รูปประกอบ : วราพร อนันตประยูร บรรณาธิการ : มกุฏ อรฤดี 3
ISBN 978-974-14-0601-2
เด็กพับกระดาษไทย ระวิ อนันตประยูร ‘ลายคราม’ พิมพ์ครั้งแรก (ปกแข็ง) ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๖๕ จัดพิมพ์และจ�าหน่าย : ส�านักพิมพ์ผีเสื้อเด็กๆ แหล่งพิมพ์หนังสือในบริษัท ส�านักพิมพ์ผีเสื้อ จ�ากัด 1๗๗/๘ ซอยพร้อมพงษ์ ถนนสุขุมวิท ซอย 3๙ แขวงคลองตันเหนือ เขตวัฒนา กรุงเทพฯ 1๐11๐ โทรศัพท์ ๐๒ ๒๖1 ๖33๐-1 โทรสาร ๐๒ ๒๖1 3๘๖3 ออกแบบหนังสือ : วิกรัย จาระนัย ปกและรูปประกอบ : วราพร อนันตประยูร จัดรูปเล่ม : วิกรัย จาระนัย ตรวจทาน : สิรภพ พรอ�านวยผล, วราพร อนันตประยูร, ในใจ เม็ทซกะ, ณัชชา คุ้มชาติ, จุฑามาศ บัตรพิมพ์, มกุฏ อรฤดี เพลทสีและขาวด�า : รวมศิลป์ ฟิล์ม พิมพ์ : โรงพิมพ์สุภา ธนบุรี พ.ศ. ๒๕๖๕ (ปกแข็ง ๒๐๘ หน้า) ราคา ๔3๘ บาท ๕
เป็นเด็กไทยเพียงจ� า นวนน้อยที่คิดวิธีพับกระดาษของตนขึ้น หลังจากได้เห็นรูปแบบพับกระดาษของชาติอื่นก็คิดว่าน่าจะมีแบบของไทยบ้าง วิธีของลายครามที่ฝึกฝนและพัฒนาตั้งแต่อายุยังน้อยในหนังสือนี้จึงปรากฏ ให้เห็นว่า นักพับกระดาษมีวิธีซับซ้อนจนกระดาษแผ่นเดียวกลายเป็นสิ่งประดับที่ ดูงดงามและใช้ประโยชน์ได้ด้วย ผลงานนี้ผู้เขียนได้ประดิษฐ์และรวบรวมตั้งแต่ อายุเก้าขวบเรื่อยมา หนังสือเล่มนี้แสดงให้เห็นว่า เราอาจสนับสนุนเด็กของเราให้เก่งได้ด้วย
ค�าน�าส�านักพิมพ์ การพับกระดาษเป็นของเล่นของเด็กและส�าหรับผู้ใหญ่ก็ได้ ท�าให้การพับกระดาษ เป็นศิลปะอย่างหนึ่งของมนุษย์ในเวลาต่อมา เราอาจเห็นการพับกระดาษเป็นเพียงของเล่นและศิลปะ แต่พิจารณาให้ ลึกซึ้งไปอีก ขณะที่เราพับกระดาษจ� า ต้องมีสมาธิ สายตาจดจ้อง ต้องประณีต ละเอียดอ่อน เพราะหากผิดไปแม้เพียงมิลลิเมตรก็ไม่สมบูรณ์ แท้จริงแล้ว การฝึกพับกระดาษเริ่มต้นตั้งแต่ฝึกคณิตศาสตร์ วิชาเรขาคณิต เป็นพื้นฐาน มีมุมต่างๆ และเส้นตรงเส้นทแยง เป็นต้น ขณะเดียวกันก็มีเลขคณิต เข้ามาเกี่ยวข้อง เศษส่วนที่ปรากฏอยู่ในการพับแต่ละครั้ง แม้แต่แบ่งกระดาษ ก็มีความสัมพันธ์กัน
วิธีง่ายๆ เพียงให้เขาแสดงออกในสมุดไม่มีเส้นบรรทัดเล่มเล็กๆ ส�ำนักพิมพ์ผีเสื้อเด็กๆ ธันวาคม ๒๕๖๕ ๗
‘ลายคราม’
หนังสือเล่มนี้เกิดจากการน� เพื่อให้เข้าใจง่ายขึ้น เริ่มจากแบบง่ายก่อนาแบบพับมาดัดแปลง และคิดต่อจากแบบพับที่มีอยู่
า กระดาษมาเทียบตามขั้นตอนในหนังสือได้ นอกจากแบบพับในหนังสือแล้ว ผู้อ่านยังอาจจะพับตามจินตนาการได้ตามใจชอบ หนังสือนี้ เกิดจากแรงผลักดันของพ่อ แม่ และอาเปิ้ลที่ช่วยส่งเสริม และสนับสนุนในสิ่งที่ผมชอบ ขอขอบคุณอาจารย์และทีมงานผีเสื้อเด็กๆ ที่ มองเห็นความชื่นชอบการพับกระดาษของผม และให้โอกาสในการจัดท�าหนังสือ เล่มนี้ จนเป็นผลส�าเร็จ ขอขอบพระคุณป้าปุ๋ย และน้าพลอยที่ท� า ให้ผมรู้จักกับอาจารย์มกุฏ ท� า ให้ ได้รับโอกาสดีๆ เช่นนี้ ธันวาคม ๒๕๖๕ ๙
ค�าน�าผู้เขียน
แล้วจึงค่อยๆ ยากขึ้น ผู้อ่านน�
