Visie 2 november 2018 - editie Limburg

Regio Limburg vrijdag 2 november 2018

Sociale dumping, hoe lang nog?

Wanneer komt er nu eindelijk een oplossing voor de sociale dumping?

Jaren geleden beloofde de regering dat er meer controles zouden gebeuren om de sociale dumping tegen te gaan. Nu vragen de bouw- en de transportbond van het ACV: waar blijven die 117 beloofde inspecteurs? Want het probleem wordt alsmaar nijpender.

Vorig jaar werkten een recordaantal buitenlanders als gedetacheerden in ons land. Die zijn door allerlei constructies en gesjoemel een pak goedkoper dan de Belgen en zorgen ervoor dat Belgische werknemers simpelweg worden weg geconcurreerd. België kan het probleem niet alleen de baas. Daarom een tweede vraag: Europa waar blijven jullie?

> p. 11

5

vragen over biologische geneesmiddelen en biosimilars

Wanneer het leven eindigt nog voor het echt begint > p. 6

Commercialisering in de zorgsector

ALS WINST BOVEN ZORG GAAT

> p. 6

www.beweging.net

> p. 2-3

www.cm.be

www.acv-online.be

jaargang 75 ¬ visie nummer 19 afgiftekantoor brussel x ¬ p910695 volgend nummer op 16 november 2018

Regionieuws > p. 13

2

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

VERWOORDING

DE MENS IS GEEN PRODUCT Ik ben niet naïef. Geld is het instrument van de ruilhandel tussen mensen. Wie een brood wil kopen, betaalt daarvoor. Wie werkt, krijgt daarvoor een loon. Wie veel boeken, kleren of kennis verkoopt, kan een mooie cent verdienen. Dus streven naar winst is niet vies. Het is zelfs vrij logisch dat mensen graag hun boterham verdienen.

Maar als dat streven naar winst ten koste gaat van mensen, willen wij graag onze hakken in het zand zetten. Want we mogen niet vergeten dat geld slechts een instrument is waarvan mensen gebruik maken en niet omgekeerd. Winst en geldgewin kunnen niet boven alles staan.

Het beangstigt mij daarom dat ik ook een verschuiving zie in taalgebruik. Tegenwoordig moeten we alles kunnen becijferen. Wie brengt wat en hoeveel op? Of hoeveel kunnen we besparen? Hoeveel vluchtelingen en nieuwkomers hebben we kunnen terugsturen, zodat we opvangcentra kunnen sluiten? Hoeveel werkloze mensen hebben we kunnen schorsen voor een uitkering?

Alsof enkel wat in winst en economische groei uitgedrukt wordt waarde heeft.

Wel, belangen van mensen, van kwaliteit van leven is niet altijd in cijfers uit te drukken. Diezelfde verschuiving zien we nu in de zorgsector. En ook daar ben ik niet naïef. Er zijn commerciële spelers actief en die willen winst maken. Maar iedereen moet zich aan dezelfde regels houden en winst mag niet ten koste gaan van mensen.

Zorg moet menselijk blijven, moet goed zijn en betaalbaar. Laat ons van mensen geen handelsproduct maken.

Linde De Corte Algemeen secretaris beweging.net

VACATURE M/V beweging.net zoekt • Diensthoofd financiën en administratie Groep Beweging • Hoofdboekhouder - Procura vzw • Management assistent - Procura vzw Meer info: www.beweging.net/vacatures

Commercialisering in de zorgsector

Eerst de zorg, dan Gezondheid voor alles. Maar wat als er ook winst moet worden gemaakt? Vanaf de jaren 80 vonden commerciële aanbieders hun weg naar de zorgsector. Inmiddels komt het aanbod in verschillende zorgdomeinen van bedrijven die op zoek zijn naar winst. Er zijn nu dringend eenduidige regels nodig om te garanderen dat zorggebruikers steeds op de eerste plaats komen. Het kader Maatschappelijk Verantwoorde Zorg tekent die krijtlijnen uit.

H

alf september, samen met bewoners en familie trekken personeelsleden van wo on zor gce nt r u m ’t Spelthof vanuit Binkom bij Tienen naar Brasschaat. Daar staat namelijk de hoofdzetel van groep Vulpia, commerciële aanbieder van 37 woonzorgcentra over heel België. Personeel en bewoners van ’t Spelthof klagen al geruime tijd over een loodzware werkdruk. Met hun ‘Witte Woede-mars’ hopen ze dat de directie meer personeel inschakelt.

Maar ’t Spelthof is geen alleenstaand geval. Johan Truyers van seniorenvereniging OKRA: ‘Als we kijken naar de klachten die wij ontvangen, komt de meerderheid vanuit commerciële centra. In centra die worden overgenomen door grote commerciële groepen zijn er bewoners die plots de kwaliteit sterk zien achteruitgaan. Dat kan op verschillende vlakken: bijvoorbeeld de inzet van personeel of de kwaliteit van het eten. Soms worden er ook plots buitenlandse personeelsleden aangeworven. Op zich niets op tegen, maar soms spreken ze de taal niet. Dat geeft dan weer problemen in de bezorging van medicatie.’

Het vermarkten van de zorg- en welzijnssector begon in de jaren 80. Een sector die we al lange tijd ‘non-profit’ noemden, kent sindsdien ook ‘for-profit-spelers’, voor de winst dus. Commerciële bedrijven hebben intussen een relatief kleine maar stevige plek veroverd in het zorglandschap.

Minder personeel, hogere prijs Een winstmodel maakt de zorg efficienter en goedkoper, zeggen voorstanders. Kwaliteisvolle zorg voor een lagere prijs? Daar blijkt in theorie niemand iets op tegen te hebben. Maar Olivier Remy, sectorverantwoordelijke ouderenzorg van LBC, heeft wel bedenkingen bij die beloftes van het winstmodel: ‘Het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid heeft vorig jaar voor een eerste keer een meting gedaan van

Niet op de kap van kwetsbare mensen winsten boeken.

Margot Cloet, Zorgnet-Icuro

de dagprijs van zorgcentra. Daaruit bleek net dat de commerciële aanbieders het duurst zijn, terwijl ze zogezegd efficiënter en goedkoper zijn dan vzw’s en de openbare sector. Je krijgt er met andere woorden minder personeel voor een hogere prijs.’

Truyers van OKRA merkt ook op dat bedrijven op zoek gaan naar andere, creatieve manieren om nog verder de kosten te drukken. ‘Recent zagen we in een verzorgingstehuis dat er werd omgeschakeld naar goedkoop, niet-rijp en dus veel te hard fruit. Maar dat is dan niet van belang, want het dient alleen nog maar om een wettelijke normen te halen. Of het fruit dan ook werke l ij k wordt opgegete n i s n iet belangrijk. Hetzelfde geldt voor heel veel praktische dingen.’

Winsten en dividenden Het beknibbelen op personeel was wat de malaise in het woonzorgcentrum ’t Spelthof veroorzaakte. Remy: ‘De verpleegkundige of zelfs hoofdverpleeg-

kundige was vaak afwezig. De directie was al eerder vertrokken en werd niet vervangen. Er werden zelfs mensen die niet meer in dienst waren in de werkplanning opgenomen. Intussen liet de eigenaar van die groep zich wel tien miljoen euro uitbetalen via allerlei financiële constructies.’

Dat is bij commerciële spelers waar het schoentje vaak knelt: er moet winst gemaakt worden. Aandeelhouders verwachten dat hun investeringen redeneren. Die verwachtingen staan haaks op de ambities van zorg-vzw’s en de openbare sector. Die groep stelt geen winstgevendheid voorop maar wel kwaliteitsvolle, betaalbare en toegankelijke zorg.

Zorgnet-Icuro, Vlaams netwerk van zorgorganisaties, wil ook de focus leggen op die elementen. Margot Cloet, gedelegeerd bestuurder van ZorgnetIcuro: ‘De belangrijkste vraag is wat je doet met de winsten. Voor ons kan zorg geen commercieel goed zijn. Je kan niet op de kap van kwetsbare mensen winsten boeken, dividenden uitkeren en aan louter eigenbelang denken.’

‘Commerciële spelers stellen de winst voorop, maken allerlei fiscale constructies en gaan de beurs op. Dat kan helemaal niet de bedoeling zijn in onze sector. Alle extra’s die je hebt aan inkomsten, moet je inzetten om prijzen

3

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

de winst ID / Bas Bogaerts

Zie ginds komt de Sint in Vayamundo Oostende weer aan…

Zaterdag 1 december is het weer zover: dan komt onze 30/11 - 02/12/18 Prijs/ kindervriend aan in weekend Vayamundo Oostende.

HP VP Samen met de pieten + 12 jaar € 144 € 170 maken we er een de 3 pers. € 76 € 102 grandioos feest van!

6 - 11 jaar € 60 € 76 We knutselen een 3 - 5 jaar GRATIS GRATIS schoentje en genieten single supplement € 15/nacht op zondag van de grote + supplement nieuwbouw € 10/nacht Sinterklaasshow. Voor alle (brave) kindjes brengt de Sint een leuk cadeautje mee.

Special Sint weekend in Vayamundo Oostende

De meest magische kerstervaring van 2018 beleef je in Vayamundo Houffalize!

Special Kerstmis in Vayamundo Houffalize Prijs/3 nachten + 12 jaar 3 - 11 jaar 0 - 2 jaar

23/12 - 26/12/2018 of 22/12 - 25/12/2018 € 310 € 75 GRATIS

Omvat halfpension met feestmaal op 24/12 en brunch op 25/12, sprankelend animatieprogramma en live optredens!

Snel reserveren is de boodschap!

Feeërieke kerstverrassingsshow op 24/12/2018!

Uit een dagprijsmeting, vorig jaar uitgevoerd door het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid, blijkt dat commerciële zorgcentra duurder zijn dan andere aanbieders. te verlagen, bijkomend personeel aan te werven of om te investeren.’

Vet van de soep Toch moeten we niet doemdenken volgens Olivier Remy. ‘We moeten niet doen alsof er een enorme dijkbreuk heeft plaatsgevonden. Het is niet zo dat de commercialisering aan een enorme opmars bezig is en dat we ons maar moe-

Vermarkting kan perfect in de hand worden gehouden door beleid.

Olivier Remy, sectorverantwoordelijke ouderenzorg LBC

ten aanpassen. Vermarkting van zorg kan perfect in de hand worden gehouden door beleid.’

Personeelstekort is volgens Remy dan ook niet uitsluitend een gevolg van de commercialisering, al maakt die tendens de situatie er niet eenvoudiger op.

‘Door een tekort aan middelen zien we overal problemen met de werkdruk en personeelstekort. De situatie is alleen nog problematischer in commerciële voorzieningen.’

Efficiëntiewinsten vallen er dus ook niet meer te halen bij het personeel, volgens Remy. ‘Bij het personeel is het vet van de soep, daar valt niets meer te besparen.

Dat zegt iedereen.’ Zorgnet-Icuro volgt ook die zienswijze. Cloet: ‘Daarom zetten we vooral in op personeel als daar ruimte voor is. Want als je goede zorg wil verlenen, heb je goede zorgverleners nodig.’

Kader Maatschappelijk Verantwoorde Zorg De uitwassen van de zorgmarkt kunnen dus perfect bedwongen worden. De vraag is alleen hoe? Om die vraag te beantwoorden stelde beweging.net samen met ACV, CM, Familiehulp en OKRA enkele aanbevelingen op. Die aanbevelingen vormen het kader voor de Maatschappelijk Verantwoorde Zorg. Om de gebruiker altijd centraal te zetten in de zorg, zijn eenduidige regels nodig voor álle zorgverstrekkers. Maatregelen zoals onder meer loonplafonering voor managers, beperking en regulering van winsten, inspraak van gebruikers en personeelsnormen, zowel voor kwaliteit als naar hoeveelheid moeten ervoor zorgen dat voor alle spelers dezelfde regels gelden terwijl zorgbehoevenden toegang blijven houden tot betaalbare, kwalitatieve en toegankelijke hulp.

