Yaşam Şaşmazer | Metanoia (catalogue)

Ya ş a m Ş a ş m a z e r M E TA N O I A

M E T A N O I A

Ya ş a m Ş a ş m a z e r

Ya ş a m Ş a ş m a z e r

M E T A N O I A

TAMING THE DARKNESS 2013 wood mixed media 167 x 43 x 47 cm

M E T A O

N I A

2

M L

Marcus Graf

Light in the Face of Overwhelming Darkness I have followed the work of Yaşam Şaşmazer for quite a while and observed its development with astonishment and admiration. From the very beginning I have been fascinated by her talent to balance form and content. She manages to merge great craft and attractive aesthetics with challenging theory and meaningful concepts. For nearly ten years now she has investigated the bright and dark sides of today`s psyche in order to "reconstruct the good and evil traits inherent to human beings as a whole while questioning social clichés, identities and cultural structure surrounding those ideas" (Yaşam Şaşmazer, Unleashed). By revealing various mental states through realistic wooden sculptures of children and young adults, she reviews the interrelationship between personal stories and social conditions and the dilemma of constructing an individual character under the overwhelming influence of both common conventions and collective behaviour.

Before discussing Metanoia, the series that she exhibited at Tophane-i Amire KSM, let me share with you a few thoughts on my notion of sculpture, which might illustrate my understanding and evaluation of Yaşam Şaşmazer’s work. Then I would like to introduce the earlier series which form the base on which the current work stands.

A

A Few Thoughts on Sculpture Sculpture is the expression and representation, sometimes illustration, of an artist’s thoughts and feelings in real space. In contrast to painting, physical space is one of the fundamental matters of the work. Every sculpture occupies space in space. Through its material and volume the three-dimensional piece has a strong physical and spatial relation to its surroundings. The sculpture also possesses its own space, which is determined by its form. Regarding the work-spectator relationship, the psycho-visual triangle of location, form and spectator in which every sculpture is set, is of great importance for the perception of the artwork. It shares its space with the spectator and thereby creates an intimate connection with him. In front of a painting, the spectator stands still and stares passively at the art. During the observation of a sculpture, he finds himself sharing the experience of a common place with the art. At the same time, as it constitutes its own existence and reality, it functions as a link to another reality, even a metaphysical sphere. In the Classical World idealistic sculptures were, for example, representations of gods to which the believer would pray.

During the moment of prayer, in a meditative-like state, the sculpture would become the actual god. In modern art, figurative sculptures often form a link to reality in which they deal with its various socio-political issues.

In abstract, minimal or conceptual works, the sculpture even became the representation of a thought and idea.

The construction and definition of space is fundamental for the visual and conceptual understanding of every being and of all matter, because everything is a space and occupies another space at the same time.

As every sculpture shares its space with its audience, the spectator has a very intensive and intimate relation to the sculpture. The concrete existence in space supports the effect of realistic sculptures appearing as Doppelgängers, doubles of mankind, or life-like representations of man. In order to fully grasp the sculpture, the spectator has to walk around it. Therefore, his body movement influences the perception of the sculpture.

This is one of the biggest differences to painting. In real life as well, we experience and understand our world by being physically and mentally engaged with its uncountable spaces. The sculpture therefore shares its existence with our existence, because it shares its space with our spaces. At the same time, as we are talking about art, it constitutes its own materialistic existence as a work of art which has been made for a definite context, a concrete formal and conceptual idea and a certain purpose.

T

started to paint or form shadows on the walls and floors of the spaces in which her sculptures are exhibited. Since Treacherous Wolf (2008) and Gruesome Bear (2011) Şaşmazer has found an aesthetic solution to the challenge of making the figure’s traumata appear as fairy-tale monsters.

This materialization of the shadow is even more pronounced in the next series of works called Illuminated Darkness (2011). There, sculptures of children deal with their own real shadow caused by a single light source right in front of them. The uncanny atmosphere of the sculptures is intensified through the dramatic play with light and shadow.

The figures now relate differently to the shadow: Some fear light, others fear the shadow, some are captured by the shadow, others are not aware of it and one investigates it curiously. The shadow adds a formal and conceptual dimension to the sculptures, as it goes beyond the wooden object into the space of its exhibition in order to set up a direct spatial relationship.

This connection continues with the Doppelgänger series from 2012. This time, another psychological term functions as a reference for the intellectual base of the sculptures.

The Doppelgänger refers to the experience of meeting one’s own double. For Freud, it is the archetypal figure of the uncanny to which the repressed returns. In literature, this popular theme has been used by writers such as Robert Louis Stevenson, Fyodor Dostoevsky, Franz Kafka, Edgar Allan Poe and Oscar Wilde. They have taken this form of visual hallucination to describe the dichotomy of experiencing both the allowed and the forbidden in which the individual is confronted with the dilemma of wanting to live a life with all its bright and dark facets.

The sculptures in this series are larger and the figures look older. Now young adults, they resemble the artist.

Yaşam Şaşmazer emphasized in one newspaper interview that all her sculptures represent her. The artist also pointed out that the sculptures reach far beyond any autobiographical reference and thus indicate the general state of man in today’s society. Now the former work’s subversive violence, fairy-tale-like darkness and deeply-rooted fear are expressed openly and directly. In this series the artist has also found a way of extending the sculptures into their spatial surroundings by using a sound stream of quotations by Dostoevsky, Poe or Chuck Palahniuk, the author of “Fight Club”.