ดาว ๒๕ กังหัน ๒๙ ดอกไม้ ๓๓ เครื่องบิน ๓๗ ชาม ๔๑ ไปรษณีย์ ๔๕ ก�าไลข้อมือ ๔๙ ๕๓ สมุด ๕๗ กระบะ ๖๑ แมวอ้วน ๖๕ กล่องกระดาษสี่เหลี่ยม ๖๙ ซอง ๗๓ แร็กคูน ๗๗ กระเป๋าสตางค์ ส า ร บั ญ การพับฐานว่าว ๑๗ การพับฐานดอกบัว ๑๘ การพับฐานปลา ๒๐ การพับฐานลูกบอล ๒๑ ๒๒ การพับฐานสี่เหลี่ยม ๒๓ การพับฐานนก ๒๔ การพับฐานกบ พับกระดำษ ระดับง่ำย - ระดับกลำง การพับ ฐาน 11
ปลาตะเพียน ๘๑ กล่อง ๘๕ ช้าง ๘๙ มุม ๙๓ แจกันดอกไม้ ๙๗ ๑๐๑ ถ้วย ๑๐๕ ถ้วยชากระดาษ ๑๑๑ เรือ ๑๑๕ หมาจิ้งจอก ผีเสื้อ ๑๑๙ มหิงสา ๑๒๓ ไก่ฟ้า ๑๒๙ สุนัขบางแก้ว ๑๓๓ ปลากัด ๑๓๙ แมววิเชียรมาศ ๑๔๓ แมงกุดจี่ ๑๔๗ ผีเสื้อกลางคืน ๑๕๓ ๑๕๙ ไก่แจ้ ๑๖๓ ค้างคาวคุณกิตติ ๑๖๙ ช้างเผือก ๑๗๕ นกหัวโตมลายู ๑๘๓ หนู ๑๘๗ ดอกรัก ๑๙๑ มะลิ พับกระดำษ ระดับยำก 1๒
สัญลักษณ์การพับกระดาษ พับแบบหุบเขา พับแบบภูเขา พับกระดาษไปด้านหน้า พับแล้วคลี่ออก ให้เป็นรอยพับ กลับหลัง หมุน พับแล้ว ยุบลงไป พับกระดาษไปด้านหลัง ขยายใหญ่ 13
ก า ร พั บ ฐ า น การพับฐานว่าว การพับฐานดอกบัว การพับฐานปลา การพับฐานลูกบอล การพับฐานสี่เหลี่ยม การพับฐานนก การพับฐานกบ 1๕
การพับฐานว่าว 1๗
การพับฐานดอกบัว แบบที่ ๑ 1๘
แบบที่ ๒ ท �า ตามขั้นตอน 2 แล้วกางออก 1๙
การพับฐานปลา เริ่มด้วยการพับฐานว่าว ๒๐
๒1
การพับฐานลูกบอล
๒๒
การพับฐานสี่เหลี่ยม
การพับฐานนก เริ่มต้นด้วยการพับฐานสี่เหลี่ยม ท �า ตามขั้นตอน 1 - 2 ๒3
๒๔ ท �า ตามขั้นตอน 2 - 5 จนครบทุกด้าน
การพับฐานกบ
วิถีชีวิต และอารยธรรม เช่น กลุ่มดาวหมีใหญ่ กลุ่มดาวจระเข้ ผู้คนยังใช้ประโยชน์จาก กลุ่มดาว โดยใช้เป็นเครื่องมือบอกเวลาเปลี่ยนผันฤดูกาล เป็นเข็มทิศน�าทาง
ให้ความปรารถนาจะสัมผัสดวงดาวแสนไกลได้เป็นจริง แสดงให้เห็น
ด า ว ดวงเล็กๆ มีแสงในท้องฟ้าเวลามืด นอกจากดวงจันทร์ ดาวก็เป็นเทหวัตถุที่มีบทบาทส�าคัญ ต่อมนุษย์มาแต่โบราณ เกี่ยวข้องกับศาสตร์แขนงต่างๆ เช่น โหราศาสตร์ วิทยาศาสตร์ และศาสตร์การเดินเรือ ดาว มีชื่อเรียกตามต� า แหน่งที่ปรากฏ แบ่งได้ทั้ง ดาวฤกษ์ เป็นกลุ่มก้อนของแก๊ส ที่เผาผลาญมวลออกมาเป็นแสงสว่างและความร้อน เช่น ดวงอาทิตย์ ดาวฤกษ์ที่อยู่ใกล้ โลกมากที่สุด ดาวฤกษ์ดูเหมือนว่าหยุดนิ่ง แต่แท้จริงแล้วเคลื่อนที่ตามวงโคจรของตัวเอง และด้วยระยะทางของดาวฤกษ์ซึ่งห่างไกล จึงดูเหมือนว่าไม่เคลื่อนที่ ด้วยเหตุนี้
จึงจัดกลุ่มให้ดาวฤกษ์ โดยเรียกว่า
คนโบราณ
‘กลุ่มดาว’ จินตนาการเป็นรูปต่างๆ ตามความเชื่อ
และสร้างสรรค์ เรื่องเล่าจนกลายเป็นต�านาน และเรื่องส�าหรับเด็กต่างๆ เช่น เรื่องดาวลูกไก่ ดาวที่พับด้วยกระดาษนี้ เกิดจากการพับเบื้องต้นขึ้นเป็นรูปแฉกแทนดาวทรงกลม ด้วยต้องการท�
๒๕
า
ถึงการท� า ตามความฝันให้ส� า เร็จ ดาวนี้ใช้เป็นฐานวาง น� า รูป โพสต์อิท หรือกระดาษโน้ต เสียบตรงกลางได้ ‘ระวิ อนันตประยูร’
๒๖
เด็กพับกระดาษไทย
พับแบบหุบเขา และภูเขาตามภาพ ยุบลง ตามแนวพับภูเขา ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๒๗
ที่ ๒๐ กังหันลมเริ่มแพร่หลายในทวีปอเมริกาเหนือ กังหันหลายล้าน ตัวติดตั้งในสหรัฐอเมริกา แต่ภายหลังสงครามโลกครั้งที่หนึ่ง จ�านวนกังหันลมกลับลดลง
นอกจากกังหันลม มีกังหันอีก ๓ ประเภท คือ กังหันน�้า กังหันไอน�้า และกังหันแก๊ส
