На Йоана
Èìàëî åäíî âðåìå... åäíî ìàëêî ãðàä÷å. Òî ñå íàìèðàëî â ñðåäàòà íà îãðîìíî ñëúí÷îãëåäîâî ïîëå è áèëî òîëêîâà íåçàáåëåæèìî, ÷å äîðè ëèïñâàëî íà êàðòàòà. Ìàë öèíà çíàåëè çà ñúùåñòâóâàíåòî ìó è òîâà áèëè íàé-âå÷å íåãîâèòå ñîáñòâåíè æèòåëè. Åäèí-åäèíñòâåí òåñåí ïúò ãî ñâúðçâàë ñ íàéáëèçêàòà êðàéìîðñêà ñòîëèöà, но той така лъкатушел и на места направо се губел сред дебелите слънчогледови стебла, че хората предпочитали да пътуват по вода. Ãðàä÷åòî áèëî íàé-îáèêíîâåíî, íî äàëè çàùîòî èìàëî äîñòà ÷óäíîâàòè æèòåëè, èëè ñàìîòî ìÿñòî áèëî приказно êðàñèâî, âúë øåáñòâàòà ñúâñåì íå áèëè ðÿäêîñò â íåãîâèÿ æèâîò. Âñè÷êèòå ìó 77 áåëè êúùè÷êè (çàùîòî òå áèëè òî÷íî òîëêîâà) ñå ãóøåëè â 77 êèòíè ãðàäèíêè, à âúâ âñÿêà îò òÿõ òðåïòåëè ëèñòåíöàòà íà ïîíå åäíî îò îíåçè îãðîìíè æúëòè öâåòÿ, êîèòî ïðàçíóâàò èìåíèÿ ñè äåí çàåäíî ñúñ сëúíöåòî.  един такъв дом, âèñîê è ñïðåòíàò êàòî ñâîÿ ñòîïàíèí, æèâååë ãîñïîäèí Æàñìèí – êìåòúò íà ãðàä÷åòî. Âñåêè äåí òîé ñòàâàë ðàíî è òèõîìúëêîì ñå çàõâàùàë ñ íåùî ìíîãî âàæíî. Êàêòî âèíàãè è â òàçè ñâåæà óòðèí â íåãîâèÿ äîì, â óþòíàòà ìó áèáëèîòåêà, íà òåæêîòî ìó áþðî ëåæàëà åäíà îãðîìíà ñòà ðèííà êíèãà... Ãîñïîäèí Æàñìèí ðàçòâîðè òåæêèòå êîðèöè, íà êîèòî ñå ìúä ðåøå êðàñèâ êàëèãðàôñêè íàäïèñ: „Ëåòîïèñ íà ãðàä Ñëúí÷îãëå äîâî“. Ñëúíöåòî òúêìî ïîòðèâàøå ñúíåíî î÷è ñúñ ñëúí÷îãëåäîâè ïðúñòè íà õîðèçîíòà, êîãàòî çàáåëÿçà приведената ìó ôèãóðà è ñ ïðîçÿâêà ïîìàõà çà „äîáðî óòðî“ íà ñâîÿ ñòàð ïîçíàéíèê. Âñè÷êè ãî íàðè÷àõà ãàëåíî ãîñïîäèí Æàñìèí, çàùîòî íèêîé íå ïîìíåøå ôàìèëèÿòà ìó. Áåøå íàé-ó÷åíèÿò ÷îâåê â Ñëúí÷î ãëåäîâî è çíàåøå âñÿêà ïîäðîáíîñò çà âñè÷êèòå ñòîòèíà âèäà ñëúí÷îãëåäîâè ðàñòåíèÿ, êîèòî îáèòàâàò çåìÿòà. Õîðàòà îò ãðàä ÷åòî âèíàãè ãî èçáèðàõà ñ ïúëíî åäèíîäóøèå çà ãðàäîíà÷àëíèê, 5
çàùîòî èìàøå íàé-ãîëÿìàòà êîëåêöèÿ îò êíèãè. Ïðè÷èíàòà âè ñå ñòðóâà ñòðàííà? Å, êíèãèòå ìó íå ñàìî ïîõúðêâàõà âúðõó ïðàø íèòå ðàôòîâåòå, à æèâååõà ñêúòàíè íà ñèãóðíî ìÿñòî â ãëàâàòà ìó. Çàòîâà êìåòúò ñå ñëàâåøå ñúñ ñïîêîåí ðàçñúäúê è áúðçà ìèñúë, ãîâîðåøå ðÿäêî, íî ìíîãî óìíî è äîáðå ïðåìåðåíî. Ãîñïîäèí Æàñìèí ïîãàëè çàìèñëåíî äåáåëàòà êíèãà ïðåä ñåáå ñè, âúçäúõíà çàìå÷òàíî è