NUMMER 2 • 72STE JAARGANG • 16 JANUARI 2016 • € 5,95
GESPREK MET ACTEUR JORIS SMIT (DE FRACTIE)
DAVID BOWIE 1947-2016
Een ster gedoofd
EXIT BRAM MOSZKOWICZ
16els002z001 1
Stop met grootspraak immigratie
AP
Waarom VoorNederland (VNL) lijsttrekker loost
KEULEN
12-01-16 17:50
2
ELSEVIER / INHOUD
16 JANUARI 2016 ELSEVIER
Omslag Sunset Box / Allpix Press/HH inzet Pim Ras/HH
Nepotisme
38
De Russische politieke elite zorgt uitstekend voor zichzelf en haar kroost. Niemand vindt dat een probleem. De Gouden Jeugd in negen portretten.
Hoge gasrekening
42
De belasting op gas stijgt dit jaar in één klap met 32 procent. Onder het mom ‘vergroenen’ wordt verwarmen steeds duurder.
Omslagartikel In memoriam David Bowie (1947-2016)
12
Vrijdag 8 januari verscheen zijn nieuwste album, Blackstar, twee dagen later was hij dood. Tot veler ontsteltenis. David Bowie had grote invloed als muzikant, acteur en stijlicoon die zichzelf steeds opnieuw uitvond. Over een levend kunstwerk met oog voor de tijdgeest.
Schaaktoernooi
64
De Nederlandse kampioene Anne Haast doet weer mee aan het Tata Steel Chess Tournament. ‘Anderen te slim af zijn, dat is ontzettend leuk.’
‘Zijn hart ligt niet in de politiek’ 24
Code rood voor de keizer
Joram van Klaveren, Laurence Stassen en Johan Driessen van VoorNederland vertellen wat er misging met Bram Moszkowicz.
Dalende beurskoersen, economische tegenspoed, luchtvervuiling. De Partijleider in China kan niet langer achteroverleunen.
16els002z002 2
34
12-01-16 17:51
NUMMER 2
ELSEVIER 16 JANUARI 2016
4 6 8 10 12
NEDERLAND
20
BUITENLAND
34
ECONOMIE
42
20 23 24 28
CULTUUR
64 16els002z003 3
INTERVIEW
Liesbeth Wytzes in gesprek met acteur Joris Smit
34
China Code rood voor de keizer In Tallinn Fel schijnsel is nu een dof lichtstraaltje Servië Kalasjnikovs van de Balkan India De smerigste stad Arend Jan Boekestijn Het verzwijgen doodt de gastvrijheid Rusland Politieke elite zorgt uitstekend voor haar kroost Weekboek Witte Huis De scherpste ellebogen
36 37 38 41 42 45 46 48 50
53 54
58
Europese Unie Premier Mark Rutte heeft stevige ambities In Den Bosch ‘Besturen is elkaar durven ontmoeten’ Gerry van der List Keulen, feministische oogkleppen en het gelijk van Geert Wilders Politiek Uniek gesprek – Bestuur VoorNederland is teleurgesteld in Bram Moszkowicz: ‘Hij wilde de politiek er een beetje bij doen’ Hoek van Holland Kerkdriel In Nederland Schrijnende houtrook en heel veel zwijnen
30
52
KENNIS
Brieven Foto van de week Keulen: Naakt protest De week Het nieuws samengevat; Letterlijk; Feiten; Stijger/Daler; Agenda Commentaren Grootspraak; Fries voorbeeld; Chinese dreiging; Domme bonden Verhaal van de week David Bowie (1947-2016) – Levend kunstwerk met oog voor de tijdgeest
Energie Belasting op gas stijgt in één klap met 32 procent In de cijfers Een keurmerk voor de keurmerken Syp Wynia Overheid delegeert meningsvorming aan VARA Wat verder ter tafel komt Martin Pikaart Essay Klaas Knot, het gezicht van het aangescherpte toezicht Werkplaats Designmeubels maken ggz-instelling in Den Helder minder subsidieafhankelijk Export In Pakistan moet vee uit Nederland revolutie ontketenen
UW GELD
56
Lezers vragen Drie deskundigen geven antwoord Zzp’ers Weinig animo bij kleine zelfstandigen voor een vakbond Netto Loonstrook met adders M’n goeie geld Annelies Verhoeff Te koop Op een landgoed
58 60
Archeologie De want als ooggetuige van een tijdvak Lichaam & Geest Geharnast het ijs op
62
64
DIGITALE WERELD
Lezen Marktaandeel van e-books stijgt Telefonie Slim met budget Hebbeding Mogees-sensor De mens achter Digitale Nazorg Tips
75
Schaken Nederlandse kampioene Anne Haast doet weer mee aan het Tata Steel Chess Tournament: ‘Ik houd van aanvallen’ In première Selectie uit het cultuuraanbod Televisie Moord en doodslag zijn populair; laatste trend: true crime Uit & Thuis Biografie Nooit genoeg van Michael D’Antonio Stijl Modeontwerper Jonathan Anderson is originele dwarsligger Taal Welwezen Spiritueel Stoïcijnse raadgevingen Gastronomie Veel is niet per se beter Hotspot Meneer de Groot – Gorinchem Wijn Feestelijke zuren Marijke Hilhorst Rapportcijfers gevraagd
76 78
Leven & Dood Igno Sutorius (1952-2016) Bridge & Puzzels
66 68 70 72 73
3
NON SOLUS
Verrijking?
