Bio Actief 54 by BioForum Vlaanderen

Bio Actief 54 Jouw ontmoeting met een dynamische sector

“Ons verhaal blijf ik met veel goesting vertellen.” KEMPENGOU D

driemaandelijks tijdschrift verschijnt in maart

- juni - september - december

fotografie

Astrid Agemans

Bio Actief

Jouw ontmoeting met een dynamische sector DE CE MBE R 2021, E DITIE 54 Bio Actief is een uitgave van BioForum vzw. Bio Actief vind je vier keer per jaar in je brievenbus. BIOFOR UM VZW Regine Beerplein 1 bus E305 2018 Antwerpen T 03 286 92 78 E info@bioforum.be www.bioforum.be V.U. Alexander Claeys, Regine Beerplein 1 bus E305, 2018 Antwerpen HOOFDR E DACTIE Tom Wouters

VOORWOORD

Grondig Beste lezer,

iet ver van bij mij heeft jarenlang een maïsveld gelegen. Dat perceel werd consequent overbemest. Zo’n twee jaar geleden werd op datzelfde veld een CSA-boerderij uit de grond gestampt. Ik bezocht het onlangs en was danig onder de indruk. Dankzij de biologische landbouw is dit nu een prachtig perceel geworden, boordevol groenten en fruit. Je kijkt je ogen uit bij de hoeveelheid diversiteit die daar op zulke korte tijd werd gecreëerd. In Vlaanderen is landbouwgrond schaars en daarom duur. Mensen met het nodige kapitaal speculeren daar graag mee en creëren zo voor zichzelf financiële meerwaarde. Maar sommige landeigenaars zetten hun grond in voor maatschappelijke winsten. Ze planten een bos aan of geven bioboeren de nodige kansen. Bioboeren die naar grond zoeken kunnen ook terecht bij organisaties als De Landgenoten. Zij vrijwaren grond voor biologische landbouw, al heeft dat soms wel wat voeten in de aarde. In dit nummer vertellen ze er alles over. Het is een mooi initiatief dat ook consumenten en landeigenaars in het verhaal betrekt. Op die manier bouwen ze mee aan de toekomst van bio. Het grondgebruik in Vlaanderen vraagt ook van de overheid een grondige aanpak. Het aanplanten van bos wordt aangemoedigd dankzij ruime subsidies (25.000 euro per hectare). Waarom zouden ze soortgelijke steun ook niet voorzien voor biologische landen tuinbouw? Op middellange termijn plukken we daar met zijn allen de vruchten van.

E INDR E DACTIE Annemie Lambert R E DACTIE R AAD E N INHOUDE LIJK E E XPE R TIS E An Jamart (Landbouw), Laura Van Vooren (projectmedewerker landbouw), Marijke Van Ranst (Verkooppunten & foodservices), Esmeralda Borgo (Beleid), Paul Verbeke (Ketenmanager), Sabrina Proserpio (Communicatie consument), Lieve Vercauteren (Directeur), Annick Cnudde (Coördinator wetgeving), Sofie Vandewijngaarden (Verwerkers en keten) FOTOG R AFIE Astrid Agemans, Sophie Nuytten, Kobe Van Looveren COVE R FOTO Kobe Van Looveren VOR MG E VING We make. ME T DANK AAN Gijs Van den Bleeken en Penelope Borde, Raf van den Bruel, Jan Van Holsbeke, Ruth Evenepoel, Petra Tas, Joke Vochten, Ief Moris, Klaartje Mertens, Edith Gomes, Astrid Dossche, Stefaan Goudeseune, Nadja Meulemans, Bart Nemegheer, Benjamin Simons, Caroline Baerten, Nicolas Decloedt, Dries Delanote, Alexandra Swenden DR UK Antilope De Bie - Printing VE R ZE NDING De Brug vzw ABONNE R E N Belgische marktspelers krijgen een gratis abonnement. Ben je geen marktspeler, maar wel geïnteresseerd in een jaarabonnement? Maak dan 25 euro over op bovenstaand rekeningnummer met de vermelding 'Abonnement Bio Actief'. Buitenlandse abonnees betalen 30 euro (BIC: TRIOBEBB, IBAN: BE30 5230 8012 5311). ADVE R TE R E N ELMA Multimedia, Sven Destercke, s.destercke@elma.be, 015/55.88.88 Deze publicatie kwam tot stand met de steun van het Departement Landbouw en Visserij.

ALEXANDER CLAEYS

Voorzitter BioForum alexander.claeys@bioforum.be Bio Actief

WORD LID

Word lid van Bioforum en draag bij tot de stem van een sector! Meer dan 400 bedrijven hebben ervoor gekozen om lid te worden van BioForum. Ze hebben daar maar liefst vijf redenen voor.

Jij beslist mee

Persoonlijk advies

Wij hechten veel belang aan stemmen uit de sector. Als lid speel je mee een rol in de vorming van standpunten. Enkel als lid kan je ook zetelen in de Raad van Bestuur of Algemene Vergadering en bepaal je mee waar wij op moeten inzetten.

De biologische bedrijfsvoering vergt heel wat van een ondernemer: nieuwe technieken, nieuwe leveranciers, nieuwe afnemers en een wetgeving die voortdurend evolueert. De medewerkers van BioForum staan jou graag bij met advies op maat.

Versterk je netwerk Een sterk netwerk is een kapitaal waard, zeker in de kleinere biosector. Speciaal voor leden organiseert BioForum nuttige netwerkmomenten. De personeelsleden van BioForum staan je individueel bij om je netwerk uit te breiden. Ons netwerk is ook het jouwe.

In actie voor jouw belangen BioForum is dé gespreks-partner voor overheid en middenveld als het over bio gaat. We zetelen in meerdere belangrijke raden en a dviseren het beleid, Vlaams, Belgisch en Europees. Hoe meer leden, hoe sterker onze boodschap.

Voordelen voor jouw bedrijf Als lid van BioForum geniet je van kortingen op promomateriaal voor jouw bedrijf, op studiedagen en advertenties. Als lid krijg je korting bij onze partners. We zetten vooral leden in de kijker in de media. Enkel als je lid bent, kan je het Biogarantielabel dragen.

WIL JIJ OOK LID WORDEN? Surf snel naar www.bioforum. be/wordlid en meld je daar aan! Je vindt daar ook de tarieven voor lidmaatschap.

BIO ACTIEF 54

Inhoudstafel

Kiezen noch delen

De nieuwe Biowetgeving

Biowijn uit België

Vrienden van de bodem

Biogarantie Belgium

12 SECTOR IN GESPREK

Levende sector

De Landgenoten

18 GEEN WEG TERUG

Groentenburgers

Bio Actief

Bio Flash 1 miljoen stemmen voor de bijen 1 miljoen stemmen had het Europese initiatief Save Bees And Farmers nodig. Haalden ze die, dan is de Europese Commissie verplicht om zich uit te spreken over hun vragen: een landbouw zonder chemische pesticiden. Uiteindelijk ondertekenden 1,2 miljoen Europeanen hun vraag. De organisatie moet eerst de geldigheid van de stemmen nagaan. Op de website op www.savebeesandfarmers.eu blijf je op de hoogte van het laatste nieuws rond deze campagne.

Beurzen in 2022 Door corona blijft het moeilijk om beurzen te organiseren. Zo zal de Nederlandse Biobeurs ook dit jaar alleen online doorgaan. Op www.bioforum.be/beurzen2022 vind je een beursoverzicht voor 2022.

Bio is goed voor ecosysteemdiensten Zwitserse onderzoekers hebben in een uniek langetermijnonderzoek de sterke en zwakke punten van verschillende landbouwsystemen experimenteel onderzocht. Op het gebied van ecosysteemdiensten staat de biolandbouw op alle fronten op kop. De conclusies van dit onderzoek lees je op www.bioforum. be/nieuws/zwitsers-bio-onderzoek.

Bio Actief

23 23 september mag je vanaf nu met stip aanduiden in je agenda. Vanaf 2022 vindt dan jaarlijks de EU Organic Day plaats, een dag waarop de biolandbouw in Europa in de schijnwerpers staat. Ook BioForum broedt op plannen om van deze dag volgend jaar een spetterende gebeurtenis te maken.

"De meeste bioboeren zijn idealisten, het gaat ons niet om het grote geld, maar de klimaatverandering stelt ons wel voor enorme uitdagingen. Zelf werk ik met twee andere boerderijen samen onder de naam De Vroente. Op die manier kunnen we afspraken maken, de teelten spreiden, maar het ook over de problemen hebben." K AREL HOU DMON T, BIOBOER OU ROBOU ROS DE S TANDAARD, 18 SEPTEMBER 2021

Bio Actief

Levende sector De biosector bestaat uit ondernemers met een hart voor mensen. Elk nummer brengen we drie biobedrijven in beeld die de diversiteit tonen van onze sector.Deze keer bezoeken we korteketenboerderij Kempengoud, RAF Coffee en Bio-Planet.

Bio Actief

fotografie

Kobe Van Looveren

Kempengoud WIE?

Gijs Van den Bleeken en Penelope Borde WAT ?

Bioboerderij en hoevewinkel WAAR?

Essen A A N TA L H E C TA R E ?

2,5

echtgenote van Gijs, wil de stap zetten naar landbouw en volgt nu een opleidingstraject bij Landwijzer. Gijs: "We zijn een jong gezin, ik had weinig kennis en dus is het wel goed dat Jules hier nog mee rondloopt. Ik kan veel van hem leren. Met mijn economische achtergrond focus ik mij op de uitbouw van de winkel. Jules leverde al aan voedselteams en had eigen verdeelpunten. Daar is ook een hoevewinkel met online luik bijgekomen. Ik hou van de afwisseling tussen fysieke arbeid en die commerciële kant."

