ÅÐÆÈ ÊÅÐÒÅÑ
ÏÀÍÒÅÐÀ
 ïëåí íà ñíåæíèÿ ãëîáóñ
1
This project has been funded with support from the European Commission. This publication [communication] reflects the views only of the author, and the Commission cannot be held responsible for any use which may be made of the information contained therein.
Òîçè ïðîåêò å ôèíàíñèðàí ñ ïîäêðåïàòà íà Åâðîïåéñêàòà êîìèñèÿ. Òàçè ïóáëèêàöèÿ [ñúîáùåíèå] îòðàçÿâà ñàìî ëè÷íèòå âèæäàíèÿ íà íåéíèÿ àâòîð è îò Êîìèñèÿòà íå ìîæå äà áúäå òúðñåíà îòãîâîðíîñò çà èçïîëçâàíåòî íà ñúäúðæàùàòà ñå â íåÿ èíôîðìàöèÿ.
2
Åðæè Êåðòåñ
ÏÀÍÒÅÐÀ Â ÏËÅÍ ÍÀ ÑÍÅÆÍÈß ÃËÎÁÓÑ Ïðåâåëà îò óíãàðñêè: Þëèÿ Êðóìîâà Åçèêîâ ðåäàêòîð: Íåëè Äèìîâà
ÏÀÍÒÅÐÀ
ÂÚÐÕÚÒ ÑÒÐÚÌÍÈ ÑÊÀËÍÈ ÑÒÅÍÈ ÒÅÐÀÑÀ
ÑÍÅÆÍÀ ÃÐÀÍÈÖÀ ÍÅÏÎÇÍÀÒÈ ÒÅÐÈÒÎÐÈÈ
ÈÃËÎËÈÑÒÍÈ ÃÎÐÈ ØÈÐÎÊÎËÈÑÒÍÈ ÃÎÐÈ ÏÎËß
ÍÅÄÐÀÒÀ ÍÀ ÏËÀÍÈÍÀÒÀ (ÑÚÊÐÎÂÈÙÅ)
ÅÌÀÑ 3
Êíèãàòà å èçäàäåíà ñ ôèíàíñîâàòà ïîìîù íà Ëèòåðàòóðåí ìóçåé Ïåòüîôè :
Kertész Erzsi PANTHERA. A Hógömb Fogságában © Pozsonyi Pagony Kft., 2016 Åðæè Êåðòåñ ÏÀÍÒÅÐÀ.  ïëåí íà ñíåæíèÿ ãëîáóñ Èëþñòðàöèè: Áàðáàðà Áåðíàò Ïðåâîä: Þëèÿ Êðóìîâà Åçèêîâ ðåäàêòîð: Íåëè Äèìîâà Àäàïòàöèÿ íà êîðèöàòà: Çëàòèíà Ãî÷åâà © ÈÊ ÅÌÀÑ Âñè÷êè ïðàâà çàïàçåíè!
4
1.
Êàê çàïî÷íà âñè÷êî
Èìåòî ìè å Ìàëêèÿ Ãúê, îò åäíà ñòðàíà, çàùîòî (çà æàëîñò) ñúì äîñòà ìàëúê, îò äðóãà, çàùîòî ïî÷òè íå ãúêâàì, èëè àêî ãî íàïðàâÿ, òî å åäâà-åäâà. Òîåñò èíà÷å êàçàíî: ìàëúê ãúê. Íå ñúì ñè èçáðàë ñàì òîâà èìå, íî ñëåä êàòî âå÷å ñúì ãî ïîëó÷èë, íîñÿ ãî ãîðäî, èëè ïî-òî÷íî ïîíàñÿì ãî íÿêàê ñè ñ äîñòîéíñòâî.  êëàñà íè íàé-ñòðàííà å Íîåìè. ×åñòíî êàçàíî, ìàëêî å îòêà÷åíà, íî âñå ïàê òÿ ñïàñè âñè÷êè íè, òàêà ÷å º áÿõà áëàãîäàðíè äîðè îíåçè, êîèòî èíà÷å íåïðåêúñíàòî º ñå ïîäèãðàâàõà. Èëè ÿ ïðåçèðàõà. Êàòî íàïðèìåð Ãåêîíà èëè Ñåäìîãëàâàòà Õåëãà. Íîåìè íå áåøå çàòâîðåíà â ñíåæíèÿ ãëîáóñ, çàùîòî â íàé-ïîäõîäÿùèÿ ìîìåíò îòèäå äî òîàëåòíàòà, íî çà òîâà ùå ðàçêàæà ïî-êúñíî, êîãàòî ñòèãíà äî èñòîðèÿòà ñ ïðåñòúïëåíèåòî. Òúé êàòî îáèêíîâåíî íå ãúêâàì, äóìèòå èçëèçàò îò ìåí ïðåäèìíî â ïèñìåíà ôîðìà. Íàó÷èõ ñå äà ïèøà îùå íà ÷åòèðèãîäèøíà âúçðàñò, âÿðíî, â íà÷àëîòî ïèøåõ ñàìî íåùà êàòî áçðôò èëè äðúçàáõ, íî ñëåä òîâà çàïî÷íàõà äà ñå îôîðìÿò èñòèíñêè äóìè è îòòîãàâà âå÷å ñúì èçïèñàë äâàéñåò è ïåò òåòðàäêè.  íÿêîè èìà èçìèñëåíè ñëó÷êè, à â äðóãè îïèñâàì êàêâî ñè ìèñëÿ è çàùî, è àêî ïî íÿêàêâà ïðè÷èíà åâåíòóàëíî ðàçìèñëÿ, íå ñêðèâàì è òîâà. Èíà÷å íÿìà äà å ÷åñòíî. 5