èçâàäè îò áþðîòî ñè åäíî ñúâñåì èñòèíñêî ãúøå ïåðî çà ïèñàíå. Макар да бе твърде немирно писˆло и да обичаше да прави мастилени бели, кметът държеше на старата традиция да изписва градския летопис именно с него, а не с някаква си най-обикновена химикалка. Той го потопи в мастилницата, като много внимаваше да не разлее някоя мастилена локва върху празния лист.  òîâà âðåìå... Äðàààí!!! Áóóóì!!! Áàààì!!! Òèøèíàòà ñè ïîå äúëáîêî äúõ, íî â óøèòå £ èçêúíòÿ ïðîíè çèòåëíî „òðÿÿÿÿñ!“. Ñòðåñíàòà, една ìàñòèëåíà êàïêà ñêî÷è îò âúðõà íà ãúøå òî ïåðî è ñå ãìóðíà ñ ãîëÿìî „ïëÿñ!“ òî÷íî â ñðåäàòà íà ñíåæ íîáÿëàòà ñòðàíèöà. Ãîñïîäèí Æàñìèí èçìúðìîðè íåùî íå äîâîëíî, à ïåòíîòî ìó ñå èçïëåçè ñúñ ñèíèÿ ñè åçèê. Êìåòúò äúëáîêî ïîå âúçäóõ, èç÷àêà ñåêóíäà-äâå äà ñå óñïîêîè, è òúêìî ïðåäè äà îòãúðíå íîâà ñòðàíèöà, ñå ÷ó: ïðàààñ!!! Êìåòúò ïîäñêî÷è ñòðåñíàòî è èçâèêà: – Ìîðêîâ÷î, êàêâî ïðàâèø?! Äà íå áè äà áîìáàðäèðàø êóõíÿòà! Áúðçè ñòúïêè ïðèòè÷àõà ïî êîðèäîðà è âðàòàòà íà êàáèíåòà ñå îòâîðè ïëàõî. Îò ïðîöåïà ñå ïîêàçàõà ðîøàâà êîñèöà, ÷èïî ëþáîïèòíî íîñëå, íàøàðåíî îò ñúçâåçäèÿ ëóíè÷êè, è ðàçêàÿíî ëèöå. Ãîñïîäèí Æàñìèí æèâååøå çàåäíî ñúñ ñèíà ñè, ÷èåòî èìå âñúùíîñò áåøå Ìàðêî. Äåöàòà îáà÷å ãî íàðè÷àõà Ìîðêîâ÷î, çàùîòî îñâåí âèñîêèÿ ðúñò, íàñëåäåí îò áàùà ìó, èìàøå íàéîðàíæåâàòà êîñà â ãðàä÷åòî. – Ñúæàëÿâàì, òàòêî, èçïóñíàõ íÿêîëêî òåíäæåðè! Áàáà îùå íå å ñòàíàëà, à íà ìåí ìíîãî, àìà íàèñòèíà ìíîãî ìè ñå õàïâàò
îò íåéíèòå íåâåðîÿòíè ñëàäêèøè ñúñ ñëúí÷îãëåäîâ òàõàí è ìåä – èçâèíè ñå ìîì÷åíöåòî è ñëåä ìèã, ñÿêàø ìó õðóìíà íåùî, äîïúëíè áúðçî: – Èñêàõ äà èçíåíàäàì ÂÑÈ×ÊÈ ñ âêóñíà çàêóñêà! Ãîñïîäèí Æàñìèí ïîâäèãíà íåäîâåð÷èâî âåæäà, ùîì âèäÿ õèòðàòà óñìèâêà è áëåñíàëèòå î÷è íà ñèíà ñè, íî ïîñëå øóìíî ñå ðàçñìÿ è îòâúðíà: – Õàéäå, áÿãàé îáðàòíî! Íî ïîìíè, ÷å áàáà òè å èñòèíñêàòà âëàäåòåëêà íà íàøåòî êóõíåíñêî öàðñòâî, çàòîâà âíèìàâàé äà íå ïîòðîøèø âñè÷êî! Ìîì÷åòî êèìíà, áúðçî ñå ìóøíà îáðàòíî ïðåç îòâîðåíàòà âðàòà, à ïî ïåòèòå ìó ïðèòè÷à åäíà ïî÷òè óñìèõíàòà áàùèíà âúçäèøêà. Морковчо нямаше майка. Беше напуснала този свят много отдавна, затова за него се грижеше баба му Златка – майката на кмета. Пъргава