Connected Communities - Samen naar meer impact by beweging.net

BURGERPARTICIPATIE, VAN INSPRAAK TO COCREATIE

erof ov ’. d l e v d idden on groun m , f omm de tiatie erini len een ‘c eid over . g r u B h e eving d l d g n r e e o w z m m heid, en een be n onze sa gen o n i l i s e n s d We inge oplo itdag len naar dering te u e l ve an n al e ver oeke We z happelijk pssc f dor o maat en. n e uin g in m deelt zijn stevi ak beko m o t va aa ven zich t nu g tiatie Of he burgerini ngageren singen e los n, rade s. Burgers en en op assend d r a en p r no ee opm - voo efwereld willen m f k j i l zel . Ze tijde nabije le sfase ring door en n n e u v h in de nk n le veran mee te de apen hu h binn even aan f en/o aatsc g n m e m e r g m o i v d ko t e hui tie te io, he in ac t beleid. D n zijn leg . e e ot met h uitdaging en is gro en, w e atiev i t i pelijk wantrou n i rger en iek s, bu ), steden tie r polit e g r n bu crea veld unne (midden of co n / k n e e o s H ak ke isatie rster nspra organ nten via i elkaar ve bben? e e n geme rbinden e pact te h grenzen m e i de v slim meer gen over -Rijn en n e m ra as a om s en deze v regio Ma pak. el Eu aan We d innen de e en i s i v b s heen an elkaar v n lere

"Never underestimate the power of a small group of committed people to change the world. In fact, it is the only thing that ever has.” — Margaret Mead (antropologe)

‘CONNECTED COMMUNITIES - BURGERPARTICIPATIE, VAN INSPRAAK TOT COCREATIE’ IS EEN PROJECT VAN BEWEGING.NET LIMBURG SAMEN MET UHASSELT (BE), BURGERKRACHT LIMBURG (NL), STICHTING SPIL IN DE WIJK (NL), VERENIGING KLEINE KERNEN LIMBURG (NL) EN LÄNDLICHE GILDEN (OSTBE). EEN INTERREG EUREGIO MAAS-RIJN PEOPLE TO PEOPLE PROJECT, MET DE STEUN VAN HET EUROPEES FONDS VOOR REGIONALE ONTWIKKELING.

e burgersamenleving is in verandering. Kortere engagementen, dichtbij de leefwereld van burgers, in de fysieke nabijheid primeren. De verbondenheid met traditionele middenveldorganisaties daalt. De stem van de burger wordt daardoor mogelijk minder gecapteerd door maatschappelijke organisaties. In zowel stedelijke als ook landelijke contexten ontwikkelen burgerinitiatieven zich rond specifieke uitdagingen in de samenleving. In dit People To People project organiseren we ontmoeting en uitwisseling van expertise en ervaringen tussen organisaties, verenigingen, burgerinitiatieven en lokale besturen over de grenzen heen. De ‘scope’ van het project is burgerparticipatie – van inspraak tot cocreatie -, en de impact hiervan op maatschappelijke uitdagingen, beleid, … en de rol van het middenveld hierin. Het maatschappelijk middenveld (non-profitorganisaties, socio-culturele organisaties) probeert voeling te hebben met wat leeft, detecteert noden en vertaalt dit in concrete acties, initiatieven en beleidsaanbevelingen in functie van de levenskwaliteit van burgers. Burgerinitiatieven ontwikkelen zich vaak naast middenveld en overheid. Burgers verenigen zich vanuit noden en wensen waar middenveld, overheid en markt mogelijk onvoldoende op inspelen. De lokale democratie wordt uitgedaagd tot echte connectie met burgers en antwoorden op maat. Nieuwe vormen van inspraak dringen zich op. We gaan samen op zoek naar de rol die het middenveld kan opnemen in het ondersteunen en versterken van burgerinitiatieven. Op welke manier kunnen middenveld en burgerinitiatieven zich tot elkaar verhouden? Hoe kunnen democratische processen versterkt worden door werkelijke burgerinspraak?

ers n t r a jectp e hoeken o r p 6 nd e l l i den h c m r s r o e v uit v Euregio an v e d m n a va nte ties r i e n k u t he mm o C d ecte n n o C UHasselt (BE)

Ländliche Gilden (OST-BE) De Ländliche Gilden is de Vereniging voor Educatie, Dorp en Platteland in Duitstalig België. Het doel is om in te zetten op een duurzaam platteland, duurzame landbouw en het actief vormgeven aan het veranderende ‘dorp’. Met een aanbod van bijscholing en projecten wil Ländliche Gilden bijdragen aan een leefbaar generatie-overschrijdend samenleven op het platteland en vrijwilligerswerk stimuleren om een solidaire en duurzame dorps gemeenschap mogelijk te maken.

De universiteit zet als ‘civic university’ expliciet in op sterke connectie met de nabije samenleving. UHasselt wil een universiteit zijn met impact in de regio en op diverse maatschappelijke domeinen in functie van een duurzame en gezonde samenleving vanuit diverse opleidingsdisciplines. Sociale wetenschappen is een nieuwe Bacheloropleiding aan de Universiteit Hasselt. Studenten verdiepen zich in de boeiende, complexe en steeds veranderende relatie tussen mens en maatschappij. De opleiding focust op drie belangrijke hoekstenen van onze hedendaagse én toekomstige samenleving: digitalisering, diversiteit en democratie. uhasselt.be

laendlichegilden.be

Beweging.net (BE) Beweging.net is een netwerkorganisatie die streeft naar een inclusieve, solidaire, rechtvaardige en duurzame samenleving. Samen met een breed netwerk van organisaties uit het middenveld zoeken we naar daadkrachtige antwoorden voor maatschappelijke uitdagingen. We geven een stem aan mensen en expliciet aan kwetsbare mensen. We experimenteren met maatschappelijke innovatie en proberen impact te hebben op het beleid. We brengen mensen in beweging. beweging.net ‘Connected Communities - Burgerparticipatie, van inspraak tot cocreatie’ is een project van Beweging.net Limburg samen met UHasselt (BE), Burgerkracht Limburg (NL), Stichting Spil In De Wijk (NL), Vereniging Kleine Kernen Limburg (NL) en Ländliche gilden (OSTBE). Een Interreg Euregio Maas-Rijn People To People project, met de steun van het Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling.

Nele Driesen stafmedewerker Beweging.net Limburg

Cocreatie, commons, coöperatie, connected communities, …. De ‘co’ in al deze woorden omvat meteen ook het streefdoel van burgerparticipatie. ‘Co’ staat voor verbinding, samenwerking, deelgenoot zijn en dialoog waarbij deelnemers het proces of resultaat beïnvloeden.

Burgerkracht Limburg (NL) Burgerkracht zet Limburgers in hun kracht en zorgt dat iedereen mee kan doen. Burgerkracht werkt samen met vrijwilligers, ervaringsdelers en partners rond informele zorg, burgerparticipatie, positieve gezondheid, bestaanszekerheid, individuele ondersteuning en zelf redzaamheid. burgerkrachtlimburg.nl

Spil In De Wijk (NL) Spil in de Wijk (afgekort SIDW) is een sterk, actief en open netwerk van ‘Spillen’ binnen Limburg. Een netwerk dat kennis, ervaring en inspiratie deelt, tussen mensen die dagelijks volop in de Limburgse wijken en buurten aan de slag zijn. Spil In De Wijk organiseert verbindende evenementen voor professionals en vrijwilligers die zich bottom-up inzetten voor de leefbaarheid van hun woon-en werkomgeving. spilindewijk.nl

Vereniging Kleine Kernen Limburg (NL) VKKL ondersteunt initiatieven van bewoners die de vitaliteit van dorpen en buurten in Limburg willen behouden of verbeteren. Het gaat om initiatieven op vlak van o.a. wonen, zorg, herbestemming kerkgebouwen, vervoer, gemeenschapsaccommodaties, ... VKKL organiseert uitwisseling van kennis en ervaringen en doet aan activering, advisering en belangenbehartiging. vkkl.nl

In dit project belichten we zowel de doe-democratie als innovatieve vormen van inspraak. Met de doe-democratie belichten we burgers die samen, co-creatief en actief, bijdragen aan hun eigen leefomgeving. Inspraak omvat het recht om als burger gehoord te worden, om een mening te delen over bepaalde onderwerpen bij de voorbereiding, het vormgeven of uitvoeren van het beleid. Burgerparticipatie is een veelomvattende term. Het verwijst naar zowel praktijk als beleid, naar denken en doen, naar formeel en naar informeel. Initiatieven komen vanuit burgers met veel of weinig betrokkenheid van overheid, middenveld of markt actoren. De leefwereld van burgers staat centraal en het initiatief overstijgt het individuele belang. Hier en daar zien we experimentele vormen van deliberatieve (bv. burgerraad) of directe (bv. referendum) democratie. Participatieve methoden zoals die van burgerbegrotingen, geïnitieerd door lokale overheden, zijn sterk in opmars. Burgerinitiatieven kunnen innoverend zijn, andere vormen van samenleven verbeelden en onze representatieve democratie (verkozen volksvertegenwoordiging) aanvullen. Met dit project proberen we de vele vormen van burgerparticipatie meer op de radar van middenveld en lokale besturen te krijgen en de meerwaarde voor elkaar te ontdekken. De kruisbestuiving tussen burgerinitiatieven, middenveld en overheden biedt veel potentieel voor maatschappelijke verandering. Burgers hebben impact op gemeenschappelijke uitdagingen, zetten maatschappelijke transities in gang, richten publieke ruimte anders in. Denk maar aan co-housing projecten, energiecoöperatieven, deelmobiliteit, school- of tuinstraten, samentuinen, voedselbossen, dorpsraden, … Allemaal initiatieven die maatschappelijke noden vertegenwoordigen en waardevolle oplossingen aandragen.

