gepersonaliseerde gezondheidszorg beter toegankelijk maakt in Europa, om zich vervolgens geheel te focussen op kankerpatiënten en personalized healthcare. Bruinvels richtte Px HealthCare op, een eHealth-bedrijf dat als missie heeft om met digitale middelen kankerpatiënten te ondersteunen. In westerse landen krijgt één op de drie inwoners kanker. ‘Wat de patiënt te horen krijgt over zijn ziekte omvat vaak erg ingewikkelde materie.’ Vanuit die gedachte ontwikkelde Px HealthCare in 2013 OWise, een app voor borstkankerpatiënten. OWise geeft borstkankerpatiënten inzicht in hun situatie door op maat gemaakte medische informatie. De app biedt persoonlijke behandelinformatie, die is samengesteld uit de antwoorden op vragen die de patiënt samen met de arts invult. ‘Zo krijg je alleen informatie die voor jou belangrijk is.’ En dat is hard nodig, want een patiënt kan

16emb030z012 12

OWise van Anne Bruinvels won de Health app award

makkelijk verdrinken in alles wat er over borstkanker op internet te vinden is. De app heeft ook een dagboekfunctie, waarmee patiënten kunnen bijhouden hoe ze zich voelen – zoals de pijn die wordt ervaren, de vermoeidheid of de verminderde eetlust. ‘Maar je kunt ook de kleur van je urine aangeven.’ Daarnaast kan de borst-

kankerpatiënt zich via een vragenlijst voorbereiden op de gesprekken met de arts, en daarvan beveiligde gespreksopnamen maken. Handig, want veel informatie gaat langs je heen, zeker als je net de diagnose hebt gekregen. Px HealthCare heeft OWise in Nederland persoonlijk geïntroduceerd. ‘Ik ben met het idee naar artsen en zieken-

huizen gegaan. Ik wilde ze ervan overtuigen dat ze er zelf ook wat aan hebben en dat het voor patiënten ook zinvol is – als een soort customer service.’ Bruinvels trok van ziekenhuis naar ziekenhuis. Dat heeft zijn vruchten afgeworpen. OWise won de Health app award, een prijs voor de zinvolste app in de gezondheidszorg. Bruinvels heeft al veel positieve reacties ontvangen. ‘Ook artsen zien verschil. Patiënten voelen zich veel meer op hun gemak, zijn verder in het emotionele verwerkingsproces en beter geïnformeerd.’ Daarnaast geeft de app de arts nuttige informatie, ook voor algemeen medisch onderzoek naar borstkanker. ‘OWise levert uiteindelijk veel nauwkeurigere gegevens dan een maandelijkse vragenlijst.’ Maar vooral de patiënten zijn er erg blij mee. ‘Ik krijg reacties als: “Wat fantastisch dat OWise bestaat.”’ Vrouwen met borstkanker ervaren OWise als geweldige steun. Een patiënt gaf aan veel meer inzicht in haar situatie en veel meer grip op het leven te hebben. ‘Het was haar honk. Als je de diagnose borstkanker krijgt, heb je opeens zo veel chaos in je leven.’ OWise schept orde in die chaos. ←

@SanneWolters0

ELSEVIER

17-06-16 08:21

XXX CHECK IN

PRODUCTIE: REDACTIE JUIST TEKST: XXX FOTO: XXX

XXX Bronnen: CBS, Bovag, Fietsersbond (cijfers uit 2015)

NL FIETSLAND Natuurlijk, de Belastingdienst helpt mee. Bij veel bedrijven en instellingen kun je door vakantiedagen te verkopen het brutobedrag besteden aan een nieuwe fiets. Hoe dan ook: de tweewieler blijft winnen aan populariteit

NEW

SHOP

23 miljoen fietsen telt Nederland (bijna)

16emb030z013 13

NEW

2.655 983.000 fietsennieuwe winkels fietsen zijn er in zijn in 2015 Nederland verkocht

ELSEVIER

588.000 Nederlanders per jaar zijn slachtoffer van fietsendiefstal

1,4 procent steeg de omzet uit fietsverkoop in 2015, naar ruim 899 miljoen euro

Het gemiddelde aankoopbedrag voor een fiets is 914 euro. In 2014 was dat 844 euro. Reden: bijna één op de drie verkochte fietsen is nu een dure e-bike

Het aantal verkeersdoden neemt af, het aantal fietsdoden helaas niet: al twintig jaar elk jaar rond de 200

ELSEVIER

17-06-16 08:21

CHECK IN

PRODUCTIE: JETTE VAN EXTER

DIV.

@JettevanExter

SLIMME ANTI-DIEFSTALFIETS

KNOCK, KNOCK Maak van elk oppervlak een slim oppervlak met de innovatieve Knocki. Het ronde apparaat kan bijvoorbeeld op de muur, tafel, het aanrecht of nachtkastje worden geplaatst, en registreert wanneer je op het oppervlak klopt. Het maakt verbinding met wifi en kan, op basis van het aantal klopjes en het ritme, je internet of things-apparaten aansturen. Je hoeft niet langer eerst je telefoon te zoeken, pincodes in te voeren, apps te openen. Een paar keer kloppen en je hebt je slimme Philips Hue-lampen aan, je stelt je Nest-thermostaat bij of je zet je Spotify-lijst aan. Het apparaat werd op crowdfundingwebsite Kickstarter gezet met het doel om 35.000 dollar (31.000 euro) op te halen, maar Knocki haalde al snel bijna 1 miljoen dollar (888.000 euro) op. De Knocki is vanaf december leverbaar en kost 79 dollar (70 euro). www.knocki.com

←

COOLE BRILLEN VOOR EEN SCHIJNTJE In 2011 werd Polette opgericht met het idee een einde te maken aan het monopolie van de traditionele opticiens, en zo ook aan de hoge prijzen van brillen. Bij Polette kun je online of in de winkel in Amsterdam (Kinkerstraat 288) voor lage prijzen mooie en stijlvolle brillen kopen. Zowel op sterkte als zonder, en zowel zonnebrillen als gewone brillen. Er is een enorm aanbod aan leuke monturen en in samenwerking met professionele opticiens bewaakt Polette de prijskwaliteitverhouding. Hoe kan het dat ze monturen verkopen vanaf – voor enkelvoudige glazen – 6,99 euro en voor multifocale glazen vanaf 29,99 euro? Polette heeft alle tussenpartijen uitgeschakeld die de traditionele distributieketen wel kent, zoals licentiehouders, importeurs, winkelketens. Ook handig: je kunt bij Polette terecht voor brillen die je ogen beschermen tegen het kunstmatige, blauwe licht van beeldschermen. Zo voorkom je vermoeide ogen en hoofdpijn.

Dagelijks wordt in Nederland meer dan driehonderd keer aangifte gedaan van een gestolen fiets; Amsterdammers zijn al meer dan 700.000 fietsen kwijtgeraakt, en slechts 4 procent van die diefstallen wordt opgelost. Daarom bedacht het Amsterdamse fietsenmerk VanMoof de SmartBike: een slimme antidiefstalfiets. Hoe het werkt? Allereerst is de fiets voorzien van een elektronisch slot, dat is weggewerkt in het frame. Je haalt de fiets van het slot door simpelweg je hand op de fiets te leggen of de app op je telefoon te gebruiken. Mocht het toch iemand lukken je fiets te stelen, dan is er nog de ingebouwde trackingtechnologie. Je geeft de fiets via de app als gestolen op

bij VanMoof (je hoeft dus niet meer naar de politie) en dat zet bike hunters in: een team dat gestolen fietsen opspoort via de trackingtechnologie. Wordt de fiets toch niet teruggevonden? Dan vervangt VanMoof deze door een andere. Behalve van deze anti-diefstaleigenschappen is de fiets voorzien van andere slimme technologieen. Zo wordt het licht automatisch geactiveerd als het donker wordt, kun je op het touchpad-display – dat in het frame zit – je snelheid aflezen en krijg je een melding van de app wanneer je het beste op de fiets kunt springen om droog thuis te komen. De SmartBike is vanaf oktober leverbaar vanaf € 1.798. Pre-orderprijs vanaf € 1.098 ←

Benieuwd naar het hele verhaal achter Polette? Lees het interview met de oprichters op www.elsevierjuist.nl/polette ←

16emb030z014 14

ELSEVIER

17-06-16 08:14

WERELDTOPPERS

TEKST: LIESBETH WYTZES FOTO’S: OLIVIER MIDDENDORP

WERELDTOPPERS

‘Ik zit gewoon hartstikke in een jongensdroom’ Hoogleraar trekvogelecologie Theunis Piersma (58) bestudeert de kanoet en diens leefomgeving al zijn hele leven met onverminderd enthousiasme. Wel treurig dat de woongebieden van trekvogels worden bedreigd

heunis Piersma is zelf zowat een kanoet geworden. Als hij over het wad loopt, en dat doet hij vaak, kijkt hij om zich heen als een kanoet. ‘O, een roofvogel. O, een schelp. Even kijken of die makkelijk te kraken is.’ En dan kraakt hij die schelp met zijn handen. De kanoet, een trekvogel die in waddengebieden leeft, gebruikt daarvoor zijn maag. Die slikt die hele schelp door en breekt hem in zijn maag. ‘Soms kun je dat horen als je naast zo’n vogel staat,’ zegt Piersma. Piersma is hoogleraar trekvogelecologie aan de Rijksuniversiteit Groningen en onderzoeker bij NIOZ, het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee. Hij weet alles van de kanoet, een vogel die zes ondersoorten heeft waarvan er zelfs één naar de onderzoeker is vernoemd: de Calidris canutus piersmai. De kanoet is ongeveer 25 centimeter lang en weegt afhankelijk van het seizoen tussen de 120 en 245 gram. Piersma kan er met aanstekelijk enthousiasme over vertellen: enthousiasme dat hij ondanks bijna veertig jaar in het vak, nooit verloren is. Integendeel. In de kamer van de hoogleraar in het Groninger gebouw Linnaeusborg, waarin de biologen van de wis- en natuurkunde faculteit zijn gevestigd, heerste vanochtend lichte opwinding. Een van de

16emb030z016 16

kanoeten is uitgerust met het prototype van een nieuw soort zendertje en dat zendertje blijkt het prima te doen. De kanoet ook: die vliegt precies waar hij geacht wordt te vliegen. Piersma pakt de laptop erbij. Hij kijkt naar het scherm, met een mengeling van trots, verbazing en bewondering. We zien de Noordzee, Denemarken, IJsland, Groenland, en een rechte streep. Dat is de dappere kanoet. ‘Die vliegt daar op dit moment! Nu! Ongelooflijk spannend!’ Eén van de bijzondere dingen aan trekvogels is dat ze nooit verdwalen. Ze vinden moeiteloos hun weg. Deze vogels, soms heel klein, vliegen duizenden kilometers op grote hoogte, achter elkaar, soms anderhalve week zonder te stoppen, en komen dan precies daar uit waar ze een jaar geleden ook waren. ‘Ze gedragen zich alsof ze een gps en een kaart bij zich hebben. En wij hebben geen idee hoe ze de weg weten. Dat is een ongelooflijk grote puzzel.’ Piersma en zijn collega’s hebben wel bedacht waar de vliegroutes van de kanoet moeten zijn. Hij bestudeert die vogel al zijn hele leven en er is een enorm netwerk van collega’s, vrijwilligers, vogelaars over de hele wereld die helpen met tellen en aantallen vogels in kaart brengen. Maar het keiharde bewijs dat die vogel echt ook daar vliegt

PROF. DR. THEUNIS PIERSMA 1984 Doctoraal biologie (cum laude), Rijksuniversiteit Groningen 1994 Doctor in de biologie (cum laude), Rijksuniversiteit Groningen Nu Hoogleraar trekvogelecologie, Rijksuniversiteit Groningen. Auteur van diverse boeken, zoals Waarom nonnetjes samen klaarkomen en andere wonderen van het wad (2006)

ELSEVIER

17-06-16 08:31

Theunis Piersma: â&#x20AC;&#x2DC;Vergeleken met de kanoet is de mens een vrij oninteressante diersoort. En nog arrogant ookâ&#x20AC;&#x2122;

ELSEVIER

16emb030z017 17

17-06-16 08:31

INTERVIEW

Theunis Piersma: ‘De kanoet krijgt nogal wat aan als hij het object van studie is’

‘Een vogel kan veel meer met zijn lichaam dan een mens’ 18

16emb030z018 18

waar hij geacht wordt te vliegen, wordt nu pas geleverd. En dat komt door dat zendertje. De kanoet krijgt nogal wat aan en om als hij het object van studie is. Ringetjes om de poten ter identificatie. En dan dat zendertje. Dat is iets heel bijzonders. ‘Een van de problemen van de kanoet is dat hij zo klein is. Kanoeten zijn hiervoor slecht geproportioneerd: ze hebben korte pootjes. Aan die pootjes heb je niks, daarmee loopt hij door water. Dat betekent dat de bevestiging van die zender een probleem is, daar werken we al jaren aan. Deze heel kleine zender kwam anderhalve maand geleden beschikbaar.’ Het was nog een hoop gedoe om die vogel, Paula geheten, te vangen. Maar het lukte. ‘Op 20 april lieten we haar los en begin mei moet ze naar IJsland, althans dat hadden wij zo bedacht. En dan door naar Groenland of Canada.

Dat dachten we, omdat we waarnemingen hebben verzameld. Toen werd het half mei en was ze nog steeds in de Waddenzee. Doet ze het nou wel of niet, dachten wij. En toen ging ze vliegen. Ze stak precies de Noordzee over. Ik dacht: dat beest is ongelooflijk zeker van zichzelf. Ze ging niet links of rechts, maar in een rechte lijn. Naar IJsland, naar een plek die we kennen. Gisteren is ze vertrokken en heel interessant: ze gaan altijd weg aan het einde van de middag. We denken dat het iets te maken heeft met de navigatie.’ Hij laat zien om welke kanoet het gaat: een rossig vogeltje met een puntige snavel. Om de poten de ringetjes zodat de waarnemers weten dat het Paula is. Het zendertje is niet te zien, dat ligt als een rugzakje verborgen op de rug van het vogeltje. De bandjes die onder de vleugels lopen om het vast te maken, bevatten een antenne en er ligt nog een antenne over de rug. Die zender komt uit de Verenigde Staten. ‘Ik was daar toevallig om over zenders te praten. Dit is dus een nieuw type. Ik kreeg the biggest gift of my life bij dat bedrijf. Dat is van een heel briljante, heel stille man. Die heeft ergens bij Washington dat bedrijf opgezet en maakt deze dingen. We gebruiken zijn zenders al tien jaar, maar ik wist dat hij met een nieuwe bezig was. Ik had daar die ochtend rondgekeken, een praatje gehouden, we zaten aan de koﬃe. Ik denk: die zender – ik zie hem niet. Komt die man binnengelopen en legt wat op tafel. ‘O, denk ik, dat is die kleine zender! Toen begon ik langzaam door te krijgen dat hij hem wilde meegeven. Een ongelooflijke verantwoordelijkheid, want het ging om een prototype waarin heel veel werk zit en zo’n ding kost wel een ton. O! zei ik tegen die man. Paul heet hij, daarom hebben we de kanoet Paula genoemd. Wat wil je dat we ermee doen? Nou, de kanoet natuurlijk. En liefst nu. Dat was nog niet zo makkelijk. Mijn team was juist bezig om ze te vangen en ik belde ze of ze wat vogels konden achterhouden. Vingen ze de hele week geen een kanoet, tot de laatste dag!’

Vliegmachine

Het mooie van dit nieuwe zendertje is het gewicht: 2 gram. Licht genoeg voor een klein vogeltje. En dan zit er nog een piepklein zonnepaneeltje op ook. De antennes communiceren met Argossatellieten, waarvan er een aantal om de aarde cirkelen. ‘Die mensen van de satellieten geloofden niet dat het zou werken. Maar het werkt prima.’ En nu vliegt die kanoet dus kilometers over zee en land om ten slotte ergens in Groenland aan te komen. Niet alleen het feilloze navigatiesysteem van die vogel is wonderlijk. Trekvogels zijn in staat om hun lichaam compleet om te bouwen voordat ze

ELSEVIER

17-06-16 08:31

aan hun lange reis beginnen. Van eetmachine naar vliegmachine, zegt Piersma. ‘Zo is mijn onderzoek begonnen, 30, 35 jaar geleden. Biologen zeiden toen dat een trekvogel net een vliegtuig is. Die had een bepaalde grootte en daar flikkerde je dan kerosine in: vet. Dat vloog de vogel eraf en de rest van het lijf was constant. Maar ik verzamelde toen kanoeten die te pletter waren gevlogen tegen een vuurtoren en wilde daarvan leren. Dus ik maakte ze open. En wat ik tegenkwam, was helemaal niet constant. De lever, darmen, borstspier verschilden steeds van grootte, ze zagen er in verschillende jaargetijden anders uit. Er zat enorme dynamiek in die organen.’ Kanoeten en andere trekvogels hebben een ongelooflijk flexibel lichaam. Piersma zette er ooit één in een kooi met een opgezette slechtvalk die hij aan een touwtje door de kooi liet glijden. Dat betekende gevaar voor de kanoet: die veranderde binnen vijf dagen zijn lichaamssamenstelling zo dat hij beter kon ontsnappen. ‘Rosse grutto’s vliegen anderhalve week op soms wel 7 kilometer hoogte. Daar is het koud en er is weinig zuurstof. Volgens de gangbare biologenwijsheid kunnen ze dat niet, maar ze doen het wel. Alles wat ze doen, is strategisch. Van het volvreten voor ze weggaan tot het laten verdwijnen van het maag-, leveren darmsysteem dat ze onderweg niet nodig hebben. Een trekvogel kan meer met zijn lichaam dan een mens. Wij zijn veel statischer. Vergeleken met de kanoet is de mens een vrij oninteressante diersoort. En nog arrogant ook.’

Belijdend Fries

Piersma is groot, blond, met scherpe blauwe ogen. Hij draagt een spijkerbroek en grijs shirt. Een jongen van de polder, noemt hij zichzelf, al zou hij best eens een jaar in Amsterdam willen wonen. ‘En dan elke dag naar het theater gaan of naar de film.’ Hij noemt zichzelf ‘belijdend Fries’ en is blij dat hij die taal spreekt. ‘In het Fries kan ik dingen zeggen die ik niet in het Nederlands kan zeggen.’ De jongen van de polder heeft wel bijna de hele wereld gezien, want overal waar trekvogels worden gezien en bestudeerd, is hij geweest. Hij kan bijvoorbeeld met smaak vertellen over het ‘ongelooflijke talent’ dat hij tegenkwam in een nachtclub in Ecuador: een vrouwelijke onderzoeker die zijn hartstocht voor de kanoet deelde. Of de veelbelovende Chinese promovendi die hij heeft. Inmiddels bestaat al jaren het Global Flyway Network, een netwerk van trekvogelonderzoekers. Met de kanoet kun je, zegt hij, een echte vertrouwensband opbouwen. Toch is het hem in de eerste plaats om iets anders te doen: het landschap. ‘Ik ben verliefd op het type landschap waar deze

De kanoet heeft net als andere trekvogels een ongelooflijk flexibel lichaam

vogels verblijven. De weidsheid. Dat is het landschap waar ik al jong voor heb gekozen. Ik groeide op in Gaasterland, en als scholier al besefte ik dat ik liever naar de weilanden ging dan naar het bos, terwijl die allebei even dichtbij waren. Ik wilde altijd zeebioloog worden, de Franse onderzoeker Jacques Cousteau was mijn held. Dan moest je in Groningen studeren en werken bij het NIOZ, en dat is wat ik nu doe. Ik zit gewoon hartstikke in een jongensdroom.’ Dat landschap van Piersma kenmerkt zich door de enorme openheid. ‘Een soort minimal landscape met lange lijnen. Veel horizon. Ik heb een enorme hekel aan windmolens, die vernielen dat landschap.’ Piersma is een ‘lousy’ vogelaar, maar toch raakte hij als jongen betrokken bij een groep mensen die vogels telde op de Waddeneilanden. ‘Dat was

‘Ik ben verliefd op het type landschap waar deze vogels verblijven’ ELSEVIER

16emb030z019 19

17-06-16 08:31

INTERVIEW

Piersma: ‘Die grutto’s vliegen in één ruk 5- tot 6.000 kilometer’

eigenlijk het begin van gestructureerd wadvogels tellen, al wisten we dat pas later. En daar werd gepraat over West-Afrika. Daar gingen al die vogels naartoe. Ik zag dat je in september groenpoten telde, maar een maand later waren die weg. Waar waren ze dan? Over die plek werd gefluisterd alsof het Atlantis was. De kust van Mauretanië... Dát was een gebied...’ Piersma ging ernaartoe, op zijn twintigste, met een stel vrienden. ‘Een enorm avontuur, ik was Friesland nog nooit uit geweest. We kwamen terecht op Iwik, de enige plek in Mauretanië met een Nederlandse naam, omdat Nederlandse slavenhandelaars daar een fort hadden: Ewijk. Daar is een biologisch station waarmee we nu nog werken. Toen heb ik gedacht: dit wil ik voor de rest van mijn leven doen. Het eerste wat je daar opvalt, is dat het zo op de Waddenzee lijkt. Wij voelen ons daar thuis, al is het er totaal exotisch en een heel andere wereld.’

Deprimerend

‘Bij ons vielen de sterns ook uit de lucht in de jaren zestig’

16emb030z020 20

Die plek in Afrika, Banc d’Arguin, is een van de schaarse waddengebieden waar trekvogels terecht kunnen. Het was al niet veel, en het wordt steeds minder. Onaangetast is het nergens meer. Als je met Piersma praat, kan het niet anders of je wordt geconfronteerd met de klimaatverandering en de lokale verwoestingen die de mens aanricht. Hij zegt dat hij nergens meer in de wereld kan komen of hij ziet dat. ‘Wel een beetje deprimerend. Dat gebied staat ook onder druk; er is geen enkel gebied dat niet onder druk staat.’ Neem de wadden in China – ook een broedgebied van een kanoetensoort. ‘De Chinezen zijn net als de Nederlanders. Ze fietsen en ze polderen in. Echt ongelooflijk. En schoon zijn ze niet, maar dat waren wij ook niet. Bij ons vielen de sterns in de jaren zestig ook uit de lucht. ‘Ons onderzoeksprogramma houdt zich bezig met de ecologische randvoorwaarden van die trekvogels: waarom overwintert de rosse grutto in Australië en gaat hij in het voorjaar via de Gele Zee naar Siberië? In China wordt per jaar het equivalent van eenderde van de Waddenzee ingepolderd. Die grutto’s vliegen in één ruk naar de Chinese Zee: 5- tot 6.000 kilometer. Ten noorden van Sjanghai kwamen ze dan voor het eerst aan de grond.’ Maar niet als het hele waddengebied is verdwenen en heeft plaatsgemaakt voor opgespoten vlaktes voor industrie. Wat doet die grutto dan? ‘Wij kenden in 2008 alle locaties waar ze op het wad aan de grond kwamen. Vorig jaar zijn we die plekken weer langsgeweest. Er was nog maar één plek over die niet was ingepolderd. Dus ja, waar

moeten die vogels nou naartoe? Vorig jaar stopte er niet een bij die plek boven Sjanghai. Ze stopten eerder, bij plekken die nog wel geschikt zijn, de Filipijnen bijvoorbeeld. Binnen zeven trekseizoenen hadden de overlevers hun gewoonten veranderd, want we weten dat in die jaren de sterfte heel hoog was. ‘Aan de ene kant is dat een drama, maar het is ook hoopvol. Ze kunnen zich dus aanpassen. Ik denk dat ze er onderling over praten, al heb ik geen idee hoe ze dat doen.’ Waarom is de studie van het gedrag van trekvogels belangrijk? Moeilijke vraag. Piersma doet dit werk omdat hij ervan houdt. Maar het gedrag van die vogels is een indicatie van de gezondheid van de planeet. ‘Die vogel is het symbool van wat er mis kan gaan met ons. Het gaat eigenlijk over ons, over mensen – die machtige, arrogante diersoort. ‘Je ziet de verloedering wereldwijd aan de stand van de trekvogels. Die schaarse plekjes op de aarde waarvan de kanoet het moet hebben, worden vernietigd. En het idiote is: dat hoeft niet. Die schaal van inpoldering van China is helemaal niet nodig: 90 procent ervan wordt niet gebruikt. Allemaal speculatie, net als die lege steden daar. In een logische wereld was dat niet nodig geweest. In Nederland zijn we gestopt met de inpoldering. Ik groeide op aan het IJsselmeer en realiseerde me altijd dat dat geen echte zee was. De schelpjes die je er vond, waren dood. Heel hoopvol dat nu wordt onderzocht of er doorlaatjes kunnen komen in de Afsluitdijk. Maar daarmee komen de tuimelaars, bruinvissen en ansjovis niet terug. Allemachtig, wat daar verloren is gegaan.’ Klimaatverandering is zoiets groots dat overheden zich erachter kunnen verschuilen, in plaats van te kijken naar dingen die we wél kunnen aanpakken. ‘De mechanische kokkelvisserij is uit de Waddenzee verdwenen en dat heeft binnen tien jaar tot herstel geleid. Nu zitten we weer met de zoutwinning onder het wad bij Harlingen: de verwachte boodemdaling zal de draagkracht van dat gebied voor trekvogels significant verlagen. ‘Wij hebben de keiharde cijfers over de relatie tussen wettelijk beschermde trekvogels en de toestand van het wad. Maar die moet je wel verzamelen, en dat kost veel geld. Je moet steeds laten zien wat het belang is van je werk. En dat belang is veel groter dan het vogeltje. Astronomen zijn er goed in, het laten spreken van de verbeelding. Maar is onze eigen aarde niet veel belangrijker? ‘Waar is dit goed voor? Ik word er erg blij van. En veel andere mensen ook. Misschien is dat wel het antwoord dat ik in de toekomst ga geven.’ ←

@LiesbethWytzes

ELSEVIER

17-06-16 08:31

Changing tomorrow

16-AST-006

Het motto van Astellas Changing tomorrow verwoordt ons streven naar een andere - en betere - toekomst voor patiĂŤnten. Essentieel daarbij is leiderschap op het terrein van onze therapeutische expertise, met de focus op aandoeningen waarvoor nog geen adequate behandeling bestaat. In ons streven naar innovatie zijn wij voortdurend bezig nieuwe manieren te ontdekken en te ontwikkelen om de gezondheid van patiĂŤnten te bevorderen. Wij hebben ons als doel gesteld oplossingen van morgen te vinden voor de problemen van vandaag. Dan zal de toekomst voor patiĂŤnten anders - en beter - zijn. www.astellas.nl

BINNENKIJKEN IN… TUNESIË

TEKST EN FOTO’S: THESSA LAGEMAN IN TUNIS

LEEF

16emb030z022 22

ELSEVIER

17-06-16 08:15

Het gezin Adhoum op hun fraaie binnenplaats in de oude medina van Tunis

‘Het is geweldig om in de oude stad te wonen’ Sélim Adhoum ontmoette Isabelle tijdens zijn studie in Parijs en haalde haar over om mee naar Tunis te gaan. Ze zijn wát trots op hun huis in het oude centrum, waarvan ze een deel als bed and breakfast verhuren

et huis van de familie Adhoum in de Rue Ben Nejma in de hoofdstad Tunis is niet zo gemakkelijk te vinden. Via smalle, kronkelige straatjes langs kleurrijke winkeltjes, oude moskeeën en paleizen, onder stenen poorten door en langs huizen met turquoise deuren, muren begroeid met felroze en paarse bougainvillea en witte jasmijn kom je uiteindelijk bij de dikke, houten, gele deur. Van de buitenkant ziet het huis er onopvallend uit. Er is maar een klein raam boven, met tralies tegen inbrekers, zoals gebruikelijk in Tunis. Op de centrale binnenplaats zitten Maya (5) en Kamilia (3) aan een tafeltje naast de citroenboom met klei te spelen. Het is nog vroeg in de ochtend, maar toch al warm. Hier brengt het gezin de meeste tijd door – de Tunesische zomers zijn lang en het regent niet vaak. Rond de binnenplaats liggen de woon- en eetkamer, een speelkamer voor de meisjes, de keuken en wc. Via de stenen witte trap kom je bij de slaapkamers, de badkamer en de bed and breakfast. ‘De medina is geweldig,’ zegt Isabelle (39). ‘Ik zou nergens anders willen wonen.’ Sélim (40) komt naast haar zitten op de bank en zegt: ‘Die oude stenen... het heeft gewoon karakter.’ Het oude centrum van Tunis is in 698 gesticht en staat op de Werelderfgoedlijst van Unesco. Hun huis stamt uit de achttiende eeuw. Sélim wijst op de stenen omlijsting van de deuren en ramen uit de Ottomaanse tijd met liggende halve manen en bloemmotieven erin gegraveerd. In de kamers rond de binnenplaats zaten vroeger werkplaatsen van schoenmakers. Ze konden het huis voor een lage prijs kopen omdat er zoveel aan moest gebeuren, vertelt Sélim. ‘Het zag er rampzalig uit, maar omdat ik architect ben, wist ik dat het mogelijk is om er wat van

ELSEVIER

16emb030z023 23

17-06-16 08:15

THUIS BIJ DE FAMILIE ADHOUM IN TUNIS > HUISHOUDEN: 4 personen > VIERKANTE METERS: 300 > SLAAPKAMERS: 3 (en 2 in de B&B) > KOOP: 35.000 euro (2008) > MEEST KOSTBAAR: dit en een ander huis in de medina, Citroën C4, schilderij van een Tunesische schilder Hamadi Ben Saad

CHECKLIST: STROMEND WATER ELEKTRICITEIT VASTE TELEFOONLIJN

Boven: Een smaakvolle mix van antiek en modern Midden: In de medina is alles op loopafstand Onder: Nu is het er prachtig, maar voor de verbouwing zag het huis er rampzalig uit

INTERNET EIGENDOM TUIN DAKTERRAS BINNENPLAATS

te maken.’ Hij pakt er een boek bij over het erfgoed van de medina. Hun huis staat er ook in met foto’s van 2008, net voor de renovatie en van 2010, toen de renovatie klaar was. De meubels – een smaakvolle mix van antiek en modern design – hebben ze in de afgelopen zes jaar bij elkaar verzameld. Winkels als IKEA heb je in Tunesië niet. ‘De keukentafel hebben we op maat laten maken op basis van onze eigen ideeën,’ zegt Isabelle. ‘En deze kast is gemaakt door een Tunesische designer.’ In tegenstelling tot de meeste huizen in de medina zitten er hier geen tegeltjes met kleurrijke motieven op de muren. Met witte muren heb je meer mogelijkheden om je interieur te veranderen en komen schilderijen beter uit, vindt Sélim. ‘Vlak nadat we hierin zijn getrokken, brak de revolutie uit,’ vertelt Isabelle. De brede avenue waar de demonstraties plaatshadden, is vlakbij. ‘Handig,’ zegt Sélim, ‘want we deden natuurlijk mee.’ Anders dan veel Tunesiërs zijn ze blij dat dictator Zine El Abidine Ben Ali is vertrokken en optimistisch over de toekomst van het land. ‘We zitten nu in een moeilijke periode, vooral omdat de economie er slecht voorstaat. Het heeft tijd nodig.’ Isabelle vindt het leven hier niet zoveel anders dan in Frankrijk. ‘Het is ook een mediterraan land.’ De medina is net een dorp, legt ze uit. ‘Iedereen kent elkaar. Alles is op loopafstand en je kunt er alles kopen. Voor de kinderen is het één grote speelplaats.’ De straten zijn zo smal dat er geen auto’s kunnen rijden.

Ramadan

Wat ook goed bevalt, is dat er zo veel verschillende mensen wonen – middenklasse, arm en rijk, veel intellectuelen en artiesten. Minder enthousiast zijn ze over het feit dat het hier elk jaar tijdens de ramadan ’s nachts een maand lang feest is met harde muziek, waardoor er van slapen weinig komt. Mensen uit de hele stad komen dan op terrasjes zitten voor de muntthee met pijnboompitten en andere Tunesische lekkernijen. Een ander nadeel is dat er niet echt goede scholen in de buurt zijn, vertelt Isabelle. Ze zou willen dat er op de school van haar dochters ook eens wordt gespeeld en dat de kinderen niet alleen maar moeten leren. Ze vindt het ook jammer dat ze er alleen Frans spreken. ‘Het wordt tijd dat ze Tunesisch Arabisch leren.’ Sélim: ‘Ja, ik zou ook meer Tunesisch met ze moeten praten.’ Sélim heeft zijn eigen architectenbureau en Isabelle houdt zich bezig met de bed and breakfast. ‘We houden ervan om mensen van over de hele wereld te ontmoeten,’ vertelt ze. ‘Het is een manier van reizen zonder weg te gaan.’ Ze hebben gasten uit onder meer Nederland, Frankrijk, Amerika, Australië en China ontvangen en tot nu toe alleen maar goede ervaringen gehad. ‘De aanslagen van afgelopen jaar hebben natuurlijk een grote invloed gehad op de boekingen,’ vertellen ze. Er kwamen 59 buitenlandse toeristen om bij de aanslag op het Bardomuseum in Tunis en op het strand bij Sousse. Ze kregen veel afzeggingen en weinig nieuwe boekingen. Het stel heeft nog een huis in de medina, waarvan de renovatie volgende maand klaar moet zijn. Plan was om daar ook een guesthouse van te maken, maar voorlopig willen ze het vooral verhuren voor evenementen, exposities en verlovingsfeesten, tot de toeristen terugkomen. ←

@ThessaLageman

16emb030z024 24

ELSEVIER

17-06-16 08:15

O O P= P

DE NO. 1 HORLOGEWEBSHOP VAN NEDERLAND

199,-

79,

Cortese Singolare

• Klassiek Einzeiger horloge met één wijzer • Edelstalen kast, leren band en gebold glas • Zwitsers Ronda uurwerk met datumfunctie • In zes varianten

ELKE DAG DE BESTE HORLOGEDEALS | 100% ORIGINELE MERKHORLOGES | KOSTELOOS ACHTERAF BETALEN

LEEF

TEKST: LIESBETH WYTZES

VROUW VAN DE WERELD

Veel vrouwen gaan pas op hun veertigste aan kinderen denken. Beetje laat. En de gemeenschap bedanken die ivf vergoedt, ho maar, schrijft Liesbeth Wytzes

k ben gelovig opgevoed en in mijn jeugd was het zo: kin- te vallen, dat baby’s ‘maken’. Maar kinderen krijgen is dus een deren krijgen, is een geschenk van God. Wij mochten thuis recht en dat sta je niet zomaar af, dus hup, dan is er ivf en bingo. dus nooit zeggen: een kind maken. Dat was zondig. Een baby die, wanneer hij de puberteit bereikt, zich gesteund Ten eerste was die handeling natuurlijk al niet echt een ge- weet door twee stokoude ouders. De zorg voor die zo gewenste spreksonderwerp, maar ten tweede kúnnen mensen geen baby lag overigens in dit geval bij de tachtigjarige ouders van de kinderen maken. Dat doet de Schepper (vandaar dat hij soms zo moeder. Tsja. wordt genoemd). Een andere oude moeder wilde nog even genieten van haar vrijDe tijden zijn veranderd. Nu zie je vrouwen op Facebook en In- heid: zoals we allemaal weten is het daarmee afgelopen wanstagram trots met hun dikke buik poseren, en staat eronder: neer er kinderen komen. Als je die vrijheid zo fijn vindt, waarom making a baby! Nou, ik vind het knap. Ik zou nooit zeggen: we wil je dan eigenlijk kinderen? Enfin, het bekende verhaal, wereld maken een baby. Het is voor mij nog steeds een wonder. afgereisd, ‘leuke dingen’ gedaan, en toen was het toch tijd. Maar Door de voortrazende technote oud, dus naar Spanje waar je logie is er veel meer mogelijk na je 43ste nog zulke behandelindan toen ik jong was. Niet alleen gen mag ondergaan, ivf gedaan, maak je nu je baby gewoon zelf, ‘heel zwaar’, en nu gelukkig toch je kiest ook zelf het moment uit. nageslacht. Wat leuk en goed is In veel opzichten is dat natuurlijk voor dat kind, doet er niet toe. een verbetering, want vrouwen Kijk, het gaat mij er niet om dat zijn niet meer gedwongen tot een dit best wel onhandige beslissinbeperkt en kommervol bestaan à gen zijn. Je kunt het wel anders la Afke’s tiental, als iemand dat willen, maar het lichaam is het nog leest, met elk jaar een nieuwe meest geschikt om kinderen te baby en armoe troef. Je kunt nu krijgen als een vrouw tussen de de wereld in, beroemd worden twintig en dertig is. of althans jezelf verwezenlijken Ik denk niet dat dit nieuws is. door je werk, je kunt de ideale Wanneer je ervoor kiest een en man vinden en dan nog kindeander uit te stellen, weet je dus ren krijgen ook. Je hebt eigenlijk dat het moeilijker wordt en dat je recht op alles. je toevlucht zult moeten zoeken In de laatste editie van het tijdtot een ingrijpende vruchtbaarschrift Linda. stond een reportage heidsbehandeling. Ik gun iederover vrouwen van een zekere leefeen zo veel kinderen als ze wil. Blijkt toch wel tegen te vallen, dat baby’s ‘maken’ tijd – dat betekent rond de menoEn het is heel naar als je er niet pauze – die om allerlei redenen op tijd in slaagt een leuke man te pas op die biologisch gevorderde vinden (al zou je je eisen op dat leeftijd een kind hebben gekregen. Sommige verhalen vielen me gebied soms wat kunnen bijstellen). op en, laat ik eerlijk zijn, stuitten me tegen de borst. Maar geen van deze vrouwen is blij en dankbaar dat zij door de Eén van hen wilde ‘altijd al’ kinderen. Maar ze koos voor het gemeenschap in staat wordt gesteld alsnog kinderen te krijgen. zwervende bestaan van artiest, partyde zich suf, reisde de we- Ze vinden het heel gewoon dat de verzekering minstens drie bereld over, had een geweldig leven, het leven waar veel mensen handelingen vergoedt. Maar een vrouw van veertigplus die niet van dromen. De kinderwens ‘verdween naar de achtergrond’. Op vanzelf kinderen krijgt, is meestal niet ziek, maar heeft gewoon bijna middelbare leeftijd kwam ze een leuke man tegen, en toen te lang gewacht. Het is geweldig dat je dan een beroep kunt doen was daar, zo stel ik me voor, die gedachte weer. Zo van: ‘Uuhh... op de verzekering. En heel vreemd dat dat nou niet even kan er is iets... ik moet nog iets... Wacht eﬀe... wat was het nou? O ja worden gezegd. ← verrek! Kinderen krijgen!’ Maar ja, vervelend, dat ging dus niet meer. Bleek toch wel tegen @LiesbethWytzes

16emb030z026 26

ELSEVIER

17-06-16 08:16

&ontdek: Panama, Chili en Machu Picchu

cruise

De Cruise & Ontdek-reizen van VCK Cruises zijn een unieke combinatie van een cruise met een gerenommeerde rederij en een prachtig landarrangement. Stap begin volgend jaar aan boord bij Crystal Cruises en ontdek de prachtige kust van Panama, Peru en Chili. Daarna is het tijd om het binnenland van Peru te ontdekken; tijdens een 3-daags landarrangement ziet u Lima, Cuzco en Machu Picchu!

CRYSTAL CRUISES – CRYSTAL SERENITY (5*)

Crystal Cruises is al 22 jaar uitgeroepen tot beste rederij door onder andere Travel & Leisure Magazine. En dat is niet zonder reden: de verzorging aan boord van de Crystal Serenity is uitstekend en de keuken van een zeer hoog niveau.

INBEGREPEN BIJ DEZE REIS

✓ Vluchten met KLM en transfers ✓ Hotelovernachting in Lima ✓ 3-daags landarrangement Cuzco en Machu Picchu ✓ Cruise op basis van all-inclusive

23-DAAGSE REIS. VERTREK: 21 JANUARI 2017 Tarieven per persoon

Balkonhut (cat. B3) Balkonhut (cat. A2) Penthouse Suite (cat. PH)

1-pers. hut

2-pers. hut

€ 9.199 € 9.699 € 16.499

€ 6.599 € 6.939 € 9.539

DEZE REIS IS INCLUSIEF: vluchten Amsterdam-Panama en Lima-Amsterdam met KLM, vlucht Santiago de ChileLima en retourvlucht Lima-Cuzco, transfers, hotelovernachting (5*) in Lima, 2 hotelovernachtingen (5*) in Cuzco en bezoek aan Machu Picchu. Aan boord: alle maaltijden, dranken, fooien en havengelden. EXCLUSIEF: niet genoemde maaltijden en dranken tijdens landprogramma, excursies tijdens cruise, persoonlijke uitgaven, persoonlijke verzekering, reserveringskosten (€30) en bijdrage Calamiteitenfonds (€ 2,50).

REISSCHEMA Tip van cruise expert Jessica Kremer: “Tijdens deze cruise is het thema ‘Wine en Food’. Beroemde chef-koks en sommeliers geven lezingen aan boord, bereiden culinaire specialiteiten en nemen u aan land mee op excursie.” ZA 21-01-17 Vlucht van Amsterdam naar Panama. Transfer naar hotel (5*) in Colon voor 1 overnachting. ZO 22-01-17 Transfer naar de haven en inscheping. Overnachting aan boord. MA 23-01-17 Vertrek schip 04:00. Doorvaart Panamakanaal. WO 25-01-17 Manta, Ecuador. DO 26-01-17 Guayaquil, Ecuador. ZA 28-01-17 Salaverry (Trujillo), Peru. ZO 29-01-17 EN MA 30-01-17 Callao (Lima), Peru. DI 31-01-17 General San Martin, Peru. DO 02-02-17 Matarani (Arequipa), Peru. VR 03-02-17 Iquique, Chili. ZA 04-02-17 Antofagasta, Chili. MA 06-02-17 Coquimbo (La Serena), Chili. DI 07-02-17 Valparaiso (Santiago de Chile), Chili (aankomst 08:00). Overnachting aan boord. WO 08-02-17 Ontscheping en transfer naar de luchthaven van Santiago

de Chile voor vlucht naar Lima. Overnachting in hotel (5*) in Lima. DO 09-02-17 Na het ontbijt wordt u naar de luchthaven gebracht voor een binnenlandse vlucht naar Cuzco. U wordt naar het plaatsje Pisac gebracht, waar u de lokale markt bezoekt. Hier zijn vele typisch Peruaanse souvenirs te koop. Na de lunch (inbegrepen) ziet u de ruines van Ollantaytambo, een mooi voorbeeld van de prachtige Incaarchitectuur. U dineert en overnacht in het Palacio del Inca Luxury Collection hotel of gelijkwaardig.

