BIOLOGISCH d DUURZAAM = INFORMATIEF h INSPIREREND [ LEKKERE EN GEZONDE RECEPTEN K VAN UW BIOLOGISCHE SPECIAALZAAK
HERFST • Nº 3 2018
Proef! Nieuwe bio-appelrassen ¾ TOEKOMST ZAAIEN: WIE ZAAIT ER MEE? OOGSTEN OP HET MOESTUINDAK: EKO-HOTEL COURT GARDEN `
>
Doe mee & win! Smaakma
ken Appeltaa d rtwedstrijd
VAN GORTSALADE TOT GRANOLA
Crunchy en veggie gerechten
INHOUD
herfst 2018 In dit nieuwe seizoen zijn er weer volop nieuwe smaken te ontdekken: crunchy mie, herfstrolletjes met geroosterde pompoen en portobello, en wortel-abrikozentaart!
Handzeep calendula voor celvernieuwing, tegen ontstekingen
Handzeep lavendel geeft rust enharmoniseert
4
Handzeep sensitief voor gevoelige huid en allergielijders
ROBOTS OP HET BIOVELD
Schoffelen, wiedeggen, rooien en oogsten. Bio-boeren lopen voorop in mechanisatie. Over drones en gps-machines.
10
SMAAKMAKERS UIT DE FRITUUR
Ook lekker krokant in allerlei gerechten: chips van kikkererwten, linzen, bananen en nog veel meer. Welke schijfjes gaan in de frituur en welke gerechten kun je ermee maken?
Handzeep rozen met geurige damascusroos
Handzeep rozemarijn activerend en verwarmend
Handzeep citrus fruitig, prikkelend en verfrissend
Sonett – zo schoon E
C
O
L
O
G
I
S
C
H
Sonett-handzepen zijn milde, basische zepen van hoogstaande biologische zuiverheidom handen en het hele lichaam mee te wassen. Sonett-handzepen worden gemaakt met ritmisch bewerkte toevoegingen bestaande uit goud, wierook, mirre, laurier, olijfolie, rozenas en mistel. Alle ingrediënten zijn afkomstig uit ge-
C
O
N
S
E
Q
U
E
N
T
controleerd biologische teelt. Sonett-handzepen zijn voor 100% biologisch afbreekbaar. Bij Sonett-producten worden geen petrochemische tensiden, enzymen of synthetische geur-, kleur- of conserveringsstoffen toegepast en ook geen gentechniek, nanotechnologie of dierexperimenten. Meer informatie op www.sonett.eu Sonett – zo goed.
Verkrijgbaar in bio-winkels.
RECEPTEN:
11 � Hamburger met zoete aardappelchips � Kikkererwtenchipsdippers met tapenade � Chips-bites met guacamole � Groentechips-sandwich � Crunchy mie � Corn chips uit de oven � Chips uit zee met zalm � Granola met bananenchips � Salade met linzencrunch
15
18 � Appeltaart van de Dutch Organic Baking School
NIEUWE BIO-APPELS
Fruittelers over de nieuwe appelrassen: de Santana, Topaz en Collina, en recenter de Natyra en Maribelle. Plus: appeltaart van de Dutch Organic Baking School
25
22 � Warme gortsalade met raapjes en ‘vega vissticks’ � Wortel-abrikozentaart uit de oven � Herfstrolletjes met geroosterde pompoen en portobello
EN VERDER: ZAAIEN VOOR HET GOEDE DOEL
Op 10 boerderijen in ons land kan iedereen in oktober komen Toekomst Zaaien. Dit jaarlijkse evenement helpt mee aan een vruchtbare landbouw, biodiversiteit en levenskrachtig zaadgoed
18 Smaakmakend Appeltaartwedstrijd 25 Doe mee met Toekomst Zaaien! 20 Altijd lekker in de herfst 27 Echt goed 31 Frisse Kijk: EKO-Hotel Court Garden
B I O - I N N O V AT I E
BIOBOEREN & MECHANISATIE Een zelfrijdende wieder op zonne-energie, camera gestuurde trekkers en rooiers, gps-schoffels en drones die de landbouw efficiënter maken: ook de biologische landbouwsector doet mee. Of beter: loopt voorop.
N
TEKST NICOLE WILLEMSE • FOTOGRAFIE DUTCHPHOTOGRAPHY.NL
IET VREEMD. De ‘beperkingen’ die bio-boeren zich opleggen omdat ze ervoor kiezen geen bestrijdingsmiddelen en kunstmest te gebruiken, zorgen ervoor dat ze moeten zoeken naar andere oplossingen. Dat kan betekenen dat je je toevlucht zoekt tot een schoffelmachine of mechanische eg om het onkruid te wieden.
het spoor waar de trekker rijdt. Een biologische veehouder die weidevogels wil sparen, was daarvoor afhankelijk van vrijwilligers. Tegenwoordig kunnen drones de nesten opsporen, en doen dat veel nauwkeuriger. Slimme, programmeerbare machines voor de kleinschalige landbouw kunnen de bioboeren een enorme stap voorwaarts helpen.’
DE BODEM
STROKENTEELT IN STRIJEN
Kees van Zelderen, biologisch melkveehouder en bestuurder van het Biohuis, de landelijke vereniging van biologische boeren en tuinders: ‘De bodem is hét vertrekpunt om op klimaatverandering te reageren en meer weerstand te bieden aan ziekten en plagen. Feit is dat boeren met grote en zware machines hun grond kapot rijden. Bietenrooiers kunnen zo groot zijn als een rijtjeshuis op wielen. Dat leidt tot een teruglopende bodemkwaliteit, kwetsbaarheid, bodemverdichting en opbrengstverlaging. Samen met het veranderende klimaat maakt dat het telen moeilijker. Zie je blank staande velden in het Hollandse landschap, dan weet je: daar zit het goed fout met de bodem.
INVENTIEF
Hans Roozendaal te midden van de strokenteelt
4
S M A A K M A K E N D • herfst 2018
Biologische boeren hanteren de kunst van het weglaten [van kunstmest en bestrijdingsmiddelen], en moeten inventief zijn. Ze gebruiken de techniek omdat ze anders telen. De gps-machines en het daardoor ontstane rijpadensysteem zijn mede door biologische akkerbouwers ontworpen; de bodem wordt alleen belast op
Kt`
In het Zuid-Hollandse Strijen ligt het 20 hectare grote groenteteeltbedrijf van de broers Jan en Hans Rozendaal. Op ongeveer 8 hectare groeit grasklaver, op de rest rode en witte kool, knolselderij, pastinaak, prei en pompoen.
I
N HET ZUIDHOLLANDSE Strijen ligt het 20 hectare grote groenteteeltbedrijf van de broers Jan en Hans Rozendaal. Op ongeveer 8 hectare groeit grasklaver, op de rest rode en witte kool, knolselderij, pastinaak, prei en pompoen. De broers streven bewust geen grootschaligheid na. De oogst zetten ze zoveel mogelijk af in de regio, via de webwinkel Biologisch
• herfst 2018
5
h
B I O B O E R E N E N M E C H A N I S AT I E
Een toast op de toekomst!
