BIBLIOTECA IES POETA AÑÓN-OUTES
1812. Francisco Añón Paz naceu o 9 de outubro na aldea de Boel en Outes (A Coruña). Os seus pais eran labregos acomodados. 1829. Con 17 anos comeza a estudar no Seminario de Santiago. 1837. Tras facer 5 anos de Teoloxía, inicia os estudos de Xurisprudencia. 1843. Obtén a Licenciatura en Xurisprudencia. 1845. Escribe unha das primeiras poesías escritas en galego no Rexurdimento: “Recordos de infancia. Égloga”. 1846. Marcha a Portugal por primeira vez. 1850. Viaxa por Francia e Italia como secretario dun inglés chamado Lord Shawford . 1853. Regresa a España establecéndose en Sevilla onde se dedica ó ensino de idiomas e fai colaboracións na prensa da época 1857. Añón atópase en Madrid onde escribe os poemas “A Lisboa” e “El borracho y el eco”. Combina a escritura de poemas co ensino do francés. 1861. Recibe un accésit nos Primeiros Xogos Florais de Galicia polo seu poema escrito en galego “A Galicia”. 1862.Tras este certame publícase o “Álbum de la caridad”, no que se recollen algúns dos seus poemas. 1866. Regresa a Portugal e continúa a escribir algúns poemas en castelán (“Mi querido Eduardo” e “En la inauguración de la estatua a Camoens”) 1868. De novo en España, volta a Madrid e logo a Galicia, onde permanecera algún tempo. Desta época son os seus poemas “A Mariña Barros a la edad de 8 anos” e “Boel”, inicio dun poema que envía ó seu sobriño-primo Diego Campos. 1869. Regresa definitivamente a Madrid, onde se constitúe a sociedade “La Fraternidad Galaico-Asturiana”, na que é nomeado vocal. Consegue un traballo no “Ministerio de Gracia y Justicia” 1872. Añón é nomeado “Auxiliar de Archivo”. 1873. Ascende ó cargo de Oficial 3ª do Archivo pero é cesado pouco despois. 1875. Fúndase a sociedade “La Galicia Literaria” da que é presidente. 1877. Francisco Añón apacece como autor da tradución incompleta da novela rusa “Los dos amigos” de Tourguenef. Neste mesmo ano escribe “Al Papa” e “A Galicia”. 1878. Escribe “A miña enfermedá”, posiblemente a súa última composición. Morre o 20 de abril en Madrid.
Fonte: Francisco Añón: Aproximación didáctica Pilar Sampedro- Santiago Nieto-Ramón Blanco. Ed. Toxosoutos 2005
EN GALEGO: A fantasma A leiteira Amor apresurado Ao meu querido amigo Jan Bautista Neira A Marisa Barros A meus primos E y P Ante a Torre de Hércules A Sabeliña Epigramas y brindis A Galicia Recordos de infancia O recordo Himno á agricultura Un-a carta anónima A miña enfermedá EN CASTELÁN Boél A mi destino A una mariposa Al amor conyugal Amores viejos El borracho y el eco Fábula La agonía Sobre la tumba de Blanca EN PORTUGUÉS Acróstico Décima Soneto
A FANTASMA Aló na alta noite Cando en silencio dorme o mundo enteiro Sen que en ningures nada mais se escoite Que o murmullar das augas dun regueiro Que atravesei lixeiro. Dirixía meus pasos a deshora A un cemiterio triste e pavoroso, Para apañar un óso, Segundo me tiña dito o noso cura, Que era o remedio para olvidar amores Dunha rapaza que o meu peito adora Naqueles arredores. A noite estaba escura Como boca de lobo; non se vía Nin a punta dun dedo, Todo era mudo, silencioso e quedo, Nin ruxir unha folla se sentía;... Cualquera, menos eu, tivera medo. Mais a pesar de ser tan alentado, Ó saltar o balado O corazón no peito me batía; O pelo se arrepía E nas pernas sentía algúns tremores. Para dentro entrei, por fin, e ás apalpadas Agarrándome ás hedras Que pegadas están, de medo, ás pedras, Tripando ortigas, malvas e fiuncho, Cheguei ata un corruncho. Botelle a pouta á unha caveira, —iAi! nunca Deus me dera! Apenas a chisquei, que gargalladas Infernais oín! . . . Logo un difunto Se me presenta diante De hábito branco e vagaroso andar. Comencei a rezar Pasiño un padre-nuestro; e na aquel punto Fixen un circo co meu pau de oliva, Que xa bendito (por se acaso), ía, E posto dentro del: - eu te requero De parte de…_ lle dixen tremelando. El con grave ademán e voz altiva Me interrumpeu: _Ah!, fuxe, temerario; Non toques nada!..._Si?; eu me retiro;_ E apertei contra o peito o escapulario Que é da Virxe do Carme.
-Pero aténdeme ben; has de esperarme No muíño de Añón _ Preciso fouce?_ -Non, miserable;… vaite!_ E deume un couce, Como nunca o levei na miña vida, Porque o defunto aquel gastaba zocos, E para despedida Inda me zorregou dous sopramocos. Non parece senón que polo aire Tiña chegado ó sinalado punto, E cátame o defunto Que xa ruxindo ven por entre o millo Parece que inda xa con máis donaire. Canto me marabillo Vendo de aquela pantasma a linda cara, Da lúa, que nacía, ó claro brillo! Ai, pecador de min! quen o pensara! Era a miña Mingucha en corpo e alma, Cunha saba cuberta, Que me estorbara de apañar o óso, Porque non acabase o amor noso. Pasmado me quedei coa boca aberta; Mais ela, que era experta, O pasmo me tirou cun doce bico E ríndose a valer, me dijxo: _”Chico, Xa estás ben castigado”._ Trocouse o medo en venturosa calma E entramos no muíño, que era tarde Para durmir aquela noite xuntos Pola mor dos difuntos. Dende aquela chuscada, Non me chamen covarde, Pois, sexa noite clara ou de tronada, Se paso ó pé do adro ou cemiterio, Rindo do vulgo a van credulidade, (Con perdón do Abade) Quixera ver pantasmas,_ falo serio;_ Pois maxinara inda Ser a miña adorada Mingas linda.
