Zov songolt setguul by Max Santa

ЗӨВ CОНГОЛТ-

БИДНИЙ

ИРЭЭДҮЙ (Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.)

“МОНГОЛЫН ЭРМЭЛЗЭЛ” ТББ-с бэлтгэн гаргав. “МОНГОЛЫН ЭРМЭЛЗЭЛ” ТББ

0 2

5 1

н о

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

2 Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ЗӨВ СОНГОЛТ БИДНИЙ ИРЭЭДҮЙ

(Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.) Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй ӨМНӨХ ҮГ

Монгол Улс, Ховд нутгийнхаа хойч ирээдүй болсон эрхэм дүү нартаа энэ өдрийн мэндийг дэвшүүлье. Оюунлиг бүтээлч Ховд нутгийн маань хүүхэд залуусын сурлагын амжилт жилээс жилд чанаржин дээшилж, улс, олон улсын нэр хүндтэй олимпиадуудад амжилттай оролцогчид нэмэгдсээр байна. Хойч үеийнхээ оюуны гэгээрэлд өөрийн чадах чинээгээр тус нэмэх болох зорилго өвөрлөн ЕБС-ийн төгсөгчдөд зориулсан номыг 3 дахь жилдээ та бүхэндээ хүргэхэд бэлэн болжээ. Энэ удаагийн хэвлэлтийг шинэ агуулгаар баяжуулж, хүүхэд залуустаа хүртээмжтэй мэдээллийг оруулах ажилд чин сэтгэлийн зүтгэл гарган ажилласан Ховд нутгийн уугуул, эдийн засагч, судлаач, доктор Б.Очбадрах, “Торгон нутаг” клубын тэргүүн, бизнесмен О.Батнасан нартаа баярлаж талархаж байгаагаа илэрхийлье. Ховд нутгийнхаа хөгжил дэвшилд үнэтэй хувь нэмэр оруулж ирсэн нутаг амьтай ахан дүүсийн маань хамтын ажиллагаа улам дэвжин, цар хүрээгээ тэлнэ гэдэгт миний бие гүнээ итгэлтэй байна. Энэхүү номын өмнөх хоёр удаагийн туурвилыг нутгийнхаа хүүхэд залууст хүргэхдээ “надад захидал бичээрэй, хотод ирээд холбоотой байгаарай” гэдгээ илэрхийлсэн. Миний энэхүү хүсэлтийг нутгийн дүү нар маань хүлээн авч энэхүү гарын авлагатай холбоотой маш их санал санаачлага, захидал ирүүлсэн. Улмаар нэлээд олон шинэлэг агуулгаар энэхүү бүтээлийг баяжуулан та бүхний гар дээр хүргэж байгаа юм. Тиймээс та бүхэн ч хойтон жил дүү нараа сургууль төгсөхөд хэрэгцээтэй байж болох мэдээлэл, санал зөвлөмжөө надад ирүүлэх үүргийг давхар хүлээж байна гэсэн үг. Та бүхэн миний албан хаяг(byambatsogt@parliament.mn), сошиал (facebook.com/byambatsogt.s) хаягаар холбоотой байвал миний бие ихэд талархана. Та бидний төрж өссөн олон ястны өлгий Ховд аймгийн маань газар нутгийн 20 хувийг Алтайн нуруу, Монгол алтайн сүрлэг уулс эзэлдэг. Ийм сүрлэг уулстай газарт төрж өссөн хүний ухаан санаа уулын салхи шиг сэргэг, сонор мэлмий тунгалаг байдгийг шинжлэх ухаан хүлээн зөвшөөрөх болжээ. Магадгүй төрөлхи нутгийнхаа сүрлэг уулсын сүмбэр оргилуудыг сэтгэлдээ бодон омогшиж явсан тэрхүү агуу итгэл, урагш тэмцэгч чанар нь Ховд нутгаас маань олон зуун нэрт эрдэмтэд, төрийн зүтгэлтнүүд, бизнес урлаг соёлын манлайлагчдыг төрүүлж дэвжихийн нэгэн хөдөлгүүр болсон буй за. Эрхэм дүү нар та бүхэн маань ч гэсэн одооноос хичээж зоривол өргөн