и весела, тя беше царица на сладкишите със слънчогледов тахан и мед. Обичаше да ги прави почти толкова, колкото внукът Ј да ги похапва. Баба Златка се грижеше всеот дайно за цялото си малко семейство. Само църковният хор, чийто диригент беше от дълги години, можеше да я откъсне от триъгълника между печката, мивката и пералнята. Ãîñïîäèí Æàñìèí îòíîâî ïîòîïè ãúøåòî ïåðî â ìàëêàòà ìàñòèëíèöà è íàïèñà ïúðâîòî èçðå÷åíèå. Èëè ïî-òî÷íî ùåøå äà ãî íàïðàâè, àêî íÿêàêâî ñòðàííî æèâîòèí÷å ñ áîëíî ãúðëî íå áåøå ïî÷íàëî äà ñå äàâè íàâúí! Ужасяващото хъркане се чуваше íÿêúäå îòáëèçî è êìåòúò ìúë íèåíîñíî ñêî÷è îò ñòîëà ñè, çà äà ñå ïðèòå÷å íà ïîìîù. Îòâîðè ïðîçîðåöà, íî ïðåêðà÷èë ñ åäèíèÿ ñè êðàê ïðåç ðàìêàòà, çàìðúçíà, çàìèãà íà ïàðöàëè è ïîñëå âíèìàòåëíî ïðèáðà äúëãàòà ñè „áúð çîõîäêà“ îáðàòíî â ñòàÿòà. – Çâåçäè÷êî! – âúçäúõíà òîé. Õðððð-ïðððð-õðúê! – Çâåçäè÷êî! – èçâèêà ïî-ñèëíî êìåòúò. – Õððð! – ñå ÷ó îòíîâî, íî òîçè ïúò äàâåùîòî ñå ñúùåñòâî ñå ðàçìúðäà, îòâîðè î÷è è ïúðãàâî ñêîêíà îò áëèçêàòà ïåéêà, íà êîÿòî ïîäðåìâàøå. – Äîáðî óòðî, шефе! – îòâúðíà òî ó÷óäâàùî áîäðî.
6
7
– Äîáðî óòðî, Çâåçäè÷êî! – Ùå õîäèòå ëè íà ñúâåòà, øåôå? – ïîïèòà ñúíåíèÿò ÷îâåê. – Ñëåä ìàëêî – êàçà ãîñïîäèí Æàñìèí. – Å, àç òîãàâà ùå òðúãíà ïî-ðàíî, ùå ñå âèäèì òàì! Çâåçäè÷êî бързо ñå ñêðè çàä úãúëà, äîêàòî ïîîãëàæäàøå ãúñ òàòà ðîøàâà ðàñòèòåëíîñò âúðõó ãëàâàòà ñè è ïðèïÿâàøå ñòàðà ïåñíè÷êà: Ñóòðèí ðàíî, ñóòðèí ðàíî â íåäåëÿ, â íåäåëÿ êàìáàíèòå áèÿò, êàìáàíèòå áèÿò – äèí-äàí-äîí, äèí-äàí-äîí! È êàìáàíèòå íàèñòèíà áèåõà! Ïîíåñåíè îò âåñåëèÿ âåòðåö, ãëàñîâåòå èì ïðúñêàõà ñòîòèöè ïðîçðà÷íè ïàð÷åíöà ìåäåíà ïåñåí èç öåëèÿ ãðàä. „Îòåö Ìåäíîãëàñíèêîâ è òîçè ïúò íàäìèíà ñåáå ñè! Ìóçèêà çà äóøàòà!“ – çàñëóøà ñå ãîñïîäèí Æàñìèí, íî ïîñëå ïîãëåäíà ÷àñîâíèêà è ìèãîì ñå ðàçáúðçà. Ïèòàòå çà êàêúâ ñúâåò ãîâîðåøå Çâåçäè÷êî? Âñÿêà ñóòðèí ãîñïîäèí Æàñìèí ñúáèðàøå ìàëêèÿ ñúâåò îò ïúðâèòå õîðà â ãðàä÷åòî, çà äà ñå ïîãðèæàò çà ùàñòèåòî, ñïîêîé ñòâèåòî è áúäåùåòî íà Ñëúí÷îãëåäîâî. Èçïðàâåíà êàòî ñâåù, ñïðåòíàòà è áîäðà, ïúðâà ïðèñòèãàøå ãîñïîæèöà Êúäðè÷êîâà – ìëàäàòà ó÷èòåëêà, êîÿòî æèâååøå â äâåòå ñòàè÷êè íà ãúðáà íà