A LEITEIRA E esperta algún señor Érgome ao abrir do día. Inda alumea o luceiro, E en chegando a algún regueiro Bautizo con agua fría O leite do meu pucheiro,
Abrazando á compañeira Entre suspiros de amor, Pero grazas à leiteira Que entre seus brazos a estreite. Quen merca o leite?
Porque mellor aproveite Quen merca o leite?
Corro á vila sen parar Na cabeza posta a cesta,
Madrugueiros estudantes Acho ao pasar pola veiga, E detéñenme os tunantes Pedindo nata, manteiga,
Que relouco por comprar Un adrezo para a festa, Figa, rosario e pieite. Quen merca o leite?
E que sei eu... badanantes! Mal fogo de Deus os deite, Quen merca o leite?
Tamén hei comprar xabrón E unha cartilla de aceite.,. Mais , a i! dou un tropezón,
Cando entro pola vila Todos inda están na cama En doce calma tranquila, Quen do sono se espabila? Eu que vou chama que chama Ata que alguén se endereite. Quen merca o leite?
Adiós figa, adiós pieite; ¡Dios mío! que compaixón! ¡Adiós adrezo, adiós leite!!!
AMOR APRESURADO Soneto
Miráchesme, mireite, nos miramos; Sorriches, sorrín, os dous sorrimos; Nos nosos ollos nosa imaxe vimos: Ti nos meus, eu nos teus nos retratamos.
Desde entón de amor nos abrasamos; Un mesmo gusto ou pena os dous sentimos, E anque a paraxes diferentes imos, Decote no camiño tropezamos.
Xa que do corazón libres dispomos, Os paxaros dos bosques imitemos, Que os niños fan entre ramaxe e gomos;
Nosa doce ventura apresuremos, Que a vida é curta e responsables somos Do tempo tan precioso que perdemos.
A Coruña, Febreiro 25 de 1869
A o meu querido amigo JAN BAUTISTA NEIRA, salvado providencialmente d'o descarrilamento de Viana Maldigo o ferro carril. Carro con lume e vapor, Que cal lóstrego sutil Arrebata de Madril O meu amigo millor. En menos que canta un galo Anda doce ou vinte leguas... Eu non son tolo anque calo… Dentro vay algún cabalo... Cabalo non, ¡serán eguas! Ceibando chispas de lume, Apenas avista a gente Silba com'un-a serpente; Rojo, negro e branco fume E seu respirar ardente. Entra por montes furados Onde a luz se engerga apenas; E en saindo aos escampados, Vense os rapaces e nenas Como rosas colorados. Cando un tren con outro tren Se escorna de opostos lados, ¡Armase cada Belén!... E todos os que alí vèn Quedan esfatamiñados. Por mais que me mordo as uñas A endrómena singular, Moito me da que pensar; Pois si lle marran as cuñas A onde demos vai parar? Se algún descarrilamento Acontece Dios nos valla! Todo o convoi se esmingalla, Xente e coches polo vento Van como frebas de palla.
Alaios, choros, xemidos No medio da escuridá, Rachan a alma e os oídos... En tan suprema ansiedá Atolandran os sentidos Este faise unha tortilla. Aquel polos aires voa E contra o chau se escotilla. Aquel outro se esnacoa Saltando pola escotilla . Outros se ven esmagados. Cal no lagar o bagullo, E en tan infernal barullo, ¡Cantos quedan enterrados Debaixo daquel entullo! Nin os combates da terra, Nin as tromentas do mar Me poden facer tembrar; O que me espanta e aterra E sólo o descarrilar Tal peligro me acovarda, E acá para min discurro, Sendo un cacho de alpabarda, Que viaxar, mais val en burro Anque sea sin albarda. Dios te salvou por milagro Para librar moita xente... Por ser tan nobre e valente, Este canto che consagro Por que me teñas presente. Vaite ao venturoso chan Da encantadora Galicia, Onde esperándoche están Amor, pracer e delicia Que as nenas che brindarán. Vïaxar podes moi ben Alí, con gracia e donaire. Sin que cha empate ninguén: Cando alá vaian en tren Aquí andarán polo aire!
A MARISA BARROS
Garrida como os amores E lista como a anduriña; Onde aprendiches, meniña, Tantas gracias e primores Sendo tan pequerrechiña? Seique as fadas arrolaron O sono da túa infancia, Súas artes che ensinaron E teu berce arrandearon Entre flores e fragancia. A lingua de Fenelon Falas tan castiza e pura, Que nos causa admiración; Na túa testa fulgura A estrela da inspiración. Hai quen diga por aí Que xa naciches falando: Que ó estarche bautizando, Respondiches ao cura: Oui, Entre xemendo e chorando. Con que gracia o italiano, Medio seria medio rindo Vas falando e traducindo En tan puro castellano, Que non sei cal é máis lindo. Eses mimosiños dedos, Que nunca se enxergan quedos, Ceiban tan doces sonidos Tan melodiosos, tan ledos, Que enfeitizan os sentidos. De rosas coroa esplendente Ha de adornar túa frente Se desa sorte camiñas... Mais ai! Mariña inocente, Que esas flores teñen espiñas.