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

боломж таны өмнө нээлттэй байна. Мэргэжил бүхэн сайхан хэмээх үг бий. Гагцхүү мэргэжлийнхээ мөн чанар, ач холбогдлыг сайтар ойлгож, сонголтоо зөв хийж, өөрөө хичээн суралцаж, сонгосон салбартаа шилдэг нь байхын төлөө цаг ямагт тэмүүлж чадвал амжилт хэнийг ч ялгалгүй ирдэг. Энэхүү ном ч гэсэн танд олон олон боломжуудыг олж харахад тусална гэдэгт итгэлтэй байна. Улс орныхоо ирээдүй болж үндэс, нахиагаа дэлгэж байгаа залуусынхаа шинэ алхамд өндөрөөс өндөр амжилтыг хүсэн ерөөе.Төгсгөлд нь тэмдэглэхэд өөрийнхөө гэрэлт ирээдүйн төлөө, хайртай гэр бүл дотны хүмүүсийнхээ төлөө, нутаг ус, улс орондоо ихийг хийж бүтээхийн төлөө эрхэм дүү нар минь хичээгээрэй. Ямар ч үед итгэл найдвараа алдаж, бууж өгч болохгүй. Та нар чаднаа.

“Ном унших дадал, Харвардын урилгаас ч чухал” гэсэн Билл Гейтсийн үгийг тогтоож, номд шамдан их гэгээрэлд хүрэхийг ерөөе. УИХ-ын гишүүн, УИХ-дахь МАН-ын бүлгийн дарга, Ховд аймгийн Нутгийн зөвлөлийн дарга

Сандагийн БЯМБАЦОГТ

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

УДИРТГАЛ ҮГ ЕБС-ийн 12-р анги төгсөгчдөд зориулсан гарын авлага номыг цоо шинээр Ховдчуудад зориулж анхлан гаргаж байна. Өнгөрсөн жил өмнөх хувилбар нь болох “Шинэ алхам 2015” номыг хүргүүлж байсан. Энэхүү номыг боловсруулахад Ховд аймгийн Боловсрол, соёлын газрын дарга асан Т.Дэлгэрсайханаар ахлуулсан багш нарын бүрэлдэхүүнтэй тусгай баг ажиллаж богино хугацаанд бэлэн болгосонд талархал илэрхийлье. ЕБС-ийг төгсгөн мэргэжил боловсрол, ажил амьдралын их далайд сэлүүрдэх гэж буй төрөлх нутгийн дүү нартаа зориулан энэхүү номыг ивээн тэтгэж хүргүүлж буйдаа миний бие баяртай байна. Амьдрал, ирээдүйн алтан босгон дээр зогсож буй эрхэм дүү нартаа хувийн зөвлөгөө өгөхөд: 1. Ирээдүйн мэргэжил - сургуулиа сонгохдоо өөрийн авъяас чадвар сонирхолдоо тулгуурлаж эх эцэг, эрхэм хүмүүсийнхээ зөвлөгөөг сонссоны үндсэн дээр, мөн хамгийн гол нь сэтгэлийн дуудлагаа чагнаж, сайтар тунгаан бодож “дотоод хүн”-тэйгээ дахин дахин зөвлөлдөж байж зөв шийдвэр, зөв сонголт хийгээрэй. Та бүхэн эцэг эхийн хүүхэд байсан бол энэ мөчөөс эхлэн харьцангуй биеэ дааж, эх орныхоо хүү (охин) болж байна гэж ойлгож “Улс орондоо би юугаараа хэрэгтэй хүн болох вэ?” гэдэг асуултанд дор бүрнээ дотроо тунгаан хариулцгаагаарай. 2. Эдийн засаг, хууль зэрэг түгээмэл бөгөөд зах зээлд илүүдэлтэй нийгмийн салбарын мэргэжил сонгохоос илүүтэйгээр нарийн мэргэжлийн техник, технологийн чиглэлийн бодит эдийн засаг, бүтээн байгуулалтын салбарын мэргэжлээр суралцах нь ирээдүйтэй байж болохыг анхаарна уу. Эрхэм дүү та нартаа ирээдүйн мэргэжлээ зөв сонгох, уралдаант шалгалтандаа амжилт гаргахад тус нэмэр болгох үүднээс энэхүү номыг нутгийн ах нь хэвлэн хүргүүлж байна. 3. Эцэст нь ямар ч мэргэжил боловсролтой энэ тэнцэхүйц эрхэм зүйл бол хүмүүжил, ёс суртахуун, хүн чанар гэдгийг анхаарч эх оронч, шударга, хүнлэг, эвсэг зан чанарыг эрхэмлэн Монгол улс, ард түмнийхээ өмнө ихийг бүтээсэн эрхэм хүмүүн болж төлөвшихийг захъя. Эрхэм дүү та нартаа ирээдүйн мэргэжлээ зөв сонгох, уралдаант шалгалтандаа амжилт гаргахад энэхүү ном тус нэмэр болбоос нутгийн ах нь баяртай байх болно. Монгол улсын Засгийн газрын Эдийн засгийн зөвлөлийн гишүүн, Төрийн банкны орлогч захирал, Ховд аймгийн нутгийн зөвлөлийн дэд дарга, “Монголын эрмэлзэл” ТББ-ын тэргүүн, Эдийн засгийн ухааны Доктор Балжиннямын ОЧБАДРАХ

