Elsevier Juist nr. 20

juli/augustus 2015 – jaargang 3 nummer 20 – 4,50

MEER WERELD, MEER WETEN

MEER WERELD, MEER WETEN

AP

Prof. ALAIN VAN GOOL OVER HET NUT VAN BIOMARKERS

Hoe digitale revolutie de bank buitenspel zet

Een trip naar het walhalla van

LUXE

FIETSEN VAN VANMOOF

veroveren de wereld

AFSHIN ELLIAN: HOE WORD JE EEN JIHADIST? DE MAGNIFIEKE PALAZZI VAN SICILIË

ZOMERR NUMME

€5,95

juli/augustus 2015 – jaargang 3 – nummer 20

nu €4,50

DE GEHEIMEN VAN DE ZON Wat wij erv a

& waarom w n weten behoefte aa e er zo’n n hebben

EMB020p001_coverMetRug_17juni_finA.indd 2-3

18-06-2015 10:30

JUIST

INHOUD

1- 60 ‘Je wilt dat dat piepje nooit uit je dashboard komt’

006 Van de redactie 007 Colofon, medewerkers, reacties

CHECK IN 008 Het seizoen De Parade

010 In de gaten houden...

Beth Schmidt van Wishbone.org

011 Div./infographic Hij deed onderzoek, maar was te ongeduldig voor fundamentele wetenschap. Hij werd drug hunter voor farmabedrijven, maar besloot dat hij nog liever iets deed dat ziekten voorkwam.

Dus is Alain van Gool (48) nu hoogleraar Personalized Healthcare in Nijmegen.

Liesbeth Wytzes bevroeg hem.

14

Natuur in NL

012 Div./kort Black Bastard, TimesUpp etc.

014

Professor biomarker

Liesbeth Wytzes in gesprek met moleculair bioloog Alain van Gool

LEEF 020 Binnenkijken in... China De familie Jian in Chengdu

023 Vrouw van de wereld Liesbeth Wytzes over transgenders

024 Profiel Martin Selmayr, de machtige rechterhand van Jean-Claude Juncker

028 Multiculti met Vuijsje

Binnenkijken bij de familie Jian in Chengdu

De Prince of Darkness van Brussel: Martin Selmayr

De Chinese middenklasse ontwikkelt zich razendsnel. Kijk naar de familie van Li Chunyan en Zhang Jian. ‘De basisschool aan de overkant, die is het belangrijkst.’

Vergeet Jean-Claude Juncker en Frans Timmermans. De spil in het Brusselse spel is de Duitser Martin Selmayr. Een profiel van de kabinetschef van Juncker.

20

Robert Vuijsje is een Amerikaan

030 Wereldburger Annebeth Wijtenburg in Londen

032 Uit het leven gegrepen De beste moordbestemmingen

24

034

De magistrale zon

Wat weten we eigenlijk over onze bron van leven?

WEET 044 De wereld van morgen De toekomst van het betalingsverkeer

050 Hoe word je een jihadist?

Afshin Ellian over zijn broer die het bijna werd en het jihadisme van nu

054 Globaal gezien

De raadselachtige, magistrale zon

Zet het digitale bankieren de banken straks buitenspel?

De bron van al het leven stelt ons nog steeds voor raadselen. Wat wij weten van die rare bol rondtollende elektriciteit. Plus: de bijna goddelijke status ervan.

Dankzij de komst van een nieuwe generatie digitale concurrenten verandert de bankenwereld snel. Over de ontwikkelingen en toekomst van digitaal bankieren.

34

4

44

Lange lunches en eindeloze diners bij Europese toppen

057 Alledaagse wijsheid & Taalsignaal 058 Moderne tijden Het nieuwe vergaderen

060 Europese denkers Thierry Baudet ontmoet Julien Rochedy

ELSEVIER

EMB020p004_inhoud2_defb.indd 4

18-06-2015 10:08

INHOUD

64 -121 064

Gieren

De vier Europese soorten rukken op

VERDIEN 070 Bedrijf belicht Vanmoof fietsen

076 Wereldeconomie Hoe rijker een land hoe gezonder?

078 Eindelijk thuis

De wonderlijke wederkeer van de gier – ook in Nederland

Vanmoof verovert de wereld met unieke fietsen

De gier rukt op in Europa. Menno Steketee belicht de vier Europese giersoorten en verklaart hun succesvolle wederkeer.

