Biznes & Ekologia nr 146-147

EKO-EURO

EKO-RYNEK

KONGRESY

KONFERENCJE

TARGI

OPINIE

nr146/147 listopad/grudzień 2015 cena10 zł (w tym 5% VAT)

Ukazuje się od 1997 roku

ISSN 14295512

DONOS na KZGW SUSZA w Polsce 2015 Wielkoobszarowa inwentaryzacja lasów

INNOWACJE

FOTO: ANNA WĘGLEWSKA

„Polityka ulegnie zmianie, dopiero wówczas, gdy mądrość będzie się rozprzestrzeniać równie łatwo, jak głupota” Winston Churchill

Szanowni Państwo, Numer oddajemy do druku na finiszu kampanii wyborczej. Smutno.

Mimo nadstawiania ucha nie dosłyszeliśmy choćby echa tematu, który uważamy (za mędrcami tego świata) za fundamentalny i pierwszoplanowy w skali polskiej i globalnej. Mamy na myśli tegorocznego laureata nagrody Nobla z ekonomii Angusa Deatona, badacza szczęśliwości mierzonej poprzez analizę konsumpcji, ubóstwa i dobrobytu.

W swojej ostatniej, głośnej książce „The Great Escape: Health, Wealth, and the Origins of Inequality” („Wielka ucieczka; zdrowie, bogactwo i źródła nierówności”) zajmuje się nierównościami i skutecznymi sposobami ich niwelowania. Są to problemy, którymi od dłuższego już czasu żyje nasz kraj, które rodzą wielkie niezadowolenie społeczeństwa.

Tymczasem rządzący i opozycja toczą na naszych oczach bezsensowne boje. A cała przedwyborcza dyskusja i debaty wykazują brak pomysłów i klarownych programów na przyszłość. Nasuwa się pytanie: jak to możliwe, że wydajemy ogromne środki także te ze wsparcia UE, a niezadowolenie osiąga tak wysoki poziom?

To musi rodzić niepewność i niezadowolenie. Deaton podpowiada: „By opracować politykę promującą dobrobyt i redukującą ubóstwo, musimy najpierw zrozumieć indywidualne wybory konsumpcyjne”.

Wnioskujemy, że nasze elity nie odrobiły tej lekcji zbyt zajęte sobą!

Cel główny każdego człowieka od momentu narodzenia i powinien być głównym staraniem liderów, osób wyznaczonych na sterników grup, społeczności, narodów! Mowa o szczęściu, zdrowiu i zadowoleniu, czyli dobrym życiu. Nie ma nic bardziej pożądanego w każdym zakątku ziemi.

W uzasadnieniu nagrody zwrócono uwagę, że Deaton koncentruje się na trzech kluczowych kwestiach: jak konsumenci dzielą swe wydatki między różne dobra, ile z dochodu społeczeństwa jest wydawane, a ile oszczędzane oraz w jaki sposób najlepiej mierzyć i analizować dobrobyt i ubóstwo.

Ma to wielkie znaczenie dla opracowywania polityki, pomagając np. określić, które grupy społeczne zostaną najbardziej dotknięte podwyżką podatku VAT na żywność.

Praca Deatona ma także „ogromny wpływ” na społeczność akademicką, zmieniając różne dziedziny ekonomii m.in. ekonomię rozwoju.

Jest to dziedzina, która bada sposoby wyrywania się krajów o niskich dochodach z kręgu ubóstwa. Laureata chętnie cytuje Thomas Piketty, obaj dobrze brzmią również w tonacji encykliki „Laudato si” Papieża Franciszka. Próżno jednak szukać myślenia tych Postaci w polskiej debacie publicznej.

Magazyn biznes&EKOLOGIA jest niezależnym czasopismem na rynku od roku 1997. Miesięcznik o zasięgu ogólnokrajowym, czytany przez profesjonalistów zajmujących się ochroną środowiska w administracji wszystkich szczebli, biznesie, przemyśle, nauczycieli, młodzież szkolną i akademicką oraz wszystkich, którzy interesują się problemami środowiska i jakości życia.

Wydawca: Fenix Aleksandra Wójtowicz Redaktor Naczelna, tel. 604 772 512, a_wojtowicz@biznesiekologia.pl, Henryk Oleksy Dyrektor Programowy, tel. 601 354 144, olehenem@wp.pl Rada Konsultacyjna: Prof. dr hab. Zygmunt Babiński Prof. dr hab. Andrzej Grzywacz Prof. dr hab. Marek Gromiec Prof. dr hab. Andrzej Jasiński Prof. dr hab. Wojciech Majewski Prof. dr hab. Waldemar Mioduszewski Prof. dr hab. Maciej Nowicki Prof. dr hab. Kazimierz Pająk Prof. dr hab. Jan Popczyk Prof. dr hab. Kazimierz Rykowski Prof. dr hab. Henryk Skolimowski Prof. dr hab. Ewa Solarska Kontakt: tel/fax 22 723 25 70 Zespół: Adam Bogoryja-Zakrzewski, Jolanta Kamieniecka, Peter van der Laan, Wanda Pazdan, Tadeusz Peter, Violetta Waluk, Anna Piwowarska - Nasz, Bożena Tokarska, Natalia Skoczylas, Marek Szwarc, Cezary T. Szyjko, Marcin Piasek.

