China
Gedichten op locatie van Bernadette van Hellenberg Hubar met foto’s van Bertine van Hövell tot Westerflier, Leonie van de Ven en Luo Yu Shan
Guilin, Xi-an, Ohé en Laak 2009 – 2010
Bernadette en haar dochter Bertine aan een Chinese dis
2
Inhoud Inhoud ................................................. 3
Ad orientem ....................................... 13
Aardbeien in januari........................5
Hoe het zo kwam ...........................13
Strawberries in January ..................5
Van aardbeiden en ruiters .............16
草莓田 ..............................................5
Poëtisch China ..............................18
Lijiang .............................................7
Lijiang .............................................7
漓江 .................................................7
Verkeer..........................................11
Traffic............................................11
交通 ...............................................11
Hui................................................12
3
4
Aardbeien in januari
Strawberries in January
草莓田
De lucht een grote koepel over betunnelde velden in plastic parelgrijs met rode toetsen daaronder: aardbeien in januari
The sky a vast vault above the tunnelled fields in plastic pearl-gray with red touches filtering through: strawberries in January
天似穹拱
De oude vrouw op haar scheefgelopen schoenen leidt ons van geul tot geul Vergieten uitgedeeld gaan we bukkend langs de planten en scheiden het rood van het groen lekkend het vocht langs de vingers zoet, zacht en sappig het fruit
The old women with her worn-out shoes is leading us from ditch to ditch dispensing sieves. Bending over the plants, we crawl and separate the red from the green leaking the fluid from our fingers sweet, soft and succulent fruit
笼罩在隧道般的 塑料薄膜覆盖着的田间 透过珍珠灰那一点红 是1月的草莓 年迈的妇女穿着她的旧鞋儿 领我们跨过沟田 篮儿，人手一个 压弯植物，我们匍匐前进 红与绿断开 吮吸着指间滴下的草莓红汁 甘甜，娇嫩，美味的果儿
Door de smaak bevangen deint de wind over het parelgrijs trekt het oog dieper en dieper de afgesleten kartsheuvels in Zacht en lenteachtig Januari in Guangxi
Captured by the taste The wind sways over the pearl-gray moves the eye deeper and deeper into the eroded karst hills Soft, with a promise of spring January in Guangxi
受美味的诱惑 一阵风吹过珍珠般的灰薄膜 双眼渐渐深邃 望向远方的喀斯特山峰 柔美，春天的约定 在一月的广西
5
6
Lijiang
Lijiang
漓江
Het oog volgt de kartsheuvels trouwe wachters langs de oever ruiters afgeworpen de zadels leeg doorstaan zij de eeuwen toen de mens er niet was waren zij er al en koesterden zich in een symbiose van plant en steen getinte aders op de huid hun lange groene manen in golven van wind aan een stil rimpelend water
The eye follows the karst hills stern guardians along the shore its riders thrown off saddles empty they resisted the elements for centuries When no one knew them they already were there and felt at ease in a symbiosis of plants and stones coloured veins on the skin and their long green mane in waves of wind mirrored by the wrinkled water
双眸随着喀斯特山峰移动
Als in kathedralen schiet het zonlicht tussen de heuvels door, gezeefd gefilterd, ontleed in duizend fragmenten op zoek naar glas-in-lood dat transparant als de rivier zich daartussen plaatst.