Nils De Neubourg

: 078 156 100 | contactcenter@vayamundo.be | www.vayamundo.be

Eindejaarsfeesten pré-kerstweekend

Kerst in de Kempen

van vrijdag 14/12/2018 tot zondag 16/12/2018

Van donderdag 27/12/2018 tot zaterdag 29/12/2018

CORSENDONK SOL CRESS IN DE ARDENNEN ë Verblijf in halfpension ë Op vrijdag: glaasje glühwein als welkomstdrankje en dinerbuffet incl. dranken ë Op zaterdag: ontbijtbuffet, daguitstap met de bus naar de kerstmarkt van Maastricht, ’s avonds een winterbarbecue incl. dranken ë Op zondag: ontbijtbuffet

PRIORIJ CORSENDONK ë Verblijf in halfpension ë Feestelijke verwelkoming met een glaasje bubbels ë Heerlijk driegangendiner ‘Keuze Chef’ aan tafel of in buffetvorm op donderdagen vrijdagavond, inclusief huiswijnen, waters en een kopje koffie of thee ë Donderdagavond: fakkeltocht doorheen het domein en de geschiedenis van de Priorij, nagenieten rond de vuurkorf met schnaps ë Vrijdagavond: wensballon oplaten, nagenieten rond de vuurkorf met schnaps ë Corsendonk wandelroute, kerstfilms op groot scherm

Prijs per volwassene: € 138 Kind 6-14: € 75 Kind 2-5: € 64

Spaloumont 5, 4900 Spa info.solcress@ corsendonksolcress.com 087 77 23 53

Prijs per volwassene: € 159,50

Corsendonk 5, 2360 Oud-Turnhout info.priorij@corsendonkhotels.com 014 46 28 00

KNIPSELS Bevolkingsonderzoek dikkedarmdanker Het bevolkingsonderzoek naar dikkedarmkanker breidt verder uit. In 2019 krijgen ook de 51- en 52-jarigen een uitnodiging om eraan deel te nemen. Vanaf 2020 worden de 50-jarigen eveneens betrokken.

Met een toegestuurd pakket kun je thuis een stoelgangstaal afnemen. Een laboratorium onderzoekt of het bloedsporen bevat. Te veel bloed in de stoelgang kan wijzen op dikkedarmkanker of poliepen. Dat zijn de voorlopers van dikkedarmkanker. Als dikkedarmkanker of het risico erop vroeg tijdig wordt ontdekt, kunnen verwikkelingen of een zware behandeling worden vermeden, waardoor de kans op genezing stijgt. www.bevolkingsonderzoek.be

Campagne hoogsensitiviteit Ongeveer 15 procent van de bevolking is hoogsensitief. Hebben deze mensen lange tenen? Maken ze van een mug een olifant? Of zit er meer achter?

De campagne Hoogsensitiviteit (h)erkend waar Te Gek!? aan meewerkt, legt uit wat het precies betekent. Ook de effecten van hoogsensitiveit op het dagdagelijkse leven komen aan bod. Verschillende getuigen zoals An Van Elsen doen hun verhaal. Tijdens de campagne kun je lezingen en andere activiteiten volgen. www.tegek.be/hoogsensitiviteit

Levensverwachting stijgt De levensverwachting is in 2016 weer gestegen met een paar maanden, aldus het Agentschap Zorg en Gezondheid.

In 2015 was dat niet geval, maar het ging toen om een tijdelijke stabilisatie.

Een jongen geboren in 2016 heeft een levensverwachting van 80 jaar, bij een meisje is dat 84,5 jaar. De belangrijkste doodsoorzaken blijven hart- en vaatziekten en kanker. Wel wordt het risico om op jongere leeftijd aan deze aandoeningen te overlijden steeds kleiner De afgelopen vijftien jaar is overlijden door hart- en vaatziekten met meer dan 40 procent gedaald.

VACATURE M/V • Stafmedewerker strategische productontwikkeling & Innovatie • HR Business Partner • Stafmedewerker vakantie & communicatie Schaarbeek - onbepaalde duur - 100%

• Adviserend artsen Diverse regio’s - onbepaalde duur - 100%

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

Even doeltreffend, grote besparing

5 vragen over biologische geneesmiddelen en biosimilars Met generische geneesmiddelen zijn we intussen vertrouwd. Maar weet je ook dat er biosimilars bestaan? Dat zijn goedkopere varianten van biologische geneesmiddelen. We leggen Kris Van haecht, dokter bij de medische directie van CM, vijf vragen voor om het onderscheid te verduidelijken.

Wat is het verschil tussen een chemisch en een biologisch geneesmiddel?

Kris Van haecht: ‘Chemische geneesmiddelen worden puur op basis van scheikundige stoffen ontwikkeld. Bij biologische geneesmiddelen is dat niet het geval. Die zijn gemaakt uit een levend organisme. Dat kunnen bacteriën of schimmels zijn die worden gekweekt en nadien genetisch bewerkt. Ook dierlijke of menselijke cellen zijn bruikbaar. Insuline bijvoorbeeld is een biologisch geneesmiddel dat oorspronkelijk werd gemaakt van de pancreas van varkens. Ook groeihormonen behoren tot de categorie van biologische geneesmiddelen. Net als immuuntherapie.

Wetenschappers die deze therapie onderzoeken, kregen onlangs de Nobelprijs voor Geneeskunde. Ze spelen met het afweersysteem om te testen of en hoe het kanker kan afremmen.’

Wat is een biosimilar dan?

‘Als het patent van een chemisch geneesmiddel is verstreken, mag een goedkoper alternatief op de markt komen. Dat zijn de zogenaamde generische geneesmiddelen. Het gaat om identieke geneesmiddelen die kwalitatief evenwaardig zijn aan het merkproduct.

Bij de biologische geneesmiddelen geldt hetzelfde principe. Na verloop van jaren

Guy Puttemans

4

¬ hoe gaat het met u?

Dokter Kris Van haecht: ‘Biosimilars en biologische geneesmiddelen zijn doeltreffender dan de chemische tegenhangers.’ mogen andere fabrikanten de biologische geneesmiddelen ook namaken. Die producten worden biosimilars genoemd. Maar die zijn nooit helemaal gelijk aan de originele geneesmiddelen, want biologische geneesmiddelen zijn afkomstig van levende organismen en die verschillen. De werking en de veiligheid komen wel overeen. Het productieproces van biosimilars wordt voortdurend verfijnd, waardoor de efficientie nog verbetert.’

Voor welke aandoeningen bestaan er biosimilars?

‘Biologische geneesmiddelen – en dus ook biosimilars – zijn vooral ontwikkeld voor de behandeling van chronische aandoeningen. Voor onder meer reumatoïde artritis, de ziekte van Crohn en psoriasis zijn er al biosimilars beschikbaar.

Er zijn er op komst voor bepaalde kankers. De ontwikkeling staat niet stil. Er komen steeds meer nieuwe biologische geneesmiddelen en biosimilars bij. Ze kunnen voor de behandeling van allerlei ziekten ingezet worden.’

Wat is het voordeel van een biosimilar?

‘Als er biosimilars op de markt komen, moet de prijs ervan minstens 15 procent lager zijn dan het originele product. Tegelijk moet de prijs van het originele geneesmiddel 15 procent dalen.

Biosimilars kunnen dus een aanzienlijke besparing opleveren voor de ziekteverzekering. Het budget dat naar geneesmiddelen gaat, is zeer hoog. Biologische geneesmiddelen zijn heel duur. Als patiënten overschakelen naar biosimilars, komt er geld vrij voor de ontwikkeling van nieuwe biologische geneesmiddelen.

Biosimilars en biologische geneesmiddelen zijn bovendien doeltreffender dan de chemische tegenhangers en hebben minder bijwerkingen. Je haar verliezen door chemotherapie, dat zoals de naam zelf zegt een chemisch geneesmiddel is, gebeurt niet bij immuuntherapie.’

Hoe geraak ik aan biosimilars?

‘De specialist start doorgaans een behandeling met biologische geneesmiddelen of biosimilars. Vroeger waren deze geneesmiddelen vooral in het ziekenhuis voorradig. Als de behandelende arts later overschakelt naar biosimilars, moet hij de patiënt daarover goed inlichten. Reumapatiënten stappen makkelijker over dan bijvoorbeeld patiënten met kanker. Een patiënt met borstkanker die gebaat is met een biologisch geneesmiddel twijfelt meer. Op voorschrift zijn biosimilars te verkrijgen in de apotheek.

Opvolging en begeleiding door de arts zijn belangrijk. Wie toch bijwerkingen ondervindt, bespreekt dit met de arts. Vertrouwen is essentieel voor een optimale behandeling.’

Martine Creve

Charme-vakantie in het autovrije Wengen 8-daagse reis naar het prachtige Zwitserland

Geniet tijdens deze reis met enkel volwassenen van lekker eten en van de rust. Overdag ga je de sportieve toer op met je skipas, vertoef je in de mooie omgeving van het hotel of ontdek je Zwitserland tijdens een excursie naar o.a. Bern, Thun of Interlaken.

Je reist naar Wengen in een comfortabele bus met opstapplaatsen in Antwerpen, Gent, Leuven, Hasselt en Kortrijk of met je eigen wagen.

Prijs en periode: Van 30 maart tot 6 april vanaf 686 euro in volpension. Toeslag single is 119 euro. Voor de busreis betaal je nog 133 euro extra.

Meer info via 070 233 119 of www.intersoc.be

Intersoc-werkvakanties

Reisleiders voor buitenland gezocht Voor onze reizen in het buitenland is Intersoc op zoek naar reisleiders. Als reisleider zorg je ervoor dat het onze vakantiegasten aan niets ontbreekt. Je bent het eerste aanspreekpunt bij vragen en opmerkingen. Verder begeleid je onze vakantiegasten naar hun bestemming en verzorg je excursies ter plaatse.

Ben je communicatief, organisatorisch sterk en kan je een groep enthousiasmeren? Ben je beschikbaar in juni en/of september voor minstens twee reizen?

Neem dan vlug een kijkje op www.intersocwerkvakanties.be/reisleider of bel ons op 02 246 47 36.

¬ hoe gaat het met u?

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

5

Online training voor mantelzorgers Luc Teck zorgt voor zijn vrouw, maar door zichzelf weg te cijferen belandde hij in een burn-out.

Onder meer dankzij een online mantelzorgtraining van Samana raakte hij er weer bovenop. Om zichzelf niet uit het oog te verliezen, volgde hij een online mantelzorgtraining van Samana. ‘Ik durf nu mijn kwetsbaarheid te laten zien.’

M

Twee dagboeken vol Luc ging op zoek naar oplossingen. ‘Ik scrolde door het internet, verdiepte me in gedragstherapie, reisde mee met Samana en ging naar hun mantelzorgcafés en infosessies. Ik leerde overal iets bij, over mezelf en hoe ik beter met die zorg kon omgaan.’

Luc haalt twee volgeschreven dagboeken tevoorschijn. Elke dag schrijft hij de feiten neer en de gevoelens die daarbij horen. Bovenaan reserveert hij een plaatsje voor het mooiste moment van de dag. Een waardevol gesprek met de buren onder de zon. ‘Het helpt

om dingen neer te schrijven. Als een dag slecht eindigt, kun je terugbladeren naar de mooie momenten.’

Redder en spons Tijdens een van zijn zoektochten op het internet stootte Luc ook op de online training voor mantelzorgers van Samana. De training bestaat uit negen delen, met thema’s als draagkracht, grenzen stellen en communicatie met de zorgbehoevende. In elk deel komen vier verschillende mantelzorgers aan het woord die vanuit hun perspectief

Op tijd naar huis Compagnie Gagarine

ijn vrouw Dsjien kampt al lang met gezondheidsproblemen’, vertelt Luc. ‘Chronische rugpijn, artrose …

Dat ging nog. We deden gewoon voort. Maar twee jaar geleden werd het ernstiger.’

‘Op een bepaald moment kon ze niet vlot meer spreken, schrijven of stappen’, zegt Luc. ‘Ze had een reeks infarctjes gehad in haar hersenen. Ik moest veel meer voor haar zorgen. En dan was het bij mij plots op.

Ik was doodmoe. Ik sleurde me ’s ochtends naar het werk, was vaak ziek. Ik recupereerde niet meer.’

Burn-out door mantelzorg Luc had een burn-out. Eerst begreep hij het niet. Hij had een boeiende job in de psychiatrie, die hij met plezier deed.

Toen hij bij de psycholoog een taartdiagram van zijn leven invulde, werd het duidelijk dat zijn werk niet het probleem was, maar wel de mantelzorg. Luc spendeerde 60 procent van zijn tijd aan zorgen voor zijn vrouw, maar ook voor zijn bejaarde ouders en twee kinderen met autismespectrumstoornis. ‘Ik dacht dat ik alles alleen aankon. Ik had er niet bij stilgestaan dat ik echt mantelzorger was’, beseft Luc nu. ‘Ik had me er niet op voorbereid.’

over een thema vertellen. ‘Hun getuigenissen vond ik erg waardevol, zeker omdat ze in hetzelfde schuitje zitten’, geeft Luc aan.

Luc herkende zich in het thema grenzen stellen. ‘Daar had ik het moeilijk mee’, geeft hij toe. ‘Ik was de redder, de spons. Ik cijferde mezelf weg, wilde al Dsjiens problemen oplossen. Maar daardoor begon ik voor haar te spreken en te handelen. Nu let ik erop dat zij zelf haar uitleg doet tegen de dokter, ook al gaat dat wat trager.’