Over drollenvreters en tonsuurkoppen.

Twee ondernemende broers uit de Achterhoek richtten zes jaar geleden Vanmoof op.

Nu verkopen zij hun stoere stadsfietsen in 39 landen.

64

70

De verscholen schatten van Sicilië bevinden zich achter hoge muren

Een lap grond in Oegstgeest

080 Wat de expat vindt Hoe het is om in Nederland te werken

082

Sicilië

Linda Otter kreeg toegang tot de mooiste adellijke familieonderkomens

BELEEF 092 Leesvoer Drie boeken over Amerikaanse politiek, waaronder een topper over Ronald Reagan

096 Klassiekers van nu Het F1-gevoel in de McLaren 650S

Het luisterrijke leven van de Siciliaanse aristocratie behoort al jaren tot het verleden. Maar veel baronnen, graven en prinsen wonen nog in hun palazzi in Palermo en Catania. Achter de vervallen muren van de stad trof Juist enkele imposante historische paleizen.

098 De foto’s van Martin Parr Het leven is een strand

102 Literatuur Jessica Durlacher over Wij van David Nicholls

82

103 Startpagina

Irene Start selecteert boeken op komst

104 Internationale tafel Haring (mét uitjes)

106

Super-de-luxe reizen

Travelling over the top

CHECK OUT 114 Cultuuragenda Selectie uit wereldwijd aanbod

Life’s a Beach: de foto’s van Martin Parr

Overtreffende trap van luxe: travelling over the top

Magnum-fotograaf Martin Parr legt al jaren alle aspecten vast van strandbezoeken over de hele wereld. Een overzicht van alle eigenaardigheden van badgasten.

Een trip naar het walhalla. Eric Vrijsen dompelde zich onder in de echte luxe in eersteklascabines en designhotels. Luxe, luxer, luxest. In LA, New York, Londen.

98

106

116 Stijl Ik ga met vakantie en ik neem mee

118 Wijn Nicolaas Klei over de Jura

120 Hidden secret Hamburg

121 Reis om de wereld Inspirerende tips

ELSEVIER

EMB020p004_inhoud2_defb.indd 5

5

18-06-2015 10:08

DE ZON

TEKST: SIMON ROZENDAAL EN GERRY VAN DER LIST

DE MAGISTRALE STRALENDE ZON De bron van alle leven stelt ons nog steeds voor raadselen.

Simon Rozendaal over wat wij weten van die rare bol rondtollende elektriciteit, die vanaf 149.597.870.700 meter ons wel en wee bepaalt. Gerry van der List beschrijft hoe de zon een welhaast goddelijke status verkreeg

34

ELSEVIER

EMB020p034_Repo_zon3bb.indd 34

18-06-2015 11:41

ELSEVIER

EMB020p034_Repo_zon3bb.indd 35

35

18-06-2015 11:41

TEKST: ARNOUD GROOT

DE WERELD VAN MORGEN

WEET Zet het nieuwe bankieren de bank buitenspel?

Decennialang voelden de banken geen noodzaak om hun dienstverlening te verbeteren. Dankzij de komst van een nieuwe generatie digitale concurrenten volgen de veranderingen elkaar in hoog tempo op. Wat blijkt? Bankieren kan goedkoper, sneller, transparanter en klantgerichter

B

anken zijn in rep en roer. De financiële crisis heeft diepe sporen nagelaten, plus sterk verscherpte regelgeving. Aan de statige poorten van hun dure kantorennetwerk rammelt bovendien een nieuwe generatie concurrenten, die de sector overspoelt met innovatieve technologie. Deze nieuwkomers ‘ontbundelen’ de diensten van de bank, om deze als zelfstandige producten te kunnen aanbieden via het digitale en mobiele kanaal. Dat doen ze vaak goedkoper, sneller, transparanter en klantgerichter.