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

МЭНДЧИЛГЭЭ Эрхэм нутгийн дүү нарынхаа сурлага, хөдөлмөрт өндөр амжилт хүсэн мэндчилье. Мэргэжил сонгох нь хүний амьдралын ирээдүйн хувь заяаг тодорхойлдог чухал шийдвэр билээ. Иймээс энэ асуудалд ихээхэн ул суурьтай, нухацтай хандах нь зүйтэй юм. Юуны өмнө залуучууд маань мэргэжлийн талаар тодорхой ойлголт төсөөлөлтэй болох нь чухал. Мэргэжил бүхэн сайхан ч гэлээ өөрийн хүсэл сонирхол хийгээд зах зээлийн эрэлт хэрэгцээг хамгийн түрүүнд харгалзан үзээрэй. Та бүхний сонголтонд энэхүү “Зөв сонголт-Бидний ирээдүй” ном хөтөч болж чадна гэдэгт итгэлтэй байна. Ер нь мэргэжлийн талаар мэдээлийг авах явцдаа түүний нийгэмд оруулах хувь нэмэр, ач холбогдол, давуу тал, мөн гарч болох хүндрэл бэрхшээл, эрсдэлтэй талуудын аль алийг нь судалж мэдсэн байх чухал бөгөөд аль болох сэтгэл хөөрлөөр асуудалд хандахгүй байхыг хичээгээрэй. Өөрийн хүсэл сонирхол, авьяас чадамжид тохирсон мэргэжлээ сонгож эзэмшвэл илүү чадварлаг сайн мэргэжилтэн болохын зэрэгцээ ажил амьдралдаа урам зоригтой, сэтгэл хангалуун байж, нутаг орон, улс орондоо ч өөрийн хувь нэмрийг оруулж, сайн сайхан амьдрах бололцоо хүн бүрт бий. Ямар ч ажил мэргэжил хүнийг алдар нэр, чинээлэг сайхан амьдралд хүргэдэг ч гэлээ өөрийн уйгагүй хичээл зүтгэл, зөв бодол санаа, хувийн хариуцлага, хүсэл тэмүүлэл юу юунаас чухал юм. Холын цэнхэр Ховд нутгаас минь үе үеийн баатарлаг тэмцэгчид салбар салбарын манлайлагчид төрөн гардаг нь зүгээр тохиолдлын хэрэг биш гэж боддог. Баруун Монгол түмний хөдөлмөрч, дайчин, өндөр хүсэл тэмүүлэлтэй зан чанарын нөлөө их бий болов уу. Нутгий дүү нар, бүгд маань ч гэсэн Ховд нутгийнхаа нэрийг өндөрт өргөж, өөрсдийн хүсэл мөрөөдлийг биелүүлж, эрдэм мэдлэгтэй чадварлаг мэргэжилтнүүд болоосой гэж чин сэтгэлээс хүсэн ерөөе. Элсэлтийн ерөнхий шалгалтанд нь өндөр амжилт хүсье.