In 2020 realiseerden we een gelijkaardig project met de focus op uitdagingen in het vrijwilligerswerk in de Euregio, genaamd ‘Vrijwilligerswerk Future Proof’ www.beweging.net/vrijwilligerswerkfutureproof

WAT ALS...

WE MEE KUNNEN BESLISSEN OVER ONZE TOEKOMST, OVER ONZE LEEFOMGEVING.

S WONER . N I S L A N E OCRATI MEE DRAGE M E D E WE D

MENSEN M KIEZER (MA EER KUNNEN ZIJN D CONSUMEN CHT VIA HET STEMH AN PORTEMON T (MACHT VAN DE OKJE) EN NEE). HEBBEN POLITICI VERTROUWEN IN BURGERS.

Waarom burgerparticipatie? Wat is burgerparticipatie? Een heldere definitie van burgerparticipatie vonden we bij onderzoeker Elke Plovie (UCLL, 2022): “Burgers willen mee vormgeven aan de samenleving. Er bestaan verschillende mogelijkheden van burgerparticipatie om zich in te zetten voor verandering. Als vrijwilliger in een organisatie, via inspraak in adviesraden, via guerilla bewegingen (zoals bv. tegelwippen), …. Deze vormen van participatie ontstaan vanuit het idee dat verandering nodig is, om lokale kwesties aan te pakken, een stem te laten horen, signalen te geven. Vroeger zorgden professionals voor de expertise, beleids makers maakten keuzes, burgers werden vaak niet gehoord. Dit is veranderd, er is nood aan ideeën, oplossingen van burgers, luisteren wat leeft, samen nadenken over oplossingen.”

Democratie van onderuit Waarom burgerparticipatie zo belangrijk is, omschrijven socioloog Stef Steyaert en hoogleraar bestuurskunde Filip De Rynck in een interview over hun boek 'De participatieve omslag'. "Het is niet het ene of het andere, we moeten de representativiteitsdemocratie herstellen en tegelijk waakzaam zijn dat alle bevolkingsgroepen baat hebben en gerepresenteerd zijn bij de participatieprocessen", aldus socioloog Stef Steyaert. "We leven in een overgang van de oude manier van besturen naar een nieuwe manier om de samenleving vorm te geven. Filip De Rynck en ik noemen dat de participatieve omslag. Was besturen tot nu top-down, dan ontstaan nu allerlei vormen van democratie van onderuit. Dat is politiek in de zuivere betekenis: vormgeven aan de polis. Lang betekende participatie inspraak geven, wij zien dat veel breder. Als term is participatie een onvolkomen woord, de term is te passief. Er is zoveel meer aan de hand. In de toekomst zullen veel meer spelers de samenleving vormgeven, vooral lokaal, want daar komen de systemen veel dichter bij elkaar dan op Europees,

federaal of Vlaams niveau." "Wat lokaal gebeurt, is tegelijk heel universeel. Denk aan de omgang met voedsel. Van onderuit is een veelheid aan initiatieven gegroeid, honderden manieren om met dit probleem om te gaan. Samen hebben ze een grote invloed op de voedselproductie en -consumptie. Hetzelfde zie je bij de energiecoöperaties, zeker in Duitsland, maar ook hier veranderen die vele kleine initiatieven samen het systeem."

Expert-burgers op de radar Het rapport ‘Burgerinitiatieven en de ondersteuning ervan, een veldverkenning’ van Socius, beschrijft hoe burgerinitiatieven een belangrijke spiegel zijn voor middenveldorganisaties. “Mensen engageren zich, nemen initiatieven en zetten zich vanuit hun persoonlijke overtuiging met hart en ziel in. Je ziet de doe-het-zelvers die hun tijd niet willen verdoen met vergaderen of onderhandelen. Zij willen vooral de handen uit de mouwen steken en de zaken onmiddellijk aanpakken. ‘A little less conversation, a little more action!’ is hun motto. Je ziet ook steeds meer mondige burgers of ‘expert-burgers’ die zich engageren vanuit hun eigen expertise of professionele achtergrond. Zij willen meedenken en betrokken worden bij bepaalde besluitvormingsprocessen. Veel van deze initiatieven maken het verschil en brengen waardevolle veranderingen teweeg. Toch blijven heel wat burgerinitiatieven onder de radar: ze zijn niet zichtbaar, hebben niet voldoende slagkracht of komen moeilijk en zelfs nooit van de grond. Heel wat organisaties uit het sociaal-cultureel volwassenenwerk zijn ooit zelf ontstaan als burgerinitiatief: burgers engageerden zich voor bepaalde maatschappelijke kwesties en sloegen de handen in elkaar om iets te veranderen. Zoveel jaren later zijn heel wat van die initiatieven uitgegroeid tot professionele organisaties

EN HEBBEN BURGERS VERTROUWIN POLITICI.

N ZIJ N IG N E IER GE SG OR UW N, Z NIE GE HT IN . EC VAR RS PR ER ONE N O IS, W DE NN IN HE KE AN ER E N V OV AR D FTE NA EHOE B

In de veelheid van burgerparticipatie initiatieven omvat dit schema verschillende types van engagement en organisatievormen.

ad hoc organisatievormen

CASUS EXPERT

beïnvloeden besluitvorming (meebeslissen)

met een uitgebreid netwerk en breed bereik. Toch heeft die professionalisering soms ook een negatieve kant: vele organisaties zijn geformaliseerd en vertonen een zekere mate van institutionalisering. Ze proberen burgers te betrekken bij hun verhaal, maar zijn soms de voeling kwijt met wat er aan de basis gebeurt. De maatschappelijke kwesties waar deze organisaties zoveel jaren geleden op in speelden, zijn veranderd. De nieuwe stroom aan burgerinitiatieven zijn vaak veel flexibeler en spelen gemakkelijker in op de maatschappelijke kwesties van vandaag. Het is niet ongewoon dat deze burgerinitiatieven de meer klassiekere organisaties voorbijsteken en hen een spiegel voorhouden, waardoor deze laatsten naar zichzelf gaan kijken en hun missie herdenken.” Bronnen: • www.projeteurekaproject.com • www.vvsg.be/kennisitem/vvsg/zoek-de-vrijezone-op-en-maak-samen-de-samenleving • socius.be/publicatie/rapport-veldverkenning-burgerinitiatieven

31.05 Praktijkbezoek kennismaking en in dialoog (BE)

overleg- of actiegroepen

VERWEVEN EXPERT schakelorganisaties

DOE-HETZELVER

BRUGGEN BOUWER

realiseren projecten (zelf doen)

duurzame organisatievormen

OP VERKENNING ... Connected Communities is een verkennend project van inspraak en cocreatie dynamieken in Belgisch Limburg, Nederlands Limburg en Oost-België. Dankzij de financiële ondersteuning vanuit het People To People programma van Interreg Euregio Maas-Rijn, gingen we op verkenning via praktijkbezoeken in de regio’s en realiseerden we een gezamenlijk event en deze publicatie.

13.06

22.06

31.08

Praktijkbezoek domeinoverschrijdende Praktijkbezoek Praktijkbezoek samenwerking dorpsontwikkeling 'bürgerdialog' SIDW (NL) VKKL (NL) & dorpshuis (OSTBE)

11.09 Inspiratie en uitwisselingsevent (BE)

31.05 Kennismaking en in dialoog met de projectpartners (BE)

Samen met de projectpartners gingen we via praktijkbezoeken bij elkaar op verkenning en in dialoog over burgerparticipatie.

Een eerste fysieke ontmoeting met de projectpartners uit Nederlands Limburg, Oost-België, UHasselt en lokale partner organisaties, organiseerden we in het Genkse Casino Modern. Op het programma stond een diepgaande kennismaking met elkaars werking, met enkele specifieke initiatieven en dialoog tafels over duurzaamheid, inclusie en representativiteit van burgerbetrokkenheid. Boeiende open uitwisselingen over: kansen en uitdagingen van adviesraden, burgeren dorpsbudgetten, het Giraff project voor een andere kijk op openbare ruimte, een mobiele versie van de Fietsbieb, ...