mactie Jubileu u n cadea deze wij 4,20 2 t.w.v. â‚Ź
Stichting Grondbeheer viert haar 40ste verjaardag! Kunnen we daar samen met u op toasten? Als u nu ÊÊn of meer eeuwigdurende obligaties in biodynamische landbouwgrond koopt, of als u donateur UMPBR ŠIPGHERŠSŠRUCCŠŠ@GHXMLBCPCŠLJCQQCLŠŠ"CKCRCPŠUGHLŠA?BC?SŠ R U T Š ŠCSPM Š*GCTCPŠ?JAMFMJTPGH Š"?LŠMLRT?LERŠSŠRUCCŠLJCQQCLŠ WeinkɍLGEŠUGHLŠGLŠBCXCJDBCŠNPGHQIJ?QQC Š"CXCŠHS@GJCSK?ARGCŠECJBRŠRMRŠ 1 maart 2019 en is gesponsord door www.biologischewijnwinkel.nl
"MCŠMMIŠKCCůŠ Ga naar www.bdgrondbeheer.nl/jubileumactie of bel 0343-712080
STELT U ZICH EENS VOOR... Een levendig landschap met akkers, bomen en bloemen waar vogels kwetteren, insecten zoemen, het slootwater en de
lucht schoon zijn en waar vitaal voedsel wordt geproduceerd. Klinkt dat te mooi 2017 12 okt ober Âź 500, B 99
om waar te zijn? Op een biodynamische boerderij is dat gewoon de dagelijkse praktijk. Het beschikbaar stellen van vrije landbouwgrond voor biodynamische boeren en tuinders, wat Grondbeheer al 40 jaar doet, is dan ook een structurele oplossing voor klimaatverandering, milieuvervuiling en verlies van biodiversiteit. Het is belangrijker dan ooit dat het biodynamische landbouwareaal verder groeit. En u kunt daarbij helpen. Meedoen met onze jubileum-
actie is een geschenk aan de toekomst!
*SL?PG?Š2PC@@G?LMŠCLŠ+MLRCNSJAG?LMŠXGHLŠI?P?IRCPTMJJCŠ"CKCRCPŠ wijnen voor een feestelijke toast. Beide zijn onberispelijk qua smaak en zullen een liefhebber zeker deugd doen. Meer info: www.biologischewijnwinkel.nl
Stichting Grondbeheer biologisch-dynamische landbouw
Hans Roozendaal met medewerkers tijdens het rooien van de courgettes
h Goed en abonnementenbedrijven. De rest wordt geĂŤxporteerd. ‘Wat we machinaal kunnen doen, zoals schoffelen, wiedeggen, rooien en oogsten, proberen we machinaal te doen,’ vertelt Hans Rozendaal, ‘maar er blijft veel handwerk over.’
NIEUW PROJECT Sinds dit seizoen werken de tuinders mee aan ‘strip-cropping’ ofwel strokenteelt, een project van vier jaar van o.a. WUR en het Louis Bolk Instituut om weerbaardere teeltsystemen te onderzoeken. Hans: ‘Wees goed voor de bodem, is ons motto, dan is de bodem ook goed voor jou. Bij strokenteelt teel je niet ĂŠĂŠn maar verschillende gewassen in rijen op ĂŠĂŠn perceel. Daarmee verminder je ziekten en plagen – een groot aardappelveld is nu eenmaal gevoeliger voor ziekten, die zich ook nog eens makkelijker verspreiden. Behalve dat je bodem verbetert door gewasdiversiteit en de gewassen vitaler worden in een gezondere bodem, zorgt strokenteelt ook voor meer biodiversiteit, meer insecten en het ziet er leuker uit voor de omgeving. In combinatie met het rijpadensysteem zorg je ervoor dat de grond onder de trekker beter intact blijft, met meer bodemleven, een betere bodemstructuur − ĂŠn dus meer opbrengst.’
PRAKTISCHE PROBLEMEN
HIGTECHHOEVE HET MEULWAETER Alex van Hootegem is biodynamisch akkerbouwer van formaat: zijn land beslaat 145 hectare luzerne, grasklaver, aardappels, sperziebonen, knolselderij, gerst, rogge, haver, rode bieten, wortelen, pastinaak, suikermais, cichorei en spinazie. De akkerlanden van zijn hoeve Het Meulwaeter liggen op de vruchtbare klei in de Zeeuwse Kruiningse polder.
H
Het klinkt fantastisch, maar vergt wel doorzettingsvermogen en experimenteerlust. ‘Naast de witte kool staat nu grasklaver, maar die zien we nu over de kool groeien en ik kan er net niet goed bijkomen met de maaier. Het ene gewas heeft beregening nodig, het andere niet. Daar zijn de installaties niet op aangepast. Een voordeel is wel, dat ik met de klembandrooier om pastinaken te oogsten gewoon over de grasklaverstrook heen kan rijden zonder dat er bodemschade ontstaat. Grasklaver blijft toch de hele winter staan.’
ET IS EEN VAN de eerste bedrijven in Nederland waar gebruik gemaakt werd van gps. ‘Om een biologisch landbouwbedrijf van deze omvang te runnen, hebben we machines nodig. Met dit gps-systeem zijn we in staat tot op de centimeter nauwkeurig door het gewas te rijden; door de kaarsrechte paden is er minder oogstverlies en kunnen we heel precies wieden. Het is fantastisch hoe hightech en de biologische landbouw elkaar hier vinden.’
VERDER UITVINDEN
‘Ik ben zelf lui van aard; zelfs als ik op de trekker zit, denk ik er voortdurend over na hoe ik het slimmer kan doen, of hoe ik arbeid binnen de perken kan houden. Toen we in het kader van onze webwinkel en bezorgdienst besloten om naast ons akkerbouwbedrijf een tuinbouwbedrijf te starten, met zestig verschillende gewassen op een hectare, wisten we: om voor elk gewas passende mechanisatie aan te schaffen, is te duur. We zochten naar ĂŠĂŠn machine die voor veel gewassen min of meer optimaal is. Daarmee boet je in opbrengst in, omdat de afstand tussen de rijen voor bepaalde gewassen niet optimaal is. Mijn interesse voor h
WUR en het Louis Bolk Instituut meten het effect op ziekten en plagen en kijken hoe het gaat met de vlinders en insecten op deze percelen. ‘We werken nu nog in gewasparen, pompoen-grasklaver, prei-grasklaver, kool-grasklaver, maar willen het steeds fijnmaziger uitdiepen, liefst met rassenmengsels: uitvinden welk effect drie soorten prei door elkaar geeft, of rode kool en witte kool naast savooienkool kunnen staan en hoe we dat praktisch oplossen met oogsten. Dat is super interessant.’ www.biologischgoed.nl
)
SLIMMER WERKEN
• herfst 2018
7
B I O B O E R E N E N M E C H A N I S AT I E
Proef de meerwaarde van EKO
❛Tuinders die fluitend tot hun zestigste, zeventigste werken zonder dat het piept en knarst, kom je nauwelijks tegen. Arbeid verlichtende mechanisatie is een must❜
Alex van Hootegem naast zijn tractor met gps
Kom naar de landelijke EKO-week van 8 tot 14 oktober 2018 Zie je het EKO-keurmerk dan weet je dat je goed zit. Want deze producten zijn niet alleen biologisch, ze worden verbouwd en gemaakt met aandacht voor steeds meer zaken die jij belangrijk vindt. Kom naar de landelijke EKO-week. Neem een kijkje op de boerderij, ga naar een proeverij in een EKO-winkel of laat je verrassen in een van de restaurants met het EKOkeurmerk. Proef zelf de meerwaarde en ontdek waarom EKO staat voor ‘Eten met Toekomst’.
FOTO ANNEKE VAN HOOTEGEM
Kijk voor meer informatie op www.eko-keurmerk.nl
❛Wat we machinaal kunnen doen, zoals schoffelen, rooien en oogsten, proberen we machinaal te doen, maar er blijft veel handwerk over❜ h
mechanisatie op kleine schaal was gewekt en zo kwam het dat ik als grotere akkerbouwer betrokken raakte bij een club tuinders die nadenkt hoe je efficiëntie en mechanisatie op kleine schaal kunt ontwikkelen.’