Współpraca: Instytut na rzecz Ekorozwoju, Pracodawcy Rzeczpospolitej Polskiej, Polska Izba Gospodarcza EKOROZWÓJ, Społeczny Instytut Ekologiczny, Towarzystwo, Przyjaciół Filozofii Ekologicznej, Stowarzyszenie Polskich Mediów, Klub Publicystów „EKOS”, Stowarzyszenie Dziedzictwo Natury.

Skład: Studio C&D Druk: Drukarnia LOTOS POLIGRAFIA Redakcja zastrzega sobie prawo i skracania artykułów bez naruszenia zasadniczych myśli autora i do dokonywania streszczeń.

Redakcja nie ponosi odpowiedzialności za treść zamieszczonych reklam. Redakcja zastrzega sobie prawo nie przyjęcia z mówienia na reklamy niezgodne z filozofią czasopisma. Redakcja zastrzega sobie możliwość dokonywania niezbędnych poprawek, uzupełnień, skrótów nadesłanych tekstów, dołączania cytatów, śródtytułów, treści w ramkach.

nr 146-147/2015 B&E

1

FOTO: ARCHIWUM WŁASNE

146/147 listopad/grudzień 2015

ISSN 14295512

nr

aktualności i wydarzenia 04 7. KONFERENCJA MINISTERIALNA FOREST EUROPE

zielona gospodarka

04 IX RAPORT BUSINESS CENTRE CLUB 05 GreenEvo PO RAZ SZÓSTY

28

okrakiem na klimatycznej barykadzie – Krzysztof Księżopolski

08 Brak przejrzystości i zrozumiałego

29

Rafineria tętniąca życiem

– Joanna Józefiak

uzasadnienia – Aneta Więcka

nowe technologie

10 Czerwone światło nie gaśnie – Henryk Oleksy

12 Znaczący krok w rozwoju OZE

32

Kto ryzykuje i dla kogo?

– Joanna Zakrzewska

19 10

34

rozmowa 06 Wyjątkowe połączenie chemii i energetyki – Barłomiej Mayer

bezpieczeństwo energetyczne 34

FOTOWOLTAIKĄ ZAINTERESOWANA duża energetyka – Justyna Gdowska

36

Polityka energetyczna nie nadąża za trendami – Marcin Skolimowski

gospodarowanie wodami 14 „Donos” na Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej

gospodarowanie lasami

16 SUSZA W POLSCE 2015 – Wojciech Majewski 19 ŻEGLUGA ŚRÓDLĄDOWA – WISŁA

38

Są podstawy do optymizmu – Aleksandra Wójtowicz

24 Wisła dla ludzi

41

„DLA LUDZI,dla przyrody”

– Wojciech Majewski

2

B&E nr 146-147/2015

w regionach

Nasi autorzy

42

Węglowa apokalipsa – Joanna Kosmalska

44

Chrońmy góry…przed biznesem? – Violetta Waluk

bezpieczeństwo zdrowia i żywności 48

Krajowa akcja BEZPOŚREDNIO OD POLSKIEGO ROLNIKA

zrównoważony transport 50

PECUNIA non olet – Joanna Kosmalska

52

Rewolucja nadeszła! – Aleksandra Knecht

zrównoważona gospodarka 54

Powstaje mapa drogowa ciepła z OZE

48

42 52 bioróżnorodność 56

Plan ochrony przyrody zawiódł. DLACZEGO? – Katarzyna Kościesza

58

WSPÓŁPRACUJEMY I INWESTUJEMY W OCHRONĘ POLSKIEJ PRZYRODY– Anna Krasoń

recenzja 59

PRZEDSIĘBIORCO, nie przegap! – Henryk Oleksy

edukacja 60

QUARRY LIFE AWARD 2016! – Małgorzata Dąbrowska

62

Ogród utrapienia – Violetta Waluk

Mgr Joanna Kosmalska Dziennikarka prasowa.

Kilkanaście lat związana z miesięcznikiem Politechniki Warszawskiej, gdzie pisała o badaniach naukowych. Od trzech lat specjalizuje się w tematyce szeroko rozumianej ekologii i zrównoważonego rozwoju.

Mgr inż. Henryk Oleksy Współtwórca i wieloletni dyrektor Zakładów UNITRA-UNIMA. Autor licznych publikacji na temat automatyzacji procesów produkcyjnych w przemyśle elektronicznym.

Prezes Związku Pracodawców Przemysłu Warszawskiego. Członek wielu rad naukowych m.in. Krajowej Rady Wzornictwa Przemysłowego.

Dr kpt. ż.ś. Jan Pyś Dyrektor Urzędu Żeglugi Śródlądowej we Wrocławiu. Uczestniczy w komisjach, których przedmiotem działania jest transport rzeczny. Jest członkiem wielu stowarzyszeń związanych z Żeglugą Śródlądową.

Jest autorem dwutomowej książki „Odra.