Хүндэтгэсэн, КОНДИТЕР УЛААНБААТАР ХХК-ийн захирал, “ТОРГОН НУТАГ” клубын тэргүүн Отгоон БАТНАСАН

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ЗӨВ СОНГОЛТ-БИДНИЙ ИРЭЭДҮЙ. ЗӨВ СОНГОЛТ ТАНЫ ГАРТ Галын оч мэт гялалзаад өнгөрөх амьдралын эргүүлэгт хөл тавихын өмнө нэгэн сонголтыг хүн бүхэн хийдэг. Сорьж сонжсон эдгээр олон сонголтуудын нэг бол ажил мэргэжлийн сонголт. Ажил мэргэжлээ хувийн мөн чанар, онцлогтоо тохируулан сонгож, үнэн сэтгэлээр дур сонирхолтойгоор мэрийн хөдөлмөрлөх олон мянган хүний амжилт нь нийгмийн сайн сайхны баримжаа, улс орны хурдацтай хөгжлийн үндэс болдог. Иймд ажил мэргэжил бол ганцхан хувь хүний аж амьдрал, ирээдүй хойчийн баталгаа биш юм. Аливаа хүн насанд хүрч, иргэний үнэмлэх өвөртлөх цагт ямар мэргэжил эзэмшин, хүний дайтай амьдрах вэ гэсэн тэрхүү сонголттой нүүр тулдаг. Ховорхон заяат хүмүүний орчлонд хэн байх, хэн болж амьдрахаа шийдэх тэр үед бидний ихэнхи нь дутуу бодож, дулимаг тунгаасан сонголтыг хийх нь бий. Өөрөөр хэлбэл их дээд сургууль төгсөх нь амьдралын цорын ганц баталгаа мэт санах, товлож хүссэн сургуулийн элсэлтийн шалгалтандаа тэнцэхгүй бол таарсан нэг сургуульд оюутан болж “зэрэглээтэх” гэх мэт яарч тэвдсэн сонголтуудыг хийдэг.

Эсвэл аав ээжийн “шахаасаар” мэргэжлээ сонгоод амьдралынхаа турш дургуй сонголтынхоо боол нь болж үлгэн салган амьдрагсад ч болдог тал бий. Гэхдээ хүн бүрийн сонголт зөв байх албагүй ч амьдралын үүрдийн хань болох ажил мэргэжлийн сонголтыг хийхдээ хүн яалт ч үгүй цаг зав гаргаж, хариуцлагатай хандах хэрэгтэй. Аливаад хариуцлагатай, нухацтай хандах нь хойшид гарах эрсдэлийг багасгах нь дамжиггүй. Насан туршийн амьжиргааны эх үүсвэр, баталгаа болох мэргэжлээ “Долоо хэмжиж нэг огтол ” гэдэг алтан сургаалаар сонгон гэдэгт итгэлтэй байна. Ер нь бол өөрийгөө сайтар таньж мэдсэний дараагаар өөрийн мөн чанартаа нийцүүлэн сонгосон мэргэжилтэй чадварлаг боловсон хүчин, ажилчдын гарт л амжилтын алтан түлхүүр атгагдаж тэрхүү алтан түлхүүрээр хувийн болоод улс орны эрдэнэсийн яндашгүй өгөөмөр сан бий болж байдаг билээ. Зохиогчдын зөвлөлөөс

1-р бүлэг

МЭРГЭЖИЛ

бүхэн сайхан МЭРГЭЖЛИЙН АНГИЛАЛ Судлаачид дэлхий дээр 9000 гаруй мэргэжил байгааг тогтоосон ба тэдгээрийг агуулгаар нь 5 ангилдаг байна. Эдгээр ажил мэргэжлийн ангиллыг уншаад чиний сонирхож буй эсвэл сонгосон мэргэжилд шаардагдах шинж чанарууд чиний зан чанар, сонирхол, авьяас, ур чадвартай тохирч байгаа эсэхийг шалгаж үзээд аав, ээж, ах дүү, найз нөхөд багш нартайгаа зөвлөөрэй.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

үл н э ис н хүү у й у гал үни . х н рнэ рий азраас э и э Х х г өрлөж рж э о р д в ү г ө х ца а м э Н д Д. эр