N
ee, natuurlijk zijn niet alle vluchtelingen zoals die in Duitsland en Zweden. En het aanranden van vrouwen is niet voorbehouden aan daders van buiten Europa. Maar de verbazing bij sommigen over wat er is gebeurd, is op zichzelf weer verbazingwekkend. Alsof er niet was gewaarschuwd, alsof Europa niet al decennia ervaring heeft met immigranten uit andere culturen. Pim Fortuyn, veertien jaar geleden vermoord, waarschuwde al voor samenlevingen waar het onderdrukken van vrouwen altijd hand in hand gaat met het discrimineren van homo’s. Immigranten uit dat soort landen veranderen niet van de ene dag op de andere. Waar komt toch het rare geloof vandaan dat immigranten net zo worden als wij? Waarbij moet worden bedacht, dat ook ‘wij’ niet allemaal brave burgers zijn. Immigratie gaat altijd van au. Al eeuwen. Voor de nieuw gekomen immigrant geldt dat hij klem komt te zitten tussen twee werelden. Of hij nu min of meer vrijwillig is vertrokken, zoals Nederlanders die naar Australië of Canada emigreerden. Of gedwongen vertrokken, vluchtend voor vervolging. De eigen heim is verdwenen en een nieuwe identiteit nog niet verworven. Ook het immigratieland heeft een last. De mensen daar zitten veelal niet te wachten op nieuwkomers uit een andere cultuur. En al helemaal niet als ze op de arbeidsmarkt concurrentie ondervinden, het onderwijs verslechtert, het geld gaat kosten, bijvoorbeeld voor extra uitkeringen. Op een heel erg hoog abstractieniveau kan immigratie een verrijking betekenen. Maar voor velen is het een verarming. Arendo Joustra, hoofdredacteur
12-01-16 17:51
KEULEN / NAAKT PROTEST
Afblijven!
Een week na de dramatische jaarwisseling heeft Milo Moire al haar kleren vrijwillig uitgetrokken op het Domplein in Keulen. ‘Respecteer ons! Wij zijn geen loslopend wild, ook niet als we naakt zijn!!!’ De Zwitserse performance-artiest protesteert zo tegen de massa-aanrandingen die een schokgolf veroorzaakten in het Duitse asieldebat. In Keulen en andere Duitse steden werden honderden vrouwen betast, aangerand en beroofd door, zo bleek later, groepen Arabische en Noord-Afrikaanse mannen. Van de geïdentificeerde daders is het merendeel asielzoeker. imago/epd/HH
16els002z006 6
12-01-16 17:34
16els002z007 7
12-01-16 17:34
8
DE WEEK
16 JANUARI 2016 ELSEVIER
HET NIEUWS SAMENGEVAT
OVERHEID Nationale Ombudsman Reinier van Zutphen wil dat de overheid naast digitale communicatie altijd een tweede optie openhoudt. Volgens Van Zutphen zet de digitalisering ‘de zelfredzaamheid van veel oudere mensen onder druk’.
16els002z008 8
In de Eritrees-orthodoxe kerk in Rotterdam Schiebroek zouden jonge vrouwen zijn misbruikt
BUITENLAND
Egyptische parlement weer bij elkaar gekomen. Afgelopen zondag werd MEXICO De Mexicaanse een nieuwe Kamervoorzitdrugsbaas Joaquín ‘El ter gekozen, waardoor Chapo’ Guzmán is opgepresident Abdul al-Sisi de pakt door het Mexicaanse meer dan tweehonderd wetleger. De leider van het be- ten sinds de ontbinding ruchte Sinaloa-kartel ont- van de vorige regering einsnapte vorig jaar juli via delijk kan doorvoeren. een tunnel uit een zwaarZWEDEN De Zweedse polibewaakte gevangenis in Mexico. Een interview van tie ligt onder vuur na beacteur Sean Penn met schuldigingen dat ze aanGuzman hielp de autorirandingen op een jongeteiten om de drugsbaas op renfestival in de doofpot te sporen. Hij wordt uitge- heeft gestopt. Tijdens de leverd aan Amerika. festivals in 2014 en 2015 kwamen er 38 aangiftes EGYPTE Na een pauze van wegens verkrachting en meer dan drie jaar is het aanranding bij de politie binnen, maar dit werd pas afgelopen maandag naar buiten gebracht, na publicaties in de Zweedse media. Bij de aanrandingen zou een groep van vijftig Afghanen zijn betrokken.