The Work of Yaşam Şaşmazer Understanding the sculpture-space-spectator triangle is of importance for the perception of Yaşam Şaşmazer’s work, because from the very beginning of her artistic career her work has circled around and investigated these three elements. So let us have a quick look at the three earlier series, which form the fundament on which the current series Metanoia is based. Since 2006 these work groups have formally and conceptually followed each other in a coherent way. In her first series of children’s sculptures produced between 2006 and 2011, an uncanny alienation effect surrounds the figures. A bit larger than life-size, the sculptures seem familiar and strange at the same time. Şaşmazer presents young children making strange gestures in often weird scenes, rebelling, imitating their parents, trying to scare us or being scared. Sometimes cheeky, at other times nasty, the figures mostly appear as powerful characters, who look fearlessly and determinedly into the eyes of the spectator. The limewood of the sculptures is in part painted in order to intensify the illusionistic dimension of their realism and strengthens the alienation-effect of the uncanny. The uncanny is of great importance in Şaşmazer’s work as it reveals the strange incorrectness of the clichés we live with day by day. In the work of Sigmund Freud, a hundred years ago, the dichotomy of the uncanny, in which an object, person or incident appears as familiar and strange at the same time, already played an important role. According to Freud the uncanny manifests itself creating a cognitive dissonance in things we fear. That is why the monsters, mutations and freaks that haunt us in our minds are subconsciously caused and fed by our repressed impulses, wishes and lusts. This dark side of our psyche is best represented in Freud’s and C.G. Jung’s metaphor of the shadow, an image for the unconscious that subversively influences the behaviour of men. Yaşam Şaşmazer uses this notion of shadow in her work, though she, of course, neither illustrates nor simply represents the Freudian or Jungian concepts. Independently, and at first without knowledge of their texts, fuelled by the wish to visualize the fears by which her figures are oppressed, she

M

Metanoia In the current series exhibited at Tophane-i Amire KSM in Istanbul in cooperation with BERLINARTPROJECTS, Yaşam Şaşmazer tackles Metanoia, another psychological concept. According to Jung, the term refers to the process of re-forming the psyche as a form of self-healing during a psychological breakdown or existential crisis. For him Metanoia describes a potentially productive act, in which transformation and change take place.

Indeed, this series shows an altered state caused by formal and conceptual concentration and radicalization of Yaşam’s artistic quest. Now, the shadow plays a bigger role. Due to its increased size, the psycho-visual impact on the spectator is stronger. The figure is more involved and confronts its shadow. Young women lie upon it, struggle with it or walk with it. The shadow has lost its dark fairytale or nightmare character. Now, it is a strong element that tells its own story. That is why in Metanoia the shadow has nearly the same formal and conceptual importance as the protagonist of the scene. Due to the shadow’s connec-

tions to walls or floors, the sculptures are involved deeply in space and intermingle with it. As they formally and conceptually depend on their location, the current works go beyond the classic notion of sculpture and formulate the site-specific statement of an installative intervention.

The figures have also changed, as they appear a bit older and stronger. Their dresses are black and allow them to become one with the shadow. The shadow-figure interdependence seems fairly peaceful in most sculptures, as if both have accepted their relationship as part of their being. Nevertheless, the figures seem neither helpless nor passive, melodramatic or overly tragic. That is why I believe that the dark and bright components, the productive and destructive characteristics of Metanoia, are dealt with very well in her current work. Most of the sculptures show a positive outcome in the power struggle between figure and shadow. Some figures fight against the shadow, others have made peace with it while some still seem to be scared by it. Whatever darkness they face, most of them are not defeated, they fight for their survival and thus show their strength.

Finally it is to be said that Yaşam Şaşmazer’s oeuvre touches our hearts, souls and minds as her works express deep artistic thought and strong feeling. Her sculptures are intellectually challenging, aesthetically attractive, emotionally moving and sometimes even stirring. Her art therefore is a great example of a balanced relationship between craft and concept, between psychological and socio-political matters, private stories and common history. Her figures reveal the impact of the unconscious, hidden in our psyche, on our lives. They also sometimes even present ways of how to deal with the various shadows of our lives. The current series in particular proves that Yaşam Şaşmazer’s artistic journey into the depths of the human mind, her critical review of socio-political issues and of socio-cultural form is a stringent, consistent and increasingly powerful ongoing process. That is why we can hope to see more great works from her in the near future.

M

Marcus Graf Marcus Graf (Assoc. Prof. Dr.) was born in 1974 in Germany.

After studying cultural sciences and esthetical communication at the University of Hildesheim in Germany, he received his PhD in 2010 from the Institute of Contemporary Art History, Aesthetic and Art Theory at Stuttgart Art Academy in Germany. Graf lives and works in Istanbul since 2001.

Marcus Graf currently holds a full-time position as Assoc.

Prof. for Contemporary Art History and Theory at the Fine Art Faculty at Yeditepe University. He is also the program director of the art fair Contemporary Istanbul. Apart from this Graf works as resident curator for the exhibition space Plato Sanat in Istanbul.

Graf has been the curator of several projects and institutions such as Siemens Sanat (2003 – 2007) and Aviva Art Program (2006 – 2007). He also was the co-curator of the 10th Istanbul Biennial Project nightcomers, and was invited to curate exhibitions for example for the Caleidoscope Europe in Evora, Portugal (Not a Lens but a Prism) as well as for the Gallery CDA Projects in Istanbul (Hans & Helga).

SCIAMACHIA 2013 wood mixed media 100 x 64 x 39 cm

M E A O

T N I A

3

SLEEP 2013 wood mixed media 37x 58 x 128 cm

M E T A N O I A

4

M E

Marcus Graf

Ezici Karanlığın Karşısındaki Işık Yaşam Şaşmazer’in çalışmalarını uzunca bir süredir takip ediyorum ve işlerindeki gelişmeyi şaşkınlık ve hayranlıkla izliyorum. En başından beri sanatçının, form ve içerik arasında denge kurma yeteneği beni çarpmıştır. Şaşmazer anlam yüklü kavramlar ve çetrefilli kuramsal meseleleri göz alıcı bir estetik ve el becerisiyle harmanlamayı başarıyor.