Focus op adviesraden, burgeren dorpsbudgetten

13.06

Het rustige grensdorpje Stevensweert (NL) vormde het decor voor een internationale bijeenkomst met de uitdaging ‘dorpsontwikkeling’ op de agenda. Verdwijnende voorzieningen en diensten in dorpscentra, bereikbaarheid en mobiliteit, het veranderende verenigingsleven en vrijwilligerswerk, de lokale energietransitie, vraag en aanbod op de woonmarkt, ... zijn gedeelde zorgen. Samen met organisaties en burgerinitiatieven uit Nederlands Limburg, Duitsland, Oostenrijk, België gingen we in gesprek over uitdagingen en knelpunten, inspireerden elkaar met kansen en oplossingen. VKKL en beweging.net organiseerden een workshop over samenwerking tussen organisaties om de actuele ‘struggles’ van gemeenten en vrijwilligersorganisaties rond maatschappelijke uitdagingen en vrijwillige inzet te trotseren.

Praktijkbezoek Internationale bijeenkomst VKKL (NL)

Internationale bijeenkomst dorpsontwikkeling

p r o j e c t p a r t n e r a a n h e t w o o r d

Aan de slag!

22.06

Als het gaat om participatie, dan gaat het om verbondenheid, binding en vertrouwen. In deze Euregionale samenwerking hebben we bij elkaar in de keuken mogen en kunnen kijken hoe we dit vanuit verschillende invalshoeken aanpakken. Het is duidelijk dat we allemaal tegen dezelfde problemen aanlopen, verschillende methoden bedenken, met daaraan gekoppelde processen. Uiteindelijk willen we allemaal hetzelfde, bewoners meenemen, mee laten bepalen hoe hun omgeving en leefwereld er uit moet zien en vooral mee laten dóén.

Praktijkbezoek Netwerkevent Spil In De Wijk (NL)

Domeinoverstijgend samenwerken op wijkniveau

Met 450 professionals en vrijwilligers kwamen we samen voor een netwerk conferentie in de HuB.Kerkrade (NL). En die HuB mag je letterlijk én figuur lijk nemen. Een knooppunt van expertise (praktijken), professionals en vrijwilligers (netwerk) dat een dag lang connectie maakte. Projecten, burgerinitiatieven, organisaties en gemeenten vormden het middelpunt van deze netwerkconferentie over 'domeinoverschrijdend samenwerken op wijkniveau'. De organisatie lag in handen van Stichting Spil in de Wijk, een collectief dat inzet op het versterken van professionals en vrijwilligers via expertisedelen en uitwisseling. Arktos, Groep Intro en beweging.net verzorgden samen een workshop, met de focus op het versterken en verbinden van jongeren met elkaar en met lokale (in)formele spilfiguren.

Als professional is het waardevol om op een relatief korte termijn veel kennis op te doen en uit te wisselen. Dit toepassen in je werkveld en implementeren in de organisatie is een vervolgproces. Verschillende lokale, provinciale en landelijke regelgevingen, andere politieke systemen, lokale besturen, het al dan niet toepassen en erkennen van adviesraden, het is een hele uitdaging. Vaak praten en schrijven we veel over bewoners of burgerparticipatie, of de varianten van overheids-, politieke, sociale, economische en culturele participatie. Maar het gaat om het dóén. Ga aan de slag. Neem burgerparticipatie serieus. Neem bewoners serieus. Als je bewoners vraagt om te participeren, ga dan ook aan de slag met de antwoorden. Dan zie je duidelijk dat dat werkt bij een aantal initiatieven. Niet beperkt tot een regio, maar vaak bepaald door de inzet van een klein aantal mensen die er echt voor willen gaan, aan beide kanten van het initiatief, de initiators en de ‘mogelijkmakers’. Waarbij de ‘mogelijkmakers’ er zijn als aanspreekpunt of projectleider (overheid/ welzijnsorganisatie of anders) maar ook de financiële ‘mogelijkmakers’ (overheden, subsidieverleners, technische ondersteuning). We denken vaak dat burgerparticipatie veel kost, maar interne processen kosten veel meer. Te lang, te vaak en te veel vergaderen. Bewoners zijn heel vaak pragmatisch in het aanpakken en oplossen van problemen. En wij moeten daar geen probleem van maken. François Mostard wijkcoördinator Sittard, Spil In De Wijk Susan Rijk Burgerkracht Limburg, Spil In De Wijk

"Zoeken naar krachtige verbindingen tussen participatievormen levert winst op voor alle betrokken partijen." Tomas Uten beweging.net, Onderzoek & Ontwikkeling

p r o j e c t p a r t n e r a a n h e t w o o r d

Niet 1 oplossing voor democratische uitdagingen Participatietijgers

Over de nood en het belang van burgerinspraak is weinig discussie. De mogelijkheden om burgers te laten participeren lijken vaak eindeloos. Er bestaan veel visies over de manier waarop participatie vorm krijgt, de plaats in het beleidsproces en het uiteindelijke gewicht dat aan de stem van burgers wordt gegeven.

Daarnaast botsen verschillende vormen van participatie op heel wat gelijkaardige uitdagingen en valkuilen. Waar burgers participeren blijken bepaalde groepen – de zogenaamde participatietijgers – oververtegenwoordigd. Andere, vaak maatschappelijk kwetsbare, groepen vinden veel minder snel de weg naar inspraakinitiatieven.

Synergie Initiators van burgerparticipatie krijgen vaak weerstand en vallen dan terug op het eigen gelijk. Hoewel niet één participatievorm dé oplossing is voor democratische uitdagingen. Het is interessanter om op zoek te gaan naar impactvolle synergiën tussen klassieke en nieuwe vormen van burgerparticipatie.

Impact Een andere uitdaging is de impact van participatie op het eigenlijke beleid. Een randvoorwaarde voor kwalitatieve participatie is dat alle relevante actoren – burgers, middenveld en overheden – een duidelijke plaats krijgen in het participatieproces. Schijnparticipatie heeft eerder een averechts effect. Dit doet het wantrouwen in politiek toenemen.

De vele participatievormen zijn vaak sterk complementair. Nieuwe vormen van inspraak (bv. burgerbudgetten) vinden mogelijk sneller de weg naar buurten en wijken. Klassiekere vormen zoals lokale adviesraden hebben vaak een vast plekje in de beleidscyclus veroverd. Een intensieve burgerdialoog tussen een kleine groep burgers over een uitdaging in de buurt, kan worden aangevuld met een bredere bevraging om alle inwoners in een wijk te bereiken.

Bruggen bouwen Net hierin schuilt de meerwaarde in een project zoals Connected Communities. Door bruggen te bouwen tussen burgerinitiatieven, middenveld en overheden en te investeren in uitwisseling, overstijg je het eigen gelijk. Zo kan je echt samenwerken aan gemeenschappelijke noden en uitdagingen.

Politiek vaardig

In het huidige versnipperde politieke landschap is het draagvlak voor politiek en beleid vaak zoek. Wie slim en oprecht investeert in inspraak en participatie draagt bij aan het creëren van een breder draagvlak en herstelt mee het vertrouwen in de politiek. Dit vergt wel de overtuiging en bereidheid van zowel burgers als van politici en middenveld om samen oplossingen te zoeken voor beleidsvraagstukken, door elkaars rol te respecteren en door samen echte democratische processen waar te maken.

Waarom en waarover participatie wordt opgezet zijn bepalend voor de keuze voor een passend participatieproces of van slimme combinaties van verschillende participatievormen. Kwalitatieve participatie die de creativiteit, ervaringsdeskundigheid en expertise van burgers echt omarmt, geeft een nieuwe impuls aan het beleid. Het zorgt er ook voor dat burgers beter geïnformeerd en politiek vaardiger worden en geeft burgers inzicht in hoe politieke beslissingen vorm krijgen.

Tomas Uten beweging.net, Onderzoek & Ontwikkeling bestuurder CommonsLab

31.08 Praktijkbezoek Burgerpanel Parlement & Dorpshuis (OSTBE)

Met 15 geïnteresseerden uit de Euregio zetelden we in het Parlement van de Duitstalige Gemeenschap in Eupen. Een introductie over het veel beschreven 'Ostbelgien-Modell' voor permanente ‘Bürgerdialog’, werd gevolgd door een uitgebreide dialoog met een medewerker, vrijwilliger en politicus. We leerden veel over het ontstaan, de kracht en ook de uitdagingen van dit model van burger loting- en inspraak.