Îòêàêòî ñå èçìúêíàõìå îò ñíåæíèÿ ãëîáóñ (ñ ïîìîùòà íà Íîåìè), âñå íå ìè îñòàâàøå âðåìå äà îïèøà òàçè èñòîðèÿ, çàùîòî, îò åäíà ñòðàíà, òðÿáâàøå äà íàâàêñâàì ìíîãî íåùà çàðàäè îòñúñòâèÿòà îò ó÷èëèùå (åäíà ñåäìèöà ñå íàëîæè äà ñè ñòîèì âêúùè, äà ñè ïî÷èâàìå ñëåä ñëó÷èëîòî ñå), à îò äðóãà, ïîñåùàâàõìå ãðóïîâà òåðàïèÿ çà ñïðàâÿíå ñúñ ñòðåñà, çàðàäè ïðåæèâÿíîòî â ñíåæíèÿ ãëîáóñ. À òîâà ñòðàøíî èçìîðÿâà ÷îâåêà. Ãåêîíà îñâåí âñè÷êî äðóãî èìàøå ëåêè ðàíè îò èçìðúçâàíå, à íà Âèíöå ìó ñå ïîäó åäèíèÿò ïðúñò, âå÷å íå ïîìíÿ êîé òî÷íî. Ðàçáèðà ñå, Ñåäìîãëàâàòà Õåëãà, ãîëÿìàòà âñåçíàéêà, äî ñëåäâàùèÿ ïîíåäåëíèê íàâàêñà ñ âñè÷êî, äîðè âäèãíà ðúêà äà îòãîâàðÿ ïî èñòîðèÿ è ïîëó÷è øåñòèöà, åñòåñòâåíî. Âèðàã1 ïúê ñàìî ñè ñå óñìèõâàøå, êàêòî îáèêíîâåíî, ìàêàð ÷å ñïîðåä ÷àñò îò êëàñà óñìèâêàòà ïî-ñêîðî áåøå çàìðúçíàëà íà ëèöåòî º, ñëåä êàòî áÿõìå ïðåñåêëè ñíåæíàòà ãðàíèöà, è òàêà ñè áåøå îñòàíàëà. Íî ìåí àêî ïèòàòå, òÿ âèíàãè ñè å áèëà òàêàâà è òîëêîâà. Îòòîãàâà ìíîçèíà ÿ ïîäèãðàâàò, ÷å å àëïèéñêè åäåëâàéñ, êîåòî íå å êîé çíàå êàêâî ïîïàäåíèå, íî Âèðàã è íà òîâà ñàìî ñå óñìèõâà, íå å îáèä÷èâî ìîìè÷å. Ïðîïóñíàõ ëè íÿêîãî? À, äà, ñåáå ñè. Ñïîðåä ìåí, âìåñòî äà ãîâîðÿ, ñè ñòðóâà äà îïèøà êàêâî âñúùíîñò ñå ñëó÷è, çàùîòî êàçàíîòî îòëèòà, à íàïèñàíîòî îñòàâà çà ïîêîëåíèÿòà. À îñâåí òîâà îáè÷àì ãðàôèêèòå, òàêà ÷å ùå áúäå íàé-äîáðå ñåãà äà ïîêàæà êîé êîëêî áåøå íà1
6
Âèðàã öâåòå. Áåë. ïð.
ïúëíèë ãàùèòå ïî âðåìå íà öÿëîòî ïðèêëþ÷åíèå. Âàæíî å äà ñå îòáåëåæè, ÷å òîâà ñà ñðåäíè ñòîéíîñòè, òîåñò âúçìîæíî å Ãåêîíà, îáùî âçåòî, äà íå ñå å ñòðàõóâàë îñîáåíî, àëà êîãàòî Õåëãà ïàäíà â ïðîïàñòòà, íà ñòî ïðîöåíòà ñè èçêàðà àêúëà. Íî òàçè ãðàôèêà ïîêàçâà åäèíñòâåíî è ñàìî ñðåäíèòå ñòîéíîñòè è ïîíåæå Íîåìè íàé-ìíîãî ñå ñòðàõóâàøå, ñòîòå ïðîöåíòà ñà çà íåÿ. (À ïúê äàæå íå èçêà÷è ïëàíèíàòà, ïî÷òè äî êðàÿ ñå êðèåøå â åäèí øêàô çà ïî÷èñòâàùè ïðåïàðàòè è îòòîãàâà å àëåðãè÷íà êúì áåëèíàòà. È íå ñàìî êúì íåÿ.) ÊÎÉ ÊÎËÊÎ ÑÅ ÑÒÐÀÕÓÂÀØÅ ÏÎ ÂÐÅÌÅ ÍÀ ÏÐÈÊËÞ×ÅÍÈÅÒÎ
ÍÎÅÌÈ
ÂÈÐÀÃ
ÂÈÍÖÅ
ÕÅËÃÀ
ÃÅÊÎÍ
ÀÇ, ÒÎÅÑÒ ÌÀËÊÈß ÃÚÊ
Íå ÷å òîëêîâà îáîæàâàì ìàòåìàòèêàòà, íî êîãàòî ÷îâåê ïîãëåäíå òàêàâà äèàãðàìà, âåäíàãà âèæäà êîå êàê å è äîðè íå ñå íàëàãà äà ÷åòå öÿëàòà êíèãà. Ðàçáèðà ñå, êîéòî å ëþáîïèòåí çà ïîäðîáíîñòèòå, ùå íàïðàâè ïî-äîáðå äà ÿ ïðî÷åòå, çàùîòî îò òàáëèöàòà íå ñòàâà ÿñíî, íàïðèìåð, êàêâî å ÷óâ7
ñòâîòî, êîãàòî ñíåæíîòî ïîëå ñå ðàçäâèæè ïîä êðàêàòà òè, èëè êàê äà ñå áîðèø ñ õèòðîñò ñðåùó çëè ïðåñëåäâà÷è íà ñúêðîâèùà, êàêòî è êàêâè æèâîòíè æèâåÿò â íàé-âèñîêèòå ïëàíèíè. Ìàêàð ÷å è çà òÿõ âúçíàìåðÿâàì äà íàïðàâÿ ãðàôèêà. Âàæíîòî å, ÷å ñå ñïàñèõìå. Çà òîâà äàëè íàìåðèõìå ñúêðîâèùåòî íàðî÷íî íÿìà äà ïèøà ïðåäâàðèòåëíî, íåêà îñòàíå çàãàäêà, íî öÿëàòà èñòîðèÿ è áåç ñúêðîâèùåòî ñè å ñìðàçÿâàùà. Íàêðàÿ ïîëó÷èõìå ïîäàðúöè è