Rzecz o żegludze i polityce” oraz wielu prac z dziedziny żeglugi śródlądowej, opublikowanych w czasopismach ogólnopolskich

Natalia Skoczylas absolwentka KUL i UMCS – w dziedzinie nauk politycznych, uczestniczka Programu Erasmus, od lat zaangażowana w rozliczne przedsięwzięcia związane z koordynacją konferencji zarówno w kraju jak i za granicą, kontrybutorka wielu tradycyjnych i elektronicznych mediów.

nr 146-147/2015 B&E

3

gospodarowanie wodami

Kapitanowie stracili cierpliwość

„Donos” na Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej Rada Kapitanów żeglugi śródlądowej straciła cierpliwość i napisała „donos” na Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej (przy Ministerstwie Środowiska) do szefa ABW. Wiele poruszanych spraw dotyczy także żeglarzy i motorowodniaków, turystyki wodnej.

STOWARZYSZENIE NA RZECZ ROZWOJU ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ I DRÓG WODNYCH „RADA KAPITANÓW ŻEGLUGI ŚRÓDLĄDOWEJ” 47-200 KĘDZIERZYN-KOŹLE, UL. WYSPA 22A KRS 0000497756

Kędzierzyn-Koźle, 2 września 2015 r.

Szanowny Pan gen. bryg. Dariusz Łuczak Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego ul. Rakowiecka 2a 00-993 Warszawa

WNIOSEK W imieniu Stowarzyszenia na rzecz rozwoju żeglugi śródlądowej i dróg wodnych „Rada Kapitanów Żeglugi Śródlądowej” składam wniosek o podjęcie działania, zmierzającego do wyjaśnienie przyczyn, motywów i celu działań Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, które doprowadziły do faktycznego stanu klęski suszy na terenie Polski.

Systemowe, kompleksowe działania i zaniechania Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej doprowadziły w rezultacie do występowania wyłącznie stanów skrajnych: suszy albo powodzi, wyczerpujących znamiona klęski żywiołowej i stanowiących bezpośrednie zagrożenie dla osób i mienia w znacznym rozmiarze oraz zagrożenie bezpieczeństwa energetycznego i żywnościowego kraju.

Z powodu braku przygotowania odpowiednich planów oraz braku realizacji planów istniejących doszło w tym roku do bezprecedensowego w dziejach Polski obniżenia stanu wód na terenie całego kraju. Według mediów bardzo poważnie ucierpiały: rolnictwo, leśnictwo, energetyka, turystyka oraz zasoby przyrodnicze, przyczyną tego stanu rzeczy jest brak zabudowy hydrotechnicznej cieków wodnych w tym przede wszystkim w celach retencyjnych (tj. magazynowania wody).

Szczególnie bulwersujące są wiadomości opublikowane na portalu internetowym www.zegluga.wroclaw.pl, w których podano, że Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej poważnie rozważa rozebranie stopnia wodnego „Przewóz” na górnej Wiśle pomimo ostrzeżeń: - o konieczności zapewnienia dostawy wody do celów technologicznych i chłodniczych dla krakowskiej huty ArcelorMittal Poland oraz elektrociepłowni EDF Polska w Krakowie, - w sprawie podjęcia pilnych działań hydrotechnicznych poprzez budowę stopni wodnych „Niepołomice” i „Podwale” w celu ustabilizowania stosunków gruntowo-wodnych w kompleksach siedlisk hydrogenicznych północnej części Puszczy Niepołomickiej (Uroczysko Koło, Uroczysko Grobla - Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk Natura 2000 Koło Grobli PLH 120008), terenów o charakterze fluwiogenicznym ściśle uzależnionych od stabilnego poziomu wód w rzece Wiśle.

14

B&E nr 146-147/2015

Jak wiadomo powszechne są głosy domagające się oficjalnego ogłoszenia istniejącego de facto stanu klęski żywiołowej z powodu suszy, jednak wg polityków występujących publicznie stan taki nie zostanie wprowadzony z przyczyn proceduralnych, gdyż oznaczałoby to przełożenie na czas niemożliwy do określenia planowanego referendum i wyborów do parlamentu. Jako Organizacja Pozarządowa uważamy, że Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego powinna sprawdzić jak dalece zaniechania Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej w dziedzinie retencji i regulacji przepływu wód w rzekach wpłynęły na aktualną katastrofę ekologiczną i gospodarczą i czy takie zaniechania nie wypełniają definicji sabotażu gospodarczego czy wręcz terroryzmu.

W imieniu Stowarzyszenia na rzecz rozwoju żeglugi śródlądowej i dróg wodnych „Rada Kapitanów Żeglugi Śródlądowej” zwracam się także o skontrolowanie czy Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej powiadomił Radę Ministrów poprzez Ministerstwo Środowiska o ekstremalnie złej sytuacji hydrologicznej i czy ma przygotowane scenariusze postępowania w sytuacji dalszego braku opadów (zaopatrzenie ludności, przemysłu i rolnictwa w wodę odpowiedniej jakości). Interesujące jest także czy Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej jest odpowiedzialny za pokrycie kosztów kompensacji strat przyrodniczych spowodowanych obniżeniem stanu wód szczególnie na obszarach chronionych.

gospodarowanie wodami

Chcę przy tym podkreślić, że rozebranie stopnia wodnego „Przewóz” na górnej Wiśle nie będzie miało żadnego wpływu na żeglugę śródlądową, gdyż inne działania Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej już wcześniej doprowadziły niemal do jej likwidacji, o czym dobitnie świadczy raport Najwyższej Izby Kontroli z 25.02.2014 roku – „Informacja o wynikach kontroli Funkcjonowanie Żeglugi Śródlądowej”.