Burgerinspraak via loting Ontwikkeling dorpshuis

Een bezoek aan het ‘dorpshuis Eynatten’ gaf een mooi voorbeeld van hoe burgers volhardend kunnen samenwerken in het maximaal realiseren van antwoorden op lokale noden. De infrastructuur van het dorpshuis huisvest verschillende vormen van actief burgerschap in een sterk netwerk met o.a. 'food sharing', internet-café, vrijwillige taxidienst, ...

p r o j e c t p a r t n e r a a n h e t w o o r d

Geen duizendpoot In Nederlands Limburg kennen veel dorpen en wijken een actieve gemeenschap die zelf aan de slag gaat om hun leefomgeving te versterken. Inwoners delen een rijk verenigingsleven. Ze kijken naar elkaar om en staan elkaar bij met raad en daad. Collectieven van inwoners gaan zélf op zoek naar de samenwerkingspartner die nodig is om hun wens, vraag of probleem aan te pakken. Vaak wordt van de (lokale) overheid verwacht dat zij het voortouw neemt om een urgent maatschappelijk vraagstuk te agenderen én vervolgens met oplossingen komt. Het gaat hier vaak om complexe problemen, zoals het verdwijnen van voorzieningen in dorpen, de integratie van vluchtelingen in de wijk, de overbelasting in de zorg, ... Toch is de overheid, en zeker de lokale overheid, geen ‘duizendpoot’ die al onze maatschappelijke uitdagingen kan oplossen. Het alternatief is samenwerking op basis van gelijkwaardigheid tussen overheid, maatschappelijke organisaties, burgerinitiatieven en bedrijfsleven. Het vergt een mentaliteitsverandering bij beleidsmakers, ambtenaren en zelfs maatschappelijke organisaties en bedrijven om inwoners te betrekken bij het agenderen, bedenken en uitvoeren van oplossingen. Goede communicatie en een duidelijk verwachtingsmanagement zijn noodzakelijk om inwoners te betrekken en serieus te nemen.

Bürgerdialog Het kleinste parlement van Europa vertegenwoordigt 74.000 inwoners in het Duitstalige Oost-België. Hoe het begon Enkele jaren geleden stelde het parlement vast dat het vertrouwen in politieke besluitvorming daalt. Om burgers te betrekken bij politieke beslissingen organiseerde het parlement een burgerpanel rond kinder opvang (in 2017). In 2018 werkten verschillende experts op basis van deze ‘pilot’ een model uit. David Van Reybrouck (G1000), Yves Dejaeghere (Fide) e.a. gaven samen vorm aan het ‘Ostbelgien-modell Bürgerdialog’. Een jaar later werd de permanente Bürgerdialog ingevoerd en ingeschreven in een decreet.

Geloot burgerpanel Het burgerpanel wordt via loting uitgekozen. 1000 burgers vanaf 16 jaar ontvangen een uitnodiging met het onderwerp voor het burgerpanel. Uit de positieve respons participeert

een selectie van 25 à 30 burgers op basis van genderverhouding, leeftijd, woonplaats en opleiding. Het burgerpanel neemt vrijwillig deel, tegen een vergoeding en omkaderd door een kundig moderator. Het panel ontvangt info, beluistert experts, betrokkenen en gaat in dialoog over het vooraf bepaalde onderwerp.

Aanbevelingen Het burgerpanel werkt aanbevelingen uit voor de politiek. De aanbevelingen die het burgerpanel formuleert, dient de politiek niet verplicht op te volgen. Wel is het verplicht om te motiveren waarom ze aanbevelingen eventueel niet uitvoert of anders aanpakt. De voorbije burgerpanels stonden telkens een van de volgende onderwerpen op de agenda: zorg en ouderenbeleid, inclusief onderwijs, betaalbaar wonen, digitale competenties, integratie van mensen met een migratieachtergrond.

Een mooi voorbeeld is de ‘Wensbus’, een kleinschalig initiatief van maatwerkvervoer door vrijwilligers. Omwille van te weinig investeringsmiddelen ontbrak het vooral in kleine kernen en afgelegen stadswijken aan voldoende aanbod van openbaar vervoer. Deze organisaties hebben zich het vraagstuk van een tekort aan openbaar vervoer – dat oorspronkelijk bij de overheid thuishoort – toegeëigend. De Wensbus is ondertussen veel meer dan enkel vervoer van A naar B. Het heeft een belangrijke sociale functie voor de gebruiker en de chauffeur-vrijwilliger. De provincie en de Wensbusorganisaties hebben samen een verantwoordelijkheid om deze initiatieven www.buergerdialog.be/nl/ - mag in stand te houden.

met QR-code

Ralph Tangelder & Freya Pijnenborg Verenging Kleine Kernen Limburg

p r o j e c t p a r t n e r a a n h e t w o o r d

Een betrokken gemeenschap In gesprek met Christian Recker, consultant bij Ländliche Gilden (Oost-België)

Wat heb jij geleerd uit de praktijkbezoeken en het inspiratie-en uitwisselingsevent? Wat neem jij mee naar jouw praktijk? Christian Recker: "We worden sterk beïnvloed door onze werkcultuur en brengen die over naar de vrijetijdscontext, zonder na te denken over de gevolgen. We verzamelen in onze vrije tijd vrijwilligers rond de tafel, schrijven verslagen, ... Deze vergaderingen voelen aan als werk en stralen weinig vreugde uit. Het is dan ook niet verwonderlijk dat minder mensen in hun vrije tijd aan deze formats willen deelnemen."

Waar zie jij valkuilen in de samenwerking tussen burgerinitiatieven en middenveld en/ of overheid? Christian Recker: "Op communicatief vlak gaan te veel participatieprocessen mis omdat de leefwerelden van de actoren ver uit elkaar liggen. Onvoldoende of onduidelijke communicatie vergroot de kloof tussen burgers en de lokale politiek. Burgerparticipatieprocessen moeten niet opgelegd worden, ze moeten samen met de burgers vorm krijgen. Een bemiddelaar is essentieel om de opmaak van de randvoorwaarden en de communicatie te begeleiden."

Welke kansen zie jij voor burgerparticipatie vanuit jouw perspectief als consultant voor Ländliche Gilden? Christian Recker: "Betrokken burgers zorgen voor leefbare dorpen en versterken zo de eenheid van de regio. In Oost-België komen mensen na hun afstuderen terug om een gezin te stichten en de kinderen hier op te voeden. We zijn een gezinsvriendelijke regio met een sterke sociale cohesie. Je kan hier de kracht van een regio ervaren en dit heeft direct te maken met het engagement van de lokale bevolking."

Welke meerwaarde hebben de contacten over de regiogrenzen heen voor jou als professional? Voor jouw organisatie? Christian Recker: "De grootste toegevoegde waarde van de samenwerking in dit project is dat de afstand verkleint tussen actoren die op verschillende plaatsen vergelijkbare doelen nastreven. Dit soort aanspreekpunten ontbreekt nog te vaak. De uitwisseling van expertise met andere professionals is goud waard."

gaat bijvoorbeeld alle projectpartners aan. In Oost-België neemt de betrokkenheid niet af, maar de manier waarop mensen betrokken willen worden, verandert. Dit stelt veel verenigingen en organisaties voor problemen. In de andere regio's melden de projectpartners echter dalende aantallen. Wat netwerken betreft, heb ik het gevoel dat de Nederlanders een grote stap voor zijn op ons. De manier waarop bijvoorbeeld VKKL bovenlokaal werkt is indrukwekkend. Een groot verschil is natuurlijk dat het vormen van burgerparticipatiegroepen in een stedelijke context heel anders moet worden opgezet dan in kleine dorpen. De groepsprocessen zijn echter wel heel vergelijkbaar."

Burgers zetten zich vrijwillig in voor hun leefomgeving, nemen verantwoordelijkheid op voor maatschappelijke noden. Ze nemen soms noodgedwongen de rol over van professionals uit (non)profit, overheid en sociale economie. Christian Recker: "Het dorp met zijn inwoners heeft altijd voor zichzelf moeten zorgen op het platteland. Vrijwilligerswerk is historisch altijd noodzakelijk geweest en zal dat ook in de toekomst blijven. Als resultaat van hun inzet krijgen de inwoners een dorp dat het waard is om in te wonen, met goed functionerende intermenselijke relaties. Daarnaast zorgt betrokkenheid ervoor dat dorpelingen zich niet machteloos voelen tegenover de politiek en dat er een gevoel van zelfredzaamheid ontstaat."

Besparingen en beleidsprioriteiten zorgen voor noden in verschillende levensdomeinen die burgers/ vrijwilligers zelf opnemen. Christian Recker: "Burgerinitiatieven zijn noodzakelijkerwijs gepaste reacties. Elke burger blijft immers verantwoordelijk voor zijn of haar leefomgeving. De politiek is slechts een middel om dingen uit te voeren. Maar dat betekent niet dat de politiek hier buiten haar verantwoordelijkheid valt. In goed functionerende participatieprocessen kan de politiek ook op voet van gelijkheid samenwerken met burgerinitiatieven en op bepaalde gebieden ontlast worden. Belangrijk hierbij is dat er een win-win situatie ontstaat."

Waar zie jij verschillen of net gelijkenissen tussen de regio’s?

Burgerinitiatieven vertegenwoordigen niet noodzakelijk de belangen/ de noden van de diversiteit aan groepen/ individuen in onze samenleving?