Zoals de nieuwe digitale coaches, die consumenten na grondige analyse van hun betaalgedrag precies vertellen hoe zij het best kunnen besparen. Of slimmer kunnen beleggen. De Amerikaanse beleggingsadviseur Wealthfront gebruikt uit-

44

sluitend nog ‘robo-adviseurs’ om de ruim 4,4 miljard dollar (3,9 miljard euro) vermogen van zijn 22.000 cliënten te beleggen. Ondanks het bovengemiddeld goede rendement berekent de adviseur voor een belegd portfolio van 100.000 dollar (bijna 90.000 euro) nog geen 20 dollar (bijna 18 euro) per maand.

Een andere belangrijke trend is het peerto-peerplatform (P2P). Met deze exponenten van de nieuwe deeleconomie kunnen consumenten en organisaties direct producten, diensten en in dit geval leningen uitwisselen. In plaats van de bank, die torenhoge kosten berekent, brengt een P2Pplatform partijen direct bij elkaar tegen een fractie van die kosten.

Voor consumenten gaat het meestal nog om relatief kleine bedragen. Maar in Amerika en het Verenigd Koninkrijk zijn ook

steeds meer P2P-leenplatformen die zijn gericht op ondernemers in het middenen kleinbedrijf, die sinds de kredietcrisis vaak bot vangen bij gewone banken.

P2P-platformen als LendingClub, MarketInvoice en de ook in Nederland actieve Geldvoorelkaar en Lendico springen in dit gat. Ze brengen ondernemers direct in contact met collega-ondernemers, met institutionele investeerders of kapitaalkrachtige particuliere investeerders. In Groot-Brittannië werd vorig jaar zo ruim 1,36 miljard euro uitgeleend – 100 procent meer dan het jaar ervoor.

Kredietsignalen

Ook het beoordelen van de kredietwaardigheid van potentiële leners blijkt opeens veel sneller en efficiënter te kunnen. Zoals ZestFinance, de start-up van

ELSEVIER

EMB020p044_Weet_InnovatieDeWereldVanMorgen_defb.indd 44

17-06-2015 13:13

ELSEVIER

EMB020p044_Weet_InnovatieDeWereldVanMorgen_defb.indd 45

45

17-06-2015 13:13

TEKST: AFSHIN ELLIAN

Hoe word je eigenlijk jihadist?

Aan het jihadisme gaat een innerlijke verandering vooraf die later religieuze legitimatie geeft aan geweldpleging.

Sinds eind vorige eeuw neemt het aantal gere誰slamiseerden dat de brug naar het jihadisme oversteekt snel toe. De gevolgen zijn angstaanjagend, schrijft Afshin Ellian, die zijn broer ook langzaam een jihadist zag worden

50

ELSEVIER

EMB020p050_essayAfshin_defb.indd 50

17-06-2015 22:16

Teheran, de stad waar de broer van Afshin Ellian radicaliseerde

W

e liepen samen naar het busstation. Het was een warme zomerdag, een paar jaar voor de Iraanse revolutie (1979). De zomer was nog niet ten einde.

Ik had een T-shirt aan en papa droeg een perfect gestreken overhemd met korte mouwen.

Terwijl ik aan de linkerzijde van papa liep, liep aan zijn rechterzijde mijn oudere broer. Hij droeg een zwart jasje, daaronder een overhemd, zonder kraag met lange mouwen. En dan nog die kop: kortgeknipt haar en een volgroeide jonge baard. Hij had ook een koffertje bij zich. We vielen behoorlijk op.

Eindelijk waren we bij het

busstation. De bus die hem naar Isfahan zou brengen, stond op het punt te vertrekken. ‘Wanneer mag ik terugkomen?’ vroeg hij aan papa. Met een ijzeren stem riep hij: ‘Zodra je begrijpt dat je in de zomer geen zwart jasje draagt, zodra je weet dat de baard eraf moet, zodra je weet dat de vrouwen geen hoeren zijn. Kortom, zodra je normaal bent.’ Hij stapte in de bus en durfde niet naar ons te kijken. Klaar, hij is verbannen.