ïîõâàëàòà íà äèðåêòîðà, à íàé-õóáàâîòî áåøå, ÷å ïåò äåíà íå ñå íàëàãàøå äà õîäèì íà ó÷èëèùå, ìàêàð ÷å ñè èìàøå è íåäîñòàòúöèòå, çàùîòî åäâà ñëåä òîâà óñïÿõìå äà ðàçêàæåì èñòîðèÿòà íà ñâîèòå çÿïíàëè â ïî÷óäà, çàâèñòëèâî ïðèìèãâàùè ñúó÷åíèöè. Ïî-òî÷íî äðóãèòå ÿ ðàçêàçàõà, àç äîðè íå ãúêíàõ, îáàæäàõ ñå ñàìî, êîãàòî Âèðàã îò âðåìå íà âðåìå ìå ïèòàøå: òàêà áåøå, íàëè, Ìàëúê Ãúê? Àõà îòãîâàðÿõ àç. Òî÷íî òàêà. Òîëêîâà èçðå÷åíè äóìè ñà íàïúëíî äîñòàòú÷íè çà åäèí ó÷åáåí äåí.
8
2.
Ñåãà çàïî÷âàì èñòèíñêè, èëè Îáÿâàòà
Ïúðâîíà÷àëíî ñàìî äâàìà îò íàøèÿ êëàñ ïîæåëàõà äà ñòàíàò àëïèíèñòè: Ãåêîíà è Ñåäìîãëàâàòà Õåëãà. Ñòðàííî, íî èì õðóìíà åäíîâðåìåííî, è êîãàòî ñå ðàçáðà, ÷å è äâàìàòà èñêàò äà áúäàò âèñîêîïëàíèíñêè êàòåðà÷è, òîâà ñëîæè êðàé íà ïðèÿòåëñòâîòî èì. Òîåñò, íå ñå èçðàçèõ ïðàâèëíî, òå è ïðåäè íå áÿõà ïðèÿòåëè, íî ñåãà âå÷å ñòàíàõà âðàãîâå, ñúâñåì âåæëèâè, ðàçáèðà ñå èçâðúùàõà ãëàâè, êîãàòî ñå ñðåùíåõà ïî êîðèäîðà, èëè íå ñÿäàõà åäèí äî äðóã â ñòîëîâàòà. Íî âúïðåêè òîâà àç ãî çàáåëÿçàõ, çàùîòî àç çàáåëÿçâàì âñè÷êî. Êîãàòî ÷îâåê íå ãîâîðè ìíîãî, ñåòèâàòà ìó ïðîñòî ñå èçîñòðÿò, òîâà ãî íàó÷èõ îò åäèí íàó÷íîïîïóëÿðåí ôèëì, ïî-òî÷íî íàïðàâèõ ñè ñúîòâåòíèòå èçâîäè îò ÷óòîòî â íåãî. Êîãàòî âèäÿõìå íà ïëàêàòà âúðõó ãîëÿìàòà ñòåíà çà îáÿâè â äâîðà íà ó÷èëèùåòî, ÷å çàïî÷âà êóðñ ïî àëïèíèçúì, âåäíàãà ðàçáðàõìå Ãåêîíà è Õåëãà ñúñ ñèãóðíîñò íÿìà äà ãî ïðîïóñíàò. Íî, ðàçáèðà ñå, íå ñàìî òåõíèòå ñúðöà ñå ðàçòóïêàõà îò òàçè îáÿâà. Ñíèìêàòà íà ïëàêàòà ïîêàçâàøå ñâåòîâíà ñåíçàöèÿ: íîâîîòêðèòàòà ïëàíèíà, òàéíñòâåíàòà Ïàíòåðà, çà êîÿòî íàïîñëåäúê ñå ðàçíàñÿõà òîëêî9
âà íîâèíè è äîãàäêè. Òàçè ïëàíèíà äîñêîðî áåøå óáÿãâàëà îò âíèìàíèåòî íà ó÷åíèòå è îòêðèâàòåëèòå, òå íÿêàê ñè íå áÿõà çàáåëÿçâàëè, ÷å å òàì, ìàêàð äà èìàøå ñòðàííà è íåîáèêíîâåíà ôîðìà: îò îïðåäåëåíà ãëåäíà òî÷êà äâåòå ñêàëè íà âúðõà º íàïîìíÿõà íà èçäèãíàòà êúì íåáåòî, çåéíàëà ïàñò íà ïàíòåðà, îòòàì èäâàøå è èìåòî º. Íÿêàê ñå óñåùàøå, ÷å íå å êàêâà äà å ïëàíèíà. Ïðåäñòàâÿõà ÿ êàòî íàïúëíî íåèçñëåäâàíà ãåîãðàôñêà îáëàñò, áÿëî ïåòíî â êàðòîãðàôèðàíèÿ ñâÿò. Íàâÿðíî ÿ îáèòàâàõà íåèçâåñòíè ïëàíèíñêè íàðîäè, íåîáèêíîâåíè æèâîòíè, íåùî ïîâå÷å, â äîãàäêèòå ñå ñïîìåíàâàõà è ñêðèòè â ïåùåðà ñúêðîâèùà îò îòìèíàëè åïîõè. Íå ÷å íÿêîãà áèõ ïîâÿðâàë íà òàêèâà áàáèíè äåâåòèíè. Íî ñëåä êàòî íàé-íåî÷àêâàíî íè ïîêàçâàõà Ïàíòåðàòà â îáÿâà, íå ìîæåøå äà íå ÿ ïðî÷åòåì. Ïîñëå ñòàíà ÿñíî, ÷å çà æàëîñò å ñàìî èëþñòðàöèÿ, âñúùíîñò â ìåñòíèÿ êóëòóðåí äîì ùåëè äà âäèãíàò èçêóñòâåíà ñòåíà çà êàòåðåíå è òàì îñíîâè íà àëïèíèçìà ùÿë äà ïðåïîäàâà ïðî÷óò, ïðèçíàò â ïðîôåñèîíàëíèòå ñðåäè àëïèíèñò, ïî èìå ä-ð Äæîíè Ìåðåäåê1, çà êîãîòî âïðî÷åì íå áÿõà ÷óâàëè íèòî Ãåêîíà, íèòî Õåëãà, ìàêàð è äâàìàòà äà ïîëó÷àâàò ñïèñàíèå Àëïèíèñò , à Õåëãà äà å àáîíèðàíà äîðè è çà Ïëàíèíñêî êàòåðåíå . Ñïîðåä çëèòå åçèöè èìåòî íà àëïèíèñòà âñúùíîñò áèëî ßíîø Ìåðåäåê, íî òîé îòãîâàðÿøå åäèíñòâåíî íà Äæîíè, çàùîòî áåøå ïðå1