Na nieprawidłowości w działaniach Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej od lat zwracały uwagę organizacje pozarządowe, samorządy i parlamentarzyści, jednak Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej konsekwentnie prowadził politykę degradacji głównych rzek Polski poprzez rezygnację z robót utrzymaniowych oraz opóźniania realizacji inwestycji (np. stopień wodny „Malczyce” na Odrze, zbiornik Świnna Poręba na Skawie – dopływie Wisły itp.).

Krajowy Zarząd Gospodarki Wodnej dopuścił również do bezpośredniego zagrożenia stabilności urządzeń hydrotechnicznych tj. stopnia wodnego „Brzeg Dolny” na Odrze, stopnia wodnego „Przewóz” na górnej Wiśle i stopnia wodnego „Włocławek” na dolnej Wiśle. Niski stan wody ujawnił bezplanowe, rabunkowe wydobycie kruszywa z dna rzek.

Nasza Organizacja Pozarządowa uważa, że należałoby skontrolować system wydawania pozwoleń wodno-prawnych, warunków na które zostały udzielone oraz sposób sprawowania nadzoru nad wydobyciem kruszyw z dna rzek.

Szczególnie spektakularnym przykładem nieprawidłowości jest budowa suchego zbiornika przeciwpowodziowego Racibórz Dolny. Realizacja za ogromne pieniądze budowy suchego polderu w kraju o niedoborze wody i absurdalne dla fachowców argumenty Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej przeciwko retencji (tj. magazynowaniu wody) powinny obudzić szczególne zainteresowanie Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, gdyż jeden suchy rok obnażył skutki wieloletniej, złej i szkodliwej polityki Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej, przykrywanej skutecznie zręcznym sloganem zagrożenia powodzią.

Niezwykle istotną kategorią nieprawidłowości działań Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej jest doprowadzenie do braku dostępności do wody odpowiedniej jakości.

Drastyczne obniżenie poziomu wody w rzekach przy normalnych dostawach wody wodociągowej powoduje procentowy wzrost ilości ścieków w wodzie rzecznej co prowadzi do poważnych zniszczeń biosfery wodnej i nadbrzeżnej poprzez kumulację zanieczyszczeń.

W imieniu Stowarzyszenia na rzecz rozwoju żeglugi śródlądowej i dróg wodnych „Rada Kapitanów Żeglugi Śródlądowej” zwracam się do Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego o skontrolowanie, czy wieloletnia, konsekwentna polityka Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej na rzecz uniemożliwienia kontroli przepływu wód w Polsce nosi cechy działalności terrorystycznej oraz czy można potwierdzić publicznie wyrażoną opinię parlamentarzystów, samorządów oraz organizacji pozarządowych, że działania i zaniechania Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej stanowią poważne zagrożenie bezpieczeństwa państwa w aspekcie społeczno-politycznym, energetycznym i transportowym.

Z poważaniem

Kpt. ż.ś. Czesław Szarek Prezes „Rady Kapitanów”

nr 146-147/2015 B&E

15

SUSZA

W POLSCE 2015

Wyschnięta Wisła

Powodzie i susze, jak również wiele innych naturalnych kataklizmów, nękały ludzkość od zarania dziejów. Powodowały zawsze ogromne straty ekonomiczne, śmierć ludzi, straty społeczne, a nawet ekologiczne.

W

związku ze zmianami klimatycznymi te katastrofalne zjawiska pojawiają się ostatnio coraz częściej a także wzrasta ich wielkość. Uniknięcie lub wyeliminowanie tych zjawisk nie jest możliwe. Posiadamy jednak coraz lepszą wiedzę o ich przebiegu, potrafimy je prognozować i znamy sposoby łagodzenia ich skutków. W tym roku Polska doświadczyła jednej z największych w kraju susz, która przyniosła ogromne straty, które w rolnictwie szacuje się już na ponad miliard złotych. Przeszliśmy kolejne typowe etapy suszy: meteorologiczną, glebową oraz hydrologiczną.

Ta ostatnia zaowocowała rekordowo niskimi stanami wody i przepływami w większych rzekach (Wisła, Odra), a także w wielu małych i średnich rzekach. Niektóre małe cieki wyschły całkowicie a poziom wody w jeziorach znacznie się obniżył.

16

B&E nr 146-147/2015

zASOBy WODNE pOlSKI I gOSpODAROWANIE NImI Polska jest krajem o jednych z najniższych zasobów wodnych w Europie, określanych współczynnikiem dostępności wody, będącym stosunkiem średniego rocznego odpływu z terenu kraju i liczby ludności. Dla Polski ten współczynnik wynosi około 1600 m3, podczas gdy dla Europy wynosi około 4500 m3 a średnia światowa – około 6000 m3.