Da gloria o áspero carreiro É tan difícil galgar! Un penedo ou un regueiro Un barranco ou un outeiro Ven sempre o paso a estorvar. Mais do teu talento as galas Han de vencer os atrancos De penas, outeiros, valas: Que o xenio tamén ten alas Para salvar os barrancos. Coses, bordas e debuxas Despois de tanto estudar, Coidado se te enrabuxas! Debes correr e brincar, Non lle boten culpa ás bruxas Se chegares a enfermar. Por tamaña habilidade Non debes ter vanidade Se non dar grazas a Dios. Que o ceo esas gracias dá Tan só aos ánxeles bos. De entusiasmo e de cariño Xa se me cortan as falas. .., Ven acá: dáme un biquiño, Que para ser anxeliño Só che marran as alas. Santiago 1868.
A MEUS PRIMOS E. Y P.
Que fora este mundo ingrato Sen ilusión, sen amores? Triste deserto sen flores Cheo de silvas e mato. É un feitizo tan grato Amarse o home e muller!!... Oi! se se saben querer, Fan da terra un paraíso: Conque, amigos, é preciso Adorarse ata morrer.
ANTE A TORRE DE HÉRCULES
—Esta torre fai mil anos Que a fixeron os fenicios —Tamén hai algúns indicios De que é obra dos romanos. —Sodes na historia profanos E en sentenciar moi lixeiros Pois nin foron os primeiros Nin os segundos, aposto! —Tíranos de dúbida, Agosto: Di, quen foron? —¡ Os canteiros!
A SABELIÑA Fragmento Como será a miña sorte, Sabeliña, non o sei: Se ti queres ser o meu norte, Nunca os agoiros da norte
Nos meus fados acharei. Sempre para min nubrado Sae o sol tódolos días E de noite no tellado
Oio do moucho taimado O cantar das agonías. Ti encendiches no meu peito Un fogo que me consume. . . Nin no campo, nin no leito En ningures acho xeito De matar tan vivo fume.
Os médicos o fuciño EPIGRAMAS Y BRINDIS I
Morden, á pesar da ciencia, Pois non saben en conciencia Se afogou de agua ou de viño.
Improvisación Ai! Tamén o vinculeiro
IV
Quer saca-los pés da alforxa? Vai e métete na forxa
Un crego ó tempo de alzar
Do teu compadre o ferreiro.
Viu á través da vidreira
Alí poderás, majadeiro,
Gatiñando á súa figueira
Na moa amolar fouciños,
Un rapaz dos do lugar
E déixate de versiños,
—¡ Inda te suban os demos!
Pois non debes trobar nunca;
— Dixo todo incomodado... ;
Senón... Ti ves esta cunca?
Sube, sube, condenado
Escálfocha nos fuciños.
Que despois xa nos veremos!
II V
Brindo a don Xoán Cereixo, Como que é o capitán
Indo á misar don Martiño,
De tanto fino larpán
Nas faltriqueiras rachadas
Que aquí está lambendo o queixo
Meteu castañas asadas
Mais non pensedes que deixo
Para comer no camiño.
De botar o meu traguiño,
Consagrou a hostia e o viño
Que anque non me gusta o viño
E, cando o cáliz erguía,
Cando alguén o bautizou,
Con gran ruxido sentía
Se está como Deus o dou,
Caer castañas no chan
Fíncolle ben o fuciño.
E atolondrado o larpán: —¡ Véde-lo demo!—dicía. III
Ó saltar este regueiro, Certa noite de troboada Caeu dunha trambullada. Chispo, Goriño de Outeiro; Acode o lugar enteiro, Faise a autopsia de Goriño;
A GALICIA Airiños da miña terra, airiños, airiños aires, airiños, levaime a ela. Ai, esperta, adorada Galicia, dese sono en que estás debruzada; do teu rico porvir a alborada polo ceo enxergándose vai. Xa cantando os teus fillos te chaman, e cos brazos en cruz se espreguizan… ¡Malpocados! O que eles cobizan é un bico dos labios da Nai. Dese chan venturoso arrincado pola man do meu negro destino, ata mesmo soñando maxino eses campos risoños cruzar. E correr polas hortas e prados, onde leda pasou miña infancia, respirando a suave fragancia de xazmín, caravel, azahar. Coido ver esas rías serenas, escumando con barcos veleiros e cantares oír feiticeiros, que en ningures tan doces oín. Inda creo sentir as lavercas, que peneiran nos aires cantando, cando o sol vai as nubes pintando de amarelo, de lume e carmín. Ao través de aguzados penedos penso ver empinados petoutos, viñas, hortas, devesas e soutos que apouvigan os ventos do sul. E saltando regueiros e valos, cata xa outros bos horizontes, outras veigas, mariñas e montes, que se perden na brétema azul. Soño aí que entre verdes pereiras foliadas alegres escoito, cando o ceo se reviste de loito nas poéticas noites de vran. E que en medio de nenas garridas canta un mozo con voz pracenteira, para o lado tumbada a monteira, unha orella tapando coa man.
Eu soñei ver no cume do Pindo, adornados de mirto e loureiros, escritores,poetas guerreiros, que sorrindo se daban a man. Eran eses os fillos máis caros, que da Patria aumentaron a gloria: os seus nomes nos fastos da historia con diamante gravados serán. E dempois unha andrómena rara vin moverse con agoa fervente, e silbando coma unha serpente, como un lóstrego os campos cruzou. Era aquel o porvir que xa soa e das probes aldeas fai vilas… ¡Adiós cantos e Musas tranquilas!, o imperio da industria empezou. Acordei…O meu soño dourado, como fume pasou de repente, e magoado o meu peito se sente de soidades e amor palpitar. Marmurei ¡adoradra Galicia!... (e dos ollos chovíanme as bágoas) ¡quen puidera beber túas agoas, e teus aires feliz respirar!. De ti lonxe, querido curruncho, eu mirrándome estou de amargura como a froita que vai xa madura e entre silvas o vento guindou. ¡Teño envidia da libre andoriña que aí chega por tódolos maios! ¡Teño envidia das nubes e raios que o sudeste a esas terras levou!... A ti voa entre ardentes suspiros sobre as trémulas alas do vento a soidade do meu pensamento que decote cravado está en ti. Por diversos países que eu vaia, ti serás miña doce memoria;… ¡Mesmo entrar non quixera na gloria sen primeiro pasar por aí!