Doorheen de training beantwoordde Luc vragen over de verschillende thema’s en verschenen er inzichten en tips op de pagina. ‘Dat ik een redder ben, weet ik door die training’, vertelt Luc. ‘Het laat je bepaalde inzichten verwerven over jezelf en zegt ook wat je eraan kunt doen.’ .

‘Het werkt’, besluit Luc. ‘Ook al heb ik nog moeilijke momenten, ik voel me veel sterker. Ik neem meer tijd voor mezelf. Als het even kan, speel ik gitaar in een countrygroepje. Ik besef nu ook dat het oké is om hulp te vragen. Mensen willen meer helpen dan ik dacht. En belangrijk voor mij: ik stel mijn grenzen. Als Dsjien in het ziekenhuis ligt en ik ga op bezoek, zeg ik op tijd dat ik naar huis keer. Vroeger zou ik tot de laatste minuut gebleven zijn.’

Michiel Verplancke Je kunt de online training in je eigen tempo volgen. Ze is gratis voor CM-leden die mantelzorger zijn. www.zelfzorgvoormantelzorgers.be

Luc Teck: ‘Ik wilde al Dsjiens problemen oplossen, maar cijferde mezelf daardoor weg.’

In het boek Klein geluk voor de mantelzorger vind je praktische tips, getuigenissen en adviezen.

Het is voor 15 euro te koop op www.samana.be/klein-geluk.

DE VOORZET

LUISTER NAAR DE STILTE Dat maakt een kerkhof deze dagen tot zo’n bijzondere plek. We drukken even op de pauzeknop, terwijl er tegelijkertijd net nu veel beweging is. Bezoekers komen af en aan. Aan de ingang staan bloemenverkopers met felgekleurde chrysanten. We lopen er bekenden tegen het lijf. De plek draagt een vreemde paradox in zich. We blikken terug op wat was, maar kijken ook vooruit. Op de grens tussen leven en dood, tussen verleden en toekomst, tussen rust en drukte ervaren we absolute geborgenheid.

En zeg nu zelf, waarom zouden we dat alleen maar toelaten op die ene dag van het jaar?

Waarom hebben we een kerkhof nodig om het even stil te maken? Waarom kunnen we niet

meer gewoon ‘zijn’ in plaats van altijd maar te ‘doen’. ‘Ik moet rennen, springen, vliegen, duiken, vallen, opstaan en weer doorgaan’, zong Herman van Veen bijna veertig jaar geleden al.

Zijn woorden waren bijna profetisch.

Nog meer dan vroeger zijn mensen ‘doeners’ geworden. Het ‘zijn’ zijn we onderweg verloren. We durven er niet meer over te praten omdat we die taal niet meer zo goed kennen. We denken dat we alleen het verschil kunnen maken door te doen. Wie veel lawaai maakt, wordt gehoord en lijkt goed bezig. Wie zwijgt, lijkt niet echt te bestaan. Nochtans zou het zoveel beter zijn om vaker te luisteren naar de zwijger. Die vertelt ons veel meer waarheid dan hij die roept. En niet alleen op Allerzielen.

Luc Van Gorp, Voorzitter CM

CMziekenfonds

Van sommigen namen we het voorbije jaar afscheid. Anderen moeten we al vele jaren missen. Minstens die ene dag in het jaar willen we hen heel nabij zijn. Even naar de foto kijken, overlopen wat er het afgelopen jaar gebeurd is, een bloemstukje op de grafzerk plaatsen, enkele minuten stilte beleven of even de ogen sluiten. Allemaal zoeken we hetzelfde op. Een bezoek aan het

kerkhof is een moment van stil-staan, ook bij onszelf.

CMziekenfonds

Stefan Dewickere

Ben je gisteren ook geweest? Of ga je vandaag nog langs? Geen plek die deze periode van het jaar meer fascineert dan een kerkhof. Tussen alle halloweengeweld door is het een traditie die dapper standhoudt. Op Allerheiligen of Allerzielen brengen we massaal een bezoek aan de begraafplaats van overleden familieleden of vrienden.

6

¬ hoe gaat het met u?

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

Foto’s van Boven De Wolken troosten ouders

Geboren en gestorven

Als je een baby verliest, staat je wereld stil. Tegelijk ben je, als kersverse ouder, apetrots op je kindje. Omdat het jouw kind is. Omdat het zo hard gestreden heeft. En omdat het toch zo mooi is. Hoe mooi, dat kan vastgelegd worden door de fotografen van Boven De Wolken.

Tekst: Sarah Vandoorne - Foto’s: Boven De Wolken, Tiny Bogaerts

Nina

Sharon Geirnaert is fotografe en medeoprichtster van Boven De Wolken. Zeven jaar geleden verloor ze zelf een dochtertje, Nina.

Als we aanbellen, zien we haar naam.

Nina*. Met een sterretje naast. ‘Nina is een sterrenkindje’, legt mama Sharon uit. Een sterretje aan de hemel, al zegt Sharon dat nooit op die manier. ‘Mijn man en ik zeggen liever: onze dochter voor altijd. Ze is gestorven een dag na haar geboorte.’

Nina is het tweede kindje van Sharon, na een zoon, Luca. ‘In mijn buik wist ik al dat er iets niet goed zat. Ook al bleef de gynaecoloog mij geruststellen.’ Dat voorgevoel werd bevestigd toen Nina na 36 weken geboren werd. ‘Ze kon niet ademen. Toen pas bleek dat ze een open middenrif had. Haar

organen zaten gewrongen, haar hartje werd platgeduwd.’

Nina haalde het niet. ‘Ik wou niet geloven dat ze gestorven was, ben helemaal ingestort. Wat mij overeind hield, was mijn fotocamera. Ik wou elk moment dat ik met haar had vastleggen. Een bevriende fotograaf is ook gekomen, hij heeft verlof genomen om Nina te fotograferen.’

Model Nina Sharon was toen werkzaam als kapster, maar wou al langer iets doen met haar hobby, fotografie. ‘Ik was heel blij dat ik een dochter kreeg, het allereerste meisje in onze familie. Ik wou me verdiepen in babyfotografie. Het leek me de ultieme kans om te oefenen. Het is anders gelopen.’

Die droom lag even helemaal stil. Langzaam maar zeker vond Sharon weer kracht,

werd het verdriet lichter. ‘Verwerken, dat kan ik niet, nooit. Ik zeg vaak geen sterkte tegen mensen die iemand verliezen, maar neem je tijd. Uiteindelijk heeft het zo’n 2,5 jaar geduurd voor ik mezelf terugvond.’

Rond diezelfde periode begon Sharon weer te fotograferen. ‘Ik zag mezelf altijd als kinderfotograaf. Na de dood van Nina lag dat moeilijk: ik kon geen zwangere buiken of babykleertjes zien.’ Twee jaar na het verlies van Nina kwam Sharon op het idee dat ze ook van andere baby’s die geboren en gestorven waren foto’s wou nemen. ‘Voor het goede doel, om die ouders te ondersteunen.’

‘Ik had natuurlijk schrik dat zoiets heel zwaar zou zijn, maar ik wou het doen voor hen, omdat ik wist hoeveel troost het mij gebracht had. Telkens ik zo’n kindje fotografeer, is Nina heel dicht bij mij.’

Meteen gefotografeerd Sharon sloeg de handen in elkaar met Anneleen Fransen, een vroedvrouw uit Oostende die ook fotografeerde. Hun project, dat Boven De Wolken gedoopt werd, is blijven groeien. ‘We werken samen met meer dan 120 fotografen – allemaal vrijwilligers – en hebben op 2,5 jaar tijd 800 kindjes gefotografeerd.’

De fotografen komen binnen de 24 uur na een oproep langs. ‘Zelf heb ik het gevoel dat wij Nina te snel hebben afgegeven. We wilden haar herinneren zoals ze was. Terwijl ze nog heel mooi gebleven zou zijn. Nu zeggen wij ook tegen ouders: geniet zolang mogelijk van de momenten die je samen hebt, want het zijn de enige momenten die je kunt delen.’

¬ hoe gaat het met u?

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

Miracle

‘Dit is mijn broertje, Miracle!’ Verlegen Lita (2,5) weet maar al te goed dat ze vorig jaar grote zus geworden is.

‘Miracle is gestorven in mijn buik’, vertelt mama Farah Van Roost. ‘Al halverwege de zwangerschap wisten mijn man Akan en ik dat het niet de goede kant op ging. Toch

Otis en Ilano ‘Proficiat mama, proficiat papa.’ Zo begroette de Boven De Wolken-fotografe de ouders van Otis en Ilano.

‘Die felicitaties waren hartverwarmend’, getuigt mama Ellen De Pauw. ‘Otis en Ilano mogen dan gestorven zijn, ze zijn ook geboren.’ Eind juli moesten Ellen en vriend Brecht plots afscheid nemen, na 18 weken zwangerschap. Ellen haar vliezen waren gebroken, haar weeën kwamen op gang en de jongens waren niet te redden.

‘Tijdens de fotoshoot vroeg de fotografe of ze hun hoofdjes mocht verleggen, zodat ze naar elkaar zouden kijken. Goed idee, vonden we. Mocht zij het doen, of wilden we hen zelf verleggen? Wij durfden niet goed. Otis en Ilano zagen er zo fragiel uit. Toen we zagen hoe liefdevol de fotografe hen oppakte, durfden we toch. Dat moment neemt niemand ons af. Ouders hebben normaal een heel leven met hun kinderen. Wij hadden één dag en we wilden elk moment koesteren.’

‘Het doet deugd dit verhaal te delen, want we merken dat er nog een groot taboe is.

Terwijl wij volop rouwen, is het volgens sommigen al lang geleden, alsof we het al een plaats gegeven zouden hebben. Velen weten niet goed wat te zeggen. Een aantal vrienden sturen daarom soms gewoon een hartje, of dat ze aan ons denken. En onlangs stuurde een vriendin mij: Vergeet niet dat je een supermama bent. Dat vond ik prachtig.’

blijf je hopen, tot je helemaal geen beweging meer voelt en de gynaecoloog vaststelt dat zijn hartje stilstond.

Ik kwam binnen op de spoed om ingeleid te worden voor de bevalling. Niemand wist waarvoor we kwamen, dus we moesten onder woorden brengen wat er aan de hand was, een heel moeilijk moment. Op de ma-

terniteit zelf was het anders. Iedereen was heel vriendelijk, leefde echt mee. De vroedvrouw vertelde me over Boven De Wolken.

Een vriendin had me daar eerder al, heel voorzichtig, over ingelicht.’

‘We zijn heel blij dat we nu die foto’s als herinnering hebben. We konden ze gebruiken op de begrafenis. Ze hebben ook een

7

speciale plek gekregen in ons appartement.

Natuurlijk wilden we dat Lita er ook zou opstaan, zonder haar is ons gezin niet compleet. Ze reageerde heel nieuwsgierig op haar broertje. In haar blik zie je dat ze weet dat er iets niet juist is, dat ze triest is. Het is een troost dat we erover kunnen spreken samen.’

8

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

Tv-programma Team Scheire bedenkt uitvindingen voor meer levenskwaliteit

‘We laten niemand met lege handen achter’ Voor mensen met een beperking bestaat er vandaag al een ruim gamma aan hulpmiddelen. Toch blijven zij voor heel specifieke problemen nog op hun honger zitten. Team Scheire zoekt op televisie naar oplossingen.

Voor deze uitvinders is niets onmogelijk. ‘Als ze iets kunnen bedenken, dan kunnen ze het ook maken’, zegt presentator Lieven Scheire.

Wie zijn die makers?

‘Zij zijn beroepsmatig allemaal met technologie bezig. In een bedrijf werken ze aan een specifiek aspect van een product dat in het groot verspreid wordt. Nu is dat omgekeerd. Ze ontwikkelen helemaal zelf een product en dat wordt maar één keer gemaakt. Daar doen ze alles voor, allemaal in hun vrije tijd. Ze zijn er dag en nacht mee bezig. De toewijding is enorm omdat aan hun project een gezicht vasthangt. Ze beseffen zeer goed welk verschil dat eindproduct maakt in het leven van die persoon. Sommige makers gaan over hun grenzen en moeten nadien recupereren.’

Welke problemen pakken jullie aan?