กั ง หั น ชาวเปอร์เซียโบราณเริ่มคิดประดิษฐ์กังหันขึ้น ในศตวรรษ ที่ ๗ ใช้วัสดุท้องถิ่น เป็น กังหันลมชนิดหลายใบ ต่างกับกังหันในปัจจุบัน และน� า มาใช้งานเกษตรกรรมครั้งแรก ราวศตวรรษ ที่ ๑๕ พัฒนาและปรับปรุงรูปแบบหลายครั้งตามจุดประสงค์การใช้งาน เช่น ฉุดน�้า บดข้าวโพด กระทั่งพัฒนาจนผลิตไฟฟ้าได้ในประเทศเดนมาร์ก เมื่อ ค.ศ. ๑๘๙๐ กังหัน หรือโบราณเรียก สีลม จะหมุนเมื่อมีลมพัดมาต้องที่ด้านหน้า ใช้พลัง จากแรงหมุนนั้นช่วยในการผลิตกระแสไฟฟ้า น� า ความสว่างและความก้าวหน้ามาสู่ชีวิต ของมนุษย์ ต้นศตวรรษ
อย่างรวดเร็ว เนื่องจากพลังงานไฟฟ้าเริ่มแพร่หลาย ปัจจุบัน กังหันลมถูกน� า มาติดตั้งใหม่อีกครั้งในฐานะแหล่งพลังงานทางเลือกและ ยังเป็นแหล่งพลังงานสะอาด เพราะราคาพลังงานไฟฟ้าแพงขึ้น และเชื้อเพลิงฟอสซิล มีปริมาณจ� า กัด แต่เดิมไม่มีการติดตั้งกังหันลมในประเทศไทย จนกระทั่ง พ.ศ. ๒๕๒๖ การไฟฟ้าฝ่ายผลิตได้ติดตั้งกังหันลมเพื่อผลิตไฟฟ้าตัวแรกขึ้นบริเวณแหลมพรหมเทพ จังหวัดภูเก็ต กังหันลมตัวนี้ใช้ผลิตไฟฟ้าได้จนถึงปัจจุบัน
กังหันกระดาษนี้หมุนไม่ได้ แต่ใช้ประโยชน์ได้โดยน� า รูปภาพส� า คัญ นามบัตร หรือ บัตรอวยพรมาใส่ในแนวทแยง หรือคว�่ า ลงเพื่อวางสิ่งของเบาๆ ให้สิ่งของทรงคุณค่า เหล่านี้น�าความสว่างมาสู่จิตใจ เหมือนที่กังหันน�าไฟฟ้าและความสว่างมาให้ ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๒๙
3๐ เด็กพับกระดาษไทย
พับแบบหุบเขา และภูเขาตามภาพ
31
‘ระวิ อนันตประยูร’
เกสรตัวใดตัวหนึ่ง เช่น ดอกฟักทอง ดอกหน้าวัว ดอกไม้บางชนิดจะกลายเป็นพืชผล เรียกว่า ไม้ผล เช่น ดอกมะม่วง ดอกมะยม ส่วนดอกไม้เพื่อความสวยงาม เรียกว่า ไม้ดอกไม้ประดับ แบ่งได้หลายประเภท เช่น แบ่งตามลักษณะเนื้อไม้ ได้แก่ ไม้เนื้ออ่อน
หรือจะแบ่งตามรูปทรงของไม้ ได้แก่ ไม้ดอกเลื้อย ล�าต้นเป็นเถาเลื้อย เช่น เล็บมือนาง พวงแสดไม้ดอกพุ่ม มีทรงพุ่ม ปลูกประดับตามขอบถนน เช่น เข็ม ชบา พู่ระหง พุดซ้อน ไม้ยืนต้น คือไม้ล�าต้นเดี่ยว ส่วนมากอายุยืน เช่น ทองกวาว ราชพฤกษ์
คนใช้ดอกไม้เพื่อตกแต่ง ดอกไม้เป็นสัญลักษณ์แทนหลายสิ่ง เช่น ความรัก ความ สงบ ศาสนา ใช้ในทางการแพทย์เป็นยารักษาโรค เป็นอาหารได้ แต่ดอกไม้บางชนิดมีพิษ ดอกไม้พบเห็นได้ทั่วไป ตั้งแต่ขอบทางเท้า ข้างบ้านเรือน กลางป่าใหญ่ ริมคูน�้
มุม ก็เป็นอย่างอื่นได้ ขนมหรือของชิ้นเล็กที่ไม่มีภาชนะใส่อาจน�
ด อ ก ไ ม้ ดอกไม้ คือ สิ่งส� า คัญในการขยายพันธุ์ของพืช เป็นส่วนที่พัฒนาจากกิ่งและใบ ดอกไม้ หลายชนิดมีหนาม และกลิ่นดึงดูดแมลงช่วยผสมเกสร ส่วนส�าคัญ ๔ ส่วน คือ กลีบเลี้ยง กลีบดอก เกสรตัวผู้ เกสรตัวเมีย ดอกไม้แบ่งได้ตามเพศ ดอกสมบูรณ์เพศ คือดอกที่มี เกสรครบทั้งตัวผู้และตัวเมีย เช่น เฟื่องฟ้า อัญชัน และดอกไม่สมบูรณ์เพศ
คือดอกที่ขาด
และไม้เนื้อแข็ง
ตะแบก ประดู่ และไม้ดอกประเภทหัว คือพันธุ์ไม้ที่มีล�า ต้นอยู่ในดิน ลักษณะเป็นหัว เช่น ซ่อนกลิ่น สี่ทิศ และบัวดิน
า ดอกไม้กระดาษนี้ หากมองจากด้านบนก็เหมือนดอกไม้จริง แต่ถ้ามองอีกหลายๆ