RECORDOS DA INFANCIA
Ou dun outeiro nas amenas faldras, Para coroar as nosas loucas testas, Que os inocentes nenos Xa ambicionan ser reis desde pequenos.
Égloga (aumentada e inédita) Sobre las místicas flores Sentado orillas del Miño, Un pastor á otros pastores Les contaba sus amores, Y estos recuerdos de niño. Inda me acordo cal se fora honte Cando eu era pequeno, Saltón, vizoso, atravesado neno, Íame coas ovellas polo monte, A par dunha garrida compañeira, Alegre, falangueira, Tan pura como as aguas desta fonte. Lindo, espigado corpo, donairoso, De estreito van donoso, Divinos ollos de mirar sereno, Pé curto, longo pelo, a súa cara Era a dun anxo de lindura rara. Ledos cantando, parolando ou rindo Con preguiceiro paso Polos outeiros iamos subindo, Escorrentando acaso As labercas que voan trembadoras Pineirando nos aires cantadoras. Con que solaz facía varios ramos De floriñas do monte para Ánxela (Este era o nome dela) Na branca testa púñallas en roda, i Oi! era un gusto máis graciosa vela Que unha noiva no día da súa voda: ¿Non vistes a anduriña, Que en mil confusas voltas polo aire Cantando remoíña Formando caprichosos labirintos? Inda con máis donaire Corría a miña nena Pola pradeira amena Para coller os rústicos xacintos Melosas madreselvas, amapoulas, Campaíñas, pampillos, dedaleiras Nos arrós, entre o pan, ou nas silveiras. E dos castaños esgazando as polas; Abranguía aromáticos cencenos. Con todas estas flores Teciamos lindísimas grilandas Á beira dos riachos mais serenos,
¡ Malpocadiña ! Un día Ía apañando as recendentes flores Con plácida alegría, Suspirando unha cantiga de amores, Que continuar non puido. Un ai dorido, penetrante, agudo, Chegou a meu oído. Corrín a ver que tiña acontecido, Estaba a linda nena En bagullas bañada, C o m o a rosa no orballo da alborada, Que me partía o corazón de pena. Unha maldita abella Chantara a súa punta velenosa Nos doces labios de color vermella, Coidando acaso que era algunha rosa: Por iso lastimosa Xeme, suspira, chora A miña amada anxelical pastora. Trato de acalantala Con mil cariños e consellos sabios, E para consolala Xuntei os meus a aqueles virxes labios E tireille o ferrete pezoñento... Trocouse o noso alento Nun longo, doce, divinal suspiro Que gravado inda está no pensamento. En tan fatal momento Amor a entrambos nos feriu dun tiro E pasou o dolor da picadura; A picada de amor inda hoxe dura. Dende a pasaxe aquela En ningures me achaba ben sen ela, E enredando decote corriamos Pola pradeira toda á nosa anchura, Porque as ovellas, cando queriamos, No medio da espesura Deixabamolas soas Depinicando os gomos das queiroas. Se algún regueiro achabamos de atranco E erguía o meu ben as súas enaguas Para botar as aguas O seu fidalgo pe cal neve branco, Entonces ¡miña xoia! Non marra de Anxeliña quen se doia.
Pillábaa nos meus brazos Guindando á outra banda cos zapatos E entre doces abrazos, Como a hedra se enreda a un tronco forte Pasabamos, e desta mesma sorte Por entre toxos e bravíos matos. E se quizais dun fresco río a beira Baixabamos a xunta os máis rapaces, Aquilo era unha feira; Argallando e brincando na pradeira Como bravos cabritos montaraces. De carballo unha pola retorcida, En dous gallos no medio dividida, Servíanos alí de randeeira, Para as calores refrescar do estío, Arrandeando nela. Xogabamos ó trompo ou á estornela, Mentras outros patuxan polo río, Para pillar as troitas. Outros á reboladas, Por non poder coas mans, os inimigos, Estragaban as árbores e froitas, Aínda non logradas. Chacina, leite, noces, mazás, figos, E puchas cuguladas De cereixas ou doces cirigüelas, Sendo no tempo delas, Era noso festín no campo brando, Mentres á sombra se deitaba o gando. Iamos por devesas e silveiras, Moras buscando e niños De merlos, estorniños, Rulas, vichelo-cregos, carniceiras E dabamos ás nosas compañeiras Os tenros paxariños, Que metían no seo palpitante, Para darlles calor algún instante, Mentres de rama en rama, Revoando con chío penetrante, A triste nai ós seus filliños chama. ¡Ninguén se doe da coitadiña ave!... ¡ Malpocadas meniñas! ¡ ai! quen sabe, Se dese mesmo xeito Amor vos rouba o corazon do peito, Para dalo tal vez a un falso amante, Que con falsos cariños Volo estrague, cal vos os paxariños! Andabamos tamen ás agachadas,
A pita cega e outros varios xogos De prendas, que xa esquezo, En que non valen súplicas nin rogos, Pero as nenas graciosas, Risoñas como as fadas, Nos puñan penitencias tan gustosas, De tan doce embeleso, Que sempre volviamos polo veso. E nas noites do verán ó libre vento, No medio dunha eira, Como a palma da man redonda, lisa, Ou baixo as verdes follas da parreira En que xogaba a suspirante brisa, Era de ver alegres fouliadas Que de oílas voaba o pensamento, Como, levado por celestes fadas. O país venturoso dos amores Entre os abalos de harmoniosos cantos. Así pasou aquela idade de encantos, De xogos e de flores, E de inocentes plácidos amores, Con tanta lixeireza e tal premura. Cal lóstrego sutil que as nubes racha, Cando un metido se acha En noite horrible de fatal negrura.
