Þ ÍÅÑÁÜÎ ÏÐÚÖ-ÏÐÀÕÚÒ ÍÀ ÄÎÊÒÎÐ ÏÐÎÊÒÎÐ
Òàçè êíèãà å èçäàäåíà ñ ôèíàíñîâàòà ïîìîù íà ÍÎÐËÀ.
Jo Nesbø DOKTOR PROKTORS PROMPEPULVER Text: © Jo Nesbø, 2007, Oslo Illustrations: © Per Dybvig, 2007 Published by Agreement with Salomonsson Agency Þ Íåñáüo ÏÐÚÖ-ÏÐÀÕÚÒ ÍÀ ÄÎÊÒÎÐ ÏÐÎÊÒÎÐ Ïðåâîä: Åâà Êúíåâà Èëþñòðàöèè: Ïåð Äþáâèã Îôîðìëåíèå íà êîðèöàòà: Áîðèñ Äðàãîëîâ © ÈÊ ÅÌÀÑ
Þ Íåñáüî
Ïðúö-ïðàõúò íà äîêòîð Ïðîêòîð Ïðåâåëà îò íîðâåæêè: Åâà Êúíåâà Èëþñòðàöèè: Ïåð Äþáâèã
ÅÌÀÑ Ñîôèÿ
Ïúðâà ãëàâà
Íîâèÿò ñúñåä
Ïðåç ìåñåö ìàé ñëúíöåòî, ñëåä êàòî èçâåñòíî âðåìå ñâåòè íàä ßïîíèÿ, Ðóñèÿ è Øâåöèÿ, èçãðÿ è íàä Îñëî. Îñëî å ìúíè÷êà ñòîëèöà â íåãîëÿìà ñòðàíà íà èìå Íîðâåãèÿ. Ñëúí÷åâèòå ëú÷è ìèãîì îçàðèõà æúëòèÿ, ñêðîìåí ïî ðàçìåðè äâîðåö, êúäåòî æèâåå êðàë, ÷èåòî ìíåíèå íå å îò îñîáåíî çíà÷åíèå, è Àêåðîâàòà êðåïîñò. Òàì ñëúíöåòî îãðÿ ñòàðèòå îðúäèÿ, íàñî÷åíè íàä ôèîðäà íà Îñëî, ëú÷èòå ìó ïðîíèêíàõà ïðåç ïðîçîðåöà â êàáèíåòà íà êîìåíäàíòà, ïîñëå ñå ïëúçíàõà ïî íàé-âúíøíàòà ïîðòà è íàêðàÿ âëÿçîõà â íàéñòðàõîâèòàòà êèëèÿ, íàðå÷åíà Ìúðòâåøêàòà òúìíèöà. Òóê çàòâàðÿõà ñàìî íàé-îïàñíèòå è íàé-çàêîðàâåëè ïðåñòúïíèöè â ñòðàíàòà. Êèëèÿòà áåøå ïðàçíà, àêî íå áðîèì åäèí ðàòóñ íîðâåãèêóñ ùå ðå÷å ìàëúê íîðâåæêè ïëúõ, êîéòî ñè âçåìàøå ñóòðåøåí äóø â òîàëåòíàòà. Ñëúíöåòî ñå èçäèãíà ìàëêî ïî-íàâèñîêî è îãðÿ ãðóïà äåöà îò ó÷èëèùåí äóõîâ îðêåñòúð. Ñ öåíàòà íà ìíîæåñòâî ðåïåòèöèè òå ñå áÿõà íàó÷èëè äà ñòàâàò ðàíî è äà ñè îáëè÷àò áîöêàùèòå óíèôîðìè, à ñåãà ñå óïðàæíÿâàõà äà ìàðøèðóâàò è äà ñâèðÿò ïî÷òè â ðè5