Alfredo Estrella/AFP/ANP
MISBRUIK Het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) ontraadt minderTERRORISME Het aantal jarige asielzoekers om namen op de nationale kerkdiensten van de Eritrees-orthodoxe kerk in Rotterrorismelijst is in een jaar tijd verdubbeld. Er terdam-Schiebroek te bestaan nu 39 personen zoeken. Het COA heeft en drie organisaties op. meerdere aanwijzingen Dat zei minister Bert Koen- voor misbruik van jonge ders (PvdA) van Buitenvrouwen in de gemeenlandse Zaken aan de voor- schap rond de kerk. avond van een internatioLEEGSTAND Ondanks het nale conferentie die maandag begon in Den faillissement van enkele Haag. grote bedrijven in 2015, staan steeds minder winkelTUSSENJAAR Als gevolg panden leeg. Het is voor van de invoering van het het eerst in tien jaar dat de leenstelsel namen minder leegstand niet stijgt. In de havo- en vwo-scholieren centra van grote steden een tussenjaar in het daalde de leegstand van schooljaar 2014-2015. Het 7,2 procent begin vorig aantal scholieren dat een jaar naar 6,9 procent. wereldreis maakte, daalde onder vwo’ers van 18 naar HENRIQUEZ De familie van 9 procent. Onder havode vorig jaar in Den Haag scholieren liep het terug overleden Arubaan Mitch van 15 naar 9 procent. Henriquez vreest voor belangenverstrengeling in de ASIELOPVANG Een informa- zaak tegen de vijf politietieavond in Utrecht over mensen die worden vernieuwe opvanglocaties volgd. De verdachte agenvoor asielzoekers is maan- ten en de agenten die gedag onrustig verlopen. De tuigen, worden bijgestaan politie hield één persoon door hetzelfde advocatenaan wegens belediging. kantoor. Het college van burgemeester en wethouders heeft ingestemd met het plan voor extra opvanglocaties.
Bas Czerwinski/ANP
NEDERLAND
Na interview met Sean Penn volgde arrestatie van ‘El Chapo’
goed voor eenvijfde van de Spaanse economie, binnen 18 maanden onafhankelijk wordt van Spanje. TURKIJE Bij een explosie in het toeristische hart van Istanbul zijn dinsdag zeker tien doden en vijftien gewonden gevallen, onder wie ook enkele Duitse toeristen. Turkse staatsmedia meldden dat het gaat om een zelfmoordaanslag. Volgens veiligheidsfunctionarissen zou IS achter de aanslag zitten.
ECONOMIE
VW Autoconcern Volkswagen, moederbedrijf van VW en Audi, verkocht in 2015 9,93 miljoen auto’s. Een jaar eerder nog 10,14 miljoen. Vooral de vraag naar VW-auto’s zakte in – SPANJE Carles Puigdevoor het eerst sinds 2004 – mont is de nieuwe premier door teruglopende vraag van Catalonië. Hij is de op- uit China en het schanvolger van Artur Mas, die daal rond de diesels. aftrad wegens gebrek aan FISCUS De Belgische fiscus steun binnen de Catalaanse regering. Puigdemoet waarschijnlijk 700 mont wil dat Catalonië, miljoen euro vorderen van
12-01-16 17:02
9
ELSEVIER 16 JANUARI 2016
LETTERLIJK
FEITEN
‘Het enige wat stabiel populair is, zijn kattenfilmpjes’
434 401 367 318
Volgens staatssecretaris van Veiligheid en Justitie, Klaas Dijkhoff (VVD), is vluchtigheid kenmerkend voor dertigers als hij (NRC Handelsblad, 9 januari)
GROENTEN Vaak wordt gedacht dat kinderen die op jonge leeftijd braaf groenten en fruit eten, minder LOON Cao-lonen stegen snel vallen voor de verleiin 2015 met gemiddeld ding van junkfood. Maar in 1,4 procent, berekende het epidemiologisch onderCentraal Bureau voor de zoek van Ohio State UniStatistiek (CBS). Dat is versity onder 357 kinderen meer dan de inflatie en tussen 2 en 5 jaar bleek de grootste stijging sinds zo’n verband niet aan te 2012. In het bedrijfsleven tonen. gingen de lonen met 1,3 ANTI-DEPRESSIVUM De stof procent omhoog; bij ambtenaren 2,3 procent. CGP3466B werkt snel en effectief tegen depressie, OPEN Winkels in het cenalthans bij muizen. Dit trum van Amsterdam mo- melden onderzoekers van gen 24 uur per dag open. Johns Hopkins University De stad begint een proef School of Medicine. Eerwaarbij ondernemers niet der werd al ontdekt dat zijn gebonden aan verdeze stof zou kunnen helplichte winkeltijden. Nu pen tegen cocaïneverslamogen ze alleen open zijn ving. tussen zes uur ’s ochtends HARTKLEPPEN Patiënten en tien uur ’s avonds. tussen de 40 en 70 jaar die CAFÉ Restaurants en honieuwe hartkleppen krijtels profiteren van het eco- gen, zijn waarschijnlijk nomisch herstel, meldt het meer gebaat bij hartklepCBS. Vooral hotels draaipen van levend weefsel dan den de eerste drie kwarta- van metaal, meldt Annals len van 2015 goed. Cafés of Thoracic Surgery. daarentegen verkochten eind 2015 nog steeds een kwart minder dan in 2007.
KENNIS
SEDAT SUNA
TRAINEN Lichamelijke oefening kan het risico op lage rugpijn verminderen. Dat concluderen wetenschappers van de University of Sydney na analyse van 23 onderzoeken naar dit type rugklachten. In Ne- Nog geen ticket naar Rio derland hebben vier op de voor de volleybalvrouwen
16els002z009 9
CULTUUR SCHAATSEN In Minsk (Wit-Rusland) is Sven Kramer afgelopen zondag voor de achtste keer in tien jaar Europees Kampioen allround schaatsen geworden. De Belg Bart Swings werd verrassend tweede, Jan Blokhuijsen pakte brons. TV-KIJKEN Nederlanders keken in 2015 gemiddeld 3 uur en 10 minuten per dag televisie, 4,8 procent minder dan in 2014. Volgens de Stichting KijkOnderzoek komt dit door het ontbreken van grote sporttoernooien en de opkomst van (apart gemeten) streamingdiensten als Netflix. VOLLEYBAL Het Nederlands vrouwenteam heeft afgelopen zaterdag tijdens het olympisch kwalificatietoernooi in Ankara (Turkije) de finale verloren van Rusland. Daardoor is Oranje niet zeker van deelname aan de Olympische Spelen. Kwalificatie voor Rio kan in mei nog worden afgedwongen in Japan. FILMPRIJZEN In Los Angeles zijn afgelopen zondag de Golden Globes uitgereikt. De western The Revenant kreeg drie belangrijke prijzen: beste dramafilm, beste mannelijke hoofdrol (Leonardo DiCaprio) en beste regie (Alejandro González Iñárritu). Brie Larson werd verkozen tot beste actrice in Room.
STIJGER Cabaretier Arjen Lubach (36) is Bart Maat/ANP
vijf mensen weleens last van aanhoudende pijn in de onderrug.
door de JOVD uitgeroepen tot ‘Liberaal van het Jaar’. De liberale jongerenorganisatie prijst zijn tv-programma Zondag met Lubach (VPRO), waarin hij ‘vanuit een liberale invalshoek discussies aanzwengelt’.
DALER Martijn Beekman/ANP
grote bedrijven. Die kregen sinds 2005 fikse korting op de belasting die ze moesten afdragen, maar de Europese Commisse oordeelde dat dit illegale staatssteun is.
In 2014 zetten professionele podia voor kunsten samen 434 miljoen euro om. In 2010 was dit ongeveer 401 miljoen euro. Podia haalden vooral meer inkomsten uit zaalverhuur voor recepties en congressen. In 2010 werden zij jaarlijks nog met 367 miljoen euro gesubsidieerd, in 2014 is dit teruggebracht tot 318 miljoen euro.
VVD-minister Ard van der Steur (46) probeerde fouten te verhullen nadat hij patholoog George Maat, die de stoffelijke resten van MH17-slachtoffers onderzocht, had ontslagen. De minister van Veiligheid heeft het nu lastig in de Kamer.
AGENDA Zaterdag 16 januari Presidents- en parlementsverkiezingen in Taiwan Uitreiking Popprijs tijdens muziekfestival Eurosonic Noorderslag, Groningen Nationale vogeltelling (tot en met 17 januari) Zondag 17 januari Laatste dag Vakantiebeurs, Utrecht Maandag 18 januari Berlin Fashion Week (tot en met 22 januari) Dinsdag 19 januari Nationaal bureau statistiek van China maakt economische groeicijfers bekend Woensdag 20 januari World Economic Forum in Davos, Zwitserland (tot en met 23 januari) Donderdag 21 januari Uitreiking Ster Gouden Loeki voor beste reclame van 2015, Amsterdam Opening Sundance Film Festival, Verenigde Staten (tot en met 31 januari)
> > > > > > > > >
Deze pagina’s werden gemaakt door: Niels van den Bovenkamp, Merlijn van Dierendonck, Bram Hahn, Gertjan van Schoonhoven, Nikki Sterkenburg, Nic Vrieselaar en Eric Vrijsen
12-01-16 17:02
12
VERHAAL VAN DE WEEK
16 JANUARI 2016 ELSEVIER
DAVID BOWIE (1947-2016)
Levend kunstwerk met oog voor de tijdgeest
Muzikant en acteur David Bowie – hier in New York in 2013 – hield geheim dat hij ernstig ziek was
16els002z012 12
12-01-16 17:58
13
ELSEVIER 16 JANUARI 2016
MUZIEK / David Bowie was invloedrijk als muzikant, acteur, stijlicoon en voorvechter van individualisme. Een overlever die zichzelf steeds opnieuw uitvond. Bij de dood van een artiest die zijn laatste ademtocht nog gebruikte voor de kunst.