W Polsce skromne zasoby wody wynikają z niskich opadów atmosferycznych i wysokiego parowania. Średnie wieloletnie roczne opady na terenie Polski wynoszą około 620 mm a ich rozkład jest bardzo nierównomierny zarówno na terenie kraju oraz w czasie.

ŹRÓDŁO: WWW.FAKT.PL

gospodarowanie wodami

Prof. Wojciech Majewski IMGW PIB Warszawa Komitet Gospodarki Wodnej PAN

Infrastruktura hydrotechniczna Istotnym problemem w gospodarowaniu zasobami wodnymi jest infrastruktura wodna a w szczególności zbiorniki wodne. W Polsce mamy około 140 zbiorników o pojemności powyżej 1 hm3 (1 mln m3), o łącznej pojemność szacowanej na około 4 km3 (4000 hm3), co stanowi jedynie około 6% średniego rocznego odpływu. W wielu krajach europejskich i sąsiadujących z nami ta pojemność znacznie przekracza 10, a niejednokrotnie nawet kilkanaście procent.

Natomiast w okresie suszy będzie brak rezerwy na pokrycie niedoborów przepływu w rzekach. W ostatnich latach obserwujemy w Polsce niekorzystne zjawisko hydrologiczne, charakteryzujące się tym, że przy stałym poziomie średnich opadów atmosferycznych maleje odpływ, co wynika ze zwiększonego parowania spowodowanego podwyższonymitemperaturami powietrza.

W wielu dokumentach planistycznych w Polsce stwierdza się, że obecna pojemność zbiorników retencyjnych nie daje możliwości reagowania na powódź lub suszę. Propozycje nowych zbiorników retencyjnych spotykały się jednak ze zdecydowanymi sprzeciwami środowisk ekologicznych, argumentujących, że zbiorniki wodne utworzone przez spiętrzenia rzek powodują istotne zmiany ich reżimu hydrologicznego i hydrobiologicznego.

Susza i jej konsekwencje Przeciwdziałanie suszy, podobnie jak i powodzi, jest istotnym elementem szeroko pojętej gospodarki wodnej.

Susza w przeciwieństwie do powodzi przebiega powoli w wysokich temperaturach powietrza, które są uciążliwe dla ludzi, szczególnie starszych, powodują zwiększone zapotrzebowanie na wodę i zwiększone zużycie energii elektrycznej (klimatyzacja).

Wraz z suszą pojawiają się takie groźne zjawiska, jak pożary lasów, łąk czy niezebranych jeszcze zbóż.

W czasie suszy, w przypadku rzeki naturalnej, możemy jedynie obserwować zmniejszanie się przepływu i nie mamy możliwości ingerencji, kiedy przepływ spada poniżej przepływu nienaruszalnego. W przypadku rzeki spiętrzonej i istnienia zbiornika retencyjnego, mamy możliwość czasowego zasilania rzeki poniżej zapory ze zbiornika. Bardzo dobrym przykładem łagodzenia skutków obecnej suszy jest zbiornik Czorsztyński, kształtujący przepływ nienaruszalny poniżej zapory na Dunajcu, gdzie zmniejszony dopływ do zbiornika wynosił 6 m3/s, natomiast

gospodarowanie wodami

odpływ zwiększono do wymaganej wielkości przepływu nienaruszalnego – 12 m3/s. Uzupełniające 6 m3/s pochodziło z wody zgromadzonej wcześniej w zbiorniku.

Istotnym mankamentem polskiej gospodarki wodnej jest mała pojemność zbiorników retencyjnych.

Brak jej powoduje, że nagle pojawiające się fale powodziowe będą bezużytecznie odpływać do morza, uszczuplając nasze skromne zasoby wodne.

Przez wiele lat problematyka budowy zbiorników retencyjnych i wykorzystania spiętrzeń do celów przeciwpowodziowych i hydroenergetycznych była tematem tabu, jakby problem ten w ogóle nie istniał, lub nie był istotny. Obecnie jednak zaczynamy myśleć bardziej racjonalnie. Na znaczącej międzynarodowej konferencji: World Water Week in Stckholm (sierpień 2015 r.) przyjęto następujący temat jednej z sesji plenarnych: Water storage and hydropower as drivers for sustainable development (magazynowanie wody i hydroenergetyka jako czynniki stymulujące zrównoważony rozwój).

Budowa nowych zbiorników w proponowanym wymiarze to program wieloletni, w którym powinni uczestniczyć także ekolodzy w charakterze współtwórców.

Ostatnie duże obiekty hydrotechniczne w Polsce to zapora Solina i stopień Włocławek, oddane do eksploatacji w 1968 i 1970 r., zapora i zbiornik Dobczyce na Rabie ukończona w 1986 r., zapora i zbiornik Czorsztyński w 1997 r. Wprawdzie na ukończeniu jest duży przeciwpowodziowy zbiornik Świnna Poręba na Skawie, ale budowa tego obiektu trwa już 30 lat.