Christian Recker: "Ik denk dat we allemaal voor gelijkaardige uitdagingen staan. Het onderwerp vrijwilligerswerk en burgerbetrokkenheid

Christian Recker: "In kleine dorpen bestaan zogenaamde "dorpsgroepen" meestal uit vertegenwoordigers van alle verenigingen en initiatieven

van het dorp, zoals de ouderraad van de school, verschillende seniorengroepen, lokale sport- of muziekclubs, de jeugdgroep. Op deze manier kan in ieder geval een redelijk representatief beeld van de dorpsgemeenschap worden gecreëerd. Afhankelijk van de behoeften en projecten kunnen werkgroepen rond bepaalde onderwerpen altijd worden uitgebreid met andere betrokkenen of geïnteresseerden."

Welke modellen van inspraak hebben impact voor burger en beleid? Kan een goede ondersteuning en facilitering van burgerinitiatieven het vertrouwen in de politiek herstellen? Christian Recker: "Alle instrumenten voor burger participatie kunnen een impact hebben. Wat belangrijk is, is dat de instrumenten serieus worden genomen. De vraag bij elk instrument is hoe goed het wordt gebruikt en hoe ruimdenkend beleidsmakers zijn over de geleverde resultaten. Er liggen hier kansen, maar net zoveel risico's met slecht uitgevoerde processen. Burgerparticipatie staat op veel plaatsen nog in de kinderschoenen en moet eerst door alle partijen worden geleerd."

"Burgers zijn de grootste experts over wat het dorp aangaat en vormen dus een goed klankbord."

p r o j e c t p a r t n e r a a n h e t w o o r d nd intrigere zonder ij b ld e is v n ld idde enve et midd ft het m h e e n en a h r v e l h g c oris De ro n bur ijk. Hist d tusse r a g h de n e la g in e ville en b nctie Tocque brugfu e n d ol e o e is h s x c d le s stee ees A ls leer w a r e ld v e v o Z den bestuur. het mid al naar w u e . e n 19e rdele den. Bu iek han eerde Dorpsra or polit . o n v . e s c in ividualis li u d b lt u e ïn e e ip D g . in k ld M ten ster iddenve gingen. arlemen és. e in een g. Het m rge van sraadple Burgerp leven w ijkcomit in lk n v W o e . le s V s s . n ie n e t tu a m ra In m gette . Coöpe lijkte sa ar in de gerbud gst ogcafés verzake raal, ma lo t n n e ia het hoo g e D a c . . is r s n m o e e t Z g d . e n a s h r la s ie r Petitie t t a ie a v . Ma spelen staat nie ratische innov ry’s. Ad orgaan veld te zicho n e d e g l d c n e o e id e Burgerju v v m ge het m kent dat van vele de n en no rden n zoals elke rol ticipatie o r te w a w n p jk e d r We kun li r e m e e rle onduid zijn: burg tie kan geïnitie urgerpa uurt duidelijk gelote b uit de b ipa n ic in a t r v ft f a e denveld o p e r ) h rge ië. reerd het mid lg -down tu n e p c a B o u v ten. Bu (t g s tr li r s id e n ge dige achten Duitsta e overh itiatieve enwoor urt afw el. De g e e in b te n m r r ij n e vanuit d z v fo u s h n m enveld e rs der in Moete -up). So et midd f idee re b u rg oms eer h ie s e it d l, ift s e n (bottom u o e a p h n c n ?S pert om net als rofessio f kan ee worden n als ex ict ten e a fl t a n t en semip oor een initiatie o – o c t lo n is ls basis ie e vere om ge ing v frustrat matie a ma dat r it e u fo h t aanleid n . in t a e v m n va ldorgastee – als h ntstaan iddenve oorzien ande sy it deze v m u ta e n s t zijn of o n e e og r e s b r o k t e s? H enten n b u rg n t re k van he liberatie icipatie parlem e lesse e t r r d e jk aanzien a g li n r via p e u r u p e h ld b de Burg rbee voor nschap llel aan chaps(bijvoo kkelijk. ra s a a n id Gemee p e m le s e e h e g ie b n m E oe ge op nisat is niet sraden)? ook – is hebben onflict, ie c e n v t variatie a d d de k d a n a e a ls m r insp rden in n zoa oenem lke vor van de erd wo organe n e e n van t – in we ie is d e bij z n r n d n a a a ij a g t a el w besta geor ten a nd. In ze dan en mod rwaarde ouwen e r e e t vo r m e d e r et n a n a m m a e n w n t n e we ede moe ntie tie en Of gaan ntact tr de urge o is t? polarisa c s r, a m in a o n k lk nt. toe en e idue ie evide ls indiv overheid vaties rticipat rgers a a u p r b n e heid? r e g he inno r e k c v u e is o b o t z e n ra e d a c b v n tijk emo t een elkaar e de prak an s over d dat me r v r n e t e e k h k e n c e e h a z r d r le oo eidsde k eld – Voor ve draad d k overh iddenv ing: vo r m e n ie d s s m p s in t a b e la r h k h De rode e c t ns een toe is. eral v behoor gemee en – tot ndering eren agen ov d g z ra n le e e r o v e W -j e was die v . S tie odig tische e JEN verzuild articipa emocra hoogstn d atten, d t. Wat n n n a y m a a r E v t e burgerp e a in K is od erdeel d van model d dorpshu als antip ieel ond sme, ld t orpsraa e ia n d v s e u n s e s e o van het d e d h t to een enveld n ent Het mid eerlen, der dan et midd r vloed aa h e r k e e , v o s o o bus in H , ie n e egd bleven. innovat iel was e oet gez htigt tand ge m s c t r a e e r h . k ook opv im e n it e slu oek b ervan. E positivit ies e lang in o n d e rz le relat trots en ellicht t ia w c Geluks o l is s te jama lf a e e n z tio goed n. ld is des e n e v e v n le k e r H et N a e d ig sw t mid n kritiek elukk williger nten va g van he n een g u an bura in p v v n l n n te e dat vrij n e o ij ie r k z t ee g iviteit e oten De mis spellers t van tw zaam in het p n inclus h k f a c a o a li a t dé voor k lo w o e e e p r n h g geb ch e id en mer in nuit het els: hun ok kritis op bele olitiek n o t p a c e a p is n w r Het is va p e t e g e a g im r in d ld rm kte op bu icipatie iddenve hapsvo s beper nooit gerpart en kan an het m meensc oorgaan eren, k ), e d s n m G n li r . e u o k n fo h p k ij n z iken, in ide vla nisere aan de e e a r n b g e moeten e r p b g o O a te . r particiatie gers litiek en (bijd particip ting een vragen oor bur h d e D r . ic w a bedrijv r le n a e n le d o e e n leid e socia e sta rol sp l zijn. H n op te n aan d n: ‘who act op d e e e p g ll n neutraa a m e e im r t r e s d e d le o h e gsb bij t motiv rs zic n crucia l. Door ls voedin chappe o a s r n heeft ee n is e e z t d jk it e li n anu ij zake pere tieke w how?’. n door v zo nood vormen E d ) e ie . die poli n ll d ld a ie a e t ie n r r a s e e o efw cohe . g vo rticip at, wh ppij (le ersiteit itdagin a ieke pa u iv t n h gets wh d li e c le s o , n e t t e p n a n r e a d voo lusie dame ingen m n : h et e verbin ie is inc t Een fun verbind ereld) t ke e r a a rticipat w le a p en. Laa e p g o m r v e r in e r e r e g e t e r e s g d u r k y n b u t (s a b e n r r f a e h u v u an sv éo nt arges v en best kcomit n beleid e o e k to o uit de m nel, wij e zijn va dezelfd t a Onderz r m r p aal o o r e r r o g e t a g d n ja a r e t aan ee bu veld d evolk n en c n in n b e ij e k t z d k d d r e id r o d o o rs n t ig m fw t zijn ies o rd ons het initiatie waar he innovat egenwo r, t e r e h e g c r v r u is t e budget b ra en l ov democ en n die a bestuur tussen . g ro e p e oemt m n n n e en. e r t s k u t n a a u e t m pla rlem litera waar ogee n m a jk k li e l e d onze pa e p l ap innen ewe potentie etensch dox: ho Leen Sw men, a r e r e n a k e p e In de w to o ie at asselt derz eren articip deel pen, UH oon, on particip p n B a e te n h p k a c e dit de p J s ie o t li gr ten Prof. dr. n om po an t aantal iale We beperk lijkhede oor Soc ipatie k n v ic l e t e o r o s a t h p h r c S n rge slec e vorme nemen iten. Bu k nieuw o activite o e r z a e a d aan reren, m eit gene van solidarit k: de rol raagstu iting. v lu e s eds d it e te e u s van indt een tw ipatie v ic t ons bij t r), g r n a u p t re r s b (be u Dit urge verheid nveld. B o e ze d n e e d id s n s m e het g tuss imte tu in u d r u e o d h er op de plaats in en burger. De v impact e k ij r ld g e v ipatie. belan midden eft een erpartic e rg h u n b e n r o t va drie act e impac mogelijk n e m r vo

tiek

poli r o o v l o o Leersch n handele

11.09

Inspiratie- en uitwisselingsevent

Alden Biesen vormde een bijzondere setting voor een boeiende kruisbestuiving tussen burgerinitiatieven, middenveld, lokale besturen en onderwijs.