LOGISTIEK ‘Interessant is dat efficiëntie eigenlijk begint met het logistieke proces: hoe je je werkvoorbereiding organiseert, hoe je je oogst afstemt op de verkoop. De meeste tuinders redeneren: “We hebben tien kroppen sla, twee kolen en tien maiskolven nodig, we pakken een kruiwagen en gaan oogsten.” Halverwege blijkt dat ze een kratje te weinig hebben en het mes om de kolen te snijden vergeten zijn. Ik heb dat zelf ook ervaren.’ Daar is winst te behalen, maar ook op het vlak van mechanisatie.’
KLEINERE MACHINES ‘Voor de biologische sector is het belangrijk dat we niet gedwongen worden tot schaalvergroting. Ik bedien enorme machines, die kosten een bepaald arbeidsloon per uur omdat ze bestuurd moeten worden, dus is het handig dat ze groot zijn en veel tegelijk kunnen. Wanneer een machine zelfstandig kan werken, hoeft hij helemaal niet zo groot te zijn. Kleinere, lichtere machines berokkenen minder schade aan de bodem. Zelfstandig werkende machines zijn de redding tegen de schaalvergro-
ting, omdat ze een verdienmodel op kleinere schaal mogelijk maken en de mogelijkheden voor kleinere tuinbouwbedrijven vergroten. Zo ver zijn we nog niet. Menig tuinder mist een nieuwe generatie slimmere machines en ervaart niet hoeveel werk het kan schelen.’
VERLICHTING ARBEID ‘Hoe kan kleinschalige mechanisatie betaalbaar worden én hoe krijgen we tuinders zo ver dat ze inzien dat de machine in veel gevallen zichzelf veel eerder terug betaalt dan men nu veronderstelt? Want een tuinder moet vaak keihard werken, werk doen dat ook nog eens fysiek belastend voor knieën, rug, polsen, armen en ellebogen is. Tuinders die fluitend tot hun zestigste, zeventigste werken zonder dat het piept en knarst, kom je nauwelijks tegen. Arbeid verlichtende mechanisatie is een must; er zou financiële ondersteuning moeten komen om die te ontwikkelen. Omdat tuinbouwbedrijven een visitekaartje zijn: dit zijn de bedrijven die de consument voor ogen heeft als hij over biologisch nadenkt.’
WILLIE WORTELS ‘Om de mogelijkheden voor kleinere tuinbouwbedrijven te versnellen pleit ik ook voor een ‘non-chemical-weed-control-community’, een liefst mondiaal platform waar de Willie Wortels kennis uitwisselen en werken aan ict-oplossingen naar het voorbeeld van open-sourcesystemen in de ict. Met gratis versies waar iedereen toegang tot heeft en die gezamenlijk worden ontwikkeld, onder het mom: het eindpunt in de gedachten van de een, is het beginpunt voor de ander. Rond zo’n open-sourcesysteem ontstaan weer allerlei bedrijfjes die op basis van de open-sourcesoftware specifieke toepassingen maken waarvoor wordt betaald. Op hun beurt hebben deze bedrijfjes er belang bij dat het systeem onderhouden en verder ontwikkeld wordt. Ik wil de robotisering graag binnen vijf jaar op mijn bedrijf zien – ik kan niet wachten!’ www.meulwaeter.nl
• herfst 2018
9
CHIPS
RECEPTEN MET CHIPS
ZIJN MEER DAN SNACKS
Chips zijn al lang niet meer gefrituurde plakjes aardappel. Ze worden gemaakt van groenten, zoete aardappel, peulvruchten en zelfs fruit. Lekker als snack, tussendoortje, maar ook leuk om creatief te gebruiken in allerlei gerechtjes
Salade
Sandwich
Chips uit zee
MET LINZENCRUNCH
MET GROENTECHIPS
MET ZALM
Meng een klein zakje gemengde bladsla met een half bakje gehalveerde cherrytomaten en een kleine rode ui in ringen. Maak een dressing van 2 el olijfolie, een fijngehakt teentje knoflook, 1 el azijn en zout. Schep de salade op borden. Besprenkel met dressing. Breek er wat blauwe kaas over en garneer met linzenchips.
Beleg een boterham met een dikke laag van je favoriete hummus. Verdeel hier een pluk gemengde kiemen over, een handje sla en wat groentechips en eet meteen op.
Beleg chips uit zee met een beetje zalm, spuit er wat met wasabi aangemaakte mayonaise op en garneer met koriander.
GOPURE GROENTECHIPS
De basis is een pasta van gemalen kelp en tarwe. Tijdens het frituren zwellen ze op tot knapperige chips. www.wereldvandezeewier.nl
LIMA LINZENCHIPS
Salade
Linzenmeel is de basis voor deze pittige chips. Ze zijn in de oven gebakken. Lekker bij salades en groentestoof. www.limafood.com
MET LINZENCRUNCH
Hamburger MET ZOETE AARDAPPELCHIPS
Hamburger MET ZOETE AARDAPPELCHIPS
Crunchy mie MET JAVACHIPS 10
RECEPTEN SERENA KORF • FOTOGRAFIE SVEN BENJAMINS • STYLING ULRIKA GUSTAFSSON • KOKEN INGMAR NIEZEN
Bak een (vega) hamburger met een halve ui in ringen. Beleg beide zijdes van een broodje met een dun laagje mayonaise. Leg op de onderste helft een paar blaadjes sla en twee plakken tomaat. Leg de burger met de uiringen erbovenop. Top met een handje zoete aardappelchips, en maak het broodje af met de bovenste helft.
TRAFO ZOETE AARDAPPELCHIPS
De zoete aardappelchips van Trafo worden gebakken in kokosolie. Dat geeft ze een bijzondere, tegelijk zoete en pittige smaak. www.trafochips.nl
Crunchy mie MET JAVACHIPS Kook 200 g mie volgens de verpakking gaar. Verhit 1 el olie in een wok en voeg gesneden paprika, rode peper en paksoi toe. Bak enkele minuten op hoog vuur. Blus af met een mengsel van 1 el sojasaus, 1 el water, 1 tl sambal. Meng de mie door de groentes, verkruimel een flinke hand Java Chips erover en serveer.
YAKSO JAVA CHIPS
Deze oosters gekruide chips zijn gemaakt van o.a. tapioca en aardappel en gebakken in zonnebloemolie. Lekker als vegetarisch alternatief voor kroepoek. www.fzorganicfood.com
Deze chips worden gemaakt van wortelgroenten, waaronder pastinaak, biet en wortel. Vervolgens worden ze gefrituurd in zonnebloemolie en licht gezouten. Een heerlijk alternatief voor aardappelchips. www.gopure.org
Ovenschaal MET CORN CHIPS Doe 150 g corn chips in een ovenschaal. Snijd 2 tomaten en 1 paprika in kleine blokjes en strooi dit erover, samen met 2 el gesneden jalapeños (chilipeper). Verdeel 100 g geraspte cheddar of belegen kaas over de schotel. Zet ongeveer 10 minuten in de oven, tot de kaas gesmolten is. Serveer eventueel met zure room of volle kwark.
AMAIZIN CORN CHIPS
De klassiek maïschip, maar dan biologisch. Gefrituurd in zonnebloemolie en licht gekruid met zeezout. Lekker met bijvoorbeeld guacamole, maar ook als krokant laagje op een gerecht. www.amaizin.nl
Kikkererwtenchips DIPPERS MET TAPENADE
Maak een tapenade van 150 g groene olijven, 2 el kappertjes en 6 zongedroogde tomaatjes. Maal in een keukenmachine en voeg een scheut olijfolie en een handje walnoten toe. Garneer met peterselie en serveer met kikkererwtenchips.