BIO SINDS?

2013

o’n negen jaar geleden startte tuinaan nemer Jules D’Hooghe met Kempengoud: een kleinschalige bioboerderij met bijhorende hoevewinkel. Het project oogstte al snel heel wat bijval. Jules was op dat moment al wat ouder en wou zijn project toekomst geven.

Kempengoud mikt op de korte keten, al leveren ze soms ook aan bv. the Food Hub. Gijs: "We bieden vooral eigen teelten aan in onze winkel. Heel divers, want we doen eigenlijk alles wat we kunnen. Zoveel kennen, zodat we dat verhaal mee kunnen verschillende teelten geven aan onze klanten." is wel een zoektocht. Onze sterktes? Onze De keuze voor bio werd destijds gemaakt aardbeien noemen we door Jules, maar ook Gijs en Penelope zijn ons Kempengoud, daar overtuigd van de meerwaarde van het label. komt ook de naam van- "Wij gaan zelfs nog verder dan de biowetgedaan. In de winter kuilen ving, want we gebruiken geen enkel middel." we witlof in, op de traditionele manier. En we Kempengoud heeft ambities, maar zoekt bieden ook asperges en frambozen aan. Grove tegelijkertijd ook naar evenwicht. Penelope: teelten als ajuin en aardappel kopen we aan. "We werken hard, maar we bewaken ook de Dat geldt ook voor Europees fruit: we werken balans werk-privé. We willen ons verhaal en daar zoveel mogelijk samen met coöpera- onze visie over mensen verbinden nog meer ties die we vertrouwen. We zijn onlangs naar naar buiten brengen. Dat doen we o.m. door Sicilië gereisd om onze producenten te leren diversiteit in ons team te steken. In de toekomst willen we nog een zorgluik uitbouwen. En we versterken het gemeenschapsgevoel door bv. op zaterdag soep aan te bieden in onze hoevewinkel."

“Bij dit verhaal voel ik de goesting om het te blijven vertellen.”

Daarom zocht hij een overnemer. Die vond hij in Gijs Van den Bleeken: "We waren klant hier. Ik werkte als bankbediende, maar wilde meer bijdragen aan de wereld. Ik was zelf al wat aan het tuinieren. In 2018 ben ik in Kempengoud gestapt en hebben we samen een overnameplan uitgewerkt. Jules bouwt vandaag rustig af, maar werkt nog mee in het bedrijf. Ook Penelope, de

Gijs en Penelope zijn blij met de gemaakte keuzes. Penelope: "We hebben tot nog toe altijd stapjes vooruitgezet, ik ben benieuwd naar waar het ons nog leiden zal." Gijs voegt daar nog aan toe: "Ik ben trots dat ik de stap heb gezet. Net als in mijn vorige leven verkoop ik nu ook verhalen, maar bij dit verhaal voel ik echt de goesting om het steeds opnieuw te vertellen."

fotografie

Kobe Van Looveren

MEER WETEN?

www.kempengoud.be

Bio Actief

Raf Coffee WIE?

Raf Van den Bruel WAT ?

Biokoffie WAAR?

Gent BIO SINDS?

2017

af Van den Bruel was in een vorig leven adviseur verwerking bij BioForum, maar koos in 2017 voor zijn passie: koffie. Hij is consultant en bouwt daarnaast zijn eigen merk met biokoffie uit. "Het merk en de branderij waren in eerste instantie meer een hobby, maar tijdens corona was mijn consultancyagenda plots leeg. Ik heb me toen meer toegelegd op mijn merk. Dat sloeg aan: mensen waren op zoek naar thuisgeleverde koffie en ik had een handige webwinkel."

Raf zet in op een heel specifieke niche: biologisch, versgebrand en afkomstig van microloten. Dat zijn kleine volumes koffiebonen van een specifieke coöperatie met een hoge, specialere kwaliteit. "Die combinatie van bio en microloten is haast niet te vinden bij traders, ik vind ze via mijn netwerk. Ik maak afspraken rechtstreeks met coöperaties. Koffie is voor mij ook een vers product: er zit zo weinig mogelijk tijd tussen het branden van de bonen en de levering bij klanten. Voor winkels voorzie ik naast koffiebonen ook gemalen koffie. Die zitten in blikken die de houdbaarheid garanderen. Tot slot hou ik me aan de belangrijkste internationaal aanvaarde fairtradenormen." Raf kiest voor bio omdat zijn netwerk zich in die duurzame koffiewereld bevindt, maar dat is niet de enige reden: "Koffieteelt kan een serieuze milieu-impact hebben, onder meer qua CO2uitstoot. Consumenten kunnen daar invloed op hebben door te kiezen voor biokoffie. Het echte verschil wordt gemaakt in de productie. Maar omdat die ver weg gebeurt, is de verleiding groot om niet daarmee bezig te zijn, maar wel met zaken die maar een beperkte impact hebben zoals branden, verpakking of transport." Moet iedere koffieteler dan omschakelen naar bio? Raf: "Ik spring daar heel omzichtig mee om. In veel arme streken is koffie de enige bron van cash inkomsten. Als er zonder enige vorm van ondersteuning omgeschakeld wordt

Bio Actief

fotografie

Astrid Agemans

en de productie fors daalt, dan creëer je nog meer armoede. Raf koopt koffie uit verschillende landen. Bio is niet overal hetzelfde. "In Kivu vind je een van de betere koffies in de wereld. Omdat ze daar geen geld hebben voor kunstmest of gewasbescherming is veel automatisch bio, maar er is nog wel wat werk om de biologische productie daar duurzaam te maken. In Honduras zit er dan weer heel veel kennis bij de plantages en werken koffietelers nauw samen met onderzoekers om bio verder te ontwikkelen op basis van de meest geavanceerde technieken."

geloofwaardig genoeg is om zichzelf duurzaam te noemen. Ze hechten minder belang aan certificatie. Dat is jammer, want de audits die bij certificatie horen leggen problemen sneller bloot. Lokaal is ook relatief: koffie zal altijd van ver blijven komen. Dat is niet erg, want er leven miljoenen mensen van de koffieteelt, en de m ilieuimpact zit niet in het transport.

“De milieu-impact van koffie zit in de productie.”

Dat hij een kleine lokale brander is, vindt Raf minder belangrijk dan certificatie. "Kleine branders vinden soms dat het label lokaal

Raf ziet de toekomst hoopvol in, dankzij zijn nieuwe branderij. "Ik investeerde als eerste in een speciale filter die de uitstoot van het brandproces proper maakt voor de omgeving, om toch ook op dat vlak mijn steentje bij te dragen. Nu kan ik weer verder groeien." MEER WETEN?

www.rafcoffee.be

Bio-Planet WIE?

Jan Van Holsbeke en Ruth Evenepoel WAT ?

Biologische supermarkt BIO SINDS?

2001

et eerste filiaal van Bio-Planet opende in 2001 in Kortrijk. 20 jaar later zijn er 31 vestigingen en een webshop en heeft de biologische supermarkt het winkellandschap voor bio mee hertekend. Managing director Jan Van Holsbeke en marketingverantwoordelijke Ruth Evenepoel vertellen ons meer over hoe Bio-Planet zich beweegt in de Vlaamse biosector.

een risico. Met Bio-Planet kunnen we zaken in beweging zetten: we zijn daar flexibeler in en gaan in dialoog met bedrijven. Op die manier krijgen bedrijven de kans om te groeien." De aankopers van de biosupermarkt gaan dan ook actief op zoek naar nieuwe producten. In de opstartfase wordt er veel overlegd en bijgestuurd. "Hoe nauwer een product ons aan het hart ligt, hoe meer we samen naar oplossingen zoeken. Prijs is daarbij uiteraard ook een criterium, maar uiteindelijk willen we vooral een goed kwalitatief aanbod voor onze klanten. Producten waar we in geloven kunnen we via nudging altijd een duwtje geven in de winkel."

Bio-Planet beschouwt zich als pionier en wil dus ook in de toekomst af en toe aan de boom blijven schudden. Jan: "Zo bieden we een aantal producten aan die niet biologisch zijn, maar die ook voldoen aan onze definitie van duurzaamheid. We hebben bijvoorbeeld biologische thee uit India, maar ook lokale, niet-biologische thee. Die wordt zonder pesticiden gekweekt, maar in pot." Ruth Evenepoel vult aan dat zulke keuzes niet lichtzinnig gemaakt worden. "Intern voeren we hierover altijd een stevig debat. Ook naar onze klanten toe willen we er open en eerlijk over communiceren. We verbergen niet dat we die keuzes maken. We zien daarin ook een maatschappelijke rol weggelegd voor ons."

Jan: "Een ideaal product voor in onze winkels is biologisch, lokaal en duurzaam. We zetten ook sterk in op gezondheid, eiwittransitie en circulariteit. Die criteria vind je dus terug in onze nieuwste producten, zoals vegan burgers die niet gefrituurd of gepaneerd zijn."

“Het is een reflex bij onze aankopers om het lokale aspect mee te nemen.”

Sowieso is het een uitdaging om de duizenden mooie verhalen van al die bedrijven en producten bij de klant te krijgen, zegt Ruth. "We doen dat via onze communicatiekanalen, maar zetten ook in op interne vorming. En de technologie helpt ook: ons personeel heeft smartphones waarop alle productinformatie staat. Zo kunnen ze onze klanten nog beter informeren."

