Þ ÍÅÑÁÜÎ ÄÎÊÒÎÐ ÏÐÎÊÒÎÐ ÙÅ ÑÏÀÑÈ ËÈ ÊÎËÅÄÀÒÀ?
1
Òàçè êíèãà å èçäàäåíà ñ ôèíàíñîâàòà ïîìîù íà ÍÓÐËÀ.
Jo Nesbø KAN DOKTOR PROKTOR REDDE JULA? Text: © Jo Nesbø, 2016, Oslo Illustrations: © Per Dybvig, 2016 Published by Agreement with Salomonsson Agency Þ Íåñáüo ÄÎÊÒÎÐ ÏÐÎÊÒÎÐ ÙÅ ÑÏÀÑÈ ËÈ ÊÎËÅÄÀÒÀ? Ïðåâîä: Åâà Êúíåâà Èëþñòðàöèè: Ïåð Äþáâèã Îôîðìëåíèå íà êîðèöàòà: Áîðèñ Äðàãîëîâ © ÈÊ ÅÌÀÑ
2
Þ ÍÅÑÁÜÎ
ÄÎÊÒÎÐ
Ð Î Ò ÏÐÎÊ
ÙÅ
ÑÏÀÑÈ Ë È
À Ò À Ä Å ? Ë Î Ê Ïðåâåëà îò íîðâåæêè: Åâà Êúíåâà Èëþñòðàöèè: Ïåð Äþáâèã
ÅÌÀÑ Ñîôèÿ 3
4
Ïúðâà ãëàâà
Ïåò äíè ïðåäè Áúäíè âå÷åð
ÒÀÇÈ ÈÑÒÎÐÈß ÇÀÏÎ×ÍÀ â ñëåäîáåäíèÿ ñóìðàê â ïîñëåäíàòà íåäåëÿ ïðåäè Êîëåäà. Ïëúòíà ñíåæíà ïåëåíà ïîêðèâàøå Íîðâåãèÿ. Äåáåë ñíÿã áå çàòðóïàë Îñëî, íàé-âå÷å óëèöà Îðúäåéíà è íàé-íàé-âå÷å äúíîòî íà óëèöàòà, à èìåííî ñèíÿòà, êèëíàòà íà åäíà ñòðàíà, ÷óäíîâàòà êúùà. Âìåñòî äà ñè ïðàâÿò îãëóøêè, íåéíèòå îáèòàòåëè òðÿáâàøå íàé-ñåòíå äà çàïðåòíàò ðúêàâè, äà èçðèíàò ñíåãà îò ñòúëáèòå è äà ïðîêàðàò ïúòåêà äî ïîðòàòà ïîêðàé êðóøîâîòî äúðâî ñúñ ñíåæåí êàëïàê. Äà íå áè â òàçè êúùà äà íå æèâååøå íèêîé? ßâíî ñè èìàøå ñòîïàíè, ñúäåéêè ïî ñëåäèòå ïî ñíåãà è ãîëåìè, è ìàëêè ìåæäó ïîðòàòà è ñòúëáèòå. Çàä çàñêðåæåíèòå ïðîçîðöè ìúæäóêàõà ñâåùè, à îò êîìèíà ñå âèåøå äèì. À âúòðå â êóõíÿòà, äî ìàñàòà, ñåäåøå Ëèñå ìîìè÷å îò ñúñåäíàòà êúùà è ñå âçèðàøå çàìå÷òàíî â ïðàçíîòî ïðîñòðàíñòâî, çàñëóøàíà êàê Æóëèåò, äîáðîäóøíàòà äîìàêèíÿ, êîÿòî áúðêàøå êàøà â òåíäæåðà âúðõó ïå÷êàòà, ðàçêàçâà ðîìàíòè÷íà êîëåäíà èñòîðèÿ çà äâàìà âëþáåíè: çëîùàñòíè îá5
ñòîÿòåëñòâà ãè ðàçäåëèëè, àëà òå ïàê ñå ñúáðàëè íà Áúäíè âå÷åð. Îáîæàààààâàì ðîìàíòè÷íè èñòîðèè, îñîáåíî àêî ïî ñðåäàòà ñòàâàò òúæíè âúçäúõíà çàõëàñíàòî Ëèñå. È îñîáåíî àêî ñà è ìàëêî ñòðàøíè. Æóëèåò Ìàðãàðèí ñå óñìèõíà è ñèïà îùå ìëÿêî â òåíäæåðàòà.
