Sinir Sistemi

Denetleme ve Düzenleme Sistemi  Sinir sistemi ve Endokrin Sistem denetleyici ve düzenleyici sistemlerdendir.

1)SİNİR SİSTEMİ  Organizmaların tepkisine neden olan çevre değişikliklerine “uyartı” denir.  Canlının iç ve dış çevresinde meydana gelen uyartıları algılayan özelleşmiş hücreleri bulunur. Bu hücrelere “almaç (reseptör)” denir.  Tepkinin meydana geldiği yapıya “efektör” denir.  Sinir Sisteminin başlıca görevleri; o Uyartıları algılama (Reseptör Fonksiyonu) o Uyartıların iletimi (Nöron Fonksiyonu) o Uyartıların değerlendirilmesi (Sinir sistemi Fonksiyonu) o Tepki verilmesi (Efektör Fonksiyonu) A) Bir Hücrelilerde Sinir Sistemi  Özelleşmiş bir sinir sistemi bulunmaz.  Hücre yüzeyinde bulunan protein yapılı bazı reseptörler ile uyartılar alınır.  Sinirsel denetim, sitoplazmada bulunan sinir telcikleri ile sağlanır.  Örneğin; Paramecium B) Omurgasız Hayvanlarda Sinir Sistemi Süngerler  Süngerlerde sinir sistemi bulunmaz.  Uyartılara lokal cevap verilir. Vücudun tamamıyla cevap verilmez.

Sölenterler  Uyartıları alan özelleşmiş bir duyu hücresi, uyartıyı ileten sinir hücresi ve uyartıya tepki veren efektör hücre bulunur.  Sinir hücreleri vücuda bir ağ şeklinde yayılmıştır. Bu tip sinir sistemine “diffüz (ağ) sinir sistemi” denir.

Yassı Solucanlar  İp merdiveni sinir sistemi görülür.  Canlının vücudunda iki taraflı uzanan sinir kordonları enine bağlarla ip merdiven şeklinde birbirine bağlanmıştır.  Baş kısımlarında baş gangliyonları bulunur. Bu gangliyonlar sinir hücrelerinin kümeleşmesi ile oluşur.

Halkalı Solucanlar

 Yassı solucanların sinir sistemine benzer bir yapı gösterirler.  Her segmentinde bir gangliyon bulunur.  Başta beyin şeklinde baş gangliyonu gövdede de gövde gangliyonları bulunur.

Derisi Dikenliler  Işınsal (Radyal) Sinir sistemi bulunur.  Canlının ağız çevresinde sinir hücrelerinin oluşturduğu bir sinir halkası bulunur.

Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ

C) Omurgalı Hayvanlarda Sinir Sistemi  Balıklardan memelilere doğru gelişmektedir.  Kurbağalar ve daha gelişmiş omurgalılarda iki yarım küreden oluşan beyin bulunur.  Omurgalı hayvanlarda sinir sistemi merkezi ve çevresel olmak üzere ikiye ayrılır.

Sinir Hücresi ve Çeşitleri  Sinir hücresine nöron da denir.  Nöronlar “Hücre Gövdesi”, “Dendrit” ve “Akson” olmak üzere 3 kısımdan oluşur. o Hücre Gövdesi; Çekirdek ve organellerin bulunduğu kısımdır. o Dendrit; Hücre gövdesinden çıkan kısa ve çok sayıdaki uzantılardır. Uyartıları algılayıp gövdeye aktarırlar. o Akson; Hücre gövdesinden çıkan uzun uzantıdır.

Aksonların sonlandığı ve dallanarak genişlediği bölge akson ucu olarak adlandırılır  Bazı aksonların üzerinde Schwann adı verilen hücrelerin oluşturduğu miyelin kılıf bulunur. Bu kılıf sinirsel iletim hızını arttırır.  Akson uçları ile aksonlar nörotransmitter madde adı verilen impuls iletimine yardımcı kimyasal maddeleri salgılarlar.  Miyelinli kılıflar ara ara kesintiye uğrayarak Ranvier Boğumları meydana getirir.  Sinir hücreleri görevlerine göre 3 çeşittir; o Duyu Nöronları ( Afferent Nöronlar) o Ara Nöronlar ( Bağlantı = Merkezi = İntermöron) o Motor Nöronlar (Efferent Nöronlar) Duyu Nöronları  Reseptörlerden aldıkları uyartıları merkezi sinir sistemine getirirler. Bunlara getirici sinirler de denir.