‘We gaan op bezoek bij mensen die een zeldzaam probleem hebben, waarvoor nog geen pasklare oplossing bestaat, zoals bij de 15-jarige Lazlo. Door een hersenverlamming zit de jongen in een rolstoel. Spreken lukt hem niet. Zijn handen schieten hun

doel voorbij. Hij heeft al fantastische hulpmiddelen. Ik vind het al een overwinning van onze maatschappij dat hij met die hulpmiddelen les kan volgen in een gewone school. Maar als tiener samen met zijn vrienden gamen, gaat niet. Hij kan alleen toekijken, terwijl meespelen voor hem een aspect van levenskwaliteit is. Dan roepen we de hulp van de makers in. Dat zij heel individueel kunnen werken en iets unieks mogen maken, vinden ze geweldig. Maar het draait niet in alle verhalen rond een beperking. Ook eenzaamheid of angst om te fietsen na een ongeval worden aangepakt.’

Je kwam in contact met mensen die met zware problemen worden geconfronteerd. Hoe heb je dat ervaren?

‘Ik moet toegeven dat ik vooraf wel wat schroom had. Zou ik de juiste toon vinden?

Ik wilde de mensen persoonlijk aanspreken zonder betuttelend te zijn. In het begin was ik niet spontaan omdat ik nerveus was.

Maar dat is vrij snel overgegaan. Ik heb ervaren dat je mensen met een beperking gewoon aanspreekt zoals iedereen. Als je wil weten of mensen in een rolstoel liever hebben dat je gaat neerzitten of blijft rechtstaan als je hen aanspreekt, dan vraag je het hen gewoon. Het is voor iedereen anders.’

Mensen met een beperking spreek je aan zoals iedereen.

Lieven Scheire

Heeft elke vraag een antwoord gekregen?

‘Zestien mensen stellen een vraag, acht uitvinders zoeken naar oplossingen. Bij een eerste kennismaking stellen de makers een to do-lijstje in volgorde van belangrijkheid op. Wat ze zeker willen oplossen, wat ze er graag als extraatje bij willen doen en wat ze willen realiseren als ze wonderen kunnen verrichten. De basisopdracht is overal gelukt, in sommige gevallen de extraatjes ook. We laten niemand met lege handen achter.’

Stopt het contact eens het product is afgeleverd?

‘De makers en de vragers hebben lang contact gehad. Het ontwikkelen van het product is een proces van maanden. Voortdurend moeten er zaken worden uitgetest. Ze hebben elkaar goed leren kennen. Tussen de twee is een speciale band gegroeid. Sommigen zijn zelfs goede vrienden geworden.

De makers blijven na het afleveren van het product wel bereikbaar. Want tekorten komen pas bij gebruik aan het licht.’

Hoe blik je terug op het programma?

‘Ik hoop dat die maker-cultuur aanstekelijk werkt. De makers zullen hun handleidingen online zetten.

We zijn in de voorbereiding van het programma gaan praten met ergotherapeuten en kinesitherapeuten. Zij zijn al vaak bezig met aanpassingen om de zelfstandigheid van mensen met een beperking te verhogen. Maar niet iedereen heeft een 3D-printer en elektronicakennis. Het zou mooi zijn mocht er een beweging ontstaan van mensen die hun vaardigheden aanbieden aan mensen die een technische oplossing zoeken voor een probleem. Nerds die ergotherapeuten te hulp schieten.’

Martine Creve

Team Scheire is te zien op maandag om 21.20 uur op Canvas.

Welke situatie heeft veel indruk op jou gemaakt?

‘Het eerste contact met Tom was heftig.

Tom heeft een spierziekte waardoor hij geen volledige controle heeft over zijn stembanden. Mensen die hem voor het eerst horen spreken, horen een stemgeluid waarin ze geen woorden herkennen. Dat

VRT- Sofie Silbermann

Waar vond je inspiratie voor het programma?

Lieven Scheire: ‘Ik ben veel bezig met wetenschap en technologie. En ik ben grote fan van de maker-beweging. Dat is een groep van huis-, tuin- en keukenuitvinders zeg maar. Zij hebben wat verstand van programmeren en beschikken thuis over een 3D-printer, waardoor zij zelf apparaten kunnen bouwen. Makers zijn creatieve zielen die zich vooral uitleven in leuke vondsten. Als ze het kunnen bedenken, dan kunnen ze het ook maken. Die gedrevenheid gebruiken we in het programma om oplossingen te zoeken voor specifieke problemen.’

was bij mij ook zo. Zijn moeder die naast hem zat, verduidelijkte. Tom zegt dat het moeilijk is voor hem om begrepen te worden als niet onmiddellijk uit de context blijkt wat hij bedoelt. Dan besef je ineens dat Tom veel te zeggen heeft. Het enige wat hij mist, is dat hij zich niet vlot kan uitdrukken tegenover vreemden. Daardoor schat je bij een eerste kennismaking de situatie compleet verkeerd in. Je vraagt je af wat zoiets met een mens doet.’

¬ uw job, ons werk

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

9

2 nieuwe pensioenmaatregelen gewikt en gewogen

Vakbonden fluiten pensioenminister terug Minister van Pensioenen Daniel Bacquelaine (MR) wil de solidariteitsbijdrage, dat is een bijdrage van de hoogste pensioenen aan de laagste, afbouwen. En hij wil halftijds pensioen invoeren.

‘Andermaal serieus pensioengeknoei’, klinkt het bij het ACV. REGERINGSBESLISSING 1: SOLIDARITEITSBIJDRAGE AFBOUWEN

REGERINGSBESLISSING 2: HALFTIJDS PENSIOEN

Minister van Pensioenen Daniel Bacquelaine (MR) is van plan om de solidariteitsbijdrage op de hoogste pensioenen verder af te bouwen. Die bijdrage ben je verschuldigd als je als alleenstaande een brutopensioen (wettelijk en aanvullend pensioen) hebt van minstens 2 358,33 euro. Voor een gezinspensioen is de ondergrens op 2 726,53 euro vastgelegd. De solidariteitsbijdrage stijgt geleidelijk tot maximaal 2 procent voor de hoogste pensioenen. Het plan van de minister houdt in dat die inkomensgrenzen worden aangepast. De groep met een brutopensioen tussen 2 358,33 en 2 726,52 euro zal dan niet langer een solidariteitsbijdrage moeten betalen.

En voor de groep met een brutopensioen tussen 2 727 en 3 037 euro vermindert de bijdrage.

Terwijl de regering-Michel tot nog toe alleen maar knipt in eindeloopbaansystemen, zoals SWT en landingsbanen, lanceert de minister van Pensioenen een nieuwe maatregel: het halftijds pensioen. Vanaf 2020 kunnen werknemers instappen in een systeem van halftijds werken en een half pensioen ontvangen. De voorwaarden zijn gelijk aan die voor het vervroegd pensioen: namelijk minstens 60 jaar oud zijn en een loopbaan van 44 jaar achter de rug hebben.

‘Bezuinigen op de laagste pensioenen’

‘Een gemiste kans’

‘Geen goed idee, want…’

‘Op papier lijkt het idee van een halftijds pensioen misschien aanlokkelijk, maar helaas zitten er heel wat valkuilen achter’, zegt Koen Meesters. ‘Ten eerste zijn de instapvoorwaarden veel te streng. Om op je zestigste en na een loopbaan van 44 jaar nog te blijven werken, moet je echt veel moed hebben, of het echt hard nodig hebben. De gemiddelde loopbaanduur van vrouwen is bovendien 36 jaar. De meerderheid wordt dus uitgesloten van het systeem. Ten tweede mondt het deeltijds pensioen altijd uit in een pensioenverlies op het moment van je pensionering. Want je bouwt maar pensioenrechten op voor de dagen waarop je werkt, in tegenstelling tot een landingsbaan, waar er wel een gelijkstelling is. Wie een hoog loon heeft, kan dat compenseren in de jaren dat hij halftijds blijft werken. Maar iedereen die minder dan 3 050 euro verdient, is slechter af bij het deeltijds pensioen.’

Leen Grevendonck

Belga

In het beheerscomité van de federale overheidsdienst pensioenen reageerden de vakbonden erg kritisch. Ze noemen dit voorstel van de minister problematisch, want met die solidariteitsbijdrage wordt jaarlijks 82 miljoen euro geïnd. Dat bedrag wordt normaal gesproken aangewend om de laagste pensioenen op te trekken. ‘De solidariteitsbijdrage organiseert solidariteit tussen de hoge en lage pensioenen. De minister breekt dus een vaste en solidaire inkomstenbron af, terwijl er al sterk bespaard wordt in de sociale zekerheid. Door deze ingreep loopt de sociale zekerheid 82 miljoen euro mis. Bovendien komt dat enkel de middelhoge pensioenen ten goede’, zegt Koen Meesters, nationaal secretaris van het ACV. ‘Met die 82 miljoen euro kunnen alle minimumpensioenen, ook die voor de onvolledige loopbanen, met meer dan 1 procent omhoog.’

‘Geen goed idee, want…’

DE FOCUS

VLIEGEN

Nee, het is de staking bij Aviapartner die me niet los laat. Omdat die wanhoopsactie van bagagisten symbool is voor een enorm maatschappelijk probleem, véél breder dan dat ene bedrijf. Aviapartner is symbool voor een lagekost-sector die op zijn grenzen stuit.

Voor enkele tientallen euro’s naar Barcelona of Praag vliegen, te mooi om waar te zijn.

En wat te mooi is om waar te zijn, is meestal ook niet waar.

wordt zelfs geen belasting geheven. En de sociale kost wordt gedragen door de mensen die in deze sector werken. Dat gewicht drukt op ieder schakeltje in de ketting. De sociale onrust bij Ryanair bracht de uitbuiting van piloten en cabinepersoneel naar buiten. De zoveelste staking bij bagage-afhandelaar Aviapartner is een noodkreet van mensen die letterlijk dagelijks tonnen vracht verslepen. Op hun knieën, in kleine benepen vliegtuigruimen. Die honderden overuren kloppen door permanent onderbezette ploegen. Vaak met tijdelijk contract. Regelmatig zonder pauze. Met verouderd en versleten materiaal. Dag en nacht. In hitte en koude.

En met een loonbrief die op het eind van de maand vaak niet klopt. De romantiek van werken in de luchtvaart is ver te zoeken.

Dat is ook zo met supergoedkoop vliegen.

Dat is helemaal niet zo goedkoop. De prijs is vele malen hoger dan wat de reiziger betaalt. Alleen wordt die prijs gedrukt door kosten af te wentelen. De enorme kost voor klimaat en leefmilieu staat gewoonweg niet op de rekening. Op de tienduizenden liters kerosine die een vliegtuig er door blaast,

Terwijl Aviapartner door de extreme kleine marges zelf al virtueel failliet is, stellen wat zogenaamde transportspecialisten in de krant voor dat de oplossing nog meer concurrentie is! Zodat kosten nog meer kunnen gedrukt worden en uitgeperste mensen nog minder durven reageren. Hetzelfde geluid bij de patroons van VOKA dat een wet wil

Acvonline

het.acv

We hebben een serieus vlieg-probleem.

Nee, niet die irritante insecten. Die verdwenen samen met de zomerse temperaturen. En evenmin dacht ik aan de nieuwe, peperdure gevechtsvliegtuigen.

Alhoewel je daar heel veel vragen bij kan stellen.

om stakingen te breken. Problemen groter maken lost ze zelden op.

De vliegproblematiek verschilt niet van die in andere lagekostsectoren. Boeren die voor hun melk, groenten of vlees niet eens de productiekost vergoed krijgen. Taxichauffeurs die niet op kunnen tegen de dumpingconcurrentie van Uber. De kleine zelfstandige, en stilaan ook warenhuizen, die het moeten afleggen tegen de uitbuitmagazijnen van grote webwinkels. Blijkbaar zijn politici en patronaat niet meer in staat om dit lelijk beest te beteugelen. Dan moet het wel van anderen komen. Van uitgebuite mensen voor wie het echt genoeg is en die zich verenigen. Met acties die niemand voor het plezier doet. Maar enkel volgehouden actie maakt indruk op dit soort van hardhorige, schaamteloze werkgevers. Zo ging ook Ryanair op de knieën. Dat soort kostenvreters wil pas bijsturen als ze het zwaar in hun portemonnee voelen. En nog sneller als ook de vliegtuigreizigers meehelpen.

Marc Leemans, voorzitter ACV

‘De zoveelste staking bij bagage-afhandelaar Aviapartner is een noodkreet van mensen die letterlijk dagelijks tonnen vracht verslepen.’

10

¬ uw job, ons werk

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

‘De pakkans bij sociale dumping is te klein’

Waar blijven de 117 extra sociale inspecteurs?

