Filosoof leopold Flam kwam vaak naar Zurenborg

Kristien Hemmerechts haar nieuwe boek, Ik zal alles verdragen, ook mezelf, is net van de pers gerold. Gepuurd uit de dagboeken en brieven van filosoof Leopold Flam. Speciaal voor Gazet van Zurenborg heeft ze een bijdrage geschreven over Flams band met Zurenborg.

witz gedeporteerd en er vermoord. Hermans broer Max, diens vrouw en dochtertje ondergingen hetzelfde lot. Herman zelf werd onthoofd als ‘straf’ voor zijn verzetsdaden tijdens de oorlog. Net als de Flams waren de Isbutsky’s Joden die uit Oost-Europa waren geëmigreerd.

“’t Was op een woensdag de 15de augustus van dit jaar dat ik met mijn vriend Herman Isbutsky naar een volksconcert op de Dageraadplaats ging." Die zin noteerde Leopold Flam op 29 november 1928 in zijn dagboek. Hij moest die dag voor de rechter verschijnen omdat hij het tijdens het concert aan de stok had gekregen met een politieagent.

Het incident was te banaal voor woorden, maar het leert ons veel over de trots van de toen zestienjarige Leopold Flam, over zijn opvliegende karakter -hij schold de agent uit voor “zeveraar”, zo weten we uit zijn vreemdelingendossier- maar ook over het antisemitisme in de stad. Op het “politiebureel” waar hij naartoe wordt geëscorteerd, wierp de griffier hem toe: “Gij vreemdelingen (hij bedoelde daaronder de Joden), denkt dat gij ons hier zult gaan lastigvallen.Gij verlangt rechten die een Belg heeft.”

Flam concludeert: “Diegene die nu tegen mij zal zeggen dat België een gastvrij land is, zal ik zeggen dat hij onwetend is of liegt. België is voor degenen die god Mammon in de pacht hebben gastvrij, maar voor degenen die van vrouw Fortuna niet begenadigd zijn, is er geen plaats.”

De rechter sprak Flam vrij.

Leopold Flam kende de Dageraadplaats goed. Zelf woonde hij in de Leeuwerikstraat 17, in een kelder, samen met zijn ongeletterde ouders en broertje, maar zijn boezemvriend

Herman woonde eerst in de Kleine Beerstraat 38 en vervolgens in een mooi herenhuis in de Arendstraat 45. Het contrast met de kelderwoning van de Flams was groot. Eén van de Isbutsky kinderen -Herman had vijf broers en vijf zussen- had vermoedelijk het geld voor de aankoop van het huis opgestuurd uit de Verenigde Staten, waar hij woonde.

In de stoep voor het huis zijn recent twee struikelstenen aangebracht om de ouders Isbutsky te herdenken. Najaar 1942 werden zij naar Ausch-

Leopold Flam moet erg dikwijls hebben aangebeld in de Arendstraat 45. Als u voor het huis staat, kijk dan eens omhoog naar het balkon, waar hij Julia, een zus van Herman, zag verschijnen. Met haar zou hij trouwen. Loop het hoekje om naar de Kleine Beerstraat 38, waar hij haar voor het eerst zag: “Het was in het jaar 1928 in de maand mei of juni dat ik voor de deur van Hermans woning op deze te wachten stond; toen kwam er een meisje, van dezelfde hoogte als ik, gearmd met een vriendin uit Hermans huis naar buiten. ’s Anderendaags vertelde me Herman dat ik op Julia een diepe indruk had gemaakt en dat ze graag met me wou kennismaken. Voortaan sprak ik bijna elke avond met Julia.”

Niet veel verderop ligt het station Antwerpen-Oost, Flam noemt het de Ooststatie. Vandaar werd hij op 6 mei 1944 in een goederenwagon gedeporteerd. “Uit een klein raampje zag ik nog bekende straten en huizen”, schreef hij later. De trein voerde hem naar Buchenwald. Hij bleef er twee weken en werd dan overgebracht naar het werkkamp Hadmersleben. Flam had “geluk”, hij werd niet als Jood gedeporteerd, wel als politieke gevangene. Dat betekende dwangarbeid, maar geen vergassing.

Tot slot stuur ik u graag naar de Lange Van Ruusbroecstraat, waar Flam tussen zijn achtste en zijn vijftiende naar school ging in Jesode Hatora Beth Jacob. Vooral aan zijn “profane” leraar meneer Bosselaers bewaarde hij goede herinneringen. “Als ik bij Mr. Bosselaers kwam, was ik niet zo vlijtig en had ik niet zo’n lust om te leren als nu. En het karakter? O! Dat heeft hij in mij en in alle leerlingen goed bewerkt. Wie had er vroeger lust om wetenschappelijke boeken te lezen? Niemand! En nu? Bijna iedereen! Nooit zal ik mijn meester Mr. Bosselaers vergeten!” Voor wie het zich zou afvragen, Flam was een vurig supporter van “den Beerschot”. En hij ging graag zwemmen.

Het is een titanenklus geweest om dit project tot een goed einde te brengen. Zestig vrijwilligers hebben zich gemeld om de dagboeken uit te tikken. Die worden grotendeels bewaard in het Letterenhuis te Antwerpen. Vervolgens hebben Guido Van Wambeke en ikzelf een selectie gemaakt en duiding toegevoegd.

Na de oorlog slaagde Leopold Flam erin een carrière uit te bouwen, eerst als leraar geschiedenis, later als inspecteur en uiteindelijk als hoogleraar filosofie aan de Vrije Universiteit Brussel. Wij hebben ervoor gekozen de mens naar voren te schuiven, eerder dan de filosoof. Voor deze mens speelde “onze” wijk Zurenborg een cruciale rol.

Op 21 november 1953 noteerde hij in zijn dagboek: “Soms verbeeld ik mij dat iemand deze regels zal lezen en met mij zal meevoelen en van mij zal houden.” Wij hopen dat alvast de Zurenborgenaars hem zullen lezen en in hun hart sluiten.

Leopold Flam, Ik zal alles verdragen, ook mezelf, Dagboeken en brieven, samengesteld door Kristien Hemmerechts en Guido Van Wambeke, De Geus, 2023.

Sergie Van den Borne en Suzanne Janssens

Opticien - Optometrist

Dageraadplaats 12

2018 Antwerpen tel : 03/235 16 35 optiekdedageraad@telenet.be

OPENINGSUREN

MAANDAG GESLOTEN

DINSDAG 10 uur tot 18 uur

WOENSDAG 10 uur tot 18 uur

DONDERDAG 10 uur tot 18 uur

VRIJDAG 10 uur tot 18 uur

ZATERDAG 10 uur tot 13 uur