Planowany jest również zbiornik Racibórz na górnej Odrze, ale jest on przewidziany jako polder przeciwpowodziowy i nie będzie spełniać funkcji łagodzenia skutków suszy. Jest to jednak wszystko stanowczo za mało jeżeli chcemy realnie myśleć o łagodzeniu skutków suszy w przyszłości.

nr 146-147/2015 B&E

17

gospodarowanie wodami

Zapora i zbiornik Czorsztyński

Duże i małe zbiorniki wodne W trakcie tegorocznej suszy pojawiały się głosy o konieczności budowy małych lub dużych zbiorników wodnych. Przy naszych skromnych zasobach wodnych zbiorniki wodne nie są w stanie całkowicie ograniczyć skutków suszy, możemy jednak znacznie ją złagodzić. Wymaga to zwiększenia ich pojemności do co najmniej 10% średniego rocznego odpływu to jest do pojemności około 6–7 km3. Pojemnością taką a nawet większą, dysponują sąsiadujące z nami kraje.

W przeszłości było wiele programów rozbudowy małej retencji. Niestety jak zwykle z braku środków nie zostały one w pełni zrealizowane. W programie rządowym PR7 były postulaty budowy dużych zbiorników retencyjnych na Wiśle i jej dopływach, głównie w celach przeciwpowodziowych i hydroenergetycznych.

Budowa nowych zbiorników w proponowanym wymiarze to program wieloletni, w którym powinni uczestniczyć także ekolodzy w charakterze współtwórców.

Rola lasów w łagodzeniu skutków suszy Jednym z wielu sposobów minimalizowania skutków suszy jest zalesianie nowych terenów. Obecna powierzchnia lasów w Polsce to około 30% obszaru kraju. Leśnicy postulują znaczne zwiększenie tej powierzchni, bowiem las pochłania wodę jak gąbka, a zgromadzoną – oddaje powoli. Warto również zwrócić uwagę na to, że kompleksy leśne w znacznym stopniu łagodzą lokalny klimat, redukując ekstremalne temperatury, co ma istotne znaczenie w okresie suszy.

Skutki suszy

18

ŹRÓDŁO: WWW.OCDN.EU

B&E nr 146-147/2015

Informowanie społeczeństwa o suszy W naszych mediach była dobra informacja na temat obecnej suszy i jej skutków, przede wszystkim w rolnictwie.

Były też doniesienia na temat pożarów lasów, łąk, a nawet zbóż i innych upraw na polach. Interesujące są dane o odkryciach różnych starych obiektów, które dotychczas były przykryte grubą warstwą wody. Z pewnością ma to duże znaczenie dla archeologów i zbieraczy różnych militariów.

Brakuje jednak szerokiej informacji o przyczynach obecnej suszy i możliwości ograniczenia jej skutków w przyszłości, przez wykorzystanie zbiorników retencyjnych.

Podsumowanie Tegoroczna susza jest jedną z największych jakie wystąpiły na terenie naszego kraju. Polska posiada skromne zasoby wodne, a także małą pojemność zbiorników retencyjnych, w związku z czym jest szczególnie narażona na skutki ekstremalnych zjawisk w postaci susz i powodzi. Należy zdawać sobie sprawę z tego, że postępujące zmiany klimatyczne będą powodować zwiększenie częstotliwości tych zjawisk, a także ich wielkości. Dlatego konieczne jest podjęcie w Polsce szerokiego i kompleksowego programu budowy nowych zbiorników wodnych dla złagodzenia skutków tych ekstremalnych zjawisk.

W programie muszą wziąć udział wszystkie sektory gospodarki wykorzystujące zasoby wodne (zaopatrzenie w wodę, żegluga, energetyka). Niezbędny jest też udział ekologów jako współtwórców tego programu. Niepodjęcie istotnego zwiększenia pojemności zbiorników retencyjnych w Polsce będzie skutkować w przyszłości poważnymi negatywnymi konsekwencjami gospodarczymi i społecznymi w obliczu spodziewanych zmian klimatycznych.

Prof. Wojciech Majewski

gospodarowanie lasami

Aleksandra Wójtowicz

„Zadanie nauki polega na tym, by zastąpić wizję faktami, a wrażenia dowodami” John Ruskin

SĄ PODSTAWY do optymizmu Żyjemy w szybko zmieniającym się świecie, wpływając świadomie, a często także nieświadomie, na zmiany otaczającej nas przyrody, powodując zanieczyszczenia gleby, wody powietrza, materialne i niematerialne warunki bytu. Z kolei zgodnie z sobie znanymi prawami reaguje Matka Natura – nie zawsze na korzyść człowieka.

E

kosystemy leśne jak całe środowisko przyrodnicze podlega obecnie istotnym zmianom i aby mieć możliwość utrzymania stabilności warunków ich bytowania oraz utrzymania zrównoważonego rozwoju konieczna jest wiedza o stanie, strukturze wielkości i zmianach jakie zachodzą w zasobach leśnych. Biorąc pod uwagę fakt, iż prawie 30% powierzchni Polski stanowią lasy, będące w znakomitej większości ogólnonarodowym bogactwem, spełniającym wielorakie funkcje gospodarcze, społeczne i ochronne wymagają one gromadzenia, przetwarzania i przepływu informacji niezbędnej do prowadzenia gospodarki leśnej. Jest to zadanie niezbędne, ale nie łatwe.