10
Ìåðåäåê ñòðúìåí. Áåë. ïð.
êàðàë ãîëÿìà ÷àñò îò æèâîòà ñè â ÷óæáèíà, êúäåòî áèë êëþ÷îâà ôèãóðà â ðàçëè÷íè ìåæäóíàðîäíè åêñïåäèöèè è èçêà÷âàë åêçîòè÷íè è îïàñíè ïëàíèíè. Õåëãà ñàìî ìàõíà ñ ðúêà, êàêâî çíà÷åíèå èìà, ÷å íå ñå ïåð÷è ïî âåñòíèöèòå, ìîæå äà ñè èçâåñòåí àëïèíèñò è áåç òîâà. È, òàêà, òîçè äåí ïîíå äåñåòèìà ñå ïðèáðàõìå ñ íàìåðåíèåòî äà ïîèñêàìå ðàçðåøåíèå îò ðîäèòåëèòå ñè çà êóðñà ïî ñêàëíî êàòåðåíå. Çàùîòî íå áåøå åâòèíî, íåùî ïîâå÷å, òðÿáâàøå äà ñå êóïè è åêèïèðîâêà, è ñïåöèàëèçèðàíà ëèòåðàòóðà, ìàêàð íà ïëàêàòà äà ïèøåøå, ÷å ïîâå÷åòî îò íåîáõîäèìèòå íåùà ùå áúäàò íàáàâåíè îò ä-ð Ìåðåäåê. Êàòåðåíåòî ùÿëî äà ñå ïðîâåæäà íà ìàëêè ãðóïè, çàòîâà ñïåöèàëèñòúò ìîæåë äà ñå çàíèìàâà íàâåäíúæ ñàìî ñ ïåò-øåñò äóøè. Îò äåñåòèìàòà ñàìî øåñòèìà äîéäîõìå íà äðóãèÿ äåí â ó÷èëèùå ñ ðàçðåøåíèå îò ðîäèòåëèòå è ñ íåîáõîäèìàòà ñóìà. ×åòèðèìà íå óñïÿõà. Áàùàòà íà Ïèðè º êàçàë, ÷å ùå å ïî-äîáðå äà ñå íàó÷è äà ñâèðè íà ôëåéòà, Ìàðöè ñå áåøå èçäúíèë ïî ìàòåìàòèêà, çàòîâà íå ìó ðàçðåøèëè, à Ãåðãüî ùÿë äà ìîæå äà ñå çàïèøå, àêî ïðåäíàòà ñåäìèöà íå áèë ñ÷óïèë ïðîçîðåöà. Íÿìà ùî, íàâðåìå ìó ñúîáùàâàò! Ñëåä äúæä êà÷óëêà. Âèâèåí ñúùî íå ñå çàïèñà, çàùîòî ñå çàõâàùà ñ êàêâî ëè íå, à ïîñëå ãî çàðÿçâà, èíòåðåñíî º å ñàìî äîêàòî º êóïÿò íåîáõîäèìèòå åêèïè è âèäè äàëè º ñòîÿò äîáðå. Çàòîâà íå ñòàíà íèòî åçäà÷êà, íèòî òåíèñèñòêà, äîðè è áàëåðèíà íå, è ñïîðåä ìàéêà º å àáñîëþòíî èçëèøíî äà ñå êó11
ïóâà òóðèñòè÷åñêà åêèïèðîâêà ñàìî è ñàìî äà ñå ðàçáåðå, ÷å íà Âèâèåí íàèñòèíà ùå º îòèâà. Íà ìåí, äà ìó ñå íåíà÷óäèø, ìè ðàçðåøèõà. Äîðè ñå çàðàäâàõà, çàùîòî ðîäèòåëèòå ìè æèâåÿò ñ óáåæäåíèåòî, ÷å èçáÿãâàì ñïîðòíèòå äåéíîñòè, ïîñòàâÿùè ÷îâåê íà èçïèòàíèå. Íå õîäÿ íà ïëóâàíå, íå òè÷àì, íå èãðàÿ ôóòáîë, íèòî äîðè áàñêåòáîë ñ îñòàíàëèòå. Ñïîðåä òÿõ ñúì äðåáåí è èìàì êîìïëåêñ çà ìàëîöåííîñò, çàùîòî äðóãèòå ñà ïî-áúðçè, ïî-ãîëåìè è ïî-ëîâêè îò ìåí. È ïðåäñòàâà ñè íÿìàò êàêâè òðèêîâå, îò êîèòî äà òè íàñòðúõíå êîñàòà, ïðàâÿ ïî êëîíèòå íà îðåõà çàä êúùàòà íè, íåùî ïîâå÷å, âå÷å íÿêîëêî ïúòè ñå êàòåðèõ è ïî ïîêðèâà. Åæåäíåâíî ðàçâèâàì òåõíèêàòà ñè è ñè âîäÿ òàáëèöà çà âðåìåòî, ïðåêàðàíî âúâ âèñåíå. Òî ñåãà òîâà íå å îò çíà÷åíèå, íî âñå ïàê ùå ïîêàæà ÷àñò îò òàáëèöàòà. ÒÀÁËÈÖÀ ÍÀ ÂÈÑÅÍÅÒÎ
ÏÎÍÅÄ.