า มาใส่ในดอกไม้กระดาษ นี้ได้ เมื่อหยิบใช้หรือรับประทานก็ให้ระลึกถึงคุณค่าของดอกไม้ไปพร้อมกัน อาจน�ากระดาษ ‘ระวิ อนันตประยูร’ 33
3๔
เด็กพับกระดาษไทย
ยุบลงตามแนวพับภูเขา
‘ระวิ อนันตประยูร’ 3๕
เครื่องบินกระดาษนี้ไม่เหมือนล� า จริง แต่เป็นตัวแทนเครื่องบินกระดาษของเด็กๆ แม้เปลี่ยนโลกไม่ได้แต่แปลงและถ่ายทอดจินตนาการวัยเด็กออกมาพัฒนาไปถึง สิ่งอื่นที่ยิ่งใหญ่ได้เช่นกัน มุมของรูปแบบนี้น�าไปใส่ตรงมุมกระดาษหนังสือหรือปกหนังสือได้
เ ค รื่ อ ง บิ น มนุษย์ปรารถนาจะบินเหมือนนกมานับพันปี แม้ไม่ได้มีปีกเหมือนนก มนุษย์ใช้ความรู้ ความสามารถคิดสร้างและพัฒนาการบินมาตั้งแต่ศตวรรษ ที่ ๑๑ จนสองพี่น้องตระกูลไรต์ ได้ประดิษฐ์เครื่องบินและบินขึ้นส� า เร็จ เมื่อวันที่ ๑๗ ธันวาคม ค.ศ. ๑๙๐๓ หลังจาก ได้ค้นคว้าและทดลองอย่างหนัก ทดสอบและล้มเหลวครั้งแล้วครั้งเล่า พบอุปสรรคทั้ง ด้านผู้คน ค� า วิจารณ์ และความช� า นาญ เครื่องบินล� า แรกมีปีก ๒ ชั้น ล� า ตัวเครื่องบิน มีแต่โครง ลอยอยู่บนอากาศได้นานถึง ๕๙ วินาที นับว่าเป็นนวัตกรรมที่เปลี่ยนโฉมหน้า
จนไม่เหลือ เค้าเดิมของปู่ทวดจาก ปี
เครื่องบินทดสอบส� า หรับการศึกษาค้นคว้า ธุรกิจเครื่องบินพาณิชย์ส� า หรับการคมนาคม เครื่องบินรบในกองทัพอากาศ จนถึงยานบินอวกาศ เครื่องบินเข้ามาในประเทศสยามครั้งแรก ในต้นสมัยรัชกาล ที่ ๖ เมื่อวันที่ ๒ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๔๕๔ นักบินชาวเบลเยี่ยมได้สาธิตการบินถวายพระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ณ สนามม้าสระปทุม (ราชกรีฑาสโมสร ปทุมวัน) ปัจจุบัน ประเทศไทยมีสายการบินประจ�าชาติแม้ผลิตเครื่องบินเองไม่ได้ แต่ก็ใช้งานการบินมาก
‘ระวิ อนันตประยูร’ 3๗
การเดินทางของมนุษย์ ปัจจุบัน เครื่องบินเป็นยานยนต์ล�้ า สมัยที่ถูกพัฒนาอย่างก้าวกระโดด
๑๙๐๓ พัฒนาต่อมาจนใช้ประโยชน์หลากหลายสาขา เช่น
3๘
เด็กพับกระดาษไทย
3๙
‘ระวิ อนันตประยูร’
ย้อนจุดก� า เนิดไปราว ๑๐,๐๐๐ ปี ชามพบครั้งแรกในจีนและแพร่หลายในโลก
สมัยสุโขทัย ประเทศไทยก็มีชามเป็นที่เลื่องลือโด่งดัง เรียกว่า เครื่องสังคโลก เป็น เครื่องปั้นดินเผารูปภาชนะเครื่องใช้ต่างๆ รวมถึงตุ๊กตารูปคน สัตว์ และพระพุทธรูป เป็นเครื่องปั้นดินเผาเคลือบเนื้อละเอียด ลวดลายงานฝีมือวาดอย่างประณีต บอกเล่า เรื่องราวความเจริญรุ่งเรืองทางประวัติศาสตร์ของอาณาจักรสุโขทัย ปรากฏแสดงใน
ชามกระดาษนี้ใช้เป็นภาชนะใส่ขนมของแห้งได้ ขยายขนาดกระดาษเพื่อเพิ่ม
กันน�้า เพื่อใส่ของเปียกหมาด และเพิ่มประโยชน์
ก็ได้ ใช้ชามกระดาษเติมความแปลกใหม่ให้สิ่งของธรรมดา แล้วให้สิ่งของ
ช า
ม ชาม เป็นภาชนะก้นลึกขนาดใหญ่กว่าถ้วย มักใส่อาหารที่เป็นน�้า เช่น แกง หรือก๋วยเตี๋ยว ต่างกับถ้วย เพราะถ้วยขนาดเล็กกว่าชามแต่ก้นลึกเช่นกัน ถ้วยใช้ใส่น�้าจิ้มน�้าพริก