Prof. dr. Eric Lancksweerdt (UHasselt & UGent) inspireerde met een filosofisch betoog over de menselijke kracht in participatieprocessen. Een 5-stemmig panel deelde ervaringen vanuit een dorpsraad, lokaal bestuur, middenveldorganisaties, ... uit Belgisch en Nederlands Limburg. Een uitdagende mix van deelnemers ging aan dialoogtafels in gesprek over hoe burgerinitiatieven, middenveld en overheid zich tot elkaar kunnen verhouden, over de inclusiviteit en duurzaamheid van initiatieven, de impact op vrijwillige inzet, ... Vragen die we over de Euregiogrenzen heen stelden met als centrale focus: hoe kunnen burgers, burgerinitiatieven, organisaties (middenveld) en lokale besturen via inspraak en/of cocreatie slim verbinden en elkaar versterken om samen meer impact te hebben?

Een pleidooi voor ‘Sterk Burgerschap’ Professor Lancksweerdt, auteur van het boek 'Sterk Burgerschap', pleit voor democratische besluitvormingsprocessen die gebaseerd zijn op het idee dat mensen over een overvloed aan kwaliteiten beschikken. Hij gelooft sterk in het ontdekken, benutten en verder ontwikkelen van deze kwaliteiten. Lancksweerdt stelt voor dat democratische processen zo moeten worden ingericht en begeleid dat individuen de menselijkheid in elkaar bevorderen en vanuit hun menselijke kracht gaan samenwerken. Hij gelooft dat als dit op grote schaal wordt toegepast, de samenleving er radicaal anders uit zal zien.

Burgerpanels als instrument voor verandering Burgerpanels worden naar voren gebracht als een krachtig instrument om dit doel te bereiken. Een goede setting en procesbegeleiding is van belang om deelnemers enthousiast te doen participeren. Dit enthousiasme kan mensen in staat stellen om hun eigenbelang te overstijgen en zich in te zetten voor iets dat groter is dan henzelf, zoals het welzijn van anderen of een rechtvaardige samenleving.

Een nieuwe kijk op democratie De representatieve democratie verkeert in een crisis, met een groeiende kloof tussen burgers en politici, wantrouwen jegens politieke partijen en instituties. Het is belangrijk om naar de politiek te kijken zoals de filosoof Hannah Arendt dat doet, met vrijheid als centraal thema. Arendt gelooft dat het politieke leven draait om vreugde en voldoening vinden in het samen zijn, gezamenlijk handelen en publiekelijk optreden. Dit betekent dat mensen aan elkaar laten zien wie ze werkelijk zijn en waar ze werkelijk voor staan. Lancksweerdt gelooft dat burgers hun eigen zienswijze kunnen ontwikkelen door de meningen van andere burgers te horen en zo begrip te krijgen voor elkaar.

Legitimiteit en kwaliteit in democratie Politieke macht is niet langer beperkt tot formele besluitvormingsorganen, zoals parlementen en regeringen, maar verspreidt zich naar vele andere vormen van politieke participatie, zoals burgerpanels, bijvoorbeeld in Oost-België. Lancksweerdt benadrukt dat legitimiteit in een democratie wordt ontleend aan de wil van het volk,

of op zijn minst aan de wil van de meerderheid. Tegelijkertijd is kwaliteit een belangrijke factor om legitimiteit te ondersteunen, gekoppeld aan waarden en normen die in de samenleving worden gehandhaafd. Kwaliteit is volgens hem ook afhankelijk van de bijdragen van mensen tijdens democratische besluitvormingsprocessen, zoals de kwaliteit van hun argumenten.

Rechtvaardige politieke beslissingen Het systeem van democratie is gericht op het maximaliseren van de kwaliteit van politieke besluitvorming. Deze kwaliteit kan bevorderd worden door zoveel mogelijk mensen hun beste bijdragen te laten leveren in samenwerking met anderen, en dit alles ten dienste van de gemeenschap. Het bereiken van rechtvaardige politieke beslissingen is het uiteindelijke doel. Democratie kan een katalysator zijn voor menselijke groei en ontwikkeling, ook op politiek gebied.

Vrijheid, gelijkheid en pluraliteit Democratie kan bekeken worden door de lens van haar eigen kernprincipes: vrijheid, gelijkheid en pluraliteit. Vrijheid gaat verder dan de negatieve vrijheid om meningen te uiten, en omvat ook positieve vrijheid. Positieve vrijheid betekent een actieve deelname aan de publieke zaak en bijdragen aan de opbouw van de gemeenschap. Gelijkheid houdt niet alleen in dat alle burgers gelijke rechten hebben. Degenen die sociaal sterker staan, moeten anderen ondersteunen om politieke invloed uit te oefenen en het beste van zichzelf te geven. Pluraliteit is essentieel in een diverse samenleving waarin verschillende perspectieven, inclusief die van minderheden, van groot belang zijn in democratische gesprekken.

‘Deep democracy’ en bewust wording Om deze principes in de praktijk te brengen, presenteert Lancksweerdt methoden zoals cirkeldialogen en diepe democratie. Cirkeldialogen betrekken deelnemers bij gestructureerde gesprekken, waarbij ze zorgvuldig naar elkaar luisteren en diepgaand reflecteren. Dit leidt tot vertraging, verdieping en een constructieve interactie met zichzelf en anderen. Diepe democratie, aan de andere kant, gaat verder dan louter gedachten en rationele argumenten en omvat ook gevoelens, intuïties, dromen en schaduwzijden. Deelnemers worden bewust van hun innerlijke wereld en die van anderen, zodat ze op een concrete en constructieve manier samen naar oplossingen kunnen zoeken.

11.09

Inspiratie- en uitwisselingsevent

Panelgesprek met 5 stemmen De stemmen van burgerparticipatie klinken steeds luider. In Alden Biesen vond een panelgesprek plaats met vijf stemmen uit burgerinitiatieven, middenveld en lokale overheid: Tomas Uten (adviseur Onderzoek & Ontwikkeling bij beweging. net), Hans Stevens (vertegenwoordiger dorpsraad Kermt) François Mostard (wijkcoördinator Sittard & Spil In De Wijk), Peter Nies (schepen burgerparticipatie in Kinrooi) en Susan Rijk (adviseur Burgerkracht Limburg & Spil In De Wijk). Enkele leerlessen vanuit de expertise van de panelleden:

Burgerinitiatieven versterken en verenigen lokale gemeenschappen rond gedeelde doelen. Burgerparticipatie heeft in de afgelopen jaren een opmerkelijke opkomst doorgemaakt. Het is een beweging die mensen uit verschillende gemeenschappen en leeftijdsgroepen mobiliseert om hun stem te laten horen en actief deel te nemen aan het vormgeven van hun lokale leefomgeving. Peter Nies: "Alles is veel minder gevat in structuren en organisatievormen. In het verenigingsleven valt dat sterk op. Veel jongeren zijn geen lid meer van een vereniging. Ze organiseren zichzelf op bepaalde manieren, soms ad hoc. Het is aan ons als overheid om die zo goed mogelijk te omkaderen." Burgerinitiatieven hebben de kracht om zich snel aan te passen aan de veranderende behoeften en uitdagingen in hun gemeenschappen. Ze ontstaan vaak als reactie op situaties waarin middenveldsorganisaties en overheden niet adequaat kunnen voorzien. François Mostard: "Je ziet dat mensen steeds meer voor zichzelf kiezen en minder voor de gemeenschap. Het is heel lastig om dat terug af te bouwen."

Hoewel burgerinitiatieven de ideeën en het enthousiasme hebben, hebben ze vaak behoefte aan de ondersteuning en middelen van de overheid om hun plannen te realiseren. Een van de centrale vragen die rijzen is waarom burgerinitiatieven zich vaak naast het middenveld en de overheid ontwikkelen. Hans Stevens benadrukt het belang van connecties tussen burgerinitiatieven en de stad: "Voor een dorpsraad is het heel belangrijk dat we een connectie met de stad hebben. Wij hebben de ideeën, zij hebben de centen en ze voeren uit. Maar het gaat traag."

De rol van het middenveld en overheden om te luisteren naar de behoeften van de gemeenschap en proactief te reageren is cruciaal. Susan Rijk vindt het essentieel om te onderzoeken waar de behoeften en vragen van burgerinitiatieven ontstaan en hoe deze een weg kunnen vinden naar beleidsmakers. "Met Burgerkracht proberen wij in heel Nederlands-Limburg uit te vissen welke noden er zijn. Neem nu bijvoorbeeld het burgerinitiatief Jeugdhonk in Roosteren (NL). Met het verdwijnen van de basisschool daar, verdwijnen ook mogelijkheden voor kinderen. Ze hebben daar een sporthal met een kantine als Jeugdhonk ingericht. Wij kijken hoe de overheid dat kan ondersteunen."