De strijd tegen sociale dumping is al vier jaar een prioriteit, zegt de regering-Michel. Voor bepaalde risicosectoren, zoals de transportsector en de bouw, kwam er zelfs een heus ‘plan voor eerlijke concurrentie’. Maar waar blijven de beloofde 117 extra inspecteurs om fraude op te sporen, vragen ACVTranscom en ACV bouw - industrie & energie zich af.

trouwen is nu groot. Als de Belgische sociale inspectie aan haar Slowaakse evenknie vraagt om een vermoedelijke postbusfirma te controleren, weet ze eigenlijk al vooraf dat die controle niet zal plaatsvinden.’

D

e bouw- en transportsector worden al enkele jaren geplaagd door een niet te stuiten concurrentie van voornamelijk Oost-Europese bedrijven. Het vrij verkeer van diensten en werknemers in de Europese Unie maakt het mogelijk dat een Poolse bouwvakker of een Bulgaarse vrachtwagenchauffeur een tijdelijke opdracht in ons land uitoefent. Vorig jaar werkte een recordaantal van 245 000 buitenlanders als gedetacheerde in ons land.

En die zijn een pak goedkoper dan de Belgen, daarom spreken we over sociale dumping (zie kaderstuk).

Om paal en perk te stellen aan die sociale dumping stelde voormalig staatssecretaris voor Sociale Fraude Bart Tommelein (Open VLD) verschillende sectorplannen voor eerlijke concurrentie op. In juli 2015 werd er een voor de bouwsector gefinaliseerd, in februari 2016 volgde dat van de transportsector. Ook de vakbonden en werkgeversorganisaties hielden mee de pen vast voor beide plannen. Een speerpunt was de versterking van de sociale inspectie met 117 bijkomende controleurs.

Die zijn nodig om het fenomeen van sociale dumping en sociale fraude tegen te gaan. Maar anno 2018 is van die belofte nog niets in huis gekomen.

‘Hoewel huidig staatssecretaris voor Sociale Fraude Philippe De Backer (Open VLD) graag communiceert dat er een honderdtal inspecteurs zijn aangenomen, blijken die nieuwe aanwervingen niet eens te volstaan om het personeel te vervangen dat de controlediensten verlaat’, weet Jan San-

Belga

Belofte maakt schuld In plaats van de beloofde 117 extra sociaal controleurs aan te werven, daalde de mankracht bij de inspectiedienst.

Controlediensten over landen heen moeten beter samenwerken. Het wantrouwen is nu groot.

Iwein Beirens, juridisch adviseur bij ACVBIE

nen, verantwoordelijke Vervoer bij ACVTranscom. ‘De totale mankracht van de sociale inspectie is dus in feite gedaald. De nieuwe aanpak om fraude op te sporen via datamining vind ik positief, maar heeft geen kans van slagen zonder de extra beloofde personeelsleden. Men zegt wel dat één IT’er drie controleurs kan vervangen.

Toch heb je altijd nog volk nodig om flitscontroles en inspecties bij bedrijven zelf uit te voeren.’

Pakkans is klein ‘ACV-Transcom heeft erg hard aan de kar getrokken bij het opstellen van het plan voor eerlijke concurrentie, maar ik heb altijd gezegd dat het uiteindelijk de resultaten op de weg zijn die zullen tellen. En die zijn helaas maar minimaal. De economische voordelen om te sjoemelen, bijvoorbeeld via postbusondernemingen in Bratislava, zijn nog te groot en de pakkans is nog te klein. Wij kijken ook naar Europa voor een oplossing. Het is echt nodig om de samenwerking tussen controlediensten over landen heen te versterken. Het wan-

Wat is sociale dumping?

Binnen de Europese Unie kan een werkgever zijn werknemer naar een andere lidstaat uitsturen of detacheren om daar voor zijn rekening te gaan werken. Een Poolse bouwvakker bijvoorbeeld gaat dan tijdelijk aan de slag op een werf in België. Hij heeft in dat geval recht op hetzelfde brutoloon en dezelfde wettelijke vergoedingen als een Belgische bouwvakker. Maar hij blijft wel onderworpen aan de sociale zekerheid in zijn thuisland, Polen.

Omdat de verschuldigde sociale bijdragen van gedetacheerde werknemers veelal lager zijn dan die van België, worden Bel-

gische werknemers op die manier uit de markt geprijsd. Daarom spreekt men van ‘sociale dumping’. Het systeem blijkt bovendien erg gevoelig te zijn voor fraude. Zo worden gedetacheerde werknemers soms zwaar onderbetaald, moeten ze tot 60 uur per week werken en zijn hun werkomstandigheden vaak mensonterend. En dan is er ook nog het fenomeen van postbusondernemingen, waarbij firma’s enkel een adres aanhouden in een land omwille van de lagere loonkost. Transportbedrijven zijn een bekend voorbeeld. In werkelijkheid zijn hun chauffeurs vooral in het buitenland actief.

Ook bij ACV bouw - industrie & energie (ACVBIE) hekelt men het uitblijven van de versterking van de sociale inspectie, hoewel de centrale ook tevreden is dat rond andere punten uit het plan voor eerlijke concurrentie stappen vooruit zijn gezet.

‘Ik denk bijvoorbeeld aan de uitbreiding van de verplichte aanwezigheidsregistratie op grote bouwwerven’, zegt Iwein Beirens, juridisch adviseur bij ACVBIE. ‘Maar de beloofde extra inspecteurs zijn broodnodig om sociale dumping aan te pakken, en ook de administratieve ondersteuning van de sociaal inspecteurs moet naar omhoog. Een signaal dat ons bovendien verontrust is dat er door een gebrek aan Europese coördinatie van alles misloopt bij het innen van boetes nadat er inbreuken zijn vastgesteld. Dat werkt de schijn van straffeloosheid in de hand. Verder pleiten wij er ook voor dat alle overheidsinstanties volop inzetten op het voorkomen van sociale dumping bij overheidsopdrachten.

Hierin moeten ze een voorbeeldfunctie uitoefenen.’

Schijnzelfstandige Iwein Beirens benadrukt nog dat de centrale geen tegenstander is van Poolse, Bulgaarse en Roemeens bouwvakkers. ‘Wij willen gewoon dat de regels nageleefd worden en dat zij dezelfde loonvoorwaarden genieten als de Belgen. Daar wordt nog te vaak mee gesjoemeld. Ook problemen rond welzijn, veiligheid en huisvesting duiken nog al te vaak op. Verder zien wij dat in toenemende mate deze mensen als schijnzelfstandige worden ingezet. En de laatste tijd zien onze vakbondsafgevaardigden ook meer en meer bouwvakkers uit landen buiten de EU op de werven, die via een OostEuropese firma worden tewerkgesteld. De race-to-the-bottom wordt dus alleen maar erger.’

Ook voor ACVBIE kan een echte oplossing voor sociale dumping enkel van Europa komen. ‘We moeten alle mogelijke middelen inzetten om ervoor te zorgen dat de sociale bijdragen effectief betaald worden.

Daarom vragen wij bijvoorbeeld al jaren om de bijdragen te innen in het werkland in plaats van het thuisland. Ook is er meer en betere controle nodig en een uitwisseling van gegevens tussen lidstaten. Er wordt nu een Europese Arbeidsautoriteit opgericht, maar onze schrik is dat in de realiteit haar bevoegdheid maar beperkt zal zijn. Zowel van de Europese politieke leiders als van onze regering verwachten wij meer ambitie.’

Leen Grevendonck

¬ uw job, ons werk

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

11

Zijn we beter af met minder regels?

J

obs, jobs, jobs: de belofte van premier Michel. Toch lijkt het er steeds meer op dat de jobgroei vooral de verdienste is van de aangezwengelde internationale economie dan van de kibbelregering. Economen van de KU Leuven lieten in september al zien dat die jobcreatie geen duidelijk gevolg is van het regeringsbeleid. Duidelijk is wel dat we steeds minder verdienen met die jobs. De Nationale Bank van België kwam begin oktober met de melding dat de reële lonen sinds 2004 daalden. We kunnen vandaag dus minder met die lonen kunnen kopen dan veertien jaar geleden. ‘De daling was het grootst voor de laagst gekwalificeerde banen’, volgens de Nationale Bank.

Dat is geen verrassing. Economen weten namelijk al langer dat de meerwaarde die we samen creëren steeds minder naar de lonen vloeit. Dat zogenaamde ‘arbeidsdeel’ daalt al decennia lang. Sinds de jaren 80 hinkt het inkomen uit lonen achter op de stijgende productiviteit. We werken harder en efficiënter, waardoor we meer produceren. Maar de vruchten daarvan komen in steeds mindere mate bij de werknemers terecht. Ze gaan meer en meer naar de eigenaars en aandeelhouders van bedrijven. De Leuvense economen Yannick Borremans en Filip Abraham van het onderzoekscentrum

VIVES becijferden dat in België dat arbeidsdeel daalde van 65,6 procent in 1985 naar 60,4 procent in 2014. Of zoals de onderzoekers het stellen: ‘voor iedere honderd euro toegevoegde waarde die we tegenwoordig creëren, krijgen werknemers ongeveer vijf euro minder uitbetaald dan vroeger.’

Dat is ook slecht nieuws voor de gelijkheid in onze samenleving. Een dalend arbeidsdeel zorgt er namelijk niet alleen voor dat er een kleiner deel van de taart naar werknemers gaat, maar ook voor een stijgende ongelijkheid.

Verarming door flexibele arbeidsregels Technologische vooruitgang creëerde een stijgende productiviteit. Een gevolg is dat er minder werkkrachten nodig zijn.

Daardoor zullen er dus ook minder lonen uitbetaald worden. Maar die technologische ontwikkeling verklaart slechts een deel van de neerwaartse trend.

Volgens sommige werkgevers, politici en economen zijn er te veel regels. Rigide regels voor ontslag, loon, werktijd en andere arbeidsvoorwaarden zou de arbeidsmarkt en de economie verstarren. Met

dat idee werden in het verleden verschillende arbeidsregels versoepeld. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) komt in een nieuw onderzoek tot de conclusie dat die versoepeling net een belangrijke invloed had op een lager arbeidsdeel.

Door het afbreken van de arbeidsvoorwaarden sinds de jaren 80 krijgen werknemers een steeds kleiner deel van de economische koek, besluit de organisatie die mee de economische en sociale krijtlijnen uitzet op wereldvlak. Ze onderzocht daarvoor 26 landen, waaronder België. Het onderzoek toont voor een eerste keer een rechtstreeks verband aan tussen minder arbeidsregels voor onder andere opzegtermijnen, ontslagvergoedingen of mogelijkheden om een contract te beëindigen en dalende lonen.

Het onderzoek stipt aan dat door deregulering van de arbeidsmarkt de productiviteit weliswaar kan stijgen, maar dat het dus ten koste gaat van de lonen en ongelijkheid in de hand werkt. Het IMF roept daarom overheden op goed na te denken voor ze de rechten van werknemers inperkt. De beoogde efficiëntiewinst in de economie zou wel eens een grote, ongewenste impact kunnen hebben op de lonen en ongelijkheid. Samen-

gevat: de grootste groep mensen ontvangt minder in ruil voor haar werk, een kleine groep aandeelhouders krijgt meer.

Maar een samenleving waar ongelijkheid te groot wordt, kampt al snel met problemen als hoge armoedecijfers, onveiligheid en slecht onderwijs.

Vakbonden als beste garantie tegen loonverlies Verschillende wetenschappers hebben al vaak aangetoond dat het bestaan van vakbonden een maatschappij eerlijker en gelijker maakt. Maar behalve het bestaan

20%

meer loon dankzij vakbonden

van het verband wisten onderzoekers niet hoe groot het effect was. Het Amerikaans Nationaal bureau voor economisch onderzoek heeft nu berekend dat inkomens tot meer dan twintig procent hoger liggen dankzij vakbonden. Dat concludeert het bureau door aan analyse van cijfers van de voorbije tachtig jaar.

Nils De Neubourg

Flexibilisering in de praktijk: het jeugdloon en verloren inkomsten In België geldt er een minimumloon. Minder dan dat minimumloon (1 593 euro bruto per maand) mag je niet verdienen voor een voltijdse job als je 18 of ouder bent. Meer dan een jaar gelden werkte de regering een vernieuwing van de loonregels uit. Werkgevers zouden jongeren onder het minimumloon mogen betalen. Een premie zou er voor zorgen dat jongeren netto evenveel overhouden. Berekeningen door het ACV tonen aan dat dat niet klopt. Het vakantiegeld en de eindejaarspremie worden berekend op het brutoloon. Als je dat in rekening brengt verliest een jongere die begint te werken als garagist 470 euro per jaar. Ook ziekte-uitkeringen en vergoedingen voor tijdelijke werkloosheid zijn lager als het brutoloon verlaagt.