Jimmy King
Rob van Scheers
16els002z013 13
12-01-16 17:58
14
VERHAAL VAN DE WEEK
E
n zo heeft David Bowie zijn publiek postuum alsnog een laatste poets gebakken. Met de single Blackstar leverde hij afgelopen november een enigmatisch nummer af van 9 minuut en 57 seconden precies, met een even raadselachtige videoclip. In het surrealistische filmpje zagen we hem, ergens op een verre planeet, drie verschillende rollen spelen: die van blinde ziener, boeteprediker en sater. Waar ging dit precies over? Typisch David Bowie, om ons zo in verwarring te brengen. Dat is wat hij altijd al deed. De verwachting luidde dat alles wel netjes op zijn plaats zou vallen, zodra het bijbehorende album Blackstar zou verschijnen. Dat kwam er op 8 januari, zijn 69ste verjaardag. En inderdaad… alles viel op zijn plaats: twee dagen later, op 10 januari, was hij dood. Daar ging dit concept-album dus over. Zoals de eerste zin van het tweede liedje Lazarus luidt: ‘Look up here, I’m in heaven.’ In het diepste geheim bleek David Bowie al achttien maanden tegen kanker te vechten, en dit was zijn majestueuze slotakkoord. Blackstar, een uitgedoofde ster aan het firmament. Knap, om ook van je einde een kunststuk in stijl te kunnen maken. Zo past dit overlijden perfect binnen zijn oeuvre: altijd weer een nieuwe hoek om.
A
ls de groten vertrekken, dan komen de verhalen. Wat het finale afscheid van Miles Davis, Frank Sinatra en Chet Baker betekende voor de jazzgeneratie, betekent de dood van David Bowie voor de kinderen van eind jaren zestig, begin jaren zeventig. Plotseling daagt het besef dat de eindigheid van het bestaan ons nu ook op de hielen zit. Dat is wat er staat als er wordt gezegd: ‘Ik ben met hem opgegroeid. Ik heb een vriend verloren.’ Met andere woorden: dooft een held van professie als David Bowie nu ook al uit, wat moeten wij gewone stervelingen dan nog? Dat verklaart die stortvloed aan emoties op Twitter, Facebook en andere sociale media. Dan krijg je de collegiale quotes van bevriende muzikanten, en van de bedroefde fans, maar evenzeer van politieke figuren als Tony Blair en David Cameron, ook al hadden we de huidige Britse premier niet eerder over popmuziek gehoord. De crew van het ruimtestation ISS bleef niet achter, geïnspireerd door Bowies ruimtesongs als Space Oddity, Starman en Life on
16els002z014 14
Mars – en zijn grote finale Blackstar. Zelfs het Vaticaan zwaaide hem uit op Twitter. Opmerkelijk, daar waren ze toch nooit zo voor mannen die androgyn door het leven gingen? Aantrekkelijk voor man en vrouw, object van begeerte voor beiderlei kunne? Hoe goedbedoeld ook: het is eerder een bewijs dat we leven in het tijdperk waarin iedereen een publieke mening heeft – dit zijn de emo-jaren. Des te krachtiger van Bowie dat hij niet met zijn ondergang te koop liep, maar zelfs zijn laatste ademtocht benutte voor zijn kunsten. Nogal een statement voor een popster, per slot. Vanuit de aard van de zaak wordt een popster geacht op elk gewenst moment mediageniek te zijn, maar Bowie heeft gedacht: de laatste grap, die maak ik zelf wel. En wat een wonder dat dit plan niet uitlekte, bovenal.
H
16 JANUARI 2016 ELSEVIER
die van Lou Reed en Iggy Pop en David Bowie en Marc Bolan. Zij allemaal, en Mott the Hoople, Bryan Ferry’s Roxy Music, geholpen door Brian Eno, en Cockney Rebel kregen ze er gratis bij. Denk: goede gitaarriffs, oh-la-la-teksten, vrouwelijke kopstemmetjes, expliciete homo-erotische gebaartjes. Kort gezegd: provocerende biseksuele extravaganza (met een knipoog), onder meer vervat in de Bowie-song Rebel Rebel (1974): ‘You’ve got your mother in a whirl / She’s not sure if you’re a boy or a girl.’ Het leverde heel wat bezorgde ouders op over wat tegenwoordig ‘genderbender’ wordt genoemd. Intussen danste een hele generatie – onder wie latere politiek leiders – mee met David Bowie, getooid met zijn zwarte ooglapje en oranje piekharen, zodra hij weer eens in Avro’s Top Pop verscheen, of in het Verenigd Koninkrijk bij Top of the Pops.