VR 10-02-17 Na een vroeg ontbijt rijdt u met de trein in ongeveer twee uur naar Aguas Calientes, de startplaats voor uw bezoek aan Machu Picchu. Na een korte busrit bereikt u de beroemdste ruïnes van Zuid-Amerika, waar u de rest van de ochtend ter vrije besteding heeft. Met de trein rijdt u in de middag terug naar Cuzco. U overnacht in het Palacio de Inca Collection hotel (diner inbegrepen). ZA 11-02-17 Transfer naar de luchthaven voor vlucht naar Amsterdam met KLM met overstap. ZO 12-02-17 Aankomst in Amsterdam

Exclusieve reizen van de van VCK Cruises experts

Niet genoemde data zijn dagen op zee

Kijk op www.vckcruises.nl voor alle informatie over deze en vele andere reizen. Bel onze cruisekenners op 020-6800878 of mail naar info@vckcruises.nl. Bestel onze 40 pagina’s tellende Cruise Away-brochure vol inspirerende reizen via www.vckcruises.nl voor alle informatie

over deze en vele

andere reizen. Bel Member of the

VCK_CruiseAway_Brochu

Member of the VCKGROUP

2016/2017

onze cruisekenners

VCKGROUP

re_04-2016.indd

op 020-6800878

Tarieven en arrangementen

onder voorbehoud van

of mail naar info@vckcr uises.nl

wijzigingen en beschikbaarheid.

VCK Cruises treedt op

als bemiddelaar.

29-04-16 14:06

Tarieven en arrangementen onder voorbehoud van wijzigingen en beschikbaarheid. VCK Cruises treedt op als bemiddelaar.

TEKST: ROBERT VUIJSJE FOTO: ARJEN BORN

VUIJSJE PROBEERT BIJ TE BLIJVEN

Mijn confrontatie met de ‘omkering’ Hij was weer eens in Memphis, Robert Vuijsje. Maar was zijn oude vriend een tragische loser omdat hij dezelfde praatjes ophing als twintig jaar eerder, toen Vuijsje dat nog wel passend vond bij zijn leeftijd? Of was hijzelf gewoon een saaie ouwe lul geworden?

inds 1995 heb ik twee levens. Een leven dat zich afspeelt in Nederland en Amsterdam. En een ander leven in Amerika en Memphis. Twee levens die geheel los staan van elkaar. In een ander land, aan verschillende kanten van de wereld. Een andere omgeving. En andere vriendengroepen, van wie de paden elkaar nooit kruisen. De enige gemeenschappelijke factor, dat ben ik. Ik denk dat het komt doordat de sterkste vriendschappen zich vormen tijdens je studietijd. Verplichtingen bestaan nog niet, je hebt alle tijd en je staat open voor nieuwe mensen. Nu, twintig jaar later, heb ik niets anders dan verplichtingen, ik heb geen tijd en ik sta niet open voor nieuwe mensen. De vriendschappen ontstonden in 1995, toen ik studeerde aan de University of Memphis. In de afgelopen twintig jaar ben ik misschien wel vijftig

16emb030z028 28

keer teruggeweest. In het begin twee of drie keer per jaar. De laatste jaren werd het steeds minder. Ik ging weer een keer. In mijn eentje. Vroeger bestond in mijn leven niets mooiers dan in mijn eentje naar Memphis gaan. Ik zal het geen seksvakanties noemen, maar ach, waarom eigenlijk niet? In Memphis ging ik allerlei leuke Amerikaanse dingen doen, zoals lekker in de zon zitten, naar het winkelcentrum gaan en rondrijden in mijn luxueuze huurauto. ’s Avonds ging ik uit met mijn vrienden. Naar Sneaky Pete’s op Winchester Road, CC’s Blues Club op Danny Thomas Boulevard of gewoon naar Wet Willie’s op Beale Street. Allemaal bar-dancings waar, net zoals in de rest van de stad, een ruim aanbod was aan grote zwarte vrouwen. Aanzienlijk ruimer in elk geval dan in Nederland en Amsterdam.

Dus ik ging weer. Deze keer niet voor een seksvakantie, maar voor een werkvakantie. Na een week sprak ik af met een vriend die ik drie jaar niet had gezien. We pakten onze vriendschap op alsof het gisteren was dat we elkaar voor het laatst zagen. ‘Ik weet dat het egoïstisch klinkt,’ zei mijn vriend. ‘Maar die ene had een autistische zoon. Daar had ik geen zin in. Haar zie ik niet meer.’ Ik zei: ‘Eh, okay.’ Omdat we al een tijdje niet hadden gepraat, moest hij een heel rijtje afwerken. Daar zat er een bij die goed was in seks, maar verder nogal moeilijk deed. En er was een andere met precies het omgekeerde probleem: ze was prettig in de omgang en deed nooit moeilijk, alleen was de seks met haar niet goed. Ook had hij kennis aan een vrouw die op alle vlakken goed beviel, maar ze woonde anderhalf uur buiten de stad. En orale seks was niet haar grootste

specialiteit, al wist ze dat weer te compenseren door een grote bedrevenheid op het gebied van – enfin, ons gesprek was net als een paar jaar geleden. Alleen was het dat niet. Mijn vriend was vrijgezel. Weer vrijgezel na zijn scheiding, moet ik erbij zeggen. Hij praatte op dezelfde manier als we dat deden in 1996, of in 2003 of 2009. Daar had ik geen morele bezwaren tegen, maar in 2016 had ik meestal andere gesprekken. Over werk en kinderen en hypotheken en zo. Wie zat hier verkeerd? Was hij een tragische loser omdat hij dezelfde praatjes ophing als twintig jaar geleden, toen ik dat kennelijk nog wel passend vond bij onze leeftijd? Of was ik gewoon een saaie ouwe lul geworden?

Menukaart

In Memphis kwam ik op dezelfde plekken als vroeger, alleen keek ik op een andere manier. Wanneer ik in een restaurant zat, keek ik niet alleen op de menukaart om iets uit te zoeken, ook checkte ik: staat er iets op dat mijn kinderen lekker zouden vinden? In kledingwinkels was ik vooral op de kinderafdeling te vinden. In andere winkels zocht ik niet naar geinige mannengadgets voor mezelf, ik wilde weten of ze speelgoed hadden dat compact genoeg was om in de koﬀer mee te nemen. Ik wilde niet naar Sneaky Pete’s, CC’s Blues Club of Wet Willie’s, nee, ik vroeg aan mijn vrienden wat er in Memphis te doen was voor kinderen. Voor als ik ze de volgende keer zou meenemen. Zonder mijn kinderen was ik veranderd in een pathetische, eenzame figuur. Vroeger bestond heimwee niet voor mij. Ja, in Nederland had ik heimwee, ik wilde zo snel mogelijk weer

ELSEVIER

17-06-16 08:19

‘In mijn hoofd was ik de hele dag met mijn kinderen bezig’

in mijn eentje naar Amerika. Nu had ik heimwee naar mijn kinderen. De hele dag zocht ik naar wifi-verbindingen om via WhatsApp met ze te kunnen bellen. Uit de relatie met mijn eigen ouders wist ik dat er zoiets bestaat als: de omkering. Het moment waarop kinderen hun ouders niet meer nodig hebben en ze gaan zien als een hinderlijke onderbreking van hun leven. Dat is het moment waarop ouders hun kinderen meer nodig gaan hebben dan omgekeerd. Ik wist niet zeker op welke leeftijd die omkering plaatsheeft, maar met zes en negen jaar oud waren mijn kinderen er vroeg bij. In mijn hoofd was ik de hele dag met ze bezig, wanneer ik ze weer zou zien en hoe het zou zijn als ze hier met mij waren. Maar wanneer het me lukte om ze te bellen, zaten mijn kinderen altijd net midden in een tv-programma of een spelletje. Ze zeiden, alsof ze het tegen een wanhopige stalker hadden: ‘Ik spreek je later, okay, dat vind je niet erg toch, papa?’ Soms kreeg ik hernieuwde hoop, als hun moeder zei dat ze nog iets wilden zeggen. Dan kwamen ze terug aan de lijn en vroegen: ‘Papa, heb je al speelgoed voor me gekocht?’ Wat is de oplossing voor de pathetische, eenzame figuur die niet zonder zijn kinderen kan? Die is simpel. Niet meer alleen op reis gaan. Alleen nog samen met je kinderen, nu het nog kan. Over een paar jaar bereiken ze de leeftijd waarop ze zich niet meer met hun ouders willen vertonen, ook niet op vakantie. Een gok: dat moment komt als mijn kinderen negen en twaalf zijn. ←

@Vuijsje ELSEVIER

16emb030z029 29

17-06-16 08:19

LEEF

TEKST EN FOTO’S: ESTHER BAKKER IN DUBLIN

WERELDBURGER

Dana de Moel brengt het hotel aan de man als locatie voor workshops, conferenties en feesten

‘Ik heb een uitdaging nodig’ Dana de Moel (23) werkt nu drie jaar in Ierland. Bij The Shelbourne Hotel. Ze klom daar op van Reservation Sales Agent naar Sales Executive. ‘De familie van mijn vriend Alan heeft me echt geadopteerd’

ana de Moel (23) mag er met haar 1,75 meter en lange blonde haren dan op en top Nederlands uitzien, van binnen is ze dat al lang niet meer. Toen ze negen maanden oud was, verhuisden haar ouders naar Israël. Het gezin kwam na twee jaar terug naar Nederland, maar daarna volg-

16emb030z030 30

den Italië, Amerika en Spanje. De Sales Executive van het fameuze vijfsterrenhotel The Shelbourne in Dublin ging wel studeren in Nederland. Dat viel niet mee in het begin, want ze voelde zich in Breda een buitenstaander. ‘Ik had een zwaar accent en kende de BN’ers en politici niet.’ Toch wende het redelijk snel. Voor ze het wist was haar Neder-

lands weer op peil. In haar laatste jaar solliciteerde ze met succes bij haar huidige werkgever. Ze werd verliefd op een Ier en bleef. Ze woont nu drie jaar in Dublin. Ze is opgeklommen van Reservation Sales Agent naar Sales Executive en legt contact met bedrijven en organisaties in Dublin, en brengt het hotel aan de man als locatie voor

workshops, conferenties en feesten. The Shelbourne is een begrip in Ierland. Als bekende popsterren of zakentycoons naar Dublin komen, logeren ze hier. Voor de deur staat dan ook geregeld een RollsRoyce geparkeerd. ‘Ik hou ervan om proactief te zijn, ik heb uitdaging nodig. Ik ga naar conferenties en netwerkbijeenkomsten. Het in contact komen met potentiële klanten is een constante focus van mij. Ik ben bezig mijn rijbewijs te halen, want dan mag ik ook buiten de stad naar klanten zoeken. Daarna volgen Europa en de rest van de wereld.’ Haar Ierse vriend zit nu anderhalf jaar in Los Angeles voor een Iers whiskey-merk. ‘Over een maand komt hij terug. We hebben een perfecte relatie, want ik snap heel goed wat hij wil doen. Als ik het moeilijk heb, denk ik altijd aan mijn ouders, die hadden vroeger geen Skype en mijn vader zat vaak in oorlogsgebieden. Daar zat mijn moeder dan met twee kleine kinderen. Kom op Dana, steun je vriend, zeg ik vaak tegen mezelf.’ Ze deelt een appartement met een Française en een Ier. Dat is normaal in Dublin. De huren worden erg opgedreven door de grote internationale gemeenschap die in de IT-sector werkt. Dana werkt lange dagen, gaat uit met vriendinnen en brengt tijd door bij haar schoonfamilie. ‘De familie van Alan heeft me echt geadopteerd.’ Haar beste vriendin is een Nederlandse die haar jeugd ook in het buitenland doorbracht. ‘We spreken onderling een mix van Engels en Nederlands. Ik spreek trouwens ook Spaans, want ik bracht mijn middelbareschooltijd in Madrid door. Ik skype veel met mijn ouders, zo houd ik mijn Nederlands ook op niveau.’ ←

ELSEVIER

17-06-16 08:19

IERLAND Hoofdstad: Dublin Regeringsvorm: republiek Aantal inwoners: 4,8 miljoen Officiële taal: Engels en Gaelic

HEALTH FOOD

De trend van gezond eten is ook doorgedrongen tot Dublin. Overal duiken healthfood-winkels en raw foodtentjes op. ‘Op zaterdag worden op veel plekken kleine markten gehouden waar je biologische producten kunt kopen.’

WESTEUROPA

IERLAND

DANA DE MOEL

PRAATJE VOOR DE VAAK

’Ieren maken graag een praatje op straat en ze plagen elkaar volop. Het is moeilijk om een dag niet met Ieren in gesprek te komen. Het is niet zoals in Nederlandse steden waar we elkaar meestal negeren.’

BLOTE JURKEN EN HAKKEN

In een Dubliner pub mag je gewoon in jeans verschijnen, maar wie wil dansen in een club of naar een loungebar gaat, draagt een blote jurk, hoge hakken of een net jasje. ‘I love girls nights out, with cocktails.’

FIETSEN OF NIET?

Was al een wereldburger op jonge leeftijd. Ze woonde in veel landen. Studeerde internationaal hotelmanagement. ‘Ik wilde iets studeren waarmee ik overal kon werken.’ In haar tweede jaar liep ze zes maanden stage in Dublin. Tijdens haar afstudeerjaar kreeg ze een baan bij The Shelbourne Hotel en ze combineerde dat met het schrijven van haar afstudeerscriptie. Inmiddels is ze Sales Executive voor de regio Dublin.

DOEN

Sinds kort is de fiets deel van het straatbeeld van Dublin. Wie een abonnement neemt, kan overal een fiets van Dublinbikes ophalen en elders weer achterlaten. ‘Mij is het te gevaarlijk, want er zijn hier geen fietspaden.’

‘Doe een pubcrawl in Damelane, hartje centrum. Het is een eindeloze rij van pubs achter elkaar. Hier gaan we ons indrinken voor een clubavond.’

GEHEIMTIP

‘Neem het lokale treintje The Dart naar het noorden of het zuiden. De trein rijdt langs de kliffenkust net buiten Dublin.’

MUZIEK HOORT BIJ DUBLIN

In pubs is vaak livemuziek te horen. Dana’s favoriete pub is de beroemde O’Donoghue’s Bar. ‘Het gaat heel spontaan. Er zit een groepje mensen te praten, ze pakken er een gitaar en een banjo bij, en je hebt een “singsong”.’

ETEN

‘Veel Ierse vrouwen doen een scheutje zwarte-bessensiroop in hun Guinness om het wat zoeter te maken. Dat kun je gewoon aan de bar vragen.’

ELSEVIER

16emb030z031 31

17-06-16 08:19

LEEF

TEKST: GERLOF LEISTRA

UIT HET LEVEN GEGREPEN

In beton gegoten Bij de perfecte moord wordt het lijk nooit aangetroffen. Gerlof Leistra over de vele manieren om slachtoffers te dumpen die populair zijn in het criminele milieu, maar ook in de ‘betere kringen’

et plegen van een moord lijkt voor criminelen een fluitje van een cent met al dat beschikbare wapentuig. Maar waar laat je een lijk als je niet tegen de lamp wil lopen? In maﬃafilms wordt slachtoffers een betonnen ‘voetstuk’ aangemeten voordat ze in het water worden gegooid: Paolo staat het verkeer te regelen op de bodem van de rivier. Fictie of gebeurt dit echt? Begin mei moesten agenten van de roemruchte NYPD (New York Police Department) even slikken toen ze in Brooklyn een lijk uit het water visten met ‘betonnen voetjes’. Het ging om de 28-jarige Peter Martinez, lid van de Crips-bende. Hij was gestorven door verstikking: zijn neus en mond waren afgeplakt met duct-tape. De NYPD bracht de vondst als een primeur. In Nederland kennen we deze brute manier van dumpen al langer. Ik moest meteen denken aan kickbokser André Brilleman. De gewezen bodyguard van drugsbaas Klaas Bruinsma was na een conflict geliquideerd. Zijn lijk was in een vat gepropt en overgoten met vloeibaar cement. Een paar maanden na zijn verdwijning stuitte de veerbaas van de pont Brakel-Herwijnen in de Waal op het loodzware vat en kwam de spoorloze Brilleman alsnog boven water. Het gaat wel vaker mis, zo weet ik uit mijn eigen data-

16emb030z032 32

Sinds jaar en dag is een ‘betonnen graf’ een beproefde methode om een lijk te dumpen

bank Moord en Doodslag. Op 1 september 1998 drijft er een lijk in de Vinkeveense Plassen. Het blijkt te gaan om de 41-jarige Engelse drugscrimineel Richard Archer. De man zelf woog rond de 200 kilo en zijn lijk was nog eens verzwaard met 65 kilo beton. En toch kwam mijnheer doodleuk bovendrijven! Foutje, zei crimineel Jan Femer lachend tegen zijn vrienden. Hij was vergeten een paar flinke japen in het lijk aan te brengen waardoor de lichaamsgassen hadden kunnen ontsnappen. Overigens werd Femer twee jaar later zelf geliquideerd toen hij in zijn auto over de Haarlemmerdijk

in Amsterdam reed. Sinds jaar en dag is een ‘betonnen graf’ een beproefde methode in het milieu om een lijk te dumpen. Zo zou onder de Rembrandttoren bij het Amstel Station het lijk liggen van de in 1992 van de aardbodem verdwenen kickbokser Miloud el Guebli. Lastig te controleren. Criminelen hebben er alle belang bij om dwaalsporen uit te zetten. Maar het is niet uitgesloten. Ook in de ‘betere kringen’ verdwijnen slachtoﬀers onder het beton. In 2001 begroef de Gooise architect Pieter H. zijn vrouw Wendela in de tuin van hun woonboerderij onder een dikke laag gewapend beton.

Ze was komen praten over de boedelscheiding en dat viel niet in goede aarde. Eveneens in 2001 begroef de Nuenense huisarts Edwin ten W. zijn Filipijnse vrouw Bene Pana onder de keukenvloer bij zijn tweelingbroer. Toen haar lijk jaren later werd gevonden, beweerde hij dat zijn vrouw zelfmoord had gepleegd. De rechtbank veroordeelde hem tot twaalf jaar. Omdat de doodsoorzaak niet kon worden vastgesteld, werd hij dankzij zijn raadsman Gerard Spong in hoger beroep vrijgesproken van doodslag. Wel kreeg hij straf voor het laten verdwijnen van haar lijk, maar die tijd had hij al uitgezeten. Daar kwam hij goed mee weg. De schrijver Richard Klinkhamer had minder geluk. In 1991 sloeg hij in hun huis in het Groningse gehucht Hongerige Wolf met een koevoet zijn vrouw de hersens in. Haar lijk begroef hij in de tuin en dekte hij af met een laag beton. Negen jaar later stuitten nieuwe bewoners van het huis bij het omspitten van de tuin op het lijk. Klinkhamer bekende en kreeg uiteindelijk zeven jaar voor doodslag. Begin dit jaar overleed hij, 78 jaar oud. Hij schreef de roman Woensdag gehaktdag (2007) over de moord op zijn vrouw, maar fictie is geen bewijs. Het had weinig gescheeld of hij had zijn geheim meegenomen in zijn graf. ←

@GerlofLeistra

ELSEVIER

17-06-16 08:15

MUSEUMPLEIN AMSTERDAM

EXHIBITION: LAUGH NOW Until October 30

2016

EXHIBITION: ROYAL Until July 3

2016

Modern Contemporary Museum, Honthorststraat 20, Amsterdam. OPEN NOW! EVERYDAY 10.00 -18.00

mocomuseum.com

Vrouwen nemen steeds meer verantwoordelijkheden op zich en voegen zich daarbij lang niet altijd meer naar hun traditionele rol

16emb030z034 34

ELSEVIER

17-06-16 08:27

SYRISCHE VROUWEN

TEKST: JANNIE SCHIPPER

Sterker uit de Syrische strijd De burgeroorlog in Syrië duurt al vijf jaar. Hoe vreselijk ook, de strijd heeft wel de emancipatie van Syrische vrouwen bevorderd. Ze hebben hun rechten leren kennen en durven meer voor zichzelf op te komen. Jannie Schipper sprak vijf krachtige vrouwen

Filippo Monteforte/AFP/ANP

16emb030z035 35

rootmoeders worden journalisten, basisschooljuffen organiseren demonstraties en boerinnen smokkelen verzetsstrijders. Syrische vrouwen laten nadrukkelijk van zich horen in de burgeroorlog die al vijf jaar duurt. De vrouwen hebben het zwaar: niet alleen staan ze net als hun mannelijke landgenoten bloot aan de gevolgen van de dagelijkse strijd, ze riskeren ook seksueel geweld en bij afwezigheid van mannelijke familieleden zijn ze vaak vader en moeder ineen.

Maar tegelijk zorgt de oorlog ervoor dat vrouwen steeds meer verantwoordelijkheden op zich nemen en zich daarbij lang niet altijd meer voegen naar hun traditionele rol. Syrische vrouwen signaleren allemaal hetzelfde: sinds het begin van de opstand in 2011 zijn ze sterker geworden. Ze hebben hun rechten leren kennen en durven daarvoor ook meer op te komen. ‘Vrouwen rebelleren meer dan mannen,’ zegt een van hen. Juist portretteert vijf ‘vrouwen van de opstand’ die ieder op hun eigen manier de kracht van Syrische vrouwen laten zien.

17-06-16 08:27

ten die bijeenkomsten. Er kwamen nieuwe beperkingen bij. Vrouwen mochten niet meer reizen zonder mannelijk familielid, hoofddoeken en gezichtssluiers werden verplicht. Ze werkte inmiddels in het plaatselijke ziekenhuis, als enige vrouwelijke fulltime arts. Mannelijke patiënten mocht ze van de terreurbeweging Islamitische Staat (IS) niet behandelen en de kledingvoorschrif-

ten golden ook in het ziekenhuis. Dat leidde soms tot schrijnende situaties. Zoals die keer dat een oude vrouw na een hartaanval werd binnengebracht. ‘Ze was in levensgevaar, artsen en haar zonen renden met haar op de brancard naar binnen,’ vertelt Alwany. ‘Kwam er zo’n IS-type aan: bedek haar gezicht!’ Hoewel politiek activisme verboden was, bleef Alwany in het geheim

JOSEPH EID/AFP/ANP

SYRISCHE VROUWEN

Vrouwen demonstreren voor vrijheid en vrede in de Syrische hoofdstad Damascus

RAHEB ALWANY WERKTE ALS ENIGE VROUWELIJKE ARTS IN EEN IS-ZIEKENHUIS

n eerste instantie was Raheb Alwany (27) uitgelaten toen de Syrische regeringstroepen in maart 2013 haar geboortestad Raqqa verlieten. ‘Het waren onze wittebroodsweken,’ zegt Alwany. ‘Er waren demonstraties, we organiseerden workshops over vrouwenrechten, huiselijk geweld, seksuele intimidatie, wat je maar kon bedenken.’ Ze was een paar maanden eerder teruggekeerd uit Damascus, waar

ze geneeskunde had gestudeerd. Maar de vrijheid duurde niet lang. Na een paar maanden kregen radicale groeperingen het stadsbestuur in handen. De vrijheden werden geleidelijk ingeperkt. ‘Eerst werden de bijeenkomsten gescheiden, mannen en vrouwen apart,’ herinnert Alwany zich. ‘Vervolgens mochten we geen openbare activiteiten meer houden. Ik nodigde de vrouwen stiekem bij mij thuis uit.’ Uiteindelijk stop-

‘Ze begonnen steeds strikter op me te letten’ 36

16emb030z036 36

ELSEVIER

17-06-16 08:27

AMANI ABDO IS DICHTERES. EN UITGEVER. EN LERARES

‘E Syrische politiek is nog een mannenaangelegenheid

internationale bijeenkomsten bezoeken. Ze meldde zich dan ziek op haar werk en gebruikte een schuilnaam. ‘Ze begonnen steeds strikter op me te letten,’ zegt Alwany. ‘De ene keer was mijn sluier te transparant, dan weer moest ik zwarte schoenen aan in plaats van bruine.’ Uiteindelijk moest ze halsoverkop het ziekenhuis en de stad verlaten toen ze werd gesnapt bij een telefoongesprek: tegen IS-voorschriften in had ze geprobeerd een medicijntransport te regelen, omdat het ziekenhuis te kampen had met ernstige tekorten. ‘In de ziekenhuisgang waarschuwde een mij onbekende IS-strijder me: bent u dokter Alwany? Ze willen u naar de politie sturen.’ Dat zou vrijwel zeker de doodstraf betekenen. ‘Ik ben een kamer ingedoken, heb mijn vader gebeld om me onderweg op te pikken en ben door de

achterdeur ontsnapt.’ De rit naar de grens vergeet ze nooit meer: urenlang in een hobbelende minibus, langs uitgebrande dorpen en stapels lijken. Via Turkije kon ze op een nog geldig visum ontkomen naar het Verenigd Koninkrijk. Daar volgt ze nu trainingen en stages om haar diploma erkend te krijgen en weer als arts aan de slag te kunnen. Daarnaast spreekt ze geregeld in panels over de vrouwen in haar land. De revolutie heeft haar persoonlijkheid gevormd, denkt Alwany. ‘Ik geloof nu nog meer in gelijkheid. De situatie wordt vaak als excuus gebruikt om van vrouwenrechten geen prioriteit te maken: er is een gewapend conflict, we hebben het te druk met andere dingen. Maar juist nu heeft Syrië vrouwen nodig. Als er ooit vrede komt in Syrië, zijn vrouwen de sleutel.’

en sterke vrouw? Dat is iemand die haar eigen plek weet te vinden, waar je haar ook neerzet,’ zegt Amani Abdo (32). Ze voldoet bij uitstek aan haar eigen omschrijving. Toen ze in 2012 in haar eentje naar Jordanië kwam, had ze geen papieren, geen vrienden, geen werk. In Damascus hield ze het niet meer uit. Ze zag steeds meer mensen om zich heen doodgaan, de stad werd verwoest. Ze had samen met een vriendin een uitgeverij opgericht, maar kon nauwelijks meer de deur uit. Voor haar uitgeverij kon ze naar de boekenbeurs in de Jordaanse hoofdstad Amman. Ze besloot daar een nieuw bestaan op te bouwen. Via een meisje dat ze op de beurs leerde kennen, vond ze een baan op een basisschool. Daar zou ze een jaar blijven werken. ‘Dat jaar was een hel,’ zegt Abdo. ‘Van mijn salaris kon ik niet eens mijn eten en reiskosten betalen. Ik kende nog niemand en ik moest wennen aan de maatschappij.’ Al ligt Amman niet ver van Damascus, de cultuurshock was

‘Steeds zat ik maanden zonder inkomen’ groot. In de volkswijk waar ze een studio huurde, werd ze raar aangekeken. ‘Ze waren niet gewend dat een meisje alleen woont. De buren vroegen zelfs of ik niet beter terug kon gaan naar Syrië – naar de oorlog!’ Abdo schreef in die tijd veel gedichten over de dood. ‘Als je net uit de oorlog komt, is de dood dichtbij.’ Later vond ze werk bij een productiebureau voor kinderprogramma’s, maar dat ging failliet. ‘Zo ging

het steeds door,’ zegt ze. ‘Steeds zat ik maanden zonder inkomen in een duur land, zonder te weten of ik weer iets zou vinden.’ Intussen bouwde ze haar literaire netwerk op. Ze overtuigde een Syrische collegadichter om samen een voordracht te organiseren. Tot hun verrassing kwamen daar naast vrienden en bekenden ook andere belangstellenden op af. Ze organiseerde nog een voordracht, en nog

ELSEVIER

16emb030z037 37

17-06-16 08:27

16emb030z038 38

om resettlement was geaccepteerd,’ zegt ze. Deze keer heeft ze wel een vertrouwde basis: de vriendin met wie ze eerder de uitgeverij oprichtte, vluchtte al eerder naar de Verenigde Staten. Samen gaan ze kijken of ze hun uitgeverij kunnen herstarten als e-bookuitgeverij. Abdo’s volgende dichtbundel zal niet meer over de dood gaan. ‘Ik ben tot de conclusie gekomen dat je leven laten overheersen door de dood, erger is dan de dood zelf.’ Ziet ze zich voor altijd in Californië blijven? ‘Nee, ik wil natuurlijk terugkeren naar Syrië, maar onder twee voorwaarden: dat er vrede is, en dat er een democratische staat is met respect voor zijn burgers. Anders is het geen echte vrede.’

Medewerkster van de Rode Halve Maan in Syrië – islamitisch equivalent van het Rode Kruis Door Nederland en de Verenigde Naties gesponsorde bijeenkomst om deelname vrouwen aan Syrische politiek te promoten

Jeca Taudte, UN Women

één, tot ze steeds vaker werd gevraagd om mee te doen aan literaire evenementen. Ze had in Syrië al een dichtbundel uitgegeven; haar tweede bundel kwam uit in Amman. Ook in het vluchtelingenkamp Zaatari gaf ze een voordracht. ‘Zelfs kinderen van twaalf vroegen of ze alsjeblieft mijn dichtbundel mochten hebben,’ zegt ze. ‘Ik wist niet dat je zo kon hunkeren naar boeken.’ Ruim drie jaar later kent Jordanië Abdo als dichteres, is ze in de expatgemeenschap een veelgevraagd lerares Arabisch, werkt ze bij verschillende media en schrijft ze kinderverhalen voor een tijdschrift. Een werkvergunning kreeg ze al die tijd niet. ‘Op een van mijn werkplekken hadden we de afspraak: als er inspectie komt, ben ik op bezoek. Zodra er werd geklopt, zette ik mijn computerscherm uit en schoof een stoel aan bij een collega op het kantoor. Dan ging ik daar met mijn bekertje koﬃe in de hand zitten kletsen tot ze weer weg waren.’ Haar verhalen gaan altijd over oplossingen voor de moeilijke omstandigheden waarin Syriërs leven. ‘Ik wil mensen laten zien dat niets onmogelijk is,’ zegt Abdo. Ze mag nu haar doorzettingsvermogen opnieuw bewijzen: ze is naar Californië verhuisd. ‘Ik kreeg pas tien dagen van tevoren te horen dat mijn verzoek

ibrahim Malla/IFRC

SYRISCHE VROUWEN

ELSEVIER

17-06-16 08:27

LINA CHAWAF GEEFT ALLE SYRIËRS EEN STEM BIJ RADIO ROZANA

ina Chawaf (46) heeft geen huis. De hoofdredacteur en medeoprichter van Radio Rozana slaapt op het kantoortje van de radio op een geheime locatie in Parijs. Dat wil zeggen, de weinige nachten dat ze niet onderweg is. ‘Normaal weet je dat als je een vliegtuig instapt, je ook weer thuiskomt – hoe vaak je ook reist,’ zegt ze. ‘Dat gevoel van thuiskomen ben ik helemaal kwijt.’ Na die verzuchting gaat ze weer snel verder over de activiteiten van de radio, haar dappere correspondenten in Syrië en de stappen die vrouwen hebben gezet in de Syrische revolutie. Chawaf heeft al eens eerder een radiostation opgericht. Na haar studie grafisch ontwerpen in Damascus was ze eerst de televisiewereld ingerold. Zodra er in 2005 ruimte leek te komen voor commerciële media, begon ze met een aantal investeer-

Lina Chawaf in de studio van Radio Rozana. ‘Na al het geweld gaat het volk toch samen verder’

‘Dat gevoel van thuiskomen ben ik helemaal kwijt’ ders jongerenzender Radio Arabesque. Deze zender raakte aan gevoelige sociale onderwerpen als eerwraak en geweld tegen vrouwen, maar politiek was uit den boze. ‘We konden alleen indirect een boodschap overbrengen.’ Toen in 2011 de protesten tegen het Syrische regime begonnen, werd Radio Arabesque net als andere media geacht propaganda

voor president Bashar al-Assad uit te zenden. Chawafs weigering kwam haar al snel op dreigementen te staan. Omdat ze bang was dat haar familie iets zou worden aangedaan, vluchtte ze naar Canada. In 2013 richtte ze met steun van internationale donors Radio Rozana op. Het werk bij dit radiostation is volgens Chawaf niet te vergelijken met haar ervaring bij

Arabesque. ‘Het is veel vrijer én veel moeilijker. Ik denk dat ik in die drie jaar Rozana voor tien jaar ervaring heb opgedaan.’ De zender telt nu 28 medewerkers in Parijs en zo’n 45 actieve correspondenten in Syrië. Ook in de Turkse stad Gaziantep is een studio. ‘We willen de stem van alle Syriërs zijn,’ zegt Chawaf. En dat is ook meteen de grootste uitdaging. ‘Als we iemand van het regime aan het woord laten, worden we beschuldigd aan de kant van Assad te staan. Als we een woordvoerder van een oppositiegroep spreken, zegt de andere kant dat we terroristen steunen. Je doet het nooit goed. Maar we proberen toch zo neutraal en professioneel

mogelijk te zijn.’ Chawaf zegt vergevingsgezind te zijn geworden tegenover haar landgenoten. Als ze persoonlijk wordt beledigd, wat in haar functie geregeld gebeurt, groet ze mensen de volgende dag op straat gewoon. ‘Ik besef dat ik het verhaal van die persoon niet ken,’ zegt ze. ‘Alle Syriërs leven nu in een onmenselijke situatie.’ Met Radio Rozana wil ze Syriërs wat hoop geven. ‘Uiteindelijk, na al het geweld, gaat het volk toch samen verder,’ zegt Chawaf. ‘Dat gaat historisch altijd zo en daar geloof ik in.’ Gaat ze ooit terug? ‘Ik vind dat wij Syriërs voor ons land moeten blijven werken. Maakt niet uit waar je bent. Er is zo veel te doen.’

ELSEVIER

16emb030z039 39

17-06-16 08:27

SYRISCHE VROUWEN

MONA* OVERLEEFDE DE GEVANGENISSEN VAN HET SYRISCHE REGIME

e had in de stad afgesproken met een andere activiste. Toen ze daar aankwam, trof ze een arrestatieteam. Ze was verraden. Met haar schoonzus, die toevallig bij haar was, werd ze in een busje geduwd en naar de gevangenis gebracht. ‘Ze bleken me al twee jaar in de gaten te houden.’ In de gevangenis werd ze geslagen in het bijzijn van haar schoonzus. ‘Gelukkig lieten ze haar gaan. Ze kon twee weken niet praten van de schrik.’ Vanaf 2011 coördineerde Mona (32) demonstraties en hulpacties onder de schuilnaam ‘Zon van Damascus’. Op de dag van haar arrestatie had ze allerlei spullen in haar tas die haar met de acties in verband brachten, dus er was geen ontkennen aan. Toch bleef ze volhouden dat ze niemand kende. Ook in de martelkamer. ‘Ik was de laatste in de rij, de anderen waren allemaal mannen,’ vertelt ze. ‘Steeds als ze iemand binnenlieten, hoorde ik ze gillen vanwege de elektrische schokken.’

Toen ze zelf aan de beurt was, moest ze al haar kleren uittrekken. ‘Ik was doodsbang dat ze me zouden verkrachten. Zeker toen ze zeiden dat ik moest meekomen.’ Maar tot haar opluchting werd ze naar een kamertje gebracht waar nog twintig meisjes zaten. ‘Na de eerste martelingen heb ik vijf dagen niet gegeten en gedronken. Ik hallucineerde. Op een dag zag ik zelfs mijn zoontje bij de deur. Kijk, kijk, zei ik tegen de andere meisjes. Daar is mijn zoontje! Maar ze zagen natuurlijk niets.’ In de cel waren kakkerlakken en ratten. De meisjes mochten om de zes, zeven uur naar de wc en konden zich nauwelijks wassen. Het eten was oneetbaar. ‘De aardappels waren keihard. Als je er één tegen de muur sloeg, zat er een buts in de muur.’ Bij Mona breekt ondanks alles nog vaak een glimlach door, soms zelfs een schaterlach. ‘Het was afschuwelijk, maar er waren ook mooie momenten.’ Toen ze weer eens was overgeplaatst, kwam

‘De vleugel der vergetenen, daar kom je soms nooit meer uit’ 40

16emb030z040 40

ze een andere politieke gevangene tegen, die ze alleen van naam kende. ‘Ze zei dat er ook een activiste was die zich “Zon van Damascus” noemde. Of ik me die herinnerde. “Ja, en ken jij haar nog?” antwoordde ik. En toen: “Haha gek mens, dat ben ik zelf!”’ Toen ze na vijf maanden voor de militaire rechtbank werd geleid, kreeg ze even hoop dat ze vrijgelaten zou worden. ‘Tot de rechter tegen zijn secretaresse zei: schrijf op, stopzetten. Op dat moment werd het zwart voor mijn ogen. Stopzetten betekent dat je in de vleugel van de vergetenen wordt gestopt. Daar kun je uitkomen na twee jaar, een maand, nooit meer ...’ Toch behield ze haar activistische inslag. ‘Ik probeerde de namen van alle cipiers te achterhalen. Die schreef ik dan aan de binnenkant van mijn jas, zodat ze het niet zagen als ik werd gefouilleerd.’ Waar kwam die pen vandaan? ‘Sommige mannelijke gevangenen zaten er al langer

Boven: Koerdisch-Syrische in gevechtstenue Onder: Mona: ‘En wij maar schreeuwen: haal die beesten weg!’

en hadden dat soort spullen. Een van hen liet een plastic zakje met een pen voor me achter. In de afvoer van de gedeelde wc.’ Op een ochtend kwam een bewaker haar halen. Zij en een celgenoot moesten hun spullen pakken en werden geboeid in een auto gezet. Bij elk checkpoint besnuﬀelden de honden hen van top tot teen. Weer schatert Mona. ‘En wij maar schreeuwen: haal die beesten weg! We konden

alleen maar als bevroren blijven staan.’ Toen de auto eindelijk stopte in Damascus, kreeg ze te horen dat ze gratie had gekregen. De vrijlating van een aantal vrouwelijke gevangenen bleek onderdeel van een plaatselijke wapenstilstand. Ze keerde terug naar haar familie, maar de veiligheidsdiensten bleven haar achtervolgen. Dit keer om haar te werven. Weigeren was geen optie – er zat niets anders op dan het land te verlaten. Met haar twee

ELSEVIER

17-06-16 08:27

Farah Brisley laat in haar film Fade to Black zien hoe Syrische vrouwen worden overheerst

kinderen liet ze zich naar de Turkse grens smokkelen. Daar viel de ontvangst tegen: de Syrische gemeenschap kijkt naar vrouwelijke ex-gevangenen alsof ze bezoedeld zijn. ‘Ik kan geen baan vinden en ben bang om mijn huis uit te gaan.’ Maar Mona liet het er niet bij zitten. De Zon van Damascus is een hulporganisatie begonnen. Vanuit haar kantoortje in haar nieuwe woonplaats heeft ze contact met internationale hulporganisaties en vrijwilligers in Libanon en Syrië. Eens activist, altijd activist. *Mona wil niet met haar achternaam in dit artikel, om haar familieleden te beschermen die nog in Syrië wonen.

FARAH BRISLEY BEELDT UIT WAT DE STRIJD MET MENSEN DOET

en meisje in een fleurig jurkje, tegen een helderblauwe achtergrond met wolkjes. De wolkjes worden grijzer en groter, de zon verdwijnt. De hemel wordt zwart. Het meisje wordt geleidelijk ingekapseld, tot er alleen

nog maar zwart is. Die zwarte hemel is een lap stof, de wolkjes zijn van papier. En het meisje, dat is Farah Brisley (30). In de korte film Fade to Black beeldt ze uit hoe vrouwen in Syrië van alle kanten worden overheerst en in de richting van dood en ellende geduwd. De film maakte ze samen met haar vriend Ammar en andere jonge Syriërs met wie ze een huis deelde in Istanbul, Turkije. ‘Eigenlijk maakten wij als Syriërs altijd al revoluties,’ zegt Brisley. ‘Kleine, individuele revoluties. Door zo lang onder tirannie te leven, waren we altijd op onze hoede. Tegelijkertijd probeerden we steeds maatschappelijke

regels te breken die ons niet bevielen.’ Toen de opstand van 2011 uitbrak, deed ze enthousiast mee. ‘Ik had het gevoel dat we ons eindelijk konden uitspreken. Ook al zou de verandering klein zijn, er zou in elk geval iets veranderen.’ Toen het vrije gevoel al snel omsloeg in meer geweld en onderdrukking en ze de kans kreeg om in Libanon te werken, greep ze die met beide handen aan. Ze bouwde snel een nieuwe vriendenkring op, maar bleef voelen hoe ver ze van haar familie weg was. ‘Het moeilijkste moment was toen mijn zusje belde uit Damascus,’ vertelt Brisley. Op 18 januari 2014. ‘Ze vertelde dat mijn broer gewond was. Een paar uur later belde ze weer: hij was overleden. Ik wist niet waar ik het zoeken moest, ik wist niet eens wat ik moest voelen. Een paar dagen lang weigerde ik het te geloven.’ Vervolgens maakte ze de omgekeerde beweging van het meisje uit de film: uit het zwart

om zich heen bracht ze weer kleur aan in haar leven. ‘Ik heb de hoop verloren dat ik mijn broer ooit nog zie, maar niet de hoop verloren in het leven,’ zegt Brisley. Haar voornaam, Farah, betekent ‘vrolijkheid’ en dat straalt ze ook uit. Ze werkt aan allerlei projecten. Na de eerste film maakte ze met hetzelfde groepje een film over de dromen van een vluchtelingenkind, een derde film is in de maak en ze brengt binnenkort een kinderboek uit, samen met haar zus Diala, die ook in Libanon woont. ‘Ik denk dat kracht precies dat betekent: kleur weten te halen uit het zwart, sterker worden door moeilijke ervaringen,’ zegt Brisley. Ze ziet die houding terug bij haar landgenoten. ‘Ik ben trots op de Syriërs die blijven doorgaan en de moed niet verliezen, en vooral op de vrouwen. Ik kom veel sterke Syrische vrouwen tegen die van niets iets proberen te maken. We weigeren ons neer te leggen bij de situatie.’ ←

‘Het moeilijkste moment was toen mijn zusje belde uit Damascus’ @AlHulandiyya ELSEVIER

16emb030z041 41

17-06-16 08:27

TEKST: ARNOUD GROOT

DE WERELD VAN MORGEN

WEET

16emb030z042 42

ELSEVIER

17-06-16 08:20

ONEINDIG MAAR ONGRIJPBAAR Zonder zon geen leven op aarde. Elk uur krijgt onze planeet meer zonne-energie dan we met zijn allen in een jaar opmaken. Wetenschappers werken dan ook wereldwijd aan nieuwe technologie om zo effectief mogelijk gebruik te kunnen maken van deze onuitputtelijke energiebron Na een recordvlucht van 56 uur aan één stuk over de Stille Oceaan landde de Solar Impulse 2 eind april op het vliegveld van San Francisco. Een jaar eerder begon het volledig door zonne-energie aangedreven vliegtuig aan een wereldreis om de mogelijkheden van deze krachtige en vooral schone en hernieuwbare energiebron te benadrukken. Over zijn gehele spanwijdte, die met 72 meter groter is dan die van een Boeing 747, is het toestel bedekt met ruim 17.000 zonnecellen die zonlicht omzetten in elektriciteit via het zogenoemde fotovoltaïsche eﬀect. Bijna 175 jaar eerder zag de Franse wetenschapper Edmond Becquerel voor het eerst hoe lichtdeeltjes, ofwel fotonen, kunnen worden geabsorbeerd door selenium en soortgelijke stoﬀen. De geabsorbeerde fotonen stoten vervolgens elektronen uit die via enkele tussenstappen als elektriciteit kunnen worden afgetapt. De eerste echte zonnecellen werden eind negentiende eeuw geproduceerd, maar pas toen de ruimtevaartindustrie zich ermee ging bemoeien, schoten de rendementen echt omhoog. Tegenwoordig halen state-of-the-artzonnepanelen een rendement van rond de 25 procent, en werken duizenden wetenschappers aan manieren om het fotovoltaïsche rendement verder op te krikken (zie ‘Zonneenergie bespaart veel geld en levens’).