ÂÒÎÐ.
ÑÐßÄÀ
ÂÈÑÅÍÅ ÍÀ ÄÂÅ ÐÚÖÅ ÂÈÑÅÍÅ ÍÀ ÅÄÍÀ ÐÚÊÀ ÂÈÑÅÍÅ ÍÀ ÅÄÈÍ ÏÐÚÑÒ ÂÈÑÅÍÅ ÍÀ ÊÐÀÊÀ ÎÒ ÑËÅÄÂ. ÑÅÄÌÈÖÀ ÂÈÑÅÍÅ ÍÀ ÇÚÁÈ ÎÒ ÄÎÃÎÄÈÍÀ
Íå òîâà å âàæíîòî: âàæíîòî å, ÷å ìå ïóñíàõà äà òðåíèðàì êàòåðåíå. Âñè÷êè áÿõìå ìíîãî ðàçâúëíóâàíè, ñ èçêëþ÷åíèå íà Íîåìè. Íåÿ ìàéêà º ÿ çàïè12
ñà ñ èäåÿòà, äîêàòî ñå êàòåðè íà ñòåíàòà, äà îòêðèå ïðèçâàíèåòî ñè. Íîåìè õè÷ íå ñå èíòåðåñóâàøå îò òîâà, äúâ÷åøå íåùàñòíî êðàé÷åòî íà ïëèòêàòà ñè è ïðàâåøå ôèçèîíîìèè, àêî íÿêîé ñïîìåíåøå ïðåä íåÿ ïúðâàòà òðåíèðîâêà â ïåòúê ñëåäîáåä. Âèæ Ñåäìîãëàâàòà Õåëãà å íåùî äðóãî! Âèðíà îùå ïîâå÷å íîñ, àêî òîâà èçîáùî áåøå âúçìîæíî, è õîäåøå ñÿêàø òîêó-ùî ñå å ñïóñíàëà îò Õèìàëàèòå ñðåä íàñ, ïðîñòîìúðòíèòå. Âñè÷êè ÿ ñìÿòàò çà íàäóòà, ìàêàð äà º ïðèçíàâàò, êîëêî å óìíà è ó÷è ñòðàøíî ìíîãî, è îñâåí òîâà ñïîðòóâà, äàæå è ïîñòèæåíèÿ èìà, ñ åäíà äóìà, íàëèöå ñà âñè÷êè ïðè÷èíè äà ÿ ìðàçÿò. Ìèíàëàòà ãîäèíà ïî ñåäåì ïðåäìåòà ïîëó÷è ñïåöèàëíà ïîõâàëà îò ïðåïîäàâàòåëèòå, îòòîãàâà ïðÿêîðúò º å Ñåäìîãëàâàòà Õåëãà. Ñïîðåä íÿêîè äîðè èçãëåæäà äîáðå, ìàêàð ôèçèîíîìèÿòà º äà å âèíàãè ñúðäèòà è íå ñòèãà òîâà, àìè ñå áúðêà íà âñåêè, òîåñò êàòî öÿëî íå å îñîáåíî ñèìïàòè÷íî ìîìè÷å. Ïîíÿêîãà ìàé íàïðàâî ÿ ñúæàëÿâàì. Ìèíàëèÿ ïúò ïðîáâàõ ñ åêñïåðèìåíòàëíà öåë êàêâî ëè å ïî öÿë äåí äà âèðèø ãëàâà êàòî íåÿ è íàïðàâî çàÿâÿâàì: óæàñíî å èçìîðèòåëíî. È, ðàçáèðà ñå, Õåëãà ñå îïèòà äà ñå äúðæè, âñå åäíî öåëèÿò òîçè êóðñ ïî êàòåðåíå â ãðàäà ñå îðãàíèçèðà ñïåöèàëíî â íåéíà ÷åñò. Íî Ãåêîíà ñàìî º ñå ïðèñìèâàøå. Çàùî èì å íà ñåäìîãëàâèòå çìåéîâå äà ñå êàòåðÿò? Íå å ëè ïî-äîáðå äà ñè ëåòÿò? Òàêèâà íåùà ïîäìÿòàøå ïîëóãëàñíî. 13