6
Òîâà å òàêà, ìàäìîàçåë Ëèñå, çàùîòî ñåäèø òóê íà òîïëî è óþòíî, à íå ñè íàâúí, ñðåä çëîâåùèòå, ïðîòèâíè, íåâèäèìè òâàðè, êîèòî äåáíàò â íàâå÷åðèåòî íà Êîëåäà.  ñúùèÿ ìèã ïàíòèòå íà âõîäíàòà âðàòà èçñêðèïòÿõà ïðîíèçèòåëíî è â êóõíÿòà íàõëó õëàäåí ïîâåé. Æóëèåò è Ëèñå ñå ñïîãëåäàõà. Íÿêîé èëè íåùî òîêó-ùî áå âëÿçúë â êúùàòà. Äþøåìåòî â êîðèäîðà çàñêúðöà èçïîä íå÷èè ñòúïêè. Ê-êîé å? ïîïèòà Æóëèåò ñ ðàçòðåïåðàí ãëàñ. Íèêàêúâ îòãîâîð. Ê-êîé... ïîäõâàíà îòíîâî òÿ, íî óæàñåíà, çàòóëè óñòà ñ ðúêà. Íà ïðàãà ñå áå ïîÿâèëî íåùî ñòðàõîâèòî. Êàìàðà äúðâà. Êàìàðà íàöåïåíè áðåçîâè äúðâà ñå íîñåøå íà äâàéñåò ñàíòèìåòðà íàä ïîäà. Î, íå, ëåòÿùà êàìàðà äúðâà! èçõëèïà æàëíî Æóëèåò. Êàêâî èñêàø îò íàñ, äâå íåâèííè, áåççàùèòíè æåíè? Äà ÿì! îòâúðíà êàìàðàòà. Mon Dieu! âúçêëèêíà Æóëèåò, ôðàíöóçîéêà ïî ðîæäåíèå, çàùîòî Mon Dieu! îçíà÷àâà Áîæå ìîé! . È äâåòå íè ëè ùå èçÿäåø, èëè ìàëêàòà ùå òè ñòèãíå? Öÿëàòà êúùà ëè ùå ïîãúëíåø, èëè... Èñêàì ìëÿêî ñ îðèç! îòâúðíà êàìàðàòà. Àìè ñÿäàé äî ïå÷êàòà ïîêàíè ÿ Æóëèåò è ñå îáúðíà êúì òåíäæåðàòà. Êàìàðàòà äúðâà ñå ïîíåñå êúì ïîòðàêâàùàòà ÷óãóíåíà ïå÷êà, èçñèïà ñå ñ òðÿñúê â êîøà çà äúðâà è çàä íåÿ èçíèêíà íåîáèêíîâåíî äðåáíî ìîì÷å. Èìà7
øå ñúâñåì ìèíèàòþðíî ÷èïî íîñëå è íàé-ñèòíèòå ëóíè÷êè, êîèòî ìîæåø äà ñè ïðåäñòàâèø. Òî èçòóïà ñíåãà îò ïóëîâåðà ñè è îòñêóáíà äúðâåíèòå ñòúðãîòèíè, ïîëåïíàëè ïî ÿðêî÷åðâåíàòà ìó êîñà è ïî ìèêðîñêîïè÷íèòå ìó óøè. Ìàé ñè îãëàäíÿë, à, Áþëå? ïîïèòà Ëèñå. Äàëè ñúì îãëàäíÿë? áðúìáàçúêúò ñå èçñåêíà â ðúêàâà ñè. ×àêàéòå ñåãà äà âè îáÿñíÿ... Î, íå ïðîìúðìîðè Ëèñå. Ïîòåãëèõ íà òàçè ïîëÿðíà åêñïåäèöèÿ âúïðåêè ðèñêà çà ñîáñòâåíèÿ ìè æèâîò ñ åäíà-åäíè÷êà ìèñúë ìîì÷åòî âäèãíà âúçêúñè÷êèÿ ñè ïîêàçàëåö: äà ñïàñÿâàì æåíè è äåöà... å, ïðåäèìíî æåíè... îò ñòóä è ãëàä. Ñ íàé-îáèêíîâåíè ñå÷èâà, áåç íèêàêâè ñðåäñòâà çà êîìóíèêàöèÿ è áåç íàâèãàöèîííè èíñòðóìåíòè, ñàìñàìè÷úê ñ êàíñêè óñèëèÿ ñè ïðîáèâàõ ïúò ïðåç ñíåæíèÿ àä, à òîé ÷åñòî çàïëàøâàøå äà ìå óäàâè. Àëà àç íå ñå ïðåäàäîõ. Çàùîòî ñúì Áþëå, à Áþëå íèêîãà íå ñå ïðåäàâà, Áþëå ñå áîðè äîêðàé, Áþëå... Áþëå å õîäèë äà äîíåñå äúðâà îò ãàðàæà ïðåêúñíà ñëîâîèçëèÿíèåòî ìó Ëèñå è ïîñî÷è ïðåç êóõíåíñêèÿ ïðîçîðåö. Íàâúí ëóíàòà îãðÿâàøå ïîðóòåíàòà áàðàêà äî ïîðòàòà. Òî÷íî òàêà ïîòâúðäè ìîì÷åòî. È ïîðàäè òàçè ïðè÷èíà èçãëàäíåëèÿò è èçìúðøàâÿë Áþëå å ìàëêî ðàçî÷àðîâàí, çàäåòî æåíèòå è äåöàòà íàéâå÷å æåíèòå çà êîèòî å ðèñêóâàë òîêó-ùî ðàçöúôíàëèÿ ñè æèâîò, íå ñà îñúùåñòâèëè è ìèíèìàëåí íàïðåäúê â ïðèãîòîâëåíèåòî íà... Áþëå çàáåëè î÷è è òåàòðàëíî ñå ïðîñíà âúðõó ïîäà ... ìëÿêî ñ îðèç. 8