DE RIT KIKKERERWTENCHIPS Kikkererwtenmeel gekruid met smaakmakers, zoals ui, knoflook en rozemarijn is de basis voor deze kruidige chips. Ze worden gebakken in zonnebloemolie. www.derit.nl
OCEAN DESSERT CHIPS UIT ZEE
Granola MET BANANENCHIPS Meng 150 g havervlokken, 50 g zonnebloempitten, 50 g kokosrasp en 75 g bananenchips in een grote kom. Meng 3 eetlepels olie door het mengsel tot alle vlokken bedekt zijn. Voeg 30 ml agavesiroop toe en meng goed. Spreid uit over een bakplaat. Bak 13 minuten in een op 170 °C voorverwarmde oven. Roer als het klaar is 50 g fijngehakte bananenchips erdoor.
HORIZON BANANENCHIPS
De bananenchips krijgen een laagje rietsuiker en worden vervolgens gebakken in kokosolie. Dat maakt ze lekker zoet en veelzijdig in het gebruik. www.horizonnatuurvoeding.nl
Chips-bites MET GUACAMOLE Prak 1 rijpe avocado met een vork fijn. Snipper een half sjalotje en snijd een kleine tomaat in blokjes en meng met de avocado. Breng op smaak met zout, peper en limoensap. Beleg de chips met 1 theelepel guacamole en garneer met bietenkiemen.
LUKE’S ORGANIC PROTEÏNE CHIPS
Een mix van granen en zaden is de basis voor deze chip. De blauwe maïs en rode linzen uit dit mengsel geven deze chips hun bijzondere kleur. Een bijzondere vervanger voor maïschips. www.lukesorganic.com
• herfst 2018 11
RECEPTEN MET CHIPS
Chips uit zee MET ZALM
Sandwich MET GROENTECHIPS
Chips-bites MET GUACAMOLE
Granola MET BANANENCHIPS
Ovenschaal MET CORN CHIPS
12
S M A A K M A K E N D • herfst 2018
• herfst 2018 13
BIOAPPELS Veel lekkerder en beter voor het milieu
Pieterjans Jansonius is oudonderzoeker in de fruitteelt en teelt biodynamisch fruit op 9 hectare in Zeeland. Mart Vandewall werd in 2010 uitgeroepen tot Held van de Smaak en wordt vooral geroemd om zijn stroop. Wat minder mensen weten is dat hij tevens privé-veredelaar is en raseigenaar van de Collina appel, een van de beste zomerrassen ter wereld. h TEKST NICOLE WILLEMSE
bio•organic
FOTO INDRA MOONEN
Mart Vandewall in de stroopkokkerij
• herfst 2018 15
❛Proef en experimenteer. Ik heb nog nooit een appeltaart van Natyra gebakken. Wie weet smaakt het wel heel lekker❜
Pieterjans Jansonius
Natyra
Mart: ‘‘De appelteelt is een langjarige teelt. Het is geen sla die je zaait en in hetzelfde seizoen nog oogst en eet. Juist op langere termijn bouwen plagen zich op. Dat betekent dat appelbomen goed bestand moeten zijn tegen schimmels en plagen.
NIEUWE RASSEN Pieterjans: ‘Jonagold en Elstar zijn oude en geliefde bekenden, die een goede smaakkwaliteit hebben, lang houdbaar zijn, niet gauw zacht en melig worden, noch gevoelig zijn voor butsen. Het zijn rassen die ook biologisch geteeld worden, maar ze zijn gevoelig voor schurftschimmels en hebben verhoudingsgewijs meer gewasbeschermingsmiddelen nodig. In de afgelopen tien jaar zijn er nieuwe rassen bij gekomen die beter biologisch te telen zijn, waaronder Santana, Topaz en Collina, en recenter Natyra en Maribelle.’ Mart: ‘Topaz en Santana zijn op klassieke wijze veredeld, hun eigenschappen zijn versterkt met weerbaarheid tegen schurftschimmels. De Collina heb ik op klassieke, biologische manier veredeld. De nieuwere Natyra en Maribelle zijn specifiek voor de biologische teelt veredeld. Om ook op langere termijn duurzame appelrassen te kunnen telen die minder gewasbescherming nodig hebben, wordt er gekruist met hoogstamrassen die decennialang geen ernstige schurftaantastingen hebben en goed houdbaar zijn.’
HET LIEFST ETEN WE JAARROND EEN APPELTJE Daarbij zou je zou haast vergeten dat appels seizoensproducten zijn. De Hollandse appelpluk van de vroege rassen start in augustus en kan doorlopen tot in oktober. Om ze jaarrond uit voorraad leverbaar te houden, richten veredelaars zich niet alleen op smaak en uiterlijk, maar ook op houdbaarheid: is het mogelijk de appels plukrijp te plukken en vervolgens te laten doorrijpen in de koelsystemen en hoe lang kun je ze dan bewaren? 16
S M A A K M A K E N D • herfst 2018
APPELRASSEN IN DE NATUURVOEDINGSWINKEL Pieterjans: ‘Elstar blijft het hoofdras: fris, zoet, vooral een handappel. ‘De Rode Boskoop blijft ook en is een kookappel bij uitstek. Mart: ‘Voor taart en appelmoes, maar leg je een Boskoop een paar weken of zelfs maanden buiten de koeling, dan verrimpelt de appel en krijgt hij een ontzettend mooie smaak, met een uitstekende zoet-zuurverhouding.’ Topaz en Santana zijn handappels, maar lenen zich ook voor de verwerking. Pieterjans: ‘Topaz is een wat zuurdere, frissere appel, geschikt voor appeltaart.’ Mart: ‘Wij gebruiken Topaz ook in de stroop. Zowel Topaz als Santana kun je goed verwerken tot moes. Santana in schijfjes in de pan gebakken met een beetje kaneel: een aanrader. Ook lekker in de salade, al kleuren stukjes wel bruin. Goed om te weten: de helft van de mensen met een appelallergie kan Santana wél verdragen.’ Pieterjans: ‘De nieuwkomer Natyra is een verbetering in de salade: hij verkleurt niet. De smaak is zoet en knapperig, een prima handappel die de Jonagold kan vervangen. Maribelle is een frisse, ook knapperige appel, maar minder uitgesproken zoet dan de Natyra. Beide appels worden richting het einde van het seizoen geplukt. Mart: ‘Natyra is een zoetere appel met een harde bite en lekker sappig. De appel is tot juli-augustus te bewaren en sluit daarmee aan op de oogst van Collina, de eerste handappel. Die heeft een stevige bite, zeker voor een zomerras, en een eigen aroma, dat sterker wordt naarmate de appel rijper wordt. Ook Collina is een milde appel voor mensen met een appelallergie.’
FOTO INGEBORG BUITINK
h TYPISCH BIO-APPELS
Pieterjans Jansonius in zijn boombgaard
Elstar
Collina
De Rode Boskoop
h Topaz
Santana
• herfst 2018 17
FRISSE KIJK
De Magimix 3200XL is een veelzijdige keukenmachine, ideaal voor deeg maken en appels snijden, maar ook voor hakken, pureren en schaven. De machine heeft kommen in drie maten, dus ook geschikt voor kleine hoeveelheden.
SMAAKMAKEND APPELTAARTWEDSTRIJD
Appeltaart van de Dutch Organic Baking School VOOR DE BODEM
Doe mee en win een fantastische Magimix 3200xl!
18
S M A A K M A K E N D • herfst 2018
We ontvangen uw recept graag in tekst, bij voorkeur vergezeld van een foto vóór 1 oktober 2018 per email op smaakmakend@bionext.nl of per post. Zie voor postadres www.bionext .nl. Over de uitslag van de wedstrijd kan niet worden gecorrespondeerd.
100 PROCENT BIOLOGISCHE BAKKERSOPLEIDENG
BAKKEN MET APPEL?