Er zijn ook andere mogelijkheden om zonne-energie in te zetten. Een aantal van de krachtigste zonne-energiecentrales ter wereld werkt bijvoorbeeld gewoon op ouderwetse stoom. Ze gebruiken paraboolvormige spiegels om de zonnehitte te richten; dat wordt concentrated solar power (CSP) genoemd. Het water wordt niet direct verhit, maar de hitte wordt eerst opgevangen in andere substanties, zoals in zout of in heat transfer fluid (HTF), een chemische vloeistof. Deze tot 600 graden Celsius opgestookte stoﬀen verhitten vervolgens het water tot stoom. Het grote voordeel van deze methode is dat de chemische vloeistof, HTF, warmte urenlang kan vasthouden. Zo kan er tot in de nacht, als de zon al lang achter de horizon is verdwenen, nog steeds elektriciteit worden geproduceerd. Sinds 2012 bouwen de Chinezen volgens dit principe het Golmud Solar Park, een zonne-energiecentrale met een vermogen van 200 megawatt. Ter vergelijking: alle Nederlandse windmolens tezamen genereerden vorig jaar een slordige 300 megawatt aan stroom. In de Indiase regio Gujarat verrijst intussen een serie verbonden zonnecentrales met een gecombineerd geïnstalleerd vermogen van 605 megawatt. En vlak bij het Marokkaanse Saharastadje Ouarzazate, tevens bekend als filmset voor bijvoorbeeld Game of Thrones,

← Tegenwoordig halen zonnepanelen een fotovoltaïsch rendement van rond de 25 procent

ELSEVIER

16emb030z043 43

17-06-16 08:20

Onderzoekers van de Universiteit van CaliforniĂŤ hebben een zonnecel ontwikkeld die op ramen kan worden aangebracht

JEAN REVILLARD/EPA/ANP

DE WERELD VAN MORGEN

opende koning Mohammed VI in februari het eerste onderdeel van zonnecentrale Noor. Alleen dit eerste deel telt al 530.000 aluminium paraboolspiegels op een stuk woestijn zo groot als de miljoenenstad Rabat. Marokko verwacht dat het in 2030 in de helft van zijn totale energiebehoefte kan voorzien met hernieuwbare energie, en gaat tegelijkertijd elektriciteit exporteren naar Europa. Dat is indrukwekkend, maar nog steeds klein bier in vergelijking met wat Spanje doet. Als grootste concentrated solar power-generator ter wereld verwacht het land dat het in 2020 liefst

Boven: De elektrische auto van Tesla met aan de muur de zonnebatterij. Allebei bedacht door Elon Musk Links: De Solar Impulse 2

10.000 megawatt, oftewel 10 gigawatt, aan zonne-energie kan produceren.

Spectaculaire opmars

In een klein en veelal bewolkt land als Nederland kunnen we daarvan uiteraard alleen maar dromen. Toch levert zonneenergie ook hier een steeds grotere bijdrage aan onze voorraad hernieuwbare energie, en zagen we de afgelopen paar jaar dat het aantal zonnepanelen op onze daken spectaculair toenam. Tegenover de naar schatting 88 megawatt die we daarmee volgens het Centraal Bu-

ZONNE-ENERGIE BESPAART VEEL GELD EN LEVENS

onne-energie is schoon en dus milieubewust, maar de echte doorbraak komt pas als het de prijsconcurrentie aankan met conventionele energiebronnen. Dat moment komt steeds dichterbij, constateert het Amerikaanse Department of Energy (DoE). Volgens een recent DoE-rapport zijn de kosten van zonne-energie de afgelopen vijf jaar met 65 procent gedaald. Mede dankzij deze sterke prijsdaling is het aantal zonne-installaties in Amerika in dezelfde periode vertienvoudigd. Als deze ontwikkeling zich doorzet, zal zonne-energie in 2050 voorzien in 27 procent van de totale Amerikaanse energiebehoefte, voorspelt het departement. Behalve de 426 miljard dollar die hiermee kan worden bespaard, zal de schone zonne-energie jaarlijks bovendien ook 25.000 aan milieuvervuiling gerelateerde levens sparen, aldus het rapport.

16emb030z044 44

reau voor de Statistiek in 2010 opwekten, passeerde Nederland in 2014 de magische grens van 1.000 megawatt (1 gigawatt). Daarmee kunnen ongeveer 225.000 huishoudens worden voorzien in hun jaarlijkse stroombehoefte. Een mooie prestatie, ook voor het milieu: een kolencentrale die 1 gigawatt produceert, stoot ook 2 megaton koolstofdioxide (CO2) uit, plus een grote hoeveelheid fijnstof, stikstofoxide en zware metalen. Die gigawatt aan Nederlandse stroom wordt gegenereerd door naar schatting 4,5 miljoen zonnepanelen, oftewel 7,5 vierkante kilometer. Het laatste Nationaal Actieplan Zonnestroom heeft als doel dat over acht jaar 10 gigawatt wordt opgewekt. Een reeks vernieuwende bedrijven en start-ups probeert het met zonnepanelen belegde dakoppervlak de komende jaren sterk te vergroten. Door ervoor te zorgen dat er meer zonnepanelen worden geplaatst, en door slimme alternatieven te bedenken. Het Vlaamse Smartroof bedacht bijvoorbeeld dat zonnepanelen net zo goed Ăn het dak kunnen worden verwerkt. Meer specifiek: in de dakpannen. Dat betekent dus geen aparte installatie meer op je dak, maar niet van normaal te onderscheiden pannen die in de volledige stroombehoefte van een gemiddeld gezin kunnen voorzien. Dat laatste lukt zeker als de bewoners ook gebruikmaken van een uitvinding gedaan

ELSEVIER

17-06-16 08:20

op de University of California in Los Angeles. Onderzoekers van deze Amerikaanse universiteit hebben een fotovoltaïsche cel ontwikkeld die op ramen kan worden aangebracht. De doorzichtige cellen zijn niet alleen vrijwel onzichtbaar, maar kunnen volgens de onderzoekers ook betrekkelijk makkelijk worden gemaakt omdat ze grotendeels bestaan uit organisch materiaal. Bovendien werken ze ook prima als je twee lagen over elkaar plakt. Dan levert het raam een extra rendement van ruim 7 procent op, terwijl het zicht door het raam nauwelijks minder wordt. De nieuwe winkel van technologiereus Apple in San Francisco – die dan ook meer weg heeft van een kas dan van een winkel – zal dankzij deze technologie straks in zijn gehele energiebehoefte voorzien.

ABENGOA/ANP

WEET

Voorbeeld van een concentrated solar power-centrale waar gebogen spiegels worden gebruikt om de hitte naar een centraal punt te richten

En als je toch bezig bent, kun je meteen ook de rest van je huis of kantoor onder handen nemen. Verscheidene bedrijven zijn al bezig om organische zonnecellen in verf te verwerken, zodat bijvoorbeeld ook het door vensters en muren opgevangen zonlicht straks tot elektriciteit kan worden getransformeerd. Zo zullen in de toekomst steeds meer consumenten (periodiek) meer stroom genereren dan ze verbruiken. En dat plaatst ons opeens voor een nieuw probleem: wat te doen met die extra elektriciteit? Onder de talrijke ondernemers die deze vraag graag beantwoorden, is Elon Musk. De Amerikaanse superondernemer, die bekend is van de Tesla, de elektrische auto, introduceerde in juni 2015 een ‘zonnebatterij’. Daarmee kan de gemiddelde particulier eenvoudig zijn gehele elektriciteitsproductie opslaan voor later gebruik. Deze Powerwall kost zo’n 7.000 euro, ruim 60 procent minder dan zijn recentste voorgangers. ‘Een revolutionaire ontwikkeling,’ concludeerde Musk bescheiden, ‘die de wijze waarop de wereld energie gebruikt fundamenteel zal veranderen.’ Ook in Nederland leven er goede ideeën. Zo is Alliander, dat in een groot deel van Nederland zorgt voor de distributie van gas en elektriciteit, al jaren bezig het elektriciteitsnetwerk slimmer te maken met behulp van sensoren en hoogwaardige

FADEL SENNA/AFP/ANP

Vensters en muren

Immense zonnecentrale Noor bij Marokkaans woestijnstadje Ouarzazate

informatietechnologie. Daardoor kan het netwerk niet alleen worden gebruikt om stroom te leveren aan particuliere klanten, maar ook om, vice versa, een surplus aan elektriciteit van particulieren af te nemen en dat centraal op te slaan voor gebruik door andere consumenten. Op termijn kan de energieproducerende consument zo onderdeel worden van een virtual power plant, een consortium van consumenten die alle stroom die ze nodig hebben zelf opwekken. Alliander houdt dan alleen nog het individuele energiesaldo bij. Zo ligt ook voor de overheid de weg open naar het verzamelen van zonne-energie via grote oppervlaktes. Letterlijk, als het aan SolaRoad ligt. Het Nederlandse samenwerkingsproject van de provincie Noord-Holland met wegenbouwer Ooms en technisch dienstverlener Imtech wil van het wereldwijde wegdek één grote

ONTWIKKELING AANTAL ZONNEPANELEN IN NL 1000 800 600 400 200 0 1995

2000

2005

Bron CBS

ELSEVIER

16emb030z045 45

2010

17-06-16 08:20

WEET

zonnecollector maken. Dat zet zoden aan de dijk, want alleen Nederland al heeft 450 vierkante kilometer aan wegen, ofwel 67.500 voetbalvelden. SolaRoad wil die bedekken met betonnen platen van bijna 9 vierkante meter, waarin silicium zonnecellen zijn verwerkt onder een toplaag van gehard glas. Stroef genoeg om glijpartijen te voorkomen, lichtdoorlatend genoeg om het fotovoltaïsche eﬀect mogelijk te maken. Een proef met een stuk fietspad genereerde sinds november 2014 al ruim 10.000 kilowattuur aan groene stroom. Een briljant idee, vindt ook de Amerikaanse wegbeheerder Caltrans, die de Nederlandse technologie gebruikt voor het wegdek in Californië.

Stroom uit de ruimte

EVERT ELZINGA/ANP

In Californië schijnt de zon al snel 250 dagen per jaar. Maar ook hier is het probleem: ’s nachts zit je zonder stroom. Om dat structurele nadeel te verhelpen, werken onder anderen Japanse wetenschappers aan de bouw van heuse solar farms in de ruimte. Omdat het land maar beperkt kan beschikken over eigen fossiele brandstoﬀen, en de situatie rond zijn kernreactoren onzeker is, werkt de Japan Aerospace Exploration Agency (JAXA) – de Japanse NASA – er al enkele jaren aan een zonne-energiecentrale in een baan rond de aarde te krijgen. Binnen 25 jaar wil de JAXA zover zijn. Door de positie van de zonnecentrale valt de schaduw van de aarde tijdens zijn rondgang slechts enkele minuten op de satelliet, die daar bovendien ook geen last heeft van de dampkring, wolken of andere weersinvloeden. Inmiddels liggen er twee concrete voorstellen op tafel. Het eerste voorziet in

SolaRoad, het eerste wegdek ter wereld dat is gemaakt van zonnepanelen

16emb030z046 46

Drijvende Mega Solar Power Plant in Hyogo, Japan

DRIJVENDE ZONNECELLEN

uim 70 procent van het aardoppervlak, 365 miljoen vierkante kilometer, is bedekt met water. Als het lukt om met behulp van dit enorme oppervlak zonne-energie te genereren, zou dat een enorme stap vooruit zijn. In onder meer Australië, Japan, Amerika, Brazilië en het Verenigd Koninkrijk worden daarom op dit moment al grootscha-

lige tests gedaan met zogeheten floatovoltaics, drijvende velden van zonnecellen. Behalve om energie op te wekken, zijn ze ook heel geschikt om algengroei en het verdampen van water te beheersen, zodat deze technologie ook voor derdewereldlanden zeer waardevol kan zijn. De energie van het grootste project, bij de Britse luchthaven Heathrow, wordt tevens

een enorm, 2 kilometer lang zonnepaneel dat met kabels aan een controlesatelliet is verbonden. Het nadeel van deze installatie is dat de positie van de panelen niet of slechts beperkt kan worden aangepast, met een flink rendementsverlies als gevolg. De tweede, meer complexe oplossing voorziet daarom in een tweetal zeer grote, beweegbare spiegels die in staat zijn het zonlicht op de los zwevende zonnepanelen te laten weerkaatsen. De kennis die nodig is voor dit soort ‘formatievliegen’ in de ruimte moet nog grotendeels worden ontwikkeld. Dat geldt ook voor de technologie die het mogelijk maakt om de gigawatt aan vermogen van deze eerste solar farm terug op aarde te krijgen. Aangezien bekabeling lastig is, wil JAXA dat namelijk doen door de energie via microgolven naar het aardoppervlak te stralen. Grote antennes op een nog aan te leggen eiland in de haven van Tokio zouden de energie moe-

gebruikt om het water in het onderliggende stuwmeer geschikt te maken voor consumptie. De 23.000 zonnepanelen op het Queen Elizabeth II reservoir leveren de stroom voor de productie van drinkwater voor 10 miljoen mensen. En wereldwijd worden tientallen solar powered ontziltingsinstallaties gebouwd om in de stijgende vraag naar zoet water te kunnen blijven voorzien.

Impressie van een zonnepaneel met een spanwijdte van 2 kilometer

ten opvangen en verder distribueren. In maart 2015 slaagde het Japanse ruimte vaartagentschap er met veel pijn en moeite in om 1,8 kilowatt over een afstand van 100 meter te verzenden. Het zal dus nog even duren voor het mogelijk is om een gigawatt aan stroom over 36.000 kilometer te versturen. Gelukkig blijft de zon de komende 5 miljard jaar nog gewoon schijnen. ←

@Arnoud_Groot

ELSEVIER

17-06-16 08:20

Open h uis ieder e zo n d a g

van 11:0 016:00 u ur

Te huur Wilt u liever een unieke vakantie beleven in één van onze luxe water vill a’s? Wij informeren u graag!

Geniet van uw investering aan het water! Unieke recreatievilla’s én permanente bewoning.

kavels van 369 tot 476 m2 - 3 slaapkamers - eigen ligplaats

excl. btw v.o.n.

kavels van 649 tot 1014 m2 - 4 slaapkamers - 3 badkamers

en w on an en t m

in tie w on re a

Type

Beulaker vanaf € 420.050

Pe r

excl. btw v.o.n.

Type

Grote Punter vanaf € 300.650

Re c

re a

tie w on

7 verschillende typen woningen - Eigen grond - Uitstekende faciliteiten Restaurant met riant terras aan het water - Al ruim 100 woningen gebouwd

Vrije kavels vanaf € 197.500 incl. btw v.o.n.

kavels van 904 tot 1.802 m 2 - vraag naar de mogelijkheden

Waterresort Bodelaeke ligt op een steenworp afstand van de Beulakerwijde en het gezellige centrum van Giethoorn. In de directe omgeving van het resort ligt Nationaal Park Weerribben-Wieden, een immens en uniek natuurgebied, waar u ongestoord kunt genieten van de flora en fauna. De weidse en waterrijke omgeving staat garant voor eindeloos veel vaar-, fietsen wandelplezier in alle seizoenen van het jaar! Of het nu gaat om een tweede of een permanente woning, u geniet van een heerlijk verblijf in uw eigen luxe villa!

Bezoek ons informatiecentrum en de modelwoningen iedere zondag van 11:00 - 16:00 uur: Jonenweg 5, 8355 CN Giethoorn | 0521 36 15 73 | verkoop@bodelaeke.nl | www.bodelaeke.nl

WEET

TEKST: GERRY VAN DER LIST

TEKST: RENÉ VAN RIJCKEVORSEL

ALLEDAAGSE WIJSHEID

TAALSIGNAAL

Hoe Walt Disney een ridicule kijk op de In [aú-to] naar rechten van het dier in de hand werkte het [resto-ranT] Dierenrechtenactivisten hebben de neiging beesten menselijke kwaliteiten toe te dichten. Dit is voor een deel te wijten aan de funeste invloed van het genie achter films als The Jungle Book.

aul Johnson houdt van dwarse meningen. De conservatieve Britse historicus en journalist mag graag heersende opvattingen onder vuur nemen. Een van zijn favoriete doelwitten is Pablo Picasso, een non-valeur die alleen bedreven zou zijn in het verkopen van zichzelf. In zijn boek Creators vergelijkt Johnson de Spaanse schilder met een in zijn ogen echt briljante geest, Walt Disney. De Amerikaanse filmproducent wordt doorgaans eerder tot de entertainmentindustrie dan tot de artistieke klasse gerekend. Maar het is moeilijk om geen bewondering te koesteren voor de beden-

Dieren zullen nooit de plichten kunnen vervullen die bij rechten horen. Ze zijn inferieur aan de mens ker van Mickey Mouse, Donald Duck en Kwik, Kwek en Kwak. Zijn verbeeldingskracht blijkt ook weer uit The Jungle Book, die dit voorjaar veel publiek naar de bioscoop trok. Het is een moderne bewerking in 3D van de gelijknamige animatiefilm uit 1967 waaraan Disney met zijn laatste krachten voor zijn dood werkte. Een heerlijk muzikaal verhaal over het mensenkind Mowgli, dat opgroeit in het oerwoud en wordt opgevoed door wolven. Hij krijgt te maken met allerlei beesten. De python Kaa probeert hem te verleiden en de gemene tijger Shere Khan heeft het op zijn leven gemunt. Gelukkig weet Mowgli te overleven, met behulp van de sympathieke panter Bagheera en de vrolijke beer Baloo.

16emb030z048 48

Je moet wel een zuurpruim zijn om niet te genieten van The Jungle Book. Toch moet worden geconstateerd dat dergelijke creaties van Disney een dubieuze invloed hebben gehad op ons denken. Het probleem zit in het antropomorfisme van de entertainmentkoning. Dat wil zeggen: hij dichtte dieren menselijke eigenschappen toe. Baloo, Bagheera en de andere bewoners van de jungle zijn net mensen. In sommige opzichten steken ze zelfs gunstig bij ons af. Zo spreken de beesten in The Jungle Book alle verzorgd Engels en hebben ze geen enkele moeite om met elkaar te communiceren. Terwijl zich in de mensenwereld forse taalbarrières voordoen, begrijpen de slang en de tijger elkaar probleemloos. Jaloersmakend. Deze voorstelling van zaken, waarmee generaties groot zijn geworden, geeft aanleiding tot ernstige misvattingen. Zoals het politiek invloedrijke idee van dierenrechtenactivisten dat beest en mens gelijk kunnen en moeten worden behandeld. De bestaande ongelijkwaardigheid zou vergeleken kunnen worden met de vroegere slavernij. De emancipatie van dieren betekent dat een eind wordt gemaakt aan hun achterstelling zodat zij zich, zoals de vroegere menselijke slaven, in vrijheid kunnen ontplooien. Vooraanstaande denkers, zoals de Australische filosoof Peter Singer, hebben dit idee met verve verdedigd. Maar het is en blijft vrij onzinnig. Zeker valt het toe te juichen dat er steeds meer verzet is tegen dierenmishandeling. Maar dieren zijn inferieur aan de mens. Ze zullen nooit de plichten kunnen vervullen die bij rechten horen. En ze zullen, anders dan in The Jungle Book, nooit goed kunnen communiceren. Hoe vertroeteld een kat ook wordt door zijn baasje, hij zal altijd op vogels blijven jagen en zich altijd blijven uitdrukken met een armzalig ‘miauw’. Wie dit niet beseft, heeft vast te veel films van Walt Disney gezien.

Nep-Frans wint in het Nederlands terrein op het echte Frans

ranse leenwoorden, het stikt ervan in het Nederlands. En we zijn er nog dol op ook. Velen zeggen liever ‘trottoir’ [trô-twaar] dan stoep. En ‘toilet’ [twâ-let] krijgt geregeld de voorkeur boven wc. Veel van dat Frans in het Nederlands danken we aan de Napoleontische tijd (17951813). Het abattoir, de ambassadeur, de ambulance: bien étonnés de se trouver ensemble, met dien verstande dat ze gemeen hebben Franse leenwoorden te zijn die beginnen met een ‘a’. Alleen jammer dat de oorspronkelijke uitspraak van het Frans zo wordt gemaltraiteerd. Wie heeft het nog over een [oto]? De [aú-to] is alomtegenwoordig. Eten doen we steeds vaker in een [restoranT], niet meer in een [resto-rân]. Overigens handhaaft de ‘o’- uitspraak voor de ‘au’ zich hier wel. Het genootschap Onze Taal heeft zijn leden voorgelegd of restaurant per se traditioneel op z’n Frans moet worden uitgesproken, of dat polderlands met een harde ‘t’ aan het eind ook tolerabel is. Welnu, 78 procent van de genootschapsleden keurt de uitspraak met ‘t’ al goed. En van de jongere leden vindt bijna 70 procent [oto] niet eens acceptabel! Taalverandering gaat dus soms van ‘au’, zeker voor het gehoor. Maar je hebt er als taalgebruiker mee te leven. Eerlijk gezegd klinkt het woord ‘accessoire’ verkeerd uitgesproken [asse-sware] zelfs beter in de oren dan het juiste [akse-sware]. Dus dat restauranT zal ook wel wennen. Ach, over vijftig jaar is de stoep waarschijnlijk een [trot-toïr] en de wc een [toï-let] – in het Engels is het dat nu al.

ELSEVIER

17-06-16 08:19

Wijnhandel Léon Colaris

Kennismakingspakket

Maak kennis met de fantastische kwaliteit van de wijnen van Wijnhandel Léon Colaris en bestel een proefpakket van 12 flessen (6 wit en 6 rood) speciaal geselecteerd door vinoloog Ruud Heuvelmans (wijnkoper van het jaar 2012-2013). Wijnen die door nationale en internationale wijnschrijvers geprezen worden en gegarandeerd een onvergetelijke indruk bij u achterlaten. Chardonnay 2015 Beauvignac

IGP Pays d’Oc Bekroond met een gouden medaille in Parijs Al ruim twaalf jaar de onovertroffen huiswijn en best verkochte witte wijn uit het assortiment van Wijnhandel Léon Colaris.

Actieprijs per fles € 6,95

normaal € 8,25

Domaine du Salvard 2015 Blanc

Cheverny, Thierry & Emmanuel Delaille Gouden medaille Concours des Vins du Val de Loire 2016. Frisse blend van Sauvignon Blanc aangevuld met 15% Chardonnay druiven.

Actieprijs per fles € 8,95

normaal € 10,90

Grüner Veltliner Von den Terrassen 2015

Weingut Ehmoser, Wagram, Oostenrijk Website Hubrecht Duijker: Heerlijke witte wijn uit het Oostenrijkse Wagram die trakteert op hartigheid (snufje witte peper), een mespuntje kruiden, veel sap, opwekkende zuren, een vleugje mineraligheid en groene appel, samen met frisse citrus.

Actieprijs per fles € 8,95

normaal € 11,25

‘Geen 18, geen alcohol’

Aldeya Garnacha 2014

Pago de Aylés, Cariñena, Spanje Gouden Medaille Concours International Grenaches du Monde. Door het blad Perswijn uitgeroepen tot ‘best rode zomerwijn rood 2015’.Commentaar jury: Rood fruit, room, verleidelijk, licht gekoeld nog lekkerder, wat mokka en chocolade, heerlijk. Hij is gemaakt op zijn fruit, en dat zorgt voor een wijn die mooi soepel van karakter is. Laat de zomer maar komen!

Actieprijs per fles € 6,75

normaal € 8,75

Côtes-du-Rhône 2014

Réserve Grand Veneur Geselecteerd door het blad Perswijn voor hun rubriek ‘betaalbare klasse’:‘Heerlijk glas, met fijn fruit, kersen en bramen, sappig en stevig in de smaak, met fijne zuren, karaktervol, goede tannine. ****(*) (zeer goed).’

Actieprijs per fles 8,75

normaal € 10,50

Ronan by Clinet 2012

Grand Vin de Bordeaux Onno Kleyn, Volkskrant: ‘Een kleed van fluweel!’ Perswijn: ‘Zacht en rijp fruit, pruimen, kersen, rond, room, verleidelijk en vriendelijk **** (zeer goed)’ Website Hubrecht Duijker: ‘Je zou het een klein meesterwerk van merlot kunnen noemen.’

Actieprijs per fles € 9,95

normaal € 11,95

Bestel eenvoudig via www.colaris.nl/kennismakingspakket of bel tijdens kantooruren 0495 53 24 62 om uw bestelling door te geven.

Pakketprijs

€89

Normaal € 12915 Gratis thuisbezorgd

Bestel via www.colaris.nl/kennismakingspakket, bel tijdens kantooruren 0495 53 24 62 of stuur onderstaande bon in een enveloppe zonder postzegel naar: Wijnhandel Léon Colaris Antwoordnummer 1093 - 6000 VB Weert

Gelieve te leveren: ___ x Kennismakingspakket 12 flessen ...............€ 89,00 ___ x 6 fl. Chardonnay 2015 Beauvignac...................€ 6,95 ___ x 6 fl. Domaine du Salvard 2015 Cheverny ..........€ 8,95 ___ x 6 fl. Grüner Veltliner 2015 Ehmoser ..................€ 8,95 ___ x 6 fl. Aldeya Garnacha 2014 Pago de Aylés ........€ 6,75 ___ x 6 fl. Côtes-du-Rhône 2014 Grand Veneur ..........€ 8,75 ___ x 6 fl. Ronan by Clinet 2012 Bordeaux.................€ 9,95

Uw adresgegevens: Naam

: ___________________________________m/v

Adres

: ______________________________________

PC / Plaats : ______________________________________ E-mail

: ______________________________________

Telefoon

: ______________________________________

• Extra korting: 24 fl. -/- € 0,20 | 48 fl. -/- € 0,40 | 72 fl. -/- € 0,60 96 fl. -/- € 0,80 | 120 fl. -/- € 1,00 per fles. • Vermelde prijzen zijn per fles inclusief 21% BTW. • U ontvangt een faktuur bij aflevering.

Franklinstraat 1 6003 DK Weert T 0495 53 24 62 M info@colaris.nl

www.colaris.nl

TEKST: RIK KUETHE

AMERICAN DREAMERS

HET FEEST VAN DE DEMOCRATIE In Nederland wordt er graag laatdunkend gedaan over het kiesstelsel van de Verenigde Staten. Belachelijk, vindt Elseviers Amerikaspecialist Rik Kuethe. Hij bezingt de schoonheid en eerlijkheid van die ‘langgerekte bergetappe’ naar die grote dag, ditmaal 8 november

h, oh, dat zijn me weer Amerikaanse toestanden. De Nederlander spreekt wat graag over Amerikaanse toestanden, maar dan altijd in slechte zin. Als er acht kinderen op een highschool in Boise, Idaho, worden doodgeschoten, dan heet dat hier te lande al gauw Amerikaanse toestanden. Maar als blijkt dat geleerden van Harvard University weer eens meer dan de helft van alle Nobelprijzen in de wacht hebben gesleept, zul je niemand aan de universiteit van Leiden

16emb030z050 50

of Groningen over Amerikaanse toestanden horen spreken. De vierjaarlijkse presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten staan hier in een slechte reuk. Wat een verspilling van tijd, geld en energie, wat een theater en wat een oppervlakkigheid, om van het lage opkomstpercentage nog maar te zwijgen, voegen de heren van sociëteit De Witte elkaar boven een oude klare en een bitterbal laatdunkend toe. Toch zou in een land dat nog nooit zijn eigen staatshoofd heeft mogen kiezen, het aanslaan van

een wat lagere toon niet misstaan. Zonder het Amerikaanse kiesstelsel het predicaat ‘feilloos’ te verlenen, is daar de democratisering een stuk verder voortgeschreden dan in de meeste landen van Europa. Verkiezingen in Amerika zijn uiteindelijk altijd gevechten van man tegen man of man tegen vrouw, een tweestrijd dus. Een Democraat tegen een Republikein. Troostprijzen zijn er niet. Dat geldt niet alleen voor het presidentschap, maar net zo goed voor elk van de 535 zetels in het Congres.

ELSEVIER

17-06-16 09:06

Het Witte Huis is sinds 1800 de ambtswoning van de Amerikaanse president. De tweede Amerikaanse president John Adams (1735-1826) was de eerste bewoner

Ook burgemeesters, de lagere rechters, sheriﬀs, hoofden van het schoolbestuur en de legendarische hondenvanger worden democratisch gekozen. De laatste keer dat er een outsider van enig gewicht meestreed in de finale om het presidentschap, was in 1992, toen de Texaanse zakenman Ross Perot zich tussen George H.W. Bush en Bill Clinton had gewrongen, en 19 procent van de stemmen kreeg. Hierdoor ging het presidentschap aan Bush voorbij. Maar bij de races tussen Barack Obama (Democraat)

16emb030z051 51

en John McCain (Republikein) in 2008, en tussen Obama en Mitt Romney in 2012, was in geen velden of wegen een derde kanshebber te bekennen. Dat is bij de verkiezingen dit jaar ook niet het geval. Wel doen er altijd pretendenten mee van muizenpartijtjes wier voorman nooit meer dan een paar honderdduizend stemmen krijgt, zoals dit jaar Gary Johnson, oud-gouverneur van New Mexico, de aanvoerder van de Libertarians. De ver doorgevoerde regel winner takes all in het districtenstelsel maakt het voor

nieuwkomers trouwens lastig om boven het door de olifant – symbool van de Republikeinen – en de ezel – het zinnebeeld van de Democraten – platgetrapte gras uit te steken. Je moet er ontzettend veel voor doen om president van Amerika te worden en verreweg de meesten doen er vreselijk veel voor en worden het dan toch niet. Neem het Republikeinse kamp dit jaar. Daar hadden zich in 2015 vijftien kandidaten aangemeld, onder wie de Senatoren Ted Cruz en Marco Rubio, en de volstrekt

17-06-16 09:06

JEFF KOWALSKY/EPA/ANP

Boven: Hillary Clinton naast haar Democratische rivaal Bernie Sanders

Rechts: Vlaggetjes markeren de vreugde van het stemmen

kansloos geachte clowneske vastgoedmagnaat Donald Trump. Dat betekende dat ieder van deze vijftien gegadigden in elk van de vijftig staten een campagneorganisatie moest opzetten om in de voorverkiezingen zo veel mogelijk gedelegeerden te winnen voor de partijconventie in Cleveland. Ga er maar aan staan: ’s ochtends vroeg op een tochtig vliegveldje in Nebraska landen, begroeting door je lokale vertegenwoordiger, ontbijten met de Republikeinse Vrouwenvereni-

16emb030z052 52

ging, speech in het naar meisjeszweet en popcorn ruikende gymnastieklokaal van de Abraham Lincoln High School, lunch bij de suﬃge Kamer van Koophandel, vervolgens met een baseball gooien in het stadion van de Junioren, borrel met de belegen notabelen van de Rotary en dan vlug wat hamburgers eten met de gewone man in een diner. Als de zon al onder is, terug naar het vliegveld. De volgende dag wacht een vrijwel identiek programma dat ook begint op een

vliegveldje, maar dan in een andere hoek van de staat. En dat zo maanden achtereen zonder garantie van resultaat, in de wetenschap dat er maar één kan winnen. Groot voordeel van deze odyssee is dat de kiezers de kandidaat in the flesh kunnen ontmoeten: maximale fysieke uitstraling in het digitale tijdperk. Bovendien worden op deze manier het karakter en het uithoudingsvermogen van de kandidaten op de proef gesteld. Bij de Republikeinen won Donald Trump onverwacht de meeste voorverkiezingen en bezorgde het electoraat daarmee rillingen van zowel vreugde als van afschuw. Zo verwierf hij de nominatie van zijn partij. Bij de Democraten was Hillary Clinton weliswaar van meet af aan favoriet, maar zij ondervond behoorlijk veel hinder van de bejaarde maar vurige ‘socialist’ Bernie Sanders uit het kleine Vermont. Van half juni tot 8 november hebben Clinton en Trump nu de gelegenheid om met elkaar te vechten om de enige prijs waar het allemaal om begonnen is: het entreebewijs voor het Witte Huis. Het laatste traject van vier maanden is één langgerekte bergetappe met veel cols van de eerste categorie voor de twee overgebleven renners. De gemoederen worden steeds verhitter en het gebrek aan slaap doet zich gelden. Een misplaatste grap of verspreking, een schandaal, kan een kandidaat helemaal aan het einde van deze tour de force alsnog de kop kosten. Alles voor niets geweest.

Archaïsch

Op de grote dag, ditmaal 8 november, stemt de kiezer niet op de door hem uitverkoren kandidaat, maar op een lijst van kiesmannen per staat die zijn favoriet geheel zijn toegedaan. Dit lijkt archaïsch, en dat is het ook wel een beetje. Waarom bouwden de auteurs van de Grondwet in 1787 deze trap in? Aan het Congres wilden zij de keuze van een nieuwe president niet overlaten. Dat zou hem te afhankelijk maken van de wetgevende macht. Laat hem dan rechtstreeks verkiezen,,

ELSEVIER

17-06-16 09:06

Jeff Swensen/AFP/ANP

Donald Trump voor zijn privéjet die hem 100 miljoen dollar zou hebben gekost

zou je zeggen. Maar de vaders van de constitutie vreesden dat op die manier een demagoog makkelijk de macht zou kunnen grijpen. Bovendien lagen de verschillende bevolkingscentra ver uiteen en waren de verbindingen vaak erbarmelijk. Knappe kans dat Amerika zich dan niet zou kunnen verenigen in een keuze tussen twee kandidaten. En met tal van kandidaten in de strijd zou niemand voldoende meerderheid krijgen. Er was nog een factor: een college van kiesmannen zou de invloed van de dichtbevolkte staten remmen, ten gunste van de kleine met een geringe bevolking. Er waren ook wel minder hoogstaande motieven. De zuidelijke staten bijvoorbeeld waren bang dat bij directe verkiezingen hun belangen bij het behoud van de slavernij zouden worden geschaad. Hoewel tegenwoordig de stemmen die pleiten voor de afschaﬃng van het kiescollege, onder anderen die van Hillary Clinton, steeds luider klinken, is een schrijver als Robert Kaplan daar sterk op tegen. Gebeurt dat toch, dan voorspelt hij dat de presidentsverkiezingen voortaan vanuit de televisiestudio’s in Atlanta, Washington en New York centraal zullen worden geregeld. Nu moeten de kandidaten zeker in staten waar de uitslag ongewis is (zoals Florida

of Ohio, de zogenoemde swing states die dan eens Democratisch dan weer Republikeins plegen te stemmen) de boer op. Elke morgen taxiet het campagnevliegtuig over een andere landingsbaan. Een van de redenen, zegt Kaplan, waarom Amerika met zijn enorme geografische verscheidenheid sinds de Burgeroorlog gevrijwaard is gebleven van de splijtzwam van regionaal separatisme, is het feit dat het bestaan van het kiescollege zelfs de meest op Washington gerichte politicus dwingt zich te verdiepen in lokale kwesties. Elke staat mag tot op zekere hoogte de presidentsverkiezingen naar eigen goeddunken inrichten, al kan Georgia niet besluiten de stemlokalen slechts drie uur open te houden, noch kan Alaska dat 24 uur lang doen. In wezen is er sprake van een reeks van vijftig afzonderlijke verkiezingen die op dezelfde dag worden gehouden. Het totaal aantal kiesmannen (538) wordt over de vijftig staten verdeeld naar rato van hun getalsmatige presentie in het Congres plus drie kiesmannen voor het District of Columbia. Winnaar van de electoral vote wordt hij of zij die 270 (de helft plus 1 van 538) kiesmannen achter zich krijgt. Een gelijkspel (269) is dus mogelijk, maar dat is de afgelopen eeuw

niet voorgekomen. Wel heeft de situatie zich voorgedaan dat de verliezer van de electoral vote over het hele land genomen (popular vote) meer stemmen kreeg dan zijn tegenstander. Het lijkt hogere wiskunde, maar het valt best mee. Staatkundig gezien heeft de popular vote geen enkele betekenis maar het strijdt met het democratische rechtsgevoel als de meeste stemmen niet gelden. Dat was het geval bij de omstreden uitslag van het duel George W. Bush en Al Gore in 2000. Gore had toen over het hele land genomen ruim een half miljoen stemmen meer, maar George W. Bush – met zijn nipte overwinning in het electoral college nadat hij uiteindelijk in Florida tot winnaar was uitgeroepen – ging toch

ELSEVIER

16emb030z053 53

17-06-16 09:06

TANNEN MAURY/EPA/ANP

Partijconventie van de Republikeinen in 2012

‘Popular vote speelt geen enkele rol’ met het presidentschap strijken. Deze discrepantie is mogelijk door de regel dat de winnaar per staat alle kiesmannen achter zich krijgt. De stemmen van de verliezer kunnen bij het oud vuil gezet. Het maakt niet uit met welke marge de strijd in een bepaalde staat wordt beslecht. Het ligt in de rede dat Clinton met miljoenen stemmen verschil in Californië zal winnen. Het staat vast dat Trump daar ook enkele miljoenen kiezers achter zich krijgt, maar hun stemmen lossen dan op in het niets, zijn zonder enige waarde. Of Trump nu met een marge van tweeduizend stemmen in Oklahoma wint en met een verschil van één miljoen stemmen in New York verliest, hij krijgt alle kiesmannen van Oklahoma en geen enkele van New York. De enige twee staten die hun kiesmannen naar evenredigheid verdelen, zijn Maine en Nebraska. Alleen daar

16emb030z054 54

kan de verliezer op een minderheid van de kiesmannen rekenen. In december komen de kiesmannen in de hoofdstad van hun staat bijeen en kiezen de nieuwe president. Meer dan een formaliteit is dat niet. De wereld weet dan al een maand wie dat is. Ook de verkiezing van een lid van het Huis van Afgevaardigden (438) is een tweegevecht. De staten krijgen al naar gelang de omvang van hun bevolking afgevaardigden toebedeeld. Dat aantal kan dus variëren als de grootte van de bevolking bij de tienjaarlijkse census veranderd blijkt. Californië heeft sinds lang het grootste aantal afgevaardigden (53). Wyoming en Vermont behoren tot de hekkensluiters (1). Ohio – een middelgrote ‘schommelstaat’ – bezet 16 zetels in het Huis van Afgevaardigden. Daartoe is Ohio opgedeeld in zestien districten. In elk daarvan organiseren Democraten en Republikeinen om de twee jaar een onderlinge voorverkiezing. De winnaars treden dan tegen elkaar in de ring om de fel begeerde plaats in het Congres (de overkoepelende naam voor de Senaat plus het Huis van Afgevaardigden). De stemmen die op de verliezer zijn uitgebracht, kunnen bijgeschreven in het vergeetboek. Dat een lid van het Huis om de twee jaar moet bewijzen dat hij zijn zetel nog waard is, mag dan bijzonder democratisch zijn, deze helse frequentie verplicht hem wel

om de dag na zijn (her)verkiezing met het inzamelen van fondsen voor de volgende ronde te beginnen. En zo gaat het overal. De verkiezing van de Senaat (100) verloopt niet anders, zij het dat er geen districten aan te pas komen en de zittingsduur van een Senator drie keer zo lang is als die van een Afgevaardigde. Elke staat telt twee Senatoren, ongeacht inwonertal. Deze bepaling is in de Grondwet opgenomen om de kleine of dunbevolkte staten te beschermen tegen het mogelijke bestuurlijke geweld van de ‘grote jongens’. Hillary Clinton is Senator voor New York geweest; Trump heeft nooit eerder een politieke functie bekleed en mikt nu meteen op de hoogste.