Neredeyse on senedir, bugünün psişesinin karanlık ve aydınlık taraflarını masaya yatıran Şaşmazer, Unleashed adlı kitabında amacını şöyle açıklıyor: “…insanoğlunun bir bütün olarak içinde barındırdığı iyi ve kötü yönleri yeniden inşa ederken bu fikirlerin etrafını saran toplumsal klişeleri, kimlikleri ve kültürel yapıyı sorgulamak.” Çocuk ve genç erişkin figürlerinden oluşan, gayet gerçekçi ahşap heykeller aracılığıyla çeşitli psikolojik durumları ortaya koyan sanatçı, öznel öykülerle toplumsal koşullar arasındaki karşılıklı ilişkilere ışık tutuyor. Aynı zamanda kolektif davranışlar ve ortak geleneklerin baskın etkisi altında bireysel bir karakter inşa etme açmazına da vurgu yapıyor. Şaşmazer’in Tophane-i Amire KSM’de sergilemiş olduğu serisi Metanoia’yı ele almadan evvel, sanatçının çalışmaları hakkındaki düşünce ve değerlendirmelerimi daha anlaşılır kılabilmek adına sizinle heykel hakkındaki bazı görüşlerimi paylaşmak istiyorum. Daha sonra da, sanatçının mevcut işlerinin temelini oluşturan daha erken dönem çalışmalarını tanıtmak istiyorum.

H

Heykel Hakkında Birkaç Düşünce Heykel, dışavurum ve temsildir ve bazen de sanatçının düşünce ve duygularının gerçek bir mekâna aktarımıdır.

Resmin aksine, heykelde fiziksel mekân eserin temel öğelerinden birisini oluşturur. Her heykel mekanda bir alan kaplar. Malzeme ve hacmiyle bu üç boyutlu iş, çevresiyle güçlü bir fiziksel ve uzamsal ilişki içindedir.

Heykel aynı zamanda kendi kapladığı formu ile belirlenen alanın sahibidir de. Eser-izleyici ilişkisi açısından bakıldığında, her eser için, eserin mekânı, formu ve izleyeninin oluşturduğu psiko-görsel üçgen, sanat eserinin algılanması bakımından büyük önem taşır. Heykel alanını izleyici ile paylaşır. Böylelikle onunla yakın bir bağlantı, bir ilişki kurulmasına olanak sağlar. İzleyici bir resmin karşısındayken durur ve pasif bir şekilde eseri seyreder. Heykeli gözlemlerken, kendini eserle birlikte somut bir mekânı paylaşma deneyiminin ortasında bulur. Aynı zamanda, kendi varlığını ve gerçekliğini oluşturduğundan, eser başka bir gerçekliğe –bazen metafizik bir uzama- doğru bir bağ kurma işlevi de görür. Örneğin Antik Klasik dünyada idealist heykeller tanrıları temsil ediyordu ve inananlar bu tanrılara dua ediyordu.

Dua esnasında, bir vecd anında, heykel bizzat tanrının kendisi olabiliyordu. Modern sanatta figüratif heykeller genellikle daha ziyade sosyo-politik meselelerin ele alındığı katı gerçeklikle bir bağ kurar oldu. Veya soyut,

minimal veya kavramsal örneklerde olduğu gibi heykel bir düşünce ve fikrin temsiline dönüştü.

Her varlığın ve meselenin görsel ve kavramsal olarak anlaşılabilmesi için mekânın inşası ve tanımlanması temel gerekliliktir, çünkü her şey aynı zamanda hem bir alandır hem de uzayda başka bir yer kaplar. Her heykel kapladığı alanı izleyicisi ile paylaştığı için, izleyici heykelle çok yoğun ve yakın bir ilişki içine girer. Somut alanda varoluş gerçekçi heykellerin birer ‘doppelgänger’ gibi (insanoğlunun kopyası, bire bir ebatlı temsili) gözükmesinin yarattığı o etkiyi güçlendirir. Heykeli tam olarak kavrayabilmek için, izleyici onun etrafında dolaşmalıdır.

Böylelikle, vücut hareketi heykelin algılanmasını etkileyecektir. Heykelle resim arasındaki en büyük farklardan biri de budur. Gerçek hayatta da bize sunduğu sayısız alan ve mekân içinde fiziksel ve ruhsal olarak meşgul olarak, dünyamızı deneyimler ve tanırız. Bu nedenle heykel varlığını bizim varlığımızla paylaşır, çünkü alanını bizim alanımızla paylaşmaktadır. Aynı zamanda, sanat söz konusu olduğunda, heykel bir sanat eseri olarak belli bir bağlam, somut bir formal ve kavramsal fikir ve belli bir amaç için belirlenmiş olan materyalist varoluşunu kendi kendine oluşturur.

Y

lanarak gölgeler yerleştirmeye başladı. Treacherous Wolf (2008) ve Gruesome Bear (2011) adlı çalışmalarından beri sanatçı figürün travmalarını masallardaki canavarlar olarak göstermek gibi bir estetik çözüm geliştirdi.

Gölgenin bu biçimde cisimleşmesi Şaşmazer’in bir sonraki serisi olan Illuminated Darkness’ta (2011) daha da netlik kazanmıştır. Burada çocuk heykeller tam önlerindeki tek bir ışık kaynağının yarattığı gölgeleriyle uğraşmaktadır.

Figürlerin tekinsiz atmosferi ışık ve gölgenin yarattığı dramatik oyunla perçinlenir. Ancak burada heykeller gölgeleriyle farklı bir ilişki içindedir: Kimi ışıktan, kimiyse gölgeden korkmaktadır. Bazısını gölgesi ele geçirmiştir, bazısı ise gölgesinin farkında değildir. Bir heykel de meraklı bir şekilde kendi gölgesiyle yüzleşmektedir. Sergi alanını kaplayan gölgeler, doğrudan bir uzamsal ilişki kurmak için, ahşap objenin ötesine geçerek, heykele formal ve kavramsal bir boyut katar.