oe zullen we terugkijken op David Bowie? Voor alles, zo luidt de consensus, was hij een overlever, die zichzelf ets van alle opwinding over de komst van keer op keer opnieuw wist uit te vinden. Op de glamrock vind je terug in de speelfilm dit moment hangt het Groninger Museum Velvet Goldmine (1998) van de Amerivol met parafernalia van zijn talloze creaties kaanse regisseur Todd Haynes. Hoewel uitin het kader van de expositie David Bowie is, gerekend David Bowie het scenario te romte beginnen met zijn alter ego Ziggy Stardust melig vond, en zijn muziek er niet aan wilde – die van zijn totaalmuziektheatershow met lenen, heeft Velvet Goldmine allengs een The Spiders from Mars. Mucultstatus bereikt. Vandaag seale erkenning – niet slecht wordt de film terecht geroemd ‘Er zit een lange als een fraaie reconstructie voor een in beginsel verlegen lijn van schizo- van de vroege seventies. jongeman die ooit begon als student aan de creatieve richDe film draait om de jonge frenie in mijn ting van de hts te Bromley, een cultuurreporter Arthur Stuart familievoorstad van Londen. Daar (Christian Bale) die opgroeide stamboom’ kreeg hij kunstgeschiedenis, met glamrockposters aan de muziekles en ook onderricht muur van zijn jongenskamer. in grafisch ontwerpen, inclusief lay-out en Hij wil de fictieve rockheld Brian Slade (Jobelettering van magazines. nathan Rhys Meyers) portretteren, in wie we Die opleiding kwam later nog goed van een samensmelting van David Bowie, Marc pas toen hij zich nadrukkelijk begon te beBolan en de eendagsvlieg Jobriath herkenmoeien met de vormgeving van zijn albumnen. Voor meer achtergronden gaat hij ook hoezen, de kostuums, en de artdirection te rade bij het personage Curt Wild (Ewan van zijn videoclips en liveshows. Om de McGregor); die is dan weer eerder een kruipaar jaar een nieuwe Bowie, dat was het sing van Iggy Pop en Lou Reed. concept, en daartoe omringde hij zich Gecompliceerd, maar het onderliggende steeds weer met een nieuwe groep aan topthema is zonneklaar: het gaat natuurlijk om muzikanten. Over die kameleontische kant het psychologische gegeven dat adolescenvan hem sprak hij monter: ‘Er zit een lange ten onzeker zijn over hun eigen identiteit lijn van schizofrenie in mijn familiestamannex seksualiteit, daarom alles willen onboom. Daar zal het wel iets mee te maken derzoeken, en hoe juist de populaire cultuur hebben.’ hen daarbij helpt. Gek eigenlijk, dat David De androgyne man met de duizend geBowie de film niet zag zitten – hij was toch zichten. Ongrijpbaar, maar toch ook: een bij uitstek dé voorvechter van maximale kind van zijn tijd. Tieners in die dagen viekeuzevrijheid die ook door Velvet Goldmine len precies met hun neus in de glamrock, werd bepleit. Het kan haast niet anders of
I
12-01-16 17:58
15
ELSEVIER 16 JANUARI 2016
Foto voor Space Oddity, 1969
HITS VAN BOWIE IN NEDERLAND JAAR TITEL HOOGSTE NOTERING
1969 1973 1975 1975 1977 1977 1981 1983 1983 1983 1984 1985
Rex Features/HH
1985 1986 1986 1988
DAVID BOWIE 8 januari 1947 Geboren als David Robert Jones in Londen 1958-1963 Gaat naar Bromley Technical High School 1967 Brengt debuutalbum David Bowie uit 19 maart 1970 Trouwt met Angela Barnett (gescheiden in 1980) 30 mei 1971 Zoon Duncan Jones geboren 24 april 1992 Trouwt met Somalisch model Iman Abdulmajid 25 augustus 2000 Dochter Alexandria Jones geboren 8 januari 2016 Brengt album Blackstar uit 10 januari 2016 Overlijdt in New York aan de gevolgen van leverkanker
16els002z015 15
Space Oddity 8 The Jean Genie 7 Fame 4 Golden Years 6 Sound and Vision 2 Heroes 8 Under Pressure 1 (met Queen) Let’s Dance 1 China Girl 2 Modern Love 9 Blue Jean 10 This Is Not America 1 (met Pat Metheny Group) Dancing In The Street 1 (met Mick Jagger) Absolute Beginners 4 Underground 6 Tonight (met Tina Turner) 1
Bowie als Thin White Duke tijdens concert in Ahoy in 1976
Gijsbert Hanekroot/Getty Images
Extravagant personage Ziggy Stardust op het podium in 1973
Potter/Express/Getty Images
Redferns/Getty Images
Ludiek pleitbezorger van lang haar
Michael Ochs Archives/Getty Images
Van huis uit verlegen Bowie in 1965
12-01-16 17:58
24
NEDERLAND
16 JANUARI 2016 ELSEVIER
Pim Ras/HH
Bram Moszkowicz (Maastricht, 1960) werd in april 2013 definitief uit de advocatuur gezet door de tuchtraad wegens administratieve tekortkomingen. Twee jaar later stapte hij in de politiek als beoogd lijsttrekker voor VNL, een nieuwe partij van PVV-afvalligen. Behalve Geert Wilders verdedigde hij als advocaat onder anderen Desi Bouterse, Robin van Persie en Willem Holleeder.