De Dutch Organic Baking School (#DOBS) is de allereerste 100 procent biologische bakkersopleiding ter wereld, opgericht door biologisch bakker Gerard Hardeman en rechterhand Corianne Vos. ‘Biologisch bakken is echt anders’, vertelt Gerard: ‘Als je biologisch en zonder broodverbeteraars werkt, gedragen de ingrediënten zich iets eigenzinniger. Door met je handen en met aandacht te werken, zit je dicht op het proces en kun je aanvoelen wat er gebeurt.’ #DOBS biedt sinds kort cursussen en workshops voor professionele en amateurbakkers, gegeven door docent-bakkers die al honderden kilo’s deeg door hun handen lieten gaan.
De belangrijkste tips van The Organic Baking School: ‘Kies je appelsoort zorgvuldig, eentje die stevig blijft tijdens het bakken. Onze persoonlijke favoriet is de Brabantse Bellefleur, maar die is niet overal verkrijgbaar. Wil je appels combineren in vullingen, zorg er dan voor dat alle producten goed uitgelekt zijn, anders neemt de appel al het vocht op. Kies je ingrediënten op kwaliteit. Biologische grondstoffen doen vanuit de natuur wat ze moeten doen. Ze reageren op elkaar en hebben geen chemische processen nodig om resultaat te boeken.’ www.dutchorganicbakingschool.com
FOTOGRAFIE SVEN BENJAMINS • STYLING ULRIKA GUSTAFSSON
TUUR ONS UW lekkerste appeltaartrecept. Klassiek, modern, groot, klein, raw of vegan. Het maakt niet uit, als appel maar een heel belangrijk ingrediënt is. De jury bestaande uit Corianne Vos (zie foto) en Gerard Hardeman, van de Dutch Organic Baking School en Anneke Ammerlaan, hoofdredacteur van Smaakmakend kiest uit de inzendingen de 5 beste appeltaartrecepten. Vervolgens worden de bedenkers van deze recepten uitgenodigd bij de Dutch Organic Baking School in Wijk en Aalburg om voor de jury het recept ook daadwerkelijk te bereiden.
25 g (oude) boterkoekjes 25 g karnemelk 225 g (room)boter 240 g rietsuiker snufje zout 15 g citroensap 400 g tarwebloem of speltbloem of teffmeel 7 g baksoda 2 g kaneel
VOOR DE VULLING
1 sinaasappel 100 g gedroogde pruimen 750 g appelen, bijv. Rode Boskoop of Topaz mespunt kardemom Verkruimel de (oude) koekjes en week ze 25 minuten in de karnemelk. Voeg de boter, suiker, zout, citroensap bij de koekjes en meng alles, met de hand of in de keukenmachine tot een glad mengsel.
Voeg de bloem, baksoda en het kaneel toe. Kneed alles met de hand of in de machine tot een samenhangend deeg en laat het deeg in ca. 30 minuten in de koelkast opstijven. Dek het deeg wel goed af om uitdrogen te voorkomen. Rasp de oranje schil van de sinaasappel en pers de vrucht uit. Knip de pruimen in kleine stukjes en week ze samen met de geraspte sinaasappelschil 30 minuten in het sinaasappelsap. Schil de appels, verwijder klokhuizen en snijd ze in stukjes. Laat de pruimen goed uitlekken en meng met de kardemom door de appels. Verwarm de oven voor op 180 °C. Houd 1/5 deel van het deeg apart. Rol de rest van het deeg uit op een met bloem bestrooid werkvlak tot een grote ronde lap en bekleed hiermee de springvorm. Schep de vulling in de vorm. Rol het resterende stuk deeg uit en snijd er repen van. Maak van de repen deeg een vlechtwerk op de taart. Bestrijk de taart eventueel met ei en bak de taart in 45-55 minuten gaar in de oven. C
• herfst 2018 19
Altijd lekker in de herfst Inspirerende p en makkelijk te maken recepten voor iedere dag
Net zo lekker als vis
FRISSE KIJK
Nieuwe Band gedroogde abrikozen
Warme gortsalade W g METT RA ME RAAPJES RAAP APJE JESS EN ‘VEGGIE ‘VE VEGG GGIE IE VVISSTICKS’ ISST IS STIC ICKS KS’’
ProLaterre veggie vissticks
Wortel-abrikozentaart Wortel abrikozentaart UIT DE OVEN
20
S M A A K M A K E N D • herfst 2018
Warm feestontbijt • herfst 2018 21
A LT I J D L E K K E R I N D E H E R F S T
FRISSE KIJK
Herfstrolletjes MET GEROOSTERDE POMPOEN EN PORTOBELLO LUNCH OF VOORGERECHT, 4 PERSONEN
500 oranje of groene pompoen 3 el olijfolie 2 portobello’s 1 el sojasaus 8 vellen rijstpapie 50 g veldsla 50 g radijskiemen enkele blaadjes munt en/of koriander
Wortel Wortelabrikozentaart
MET RAAPJES EN ‘VEGGIE VISSTICKS’
UIT DE OVEN
HOOFDGERECHT, 4 PERSONEN
ONTBIJTGERECHT, 4-6 PERSONEN
3 (mei)raapjes 2 preien 200 g cherrytomaten 1 eetlepel olijfolie zout en peper 2 theelepels verse tijmblaadjes 150 g parelgort 30 ml zure room 100 g veldsla 8 veggie vissticks 2 eetlepels boter Verwarm de oven voor op 180 °C. Was de raapjes en snijd ze elk in 8 parten. Snijd het witte gedeelte van de preien in stukken van 10 cm en halveer ze in de lengte. Was het zand eruit. Leg de groentes op een bakplaat. Bestrijk met olie en bestrooi met zout, peper en tijm. Bak de groentes 30 minuten. Voeg de laatste 5 minuten de cherrytomaten toe. Kook de parelgort volgens de verpakking net gaar. Het is het lekkerst als de parelgort nog een bite heeft. Laat iets afkoelen. Meng de zure room door de parelgort en breng op smaak met zout en peper. Meng de veldsla erdoor. Verhit de boter in een koekenpan. Bak de vissticks aan beide kanten tot ze bruin en krokant zijn. Schep de gort in de borden. Verdeel de groentes erover en leg de vissticks er bovenop.
PROLATERRE VEGGIE VISSTICKS
Aan deze sticks is geen dierlijk product te pas gekomen. Ze zijn gemaakt van sojabonen en heel lekker op smaak gebracht. De sticks zijn vervolgens gepaneerd, waardoor ze tijdens het bakken in de pan, oven of frituur een lekker knapperig korstje krijgen. Serveer ze klassiek met frites of, zoals in dit gerecht, met parelgort en geroosterde groente.. 22
S M A A K M A K E N D • herfst 2018
150 g havermout 450 ml (amandel)melk 2 eieren, losgeklopt 150 g wortel 10 gedroogde abrikozen, in stukjes 1 eetlepel kaneel 2 theelepels gemalen kardemom 60 g pompoenpitten 60 g amandelen (of andere noten) 60 g roggevlokken 1eetlepel ahornsiroop 1eetlepel (olijf)olie Verwarm de oven voor op 180 °C. Rasp de wortel boven een kom. Voeg de melk, de eieren, de havermout en de abrikozen toe. Meng de kaneel en kardemom door het mengsel. Schep het mengsel in een ingevette ovenschaal. Maak nu de topping: meng hiervoor de pompoenpitten, amandelen en roggevlokken met de olijfolie en roer de ahornsiroop erdoor. Zet de schaal op het rooster in het midden en bak het gerecht in 35-40 minuten gaar en knapperig. Serveer lauwwarm met eventueel wat dikke (soja)yoghurt.