Bu bağlantı 2012 tarihli Doppelgänger serisinde de devam eder. Bu kez heykeller, başka bir psikolojik terimi referans noktası olarak alır ve entelektüel temelini bu terim üzerine inşa eder. Doppelgänger terimi kişinin kendisinin tıpatıp eşine rastlaması deneyimini ifade eder. Freud’a göre bu, bastırılmış olanın geri döndüğü, tekinsizliğin arketipidir.

Edebiyatta da popüler bir konu olarak ele alınan kavram, Stevenson, Dostoyevski, Kafka, Poe ve Wilde gibi pek çok yazar tarafından da izin verilen ve yasak olanı deneyimleme arasındaki dikotomiyi anlatmak için bir görsel halüsinasyon formu olarak kullanılmıştır. Bu anlatımlarda birey, hayatı bütün o karanlık ve aydınlık yüzleri ile birlikte yaşama isteğinden doğan bir ikilemle karşı karşıyadır.

Bu serideki heykeller daha iri ve yaşça daha büyüktür.

Artık genç erişkin olan figürler bizzat sanatçının kendisine benzer. Bir gazeteye verdiği röportajda Yaşam Şaşmazer bütün heykellerin kendisini temsil ettiğini dile getirmiştir.

Ama aynı zamanda sanatçı eserlerinin otobiyografik referansların çok daha ötesine uzandığını ve insanın bugünün toplumundaki genel durumuna işaret ettiğinin de altını çizmiştir. Bir önceki çalışmaların ezici vahşetinin aksine, bu seride masallardaki karanlıklar ve kökü çok derinlerde olan korkular artık açıkça ve doğrudan dile getirilmektedir.

Ayrıca bu seride sanatçı ses yayını kullanarak heykellerini tüm mekâna yaymanın yolunu da bulmuştur. Salonda Dostoyevki, Poe veya “Fight Club”ın yazarı Palahniuk’tan alıntılar duyulmaktadır.

Yaşam Şaşmazer’ in Eserleri Yaşam Şaşmazer’in eserlerinin anlaşılabilmesi için heykel-mekân–izleyici üçgeninin anlaşılması çok önemli, çünkü Şaşmazer sanat kariyerinin başından beri üretimiyle bu üç unsuru ele alıp sorguluyor. Öncelikle Metanoia serisine temel teşkil eden ve daha önceki dönemlere ait üç seriye kısaca bir göz atalım. Bu çalışma serileri 2006’dan beri formal ve kavramsal anlamda birbirlerini tutarlı bir şekilde takip ediyor. 2006-2011 arasında ürettiği çocuk heykellerinden oluşan ilk seride, eserleri tekinsiz bir yabancılaşma duygusu sarmalar. Doğal boyutlarından biraz daha büyük olan heykeller hem tanıdık hem de yabancı gelir izleyene. Bu seride Şaşmazer garip mimikleri olan çocuk temsilleri sunar bizlere. Sahneler de gariptir. İsyan eden, yaramaz figürler görürüz. Çoğu zaman karşımızda güçlü karakterler vardır ve izleyenin gözünün içine korkusuzca ve kararlı bir şekilde bakmaktadırlar. Ihlamur ağacından yapılma bu heykellerde ahşap, realizmin göz yanıltıcı boyutunu yoğunlaştırmak ve tekinsizliğin yarattığı yabancılaşma duygusunu güçlendirmek adına kısmen boyanmıştır. Gündelik yaşamımızda her an var olan klişelerin o tuhaf yanlışlığını ortaya çıkarttığı için bu tekinsizlik hali Şaşmazer’in eserlerinde önemli bir unsurdur. Yüz yıl öncesinde, Freud’un eserlerinde, bir nesnenin, kişinin veya olayın aynı anda hem tanıdık hem de yabancı gelmesi hali olan tekinsizlik dikotomisi önemli bir rol oynuyordu. Freud’a göre bilişsel uyumsuzluk yaratan tekinsizlik korkularımızda su yüzüne çıkar. Bu nedenle zihnimizin içinde bizi kovalayan, avlayan canavarlar, mutasyona uğramışlardır ve ucubeler, bilinçaltımızın sonucudur ve bastırılmış dürtü, arzu ve şehvetten beslenirler. Psişemizin bu karanlık yanının en iyi temsili, insanoğlunun davranışlarına tahrip edici şekilde tesir eden bilinçdışının imajı olarak Freud ve Jung’un gölge metaforudur. Yaşam Şaşmazer çalışmalarında bu gölge nosyonundan faydalanıyor. Ancak tabii ki Jungyan kavramların Freudyen yanlarını ne resmediyor ne de araçsallaştırıyor. Bunlardan tamamen bağımsız olarak ve hatta başlarda bu bilimsel metinlerden habersizken, sadece figürlerinin altında ezildiği korkuları görselleştirmek amacını güden Şaşmazer heykellerinin sergilendiği mekânın duvarlarına ve zeminine farklı malzemeler kul-

M

Metanoia BERLINARTPROJECTS ile gerçekleştirdiği, Tophane-i Amire KSM’de sergilediği son serisinde ise Şaşmazer bir başka psikoloji terimi olan Metanoia’yı ele alıyor. Jung bu terimi bir varoluş krizi veya sinir buhranının akabinde psişenin kendi kendini iyileştirmesi, kendini onarması süreci olarak tanımlıyor. Jung’a göre Metanoia dönüşüm ve değişimin gerçekleştiği potansiyel olarak üretken bir durumdur.

Aslına bakılırsa, bu seride Şaşmazer’in daha önceki sanatsal arayışındaki kavramsal ve formal yoğunlaşma ve radikalleşmenin yol açtığı değişimi gözlemek mümkün.