O RECORDO A Galicia
Penduradas nas árbores crecen
Como un niño de vichelo-crego
Doces froitas de rica fragancia,
Que arrandea entre follas a brisa,
E con tan asombrosa abundancia
Eu contemplo con maga sorrisa
Que os ramallos se pousan no chan.
O corruncho onde libre nacín. Van ás festas de gran romería Vin de Lisia a encantada ribeira,
Lindas nenas de anxélica cara…
As riquísimas veigas da Galia,
Devoción, alegría, algazara
Os xardíns da magnífica Italia…
En confusa mestura alí hai.
Como noso bo chan, nada vin. A xovial fouliada comeza Onde están as devesas frondosas
Dos feitizos de música e danza,
E floridos herbales amenos,
E entre amores, loucura e folganza
En que alegres rebuldan os nenos,
Como un lóstrego a noite se vai.
Ou quizais namorado pastor?... Que risoña se ostenta a alborada Onde os máxicos vales sombríos
De Galicia no puro horizonte!
Serpentados de frescos regueiros,
A laberca trinando no monte,
En que están debruzados salgueiros
No pomar o feliz rousiñol.
Convidando á furtiños de amor? Nas ladeiras remedan os ecos En ningures se encontra no mundo
O cantar de inocentes pastores:…
Un anaco de terra máis lindo…
Todo é encanto, suspiros, amores
Soutos, prados e flores sorrindo
Naquel himno dos campos ó sol.
Nos riachos mirándose están. Cantas veces das rústicas flores Respirei os aromas suaves!... Cantas veces nos bosques as aves Me saudaron cantando tamén!
E de amores o peito encendido Engolfado en tamaña delicia… Que recordo!...adorada Galicia! Ai! Ti fuches o meu célico Edén. Febreiro, 18 de 1857.
HIMNO A AGRICULTURA (Dedicado o meu amigo J. M. P.) CORO Traballade rapaces e nenas Para vos o proveito ha de ser, Tralos días de rudas faenas Viran noites de folga e placer. Cando Deus este noso planeta Polo espazo guindou entre soles, Nun xardín de arboredas a flores Puxo a nosos primeiros avós. E lles dixo: vivide felices Entre xogos de amor e caricias: Vós faredes as miñas delicias E as vosas se fóredes bos. Inmortais seredes na terra Como os xenios que están alá arriba; E comer certa fruta lles priva Que non sei se era figo ou mazá. Por aqueles pomares frondosos (En coiriños por falta de xastres) Sen coidar en futuros desastres, Rebuldaban de tarde e mañá. Ata os ánxeles tiñan envidia, Atisbando da célica altura, Tanto encanto, pracer e ventura, Que encerraba aquel máxico Edén. Mais un día, funesto capricho! Lambricaron da froita vedada, E perderon tan rica morada, A inocencia perderon tamén. Ai! a terra que de antes mimosa De seus amos cumprira os antoxos Só cardos, espiños e toxos Lles ofrece... desgracia fatal!!... Mais do home no espírito arteiro Unha idea feliz remoíña, Que é facer desta terra mesquiña Outro Edén positivo e real.
Do chan virxe a cuberta rachando, A montóns brotará do seu seo Canto aborde para o noso recreo, Para noso regalo e pracer. Desmontemos as verdes ladeiras, Cultivemos os vales e montes, Que orballando de ríos e fontes En fartura nos han de manter. Baixo a tona da térra se esconde Un tan rico e preciado tesouro, Que vale máis que a prata e o ouro, Porque a nosa ventura alí está. Traballemos con firme constancia: O traballo é a alma do mundo; E o sopro da vida fecundo, Que solaz e virtudes nos dá. Noxo inspiran nas grandes cidades Ledos bailes de libres escenas; Valen máis as campestres faenas Que respiran pureza e candor. Os trafegos do campo acabados Da restreba, da esfolla ou da malla. Como é grato enredar entre a palla Suspirando cantares de amor!. . . Canto e doce nas noites de inverno Ao calor dos tizóns da lareira, Escoitar da xovial fiandeira A sentida canción popular!... Ou pendente dos labios dun vello Admirar as guerreiras fazañas, E brindar ao compás das castañas Que nas brasas estoupan do lar!... Pastorciños das verdes montañas, Labradores das veigas tranquilas, Por vós comen cidades e vilas… Que sería do home sen vós? Cando o home e o chan se emancipen Desde a serra ata o val profundo, Vós seredes os donos do mundo Como nosos primeiros avós. Madrid, 23 Setembro 1873.