DE NIEUWE BAND GEDROOGDE ABRIKOZEN
De donkere kleur zegt het al: deze abrikozen zijn niet gezwaveld. De boeren in Turkije die deze abrikozen telen zijn aangesloten bij een landbouwkundig project, ze krijgen begeleiding bij de teelt en een eerlijke prijs. De abrikozen hoeven niet te worden geweekt en zijn ook heerlijk en gezond snoepgoed.
Verwarm de oven voor op 180 °C. Snijd de harde uiteinden van de pompoen. Halveer deze en verwijder de pitten. Snijd de pompoen in dunne repen. Meng met 1 eetlepel olijfolie en spreid de repen uit op een bakplaat. Rooster de repen 25-30 minuten in de oven tot het vruchtvlees zacht is. Klop voor de dipsaus alle ingrediënten door elkaar. Snijd de portobello’s elk in 8 dunne repen. Verhit 2 eetlepels olie in een koekenpan. Bak de repen portobello enkele minuten. Voeg op het laatst 1 eetlepel sojasaus toe. Vul een kom met warm water. Maak een theedoek nat en spreid deze uit over een snijplank of een werkblad. Dompel een vel rijstpapier onder in de kom water. Draai om en laat ongeveer 10 seconden in het water weken. Spreid het vel voorzichtig uit op de theedoek. Leg 2-3 repen pompoen in het midden van het geweekte rijstvel. Leg hier een flinke toef veldsla, wat radijskiemen en 2 repen portobello bovenop. Garneer met munt en verse koriander. Vouw de zijkanten van het vel naar binnen. Vouw een kant over de vulling en rol strak, maar voorzichtig op. Herhaal dit tot er 8 rolletjes zijn. Snijd deze eventueel schuin door en serveer met de dipsaus.
AMAIZIN RIJSTPAPIER
Vellen van rijstpapier komen van oorsprong uit Vietnam. Maak er de klassieke Bánh Tráng of, zoals wij ze hier noemen, lenterolletjes mee. Daarvoor week je een rijstvel kort in water, zodat hij soepel wordt en je hem kunt oprollen. Klassiek is een vulling met groente. Welke? Dat is aan u! Wat fruit erbij is ook heerlijk. Het lekkerst is het om de rol te serveren met een dip: bij de borrel, als voorgerecht of als lekkere verrassing in de lunchbox. A
Herfstrolletjes MET GEROOSTERDE POMPOEN EN PORTOBELLO
RECEPTEN SERENA KORF • FOTOGRAFIE SVEN BENJAMINS • STYLING ULRIKA GUSTAFSSON • KOKEN INGMAR NIEZEN
Warme W gortsalade
VOOR DE DIPSAUS:
1 el sojasaus 1 el water 1 el limoensap 1 teentje knoflook, uitgeperst snufje chilipoeder
AAmaiizin i rijst ij tpapier
• herfst 2018 23
De naam van de tarwe is khorasan en het KAMUT handelsmerk garandeert : ®
authentiek khorasan tarwe altijd biologisch verbouwd nooit genetisch gewijzigd een eiwit gehalte van 12-18% tussen 400 en 1000 ppb (μg/kg) selenium
Proef het verschil Deze tarwe wordt gewaardeerd voor zijn natuurlijk zachte en nootachtige smaak en is rijk aan proteïnen, vezels, zink, fosfor, magnesium, vitamine B1 en B3. Het bevat ook meer mineralen, zoals koper, mangaan, molybdenum en selenium, een spoorelement dat bekend staat om zijn sterke antioxidante eigenschappen. Onze recepten zijn beschikbaar op www.kamut.com
Wat zegt de wetenschap ?
Het oude graan voor een modern leven
Herkomst Een voorouder van moderne tarwe, khorasan tarwe is afkomstig van Mesopotamië, gelegen in de Vruchtbare Sikkel, een gebied in het Midden-Oosten dat zich uitstrekt van Egypte tot de valleien van de Tigris en de Eufraat.
kwaliteit Het verschil bevindt zich in de kwaliteit gegarandeerd aan de hand van het handelsmerk KAMUT®. Wij verbouwen in een droog klimaat in Noord-Amerika (Saskatchewan - Montana) gelijkaardig aan het klimaat in Egypte om de kenmerken van het oude khorasan graan te behouden. Er bestaat een gelijkenis met basmati rijst die zijn oorsprong vindt in het noorden van Indië en zijn beste kwaliteit en smaak behoudt indien het in het noorden van Indië wordt verbouwd. Om de landbouwers een rendabele activiteit te garanderen, krijgen ze een gunstige en vaste prijs als vergoeding voor de kleinere opbrengst.
KAMUT® khorasan tarwe gluten zijn verschillend in vergelijking tot moderne tarwe. Uit een studie blijkt dat de meeste personen, die niet aan coeliakie leden maar wel gevoelig waren voor moderne tarwe, geen problemen hadden met het eten van KAMUT® khorasan producten. De wetenschappelijke resultaten zijn beschikbaar op www.kamut.com
FOTO LIESBETH SLUITER
MERK KHORASAN TARWE
❛Dit jaar zaaien we spelt van Hoosterhof, een zeldzaam landras dat al in de Romeinse tijd werd geteeld❜
TOEKOMSTZAAIEN S
Waar kopen ? Wa
KAM ® khorasan producten zijn verkrijgbaar in de KAMUT meeste mee natuurvoedingswinkels, biologische winkels en bak bakkerijen. Alle beschikbare producten, per land en per cate categorie, zijn terug te vinden op www.kamut.com
w www.kamut.com - nele.callebert@kamut.com Tel. +32 472 75 15 39
Het Toekomst Zaaien gaat in oktober weer van start. Jong en oud, iedereen kan meedoen met het inzaaien van een akker met wintergraan op een biodynamische boerderij.
amen met anderen in een lange rij over een akker lopen om met een soepele zwaai het zaaigoed voor je uit te verspreiden. Ook op het biodynamische boerenbedrijf Doornik Natuurakkers van Louis Dolmans vindt dit jaar weer het Toekomst Zaaien plaats.
jam. Voordat we beginnen vertel ik iets en kletsen we wat. We hebben geen haast, want met het zaaien zelf zijn we een klein uurtje klaar. Ik geef iedereen een petje gevuld met zaden en daarna laat ik zien hoe je met de hand een zwieper moet maken tijdens het zaaien.’
KLETSEN EN ZAAIEN
‘Dit jaar geef ik spelt van Hoosterhof, een zeldzaam landras dat al in de Romeinse tijd geteeld werd in omgeving van Heerlen en Kerkrade. Van een graanliefhebber uit Limburg heb ik ooit 50 korreltjes gekregen. Intussen kan ik voldoende ervan oogsten om broden te bakken. De dag erna ga ik er nog een keer met de machine overheen om het zaad iets beter te verdelen en zo heb ik weer een gevuld akkertje. Misschien vullen we ook nog een wintervoederakkertje voor de vogels. Dan kan er wat onnauwkeuriger worden gezaaid. En na afloop is het tijd voor een drankje.’ C
Louis combineert biologisch-dynamische graanteelt met bescherming van akkervogels. ‘Wij telen oude graanrassen, zoals emmer, spelt en Sint-jansrogge. De schoonheid van dit soort gewassen leidde tot zoektochten naar zeldzame rassen, zoals Gelderse Risweit en Zwarte Emmer.. Voor het Toekomst zaaien komt hier een hele meute, die hier vaak de rest van het jaar ook wandelt op de paden langs de akkers. Het is een hechte gemeenschap. Meestal heb ik appelsap bij me, sneetjes brood, gebakken van eigen graan, en een paar potjes biodynamische
OOK VOOR DE VOGELS
Wie zaait er mee?