Proces

In een boeiende bijdrage in de Arkansas Democrat Gazette van 18 augustus 2014 betoogt Bradley Gitz dat de democratie in wezen voor alles een proces is. Ze is superieur aan een autoritair bestel als fascisme of communisme, omdat ze de burger een zekere stem geeft in de vormgeving van zijn toekomst, maar ze is geen waarde van hetzelfde kaliber als vrijheid, gelijkheid of rechtvaardigheid. ‘Als het goed is, ondersteunt de democratie de bloei van deze waarden, maar zij garandeert de vrije uitoefening van deze drie niet. Als het Congres besluit dat alle Amerikanen met rood haar ter dood worden gebracht, dan mag dat een democratisch genomen besluit zijn, maar de misdaad is er niet minder om.’ Nee, volmaakte democratie bestaat niet. Maar de grote waarde van de Amerikaanse is dat iedere politicus het helemaal zelf moet maken. Moeiteloos en onbekend binnenkomen aan de jaspanden van je partijleider, zoals het in Den Haag vaak gaat, is er echt niet bij. ← Wil je tot in de details weten hoe de Amerikaanse democratie in elkaar steekt? Bestel dan Einddoel Witte Huis, van de gerenommeerde Amerikaspecialist Koen Petersen (Elsevier Boeken, € 14,95). www.elsevier.nl/wittehuis

ELSEVIER

17-06-16 09:06

WEET

TEKST: VINCENT VAN DIJK

MODERNE TIJDEN

Een verhuizing is nog steeds een van de belangrijkste stressfactoren. Maar met nieuwe apps kun je de verhuisstress inmiddels behoorlijk inperken, zegt Vincent van Dijk

elukkig hebben de meeste mensen steeds minder dat je de verhuisauto daadwerkelijk gebruikt. Je kunt ook alleen bezit. Daardoor is verhuizen steeds vaker een peu- mensen bestellen die je helpen met de verhuizing. Er zijn in het lenschil. Toch valt het elke verhuizing weer tegen buitenland al meer aanbieders van on demand-verhuisservices, hoeveel troep er uit een huis tevoorschijn komt. Be- zoals Muver en Lugg. In Nederland kennen we het fenomeen nog drijven spelen hierop in. Zij bieden verhuisservices niet, maar dat zal niet lang meer duren. aan. Ze nemen de verhuizing helemaal of deels uit handen, We gaan steeds kleiner wonen en willen een georganiseerder waarbij je goed kunt volgen wat er met je kostbare spullen ge- huis met minder spullen. Er waren al veel bedrijven die hierop beurt. Zij hebben een app waarmee alle gevulde dozen worden inspelen en tijdelijke opslagruimte aanbieden, waar je in de zogescand, zodat je na de verhuizing precies weet welke spullen in mer je skispullen, winterkleren en mobiele kachels kunt stallen. welke doos zitten, waar ze vandaan komen en naar welke ruimte Dit is trouwens ook handig voor als je gaat samenwonen en je ze moeten worden gebracht. Wel moet je van elk item dat je in moeilijk definitief afscheid kunt nemen van je bezittingen. de doos stopt, een foto maken. Nieuw zijn de onlineservices Deze apps zijn overigens ook die deze spullen met een druk beschikbaar voor mensen die op de app bij je komen ophalen het toch zelf willen doen, bijom vervolgens op een veilige voorbeeld Moving Van. plek op te slaan. Zo gebruik je alEr zijn meer apps die het verleen de ruimte die je nodig hebt huizen makkelijk maken. Zo en voor de tijd dat deze wordt kun je via sommige apps een opgeslagen. Zoals mrBOX, die oﬀerte aanvragen op basis van zichzelf omschrijft als een ‘clofoto’s die je zelf met je smartset in the cloud’. In de app kun phone maakt van de verschilje precies bijhouden welke belende vertrekken. zittingen je hebt en waar je ze Daarnaast hebben verhuishebt opgeslagen. Als je ze weer apps standaard checklists en nodig hebt, dan worden ze met kun je ook je eigen lijstjes en gezwinde spoed naar je huis geagenda bijhouden. bracht. Dit is de handigste maHierdoor kan de hele familie nier om je huis overzichtelijk te zien hoe het staat met de voorhouden. In de app kun je precies bijhouden welke bezittingen je bereidingen van de verhuizing. Ook voor bedrijven is zo’n serhebt en waar je ze hebt opgeslagen Van tijdelijke opvang voor de vice handig. Denk maar eens katten tot het aanpassen van het postadres. Voor de mensen die aan de administratie die je verplicht jarenlang moet bewaren en besparen op een professioneel verhuisbedrijf, zijn er zelfs tools maar af en toe nodig hebt. Steeds meer ondernemers en bedrijwaarmee je vrienden en familie kunt selecteren en benaderen ven werken met flexibele kantoorruimte en dan is zo’n opslagom te vragen te helpen bij de verhuizing. Ook kun je ze speci- systeem onmisbaar. fieke taken toedichten. Het opslaan van bezittingen blijft altijd kostbaar. Het resultaat In sommige buitenlandse steden zijn er al apps die verhuizen is vaak dat opslagplekken vol staan met meubels en troep die je nog simpeler maken, vergelijkbaar met Uber. De on demand- nooit meer gebruikt. verhuisservice Dolly is hiervan een voorbeeld. Dolly maakt het Nieuwe spullen kopen is na een bepaalde tijd vaak goedkoper makkelijk om alles te verhuizen op een moment dat jij wilt. Je dan de kosten betalen voor de opslag. Er zijn steeds meer diensthoeft niet van tevoren een afspraak te maken met een verhuisbe- verleners die aanbieden om je oude spullen op te komen halen. drijf, maar bestelt de wagen op het moment dat je er klaar voor Gratis en soms krijg je er ook nog geld voor. En als je dit niet bebent. Met een druk op de knop wordt een betrouwbare chauﬀeur langrijk vindt, dan kun je er ook voor kiezen om dit bedrag te met vrachtwagen opgepiept die je helpt je bank, bed of Beatles- doneren aan een goed doel. ← platencollectie te verhuizen. De betaling loopt via de app, en je betaalt alleen voor de tijd @meteen

16emb030z056 56

ELSEVIER

17-06-16 08:21

Boven: Retro in de Haarlemmermeer Rechts: Villa met vakwerk

16emb030z058 58

17-06-16 08:20

ARCHITECTUUR

H ET GEB OUW

TEKST: KIRSTEN HANNEMA FOTO’S: OSSIP VAN DUIVENBODE

NR: 5

Huizen in aanbouw op het Tudorpark

Stijlvolle schoorstenen

→ Gebouw:

Tudorhuis, Hoofddorp → Bouwjaar: 2015 → Ontwerp/ uitvoering/ beheer: Heren 5 architecten, Dittmar Architecten, Bedaux de Brouwer architecten

Engelse romantiek in de polder. De ‘landhuizen’ hebben vakwerkgevels en leien daken. Kirsten Hannema bezocht het Tudorpark in Hoofddorp. De architect: ‘Retro staat voor nep. Als je daaraan meedoet, word je verketterd door je vakgenoten. Je wordt geacht te vernieuwen’

oals je in New York van oudsher de buurten Chinatown en Little Italy hebt, terwijl China tegenwoordig replica’s van Parijs en Venetië bouwt, zo heeft Hoofddorp sinds afgelopen jaar de neotraditionalistische woonwijk Tudorpark: een stukje Engelse romantiek, geland op de Nederlandse poldergrond. Hier hebben de ‘landhuizen’ bakstenen vakwerkgevels en leien daken, met handgemaakte chimney pots (schoorsteenpotten) en een heuse masterbedroom, voorzien van walk-in-closet. De bewoners zijn apetrots, maar sommige medewerkers van Heren 5 architecten schaamden zich er zo voor

dat zij historiserend bouwen, dat ze hun vrienden er niet over durfden te vertellen. ‘Als architect word je geacht te vernieuwen,’ zegt Bas Liesker (54), partner bij Heren 5. ‘Retro staat voor nep, disneyficatie. Als je daaraan meedoet, word je verketterd door vakgenoten.’ Zelf had hij daar als jongeling ook een handje van. Toen een opdrachtgever hem ooit vroeg om iets traditioneels te maken, gaf hij de klus terug. Maar met de jaren kreeg hij er meer begrip voor. ‘Als er bij de consument behoefte bestaat aan nostalgische architectuur, waarom zou je daarin dan niet voorzien? Onder woonconsumenten heb je nu eenmaal pioniers en volgers. Die ver-

ELSEVIER

16emb030z059 59

17-06-16 08:20

WEET

houding is ongeveer 10 om 90 procent. De avant-gardisten houden van avontuurlijk, de rest zoekt waardevastheid, veiligheid. Dat laatste is precies waarvoor mensen naar Hoofddorp komen.’ Bovendien, zegt zijn collega Jan Klomp (55), heeft het selectief teruggrijpen op het verleden iets verknipts. ‘Als je een modernist als Ludwig Mies van der Rohe citeert, is dat goed; als je de Amsterdamse School of het classicisme neemt, is het ineens fout. Dat is toch gek?’ Juist omdat de architecten er ‘ongelooflijk mee worstelden’, besloten ze ‘ja’ te zeggen toen woningcorporatie Ymere hun in 2013 vroeg om een wijk van 1.250 woningen in de Britse tudorstijl te ontwerpen. Het idee komt van Fred Kaaij, stadsarchitect van de Haarlemmermeer. Marktonderzoek had uitgewezen dat er behoefte was aan huizen die luxe en romantiek uitstralen. De tudorstijl leek Kaaij perfect om zo’n wijk mee te branden. ‘Hij vroeg: kun jij kitsch bouwen?’ herinnert Liesker zich. ‘Toen hebben we bedacht: we gaan die stijl vol omarmen. En dat heeft een enorme energie losgemaakt.’ De architecten doorkruisten heel

‘Zo’n schoorsteen kost veel geld. Maar dat maakt de stijl’ 60

16emb030z060 60

Engeland om de tudorstijl te analyseren. ‘Essentieel zijn de vakwerken, de steile kappen, de vele schoorstenen, kleine ramen met roedes, erkers en veranda’s. Vervolgens hebben we posters gemaakt met tekeningen van al die elementen en aan potentiële kopers gevraagd: waarvan gaat jouw hart sneller kloppen? Daarop mochten ze dan groene stickers plakken. Dat werkte fantastisch. Aan het eind van de dag wisten we precies wat de Hoofddorper oppikte van de tudorstijl. De schuifdeur was helemaal ondergestickerd, het woord “veranda” was nauwelijks meer leesbaar.’ De bevindingen zijn verwerkt in een modelwoning: het tudorhuis. Dat er midden in de crisis geld werd uitgetrokken om deze twee-onder-een-kapwoning te bouwen – met alle tudoropties erop en eraan – zegt volgens de architect veel over de ambitie van zijn opdrachtgever. Er werd zelfs een kunstenaar aangetrokken om de chimney pots te ontwerpen: Wieki Somers. ‘Zo’n schoorsteen kost veel geld. Maar dat maakt de stijl. Het makkelijkste was geweest om bij de onvermijdelijke bezuinigingsronde die schoorstenen eraf te halen. Maar we hadden de lat hoog gelegd en dat niveau hebben we vastgehouden.’ Liesker denkt dat Tudorpark zich daarin onderscheidt van andere retro-architectuur, waar je ‘vaak doorheen prikt, doordat de details te grof, te eigentijds zijn’. Planken zijn dan van plastic, en achter de jarendertigfaçade gaat een standaardplattegrond schuil. ‘Wij hebben, voortbouwend op de Engelse traditie, speciale details voor het metselwerk en de dakgoten ontworpen. De kwaliteit schuilt in die ambachtelijkheid.’ Toch

maakt ook Liesker gebruik van optische trucs. Zoals de vakwerken, die constructief niets doen, maar simpelweg op de gevel zijn ‘geplakt’, of de leipannen. ‘We begonnen met een rustieke leisteen, maar die bleek te duur,’ legt hij uit. ‘Vervolgens hebben we net zo lang gezocht tot we in Frankrijk een “slimme” leipan vonden, die drie leien in één element verenigt. Zo

kun je het dak ook sneller leggen – wat weer scheelt in de arbeidskosten.’

Meer dan decor

Het tudorhuis moest meer dan decor worden. Bureau Heren 5, dat de wijk samen met Jan Dittmar en Bedaux de Brouwer ontwierp, heeft ook de indeling van de twee woningen gebaseerd op de Engelse voorbeelden. Liesker:

ELSEVIER

17-06-16 08:20

Niet alleen tudorhuizen, ook een appartementengebouw

Boven: Hendrik VIII is een van de bekendste Tudorvorsten Rechts: Origineel tudorhuis Rechtsonder: Hampton Court Palace

TUDORSTIJL

De tudorstijl was gangbaar in de Engelse architectuur tijdens de regeerperiode van het vorstenhuis Tudor (1485 tot 1603). De stijl wordt gekenmerkt door de vele ornamenten in metselwerk, zoals bogen, trapgevels en pinakels. Neotudor is een romantische interpretatie van de tudorstijl, die in de tweede helft van de negentiende eeuw in Engeland en daarbuiten voorkwam.

Kwaliteit van park zit â&#x20AC;&#x2122;m in de ambachtelijkheid

H ET GEB OUW 16emb030z061 61

17-06-16 08:21

H ET GEB OUW Boven: De huizen lijken op elkaar, maar zijn allemaal anders Onder: Het tudorhuis moest meer dan decor worden

Een tudorhuis ontwerpen is één ding, een hele wijk is andere koek

16emb030z062 62

‘Architectuurpublicist Bernard Leupen heeft eens gezegd dat je je als architect niet schuldig zou moeten maken aan retro-architectuur, maar aan retro-plattegronden. Met de opkomst van de massale vinexwoningbouw in de jaren negentig zijn we die min of meer vergeten. Een huis werd simpelweg het product van een snelbouwsysteem: een grote ruimte waarin een keuken, hoekbank en televisie worden neergeknald. In Engeland heb je voor al die functies aparte ruimten: dining room, drawing room, living room. Vroeger viel een huis anders ook niet warm te stoken, maar ruimtelijk heeft het ook z’n waarde. Niet voor niets zijn jarendertigwoningen met een en-suite-indeling zo populair.’ Liesker vindt het ‘te gek’ dat het is gelukt om de plattegrond van het (rechter) tudorhuis op die manier te realiseren. ‘Alleen al hoe je binnenkomt: niks lullig halletje, maar een ruime vestibule, waar je je jas ophangt. Via een glazen deur betreed je vervolgens de entreehal, met de trap en de wc. Rechts leidt een deur naar de keuken met kookeiland, met daaraan grenzend de eetkamer. Een grote schuifdeur verbindt de keuken met de woonkamer, die weer via een diagonale zichtlijn met de eethoek is verbonden. En op het kruispunt van die ruimten hebben we de

open haard geplaatst: als spil van het huis.’ Een tudorhuis ontwerpen is één ding, een hele wijk bouwen is andere koek. Om de stedenbouwkundige kneepjes van deze bouwstijl in de vingers te krijgen, hebben de architecten de Engelse tuinstad Letchworth bestudeerd, die begin twintigste eeuw in tudorstijl werd gebouwd. ‘Wat we bijvoorbeeld hebben geleerd, is dat de vorm van de huizen sculpturaal mag zijn, maar dat je dan niet meer dan twee soorten baksteen moet gebruiken. Anders vliegt het uit de bocht. En dan is het een kwestie van de tekeningen naast elkaar leggen, zodat je ziet hoe het straatbeeld wordt. Hoeveel schoorstenen kun je je permitteren voordat het te druk wordt, waar plaats je een accent?’ Wat Liesker het mooist vindt? ‘De sociale woningbouw die Jan Dittmar heeft ontworpen. De mensen die deze huizen huren, mogen dan minder te besteden hebben, maar de architectuur doet niet onder voor de vrijstaande huizen. Het is een soort paleisje geworden.’ In hun enthousiasme over het project hebben de ontwerpers spontaan een brief naar de Britse prins Charles gestuurd, of hij bij de opening het lintje wilde doorknippen. ‘Kregen we een briefje terug: Zijne Koninklijke Hoogheid was helaas too busy. Toen hebben we John Cleese gevraagd, maar die heeft nooit geantwoord.’ Of Heren 5 nu vaker retro gaat bouwen? Liesker twijfelt. ‘Ik wil waken voor sleetsheid, voor opportunisme, zo van: we ontwerpen wel even een geveltje en sturen een rekening. Het mag geen gimmick worden. Je doet het niet, of je gaat all the way.’ ←

ELSEVIER

17-06-16 08:21

BELEGGERS BELANGEN

Huid en hart Huid, peau, skin, Haut je huid ademt in alle talen. Wat doe je me aan? uit Licht van mijn leven (2014) van Remco Campert

16emb030z064 64

17-06-16 09:22

TEKST: SANNE WOLTERS MET MEDEWERKING VAN JETTE VAN EXTER

DE HUID

ONS KWETSBAAR PANTSER In de zomer komt hij voor velen pas weer in zijn geheel tevoorschijn en beleeft hij zijn zwaarste periode. We zijn onze huid steeds meer gaan blootgeven aan de elementen, wat niet alleen maar voordelen heeft. Sanne Wolters verdiepte zich in de geheimen van onze huid

ELSEVIER

16emb030z065 65

17-06-16 09:22

D Boven: De huid bestaat uit drie lagen: de opperhuid, de lederhuid en het onderhuids bindweefsel Midden: Het onderhuids bindweefsel vormt de onderste laag van de huid. Deze laag scheidt je huid van je spieren en pezen en bestaat vooral uit vet Onder: Zweetklieren zijn er in twee soorten

16emb030z066 66

e huid spreekt tot de verbeelding. Niet alleen van dichters als Remco Campert. Onze huid is ons grootste orgaan. Het totale oppervlak kan bij een volwassene 2 vierkante meter bedragen, en het gewicht ligt tussen 15 en 20 kilo. Daarnaast heeft de huid veel functies. ‘Je huid zorgt ervoor dat alles wat binnen moet blijven, binnen blijft, en alles wat buiten moet blijven, buiten blijft,’ legt Wilma Bergman (63) uit. Zij is dermatoloog (huidarts) bij het Leids Universitair Medisch Centrum. De huid bestaat uit drie lagen: de opperhuid, de lederhuid en het onderhuids bindweefsel. In de onderste laag van de opperhuid worden nieuwe huidcellen gemaakt, die op de bovenste laag dood gaan en de hoornlaag vormen. De hoornlaag is een sterk pantser tegen ziekteverwekkers en tegen uitdroging. Uiteindelijk gaat de hoornlaag schilferen en vallen de dode huidcellen eraf. Dit proces herhaalt zich elke maand: om de dertig dagen heb je een nieuwe huid. In de bovenste laag van de huid worden ook de pigmentcellen aangemaakt, die je huidskleur bepalen. Moedervlekken zijn opeenhopingen van pigment. De tweede laag, de lederhuid, is een stevige constructie van bindweefsel. In deze laag bevinden zich bloed- en lymfevaten en zenuwen. Hier worden de zuurstofvoorziening, de afvoer van afvalstoﬀen en het gevoel geregeld. De bloedvaten spelen een belangrijke rol in de temperatuurregeling van het lichaam: door zich te vernauwen, wordt de afgifte van warmte beperkt, en als ze zich verwijden verlaat de warmte het lichaam, zodat je afkoelt. Het onderhuids bindweefsel is de onderste laag van de huid. Deze laag scheidt je huid van je spieren en pezen en bestaat vooral uit vet. Het vet zorgt voor isolatie, beschermt je extra tegen de kou en is een opslag voor extra energie in tijden van schaarste. Op billen, buik en rug is dit bindweefsel het dikst. De huid kent ook een aantal ‘huidaanhangsels’, zoals haren, zweet- en talgklieren. Talgklieren houden de huid soepel. Vooral op borst, rug en hoofd en in het gezicht komen veel talgklieren voor. We hebben twee soorten zweetklieren: de eccriene zweetklieren die ervoor zorgen

ELSEVIER

17-06-16 09:22

SMEREN EN NOG EENS SMEREN!

G Al ben je zongebruind, blijf toch smeren. Je houdt je kleur ook langer door de hydratatie

dat ons lichaam bij oververhitting afkoelt. Deze worden ook bij emotie actief. En we hebben apocriene zweetklieren die zich pas in de puberteit ontwikkelen. Deze verspreiden de bekende zweetlucht. Deze lucht kan ook seksuele gevoelens opwekken, maar verder hebben we weinig aan het zweet uit deze klieren.

Lichaamsbeharing

De huid van de mens is van top tot teen bedekt met haar, behalve op de handpalmen en de voetzolen. Aan de onderkant van het haar bevinden zich de haarzakjes. Hieraan zijn spieren verbonden die samentrekken als je het koud hebt of schrikt. Dan gaat het haar rechtop staan en krijg je kippevel, een manier van de huid om warmte in het lichaam vast te houden. ‘Lichaamsbeharing heeft eigenlijk geen functie meer. Zij beschermt de huid niet en wordt vanuit cosmetisch oogpunt zelfs als ongewenst beschouwd,’ zegt huidarts Bergman. De kleine haartjes in onze neusgaten en oren hebben daarentegen nog wel een beschermende functie, namelijk tegen stof van buiten. Wimpers en wenkbrauwen beschermen de ogen tegen stof en zweet. Behalve dat de huid veel functies heeft,

Behalve dat de huid veel functies heeft, is hij ook kwetsbaar, vooral bij te veel blootstelling aan de zon is hij ook kwetsbaar – vooral bij te veel blootstelling aan de zon. De huid probeert zich tegen de zon te beschermen, door de pigmentproductie op te voeren. Maar het pigment is niet sterk genoeg om alle uv-stralen op te nemen of te weerkaatsen. Daarom moet je altijd beschermd de zon in gaan. ‘In het dagelijks leven wordt het gebruik van factor 15

ebruik beschermingsfactor 15 voor dagelijks gebruik en factor 30 voor vrije tijd en vakantie. En blijf in de zomer tussen 12 en 3 uur ’s middags uit de zon. Een hogere factor zorgt voor meer bescherming, maar geen enkel zonnebrandmiddel beschermt de huid voor 100 procent tegen uv-straling. Sun protection factor (spf) 30 beschermt de huid voor ongeveer 97 procent, spf 50 doet dit voor 98 procent. Het verschil is klein. Denk dus niet dat je met spf 50 opeens heel lang in de zon kunt blijven. Een spf beschermt alleen tegen uvB-straling (verbranding), niet tegen uv-A-straling (veroudering). Kies een product dat ook beschermt tegen uvA-straling. Smeer jezelf goed, gelijkmatig en volledig in. Gebruik één volle theelepel voor het gezicht, en één tot twee eetlepels voor je lichaam. Smeer je op een zonnige zomerdag om de twee uur in, want na twee uur neemt de bescherming af. Smeer je ook opnieuw in na het zwemmen en na overmatig transpireren. Als het bewolkt is, moet je je ook gewoon insmeren, want uv-straling gaat door de wolken heen. Ben je toch verbrand? Probeer er binnen 24 uur nog wat aan te doen. Neem ibuprofen of aspirine om de ontstekingsreactie – de roodheid en de warmte in de huid – te remmen. Gebruik geen vette crèmes op oliebasis, deze houden de warmte alleen maar vast. Een verzorgende aftersun met verkoelende ingrediënten als komkommer werkt goed. Al ben je zongebruind, je moet toch blijven smeren. Zo ga je niet alleen huidveroudering en hyperpigmentatie tegen, maar je houdt je kleur ook langer doordat je huid vochtig genoeg blijft.

ELSEVIER

16emb030z067 67

17-06-16 09:22

Boven: Huidveroudering is een natuurlijk proces en kan niet worden gestopt Onder: Door uv-straling raakt ons DNA beschadigd

aangeraden, op vakantie factor 30,’ zegt Bergman. De zon heeft ook positieve effecten. Zo zorgt zonlicht voor de aanmaak van vitamine D. We voelen ons opgewekter als we in de zon hebben gezeten. De zon kan zelfs gunstige eﬀecten hebben bij bepaalde huidaandoeningen. Op lange termijn kan uv-straling ervoor zorgen dat de kans op botontkalking en botbreuken wordt verkleind. Daarnaast neemt door blootstelling aan zonlicht het risico op bepaalde soorten kanker af. ‘De zon veroorzaakt bij iedereen rimpelvorming, vlekkerigheid en schilferigheid, en als je pech hebt soms huidkanker,’ zegt Bergman. Een op de zes Nederlanders krijgt te maken met huidkanker, dat is vrij veel. Volgens de huidarts komt dat doordat Nederlanders veel in de zon zijn. ‘We zijn een vergrijzend rijk land, we hebben een goed leven en steeds meer vrije tijd. Daarnaast gaan we steeds bloter gekleed.’ De zon heeft dus steeds meer vrij spel als het om onze huid gaat, maar het is niet zo dat je daarvan direct kanker krijgt. ‘Huidkanker heeft een aantal jaren nodig om op te bouwen.’ Door uv-straling raakt ons DNA beschadigd. Een cel die te veel schade heeft opgelopen, verliest controle over de celdeling waardoor er mutaties optreden. Bij deze mutaties ontstaan er klontjes cellen die kunnen uitgroeien tot kanker. Dat gebeurt niet zomaar, daar zijn ongeveer vijf tot zeven mutaties voor nodig.

Niet alleen de zon veroudert de huid, ook roken, stress, verkeerde cosmeticaproducten en voeding hebben invloed 68

16emb030z068 68

ELSEVIER

17-06-16 09:22

FYSISCHE EN CHEMISCHE ZONNEBRAND

r zijn twee soorten zonnebrand: zonnebrand met een chemisch filter en zonnebrand met een fysisch filter. Beide soorten beschermen tegen de zon, maar elk op een andere manier. → Chemische filters trekken in de huid en absorberen hier de uv-straling. Deze zonnebrand wordt vaak verkozen, omdat die makkelijker is aan te brengen, gladder is, en geen zichtbaar laagje achterlaat.

Het is af te raden de huid te grondig schoon te maken met uitdrogende zeep, scrubs en alcoholhoudende verzorgingsproducten

Leeftijd is dus een belangrijke risicofactor voor huidkanker, maar ook het huidtype. Mensen met een lichte huid die snel verbrandt en bijna niet of langzaam bruin wordt, lopen meer risico. Beroep kan ook een risicofactor zijn, buitenwerkers als bouwvakkers, boeren en schippers hebben meer kans om huidkanker te krijgen.

Elastiek

Daarnaast versnelt de zon het verouderingsproces. ‘Door de zon brokkelt het elastiek – bestaande uit elastine en collageen – in de huid af. Hoe korter de stukjes worden, hoe minder soepel de huid,’ zegt Bergman. Elastine is namelijk essentieel. Als deze vezels afbreken, wordt de huid minder elastisch en ontstaan er blijvend zichtbare rimpels. Er is een verschil te zien tussen rimpels die ontstaan door het ouder worden, en rimpels die het gevolg zijn van uv-straling. ‘Uv-rimpels zijn heel grof en bestaan onder meer uit lange lijnen die elkaar kruisen. Er ontstaan dan rechthoeken en driehoeken op de huid.’ Niet alleen de zon maakt de huid ouder, ook roken, stress, verkeerde cosmeti-

caproducten en voeding hebben invloed. ‘Het is simpel: bescherm je huid goed, eet gezond, rook niet en probeer een beetje rustig aan te doen,’ is het advies van Jetske Ultee (44), een arts die expert is op het gebied van cosmetische dermatologie. Huidveroudering is een natuurlijk proces en kan niet worden gestopt. Je kunt er wel voor zorgen dat het minder zichtbaar is. Maar sommige cosmeticaproducten beloven meer dan ze doen. Zo ook antirimpelcrèmes. Het collageen dat in een aantal van die crèmes zit, komt niet waar het terecht moet komen, het helpt dus niet tegen rimpels. Deze eiwitcrèmes zorgen er wel voor dat de huid vochtig genoeg blijft en dat de droogtelijntjes wegvallen. Er zijn ook mensen met een gevoelige huid. Dat je zo’n huidtype hebt, is genetisch bepaald en komt vooral voor bij mensen met een lichte huid. Maar een huid kan ook gevoelig worden, en dat is niet afhankelijk van huidskleur. Tegenwoordig hebben veel meer mensen een gevoelige huid dan vroeger, omdat we ‘te schoon’ zijn en te veel producten gebruiken. Huidtherapeut Kim Berger (35) van Triaderm, een praktijk voor huid, oe-

TIP: Dermalogica Protection 50 Sport (€ 42,25). Hierin zit een mix van chemische uv-filters, om de hoge sun protection factor (spf) van 50 te bereiken. Om een hoge factor te bereiken, moeten er vaak veel uv-filters in. Maar door een speciale techniek, de zogenoemde Oleosometechniek, worden de uv-filters in holle zaadjes gebracht. Daardoor wordt het uv-filter geleidelijk aan de huid afgegeven, waardoor het lange tijd bescherming kan bieden. → Fysische filters leggen een laagje op je huid en ‘weerkaatsen’ het licht. Doordat ze niet worden opgenomen, zijn ze vaak veiliger voor de huid en bieden betere bescherming. Deze zonnebrand laat in veel gevallen een wit laagje achter op de huid. Zodra je de zonnebrand aanbrengt, ben je beschermd. TIP: Coola zonnebrand (vanaf € 36). Dit middel met fysisch filter laat geen witte waas achter op de huid, is zacht en de basis bestaat voor 98 procent uit organische ingrediënten, zoals acai-olie, die je huid beschermt tegen veroudering.

98 procent organische ingrediënten

ELSEVIER

16emb030z069 69

17-06-16 09:22

WIST JE DAT - 90 procent van het stof in je huis bestaat uit dode huidcellen? - Je van goede producten vaak maar een klein beetje hoeft te gebruiken? Veel mensen denken dat ‘veel’ beter is, maar je huid neemt alleen op wat hij nodig heeft. Dit geldt niet voor zonnebrandcrème. Daarbij geldt wel: hoe meer, hoe beter. - Iedereen hetzelfde aantal pigmentcellen heeft? Bij sommigen maken de cellen meer pigment aan dan bij anderen, waardoor er verschil in huidskleur ontstaat. - De zon bij iedereen rimpels, vlekken en schilfers veroorzaakt? Eén op de zes mensen krijgt huidkanker. - Verbranding van je huid voor je 21ste het schadelijkst is? Dit verdubbelt het risico op melanoom, de gevaarlijkste vorm van huidkanker. - Wolken tot 80 procent van de uvstraling doorlaten, en glas 50 procent van de uv-A-straling? - Er een zichtbaar verschil is tussen rimpels veroorzaakt door veroudering en door uv-straling? - De huid na een douchebeurt zónder zeep al zo’n zes uur nodig heeft om te herstellen? - Aftershave pigmentvlekken kan veroorzaken? - Mannen minder snel rimpels krijgen omdat ze een vettere huid hebben?

Je huid neemt alleen op wat hij nodig heeft

16emb030z070 70

deem- en lasertherapie: ‘Mensen smeren echt van alles, en dat is helemaal niet nodig. Als je geen huidprobleem hebt, is een milde basisverzorging voldoende.’ Het te grondig schoonmaken van de huid, met uitdrogende zeep, scrubs en alcoholhoudende verzorgingsproducten, wordt ook afgeraden. Je huid kan de aanmaak van vet gaan verhogen om de beschermlaag, die jij er driftig afpoetst, weer te herstellen. Een slechte huid kun je dus zelf veroorzaken door de manier waarop je je huid verzorgt en door de producten die je gebruikt. Eva Bonthuis (34), ook huidtherapeut bij Triaderm: ‘Door de verkeerde verzorging kunnen mensen een vette, droge of een gevoelige huid ontwikkelen.’ Zelfs van water wordt onze huid niet altijd even blij. Dat heeft te maken met de zuurgraad (pH-waarde). De zuurgraad van ons water ligt rond pH-waarde 8. De huid heeft een natuurlijke pH-waarde van ongeveer 5,5. Water verstoort dus de natuurlijke huidflora. ‘Na een warme douche zonder zeep heeft je huid al zo’n zes uur nodig om te herstellen, laat staan als je vaker dan één keer per dag doucht, met zeep,’ zegt Bonthuis. ‘Ons advies is: douche kort, niet te warm, gebruik milde zeep, alleen waar nodig, en douche maximaal één keer per dag.’ Voeding wordt ook genoemd als mogelijke oorzaak van een slechte huid. ‘Maar,’ legt dermatoloog Bergman uit, ‘er is geen wetenschappelijke bewijs voor het verband tussen gezond eten en een gezonde huid.’ Slechte koolhydraten (suikers) komen wel herhaaldelijk naar voren als boosdoeners in het algemeen. ‘Suikers kunnen je collageen en dus je huid beschadigen,’ legt Ultee uit. En ze verstoren de bloedsuikerspiegel en daarmee de hormoonhuishouding, waardoor bijvoorbeeld een huidaandoening als acne kan verergeren. Antioxidanten zijn juist weer heel goed voor je huid, omdat ze vrije radicalen neutraliseren. Door bijvoorbeeld luchtvervuiling en uv-straling maakt het lichaam meer vrije radicalen aan dan je nodig hebt. Normaal gesproken binden die zich aan ziekteverwekkers, maar als er te veel vrije radicalen zijn, binden die zich ook aan gezonde cellen. Dit leidt tot aantasting van het bindweefsel, waar-

Zelfs van water wordt onze huid niet altijd even blij

ELSEVIER

17-06-16 09:22

DE HUID

STEEDS BEWUSTER VAN BELANG VAN ONZE HUID

heb je maar een beperkt e laatste tijd aanbod, stelt Mohr. ‘Je kunt is er steeds het wel als richtlijn hantemeer vraag ren. Wij proberen zo veel naar huidpromogelijk met plantaardige ducten met goede, het en natuurlijke ingrediënten liefst zelfs natuurlijke, te werken, maar we geloven ingrediënten. Dat ziet dat je het meest bereikt ook Skins Cosmetics, door het beste van die twee winkel in niche huidwerelden te combineren.’ verzorgingsproducten. Zo moet een merk altijd iets Skins introduceerde aan conserveringsmiddelen eind 2015 de ‘orgagebruiken, om de gezondnische’ lijn Susanne heid van de consument te Kaufmann in Nederbeschermen. Maar: hoe land. Niet eerder zag minder, hoe beter. Daarom het bedrijf een huidzitten de producten van Derverzorgingsmerk zo malogica, net als veel ansnel een stevige plaats dere grotendeels natuurlijke in de collectie inneEgaliserende producten, in afgesloten men. De huidverzorgezichtsolie tubes en flesjes. Producten gingslijn is ontwikkeld met een lage hoeveelheid door de Oostenrijkse conserveringsmiddelen kunnen Susanne Kaufmann, die gebruikniet in potjes worden verpakt, ommaakt van planten uit de Alpen. dat ze niet tegen de blootstelling Met een team van apothekers en aan zuurstof kunnen. Ook breng dermatologen ontwikkelde ze je de crème in aanraking met producten op basis van die nabacteriën als je er met je vingers tuurlijke ingrediënten, zoals een aankomt; producten met weinig zachte, egaliserende gezichtsolie conserveringsmiddelen kunnen van granaatappelolie, abrikozendaar niet tegen. pitolie en arganolie. Volgens veel professionals is Nicole Mohr (36) van huidproducsteeds duidelijker wat er niet in tenmerk Dermalogica is constant crèmes moet zitten: synthetische bezig met onderzoek naar en geuren kleurstoffen bijvooronderwijs geven in goede huidverbeeld. ‘Grote merken gebruiken zorging. ‘Bij Dermalogica vinden nog steeds veel parfum in verwe hoogwaardige ingrediënten, zorgingsproducten,’ zegt Mohr, goede plantenextracten en andere ‘terwijl dit een bekend allergeen natuurlijke stoffen heel belangis.’ Een ander veelvoorkomend rijk, maar we beperken ons daar ingrediënt is lanoline (wolvet). niet toe. We onderzoeken altijd Deze stof – gemaakt van het vet in wat de beste manier is om de huid schapenwol – wordt veel gebruikt optimaal te verzorgen.’ omdat hij goed door de hoornlaag Dat gebeurt enerzijds met invan de huid wordt opgenomen, en grediënten uit de plantenwereld, hij laat de crème glanzen. Lanoanderzijds door (synthetische) inline is wel een natuurlijk product, grediënten die in het laboratorium maar velen krijgen er (ernstige) zijn vervaardigd, zoals peptiden. allergische reacties, of zelfs ecDat zijn ketens van aminozuren zeem, van. ‘Dat is ook een van de met peptideverbindingen – de misvattingen omtrent natuurlijke bouwstenen van het lichaam die ingrediënten,’ zegt Mohr. ‘Natuurop hun beurt weer bouwstenen lijk is niet altijd beter. Soms verkunnen zijn van eiwitten. oorzaken juist natuurlijke stoffen Als je alleen natuurlijke en planternstige allergische reacties.’ aardige ingrediënten gebruikt,

ELSEVIER

16emb030z071 71

17-06-16 09:22

DARPHIN ZONNEBRAND € 29

MARIE STELLA MARIS HUIDOLIE € 34

DERMALOGICA SOLAR DEFENSE BOOSTER € 63

NEVILLE CLEAN & SHAVE (M) € 29

COWSHED GEZICHTSCRÈME € 40

BAXTER TONER (M) € 20

Bescherm, verzorg en hydrateer je huid deze zomer. Fijne producten voor zowel mannen als vrouwen

SUSANNE KAUFMANN ZONNEBRAND € 69

NUXE HUIDOLIE € 24

LA MER AFTERSUN € 115

SISLEY ZELFBRUINER € 93

AESOP HYDRATERENDE SPRAY € 29

RITUALS DOUCHE OLIE €9

(via skins)

16emb030z072 72

ELSEVIER

17-06-16 09:23

door de huid minder elastisch wordt en het verouderingsproces wordt versneld. Antioxidanten zitten in veel groenten en vruchten. Maar er zijn ook crèmes met antioxidanten op de markt. Vitamine A kan de huid verbeteren. Die stimuleert onder meer de gezonde celdeling en de productie van elastine en collageen, stoffen die de huid veerkrachtig houden. De cosmetica-industrie is vitamine A gaan toevoegen aan verzorgingsproducten, maar stopt te weinig van deze actieve stoffen in de middelen waardoor die eerder irriterend werken dan effectief zijn.

Testosteronniveau

Heeft de mannenhuid een andere verzorging nodig dan de vrouwenhuid? Volgens Ultee bestaan er geen cosmetische ingrediënten die specifiek zijn gericht op de huid van mannen. ‘Het is niet nodig om als man speciale producten voor mannen te gebruiken.’ Maar de huid van mannen verschilt wel van die van vrouwen: mannen hebben een hogere talgproductie door hun testosteronniveau, hun huid is dus wat vetter. ‘Daardoor komt bij mannen vaker acne voor dan bij vrouwen,’ zegt huidtherapeut Berger. Omdat de mannenhuid vetter is, hebben mannen baat bij producten op waterbasis. En door het vele scheren, dat een flinke aanslag is op de huid, kunnen mannen daarna het beste kalmerende en herstellende producten gebruiken. ‘Nog een tip voor de mannenhuid: gebruik geen aftershave! Heel wat mannen lopen rond met pigmentvlekken op hun kaak en nek, veroorzaakt door aftershave,’ zegt Jetske Ultee. De mannenhuid is dus wat vetter, en dat vet houdt hun huid soepel. Hierdoor hebben mannen minder snel rimpels. Over het algemeen gaat de mannenhuid minder snel achteruit. Huidtherapeut Bonthuis: ‘Bij vrouwen gaat vanaf hun twintigste de talgproductie elke tien jaar met 20 procent achteruit. Huidveroudering wordt dus eerder zichtbaar bij vrouwen.’ Haar collega Berger: ‘Bij mannen begint dit later, maar als de achteruitgang is begonnen, gaat het sneller.’ ←

TIPS VOOR DE DAGELIJKSE VERZORGING (VOOR MANNEN EN VROUWEN!)

lke huid is anders en verandert continu. Er is dus geen algemeen stappenplan, maar sommige adviezen gelden voor (bijna) iedereen: Het belangrijkste is dat je je huid ’s ochtends en ’s avonds goed moet schoonmaken met een milde cleanser die geschikt is voor jouw huidtype. Veel mensen vergeten dit, of doen het maar één keer per dag, en vaak te kort. Er verzamelt zich veel vuil op je huid, zowel uit externe bronnen (milieu, uitlaatgassen) als van bin-

Mannen, gebruik geen aftershave!

nenuit (aanmaak dode huidcellen). Als je dit vuil niet goed van je huid verwijdert, wordt de celvernieuwing vertraagd, en de huidveroudering versneld, je huid wordt doffer, eerder vochtarm en minder zacht. Een goede moisturizer is essentieel. Je huid heeft voeding en bescherming nodig. Welke moisturizer het beste bij jou past, hangt af van het type huid dat je hebt. Voelt je huid trekkerig aan, zeker na het douchen? Dan is de kans groot dat je huid vochtarm is. Kies dan voor een hydraterende

crème. Maar het kan ook dat je droge plekken en zelfs schilfers hebt. In dat geval kies je juist voor een vette crème. Laat je altijd adviseren door een specialist wanneer je een crème uitzoekt. Dagelijkse zonbescherming is het belangrijkste middel tegen huidveroudering. Zelfs in de winter kan zonlicht schade toebrengen aan je huid. Gebruik daarom altijd een sun protection factor. Deze kan zijn verwerkt in je gezichtscrème, maar je kunt zo’n spf ook apart kopen.