Áþëå, íÿìàøå òå åäâà ïåò ìèíóòè. Ñëåä îùå ïåò õðàíàòà ùå å ãîòîâà çàñìÿ ñå Æóëèåò. Ïðè óñëîâèå, ÷å ñå èçïðàâèø è èçâàäèø êóïè÷êè è ëúæèöè, Áþëå. Ìúíèêúò ìèãîì ñêîêíà íà êðàêà, ðèïíà âúðõó êóõíåíñêèÿ ïëîò, îòâîðè äîëàïà è èçâàäè êóïè÷êè.  ñúùèÿ ìèã èçïîä äþøåìåòî ñå ÷ó ãúðìåæ. Òîâà ïúê êàêâî áåøå? èçâèêà Ëèñå. Î, ñèãóðíî Âèêòîð ïàê å èçîáðåòèë íåùî. Ïî ñòúëáèòå îò ìàçåòî ñå ðàçíåñîõà çàáúðçàíè, òúòðåùè ñå ñòúïêè è ñëåä ìèã â êóõíÿòà âëåçå íåîáèêíîâåíî âèñîê è ìúðøàâ ìúæ ñ ÷îðëàâà êîñà, ðÿäêà áðàäà, øèðîêà óñìèâêà, ñèíÿ èçîáðåòàòåëñêà ïðåñòèëêà è î÷èëà (ïðè ïî-âíèìàòåëíî âãëåæäàíå ñòàâàøå ÿñíî, ÷å ñà çà ïëóâàíå). Ëþáèìà! Ïðèÿòåëè ìîè! ïîäå òîé è ìëÿñíà Æóëèåò ïî áóçàòà. Åâðèêà! Îçíà÷àâà Îòêðèõ ãî! ïðîøåïíà Ëèñå íà Áþëå, ïîêàòåðèë ñå äî íåÿ âúðõó äúðâåíàòà ïåéêà. Çíàì, ìèëè÷êà îòâúðíà òîé. Êàêâî ñòå èçîáðåòèëè òîçè ïúò, äîêòîð Ïðîêòîð? Ñåãà ùå âè ñúîáùÿ, ïðèÿòåëè. Âíåñîõ ïîäîáðåíèÿ â ñúñòàâà íà ñàïóíà íà âðåìåòî è â ðåçóëòàò îòïàäà íåîáõîäèìîñòòà îò ñïåöèàëíî êîíñòðóèðàíà âàíà, òà ÷îâåê äà ïúòóâà âúâ âðåìåòî è ïðîñòðàíñòâîòî. Ó÷åíèÿò âäèãíà øèøåíöå îò øàìïîàí, ïúëíî ñ ìàëèíîâî÷åðâåíà òå÷íîñò, çà äà ãî âèäÿò è òðèìàòà. Êàïâàø îò ñàïóíà â êàêâàòî è äà å âàíà, êîôà èëè áàñåéí è ðàçáúðêâàø, äîêàòî ñå îáðàçóâà ïÿíà. Ïîñëå ñàìî ñå ïîòàïÿø, ïðåäñòàâÿø 9
10
ñè íÿêîå äàëå÷íî ìÿñòî è äàòà îò ìèíàëîòî è êîãàòî ñå èçïðàâèø õîï! âå÷å ñè òàì! Ìîí àìóð, òè ñè ãåíèé! âúçêëèêíà Æóëèåò è ïðèòèñíà ïðîôåñîð Ïðîêòîð òîëêîâà ïëúòíî êúì ñåáå ñè, ÷å òîé ñå ïîèç÷åðâè. Ùå âè ïðúäîñòîÿò ñ íàãðàäà çà íàé-íàïðúäíàë ôèçèê! Áþëå ñå áå èçïðàâèë âúðõó äúðâåíàòà ïåéêà. Âñè÷êè äðóãè ùå ñå ïðúöêàò îò çàâèñò! Ñàïóíúò íà âðåìåòî ùå ñå ïðîäàâà ïî öåëèÿ ñâÿò, ùå ñòàíåòå áîãàò! Óâè, ìíîãî ñå ñúìíÿâàì óñìèõíà ñå ãîð÷èâî äîêòîð Ïðîêòîð. Çàùîòî òîâà ñà ïîñëåäíèòå êàïêè îò ñàïóíà íà âðåìåòî, à åäèíñòâåíà Ðàñïà çíàåøå ôîðìóëàòà íà íåãîâèÿ ñúñòàâ. Íåÿ îáà÷å âå÷å ÿ íÿìà è íå çíàì êàê äà ïðèãîòâèì îùå ñàïóí. Ìîæåì îáà÷å äà ïðèãîòâèì îùå åäíà òåíäæåðà ìëÿêî ñ îðèç! Æóëèåò ïîñòàâè ñúäà â ñðåäàòà íà ìàñàòà. Çàïî÷âàéòå, äà âèäèì äàëè ùå óñïååì äà îìåòåì òàçè! Âñè÷êè ñå íàõâúðëèõà ëàêîìî âúðõó êàøàòà. Çàùîòî èìàøå åäíîåäèíñòâåíî íåùî, êîåòî Ëèñå è Áþëå îáè÷àõà ïîâå÷å îò ìëÿêî ñ îðèç, è òî áåøå êàðàìåëåíèÿò ïóäèíã íà äîêòîð Ïðîêòîð. Âïðî÷åì Áþëå îáè÷àøå âñè÷êî ñ âêóñ íà êàðàìåë. Çàòîâà âèíàãè ñè íîñåøå øè11