Ten opzichte van Colruyt en OKay heeft BioPlanet een aantal interessante troeven voor biobedrijven op zoek naar afzet: "We zijn een stuk groter dan vroeger, maar kleiner dan onze zusterbedrijven. Dat maakt het interessant voor jonge ondernemers. Voor hen is het vaak een uitdaging om continuïteit te bieden op die schaal, tenzij ze heel sterk investeren. Dat is ook

Als het over lokaal gaat, dan zien ze nog wel heel wat kansen. "Die keuze kan niet altijd gemaakt worden, maar het is wel een reflex bij onze aankopers om het lokale aspect mee te nemen. Zo zien we nog wel ruimte voor lokale pruimen en hebben we onlangs een project rond lokale baktarwe gerealiseerd."

www.bioplanet.be

MEER WETEN?

Bio Actief

ECOLOGIE

SECTOR IN GESPREK

Grond voor boeren In 2014 zagen De Landgenoten het licht. Hun missie? Landbouwgrond aankopen om die voor de eeuwigheid in te zetten voor biologische landbouw. Bio Actief sprak met coördinator Petra Tas over die eerste jaren van De Landgenoten en keek ook naar de toekomst.

VOOR WIE?

De hele biosector

andbouwgrond is duur. Een van de grootste uitdagingen voor (jonge) bioboeren is dan ook het vinden van grond. Tegelijkertijd riskeert kostbare biogrond soms verloren te gaan omdat een biologische boer geen overnemer vindt. Daarop wil De Landgenoten een antwoord bieden. Ze kopen landbouwgrond en zoeken een boer die deze grond biologisch wil beheren. Die betaalt daar huurgeld voor. Stopt een boer, dan wordt er iemand nieuw gezocht. Zo moet biologische landbouwgrond voor altijd biologisch blijven.

Als we over De Landgenoten spreken, dan moeten we het eerst over de structuur hebben. De Landgenoten bestaat uit twee entiteiten: een coöperatie en een stichting. Met de coöperatie zoeken we voortdurend nieuwe aandeelhouders. Met het geld van de aandelen

Bio Actief

kopen we grond. Het fijne aan een coöperatie is dat je mensen rechtstreeks betrekt in het verhaal en mede-eigenaarschap creëert. Dat sluit mooi aan bij hoe wij landbouwgrond zien, als eigendom van de gemeenschap. De stichting had als oorspronkelijk doel om onze visie en missie te bewaken. We investeerden daar in het begin weinig tijd in. Het belangrijkste was grond kopen en onze coöperatie financieel gezond maken. Maar de focus is gaandeweg veranderd. Een coöperatie is eigenlijk een onderneming, met haar beperkingen. Je kan geen vrijwilligerswerking uitbouwen en ook geen giften ontvangen. De stichting is voor die aspecten een betere structuur. In de loop der jaren is De Landgenoten via de stichting dus ook een socio-culturele beweging geworden. Sinds 2020 zetten we heel sterk in op bewegingswerk. We worden daarvoor ook ondersteund door de overheid. Dat betekent dat we iemand in dienst hebben die een vrijwilligerswerking uitbouwt. Die vrijwilligers zijn op hun beurt onze ambassadeurs. Zij verspreiden het verhaal van

De Landgenoten tijdens events. Met onze beperkte personeelsbezetting kunnen we dat immers niet allemaal zelf.

Met welke ambities is De Landgenoten destijds gestart? Toen we De Landgenoten oprichtten, wilden we in 5 jaar tijd 100 hectare landbouwgrond aankopen. We hebben verschillende kleine projecten gerealiseerd in die eerste jaren, met gronden van 1 of 2 hectare. Die 100 hectare bleek al snel onrealistisch. De grondprijzen in België zijn gewoon te hoog. Vandaag hebben we 43 hectare gekocht of zijn bezig deze te verwerven. Die grond wordt beheerd door 21 boeren. Omdat de lat oorspronkelijk veel hoger lag, zakte ons businessplan in elkaar. We rekenden op de huurgelden van 100 hectare om vast personeel te betalen. Meer huurgeld vragen aan de boeren was niet mogelijk, want dat bedrag lag toen al erg hoog. We moesten dus op zoek naar andere inkomsten en tekenden in op tal van projecten. We verschoven onze focus richting gemeentebesturen. We wilden hen adviseren en bewust maken van de problematiek, maar slechts weinig gemeentebesturen hadden er oren naar. In 2019 en 2020 slaagden we er evenmin in om nieuwe grondaankopen te realiseren.

Heb je een verklaring voor die tijdelijke stilstand?

Belgisch plantenveredelings- en zaadproductiebedrijf in groente- en kruidenzaden

MAES SEEDS Een ruim Assortiment Biologische zaden worden U aangeboden

OP rassen • Synthetische rassen • Hybride rassen

Kwaliteit is onze grootste troef

Daar zijn we naar op zoek gegaan. Waren we voor boeren wel een interessante partij om mee in zee te gaan? We zijn met onze vragen naar de sector gestapt. Daaruit bleek dat er wel degelijk een nood was voor een organisatie als de onze. Maar dat vertaalde zich niet in baanpacht te vragen, ook al bemoeilijkt dat grondaankopen. Soms klopten er wel boeren de financiering van onze werking. Een loop1 à 600 euro per bij ons aan, maar dan vonden we voor2210000269_1_ADV_8522.indd hen baanpacht bedraagt zo’n 500 geen geschikte grond. Of we vonden grond, hectare. Intussen loopt het wel weer goed maar kwamen met de eigenaars niet tot een voor De Landgenoten. In 2021 zijn we van 25 akkoord over de prijs. Keken sommige boe- naar 43 hectare gegroeid. ren met zo’n jonge organisatie de kat wat uit de boom? De aard van een project speelt ook Werken jullie via pacht? een rol: als een boer al een grond voor ogen We hanteren een eigen gebruiksoverheeft en geldgebrek is het enige probleem, eenkomst. Hoewel we de tarieven van de dan kan het snel gaan. loopbaanpacht hanteren, gaan we geen echte loopbaanpacht aan. Een loopbaanpacht Dat wil niet zeggen dat er in onze eerste jaren afsluiten gebeurt immers via de notaris geen drempels waren voor boeren. Onze goed- en kost daardoor extra tijd en geld. Elke keuringsprocedure viel bij gevestigde boeren keer wanneer de gebruiker wijzigt, moet je niet altijd in goede aarde, dus pasten we die opnieuw naar de notaris. We werken evenaan. Ook was het huurgeld dat we vroegen min met een gewone pacht omdat je daar de in het begin te hoog. Gemiddeld zo’n 1000 biologische teelt niet kan opnemen als vooreuro per hectare. Die hoge huurprijs was in waarde. Dat is voor ons essentieel. Daarom tegenspraak met onze missie: boeren kansen werken we dus met overeenkomsten waarin geven. We hebben na lang wikken en wegen die voorwaarde helder verwoord is. Het is een beslist om vanaf 2020 de prijs van een loop- juridisch vacuüm, maar onze jurist gaf aan

NV Roger Maes • ’t Hoge 61 • 8500 Kortrijk GSM 0475.431.557 • francis@nvrogermaes.be dat zo’n wederzijdse afspraak perfect te verdedigen valt bij een rechter. 4/11/21 16:04

Op basis van welke criteria kiezen jullie boeren? Een adviescommissie screent alle boeren. Het belangrijkste is dat ze echt kiezen voor bio omdat ze in dit landbouwsysteem geloven. Daarnaast moeten ze ook engagement tonen: we vragen hen na te denken hoe hun boerderij een rol in de gemeenschap kan vervullen. Het is ook niet de bedoeling dat een boer op grond van De Landgenoten pompoenen gaat telen voor de buitenlandse markt. We vragen een interactie met de lokale gemeenschap. De manier waarop mag de boer zelf kiezen: door een deel zorg op te nemen in het bedrijf, door klassen te ontvangen, via een hoevewinkel of zelfpluk. Mogelijkheden zat. Tot slot vragen we aan boeren om zelf een aanzienlijk deel van het nodige geld op te

Bio Actief

halen voor de grondaankoop. Hij of zij moet dus zelf gaan werven in zijn of haar netwerk en dat is niet voor iedereen weggelegd. Intussen bieden we veel meer ondersteuning aan voor deze crowdfunding en trachten we ook te crowdfunden los van specifieke grondaankopen.

Waarom? We zagen dat boeren die niet goed zijn in het aanspreken van hun eigen netwerk, minder snel geneigd waren om een beroep te doen op ons. Daarnaast werkt een lokale aanpak maar tot een bepaald bedrag. Daarom voeren we dit najaar voor het eerst een algemene campagne. We zoeken tegen het einde van dit jaar 3.000 mensen die 100 euro willen schenken. Wie minstens 40 euro schenkt, ontvangt een fiscaal attest én kan er zeker van zijn dat de grond die we daarmee kopen voor altijd biologisch bewerkt wordt. Naast een nieuwe groei in areaal zou een succesvolle campagne ook wat reserve kunnen brengen voor onze werking. De campagne loopt nog tot het einde van het jaar, dus zeker meedoen!

Bio Actief

Onlangs riep de Architecture Workroom Brussels op om de problematiek rond landbouwgrond met vereende krachten aan te gaan. Zien jullie daar mogelijkheden?

wel moeilijk. We zien dezelfde groeipijnen bij gelijkaardige organisaties in het buitenland. We hebben geen doelstellingen meer qua aantal hectare, maar zouden graag onze werkingskosten gedekt zien. Zelf heb ik het idee dat als we die wervingscampagne van dit najaar succesvol afronden, we als organisatie volwassen geworden zijn.