Artık gölgeler daha da büyük bir rol üstlenmiştir. Büyüyen ebatları nedeniyle, gölgelerin izleyici üzerinde yarattığı psiko-görsel etki daha da güçlüdür. Figür gölgesiyle daha derinden ilgilidir ve onunla yüzleşmektedir. Gölgesinin üzerinde yatan, gölgesiyle savaşan veya yan yana yürüyen genç kadınlar görürüz. Artık gölge o masalsı veya kâbuslara has karanlık niteliğini yitirmiştir. Artık kendi öyküsünü anlatmakta olan güçlü bir öğedir. Tam da bu nedenle Metanoia’da gölge sahnenin protagonistiyle neredeyse eşit

bir formal ve kavramsal öneme sahiptir. Gölgenin duvar ve yerle olan bağlantıları nedeniyle, heykeller mekânla daha derinden ilişkili, daha iç içedir. Bulundukları yere formal ve kavramsal açıdan daha bağımlı olmaları nedeniyle, mevcut çalışmalar klasik heykel nosyonunun ötesine geçerek, enstalasyonvari bir müdahaleye dönüşür ve mekâna özgü bir anlatım ortaya koyar.

Figürler de değişmiştir. Artık yaşça biraz daha büyük ve eskisinden daha güçlüdürler. Hepsi siyahlar giymiştir.

Bu da gölgeleriyle yekvücut olmalarını sağlar. Gölge ile figürün karşılıklı olarak birbirine bağımlı olma hali, çoğu heykele daha huzurlu bir hava katar. Sanki her iki taraf da ilişkilerini varlıklarının bir parçası olarak kabul etmiştir.

Tüm bunlara karşın figürlerin hiçbiri çaresiz, pasif, melodramatik veya aşırı trajik değildir. Bu nedenle Şaşmazer’in son çalışmalarında Metanoia’nın üretken ve yıkıcı karakteristiklerinin yanı sıra karanlık ve aydınlık taraflarının da gayet etraflıca tartışıldığını düşünüyorum. Çoğu heykel gölge ile figür arasındaki güç savaşının olumlu sonuçlarını yansıtıyor. Bazı figürler gölgeye direniyor, bazısı gölgesiyle barışmış. Ama kimileri de var ki hala gölgesinden korkuyor.

Hangi karanlıkla karşılaşmış olurlarsa olsunlar, çoğu figür yenilmemiş. Var olma mücadelesini sürdürüyor ve güçlü olduklarını gösteriyorlar. Özetle, Yaşam Şaşmazer’in eserleri dile getirdikleri sanatsal düşünce ve güçlü duygularla yüreğimize, ruhumuza, zihnimize dokunuyor. Entelektüel anlamda izleyiciyi zorlayan ve estetik açıdan çekici olan bu heykeller aynı zamanda duyguları harekete geçiriyor. Bu açıdan Şaşmazer sanatının, el işçiliği ve kavramlar, psikolojik ve sosyo-politik meseleler, kişisel öyküler ve ortak tarih arasında dengeli bir ilişki kurmanın başarılı bir örneği olduğu söylenebilir. Sanatçının figürleri ruhumuzda saklanmış bilindışının etkilerini ortaya seriyor. Hatta bazen yaşamımızda var olan kimi gölgelerle nasıl başa çıkacağımıza dair ipuçları da veriyor. Özellikle Yaşam Şaşmazer’in son serisi, insan zihnine doğru daldığı sanatsal yolculuğunun yanı sıra sosyo-politik meseleler ve sosyo-kültürel uzlaşmalara yönelttiği eleştirel bakışın süregelen, tutarlı, giderek güç kazanan ve ödün vermez bir süreç olduğunu da kanıtlıyor. Bu nedenle yakın gelecekte Şaşmazer’in daha pek çok çarpıcı eser üretmesini bekleyebiliriz.

PREYER 2013 wood mixed media 170 x56 x40 cm

M E T A N O I A

M E T A N O I A

5

FEAR OF REASON 2013 wood mixed media 76 x 62 x 41 cm

M E

O

T A N I

A

6

M L

Marcus Graf

Licht im Angesicht über­ wältigender Dunkelheit Ich habe die Arbeit von Yaşam Şaşmazer schon seit einer ganzen Weile verfolgt und ihre Entwicklung mit Erstaunen und Bewunderung beobachtet. Von Anfang an hat mich ihre Fähigkeit fasziniert, Form und Inhalt miteinander in Einklang zu bringen. Es gelingt ihr, große Handwerkskunst und ansprechende Ästhetik mit anspruchsvoller Theorie und bedeutungsvollen Konzepten zu vereinen. Seit fast zehn Jahren ergründet sie nun schon die hellen und dunklen Seiten der modernen psychischen Verfassung um „die guten und bösen Züge, welche der Menschheit in ihrer Gesamtheit innewohnen [zu rekonstruieren], während zugleich soziale Klischees, Identitäten und kulturelle Strukturen, welche diese Ideen umgeben, hinterfragt werden“ (Yaşam Şaşmazer, Unleashed). Indem sie anhand von realistischen Holzskulpturen, die Kinder und junge Erwachsene darstellen, unterschiedliche mentale Verfassungen aufzeigt, erörtert sie die Wechselbeziehung zwischen persönlichen Geschichten und sozialen Bedingungen sowie das Dilemma der Konstruktion eines individuellen Charakters unter dem überwältigenden Einfluss von gemeinschaftlichen Konventionen und kollektivem Verhalten.

Bevor ich Metanoia, die Serie, welche sie im Tophane-i Amire KSM zeigte, erörtere, würde ich gerne ein paar Gedanken über meine Ansichten zur Bildhauerei mit Ihnen teilen, die zur Veranschaulichung meines Verständnisses und meiner Einschätzung von Yaşam Şaşmazers Werken beitragen können. Dann würde ich gerne frühere Werkserien einführen, welche das Fundament für die derzeitige Arbeit bilden.

E

Einige Gedanken zur Bildhauerei Bildhauerei ist Ausdruck und Repräsentation, manchmal Illustration von Gedanken und Gefühlen eines Künstlers im realen Raum. Im Gegensatz zur Malerei ist physischer Raum hier einer der grundlegenden Bestandteile der Arbeit.