As in cathedrals the sunlight pierces between the hills, sifted, filtered, scattered in thousand pieces searching for stained glass which transparent like the river puts itself in between
如同在大教堂里
两岸山峰如卫士般屹立河岸 骑马人下鞍 九马山上鞍背空 经历数个世纪的风雨吹打 无人知晓却已泰然守候千年 与草石共生 石肤色纹攀缠 植植其上 犹如绿色鬃毛 在风中摇曳 映入涟漪江中
阳光从群山间夹缝中穿过 分散成上千碎片 寻找彩色玻璃 如同那似镜般清透的江水 阳光洒盖在如丝江带上 把我们置于其间
7
8
Maar het is er niet wat er is, is de bedoening van de onderlaag die tussen gedroogde vis en gehaakte hoedjes, tussen een berijdbaar rund en aaibare aalscholvers op de grindbanken haar nering verdient Het geplof van de motor zet ons af in een andere werkelijkheid
But there is no glass What there is, is the industry of the humble who between dried fish and crocheted hats, between a driveable cow and cormorants to caress earns its living on the banks dried by grit The plopping sound of the motor drops us in a different universe
但在这里没有彩色玻璃 有的是干鱼儿和毛线帽 一匹供人骑母牛 依靠干砂砾江岸而生的鸬鹚 马达的扑通声 把我们拉到回另一个世界
9
10
Verkeer
Traffic
交通
Het verkeer danst door de straten op een onbekende choreografie passes de deux die net niet botsen in een auto of per fiets Een tanige vrouw, haar handkar beladen op dezelfde strook als vrachtvervoer
Traffic is dancing through the streets following an unknown choreography passes de deux, just not colliding in a car or on a bike the lean women, her hand cart loaded on the same traffic lane as the lorry
汽车在马路上穿梭狐步
Dwars het kruispunt overstekend tussen lagen van beweging en geluid gaat een oude man met een stok: in ongelijke tred, haast schrijdend zonder haast als in een defilé Om hem heen een kakofonie aan agressie toeters, remmen, scheurend en piepend de schaduw van een hoge bus Niets houdt hem tegen als in een luchtbel volgt hij zijn tao in de stroom
Crosswise the crossing avenues between layers of movement and noise goes the old man with his stick in an uneven tread, almost striding without hurry like in a procession Around him a cacophony of aggression horns, breaks, cracking and squeaking the shadow of a huge bus Nothing withstands him as in a air bulb he follows his tao in the stream
Met een scherpe zwenk gaat de taxi om hem heen in een aanval op wat voor hem ligt.
With a sharp turn the taxi avoids him in a attack on what lays in front of him.
伴着不知名的舞步 芭蕾双人舞般，只差没撞上 一辆小车或一辆自行车携手共舞 消瘦的妇女和她满载的二轮运货车 与货车同道 人行道上 层层人海嘈杂声中 老翁著着拐杖，步履蹒跚，左摇右摆 周围充斥着刺耳的音声 喇叭声，刹车声，爆裂声，吱吱声包围 公车的巨影笼罩下，他与巴士擦身而过 没有什么能阻挡他的脚步 如同一层无形的气保护着 在人流中他朝着自己的方向走去 一个急转弯 的士绕过老人 进攻下一个目标
11
Hui Zomaar een straat in de stad zoet geurende waren uitgestald tussen benzinedamp en afval de etenslucht verzadigd van olie tot ranzig toe. Verdringen elkaar de mensen, de scooters een haveloze bromtaxi, ruziĂŤnd vlak voor het glimmend zwart van een chique sedan. Een verstopte straat vol geluid bezaaid met kraampjes, etalages achter vuil bevlekte ruiten en eettentjes waar buiten plakkerige tafels staan. Roept de straatventer om aandacht hij prijst zijn producten aan Wisselt een zakje gekonfijt fruit van eigenaar. Gezichten met fez en doek getooid felle tinten die balanceren op een vervuilde onderlaag Xi-ans moslimwijk 12
Ad orientem De gedichtencyclus over China kwam tot stand tijdens en na mijn reis in januari 2009. Aanvankelijk zijn ze op hyves geplaatst in combinatie met een blogje, waarin ik over mijn ervaringen schreef. Inmiddels is het alweer anderhalf jaar geleden dat ik het land bezocht waar ik me op een wonderlijke manier thuisvoelde. Nog altijd zie je als achtergrond van mijn hyvessite dat kleine dorpje in de buurt van Yangshore aan de oever van de Li. En voorlopig blijft dat ook nog wel even, want er zijn vormen van heimwee die niet te stillen zijn.
Hoe het zo kwam Soms heb je geluk, veel geluk! Dan studeert er een dochter in China die je kunt bezoeken. Niet dat ik zo'n globetrotter ben. Allerminst! Maar gelukkig is mijn vriendin Leonie dat wel en die riep onmiddellijk, toen ze hoorde dat Bertine er voor een half jaar zat: 'Daar ga je toch zeker naar toe'. Ja maar, ja maar, sputterde ik, ik heb geen reismaatje. 'Nou, dan ga ik toch zeker mee!'. Zo! Dat was geluk hebben!
Onlangs kreeg ik een berichtje van onze gids en vriendin Sue, Yu Shan, met de verheugende mededeling dat haar boek over China on line is. Het kan gedownload worden via de snelkoppeling in de voetnoot en heeft de veelzeggende titel van The real China.1 Hoe ik mijn China beleefd heb, kan via de tekst van mijn blogje op hyves gevolgd worden, die en passant de gedichten in hun context plaats.
————— 1
http://www.real-china.org.