We werken vandaag samen met gelijkgestemde organisaties uit andere regio’s of landen. Een goed voorbeeld is het Waalse Terre-en-vue. In Vlaanderen zien we helaas geen (grote) partners met dezelfde visie. Voor ons is het "commons"-idee heel belangrijk: Daarnaast willen we een grotere organisatie grond hoort een gemeenschappelijk goed te worden, met veel meer naamsbekendheid. zijn, net als lucht. Grond mag je niet gebrui- Daarvoor kijken we naar de stichting, omdat ken om te speculeren. Het moet ten goede we voor die werking financiële ondersteuning komen aan de hele gemeenschap en vanuit krijgen. We mikken op 100 à 200 vrijwillidie optiek moeten we er zorg voor dragen. gers die ook op lokaal vlak onze boodschap Dat is een andere insteek dan die van een kunnen uitdragen. Zij kunnen helpen om supermarkt die landbouwgrond koopt om de banden met de boeren op onze grond zeker te zijn van de aanvoer aan biogroen- aan te halen, bijvoorbeeld door een boerdeten. En voor andere partners is de vereiste rijfeest te organiseren. Ook dat past in de dat het om biologische productie moet gaan ‘commons’-gedachte. dan weer een struikelblok.

Hoe kijken jullie naar de toekomst? We vroegen een keer aan onze bestuurders wat ze de mooiste realisatie vonden tot nog toe. Iemand antwoordde: "dat De Landgenoten nog bestaan". Het zijn best moeilijke jaren geweest, en voor de coöperatie blijft dat nog

MEER WETEN?

Je kan nog tot 30 december je s teentje bijdragen aan de campagne van De Landgenoten. Lees meer op www.delandgenoten.be.

Heerlijke Biologische delicatessen Het uitgebreide assortiment van St. Hendrick bevat meer dan vijftig soorten biologische gekookte en droge worstsoorten, gebraden en gekookte vleeswaren en gesneden beleg van varkens-, rund-, én kippenvlees, allemaal van het hoogst mogelijke kwaliteitsniveau. Al deze delicatessen worden door het ervaren en gepassioneerde team van St. Hendrick gemaakt middels originele methodes als roken, zouten en braden. Voor elk product wordt de tijd genomen om tot de beste smaak te komen.

Skal 023934 NL-BIO-01 EU landbouw

www.sthendrick.nl NL - 023

2210000268_2_ADV_8522.indd 1

28/10/21 11:52

Agri Verzekeringen voor Land- Tuin- en Bosbouw Hagelverzekering Brede Weersverzekering Glastuinbouwverzekering

Rechtsbijstand Bossenverzekering Zonnepanelenverzekering

Schade voorkomen kunnen we niet, maar verzekeren kunnen we als de beste! 0470 24 76 36 info@finepolis.be www.ecoassur.be 2210000381_1_ADV_8522.indd 1

4/11/21 16:01

ECOLOGIE

L A N D S H A R I N G O F S PA R I N G ?

Kiezen noch delen Moeten landbouw en natuur van elkaar gescheiden worden of verweef je ze beter met elkaar? Voedsel Anders vraagt meer nuance in het debat.

VOOR WIE?

De hele biosector

Dit is een ingekorte versie van een opiniestuk door Voedsel anders. De volledige versie vind je op www.voedsel-anders.be.

oe kunnen we voldoende voedsel produceren voor een groeiende wereldbevolking en tegelijk de impact van ons voedselsysteem op de natuur verlagen? De vraag is actueler dan ooit. Voorstanders van het landsparing-model geloven dat het best is om landbouw en natuur te scheiden (sparing). Door maximale voedselproductie op een zo klein mogelijke oppervlakte komt er zo

“In die holistische benadering gaat opbrengst niet ten koste van natuurlijke hulpbronnen.” 16

Bio Actief

ruimte vrij voor natuurbehoud. In het landsharing-model worden landbouw en natuur volledig met elkaar verweven.

overproductie en verspilling zo veel mogelijk vermijden, meer plantaardig gaan eten en inzetten op het bestrijden van armoede.

Deze twee visies vormen al decennia voer voor discussie, maar het debat blijft theoretisch en eerder ongenuanceerd. We hebben nood aan oplossingen die aansluiten bij de realiteit op het veld.

Een veel gehoord argument tegen het sharing model is dat het onvoldoende productief zou zijn. Daardoor vraagt het meer grond en laat het minder ruimte voor ‘pure’ natuur. Een hoogproductieve intensieve landbouw wordt vaak gezien als enige mogelijkheid om de productiekloof te dichten (bv in Oost-Europa en Afrika). Die productiekloof dichten is een belangrijke uitdaging, maar het is fout te denken dat dit per definitie moet met behulp van extra pesticiden- en kunstmeststofgebruik. Een agro-ecologische aanpak met duurzame landbouwtechnieken kan de kloof dichten zonder onnodige bijkomende negatieve impact.

Optimalisatie in plaats van maximalisatie HHet ‘sparing model’, sinds de jaren ‘60 de dominante praktijk, heeft met zijn keuze voor maximale voedselproductie heel wat ongewenste effecten op de natuur en het klimaat. Het creëert een grote druk om steeds meer en intensiever te produceren. Dat is niet houdbaar op de lange termijn en bedreigt de voedselzekerheid voor toekomstige generaties. Slimmer is het om in te zetten op een ‘optimale’ productie. In die holistische benadering gaat opbrengst niet ten koste van natuurlijke hulpbronnen. Steeds meer studies geven aan dat het met deze agro-ecologische visie mogelijk is om de wereld te voeden. Tenminste als we tegelijkertijd inzetten op een betere verdeling van ons voedsel,

In de realiteit bestaat vandaag zowel binnen de agro-ecologische (waaronder bio) als de gangbare landbouw een grote variatie aan intensieve en extensieve bedrijven. Het idee dat agro-ecologische landbouw minder productief is, is steeds meer achterhaald. Zo is het verschil in productiviteit tussen input-intensieve en agro-ecologische landbouw kleiner in situaties van droogte of andere extremere omstandigheden die we vandaag al meemaken.

Een derde model maakt sinds kort opgang: het driecompartimentenmodel. Dit model laast naast ‘intensieve landbouw’ en ‘pure natuur’ ruimte voor agro-ecologische landbouw, als ‘buffer’ tussen de twee systemen. Dat doet echter veel vragen rijzen over de rol die agro-ecologische landbouw dan krijgt. Het biedt alsnog geen antwoord op de vele simplificaties die het scheidingsmodel maakt.

Te theoretisch Het scheidingsmodel is te theoretisch en wel om volgende redenen:

Het leidt tot een sterke achteruitgang van soorten: Vaak wordt het belang van landbouwgebied voor de algehele biodiversiteit onderschat. Typische planten- en diersoorten, en vele andere ecosysteemdiensten zijn aan landbouwgebied verbonden. Het gaat om naar schatting 50 % van alle wilde diersoorten in Europa. Denk aan vogels zoals de kievit of de kiekendief. Dat de biodiversiteit in ons landbouwgebied al decennia achteruitgaat, is vooral toe te schrijven aan de intensivering van onze landbouw. Scheiden leidt niet automatisch tot meer natuur: Voorstanders van het sparing

model gaan ervan uit dat de vrijgekomen ruimte wordt toegewezen aan natuur. In de praktijk is dat zeker geen wetmatigheid. Dat komt omdat economische wetmatigheden in het vrije marktmodel voorrang hebben op voedselproductie: andere ruimtelijke functies zoals wonen, industrie, aanleg van wegen en andere infrastructuur, ... kregen tot hiertoe steevast voorrang boven behoud van natuur.

Het scheidingsmodel heeft een te hoge impact op milieu en gezondheid: Het scheidingsmodel biedt geen antwoord op de hoge milieu-impact van intensieve landbouw. Die is niet beperkt tot de plaats waar de landbouw zich afspeelt. Grond- en oppervlaktewater voeden zowel landbouw, industrie, mens en natuur. Rivieren lopen als aders doorheen ons landschap. Broeikasgassen en ammoniak bewegen vrij in onze atmosfeer. Droogte is een probleem dat zich niet alleen voordoet op de plek waar water wordt opgepompt. Dat onze intensieve landbouw een impact heeft op de natuur, zelfs tot in onze natuurgebieden, wordt nauwelijks nog ontkend. Maar ook de mogelijke gezondheidseffecten op de bewoners in het

versnipperde Vlaamse landschap verdienen meer aandacht.

Multifunctionele aanpak eerst Daarom is het niet zinvol om te blijven hangen in de discussie rond scheiden of verweven. De beste productiestrategie voor een specifieke plek hangt af van de context en het desbetreffende landschap. Het blijft essentieel om het menselijke welzijn en de talloze diensten die ecosystemen ons bieden als randvoorwaarden mee te nemen. Deze multifunctionele aanpak typeert de agro-ecologische visie. Afhankelijk van de context en de regio kan ingezet worden op een extensieve, dan wel intensieve productie die steeds rekening moet houden met de grenzen voor mens en milieu. Belangrijk is dat de schaarse open ruimte optimaal en meervoudig gebruikt wordt. Tegelijkertijd biedt dit systeemdenken meerdere wegen uit de meervoudige (ecologische en sociale) crisis waar onze samenleving wereldwijd voor staat.

MEER WETEN?

Je leest het volledige opiniestuk op www.voedsel-anders.be.

Bio Actief

(G)een weg terug

EERLIJK

Welke weg heeft een bioproduct afgelegd voor het in de winkel terechtkomt? Dat zoeken biowinkeliers uit in (g)een weg terug. Deze keer volgen we de vegetarische burgers van Just tot op een aardappelveld.

VOOR WIE?