Jede Skulptur beansprucht Raum innerhalb von Raum.

Durch ihr Material und Volumen hat die drei-dimensionale Figur eine starke physische und räumliche Beziehung zu ihrer Umgebung. Die Skulptur verfügt über ihren eigenen Raum, welcher durch seine Form bedingt wird. In Anbetracht der Beziehung zwischen Werk und Zuschauer ist die psycho-visuelle Dreiecksbeziehung zwischen Ort, Form und Zuschauer, in welche jede Skulptur eingebettet ist, von großer Wichtigkeit für die Wahrnehmung des Kunstwerks.

Sie teilt ihren Raum mit dem Zuschauer und erzeugt somit eine intime Verbindung zu ihm. Vor einer Malerei steht der Zuschauer still und fixiert das Bild auf passive Weise.

Während des Betrachtens einer Skulptur macht er die Erfahrung, dass er einen konkreten Raum mit der Figur teilt. Zur selben Zeit, da die Figur eine eigene Existenz und Realität aufweist, funktioniert sie wie eine Verbindung zu einer anderen Realität, einer metaphysischen Sphäre sogar.

In der klassischen Welt waren idealtypische Skulpturen

zum Beispiel Repräsentationen von Göttern, zu welchen der Gläubige gebetet hat. Im Moment des Gebets, in einem meditationsähnlichen Zustand, wurde die Statue zum tatsächlichen Gott. In der modernen Kunst stellten bildliche Skulpturen oft Verbindungen zur Realität dar, in der sie sich mit ihren unterschiedlichen soziopolitischen Themen befassten. In abstrakten, minimalistischen oder konzeptuellen Werken wurde die Skulptur sogar Repräsentation eines Gedanken und einer Idee.

Die Konstruktion und Definition von Raum ist grundlegend für das visuelle und konzeptuelle Verständnis von jedem Wesen und Objekt, da alles Raum ist und zur gleichen Zeit einen anderen Raum einnimmt. Da jede Skulptur ihren Raum mit ihrem Publikum teilt, hat der Zuschauer eine sehr intensive und intime Beziehung zu der Skulptur. Die konkrete Existenz im Raum unterstützt den Effekt von realistischen Skulpturen, welche als Doppelgänger erscheinen, als Ebenbilder der Menschheit oder lebensnahe Repräsentationen des Menschen. Um eine Skulptur vollkommen zu begreifen, muss der Betrachter um sie herum gehen. Dies ist einer der größten Unterschiede zu Malerei. Wie im realen Leben erleben und verstehen wir unsere Welt, indem wir physisch und mental mit ihren unzähligen Räumen interagieren. Die Skulptur teilt ihre Existenz somit mit unserer Existenz, da sie ihren Raum mit unseren Räumen teilt. Zur gleichen Zeit, da wir über Kunst sprechen, konstituiert sie ihre eigene materialistische Existenz als ein Kunstwerk, welches für einen bestimmten Kontext, eine bestimmte formale und konzeptuelle Idee und einen bestimmten Zweck hergestellt wurde.

D

Missgeburten, welche uns in unseren Gedanken verfolgen, unbewusst verursacht und genährt durch unterdrückte Impulse, Wünsche und Begierden. Die dunkle Seite unserer Psyche ist am besten dargestellt in Freuds und C.G. Jungs Metapher des Schatten, einem Bild für das Unbewusste, welches das menschliche Verhalten auf subversive Weise beeinflusst. Yaşam Şaşmazer verwendet ebenfalls die Idee des Schattens in ihrer Arbeit. Unabhängig und zunächst ohne Kenntnis von deren Texten, angetrieben durch den Wunsch, die Ängste, von welchen ihre Figuren unterdrückt werden, zu visualisieren, begann sie Schatten auf Wände und Böden zu malen oder mit anderen Materialien abzubilden. Seit Treacherous Wolf (2008) und Gruesome Bear (2011) hat Şaşmazer eine ästhetische Lösung gefunden, um die Traumata der Figuren darzustellen wie Monster aus der Märchenwelt.

Diese Materialisierung des Schattens ist sogar noch deutlicher ausgeprägt in ihrer nächsten Reihe von Arbeiten unter dem Titel Illuminated Darkness (2011). Dort setzen sich Skulpturen, welche Kinder darstellen, mit ihrem eigenen realen Schatten auseinander, verursacht durch eine einzelne Lichtquelle direkt vor ihnen. Die unheimliche Atmosphäre der Skulpturen ist verstärkt durch das dramatische Spiel von Licht und Schatten. Die Figuren nehmen nun anders Bezug auf die Schatten: einige fürchten das Licht, andere den Schatten, einige sind gefangen in ihrem Schatten, andere nehmen ihn nicht wahr oder untersuchen ihn neugierig.

Der Schatten fügt den Skulpturen eine formale und konzeptuelle Dimension hinzu, indem er über das Holzobjekt hinaus in den Raum der Ausstellung hinein reicht um eine direkte räumliche Beziehung herzustellen.

Diese Verbindung setzt sich mit der Doppelgänger-Reihe von 2012 fort. Dieses Mal fungiert ein anderer psychologischer Terminus als Referenz für die intellektuelle Basis der Skulpturen. Der Doppelgänger bezieht sich auf die Erfahrung seinem eigenen Schatten zu begegnen. Für Freud ist es die archetypische Figur des Unheimlichen, zu der der Unterdrückte zurückkehrt. Ein beliebtes Thema in der Literatur, haben Autoren wie Robert Louis Stevenson, Fjodor Dostojewski, Franz Kafka, Edgar Allan Poe und Oscar Wilde die Form der visuellen Halluzination als Motiv verwendet. Sie beschreiben so die Dichotomie des Erlebens von Erlaubtem und Verbotenem, in welcher das Individuum konfrontiert ist mit dem Dilemma, ein Leben mit all seinen hellen und dunklen Facetten leben zu wollen.