òúì, çàùîòî íàáëèæàâàøå Íàöèîíàëíèÿò ïðàçíèê íà Íîðâåãèÿ, à íà òîçè äåí âñè÷êè ó÷èëèùíè îðêåñòðè îò öÿëàòà ñòðàíà ñòàâàõà â ðàííè çîðè, îáëè÷àõà ñè áîöêàùèòå óíèôîðìè è çàïî÷âàõà äà ñâèðÿò ïî÷òè â ðèòúì. Ñëúíöåòî ñå èçäèãíà îùå ìàëêî ïî-âèñîêî è îãðÿ äúðâåíèÿ ïðèñòàí âúâ ôèîðäà íà Îñëî, êúäåòî òîêóùî àêîñòèðà êîðàá îò êèòàéñêèÿ ãðàä Øàíõàé. Äúñêèòå íà ïðèñòàíà ñå îëþëÿâàõà è ïðîñêúðöâàõà ïîä çàáúðçàíèòå êðà÷êè íà íîñà÷èòå, êîèòî òè÷àõà íàïðåä-íàçàä è ðàçòîâàðâàõà ñòîêèòå îò êîðàáà. Ñíîï ñëúí÷åâè ëú÷è ïðîíèêíàõà ïðåç äúñêèòå è ñå íàñî÷èõà êúì îòòî÷íà òðúáà, ïîäàâàùà ñå ïîä ïðèñòàíà âúâ âîäàòà. Åäèí-åäèíñòâåí ñëúí÷åâ ëú÷ ïðîíèêíà â ìðà÷íàòà âúòðåøíîñò íà îòòî÷íàòà òðúáà è ñå îòðàçè â íåùî áÿëî, ìîêðî è ñòðàøíî îñòðî. Óäèâèòåëíî ïðèëè÷àøå íà çâåðñêà ïàñò. Àêî ÷îâåê çíàå òîâàîíîâà çà âëå÷óãèòå, íî èíà÷å íå ñå îòëè÷àâà ñ îñòúð óì, áè ñè ïîìèñëèë, ÷å íàäíè÷à â îñåìíàéñåòçúáàòà óñòà íà íàé-ãîëÿìàòà è íàé-ñòðàøíàòà çìèÿóäóøâà÷ íà ñâåòà àíàêîíäàòà. Åäâà ëè îáà÷å íÿêîé å ÷àê òîëêîâà ãëóïàâ. Çàùîòî âñè÷êè ñìå ÷óâàëè, ÷å àíàêîíäèòå æèâåÿò â äæóíãëàòà, â ðåêè êàòî Àìàçîíêà â Áðàçèëèÿ, à íå â êàíàëèòå, ïðåñè÷àùè íàäëúæ è íàøèð ïîäçåìèÿòà íà òîçè ìèðåí ìàëúê ãðàä íà èìå Îñëî. Àíàêîíäà â îòòî÷íà òðúáà? Îñåìíàéñåò ìåòðà ìóñêóëè çà óäóøàâàíå íà æåðòâàòà, ïàñò ñ ðàçìåðèòå íà ñïàñèòåëåí ïîÿñ è çúáè êàòî íà ñëàäîëåäåíà ôóíèéêà, îáúðíàòà îáðàòíî? Õà, õà! Êàê ëè ïúê íå! 6
Ñëúíöåòî ãðååøå íàä òèõàòà óëèöà Îðúäåéíà . Ëú÷èòå ìó ïàäàõà âúðõó ÷åðâåíà êúùà, êúäåòî êîìåíäàíòúò íà Àêåðîâàòà êðåïîñò çàêóñâàøå ñúñ ñúïðóãàòà è ñ äúùåðÿ ñè Ëèñå. Îòñðåùà ëúùåøå æúëòà êúùà òàì æèâååøå íàé-äîáðàòà ïðèÿòåëêà íà Ëèñå. Àëà òÿ ñå ïðåìåñòè â ãðàä Ñàðïñáîðã è æúëòàòà êúùà îïóñòÿ. Ëèñå ñå ïî÷óâñòâà îùå ïîñàìîòíà, îòêîëêîòî áåøå, ïðåäè ïðèÿòåëêàòà º äà ñè çàìèíå. Íà Îðúäåéíà íÿìàøå äðóãè äåöà, ñ êîèòî äà ñè èãðàå. Åäèíñòâåíèòå äåöà â êâàðòàëà ñå êàçâàõà Òðþëñ è Òðþì Òðàíå áëèçíàöè, äâå ãîäèíè ïî-ãîëåìè îò Ëèñå îáèòàâàõà îãðîìíàòà êúùà ñ òðè ãàðàæà â äîëíàòà ÷àñò íà óëèöàòà. Ïðåç çèìàòà äâàìàòà áðàòÿ çàìåðÿõà ìàëêàòà º ÷åðâåíîêîñà ãëàâà ñ òâúðäè êàòî êàìúê ñíåæíè òîïêè. À êîãàòî ãè ïîïèòà äàëè èñêàò äà èãðàÿò ñ íåÿ, òå ÿ îòúðêàëÿõà â ñíåãà. Íàòúðêàõà ëèöåòî º ñúñ ñíÿã ñ òâúðäèòå ñè çàëåäåíè ðúêàâèöè è ÿ íàðåêîõà ñ êàêâè ëè íå îáèäíè èìåíà: Ëèñå-Èçêúïè ñå, Ïðúäëèâêà-Ìèðèçëèâêà, Òåòêà Ñúñåäêà. Ñåãà âåðîÿòíî ñå ïèòàø çàùî Ëèñå íå ñå îïëàêà íà ðîäèòåëèòå íà äâàìàòà áëèçíàöè îò óæàñíî íåâúçïèòàíèòå èì äåöà. Íî òè èçîáùî íå ïîçíàâàø áàùàòà íà Òðþëñ è Òðþì, ãîñïîäèí Òðàíå ñúðäèò äåáåëàê, ïî-ïúëåí äîðè îò áàùàòà íà Ëèñå, è ìíîãî, ìíîãî ïî-ñïðèõàâ. È ïîíå äåñåòîðíî ïî-áîãàò. Ïîíåæå áåøå çàìîæåí, ãîñïîäèí Òðàíå ñìÿòàøå, ÷å íà íèêîãî íå ìó å ðàáîòà äà ìó îáÿñíÿâà êàêâîòî è äà áèëî, îùå ïî-ìàëêî êàê äà âúçïèòàâà äåöàòà ñè!
7
À çà äà å òîëêîâà áîãàò, ãîñïîäèí Òðàíå ñè èìàøå ïðè÷èíà: íàâðåìåòî áå îòìúêíàë âàæíî èçîáðåòåíèå ïîä íîñà íà êëåòèÿ ìó ñúçäàòåë. Èçîáðåòåíèåòî ïðåäñòàâëÿâàøå óæàñíî òåæúê, óæàñíî ìèñòåðèîçåí è óæàñíî çàãàäú÷åí ìàòåðèàë, èçïîëçâàí ãëàâíî çà íàïðàâàòà íà çäðàâè, íåïîêëàòèìè çàòâîðíè÷åñêè ñòåíè. Ñúñ ñïå÷åëåíèòå îò èçîáðåòå8
íèåòî ïàðè ãîñïîäèí Òðàíå ïîñòðîèë îãðîìíàòà ñè êúùà ñ òðè ãàðàæà è ñè êóïèë õàìúð. Õàìúðúò å ãðàìàäíà, ÿäîñàíà êîëà, íàïðàâåíà, çà äà ÿ èçïîëçâàò ïî âðåìå íà âîéíà. Õàìúðúò çàåìàøå ïî÷òè öÿëîòî ïëàòíî íà Îðúäåéíà è èçïóñêàøå âúâ âúçäóõà ìðúñíè ãàçîâå, íî ãîñïîäèí Òðàíå íåõàåøå ïî âúïðîñà, çàùîòî ìó õàðåñâàøå äà êàðà ãîëåìè, ÿðîñòíè êîëè. À îñâåí òîâà çíàåøå, ÷å äîðè äà áëúñíå íÿêîãî ïî íåâíèìàíèå, êîëàòà ìó å ìíîãî ïî-ãîëÿìà è äðóãèÿò øîôüîð ùå ïîñòðàäà ïî-ëîøî. Çà ùàñòèå â ïîñëåäíî âðåìå Òðþëñ è Òðþì íÿìàõà âúçìîæíîñò äà òîðìîçÿò Ëèñå, çàùîòî ñëúíöåòî îòäàâíà áå ðàçòîïèëî ñíåãà ïî Îðúäåéíà è
9
âúçäóøåí ïèñòîëåò
ðåçåðâîàð çà ñãúñòåí âúçäóõ