Burgerinitiatieven moeten nauwer betrokken worden bij de besluitvorming. Het beleid heeft nood aan voeling met de lokale gemeenschappen. Hoewel burgerinitiatieven een waardevolle rol spelen in het versterken van de lokale gemeenschap, zijn er nog steeds serieuze uitdagingen waarmee ze worden geconfronteerd. Tomas Uten merkt op dat traditionele vormen van burgerparticipatie, zoals adviesraden, soms moeite hebben om de vinger aan de pols te houden met wat lokaal leeft: "Ze bestaan omdat ze er nu eenmaal zijn en de gemeentereglementen ze voorschrijven. Ze missen vaak de voeling met wat lokaal of op wijkniveau leeft. Er is veel vraag om vanuit die adviesstructuren te zoeken naar meer ‘tentakels’ in de wijk."

Het is belangrijk om participatie op maat aan te bieden, zodat verschillende mensen op verschillende manieren kunnen bijdragen aan hun gemeenschap. Een andere uitdaging is het bereiken van een breder publiek en ervoor zorgen dat alle burgers de mogelijkheid hebben om deel te nemen aan burgerparticipatie. Volgens François Mostard heeft niet iedereen dezelfde behoefte om deel te nemen aan participatie: "We denken allemaal dat iedereen moet participeren, maar willen we dat eigenlijk wel? Willen we mensen hebben die intrinsiek gemotiveerd zijn of willen we mensen die maken dat we toch niet vooruit komen."

Geen bij-zaak “Wat als de bijenkorf af is?” “Hoe bedoel je?” “Gewoon af? Niks op aan te merken, klaar?” “...” Haar bijenhoofdje keek van haar larve naar de darren. Haar voel sprieten zinderden, de vraag was terecht, maar zelfs in een sterke leefgemeenschap is niet alles perfect. Is er niet altijd waakzaam zijn over een weerkerend proces, niet te snel op het borststuk kloppen. Ze streek voorzichtig over haar hoofdje, wachtend tot hij zou ontpoppen. “In de raten komen mankementen of hiaten en de werkbijen die bij-bijdragen, kunnen we niet om een bijzonderheid – of zomaar in een bepaald geval – om extra bijbijbevoegdheid vragen.”

Het opbouwen van vertrouwen tussen burgerinitiatieven, het middenveld en de overheid is essentieel voor een succesvolle samenwerking. Het versterken van burgerparticipatie vereist vertrouwen, openheid en transparantie. Peter Nies wijst op het belang van vertrouwen: "Het is belangrijk als politicus om hiervoor open te staan en vertrouwen te geven. En ook geen valse beloftes maken, maar op een open en transparante manier zeggen welke ondersteuning mogelijk is en welke niet."

Open communicatie is de sleutel tot het betrekken van burgers bij besluitvormingsprocessen. Hans Stevens stipt het belang aan van openheid en het delen van informatie: "De mensen willen gehoord worden. Dat is een belangrijk punt. De stad moet zich ook openstellen naar de dorpen en haar informatie delen."

Burgerparticipatie is een proces in evolutie. Met de inzet van toegwijde individuen kan samenwerking, betrokkenheid en gemeenschapsopbouw alleen maar sterker worden. Susan Rijk vat het samen met de woorden: "Ik denk dat er al een hele weg is afgelegd, maar ik denk ook dat er nog een hele weg te gaan is. Ik blijf verder bouwen aan burgerkracht."

"Het voorbeeld van de dorpsraad Kermt toont heel concreet wat burgerinitiatieven kunnen bereiken. Het is opmerkelijk hoe een concreet probleem, het ontbreken van een sporthal, de aanleiding was voor het opzetten van een hele vereniging. De dorpsraad is ondertussen een duurzame vereniging die heel wat initiatieven neemt. Zij laten thema’s echt vanuit de burgers komen." — Leen Swinnen

“Of misschien komt een werkster met een vernieuwend vluchtplan. Om de oude koningin na het paren met de halve zwerm naar buiten te laten, of een werkplan voor het vinden van een nieuwe locatie. Of in de oud korf ter plaatse een geschikte manier vinden, bij-bijsturen – een ongeziene verbetering – om de nieuwe moer te onthalen.” Ze hapte naar adem. “Of hoe honingbijen innovatief, los van bestaande structuur, moerdoppen, honing of brij kunnen maken. Dat moeren of honingbijen niet vastzitten in een stramien. Door de zon je positie laten bepalen en hoe ze als collectief door allen met vleugels kunnen wapperen, het in de korf bij hete zomerdagen verkoelend kunnen laten waaien. Er is altijd ruimte, naast het bestaande, kijken hoe we een bijtandje kunnen bijsteken, puur voor het sociale.”

Jee Kast deelnemer en woordkunstenaar

11.09

Inspiratie- en uitwisselingsevent

Dialoogtafels met 70 stemmen 3 x 25 minuten gingen we tijdens het event in dialoog volgens de ‘worldcafé-methodiek’. Een boeiende mix van organisaties, initiatieven en functies over de grenzen heen van sectoren en regio’s, ging aan de slag met uitdagingen die we tijdens het project ervaarden. We connecteerden, deelden ervaringen, inspireerden met het doel om elkaar te versterken en samen slimmer impact te hebben.

Uitdaging 1

Zijn burgerinitiatieven een antwoord op hiaten van de overheid? "Burgerinitiatieven kunnen een reactie zijn op het beleid. Zij kunnen problemen signaleren en opportuniteiten aangeven. Ze kunnen vaak ook sneller te werk gaan dan de logge procedures van overheden. Door te luisteren naar de beweegredenen van deze initiatieven kan een overheid hieruit leren." "Bijvoorbeeld de dorpsraad Kermt is ontstaan vanuit een nood. Een sporthal ontbrak, het verenigingsleven verdween. Verschillende mensen hebben zich verenigd en de Stad gecontacteerd. Een schepen (wethouder) gaf aan de dorpsraad de uitdaging om aan te tonen dat Kermt dit nodig had. De sporthal werd realiteit." "Een andere vaststelling vanuit de dorpsraad is dat een veilige fietsroute Kermt-Hasselt ontbrak. Burgers hebben zelf een route geïdentificeerd. Zij hebben het voorbereidend werk van de Stad in handen genomen." "Zo werd in een andere gemeente een initiatief rond betaalbaar wonen realiteit. Een realisatie die de lokale overheid zelf niet had bedacht. Doordat enkele burgers vanuit hun expertise dit idee deelden, werd dit mogelijk." "Een overheid dient wel haar verantwoordelijkheid op te nemen en haar kerntaken uit te voeren."

Uitdaging 2

Hoe kunnen burgerinitiatieven en lokale overheden elkaar versterken? "Bevindingen van burgerinitiatieven kunnen kundig en zinvol zijn. Het is waardevol om dit als overheid te omarmen." "Participatie kan ‘mensen en stenen’ samenbrengen. Overheid én burgers kunnen samen de leefbaarheid bevorderen. Belangrijk is wel dat alle stadsdiensten bij aanvang al meegenomen worden in het idee van participatie. Dit wordt ook best opgenomen in het bestuursakkoord. Als beide elkaar erkennen als verschillende maar gelijkwaardige partijen, met elk een eigen rol, kan dit tot wederzijdse versterking leiden. Iedereen moet openstaan voor een constructieve

dialoog. Inspraak mag geen schijninspraak zijn. Eén partij mag de andere partij niet voor voldongen feiten stellen. Het is belangrijk om vertrouwen te hebben en elkaar te erkennen in ieders kracht." "In elk geval moet eerst het speelveld duidelijk zijn, afspraken gemaakt, een helder doel voor ogen en uitgesproken wie de uiteindelijke beslissing neemt." "De methode van ‘Proefopstellingen’ is interessant om ingrepen uit te testen die de leefbaarheid kunnen verbeteren. Proefopstellingen in de openbare ruimte kunnen een gewenste eindsituatie simuleren en evalueren. Burgers ervaren zo bijvoorbeeld hoe een veranderde verkeerssituatie aanvoelt. Dit is een vorm van directe democratie." "Een overheid heeft de rol om te luisteren naar burgerinitiatieven en te faciliteren." "Een lokale overheid moet vooral erkenning geven, luisteren en faciliteren. Dan kunnen burgerbewegingen mee de basis vormen van een beleid." "Subsidies stimuleren tot initiatieven om mensen samen te brengen, bv. voor het plaatsen van een bank, voor het organiseren van een BBQ, buurtwandeling, speelstraat, …. Een nadeel van subsidiereglementen kan zijn dat de lokale overheid bepaalde ‘spelregels’ oplegt. Het voorbeeld van burgerbudgetten geeft burgers meer de kans om mee te beslissen." "Een lokale overheid heeft altijd de connotatie van een politieke ‘macht’. Vaak willen ze wel ‘polsen’ maar zelf beslissen. Open en duidelijke communicatie vanuit overheden is de basis van een goede samenwerking. Soms is het wenselijk een ‘onafhankelijke bemiddelaar’ in te schakelen als brugfiguur. Dit is niet de (participatie)ambtenaar maar kan wel vanuit een onafhankelijke organisatie komen. "Burgerinitiatieven vertrekken vanuit engagement of vanuit frustratie." "Burgerinitiatieven kunnen uit verschillende redenen ontstaan: uit een gebrek, een bekommernis, aan iets willen meewerken, om te verbinden, omwille van een wens, idee, motivatie, verwachting, ..." "Burgers nemen vrijwillige engagementen op