En dat bleef maar stromen, want toen we daar eenmaal waren konden we op stap met een vriendin van Bertine die Guilin en 13
omgeving - dat spreek je trouwens uit als Kweelin - op haar duimpje kende. Wie ooit in China is geweest, weet meteen wat ik daarmee bedoel. Zonder haar waren we in handen gevallen van een soortement 'tourist guides' die vaak wat plichtmatig hun programma afdraaien en vooral bezig zijn om zoveel mogelijk commissie overal los te peuteren. We hebben één zo'n dag meegemaakt en het verschil was ontnuchterend. Als een Chinees je tot zijn of haar cirkel rekent, is geen moeite teveel en voelt men zich erg verantwoordelijk voor je, val je er buiten dan is de jacht geopend. Alles hangt daar van netwerken aan elkaar.
Dankzij Sue (haar Chinese voornaam is Yu Shan, Jade Koraal) hebben we China op een hele bijzondere manier gezien. Waar kun je aardbeien plukken in januari? Inderdaad, in de omgeving
van Guilin. We hebben zelfs in een klein dorpje een prachtig historisch huis mogen bekijken met een voorouderaltaar. Dat had weer een vriend van Sue, Larry (Lai) geregeld. Sue die zelf voortreffelijk Engels spreekt, leert Larry Engels zodat hij buitenlandse toeristen beter kan rondleiden. Om Sue te bedanken hebben we haar meegevraagd naar Xi-an waar ze nog nooit was geweest. Om het in perspectief te houden: je vliegt dan de afstand van hier naar Spanje en dat in één land! Maar Sue wist drommels goed dat ze daar geen netwerk had, dus dat organiseerde ze zowat op het moment dat we aankwamen. Toen we bij Starbucks koffie gingen drinken (ja, lach maar, maar Chinezen kunnen geen koffie zetten en de mens is toch echt een gewoontedier), viel haar meteen op dat het meisje dat ons hielp prima Engels sprak. Het contact was snel gelegd en op één dag na heeft Loretta (Ouyang Jun) ons door en rond Xi-An gegidst. Je moet maar geluk hebben. Het was echt genieten! Om maar eens een beetje een softie te zijn, het was ook genieten om met een drietal van net 23, 24 jaar op stap te zijn. Hoe complex Chinezen sociaal ook zijn, het is goed te zien dat vriendschap grens- en leeftijdoverschrijdend is. Juist de dag dat we het fameuze terracotta leger gingen bezoeken kon Loretta niet mee. Hoewel we niet met veel waren, zijn we toen door een obligaat programma gejaagd, waarbij ook nog een jadefabriek en een locale supermarkt bezocht moesten worden (jawel, commissie ...). Omdat je voor die tijd al legio kopieën van de stenen soldaten hebt gezien en ze overal op
gigantische reclamedoeken zijn vereeuwigd, was de feitelijke kennismaking een tikkeltje sleets. Het museumcomplex zelf is zonder meer indrukwekkend en de omvang van de legers laat je niet onberoerd, maar toch ... de spontaniteit van het onverwachte ontbrak.
en zelf was ze zo vermetel om een woordloos tablet als centrale gedenksteen op te laten stellen, want de woorden van tijdgenoten waren ijdel: de geschiedenis moest maar oordelen! Op zo'n moment zou je bijna vergeten dat je even tevoren een paar kilometer verder diep onder de grond het ontroerende graf van haar zeventienjarige dochter hebt gezien, over wie wordt gezegd dat haar moeder haar heeft omgebracht ... Zo zit je in de achtste eeuw en zo ben je weer terug in de metropool Xi-an met 6 miljoen inwoners. Een vertoon van luxe die Amerikaans aandoet steekt af tegen de koopwaar van de straatventers die je op iedere hoek toeroepen. Het verschil tussen arm en rijk is heel groot, en laat zich niet alleen aflezen aan de winkels en kraampjes, maar ook aan de gebouwen en de inrichting van de stadswijken. Een fascinerend land, een vies land, een vriendelijk land, een ontwijkend land, een land vol contrasten en paradoxen. Ik ben een aantal gedichten rijker thuisgekomen die Sue graag in het Engels wil hebben voor het boek dat ze schrijft om Chinezen vertrouwd te maken met buitenlanders en andersom. Je hoort er meer over!