Ik werd een beetje bezorgd en keek in de ogen van mijn vader. Altijd, ook toen, zag ik in zijn ogen een glimlach.

En toen richtte hij zich tot mij: ‘Jij wordt niet verbannen.

Maar je mag niet meer naar de moskee. Je mag alleen nog

Arabische les volgen.’

In de jaren zeventig van de vorige eeuw waren in Iran allerlei religieuze groeperingen actief. De best georganiseerde en actieve fundamentalistische groep heette Hojatiyyah.

Deze stichting meende de geestelijke voorbereiding te moeten treffen voor de wederkomst van de twaalfde sjiitische imam, Mahdi. Zij waren fundamentalisten van het eerste uur. Ze werden gezien als puriteinse moslims.

De inlichtingendiensten van de sjah tolereerden ze, omdat deze beweging tegen de oprichting van een islamitische staat was. Hojatiyyah geloofde immers in het dogma dat niemand tot de wederkomst van Mahdi bevoegd is om een

islamitische staat op te richten en te leiden.

We kunnen ze vergelijken met de meest vreedzame vertakkingen van salafisten (soennitische fundamentalisten) die tegen de gewelddadige jihad zijn. Uiteindelijk, later, sloten de meeste aanhangers van Hojatiyyah zich aan bij de groepen rond imam Khomeini, de leider van de Iraanse islamitische revolutie. Khomeini wilde wel een islamitische staat oprichten.

De misvatting van de sjah dat de puriteinse islam ongevaarlijk zou zijn, heeft hem zijn troon gekost. Jammer genoeg wordt nu ook in het Westen door de inlichtingendiensten dezelfde fout gemaakt: ze zien geen rechtstreeks gevaar

ELSEVIER

EMB020p050_essayAfshin_defb.indd 51

51

17-06-2015 22:16

GIEREN

TEKST: MENNO STEKETEE

xxxxxxx

Gier X Vier EMB020p064_Repo_gieren_defb.indd 64

De gier rukt op in Europa. In juni werden er weer enige tientallen in een Friese polder gesignaleerd.

Menno Steketee belicht de vier Europese giersoorten en verklaart hun succesvolle wederkeer.

Over drollenvreters en tonsuurkoppen

17-06-2015 22:08

De afgelopen decennia zijn de populaties vale gieren explosief gestegen, vooral in Spanje

ANP

VALE GIER

Vale gieren komen in de zomermaanden vaak naar Nederland

1985: minder dan 10.000 paartjes, meest in Spanje 2015: 33.000 paartjes, meest in Spanje

S

lachtoffers van ‘Brussel’, zo worden de wolken vale gieren die hier in de zomermaanden komen aanwaaien ook wel afgeschilderd. Soms zijn het er wel honderd, die dan in De Biesbosch, ergens in Drenthe of op de Veluwe een bivak voor de nacht opslaan. Begin juni waren het er enige tientallen. Onwennig zaten ze in een Friese polder, dicht op elkaar.

Geen dood hert of schaap te bekennen.

De gieren komen vanuit de Spaanse siërra’s, de Franse Pyreneeën of de Cevennen, gedreven door honger, heet het dan. De Europese Unie heeft schaapherders verboden om hun dode have op de berghellingen te laten liggen en ze bevolen deze netjes bij

de bevoegde autoriteiten voor destructie aan te bieden.

Zou het echt? De eerste mediterrane schaapherder die bij elk aangetroffen kreng de klautergang naar de stad maakt om het kadaver te laten vernietigen, moet waarschijnlijk nog worden geboren.

Er is een plausibeler verklaring voor de reislust van de vale gieren: de afgelopen decennia zijn de populaties explosief gestegen, vooral in Spanje.