øåíöå ñ êàðàìåëåí ñèðîï â äæîáà. Ïîíåæå ìàéêà ìó îïðåäåëåíî íå áåøå êóëèíàðåí âèðòóîç, Áþëå ñå áåøå íàó÷èë ïî âðåìå íà âå÷åðÿ äà îòâëè÷à âíèìàíèåòî íà ìàéêà ñè (íàïðèìåð ñ âèê ÿ âèæ, ñåäåìêðàê ïàÿê! ) è äîêàòî òÿ áëåå, áúðçî äà êàïâà ìàëêî îò êàðàìåëåíèÿ ñèðîï â ÿäåíåòî ñè. Òóê å ìÿñòîòî äà ñå îòáåëåæè, ÷å êàðàìåëúò íå âúðâè êîé çíàå êîëêî ñ ðèáåíè ïðú÷èöè èëè ïúê ñ ãðàõîâà ñóïà... Àëà ñåãà Áþëå ñå íàìèðàøå â êóõíÿòà íà Æóëèåò è äîêòîð Ïðîêòîð. È äîêàòî äâàìàòà ñ Ëèñå ëàêîìî ëàïàõà ìëÿêî ñ îðèç è ñóìòÿõà äîâîëíî, Æóëèåò Ìàðãàðèí èì ðàçêàçà êàê ñà ïðàçíóâàëè Êîëåäà â áîãàòîòî º ñåìåéñòâî âúâ Ôðàíöèÿ: â ãîëÿì, ñòóäåí çàìúê, ñ ïå÷åíà ïàòèöà çà âå÷åðÿ è ìíîãîáðîéíà ïðèñëóãà, íî áåç ïðèÿòåëè è ðîäíèíè. Ïðè íàñ ïúê áåøå òî÷íî îáðàòíîòî äîêòîð Ïðîêòîð ñòàíà è ïóñíà ðàäèîòî. Ðîäèòåëèòå ìè èìàõà ñúâñåì ìúíè÷êà, òîïëà êúùóðêà. Ñëóãè íÿìàõìå, íî íà Áúäíè âå÷åð íè ãîñòóâàõà êóï ðîäíèíè. Íàòúïêâàõìå ñå ñóìà òè íàðîä, êúùè÷êàòà ÷àê ñå ïóêàøå ïî øåâîâåòå. Çàðàäè òåñíîòèÿòà îò âðàòèòå è ïðîçîðöèòå ñòúð÷åøå ÿ íå÷èé êðàê, ÿ íå÷èÿ ðúêà, çàùîòî íå ñå ïîáèðàõà âúòðå. Äîêòîð Ïðîêòîð íàìåðè ñòàíöèÿòà, êîÿòî èçëú÷âàøå Êîíöåðò ïî æåëàíèå â òîâà ïðåäàâàíå ïîçíàòè, âëþáåíè, áðàòîâ÷åäè, ïðèÿòåëè, ñúó÷åíèöè è êîëåãè ñå ïîçäðàâÿâàõà çà Êîëåäà ñ ëþáèìè ìåëîäèè. Âñè÷êè îò íàøèÿ ðîä áÿõà èçîáðåòàòåëè è ñå íàäïðåâàðâàõìå äà ñå õâàëèì ñ ïîñòèæåíèÿòà ñè. 12
Ìàìà è áàáà íè ãîùàâàõà ñ íàé-íîâîòî ñè êóëèíàðíî òâîðåíèå è ñè ïîäàðÿâàõìå ïðåäìåòè, èçîáðåòåíè îò ñàìèòå íàñ. Êàêâî íàïðèìåð? ïîëþáîïèòñòâà Áþëå ìåæäó äâå õàïêè. Íàïðèìåð, ðúêàâèöè íåóìîðèìêè ñ òÿõ ìîæåø äà èçðèíåø òîíîâå ñíÿã, áåç äîðè äà ñå çàäúõàø. Èëè ñêè íåïîêëàòèìêè ñ òÿõ íÿìà êàê äà ïàäíåø. Íî îáèêíîâåíî ñè ïîäàðÿâàõìå ïðåäìåòè, êîèòî ïðåäèçâèêâàò çàáàâíè åêñïëîçèè. Åäíà ãîäèíà ïúê ëåëÿ Èíãà èçìàéñòîðè ìíîãî îðèãèíàëíà áîíáîíèåðà: îòâîðèø ëè ÿ, âñè÷êè áîíáîíè çàïî÷âàò äà ãîâîðÿò. Íàäïðåâàðâàò ñå äà ñå ôóêàò êîëêî áèëè âêóñíè è íàêðàÿ çàïî÷âàò äà êðÿêàò åäíà ïðåç äðóãà: âçåìè ìåí, âçåìè ìåí! . Õî-õî! èçñìÿ ñå Áþëå. À èäâàøå ëè Äÿäî Êîëåäà? Ïðîêòîð çàðåÿ ïîãëåä â ïðàçíîòî ïðîñòðàíñòâî, ïðåäè äà îòãîâîðè. Îáèêíîâåíî òàòêî èçëèçàøå, çàùîòî óæ òðÿáâàëî äà ïîìîãíå íà Äÿäî Êîëåäà. Ìàëêî ïî-êúñíî Äÿäî Êîëåäà ïðèñòèãàøå ñ ïîäàðúöèòå, èçâèíÿâàøå ñå, ÷å ãî ÷àêàëà ìíîãî ðàáîòà, è èç÷åçâàøå òàêà âíåçàïíî, êàêòî è áåøå äîøúë. Òè äîñåùàøå ëè ñå, ÷å Äÿäî Êîëåäà âñúùíîñò å òàòêî òè, Âèêòîð? ïîèíòåðåñóâà ñå Æóëèåò. Ñèãóðíî ñå å âðúùàë âåäíàãà ñëåä êàòî Äÿäî Êîëåäà ñè å òðúãâàë. Íå îòíåñåíî îòâúðíà äîêòîð Ïðîêòîð è çàðåÿ ïîãëåä ïðåç ïðîçîðåöà. Òàòêî ñå ïðèáèðàøå ÷àê 13
ïðèçîðè. Äà ïîìàãàø íà Äÿäî Êîëåäà å ìíîãî òåæêà è âàæíà ðàáîòà. Õà-õà èçñìÿ ñå ñóõî Áþëå. Âàøàòà Áúäíè âå÷åð ìè çâó÷è ïî-çàáàâíà îò íàøàòà âêúùè îáàäè ñå Ëèñå.  ìîåòî ñåìåéñòâî ñè ïîäàðÿâàìå ñàìî ïðàêòè÷íè ïîäàðúöè: íîâà ó÷èëèùíà ðàíèöà, ïàðè çà ÷ëåíñêà òàêñà â îðêåñòúðà è òàêà íàòàòúê. Òàòêî ñëåäè äà íå îáúðêàìå â êîÿ ïîñîêà ñå îáèêàëÿ åëõàòà, à ñëåä êàòî îòâîðèì
ÌÅÍ! ÂÇÅÌÈ ÂÇÅÌÈ ÌÅÍ!