Neetje

Te strakke arbeidsvoorwaarden zouden een flexibele economie in de weg staan. Het Internationaal Monetair Fonds toont nu aan dat inperkingen van de rechten en bescherming van werknemers ook grote negatieve gevolgen kent.

Lagere lonen en een groeiende ongelijkheid zijn het gevolg. Vakbonden zijn dan weer een goede beschermer. Lonen liggen tot twintig procent hoger dankzij vakbonden.

12

¬ uw job, ons werk

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

Herman Loos trok naar Frankrijk en sukkelde van de ene ‘klotejob’ in de andere

Wroeten op de bodem van de arbeidsmarkt Weg uit de ratrace, rust op het Franse platteland. Dat was de droom van socioloog Herman Loos.

Maar die droom van een leven als God in Frankrijk bleek niet te bestaan. Zeven jaar lang sukkelde hij er van de ene ‘klotejob’ in de andere. Gedesillusioneerd kwam hij terug naar België. Zijn ervaringen bundelde hij in het boek ‘Menselijke grondstof’.

B

ij een koffie zien we hoe buiten de herfst eindelijk haar intrede maakt. ‘Ik mis het goede weer nu al’, zegt Herman Loos. Tot 2011 werkte Loos als socioloog aan de universiteit in Leuven. Samen met zijn vrouw besloot hij om naar la douce France te trekken.

Alleen bleek de realiteit iets minder douce.

Wroeten deed hij er in tijdelijke jobs als ganzenpluimer, kippenvanger, wijngaardsnoeier, schilder, plamuurder, dozenplooier en medewerker in een callcenter.

‘Dat is gigantisch tegengevallen. Werk vind je inderdaad. Maar wat voor werk? En aan welke voorwaarden? De jobs die wij er deden, werden slecht betaald en de arbeidsvoorwaarden waren verschrikkelijk. Als socioloog wist ik wel dat die jobs bestonden, maar in de praktijk merk je pas hoe rauw het allemaal is.’

Middelmatige personeelschef Het zou wel beteren, dacht hij, maar dat bleek niet het geval. ‘Als je maar hard ge-

Je bent beter een heel middelmatige personeelschef dan een hele goede dozenplooier noeg je best doet, kom je er wel. Je moet gewoon in je talenten geloven. Dat hoor je toch soms? Wel dat is gewoon een fabel’, zegt Herman. ‘Zo werkte ik samen met Michel. Als je de hele wereld tegen elkaar dozen laat plooien, vind je er geen drie die sneller zijn dan Michel. Die man heeft dat meer dan vijftien jaar fulltime gedaan. Tegen het minimumloon omdat dat talent nu eenmaal economisch niets waard is. Je bent beter een heel middelmatige personeelschef dan een hele goede dozenplooier. Het is dus niet dat wanneer je ergens goed in bent of ergens talent voor hebt, je daarmee aan de bak geraakt en een fijne carrière kan opbouwen. Dat is bullshit. Michel is nu 52 jaar en kan zelfs geen tas koffie meer optillen. Hij is gewoon opgewerkt.’

En toch vond Herman Loos nog één ding erger dan de inhoud van de jobs zelf, name-

Bavo Nys

‘Eigenlijk zijn we heel naiëf naar ginder vertrokken’, begint hij zijn verhaal. ‘We dachten met een simpel jobke te beginnen en daarna zou het wel loslopen. Zowel mijn vrouw als ik waren zeker niet bang om handenarbeid te doen, vanuit het idee dat wie wil werken, altijd wel iets zou vinden.’

Automatisering is goed, maar een machine betaalt geen sociale bijdragen. lijk de onzekerheid waar vele mensen mee worstelen. ‘Iedereen wil gewoon vast werk.

Het maakt niet uit of dat het meest smerige werk is, zoals ganzen slachten. Zolang het maar een vast contract is. Ik hoor ook wel dat sommigen ervan overtuigd zijn dat je maar wendbaar en weerbaar moet zijn en dat het dan wel allemaal goed komt.

Maar flexibiliteit legt een enorme druk op je leven. Mensen willen de zekerheid dat ze over twee maanden nog op dezelfde plek kunnen werken en daarmee een vast inkomen hebben. Dat verhaal van de flexibilisering gaat er lijnrecht tegenin. Eigenlijk ben je continu op zoek naar werk, want je contract zit er na drie weken weer op. Dat is een gigantische mentale belasting. Mensen zijn niet geschikt om in een permanente sollicitatiemodus te zitten.’

Op de activeringscarrousel Herman Loos maakte zich ook een andere bedenking. ‘Al die jobs kunnen eigenlijk ook perfect door robots uitgevoerd worden.

Voorlopig is de werknemer nog goedkoper dan de investering in een robot. Toch komt die automatisering stilaan op gang.’

‘Op zich is die automatisering zeker goed.

Want het is goed dat machines die verschrikkelijke jobs kunnen overnemen. Het probleem is wel dat de mensen die die jobs doen, niets in de plaats zullen krijgen. De werknemers belanden dan in de active-

Mensen zijn niet geschikt om in een permanente sollicitatiemodus te zitten ringscarrousel. Ze moeten in een ander bedrijf meedraaien tot ze ook daar weer overbodig zijn.’

Systeemfout Zijn ervaringen nopen hem tot een boude uitspraak: ‘De actieve welvaartstaat is de laatste stuiptrekking waarin we zeggen dat iedereen aan het werk moet. En dat heeft maar één reden: het sociaal systeem wordt betaald door menselijke arbeid. We komen nu op een punt waarop we ons moeten afvragen of we het systeem zo willen blijven financieren. Want het cynische is: we betalen onze welvaart met geld uit arbeid door mensen terwijl er steeds meer jobs worden overgenomen door machines.

Maar een machine betaalt geen sociale bijdragen.’

‘Dan zeggen mensen soms wel eens: ‘Er is geen geld.’ Maar je hebt Luxleaks, de Panama Papers en de Paradise Papers. Het is niet dat er geen geld in dat systeem zit. Daarnaast vind ik het abnormaal dat we de helft

van ons inkomen afgeven aan de belastingen, maar dat dan toch nog één op de vijf in armoede leeft. Dat wil toch zeggen dat er ergens een fout in je systeem zit?’

Alle ervaringen deden hem beslissen een boek te schrijven over die zeven jaar in Frankrijk. Zijn ervaringen leverden in ieder geval een belangrijke levensles op. ‘Ik heb nu veel meer begrip voor mensen die niet aan de bak geraken. Je leert heel anders denken over zaken als ‘het profitariaat’. Binnen de wereld van de werkenden zijn er in verhouding even veel mensen die profiteren als bij de niet-werkenden. En dat gaat maar over een kleine minderheid.’

Nils De Neubourg

‘Menselijke grondstof, Over leven op de bodem van de Europese arbeidsmarkt’ is nu verkrijgbaar.

13

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

LIMBURG

Verantwoordelijke uitgevers regio Limburg: beweging.net Carien Neven, ACV Jean Vranken, CM Lizy Cosemans Wil je reageren op de regionale bladzijden? Contacteer dan de redactie Visie Limburg - Mgr. Broekxplein 6 - 3500 Hasselt - tel. 011 29 08 70 - limburg@beweging.net - limburg.beweging.net Een Visie gemist? Ga naar www.visielimburg.be

Meer dan 10.000 Limburgse leerlingen zamelen kurken in en sparen ons milieu

Elk jaar komt er 480 ton kurk terecht bij het restafval. Spijtig, want kurk kan gemakkelijk een nieuw leven krijgen. Door het apart in te zamelen zorgen we niet enkel voor hergebruik van dit materiaal maar ook voor sociale tewerkstelling in de regio.

Beweging.net Limburg, Tevona vzw, De Vlaspit vzw en de afvalintercommunale Limburg.net hebben sinds eind 2016 de krachten gebundeld en organiseren in heel Limburg een kurkenactie. Kurken worden apart ingezameld, gesorteerd door de deelnemers van het dagcentrum Tevona en gerecycleerd tot isolatiemateriaal en bodembedekkingsmateriaal in de plantenkweek in het sociaal economiebedrijf de Vlaspit. De leerlingen van lagere school PAleiS in Diepenbeek zamelden vorig schooljaar het meeste kurk in.

“Dit schooljaar is 1 ton kurk inzamelen in de Limburgse scholen zeker haalbaar.”

Vorig schooljaar werd de inzamelactie uitgebreid naar scholen zodat er nog minder kurk bij het restafval belandt. Duurzaam omgaan met grondstoffen en afval sorteren komt ongetwijfeld al aan bod in ieder schoolproject. Kurken inzamelen past perfect bij deze doelstelling. 21 scholen zamelden 500 kilo kurk in. En bovendien dragen ze op deze manier al hun steentje bij in de de circulaire economie.

Vorige week lanceerden we onze kurkenactie voor het tweede schooljaar en hopen de hoeveelheid kurk te

verdubbelen in 2018-2019. Met 44 deelnemende scholen en meer dan 11.000 leerlingen is 1 ton kurk inzamelen zeker haalbaar.

Eén van de scholen die voor het tweede jaar deelneemt, is lagere school PAleiS in het centrum van Diepenbeek. Zij zamelden tijdens het eerste jaar het meeste kurk in. Directeur Giedo Wysmans: “Projecten waarbij onze leerlingen zelf bijdragen aan een duurzame en betere omgeving verdienen onze steun. Het succes van de actie in onze school vorig jaar bewijst dat onze leerlingen hierom bekommerd zijn. Ze hebben dit initiatief ook gebruikt om creatief uit de hoek te komen. Ze maakten een kunstwerk van kurken en een gedicht.”

Agenda 11.11.11 – PASAR

. zo 18.11: activiteit i.s.m. Noord-Zuid-raad. In de Ichter, Kapelstraat 4, Opglabbeek om 17:30. Info: Willy Wevers, 0498 35 43 92

GPS – PASAR

. wo 14.11: cursus BaseCamp, deel 1. In ’t Pelterke, Jeugdlaan 4, Overpelt om 19:00. Info: Johan Walbers, 0476 99 19 89

ONBEKENDE OORLOGSVROUW - PAX CHRISTI

. zo 11.11: korte plechtigheid om 15:00 bij het standbeeld van de Onbekende Oorlogsvrouw op de hoek van de Maastrichterstraat en de Guffenslaan met getuigenissen en het solidariteitskoor Kantikune. Nadien ben je welkom in O.C. Sint-Katarina, N. Cleynaertslaan 1 in Hasselt. Info: Lizette Stiers, 0477 66 54 67

SPEK- EN EIERENWANDELING - PASAR

. zo 18.11: vertrek: Buurthuis, Reppelerweg 183, Reppel van 7:00 tot 10:00. Inschrijven voor 12.11 en info: Dirk Snoeckx, 011 53 88 45 . zo 18.11: vertrek: hondenclub De Trouwe Vriend, Genitsstraat, Meeuwen van 7:30 tot 13:30. Inschrijven en info: marc_bruyninx@telenet.be

WANDELEN - PASAR

. za 10.11: vertrek: parking begijnhof, Speelhoflaan, Sint-Truiden om 14:00. Info: Jos Duchateau, 011 31 12 15 . za 10.11: vertrek: zaal De Linde, Martenslindestraat 33, Martenslinde om 14:00. Info: Em. Thijs, 089 41 50 12 . zo 18.11: vertrek: Buurthuis, Reppelerweg 183, Reppel van 12:30 tot 15:00. Info: Dirk Snoeckx, 011 53 88 45 . zo 18.11: vertrek: café Kruiskiezel, Luikersteenweg 1, Lommel van 13:30 tot 17:30. Info: Jan Vanheukelom, 0494 57 00 62

Limburgse scholen uit het lager onderwijs die ook nog aan de kurkenactie in scholen willen deelnemen, kunnen zich aanmelden via www.beweging.net/kurkinscholen.

“En Route” binnenkort in jouw gemeente?

De beelden van gestrande vluchtelingen zijn door iedereen gekend. Tal van mensen op de vlucht en op zoek naar betere omstandigheden.

Maar dit zijn niet zomaar aantallen, dit zijn allemaal mensen. Ieder met zijn eigen verhaal.

Dikwijls wordt er echter met harde taal gesproken over mensen met een migratieverleden. Met “En Route” gaan we hiertegen in. Door persoonlijke getuigenissen bekijkt “En Route” migratie door de ogen van mensen met een vluchtverhaal en vrijwilligers-hulpverleners. De avond kadert in de campagne ‘allemaal mensen’ van 11.11.11 en is een samenwerking tussen beweging.net Limburg, Internationaal Comité en Wereldsolidariteit.

Wil jij / jouw vereniging de infoavond “En Route” in je gemeente organiseren?