Die Skulpturen aus dieser Serie sind größer und die Figuren sehen älter aus. Inzwischen junge Erwachsene, ähneln sie der Künstlerin. Yaşam Şaşmazer betonte in einem Interview in einer Zeitung, dass alle Skulpturen sie selbst repräsentieren.

Gleichzeitig machte die Künstlerin darauf aufmerksam, dass die Skulpturen zugleich weit über jede biografische Referenz hinausgehen und den allgemeinen Zustand der Menschheit in der heutigen Gesellschaft abbilden. Nun werden die subversive Gewalt der vorigen Arbeiten, die märchenhafte Dunkelheit und die tief verwurzelten Ängste offen und direkt zum Ausdruck gebracht. Auch in dieser Serie hat die Künstlerin mit einem Lautstrom aus Zitaten von Dostojewski, Poe oder Chuck Palahnuik, dem Autoren von „Fight Club“, einen Weg gefunden, die Skulpturen in ihre räumliche Umgebung zu verlängern.

Die Arbeit von Yaşam Şaşmazer Das Skulptur-Raum-Zuschauer-Dreieck zu begreifen ist von Bedeutung für das Verständnis von Yaşam Şaşmazers Arbeit, da sich ihre Arbeit seit Beginn ihrer künstlerischen Karriere um diese drei Elemente dreht und sie erforscht.

Lassen Sie uns also einen kurzen Blick auf die früheren drei Serien werfen, welche das Fundament für die aktuelle Metanoia-Reihe bilden. Seit 2006 sind diese Werk-Gruppen auf kohärente Art und Weise formal und konzeptuell aufeinander gefolgt. In der ersten Serie von Kinderskulpturen, welche sie zwischen 2006 und 2011 produziert hat, umgibt ein unheimlicher Effekt von Entfremdung die Figuren. Etwas größer als lebensgroß, wirken die Skulpturen vertraut und fremd zugleich. Şaşmazer präsentiert junge Kinder mit merkwürdigen Gesten in oft seltsamen Szenen, welche rebellieren, ihre Eltern imitieren, versuchen uns Angst zu machen oder selbst Angst haben. Manchmal frech, manchmal gemein, erscheinen die Figuren meist als kraftvolle Charaktere, welche dem Betrachter frei von Angst und entschlossen ins Auge sehen. Das Lindenholz der Skulpturen ist zum Teil bemalt, um die illusionistische Dimension ihres Realismus zu intensivieren und stärkt den Entfremdungseffekt des Unheimlichen. Das Unheimliche ist von großer Wichtigkeit in Şaşmazers Arbeit, da es die eigenartige Unrichtigkeit der Klischees verstärkt, nach denen wir jeden Tag leben. Bereits vor hundert Jahren spielte die Dichotomie des Unheimlichen in den Arbeiten von Sigmund Freud, in welchen ein Objekt, eine Person oder ein Ereignis vertraut und fremd zugleich sind, eine wichtige Rolle. Nach Freud manifestiert sich das Unheimliche in den Dingen die wir fürchten, indem es eine kognitive Dissonanz erzeugt. Deshalb sind die Monster, Mutationen und

M

Metanoia In ihrer aktuellen Serie, welche sie in Kooperation mit BERLINARTPROJECTS am Tophane-i Amire KSM in Istanbul ausstellt, nimmt Yaşam Şaşmazer mit Metanoia ein

weiteres psychologisches Konzept in Angriff. Jung zufolge bezieht es sich auf den Prozess der Re-Konstituierung der Psyche als Form der Selbstheilung während einem psychologischen Zusammenbruch oder einer existenziellen Krise. Metanoia beschreibt seiner Auffassung nach einen potentiell produktiven Akt, welcher Transformation und Veränderung umfasst.

In der Tat, der Zyklus erreicht durch formale und konzeptuelle Konzentration sowie Radikalisierung von Şaşmazers künstlerischer Suche einen neuen Zustand. Jetzt spielt der Schatten eine größere Rolle. Aufgrund seiner gesteigerten Größe ist der psychovisuelle Einfluss auf den Betrachter ausgeprägter. Die Figur ist involvierter und konfrontiert ihren Schatten. Junge Frauen liegen auf ihm, kämpfen mit ihm oder begleiten ihn. Der Schatten hat seinen dunklen märchen- oder alptraumhaften Charakter verloren. Jetzt ist es ein starkes Element, welches seine eigene Geschichte erzählt. Das ist der Grund, warum in Metanoia dem Schatten fast dieselbe formale und konzeptuelle Bedeutung zukommt wie dem Protagonisten der Szene. Aufgrund der Verbindung des Schattens mit Wänden und Böden sind die Skulpturen tiefer in den Raum verwoben und vermischen sich mit ihm. Da sie formal und konzeptuell von ihrem Ort abhängen, ergibt sich ihre Aussage aus dem Zusammenspiel mit ihrer Umgebung und sie gehen damit über die klassische Vorstellung von Bildhauerei hinaus.

Die Figuren haben sich ebenfalls verändert, da sie ein Stück weit älter und stärker erscheinen. Ihre Kleider sind schwarz, wodurch sie eins werden mit ihrem Schatten. Die Interdependenz zwischen den Schattenfiguren scheint in den meisten Skulpturen überwiegend friedlich, als hätten beide ihre Beziehung als Teil ihres Daseins akzeptiert.

Dennoch wirken die Figuren weder hilflos noch passiv, noch melodramatisch oder übermäßig tragisch. Deshalb glaube ich, dass ihre dunklen und hellen Wesenszüge, die produktiven als auch destruktiven Charakteristika von Metanoia in ihrer aktuellen Arbeit sehr gut abgehandelt werden. Die meisten Skulpturen zeigen einen positiven Ausgang des Machtkampfes zwischen Figur und Schatten.