Îõ, Ãåêîí, ñïðè ñå íàé-ñåòíå! öóïè ñå îáèêíîâåíî â òàêúâ ñëó÷àé Âèðàã, êîÿòî ñå çàïèñà â êóðñà ñàìî çàùîòî å òàéíî âëþáåíà â Ãåêîíà è çàùîòî å åäèíñòâåíàòà ïðèÿòåëêà íà Õåëãà. Èëè ïî-ñêîðî å åäèíñòâåíàòà, êîÿòî ïîíàñÿ ñòèëà º. Âèðàã ñàìî ñå õèëè è òîëêîâà, íå å îñîáåíî óìíà. Òàéíî å âëþáåíà â Ãåêîíà, êîåòî å èçâåñòíî íà âñè÷êè, òðóäíî áè ìîãëà äà ãî ñêðèå. Äðóãè ìîìè÷åòà â êëàñà ïî-äîáðå ñå ïðèêðèâàò, íî îò ñèãóðåí èçòî÷íèê çíàì, ÷å è òå ñà âëþáåíè â íåãî, òîé îáà÷å ñå èíòåðåñóâà ïðåäèìíî îò êàòåðåíåòî. Ãåêîíà å ðîäåí â äðóãà äúðæàâà, êúäåòî èìà âèñîêè ïëàíèíè, è îùå îò ðàííà âúçðàñò ìíîãî ñå å êàòåðèë ïî ïëàíèíè, äîëèíè, ñêàëè. Íî ñëåä òîâà ñ ðîäèòåëèòå ñè ñå âúðíàë ó äîìà, à òóê íÿìà òàêèâà âèñîêè ìåñòà, ñ êàêâèòî å ñâèêíàë. Âñå îùå ìíîãî ìó ëèïñâàò ïëàíèíèòå îò äåòñòâîòî è ñïîðåä ðîäèòåëèòå ìó è ãîñïîæà Àíà, êëàñíàòà íè, ìîæå áè çàòîâà å ïî÷íàë íàïîñëåäúê äà ñå ñêèòà. Ñ äâå äóìè âñè÷êè ñå çàðàäâàõà, ÷å ñå ïîÿâè òîçè êóðñ è Ãåêîíà âåðîÿòíî ùå ñå óêðîòè íà èçêóñòâåíàòà ñòåíà. Âïðî÷åì Ãåêîíà âèíàãè íîñè äâå ðàçëè÷íè íà öâÿò îáóâêè è ïàëòî, êàêâîòî ñïîðåä ìîìè÷åòàòà ìîæå äà ñå îòêðèå â ìúæêèÿ îòäåë çà ïðåîöåíåíè ñòîêè îìà÷êàíî å è ìó âèñè ïîä êîëåíåòå. Îñòàíàëèòå ìó äðåõè ñúùî ñà ïðîâèñíàëè, à êîñàòà âå÷íî ìó âëèçà â î÷èòå. Ñïîðåä ìîìè÷åòàòà å ñòðàõîòåí. Òå ñè çíàÿò. À, òðÿáâà äà ñïîìåíà è Âèíöå. Íåãî íèêîé íå ãî 14
íàìèðà çà òîëêîâà ñòðàõîòåí, ïúëíè÷úê å, íîñè î÷èëà è îáèêíîâåíî ñ âñè÷êè ñå ðàçáèðà. Óæàñíî ìíîãî ãîâîðè, èçãëåæäà çàòîâà ìè ñòàíà äîáúð ïðèÿòåë. Íå ãî ñìóùàâà, ÷å àç íå ãîâîðÿ, òîé ãî ïðàâè è âìåñòî ìåí. Íå õàðåñâà îñîáåíî Ãåêîíà, ìàêàð äà çàáåëÿçâàì îïèòèòå ìó îò âðåìå íà âðåìå äà ñå äîêàæå ïðåä íåãî. Ñàìî äåòî íå ìó ñå ïîëó÷àâà îñîáåíî è íàâÿðíî çàòîâà ìó å ñúðäèò. Å, èñêàõ äà êàæà ñàìî, ÷å âñè÷êî çàïî÷íà ñ îáÿâàòà è íèå øåñòèìàòà: Ãåêîíà, Õåëãà, Âèíöå, Íîåìè, Âèðàã è àç, òîåñò Ìàëêèÿ Ãúê, ñå çàïèñàõìå çà êóðñà ïî êàòåðåíå.  ðåçóëòàò íà êîåòî îò øåñòèìàòà ïåòèìà ñå îçîâàõìå çàòâîðåíè â åäèí ñíåæåí ãëîáóñ. Íî çà òîâà ïî-êúñíî, âñè÷êî ñ âðåìåòî ñè.
15
3.