De hele biosector

Just Klaartje Mertens is klant bij Joke en Ief. Enkele jaren geleden richtte ze Just Foods op. Ze wil gezonde en biologische voeding op maat van baby’s en gezinnen aanbieden, met groenteburgers en -nuggets. Een van de ingrediënten die ze gebruikt zijn aardappelen. Klaartje: "Vaak worden die gebruikt als goedkope vulling, maar ik behandel aardappelen als een volwaardige groente. Mijn broccoliburger zal dus niet minder broccoli bevatten dan aardappelen. Bij Abinda, waar mijn burgers worden gemaakt, werken ze ook met aardappelblokjes in plaats van aardappelvlokken."

Bio Actief

Joke Vochten en Ief Moris baten in Turnhout biowinkel Biodynamika uit. In hun winkel verkopen ze de producten van Just Foods, waaronder groenteburgers op kinderformaat. Joke: "Wij lusten die burgers even graag als onze kinderen." Hoe ze gemaakt worden, komen ze graag te weten.

Abinda Abinda is een klinkende naam in de biowereld. Al sinds 1988 maken ze vegetarische bioproducten. Klaartje kwam hier aankloppen met haar idee. Niet zo gek, want samenwerking zit ingebakken in het DNA van dit biobedrijf. Zaakvoerder Astrid Dossche en sales manager Edith Gomes verwelkomen Joke en Ief. Klaartje kan door omstandigheden niet aanwezig zijn, maar Astrid vertelt met veel enthousiasme over hun samenwerking.

Joke Vochten: Hoe is Klaartje bij Abinda terechtgekomen?

tuur, bijsturen waar nodig,... Uiteindelijk is het haar merk en dus zal de consument haar erop aanspreken.

in zee met bedrijven met een visie, die echt met bio aan de slag willen. Klaartje is een perfect voorbeeld.

Zoeken jullie nog naar zulke samenwerkingen?

Van waar komen de ingrediënten in de burgertjes van Just?

Bio-ondernemers die met hun ideeën ons aanbod kunnen aanvullen, zijn altijd welkom. Maar private label-producten zijn een serieuze inspanning, dus we willen liefst een wisselwerking. Samenwerken met iemand die alleen het biolabel op zijn verpakking wil ligt moeilijker voor ons. We willen vooral

We mikken zoveel mogelijk op lokale aanbieders. Zo komen onze aardappelen van bij Greenyard Frozen. Wij kopen de aardappelkubusjes diepgevroren aan. Door te werken met diepvries win je aan efficiëntie. In zelf

Hoeveel tijd zit er tussen oogsten en diepvriezen?

Hoe houden jullie bio en gangbaar gescheiden?

Onze doorlooptijd is erg kort. Neem nu erwtjes: we verwerken 25 ton in 1 uur. Na een ingangscontrole bij de receptie brengen we groenten naar de productielijnen. We hebben er verschillende, specifiek afgestemd per teelt. Zo’n productieproces verloopt volledig automatisch. Een optisch sorteerder haalt de

We starten een lijn altijd eerst op met bio. Dat vraagt voor ons wel heel wat planning, omdat de aanvoer van bioproducten een stuk kleiner is.

slechte groenten eruit. De geschikte groenten worden vervolgens gewassen, geblancheerd en afgekoeld. Voor aardappelen komen daar nog stappen bij: schillen, slechte plekjes verwijderen en in kubusjes of schijfjes snijden. Bewaring gebeurt in houten kisten, want hout is op dat vlak nog steeds het beste. Op een later tijdstip gaan de diepvriesproducten naar onze verpakkingsafdeling.

Onze bio-aardappelen worden geteeld in België, Nederland, Frankrijk of Duitsland. Er wordt zowel veldgewas product aangekocht als uitgesorteerd product. Dat gaat bijvoorbeeld om aardappelen die misvormd zijn of een groen plekje hebben. Deze aardappelen kunnen niet naar de retail. Dit kunnen zowel vastkokende als niet vastkokende rassen zijn. De Aardappelhoeve is een van onze leveranciers.

schillen en kuisen kruipt te veel tijd. Je moet verse producten ook sneller verwerken.

Astrid: Nadat ze thuis recepten had uitgeprobeerd, zocht ze een partner om haar producten op grotere schaal te maken. Bio was voor haar een erg belangrijk criterium. Daar konden wij met onze jarenlange ervaring zeker bij helpen. Wij hebben hier natuurlijk ook de machines staan. Het blijkt een gedroomde samenwerking, waar we allemaal beter van worden. Bij Abinda maken we de burgers van Just, de productie van de groentepuree zit bij ons zusterbedrijf De Hobbit.

In hoeverre was Klaartje betrokken bij de ontwikkeling van haar producten? Ze heeft hier heel wat uren doorgebracht, zeker in de opstartfase. Meekijken naar recep-

Greenyard Frozen Net als Joke en Ief de site van Greenyard Frozen oprijden, komt er een grote lading boontjes binnen. Zoveel boontjes hebben ze nog nooit bij elkaar gezien. Dat Greenyard een groot bedrijf is, is het minste dat je kan zeggen. Stefaan Goudeseune, aankoopverantwoordelijke voor de verse groenten, en marketing director Nadja Meulemans vertellen graag meer over de wereld van diepvriesgroenten. Ook in bio zien we dat diepvries steeds meer ingang vindt."

We zagen net tonnen boontjes. Is dat allemaal bio? Nee, net geen 10 procent van ons aanbod is biologisch. Maar het aandeel groeit. Bio is een belangrijke focus binnen Greenyard. De vraag is momenteel dan ook groter dan het aanbod. We zoeken dus voortdurend naar nieuwe bioleveranciers. Bio zorgt naast het aanbod wel voor een aantal uitdagingen. Zo zijn bepaalde teelten in bio niet vanzelfsprekend. Voor spinazie mag de onkruiddruk bijvoorbeeld niet te groot zijn.

Wij zijn vooral benieuwd naar de bio-aardappelen. Van waar komen die?

Is blancheren altijd nodig? Voor de meeste producten toch wel. Blancheren doodt enzymen. Doen we dat niet, dan gaan de groenten ook in diepvries niet bewaren. En niet-blancheren heeft ook een invloed op smaak en geur.

Bio Actief

De Aardappelhoeve De Aardappelhoeve heeft een indrukwekkend geautomatiseerd magazijn en track&trace-systeem. Bart Nemegheer ontvangt Ief en Joke met veel plezier: "Wij leveren verse aardappelen in kleinverpakking aan de retail. Zo’n kwart van wat we verkopen is biologisch gecertificeerd."

Vertel ons alles over de aardappel! Niets lijkt eenvoudiger dan een aardappel, maar je kan niet geloven hoeveel kennis er achter schuilgaat. De manier van telen, de smaak, ... in bio alleen bestaan er zo’n 40 variëteiten. En het is nog altijd basisvoeding, al neemt de consumptie elk jaar wat af. Maar ook in de toekomst zullen we aardappelen blijven eten.

Hoe past bio in jouw verhaal?

Hoe garandeer je dat?

We zijn al in 2004 begonnen met bio. Daar was toen vraag naar vanuit de retail. Ze verwachten voor bio dezelfde kwaliteit: klanten die meer betalen voor bioproducten, moeten op zijn minst dezelfde kwaliteit krijgen. Daarom verschillen de normen voor bio of gangbaar weinig. Aardappelen met een groen plekje of een misvorming gaan er onherroepelijk uit. De grootste uitdaging in bio is om het jaar rond een assortiment te hebben.

Vroeger was dat niet zo eenvoudig. Om die continuïteit te kunnen bieden moesten wij veel in het buitenland aankopen. We konden Belgische aardappelen niet lang genoeg bewaren. De laatste jaren zijn de bewaartechnieken sterk verbeterd. We hebben net nog geïnvesteerd in een nieuwe bewaarloods voor langetermijnbewaring. Dat kost veel geld, maar transport vanuit Spanje en Italië ook.

Jullie aardappelen gaan bijna allemaal naar de supermarkten. Wat leveren jullie dan aan Greenyard? Dat zijn dus die tweedekeuze-aardappelen, met een misvorming of rot plekje. Dat gaat om zo’n 20 tot 25 procent van onze aardappelen. Voor ons is dat een nevenstroom en daar is veel vraag naar. Wat hier vandaag vertrekt, is vaak morgen al verwerkt. Aardappelen zijn dan ook een basisgrondstof voor heel wat verwerkte producten.

Biopolder De laatste stop voor Joke en Ief is... de Antwerpse haven? Wie had gedacht dat het grootste biobedrijf in Vlaanderen – toch qua oppervlakte – in de stad Antwerpen zou liggen? Biopolder wordt gerund door Benjamin Simons, met hulp van zijn familie.

een machinebeurs in Duitsland. Er stonden machines om op grote schaal aan mechanische onkruidbestrijding te doen. Later zijn we in Denemarken op bezoek geweest bij een biobedrijf van meer dan 1.000 hectare. Als die het konden, dan moest het voor ons ook lukken.

Hoe groot is je bedrijf precies?

Hoe doe je dat dan precies?

We hebben circa 350 hectare in en rond de stad Antwerpen. We doen vooral grootschalige akkerbouw: aardappelen, graan, veldbonen en

Het belangrijkste: we werken met gps en hebben vaste rijpaden. Dat vangt de lagere opbrengst die bio heeft voor een groot deel op.

tarwe, pompoenen, ... Bijna al onze aardappelen gaan naar de Aardappelhoeve. We experimenteren ook met andere teelten, zoals koolzaad of zoete aardappel. Op ons groenteveld van 4 hectare testen we of bepaalde teelten ook op grote schaal kunnen. Daarnaast hebben we nog bijenkasten voor eigen honing, een 500-tal hoogstamfruitbomen waarvan we op termijn sap willen persen en wat vleesvee.