Huidveroudering is eerder zichtbaar bij vrouwen

@SanneWolters0 ELSEVIER

16emb030z073 73

17-06-16 09:23

De gevel van een van de 58 horecagroothandels van de familie Slippens

Robin van Lonkhuijsen/ANP

VERDIEN

16emb030z074 74

ELSEVIER

Robin van Lonkhuijsen/ANP

Niet alleen maar stellages vol emmers mayonaise. Er is veel meer ‘beleving’ bij Sligro

17-06-16 08:22

TEKST: LIZANNE SCHIPPER

BEDRIJF BELICHT

‘Familie is altijd leuk, maar we moeten wel reëel zijn’ Bij horecagroothandel Sligro heerst Brabantse gezelligheid, óók in de vestigingen in Goes en Drachten. De familie Slippens bestuurt het beursgenoteerde bedrijf al meer dan tachtig jaar, maar CEO Koen Slippens spreekt liever van de familie Sligro. ‘We gaan voor elkaar door het vuur’ SLIGRO FOOD GROUP

es kleuters met rode schorten zitten achter een formicatafel, de jongens met opgekamde blonde kuiven. Ernstig likken → Nederlands grootste ze aan rode waterijsjes. Een fotograaf voedingsgroothandel (58 gaat door de knieën, probeert ze aan het vestigingen) + eigenaar lachen te maken. Voor het personeelsblad, legt supermarktketen EMTÉ hoofd communicatie Wilco Jansen uit. Het zijn de (130 vestigingen) kinderen van collega’s, zij doen een ijstest. → Klanten groothandel: Het is rustig in de zelfbedieningsgroothandel van restaurants, kantines, cateraars, pompstations Sligro in Veghel, een van de vijftig vestigingen in Nederland. Opvallend veel ouderen scharrelen hier en ziekenhuizen met winkelkarren rond, een enkeling met een ge→ 2,7 miljard euro omzet ruite sportpet. Voor hen is het een dagje uit, aldus in 2015 Jansen. Het beoogde, normale publiek bestaat uit → Tweederde omzet uit koks van restaurants en kantines. Grotere klanten, groothandel, eenderde zoals de cateraars Maison van den Boer en Hutten uit supermarkten die even verderop in Veghel hun hoofdkwartier → 81 miljoen euro winst, hebben, bestellen online en laten hun boodschapstijging van ruim 17 pen bezorgen vanuit één van de acht over het land procent verspreide distributiecentra van Sligro. → Beursgenoteerd familiebedrijf, opgericht De onlangs vernieuwde Veghelse vestiging – in een bestek van vijf jaar knapt Sligro alle zelfbediein 1935 → Hoofdkantoor in Veghel ningsgroothandels op – doet op het eerste gezicht aan als een gewone supermarkt. Alles is een maatje → Gepland in eerste groter, dat wel. Maar bij nadere beschouwing wijkt half jaar 2017: eerste het assortiment af: muren van emmers mosterd en buitenlandse vestiging mayonaise, in grote glazen potten twintig verschilin Antwerpen lende soorten zout, zelf in puntzakjes te scheppen, → 10.500 medewerkers, vervaarlijke krabben en kreeften in felblauwe basvan wie 6.000 bij de sins, fonkelend gouden sterren bij de entree van EMTÉ-winkels

de kerstpakkettenafdeling, waar de HR-dames van attente werkgevers zich in juni al beginnen te verdringen. Aan ‘beleving’ heeft volgens Sligro niet alleen de consument behoefte. Bij de ingang van de meer dan 10.000 vierkante meter grote zaak staat een heuse barista, opgeduikeld in een van de betere restaurants in de regio. Achter een bar waarop een meter hoge, blinkend zilverkleurige espressomachine prijkt, geeft zij advies over koﬃesoorten, brandt ze bonen op de gewenste sterkte en schenkt ze een lekker kopje. ‘Voorheen zag je hier vooral dozen en personeel met spieren,’ zegt Jansen, die al 26 jaar bij Sligro werkt. ‘Met de verbouwing zijn er veel mensen bijgekomen met kennis en ervaring. We hebben een stukje passie toegevoegd.’ De klanten van de horecagroothandel worden in de watten gelegd, vertelt CEO Koen Slippens (48), die als lid van de derde generatie Slippens sinds 2008 het bedrijf bestuurt. Zij krijgen uitnodigingen voor concerten en musicals, of mogen mee met een van de inkopers van Sligro. De uitverkorenen worden dan ’s avonds met de bus opgepikt om nog voor het krieken van de ochtend de befaamde vershal van Rungis bij Parijs te bezoeken. Slippens: ‘Dozen op tijd afleveren, is niet het enige waar het om gaat. We willen iets moois voor de klant neerzetten.’ Sligro is met afstand marktleider in Nederland, beursgenoteerd, met een omzet van 2,7 miljard euro en meer dan 10.000 medewerkers in de groot-

ELSEVIER

16emb030z075 75

17-06-16 08:22

Robin van Lonkhuijsen/ANP Robin van Lonkhuijsen/ANP

Sligro groeide de afgelopen tien jaar 4 procent harder dan de andere horecagroothandels. Sligro heeft 25 procent van de markt en streeft naar 30 procent

handels en de 130 vestigingen van supermarkt EMTÉ. Toch blijft het een familiebedrijf, waarin Brabantse gezelligheid de boventoon voert. ‘Onze groothandel hier in Veghel is een mooie tent geworden, maar een fraaie zaak bouwen, is niet zo moeilijk,’ zegt Slippens. ‘Als we complimenten krijgen, gaan die over onze mensen, hun deskundigheid en informele omgangsvormen. Ja, die Brabantse manier van doen vind je ook in onze zaken in Goes en Drachten, dat hoort gewoon bij ons bedrijf.’ Zijn grootvader Abel Slippens begon in 1935 met Slippens Groothandel in Koloniale Waren, bezorg-

16emb030z076 76

de specerijen, boter, koﬃe en thee bij kruideniers. Hij deed goede zaken, maar met de naoorlogse opkomst van de grote supermarktketens met hun eigen inkooporganisaties slonk de klantenkring van kleine kruideniers. Toen Koens neef Abel eind jaren tachtig de baas werd, verlegde hij de aandacht naar de horeca. Hij lijfde de Eindhovense horecagroothandel van voetballer Jantje Louwers in, en een hele reeks overnames volgde. Na de beursgang in 1989 kon de kapitaalmarkt voor de financiering zorgen, al was er meestal genoeg kasstroom om een aankoop uit eigen middelen te bekostigen. Rond de eeuwwisseling keerde Sligro terug naar de grootgrutterij en kocht een stuk of wat supermarktketens, die allemaal zijn omgedoopt tot EMTÉ.

Unilever

Koen Slippens werkte toen net een paar jaar bij het familiebedrijf. Zijn neef had hem weggeplukt bij Unilever, al meteen met het idee dat hij hem op termijn zou kunnen opvolgen. ‘Een idee, geen garantie,’ beklemtoont Slippens. ‘Toen het zover was, hebben we keurig de vereiste rondjes langs de commissarissen afgelegd. We hebben het niet onderling eventjes uitgemaakt.’ Werken volgens de regels is onontbeerlijk voor een bedrijf van deze omvang, al was het maar om moeizame discussies tussen familieleden voor te zijn. Het is indertijd een van de redenen geweest om naar de beurs te gaan. ‘Een beursnotering brengt tucht: elk half jaar de cijfers publiceren, transparantie, en ook rond opvolging zijn er duidelijke regels. Veel bevoegdheden liggen bij de commissarissen. Dat werkt binnen een familie verhelderend.’ Geen last van de hijgerigheid van op kortetermijngewin gespitste aandeelhouders? Valt mee, zegt Slippens. Slechts eenderde van het aandelenkapitaal is vrij verhandelbaar op de beurs, de rest is in handen van de familie Slippens (ongeveer eenderde), pensioenfondsen en beleggingsfondsen van vermogende families. ‘Zij hebben dezelfde beleggingsattitude als onze familie, zij gaan voor de lange termijn,’ aldus Slippens. Liever dan over de familie Slippens spreekt de CEO van de familie Sligro, en daar zit wat in: een groot deel van de medewerkers bezit ook aandelen in het bedrijf. Als zij een vast contract tekenen, krijgen ze er een paar, de jaarlijkse winstdeling is in aandelen en ook medewerkers die overuren draaien of zich een jaar lang niet ziek melden, worden beloond met stukken Sligro Food Group. Het draagt bij aan de betrokkenheid, vindt Slippens. ‘We gaan voor elkaar door het vuur. En het is ook echt heel geinig om Piet op maandagochtend tegen te komen op de trap en te horen dat hij van de opbrengst van zijn aandelen een motor heeft gekocht.’

Koen van Weel/ANP

Robin van Lonkhuijsen/ANP

VERDIEN

KOEN SLIPPENS (48) 1985-1990 Bedrijfseconomie aan de Katholieke Universiteit Brabant

1990 Marketingmanager Unilever

1998 Commercieel directeur Sligro Food Group

2004 Directeur Foodservice

2008 CEO

ELSEVIER

17-06-16 08:22

Iedereen is present bij de dagelijkse koﬃepauze en gezamenlijke lunch, van hoog tot laag. En één keer per jaar komen alle jubilarissen met de bus naar Veghel voor een grote partij. Dit jaar waren het er driehonderd, plus partners. Er zijn optredens, oorkondes en Slippens springt op het podium voor een bedankje. Hij geniet van dit soort gelegenheden. ‘Maar even voor de duidelijkheid: zo’n feest kost heel veel geld.’ Een paar jaar geleden is het bestuur er nog eens voor gaan zitten om de bedrijfswaarden in kaart te brengen. Directheid is daar één van. Slippens: ‘Als iets niet goed is, zeggen we: dat is niet goed. En dat is dan de nette versie. Het leven is te kort om toneel te spelen.’ Het is even wennen voor de Belgische medewerkers, die wat meer plichtplegingen gewend zijn. ‘We hebben het aan hen uitgelegd.’ Die Belgische collega’s zijn nieuw. Begin dit jaar lijfde Sligro branchegenoot Java in, de eerste stap over de grens. Noodzakelijk, omdat de groothandel in Nederland niet eindeloos kan doorgroeien. Nu al heeft Sligro bijna 25 procent van de markt in handen, en de ambitie is om de komende jaren naar 30 procent te groeien. De mededingingsautoriteiten zullen zich niet roeren, maar koks willen volgens Slippens wel iets te kiezen houden. Java dient als een soort breekijzer voor de Vlaamse markt. ‘From scratch een Sligro neerzetten is een hele toer, alles is daar anders. Alleen al qua regelgeving, niets is in Europa uniform, echt rampzalig.’ In het eerste half jaar van 2017 gaat de eerste Sligro-zelfbedieningsgroothandel open in Antwerpen. Eind 2017 of begin 2018 volgt de tweede, ergens aan de kust. Het lijkt een kleine stap, maar met de Vlaamse markt breidt Sligro zijn potentiële klantenkring met de helft uit, berekent Slippens. ‘Daar kunnen we nog wel even tekeergaan.’ Sligro groeide de afgelopen tien jaar 4 procent harder dan de markt, aldus Slippens. Om die voorsprong vast te houden, zette hij drie jaar geleden de modernisering van de groothandels in gang en investeerde in slimme technieken voor meer eﬃciency en lagere kosten. Dat heeft gewerkt. Terwijl de omzet afgelopen jaar met een kleine 4 procent steeg, maakte de winst een sprong van ruim 17 procent naar 81 miljoen euro. Die margeverbetering was vooral te danken aan de groothandels. De EMTÉ-supermarkten doen het rustiger aan. Ook zij worden op dit moment opgeknapt, met hippe natuurlijke materialen, aardse tinten en tegeltjes tegen de muur. Groot is de keten niet. Met 130 winkels in het zuiden en oosten van het land heeft het een partje van de Nederlandse markt van nog geen 3 procent. Of EMTÉ ook de rest

Robin van Lonkhuijsen/ANP

Plichtplegingen

Wilco Jansen: ‘Voorheen zag je bij Sligro vooral dozen en personeel met spieren’

van Nederland gaat veroveren? ‘We willen eerst goed zijn, dan pas groter worden,’ zegt Slippens. Inspiratie – daarmee moet de winkel zich onderscheiden. ‘De gemiddelde consument heeft zeven recepten in zijn hoofd. Dat vinden wij armoe’, aldus de CEO, die een flink budget uittrok voor een gesponsord kookrubriekje op RTL 4, waarin een vlotte kok in één minuut een gerecht in elkaar draait. Misschien kan hij zich er zelf ook door laten inspireren. Binnenkort is de sweet sixteen-party van zijn oudste dochter. Hij heeft toegezegd zestien gangen te zullen koken. Hoopt Slippens dat Sligro in familiehanden blijft? Hij aarzelt even. ‘Familie is altijd leuk, maar we moeten wel reëel zijn. Dit bedrijf besturen, wordt een steeds zwaardere klus, dat moet iemand maar net willen en kunnen.’ Zijn oudste staat op zaterdagen bij de bakkerijafdeling van de EMTÉ in Veghel. Veel verder gaat de bemoeienis van de vierde generatie bij het familiebedrijf nog niet. ←

Liever dan over de familie Slippens spreekt de CEO van de familie Sligro

ELSEVIER

16emb030z077 77

17-06-16 08:22

VERDIEN

TEKST: JETTE VAN EXTER

De stijl van... Janine Dijkmeijer (53)

‘Zo goed als je jezelf kent, zo goed geef je leiding’ Studie: Scapino Dansacademie, Websitedesign Functie: Algemeen directeur Bedrijf: Nederlands Dans Theater

keer uitgeloot. Ik danste toen al veel en ben daarmee verder gegaan. Toen ik 37 was, ben ik gestopt met dansen. Ik heb nog even overwogen om alsnog medicijnen of psychologie te studeren, maar uiteindelijk dacht ik: het allerleukste van dansen is dat je kunt communiceren met de hele wereld. Het was de periode waarin internet ineens heel booming was, dus ik dacht: dat lijkt me leuk. Op die manier kun je ook praten met de hele wereld. Ik vind het leuk om die grenzen van culturen te overbruggen, waar het internet natuurlijk bezonder geschikt voor is. En je kon het overal doen.’

chttien jaar danste ze zelf professioneel. Toen schoolde Janine Dijkmeijer zich om tot websitedesigner en -bouwer. In 2000 begon ze het filmfestival Cinedans, met dansfilms. Vanaf daar rolde ze in tal van functies, die steeds meer managementfuncties werden, bij steeds grotere bedrijven, met steeds grotere teams. Sinds 2014 is ze algemeen directeur van het internationaal befaamde Nederlands Dans Theater (NDT) in Den Haag. Hoe ben je hier terechtgekomen? ‘Na anderhalf jaar als zakelijk leider bij het Het Nationale Ballet werd ik gebeld door NDT of ik niet wilde solliciteren voor deze functie. “Niet echt niet,” zei ik toen. “Zie ik niet zitten, want ik functioneer eigenlijk niet goed in grote instituten.” ‘Uiteindelijk heb ik daar een zomer over nagedacht. Toen heb ik een berichtje gestuurd met de vraag of de functie nog vrij was. Ik mocht alsnog

16emb030z078 78

Janine Dijkmeijer: ‘Ik werk graag met een jongere generatie’

op gesprek komen, en er was eigenlijk meteen een goede klik. Het waren twee mannen, financials, maar zij dachten niet alleen in Excelsheets, zij konden echt de waarde van NDT uitleggen. En dat vond ik waanzinnig inspirerend. Ik had beloofd tot februari 2014

bij Het Nationale Ballet te blijven, dus ik begon per maart 2014 bij NDT.’ Was dit wat je vroeger wilde worden? ‘Nee, totaal niet. Ik wilde altijd medicijnen studeren en arts worden. Maar ik ben drie

Wat vind je leuk aan je werk? ‘Iedereen hier is ongelooflijk gepassioneerd in wat hij doet, en iedereen wil gewoon die topkwaliteit bereiken en doet daar z’n uiterste best voor. Mensen stellen zich heel kwetsbaar op. Soms komt er iemand huilend binnen en zegt: “Sorry, ik ben gewoon zo moe.” Dan zeg ik: “Morgen gaan we kijken hoe we het kunnen structureren of waar

ELSEVIER

17-06-16 08:22

En wat vind je minder leuk? ‘Waarom ik blij ben dat ik bij NDT werk, is omdat ik hier mijn creatieve ideeën ook gedaan kan krijgen. Soms duurt het misschien vijf jaar, maar het kan. Het gaat sneller dan in veel andere organisaties. Maar wat me vaak frustreert, is dat een goed idee gewoon niet wordt uitgevoerd. Ik zie dat zo vaak gebeuren. Dan denk ik: jeetje, je kunt er nog wel maanden over gaan praten, maar waarom ga je niet gewoon iets doen? Ik werk veel liever met een jongere generatie. Dat is voor mij echt een verademing. Volgens mij komt dat doordat toen internet begon. Zij hebben meteen al geleerd om met de hele wereld te communiceren. Waardoor ben je een goede leider? ‘Leiderschap is erg persoonlijk. Zo goed als je jezelf kent, zo goed geef je leiding. Je moet echt weten wat je binnenste ziel wil, en waarom je gaat staan voor iets. Want dat doe je als je leiding geeft. Wat verbindt jou met de organisatie of het product? Weet wie je bent, weet wat je goede punten en wat je minder goede punten zijn. En vergeet niet dat je kunt doorleren, tot in het graf, want de omgeving verandert altijd. Dingen zijn niet statisch, ze zijn constant in beweging. Dus probeer een soort framewerk neer te zetten, maar blijf binnen dat frame creatief. Je moet echt

16emb030z079 79

Harry van Reeken

we wat hulp kunnen inzetten.” Ik jaag dat erg aan. Ik wil graag dat mensen kwetsbaar zijn in wat ze doen, en ik vind het ook leuk als mensen heel hard vechten voor wat ze willen. Ook al ben ik het er niet mee eens. Dan volgt er een stevig debat, waar we dan met z’n allen het raakvlak creëren. Ik denk dat die ruimte heel belangrijk is, zodat mensen ook durven te springen.’

Het Zuiderstrandtheater in Scheveningen

Het Nederlands Dans Theater Het Nederlands Dans Theater (NDT) is een van de meest productieve dansgezelschappen in Nederland en staat internationaal zeer goed aangeschreven. Naast het NDT is er ook het jonge gezelschap NDT 2. Samen hebben ze voor het nieuwe seizoen, dat in september begint, zes programma’s en acht wereldpremières. Zo opent het seizoen 2016/2017 met wereldpremières van Medhi Walerski en Sharon Eyal & Gai Behar. Het eerste programma van NDT 2 staat in het teken van het Jeroen Bosch-jaar. Voor de rest van het seizoen kun je werken verwachten van onder anderen Sol León & Paul Lightfoot, Jiří Pokorný, en Marco Goecke. NDT bouwt een nieuw theater aan het Haagsche Spui. Tot dat af is, in 2019, zijn de voorstellingen in het Zuiderstrandtheater.

een open mind houden, goed kijken en goed luisteren.’ Wat zou jouw advies zijn aan starters? ‘Gewoon vallen en opstaan, vallen en opstaan. Het vallen hoort er echt bij. In Amerika is falen bijna normaal, je gaat failliet en begint opnieuw. Je moet je niet schamen, maar doorgaan. Er zijn zo

veel keuzes, dus je moet het uitproberen. Wat voelt goed bij wie ik ben, waarin ben ik goed? En dat hoeft niet per se een baan te zijn waar je bakken met geld verdient. En als je een keer valt, dan is het belangrijk dat je snel loslaat. Een stap naar achteren kan soms ook best leuk zijn. Dan maak je ook weer ruimte voor nieuwe dingen.’

Wat verwacht je van de toekomst? ‘Ik ben nooit direct bezig geweest met mijn carrière. Ik kijk gewoon of ik het nog leuk vind en of het nog een uitdaging is, of ik ervan kan leren. Ik wil wel zeker blijven tot het nieuwe theater af is. Dat staat nu gepland voor 2019, en daarna blijf ik ook nog wel een jaar. Dan zit ik er zes jaar. Dat is voor mij vrij lang, moet ik zeggen, maar dit is wel een hele uitdagende functie en organisatie. Ik vind dat je na zeven jaar altijd weer een beetje moet nadenken of je nog wel de juiste persoon voor de organisatie bent. Je moet kijken of je nog genoeg zin hebt en of je de kar nog kunt trekken. Jij kunt het wel willen, maar ik moet mezelf dan de vraag stellen: ben ik nog wel het beste voor Nederlands Dans Theater?’ ←

@JettevanExter

17-06-16 08:22

VERDIEN

TEKST: HEIDI KLIJSEN

DOOR VREEMDE OGEN Als je ‘van buitenaf ’ komt, heb je vaak een scherpe en onbevangen visie op hoe wij het in Nederland doen. De Italiaanse Elsa Bez en de Roemeense Anca Roele vertellen hoe het is om hier te leven en werken

@HeidiKlijsen

16emb030z080 80

DOOR VREEMDE OGEN

Elsa Bez (25), Italië

Anca Roele (45), Roemenië

Inkoper van exotische vruchten bij Univeg, leverancier van verse producten

Tandarts bij tandartsorganisatie Samenwerkende Tandartsen in Ulvenhout en Dongen

‘I

k kwam in 2014 naar Nederland voor een dubbele master: Science en Management & Business Economics aan de Wageningen Universiteit. Van de Nederlandse cultuur kreeg ik toen nog niet veel mee; ik verkeerde in een internationale omgeving. Pas toen ik in 2015 ging werken voor Univeg in Waddinxveen, kwam daarin verandering. Bij Univeg ben ik inkoper van exotisch fruit, vooral limoenen, voor de Europese markt. ‘Sinds vier maanden volg ik een cursus Nederlands. Dat valt best tegen, vooral de uitspraak vind ik erg moeilijk. Mijn indruk van Nederland is dat je hier volop kansen krijgt om je dromen te volgen. Er is veel mogelijk als je je maar inzet. Je wordt beloond voor hard werken. Nederlanders zijn prettig om mee te werken en lekker rechtdoorzee. ‘Wat me ook opvalt, is dat ze hun tijd zo eﬃciënt benutten. Italianen maken lange werkdagen, maar nemen uitgebreid de tijd voor lange lunches en koﬃepauzes. Dat gebeurt hier niet, je neemt hooguit een halfuurtje pauze. ‘Nederlanders zijn over het algemeen ook echte teamplayers, zeker in mijn bedrijf. Ze zetten zich in voor het team en overleggen veel. De sfeer op de werkvloer is ook heel informeel. Mijn baas heeft een eigen kantoor, maar schuift meestal bij ons aan, dat vindt hij fijner. Op die manier kunnen we makkelijker en sneller overleggen. Mijn baas zegt altijd: “Ik heb liever dat je fouten maakt dan dat je geen beslissingen neemt.” Dat is heel prettig. Van mijn vrienden in Italië hoor ik heel andere ervaringen. Bedrijven daar zijn hiërarchischer georganiseerd. De baas neemt de beslissingen en bepaalt hoe die worden uitgevoerd. Dat heb ik ook gemerkt toen ik stage liep bij een Italiaans bedrijf. ‘Het is goed mogelijk dat ik me definitief in Nederland vestig. Ik houd nog steeds van Italië en ben trots op mijn afkomst, maar het bevalt me erg goed hier. Het liefst zou ik hier een huis kopen. Ik vind Nederlanders makkelijk benaderbaar en heel open. Mijn vriendenclub is door mijn studie heel internationaal, maar langzaamaan krijg ik meer Nederlandse contacten.’

‘I

n Roemenië was ik al tandarts. Ik had een goedlopende praktijk. Toch liet ik die achter, voor de liefde. Ik had een Nederlandse man leren kennen tijdens zijn vakantie in Roemenië en na twee jaar was ik het lange-afstanddaten beu. In Nederland was er een tekort aan tandartsen, dus ik dacht: ik vind vast zo een baan. Wat een domper toen bleek dat mijn diploma hier niet geldig was. ‘Omdat ik per se mijn beroep wilde blijven uitoefenen, ging ik – volwassen vrouw – opnieuw studeren. Inhoudelijk bleek het vak niet zo veel met Roemenië te verschillen. Het grote verschil zit ’m in de infrastructuur: hoe het werkt met zorgverzekeraars en vergoedingen bijvoorbeeld. In Roemenië is tandartsbezoek niet verzekerd en zijn de behandelingen, ook omdat het een arm land is, meer gericht op pijnbestrijding. De meeste mensen gaan daar niet naar de tandarts voor periodieke controles, al is dat de laatste jaren wel verbeterd. ‘Na mijn studie en een master kon ik meteen aan de slag bij de Samenwerkende Tandartsen, een grote tandartsorganisatie. Ik werk in twee Brabantse praktijken. Een warm bad. Ik heb hartstikke leuke collega’s, met wie ik nauw samenwerk. We zorgen voor elkaar en vangen elkaar op als dat nodig is, de sfeer is heel collegiaal. Groot verschil met Roemenië is dat het werk strak georganiseerd is. Alles is tot in de puntjes geregeld, met duidelijke taakomschrijvingen en protocollen. Iedereen weet wat hij of zij moet doen, er gaat weinig tijd verloren. Dat gaat er in mijn thuisland veel losser aan toe. ‘Niet alleen op het werk, ook privé wordt alles gepland. Mijn moeder in Roemenië heeft altijd een pan eten klaar voor onverwachte gasten, Nederlanders trekken voor een koﬃeafspraak al hun agenda. Inmiddels maak ik me daar ook schuldig aan. Ik houd ervan dat Nederlanders, ook op de werkvloer, zo lekker direct zijn. Ze springen niet voorzichtig met elkaar om. Een paar jaar geleden ging ik naar een concert van Guus Meeuwis. Ik vertelde trots aan mij collega’s dat ik “met mijn volle borst” meezong. Daarmee pesten ze me nog steeds.’ ←

ELSEVIER

17-06-16 08:22

WEET

Staatssecretaris Jens Spahn

TEKST: BERTUS BOUWMAN IN BERLIJN ILLUSTRATIE: KATHRYN RATHKE

Hij is alles wat Angela Merkel niet is Nu Duitsers twijfelen aan het leiderschap van Angela Merkel, staat een jonge partijgenoot op. Haantje de voorste, ongeduldig, homo, conservatief: Jens Spahn

‘De grote coalitie van CDU en SPD? Doodsaai!’ Elke maand portretteert Juist een internationaal kopstuk

NR: 11 Alle afleveringen zijn te vinden op www.elsevierjuist.nl

16emb030z082 82

oe kun je conservatief zijn en tegelijk pleiten voor het openstellen van het huwelijk voor homo’s? Jens Spahn krijgt de vraag geregeld gesteld. Zijn antwoord luidt altijd hetzelfde, zoals onlangs nog op Twitter. ‘Ik begrijp de kunstmatige tegenstelling niet zo. Wat kun je er als conservatief nu op tegen hebben wanneer twee mensen elkaar trouw beloven?’ In behoudende kringen een opvallend standpunt. Maar het weerhoudt hem er niet van om on-Duits hard te stijgen op de politieke ladder. Op zijn 22ste was hij al Bondsdaglid. Viermaal is hij al direct gekozen door zijn kiesdistrict Steinfurt-Borken. Nu, op zijn 36ste, heeft hij meer parlementaire ervaring dan menige vijftiger. Hierdoor is hij een van de weinige politici die al voor hun veertigste nadrukkelijk meetellen in politiek Berlijn. Ruim een jaar geleden wees nog niets erop dat Angela Merkel hem een post als parlementair staatssecretaris zou bieden op het invloedrijkste ministerie van Berlijn, direct onder de minister van Financiën Wolfgang Schäuble (CDU). Hij vertegenwoordigt de minister vaak bij internationale afspraken en moet een brug slaan tussen de regering en de Bondsdag. Een prestigieuze positie, die het Nederlandse parlementaire stelsel niet kent. Spahn was tot dan toe vooral opgevallen als de ijverige dossiervreter en felle woordvoerder voor gezondheidszorg. Velen zagen hem op die post ooit wel minister worden. Misschien over een jaar of

tien. Zijn transfer van de Rijksdag naar het massieve ministerie even verderop aan de Wilhelmstraße in juni 2015 maakte grote indruk in de politiek. Hijzelf deed er luchtiger over. Het wordt tijd om eens een groter ministerie te leren kennen, zei hij. Het ministerie van Financiën als leerplek voor grotere uitdagingen? En de meer dan twee keer zo oude Wolfgang Schäuble als leermeester? Ze kunnen het in elk geval goed samen vinden. Allebei maken ze zich snel meester van complexe materie, bemoeien ze zich bij voorkeur ook met thema’s buiten hun portefeuille, zoals de migratiecrisis. En ze zijn nooit te beroerd om een provocerende stelling in de politieke arena te werpen. Schäuble is een protestant uit Baden, Spahn een Westfaalse katholiek. Het zijn werkpaarden die worden gedreven door een gevoel van sociale verantwoordelijkheid. Schäubles heilige wil om geen nieuwe schulden te maken – de schwarze Null – heeft ook Spahn hoog in het vaandel, die daarbij vaak spreekt over een eerlijker verdeling tussen de generaties. Geld lospeuteren gaat zomaar niet. Zelfs de medeoprichter van softwaregigant SAP, Hasso Plattner, kreeg het deksel op zijn neus toen hij onlangs pleitte voor onderzoeksubsidie via een speciale belasting. Op het podium klonk het antwoord van de jonge CDU’er bijzonder bot. ‘Steeds weer die stomme subsidies.’ Het Duitse huishoudboekje kent weliswaar een overschot, maar heeft niets over, zo luidt het mantra van de staatssecretaris. Veel beter zou Schäuble het niet kunnen formuleren.

ELSEVIER

17-06-16 08:28

Spahn is afgelopen jaar nadrukkelijk belangrijker geworden binnen zijn partij. Op ongewoon jonge leeftijd wist hij zich eind 2014 al onverwacht in het presidium te vechten. Normaal gesproken is de verkiezing een hamerstuk waarbij de door het partijbestuur voorgestelde kandidaten gewoon worden gekozen. Totdat Spahn zich plots als tegenkandidaat opwierp en Merkels vertrouweling minister van Volksgezondheid Hermann Gröhe aan de kant wist te zetten. Voordat hij deze twee invloedrijke functies bereikte, had Spahn nog tijd voor een achtergrondgesprek met buitenlandcorrespondenten. Het was 1 december 2014. Met een kwieke tred kwam hij binnen en gaf hij een ferme hand. ‘Uit Nederland? Goedemorgen!’ groette hij enthousiast. Een paar Nederlandse woordjes pikte hij op tijdens zijn jeugd die hij doorbracht in Ahaus, zo’n 20 kilometer rijden van Enschede. In de Bondsdag is hij voorzitter van de Duits-Nederlandse parlementariërgroep en in campagnetijd deelt hij weleens folders uit met Tweede Kamerlid Pieter Omtzigt. Ook al zo’n dwarse christen-democraat. Spahns ogen lichtten op toen hij een kritische vraag kreeg van een journalist. De grote coalitie van CDU en SPD? ‘Doodsaai!’ barstte hij uit. Het is een toneelstuk geworden waarbij echte oppositie ontbreekt, zegt hij. ‘Vreselijk! Of het nu gaat om pensioenen, onderwijs of vluchtelingen, de Linke en de Groenen eisen alleen maar meer van hetzelfde.’ De man die loyaal zegt te zijn aan Angela Merkel, zegt dus ook dat hij niet kan wachten tot dit kabinet voorbij is. ‘Deze coalitie verlamt Duitsland en versterkt de populisten.’ Op het moment dat hij dat zegt, is er nog geen sprake van een migratiecrisis en is de bondskanselier populairder dan ooit.

Talkshows

Door zijn snelle politieke carrière en zijn haast nonchalante zelfverzekerdheid is hij een steeds vaker geziene gast in de grote politieke talkshows. In de spotlights schudt hij met zichtbaar genoegen zowel sociaal-democraten als rechts-populisten van zich af. Spahn – 1,92 meter lang – staat fier rechtop in tijden waarin zijn partij gebukt gaat onder de dalende peilingen. Een groot deel van de CDU-achterban voelt zich steeds minder thuis bij de aanvankelijk haast idealistische koers van Angela Merkel in de migratiecrisis. Ze eisen realisme. Precies daarvoor staat Spahn. Het is geen geheim dat partijnestor Schäuble de ‘jonge wilde hond’ graag mag en hem persoonlijk binnenhaalde. Nu kan Spahn ongezouten kritiek leveren op het beleid van Merkel die Schäuble uit loyaliteit met de bondskanselier niet kan uitspreken.

ELSEVIER

16emb030z083 83

17-06-16 08:28

Laurence Chaperon

Jens Spahn over Angela Merkel: ‘Ik bewonder haar sterke zenuwen’

Dat frisse geluid heeft de CDU hard nodig, nu de middenpartijen gebukt gaan onder de zegetocht van de rechts-populistische AfD. In de herfst van 2015 stelde Spahn zich meteen kritisch op ten opzichte van Merkels Willkommenskultur. Hij bundelde diverse opinies in een boek om zo het debat aan te zwengelen. De staatssecretaris sprak zelfs van een falende regering. ‘De mensen vragen: is de overheid nog in staat mijn veiligheid te garanderen? Weten we überhaupt wie ons land is binnengekomen en wie niet?’ Het lukt hem, anders dan prominente christendemocraten als de Beierse CSU-leider Horst Seehofer, de bondskanselier te bekritiseren en toch loyaal aan haar te blijven. ‘Ik bewonder haar sterke zenuwen.’ Als media schrijven dat hij bezig is met een opstand tegen Merkel, doet hij dat af als ‘bullshit’. Wel durft hij op de fouten van zijn eigen partijleider Merkel te wijzen. ‘Ze had de Grieken, Italianen en Turken veel eerder moeten steunen, in plaats van ze jarenlang in de steek te laten met het migratieprobleem.’ Maar in het zoeken naar een oplossing zit hij wel op één lijn met de bondskanselier. Niet nationaal de zaken regelen door de grenzen te sluiten, maar overleg met de Europese partners. In gesprekken met burgers in zijn kiesdistrict maakte Spahn de rekensom dat in Afrika de helft van de bevolking jonger is dan 20 jaar. Nigeria zal over dertig jaar met vijfhonderd miljoen meer inwoners hebben dan Europa. ‘En iedereen daar kan op zijn mobieltje zien hoe goed het met ons gaat.’ De vraag of de islam wel bij Duitsland hoort, beheerst tegenwoordig het debat. Nee, zegt de AfD. Ja,

16emb030z084 84

1) Ambitieus. Geen enkele politicus heeft op deze leeftijd zoveel bereikt als hij 2) Dossiervreter. Maakt zich snel complexe thema’s eigen

1) Ongeduldig. Voor een conservatief is hij zeer veranderingsgezind 2) IJdel. Soms is het beter thema’s te laten rusten waarin je geen expert bent

vindt Merkel. Spahn kiest de middenweg. ‘Ik vind het maar niets als ik vrouwen in burqa in de IKEA tegenkom,’ zei hij tegen het Hamburger Abendblatt. ‘Maar om met de AfD te zeggen dat we deze religie als binnendringer moeten beschouwen, vind ik een klap in het gezicht voor de miljoenen moslims die hier wonen.’ Spahn pleit voor het ‘inburgeren’ van de islam. ‘Ik wil dat imams hier worden opgeleid en niet elders. De staatsfinanciering uit Turkije en Saudi-Arabië moet worden afgebouwd.’ Zo heeft hij Merkel al vroeg ruimte geboden om uiteindelijk af te wijken van haar open-grenzenpolitiek. Het bleek de realistische toon die de CDU nodig had. De bondskanselier en haar partij hebben de lijn-Spahn inmiddels geruisloos omarmd met een strengere asiel- en integratiewet. De opkomst van de AfD baart Spahn zorgen. ‘De kiezer vertrouwt de middenpartijen niet meer,’ zei hij in het voorjaar van 2016 in weekblad Focus. ‘Zelfs in een rijk land voelen mensen zich overvraagd als in korte tijd veel mensen uit andere culturen komen. Plus: blijkbaar hebben velen het gevoel: die daarboven doen toch wel wat ze willen.’ Juist de conservatieven wil hij daarom wakker schudden. ‘De staat wordt volledig door elkaar geschud. Dogma’s en vastigheden van vroeger worden kapotgeslagen door een nieuwe realiteit. Dat vereist een volkomen nieuw denken.’

Gezinnen

Zo vreest hij in een vergrijzend Duitsland voor schevere verhoudingen tussen jong en oud. Binnenkort is eenderde van de bevolking ouder dan 60. ‘Politici hebben de neiging alleen op te komen voor diegenen met de meeste stemmen, de ouderen dus. Ik pleit voor gezinsstemrecht waarbij ouders voor kinderen mogen stemmen, zodat gezinnen eerlijker zijn vertegenwoordigd.’ Duitsland moet oppassen dat het de aansluiting met de digitalisering niet mist, vindt de parlementariër. Hij durft daarbij de bijna heilige auto-industrie rustig voor het hoofd te stoten. Te ouderwets, te traag, zei hij in Focus. ‘Als ik ze hoor zeggen dat ze de Google-auto niet vrezen, dan doet me dat denken aan de topman van Nokia die ooit zei niet bang te zijn voor Apple. We weten allemaal wat er met Nokia is gebeurd.’ En, wanneer wordt u bondskanselier Herr Spahn? wil een oudere dame weten tijdens een kleine bijeenkomst in Westfalen nadat ze kort ervoor van leer trok tegen de elite in Berlijn. Hij laat zich niet uit de tent lokken. ‘Zoiets valt niet te plannen,’ aldus de man die alle ongeschreven wetten van de Berlijnse politiek al lang aan zijn laars heeft gelapt. ←

@BertusBouwman

ELSEVIER

17-06-16 08:28

VAN SJOUKJE TOT EPKE, VAN ARD EN KEESIE TOT RANOMI

De Nederlandse olympische successen De Nederlandse deelname aan de Olympische Spelen kent een

lange geschiedenis, die in 1900 begon met 28 atleten die werden afgevaardigd naar Parijs. Dat aantal is inmiddels vertienvoudigd,

zo blijkt uit de Nederlandse deelname aan de Olympische Spelen in Rio de Janeiro deze zomer.

In deze Speciale Editie belicht de redactie van Elsevier de

olympische historie van Nederland. Uiteraard komen de meest

bijzondere prestaties aan bod en toont een prachtige fotoserie de legendarische gouden medailles. Natuurlijk is er ook aandacht voor de Spelen van 1928 in Amsterdam.

Naast de sportieve hoogtepunten biedt deze rijk geïllustreerde uitgave verhalen over de voorbereidingen, de organisatie, de drama’s en het politieke gedoe. ‘De Spelen zijn met niets te

vergelijken,’ zegt veelvoudig medaillewinnaar Pieter van den Hoogenband in een exclusief interview.

De Speciale Editie Onze Olympische Spelen kijkt ook vooruit, onder meer in een interview met chef de mission Maurits Hendriks en in een reportage

over de Nederlandse topsportcentra waar trainers,

€ 8,95*

wetenschappers en sporters al jaren toewerken naar hun moment van glorie.

Bestel Elsevier Speciale Editie Onze Olympische Spelen via www.elsevier.nl/olympischespelen of bel 0314-358350 (tijdens kantooruren) Ook digitaal verkrijgbaar via de Elsevier-app

*Exclusief € 1,95 verzendkosten (binnen Nederland). Woont u in het buitenland, neem dan contact op met de klantenservice: 0314-358350

Lees ook

Elsevier Speciale Editie Ons Brazilië!

TEKST: LIZANNE SCHIPPER FOTO’S: MICHEL MEES

ANTIKRAAK

Richard Meijer woont antikraak in de ruïne van Brederode in Santpoort-Zuid

16emb030z086 86

ELSEVIER

17-06-16 09:08

Prinsheerlijk wonen voor een grijpstuiver Een toenemend aantal Nederlanders ontdekt de voordelen van het antikraak wonen. Een fenomeen dat al lang niet meer alleen aan studenten is voorbehouden. Lizanne Schipper ging op de thee bij een paar antikrakers en ontfutselde vastgoedbeheerders nuttige tips

16emb030z087 87

17-06-16 09:09

Boven: De ruïne van Brederode bestaat uit de restanten van een kasteel dat in de dertiende eeuw is gebouwd voor Willem van Brederode Midden: Wie antikraak koppelt aan bedrijfspanden moet maar eens kijken in bestanden van leegstandbeheerders Onder: Antikraak is flexibel, goedkoop en zeer geschikt voor het hippe bird nesting

16emb030z088 88

oor nog geen 200 euro per maand, inclusief gas, water en licht: een pittoresk eeuwenoud huisje op een kwartier fietsen van de binnenstad van Haarlem. Van binnen gerenoveerd, met uitzicht op koeien en een dertiendeeeuwse kasteelruïne. Het is nu al drie jaar het onderkomen van Richard Meijer (52). Hij woont antikraak. Wie antikraak associeert met bouwvallige bedrijfspanden waarin alleen armlastige studenten willen bivakkeren, moet maar eens grasduinen in het bestand van de vele tientallen leegstandbeheerders in Nederland. Zij bemiddelen tussen vastgoedeigenaren die hun bezit niet willen laten verpauperen en de mensen die daar tijdelijk wonen, totdat de panden worden verkocht, gerenoveerd of gesloopt. Natuurlijk zitten daar oude kantoren bij met gedeelde douchecabines en provisorische keukenblokjes, maar ook bijzondere en uiterst comfortabele woningen. De provincie Noord-Brabant zat tijdens de huizenmarktcrisis in haar maag met honderdvijftig onverkoopbare woningen. Nu komt de verkoop weer op gang, maar antikrakers hebben jaren kunnen wonen in de heerlijkste villa’s in de bossen, tegen een onkostenvergoeding (huur mag het niet heten) van 165 euro per maand. Er kwamen indertijd vijfduizend kandidaten op af, herinnert Bob de Vilder (48) van

ELSEVIER

17-06-16 09:09

RICHARD MEIJER (52) Acquisiteur scheepswerf vastgoedbeheerder Camelot zich. Louter studenten? Zeker niet, die vertegenwoordigen ongeveer eenderde van de bewoners in de panden die Camelot beheert, schat De Vilder. ‘Iedereen denkt altijd dat het alleen om studenten gaat, maar de spoeling is zeker niet zo dun. Er is een grote groep mensen van wie de levensstijl goed aansluit bij antikraak,’ zegt hij. Zoals beginnende zzp’ers en andere starters die op eindeloze wachtlijsten voor sociale woningbouw staan en zich de vrije huren noch rap stijgende koopprijzen in de grote steden kunnen veroorloven. Als zij überhaupt al aan een hypotheek kunnen komen.