ตะวันออก เป็นเครื่องปั้นดินเผา บ้างก็สลักหินขึ้นรูปและขัดเงาให้เป็นชาม ต่อมาใช้โลหะ เหล็ก ส� า ริด เงิน และทอง ท� า ชามอย่างแพร่หลาย ภายนอกของชามแข็ง มันวาว แต่ เปราะบาง เป็นผลงานประดิษฐ์ของมนุษย์และมีวิวัฒนาการหลากหลายตามชนชาติ เชื้อชาติ ไม่เพียงเป็นเครื่องอุปโภคอันจ� า เป็น แต่ยังนับเป็นสิ่งประดิษฐ์ทางศิลปะด้วย ในเวลานับพันนับหมื่นปีหลังจากเกิดวัตถุชิ้นนั้น
พิพิธภัณฑสถานส�าคัญๆ
จึงมีการศึกษาค้นคว้าย้อนหลัง
ขนาดของชาม หรือเปลี่ยนเป็นกระดาษมัน
ใช้สอยต่างๆ
หรืออาหารธรรมดาเหล่านั้นเติมสีสรรพ์แก่ชีวิตผู้อ่านต่อไปอีกทอดหนึ่ง ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๔1
๔๒
เด็กพับกระดาษไทย
พับแบบหุบเขา และภูเขาตามภาพ ท� า เหมือนกันอีก 3 มุม คลี่ออก ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๔3
และจัดส่งได้เร็วขึ้น แรกเริ่มเป็นเพียงตู้โลหะทาสี แต่ก็เป็นจุดเริ่มต้นของการส่งความส�าคัญ ผ่านตัวอักษรในจดหมาย หรือไปรษณียบัตรเดินทางไปตามระยะทาง เชื่อมโยงผู้คนจาก
หลากสถานที่เข้าด้วยกัน ปัจจุบัน กิจการไปรษณีย์ไทยมิได้ผูกขาดเพียงหน่วยงานราชการเช่นยุคเริ่มต้น แต่แปลงเป็นองค์กรรัฐวิสาหกิจ คือ บริษัทไปรษณีย์ไทย แทนที่จะเป็นกรมไปรษณีย์ และ เปิดโอกาสให้บริษัทต่างชาติเข้ามาแข่งขันการบริการเป็นอันมาก กิจการไปรษณีย์ไทย
ไ ป ร ษ ณี ย์ ตู้รูปร่างคล้ายตึกสูงสีสดมีหลังคาครอบ ตั้งอยู่เป็นระยะตามริมทางและสถานที่ส� า คัญ มีทั้งแบบติดผนังและแบบตั้งพื้น ปรากฏครั้งแรกใน ค.ศ. ๑๘๕๕ ที่ประเทศอังกฤษ
เช่น เครือจักรภพอังกฤษใช้สีแดงและด�า ฝรั่งเศสใช้สีเหลือง ส่วนรัสเซียใช้สีน�้าเงิน ไปรษณีย์ไทยเริ่มในสมัยรัชกาล ที่ ๕ กรมไปรษณีย์เปิดบริการครั้งแรก พ.ศ. ๒๔๒๖ ตู้ไปรษณีย์ไทยมีสีแดงและด� า เพราะได้รับอิทธิพลจากอังกฤษ ระยะแรกไปรษณีย์ไทย ครอบคลุมเฉพาะในกรุงเทพฯ เริ่มขยายไปต่างจังหวัดใน พ.ศ. ๒๔๒๘ เหนือช่อง ใส่จดหมายบนตู้เขียนก� า กับว่า ‘กรุงเทพฯ’ และ
ด้านหน้ามีช่องให้สอดพัสดุและซองจดหมาย ตู้ไปรษณีย์ของแต่ละประเทศใช้สีต่างกัน
‘ที่อื่น’ เพื่อสะดวกในการแยกจดหมาย
มีรายได้มากถึงหมื่นล้านบาท แต่เมื่อ พ.ศ. ๒๕๖๔ ปรากฏว่า บริษัทไปรษณีย์ไทยขาดทุน เป็นผลจากการแข่งขันกับบริษัทต่างชาติ และราคาน�้ามันสูงขึ้น ไปรษณีย์กระดาษหลังนี้ใส่ของชิ้นเล็ก เช่น คลิปหนีบกระดาษ หรือรูปที่มีขนาด ใกล้เคียงกับตู้ ผู้อ่านดัดแปลงขนาดกระดาษตามความเหมาะสมของรูปที่จะน� า มาใส่ได้ ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๔๕
๔๖
เด็กพับกระดาษไทย
กางออกทั้ง 4 ด้าน ท� า ซ�้ า ขั้นตอน 6 อีกด้าน ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๔๗
นิยมใส่เพื่อความสวยงามและความเชื่อทางไสยศาสตร์และโหราศาสตร์ เช่น ก�าไลหินมงคล ท� า จากหินหลากชนิด แต่ละชนิดเชื่อว่าให้โชคต่างกัน เช่น หินลาพิส หินแปรสีน�้
ก� า ไ ล ข้ อ มื อ เครื่องประดับข้อมือ สะท้อนให้เห็นถึงสถานะทางสังคมและค่านิยมของคนในแต่ละยุค ก� า ไลข้อมือเป็นที่นิยมมากในยุคก่อนประวัติศาสตร์ ทั้งชายและหญิง พบก� า ไลฝังรวม กับโครงกระดูกมนุษย์ ส่วนมากท� า จากวัสดุธรรมชาติ เช่น หิน เปลือกหอย งาช้าง แล้วจึงพัฒนาเปลี่ยนมาใช้โลหะหรือส� า ริดหลังจากมีความรู้ด้านโลหกรรม ภายหลัง จึงท� า จากแร่หรืออัญมณีมีค่า การสวมก�าไลสมัยก่อนเพื่อบ่งบอกฐานะ และแสดงความร�่ารวยของผู้สวม ปัจจุบัน