Waarom koos je voor bio? Al voor onze omschakeling naar bio vermeden we pesticiden. Ik wil liefst aan landbouw doen die voeding verbindt met de natuur. De vraag waar ik mee worstelde was of het kon op onze schaalgrootte. Het antwoord vond ik op

Bio Actief

Tevreden met je keuze voor bio? Zeker. We hebben de biodiversiteit op ons

bedrijf enorm zien toenemen. Als heel Vlaanderen aan biologische landbouw zou doen, zou je bij wijze van boutade geen natuurgebieden meer nodig hebben. Het is ook fijn dat bioboeren bereid zijn om hun kennis te delen, dat is in het gangbare circuit veel minder. Daarom wil ik in de toekomst nog meer samenwerken. Het uiteindelijk doel is om het Belgische bio-aanbod te versterken. MEER WETEN?

Ben je zelf biowinkelier en wil je ook een van onze producten volgen van winkel tot veld? Neem contact op met Marijke Van Ranst marijke.vanranst@bioforum.be.

Investeer duurzaam Investeer via NewB NewB, de coöperatieve, ethische en duurzame bank

Zet de eerste stap op newb.coop

Voor ondernemers met een duurzame visie

zondag 27 maart 2022 maandag 28 maart 2022 Brussels Expo | Paleis 11

Dé vakbeurs voor bio-, eco-, natuurlijke en duurzame producten. Voor en door de sector.

www.bio-xpo.be BioXpo22_Advertentie_180B_130H.indd 1

8/11/21 13:52

ZORG

VERANDERENDE SECTOR

Biowijn uit België

ECOLOGIE

Wereldwijd wordt er steeds meer biowijn gedronken. Spanje, Italië en Frankrijk zijn de belangrijkste productielanden, maar ook in België zijn steeds meer telers geïnteresseerd om met biologische wijnbouw te starten.

VOOR WIE?

De hele biosector

olgens "The Global Organic Wine Market 2011 -2022" is biologische wijn het enige groeisegment in de wijnmarkt. Tussen 2017 en 2022 verwachtte men wereldwijd een groei van de biologische wijnconsumptie met gemiddeld 9% per jaar. Dat zouden naar schatting 1 miljard flessen (7,5 miljoen hectoliter) zijn in 2022. Daarmee zou ongeveer 3,6% van de wereldwijde productie van wijn biologisch zijn. De overgrote meerderheid daarvan wordt gedronken in Europa. Vooral Duitsers drinken biowijn: ze zijn verantwoordelijk voor een kwart van de wereldwijde consumptie. De verwachting is wel dat Frankrijk dit jaar de Duitse consumptiecijfers zal bijbenen.

Bio Actief 54

Wereldwijd worden er op 425.000 ha biologische wijnranken geteeld. Vooral Spanje (121.300 ha), Frankrijk (112.000 ha) en Italië (109.400 ha) zijn belangrijke producenten. In deze landen is meer dan 10% van het wijndruivenareaal biologisch. Andere belangrijke wijnproducenten als Zuid-Afrika (4.000 ha), Chili (3.300 ha), of Australië (5.800 ha) lopen sterk achter als het om bio gaat. Spaanse en Italiaanse biowijnen worden vooral geëxporteerd, voornamelijk naar Duitsland.

Groeiende markt in België

Volgens marktonderzoek van GfK Belgium, in opdracht van VLAM, groeide het marktaandeel van biologische wijn in België van 1,2% in 2014 tot 2,7% in 2020. Vooral alleenstaanden kopen gemiddeld meer biologische wijn dan andere bevolkingsgroepen. In Wallonië en Brussel wordt duidelijk meer biowijn geconsumeerd dan in Vlaanderen. Vooral klassieke supermarkten hebben met 55% een belangrijk aandeel in de distributie van biologische wijn. Discounters hadden in 2015 en 2016 een aandeel van 23%, maar dit aandeel zakte tot 8% in 2020. De precieze oorzaak van deze terugval is niet duidelijk. Het marktaandeel van buurtsupermarkten en andere verkoopskanalen (waar ook BioPlanet onder valt) is gelijkaardig en nam in dezelfde periode toe van 10% tot 19%.

In België is de wijnbouw een kleine landbouwtak, maar het areaal biologische druiven steeg wel sterk. Vandaag is zo’n 23 procent van het wijnstokkenareaal in ons land biologisch. Het gaat concreet om 98 hectare. Vijf jaar geleden nam de biologische druiventeelt maar 8 hectare in. Het overgrote deel van deze wijnbouw gebeurt in Wallonië. In Vlaanderen gaat het om 5,35 hectare, waarvan een deel Om biologische wijn te produceren moet niet ook productie van tafeldruiven is. alleen de druiventeelt biologisch zijn, ook

Wat is biologische wijn?

Chardonnay, maar toen die te gevoelig bleken voor schimmelziekten stapte hij over naar hybride rassen als Regent, Calandro, Johanniter, Souvignier Gris en Muscaris.

Pionier in de biowijn Op 17 april 2021 overleed Hugo Bernar, een pionier als het gaat over Vlaamse biowijn. Hugo Bernar was zijn tijd ver vooruit toen hij in 1993 biologische wijnranken begon te telen op de Tiense Deelberg. Wijn maken was eerst een hobby, maar groeide al snel uit tot een volwaardige professionele activiteit. In de beginjaren werkte hij met traditionele rassen als Pinot Noir en

fotografie

Kjell Gryspeert

het vinificatieproces moet voldoen aan de biologische productieregels. Zo zijn enkele gangbare vinificatietechnieken verboden of beperkt in bio. Verder zijn er ook beperkingen voor additieven en oenologische hulpstoffen. Wil je externe gist toevoegen, dan moet die biologisch zijn. Biologische gist is niet altijd beschikbaar, in dat geval moet hij ggo-vrij zijn. Een laatste, niet onbelangrijk punt is het sulfietgehalte van biowijn. De grens ligt lager dan bij gangbare wijnen: in rode wijn is maar 100 mg/l (tegenover 150 mg/l) toegelaten, in droge witte wijn 150 mg/l (tegenover 200 mg/l). Sulfiet is altijd wel licht aanwezig, omdat het ontstaat tijdens de vergisting.

Meer aandacht voor wijn In Vlaanderen bestaat er heel wat interesse in biologische en biodynamische wijnbouw, zowel aan productie- als afzetzijde. In het kader van het project Bioclusters konden geïnteresseerde wijnbouwers via een webinar over marktkansen en interactieve bedrijfs-

Hugo deelde zijn kennis graag. Hij adviseerde menig wijnbouwer bij de opstart van een wijngaard en verkocht ook benodigdheden voor een succesvolle teelt en vinificatie: gespecialiseerde machines voor de onkruidbestrijding, wijnstokken, machines en kuipen om de wijn te maken. BioForum herinnert zich Hugo als een gepassioneerde en gedreven man. Ondanks veel tegenkanting uit traditionele hoek slaagde hij erin om veel wijnbouwers, liefhebbers en professionelen te overtuigen van zijn ecologische visie.

“Als ik mijn klanten kan besmetten met mijn ecologische visie, dan ben ik een gelukkig man.” bezoeken meer leren over de kansen en uitdagingen van dit productiesysteem. Zes biologische wijndomeinen in Wallonië en Luxemburg werden bezocht en de deelnemers namen ook een kijkje bij het proefstation van CARAH. Vanuit een gezamenlijke interesse voor biologische wijnbouw wisselden we kennis en ervaringen uit. Deze kruisbestuiving leidt tot nieuwe contacten, frisse ideeën, verhoogde kennis en een vlottere verspreiding van praktijkervaring. Een verslag over de bedrijfsbezoeken vind je op www.biozoektboer.be/nieuws.

zeer gevoelig zijn voor schimmelziekten, zochten grote wijnbouwonderzoeksinstituten naar nieuwe druivenrassen die van nature resistent zijn tegen schimmels. Deze hybriden worden ook PIWI’s genoemd (van het Duitse ‘PIlsWIederstandsfähig’ – schimmeltolerant). Bekende PIWI-rassen zijn Cabernet Blanc, Johanniter, Solaris, Villaris, Souvignier Gris, Regent, Pinotin en Cabernet Cortis. De meningen over de kwaliteit van de wijn van deze hybride PIWI-rassen zijn evenwel verdeeld.

Druiventeelt Een belangrijke uitdaging voor wijnbouwers zijn schimmels. De biowijnbouwer probeert die op verschillende manieren te voorkomen. Lukt dat niet, dan is het gebruik van natuurlijke gewasbescherming toegelaten. Omdat klassieke druivenrassen zoals Riesling, Chardonnay, Sauvignon Blanc en Pinot Noir

MEER WETEN?

Het project ‘Bioclusters’ is een gezamenlijk initiatief van Innovatiesteunpunt, Boerenbond, BioForum en Algemeen Boerensyndicaat met de financiële steun van de Vlaamse Overheid.

Bio Actief

EERLIJK

VOORUITKIJKENDE SECTOR

Biogarantie Belgium van start

ECOLOGIE

In 2019 kondigden we Biogarantie Belgium aan. De bijhorende normen hebben we nu verder uitgewerkt.

VOOR WIE?

De hele biosector

iogarantie is met zijn lange geschiedenis een label dat voor heel wat consumenten vertrouwen uitstraalt. Maar er bestond al langer een nood om vanuit Biogarantie ook meer aandacht te geven aan Belgische producten. Het Biogarantie Belgium-label wil precies dat voor elkaar krijgen: bioproducten van Belgische ondernemers herkenbaarder maken in de winkelrekken. In 2019 stelden we het Biogarantie Belgiumlabel een eerste keer voor. Sindsdien werkten we aan een update van de bijhorende lastenboeken en keken we in overleg met de sector hoe we de invulling van dat Biogarantie Belgium-label concreet konden maken. Daar kroop veel tijd in, maar intussen is het werk afgerond. Vanaf 2022 gelden er nieuwe regels en moet ook het Biogarantie Belgium-label opduiken in winkels.