UN-A CARTA ANÓNIMA
Mi señora doña Urbana, Anque non lle cadra o nome Pois groseira como un porco Algunhas veces portouse: Voulle dar un conselliño Dende esta aldea de Cornes Donde veñen a comer O leite algúns rapazotes; E mentres lamben as cuncas, Parolan dos seus amores, Falando cousas tan chuscas Que vaia!, Deus me perdoe, Se non mexei coa risa Co que lles oín... escoite: Dis que ten na súa casa. Unhas nenas como soles, Mocosiñas e escorreitas Aínda de patria e caxotes; Con todo, as tales meniñas Anque novas son atroces, Pois dis que meten no seo Farrapos, para que os homes Todos rebulden con elas Cando bailan pola noite. Por fortuna os que aí entran Son lampos e sen bigotes E non hai maior perigo Se as meniñas non escorren. Con todo, a un dos rapaces Dis que xa o can de San Roque Lle chantara ben os dentes E que sufriu ben o pobre. Ten conta, Urbana, coas nenas Mira que o demo non dorme. Que mil demos fan aí Eses perilláns decote? E cal é a xente deles? . Xa ves que ningún é nobre E ti baixas liña recta Do cu de Wamba catorce;
Pois teus ilustres avós Se defenderan entón Dunha nube de piollos Que servían para odres Tirándolles a pelexa E pondo a secar os foles. Dis, que mataban con seixos Aqueles bichos enormes, E dende aquela de Seijas Adqueriches renome. Un dos tales rapazacos Dis que quixo certa noite Esmuxicar a candea, (Tal vez un descoido fose) Esmuxicouna tan ben Que quedaron... buenas noches.. Mentres chaman á criada Ou aos fósforos acoden Dis que houbo bicos, abrazos, Ou quizais cousas maiores; Pois cando veu o candil, O sobrado alumiouse E estaban tan vermelliñas As nenas como unhas flores. Ten conta, Urbana coas nenas E bota fóra de noite A eses canciños faldreiros Que sen ladrar, morder poden. Fíate dos meus consellos, Mira qne o demo non dorme. Santiago, 1842
Que é un portugués campechano. A MIÑA ENFERMEDÁ Fraco como un asubío, Con tres enemigos loito, Enfermedade, fame ou frío, E da miña vida o fío Vaise adelgazando moito. Despois de fortes dolores, Tiven derrames de bilis Con revolución de humores; Pero os demos dos doutores Non teñen dado co busilis. Consultei cun franchute, Que de paso estaba aquí, E díxome: mon ami, Vous vous guerirez sans doute; Mais faut, il prendre ceci. E espetoume tres recetas Que custaban seis pesetas; Pero como non as tiña Seguiu do mal a morriña Que se encruou coas dietas. Tenme outro italiano visto, E exclamou: ¡ Cappo di Cristo! Lei ha d'orangio la faccia Malatía cativaccia; Ma ïo vengo provisto. E tirou da faltriqueira Unha bonita carteira, Que era a súa gran farmacia; Ponderou sobremaneira Dos grauíños a eficacia. Engulín homeopatía Con pouca fe e esperanza; Mais encontrei certo día A un médico de Braganza Que de antigo coñecía. E deixey o italiano Polo doutor lusitano... —¡ Diabo ! ¡ Como está amarelo ! Dijo rindo o Señor Melo,
—Pois, meu caro amigo, eu hacho Que d'esta s'escapará; Mas de manhan tomará Raiz de carqueija macho Con seis chavenas de chá. Ao herbolario Garduña Pedinlle: macho c arquexia... Entre dentes refunfuña E por pouco me esgaduña Se non entro nunha igrexa, Díjome o tio Cucaña: O papel Fayard non daña... Por que non se serve del'? —Se hei de curar con papel Será do Banco de España. De duros unha poutada Poderá curarme a hepatitis, Enfermedade condenada, Cando vén acompañada Dunha gran sindinerítis
Madrid, 1878
¡ Boél! Este hermoso panorama De vistosos horizontes, Que entre pintorescos montes Se extiende y se desparrama El río que se derrama Dulce, plácido y sereno, Por medio del valle ameno, Hasta perderse en el mar, Sin duda ha sido el lugar Del paraíso terreno. ¡ Boél! Deliciosa aldea, De una colina en la falda, De árboles verde guirnalda La circunda y la sombrea: Pero lo que le hermosea Sobre los demás lugares Son los umbrosos pinares Que hacen de él un rico Edén, Donde blanquear se ven Sus redondos palomares. San Orente, Sierra, Entines... Y, sobre todo, Boél, Son un continuo verjel Con sus frondosos confines. Por do quiera que examines Este suelo encantador Lleno de gracia y verdor, Dirás, con placer profundo: «No se encuentra en todo el mundo Un rinconcito mejor».
A mi destino
¿ Por qué me miras con airado ceño Y me maltratas, bárbaro destino? ¿Por qué siembras de abrojos el camino De un porvenir que columbré risueño?
¿Por qué me robas hasta en dulce sueño De mi ilusión el ídolo divino? ¿Por qué como un espectro, de contino Doquier me sigues con tenaz empeño?
¿Piensas tal vez que en lágrimas los ojos Débil sucumba a tan cruel dureza? Desafío tu rabia y tus enojos:
¡Vibra mil rayos sobre mi cabeza! Pues ya no tienes más que arrebatarme, De tu insano furor quiero burlarme.
Madrid, 13 Noviembre de 1859
A UNA MARIPOSA
¿Qué buscas en mi ventana Mariposa voladora, Que así la rondas ufana Cuando el Sol de la mañana Los verdes campos colora? Si quizá con tanto afán Buscas plácidos olores, Te engañas... aquí no hay flores, Que puedan ser el imán De tus inquietos amores. Sólo un clavel encarnado Mustio, lánguido, inodoro, Guardo aquí como un tesoro, Porque me lo ha regalado La hermosa que yo enamoro. Y sus marchitos despojos Que no pueden ya incitar Tus amorosos antojos, Son el norte á do mis ojos Torno siempre á mi pesar. Veo en ellos la fineza Del ídolo de mi ardor, Y en su agostado color La imagen de mi tristeza de mi abrasado amor. Recuérdame su hermosura, Ysu sonrisa halagüeña, Y su mágica dulzura, Y aquel tiempo de ventura, Que la contemplé risueña. No con efímero halago Emponzoñes mi esperanza: Huve de aquí sin tardanza. Que tu vuelo incierto y vago Simboliza la mudanza. A saciar ve tu inconstancia En mil flores que el contorno Perfuman con su fragancia; Y de mi tétrica estancia No envidies un seco adorno.