Einige Figuren kämpfen gegen den Schatten, andere haben ihren Frieden damit geschlossen, wieder andere scheinen Angst davor zu haben. Welcher Dunkelheit auch immer sie sich gegenüber sehen, die meisten sind nicht besiegt, sie kämpfen um ihr Überleben und zeigen so ihre Stärke.

Schließlich kann festgestellt werden, dass Yaşam Şaşmazers Oeuvre unsere Herzen, Seelen und unseren Geist berührt, da es tiefe künstlerische Gedanken und starke Gefühle zum Ausdruck bringt. Ihre Skulpturen sind intellektuell fordernd, ästhetisch attraktiv, emotional bewegend und manchmal sogar aufwühlend. Die Arbeit ist daher ein großartiges Beispiel für eine ausgewogene Beziehung zwischen Handwerk und Konzept, psychologischen und soziopolitischen Themen sowie privaten Geschichten und geteilter Historie. Ihre Figuren offenbaren den Einfluss des Unbewussten auf unser Leben, verborgen in unserer Psyche. Manchmal zeigen sie Wege zum Umgang mit den unterschiedlichen Schatten in unserem Leben auf. Der derzeitige Zyklus beweist insbesondere, dass Yaşam Şaşmazers künstlerische Reise in die Tiefen der menschlichen Psyche, die kritische Entsprechung von soziopolitischen Themen und soziokultureller Form in ihren Werken ein stringenter, zusammenhängender und zunehmend kraftvoller andauernder Prozess ist. Deshalb können wir darauf hoffen, in Zukunft noch mehr großartige Arbeiten von ihr zu sehen.

ESCAPE 2013 wood mixed media 175 x 56 x 53 cm

M E T A N O I A

7

IN FRONT OF 2013 wood mixed media 176 x 40 x 49 cm

Thank you

T

Yaşam Şaşmazer would like to thank the following people and institutions for their cooperation and support in the making of the exhibition and the book Metanoia: Özlem Ataman, BAP Istanbul ve ekibi / team, BERLINARTPROJECTS ve ekibi / team, Barış Çakır, Dr. Marcus Graf, Prof. Dr. Caner Karavit, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Nilüfer Şaşmazer, Tophane-i Amire Kültür ve Sanat Merkezi, Tarık Ersin Yoleri.

Yaşam Şaşmazer

Y

© Engin Irız

The sculptress, born in Istanbul in 1980, now lives and works in Istanbul and Berlin. Yaşam Şaşmazer studied sculpture at Mimar Sinan University of Fine Arts Istanbul and graduated in 2006 with a master’s degree. She is considered one of the most promising Turkish artists of her generation.

I

Imprint Yaşam Şaşmazer | Metanoia

Catalogue of the works exhibited in the Metanoia project (January 2014), at MSFAU Tophane-I Amire Culture and Art Center Single Dome, Istanbul, Turkey October 2014 BERLINARTPROJECTS Mehringdamm 33, D -10961 Berlin Tel +49 (0) 30 240 87 606-0 Fax +49 (0) 30 240 87 606-20 info@berlinartprojects.de www.berlinartprojects.de © 2014 BERLINARTPROJECTS / artist and author Essay: Marcus Graf Editor: Jennifer Fielding Translation: Zeynep Güden, Jennifer Fielding Design: Judith Hehl / atelier-september.de Photos: Kayhan Kaygusuz Production: E&B engelhardt und bauer Druck und Verlag GmbH ISBN 978-3-941640-10-8

Şaşmazer began her career by creating sculptures of childlike figures. The body, its gestures and postures were always at the core of her work, her delicate characters are carved out of wood. From the very beginning her work has been influenced by psychological thought and theory. In 2011 the sculptress extended her range by now creating more adultlike figures. The sculptures in her first series Doppelgänger (2012) are all portrayals of the artist. Metanoia (2013) is her most recent project, her figures having again matured, still visually contending and struggling with their own shadows.

Yaşam Şaşmazer’s works have been shown at art fairs and in various cities such as London, Dubai, New York, Istanbul and Berlin. She has had both solo and duo exhibitions in Germany, for example at Künstlerhaus Marktoberdorf (Doppelgänger, 2012), Gesellschaft für Bildende Kunst Trier e.V. (Translations, with Ulrich Riedel, 2011), Kunstverein Elmshorn (Sculptures, 2011), AK 68 (Bunt gemalt & rund gehauen, with Bodo Rott, 2011), Brühler Kunstverein für Hagenring e.V. (Eigenartig vertraut, 2011), BERLINARTPROJECTS (Doppelgänger & Should I really do it?, with Ismail Necmi, 2013; It’s so complicated, 2010), in London, UK, at the Aubin Gallery (Illuminated Darkness, 2011) in Istanbul, Turkey, at the C,ağla Cabaoğlu Gallery (Strangely familiar, 2009) as well as exhibitions in various other places.

Group exhibitions have been staged at Akbank Sanat (Autonomous and Beautiful, 2014), Hall Arts (Plural, Poetic, Ironical, 2013), both Istanbul, Saatchi Gallery (Confessions of Dangerous Minds, 2011), London, Lawrie Shabibi Gallery (Heroes & Villains – Summer Group Exhibition, 2011), Du-

bai, UAE as well as at various biennals, for example Xingjiang Biennal (2014), China and Luleå Art Biennal (2007), Sweden. Her work has been shown at art fairs such as JustMAD, Art.Fair21, Scope Art Show in New York, Miami and Basel, Contemporary Istanbul, The Solo Project, SWAB Barcelona, Munich Contempo, Art Karlsruhe and can be seen in various collections.

Metanoia is both the title of her third book and also the name of her third major project. Previous catalogues are Yaşam Şaşmazer 2006 – 2011 (2013) and Doppelgänger (2014), both published by Kerber.

Ya ş a m Ş a ş m a z e r M E TA N O I A

M E T A N O I A

Ya ş a m Ş a ş m a z e r