Creatieve sector

Om die reden is antikraak groot in de creatieve sector, waarbij woonruimte dikwijls wordt gecombineerd met atelierruimte. Gescheiden mannen melden zich ook bij Camelot. Antikraak is flexibel, goedkoop en zeer geschikt voor het hippe bird nesting. Daarbij wisselen na de scheiding niet de kinderen, maar de ouders op gezette tijden van huis. Niet alleen gewenste flexibiliteit en een sobere levensstijl zijn aanleiding om voor antikraak te kiezen, een groep mensen zoekt zo het avontuur. Bijvoorbeeld Haarlemmer Meijer, die zich best een eigen huis kan veroorloven, maar bijzondere locaties verkiest. Of de muzikanten in het orkest van violist André Rieu die, als zij niet op tournee zijn, wonen in het roze kasteel van het failliete Brabantse pretpark Het Land van Ooit. Camelot heeft ook een flink aantal pensionado’s in het bestand, die afkomen op het aanbod over de grens. Zij zitten bijvoorbeeld zes maanden antikraak in een kasteel in Ierland of een landhuis in Frankrijk. Groot avontuur voor weinig geld en zonder verdere verplichtingen. ‘Het aantal flexibele eenpersoonshuishoudens die niet gebonden zijn aan een vaste plek en in zijn voor avontuurlijke levensvormen, groeit,’ zegt De Vilder, die in zijn jonge jaren zelf antikraak woonde in het voormalige pand van de Italiaanse ambassade in de deftigste laan van Den Haag, de Van Stolkweg. Hoeveel mensen in Nederland antikraak wonen, is niet precies bekend. De schattingen variëren van vijftigduizend tot

Huisoppasser sinds: 2010 Nu: opzichtershuisje bij de ruïne van Brederode, Santpoort-Zuid Via: De Kabath Vastgoedbescherming Kosten: 191 euro per maand (inclusief)

Richard Meijer: ‘Je weet nooit hoelang je kunt blijven zitten’

‘Net een sprookje toen ik voor het eerst kwam’

‘I

k doe het voor het avontuur. Het was net een sprookje toen ik hier voor het eerst kwam. Ik, in een kasteel? Ik dacht dat het voor een paar maanden zou zijn, maar ik woon nu al drie jaar in de oude opzichterswoning van de ruïne van Brederode. Uit mijn ene raam zie ik de torens van een kasteel uit 1280, uit het andere een weiland met koeien en schapen. Rond een uur of vijf ’s nachts word ik wakker, dan is het oorlog tussen de ganzen. ‘Toen ik mijn vriendin drie jaar geleden tegenkwam in een café in Amsterdam en ik haar mijn telefoon voorhield met een foto van mijn huis, zei ze: “Laat maar zien.” Twee dagen later was het Oud en Nieuw en stonden we met champagne op de to-

ren. Het is een vrouw van de wereld, maar ze was echt stomverbaasd. ‘Dit is de tweede keer dat ik op een huis pas, het begon zes jaar geleden. Ik woonde in een appartement in de binnenstad van Haarlem en hoorde dat er iemand werd gezocht voor een monumentale kantoorvilla om de hoek, aan het Kenaupark. Een vriendin van een vriendin woonde al jaren antikraak en droeg mij voor. Het leek me wel grappig. Met tien man hadden we een afspraak bij de beheerder. Het klikte meteen. Ik woonde al twintig jaar in de buurt, kende de bewoners, de buurtagent en de daklozen. ‘Eerst vond ik het best eng, zo’n huis van 1.000 vierkante meter met twintig lege kamers, op

een locatie midden in het uitgaansleven. ’s Nachts deed ik de deur van mijn slaapkamer op slot. Maar toen ik gewend was, vond ik het geweldig. ‘Je weet nooit hoelang je kunt blijven zitten. Die onzekerheid, daar wen je aan. Voor mij is dit ook geen must. Na drie jaar in de kantoorvilla, kreeg ik een woning aangeboden op een bedrijventerrein in Amsterdam. Dat sprak me niet aan, toen heb ik weer een appartement gehuurd. Toen ze met Brederode kwamen, was het een ander verhaal. Ik ga echt voor het avontuur. Hierna zien we wel. Misschien koop ik iets met mijn vriendin, misschien gaan we samen antikraak zitten. We hebben geen kinderen, geen honden, konijnen of cavia’s. We zijn vrije vogels.’

ELSEVIER

16emb030z089 89

17-06-16 09:09

RACHEL KOCKEN (23)

Coördinator bij filmproducent Antikraak sinds: februari 2016 In: voormalig verzorgingshuis aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam Via: Camelot Kosten: 235 euro per maand (inclusief)

Rachel Kocken: ‘Jarenlang in één huis wonen, daar moet ik nu niet aan denken’

‘De lage maandkosten geven mij vrijheid’

‘I

n het ene jaar dat ik nu in Amsterdam woon, ben ik drie keer verhuisd. Eerst zat ik in een te duur huurhuis, daarna tijdelijk bij een collega. Bij die tweede verhuizing heb ik de helft van mijn spullen naar mijn ouders in Nieuwegein gebracht. Alles past nu in één busje. Sinds februari dit jaar woon ik met een man of dertig in een oud verzorgingshuis, vlak bij Artis. Als ik mijn fiets pak, zie ik de flamingo’s. ‘De studio’s aan de straatzijde van het pand zijn bezet, zodat je goed ziet dat het bewoond is. De rest staat leeg. De eerste week vond ik dat een beetje eng, die lege etages, ongebruikte keukens en oude rolstoelen

16emb030z090 90

in de gangen. Maar het went. Ik heb vorig jaar een halfjaar door Azië en Zuid-Amerika gereisd, en steeds in hostels geslapen. Daar ben ik makkelijk van geworden. Even schoonmaken, een plantje neerzetten en het voelt eigen. Wel heb ik de muren gewit. Op het behangetje zag je nog waar de schilderijen hadden gehangen. ‘Ik kreeg de tip van een collega, die hier al langer antikraak woont. Zij wist dat er meer studio’s vrij zouden komen. Ik heb geluk gehad, het was snel vol. Binnen anderhalve week zat ik erin, en inmiddels is er via mij ook weer een andere collega bij gekomen. Sinds een jaar werk ik op projectbasis als assistent van een productieteam dat

films en tv-series maakt. De lage maandkosten geven mij vrijheid. Ik kan interessante kansen grijpen, ook al verdien ik er minder mee. Hiervoor betaalde ik 600 euro per maand, nu 250 euro. Inclusief. Voor dat bedrag vind je midden in de stad echt niets. ‘Wat meespeelt, is dat ik nog niet vast wil zitten. Dat geldt ook voor werk trouwens. Jarenlang bij één bedrijf werken en in één huis wonen, daar moet ik nu niet aan denken. Ik vond het al een hele omschakeling om na studeren en reizen echt te gaan werken. Als de sloopvergunning voor dit pand rond is, moet ik eruit. Dat weet je van tevoren, maar het is toch lastig. Ik hecht aan deze plek.’

honderdduizend. De sector is tamelijk ondoorzichtig. De vastgoedbeheerders geven hun individuele cijfers niet prijs, om de concurrentie niet wijzer te maken. Sommige spelers schuwen de publiciteit uit vrees dat misstanden breed zullen worden uitgemeten. In het verleden is er wel wat te doen geweest over tochtige panden met lekkage en bij nacht en ontij binnenvallende controleurs. Maar de sector is nu juist een stuk verbeterd, sinds vijf jaar geleden onder politieke druk het Keurmerk Leegstandbeheer (KLB) is opgetuigd om de rechtspositie van bewoners – tot dan toe non-existent – te verbeteren. De 26 grootste Nederlandse spelers zijn lid. De eisen die nu aan panden en beheerders worden gesteld, maken antikraak juist ook interessanter voor bewoners die geen aardigheid meer hebben in brakke studententoestanden. ‘Daarvoor was het een soort Wilde Westen,’ zegt De Vilder van Camelot. ‘Sommige bureaus zetten tien Polen in een kamer en incasseerden de vergoeding.’

Brandweer

Een gecertificeerde beheerder moet zorgen voor wind- en waterdichte panden met minimale voorzieningen: een wc, douche en verwarming, een gaskachel mag ook. Er wordt met de brandweer gewerkt aan een checklist die de brandveiligheid van een pand bepaalt. Bovendien is vastgelegd dat controles moeten worden aangekondigd. De bewoner moet dan thuis zijn of toestemming hebben gegeven voor een bezoek. Zo’n controle gebeurt doorgaans één keer per maand. ‘Het gaat vaak om panden van miljoenen; dan wil je wel weten of het netjes blijft, of er geen vandalisme is of een wietkwekerij,’ zegt Gerlof Roubos (49) van KLB. De formele kant is nu ook beter geregeld. Antikrakers krijgen voortaan altijd een contract, de oﬃciële term is een bruikleenovereenkomst. Als de eigenaar iets anders met het pand wil, moeten bewoners dat minimaal 28 dagen van tevoren horen. Voorheen was de opzegtermijn vaak twee weken of moesten zij zelfs meteen hun boeltje pakken. Bovendien moeten er een objectieve, gegronde reden zijn voor opzegging, aldus Roubos, die sinds anderhalf jaar ook een klachten-

ELSEVIER

17-06-16 09:09

ANTIKRAAK IN CIJFERS → In Nederland wonen naar schatting tussen 50.000 en 100.000 mensen antikraak

In dit voormalige verzorgingshuis aan de Plantage Middenlaan woont Rachel Kocken antikraak

commissie voor bewoners heeft ingesteld. ‘Ik mag jou niet het huis uitzetten, omdat jouw blauwe ogen mij niet bevallen.’ Het keurmerk heeft ook de maandelijkse vergoedingen aan een maximum gebonden. Die lage kosten zijn natuurlijk een belangrijke pre van antikraak. Die bedragen maximaal 165 euro exclusief en 235 inclusief gas, licht en water. Het blijft goedkoop wonen, in panden die vaak groot en soms heel bijzonder zijn. Neem het oude politiebureau dat Camelot in het bestand heeft, waar de bewoners slapen in een cel. Of het bordeel in Eindhoven, waar het rode tapijt aan de muren zorgt voor een uitmuntende akoestiek. Dat de ruimtes vaak enorm zijn, kan ook een nadeel hebben. De Vilder: ‘Als je met z’n drieën in een leeg industrieel gebouw zit en je moet door donkere gangen lopen om een stop te vervangen, kan dat best spooky zijn. Dat is niet voor iedereen geschikt.’ Sommige bewoners maken er het beste van. In een oude bakkerij aan het Spaarne in Haarlem heeft een stel antikrakers in de eindeloze hallen een rollerskatebaan gebouwd. Maar lang niet alles mag. Een feest? ‘Je verjaardag mag je vieren, maar nodig geen tientallen mensen uit,’ zegt Hans Spanjersberg (50) van Ad Hoc. Camelot is wat soepeler, maar een houseparty voor

honderdvijftig man, nee. Het pand mag geen schade lijden. De Vilder: ‘Dus geen barbecue in een kerk. Ja, dat hebben we meegemaakt. De zevenhonderd jaar oude fresco’s waren helemaal beroet. We hebben de bewoner eruitgezet. Hij was nog verbijsterd ook.’ Je huisdier meenemen mag ook niet altijd, dat hangt van het gebouw af. Naar eigen smaak verbouwen zit er niet in, noch een vrolijk verfje. Bij veel panden mag je nog geen spijker in de muur slaan. Op gezette tijden een controleur ontvangen die door je huis banjert, daar moet je ook tegen kunnen. ‘Je huis is niet 100 procent van jou,’ zegt De Vilder. ‘Wij hebben de sleutel. Naast controles moeten we soms wat werkzaamheden uitvoeren, of de makelaar komt maten opnemen. Als je dat niet wilt, moet je niet antikraak gaan zitten.’

→ Antikraak-woonruimte kost maandelijks maximaal 165 euro exclusief of 235 euro inclusief gas, licht en water (volgens keurmerk KLB) → Opzegtermijn is minimaal 4 weken (KLB) → Woonduur varieert van 3 maanden tot 10 jaar. Gemiddelde: 8 maanden (bij Ad Hoc) → 60 procent van de antikraakpanden is eigendom van (semi) overheid (bij Camelot) → Er zijn naar schatting 60 à 80 leegstandsbeheerders in Nederland. De 26 grootste partijen vallen onder keurmerk KLB

Tot het wordt gesloopt, mogen antikrakers blijven

Onkruid wieden

En de verplichtingen? Klussen hoeft niet, maar onkruid wieden in de tuin wordt gewaardeerd. Spanjersberg: ‘Dat mensen de tuin schoﬀelen, kunnen we niet eisen, maar negen van de tien bewoners houden het wel bij.’ Ga je met vakantie, dan verwacht Ad Hoc dat je een vervanger regelt. Bij Camelot hoef je het alleen maar te melden. En je moet flexibel zijn:

ELSEVIER

16emb030z091 91

17-06-16 09:09

Thomas Roos woont sinds vorige zomer samen met zijn tweelingbroer Martijn en een vriend in een oud huis in Dordrecht

‘Bewust genieten omdat dat we dit prachtige huis zo weer kwijt kunnen raken’

als je wordt benaderd voor een huis, moet je vrijwel direct toehappen en binnen de kortste keren verhuizen. Vervolgens is het onzeker hoelang je er kunt blijven wonen. Dat kan variëren van een paar maanden tot tien jaar. ‘Je moet geen controlfreak zijn,’ zegt Thomas Roos (24), die sinds vorige zomer samen met zijn tweelingbroer Martijn en een vriend in een oud huis in Dordrecht woont. ‘Ik ben meer een type van: komt tijd, komt raad. Het besef dat we dit prachtige huis zo weer kwijt kunnen raken, zorgt ervoor dat we er heel bewust van genieten.’

16emb030z092 92

Animo is er genoeg. Sommige – Amsterdamse – partijen willen zelfs niet in de publiciteit treden uit angst voor een aanzuigende werking. Bij Camelot melden zich maandelijks zo’n vijfduizend gegadigden, die in meerderheid azen op een woning in een van de grote steden. Wordt er genoeg aangeboden? Sinds de Wet kraken en leegstand uit 2010 is kraken verboden. Maar dat heeft volgens de marktpartijen de behoefte aan het beschermen van leegstaand vastgoed tegen verloedering en vandalisme geenszins weggenomen. Je zou kunnen veronderstellen dat met de opleving van de economie ook kantoren en bedrijfspanden minder lang leeg staan, al was het maar omdat het verbouwen tot woningen begint te lonen. Toch blijft het aanbod op peil, stelt De Vilder. In Amsterdam staat nog altijd meer dan 1 miljoen vierkante meter kantoorruimte leeg. Wat er bijkomt, zijn onder meer kerken. Wekelijks komen in Nederland twee godshuizen vrij. Lastige gebouwen, waarvoor niet meteen een interessante commerciële functie is. Ander groeiend segment zijn verzorgingshuizen. Die lopen leeg nu ouderen sinds 2013 de woonkosten niet meer krijgen vergoed en als het even mogelijk is, langer thuis blijven. Zo bewoont starter Rachel Kocken (23) een studio in een verzorgingshuis aan de Plantage Middenlaan in Amsterdam.

17-06-16 09:09

Thomas Roos (24)

Fotograaf en videomaker De oudjes zijn nu allemaal weg, maar toen er nog een paar woonden, plaatste de leegstandbeheerder er studenten bij die een sociale of medische opleiding deden en in waren voor wat vrijwilligerswerk. Verder zit de overheid, bij Camelot goed voor 60 procent van de panden in portefeuille, met veel leegstaand vastgoed in haar maag. In opkomst is tijdelijke verhuur, een vorm waarbij bewoners meer rechten hebben en daarvoor ook meer betalen. De beheerders hebben hiervoor een hoekje ingeruimd op hun sites. Vooral woningcorporaties hopen op deze manier meer opbrengst te zien, vertelt Spanjersberg van Ad Hoc.

Antikraak sinds: zomer 2015, met tweelingbroer + vriend Nu: achttiendeeeuwse woning in Dordrecht Via: Camelot Kosten: 235 euro per maand (inclusief)

Thomas: ‘Er zijn zo veel dingen niet zeker in het leven’

Ballotage

Veel leegstandbureaus werken met een ballotage: wil je je inschrijven, dan moet je eerst worden voorgedragen door iemand die al antikraak voor ze woont. Bij Ad Hoc bijvoorbeeld werkt dat zo. Spanjersberg: ‘Wij willen van een bekende horen: dat is een goeie vent of vrouw, voor hem of haar sta ik in. Zo heb je toch een beetje controle.’ Bij nieuw aanbod laat Ad Hoc een matchingsysteem los op het bestand van potentiële antikrakers en daar rolt een aantal namen uit. Alleen als er in de plaats waar het pand zich bevindt geen wachtlijst is, zet Ad Hoc het op de site en mogen alle ingeschrevenen erop reageren. Bij Camelot staat het aanbod altijd op de site. Als je iets ziet wat je aanstaat, kun je je inschrijven en opteren voor die plek. Je hoeft niemand te kennen. ‘Maar we vragen je wel het hemd van het lijf,’ zegt De Vilder. Mensen die al antikraak zitten en willen doorschuiven, hebben, mits zij zich netjes hebben gedragen, voorrang. Voor nieuwkomers, heeft De Vilder een tip. ‘Motiveer in een brief waarom antikraak wonen bij jou past. Je moet een onzekere woonsituatie goed aankunnen.’ Begin niet over huisdieren en al helemaal niet over kinderen. Toen De Vilder begin jaren negentig antikraak zat, waren kinderen nog welkom. Maar toen hij en zijn vriendin plannen maakten voor een kind, waren ze wel klaar met de onzekerheid van hun onderkomen. ‘Op een bepaald moment ben je het zat.’ ←

‘Wilder dan een barbecue in de tuin wordt het niet’

‘I

k woon hier met mijn tweelingbroer Martijn en een vriend. Wij zijn echt verliefd op dit huis. Het is uit 1798, heeft een mooie lichtinval en veel sfeer. Hoge plafonds en ramen, glas-in-lood, een granieten vloer in de hal, krakende trappen. Op zolder hebben we een tv-hoek ingericht en een pooltafel neergezet. De meubelen hebben we bij de kringloopwinkel gekocht. Zoals een eetkamertafel en rieten stoelen voor 40 euro. Die passen hier perfect. Het is toch zonde dat er zo veel wordt weggegooid? ‘Tijdens onze studie bedrijfskunde in Rotterdam bleven mijn broer en ik thuis wonen. Maar na een studie in het buitenland werd het tijd voor eigen woonruimte. Samen

natuurlijk, we doen altijd alles samen. Vrienden van ons woonden in hun studententijd antikraak en hadden enthousiaste verhalen. We hebben ons ingeschreven en afgewacht tot er iets goeds voorbijkwam. Wat we niet wilden, is zo’n oude school waar je de wc en keuken moet delen. ‘Net voordat ik met vakantie ging, hoorde ik dat we beet hadden. Toen ging het snel. Binnen een paar dagen beslissen en tekenen. Toen ik terugkwam van mijn reis, hadden de anderen mijn spullen al verhuisd. ‘We moeten alles netjes houden, verder niets. Tuinieren hoeft ook niet, al hebben we wel een keer de klimop bij het dak gesnoeid. In de tuin hebben we dit voorjaar een moestuin aangelegd,

met radijsjes, pastinaak, van alles. Overlast veroorzaken mag niet, maar zulke types zijn wij ook niet. Wilder dan een barbecue in de tuin wordt het niet. ‘Voor mij is antikraak ideaal. Ik heb een prima inkomen en zou ook een huis kunnen huren. Maar niet zoiets als dit. En dat ik niet vastzit aan een hypotheek is fijn, want in de toekomst wil ik misschien weg uit Nederland. Ik heb geen relatie en ben flexibel met werk. Daarvan wil ik de vruchten plukken, en dit is er één van. Hoelang we kunnen blijven, weten we niet. Maar ach, er zijn zo veel dingen niet zeker in het leven. Dat we het zo kwijt kunnen zijn, maakt ons er wel heel sterk van bewust dat we van elke dag moeten genieten.’

ELSEVIER

16emb030z093 93

17-06-16 09:09

TEKST: ROELOF BOUWMAN

NON-FICTIE

BELEEF Het linkse levensgevoel van de jaren zeventig De jaren zeventig stonden in het teken van antiautoritaire sentimenten. Alles stond ter discussie. Weekblad Vrij Nederland vertolkte dat gevoel op alle fronten. Maar er waren ook politici als Harm van Riel, die zich niet lieten verblinden. Drie boeken die – deels – over deze bijzondere periode gaan

ershistorici hebben een jaloersmakend vak. Anders dan ‘gewone’ geschiedkundigen hebben ze een excuus om over alles te schrijven – omdat persgeschiedenis nu eenmaal over alles gaat. Om te beginnen is er een commerciële, bedrijfsmatige kant. Kranten en tijdschriften worden doorgaans aan de man gebracht door uitgevers die winst willen maken, zowel op de lezers- als op de adverten-

John Jansen van Galen De gouden jaren van het linkse levensgevoel Het verhaal van Vrij Nederland Uitgeverij Balans € 27,50 ****

16emb030z094 94

tiemarkt. Een pershistoricus moet uit de doeken doen welke strategieën daarbij worden gebruikt en welke resultaten dat opleverde. Daarnaast gaat persgeschiedenis over een ambacht: dat van de journalist. Een pershistoricus moet uitleggen hoe het er op de redactie van een bepaalde krant of een bepaald tijdschrift aan toeging: wie trokken aan de touwtjes, hoe waren de omgangsvormen, welke conflicten waren er, hoe was de sfeer. Maar dat is nog niet alles. Want wie de geschiedenis van een krant of blad schrijft, moet natuurlijk ook vertellen wat erin stond. Anders gezegd: het gaat bij persgeschiedenis niet alleen om een door uitgevers en journalisten bevolkte binnenwereld, maar ook om een telkens veranderende buitenwereld. Daar ligt immers het werkterrein van journalisten. Helemaal mooi is het als pershistorici erin slagen om de fascinerende wisselwerking tussen die twee werelden in kaart te brengen. John Jansen van Galen laat in De gouden jaren van het linkse levensgevoel zien dat de geschiedenis van opinieweekblad Vrij Nederland zich heel goed leent voor zo’n integrale aanpak. Zelf was de auteur tussen 1968 en 1990 werkzaam bij de met Vrij Nederland concurrerende Haagse Post, laatstelijk als hoofdredacteur, en in die hoedanigheid duikt hij enkele malen als ik-figuur in het boek op. Dat is, zoals bekend, in flagrante strijd met alle regels voor bonafide geschiedschrijving. Maar het boeiende karakter van de behandelde materie vergoedt gelukkig veel. Opgericht in de zomer van 1940 als illegaal, antiDuitse periodiek, kreeg Vrij Nederland al vrij snel na de bezetting het imago van een saai ‘domineesblad’. Maar in de jaren zestig en zeventig volgde een uitbundige bloeiperiode: de betaalde oplage steeg van 21.900 in 1960 naar 117.165 in topjaar 1978. Vervolgens raakte Vrij Nederland opnieuw in de versukkeling. Het meest recente oplagecijfer is 22.937 en eind vorig jaar kwam de aankondiging

Mark Verheijen Harm van Riel Een rechtse provo Uitgeverij Boom € 22,50 ****

Erik Somers, Paul Brood en René Kok Het Grote Jaren 70 Boek WBOOKS € 39,95 **

ELSEVIER

17-06-16 08:24

dat de overstap naar een maandelijkse verschijningsfrequentie wordt overwogen. Dat Vrij Nederland in de jaren zestig en zeventig zo’n groot succes werd, kwam, zo laat Jansen van Galen zien, omdat het blad toen op alle punten aansluiting vond bij de belevingswereld van een nieuwe generatie lezers: hogeropgeleide, politiek geëngageerde jongeren met een uitgesproken linkse kijk op de wereld. In de kolommen van Vrij Nederland, waar de dominees vanaf 1960 plaatsmaakten voor nieuw journalistiek talent uit de kring rond het Amsterdamse studentenweekblad Propria Cures, werden ze wekelijks in hun gelijk bevestigd.

Vakantiebeeld uit de jaren zeventig. Foto uit Het Grote Jaren 70 Boek

beeld – junks, krakers, criminelen en buitenlanders. ‘Het duurde lang eer het in de redactie geaccepteerd werd,’ zo lezen we. De Weekbladpers, de uitgever van Vrij Nederland, werd in 1971 verzelfstandigd, waarna de personeelsraad het recht kreeg om de helft van de commissarissen te benoemen. Tezelfdertijd werd de bevoegdheid om nieuwe redacteuren aan te stellen overgedragen van de hoofdredactie aan de plenaire redactievergadering: wanneer een aspirantcollega tweederde van de stemmen kreeg, werd hij in dienst genomen. Ook werd afgesproken om alle redacteuren voortaan te belonen volgens de Aklasse van de cao voor tijdschriftjournalisten. Het prachtig gesitueerde pand van Vrij Nederland aan de Amsterdamse Raamgracht werd zo herschapen in ‘een socialistische enclave’ en ‘de heilstaat van de journalistiek’, noteert Jansen van Galen. Tot het begin jaren tachtig heel erg misging. Eerst

KIPPA/ANP

Vrij Nederland grossierde destijds in onthullingen over gesjoemel en belangenverstrengeling in het bedrijfsleven en de politiek. Die verhalen sloten naadloos aan bij het antiautoritaire sentiment van de nieuwe lezersgroep. In de columns van Tamar (Renate Rubinstein) en de interviews van Bibeb (Elisabeth Lampe-Soutberg) werd het persoonlijke politiek en het politieke persoonlijk – helemaal in lijn met het sixties-adagium dat je hele ‘mens-zijn’ ertoe deed en dat alles ‘bespreekbaar’ diende te zijn. De onder diverse pseudoniemen schrijvende Hugo Brandt Corstius belichaamde in Vrij Nederland de sinistere kant van het linkse levensgevoel: met zijn kwaadaardige hetze tegen hoogleraar criminologie Wouter Buikhuisen, zijn oproepen om premier Barend Biesheuvel te molesteren en zijn campagne tegen CDA-minister Onno Ruding, ‘de Eichmann van onze tijd’. Zelfs de contactadvertenties (‘Zettertjes’) genoten een uitgesproken progressief imago. Indachtig de vrijgevochten beginselen van de seksuele revolutie boden ze ruim baan aan lezers die op zoek waren naar seksuele avonturen met minderjarigen. Kenden ze bij Vrij Nederland dan helemaal geen taboes? Toch wel. Jansen van Galen citeert een redacteur die in 1980 stuitte op grootschalige uitkeringsfraude. ‘Dan sprak je eigen, innerlijke censuur, gestuurd door de ideologie van VN: dit is geen onderwerp waar je verder in duikt.’ Omstreden waren aanvankelijk ook de sociaalkritische megareportages die sinds 1977 verschenen in het zogenoemde kleurkatern (tot 1990 verscheen Vrij Nederland als krant met bijlagen). Daarin kwamen ‘gewone’ Nederlanders van buiten de grachtengordel aan het woord, met niet altijd even vooruitstrevende opvattingen over – bijvoor-

Nationaal Archief

Gesjoemel

Harm van Riel

ELSEVIER

16emb030z095 95

17-06-16 08:24

Nationaal Archief

BELEEF

Koningin Juliana in de jaren zeventig

‘Het weekblad dat altijd zo hoog van de morele toren blies, bleek een poel van duistere praktijken’

intern, toen werd ontdekt dat Joop van Tijn, de Haagse sterverslaggever van Vrij Nederland, een reeks geheime financiële afspraken had met hoofdredacteur Rinus Ferdinandusse, tevens zijn grootste bewonderaar, en dat hij zijn luxueuze levensstijl – met veel taxi’s, vrouwen en whisky – bekostigde met een creditcard van de zaak. Spoedig bleek er nog veel meer niet in orde. Zo meldden enkele redacteuren de ontvangst van anonieme brieven met seksuele toespelingen en/of details over hun functioneren op de werkvloer. Een intern onderzoek wees Ferdinandusse aan als de vermoedelijke auteur, maar die zou pas onlangs, op ironische toon, een bekentenis afleggen. De aﬀaire, zo schrijft Jansen van Galen, was ‘het einde van de mythe Vrij Nederland’. Het weekblad dat altijd zo hoog van de morele toren blies, bleek nu ‘zelf een poel van duistere praktijken’. Ook in de buitenwereld stuitten de progressieve idealen van Vrij Nederland steeds vaker op de grenzen van de werkelijkheid. Van het geloof dat Nederland met zijn verzorgingsstaat, gedoogbeleid en ontwikkelingshulp een gidsland voor de wereld zou kunnen zijn, was in de jaren tachtig weinig meer over. ‘De tijdgeest waarvan Vrij Nederland de heraut was, keerde zich nu tegen het blad,’ concludeert Jansen van Galen, en aangezien ‘een nieuwe VN niet werd ontwikkeld’, was de afgang die volgde even tragisch als voorspelbaar.

Bolhoed

Als iemand in Nederland nul aﬃniteit had met het linkse levensgevoel van de jaren zestig en zeventig, dan was het Harm van Riel (1907-1980). De langjarige fractievoorzitter van de VVD in de Eerste Kamer (1958-1976) stond bekend als de

16emb030z096 96

rechtsbuiten van het Nederlandse liberalisme en gold – mede dankzij zijn bolhoed, driedelig pak, kettinghorloge en Drents accent – als iemand die haaks stond op alles wat modern en vooruitstrevend was. Historicus en voormalig VVD-parlementariër Mark Verheijen schreef een biografische schets van Van Riel, die volgens de ondertitel in de eerste plaats ‘een rechtse provo’ was. Maar uit het boek blijkt dat je evengoed zou kunnen spreken van een rechtse visionair. Zo memoreert Verheijen dat Van Riel al in 1957 grote vraagtekens zette bij de Europese integratie. Een paar jaar later sneed hij als een van de eersten het migratiethema aan: het toelaten van gastarbeiders diende volgens Van Riel te worden beperkt. In 1968 voorspelde hij dat de VVD ooit ’s lands grootste partij zou worden en in 1970 pleitte hij voor de invoering van het referendum: om zo ‘de zwijgende meerderheid’ een stem te geven. Ook was Van Riel van meet af aan overtuigd van de electorale wervingskracht van het jeugdige Tweede Kamerlid Hans Wiegel, wiens mentor hij werd. Voorwaar, er zijn politici die minder vaak raak schoten.

Slordigheden

‘Actie! Idealen worden werkelijkheid. Links aan de macht. Alles mag en overal wordt over gediscussieerd.’ Zo beginnen Erik Somers, Paul Brood en René Kok hun Grote Jaren 70 Boek. We kennen het drietal van Het Grote Jaren 50 Boek (2012) en Het Grote Jaren 60 Boek (2014), maar helaas is de succesformule niet helemaal consequent doorgetrokken. Dat wil zeggen: de zorgvuldig geselecteerde foto’s (een kleine vierhonderd) zijn opnieuw een lust voor het oog, maar aan de bijschriften lijkt ditmaal minder aandacht te zijn besteed. Ze rammelen aan alle kanten. Een kleine greep: de beroemde foto waarop Jan en Karina Wolkers poseren voor een reportage in Panorama dateert niet uit ‘circa 1972’, maar uit 1967. Joop Glimmerveen deed in 1974 niet met de ‘Lijst Glimmerveen’ mee aan de Haagse gemeenteraadsverkiezingen, maar als lijsttrekker van de Nederlandse Volks-Unie. De VPRO-serie waarin Dolf Brouwers en meidengroep Luv’ figureerden, heette niet Waldolala maar Het is weer zo laat!. De valhelm voor bromfietsers werd niet in 1971 verplicht, maar in 1975. Ook ondernamen de Sex Pistols nimmer een ‘wereldtoernee’ en traden ze niet in 1976, maar in 1977 op in Paradiso. Misschien is het op een bepaalde manier ook wel passend, al die slordigheden in een boek over een decennium dat niemand zich zal herinneren als stipt en keurig. ←

@RoelofBouwman

ELSEVIER

17-06-16 08:24

BIJLAGE VAN ELSEVIER MEDIA LAB

BESTEMMING

LIMBURG Wonen Werken Leren

LIMBURG IS BOOMING ’s Lands meest bekoorlijke landstreek is een gewilde woonbestemming. Niet alleen voor Randstedelingen, pensionado’s en remigranten, ook voor studenten en werkzoekenden. De lokale economie presteert bovengemiddeld, met een dalende werkloosheid en een overschot aan banen, vooral in bloeiende sectoren als biomedische technologie, chemie, data-analytics, agri-food en logistiek. Lage huizenprijzen, goede scholen en een rijkdom aan natuurschoon maken van het wonen in Limburg een bourgondisch buitenkansje. Reden genoeg om Limburg in het zonnetje te zetten. Bij deze editie van Elsevier Juist vindt u het magazine Bestemming Limburg. Regelmatig verschaft Elsevier Media Lab inzicht in de mooiste, opvallendste en meest gewilde streken en plaatsen van Nederland. Mist u Bestemming Limburg bij uw exemplaar van Elsevier Juist? U kunt het magazine ook lezen op elsevier.nl/bestemming-limburg. ‘WONEN IS HIER BETAALBAAR’

01 ZOMER 2016

Vindt Michiel Dohmen van NVM Limburg BESTEMMING

LIMBURG

BIER AAN DE MAAS Een eeuw Hertog Jan

Wonen Werken Leren

GROEI EN BLOEI

De gouverneur verklaart het geheim van zijn provincie

Lees deze week Bestemming Limburg.

THUISKOMEN!

Waarom wonen in Limburg in de smaak valt Dit is een productie van Elsevier Media Lab

BL COVER.indd 1

02-06-16 15:55

Bent u geïnteresseerd in de advertentiemogelijkheden van vergelijkbare specials, neem dan contact op met Sylvia Hoogendoorn, tel. +31 6 2012 1514. Bestemming Limburg valt buiten de verantwoordelijkheid van de redactie van Elsevier Juist.

BELEEF

TEKST: BRAM HAHN

DE WERELDKEUKEN

VARKENSNEK

Laag en traag boven het houtgestookte vuur

Jord Althuizen zag in Amerika hoe barbecuen ook kan: grote stukken vlees langzaam garen op een laag vuurtje. Nu wil hij Nederland overtuigen van zijn visie

H Jord Althuizen (35) Volgde de hogere hotelschool. Werkte onder meer als chefkok en als culinair eindredacteur van Food Inspiration tot hij in 2010 zijn cateringbedrijf Smokey Goodness begon. Ook is hij eigenaar van The Rough Kitchen, een barbecuerestaurant met vestigingen in Amsterdam, Zaandam en Scheveningen. Daarnaast is hij jurylid bij het RTL 4-programma Grillmasters.

16emb030z098 98

et hoofdkwartier van Smokey Goodness is een kruising tussen een garage en een saloon uit het Wilde Westen. Op een industrieterrein in Delft heeft Jord Althuizen van zijn werkplek een mancave gemaakt: een reusachtige hal, schaars ingericht met oude houten tafels, wanden van kratten en een gietijzeren wenteltrap naar een tussenverdieping met leren banken. En overal staan barbecues opgesteld. Op de vloer zwarte vegen van de houtskool, de lucht ruikt rokerig. Daarmee heb je meteen een twistpunt in het barbecuedebat te pakken: doe je dat op kolen of kan het ook op gas? Althuizen, die wereldkampioen whole hog (een heel varken op de barbecue) werd en met zijn cateringbedrijf op allerlei festivals het ‘echte barbecuen’ presenteert, is niet rechtlijnig. ‘Het kan allebei, alleen zo’n elektrische barbecue, daar snap ik niks van.’ Zijn voorkeur gaat uit naar kolen, of nog beter: een houtgestookt vuur. ‘Wat we in Nederland barbecuen noemen, is eigenlijk grillen. Kort garen, rechtstreeks boven een heel heet vuur. Wat wij met Smokey Goodness doen, is gebaseerd op de Amerikaanse manier. Via mijn Amerikaanse vrouw kwam ik terecht op een foodfestival in een dorpje in Colorado, en ik wist niet wat ik zag: overal van die enorme smokers, waarop vlees urenlang lag te garen bij een lage temperatuur.’ Dat lange garen heeft een functie. ‘Het is ontstaan als een manier om grote stukken goedkoop,

Juist dat spelen met het vuur maakt barbecuen zo leuk

stug vlees mals te krijgen, net zoals wij doen met stoofvlees.’ Inmiddels is het geen noodzakelijke restverwerking meer, maar heeft slow cooking op de barbecue ook zijn intrede gedaan als culinaire stijl. ‘Laag en traag,’ zo vat Althuizen het samen. Het vlees wordt daarbij niet direct boven het vuur gelegd, maar de hitte wordt in een nagenoeg gesloten constructie naar het vlees geleid. ‘Doordat de barbecue dicht is, krijg je ook die rokerige smaak. Dat lukt je niet met een gasbarbecue.’ Moet iedereen dan aan zo’n reusachtige smoker, die niet alleen het uiterlijk maar ook het formaat heeft van een oude stoomlocomotief, om over de prijs nog maar te zwijgen? ‘Welnee, dat hoeft helemaal niet,’ zegt Althuizen ‘Voor een festival als Lowlands komt zo’n enorme smoker goed van pas, er gaat in een weekeinde 2 kuub hout doorheen. Maar thuis kun je prima slow barbecuen met een eenvoudige barbecue. Het enige wat je nodig hebt, is een barbecue met een deksel en schuifjes om de luchttoevoer te regelen.’ En die populaire eivormige barbecues met dubbele keramische wand, die zo gewild en prijzig zijn dat ze uit achtertuinen worden gestolen, zoals Big Green Eggs? ‘Die zijn heel goed, vooral omdat ze heel makkelijk te bedienen zijn. Die dikke wand

ELSEVIER

17-06-16 08:25

GEMARINEERDE, LANGZAAM GEGAARDE VARKENSNEK In de zomer maakt Althuizen graag lechon asado, een Latijns-Amerikaans gerecht met varkensvlees. ‘Varken is zeer geschikt voor op de barbecue omdat het vrij veel vet heeft. Daardoor kan het lang garen zonder dat het uitdroogt. In dit recept krijgt het vlees iets fris en zomers door de kruiden en het limoensap.

INGREDIËNTEN (VOOR CIRCA 3 KILO)

Marinade 30 milliliter olijfolie 2 eetlepels rietsuiker 300 milliliter vers sinaasappelsap sap van 2 verse limoenen 100 milliliter witte rum ½ bos koriander, fijngehakt ½ bos munt, blaadjes fijngehakt 1 eetlepel verse oregano, blaadjes fijngehakt 6 tenen knoflook 2 theelepels gemalen komijn zout en versgemalen zwarte peper naar smaak

Vlees 1 procureur (varkensnek) van 3 kilo Extra benodigdheden - Zeef - Grote injectienaald om marinade in het vlees te spuiten (optioneel) - barbecue met deksel - kernthermometer

Recept uit Smokey Goodness. Het ultieme bbq boek van Jord Althuizen (Uitgeverij Kosmos)

BEREIDING houdt de warmte goed vast en weerkaatst deze, zodat het veel eenvoudiger is om de temperatuur constant te houden.’ Maar juist dat spelen met het vuur maakt barbecuen zo leuk. ‘Als het makkelijk was, zou het geen hobby zijn,’ vindt Althuizen. En als hobbyist ga je je ook verdiepen in de details, tot aan de houtsoort waarop je stookt aan toe. Hout van fruitbomen heeft bijvoorbeeld een zoet aroma. Als je rondkijkt in het zenuwcentrum van zijn bedrijf, lijkt barbecuen nog steeds een uiterst mannelijke carnivore aangelegenheid te zijn. Toch verandert er wel wat: het is niet alleen maar machogedrag en kilo’s vlees op het vuur. Er gaan ook steeds vaker groenten op het rooster. ‘Vegetariërs zijn welkom bij mij. Pompoen kun je heel mooi garen in de as, en ook knolselderij en biet laten zich goed bereiden op de barbecue.’ Maar toch, zegt Althuizen: ‘Dat dogma van mannen, vuur en vlees, doorbeek je nooit.’ ←

@BramHahn

Voorbereiding 1 uur, marineren 2 uur, garen 5 à 6 uur Maak de marinade door alle ingrediënten te mengen en laat haar een half uur trekken. Giet de helft van de marinade door een fijne zeef. Vul de injectienaald met de gezeefde marinade en injecteer het vlees om de 2 centimeter. Leg het vlees in de rest van de ongezeefde marinade. Hebt u geen injectiespuit, gebruik dan alle marinade om de procureur in te leggen. Laat maximaal

2 uur in de ijskast trekken. Bereid intussen de barbecue voor. Zet een gasbarbecue op 140 graden Celsius en laat in geval van een houtskoolbarbecue de kolen goed uitbranden zodat er een rustig, getemperd vuurtje ontstaat. Haal het vlees uit de marinade, laat uitlekken en kruid licht met zout en peper. Leg de procureur op het rooster, schuif als het kan

de kolen een beetje op zij zodat het vlees niet direct boven de felste hitte ligt. Steek een kernthermometer in het vlees en gaar het 5 à 6 uur tot het een temperatuur heeft bereikt van 80 graden Celsius. Haal het vlees voorzichtig van de barbecue en snijd in plakken of pluk het in grove stukken. Het is heerlijk met bonen, witte rijst en maissalsa.

ELSEVIER

16emb030z099 99

17-06-16 08:25

XXX BELEEF

TEKST: TEKST: CARLA XXX JOOSTEN FOTO: XXX

LEVEN IN BEELD HANS WIEGEL

Marco Bakker

Hij is al jaren weg uit de actieve politiek, maar zijn heldere meningen worden immer gehoord. De voormalige leider van de VVD kijkt nog geregeld recht in de televisiecamera. Op 16 juli wordt hij 75. Wiegel is gelukkig in Friesland, waar hij in 1982 commissaris werd

ANP

Hans Wiegel, geboren in 1941, wordt in 1963 lid van de VVD. Van zijn studie politieke wetenschappen voltooide hij alleen het kandidaats. Vier jaar na zijn entree in de VVD wordt hij al Kamerlid. Zijn heldere oneliners doen het goed. Wiegel spreekt de taal van de gewone man. Hij weet wat er leeft. Niet alleen doordat hij De Telegraaf spelt, maar ook doordat hij er aardigheid in heeft om met mensen te praten: hoog of laag in de boom. Hij luistert echt naar ‘de mensen in het land’. Zijn ster rijst en in 1971 wordt hij fractievoorzitter en daarmee VVD-leider.

100

16emb030z100 100

1972: ‘Rechtse bal’ en beste communicator

Cor Mulder/ANP

1967: Kamerlid

1975: De drie H’s

Wiegel ontpopt zich tot boegbeeld van rechts Nederland. De linkse pers noemt hem een ‘rechtse bal’. Wiegel geniet van de polarisatie en wakkert die aan: politieke strijd noemt hij essentieel. Legendarisch is zijn opponeren tegen toenmalig PvdA-leider Joop den Uyl. In een verkiezingsdebat in 1972 in Groningen zegt Wiegel wijzend naar Den Uyl: ‘Sinterklaas bestaat, daar zit hij, achter de tafel.’ PvdA’ers geven toe: van Wiegel is niet te winnen. Hij heeft altijd de lachers op zijn hand.

Met partijvoorzitter Haya van Someren (tweede van rechts) en fractievoorzitter in de senaat Harm van Riel (gezeten rechts), runt Hans Wiegel de VVD: de drie H’s. Die omschrijving slaat op hun voornamen, maar vooral op de VVD als partij van ‘halen, hebben en houden’ zoals politieke tegenstanders zeggen. Van Riel, machtig achter de schermen, wil de VVD omvormen tot echte volkspartij. Zijn leerling Wiegel fikst het. Hij ontpopt zich van volkstribuun tot electoraal kanon in het ontzuilende Nederland. Over Van Riel verscheen onlangs een biografie die wordt besproken op pagina 94.