38

B&E nr 146-147/2015

Budowa infrastruktury, wykorzystanie drewna jako surowca, energetyka, zmiany w atmosferze – to wszystko ma wpływ na rozwój i kondycję lasów. Aby mieć rzetelną i szybką informację o zasobach leśnych i zmianach jakim one podlegają polscy leśnicy opracowali zasady i wdrożyli do stosowania narzędzie jakim jest Wielkoobszarowa Inwentaryzacja Stanu Lasu. Jest ona prowadzona w trybie ciągłym w pięcioletnich cyklach. Podstawą do optymizmu, są wyniki WISL, które potwierdzają stabilność zasobów leśnych, ich stały wzrost zarówno pod względem powierzchni jak i miąższości. Można na tej podstawie postawić wniosek, że polska gospodarka leśna prowadzona jest we właściwym kierunku.

Do wykonywania wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasów wszystkich form własności (WISL) zobowiązane są Lasy Państwowe zapisami art. 13a ust. 1 Ustawy o lasach.

Wdrażanie do praktyki leśnej tej inwentaryzacji rozpoczęto w 2005 r.

gospodarowanie lasami Lesistość Polski 29,4% Wyniki wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasów. Lesistość według województw

Pierwszy 5-letni cykl WISL obejmował lata 2005-2009. W okresie 2010-2014 został przeprowadzony drugi cykl pomiarów.

Obecnie jesteśmy w pierwszym roku kolejnego cyklu inwentaryzacji. Prace wykonane są przez Przedsiębiorstwo Państwowe Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej (BULiGL) na zlecenie Dyrekcji Generalnej Lasów Państwowych.

– Głównym celem WISL jest ocena stanu lasów i kierunku zmian tego stanu w skali wielkoobszarowej, dla lasów wszystkich form własności - mówi Bożydar Neroj, Szef Produkcji BULiGL – Inwentaryzacja ta ma za zadanie dostarczanie wiarygodnych, jednolicie zebranych informacji o lesie dotyczących w szczególności danych z zakresu wielkości zasobów, struktury gatunkowej, wiekowej, stanu zdrowotnego zasobach drewna martwego oraz występowania szkód w lasach. Po zakończeniu w 2014 r drugiego cyklu WISL rozpoczęliśmy raportowanie dynamiki zmian jakim podlegają lasy. Najważniejsze z cech, które obliczamy to wielkość bieżącego przyrostu miąższości oraz wysokość użytkowania głównego (pozyskania drewna).

WISL obejmuje lasy wszystkich form własności, przy czym przez 2 pierwsze cykle, uwzględniała ona lasy (w rozumieniu art.

3 ustawy z 28 września 1991 r. o lasach) wykazane w ewidencji gruntów i budynków, a obecnie rozpoczęliśmy prace, które na zakończenie kolejnego cyklu pozwolą nam określić również powierzchnię lasów, które rosną na innych użytkach gruntowych (tzw. lasy poza ewidencją).

Wyniki z przeprowadzanej inwentaryzacji prezentowane są w trzech układach przestrzennych: województw, regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych i krain przyrodniczo-leśnych. Pomiary i obserwacje wykonywane są na stałych powierzchniach próbnych (sieć 4x4 km), a podstawą ich wyznaczenia jest ogólnoeuropejska sieć powierzchni obserwacyjnych (ICP Forest) przyjęta dla oceny uszkodzeń w lasach (sieć 16x16 km).

W ciągu ostatnich 5 lat, w lasach całego kraju założono 29523 powierzchni próbnych, a zebrane na nich informacje posłużyły do opracowania wyników wielkoobszarowej inwentaryzacji stanu lasu. Dane dotyczące powierzchni lasów poszczególnych form własności dostarcza Główny Urząd Statystyczny.

Lesistość rośnie Powierzchnia lasów w Polsce wynosi około 9,2 mln ha (wg GUS, stan w dniu 31 grudnia 2013 r.), co odpowiada lesistości 29,4%. Największą lesistością charakteryzuje się województwo lubuskie (49,2%) zaś najmniejsza lesistość jest w województwie łódzkim (21,3%). Największą część lasów Polski stanowią lasy w zarządzie PGL Lasy Państwowe (77,3%), natomiast drugą – pod względem zajmowanej powierzchni lasów w kraju – formą własności są lasy prywatne stanowiące 18,9% ogólnej powierzchni lasów. Lasy pozostałych form własności zajmują zdecydowanie mniejsze powierzchnie. W latach 2010-2014 odnotowano wzrost powierzchni lasów kraju – 111 tys. ha, przy czym nastąpił on głównie w lasach prywatnych (ponad 102 tys. ha).

nr 146-147/2015 B&E

î 39

gospodarowanie lasami

2 czerwca 2015 r. DGLP i BULiGL podpisały umowę na wykonanie kolejnego cyklu Wielkoobszarowej Inwentaryzacji Stanu Lasu. III cykl inwentaryzacji obejmie lata 2015-2019.