îãðÿâàøå ãðàäèíèòå, âñè÷êè ðàççåëåíåíè è äîáðå ïîääúðæàíè. Ñ èçêëþ÷åíèå íà åäíà. Òÿ áåøå îáðàñëà ñ áóðåíè, ñèâà è ïîòúíàëà â õðàñòàëàöè, íî âúïðåêè âñè÷êî ñå óñìèõâàøå, çàùîòî èìàøå äâå êðóøîâè äúðâåòà è ìàëêà, ëåêî íàêëîíåíà íàñòðàíè êúùà, íÿêîãà âåðîÿòíî áîÿäèñàíà â ñèíüî. Íåçàâèñèìî îò ìíîãîòî èçïàäàëè òóõëè âñå îùå èçãëåæäàøå ñòàáèëíà. Òàì æèâååøå ìúæ, êîãîòî ñúñåäèòå ïî Îðú10
äåéíà âèæäàõà òâúðäå ðÿäêî. Ëèñå ãî ïîçäðàâè íÿêîëêî ïúòè è òîé º ñå óñìèõíà. Óñìèâêàòà íàïîìíÿøå íà ãðàäèíàòà ìó: îáðàñëà, ñèâà è ðîøàâà. Êàêâî å òîâà? èçðúìæà êîìåíäàíòúò, êîãàòî îãëóøèòåëíî ðúìæåíå íà ìîòîð íàðóøè ñóòðåøíîòî ìúë÷àíèå. Äà íå å ïðîêëåòèÿò õàìúð íà ãîñïîäèí Òðàíå? Æåíà ìó ïðîòåãíà âðàò ïðåç êóõíåíñêèÿ ïðîçîðåö: Íå, ïðèëè÷à íà òîâàðåí ìèêðîáóñ. Ëèñå, èíà÷å áåçóïðå÷íî âúçïèòàíî ìîìè÷å, ñòàíà îò ìàñàòà, áåç äà ïîìîëè çà ðàçðåøåíèå è áåç äà ñè å èçÿëà çàêóñêàòà â ÷èíèÿòà. Äîðè íå áëàãîäàðè çà õðàíàòà. Âòóðíà ñå ïî ñòúëáèòå. Ìàéêà º èìàøå ïðàâî. Ïðåä ïðàçíàòà æúëòà êúùà ïàðêèðà ìèêðîáóñ ñ íàäïèñ ÁÚÐÇÈ È ÁÅÑÍÈ . Çàïî÷íàõà äà ñâàëÿò êàøîíè ñ áàãàæ. Ëèñå ñëåçå ïî ñòúëáèòå è ñå ñêðè çàä òàêà íàðå÷åíîòî ÿáúëêîâî äúðâî äî îãðàäàòà, çà äà íàáëþäàâà îòáëèçî êàêâî ñòàâà. Ìúæå â ðàáîòíè ãàùåðèçîíè ïðåíàñÿõà ìåáåëè, ëàìïè è ãîëåìè, ïðîòèâíè êàðòèíè. Ëèñå çàáåëÿçà êàê åäèíèÿò íîñà÷ ïîêàçà íà êîëåãàòà ñè ñìà÷êàí òðîìïåò, îñòàâåí âúðõó ãîëÿì êàøîí. Çàñìÿõà ñå. Çà ñúæàëåíèå Ëèñå íå âèäÿ îíîâà, êîåòî ñå íàäÿâàøå äà çúðíå: êóêëè, ìàëúê âåëîñèïåä, ÷èôò êúñè ñêè. À òîâà îçíà÷àâàøå ñàìî åäíî: íîâèòå ñúñåäè íÿìàò äåöà èëè ïîíå íÿìàò äúùåðè, âðúñòíèöè íà Ëèñå. Òÿ âúçäúõíà.  ñúùèÿ ìèã ÷ó ãëàñ: Çäðàñòè! Îãëåäà ñå îçàäà÷åíà, íî íå âèäÿ íèêîãî. 11
Çäðàñòè! Ëèñå âäèãíà î÷è êúì äúðâîòî ïî äóìèòå íà áàùà º áèëî ÿáúëêîâî, àìà äîñåãà íå áå ðàæäàëî ÿáúëêè. Å, ñåãà ïîíå çàïî÷íà äà ãîâîðè.