Contacteer dan Brecht via brecht.beelen@beweging.net of 011 29 08 03.

Maandag 22 oktober organiseerde beweging.net Diepenbeek “En Route”. Eli Bijnens (midden) getuigde over haar ervaringen als vrijwilliger in Chios (Griekenland). Assadullah Safi uit Afghanistan (rechts) en Nura Alola uit Eritrea (links) vertelden hun persoonlijk vluchtverhaal.

17 oktober: Werelddag van Verzet tegen Armoede 130.000 Limburgers, dat is 1 op 7, hebben een inkomen onder de Europese armoedegrens. De Limburgse verenigingen roepen daarom de politici op om armoede te integreren in hun beleid. Zij organiseerden op de werelddag van verzet tegen armoede een evenement op het stadsplein in Genk om hun eisen nogmaals onder de aandacht te brengen. Het harde regeringsbeleid vergroot namelijk de kloof tussen diegenen die veel hebben en diegenen die weinig hebben.

Ook beweging.net en ACV Limburg steunden deze actie. Ze betreuren dat de regering haar belofte niet nakomt om het leefloon op te trekken tot aan de Europese armoedegrens. Ook andere uitkeringen (pensioen, werkloosheid en ziekte) moeten omhoog omdat ze flirten met de armoedegrens!

14

¬ Limburg

INFOSESSIE (VOOR MANTELZORGERS)

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

CURSUS (VOOR MENSEN MET EEN CHRONISCHE ZIEKTE)

Sandwichgeneratie

Je immuunstelsel als bondgenoot

Voel jij je soms letterlijk gesandwicht tussen de oudere en de jongere generatie? Op den duur ben je tegelijkertijd crisismanager, oppas en manusje-vanalles en verlies je jezelf en de relatie met de ander uit het oog. Hoe omgaan met en kiezen tussen de bijhorende verwachtingen, tegenstrijdige gevoelens en je eigen behoeften? Tijdens deze infosessie leer je de balans bewaken tussen zorgen voor anderen en zorgen voor jezelf.

Op vrijdag 16 november kun je in de Evenementenhal van Zonhoven (Rozenkransweg 4) proeven van het nieuwe Okrareisaanbod. In 2019 viert Okra zijn 65ste verjaardag. Je mag je daarom verwachten aan een feestreis richting Zwitserland. Verder zet Okra in op reizen die voordelig zijn voor singles, met in het aanbod ook reizen zonder singletoeslag.

• Hasselt, 19/11, 19.30-22 uur • Prijs: 3 euro, drankje inbegrepen • Inschrijven: 011 280 280 of wegwijs.limburg@cm.be

• Zonhoven, 16/11, 10-17 uur • Prijs: gratis

VAKANTIEBEURS 55+

Je immuunsysteem is als een leger van miljarden soldaatjes.

Helaas kan het ontregeld geraken, waardoor infecties, allergieen, auto-immuunziekten en kankers kunnen toeslaan. Basisinzichten in dit systeem zijn nuttig om deze aandoeningen gunstig te beïnvloeden. Welke factoren versterken of verzwakken het immuunstelsel? En wat is de invloed van emoties?

• Kortessem, 26/11 en 3, 10, 17/12, 13.30-16.30 uur • Prijs: CM-leden 28 euro, CM-leden met verhoogde tegemoetkoming 14 euro, niet-leden 84 euro • Inschrijven: 011 280 280 of wegwijs.limburg@cm.be

MUZIEKACADEMIE (VOOR IEDEREEN)

Gezocht! Samanavakantievrijwilligers Samana organiseert vakanties die aangepast zijn aan de noden en wensen van chronisch zieke mensen, mensen met een beperking en hun mantelzorgers. Wil jij mensen helpen op vakantie? Dat kan! Samana is op zoek naar vrijwillige medewerkers en verpleegkundigen.

Geïnteresseerd? Contacteer dan Anneleen Bollen via anneleen.bollen@samana.be of op 011 280 411. Zij bezorgt je extra info en nodigt je graag uit op een welkomstmoment.

Claude Debussy door Piet Jozef Swerts Componist Piet Jozef Swerts neemt je aan de vleugel mee in de klankwereld van Claude Debussy, een van de meest oorspronkelijke componisten van de twintigste eeuw. Daarnaast probeert Swerts het mysterie van het impressionisme te ontsluieren aan de hand van vele voorbeelden.

• Wanneer: 20/11, 14 uur • Waar: Bol & Orchestra, Hasselt • Prijs: leden OKRA/Davidsfonds 8 euro, niet-leden 10 euro • Inschrijven via mathieu.erlingen@telenet.be, 0493 69 50 18 of greet.veulemans@telenet.be, 0476 22 81 81

Debussy-concert

CURSUS (VOOR MENSEN MET EEN CHRONISCHE ZIEKTE)

Hartcoherentie Hartcoherentie is een wetenschappelijk onderbouwde techniek gebaseerd op hoe hart en hersenen samenwerken. Tijdens hartcoherentietraining leer je een correct ademhalingspatroon aan. Met behulp van een oorsensor volg je het hartritmepatroon op de computer. De techniek brengt het hart in een harmonieuze werking met de rest van het lichaam. Bij consequente beoefening verandert je kijk op de dingen in positieve zin.

• Houthalen-Helchteren, 22, 29/11, 9.30-12.30 uur • Prijs: 15 euro • Inschrijven: 011 280 280 of wegwijs.limburg@cm.be

Afsprakenkantoren: Halen, Kinrooi en Waterschei Voortaan zijn de CM-kantoren in Halen (Markt 6), Kinrooi (Grote Kerkstraat 6A/1) en Waterschei (Onderwijslaan 93 b 1) afsprakenkantoren.

Heb je een specifieke vraag waarvoor je graag wilt langskomen in het kantoor, maak dan een afspraak via www.cm.be/afspraken of op het algemeen nummer 011 280 211.

Doktersbriefjes kun je zoals altijd eenvoudig in een van de brievenbussen blijven deponeren.

CONTACT

CONTACT CM Limburg Een vraag voor CM? Op www.cm.be vind je heel wat info. Je kunt ook terecht bij het servicecenter: stuur een mail naar limburg@cm.be of bel naar 011 280 211 maandag

8.30 - 17.00u

dinsdag

8.30 - 17.00u

woensdag

8.30 - 17.00u

donderdag

8.30 - 17.00u

vrijdag

8.30 - 12.00u

De CM-Zorglijn kun je contacteren op het nummer 011 280 281 of via mail naar zorglijn.limburg@cm.be

Op vrijdag 30 november concerteren docenten en studenten van het Conservatorium. Ze brengen Claude Debussy’s muziek die veel verder reikt dan piano.

• Wanneer: 30/11, 19 uur • Waar: Bol & Orchestra, Hasselt • Prijs: leden OKRA/Davidsfonds 8 euro, niet-leden 10 euro • Inschrijven via mathieu.erlingen@telenet.be, 0493 69 50 18 of greet.veulemans@telenet.be, 0476 22 81 81

KERSTCONCERT SAMANA

De mantelzorgvereniging van Samana pakt dit jaar opnieuw uit met een kerstconcert. Zo’n 350 mantelzorgers en de personen voor wie ze zorgen, kunnen op 13 december genieten van een mix van zang, muziek en poëzie. Special guest dit jaar is pop-upkerstkoor Rigoletto. Dat brengt tijdens het concert een aantal van zijn nummers. Na het concert is er tijd voor een hapje en een drankje.

•Genk, 13/12, 19 uur •Prijs: 5 euro •Inschrijven: 011 280 280 of wegwijs.limburg@cm.be

INFO? Meer info vind je via de website www.cm.be/agenda. Zorg ervoor dat je bent ingelogd op de Limburgse CM website! Op de startpagina kun je kiezen voor Limburg door je postcode in te geven.

INSCHRIJVEN? - Via e-mail: wegwijs.limburg@cm.be Geef duidelijk aan: - voor welke activiteit je wilt inschrijven - je naam, adres, rijksregisternummer en telefoonnummer - Telefonisch op het nummer 011 280 280

VO O R AF IN S CH R VO O R IJ V EN AL O N ZE IN IT IA T IE V E N V ER P LICH T !

¬ uw job, ons werk

Visie ¬ vrijdag 2 november 2018

15

Debat: Werkbaar werk

Meer mensen ziek dan werkloos: een teken aan de wand Hoe werkbaar is ons werk? Kris Peeters, Vice-eersteminister en minister van Werk, en Mathieu Verjans, Nationaal secretaris ACV bevoegd voor arbeidsmarktbeleid, mochten het hierover in een debat tegen elkaar opnemen op 24 oktober 2018 in Hasselt.

Getuigenissen

2030

Het debat startte met enkele confronterende videogetuigenissen. Een beetje ‘Het leven zoals het is op de werkvloer’. En dit leven blijkt niet altijd even plezant te zijn.

Meer dan één werknemer vraagt zich af of hij zijn huidige job wel tot het einde van zijn carrière kan volhouden. Niet in de laatste plaats omdat het lichaam niet altijd meer mee wil maar ook omwille van de steeds maar toenemende werkdruk.

Daarop verder bordurend was er geen begrip voor het inperken van de mogelijkheden om aan het einde van de carrière wat minder te werken. Dat de leeftijd voor landingsbanen door het zomerakkoord opgetrokken werd tot 60 jaar vanaf 1 januari 2019 zette kwaad bloed. Peeters suste door erop te wijzen dat de pensioenleeftijd van 67 jaar pas ingaat in 2030 en er nog tijd is om het één en ander te bekijken. Toch was hij het ermee eens dat er tegen dan voor de werknemers de mogelijkheid moet zijn om minder te werken zonder er een financiële kater aan over te houden.

Leefbaar Mathieu zette meteen de toon door te stellen dat de regering beter eerst had nagedacht over de uitstapmogelijkheden voor werknemers, dan wel meteen een sprong van 7 jaar in de pensioenleeftijd te maken.

Want ja, de gemiddelde Belg hield het voordien op gemiddeld 59,7 jaar bekeken op de arbeidsmarkt en dat bleek in vergelijking met de omringende landen te vroeg te zijn. “De inhaalbeweging die we nu moeten maken, zorgt ervoor dat we ons niet meer afvragen of ons werk nog werkbaar is, maar wel of het nog leefbaar is.”

Keuzemenu

Medische redenen Tijdens de thema’s die de revue passeerden, ging de nodige aandacht uit naar de re-integratie van langdurig zieken. Vooral naar het feit dat het ontslag om medische redenen het nieuwe brugpensioen dreigt te worden. “De werkgevers zitten met de handen in het haar. Vroeger werden werknemers met SWT/brugpensioen gestuurd.

Nu zoeken ze hun uitweg via het ontslag om medische redenen,” getuigde iemand uit de zaal. Kris Peeters gaf toe deze mis-

bruiken verkeerd ingeschat te hebben.

Verbetering zou opkomst zijn met een advies van de Nationale Arbeidsraad. Wat het SWT betrof, hield hij voet bij stuk: er zijn teveel openstaande vacatures om werknemers te vroeg te laten gaan. Dat de spelregels nu waren verstrengd, was volgens hem nog steeds beter dan de volledige afschaffing ervan, zoals andere partijen dat graag wilden. Mathieu haalde even uit.

“Er zitten momenteel meer mensen in de ziekteverzekering dan in de werkloosheid.

Dat is toch een duidelijk teken dat mensen het niet meer aankunnen.”

Statuut Het debat eindige toch nog met een positieve noot. Eind 2016 trok de ACV-Werkzoekendenwerking naar minister Peeters in verband met de stopzetting van de uitkering van werkloze jongeren met een medische beperking. Aan het probleem werd tijdelijk een mouw gepast. In het zomerakkoord van 2017 werd gewag gemaakt van een definitieve oplossing door middel van een apart statuut voor deze jongeren. “Ondertussen noteren we 2018 en nog is er geen zicht op dit statuut,” aldus Roland Valkeneers. De minister kon alvast verklappen zo goed als rond te zijn met dit dossier en binnenkort hierover te kunnen communiceren. Met een enigszins gemompelde ‘af en toe doen we toch iets goed’ werd het debat afgerond.

Kris Peeters onderstreepte zulke maatregelen niet voor het plezier te nemen en gaf toe dat het debat in België veel vroeger had gevoerd moeten worden. “Door de hogere levensverwachting kunnen we ons niet meer permitteren mensen te vroeg van de arbeidsmarkt te laten vertrekken,” aldus Peeters. Hoewel hij ook besefte dat er aangepast werk moet zijn. De Wet betreffende Werkbaar en Wendbaar Werk (05.03.2017) was onder meer een poging om de arbeidsomstandigheden in de hele loopbaan te verbeteren en zo langer werken en een latere pensioenleeftijd mogelijk te maken.