14
ïîäàðúöèòå, ìàìà ñúáèðà îïàêîâú÷íàòà õàðòèÿ è ÿ èçãëàæäà, çà äà ÿ èçïîëçâà è äîãîäèíà. Çàïèñâà ñè è ïðåäïîëàãàåìàòà öåíà íà âñåêè ïîëó÷åí ïîäàðúê, à íà ñëåäâàùàòà Êîëåäà êóïóâàìå íà ñúîòâåòíèÿ ïðèÿòåë èëè ðîäíèíà ïîäàðúê ãîðå-äîëó çà ñúùèòå ïàðè. Ïðàãìàòè÷íà ìàéêà îòáåëÿçà äîêòîð Ïðîêòîð. Ëèñå ñå çàñìÿ. Ìèíàëàòà ãîäèíà ïîëó÷èõ ìàëúê ïîäàðúê, óâèò â íàé-îáèêíîâåíà êàíöåëàðñêà õàðòèÿ, ïðè òîâà èçïîëçâàíà. Âúðõó íåÿ äàæå èìàøå íÿêàêúâ òåêñò. Íà êàðòè÷êàòà ïèøåøå ñàìî ÎÒ ÄßÄÎ ÊÎËÅÄÀ . Âúòðå îòêðèõ ïðåñïàïèå îò îíåçè ñòúêëåíè òîïêè, â êîèòî, êàòî ãè ðàçêëàòèø, çàâàëÿâà ñíÿã. Íàëè ãè çíàåòå? Êàê äà íå ãè çíàì! óâåðè ÿ äîêòîð Ïðîêòîð. Ìîÿò ïðàïðàäÿäî ãè å èçîáðåòèë. Òà çà òîïêàòà... Ìàìà ìíîãî ñå ÿäîñà: êàê ùÿëà äà çíàå íà êîãî äà ïîäàðè ïîäîáåí ïîäàðúê ñëåäâàùàòà ãîäèíà! À àç ñå âúçäúðæàõ äà º êàæà, ÷å ñàìî íà åäèí îò íàøèòå ïîçíàòè ìîæå äà ìó õðóìíå äà îïàêîâà ïîäàðúê ïî òîçè íà÷èí! Æóëèåò è Ëèñå ïîãëåäíàõà ðèæèÿ äðåáîñúê ïðåñòðóâàøå ñå, ÷å óæ íå ñëóøà ðàçãîâîðà, è íàòèñêàøå êëàïèòå íà íåñúùåñòâóâàù òðîìïåò, ñâèðóêàéêè ñîëîòî â ïåñåíòà Âåñåëà Êîëåäî , êîÿòî ñå íîñåøå îò ðàäèîòî. Òîé êàçà ëè, ÷å ïîäàðúêúò å îò íåãî? ïîèíòåðåñóâà ñå äîêòîð Ïðîêòîð. 15
Ëèñå ïîêëàòè ãëàâà. Ïðîêòîð ñå ïî÷åñà ïî áðàäàòà. Çíà÷è, íÿìà êàê äà èçêëþ÷èø âåðîÿòíîñòòà òîïêàòà íàèñòèíà äà å îò Äÿäî Êîëåäà. Äà áå! èçñóìòÿ Ëèñå. Äÿäî Êîëåäà? Äà íå ñúì íà äâå ãîäèíè! Çíà÷è, íå âÿðâàø, ÷å òîé ñúùåñòâóâà? Íå! Âèå äà íå áè äà âÿðâàòå? Íåååååå ïðîâëå÷å îòãîâîðà ñè äîêòîð Ïðîêòîð. Àç íå ïðîñòî âÿðâàì, ÷å òîé ñúùåñòâóâà. Àç ãî çíàì ñúñ ñèãóðíîñò... Æóëèåò ñå ïðîêàøëÿ. Êàêâî çíàåòå ñúñ ñèãóðíîñò? ïîïèòà Ëèñå. Àìè... ÷å... úúú... Ïðîêòîð õâúðëè ïîãëåä êúì Æóëèåò, à òÿ ãî ñòðåëíà ïðåäóïðåäèòåëíî. Íåêà ñå èçðàçÿ òàêà: çíàì, ÷å ïðåç ïîñëåäíèòå ãîäèíè âñå ïî-ìàëêî õîðà âÿðâàò â Äÿäî Êîëåäà, çàùîòî ïîêðàé ïðåäêîëåäíàòà òðåñêà çà ïîäàðúöè ñúâñåì çàáðàâÿìå çà íåãî.  äíåøíî âðåìå õîðàòà âÿðâàò ïîâå÷å â êîëåäíèòå ïðîìîöèè èç ìàãàçèíèòå íà ãîñïîäèí Òðàíå, îòêîëêîòî â Äÿäî Êîëåäà. Ãîñïîäèí Òðàíå óìíîæàâà áîãàòñòâîòî ñè ñ âñÿêà èçìèíàëà Êîëåäà, à âå÷å íèêîé íÿìà íóæäà îò ãîðêè÷êèÿ Äÿäî Êîëåäà è ñêðîìíèòå ìó, ñåìïëè ïîäàðú÷åòà. Ïðîôåñîðå, ãîâîðèòå, âñå åäíî Äÿäî Êîëåäà ñúùåñòâóâà çàñìÿ ñå Ëèñå. Òîé... ïîäå Ïðîêòîð, íî Æóëèåò ãî ïðåñå÷å ñ êàòåãîðè÷íî ïîêàøëÿíå. Áþëå, ÿ ïî-äîáðå òè ðàçêàæè êàê ïðàçíóâàòå Êîëåäà ó âàñ. Äðåáîñúêúò èçäàäå íÿêîëêî ÷óäíîâàòè çâóêà, 16