Íå òàì îáàäè ñå ïàê ãëàñúò. Òóê! Ëèñå ñå ïîâäèãíà íà ïðúñòè è íàäíèêíà îò äðóãàòà ñòðàíà íà îãðàäàòà. Âèäÿ äðåáíî ìîì÷å ñ ðèæà êîñà. Íå, íå ïðîñòî ðèæà, à ÿðêî÷åðâåíà. È ìîì÷åòî íå áåøå äðåáíî, à íàïðàâî ìèíèàòþðíî, ñúñ ñúâñåì ìúíè÷êî ëè÷èöå, äâå ìàëêè ñèíè î÷è÷êè, à ìåæäó òÿõ åäâà çàáåëåæèìî ÷èïî íîñëå. Åäèíñòâåíî ëóíè÷êèòå ïî ëèöåòî ìó áÿõà ïî-åäðè. Êàçâàì ñå Áþëå ïðåäñòàâè ñå òî. Êàêâî ùå êàæåø? Çà êîå? èçíåíàäà ñå Ëèñå. Çà èìåòî Áþëå. Íå ñå ñðåùà ÷åñòî. 12
Ëèñå ñå çàìèñëè. Íå çíàÿ îòðîíè òÿ. ×óäåñíî óñìèõíà ñå ìîì÷åòî. Ðèìóâà ñå ñ ìóëå , íî ïîâå÷å íÿìà äà îáñúæäàìå èìåòî ìè. Ñòàâà ëè? Ëèñå êèìíà. Ìîì÷åòî ìóøíà äåñíèÿ ñè ïîêàçàëåö â ëÿâîòî ñè óõî. À òè êàê ñå êàçâàø? Ëèñå. Äîêàòî ðàçãîâàðÿõà, ïîêàçàëåöúò íà Áþëå ñå âúðòåøå â êðúã. Ïîñëå ìîì÷åòî èçâàäè ïðúñòà îò óõîòî ñè, îãëåäà ãî, êèìíà ñúñ çàäîâîëñòâî è ãî èçáúðñà â ïàíòàëîíà ñè. Íå ñå ñåùàì êîÿ äóìà ñå ðèìóâà ñ Ëèñå ïðèçíà òîé. Êúñìåòëèéêà ñè.  êúùàòà íà Àíà ëè ñå ìåñòèø? Íå çíàÿ êîÿ å òàçè Àíà, íî ùå æèâååì â îíàçè æúëòà ñúáîðåòèíà. Áþëå ïîñî÷è ñ ïàëåö ïðåç ðàìîòî ñè. Àíà å íàé-äîáðàòà ìè ïðèÿòåëêà îáÿñíè Ëèñå. Îòèäå äà æèâåå â Ñàðïñáîðã. Àó, ÷å äàëå÷å! âúçêëèêíà Áþëå. Îñîáåíî êàòî ñòàâà äóìà çà íàé-äîáðà ïðèÿòåëêà. Òàêà ëè? Ñïîðåä Àíà íå áèëî ÷àê òîëêîâà äàëå÷. Êàçà ìè äà òðúãíà ïî ìàãèñòðàëàòà íà þã, àêî ðåøà äà º ãîñòóâàì. Áþëå ïîêëàòè ãëàâà ñ ìðà÷íà ôèçèîíîìèÿ. Äà, íàìèðà ñå íà þã, íî ñå ñúìíÿâàì, ÷å ìàãèñòðàëàòà ñòèãà äîòàì. Ñàðïñáîðã ñå íàìèðà â Þæíîòî ïîëóêúëáî. 13