Bio Actief 54

De nieuwe standaard Een van de opmerkingen die we vaak horen is dat het woord ‘lastenboek’ een struikelblok is. Biogarantie en de bijhorende afspraken voelen niet aan als een last, maar zijn een bewuste keuze voor ondernemers. Biogarantie (Belgium) gaat immers verder dan de Europese regelgeving. Daarom spreken we vanaf nu van de Biogarantie ‘Standaard’. Met de nieuwe voorschriften voor Biogarantie Belgium willen we ook echt een nieuwe standaard zetten waarmee boeren en verwerkers zich kunnen onderscheiden.

Belgisch is Belgisch Het grootste verschil tussen Biogarantie en Biogarantie Belgium is dat producenten of verwerkers het Belgium-label alleen kunnen gebruiken voor producten die van Belgische origine zijn of waarvan het primaire ingrediënt van Belgische origine is. Voor verwerkte producten komt het hoofdingrediënt van een boer die zelf ook het Biogarantie Belgium-certificaat heeft. Voor boeren betekent Biogarantie Belgium bovendien dat hun bedrijf 100 pro-

cent bio is en dat het de regels volgt voor zowel plantaardige als dierlijke producten. Om verwarring te vermijden tussen beide labels wordt het verboden om symbolen die verwijzen naar België (zoals de nationale driekleur) te gebruiken op producten die het gewone Biogarantie-logo dragen. We voorzien een overgangsperiode, zodat bedrijven hun producten en verpakkingen kunnen aanpassen aan de nieuwe bepalingen. Toch is dat lokale verhaal niet het enige waarmee Biogarantie Belgium zich wil onderscheiden van het Europese biolabel.

Extra inspanningen De nieuwe Biogarantie Belgium-standaard vraagt om de inspanningen die een landbouwbedrijf voor bio doet naar een volgend niveau te tillen. Dat betekent dat boeren extra stappen zetten om bijvoorbeeld de biodiversiteit te beschermen, het dierenwelzijn op hun bedrijf te verhogen of het organisch gehalte in de bodem te laten stijgen. Op die manier

fotografie

Kobe Van Looveren

vindt een Biogarantie Belgium-bedrijf meer de aansluiting met de biologische principes, die ook aspecten bevatten die niet opgenomen zijn in de Europese wetgeving. We willen niet van bovenaf bepalen welke keuzes een bioboer moet maken. In de plaats daarvan geven we een heel brede waaier van aanbevelingen mee. Naast de vereisten uit de Biogarantie-standaard vragen we aan boeren om minstens een van deze aanbevolen maatregelen uit te voeren. Om dat allemaal makkelijk te kunnen opvolgen, hebben we een eenvoudige online tool ontwikkeld. Daarin geven bedrijven aan wat ze doen. Zo krijgen we zicht op de vele initiatieven en kunnen we op basis daarvan de normen dynamisch verder laten ontwikkelen. Je vindt deze tool op de website van Biogarantie.

Eerlijke handel Biogarantie Belgium wil daarnaast volop inzetten op eerlijke handelsrelaties. Helemaal klaar zijn we hier nog niet, want het is een complexe oefening. Op dit moment wordt een rekentool

uitgewerkt die de producenten zal toelaten om een ‘eerlijke prijs’ te berekenen voor een aantal van hun teelten. Deze prijs zal onder meer rekening houden met de productiekosten, maar ook met eventuele opbrengstderving doordat landbouwers maatregelen nemen die de biodiversiteit of het dierenwelzijn bevorderen. Deze rekentool zal producenten, verwerkers en afnemers ondersteunen bij het opzetten van eerlijke handelsrelaties.

Wat met het gewone Biogarantielabel? Het gewone Biogarantie-label blijft uiteraard ook bestaan, maar ook daar willen we evolueren naar een heldere standaard. Op sommige vlakken waren de regels niet altijd even concreet. De vraag om een ecologisch charter te ondertekenen is geschrapt. Ook de vrijblijvende vraag aan de hele keten om fair te handelen valt weg. Niet dat we dat niet langer belangrijk vinden, maar beide thema’s zijn in de standaard van Biogarantie Belgium opgenomen en een stuk concreter dan daarvoor.

Daarnaast hebben we een aantal dingen aangepast aan de nieuwe biowetgeving die vanaf 1 januari 2022 van start gaat (zie ook pagina 26). Zo is het verbod op nanotechnologie intussen opgenomen in de Europese regels en hoeven we dat dus niet meer apart te vermelden in de Biogarantie-standaard. Ook voor zout veranderen de officiële regels. Zoutproducten met een Biogarantielabel (bv. kruidenzout) zullen dus vanaf 2022 biozout moeten bevatten. Bestaande Biogarantie-gebruikers die van oordeel zijn dat hun producten voldoen aan de voorwaarden van Biogarantie Belgium kunnen zonder bijkomende kosten omschakelen.

MEER WETEN?

Neem contact op met Annick Cnudde, coördinator Biogarantie annick.cnudde@bioforum.be.

Bio Actief

WETGEVENDE SECTOR

ZORG

De nieuwe biowetgeving

EERLIJK

ECOLOGIE

De nieuwe biowetgeving was een proces van jaren, maar vanaf 1 januari 2022 treedt ze eindelijk in werking. We vertellen je wat er allemaal bij zo’n nieuwe wetgeving komt kijken.

Europese Raad veel te tijdrovend. Voorwaarde is daarbij wel dat er niet geraakt wordt aan de kern van de basisverordening.

VOOR WIE?

De hele biosector

e nieuwe biowetgeving is een kluwen van Europese wetten, aangevuld met Vlaamse wetgeving. De Europese verordening 2018/848 (EU) vormt de basis. Die legt de algemene beginselen vast van wat biologische productie inhoudt en bevat ook tal van productieregels. Normaal zou deze verordening begin 2021 ingegaan zijn, maar toen bleek dat de secundaire wetgeving niet op tijd afgerond zou kunnen worden, kwam er een jaar uitstel. Dat zit zo: de basisverordening geeft de Europese Commissie de bevoegdheid om extra regels (secundaire wetgeving) vast te leggen over specifieke onderwerpen. De grenzen waarbinnen ze die regels mag uitwerken, zijn vastgelegd in de basiswet. In de basiswet waar geen mogelijkheid voorzien is om secundaire wetgeving uit te werken, kan er dus niks meer veranderen.

Er zijn twee soorten secundaire handelingen: via delegatie of via uitvoering. Het voornaamste verschil ligt in de beslissingsmacht. Gedelegeerde handelingen behandelen vooral technische zaken, die weinig politieke lading hebben. Daarom kan de Commissie hier vrijwel alleen over beslissen. Op uitvoeringshandelingen kunnen de lidstaten wel meer controle uitoefenen. De Commissie moet voor zo’n uitvoeringshandeling een comité raadplegen waarin ieder EU-land vertegenwoordigd is.

“In Bio & De Wet zijn alle wijzigingen duidelijk gemarkeerd.”

Meer flexibiliteit Het gebruik van secundaire regelgeving laat enige flexibiliteit toe. Wanneer bijvoorbeeld een technische bijlage bij een verordening moet worden gewijzigd, is een wetgevingsprocedure via het Europees Parlement en de

Bio Actief

Op het moment van schrijven zijn er voor de biowetgeving al 19 secundaire handelingen aangenomen. Naar verwachting zullen er zo’n 30 secundaire handelingen komen.

Vlaamse biowetgeving Een Europese verordening is direct toepasbaar en hoeft niet omgezet te worden in nationale wetgeving. Toch spelen ook de lidstaten een rol. Ze beschikken over belangrijke bevoegdheden zoals het opzetten van hun eigen controlesysteem. Daarom wordt ook de nationale wetgeving, die het Europese rechtskader uitvoert, aangepast. Landbouw is in ons land een regionale materie, dus bij ons is de Vlaamse overheid hiervoor verantwoordelijk.

BioForum helpt je op weg Wil je weten welke concrete wijzigingen de nieuwe wetgeving inhoudt voor jouw bedrijf? Neem een kijkje op www.bioforum.be/biowetgeving. BioForum heeft daar de honderden pagina’s wettekst voor jou omgezet in bevattelijke infofiches. Die lijsten de belangrijkste wijzigingen op per sector. Ook onze publicatie ‘Bio & de Wet’, die de wetteksten op een leesbare manier samenvat, is aangepast. Alle wijzigingen ten opzichte van de huidige regels zijn duidelijk gemarkeerd. Wil je graag alle originele wetteksten raadplegen, dan kan dat op de webpagina van het Departement Landbouw en Visserij van de Vlaamse overheid. MEER WETEN?

Heb je nog bijkomende vragen, dan neem je contact op met Annick Cnudde, adviseur wetgeving annick.cnudde@bioforum.be.

TEL 016 63 27 36 | WWW.MARMA.BE

Uw BIO partner voor droog-, vers- & diepvrieswaren en vanaf heden ook ultravers groenten & fruit, vlees en vis!

2200000529_4_ADV_8522.indd 1

20/09/21 16:38

BIO, al 40 jaar het van ons bedrijf Onze website werd in een nieuw kleedje gestoken ! Wij hebben hem speciaal ontworpen om beter aan uw behoeften te voldoen en uw werk te vergemakkelijken. Bezoek onze gloednieuwe website !