าเงินเข้ม ให้ความมั่งคั่งและโชคลาภ ก�าไลข้อมือยังปรากฏในอารยธรรมอินเดีย เรียกว่า ‘ชูดี’ ผู้หญิงอินเดียใส่เพื่อบ่งบอก สถานภาพสมรส ท� า จากวัสดุหลายชนิด เช่น แก้ว ทอง แต่ละสีให้ความหมายต่างกัน เช่น สีเขียวเป็นสัญลักษณ์ของความปลอดภัยและโชค เมื่อสามีเสียชีวิต หญิงชาวอินเดีย ต้องหักก� า ไลทิ้งเพื่อไว้ทุกข์ ก� า ไลปรากฏเป็นส่วนหนึ่งในประวัติศาสตร์ไทยหลายครั้ง เช่น เมื่อครั้งเจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ พระสนมเอกในรัชกาล ที่ ๕ เข้าถวายตัว ก็ได้ รับพระราชทานก� า ไลทองค� า จึงเห็นได้ว่ามีประวัติศาสตร์และเรื่องราวน่าสนใจแฝงอยู่ ในเครื่องประดับชิ้นเล็กเช่นนี้มากมาย ก� า ไลนี้พับด้วยกระดาษ ๒ แผ่น ใช้เป็นก� า ไลหรือปลอกรอบแก้วกันเย็น ร้อน อาจน�ากระดาษมาม้วนแล้วน�าก�าไลมารัดหรือใช้เป็นที่ครอบ หรือปลอกหุ้มกระติกก็ได้ ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๔๙
๕๐
เด็กพับกระดาษไทย
พับแบบหุบเขา และภูเขาตามภาพ ท� า แบบนี้ 2 ชิ้น สอดชิ้นที่ 2 เข้าด้านขวา น� า ส่วนหัวของชิ้นงานแรก สอดเข้าที่ปลายชิ้นงานที่ 2 ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๕1
แพร่หลาย จนค่อยๆ เลือนหายไปหลังจากการพิมพ์แบบตะวันตกเข้ามาในต้นรัตนโกสินทร์
า จากเปลือกไม้ เช่น ต้นข่อย เรียกว่า สมุดข่อย ท� า จากเปลือกต้นสา เรียกว่า สมุดกระดาษสา สมุดไทยเป็นกระดาษแผ่นยาวแผ่นเดียว พับทบกลับไปมา ไม่เย็บเล่ม รูปทรงสี่เหลี่ยมผืนผ้าตามขวาง เปิดจากตัวผู้อ่านออกไป ไม่เปิดจากขวาไปซ้ายเหมือน
ส มุ ด การจดบันทึกมีบทบาทส� า คัญในชีวิตมนุษย์มาแต่โบราณ ก่อนรู้จักกระดาษ มนุษย์ พยายามหาวัสดุผิวเรียบเพื่อใช้บันทึก เช่น ดินเหนียวปั้นเป็นแผ่นเรียบ ใบไม้ กระดูกสัตว์ งาช้าง หิน โลหะ ฯลฯ แต่วัสดุบันทึกยุคแรกเก็บรักษายากและเคลื่อนย้ายล�า บาก จึงคิด ผลิตกระดาษ ตามด้วยสมุด กระดาษที่น� า มาเย็บเล่มมีประโยชน์ตามจุดประสงค์ เช่น สมุดจดงาน สมุดบันทึก สมุดฉีก สมุดภาพ เป็นต้น แต่ส� า คัญคือ ใช้เขียนความคิดที่ กระจัดกระจายให้อยู่ในที่เดียวกัน ช่วยให้เริ่มต้นและพัฒนาทักษะด้านอื่นๆ ต่อไปได้ดี ประเทศไทยมีสมุดในรูปแบบที่ไม่เหมือนใคร เรียกว่า ‘สมุดไทย’ ในอดีตใช้กัน
สมุดฝรั่ง มี ๒ สี คือ สมุดไทยด� า และสมุดไทยขาว มีประมาณ ๓๐-๕๐ ทบ มักใช้บันทึกความรู้ เรื่องทางศาสนา เช่น ไตรภูมิชาดก พงศาวดาร ต� า รา หรือวรรณคดี เมื่อสมุดไทยเสื่อมความนิยมก็กลายเป็นเอกสารโบราณให้คนรุ่นหลังได้ศึกษาวิถีชีวิต ขนบธรรมเนียม ศิลปะ และวัฒนธรรมไทย สมุดนี้ เมื่อพับแล้วน� า ไปตกแต่งได้ แม้จดอักษรไม่ได้ก็ใช้บันทึกความคิดลงไปได้ ด้วยวิธีอื่นๆ แต่ถ้ามีกระดาษใหญ่พอก็ใช้เป็นสมุดจด หรือสมุดบันทึกได้เช่นกัน ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๕3
สมุดไทยท�
๕๔
เด็กพับกระดาษไทย
คลี่ออก พับแบบหุบเขา และภูเขาตามภาพ ‘ระวิ อนันตประยูร’ ๕๕