ñÿêàø äîøëè èçïîä çåìÿòà, è ïðåãëúòíà ÷àñò îò íàòúïêàíîòî â óñòàòà ìó ìëÿêî ñ îðèç êîëêîòî äà ìîæå äà ãîâîðè: Çàâèñåøå äàëè ìàìà èìà ãàäæå. Àêî ñè áåøå õâàíàëà ïðèÿòåë, ïðàùàøå ìåí è ñåñòðà ìè ïðè äÿäî, äîêàòî òîé áåøå æèâ. È òîé íè ÷åòåøå. Çà ðàæäàíåòî íà Èñóñ ëè? Íå. Áþëå ñè ñèïà îùå ìëÿêî ñ îðèç. Çà æèâîòíè, êîèòî òè ñå èñêà äà íå ñå áÿõà ðàæäàëè. Õì... çâó÷è ìíîãî çàäóøåâíî. Ñòðàøíî çàäóøåâíî ñúãëàñè ñå Áþëå è ëàïíà ïîðåäíàòà ëúæèöà. Çíàåòå ëè, íàïðèìåð, çàùî â íþéîðêñêèòå íåáîñòúðãà÷è ìàãàçèíèòå ñà íà äîëíèòå åòàæè, à àïàðòàìåíòèòå íà ãîðíèòå? Äðóãèòå òðèìà ñâèõà ðàìåíå. Çàðàäè âàìïèðîæèðàôèòå. Ñåðèîçíî? Æóëèåò ñå íàäâåñè íàä ìàñàòà. Ðàçêàæè! Íÿìà êîé çíàå êàêâî çà ðàçêàçâàíå. Âàìïèðîæèðàôèòå èìàò îñîáåíî ãàäíè âàìïèðñêè çúáè, ñ êîèòî õàïÿò è ñìó÷àò êðúâ è áèðà åòî òàêà... è òîé ñðúáíà çâó÷íî ìëÿêîòî îò ëúæèöàòà. Ïôó! èçñóìòÿ Ëèñå. Çà ùàñòèå òå ëîâóâàò ñàìî íîùåì ïðîäúëæè Áþëå. Êðúñòîñâàò â òúìíîòî óëèöèòå íà ãðàäà âúðõó äúëãèòå ñè òúíêè êðàêà. Òîëêîâà ñà âèñîêè, à êðàêàòà èì òîëêîâà òúíêè, ÷å êîëèòå ñè ïúòóâàò íàé-áåçãðèæíî ïîä òÿõ, à ïîâå÷åòî øîôüîðè èçîáùî íå ãè çàáåëÿçâàò. Âàìïèðîæèðàôúò íå ñå âúëíóâà îò àâòîìîáèëè, òîé èçëèçà íà ëîâ çà áèðà è 2. Äîêòîð Ïðîêòîð ùå ñïàñè ëè Êîëåäàòà.
17
êðúâ. Çàòîâà å òîëêîâà õóáàâî, ÷å èìà äúëúã-ïðåäúëúã âðàò. Õóáàâî çà íåãî, ðàçáèðà ñå, íå çà íàñ. Çàùîòî áëàãîäàðåíèå èìåííî íà òåçè êðàêà è íà òàçè øèÿ òîé ñòèãà íàé-ìàëêîòî äî ÷åòâúðòèÿ åòàæ. Çàòîâà, àêî ÷îâåê îáè÷à äà ñïè íà îòâîðåí ïðîçîðåö... Áþëå ðàçìàõà ëúæèöàòà è íàîêîëî ñå ðàçõâúð÷àõà ïðúñêè êàøà å äîáðå äà ñå ïîñòàðàå ñïàëíÿòà è õëàäèëíèêúò ìó äà ñà ïîíå íà ïåòèÿ åòàæ. Mon Dieu! ïðîøåïíà Æóëèåò. Ìåæäóâðåìåííî äî íåÿ Ïðîêòîð ñå çàëèâàøå îò ñìÿõ.  îùå ïî-îêàÿíî ïîëîæåíèå ñà æèòåëèòå íà Ñåâåðíàòà Òåðîðòîðèÿ â Àâñòðàëèÿ Áþëå îêîêîðè î÷è, íàé-îòêúñíàòîòî è çëîêîáíî ìÿñòî íà çåìíîòî êúëáî... Áþëå! èçâèêà Ëèñå. Æóëèåò ÿ ïîãëåäíà ñ ïîâäèãíàòà âåæäà. Íî òîé ñè èçìèñëÿ! âúçíåãîäóâà Ëèñå. Å, è? ïîïèòà Æóëèåò. Ïðîäúëæàâàé, mon 1 ami . Õâúð÷àùè êó÷åòà Áþëå ðàçïåðè ðúöå âñòðàíè. Ãèãàíòñêè ïåñîâå ñ êðèëà íà ïðèëåïè. Ïî çàëåçñëúíöå èçëèòàò îò áúðëîãèòå ñè íà ðîÿöè òîëêîâà ìíîãîáðîéíè, ÷å çàòúìíÿâàò öÿëîòî íåáå. Ïðåäè ñòî ãîäèíè çàïî÷íàëè äà íàñòúïâàò êúì íàñåëåíè ìåñòà è ñïîðåä äÿäî ñå ïðåâúðíàëè â íàé-óæàñíàòà íàïàñò íà àôðèêàíñêèÿ êîíòèíåíò ñëåä îïóñòîøèòåëíèòå íàáåçè íà ñëîíà öåöå. 1
18
Mon ami (ôð.) ïðèÿòåëþ Áåë. ïðåâ.
Ó! ÁÀ
ÄÆÀÂ !
Mais non!1 Æóëèåò çàêðè óñòàòà ñè ñ ðúêà. Çíà÷è, õâúð÷àùèòå êó÷åòà ñìó÷åëè êðúâ îò õîðàòà? Êðúâ? ñìðúùè ÷åëî Áþëå. Çà êàêúâ äÿâîë èì å äà ñìó÷àò êðúâ? Òà òå ñà êó÷åòà. Íèùî ïîäîáíî. Òå äðèñêàëè! Úúú... äðèñêàëè? Æóëèåò ñå îáúðíà âúïðîñèòåëíî êúì äîêòîð Ïðîêòîð. Êàê å òîâà íà ôðåíñêè, Âèêòîð? Ïî-êúñíî ùå òè îáÿñíÿ, ñêúïà. Ëàéíàòà ñå ñèïåëè êàòî èç âåäðî çà ïî-íàãëåäíî Áþëå ñè ïîêðè ãëàâàòà ñ ðúöå. Ðàçïëåñêâàëè ñå â êîñèòå íà õîðàòà, âúðõó øàïêèòå èì, âúðõó ãîëèòå èì ãëàâè, â ãðàäèíè, ïî ïîêðèâè, òåðàñè, â ïëóâíè 1
Mais non! (ôð.) Î, íå! Áåë. ïðåâ.