Ara Nöronlar  Merkezi sinir sisteminde bulunur. Duyu nöronları ile motor nöronları arasında bulunur. Duyu nöronlardan gelen uyartıları değerlendirir ve oluşturduğu cevabı motor nöronlarına iletir.

Motor Nöronları  Merkezi sinir sisteminden aldığı uyartıyı kas ya da endokrin bez gibi tepki organına taşır.

Not: Sinir sisteminde nöronların yanında Nöroglia (Glia) hücreleri yer alır. Bunlar nöronlara desteklik verir ve beslenmelerine yardımcı olur.

Denetleme ve Düzenleme Sistemi Sinirlerde İmpuls oluşumu ve İletimi  Sinir hücresinde impuls oluşmasını sağlayan en düşük uyarı şiddetine eşik değer(eşik şiddeti) denir.  Sinir hücresi eşik şiddetinin altında tepki vermez.  Sinir hücrelerinin uyarılara hiç tepki vermemesine veya maksimum tepki vermesi durumuna ya hep ya hiç prensibi denir.  Nöron zarının dış tarafında Na+ iyonları, iç tarafında K+ iyonları bulunur. Dıştaki Na+ iyonları içteki K+ iyonlarından çok olduğu için dışarısı (+), iç kısmı (-) yüklü kabul edilmektedir.  Nöron dinlenme halinde iken polarizasyon durumundadır. (polarize olmuş = kutuplaşmış)  Eşik değerdeki bir uyarı nörona gönderilince depolarizasyon durumu ortaya çıkar. Yani Na+ ve K+ iyonları yer değiştirir.  Depolarize olan nöron daha sonra tekrar eski haline döner. Bu duruma Repolarizasyon denir.  Nöronlardaki iyonların yer değiştirmesi aktif taşıma ile gerçekleşir.  Nöron boyunca uyarı iletim hızı sabittir. o Miyelinli nöronda uyarı iletimi miyelinsizlerinkinden hızlıdır. o Miyelinli nöronların çapı da büyük olduğuna göre uyarı iletilme hızı nöronun çapına bağlıdır. o Eşik değerin altındaki uyarılar iletilemez. Eşik değerden şiddetli uyarılar çok sayıda uyarı yerine geçer. Yani uyarının eşik değerin üzerine çıkması, iletim hızını arttırmaz, uyarı frekansını arttırır.  Aksonlarında nöroglia hücreleri bulunur. Bunlar nöronları koruyan, yıpranmaları halinde onaran ve besleyen hücrelerdir.

Uyarıların Nörondan Nörona İletilmesi Nasıl Yapılır:  Bir nöronun aksonu diğer nöronun dendriti arasında biraz mesafe bulunur. Bu mesafeye sinapsis denir.  Nöronun aksonundan salgılanan nörotransmitter maddeler uyartıyı II. nörona taşır. Burada Na+ içeri girer, K+ dışarı çıkar ve uyarı iletimi olur.  Eğer nörotransmitter madde II. Nöron zarında Cliyonlarını geçirgenliğini arttırırsa Cl- içeri girerek içteki (-) yüklü iyonları daha da arttırır. Bu şekilde uyarı iletimi engellenir (inhibe olur).

Vücudumuz dış etkilere karşı 3 farklı tepki verir:  Uyaranlar  Sinir Teli  Uyarılan Organ  Uyaranlar  Bez  Kan Damarı  Uyarılan Organ  Uyaranlar  Sinir Teli  Bez  Kan Damarı  Uyarılan Organ

Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ

İnsanda Sinir Sistemi



    

     

a) Merkezi Sinir Sistemi BEYİN Kafatası kemikleri tarafından korunan beyin, kafatası kemiklerinin altında bulunan ve meninges adı verilen üç katlı zarla çevrilidir. o Sert Zar o Örümceksi Zar o İnce Zar Sert Zar; Kafatasına yapışık olan zardır. Örümceksi Zar; İki zarı birbirine bağlayan örümcek ağı şeklindeki zardır. İnce Zar; Beynin ince kıvrımlarına kadar girerek beyne yapışmıştır. İnce zar ile örümceksi zar arasındaki sıvıya serebrospinal sıvı denir. (BOS) BOS, kan basıncı etkisi ile kılcal damarlardan çıkan sıvıdan oluşur.

A) ÖN BEYİN 1) Uç Beyin Derin bir yarıkla birbirinden ayrılan iki yarım küreden meydana gelmiştir.

Yarımküreler birbirine iki köprü ile bağlıdır. Üsttekine nasırlı cisim, alttakine beyin üçgeni denir.