uit maatschappelijke of persoonlijke betrokkenheid, zelfs wanneer deze engagementen toebehoren aan overheden in het kader van publieke dienstverlening. Deze betrokkenheid dienen overheden en middenveldorganisaties te erkennen en kan een leidraad zijn in het vormgeven van vrijwillig engagement." "Soms hebben burgerinitiatieven de rol om de politiek bij de les te houden. Vanuit een rechtvaardigheidsgevoel wordt een disbalans aangeklaagd wanneer belangen van bedrijven of bestuur primeren. Een beweging ontstaat."

Uitdaging 3

Hoe stimuleer je burgerinitiatieven om inclusief en sociaal rechtvaardig te zijn? "Burgerinitiatieven kunnen uitsluitend zijn. " "We onderschatten te vaak hoe hoog de drempel is om te participeren. We trekken mensen aan die op ons lijken. Burgerinitiatieven ontstaan vaak uit een homogene groep, bijvoorbeeld van middenklasse burgers." "Om bruggen te bouwen naar burgers met andere achtergronden (financieel, cultureel, …) is het van belang om bewust te zijn van de bril waaruit je kijkt en te beseffen dat er nog vele andere brillen bestaan. Door een andere bril op te zetten stel je jezelf in vraag, creëer je een grotere bewustwording en kan je makkelijker zoeken naar raakvlakken. Samenwerken met organisaties die hier sterk in zijn, kan dit proces ondersteunen." "Een overheid kan inclusie stimuleren. Subsidies kunnen initiatieven triggeren om samen te werken met andere organisaties, om breder te kijken. Tijd, ruimte en middelen zijn nodig om samenwerking en succesverhalen te doen groeien en te delen. Als mensen goesting krijgen in een initiatief, breidt dit als een olievlek uit". "Verschillende methodieken zijn nodig om participatie mogelijk te maken. Naar de mensen toe gaan, bijvoorbeeld met een caravan ter plaatse in gesprek gaan, is een heel andere vorm van participatie dan een dorpsraad. Bij dialoogmethodieken kan een sterke procesbegeleider zorgen dat iedere deelnemer evenveel inspraak krijgt."

"Het is tegenwoordig vooral een kwestie van doen. Mensen aanspreken, de verbinding zoeken met elkaar." — Walter Goossens

Uitdaging 4

Hoe ervaren burgers het opnemen van vrijwillige inzet voor hun (leef)omgeving? "Vrijwillige inzet heeft een andere invulling gekregen." "Het verenigingsleven verandert. Het is zoeken naar andere vormen om mensen met elkaar in verbinding te brengen, eerder projectmatig en mensen aanspreken op talent of interesse. Veranderde verwachtingen, zowel door de vragende partij (de ontvangende overheid, organisatie, …) als door vrijwilligers zelf hebben hiertoe bijgedragen." "Organisaties die op zoek zijn naar mensen die zich vrijwillig engageren, komen in concurrentie met de vrije tijd van deze (potentiële) vrijwilligers. Burgers nemen vandaag nog steeds engagementen op, maar deze moeten passen in hun dagelijkse leven. Vrijwilligers overladen met vergaderingen, verplicht te volgen cursussen, grote verantwoordelijkheden, … zorgt ervoor dat mensen afhaken." "Overheden/ organisaties maken best werk van verschillende vrijwilligersrollen- en mogelijke engagementen, zodat burgers een rol kunnen kiezen die is aangepast aan hun persoonlijke noden en wensen."

Uitdaging 5

Hoe kijken burgerinitiatieven en middenveldorganisaties naar elkaar?

“Burgerinitiatieven zijn de kanaries van de democratie” — Toon Geusens, Diensthoofd Stadsontwikkeling Stad Hasselt

3 regio's 42 organisaties 70 stemmen

"Onderlinge concurrentie tussen lokale over heden en organisaties neemt toe." "Overheden vallen vandaag steeds vaker terug op vrijwillig engagement, deels om een teruggevallen publieke dienstverlening te compenseren. Dit heeft impact. Middenveldorganisaties ervaren een terugval van potentiële vrijwilligers, vrijwillig engagement ondervindt een doorgeslagen professionalisering, belangeloos engagement komt onder druk te staan door de introductie van vrijwilligersvergoedingen, ... Deze evolutie is voor alle actoren ongewenst. Het zet de fundamenten van vrijwilligerswerk onder druk." "Het organiseren van dialoog op lokaal niveau tussen de verschillende actoren kan bijdragen aan een sterk lokaal vrijwilligersbeleid dat vrijwillige inzet waardeert en faciliteert."

WIE PARTICIPEERT?

De AFTERMOVIE dompelt je met beeld & klank onder in de sfeer van deze boeiende uitwisseling. Kijk op www.beweging.net/connected-communities

ngen nderi a r e v ing e pelijk de uitdag p a h c e s s maat ving, dat i t onze oud n a v e e plosi er me g voor de menl de ex de sa nd dat we t e n odi e m d r ke zijn n wo e gaan n r r e p e m t s s o f n r l jkpu Leren eeds dive eer vanze uwe i t e s i m de n N t . e e i en in e en op is n m d t o r e . k o n H n o u. ge antw le ervarin tukke van n n ervarin naar raags v n pe t e e e s g i w etin ie sim g (1), talen ieu r o kenn n D m n . t a e i n v n t o a a k e e h a s n cip nz aanp amen maar tus parti s ens o r t d e r j i g e t r de u n, reë we e ore igingen is ond b n delen c r hten d c n n o e z e Zo ging hale r tuss nze veren uitda ngen: ver ozee z ao t e a i grote n nh og vi n e o e l v t t a e i i l den gen b petentie z teren in d verla o n s e e m rd ten. en co en (2), inv ng (3). e wo men W u . g r k z a a ’s re u tg tegen en contra n geb de ne ot voorui e n e e g n el t at is l om Pro’s ente sleut n deb ebat. liezen, we je rg u m e d a f e , i o t n r rsa ieë ing of ve n kom onve n lez heor nnen same plaats i r Aan c llingen, t g naar ee w a a da iet om sneller, m och echt ste elke m et aat n tt g n je bben a t k e , h il r en ga raken vind n daar he Wie w loed. Maa men. Alle E b door utel. o erv rder k eel van de rbij de sle en. in ov e v n r a en e ste d den en le is da groei groot s von g loog kunn t e a i t e i i t u D o H . l . r g n em digin n vee verde enwerkin gen e rontwaar ande n , i a r m a m a v s eople , er pen e ve p via n o d l e l o l t e e a g e e af verh ged eople we d g van anuit een en, p l n i e l e d s wis n, v . halen zij uit itdaginge n ver nnecteren e Dank m u a e o S c . w d e u ie ties t ighei we n sgier communi w u e i hoe of n n ons e d r e le g.net

gin ven bewe e r N u n e t Carie iaal direc nc Provi

MEER LEZEN www.beweging.net/ connected-communities www.projeteurekaproject.com socius.be/publicatie/rapportveldverkenning-burgerinitiatieven/ www.vvsg.be/bestuur/participatie www.lsabewoners.nl www.lvkk.nl www.collectievekracht.eu www.maex.nl ‘Nu is het aan ons. Oproep tot echte democratie’, Eva Rovers 2022, De Correspondent

COLOFON Werkten mee aan dit project en deze publicatie: Ralph Tangelder (VKKL), Freya Pijnenborg (VKKL), François Mostard (Spil In De Wijk), Susan Rijk (Burgerkracht Limburg & Spil In De Wijk), Christian Recker (Ländliche Gilden), Jan Boon (UHasselt), Leen Swinnen (UHasselt), Thomas Uten (Onderzoek & Ontwikkeling - beweging.net); Arne Aerts, Bart Bynens, Carien Neven, Nele Driesen (beweging.net Limburg) Mine Dalemans (fotografie event), Peter Dupont (verslag event), Jo Robberechts (illustraties), Dominique Vanbergen (communicatievormgeving) Verantwoordelijke uitgever: Beweging.net – Carien Neven Mgr. Broekxplein 6, Hasselt (BE)