rikko Voorberg weigeren om te zweven

Weigeren om te zweven

De actualiteit van de Bijbel en haar context. Als theoloog heb ik altijd geleerd scherp oog te hebben voor de context van de Bijbeltekst. Alleen dan kan zij betekenis krijgen. Als kerkpionier in Amsterdam met de PopUpKerk leerde ik dat de uitlegging zelf een context nodig heeft in het hier en nu om te kunnen spreken. Het ontdekken van de Bijbel gaat niet alleen via studie, wat het nodig heeft is ritueel en maatschappelijke noodzaak. Dan kan de tekst landen. tekst Rikko Voorberg

Zingeving zonder urgente maatschappelijke noodzaak gaat zweven en lost uiteindelijk op in vaagheid. Daarbij kun je op verschillende manieren reageren op die maatschappelijke noodzaak. Je kunt het bestuderen: rationele analyse door commissies en universiteiten. We kunnen het psychologiseren: op zoek naar achter liggende oorzaken en een behandelplan bedenken. We kunnen het ook ritualise ren. Daar hebben we als PopUpKerk onze specialiteit van gemaakt. We geven vorm aan tafels met eten, we breken brood, we drinken wijn of sap, maar bedenken ook nieuwe vormen van verbinding, verdieping en ontmaskering soms. Nieuwe rituelen als antwoord op maatschappelijke uitda gingen, daar ligt een noodzaak en een ruimte voor religieuzen met hart voor de (nood)zaak en ruimte in het hoofd en in de ziel. Hoe creëer je dan rituelen? Door het oude uit elkaar te halen, onderdeel voor onderdeel, en vervolgens de ele menten op een nieuwe manier in elkaar te passen. Sommige dingen laat je weg, andere nieuwe elementen voeg je toe. Al naar gelang de maatschappelijke vraag die er ligt, de tijd van het jaar, het religieu ze verhaal en de setting. En zo creëer je iets tijdelijks dat fris en relevant aanvoelt en dat tegelijk ook herinnert aan vroeger en aan eerbied. We stellen als voorwaar de voor deze rituele vormen dat niemand wordt uitgesloten van deelname en dat iedereen zelf kan bepalen in welke mate hij of zij participeert: De één maakt er een grapje van, de ander legt ziel en zaligheid op tafel. Beide manieren worden evenzeer gewaardeerd.

Een ritueel heeft altijd een brugfunctie. Het verbindt verschillende terreinen en groepen. En als er één kloof is gegraven door politieke populisten dan is het wel die tussen Islam en Christendom. Terwijl het

Rikko Voorberg (1980) is dominee in Amsterdam en is sterk betrokken bij vluchtelingen (Vlucht kerk). Hij is columnist bij magazine Lazarus en creatief in het opzetten van acties voor kwetsbaren in onze samenleving.

broertjes zijn, kinderen van één vader, telgen uit één traditie. Dus reizen we met de PopUpKerk tijdens de feestdagen bijna altijd af naar Almere. We vieren de feestdagen daar met onze vrienden van Het Huis van Vrede. Dit is een plek van bezinning, bedoeld voor de buurt, eigendom van niemand, opgericht door jonge moslims die geïnspireerd zijn door de Vredesfilosofie van Khaled Bentounes, een Soefimeester en oprichter van de Moslimscouting in Frankrijk.

Met Alaeddine en Said van het Huis van Vrede vieren we christelijke en islamitische feestdagen samen. Dat is niet allereerst bedoeld als vrome vorm van zingeving, foto Arek Socha

niet eens als interreligieuze dialoog, het is geboren uit de maatschappelijke noodzaak van vandaag. Steeds vaker wordt aan ongenoegen een religieus label gehangen. De Islam zou dan de oorzaak zijn van onrust, we zouden een christelijk land zijn, joods-christelijk notabene. We verge ten even hoe antisemitisch ons land is geweest en her en der nog kan zijn. Kritiek op de staat Israël heet zomaar antisemitisme en seculiere liberalen verdedigen het paas gehalte van de voorjaarseieren, want die eieren moeten natuurlijk in ons land wel over Jezus Christus gaan. Er worden muren gebouwd en hokjes getimmerd in ons land en dat zien velen van ons met lede ogen aan. Werk aan de winkel, zinnig werk.