ELSEVIER

17-06-16 08:23

XXX

TEKST: XXX FOTO: XXX

1980: Tragiek

Marco Bakker

ANP

Zijn kinderen zijn nog maar vijf en drie jaar oud als Wiegels vrouw Jacqueline in 1980 met haar auto verongelukt. Als hij tijdens een televisiedebat een vraag krijgt over het weduwen- en wezenpensioen barst Wiegel in huilen uit. Het vormt mede zijn imago als man van het volk. De liberaal vindt nieuw geluk bij Marianne, de zus van zijn eerste vrouw, met wie hij in 1982 trouwt. Het wordt ook het jaar dat de zo jong begonnen politicus het Binnenhof verlaat om commissaris van de Koningin te worden in Friesland. Het noodlot treft de familie in 2005 opnieuw als ook Marianne een auto-ongeluk niet overleeft.

1977: Vicepremier

Ruud Hoff/ANP

Het moest het jaar worden van het tweede kabinet-Den Uyl, maar na ellenlange onderhandelingen loopt die formatie spaak. De VVD is buiten beeld gebleven, tot Wiegel en CDA-leider Dries van Agt in Den Haag gaan eten in Le Bistroquet en Wiegel een fotograaf dat moment laat vastleggen: in een mum van tijd is het kabinet-Van Agt/Wiegel geboren en flankeert Wiegel koningin Juliana als vicepremier en minister van Binnenlandse Zaken. Hij staat ontspannen in het leven. Als minister vertrekt hij geregeld ’s middags naar huis. Wiegel leest selectief, maar weet waarover hij het heeft.

Wiegel keert in 1995 terug in Den Haag als senator. In 1999 schiet hij daar de droom van D66 aan duigen. De partij regeert sinds 1994 met PvdA en VVD in paarse kabinetten en wil een ‘kroonjuweel’ verzilveren: invoering van het (correctief) referendum. Wiegel spreekt over aantasting van de parlementaire democratie. Zijn stem geeft de doorslag: het wetsvoorstel van PvdA-minister Bram Peper (Binnenlandse Zaken) haalt het niet. Het leidt tot een kabinetscrisis: premier Wim Kok (PvdA) biedt het ontslag van zijn kabinet aan, maar komt daar drie weken later op terug. Wiegel haalt met zijn ‘Nacht van Wiegel’ – de stemming is om 1.30 uur – de geschiedenisboekjes. Zijn vrouw heeft hem de boodschap doen toekomen: ‘Poot “strak” houden, anders kom je er vanavond niet in.’

@ElsevierDenHaag

Marcel Antonisse/ANP

1999: Tegen het referendum

ELSEVIER

16emb030z101 101

101

17-06-16 08:23

TEKST: FLOORTJE GUNST

SAILORS FOR SUSTAINABILITY

Een sprong in het duurzame diepe

AMSTERDAM Atlantische Oceaan

Stille Oceaan

Indische Oceaan

Bedrijfskundig ingenieur Ivar Smits en advocaat Floris van Hees varen deze zomer uit met het klassieke zeilschip LuciparaÂ². Tijdens hun vijf jaar durende zeilreis rond de wereld gaan ze op zoek naar slimme oplossingen voor duurzaamheidsproblemen

102

16emb030z102 102

ELSEVIER

17-06-16 08:31

Olivier Middendorp

Ivar Smits (links) en Floris van Hees op de voorplecht van de LuciparaÂ˛

16emb030z103 103

17-06-16 08:31

LUCIPARA2

Erwin Berkhout

Lengte: 14,20 meter Breedte: 3,90 meter Diepgang: 2 meter Gewicht: 20 ton Rompvorm: S-spant Bouwjaar: 1965 Scheepswerf: J. van der Molen & Zonen, Zaandam

‘E

r is altijd wel een reden om niet te gaan. Soms moet je een sprong in het diepe wagen,’ zegt Ivar Smits (41). Trots loopt de bedrijfskundig ingenieur over het dek van zijn klassieke zeilschip Lucipara2 dat in de Amsterdamse Sixhaven ligt. ‘Tijdens onze zeilvakantie in Noorwegen afgelopen zomer hebben Floris en ik besloten om de zeilreis waarvan we al langer droomden nu echt te gaan maken.’ Smits heeft dan net een promotie aangeboden gekregen bij AkzoNobel, waar hij als manager van de duurzaamheidsafdeling werkt. ‘Dat was natuurlijk een prachtige kans. Toch heb ik die laten schieten. De vrijheid lonkte.’ Smits draagt een donkerblauw pak, overhemd en slippers. Zijn nette schoenen staan naast het stuurwiel. Hij heeft die ochtend een presentatie gegeven over zijn zeilreis bij advocatenkantoor Cliﬀord Chance in Amsterdam. Daar werkte zijn partner Floris van Hees (37) tot vorig jaar als advocaat. Behendig klimt Smits

104

16emb030z104 104

de kajuit in om de ‘salon’ te laten zien. Dat is het sluitstuk van een grondige renovatie van de stalen tweemaster. De komende vijf jaar zullen Smits en Van Hees met de 14 meter lange Lucipara2 de wereld rondzeilen. Tijdens hun reis gaan ze op zoek naar slimme oplossingen voor duurzaamheidsproblemen. ‘We willen een soort varend kenniscentrum worden op het gebied van duurzaamheid,’ zegt Van Hees. De afvaart had een lange aanloop. Smits, die al zijn hele leven zeilt, kocht ‘de stoere stalen verschijning’ in 2004. ‘Ze was duidelijk in staat van benodigd onderhoud. Maar ik had niet voorzien dat de renovatie zo ingrijpend zou zijn. Eigenlijk zijn alleen de romp en de masten nog origineel,’ zegt hij. Dieptepunt was de eerste winter dat Smits het schip in zijn bezit had. ‘Met hulp van mijn vader en vrienden heb ik het schip tot de romp afgebroken. De kluslijst werd langer en langer. Nieuwe tegenvallers dienden zich continu aan.’ Zo bleek bij het weghalen van een kleine roestplek dat er een gat in

Ontwerper: Alan H. Buchanan Watertank: 800 liter Diesel tank: 350 liter Masten: 2 Zeilen: Grootzeil (43 m2), Middenzeil (16 m2), Genua (35 m2), Stormfok (20 m2), Gennaker (100 m2) Maximale snelheid: 10,2 knopen

de romp zat. ‘Dat betekende dat we álle roestplekken moesten nalopen om eventuele gaten dicht te lassen.’ Het teakhouten dek en de motor moesten worden vervangen, de verstagingen vernieuwd en de kajuitopbouw moest gemoderniseerd. Na de eerste kluswinter was het geld op en besloot Smits zijn auto en appartement in Hilversum te verkopen en op de boot te gaan wonen. Ook de jaren die volgden, stonden in het teken van de renovatie van de Lucipara2. Tussen het klussen door zeilde Smits naar de Waddeneilanden en op het IJsselmeer. Een concreet plan had hij bij aankoop van het schip nog niet. ‘Van jongs af aan wilde ik graag een schip hebben om een wereldreis mee te kunnen maken of om op te wonen. De Lucipara2 was voor beide doeleinden geschikt.’ Het zeiljacht, een Engels ontwerp, is in 1965 gebouwd door een Zaanse scheepswerf die is gespecialiseerd in de bouw van stalen sleepboten. Bij hoge uitzondering bouwde de werf een zeilschip, eveneens van staal. Het idee voor een lange zeilreis begon vorm te krijgen toen Smits in 2012 Van Hees leerde kennen via een gezamenlijke vriend. Smits: ‘Ik ben niet het type solozeiler. Maar een partner vinden die ook in is voor een lange zeilreis viel niet mee.’ Van Hees, deels opgegroeid in Zwitserland, had wel oren naar een wereldreis. Tijdens de eerste gezamenlijke vakantie, vlak na Kerst, zeilden de twee met de Lucipara2 naar Terschelling. Smits: ‘Het was ijskoud. Maar Floris doorstond het winterzeilen goed.’ Hij wijst naar het houtkacheltje dat in de salon van het schip staat. Aan de wand erachter prijken Delfts blauwe tegels. Naast de kachel hangt een net met houtblokken. ‘We zijn

ELSEVIER

17-06-16 08:31

Boven: De Energy Academy op het eiland Samsø, Denemarken Onder: Windturbines voor de kust van Samsø, een van de bestemmingen van Ivar Smits en Floris van Hees

nu een stuk beter bestand tegen de kou. De kachel brandt prachtig.’ Van Hees had weinig zeilervaring en volgde een aantal cursussen bij zeilschool De Zeezeilers van Marken. Hij hielp Smits met de laatste klussen aan boord. Smits: ‘Soms stond Floris tijdens een conference call met een cliënt de salon te schilderen.’

Recycling

De zeilers, die zichzelf sailors for sustainability noemen, hebben een duidelijk doel voor ogen. Van Hees: ‘We willen met onze wereldreis iets bijdragen. Daarom gaan we op zoek naar initiatieven die gericht zijn op nieuwe vormen van energieopwekking, recycling en alternatieve geldsystemen. We willen laten zien dat de oplossingen voor duurzaamheidsproblemen al voorhanden zijn.’ De kunst is volgens Van Hees om die op grote schaal te verspreiden. ‘Wij zijn ervan overtuigd dat een duurzame toekomst bestaat. Onze generatie moet die gaan vormgeven.’ Naast hun voorliefde voor zeilen, delen de zeilers een aanstekelijk enthousiasme en optimisme. Smits en Van Hees hebben nu al een lijst met twintig projecten die ze onderweg zullen bezoeken. Een van de eerste bestemmingen is het Deense eiland Samsø

‘Wij geloven er heilig in dat een duurzame toekomst bestaat. Onze generatie moet die gaan vormgeven’ voor de kust bij Kopenhagen. Het eiland met ruim vierduizend inwoners is sinds een aantal jaar volledig energieonafhankelijk. Samsø produceert eigen stroom met oﬀshore en onshore windturbines, een strocentrale en zonnecollectoren. De productie is hoger dan het eiland nodig heeft. De overtollige energie exporteert het eiland naar het vasteland. Van Hees: ‘Bijzonder is dat de inwoners vanaf het begin zijn betrokken bij het project. Waarom zou je niet op meer plaatsen een

energieonafhankelijke gemeenschap kunnen creëren?’ De zeilers, beide met een achtergrond in het bedrijfsleven, hebben een nuchtere, praktische kijk op het thema duurzaamheid. ‘Duurzaamheid en winst maken sluiten elkaar niet uit. Integendeel. Ze gaan juist heel goed samen. Voor elke alternatieve vorm van bijvoorbeeld energieopwekking is een verdienmodel nodig,’ zegt Smits. ‘Ondernemers die innovatief zijn en inspringen op duurzame oplossingen, kunnen daarmee geld verdienen.’ Voordeel van hun achtergrond is volgens Smits en Van Hees dat ze het thema van hun reis ‘met een zakelijke blik’ kunnen benaderen. Van Hees: ‘We zijn in staat om kritische vragen te stellen en weten hoe we draagvlak kunnen creëren onder ondernemers om daadwerkelijk verandering te bewerkstelligen.’ Zelf proberen de zeilers zo veel mogelijk hun eigen energie op te wekken aan boord. Op het achterdek van de blauwe tweemaster is een windvaan gemonteerd. Die kan het schip tijdens lange afstanden op koers houden. In tegenstelling tot een stuurautomaat, die veel stroom verbruikt, werkt de vaanbesturing op de kracht van de wind. Op de voorplecht is een zonnepaneel ingebouwd. Smits: ‘In de kajuit liggen er nog twee. Die kunnen we als losse onderdelen op het dek leggen.’ Hij loopt naar binnen. Achter in het schip ligt een elektrische buitenboordmotor, bedoeld voor de bijboot. Smits laat de kapiteinshut zien en opent de inbouwkasten. ‘Nu hangen daar nog overhemden en pakken, die hebben we straks niet meer nodig.’ Zonder veel moeite hebben Smits en Van Hees hun huis, auto en baan opgegeven. Smits: ‘Velen zijn er tegenwoordig aan gewend om veel geld, maar weinig tijd te hebben. Mensen houden het liefst vast aan bestaande zekerheden. Het geeft ons juist een zeker gevoel dat we niet vastzitten aan een hypotheek.’ Ze zijn klaar voor vertrek, net als hun meest waardevolle bezit, de Lucipara2. ← Volg de reis van Floris en Ivar op www.sailorsforsustainability.nl

@FloortjeGunst ELSEVIER

16emb030z105 105

105

17-06-16 08:31

BELEEF

TEKST: IRENE START ILLUSTRATIE: KATHRYN RATHKE

BOEKEN

BOEK VAN DE MAAND non-fictie

Een keuze uit veelbelovende boeken die net zijn verschenen of binnenkort zullen verschijnen BOEK VAN DE MAAND fictie

SCÈNES UIT EEN HUWELIJK

Dertig jaar getrouwd, twee kinderen, een hond en een huis in een buitenwijk. Thomas en Mary hebben het voor elkaar, zou je denken. Maar ze leiden ieder een eigen leven, bemoeien zich nauwelijks nog met elkaar. Het huis is opgedeeld in twee domeinen. Het einde van het huwelijk lijkt in zicht, maar de knoop doorhakken, doen ze niet. Want voldoende redenen om uit elkaar te gaan, lijken er niet te zijn. De al decennia in Italië wonende Britse schrijver Tim Parks ontleedt in zijn zeventiende roman hoe de twee langzaam uit elkaar drijven. Hij kiest steeds een ander perspectief. De lezer ziet door de ogen van familie, vrienden, buren, minnaressen en de kinderen hoe pijnlijk de neergang van een relatie kan zijn.

Tim Parks: Thomas en Mary. Over een liefde, De Arbeiderspers, 352 pagina’s, € 19,99 ←

ALLE REMMEN LOS ’s Nachts gaan bij P.F. Thomése alle remmen los. Dan schrijft hij over van alles, zoals te merken is in deze verzamelde stukken. Thomése hekelt de moderne ‘aanwezigheidsmanie’: met dank aan sociale media is iedereen zijn eigen nieuwskanaal en praat mee over echt alles. Om meningen zit deze auteur zelf ook niet bepaald verlegen: hij vindt van alles over marketing, autobiografisch schrijven, roem en Knut Hamsun. Onderhoudend, soms theatraal, maar nergens vervelend.

P.F. Thomése: Verzameld nachtwerk, Atlas Contact, 270 pagina’s, € 19,99 ←

Reis van een bestseller Maart 2015: A Little Life van Hanya Yanagihara verschijnt in de Verenigde Staten. September 2015: Shortlist Man Booker Prize. September 2015: Longlist National Book Award. Oktober 2015: Shortlist National Book Awards. April 2016: Shortlist Baileys Women’s Prize for Fiction. April 2016: Nederlandse vertaling Klein leven komt uit bij Nieuw Amsterdam.

TIP

SURFROMANTIEK De Amerikaanse journalist William Finnegan surft al sinds zijn jeugd. Hij woonde als tiener in de jaren zestig in een achterstandswijk van Honolulu waar raciale spanningen aan de orde van de dag waren. De blanke William kreeg pas respect toen hij de golven wist te bedwingen. Toen Finnegan als journalist in de jaren tachtig een artikel schreef over de surfscene van San Francisco, wist hij niet goed hoeveel hij prijs wilde geven. In deze literaire memoires durft Finnegan wel openhartig te zijn over zijn levenslange obsessie. In de Verenigde Staten is het boek al vergeleken met Into the Wild van Jon Krakauer. De Britse schrijver Geoﬀ Dyer zag in The Guardian trekjes van een jonge James Salter. Avonturenboek vol humor en kameraadschap, zowel geschikt voor surfers als minder sportieve types. William Finnegan: Primitieve dagen, Prometheus, 464 pagina’s, € 19,95 ←

MENTAAL WEERBAAR

Het overlijden van Muhammad Ali (1942-2016) deed in juni tal van beroemdheden in de pen klimmen – van Barack Obama tot Mike Tyson. Marc Hendrickx, die eerder boeken schreef over Elvis Presley en Leonard Cohen, werkte drie jaar aan deze biografie over Ali, ofwel Cassius Marcellus Clay. Hij beperkt zich niet tot Ali’s bokscarrière, maar schrijft ook over zijn leven buiten de ring. Centraal staan Ali’s mentale weerbaarheid en de obstakels die hij moest overwinnen. Marc Hendrickx: Muhammad Ali, Xander Uitgevers, 280 pagina’s, € 19,99 ←

16emb030z106 106

17-06-16 08:23

Kannetjes van Aldo

ls jonge designstudent wilde ontwerper Aldo Bakker (44) niet echt deugen. Hij stopte met de eerste opleiding, toen met zijn tweede, daarna ook met zijn derde. Hij hield het uiteindelijk nooit langer dan acht maanden vol op een designopleiding. Toen probeerde hij het op een andere manier: hij leerde het vak in het Utrechtse atelier van ontwerper Willem Noyons, een echte ambachtsman. Na acht jaar van geduldig werken en polijsten van zilveren lepels en kommen was hij klaar om voor zichzelf te beginnen. In dit overzichtswerk vertellen de Amerikaanse designjournalist Alice Rawsthorn van The New York Times en NRC-journalist Hans den Hartog Jager smakelijk over

Bakkers wonderlijke carrière. Zijn oeuvre bevat een groot aantal ontwerpen van servies, oliekannetjes, banken, krukjes, karaﬀen en vazen, meestal in kleine oplage gemaakt door gespecialiseerde vaklieden. Objecten die hij altijd met dezelfde zorg en precisie heeft ontworpen, maar waarvan niet altijd in één oogopslag duidelijk is wat ze precies moeten voorstellen: sculpturen of gebruiksvoorwerpen. Veel werk is van porselein, maar ook koper en glas zijn belangrijke materialen. Het grote publiek leerde Bakker kennen dankzij zijn krukje 3dwn1up uit 2010-2011 en zijn koﬃeen theeset Fluidité uit 2014. Welke materialen Bakker ook kiest, zijn werk is altijd prachtig van vorm en van een grote schoonheid. Voor dit boek zijn alle objecten al even esthetisch gefotografeerd, door Erik & Petra Hesmerg. Het ontwerp van het boek hield Aldo Bakker in eigen hand, met supergestileerd resultaat. ←

Hans den Hartog Jager & Alice Rawsthorn: Aldo Bakker (nai010, € 34,95)

5 VRAGEN AAN... LIZE SPIT Lize Spit Geboren: 1988 in Viersel in België. Boeken: Het smelt (2016), verschenen bij Dasmag. Verkocht meer dan 60.000 exemplaren, vooral in Vlaanderen

1. Stad of platteland? ‘Ik ben graag in de grote stad. Maar als ik kinderen krijg, zie ik ze het liefst opgroeien op het platteland. In een kleine gemeenschap voel je je beschermd. Natuurlijk zijn er ook nadelen: mensen weten alles van elkaar en je krijgt al snel een stempel opgedrukt.’

3. Waar gaat Het smelt over? ‘In mijn roman experimenteren jongeren uit het dorp, seksuele ontluiking hoort erbij. Dat op drift zijn, fascineert me. In mijn roman is er een familiegeheim. Een vrouw keert als dertigjarige terug naar het platteland en neemt wraak voor iets wat in het verleden is gebeurd.’

2. Viersel ‘Mijn roman speelt zich er af, en ik ben er opgegroeid. Een Vlaams dorp met 1.200 inwoners en alle jongeren zijn lid van de jeugdbeweging, ik vroeger ook. Elk najaar organiseert de jeugdbeweging een markt, ik kom dan nog altijd, en voor familiebezoek.’

4. Welke schrijvers inspireren je? ‘Mijn boek werd in recensies vergeleken met Wolkers’ Terug naar Oegstgeest en De avonden van Reve, schrijvers die ik nog wil gaan lezen. In aanloop naar mijn debuut heb ik expres weinig gelezen, enkele debuten uitgezonderd.’

5. Franca Treur kreeg veel commentaar na haar debuut Dorsvloer vol confetti over een gesloten Zeeuwse gemeenschap. Hoe is er in Viersel op jouw boek gereageerd? ‘Ik meng feit en fictie. Sommige personages zijn herkenbaar, zoals de dame die een snoepwinkel runt en eten van over de datum verkoopt. In het begin zag ik zelf daar het gevaar wel van in. Maar mensen in een dorp zijn ook trouw, iedereen heeft mijn boek gekocht. Mensen waren bang dat ze erin zouden voorkomen, maar er zijn er ook zeker een paar die het hebben gekocht in de hoop dat ze erin zouden voorkomen.’ ←

@Irene_Start ELSEVIER

16emb030z107 107

107

17-06-16 08:23

ÖLÜDENIZ, TURKIJE Ölüdeniz betekent letterlijk dode zee. Die naam dankt het plaatsje aan de Turkse Rivièra aan de enorm kalme zee. Zelfs tijdens een heftige storm is deze lagune een oase van rust. Het lange zandstrand ligt pal naast een groen en weelderig nationaal park, en de berg Babadag˘ zorgt voor een prachtige schaduw over de aquamarine en turquoise zee. Niet voor niets is het strand een zogenoemde Blauwe Vlagstrand (milieukeurmerk) en staat het dikwijls in de top-vijf van de mooiste stranden ter wereld.

108

16emb030z108 108

ELSEVIER

17-06-16 08:32

ZOMERPARELS

PRODUCTIE: JETTE VAN EXTER

BURANO, ITALIË Door de combinatie van de felgekleurde huisjes en hun weerspiegeling in het groene water is Burano een plek die je een keer gezien moet hebben. Het eiland in de lagune van Venetië staat bekend om het hoogwaardige kant, dat vaak buiten door de vrouwen wordt gemaakt. In het midden van het eiland staat de kerk San Martino, die dateert uit de zestiende eeuw. Wandel langs het water, breng een bezoek aan het kantmuseum Museo del Merletti di Burano, en zie ’s avonds de vissersmannen thuiskomen.

OPPERBESTE BESTEMMINGEN Je hoeft echt niet zo ver te reizen om de wereld te ontdekken. Prachtige stranden, pittoreske dorpjes en azuurblauwe zeeën genoeg, allemaal op een paar uurtjes rijden of vliegen

KAMPEN, DUITSLAND Op het noordelijkste eiland van Duitsland, Sylt, ligt Kampen. Het waddeneiland, vlak bij Denemarken, wordt wel de ‘Koningin van de Noordzee’ genoemd vanwege de diversiteit in landschappen. Je vindt hier zo’n 40 kilometer aan strand; met aan de oostkust de Waddenzee en aan de westkust de Noordzee. Hier ligt het strand van Kampen, dat als een van de mooiste Duitse stranden wordt gezien. Mis de prachtige zonsondergang bij het Rote Kliff niet!

16emb030z109 109

17-06-16 08:32

RONDA, SPANJE In een bergachtig gebied in Andalusië ligt het van oorsprong Keltische stadje Ronda. De pittoreske stad wordt gekenmerkt door de rivier Guadalevín, die Ronda in tweeën splitst en een diepe, imposante kloof heeft uitgesneden, Tajo de Ronda. Met daaroverheen drie beroemde bruggen, waaronder de Puente Viejo (oude brug) die uit 1616 dateert. Ronda staat bekend om de dramatische glooiingen en het indrukwekkende uitzicht. Ernest Hemingway en Orson Welles woonden lange tijd in Ronda, en beschreven de schoonheid van de stad meer dan eens.

HIDDEN SECRETS Benieuwd naar meer verborgen bestemmingen? Die vind je in onze reisgids Hidden Secrets. Hierin verzamelden we de leukste insiderstips voor onbekendere steden, verborgen adresjes voor bekende steden, handige apps en nog veel meer. Met tips voor onder meer: Porto, Kopenhagen, Turijn, Hamburg en Lille. Hidden Secrets ligt nu in de winkel. Je kunt de reisgids ook online bestellen (€ 8,95) via www.elsevierjuist.nl/hiddensecrets

110

16emb030z110 110

ELSEVIER

17-06-16 08:32

KYNANCE COVE, ENGELAND Indrukwekkende kliffen, die zijn gevormd door de woeste Atlantische Oceaan, kenmerken Kynance Cove. Door het contrast tussen de ruwe klif en het witte strand en de turquoise zee is dit een van de mooiste plekken van het Engelse Cornwall. Kynance Cove is niet alleen een aanrader voor wie lekker op het strand wil luieren, je kunt in het gebied ook erg mooie wandelingen maken â&#x20AC;&#x201C; zowel lang als kort. â&#x2020;?

ELSEVIER

16emb030z111 111

111

17-06-16 08:32

BELEEF

TEKST: ARTHUR VAN LEEUWEN

Luuk van Kaathoven

Delicate sc hoonheid: een Siata D aina Sport 140S uit 19 52

THE FAST LANE

SCHOONHEDEN UIT DE BOERENSCHUUR Paleis Het Loo is op 2 en 3 juli het decor van het twaalfde Concours d’Élégance, het fraaiste klassiekerevenement van het land. Met exclusieve pronkstukken, sprintwedstrijdjes tussen historische sportauto’s, een parkeerplaats vol young-timers, en vooral veel verhalen

De Cadillac waarin prin ses Wilhelmina reed na haar troonsafstan d in 1948

Eén regel die alle deelnemers kennen luidt: winnen mag maar één keer 112

16emb030z112 112

ouwjaar 1937 en maar 21.881 kilometer op de teller? Met die auto moet iets raars aan de hand zijn. Het gaat om een Cadillac Convertible Sedan serie 65, model 1938, sinds kort opgenomen in de collectie van Paleis Het Loo. Het was de auto waarin prinses Wilhelmina zich na haar troonsafstand in 1948 zou laten vervoeren, van 1949 tot in 1953. Daarna reed de auto tot eind jaren zestig rond in Den Haag, om daarna in bezit te komen van verschillende Amerikaanse verzamelaars. Een telefoontje in oktober 2015 van een handelaar uit de Verenigde Staten naar het Louwman Museum in Den Haag zorgde voor opwinding op Het Loo, en na een uitgebreide controle ter plekke op de authenticiteit, kon op 20 januari dit jaar de conservator de oude auto van Wilhelmina weer parkeren voor de stallen van Het Loo. Kort daarop stuurde General Motors een bericht voor fijnproevers: de auto was in 1937 al eens verscheept om mee te pronken op de Salon d’Automobile in Parijs. Zo maakte de Cadillac van Wilhelmina dus meer zee- dan landmijlen. De auto van Wilhelmina is een van de vele bijzondere automobielen op het twaalfde Concours d’Élégance, traditiegetrouw in de tuinen van Paleis Het Loo te Apel-

doorn. Honderden auto’s staan daar, met evenzovele, soms bizarre verhalen. Tot dit jaar had het klassiekerfeest tweejaarlijks plaats, maar organisator ClassicEvents wil het voortaan jaarlijks vieren. Net als de wereldberoemde voorbeelden van Pebble Beach in Californië, het Britse Goodwood en Villa d’Este aan het Comomeer. Zo’n concours is van origine een catwalk van exclusieve, nieuwe automobielen voor de happy few. Met als hart van het evenement de uitverkiezing van de auto met het mooiste design. Ook het concours in Apeldoorn kent die traditie. Uit tachtig internationale kandidaten kiest een deskundige jury de grootste schoonheden. ‘De winnaar moet allereerst een elegante auto zijn, en dat moet je beoordelen naar de automode uit het betreﬀende tijdperk,’ licht juryvoorzitter Wim Oude Weernink (68) toe: ‘Het is niet voor niets een concours d’élégance, dus een Lelijke Eend zal het niet worden.’ Belangrijk is dat het design van de auto nog steeds conform de tijd van herkomst is, dat er niets ‘is gemodificeerd’. Daarnaast wacht de jury een precies werkje: het controleren van de historie, de nummers van chassis en motor. ‘Maar,’ zegt Oude Weernink, ‘de staat als zodanig is niet doorslaggevend, de auto moet vooral een vertegenwoordiger van erfgoed zijn.’ Om geen appels met peren te vergelij-

ELSEVIER

17-06-16 08:24

Luuk van Kaathoven

ken, zijn er allerlei klassen met een eigen winnaar, zoals ‘Pioneer Cars up to 1914’, ‘Interbellum Sports Cars & Tourers’ en ‘Coachwork post 1945’. Ook zijn er klassen voor afzonderlijke merken, zoals de ‘60 years Dino Ferrari’. Toch: elk concours wijst die ene, unieke ‘best of show’ aan. In 2014 won een Hispano Suiza uit 1929. Eén regel die alle deelnemers kennen luidt: winnen mag maar één keer.

Boven: Showtime voor Paleis Het Loo: tachtig klassiekers strijden om de schoonheidsprijs

Icoon

Een wel zeer delicate deelnemer is de Siata Daina Sport 140S uit 1952 – met techniek van Fiat, getuned door Siata en een carrosserie van ontwerper Bertone. Midden jaren negentig al kreeg eigenaar Hans Ribbens het helemaal te pakken van het idee om een van de slechts zes gebouwde exemplaren voor het nageslacht te bewaren in zo origineel mogelijke staat. Dat was nog nooit gedaan. ‘Voor mij,’ zegt Ribbens, ‘is de Siata Daina een icoon, een auto zoals een kind die eenvoudig en spontaan tekent. Het is een kleine, lichte auto bedoeld om mee te racen, maar ook een beetje als underdog, voor de kleine man. Dat vond ik inspirerend.’ Het zou twintig jaar van ‘bloed, zweet en tranen’ duren: euforie over een geslaagde speurtocht naar een origineel onderdeel, vertwijfeling over en het toch gelukte herstel van een scheur in het motorblok met hulp van vakmensen, een restauratie door het legendarische Carrozzeria Touring Superleggera in Milaan, plus een dramatisch moment toen de motor het twee jaar geleden begaf op weg naar Het Loo. Het Britse magazine Classic Cars wijdde een uitgebreide reportage aan de ‘epische restauratie’ van deze zeldzame auto. ‘Tja,’ verzucht Ribbens (66), ‘ik ben nu eenmaal een enthousiasteling, ik had er natuurlijk ook een groot huis voor kunnen kopen.’ Internationaal is de tendens om concoursen exclusiever te maken en weer te bestemmen voor een kleine elite rond een boeket peperdure topstukken. Het concours in Apeldoorn wil zich onderscheiden door zich juist te richten op een breder publiek van liefhebbers. Daar zal Renault aan bijdragen, want de importeur haalde uit het museum in Parijs een zeer bijzonder exemplaar: de Type AK, in 1906 de allereerste winnaar van een Formule 1-race op een afgesloten circuit. Ook staat

Links: Snelheidsduivel uit 1934, de Renault Nervasport, speciaal voor het evenement door Renault uit Parijs gehaald

er – destijds een snelheidsmonster – een Nervasport uit 1934. Snel? De Nerva reed op een circuit bij Parijs tijdens een rit van 48 uur gemiddeld 168 kilometer per uur. Daarnaast presenteert Renault de langverwachte nieuwe Alpine Vision, hier nooit eerder te zien. De gooi naar een breder publiek sluit aan bij het gemis van de AutoRai. Die zal er misschien ook nooit meer komen. ClassicEvents lanceert daarom een concours modern, waar hedendaagse automerken hun nieuwste modellen showen. Zo staan er de Fiat 124 Spider, een Cadillac CT6, de eerste SUV van Jaguar en de Model 3 van Tesla. Waarmee een traditie lijkt hervonden: het concours als dé plek waar je de allerlaatste ‘automode’ ziet. Vaste bezoekers van klassiekerevenementen over de hele wereld vormen een internationale nomadenclan. Ze maken hun reis langs een gestold verleden, met telkens toch een surprise als een verloren gegane schoonheid uit een schuur is getoverd, of als een van de grote veilinghuizen weer een topstuk heeft dat aan het zicht was onttrokken. Of als een Amerikaanse handelaar naar Den Haag belt en vraagt: ‘Zeg, was die Cadillac niet ooit van een vroegere koningin van jullie?’ ←

Het Concours d’Élégance was een tweejaarlijks feest, maar zal voortaan elk jaar plaatshebben

@LeeuwenArthur ELSEVIER

16emb030z113 113

113

17-06-16 08:24

TEKST: GERRY VAN DER LIST

SPORT ALS RELIGIE

Sport biedt de mensheid minstens vier zegeningen, maar heeft sport ook de rol van godsdienst overgenomen, zoals wel wordt beweerd? Gerry van der List schreef een lofzang op de verdiensten van sport, zonder overdrijvingen, en zorgt zo voor wat diepgang in deze sportzomer

114

16emb030z114 114

ELSEVIER

17-06-16 08:28

Hoogmis in een overvol stadion

16emb030z115 115

17-06-16 08:28

ANP

Boven: ‘J.C. Superstar‘ Johan Cruijff (1947-2016) Onder: Brengt Dafne Schippers straks Nederland in vervoering?

e klap kwam hard aan. Toen op 24 maart dit jaar bekend werd dat Johan Cruijff op 68-jarige leeftijd was overleden, heerste in Nederland een collectief gevoel van verlies. Iedereen begreep dat een Groot Man was heengegaan. Dit besef nam alleen nog maar toe doordat wereldwijd bij zijn dood werd stilgestaan, wat bij een Nederlander praktisch nooit gebeurt. Schrijvers van necrologieën kwamen superlatieven tekort. Uiteraard werd Cruijff een ‘icoon’ genoemd, een aanduiding die tegenwoordig al vrij snel wordt gebruikt. Maar ook termen als ‘koning’ en ‘legende’ vielen, en vanzelfsprekend werd gememoreerd dat de voetballer ‘de verlosser’ als bijnaam had. De krant nrc.next sprak op de voorpagina van ‘J.C. Superstar’, wat eveneens een verwijzing was naar die andere JC. Het Reformatorisch Dagblad vond zulke vergelijkingen dermate ongepast dat de christelijke krant het nodig achtte uit te leggen dat Johan Cruijff toch echt verloor van de dood,

terwijl Jezus Christus deze had overwonnen door te verrijzen. De toekenning van een goddelijke status aan een voetbalspeler zegt iets over het belang van sport in de moderne samenleving. Godsdienstige begrippen komen geregeld voor in de beschouwingen van sportjournalisten. Zo spreken ze over ‘heilig gras’, noemen ze stadions ‘tempels’ en wijzen ze erop dat de extase van supporters tijdens een wedstrijd veel weg heeft van religieuze vervoering. Het is geen toeval dat de secularisering gepaard is gegaan met de opmars van sport, betoogt Ruud Stokvis in een boek met de veelzeggende titel Lege kerken, volle stadions. Sport zou volgens de socioloog – en oud-roeier – tal van functies van religie hebben overgenomen. Duidelijk is in elk geval dat Nederland in de ban is van sport. Als een jonge landgenoot heel bedreven blijkt in het snel rondjes rijden in een raceauto en opeens bij een belangrijk Formule 1-evenement als eerste over de eindstreep komt, vormt dit de volgende dag op het werk het gesprek

Emmanuel Dunand/AFP/ANP

Olympische Spelen in Rio de Janeiro onder wakend oog echte J.C.

16emb030z116 116

17-06-16 08:28

van de dag bij de koﬃeautomaat. In het overzicht van de best bekeken televisieprogramma’s van het jaar eindigen sportwedstrijden steevast bovenaan, waarbij voetbal duidelijk domineert. De Publieke Omroep heeft in deze ‘ultieme sportzomer’ zelfs een groot deel van de talkshows opgeoﬀerd om aandacht te besteden aan sportief vertier. Vermoedelijk in de hoogmoedige veronderstelling dat het Nederlands elftal zich wel even zou plaatsen voor het EK voetbal in Frankrijk. Gelukkig kunnen de Olympische Spelen in augustus in Rio de Janeiro de wanprestaties van de Nederlandse voetballers even doen vergeten. De hoop is vooral gevestigd op Dafne Schippers, de hardloopster uit Utrecht die zich op de sprint kan meten met de wereldtop. Het weekblad Elsevier riep haar in 2015 alvast uit tot ‘Nederlander van het Jaar’. Ook niet-abonnees van het Reformatorisch Dagblad zouden de enorme aandacht en waardering voor sport met enig hoofdschudden kunnen aanzien. De negatieve kwalificatie ‘sportverdwazing’ dringt zich op. Is al die drukte om 22 mannen die achter een bal aan hollen, niet absurd? Zijn er in het bestaan geen zaken van aanmerkelijk hoger belang? En dan valt er nog te wijzen op allerlei missstanden, van hele politiemachten die op de been moeten worden gebracht om veldslagen tussen supporters te voorkomen tot en met het slikken van verboden pilletjes om beter te presteren. De klachten zijn begrijpelijk. Maar ze mogen niet de vele positieve kanten van sport uit het oog doen verliezen. Het bedrijven en het genieten van sport kennen minstens vier

De mens heeft een aangeboren verlangen om te schitteren en anderen te overheersen: megalothymia

– potentiële – zegeningen. Het zet mensen ertoe aan het beste uit zichzelf te halen, draagt bij aan het overdragen van belangrijke waarden en normen, werkt emanciperend voor minderheden en vergroot het gevoel van verbondenheid. Zeker vier redenen dus voor een lofzang.

Excelleren

Francis Fukuyama is een beetje uit de gratie geraakt omdat zijn theorie over het einde van de geschiedenis achterhaald lijkt door islamitisch geweld en andere ellende. Maar de Amerikaanse politicoloog heeft in zijn beschouwingen over de superioriteit van kapitalistische democratieën interessante kwesties aan de orde gesteld. Zo wees hij op het gevaar van verveling in de comfortabele, tamelijk saaie westerse samenleving. De mens heeft een aangeboren verlangen om te schitteren en anderen te overheersen. De oude Grieken noemden dit megalothymia. De behoefte aan glorie en dominantie kan moeilijk worden bevredigd in een vreedzame, sterk gere-

guleerde maatschappij als de Amerikaanse en West-Europese, merkte Fukuyama op. Daarom is het zo mooi dat sport die behoefte wel kan bevredigen en wel, in tegenstelling tot oorlog, op een relatief beschaafde manier, in de regel zonder dodelijk geweld als gevolg. Sport zet beoefenaars aan om tot het uiterste te gaan, om al het mogelijke te doen een doel te bereiken. Bijzondere prestaties worden in alle sectoren van de maatschappij geleverd. Ook een wetenschapper of een ondernemer kan zich veel opoﬀeringen getroosten om zijn dromen te verwezenlijken. Maar nergens gebeurt dit zo zichtbaar als in de wereld van de sport. Het was imponerend hoe Steven Kruijswijk in mei dit jaar tot op de bodem ging om in de Ronde van Italië de roze leiderstrui te bemachtigen. Het was ook stimulerend. Anderen zien excelleren kan prikkelen om zelf iets te ondernemen. Zeker niet iedereen die thuis onderuit gezakt op de bank Kruijswijk zag strijden, vallen en opkrabbelen, zal zich

Francis Fukuyama Politicoloog wees op gevaar van verveling in tamelijk saaie westerse samenleving

meteen hebben voorgenomen in actie te komen en nu eens serieus te proberen om de eigen ambities te realiseren. Maar de vechtlust en het doorzettingsvermogen van topsporters werken inspirerend. Jarenlang zetten zij zowat alles opzij om de beste te worden en laten zien wat met durf en wilskracht valt te bereiken. No guts, no glory: dat is geen slechte leus. Het aantrekkelijke van sport is daarbij dat – doorgaans – de sterkste wint. Bij het bericht

ELSEVIER

16emb030z117 117

117

17-06-16 08:28

Robin van Lonkhuijsen/ANP ANP

Epke Zonderland kreeg weinig navolgers: daarvoor is turnen te moeilijk

Remko de Waal/ANP

Boven: Pierre de Coubertin Onder: Olympisch Stadion A’dam

16emb030z118 118

dat de P.C. Hooftprijs dit jaar naar de Surinaamse schrijfster Astrid Roemer ging, zal menigeen een gevoel van verontwaardiging en ontzetting niet hebben kunnen onderdrukken. Zo’n literaire onderscheiding wordt toegekend op grond van subjectieve, en in dit geval nogal dubieuze criteria. Maar niemand had wat te klagen toen Dafne Schippers vorig jaar wereldkampioen werd op de 200 meter. Zij liep namelijk harder dan de con-

currentie, wat objectief valt vast te stellen. Aansprekende overwinningen als die van Schippers kunnen ook een positief lichamelijk eﬀect hebben. Zij kunnen namelijk toeschouwers prikkelen zelf de hardloopschoenen aan te trekken. De relatie tussen topsport en ‘breedtesport’, zoals dat in jargon heet, is enigszins complex. Zeker niet altijd zet het zien bewegen aan tot bewegen. De Britse autoriteiten rechtvaardigden het organiseren van de Olympische Spelen in Londen in 2012 onder meer met het argument dat dit de fitheid van de bevolking ten goede zou komen. Maar na afloop van het – in alle opzichten bijzonder geslaagde – evenement bleek de animo van de Britten om aan sport te doen helemaal niet toegenomen. Bij een mogelijke navolging speelt de aard van de sport een rol. Na de spectaculaire overwinning van Max Verstappen in Barcelona nam de belangstelling voor het karten explosief toe, maar de magistrale, met goud beloonde oefening van Epke Zonderland aan de rekstok in Londen leidde niet tot een run op de gymzalen. Turnen is moeilijk en heeft een stuk minder glamour dan autoracen. Toch spreekt het voor zich dat van sportprestaties op hoog

niveau een stimulerend eﬀect uitgaat op de motivatie om zelf te bewegen. Topsport is niet per se gezond. Pogingen om de eigen grenzen te verleggen, gaan nogal eens gepaard met roofbouw plegen op het lichaam. Tal van oud-sporters kampen met fysieke kwalen. Maar, al dan niet geïnspireerd door Steven Kruijswijk en Tom Dumoulin, af en toe eens op de racefiets stappen om lekker hard door de polders te trappen, doet zowel geest als lichaam goed.