‘Bram wilde de politiek er een beetje bij doen’ Uniek gesprek: Joram van Klaveren (36), Laurence Stassen (44) en Johan Driessen (34) van de partij VoorNederland (VNL) spreken in Elsevier uit waarom ze teleurgesteld zijn in hun beoogd lijsttrekker Bram Moszkowicz.
16els002z024 24
12-01-16 16:29
25
ELSEVIER 16 JANUARI 2016
Van links af: VNL-voorzitter Laurence Stassen, kandidaat-lijsttrekker Joram van Klaveren en bestuurslid Johan Driessen. ‘Prinsjesdag was voor Bram een gezellig uitje’
B
Eric Vrijsen Foto’s Suzanne van de Kerk
ram Moszkowicz is mislukt als politiek leider van de partij VoorNederland (VNL). Het bestuur is helemaal klaar met hem. Partijvoorzitter Laurence Stassen, bestuurslid Johan Driessen en Tweede Kamerlid Joram van Klaveren zouden de voormalige strafadvocaat deze week te verstaan geven dat ze niet met hem verder willen. Eerder gaven ze Elsevier openheid van zaken over wat er misging. Daardoor is er voor niemand een weg terug. VNL lanceerde Moszkowicz (55) vorig jaar als partijleider. Hij moest de groepering van ex-PVV’ers over een kritische drempel helpen. Het VNL-bestuur zag in hem een be-
16els002z025 25
kende Nederlander, die in een naderende verkiezingscampagne op het scherp van de snede kon debatteren met Mark Rutte (VVD) en Geert Wilders (PVV). Na negen maanden is het sprookje uit. Stassen, Driessen en Van Klaveren zeggen dat het Moszkowicz ontbreekt aan ‘toewijding’. Ze vinden dat ‘hij het politieke werk enorm onderschatte’. Dat hij ‘de kool en de geit wilde sparen’, waardoor hij een slap aftreksel verkondigde van ‘het klassiek liberale verhaal van VNL’. Nu de bestuursleden Moszkowicz afserveren, zal Van Klaveren ‘de honneurs waarnemen. Iets wat ik feitelijk al deed, doordat Bram disfunctioneerde.’ Binnenkort zal een ledenvergadering een nieuwe leider aanwijzen. Behalve Van Klaveren is er voorlopig geen andere kandidaat.
Bram Moszkowicz, de beroemdste strafpleiter van Nederland, werd bijna drie jaar geleden uit de advocatuur gezet door de Raad van Discipline, omdat hij met het aannemen van grote contante bedragen de beroepsgroep zou hebben beschadigd. Hij kwam ook in aanvaring met de fiscus. Zijn bv’s gingen failliet. De ruzies met zijn familie werden in de media breed uitgemeten. Dit alles was geen droomstart voor een politieke loopbaan, maar Moszkowicz beschreef zijn nieuwe avontuur als een opluchting. In perscentrum Nieuwspoort liep hij op de klanken van Frank Sinatra’s That’s Life naar de microfoon en verkondigde: ‘Ik streef naar een beter Nederland. Ik wil iets voor mijn kinderen achterlaten.’ Laurence Stassen: ‘Bram had een uitgelezen
12-01-16 16:29
30
INTERVIEW / JORIS SMIT
16 JANUARI 2016 ELSEVIER
‘Ik ben nog nooit boven mezelf uitgestegen’ Acteur Joris Smit (34) stond al eens op Broadway. Nu speelt hij in De Revisor en is hij politicus Tim Snel in De Fractie, een tv-drama dat binnenkort aan het derde seizoen begint.
A
Liesbeth Wytzes Foto’s Marco Bakker
van gedroomd heb. Ik zal nooit zeggen: o, nou moet ik dat weer doen. Nee, ik vind alles leuk en zeg overal ja op.’ Dat Smit acteur wilde worden, wist hij van jongs af aan. Op het kleine lagere schooltje in het Groningse dorp Midwolde, waar hij opgroeide, organiseerde het ambitieuze schoolhoofd toneeluitvoeringen. En niet de makkelijkste. ‘Hij bewerkte Griekse tragedies. Elektra, Ifigeneia, ook Shakespeare. Daar deed iedereen aan mee. Een keer in de week was er toneel en we werkten een half jaar aan een voorstelling.’