เ กี่ ย ว กั บ เด็กพับกระดาษไทย ระวิ อนันตประยูร หรือ ‘ลายคราม’ เรียนชั้นปฐมวัยที่โรงเรียนจิตตเมตต์ ชั้นประถมที่โรงเรียนวรรณสว่างจิต มัธยมต้น-ปลาย ที่โรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัย ศรีนครินทรวิโรฒ ประสานมิตร (ฝ่ายมัธยม) ‘ลายคราม’ ชื่นชอบการพับกระดาษตั้งแต่ยังเด็ก และอยู่ในสภาพแวดล้อม ที่ส่งเสริมให้เรียนรู้อย่างสนุกสนาน ประกอบกับเกิดในครอบครัวไทยเชื้อสายจีน นิยมให้ลูกหลานพับกระดาษเพื่อไหว้บรรพบุรุษ การอ่านและการเขียนภาพ ของลายครามจาก ๒ มิติ แล้วแปลงเป็น ๓ มิติ ค่อยๆ เริ่มพัฒนา และโดดเด่นขึ้น เป็นล� า ดับ เช่นเดียวกันกับการพับกระดาษซึ่งน� า พื้นฐานเดิมที่มีอยู่ แล้วพัฒนา เป็นแบบกระดาษที่ตนชื่นชอบ ผลงานของลายคราม มีดังนี้ 1๙๗
พ.ศ. ๒๕๕๙ • ออกรายการทีวี กระบี่มือหนึ่ง ‘เด็ก ๙ ขวบ นักพับกระดาษ’ • พับกระดาษรูปพระพักตร์ ในหลวงรัชกาล ที่ ๙ จ� า นวน ๙ รูป เพื่อน� า รายได้ ทั้งหมดเข้ามูลนิธิชัยพัฒนา • งานพับกระดาษรูปพระพักตร์ ในหลวงรัชกาล ที่ ๙ ได้รับเลือกให้ตีพิมพ์ในหนังสือ อนุรักษ์ และ Esquire พ.ศ. ๒๕๖๑ • ออกรายการทีวี คิดส์เปลี่ยนโลก ‘เจ้าหนูนักพับกระดาษ’, ซุปเปอร์หม�่า, Weekend Life Kids ‘น้องลายคราม หนุ่มน้อยนักพับกระดาษ’
• แสดงผลงานพับกระดาษเพื่อต้อนรับแขกนานาชาติที่กรุงปารีส จัดโดย พิพิธภัณฑ์ วัฒนธรรมดอกไม้ • ได้รับเชิญให้สอนพับกระดาษแก่นักเรียนปฐมวัย โรงเรียนจิตตเมตต์ 1๙๘
• ได้รับรางวัลเกียรติบัตรจากโครงการ DMALT DRAWING MY Future
พ.ศ. ๒๕๖๔
• ได้รับเชิญสอนพับกระดาษ ออนไลน์ ในหัวข้อ Workshop for young architect
จัดโดย Center of Research and Design Innovation Services (CRDIS) คณะสถาปัตยกรรมและการออกแบบ มหาวิทยาลัยอัสสัมชัญ
พ.ศ. ๒๕๖๕
• ได้รับคัดเลือกให้แสดงงานพับกระดาษรูปพระพักตร์ ในหลวงรัชกาล
พ.ศ. ๒๕๖๒ • แสดงผลงานพับกระดาษ ต้อนรับบุคลากรทางด้าน Color Lab จากมหาวิทยาลัย Shibaura Institute of Technology ประเทศญี่ปุ่น • แสดงผลงานพับกระดาษเพื่อต้อนรับเอกอัครราชทูตจากสเปน ในงาน Lecture Series 2019 : CLOSE TO ASIA
ที่ ๙ ในงาน 50 FACEPORTRAIT ART จัดที่ CU ART4C ศิลปกรรมศาสตร์ จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลัย 1๙๙
เ ป็ น ก า ร ย า ก ที่ จ ะ บ อ ก ว่ า หนังสือของส� า นักพิมพ์ในครอบครัวของผีเสื้อ ดี อ ย่ า ง ไ ร ดี ม า ก แ ค่ ไ ห น สมควรซื้ออ่านและซื้อเก็บไว้เพียงใด แต่ถ้าท่านมีลูก หลาน เหลน ในภายหน้า ลูก หลาน เหลน ลื่อของท่าน จะระลึกถึงท่านด้วยส�านึกขอบพระคุณ หากพวกเขาได้อ่านหนังสือของส�านักพิมพ์นี้ ที่ท่านซื้อเก็บไว้เป็นสมบัติ เป็นมรดก เรามิได้ท�าหนังสือให้ท่านอ่านเพียงวันนี้ เดือนนี้ หรือปีนี้ แต่หวังจะให้อยู่เนิ่นนาน มิใช่ในชั่วเวลาสิบปี ยี่สิบปี หรือห้าสิบปี ทว่า อยากให้อยู่ถึงร้อยปีหรือกว่านั้น เหมือนวรรณกรรมและหนังสือดีๆ ทั้งหลาย ที่มักจะอยู่ในความทรงจ�าของผู้อ่าน สืบทอดต่อกันรุ่นแล้วรุ่นเล่า จดจ�ากันสืบไปมิรู้เลือน แม้เวลาจะผ่านไปนานเท่าใดก็ตาม หนังสือทุกเล่มของส�านักพิมพ์นี้ก็เช่นกัน ด้วยเราเชื่อมั่นประการหนึ่งว่า ก า ร ท� า ห นั ง สื อ ดี ก็ เ ส มื อ น ส ร้ า ง โ บ ส ถ์ วิ ห า ร ๒๐๕