Dat de kaarten voornamelijk in handen van de werkgevers zijn, wekte toen en nu heel wat argwaan.

ACV bevraagt studenten PXL Hasselt

Pensioen niet enkel een issue voor ouderen Donderdag 18 oktober 2018 nam ACV Limburg een bevraging af bij de studenten aan de PXL in Hasselt over de pensioenen. “Wij zetten immers in op het behoud van volwaardige pensioenen, niet enkel voor de huidige generatie maar ook voor de toekomstige,” zegt Jos Geuten van de 50+werking.

“Wat vandaag wordt beslist, zal later ook voor hen gelden,” zegt Jos. “Pensioenen mogen dan ook niet enkel een issue voor ouderen zijn.” En dat bleek niet het geval te zijn. Heel wat studenten bleken al wel eens nagedacht te hebben over het pensioen. “Vaak omdat een ouder of een andere kennis ermee bezig is.” Opvallend was ook dat velen best wel op de hoogte waren over hoe onze pensioen worden betaald en het actuele pensioendebat. In ruil voor een ingevulde bevraging ontvingen de jongeren een kopje koffie aan een koffietruck en maakten ze kans op een duoticket voor PKP2019.

BLiKOPENER

flexibilisering van de arbeidsmarkt Weekcontracten, dagcontracten, overuren, ploegenarbeid, nachtarbeid, interim, schijnzelfstandigheid, ZZP ...

Welke impact heeft een flexibele arbeidsorganisatie op het dagelijks leven? Hoe hou je dit werkbaar en leefbaar? Enkele werknemers getuigen.

Wat is het standpunt van het ACV over onze non-stop maatschappij? Hoe flexibel zijn de spelregels op de werkvloer en hoe kan je werknemers beschermen tegen de toenemende vraag naar flexibiliteit? En wat heeft het ACV hierover nog op de agenda staan?

Je bent welkom op donderdag 22 november 2018 om 19.30u. (ontvangst vanaf 19.00u.) in Het Bewegingshuis in Hasselt (tegenover station).

Deze info is GRATIS. Wel INSCHRIJVEN via activiteiten.acv-limburg.be.

INFO

werken bij defensie Heb je interesse om bij Defensie aan de slag te gaan? Welke jobs zijn er daar allemaal? Aan welke voorwaarden moet je voldoen? Wat houdt een opleiding of een job bij Defensie precies in?

Ben je jonger dan 26? Of -33 jaar voor onderofficier-technieker? Kom naar de info van ACV-Bijblijven & Defensie op maandag 3 december 2018 om 18.30u. in Het Bewegingshuis in Hasselt (tegenover station). Tijdens deze infoavond krijg je uitleg over Defensie, welke opdrachten ze uitvoeren, de selectietesten, de opleidingen …

Deze info is GRATIS. INSCHRIJVEN kan via activiteiten.acv-limburg.be.

Graag op afspraak?

Dat kan!

Maak jouw afspraak bij ACV Limburg via het ACV-contactcenter op 011 30 60 00!

16

Visie ÂŹ vrijdag 2 november 2018

JAAR ‘EVA’S CARTOONISTE EVA MOUTON BUNDELT 5

GEDACHT’ IN BOEK

‘Eigenlijk zijn we allemaal kwetsbare vogeltjes’ Al zeven jaar vult ze elke week haar kolom, of column zo u wil, in De Standaard met ‘Eva’s Gedacht’.

En eindelijk heeft cartooniste Eva Mouton (31) het beste van die jaren gebundeld in een boek. Dat is zoals zij en haar wekelijkse bespiegelingen over het leven: deels licht en lucht, deels donker en melancholisch. ‘Als mensen zich minder eenzaam voelen door mij te zien worstelen, ben ik content.’

gen, ben ik content.’ Daarvoor moet jij wel heel open en eerlijk zijn over je onzekerheden en de obstakels die je in je leven tegenkomt. ‘Ik heb over alles geschreven. Mijn strijd tegen de kilo’s en de rimpels. Mijn angstaanvallen, piekergedachten, slaapproblemen. De enige keer dat ik enige schroom had, was toen Bert en ik het moeilijk had-

Je maakt nu al zeven jaar elke week een Eva’s Gedacht dat verschijnt in De Standaard Weekblad. Had je dat ooit durven te dromen? ‘Toen ik begon, was er ĂŠĂŠn bekende vrouwelijke cartooniste die publiceerde in de krant, Ilah. Ik was wel ambitieus, maar tegelijk was er die angst: wie zit er op mij te wachten? Ik kreeg vaak te horen: wĂĄt wil jij doen? Zou jij niet beter een back-up hebben en een lerarenopleiding volgen? De stem van de degelijkheid overheerste. Ik had het ongelofelijke geluk dat mijn ouders hun beide dochters altijd hebben aangespoord om ambitieus te zijn en hoog te mikken. Bij hen heb ik de moed gehaald om het gewoon te proberen. Maar veel voorbeelden van vrouwen die grappig waren en daar hun brood mee verdienden, waren er niet. Er-

COLOFON

,' %UHFKW 9DQ 0DHOH

H

et gaat goed met Eva Mouton, dank u. Sommige dagen toch.

Andere dagen blijven moeilijk. Coco en Mingus, de kinderen van haar en haar vriend Bert De Geyter, werden geboren en zijn gestorven in april. Soms voelt het alsof mensen hen al vergeten zijn, en dat doet pijn. Een andere dag is ze vrolijk en wil ze liever niet dat mensen haar herinneren aan dat immense verdriet. Rouw, het is een raar beestje, weet ze. In elk geval gaf haar tweeling haar twee ‘minischopjes’ om eindelijk dit boek te maken. Eva Mouton: ‘Bert en ik hadden afgelopen zomer vrijgehouden voor de tweeling. Ineens lag die periode wijd open. Dat was goed, omdat ik even in mijn kraambubbel wilde blijven en we tijd wilden om tot onszelf te komen, te rouwen.

Anderzijds wilde ik van het moeilijkste jaar van ons leven toch nog iets positiefs proberen te maken. Waarom gebruikte ik die tijd niet om iets te maken waar ik immens trots op kon zijn? De tweeling gaf me de focus en concentratie die ik nodig had om door te gaan. En vandaag ben ik trots.

Het leukste van Eva is 100 procent het boek geworden dat ik voor ogen had en Bert en ik hebben alles tot in de kleinste details zelf uitgewerkt. Dat voelt goed.’

Eva Mouton: ‘Ik heb een stem en probeer die zoveel mogelijk ten goede te gebruiken. Soms over het kattencafĂŠ waar ik meter van ben, maar ook over de natuur, het klimaat, of het empoweren van meisjes.’ gens was dat ook cool: ik had de vrijheid om mijn vak volledig zelf in te vullen.’ Intussen is wel een hele generatie jonge vrouwelijke illustratrices opgestaan. ‘Ja, meisjes als Chrostin, die in Flair publiceert. Jonge twintigers die al perfect weten wie ze zijn, waar ze voor staan en wat ze willen vertellen. Zij hebben een natuurlijk engagement en gebruiken hun tekeningen om andere vrouwen te empoweren. Ik wist op die leeftijd alleen dat ik wilde tekenen en verhalen maken. Wat ik wilde zeggen, was lang veel minder duidelijk.’ Hoe ben je dan aan Eva’s Gedacht begonnen? ‘Ik ben gewoon gesprongen toen ze het vroegen, de stress en het wakker liggen kwam later pas! Ik heb me altijd een soort outsider gevoeld. Als kind had ik al de neiging om veel te veel na te denken, over de

WIN

zwaarte van het leven. Nochtans was ik een grappig kind. (lacht) Ik vind zorgeloos leven, en samenleven, niet altijd makkelijk, en dat is altijd het uitgangspunt geweest. Toen ik met Eva’s Gedacht begon, had ik veel meer het gevoel dat dan ook een harde grap moest volgen, nu kan het van alles zijn: soms leidt mijn stukje tot een glimlach, soms tot ontroering, hopelijk altijd tot herkenning. Dat ik alleen van achter mijn bureautje dingen kan maken die zoveel mensen raken en verbinden, dat vind ik het mooiste. Een mens voelt zich vaak eenzaam hÊ. Het voelt soms alsof jij de enige bent die met dingen worstelt. Wat ik geleerd heb, is dat veel mensen met dezelfde dingen worstelen: volwassenheid, dat leven van alledag, ben ik wel een goede mens, ben ik wel genoeg? Uiteindelijk zijn we allemaal kwetsbare vogeltjes, en als mensen zich minder eenzaam voelen door mij te zien worstelen in m’n tekenin-

WIN HET BOEK ‘HET LEUKSTE VAN EVA’

Visie mag 5 exemplaren weggeven van het boek ‘Het leukste van Eva’.

Antwoord vóór 12 november op deze vraag:

Hoe heet de vriend van Eva Mouton, die ook figureert in haar cartoons? a. Gert, b. Bert, c. Bart

‘Ik denk dat we als samenleving moeten durven om opener te zijn tegen elkaar’ – Eva Mouton den om zwanger te worden. Want dit ging ook Bert aan, natuurlijk. Maar ook hij vond dat we dit moesten delen en toen ik uiteindelijk over ons fertiliteitstraject tekende, voelde dat als een enorme bevrijding. Ik ben moeder Teresa niet, maar als ik voel dat wij door ons verhaal te delen, het voor andere mensen in dezelfde situatie makkelijker maken om zulke dingen bespreekbaar te maken‌ dan ben ik daar wel trots op. Ik denk dat we als samenleving moeten durven om opener te zijn tegen elkaar, en dus ook te vragen aan mensen die door een zware periode gaan, hoe het met hen gaat. Niet zwijgen uit angst. Ik heb die fout ook gemaakt, hoor. Ga gewoon langs met een kom soep en een luisterend oor.’ Geen Moeder Teresa zeg je, maar duidelijk wel geĂŤngageerd. ‘Ik vind engagement alleszins geen vies woord. Ik heb intussen 50 000 volgers op Instagram, mijn tekeningen vallen elke week bij veel mensen in de bus: ik heb een stem en probeer die wel zoveel mogelijk ten goede te gebruiken. Soms over het kattencafĂŠ waar ik meter van ben, maar ook over de natuur, het klimaat, of het empoweren van meisjes. Op de Boekenbeurs merk ik altijd dat best veel jonge meisjes fan zijn. Als ik hen kan meegeven dat het superbelangrijk is om ervoor te gaan en in jezelf te geloven, ook al twijfelen we allemaal aan onszelf, dan moet ik dat doen vind ik.’ Kaatje De Coninck

Doe mee op www.beweging.net (klik op de banner ‘Visie-wedstrijd’). Of stuur een kaartje naar: Visie, wedstrijd Het leukste van Eva, Postbus 20, 1031 Brussel.

9LVLH LV HHQ WZHHZHNHOLMNV OHGHQEODG LQEHJUHSHQ LQ KHW OLGPDDWVFKDS YDQ &0 HQ $&9 9RHGLQJ HQ 'LHQVWHQ $&9 &6& 0(7($ $&9 ERXZ LQGXVWULH HQHUJLH HQ $&9 7UDQVFRP Ï 9HUDQWZ 8LWJ QDW SDJ /LQGH 'H &RUWH Ï +RRIGUHGDFWHXU +LOGH 9DQ 0DOGHUHQ Ï 5HGDFWLH EHZHJLQJ QHW HQ $&9 1LOV 'H 1HXERXUJ /HHQ *UHYHQGRQFN :LP 7URFK 0RQLTXH %UDDP 'DYLG 9DQEHOOLQJKHQ .DUHQ =HOGHUORR .ULV 6L[ *LDQQL *UHFR 5RRQL 7KHHERRP 0DUMDQ &DXZHQEHUJ Ï 5HGDFWLH &0 'LHWHU +HUUHJRGWV FR¸UGLQDWLH 0DUWLQH &UHYH (ULF 'H 0DHJG 6DUDK 9DQGRRUQH $QQHOHHQ 9HUPHLUH 0LFKLHO 9HUSODQFNH Ï 9RUPJHYLQJ %DUW *HYDHUW 5XWJHU 9DQ 3DU\V Ï 5HGDFWLH 9LVLH 3% %UXVVHO WHO Ï OH]HUV#YLVLHUHGDFWLH EH Ï 'UXN &ROGVHW 3ULQWLQJ 3DUWQHUV $ *RVVHWODDQ *URRW %LMJDDUGHQ Ï $UWLNHOV UHJLRQDOH EODG]LMGHQ YDOOHQ RQGHU GH UHVS YHUDQWZ XLWJHYHUV Ï