AL AMOR CONYUGAL
Del amor conyugal la fiel pintura Quisiera bosquejar en poesía; Mas ay! que es tosca y pobre el arpa mía A parodiar la celestial dulzura.
De dos almas que a amarse con ternura Arrastra el fuerte imán de simpatía, Tan sólo un serafín cantar podría Tan mágico placer, tanta ventura.
Arrojo, pues, mi lira por el suelo, Para admirar en reverente prosa Al buen Manuel y a su adorable esposa,
De la unión conyugal santo modelo; Pues saben convertir la tierra en Cielo Con su mutuo cariño y paz dichosa.
19 de diciembre de 1858
AMORES VIEJOS
Cuando te vide por la vez primera, Radiantes eran tus divinos ojos, Sonrosada tu faz, tus labios rojos, negra tu abundante cabellera.
Joven era yo entonces, tu hechicera, Y entrambos fuimos del amor despojos, Siendo un edén de flores, sin, abrojos, De nuestra edad la dulce primavera.
Llegó el Otoño al fin; nuestro cabello Trocóse en hebras de luciente plata; Mas del primer amor quedó el destello.
Y aun respiramos la ilusión más grata. Que es el amor cual vino generoso, Que cuanto más añejo, más sabroso.
EL BORRACHO Y EL ECO
Que calle yo, miserable? —Hable!
Noche oscura y silenciosa,
—¡Vaya, no que no hablaría
Tan achispado iba Antón,
Hasta ([ue tu lengua impía
Que cayó de un tropezón
Con este acero taladre!
En la senda barrancosa.
—Ladre!
Echa un recio juramento
—Ladrar! Soy perro quizás?
Diciendo ¿quién se cayó?
¿Dónde, villano, dó estás
Y en la pared de un convento
Que de no hallarte me aburro?
Resonara el eco —Yo
Burro! —Yo burro! Insulto tamaño
—Mientes, yo soy que caí,
Vengaré de un modo extraño,
Y si el casco me rompí
Que el sitio me es oportuno
Tendré que gastar pelucas. —Lucas!
—Tuno! —Más, dónde está el majadero
—No soy Lucas ¡voto a briós!
Que ya hacerle rajas quiero?
Que nos vamos ver los dos
Responda ¿dónde se encuentra?
Presto, señor farfantón. —Antón!
—Entra! —¿Por qué no sales, bellaco?
—Me conoces eh? tunante.
Porque tu valor es flaco
Pues aguárdame un instante
Contra el mío colosal ?
Conocerás mi navaja. —Baja!
—Sal! —Aquí me tienes, cobarde,
—Bajaré con mucho guste
Dime ¿quieres que te aguarde?
¿Te figuras que me asusto?
Do estás ? bah!, nadie se me acerca ?
Al contrario, más me exalto.
—Cerca!
Alto yo! Piensa el osado,
—Pero ¿dónde estás? repito
Que cien lauros que he ganado,
Que escuchando estoy tu grito
Hoy con mengua los marchito?
Mas el no verte me admira ?
—Chito!
—Mira!
—¡Y se atreve el insolente
—Ya miro; pero qué diablo!
Mandar callar a un valiente! ;
Si no veo con quien hablo,
Pues no parece ninguno. —Uno!
—Ocho! —Ocho! se engaña, pardiez!:
-—Uno ? pues bien, salga ya :
Serían siete tal vez,
Mi coraje probará:
Que otra la tomó Ramona.
Le aguardo, aquí me coloco. —Loco!
—Mona! —Lo que es mona, no señor:
—Chancéaste acaso tú ?
Me puso alegre el licor,
Por vida, de Belceb!
Y a Ramonita también.
Sal presto; me desespero.
—Bien!
—Espero!
—Señor, no volveré más:
—Así te burlas de mí?
Fué en el café de D. Blas,
Responde: quién eres di?
Do estuve con ella sola.
Ya de cólera reviento. —Viento.
—Hola! —Es un poco vivaracha,
—Eres algún trasgo inmundo
Pero muy guapa muchacha,
O eres cosa de este mundo?
Muy salada y oportuna.
Habla: nada hay que me asombre. —Hombre!
—Tuna! —Eso es tal vez impostura;
—Mas eres vivo o difunto?
Mas ya que V. lo asegura;
Aclárame todo al punto
Sobre ese punto no alterco.
con quien hablas repara. —Para!
—Terco! —Bien, señor, ya no replico,
—Si eres ánima afligida.
Si quereis, callaré el pico,
Bien; mas si eres de esta vida,
Como si fuera de tabla.
Hoy mi brazo te destruye. —Huye!
—Habla! —Pues señor, iba diciendo,
—En vano intentarlo quieres,
Con ella hablando y riendo,
Pues mientras no sé quién eres,
Tomé lo que me convino.
Mi espíritu no se asombra. —Sombra!
—Vino! —Vino, sí señor, un poco:
—Sombra? Dios mío! en tal caso
Dos vasos me han vuelto loco;
Perdóneme, que eché un vaso,
Que echase más no penséis.
Tres copitas v un bizcocho.
—Seis!
-—Seis!; no me acuerdo en efecto,
Llega a su casa al momento,
Que tengo siempre el defecto
Do le esperaba su esposa,
De no contarlos después.