Een dag later, bij het bezoek aan het grafmonument van de enige echte Chinese keizerin, was dat heel anders! Niet alleen vanwege het gezelschap, maar ook door de ambiance. Het gaat hier om een ruimtelijk monument, een bijna stedenbouwkundig ensemble met een lange en brede processieweg - eigenlijk een boulevard - waarlangs stenen wachters staan opgesteld. Groepen van buitenlandse gezanten brengen de keizerin tribuut
Bernadette 20 jan 2009
15
Dat met die gedichten is natuurlijk niet zo simpel. Of liever, het is niet gemakkelijk om een moeder te hebben die gedichten schrijft en dan van jou wil weten wat je er van vindt. Het meest veelzeggende commentaar dat ik van mijn kroost heb gekregen is dat het wel recepten uit een kookboek lijken (en als je bedenkt dat ik bij al mijn gedichten een plaatje hebt, dan snap je de associatie helemaal). Toen ik het eerste gedicht via Skype aan Bertine liet lezen, was het even erg stil ... uit het verre China kwam een ongemakkelijk: 'Leuk, ma ...'. Ze zijn best wel vaag, probeerde ik, om het gesprek op gang te krijgen. 'Jahaa, best wel ...' Maar, voegde ik toe, het is de bedoeling vooral de sfeer te treffen ... In een vlaag van nullen en enen bracht Skype de opluchting over: 'O, maar dat is goed gelukt ...' Van aardbeiden en ruiters De eerste gedichten over China zijn klaar en dat viel eigenlijk niet zo mee, althans niet de Engelse versie. Aan de Nederlandse heb ik onderweg al kunnen schaven in het grote boek dat ik van Wolle (mijn jongste dochter) had gekregen voor Sinterklaas. Ze had een stevig gekaft schrift opgetuigd tot iets moois en dat mooie vond ik veel te kwetsbaar om de hele wereld over te slepen. Maar de dag voor mijn vertrek trok ze het uit de boekenkast en zei streng 'Wat doet dit hier!'. Wat ik ook beweerde, het moest mee en liefst rafelig en voddig en vol gedichten terugkomen.
Mooi, nu kon Bertine de gedichten bij Sue in de week leggen. Waarom ik dat zelf niet deed? Sue moet de kans hebben om er niets aan te vinden en het Chinese taboe op gezichtsverlies verbiedt haar om dat direct tegen mij te zeggen. Bertine en Sue daarentegen gaan zo direct met elkaar om - voor Chinese begrippen zelfs erg direct! - dat daar geen struikelblok ligt. En nu zit Sue met haar handen in het haar ... Ze vindt ze mooi, maar ze weet niet of ze dit vertaald krijgt. Ik leef met haar mee! Ik vond het al zo moeilijk om de gedichten in het Engels te vertalen en ondertussen toch de sfeer vast te houden (ik houd me dan ook voor suggesties aanbevolen).
dichters bezongen en door schilders vereeuwigd. Als dat al zo vaak is gebeurd dreigt zoiets een clichĂŠ te worden, maar het is er zo adembenemend mooi dat je je er niet tegen kunt verzetten. Het overrompelt je ... In het gedicht heb ik geprobeerd de oude legende over de Kartsheuvels te verwerken die ook wel als de ruiterloze paarden worden aangeduid. Terwijl we daar waren, kwam heel even Debussy langs met La mer ... of liever Paul Verlaine, want het was tenslotte zijn gedicht. Ondertussen is Bertine zich aan het klaarmaken voor de terugreis. Over tien dagen zit haar (eerste) Chinese avontuur er op.
Ondertussen ontdekte ik dat hyves nog meer mogelijkheden heeft dan ik al dacht. Je kunt namelijk bij de foto's en de video's ook PDF-bestanden opladen en als je daar dan opklikt wordt je uitgenodigd het bestand te downloaden. Geweldig toch!
Bernadette 5 Feb 2009
Over het eerste gedicht heb ik het de vorige keer al gehad. Terugblikkend krijg ik het gevoel dat ik toen verliefd werd op dit ontzaglijke land dat alles zo in extremen toont. Het grote, overbevolkte Guilin ligt in een omgeving waar de intimiteit tot uitdrukking komt in zoiets simpels als aardbeien plukken. En dan de tocht naar een van de beroemdste landschappen van China: de oevers van de Lie waar we met een heel primitief bootje over heen zijn gevaren. Door de eeuwen heen is dit door 17
Poëtisch China
die iedere mens in dit leven heeft te gaan. Oost en west hebben veel meer gemeen dat de meeste mensen denken.