Íà÷àëîòî íà êàòåðåíåòî, èëè êàòåðåíå íàóì
Êàòåðåíåòî íàóì å êàòî õîäåíåòî íà åäíî ìÿñòî: ïðèñòúïâàø, íî íå íàïðåäâàø. Òàêà ãî ÷óâñòâàõìå âñè÷êè â íà÷àëîòî. Âå÷å áÿõà ìèíàëè òðè ïåòúêà îò òðåíèðîâêèòå ïî êàòåðåíå, íî âñå îùå ñå ãîâîðåøå ñàìî çà åêèïèðîâêè, òåõíèêè, çàõâàùàíèÿ è ìåòîäè çà îöåëÿâàíå. Äîêòîð Ìåðåäåê îáÿñíÿâàøå, à íèå ñåäÿõìå è ãî ñëóøàõìå ïîíÿêîãà ñúñ çÿïíàëà óñòà, ïîíÿêîãà ñêó÷àåéêè. È íè òå÷àõà ëèãèòå, äîêàòî ãëåäàõìå èçäèãàùàòà ñå â êðàÿ íà çàëàòà ñòåíà çà êàòåðåíå. Ãåêîíà, êîéòî íàé-òðóäíî ñå êîíòðîëèðàøå, îò âðåìå íà âðåìå ÿ ïðèáëèæàâàøå, íî òîãàâà àñèñòåíòêàòà íà ä-ð Äæîíè Ìåðåäåê, ðóñàòà Ëàâèíà øåãîâèòî ãî çàïëàøâàøå ñ ïðúñò è ãî âðúùàøå íà ìÿñòîòî ìó. Âñúùíîñò ðóñàòà ãîñïîæà ñå êàçâàøå Ëàâèíèÿ. Ïúëíîòî º èìå áåøå Ëàâèíèÿ Õàâàøè1, íî íèå ÿ íàðè÷àõìå ïðîñòî Ëàâèíà Õàâàøè, çàùîòî òîâà ïîíå èìàøå íÿêàêúâ ñìèñúë. Ëàâèíà èìàøå è êó÷åíöå ñúñ ñïëåñíàòà ìóöóíà, íåùî êàòî óìàëåíî ïîäîáèå íà 1
16
Ñíåæíà. Áåë. ïð.
áóëäîã, êîåòî ñàìî ñóìòåøå è ïóõòåøå, à ïúê ãî íàðè÷àõà Ðúøìîð, ïî èìåòî íà îíàçè âèñîêà ïëàíèíà â Ùàòèòå, ìàêàð íàèñòèíà äà ñè áåøå ïðåóâåëè÷åíèå ñ îãëåä íà ðàçìåðèòå ìó. Íèå áúðçî ãî ïðåêðúñòèõìå íà Äðúæìîð, çàùîòî ïîíÿêîãà, êîãàòî ãî ÿäîñâàõìå, çàõàïâàøå êðà÷îëèòå íà äúíêèòå íè è òîãàâà áåøå ìíîãî òðóäíî äà ñå îñâîáîäèø îò íåãî. Äîêòîð Äæîíè Ìåðåäåê îáà÷å èìàøå ñèëíî âëèÿíèå íàä âñè÷êè íè. Ñïîðåä ìîìè÷åòàòà âúïðåêè íàïðåäíàëàòà ñè âúçðàñò (èçãëåæäàøå ïîíå íà ÷åòèðèéñåò ãîäèíè, àêî íå è íà ïîâå÷å), òîé áåøå ïðèâëåêàòåëåí è àòëåòè÷åí ìúæ, à íàñ, ìîì÷åòàòà, íè âïå÷àòëÿâàõà ïðèêëþ÷åíèÿòà ìó, çà êîèòî ñïîìåíàâàøå ñàìî îò âðåìå íà âðåìå ñ ïî íÿêîå íåáðåæíî ïîäõâúðëåíî èçðå÷åíèå. Íàïðèìåð òàêà: ... òîâà ñå ñëó÷è â ãîäèíàòà, êîãàòî ñè ïðîáèâàõ ïúò êúì ïëàíèíàòà ïðåç äæóíãëàòà è ñå íàëîæè äà óáèÿ ÷åðíà ìàìáà, çà äà ñïàñÿ æèâîòà íà äðóãàðèòå ñè... Èëè ïúê: ... ñàìî àç îò ãðóïàòà íè ïîíåñîõ êàòåðåíåòî íà íàä øåñò õèëÿäè ìåòðà íàäìîðñêà âèñî÷èíà, îñòàíàëèòå ïîêàçàõà ñèìïòîìè íà âèñî÷èííà áîëåñò: ïîâðúùàíå, ãëàâîáîëèå, çàäóõ è õàëþöèíàöèè. Ñ äâå äóìè, ïî âñè÷êî ëè÷åøå, ÷å Äæîíè Ìåðåäåê å èñòèíñêè ìúæ, çàãîðÿë îò ñëúíöåòî ãåðîé ñ îáðúñíàòà íóëà íîìåð ãëàâà òàêà ñìÿòàõà è ìîìè÷åòàòà, è ìîì÷åòàòà, äîðè è Ãåêîíà, êîéòî, ïî ñîáñòâåíèòå ìó äóìè, íèêîãà íå áå èìàë îáðàçåö çà ïîäðàæàíèå è äîñåãà íå áåøå è èçïèòâàë íóæäà îò òàêúâ. 2. Ïàíòåðà.