Y afirmó con juramento
—Pues! —Mas en medio de todo eso
Que una sombra pavorosa Le hablara junto al convento.
No se me ha turbado el seso, Ni a la muchacha toqué. —Qué? —Que no quise abusar de ella, Pues aunque es muy fresca y bella Aun tengo alguna virtud. —Tu? —Yo, pues qué mal hice?, diga, Cuando le cayó una liga Se la puse y nada más. —Más! -—Ah! sí, me acuerdo, de prisa Le miré si la camisa Era lienzo de Cambray. —Ay! —Sombra que todo lo sabes, Despáchame cuando acabes, Que por mi parte acabé. —Ve. —Sí ; gracias, me voy que es tarde Adiós! el Cielo te guarde! Triste sombra veneranda. —Anda. Marchóse Antón taciturno Con tímida planta lista, Recelando que aun le embista Aquel fantasma nocturno Que se ocultara a su vista.
Madrid, 15 Noviembre 1858
FÁBULA Tres marineros jóvenes, Sin entender de Náutica,
Mas ellos, cual frenéticos,
Quieren surcar el piélago
A tan prudente plática
Con arrogancia impávida.
Con risa y mofa irónica Le contestaron.. . ¡ Cáspita !
Mapas, optantes, brújula Para ellos todo es chachara,
A poco rato viérase
Que para ir a América
Su navecilla náufraga,
En travesía plácida
Y á los rapaces míseros
Basta que frescos céfiros
Luchar con muerte bárbara.
Hinchen las velas cándidas. Si la atrevida péñola Se embarcan, pues, con júbilo,
Deslizar dejas rápida
Alzando alegres cántigas
Sin guía, Fabio, acuérdate
Al nuevo rumbo insólito
De aquesta humilde fábula.
De su arrogancia impávida.
De entre la turba estúpida,. Que aplaude asaz fanática, Viejo marino grítales, De ellos movido a lástima: —Dejad incautos jóvenes Empresa tan fantástica, Si no quereis ser víctimas Entre las olas ávidas.
LA AGONÍA
Deslízase lenta la sangre en mis venas, Apenas mi pecho se siente latir. .. Mil dulces recuerdos, mil hórridas penas Desgarran mi alma, yo voy a morir!!
Morir! . . . ¡tan temprano bajar a la tumba! ¡Adiós gratos sueños de mi juventud! Morir... oh tormento! fuerza es que sucumba, En breve mi lecho será un ataúd.
Ay Dios, que suplicio yo sufro aquí dentro! La muerte y la vida luchando en mí están, En vano la vista esparzo... no encuentro Quien llore mi angustia y endulce mi afán
Dejad que respire tranquilo un momento Yo quiero saciarme del aura vital, La vida me diera tal vez el aliento Del ángel que un día me quiso leal.
Se hiela mi sangre... apenas respiro... El pecho oprimido cesó de latir. . . Tan sólo me resta un débil suspiro. . . Despréndese el alma... y voy a morir...!!
Vislumbran apenas mis lánguidos ojos Un bulto... me nombran!... es ella ¡gran Dios!, Me llama y me besa llorando de hinojos, Ay! juntos al cielo volemos los dos. 1858
SOBRE LA TUMBA DE BLANCA
Es tu lecho sepulcral! Cuando a la guerra partía,
¿Donde estás mi Blanca bella,
Llanto, suspiros, amores
Idolo del amor mío?
Mezclamos entre las flores
Alza de ese lecho frío,
Del vergel!... ¡ noche fatal!
Ven y abraza a tu amador, ¡ Ah ! no respondes, tranquila
Temerario en los combates
Duermes en eterna calma,
Triunfé del hierro y las balas,
Mientras me devora el alma
Y vengo de amor en alas,
La congoja y el pavor!!
Para estrecharnos los dos. Ora afanoso te llamo,
¿Ya no escuchas la voz triste,
Y tú sorda á mi querella!!...
Del que te adoró en el mundo,
Adorada Blanca bella,
Ni ves mi dolor profundo,
¡ A y! adiós, adiós, adiós!
En tan horrenda mansión ? Despierta del hondo sueño En que yaces sumergida; Despierta, Blanca querida, Al eco de mi canción.
Si viera, vagar tu sombra Al través de estos llorones Si en fantásticas visiones Viera al menos tu beldad...! Me figuré que un suspiro Exhalabas de la tumba, Y era la brisa que zumba Redoblando mi ansiedad.
¡ La vida amaba tan sólo, Para pasarla a tu lado, Y el tálamo que he soñado
ACRÓSTICO
J ulgo ser algum feitiço O u encanto, ou bruxaría, A quella doce alegría Q ue me inspira um teu sorriso. U m prazer do Paraiso Y magino estar gozando, N aquelles momentos, quando A s tuas feições mimosas, R esplandecen tão formosas, O stentando imensas graças: S o esquecem minhas desgraças A nte essa cara de rosas.
DÉCIMA
Quando estás junto de min, E eu contemplo túas galas, Parece que a um Anjo igualas, Ygualas a um Serafin. Tuas faces de carmim Teu semblante seductor, Teu sorriso encantador, Tua angelical candura, E tua amavel ternura, Estão convidando amor
SONETO Ylluminai oh! ao meu pensamento, Porque em alegre canto melodioso, Celebrar possa o día venturoso, Que a um Anjo de una terra luz e talento.
Um prazer celestial experimento Neste Día de Jubilo e de goso, Em que da fiel Consorte o digno Esposo Solicito celebra o nascimento.
Para Solemnizar tão fausto dia Por vos brindo Joaquina virtuosa, Em signal de amizade e simpatia:
Gozai pois longa vida venturosa, Cercada de apreciavel Companhia Daquelles de quem vos sois mãi esposa.