NEW

©TERO

Aardappelen gecertificeerd door CERTISYS®

CERTISYS®, Belgische pionier in biocertificatie. info@certisys.eu - 09/245.82.36 - www.certisys.eu 2210000030_3_ADV_8522.indd ann bioactief 180x130 NL.indd 1 1

08/07/2021 16/09/21 13:08 16:51

ECOLOGIE

VERBINDENDE SECTOR

Vrienden van de bodem Bioboeren weten al langer dat de bodem van levensbelang is. Met het project Soilmates engageren ook restauranthouders, wetenschappers en kunstenaars zich om de bodem weer de aandacht te geven die hij verdient.

ook vanuit onze discipline wilden bijdragen aan die zorg voor de bodem."

VOOR WIE?

De hele biosector

Kunst als communicatie

Een eerste zaadje voor het project Soilmates aroline Baerten en Nicolas Decloedt lei- was geplant. Nicolas, Caroline en Dries den in Brussel het restaurant Humus x begonnen na te denken over regeneratieve Hortense. Hun groenten halen ze al jaren bij landbouw en hoe restauranthouders boeren bioboerderij Le Monde des Mille Couleurs van kunnen ondersteunen die zorg dragen voor Dries Delanote. Pas in 2015 beseften ze dat het kapitaal dat in de bodem zit. Nicolas: de smaak en kwaliteit van die groenten een "Dries levert voornamelijk aan horeca. Door rechtstreeks gevolg waren van de zorg die de coronapandemie moesten de restaurants Dries heeft voor zijn bodem. sluiten. Zo ontstond er dus bij ons allemaal ruimte om verder na te denken over wat we Caroline: "Dat jaar riep de Verenigde Naties met Soilmates wilden bereiken en hoe we dat uit tot het jaar van de bodem. Dat triggerde konden aanpakken." Dat leidde tot het artisme. In het bijhorende VN-rapport stond dat tiek-culinaire festival Soilmates. De eerste één koffielepel grond miljarden micro-orga- editie vond in de zomer van 2020 plaats op nismen bevat. De grond bevat meer leven dan de boerderij van Dries, in Ieper. erboven: dat besef was voor mij een echte wake-upcall. Hetzelfde rapport kaartte ook de Met Alexandra Swenden van Swenden Studio slechte toestand aan van de bodem wereld- kwam er ook een artistiek luik aan het verwijd. Onder onze voeten vindt een ecocide haal van Soilmates. Alexandra: "Soilmates plaats. Op dat moment werd de link tussen wil opnieuw een link leggen tussen ons bodem en voeding een leidraad in ons restau- lichaam, wat je eet en hoe de bodem daar rant.” Nicolas vult aan: "Hoe meer we erover ook een rol in speelt. Kunst geeft de ruimte lazen, hoe meer waardering we ook kregen om daar over na te denken.". Dat beaamt ook voor het werk dat Dries deed. En hoe meer we Dries: "Grondgebondenheid is voor mij de

Bio Actief

basis waaruit ik vertrek. Ik vind het ontroerend om te zien hoe kunstenaars spontaan dat belang voor die bodem kunnen opnemen in hun werk." Voor de eerste editie van het Soilmatesfestival nodigden ze meerdere chefs uit en kunstenaars die een connectie hebben met de streek. Alexandra: "Zo brachten we verschillende invalshoeken samen. Wat ze gemeen hadden? Het waren allemaal mensen die vanuit hun eigen discipline de bodem een stem wilden geven."

Groeiend bewustzijn Tijdens die eerste editie viel het Dries op hoeveel van zijn Brusselse klanten waren afgezakt naar de Westhoek. Door de grote aandacht vanuit Brusselse restaurants vond het Soilmates-festival dit jaar plaats in de hoofdstad. Dries: "Ik voel hoe er bij de foodservices een toenemend bewustzijn is rond de bodem, zeker bij de restaurants die al met ons werken. Het besef groeit dat de smaak van producten voor een heel groot deel terug te brengen is tot het levende bodemvoedselweb. Dankzij de evenementen van Soilmates voelen ze nog meer de verbinding met die grond."

Nicolas voelt dat ook: "In onze koksopleiding kwam het belang van de bodem totaal niet aan bod. Het is niet genoeg dat iets lokaal is, je moet ook nadenken over hoe het geteeld wordt, hoe de bodem gevoed wordt. Ik merk wel dat het in veel hotelscholen meer begint te leven. Af en toe worden we uitgenodigd om onze ervaringen te delen. We willen graag andere restaurants inspireren om hiermee aan de slag te gaan. Daarom ook nodigen we graag jonge chefs uit op onze evenementen." Soilmates zoekt bewust het kruispunt tussen de verschillende disciplines op, waardoor evenementen ook een filosofisch luik krijgen. Caroline: "Soilmates wil de vraag stellen wat de verbinding tussen mens en aarde betekent. Voor onze gezondheid, voor het milieu,... We zetten daar in op beleving: met culinaire invalshoeken willen we peilen naar het maatschappelijk bewustzijn dat er bestaat rond de bodem." Tijdens de tweede editie was het thema ‘urban soil’: waar zit de levende aarde in de stad en hoe kunnen we daar aan werken? Deelnemers konden in Brussel proeven van zogenaamde ‘Soil Dishes’: chefs creëerden

samen met artiesten een scenografie op het bord. Alexandra: "Zo was er een wijnrestaurant dat in elk van zijn gerechten een ander deel van de wijnrank verwerkte en meteen de link legde met het type grond waarop die wijnsoort groeide." In de toekomst wil Soilmates vooral een beweging worden waarin boeren, restauranthouders, kunstenaars en andere mensen die verder willen werken aan die levende bodem elkaar kunnen vinden. Er is daarbij zeker ook ruimte voor bedrijven die niet biogecertificeerd zijn, maar wel het belang van de bodem hoog inschatten. Al deze mensen moeten ambassadeurs van de bodem worden en het bewustzijn vergroten rond dit thema. Dat zal onder meer gebeuren via evenementen maar ook via de online kanalen. Dries: "Wij willen een krachtige biotoop en gezonde voeding voor onze kinderen. Dat blijf ik onderstrepen, als boer én als vader. Daarvoor moeten we landbouw niet alleen vanuit economische belang kijken, maar ook handelen vanuit onze basiswaarden en kijken naar ecologie, het sociale luik en gezondheid. Landbouw is niet voor niets de primaire sector."

“Soilmates wil opnieuw een link leggen tussen ons lichaam, wat je eet en hoe de bodem daar ook een rol in speelt”

MEER WETEN?

Kijk op de website van soilmates: www.soilmates.be.

fotografie

Laura Centrella

Bio Actief

WETGEVENDE SECTOR

Kijken bij de buren

De biosector is in volle ontwikkeling en vormt zo een motor voor innovatie en ondernemerschap. In deze rubriek belichten we enkele inspirerende initiatieven van biobedrijven uit binnenen buitenland.

Hestbjerg Okologi Deense biovarkens

Op het Organic World Congress van IFOAM in september gaf de Deense biovarkenshouderij Hestbjerg Okologi een mooie presentatie over hun bedrijf. Ze hebben een mooie geïntegreerde aanpak, met veel aandacht voor welzijn. Niet alleen voor de dieren, maar ook voor hun personeel. Hun motto: "Wie als varken reïncarneert, zou liefst van al bij ons rondlopen". Op hun website – in het Deens, maar je kan hem vertalen via Google Translate – staat hun aanpak mooi uitgeschreven. https://hestbjerg.dk/

Biodemain

Merk in omschakeling Voor biobedrijven in omschakeling is afzet vinden een uitdaging. Producten mogen nog niet als bio verkocht worden, maar de hogere productiekosten zijn er al wel. In Frankrijk biedt de start-up BioDemain uitkomst. Boeren kunnen tijdens hun omschakeling producten bij hen aanbieden, zij vermarkten de producten als toekomstig bio. Na hun omschakeling kunnen boeren ook bij hen terecht voor hun AB&Local-assortiment. https://biodemain.fr

Arla

Biologische zuivel en het klimaat De melkveehouderij stoot heel wat broeikasgassen uit, ook in bio. Denk niet alleen aan de dieren, maar ook aan landbouwmachines, transport en de zuivelfabriek. Zuivelcoöperaties Arla en het Amerikaanse Organic Valley kondigen allebei aan om tegen 2050 klimaatneutraal te zijn. De stappen die ze daarvoor willen ondernemen vind je opgesomd op hun website. Ze gaan van hernieuwbare energie over evenwichtiger rantsoen tot oplossingen als agroforestry of blijvend grasland. https://www.organicvalley.coop/why-organic-valley/sustainability/ carbon-positive-dairy-farming/ https://www.arla.nl/klimaatneutraal/

Bio Actief

Advies over bio? BioForum helpt je verder! Ben je een voedingsbedrijf en heb je de stap naar bio gezet? BioForum geeft advies en opleidingen op maat. OPLEIDING E N Hoe start je met biologische productie? Een opleiding voor personeel over wat bio precies inhoudt

· ·

ADVIES Het opstellen van een risicobeheersplan Welke procedures, instructies en registratieformulieren zijn er nodig?

· ·

V O O R M EER INFO neem contact op met adviseur Sofie Vandewijngaarden sofie.vandewijngaarden@bioforum.be of T 03 286 92 72.

Je vindt alle mogelijkheden en tarieven op www.bioforum.be/advies.

Wie anders is even lokaal als u? Onze 200 Agri-experts staan voor u klaar. Crelan weet als geen ander wat er leeft en beweegt in uw buurt. We houden met z’n allen opnieuw van meer lokaal. Net als onze Agri-experts, die u betrouwbaar advies en een degelijke ondersteuning bieden om uw lokale ambities te doen slagen. Ook zij gaan daarvoor tot het uiterste. Want wie gaat voor duurzaam, verdient duurzame steun uit de buurt. Toch?

Afspraak bij uw expert in een Crelan-agentschap in uw buurt.