De Spanjaarden hebben daar hard aan gewerkt en dat is niet gek: gieren zijn een toeristische trekpleister. Neem de weg langs de Peña Falcon, een hoge rots in nationaal park Monfrague in MiddenSpanje. Daar struikel je over Britse, Scandinavische en Nederlandse vogeltoeristen

Fernando Sanchez De Castro

1: DE VALE GIER

De vleugelspanwijdte van een vale gier is 2,4 tot 2,8 meter

ELSEVIER

EMB020p064_Repo_gieren_defb.indd 65

65

18-06-2015 13:37

BELEEF

TEKST: ARTHUR VAN LEEUWEN

KLASSIEKERS VAN NU

MCLAREN 650S 3.8 SPIDER

BRITS, BRUUT EN SOPHISTICATED Dichter bij de sensatie van een Formule 1-coureur kom je niet. Arthur van Leeuwen vouwde zich in de McLaren 650S. Terwijl andere supercars volhangen met glimmers, gadgets en ornamenten, oogt en voelt alles in de 650S puur en functioneel

Z

achtjes huilen de wolven achter je rug, elke keer als je terugschakelt. Bij gebrek aan een fatsoenlijk stuk snelweg waar je gewoon 300 kunt rijden, moeten we onze lol peuren uit de machtige sprints waartoe de McLaren uitnodigt. Even laten zakken, en dan loos. Voor luttele seconden van heerlijk brullen en gieren, met niets minder dan de horizon als doel.

Rijden in een supercar als de McLaren 650S is een waar evenement: dichter bij de sen-

96

satie van een Le Mans- of Formule 1-coureur kun je als lekenbestuurder nauwelijks komen. Nou ja, met wat fantasie. Dan moet je niet te veel om je heen kijken zoals op de A2, waar keurige burgers rijden in hun vervoermiddelen voor alledag. Op die meneer in een donkerblauwe Jaguar FType R na dan, en een gezin in de vierpersoons Aston Martin Rapide. Zij herkenden een soortgenoot. Met de volbloed op pad, en dan de navigatiemevrouw die telkens bij 101 op de teller zegt: ‘U rijdt te snel.’

Bij het wegrijden van Louwman Exclusive, uit de glazen wal aan de A2, vreesden we nog even voor een zenuwenmiddag. Op de brede banden van hooguit een paar centimeter dik dribbelden we nogal hardhandig over de aldaar neergelegde kinderhoofdjes van basalt. Dat hadden we al eens eerder gehad, met een niet nader te noemen concurrerend merk. Na een half uur schudden en stuiteren, met je nieren door de war en klamme handen enigszins beschaamd terugkeren naar de leverancier. Godlof alles nog heel.

Niets daarvan. Met enige verbazing stelden we na enkele tientallen kilometers wennen vast dat je met zo’n McLaren ook heel beschaafd kunt toeren. Wat een controle! Zelfs verkeersdrempels langs de Vecht maakten het leven nauwelijks het leven minder waard. Daarvoor was het wel beter de laag gelegen 650S in de meest comfortabele stand van onderstel en automaat te zetten. Op een bijna industrieel ogende, kaal-lichtmetalen middenconsole – herinnerend aan klassieke racers met alleen een hard bankje en de hoogst noodzakelijke handels op een metalen brug ernaast – zijn twee kleine draaiknoppen gemonteerd. Daarmee kun je kiezen tussen N(ormal), S(port) en nog een derde stand: de T van Track. Zet je die aan, dan betreed

ELSEVIER

EMB020p096_klassiekersVanNu_defb.indd 96

17-06-2015 21:05

Links: Bruce McLaren (1937-1970) Rechts: Lewis Hamilton met zijn McLaren in 2008

Gereden met: McLaren 650S 3.8 Spider Motor: V8, vermogen 650 pk Prijs: proefexemplaar met opties: 384.000 euro.

Adviesprijs McLaren begint bij 313.750 euro

ANP

je radicaler sferen. Dan pas begin je iets te begrijpen van het geweld dat achter je rug schuilt – eigenlijk bestaat de halve auto ook uit motor. In volle glorie ligt die onder een groot kijkglas achter de cockpit. En de ware surprise volgt als het dak eraf gaat, dan hoor je alle roofdieren bij elkaar.