Overal in de wereld komen in en rondom de maand oktober duizenden burgers en boeren bijeen om wintergraan te zaaien. Stichting Demeter organiseert dit evenement in de weekenden van oktober 2018, op 10 boerderijen verspreid over het land, samen met Stichting Zaadgoed en de BD-Vereniging. Gezamenlijk werken ze aan een vruchtbare landbouw met gentechvrij zaad en samen vragen zij aandacht voor het grote belang van biodiversiteit en levenskrachtig zaadgoed. Doe mee! Check www.toekomstzaaien.nl
• herfst 2018 25
ECHT GOED
Jam met pit it Pssst!
Karnemelk
· Biodynamische karnemelk.
Sinaasappels geven deze spray conditioner een fijne frisheid. Je haar voelt na gebruik lekker licht en gezond aan dankzij vochtmagneet aloë vera, in combinatie met lecithine en glycerine. In het haar inmasseren en 2-3 minuten laten inwerken, zo wordt het gemakkelijk doorkambaar. www.natradabiologische-verzorging.nl
Melk
· Biodynamische melk met natuurlijk vetgehalte (vetgehalte fluctueert per seizoen). · Niet gehomogeniseerd, waardoor de melk een natuurlijke oproming vertoont.
Yoghurt
· Biodynamische yoghurt met natuurlijk vetgehalte (vetgehalte fluctueert per seizoen).
De onbespoten sinaasappels sappels zijn volop gerijpt in zonovergoten vergoten en en volgens Spaanse boomgaarden cept met schil authentiek Engels recept en al verwerkt. Deze friszoete en, chtpittige jam dankzij de gember, lichtpittige n bij een kaasis heerlijk op brood en maker in yogplankje of als smaakmaker hurt en gebak. www.natudis.nl
ADVIESPRIJS IJS € 2,29 250 G
ADVIESPRIJS € 5,99 250 ML
100% S peltmeel
WWW.ZUIVERZUIVEL.NL
Koekje erbij? ZURE ROOM 10% vet, zeer geschikt voor lauwwarme en koude gerechten
Goed voor de dag Met deze dagcrème met natuurlijke minerale pigmenten en haverextract krijgt je huid een egaal licht beige teint. De créme laat geen glans achter. Zonder synthetische geur- en kleurstoffen, siliconen, parabenen of op minerale olie gebaseerde grondstoffen. Met thermaal water uit Schlangenbad. www.natrada-biologischeverzorging.nl
Altijd leuk om weer iets nieuws te proeven. Deze speltkoekjes bestaan uit twee op elkaar geklemde biscuitjes met daartussen een lekkere chocovulling. Gemaakt van 100% speltmeel, zonder eieren of melk. www.ekibio.fr
ADVIESPRIJS VANAF € 2,89 300 G
ADVIESPRIJS € 15,99 50 ML
WWW.WEERRIBBENZUIVEL.NL
• herfst 2018 27
ECHT GOED
Met cranberry De Traay heeft crème honing gemengd met het heerlijk fruitige sap van biologische cranberry’s uit Terschelling. Deze veenbessen zijn van nature rijk aan vitamines en antioxidanten. Lekker door de yoghurt, bij een stukje kaas of op een rijstwafel. www.detraayhoning.com
ADVIESPRIJS € 5,95 250 G
Flexitariër? Vegan? Probeer de Authentieke seitan van Bertyn: eiwitrijk, koolhydraatarm en vetarm Ook een Saftschorle? Meel van bio oertarwe of oerspelt
2 uur spoelen tot de proteïnen overblijven
Lekker puur, natuurtroebel sap van appels uit biodynamische hoogstamboomgaarden die kort na de oogst worden geperst. De sap van het Duitse familiebedrijf Beutelsbacher Fruchtsaftkelterei bevat alleen van nature aanwezige suikers. Mix de sap ook eens 1 op 1 met bruisend bronwater tot 'Saftschorle': een echte dorstlesser en natuurlijke sportdrank. www.odin.nl
Het duurt jaren om uit te blinken
ADVIESPRIJS VANAF € 2,69 1L
De authentieke eiwit kampioen VEGAN
Gekookt tot de perfectie Geen vlees of vis? Probeer de authentieke seitans van Bertyn. Snel gebakken. Info recepten & inschrijven nieuwsbrief: www.bertyn.eu In de natuurwinkel of koel thuisgeleverd via www.amanvida.eu
AUTHENTIEKE SEITAN
Traditionele sojasaus in ceder vaten gerijpt
05+<:;90Î3, :,0;(5 ]LYZ\Z ),9;@5 (<;/,5;0,2, :,0;(5 6VZ[LYZ HU[^VVYK ]VVY >LZ[LYZ HU[^VVYK ]VVY ]LNL[HYPZJOL LP^P[[LU ]LNL[HYPZJOL LP^P[[LU :SV^ MVVK NLKHJO[L! -HZ[ MVVK NLKHJO[L! RSHHY PU \\Y n KHNLU )HZPZ NYVUKZ[VM! TLLS )HZPZ NYVUKZ[VM! NS\[LU WVLKLY ]HU VLY[HY^L LU VLYZWLS[ +\\Y VWSLPKPUN [V[ +\\Y VWSLPKPUN [V[ ZLP[HUTLLZ[LY! KHNLU ZLP[HUTLLZ[LY! TPU QHHY )LL[! THSZ )LL[! [HHP =LaLSZ! ULL =LaLSZ! QH 4HYPUHKL! H\[OLU[PLRL 4HYPUHKL! NVLKRVWL UH\^LSPQRZ NLMLYTLU[LLYKL NLMLYTLU[LLYKL ZVQHZH\Z LU UPL[ NLYPQW[L ZVQHZH\Z NLYPQW[ PU JLKLY ]H[LU .LLU VLY[HY^L VM VLYZWLS[ 6LY[HY^L VM VLYZWLS[ Bertyn producten zijn te vinden in het koelvak.
)LY[`U PZ LLU RSLPU MHTPSPHHS ILKYPQM ]HU ZLP[HUTHRLYZ :PUKZ 6W H\[OLU[PLRL ^PQaL ]LY]HHYKPN[ )LY[`U ZLP[HU aVHSZ KL IVLKKOPZ[LU KH[ QHHY NLSLKLU KLKLU 4L[ VLY[HY^L LU VLYZWLS[ ]HU KL OVVNZ[L R^HSP[LP[ )LY[`U PZ ZWLJPHSPZ[ PU IPV ]VLKPUN KPL HSSL LZZLU[PwSL LP^P[[LU IL]H[ >L aPQU KPLYLU]YPLUKLU LU V]LY[\PNK ]HU LLU WSHU[HHYKPNL [VLRVTZ[
Super lekker Groen leesvoer Fris en romig Deze frisse en romige melkdrank is heerlijk vol van smaak. Drink hem puur of gebruik hem als basis voor een smoothie. Fijn weetje: Acidophilus is gemaakt van melk van biodynamische boerenbedrijven die niet alleen goed voor hun gehoornde koeien zorgen, maar zich ook inzetten voor boerenlandvogels. www.zuiverzuivel.nl
Voeding & koken, tuinieren & landbouw, bewust & duurzaam leven. De Groeneboekenshop biedt een verzamelplek voor de beste, leukste en groenste boeken die bijdragen aan een mooiere wereld. Veel boeken liggen niet in de boekwinkel. Er valt hier dus veel te ontdekken voor iedereen met een groen hart. www.groeneboekenshop.nl
ADVIESPRIJS € 1,99 1 L • herfst 2017 29
CO LO FO N
advertenties
Eco-logies in de Achterhoek. Modern comfort, warme sfeer. www.detimmerschuur.nl De Roek Vakantiebungalows bij Otterlo, 1500m van Hoge Veluwe. Met biologische winkel, speeltuin, kinderboerderij en vegetarische maaltijden www.deroek.nl EKO textiel bij PURE COVERZ: bed-bad-tafel-keuken & stoffen www.purecoverz.nl (0226) 34 19 65
Boer Paco Salcedo is de
trotse voorzitter van de coöperatie Almendrera del Sur in Andalusië, Spanje. Sinds 1995 koopt Horizon alle biologische amandelen van deze coöperatie. Daardoor verbouwen nu al ruim 400 boeren amandelen op biologische wijze. Want wat goed is, groeit natuurlijk.