ó÷èëèùåòî. – Íàáëèæàâà Ïàíàèðúò íà ñåìêèòå! – îòáåëÿçâàøå òÿ äåëîâî. – Òðÿáâà äà îáñúäèì ïðîãðàìàòà! – è ïîãëåæäàøå âúïðîñèòåëíî íàä î÷èëàòà ñè êìåòà, äîêàòî â ñòàÿòà âëèçàõà, óõàåùè íà êàôå è ïðåñíè êèôëè÷êè, îòåö Ìåäíîãëàñíèêîâ – ñâåùåíèêúò íà ãðàä ÷åòî, è äðåáíèÿò ïúðãàâ õëåáàð Òðîõè÷êîâ. Íàêðàÿ, ñúíåí è âñå òàêà ðîøàâ, ïîäïèðàøå íà ñòåíàòà ñâîÿòà íèêîãà íåèçïîëçâàíà ïóøêà Çâåçäè÷êî – íîùíèÿò ïàçà÷ íà ãðàä÷åòî è èçâåñòíèÿò ïúð âåíåö ïî õúðêàíå. Ñëåä ïîðåäíàòà áåçñúííà íîù ïðîñïèâàøå ïîíå 8
ïîëîâèíàòà îò çàñåäàíèåòî, íî íèêîé íå ìó ñå ñúðäåøå, çàùîòî èíà÷å ñúâåñòíî âúðøåøå ðàáîòàòà ñè. Òèõîòî ìó ïîõúðêâàíå ñåêâàøå âñåêè ïúò, êîãàòî çàïî÷âàõà çâó÷íèòå êèõàâèöè íà õëåáàðÿ, ÷èéòî íîñ áåøå ïîä ãúäåëè÷êàùèòå àòàêè îò âå÷íî ïîñèïàíèòå ñ áðàøíî ðåâåðè íà íåäåëíèÿ ìó êîñ òþì. È êàê èíà÷å! Êàêâî å åäèí õëåáàð áåç ïîíå ùèïêà áÿë ïðàøåö âúðõó äðåõèòå èëè êîñàòà?! Ïî-êúñíî Òðîõè÷êîâ ñìåíÿøå îôè öèàëíîòî ñè îáëåêëî ñ áðàøíåíàòà ïðåñòèëêà, à ïðåç îñòàòúêà îò äåíÿ íîñúò ìó: „Àï÷èõóóóó-ó-ó-ó!“ – îãëàñÿøå öÿëàòà îêîëíîñò. Ñëåä ñúáðàíèåòî âñè÷êè ñå çàõâàùàõà ñúñ çàäà÷èòå ñè, à ãîñ ïîäèí Æàñìèí ñÿäàøå äà ïîðàáîòè â êàáèíåòà ñè. Íî ïðåäè äåíÿò äà ãî óâëå÷å, êìåòúò îòíîâî ñå âðúùàøå êúì îíàçè ìíîãî ñïåöèàëíà (è òâúðäå äåáåëà!) êíèãà, ñêúòàíà â ëè÷ íàòà ìó áèáëèîòåêà, çà äà íàïèøå îùå íåùî òàéíè÷êî â íåÿ. Ñåòèõòå ñå, íàëè – „Ëåòîïèñúò íà ãðàä Ñëúí÷îãëåäîâî“! Òàì çàïèñâàøå (èëè ïîíå ñå îïèòâàøå äà ãî íàïðàâè!) âñè÷êî âàæíî, êîåòî ñå áå ñëó÷èëî â ìàëêîòî ãðàä÷å. Òî÷íî òàì ùåøå äà ïðèþòè è íàøèòå ïðèêàçêè ñ êóï íàé-íåâåðîÿòíè ñëó÷êè, çà êîèòî ñúâñåì ñêîðî ùå íàó÷èòå. Íÿêîè îò ïðèêëþ÷åíèÿòà ùå ñå îêàæàò íàèñòèíà òâúðäå ñòðàííè. Òîëêîâà, ÷å àêî áå íÿêàêúâ êíèæåí ìèøîê, „Ëåòîïèñúò íà ãðàä Ñëú÷îãëåäîâî“ ùåøå äà íàïúëíåå êàòî åäèí ñúùèíñêè äåáåëàíêî, äîêîïàë ñëàäêèøèòå ñúñ ñëúí÷îãëåäîâ òàõàí è ìåä íà áàáà Çëàòêà. Íàìåñòåí óäîáíî çàä áþðîòî ñè, ãîñïîäèí Æàñìèí çà òðåòè ïúò õâàíà ãúøåòî ïåðî è êàêòî ñòàâà â ïðèêàçêèòå, âúëøåáíîòî ÷èñëî ìó äîíåñå êúñìåò – òîçè ïúò êìåòúò óñïÿ ñïîêîéíî äà çà ïèøå ïúðâîòî èçðå÷åíèå îò äúëãîî÷àêâàíàòà ïðèêàçêà: Âñè÷êî çàïî÷íà â äåíÿ, êîãàòî íåùàòà òðúãíàõà íàîïàêè îò ñàìîòî íà÷àëî...
9