หนังสือนี้พิมพ์ด้วยกระดาษปอนด์ผสมสี มีคุณสมบัติดูดซับแสง ปริมาณการสะท้อนแสงน้อย เพื่อมิให้เกิดผลร้ายต่อสายตาของผู้อ่าน อย่างไรก็ตาม ไม่ควรอ่านหนังสือกลางแสงจ้า ไม่ควรอ่านหนังสือใต้แสงแดดจัด และในสถานที่ซึ่งมีแสงสว่างไม่เพียงพอ ไม่อ่านหนังสือขณะลมพัดแรง เพื่อป้องกันดวงตาและถนอมสายตา หนังสือนี้เข้าเล่มด้วยระบบเย็บกี่ ทั้งปกอ่อนและปกแข็ง เพื่อให้รูปเล่มแข็งแรงมั่นคง ไม่หลุดเป็นแผ่นๆ ตลอดระยะเวลายาวนาน ไม่ต�่ากว่า 1๐๐ปี หากหนังสือเล่มนี้มีหน้ากระดาษหลุดจากเล่มเป็นแผ่นเดี่ยวๆ เนื่องจากมิได้เย็บกี่ (ร้อยเส้นด้าย) โปรดส่งไปยังส�านักพิมพ์ผีเสื้อ นอกจากจะได้รับเล่มใหม่โดยไม่ต้องเสียค่าส่งแล้ว ส�านักพิมพ์ผีเสื้อยินดีมอบหนังสือเล่มอื่นๆ ให้อีก 1๐ เล่ม ในกรณีที่หนังสือเล่มใดไม่ได้มาตรฐานของส�านักพิมพ์ อาทิ หน้ากระดาษสลับกัน เลขหน้าสับสน หน้าขาดหาย ส�านักพิมพ์ผีเสื้อยินดีรับผิดชอบ เปลี่ยนใหม่ให้ ขอให้ส่งไปเปลี่ยนที่ส�านักพิมพ์ผีเสื้อ ส�านักพิมพ์จะมอบของตอบแทนให้พร้อมกับหนังสือใหม่ด้วย เพื่อขออภัย และขอบคุณ ๒๐๖
ส�านักพิมพ์ในครอบครัวผีเสื้อ แหล่งรวมของส�านักพิมพ์ที่ผลิตหนังสือ ส�านักพิมพ์ผีเสื้อ ส�านักพิมพ์ภารตะ ส�านักพิมพ์ผีเสื้อญี่ปุ่น ส�านักพิมพ์ผีเสื้อลาว ส�านักพิมพ์ผีเสื้ออังกฤษ ส�านักพิมพ์ผีเสื้อฝรั่งเศส ส�านักพิมพ์ผีเสื้ออิตาลี ส�านักพิมพ์ผีเสื้อสเปน ส�านักพิมพ์หนังสือดีของผีเสื้อ ส�านักพิมพ์ผีเสื้อเด็กๆ ส�านักพิมพ์เหล่านี้เป็นเครื่องหมายการพิมพ์ ของบริษัท ส�านักพิมพ์ผีเสื้อ จ�ากัด จัดพิมพ์หนังสืออย่างประณีต ทั้งรูปแบบและเนื้อหา งานบรรณาธิการ และวิธีการผลิตทุกขั้นตอน คุณภาพทัดเทียมหนังสือที่พิมพ์จากต่างประเทศ หรืออาจจะดีกว่าในบางกรณี แต่จ�าหน่ายในราคาถูกที่สุดส�าหรับคุณภาพระดับนี้ หนังสือแต่ละเล่มจะมีอายุทนนานหลายสิบปี หรืออาจจะอยู่ได้ถึงร้อยปีโดยไม่หลุดเป็นแผ่นๆ ถ้าเก็บรักษาในสภาพอากาศดี เรามิได้ปรารถนาความร�่ารวยจากการท�าหนังสือขาย นอกจากหวังฝากผลงานไว้ให้นักอ่านที่รักหนังสือ และมี ‘รสนิยม’ ในหนังสือท�านองเดียวกัน เราจึงผลิตหนังสือทุกเล่มอย่างทุ่มเท ด้วยชีวิต จิตใจ และวิญญาณ เข้าชมเว็บไซต์ เพื่อดูรายละเอียดเกี่ยวกับส�านักพิมพ์ สนทนาวิสาสะ อ่านบทความ หรือส่งข่าวสารได้ที่ www.facebook.com/butterflybook www.facebook.com/bharatbookthai www.bflybook.com ๒๐๗
ด�าเนินงานเพื่อสนับสนุนวิชาหนังสือ ระบบหนังสือ และศึกษา ค้นคว้า วิจัย วิชาการด้านหนังสือ ทั้งรูปแบบและเนื้อหา รวมทั้งเพื่อสนับสนุน การอ่าน ระบบหนังสือสาธารณะ และระบบหนังสือหมุนเวียน สอบถามรายละเอียดเพิ่มเติม มูลนิธิวิชาหนังสือ ๑๗๗/๘ ซอยพร้อมพงษ์ ถนนสุขุมวิท ๓๙ แขวงคลองตันเหนือ เขตวัฒนา กรุงเทพฯ ๑๐๑๑๐ โทรศัพท์ ๐๒ ๒๖๑ ๖๓๓๐-๑ โทรสาร ๐๒ ๒๖๑ ๓๘๖๓ www.facebook.com/thaibooks.studies bookstudy.found@yahoo.com ๒๐๘