ls Joris Smit in de trein zit van woonplaats Amsterdam naar werkplaats Den Haag, wordt hij wel eens wat vreemd aangekeken door de ambtenaren die dat traject ook afleggen. Is dat nou Kamerlid Tim Snel, die naar de Tweede Kamer gaat? Joris Smit is acteur; Tim Snel is zijn alter ego in de politieke tv-serie De Fractie, waarvan binnenkort de derde reeks wordt uitgezonden. Zo levensecht is die serie kennelijk; of zo goed speelt Joris Smit. Hij is sinds 2013 verbonden aan Het Nationale Theater en mit, kort slordig blond haar, slank, speelde rollen in Tasso, De prooi, Elektra, merkte hoe belangrijk hij toneel vond Nieuwspoort, Midzomernachtdroom. Hij toen hij een rol juist niet kreeg. ‘In werd genomineerd voor een Arlecchino in groep acht speelden we Hamlet en ik vond 2010 en voor een Gouden Kalf in 2011. het heel erg dat ik niet de hoofdrol kreeg en Dit seizoen speelt hij de Polonius moest spelen. Dat ik hoofdrol in Nikolaj Gogols De redat zo erg vond, zette me aan het ‘Ik heb door denken. Blijkbaar wilde ik dat, visor, een kleine rol in The little foxes van Lillian Hellman en had ik een idee hoe die rol moest De Fractie weer in Midzomernachtdroom. gespeeld. Ik vond het meer respect worden Drukke tijden: niemand kan zegheel lekker om de boel op sleepgekregen gen dat Smit lui is. ‘Drie dingen touw te nemen, de kar te trektegelijk, best geflipt voor mij. Ik voor politici’ ken. Dat merkte ik toen al.’ moet mijn tijd goed indelen en Opgroeien in Midwolde – rust nemen, het is topsport. Gisteren had ik ruim vierhonderd inwoners – was heerlijk. De Dag: die begon met een dansrepetitie ‘Ik kan het iedereen aanbevelen om in de voor De revisor, toen een doorloop, toen na weilanden te spelen als kind. We woonden de lunch de eerste twee bedrijven van Midnaast een manege en daar heb ik ook heel zomernachtdroom en daarna naar het Binveel gespeeld. Paarden, mest, hooi. Een nenhof voor een paar scènes van De fractie. echte Hollandse jeugd.’ Dertien uur werken aan drie verschillende Maar wel heel veilig en beschermd, en op dingen. Ik heb een pittig jaar gehad met drie een bepaalde leeftijd wilde hij dat niet meer. hoofdrollen, maar ik ben wel ergens waar ik ‘Ik ging als enige van het dorp naar school in Groningen, 18 kilometer heen en terug, met de fiets of de bus. Ik wilde per se naar JORIS SMIT (Midwolde, 1981) volgde de Toneelde stad. Ik nam ook een krantenwijk in de academie Maastricht en is sinds 2013 verbonstad, omdat ik dacht dat ik daar hard en den aan Het Nationale Theater. Hij speelde sterk van zou worden. Ik was op zoek naar onder meer in De prooi, Nieuwspoort, Woeste een soort zelfstandigheid. Ook omdat ik het Hoogten en De ziekte die jeugd heet. zo veilig had gehad. Mensen zeiden: je bent
S
16els002z030 30
gek, man! Maar ik vond het heel belangrijk om mijn eigen geld te verdienen en m’n eigen spulletjes te kunnen kopen. Ik wilde niet afhankelijk zijn, de dingen zelf voor elkaar hebben, niet lui worden door die te krijgen van paps en mams.’ Het is natuurlijk heerlijk om veilig op te groeien, beschermd, in een gelukkig gezin, maar Smit verlangde juist naar wat drama. Sommige leeftijdgenoten hadden gescheiden ouders. ‘Die hadden het veel zwaarder dan ik. Daar was ik wel eens jaloers op, die moesten sneller zorgen, eens per week koken. Ik hoefde nooit wat te doen.’ Smit is iemand die zichzelf dwingt om te doen wat hij wil, ook als dat niet altijd vanzelf gaat. Hij is nog maar 34, maar zijn leven staat in het teken van zichzelf verbeteren; juist doen wat hij moeilijk vindt. Verre doelen stellen, niet de makkelijkste weg kiezen. Om die reden is hij bij de beleidsvergaderingen van Het Nationale Theater gaan zitten. ‘Ook om mezelf te pushen, want ik kan heel makkelijk een beetje meekabbelen met de stroom. Dat ken ik van mezelf. Maar dan kan ik streng zijn en zeg ik tegen mezelf: Joris, je weet er te weinig van. Als je straks je oom, die bij Shell werkt, ervan moet overtuigen waarom theater zo belangrijk is, moet je wel uit je woorden kunnen komen.’
S
mit ging naar de havo omdat hij wist dat hij dan naar de toneelschool zou kunnen. Hij wilde niets anders. ‘Ik had trouwens ook niet het idee dat ik iets anders kon. Nog steeds. Ik zou wel heel veel dingen willen kunnen. Ik zou best de politiek in willen, maar ik denk niet dat ik dat kan. Ik ben daar niet sterk genoeg voor. Niet hard genoeg. Door die rol in De fractie heb ik veel meer respect gekregen voor politici. Het is een heel zware baan en je wordt continu beoordeeld en afgeserveerd op wat je kunt en wat je zegt.’ Smit bereidde zich grondig voor op die
12-01-16 15:13
‘Ik wilde niet afhankelijk zijn, dingen zelf voor elkaar hebben’
16els002z031 31
12-01-16 15:13