19
áàñåéíè. Òåçè êó÷åòà íÿìàëè ñòîïàíè, êîèòî äà èì ñúáèðàò èçïðàæíåíèÿòà â íàéëîíîâè òîðáè÷êè. Íà ìåñòà êàôÿâàòà ïîêðèâêà áèëà äåáåëà åäèí ìåòúð.  òàçè ëåïêàâà, ðÿäêà ãàäîñò õîðàòà ñå ïëúçãàëè, ãàçåëè, à ïîíÿêîãà è ñå äàâåëè. À êàêâà ñìðàä ñå íîñåëà íå áèëî çà ðàçïðàâÿíå! Ìåæäó äðóãîòî, íÿêîé èñêà ëè îùå ìëÿêî ñ îðèç? Íå, áëàãîäàðÿ îòâúðíàõà òðèìàòà â õîð. Áþëå èçñèïà â êóïè÷êàòà ñè îñòàòúêà îò áÿëàòà êàøà. Âëàñòèòå îáÿâèëè íàãðàäà çà âñåêè, çàñòðåëÿë õâúð÷àùî êó÷å ïðîäúëæè òîé. Ïðîñòî çàùîòî áðîÿò èì ñòàâàë íåñìåòåí. Àâñòðàëèéöèòå îáè÷àò äà ñè óñòðîéâàò ãðàäèíñêî áàðáåêþ. Ïî çàëåçñëúíöå âêëþ÷âàëè ãðèëà, ãðúìâàëè ñ ïóøêèòå íàãîðå è öúð-ïúð! åòî òè ñî÷íà êó÷åøêà ïúðæîëà âúðõó áàðáåêþòî. ßäåëè ïúðæîëèòå ñ õëÿá, ãîð÷èöà è êåò÷óï. Ñïîðåä äÿäî òàêà âúçíèêíàëî íàçâàíèåòî õîòäîã . Êàòî çàãîâîðèõìå çà êåò÷óï... Áþëå èçâàäè øèøåíöåòî ñ êàðàìåëåí ñèðîï îò äæîáà ñè è ïîãëåäíà êóïè÷êàòà ñ êàøà. Ëîøà èäåÿ ïîêëàòè ãëàâà Ëèñå. Ñúãëàñåí. Áþëå ïðèáðà øèøåíöåòî îáðàòíî. Íàâðåìåòî äÿäî çàìèíàë çà Àâñòðàëèÿ, çà äà íàïèøå ñòàòèÿ çà õâúð÷àùèòå êó÷åòà. Èñêàë äà ÿ âêëþ÷è â ÆÊÒÈÄÍÑÁÐ . ÆÊÒÈÄÍÑÁÐ ? Æèâîòíè, êîèòî òè ñå èñêà äà íå ñå áÿõà ðàæäàëè îòâúðíàõà â åäèí ãëàñ Ëèñå è äîêòîð Ïðîêòîð. Åäíà âå÷åð äÿäî áèë íà ãðàäèíñêî ïàðòè. Âúð20
õó ãðèëà òóïíàëî æèâîòíî, íî íå áèëî êó÷å. Áèëè çàñòðåëÿëè õâúð÷àù êîçåë ñ ðîãà! Êàê ñàìî ëúæåø, Áþëå! ïëåñíà ñå ïî ÷åëîòî Ëèñå. Íà áàñ, ÷å íå ëúæà! Íå ëúæåø, à? Ëèñå ñëîæè ðúöå íà êðúñòà ñè. Òîãàâà âúðâè ó âàñ, äîíåñè êíèãàòà íà äÿäî òè è ìè ïîêàæè õâúð÷àùèÿ êîçåë! Íå ìîãà. Õâàíàõ ëè òå íàòÿñíî! Íå ìîæåø, çàùîòî ëúæåø! Ïî-ñïîêîéíî, äåöà ïîìîëè äîêòîð Ïðîêòîð, íî Áþëå âå÷å áåøå ñêî÷èë âúðõó ìàñàòà. Íÿìà ãî â êíèãàòà, çàùîòî êîçåë ñ òîëêîâà êðåõêî ìåñî íå å æèâîòíî, êîåòî òè ñå èñêà äà íå ñå å ðàæäàëî! âèêíà òîé. À, îáðàòíîòî, æèâîòíî, çà ÷èåòî ñúùåñòâóâàíå ñå ðàäâàø, çàùîòî îò íåãîâîòî ìåñî ñòàâàò íàé-âêóñíèòå ïúðæîëè íà ñâåòà! Äîáðå êàçàíî, Áþëå ïîõâàëè ãî äîêòîð Ïðîêòîð. Êàòî íàãðàäà çà îðèãèíàëíèÿ òè èçêàç ùå òè ïîçâîëÿ äà èçìèåø ñúäîâåòå. Äà èçì...? Êàòî íàãðàäà? Äà. Ïîìîëè íàé-äîáðàòà ñè ïðèÿòåëêà äà òè ïîìîãíå ñ ïîäñóøàâàíåòî. Áþëå ïðîñòåíà, çàòâîðè î÷è, ÷åðíîêîñàòà ìó ãëàâà îêëþìà, à ðúöåòå óâèñíàõà âÿëî. Ñëåä ìàëêî òîé îòâîðè åäíîòî ñè îêî. Ëèèèèñåååå.... äàëèèè.... Äà! îòâúðíà òÿ è ðàçäðàçíåíî ñìúêíà ñàëôåòêàòà îò ÿêàòà ñè. Ùå òè ïîìîãíà. 21