17
Åòî, ÷å âå÷å èìàøå. Íåâúçìîæíî áåøå äà íå îáðúùàø âíèìàíèå íà Äæîíè. Ñåãà, ðàçáèðà ñå, íèùî íå ìè ïðå÷è äà îïèøà êàê îùå îò ïúðâàòà ñðåùà óñåòèõ íåùî ñòðàííî è çàïëàøèòåëíî îò íåãîâà ñòðàíà. Ëåñíî å äà ñå êàæå âïîñëåäñòâèå, à àç íå èñêàì ïîòîìöèòå, òîåñò ÷èòàòåëèòå ìè äà ñìåòíàò, ÷å äàâàì îáÿñíåíèÿ ñúñ çàäíà äàòà. È âúïðåêè òîâà èìàõ òàêîâà óñåùàíå. Ñëó÷è ñå, êîãàòî çà ïðúâ ïúò íàõëóõìå â çàëàòà è ñåäíàõìå íà íåóäîáíèòå ñòîëîâå, çà äà ãëåäàìå
18
ïðîæåêöèÿòà, ñ êîÿòî Äæîíè èñêàøå äà íè ñìàå çà íà÷àëî. Âïðî÷åì ïîëó÷è ìó ñå. Íî ïðåäè òîâà ðóñàòà Ëàâèíà íè âçå äàííèòå è ñòðàííî çàùî íè ïðåìåðè òåãëîòî, âèñî÷èíàòà è òàêèâà ðàáîòè. Ìåí ìå ïîïèòà øåïíåøêîì: Ñèãóðåí ëè ñè, ÷å òå èíòåðåñóâà? Íå ïðåäïî÷èòàø ëè äà ñå ïðèáåðåø ó äîìà? Èäåøå ìè äà º ñå ñîïíà, ÷å ìàêàð è äà ñúì äðåáåí, âñå ïàê ìíîãî äîáðå óìåÿ äà ñå êàòåðÿ è çà íåÿ ùå å ïî-äîáðå äîðè äà íå ñè ïðåäñòàâÿ êàê âèñÿ íà êîñúì îò ñìúðòòà ìåæäó îðåõà è ïîêðèâà íà êúùàòà íè, è âñúùíîñò çàùî ñå îòíàñÿ êúì ìåí êàòî ñ ìàëêî äåòå... È îùå ìíîãî äðóãè íåùà ìè ñå èñêàøå äà º êàæà, íî çà ñúæàëåíèå, êàêòî â ïîâå÷åòî òàêèâà ñëó÷àè, òîëêîâà ìíîãî äóìè íàïèðàõà åäíîâðåìåííî, ÷å â áúðçèíàòà ìè ñå ñòðóïàõà è çàïî÷íàõ äà çàåêâàì, åòî çàòîâà ãîâîðÿ òîëêîâà ìàëêî, òàêà ïîíå íå áúðêàì è íèêîé íå ìå ïðåêúñâà. È íå ìå ñúæàëÿâà. Íàñúáðàíèòå äóìè ïðåäïî÷èòàì äà çàïèñâàì â òåòðàäêàòà ñè. À íà Ëàâèíà îòãîâîðèõ ñàìî: Íå. È òàêà, ñëåä êàòî íè èçìåðèõà, ñåäíàõìå è çàñëóøàõìå Äæîíè, è çÿïàõìå ïðèêàçíèòå êàðòèíè íà çàñèïàíè ñúñ ñíÿã ñêàëè, íà çèãçàãîâèäíè çàëåäåíè âúðõîâå è ñëóøàõìå âúëíóâàùèòå èñòîðèè çà èçêà÷âàíèÿ, çà áîðáàòà íà æèâîò è ñìúðò, êîÿòî òðÿáâà äà âîäèø â ïëàíèíàòà ñúñ ñòèõèèòå: ñíåãà, âÿ19
òúðà, ñòóäà è íÿêàêâè ïñèõîíåùà, îò ðîäà íà óìîðàòà è ìîíîòîííîñòòà. Äîðè Íîåìè âíèìàâàøå, Âèðàã äàæå íå ñå õèëåøå, à íà Âèíöå îò âðåìå íà âðåìå ìó ñåêâàøå äúõúò, êîãàòî êàäðèòå ïîêàçâàõà àëïèíèñòè, óâèñíàëè íà âúðõîâåòå íà ïðúñòèòå ñè ïî íàïúëíî îòâåñíè ñêàëíè ñòåíè. Íà Ñåäìîãëàâàòà Õåëãà º áÿõà ñâåòíàëè î÷èòå, ñïîðåä ìåí òÿ çà ìèã ñå âëþáè â Äæîíè è â íåãîâèÿ íåâåðîÿòåí ñâÿò. Ãåêîíà ïðåäèìíî ñè äðóñàøå êðàêàòà îò íåòúðïåíèå, äîêàòî Ëàâèíà íå ìó íàïðàâè çàáåëåæêà, ñëåä êîåòî ñàìî áàðàáàíåøå ñ ïðúñòè. Åäèíñòâåíî àç èìàõ óñåùàíåòî, ÷å Äæîíè Ìåðåäåê ñÿêàø ÷åòå îò êíèãà. Ñÿêàø âñè÷êî, êîåòî íè ðàçêàçâà, íå ñå áåøå ñëó÷èëî ñ íåãî, à áÿõà èçðåçêè íà èñòîðèè îò ñïèñàíèå Àëïèíèñò . Áóäåøå ïîäîçðåíèå äîðè ñàìî ôàêòúò, ÷å íåãî ãî íÿìàøå íà íèòî åäèí îò êàäðèòå. Ðàçáèðà ñå, áèõìå ìîãëè äà ñè êàæåì: äà, íàëè òîé å ñíèìàë. Íî äàëè å âåðîÿòíî íàèñòèíà, íÿêîé äà èçêà÷è âèñîêà ñåäåì õèëÿäè ìåòðà ïëàíèíà è äà íå ñå ùðàêíå íà ïîíå åäíà-åäíè÷êà ñíèìêà? À ïîíÿêîãà äúëãî òúðñåøå íÿêîÿ äóìà, íàïðèìåð, àìè... êàê áåøå...îíîâà, êîåòî ñè ñëàãàìå íà îáóâêèòå, íà ëåäåíàòà ñòåíà... Êîòêè îáàäèõà ñå â åäèí ãëàñ Ãåêîíà è Õåëãà. Òî÷íî ïîòâúðäè Äæîíè íåáðåæíî, ñÿêàø äóìàòà ìó å âèñÿëà íà åçèêà. Íî çàáåëÿçàõ, ÷å ñ Ëàâèíà ñè ðàçìåíèõà ñòðàíåí, ìíîãîçíà÷èòåëåí ïîãëåä. Çàùîòî àç âñè÷êî çàáåëÿçâàì. Íî òîâà âå÷å ãî êàçàõ. 20