Verkeer in China
Verkeer in China is vergelijkbaar met de meest spectaculaire voorstelling die je ooit hebt gezien van het Chinees theater. Met een onvoorstelbare motoriek en gevoel voor timing worden de meest waanzinnige toeren uitgehaald, die nog eens een extra dimensie krijgen doordat niemand zich aan de regels houdt. Op een drukke verkeersweg oversteken is voor een buitenlander schier onmogelijk, want er liggen wel zebrapaden maar het is anarchie alom. Als het weer zo ver was gaf Sue Leonie en mij een arm en zo ... met Sue a side (jawel een woordspeling op suicide) ... werden we naar de andere kant geloodst. Rijden in een taxi is ook al zo’n belevenis. Nietsontziend remmend, draaiend, kerend op plaatsen waar het niet mag, stuiteren de auto’s door het verkeer op een onbekende choreografie, zoals ik het in bijgaand gedicht typeerde. Ik heb het opgedragen aan Leonie die tijdens een van onze wilde ritten door Guilin opeens uitriep: 'Moet je dit zien, Bernadette!' Heb ik je nieuwsgierig gemaakt? Ik zou zeggen: download, lees en huiver ... De woordspeling op tao vraagt om wat toelichting. Tao betekent namelijk letterlijk weg en staat - als je het in westerse termen probeert uit te drukken - voor de karaktervormende pelgrimsweg
De Hui in Xi-an
Die verkeerschaos vind je ook terug in de smalle straten van de moslimwijk van Xi-an, waaraan het volgende gedicht is gewijd. Weer zo’n verbazingwekkende belevenis, omdat je opeens midden in een metropool van miljoenen inwoners een enclave aantreft. Door de poort – Chinezen markeren hun wijken nog
steeds met poorten, een prachtig versteend motief – betreed je een andere wereld waar de moderne stedeling plaats maakt voor een schilderachtig volk, de Hui. Je wordt direct getroffen door de traditionele gewaden, waarbij de vrouwen hoofddoeken dragen (nee hoor, geen nikab of burka) en alle mannen getooid zijn met een soort fez. Achter de muur verrijst een moskee in traditionele Chinese vormen. Een merkwaardige mengeling tussen assimilatie en behoud van de eigen identiteit.
in het verleden de weinig benijdenswaardige rol hebben gehad van Untermensch. De Oeigoeren behoren tot het groot Turkse ras en ook hun taal wordt gerekend tot het Turks. Zelf heb ik voor het eerst met ze kennisgemaakt via de beroemde rechter Tie-serie van Robert van Gulik. En nu zag ik ze dan voor het eerst in het echt.
De sfeer die je aantreft is als in een dorp, maar anders dan in de meeste Chinese dorpen willen de bewoners niet gefotografeerd worden ... als minderheid zijn de moslims eeuwenlang slecht behandeld en die angst wordt onder een wat verlichter regime echt niet losgelaten. Ook al heeft China zijn minderheden inmiddels geaccepteerd ... De Oeigoeren
Een van de meest opmerkelijke ontmoetingen op dit punt hadden we in Guilin met een groep mannen die met grote karren de straat langstrok. Op iedere kar lag een gigantische nogataart – ik noem dat maar even zo, omdat dat de beste benadering is – helemaal afgedekt met walnoten en gedroogd fruit. Wie met Leonie reist, maakt nog eens wat mee ... voordat we het wisten trok ze een van die mannen aan een jasje om wat van dat spul te kopen. Op dat moment zagen we dat het geen Chinezen waren, maar ... je zou bijna zeggen Turken. Het bleken Oeigoeren te zijn die al eeuwenlang, wat zeg ik millennialang, in China wonen en
Wat we toen te zien kregen leek wel een toneelstuk, omdat er vanzelfsprekend onderhandeld moest worden over de prijs. De jongeman die Leonie natuurlijk een veel groter stuk probeerde te verkopen dan ze wilde, zei verbaasd tegen Sue: 'Waarom sta jij
19
aan de kant van die waiguoren (buitenlanders). We zijn toch allebei Zhongguoren (Chinezen)?' (hetgeen zo veel wil zeggen, als dat je de vos niet moet helpen tegen de jager). De jongeman was hier heel consequent in, want op zijn koopwaar stonden twee verschillende prijzen: een voor de Chinezen en de ander voor de waiguoren. Driemaal raden waar het verschil zat ... Anders dan de moslims hadden de Oeigoeren helemaal geen probleem om met ons de foto te staan. Zo zie je maar, in China blijf je je verbazen ... Bernadette van Hellenberg Hubar Nota bene - Wil je meer over de Hui en de Oeigoeren weten, kijk dan maar eens op Wikipedia. 8 Feb 2009, 12:20
Colofon Teksten: Bernadette van Hellenberg Hubar Foto’s: Bertine van HÜvell tot Westerflier, Leonie van de Ven, Luo Yu Shan en de auteur Chinese vertaling: Luo Yu Shan
21