Þæíîòî êàêâî? óæàñè ñå Ëèñå. Ïîëóêúëáî ïîâòîðè Áþëå. À òîâà îçíà÷àâà, ÷å ñå íàìèðà îò äðóãàòà ñòðàíà íà çåìíîòî êúëáî. Àó ñëèñà ñå Ëèñå è ïðîäúëæè, ñëåä êàòî ïîðàçìèñëè: Ñïîðåä òàòêî íà þã å òîïëî ïðåç öÿëàòà ãîäèíà è ñåãà Àíà ñèãóðíî ñå êúïå â ìîðåòî è çèìå, è ëåòå. Íèùî ïîäîáíî âúçðàçè Áþëå. Ñàðïñáîðã ñå íàìèðà äàëå÷ íà þã, áëèçî äî Þæíèÿ ïîëþñ. Òàì öàðè êó÷è ñòóä. Ïî ïîêðèâèòå æèâåÿò ïèíãâèíè. Çíà÷è â Ñàðïñáîðã âàëè ñíÿã öÿëà ãîäèíà? ñòðåñíà ñå Ëèñå. Áþëå êèìíà, à Ëèñå ïîòðúïíà îò óæàñ. Òîé ñòèñíà óñòíè è èçïóñíà ìåæäó òÿõ ñãúñòåíèÿ âúçäóõ. Ïðîçâó÷à êàòî ïðúöêàíå. Ëèñå ñìðúùè âåæäè, çàùîòî ñå ñåòè çà Ïðúäëèâêà-Ìèðèçëèâêà. Çàÿæäàø ëè ñå ñ ìåí? ïîïèòà íàâúñåíî òÿ. Íå, ïðîñòî ðåïåòèðàì ïîêëàòè ãëàâà Áþëå. Ñâèðÿ íà òðîìïåò. Íóæíî å íåïðåêúñíàòî äà ñå óïðàæíÿâàì, äîðè êîãàòî íå äúðæà òðîìïåò. Ëèñå íàêëîíè ãëàâà è ãî îãëåäà. Ñúìíÿâàøå ñå, ÷å Áþëå êàçâà èñòèíàòà. Ëèñå, îòèäè äà ñè èçìèåø çúáèòå, ïðåäè äà òðúãíåø çà ó÷èëèùå äîëåòÿ ñúðäèòèÿò ãëàñ íà áàùà º. Òîé ñè áå îáëÿêúë ñèíÿòà êîìåíäàíòñêà óíèôîðìà è ãîëåìèÿò ìó êîðåì ñå ïîêëàùàøå, äîêàòî âúðâåøå êúì âðàòàòà. Ñóòðèíòà îò Øàíõàé å ïðèñòèãíàë êîðàá ñ áàðóò çà îðúäèÿòà, çàòîâà äîâå÷åðà ùå çàêúñíåÿ. Äà áúäåø ïîñëóøíî è äîáðî ìîìè÷å. 14
Ðàçáèðà ñå, òàòêî îòâúðíà Ëèñå, êîÿòî ïîñòîÿííî áåøå ïîñëóøíà è äîáðà. Ëèñå çíàåøå îòëè÷íî, ÷å äíèòå, êîãàòî ïðèñòèãàøå áàðóò çà îðúäèÿòà, âèíàãè ñà ñïåöèàëíè. Êîðàáúò áå îáèêîëèë ïîëîâèíàòà çåìíî êúëáî è çàñëóæàâàøå äà ñå îòíàñÿò êúì íåãî ñ ãîëÿìà ïðåäïàçëèâîñò è óâàæåíèå, îùå ïîâå÷å ÷å ùÿõà äà èçïîëçâàò áàðóòà çà âåëèêèÿ, èçâåñòåí ïî÷òè â öÿë ñâÿò çàëï, ïðîèçâåäåí â Àêåðîâàòà êðåïîñò â ÷åñò íà êðàëÿ íàâðúõ Íàöèîíàëíèÿ ïðàçíèê, Ñåäåìíàéñåòè ìàé. Òàòå, çíàåø ëè, ÷å Ñàðïñáîðã ñå íàìèðà íà Þæíîòî... úúú ïîëóêúëáî? Êîìåíäàíòúò ñïðÿ è ñå íàìðúùè. Êîé òè êàçà? Áþëå. Êîé? Òÿ ïîñî÷è ñ ðúêà. Áþë... çàïî÷íà òÿ, íî ìëúêíà, çàùîòî îòêðè, ÷å ïîêàçâà íà áàùà ñè ÷àñò îò Îðúäåéíà , êúäåòî âå÷å íÿìàøå íèêàêúâ Áþëå, à ñàìî íàé-îáèêíîâåíà óëèöà.
15