È çàïî÷íà äà ñúáèðà êóïè÷êèòå è ëúæèöèòå. Áþëå ñêî÷è íà ïîäà è ÿ ïðåãúðíà: Òîëêîâà ñè äîáðà, Ëèñå! Äà, à òè âèíàãè çíàåø êàê äà ñå âúçïîëçâàø îò äîáðîòàòà ìè! è òÿ ãî öàïíà ïî ãëàâàòà, íî íå ñèëíî. Ìàé ñå è óñìèõíà. Çàùîòî, àêî òðÿáâàøå äà å èñêðåíà à Ëèñå ïî÷òè âèíàãè áåøå èñêðåíà òÿ îáè÷àøå íÿêîëêî íåùà ïîâå÷å îò êàðàìåëåíèÿ ïóäèíã è åäíîòî îò òÿõ áåøå Áþëå. Äîêàòî äâàìàòà ñ Áþëå ìèåõà ñúäîâåòå, Æóëèåò è äîêòîð Ïðîêòîð ïèåõà êàôå â êóõíÿòà è ïðèãëàñÿõà íà Êîíöåðò ïî æåëàíèå . Ëèñå ñïîäåëè, ÷å çà Êîëåäà ñè ïîæåëàâà ïî-ñïðàâåäëèâ ñâÿò, â êîéòî áåäíèòå äåöà äà æèâåÿò ïî-äîáðå. Íå âèäÿ êàê Áþëå, çàñòàíàë çàä íåÿ, ãðèìàñíè÷è è ñå ïðîçÿâà äåìîíñòðàòèâíî. Áþëå ïúê êàçà, ÷å çà Êîëåäà ñè ïîæåëàâà îòíÿêúäå äà ìó ïàäíå ìàëêî ñàïóí íà âðåìåòî, çà äà ìîæå äà îòïúòóâà çà Ïàðèæ îò 1922-ðà ãîäèíà, äà îòèäå â Ìóëåí Ðóæ è äà ãëåäà êàê òàíöüîðêèòå èçïúëíÿâàò êàíêàí. Îáîæàààààâàì òàíöüîðêè íà êàíêàí ñïîäåëè òîé ñúñ çàòâîðåíè î÷è è íå âèäÿ êàê Ëèñå ïðàâè ïîäèãðàâàòåëíè ôèçèîíîìèè çàä ãúðáà ìó è ìó ñëàãà çàåøêè óøè .  ñëåäâàùèÿ ìèã âñè÷êè ïðèòèõíàõà, çàùîòî ðàäèîâîäåùèÿò ïðîèçíåñå èìåòî íà äîêòîð Ïðîêòîð: .... ñ òàçè ïåñåí Âèêòîð Ïðîêòîð ïîçäðàâÿâà ñâîÿòà ïðèÿòåëêà Æóëèåò Ìàðãàðèí è ïîæåëàâà íà 22
âñè÷êè îò óëèöà Îðúäåéíà , âêëþ÷èòåëíî íà Ëèñå è Áþëå, åäíà ìíîãî âåñåëà Êîëåäà! Ïðîçâó÷àõà àêîðäè îò áàÿí1 è æåíñêè ãëàñ çàïÿ íà ôðåíñêè. Åäèò Ïèàô! çàñìÿ ñå Æóëèåò. Çà êàêâî ïåå? ïîèíòåðåñóâà ñå Ëèñå. Çà íåùî ðîìàíòè÷íî è ìàëêî òúæíî ïî ñðåäàòà. Ñëóøàé, ñåãà ñòàâà çàáàâíî! Äîêòîð Ïðîêòîð è Æóëèåò çàòàíöóâàõà, à Ëèñå ïîïèòà Áþëå äàëè è íà íåãî ìó ñå òàíöóâà. Áþëå ñå ñúãëàñè, íî ñàìî ïðè óñëîâèå, ÷å òàíöóâàò êàíêàí. Äâàìàòà çàñòàíàõà åäèí äî äðóã, ñëîæèõà ñè ðúöåòå íà êðúñòà è çàïî÷íàõà äà ðèòàò âúâ âúçäóõà, êîëêîòî ìîãàò ïî-âèñîêî, è äà âèêàò Êàíêàí! . ÑËÓØÀÒÅ ÈÇÂÚÍÐÅÄÍÀ ÍÎÂÈÍÀÐÑÊÀ ÅÌÈÑÈß! ÄÍÅÑ ÊÐÀËßÒ ÏÐÎÄÀÄÅ ÊÎËÅÄÀÒÀ ÍÀ ÃÎÑÏÎÄÈÍ ÒÐÀÍÅ! Ãëàñúò îò ðàäèîòî ïðîçâó÷à òîëêîâà âíåçàïíî è ñúîáùè íåùî òîëêîâà ñòðÿñêàùî, ÷å äîêòîð Ïðîêòîð è Æóëèåò çàëèòíàõà, äîêàòî èçïúëíÿâàõà ïèðóåò, à Áþëå è Ëèñå òóïíàõà ïî äóïå, âäèãíàëè åäèí êðàê. ÃÎÑÏÎÄÈÍ ÒÐÀÍÅ ÎÏÎÂÅÑÒÈ, ×Å ÎÒÑÅÃÀ ÍÀÒÀÒÚÊ, ÊÎÉÒÎ ÍÅ ÊÓÏÈ ÎÒ ÍÅÃΠÌÀÃÀÇÈÍ ÏÎÄÀÐÚÖÈ ÍÀÉ-ÌÀËÊÎ ÇÀ 10 000 ÊÐÎÍÈ, ÌÓ Å ÑÒÐÎÃÎ ÇÀÁÐÀÍÅÍÎ ÄÀ ÏÐÀÇÍÓÂÀ ÊÎËÅÄÀ. 1
ïðåâ.
Áàÿíúò å âèä àêîðäåîí ñ áóòîíè âìåñòî êëàâèøè. Áåë.
23