Een Een campagne campagnevan van
Voor’n heerlijk buitenlevenjes geven! willen wij graag onze eit
Biologische en natuurlijke kleding, voelt goed, staat mooi, is (h)eerlijk! kijk bij www.ecotex.nl Biologische, eerlijke mode m/v en textiel. Winkel en webshop Sus & So H'sum www.susenso.nl www.gezichtspunten.nl Het zelfgenezend vermogen basis van onze gezondheid Héérlijke bio/veg. vakantie in Auvergne:kamer/yurt/tent. Glutenvrij of vegan kan ook! Wandelen, rust, gezelligheid: www.lagarnasette.net Wilt u hier ook adverteren? Dat kan al vanaf 60,00 (ex. btw). Meer info: Bionext, Renáta Horenová, tel. (06) 186 50 517 en horenova@bionext.nl of kijk op www.smaakmakend.nl.
Wat nouleuker leuker Wat isiserernou dan dan koken metdedeeitjes eitjes koken met van van je eigen eigenadoptiekip?! adoptiekip?!
Adopteer een Kip Zo kunnen zij genieten van het buitenleven en jij van (h)éérlijke biologische eitjes. Bestel nu! www.adopteereenkip.nl
Kijk op www.bionext.nl voor de laatste biologische nieuwtjes, speciale acties en leuke evenementen. En schrijf je in voor onze nieuwbrief!
Hotel Court Garden
SMAAKMAKEND 3 • HERFST 2018
Smaakmakend is een uitgave van Bionext. Het blad verschijnt vier keer per jaar en wordt u aangeboden door uw biologische specialist. In Smaakmakend vindt u recepten met biologische producten en verhalen over de herkomst van ons voedsel. Vragen of opmerkingen? Mail of schrijf Bionext.
Achou Zhang is de drijvende groene kracht achter het Court Garden Hotel, het eerste ecodesigned hotel van Nederland. Met het EKO-keurmerk, de Groenverklaring van de overheid en een nominatie voor de Gaia Green Awards, de duurzaamheidsprijs voor de horeca.
UITGEVER
Bionext • Nieuwe Kazernelaan 2 D42 6711 JC Ede (GLD) • (030) 233 99 70 smaakmakend@bionext.nl
‘Wij willen het hartelijkste en duurzaamste hotel van Den Haag zijn, zonder dat je hiervoor hoeft in te leveren op comfort.’
REDACTIE
Anneke Ammerlaan (hoofdredacteur) Sabine Horsting (redactieraad) Casper Kromkamp (redactieraad) Natudis en De NIeuwe Band/Odin
ART DIRECTION & VORMGEVING Marc van Meurs • Yullan Oosterhof FOTOGRAFIE & ILLUSTRATIE Sven Benjamins • Indra Moonen • dutchphotography.nl • Alex Schröder • Liesbeth Sluiter • Shutterstock.com MEDEWERKERS
Bianca Daniels • Ulrika Gustafsson • Serena Korf • Femke Mosch • Ingmar Niezen • Nicole Willemse
LITHOGRAFIE
TEKST NICOLE WILLEMSE • FOTO ALEXI SCHRÖDER
ste e b e D es j s e r d Bio-a
BIOLOGISCH ‘Ons hotel heeft zeventig kamers en ik regel wat de gasten die bij ons verblijven op het bord krijgen. Dat zijn 100 procent biologische en fair trade producten. Uit een soort mama-gevoel wil ik voor mijn gasten alleen het beste, zodat ze energiek weer bij ons vertrekken. We proberen alles mee te pakken als het gaat om vitaliteit en gezondheid, zelfs ons water is gevitaliseerd.’ EKO-KEURMERK? ‘Je moeten ergens beginnen. Dat doe je bij jezelf. Omdat wij een hotel hebben, kunnen we meer mensen inspireren tot duurzaamheid en ik hoop dat het een voorbeeld mag zijn. Zelf werd ik geïnspireerd door al die
mensen die overal ter wereld voor goede doelen aan het werk zijn. Wij willen 100 procent biologisch zijn. Daarbovenop werken we met het EKO-keurmerk elk jaar aan minimaal twee duurzame doelstellingen.’
EN EEN EIGEN MOESTUIN ‘Dat was onze duurzame doelstelling van 2018. We beschikken intussen over een multifunctioneel polderdak van 100 m, waar we ook een deel van het regenwater kunnen opvangen. Je wil niet weten wat er op dat dak gebeurt, de groenten schieten de grond uit, we plukken onze eigen appels! Alles is eetbaar, ook de bloemen die bloeien. We weten nu nog beter waar het vandaan komt en in welk
FRISSE KIJK
seizoen we zitten, maar ook dat het niet zo vanzelfsprekend is dat sommige producten altijd voorhanden zijn.’
DUURZAAM? ‘De fase van vuil scheiden en energie besparen zijn we voorbij, er is veel meer dan dat. Duurzaamheid zit ook in hoe je met mensen omgaat, hoe je in de toekomst kijkt en investeert. Maar ook hoe je je eigen leveranciers prikkelt om net als jij duurzame stappen te zetten. Ik heb de afgelopen jaren veel gedaan om mensen en ondernemers in mijn wijk te verbinden. De duurzame verbouwing heb ik laten doen door ondernemers uit de omgeving en de regio. Ik ben er trots op dat het Zeeheldenkwartier een beter aanzien heeft gekregen en dat mijn hotel zo verankerd is in de buurt. Dat is wat het óók een duurzaam hotel maakt.’ 2020? ‘Dan is CO2-neutraal voor ons geen issue meer. We willen zonnepanelen op ons dak en het energieverbruik nog verder reduceren. We onderzoeken waarin we zelfvoorzienend kunnen zijn. Waar ik tevens op inzet, is kennis en ervaringen delen − ook de momenten waarop ik als pionier tegenslag heb ondervonden. Zodat anderen, die ook hard werken aan duurzaamheid, niet onnodig stuklopen.’ www.hotelcourtgarden.nl
Grafimedia Amsterdam
DRUK
Roto Smeets
ACQUISITIE
EKO-WEEK 8 TOT 14 OKTOBER
ISSN: 1385-9625 © Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen en/of gereproduceerd zonder schriftelijke toestemming van de uitgever en fotograaf. Deze uitgave is met zorg gemaakt. Voor eventuele onjuistheden is Bionext niet aansprakelijk. Smaakmakend wordt gedrukt op chloorvrij en gerecycled papier.
Naast Achou Zhang voeren nog eens ruim 900 ondernemers in Nederland, van speciaalzaken en boerderijen tot horeca, het EKO-keurmerk. Zij werken biologisch en verduurzamen hun bedrijf elk jaar op meerdere manieren. Ze plaatsen bijvoorbeeld zonnepanelen of verpakken hun producten slimmer. Tijdens de EKO-week staat EKO in het zonnetje met tal van activiteiten door heel Nederland. Meer informatie vind je op www.eko-keurmerk.nl/ eko-week
Renáta Horenová (06) 186 50 517 horenova@bionext.nl Advertenties kunnen zonder opgaaf van redenen worden geweigerd.
• herfst 2018 31
Ontdek Extreme Dark met 99% cacao. Een heerlijke blend uit drie verschillende regioâ&#x20AC;&#x2122;s in Ecuador met een vleugje vanille en lucuma. Zonder toegevoegde suiker. Binnenkort verkrijgbaar.