Wyzwania na trzeci cykl pomiarów to bardziej precyzyjne określenie przyrostu drzewostanów i wielkości pozyskania. Jednak najciekawszym wydaje się nowe zadanie określenie powierzchni lasów poza ewidencją. Dotychczasowe szacunki nie są zbyt pewne. Poznanie powierzchni lasów poza ewidencją jest bardzo istotne nie tylko dla leśnictwa. We wszystkich lasach kraju w 2015 r. pomiarami i weryfikacją objęto ponad 7 tys. powierzchni próbnych.

W tym ponad 1 tys. powierzchni wyznaczono na gruntach poza lasami w ewidencji. To dopiero 20% pomiarów i pewne wyniki poznamy na koniec cyklu, w 2019 r. Jak relacjonuje koordynator prac terenowych w Oddziale BULiGL w Białymstoku Mirosław Murawski, praktycznie co druga powierzchnia lasów poza ewidencją wytypowana do weryfikacji spełnia kryteria lasu.

Wiedza o zasobach leśnych oraz pozyskaniu drewna jest dostępna szczegółowo w Lasach Państwowych, Wyniki WISL, otrzymane na podstawie badania statystycznego, wskazują bardzo dużą zgodność z raportami z Lasów Państwowych.

– Dotychczasowe doświadczeniazwiązane z WISL wskazują na potrzebę utrzymania podstawowych założeń wykonywania inwentaryzacji także w III cyklu WISL, wskazując jednocześnie na celowość wprowadzenia w nich pewnych zmian zmierzających w szczególności do zwiększenia dokładności określania bieżącego przyrostu miąższości oraz wielkości użytkowania głównego i określania miąższości drewna martwego, a także objęcia inwentaryzacją lasów na gruntach spełniających ustawowe kryteria lasu, ale ujmowanych w ewidencji gruntów i budynków jako grunty nieleśne (tzw. lasów poza ewidencją). – mówi Bożydar Neroj - Zagregowane wyniki WISL – obok odpowiednio przygotowanych danych z okresowych prac urządzeniowych – należą do głównych elementów banku danych o zasobach leśnych i stanie lasów wszystkich form własności (BDL), który staje się podstawowym źródłem wiedzy o polskich lasach.

Wyniki WISL

dostępne są pod adresem: www.bdl.lasy.gov.pl/portal/wisl

40

Ciekawie poza ewidencją

Wielkość zasobów drzewnych wynosi 2,47 mld m3 grubizny brutto (1,95 mld m3 w Lasach Państwowych i 0,4 mld m3 w lasach prywatnych). Wielkość zasobów drzewnych w omawianym okresie podniosła się o około 165 mln m3 grubizny brutto w skali całej Polski.

B&E nr 146-147/2015

W naszym kraju WISL to jedyne źródło, które gromadzi w jednolity sposób informacje o lasach wszystkich form własności.

– Nie można porównywać wszystkich tych powierzchni do lasów, w których prowadzi się gospodarkę leśną. Są to w większości obszary nieużytkowane rolniczo, często dopiero w samoistnej inicjalnej fazie zalesiania (my nazywamy to naturalną sukcesją), ale spotyka się również obszary, na których od 30-40 lat rośnie drzewostan z sosną, brzozą, świerkiem i innymi gatunkami drzew. Bożydar Neroj podsumowując rolę jaką spełnia inwentaryzacja Wielkoobszarowa podkreśla wagę otrzymywanych informacji.

Ważną funkcją jaką pełni WISL jest śledzenie dynamiki zmian w lasach. Dla prowadzenia zrównoważonej gospodarki leśnej ważne jest między innymi poznanie rzeczywistego przyrostu drzewostanów. Polskie leśnictwo stosuje dotychczas tablice zasobności i przyrostu drzewostanów zbudowane na podstawie danych sprzed ponad 100 lat.

Wyraźnie widzimy, że tablice te nie przystają do rzeczywistości. Drugi cykl WISL dostarczył wstępnych danych o przyroście na poziomie około 9 m3/ha/rok. Są to wielkości o ponad 30% wyższe niż dane ze stosowanych tablic. Jednak wynik z okresu 5 lat należy traktować jako wstępny, ze względu na długość życia drzewostanu (około 100 lat) i istotny wpływ na przyrost czynników zmieniającego się środowiska (zmiana temperatur, długości okresu wegetacji, ilości opadów, zanieczyszczenia środowiska przez przemysł itp.). Określenie 10 letniego przyrostu da odpowiedź czy ten trend jest stały w dłuższym okresie czasu, i jak wpływają na drzewostany obserwowane anomalie klimatyczne z jakimi mamy do czynienia w ostatnich latach.

Reasumując, WISL to podstawowe źródło informacji o lasach, które zasila statystykę krajową i międzynarodową.

Wyniki są porównywalne z innymi krajami ze względu na podobieństwo zasad w oparciu, o które wykonuje się inwentaryzacje w Europie i na świecie. W naszym kraju jest to jedyne źródło, które gromadzi w jednolity sposób informacje o lasach wszystkich form własności.