Zelfs zo’n 650S is nog kinderspel bij de ware circuitracers van McLaren. Dat je de halve raketten niet op straat ziet waarmee Fernando Alonso en Jenson Button nu rondscheuren, of waarin Lewis Hamilton zijn eerste triomfen vierde, is evident. De nieuwste McLaren P1 GTR is daarentegen herkenbaar als een volle broer van de 650S, maar dan uitgerust met een hybride motor van 1.000 pk – er is zelfs sprake van dat een aangepaste versie beschikbaar komt voor de openbare weg. En voor kopers die minstens vijf keer zo veel euro’s kunnen neertellen als die armzalige 350.000 euro voor de 650S. Dat is het begoochelende van McLaren: zo groot is de naam nu, dat het lijkt of die er altijd al was. Dat de historie terugvoert tot begin twintigste eeuw, en zoals bij alle grote merken loopt langs vele experimenten die voerden tot de huidige personenauto’s en racerij. Maar het was pas in 1964 dat gelauwerd coureur Bruce McLaren – pupil van de legendarische Jack Brabham – zelf zijn eerste sportwagen bouwde. En al snel zo goed dat de opvolgers geduchte concurrentie betekenden voor de gevestigde orde op de internationale circuits.

In 1965 volgde bij de Grand Prix van Monaco de eerste Formule 1-auto, en zelf kon hij in 1968 na de Grand Prix van België het podium bestijgen. Vanaf dat jaar was oranje de huiskleur. Aan de persoonlijke successen van McLaren kwam in 1970 een abrupt einde bij een dodelijk ongeluk op het fameuze Britse circuit Goodwood.

Zo kon hij geen getuige meer zijn van de illustere periode in de late jaren tachtig, toen Alain Prost en Ayrton Senna de samenwerking met het Japanse Honda in de Grands Prix verzilverden. En in 1995 volgde een kampioenenslag op Le Mans: met de F1 GTR, voorganger van de huidige P1 GTR, haalde McLaren de eerste, derde, vierde en vijfde plaats. Meer recent waren het Lewis Hamilton (in 2008 F1-winnaar)

ANP

Bijzonder: top 329 km per uur, in 3 seconden naar 100 km per uur

Autocoureur Bruce McLaren in actie op het circuit in Zandvoort

en David Coulthard die, in een alliantie met Mercedes-Benz, de prijzen binnensleepten. Al decennia is het merk nu verbonden met de naam van de man die het merk McLaren als mede-eigenaar in de productierace hield: Ron Dennis.

Enfin, je kijkt nog eens rond in die cockpit met de schijn van soberheid, het stuur in F1-vorm, een console met alleen de hoogst noodzakelijke knoppen – en niets dat afleidt. Zelfs het display snap je in één oogopslag, alles is gericht op sturen, remmen, gas geven. Terwijl andere supercars uitbundig volhangen met glimmers, gadgets en ornamenten, oogt en voelt alles in de 650S puur en functioneel. Drie knoppen voor de automaat: vooruit, achteruit, stilstaan. That’s it.

Ja, en dan uitstappen: zwaai de vleugeldeur open, zie nog één keer die uit duizenden te herkennen voorkant, met de open neusgaten en bijna valse grijns. En denk: waarom ik, welk noodlot heeft bepaald dat ik nooit coureur ben geworden maar nu wel mag weten hoe dat voelt?

@LeeuwenArthur

Boven: Bijna industrieel ogende middenconsole Onder: Achterin zitten alle roofdieren bij elkaar

ELSEVIER

EMB020p096_klassiekersVanNu_defb.indd 97

97

17-06-2015 21:05

TEKST: ERIC VRIJSEN IN LONDEN, NEW YORK EN LOS ANGELES

De overtreffende trap van luxe

‘Luxe is een veelgebruikt woord. Het wordt overal ten onrechte opgeplakt. Echte luxe is nooit over de top. Het draait om discretie, bescheidenheid en tactvolle service.’ Eric Vrijsen dompelde zich onder in die echte luxe in eersteklascabines en designhotels. Een trip naar het walhalla

106

ELSEVIER

EMB020p106_Repo_luxioury2_defb.indd 106

18-06-2015 09:46

EMB020p106_Repo_luxioury2_defb.indd 107

Lisa Romerein

Hotel Casa del Mar in Santa Monica

18-06-2015 09:46