Beyin yarım kürelerini enine ayıran derin yarığa Rolando Yarığı denir. Ön beyinden enine kesit alınırsa, dışta boz madde, içte ak madde bulunur.

Boz maddeye beyin kabuğu (kortex) de denir ve miyelinsiz nöronların gövdelerinden oluşur.

Ak madde ise nöronların aksonlarından meydana gelmiştir.

Denetleme ve Düzenleme Sistemi  Uç beyinde; o Görme o Konuşma o Hafıza o Öğrenme o İsteğe bağlı olarak tepki organlarını hareket ettirme  Uç Beyin = Telensefalon 2) Ara beyin  Talamus, hipotalamus ve hipofiz bezlerini kapsar.  Talamus; Duyu nöronlarından gelen uyartılar buradan geçerek ön beyine gider. Acı, sıcaklık gibi duyusal impulslar burada değerlendirilir.  Hipotalamus; Vucut sıcaklığı, Su dengesi, K.h ve yağ metabolizması, uyku, iştah, kan basıncı, vücut sıcaklığı ve eşeysel yönelme merkezidir. (Homeostasi merkezi)  Hipofiz; hipotalamus hipofizi uyarır ve bu bezin aktif olması sağlanır. Bu durum sinir-hormon işbirliğine örnektir.  Ara Beyin = Diensefalon B) ORTA BEYİN(MEZENSEFALON)  Beyincik ile arabeyin arasında bulunur.  Görme ve işitme ile ilgili bazı olayların merkezidir. (optik lop – dördüz çıkıntı)  Kas tonusunu ayarlar.  Vücut duruşunu kontrol eden merkezdir  Fazla ışıkta gözbebeklerinin kısılmasını sağlar.       

C) ARKA BEYİN (ROMBENSEFALON Omurilik soğanı ve beyincik bulunur.

Omurilik Soğanının dış kısmı aksonlardan oluştuğu için beyaz, iç kısmı nöron gövdelerinden meydana geldiği için boz maddedir.

Omurilik Soğanı; Solunum, dolaşım, boşaltım, sindirim, üreme ayrıca hapşırma, yutkunma, kan damarlarının büzülüp genişlemesi gibi olayları kontrol eder.

Beyinciğin dış kısmı boz madde, iç kısmı ak maddedir.

Beyincikte boz madde ak maddeye girintiler çıkıntılar yapar. Bu çıkıntılar ağacı andırdığından buna hayat ağacı denir.

Beyincik uçma, yürüme ve mimik gibi hareketleri kontrol eder.

Beyincik ile beyin yarım küreleri arasındaki bağlantıyı pons adı verilen yapı bulunur.

OMURİLİK  Beyinde olduğu gibi 3 katlı zar ile çevrilidir. Zarlar arasında koruyucu sıvı bulunur.  Omurilik beynin aksine dışta ak madde, içte boz madde bulunur.

Biyoloji Öğretmeni Gökhan KARATAŞ

 Arka Kök (dorsal kök = arka boynuz) den duyu nöronları, Ön Kök (Ventral Kök = ön boynuz) den motor nöronlar, yan boynuzdan otonom sinirler geçer.  Omurilikte bir çok ara nöron ve 31 çift omurilik siniri bulunur.  Omurilikte bir çok refleks merkezi bulunur.  Beyin ile dış çevre arasında bağlantı kurar.  Duyu, motor ve ara nöronların geçtiği yerdir. b) Çevresel Sinir Sistemi  Başa ve omuriliğe ait sinirlerden ve gangliyonlardan oluşmaktadır.  Başa ait 12 çift omuriliğe ait 31 çift sinir bulunur.  Bazı sinir hücrelerinin gövdelerinin birleşmesinden oluşan sinir kümelerine sinir gangliyonu denir.  Çevresel sinir sistemi işlev açısından ikiye ayrılır.

A) Somatik Sinir Sistemi  Nöron gövdesi beyin ve omuriliğe bağlı, aksonlar ise iskelet kasına bağlıdır. İstemli hareketleri yönetirler.

B) Otonom Sinir Sistemi  İsteğimiz dışında faaliyet gösteren organları yönetirler.  Otonom Sinir Sistemi, omurilik, hipotalamus ve omurilik soğanı tarafından kontrol edilir.  Otonom sinir sistemi sadece miyelinsiz motor nöronlarından meydana gelir. a) Sempatik Sinirler; Organ faaliyetlerini arttırır. b) Parasempatik Sinirler; Organ faaliyetlerini yavaşlatır.