Bijbellezen anno nu zou mijns inziens niet moeten gaan over de vraag of de rituelen, de vragen, de antwoorden, de preken of de wierook de ziel van de deelnemers verheffen tot het goddelijke. Dat soort verheffing is een bijproduct van iets anders. Zoals geluk dat is. Wie jaagt naar geluk, zal het in de meeste gevallen als zand door de vingers voe len glippen. Wie zingeving zoekt in Bijbelse teksten, bouwt zomaar luchtkastelen. Terwijl er werkelijke kastelen nodig zijn, kwetsbare, toegankelijke kastelen die ruimte bieden aan verbinding en verzoening, aan hoop en zachtheid. Wie daaraan bouwt zal mogelijk zingeving ervaren en de kracht en noodzaak van de oude teksten herontdekken. Meer zouden we niet moeten willen van ‘zin’.

Dus vieren we Pinksteren in Almere, de PopUpKerk en het Huis van Vrede, nadat Allaedinne en ik elkaar ooit vonden in het werk rond de Vluchtkerk in Amsterdam; die grote leegstaande kerk die werd gekraakt als on derdak voor ongedocumenteerden en protest tegen de manier waarop er in Nederland met hen werd omgegaan. Nu vieren we samen Pasen en Pinksteren, Kerst en de Iftar, Layla en Ramadan. We vertellen elkaar onze religi euze verhalen, we eten en drinken en voeren altijd een nieuw-bedacht ritueel uit.

Hoe ontstaat zo’n ritueel? Het is altijd eenvoudiger dan je denkt. Neem Pinksteren en Layla, de nacht van de Koran. Met Pinksteren verschenen er vuurvlammen op de hoofden van de wachtende discipelen, het feest van de Koran is het feest van het licht en van ontvangen. Dus vertel je de religieuze verhalen die bij deze feesten horen en geef je alle aanwezigen een lampbolletje en nodigt hen uit om daarop te schrijven wat hen de afgelopen tijd is gegeven. Iets dat hun licht heeft gebracht. Sommigen schrijven een woord, anderen maken kleine kunstwerkjes van zo’n peertje. Buiten staat een bedoeïentent waarin een fittingensnoer hangt. Terwijl er Arabische en Taizé liederen worden aangeheven, schroeven aanwezigen hun lampje in de fitting. Onder applaus en ooohh’s en aahh’s gaat de stekker erin en het licht aan. Daarna gaan we aan tafel. Een simpele mix van magie, participatie, verhalen, beelden, verbinding en beleving. Dankbaarheid en zegen volgen dan vanzelf. Heeft zoiets zin? Geeft het zin? Lees de krant en internetfora waar religie wordt gebruikt om verdeeldheid te creëren en stel dan weer de vraag.

De rituelen zijn geen hogere wiskunde. Er is natuurlijk enig gevoel voor sfeer en schoonheid nodig. Er is moed nodig om te experimenteren met de traditie, er is gevoel voor maatschappelijke urgentie nodig. Het moet er allemaal niet te dik bovenop liggen. Het moet geen fröbelen of knutse len worden, in elk geval niet teveel. En geen hogere zweverij. Het heeft aardsheid nodig, eenvoud, participatie maar niet teveel, je moet ook meegenomen kunnen worden. Na jaren uitproberen hebben we als PopUpKerk een manier van werken gevonden die we graag delen. Iedereen kan het, je moet er net even opkomen.

Waarom zijn rituelen dan zo belangrijk voor de toekomst van dat wat we ‘zingeving’ noemen? Een dichter schreef ooit toen hij de kerk verliet uit frustratie: ‘The word made flesh is here made words again’. De kern van de christelijke godsdienst heeft iets te maken met vleeswording, kwets baarheid, aanraking en ontmoeting. Daar weer iets abstracts van maken is de grootste blasfemie die er bestaat. Wat voor innovatie of zingeving of bijbelbegrip iemand ook zoekt, als het woord dat gesproken of gehoopt wordt geen vlees en bloed krijgt, kan het weg, hoe leuk bedacht ook.

Het Huis van Vrede weet dat vrede niet zomaar ontstaat. Die moet je oefenen, je moet daarvoor verbinding maken over bubbels heen, elkaars woorden horen en rituelen creëren. Daar vonden PopUp en het Huis elkaar.

We proefden iets van de kracht van de oude teksten toen we als PopUpKerk te gast waren in die prachtige Domi nicuskerk en daar samen eigengebakken brood mochten delen en toosten met wijn. We voelden het ook die nacht, één van die koude Amsterdamse nachten, toen 60 jonge ongedocumenteerde Eritreëers tussen al die prachtige schilderingen lagen te slapen, in het besef dat ze de volgende dag op straat zouden staan maar dat er in elk geval déze nacht een kerk was die gedreven door hun hoop durfde zorgen én protesteren. Ook dat is ritueel. En actueel bijbelbegrip. Het is belichaming. En dat heeft de toekomst. •