Beschaven

De geestelijk vader van de Olympische Spelen, de Fransman Pierre de Coubertin (1863-1937), was een baron. Dat hoeft geen verbazing te wekken. De adel zag in de negentiende eeuw, ook in Nederland, in sport een mooie mogelijkheid om de eigen normen over te dragen. De hogere klasse had de taak om de lagere klassen het goede voorbeeld te geven en beschaving bij te brengen. Noblesse oblige was de gedachte, adel verplicht. Het uitgangspunt van de Spelen was in hoge mate idealistisch. Het ging erom het eigen kunnen te tonen in vreedzame rivaliteit. Geld verdienen met sport was uit den boze, meedoen werd belangrijker geacht dan winnen. De moderne Olympische Spelen roepen niet direct associaties op met de idealen van De Coubertin. Het principe van het amateurisme is al een tijd geleden verlaten. In het olympisch dorp lopen nu tal van sterren rond die miljoenen hebben verdiend met hun sport. Door hun collega’s worden ze bejegend als idolen en soms zelfs benaderd met het verzoek om een handtekening. Toen de Nederlandse hand-

17-06-16 08:28

LUK BENIES/AFP/ANP

Echte grootheden als Steven Kruijswijk manifesteren zich als fatsoenlijke, nuchtere mensen

pen, Zonderland, Kruijswijk en Schippers manifesteren zich als fatsoenlijke, nuchtere mensen die zich door succes het hoofd niet op hol laten brengen. Ideale rolmodellen.

Emanciperen

Pierre de Coubertin had weinig op met vrouwensport. Voor vrouwen zag hij geen andere rol weggelegd dan te applaudisseren bij de prestaties van mannen. Het Internationaal Olympisch Comité heeft al lang geleden gebroken met dit seksisme. Het is er nu trots op dat bij de Spelen vrouwen uit alle landen, inclusief Saudi-Arabië, aan de start verschijnen en alle gelegenheid hebben om te laten zien wat ze kunnen. Wat Nederland betreft zijn het bij de Spelen de dames geweest die het grootste deel van de medailles hebben binnengesleept. Van Rie Mastenbroek tot Ranomi Kromowidjojo, van Fanny Blankers-Koen tot Ellen van Langen: de vrouwen maakten de meeste indruk. Voor etnische en culturele minderheden vormt sport eveneens een middel tot

Toussaint Kluiters/ANP

baldames zich kwalificeerden voor Rio, lieten ze enthousiast weten zich al te verheugen op een ontmoeting met de Jamaicaanse supersprinter Usain Bolt, wat niet erg professioneel klonk. Maar zelfs zij reizen niet af naar Brazilië met de gedachte dat alleen al het meedoen aan de Spelen genoeg voldoening schenkt. Iedere sporter wil winnen. Toch heeft één ideaal standgehouden. Dit is het ideaal van fair play dat de normatieve basis vormt voor elke sport. Norbert Elias (1897-1990) heeft erop gewezen dat van sport een beschavende werking uitgaat doordat sport de gelegenheid biedt agressie te uiten binnen een helder, algemeen aanvaard kader van regels. Vroeger, schreef de Duitse socioloog die beroemd werd met zijn theorie over het beschavingsproces, trokken jongeren naar het naburige dorp om daar de boel kort en klein te slaan; later vonden ze een uitlaatklep voor hun agressieve neigingen op het sportveld. Sport mag op oorlog lijken, maar het gaat om een sterk gereguleerde, geciviliseerde oorlog. Het principe van fair play heeft een belangrijke vormende waarde. In het bijzonder jongeren leren op het sportveld om zich aan regels te houden en gezag te respecteren. Fair play dwingt tot zelfbeheersing, discipline en incasseringsvermogen. Een prettige bijkomstigheid van sport in Nederland is dat de toppers doorgaans beschaafde types zijn. Dit geldt natuurlijk niet voor Memphis Depay, de over het paard getilde grootverdiener die slechte prestaties op het voetbalveld combineert met stuitende kapsones. Maar echte grootheden als Verstap-

Olympisch goud van volleyballers in 1996 werd ‘het sportmoment’ van vorige eeuw

emancipatie. De Duitse dictator Adolf Hitler wilde van de Spelen in 1936 een propagandashow maken voor het nationaal-socialisme. Maar de show in Berlijn werd gestolen door een zwarte atleet, Jesse Owens, die vier keer goud won. Later zouden andere donkere sporters een voortrekkersrol vervullen, zeker als ze de top wisten te bereiken in voorheen blanke

bolwerken. Arthur Ashe deed dat bijvoorbeeld in het tennis, Tiger Woods in het golf. De sportieve ontwikkeling van minderheden kan zowel via eigen verenigingen als via bestaande verenigingen gebeuren, zien we in de voetbalwereld. Zo hebben Marokkanen in Nederland hun eigen (amateur)clubs, maar zijn ze ook gewoon succesvol bij Ajax en FC Twente. De integratie

ELSEVIER

16emb030z119 119

119

17-06-16 08:28

Tommy Hindley/ANP

pakt niet altijd goed uit. Het Franse voetbalelftal dat in 1998 de wereldtitel veroverde, werd wel gezien als toonbeeld van multiculturele harmonie. Maar later raakten Les Bleus helemaal in de versukkeling en haalden ze vooral de pers met de hevige conflicten die ze uitvochten. En in het Nederlands elftal was er gedoe rond ‘de kabel’, een groep donkere spelers. Emancipatie en integratie zijn langdurige, moeizame processen, dat is duidelijk. Daarom is het mooi dat populaire, welbespraakte topvoetballers als Ruud Gullit de mogelijkheid hebben aangegrepen om op en rond het sportveld vooroordelen te ontkrachten.

Verbinden Boven: Arthur Ashe wint Wimbledon in 1975

Midden: Jesse Owens op de Spelen van Berlijn (1936)

Jared C. Tilton/AFP/ANP

ANP

Onder: Tiger Woods, jarenlang onverslaanbaar in golf

16emb030z120 120

De uitschakeling van het Nederlands elftal voor het EK voetbal was een enorme domper voor het vaderland. In juni kleurden de straten niet oranje, zoals inmiddels gebruikelijk bij een groot voetbaltoernooi. De middenstand liep een hoop inkomsten mis, de modale Nederlander een hoop plezier, al was het maar vanwege het in de aanloop naar het toernooi gezamenlijk fantaseren over een triomftocht. Niets bindt Nederlanders zo als (mogelijk) succes van het nationaal elftal. De vaderlandsliefde beperkt zich geenszins tot voetbal. Elke keer als Nederlanders het in een sportieve arena goed doen, groeit en bloeit de nationale trots. Ook wanneer het gaat om sporten die normaliter weinig beroering veroorzaken. De modale Nederlander toont niet veel interesse voor volleybal. Hij kan geen enkel team uit de vaderlandse competitie noemen. Maar enorm was de euforie toen de Nederlandse volleyballers in 1996 goud wonnen op de Olympische Spelen in

de Amerikaanse stad Atlanta. De kijkers van tv-programma Studio Sport waren zelfs zo onder de indruk van de ‘lange mannen’ van coach Joop Alberda dat ze de sensationele zege op aartsrivaal Italië tot het sportmoment van de twintigste eeuw kozen. Het is misschien een beetje kinderachtig om trots te zijn op een landgenoot die uitzonderlijk hard kan rennen of een wonderbaarlijke lenigheid aan de rekstok demonstreert. Maar mensen laten zich nu eenmaal vaak leiden door kinderachtige gevoelens. En sportief chauvinisme kan geen kwaad. Nou ja, in 1969 was er een ‘voetbaloorlog’ tussen Honduras en El Salvador die voortvloeide uit een door het eerstgenoemde land verloren wedstrijd. En sportevenementen hebben wel eens vaker de animositeit tussen naties versterkt. Maar over het geheel genomen is vaderlandsliefde in de sport een positief gevoel dat voor verbroedering in een land kan zorgen. Bij de Olympische Spelen zijn de baten al helemaal groter dan de kosten. Daar ontbreken gelukkig de botsingen tussen onbeschaafde supporters die zich in het bijzonder bij voetbalwedstrijden af en toe voordoen. De Spelen in Londen vier jaar geleden waren een groot festijn, waar sport, patriottisme, commercie en beschaving harmonieus samengingen. Het verbindende karakter van sport zien we eveneens op een ander niveau. Nederland telt zo’n 4,4 miljoen leden van sportbonden die actief zijn in een kleine 25.000 verenigingen. Daar genieten ze van de omgang met gelijkgezinden, maar leren tegelijkertijd om zich in te zetten voor anderen, al was

17-06-16 08:28

Doodsbed

Het op een rijtje zetten van de zegeningen van sport betekent nog niet het onderschrijven van de geforceerd aandoende vergelijking met religie die Ruud Stokvis maakt in zijn boek Lege kerken, volle stadions. Godsdienst heeft veel meer te bieden dan sport. Een religieuze overtuiging impliceert een moreel houvast en in veel gevallen uitzicht op een voortbestaan na de dood. Ze geeft het leven zin. Op je doodsbed kun je meer troost ontlenen aan de gedachte dat je een oppassend leven hebt geleid in overeenstemming met voorschriften uit een heilig boek en je binnenkort wordt verenigd met je overleden dierbaren in een heerlijk hiernamaals, dan aan de wetenschap dat je een gouden medaille hebt behaald op de Olympische Spelen of reeksen fijne sportwedstrijden hebt bijgewoond. Het afwachten van de terugkeer van Jezus

Nederlanders vereenzelvigen zich graag met het succes van zwemster Ranomi Kromowidjojo

Christus op aarde is toch van een andere orde dan het reikhalzend uitkijken naar het kampioenschap van Feyenoord. Hoewel een cynicus zou kunnen opmerken dat het realiteitsgehalte van beide blijde verwachtingen ongeveer even groot is. De moraal die geestelijk leiders uitdragen, mag zeker ook hoogstaander worden genoemd dan die van sporters. Pastoors en dominees prediken naastenliefde en barmhartigheid. Deze typisch christelijke begrippen duiken nooit op in gesprekken met voetballers, met uitzondering misschien dan van de bijbelvaste Katwijker Dirk Kuyt. Het verschil is mooi onder woorden gebracht door de Twentse poëet die Johan Cruijﬀ als eerste als verlosser omschreef. Willem Wilmink vestigde in zijn gedicht De heilige Johan subtiel de aandacht op het materialisme van de grote vedette: ‘Eens toen ik in floodlight/ voetballers een doelpunt/ zag spinnen zich bewegend/ als elven over het gras,/ wist ik dat uit deze hoek/ de verlosser op handen

Koen Suyk/ANP

het maar door kantinedienst te doen. De socioloog Alexis de Tocqueville (1805-1859) wees in zijn befaamde studie over de Verenigde Staten op het grote belang van particuliere organisaties voor een vitale democratie. Maar ook zonder kennis van het werk van de Franse graaf is het duidelijk dat een bloeiend verenigingsleven de maatschappij versterkt. De politieke en culturele elite doet nog altijd gewichtig over het belang van lezen. Maar je ontplooien in een sportvereniging is toch echt een stuk gezonder en socialer dan in je uppie proberen de boeken van Astrid Roemer door te worstelen. In tegenstelling tot lezen is sporten een bezigheid met veel positieve externe eﬀecten, zoals economen dat noemen.

Francois Xavier Marit/AFP/ANP

XXX

Ook de hockeysters dragen bij aan groei en bloei van de nationale trots

was./ En zie: Johan Cruyﬀ de danser/ de faun de adelaar der dalen/ maar toen we zijn bergrede/ kwamen halen/ had hij het over belasting/ betalen.’ Sport kan nooit fungeren als normatief fundament voor een beschaving, zoals het christendom dat eeuwenlang deed in het Westen. Een volwaardig substituut voor deze religie dient zich eigenlijk niet aan. Maar voor de arme goddelozen zijn er wel manieren om

banden met elkaar te smeden en zich op een waardevolle manier te ontplooien. Sport is zo’n manier. Sport is een aangename liefhebberij die zowel het individu als de samenleving verrijkt. Johan Cruijﬀ heeft niets en niemand verlost. Maar wie heeft mogen aanschouwen hoe de onnavolgbare nummer 14 stijlvol langs wanhopige verdedigers slalomde, kan zich een bevoorrecht mens noemen. ←

ELSEVIER

16emb030z121 121

121

17-06-16 08:28

SAMENSTELLING: JETTE VAN EXTER

CULTUURAGENDA

CHECK OUT Een selectie van de interessantste tentoonstellingen, concerten en voorstellingen in binnen- en buitenland de komende periode NEDERLAND De hele maand juli is de theaterhit DE VERLEIDERS: Door de bank genomen terug op het toneel van Carré, Amsterdam. De voorstelling is een mix van fictie en werkelijkheid, en gaat over de wereld van ons geld en het beheer ervan. Ze vertelt het verhaal van de bankencrisis en hoe testosteron en haantjesgedrag dit deels konden veroorzaken. Lachwekkend en zorgelijk tegelijk. Van 22 tot en met 24 juli is de tweede editie van het festival Wonderfeel in ’s-Graveland. Tijdens dit Lowlands van de klassieke muziek kun je genieten van zo’n honderd concerten van 250 topmu-

sici, maar je vindt er ook een IDFA-selectie van muziekdocumentaires, lezingen en lekker eten. De combinatie van klassieke muziek en natuur speelt een grote rol tijdens het festival, dat in samenwerking met Natuurmonumenten wordt georganiseerd op het landgoed Schaep en Burgh. Vanaf 28 juli draait Jason Bourne in de bioscoop. In deze vijfde film uit de Bourne-serie keert de voormalige, dodelijke CIA-agent Jason Bourne (Matt Damon) terug uit de anonimiteit. Terwijl de wereld wordt geteisterd door ongekende instabiliteit, is er een programma ontwikkeld om Bourne bij de kladden te grijpen. Ook met Julia Stiles, Alicia Vikander, Vincent Cassel en Tommy Lee Jones.

Foppe Schut

Wonderfeel-festival in de bossen van 's-Graveland

122

16emb030z122 122

Constructie met ladder (1961) van de schilder Constant

Constant in Amstelveen Tot en met 25 september is in het Cobra Museum in Amstelveen werk van Constant (1920-2005) te zien. De tentoonstelling, Constant. Ruimte + Kleur laat de experimentele weg zien die Constant aflegt in de jaren vijftig tussen zijn Cobra-periode en het project New Babylon. De tentoonstelling is onderdeel van een samenwerking met het Gemeentemuseum Den Haag, waar tegelijkertijd een tentoonstelling over de latere jaren van de kunstenaar is te bewonderen.

Van 19 tot en met 21 augustus is A Campingflight to Lowlands Paradise, ofwel Lowlands, op het evenemententerrein van Walibi Holland in Biddinghuizen. Het jaarlijkste muziekfestival heeft een grote variatie in het aanbod aan amusement: van literatuur tot film, en van theater tot ballet. Maar het hoogtepunt is natuurlijk de muziek. Dit jaar met optredens van onder anderen Muse, Tom Odell, De Staat,

Disclosure en The Last Shadow Puppets. Tot en met 31 augustus zijn er weer meer dan tachtig concerten in het Amsterdamse Concertgebouw tijdens de jaarlijkse Robeco SummerNights. Zowel klassiek als jazz en pop. Zo kun je genieten van onder meer een optreden van Stef Bos, Puccini’s opera La Bohème, werk van Dvořák en een tribute aan The Beach Boys.

ELSEVIER

17-06-16 08:25

Van 13 juli tot en met 21 augustus wordt Parc de La Villette in Parijs omgetoverd tot open-air cinema. Neem een kleedje mee, iets te eten en drinken, en geniet van een grote selectie aan klassieke en nieuwe films (grotendeels Engels). Enkele films die op het programma staan, zijn Gravity, Rushmore, The Skin I Live in, Starship Troopers, Casino Royale en Drive. Van 1 tot en met 10 juli is British Summer Time Hyde Park. Tijdens dit vooraanstaande muziekfestival in een van de grootste parken van Londen kun je genieten van tal van optredens van grote namen als Florence + The Machine, Carole King, Mumford & Sons, Take That en Stevie Wonder.

Eggleston in Londen

Eggleston Artistic Trust

BUITENLAND

Vanaf 21 juli is in de Londense National Portrait Gallery het werk van William Eggleston te zien. De baanbrekende Amerikaanse fotograaf staat bekend om zijn kleurrijke en mysterieuze foto’s. De tentoonstelling beslaat Egglestons volledige carrière. Van de vroege jaren zestig van de vorige eeuw tot nu. Het is de uitgebreidste tentoonstelling van zijn portretfoto’s ooit. Foto's uit 1970 (boven) en 1975 van William Eggleston

Van 14 tot en met 24 juli kun je aan de Côte d’Azur genieten van jazz. Tijdens Jazz à Juan, het oudste jazzfestival van Europa, zijn

er in de Franse badplaats Juan-les-Pins (bij Antibes) optredens van (jazz)musici als Selah Sue, Gregory Porter, Diana Krall en Paolo Conte.

Sziget in Boedapest

Van 10 tot en met 17 augustus is het jaarlijkse Sziget-festival weer in de Hongaarse hoofdstad Boedapest. ‘Sziget’ is het Hongaarse woord voor ‘eiland’, en verwijst naar het Óbuda-eiland in Boedapest waar het festival wordt gehouden. Door de populariteit van Sziget – inmiddels een van de grootste muziekfestivals van Europa – is er in 2009 ook een Sziget Express geïntroduceerd: een festivaltrein die meer dan 2.500 Nederlandse en Belgische bezoekers naar het festival vervoert. Optredens kun je verwachten van David Guetta, Rihanna, Muse, Bastille, The Chemical Brothers, The Lumineers, Parov Stelar, Editors en nog veel meer grote namen.

Tot en met 23 oktober is in Guggenheim Bilbao de tentoonstelling Windows on the City: The School of Paris, 1900-1945. Parijs was in de vroege twintigste eeuw de hoofdstad van de avantgarde. Kunstenaars uit de hele wereld vestigden zich er en creëerden nieuwe vormen van kunst en literatuur. Pablo Picasso en Georges Braque wierpen hier de conventies van de schilderkunst omver en Wassily Kandinsky sloeg een nieuwe richting in in de abstracte kunst. De tentoonstelling laat deze creatieve uitbarstingen zien. Met werk uit de belangrijkste stromingen van het modernisme en van de buitenlandse kunstenaars van de École de Paris.

Handige links naar de websites van de verschillende evenementen en tentoonstellingen kun je vinden op www.elsevierjuist.nl. Op deze website vind je elke vrijdag ook vijf originele uitgaanstips voor het komende weekeinde.

@JettevanExter ELSEVIER

16emb030z123 123

123

17-06-16 08:25

CHECK OUT

TEKST: NICOLAAS KLEI

WIJN

Wijn uit Campania reuzehip? Nicolaas Klei ontdekte dat de wijn daar net zo ouderwets charmant is als de obers. Vriendelijk formeel en bescheiden van alcohol

‘E

en das, mijnheer?’ Lovenswaardig natuurlijk, die handelsgeest van de ondernemende middenstand, die ijver om eerlijk te werken voor je brood, maar deze wrattige gladjanus is wel wat überoptimistisch om te denken dat ik, vers uit het vliegtuig, verzenuwd zoekend naar de pendelbus naar Napels, ineens zou besluiten: laat ik eens gemoedelijk wat gaan winkelen bij deze ambulante dassencolporteur. Z’n collega’s in Napels zelf pakten het beter aan en leurden in de stromende regen mismoedig met fleurige paraplu’s. Uw onverschrokken reporter was daar omdat hem ter ore was gekomen dat de witte wijnen van Campania reuzehip zijn in Italië. Zo zuidelijk kan wit nogal aangebrand, log en alcoholisch zijn, maar de wijngaarden hier liggen hoog en koel – volgens de reisgids kan er in Campania zelfs geskied worden – en de wijnen zijn dan ook fris als de briesjes die van de Golf van Napels komen aanwaaien naar de uitspanning met volledige vergunning. Campania heette in de Romeinse tijd Campania Felix – gelukkig/vruchtbaar land(schap) – ook nadat de Vesuvius in 79 Pompeï en Herculaneum had verwoest. Het is er mooi en groeizaam en de beroemdste wijn van het Romeinse Rijk

ILLA LA SIB ei 2014 r g e fl i Camp

€ 11,90

)& nghina wit (fala dirosso) ie rood (p .nl) (anfors

CAMPANIA

FALANGHINA en PIEDIROSSO

Het (wijn)gebied Campania, waarvan Napels de hoofdstad is, is in drie stukken verdeeld. Rond Napels liggen de DOC’s (appellations) Vesuvio en Campi Flegrie, met de andere twee stukken ga ik u in de wekelijkse Elsevier nog lastigvallen. Vesuvio – dat is duidelijk – en de Campi Flegrie, de Vurige Velden, bestaan uit oude vulkaangrond. De Romeinen hadden er warme baden, hun kindskinderen nu wijngaarden. De belangrijkste druiven hier zijn de rode piedirosso en de witte falanghina. Verder zijn er diverse inheemse druiven als caprettone en coda di volpe, waarvan in Vesuvio wijn wordt gemaakt die Christus-tranen heet, lacryma christi. De tranen zijn er in wit en rood; ik dronk een sympathieke lichtvoetige rode van Cantine Matrone, die abusievelijk niet wordt geïmporteerd.

Rode druif piedirosso staat al eeuwen in de wijngaarden op de uitlopers van de Vesuvius, en heet roodvoet – naar z’n rode steel. Hij wordt vooral gebruikt om de stevige wijnen van z’n vermaarde streekgenoot aglianico wat minder zwaarwichtig te maken, doch doet het ook prima in z’n opgewekte uppie. Witte druif falanghina werd al in 1666 bezongen in een gedicht in Napolitaans dialect. De falanghina heet voluit falanghina flegrea en is vooral

124

16emb030z124 124

Italië kwam ervandaan: de legendarische falernum. Hoe faRome lernum smaakte, zullen we nooit weten. Waarschijnlijk als een CAMPANIA ongelukkige kruising tussen ranzige retsina en spiritus, want de behoorlijk alcoholische wijn (de oude Plinius zei wervend dat je ermee kon flamberen) rijpte in de Zuid-Italiaanse hitte lang op amfora’s, maar er zijn optimisten die hopen dat falernum leek op gerijpte zoete madeira. Gelukkig stemde het kleine veldonderzoek naar hedendaags Napels wit vrolijker, vooral in pizzeria Gorizia, waar obers nog minzame butlerachtige heren op leeftijd zijn. Falanghina van de Vurige Velden levert frisse, karaktervolle wijnen, met fijn wat kruidige geuren tussen het fruit, en een vrolijk vleugje munt, terwijl Napolitaans rood van druif piedirosso net zo ouderwets charmant is als de obers. Bescheiden van alcohol (11,9 %), helder en opgewekt, vriendelijk formeel. Als ik een kleine zelfstandige was in Napels, zou ik bij het vliegveld gaan venten met wijn. ←

te vinden in de provincie Napels. Op z’n verwant de falanghina beneventana wordt wat neergekeken. Maar de Italiaanse wet maakt geen onderscheid: van welke falanghina je ook wijn maakt, je mag kortweg falanghina op het etiket zetten. De druiven waren bijna uitgestorven, maar worden sinds 1970 weer meer gewaardeerd en aangeplant. Terecht.

@NicolaasKlei

ELSEVIER

17-06-16 08:26

€ 8,95

HIDDEN SECRETS REISSPECIAL: 124 PAGINA’S INSPIRATIE

HIDDEN SECRET

STAD: VISSERSSTADJE IN CATALONIË, SPANJE

et vissersstadje ligt in een prachtige baai nabij Cap de Creus – de oostelijkste punt van het Spaanse vasteland en beroemd als inspiratiebron voor de surrealistische schilder Salvador Dalí (1904-1989). Dalí groeide op in het landinwaarts gelegen Figueres en bezocht geregeld Cadaqués, de geboorteplaats van zijn vader. Hij ontdekte er de moderne schilderkunst tijdens een zomervakantie in 1916. Maar toen de ouders van Dalí het niet eens waren met diens relatie met Gala en vonden dat zijn connectie met de surrealisten een slechte invloed had op zijn moraal, zette zijn vader hem in 1929 het huis uit en zei hem dat hij niet meer welkom was in Cadaqués. Dalí en Gala kochten een vissershuisje in het nabijgelegen Portlligat, dat ze in de jaren erna uitbreidden met meer land en huisjes. Dat complex groeide uit tot de villa die nu is opengesteld voor publiek. Dalí was niet de enige kunstenaar die graag in Cadaqués kwam. Ook Pablo Picasso en Joan Miró waren gecharmeerd van het havenstadje. Schrijver Gabriel García

INWONERS: 2.820

DICHTSTBIJZIJNDE VLIEGVELD: GIRONA (85 KM)

CADAQUÉS Smalle, steile steegjes met aan beide zijden witte huisjes met felgekleurde luiken. Een bougainville langs de muren en kleine balkonnetjes met openslaande deuren. Dat is het straatbeeld van de Spaanse stad Cadaqués

Kunstenaars als Dalí, Picasso en Miró waren gecharmeerd van Cadaqués

BESTE TIJD VAN HET JAAR OM TE GAAN: JUNI OF SEPTEMBER

Márquez noemt het in Tramontana ‘een van de mooiste dorpen van de Costa Brava’. En niet voor niets: alleen al wandelen door de steegjes en straatjes – geformeerd rond de Iglesia Santa Maria – is een ervaring. Beneden kom je uit bij een prachtige, strakblauwe baai met oude vissersboten. Langs de boulevard liggen terrasjes waar je verse vis of tapas kunt eten. Opvallend zijn de prachtige witte villa’s, veelal gebouwd door de talloze inwoners – ongeveer eenderde van het stadje – die in de vroege twintigste eeuw naar Cuba reisden of emigreerden. Zij boekten daar successen en bouwden bij terugkomst grote huizen in Cubaanse stijl. De schoonheid is niet onopgemerkt gebleven: hoewel Cadaqués normaal zo’n drieduizend inwoners telt, zijn er in de zomermaanden wel tienmaal zoveel mensen. Toch heerst er ook dan een serene sfeer. Wil je het zo authentiek mogelijk zien? Ga dan in juni of september. Dan is het er nog lekker qua temperatuur én rustiger. Ook een optie: ga naar China. Daar bouwden projectontwikkelaars een replica van het stadje. ←

01: Visser in de haven 02: Reuzenei op het dak van het huis van Dalí 03: Villa te huur in Cadaqués (El Sol Villas) 04: Restaurant El Barroco is populair 05: Paella 05

020

021

020_022_HS_cadaquesDEF.indd 20

01-06-2016 13:10

020_022_HS_cadaquesDEF.indd 21

01-06-2016 13:10

← VERNAZZA, ITALIË Vijftien kilometer langs de kust, tussen de twee regio’s Levanto en La Spezia, liggen vijf idyllische dorpjes tegen steile kliffen gebouwd. Deze kuststrook wordt de Cinque Terre genoemd en omvat de dorpjes Monterosso al Mare, Vernazza, Corniglia, Manarola en Riomaggiore. Ze hebben niet alleen een prachtige ligging, maar ook vrolijk gekleurde huisjes.

SINTRA, PORTUGAL Het Portugese bergdorpje Sintra – dertig kilometer ten westen van Lissabon - doet sprookjesachtig aan met de kleurrijke paleizen, exotische tuinen en de dichtbegroeide bossen rondom. Absolute eye catcher is het Palácio da Pena dat boven op de heuvel ligt.

DUBROVNIK, KROATIË

080

081

079_083_HS_Hotspots_DEF.indd 80

01-06-2016 11:46

SLIM INPAKKEN

SCHIPHOL-APP

Een weekend weg is leuk, maar hoe neem je alles mee in die kleine koffer? Tips om slim in te pakken

De Schiphol-app is de beste luchthaven-app ter wereld en is al meer dan één miljoen keer gedownload. Je kunt er je vlucht mee volgen, krijgt een pushbericht als de gate wordt gewijzigd en je ziet direct op welke bagageband uw koﬀer belandt. Handig!

NETTE HEMDEN Handig inpakken betekent niet alleen zo eﬃciënt mogelijk omgaan met de ruimte in de koﬀer, maar ook zorgen dat je kleren niet al te veel kreuken. De Sullivan Shirt Pack van Moore & Giles helpt je daarbij. In de luxe, handgemaakte leren hoes kun je je overhemden netjes en compact opbergen. Zo kreukt je nette shirt of blouse niet. Ook bespaar je met deze vouwtechnieken ruimte. In de shirt pack is in totaal plaats voor vijf overhemden. Prijs: 190 euro.

WEEGSCHAAL AAN KOFFER Reizen met alleen handbagage is soms stressvol. Is de koﬀer niet te zwaar? Nu kun je hem natuurlijk op de weegschaal zetten, maar als je op de luchthaven nog een paar boeken wilt inslaan, wordt het moeilijker. De Luggage Mate is een uitkomst. Dat is een bagageriem die niet alleen je koﬀer op slot doet, maar ook het gewicht weergeeft. Nooit meer overgewicht dus.

SUITROLLER

Prijs: 179 euro. Ga naar www.elsevierjuist.nl/suitroller voor een filmpje met uitleg en verkoopadressen

Prijs: 19,95 euro.

PACKING PRO Vertel de app waarheen je gaat, hoe lang en met wie, en hij geeft een inpaklijst van wat je nodig kan hebben, verdeeld in verschillende categorieën, zoals basisbenodigdheden (paspoort), kleren of gadgets.

038

038_039_HS_sliminpakkenDEF.indd 38

01-06-2016 11:46

GOOD TO KNOW

SLIM INPAKKEN

Een feestje tijdens je reis? Dan neem je natuurlijk je pak of jurk mee, maar hoe doe je dit zonder dat het kreukt? Het bedrijf Rollol dacht hetzelfde en ontwierp de Suitroller, een oprolbare tas met de ‘rollology’-techniek. Deze zorgt ervoor dat kleren zo rollen dat ze niet kreuken, en niet vies worden. Bovendien is de Suitroller lekker compact, dus je kunt ’m zo over je schouder meenemen.

079_083_HS_Hotspots_DEF.indd 81

HANDIG VOOR ONDERWEG De beste apps en gadgets voor op het vliegveld en in de lucht

LOUNGEBUDDY Lange tussenstop? Deze app geeft je uitgebreide informatie over welke lounges toegankelijk voor je zijn (op basis van je lidmaatschap) of mogelijke openbare lounges en waar je een dagpas kunt kopen.

Dushan Hanuska

Van de makers van Elsevier Juist is er nu de reisgids Hidden Secrets. Dit prachtige boek staat boordevol tips over verborgen juweeltjes. Denk aan onontdekte steden voor weekendtrips, coole hotels in bijzondere gebouwen, handige apps om jouw vakantie nog leuker en goedkoper te maken, tips voor slim boeken en leuke restaurants en cafés, verscholen in de stad van je keuze. Kortom: alles wat een smart traveller nodig heeft. Geïllustreerd met mooie foto’s en gemaakt met stijl, is Hidden Secrets niet alleen inspirerend om te lezen, maar ook leuk om door te bladeren.

Dubrovnik wordt ook wel de parel van de Adriatische kust genoemd. Sinds een aantal jaar is dit bijzondere Kroatische vestingstadje zeer populair onder vakantiegangers die zich er vergapen aan de fraaie historische monumenten en imposante, middeleeuwse muren.

Terminal 21, Bangkok

REISGOEROE GATEGURU Helpt je om op het vliegveld te navigeren. Op basis van je vluchtnummer geeft de app informatie over je terminal, gate, aankomst- en vertrektijden, maar ook hoe lang je wacht bij de security. De app bevat kaarten en geeft zelfs tips over waar je bijvoorbeeld in de buurt kunt eten.

Het is vaak moeilijk in te schatten of er op een luchthaven na de paspoortcontrole of beveiliging nog restaurants, kioskjes of winkels zullen zijn. Vaak waag je het erop, maar niks zo vervelend als er dan pas achter komen dat er niets te eten te koop is. Met de gratis app GateGuru hoeft dat niet meer te gebeuren: naast al je vliegdetails in een handig overzicht, meldt GateGuru exact

wat er aan voorzieningen te vinden is in de betreffende terminals. Bovendien kun je het weer checken, vliegveldtips van andere reizigers zien, en GateGuru houdt precies bij hoeveel kilometers je hebt afgelegd, hoeveel vliegvelden je hebt bezocht en hoeveel minuten je in de lucht hebt doorgebracht. Geschikt voor Android, iOS en Windows. www.gateguruapp.com

054

01-06-2016 13:04

054_055_HS_op_VliegveldDEF.indd 54

01-06-2016 12:58

BESTEL DE NIEUWE SPECIAL VAN JUIST NU VIA WWW.ELSEVIERJUIST.NL/REISSPECIAL OF BEL 0314-358350 (TIJDENS KANTOORUREN) *Exclusief € 1,95 verzendkosten (binnen Nederland). Woont u in het buitenland, neem dan contact op met de klantenservice: 0314-358350

CHECK OUT

PRODUCTIE: JETTE VAN EXTER De genoemde prijzen zijn adviesprijzen

STIJL

ALEXANDER MCQUEEN JURK

€ 299

€ 2.145

CÉLINE ZONNEBRIL

€ 100 DUNE SCHOENEN

€ 54 NARCISO EAU DE PARFUM

€ 1.860

LANVIN JURK

Vier de zomer in stijl. De mooiste musthaves voor mannen en vrouwen

€ 1.680

CHLOÉ TAS COS TOP

126

16emb030z126 126

€ 69

ELSEVIER

17-06-16 08:26

€ 430 € 95

CHURCH’S ORBY SCHOENEN

TED BAKER SHORTS

VIOLA MILANO ZIJDEN DAS

€ 175

€ 144

HACKETT SHIRT

€ 2.317 LEICA X2 LEER CAMERA

€ 25 TOMMY HILFIGER PET

€ 98

€ 222

ACE & TATE ZONNEBRIL

CHESHIRE PICKNICK MAND

TOMMY HILFIGER BROEK

€ 109 € 90 LACOSTE POLO

ELSEVIER

16emb030z127 127

127

17-06-16 08:26

CHECK OUT

TEKST: ARENDO JOUSTRA

STAD:

INWONERS:

HELSINKI

610.000

HIDDEN SECRET

DICHTSTBIJZIJNDE

GEMIDDELDE

VLIEGVELD: HELSINKI-VANTAA

TEMPERATUUR

(20 KM)

IN JULI: 21˚C

HELSINKI

at Finnen naar eigen zeggen alleen hun mond opendoen als ze echt iets te melden hebben, verklaart wellicht hun voorliefde voor muziek. Keurig naast elkaar liggen in Helsinki drie enorme muziektempels: het operagebouw, het concertcentrum Finlandia (van de Finse architect Alvar Aalto en genoemd naar het populaire stuk van ’s lands beroemdste componist Jean Sibelius) en het muziekcomplex, tevens conservatorium. Geen wonder ook dat er ’s zomers net zo veel muziekfestivals zijn als het land meren telt. Muziek is dus een goede reden om naar Helsinki te reizen, net als design, kunst en lekker eten. Wat dat betreft, lijkt het op de andere Scandinavische hoofdsteden, behalve dat Finland oﬃcieel niet tot Scandinavië wordt gerekend en in staatsvorm (een republiek) en taal sterk afwijkt van de andere drie. Die taal is lastig, zo niet onmogelijk. Het Fins lijkt nergens op. Gelukkig kun je overal terecht met Engels. En uiteraard Zweeds, de tweede oﬃciële taal van Finland, dat lang deel uitmaakte van het Zweedse koninkrijk. In het centrum liggen de voornaamste musea: Kiasma (moderne kunst) en het Ateneum, de uitstalkast van grote Finse schilders als Magnus Enckell en Helene Schjerfbeck: weinig kleur, maar veel expressie. Er zijn nog vele andere musea,

128

16emb030z128 128

Volgend jaar viert Finland zijn honderdjarige onafhankelijkheid en zo’n piepjonge staat herdenkt dat natuurlijk groots en feestelijk. Maar waarom dralen? De Finse hoofdstad Helsinki ligt al schoongewassen op je te wachten. Het is een compacte stad, die te voet goed is te bezichtigen. En als je niet wilt lopen, is er een fijnmazig netwerk van tram- en busverbindingen

SLAPEN De hotels hebben geen sterren omdat ze ‘allemaal goed zijn’ (en een sauna hebben). Keten Sokos heeft centraal gelegen hotels en biedt gasten flinke korting in het gelijknamige warenhuis. Speelt geld geen rol, kies dan voor Kämp aan de mooie Esplanade.

ETEN De noordelijke keuken blijft hip en als je van de drank afblijft ook nog betaalbaar. Goede ervaringen in Ragu en Pompier en (voor een eenvoudige pizza) Leonardo bij het station. Bediening vraagt in Finland altijd of ieder voor zich wil betalen. DOEN Boottochtje maken door de eilandrijke baai waaraan Helsinki ligt.

Muziek is een goede reden om naar Helsinki te reizen

vaak persoonlijke collecties (Amos Anderson) of gewijd aan speciale onderwerpen als journalistiek, het restaurant of design. Buiten het centrum ligt het fraaie kunstmuseum Didrichsen, gevestigd in de villa van de verzamelaar. Zie je zo’n modern huis ook eens van binnen. Helsinki is net als Brasilia en Washington speciaal ontworpen als hoofdstad. Daardoor is

de architectuur van overheidsgebouwen nogal eenvormig. Ze zijn alle aan het begin van de negentiende eeuw getekend door de Duitse architect Carl Engel. De stijl is een horizontale (lage) variant van het neoclassicisme. Het contrasteert met de naoorlogse functionele bouwstijl. Een mooi decor om in te wandelen. ←

WINKELEN Stockmann is het grootste warenhuis van Noord-Europa. De winkelen flaneerstraat is Esplanade. Achter veel sobere façades liggen enorme winkelcentra, zoals Forum. Patisserie: Ekberg (tevens beroemd café). Veel designwinkels. Outletstore onder het Arabia-museum (ook iittala).

@ArendoJoustra

ELSEVIER

17-06-16 08:25

CHECK OUT

TEKST: JETTE VAN EXTER

REIS OM DE WERELD 25HOURS Designhotelketen 25hours staat bekend om zijn prachtige gebouwen. Het interieur van een hotel wordt altijd aangepast aan de geschiedenis van de stad en het gebouw. Zo ook in Hamburg, waar meerdere vestigingen zijn van deze keten. Zo kun je in het havengebied slapen in het 25hours Hotel Hamburg HafenCity, waarvan de inrichting is geïnspireerd door de omgeving: haven en scheepsbouw. In de hippe buurt Ottensen is een kantoorgebouw uit de jaren vijftig omgetoverd tot 25hours Hotel Hamburg Number One, met een interieur in de stijl van de jaren zestig en zeventig. Misschien wel het mooiste gebouw is, ook in de haven, dat van het 25hours Hotel Hamburg Altes Hafenamt; ooit het hoofdkantoor van de dienst voor havenaanleg, nu een prachtig hotel in industriële stijl. Prijs: vanaf 107 euro per nacht. www.25hours-hotels.com

ETEN IN HET HUIS VAN DE BRANDWEER

→ Deze tip is afkomstig uit de nieuwe Juist-reisgids Hidden Secrets.

In een voormalige brandweerkazerne in West-Londen werd onlangs het restaurant No197 Chiswick Fire Station geopend. De van oorsprong industriële en ietwat rauwe ruimte is fris en licht ingericht. De muren en vloeren zijn wit, en de krukken rond de grote centrale bar zijn bekleed met blauwgrijs fluweel. Robuuste tafels staan verspreid door de ruimte, met langs de muren zachtroze fluwelen banken. Op het menu simpele, smaakvolle gerechten zoals een goedgevulde caesar salad, een hamburger met frites, en gemarineerde mosselen. Prijs hoofdgerecht: vanaf ongeveer 14 euro. www.no197chiswickfirestation.com

←

Bestel deze gids (€ 8,95) voor meer leuke tips, onontdekte steden, verborgen adresjes en handige apps via: www.elsevierjuist.nl/hiddensecrets

←

HOPPER Het is altijd lastig te bepalen wanneer je nu het best je vliegreis moet boeken om zo goedkoop mogelijk uit te zijn. Wachten, in de hoop dat het goedkoper wordt? Of ben je juist bang dat het dan duurder wordt en boek je snel? De app Hopper neemt die onzekerheid voor je weg. De app analyseert voor jou wat de verwachting is voor de prijs van de vlucht en voorspelt wanneer je het beste kunt boeken. Je krijgt ook bericht wanneer er een goedkope aanbieding is voor jouw reis, of wanneer de prijs juist dreigt te stijgen. Zo betaal je dus nooit meer te veel voor een vlucht! De app is gratis te downloaden voor iOS. ←

Ga voor meer informatie naar www.elsevierjuist.nl ELSEVIER

16emb030z129 129

129

17-06-16 08:26

Elsevier Juist

MEER WERELD, MEER WETEN

Juist nu

Probeer Elsevier Juist of geef Elsevier Juist cadeau.

een brede horizon LEEF

WEET

In een tijd waar oppervlakkige informatie met een paar klikken beschikbaar is en de mediaconsumptie vluchtig, groeit de behoefte aan af en toe een pauze. Even stilstaan en de diepte ingaan. Voor die momenten is er het mooie maandblad Juist.

VERDIEN

BELEEF

Vanuit een positieve levensvisie brengt Juist inspirerende en grenzeloze verhalen over innovatie, cultuur, politiek, religie en reizen. Juist biedt geen podium aan weer diezelfde BN’ers, maar wel aan wereldtoppers en mensen die écht iets te vertellen hebben.

Probeer JUIST nu! € 10,00 3 nummers

Voor wie zich wil onttrekken aan de waan van de week, aan de – vaak negatieve – nieuwsberichten en alle appjes, e-mails en tweets. Voor lezers die liever vanuit een brede interesse naar de wereld kijken dan achter de dijken blijven.

Juist, van de makers van Elsevier, biedt een verrassende kijk op de wereld. Juist neemt je mee, denkt internationaal en opent je blik. Gemaakt met smaak en oog voor stijl biedt Juist evenveel verdieping als leesplezier. Juist: meer wereld, meer weten.

www.elsevierjuist.nl/abonneer

ter waarde van € 17,85

30_EIGEN_WERF_SLOTPAGINA.indd 122

17-06-2016 10:49

foto: studiotromp.nl

MNGG

Printemps

Ring 18 krt. rood- en witgoud met mintgroene granaat en diamant.

Overslingeland 23 4225 NK Noordeloos T +31 (0)184 651343 I www.chrissommer.nl

RADO.COM

RADO DIAMASTER GRANDE SECONDE PLASMA HIGH-TECH CERAMIC. METALLIC LOOK. MODERN ALCHEMY.

TIME IS THE ESSENCE WE ARE MADE OF

RADO SHOP: DE BIJENKORF AMSTERDAM, DEN HAAG & EINDHOVEN

RADO CATALOG 2016