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

ГАЛЬТАЙ Й А Б Н Ү НЭГ. Х ЭЖИЛ Г Р Э М Г А ХАРЬЦД Энэ чиглэлийн мэргэжлийн хүмүүс бүтээн босгох, хүний хөгжих, оршин байх нөхцлийг бүрдүүлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Энд ургамал, амьтан, бичил биетний тухай яригдаж байгаа юм. Амьд байгальтай холбоотой мэргэжлийн хүмүүс амьд организмын хөгжил, үржих нөхцөлийг бий болгож түүнийгээ хянаж байдаг, ургамал ертөнцийг судлан организм болон микро организмын оршин амьдрах нөхцөл бий болгодог. Тухайлбал: агрономич, малын эмч, зоотехникч, биологич, амьтан, ургамал судлаач зэрэг мэргэжил энэ ангилалд орно. Хөдөлмөрийн нөхцөл янз бүр байдаг. Иймээс энэ чиглэлийн мэргэжил эзэмших хүмүүс аль эсвэл энэ чиглэл мэргэжилтэн сонгон шалгаруулж авахад дараах шаардлагыг хангасан байх ба харгалзан үзэх шаардлагатай. Үүнд: -Онолын мэдлэг: ургамал,

амьтан, микробиологи талаархи мэдлэгтэй байх -Практик мэдлэг: мал, амьтан ургамалыг сонирхдог байх -Хөдөлгөөний үйл ажиллагаанд тавигдах шаардлага: зурах, жолоодох, тарьдаг, хураадаг байх -Танин мэдэхүйн үйл ажилгааны онцлог: ажигч шинж чанар, харааны ой, хурц хараа, зохион бодохуй, уран сэтгэмж, бүтээлч сэтгэлгээтэй байх -Бие хүний хувьд: байгаль, амьтныг хайрлах, амьд организмын нууцад нэвтрэн судлах шинжлэх дур сонирхолтой, шинэ бүтээлч сэтгэлгээ, амьд организмтай ажиллах тэвчээр хатуужилтай, уйгагүй нягт нямбай чанаруудыг хөгжүүлсэн байх шаардлагатай. Энэ салбарт эрүүл мэндийн хувьд сул чадвартай, бие эрхтний согогтой, хараа муу, амьд организмыг сонирхож хайрладаггүй хүмүүс төдийлөн тохиромжтой биш байдаг.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ХНИКТЭЙ Е Т Н Ү Х . ХОЁР МЭРГЭЖИЛ ХАРЬЦДАГ Энэ чиглэлд машин техник, багаж төхөөрөмж төрөл бүрийн энергитэй холбоотой мэргэжлүүд орно. Ийм мэргэжлийн олонхи нь машин механизм, багаж зэвсэг хэрэглэгдэхүүнийг бүтээх, янз бүрийн материалыг боловсруулах, бүтээн байгуулалтын ажил хийх онцлогтой. Тухайлбал: слесарь, токарьчин, техникч, механик инженер зэрэг нь энэ мэргэжлийн ангилалд багтана. Энэ ангилалын мэргэжил эзэмших болон энэ чиглэлийн мэргэжилтэн сонгон авахад дараахь суурь сэтгэл-зүйн шаардлагууд тавигдана. Үүнд: 1) Материалын шинж чанарыг харж, ялгах харааны хурц мэдрэмж шаардлагатай.( нэхмэлчин, гагнуурчин) 2) Багаж хэрэглэгдэхүүний ажиллагаа, өөрчлөлтийг чагнаад мэддэг байх 3) Үнэр амтыг мэдрэх ойн чадвар (хүнсний технологич) 4) Гарын эв дүйтэй, оновчтой

уран хөдөлгөөний тэнцвэртэй, зураг төсөл схемийн учрыг олдог ажигч гярхай байх 5) Машин, механизмын угсралтыг төсөөлөн хийсвэрлэх чадвартай байх, орон зайн баримжаа анхаарал төвлөрөлт нь оновчтой байх 6) Физик , хими, математикийн шинжлэх ухааны хүрээнд сайн мэдлэг, техник сэтгэлгээтэй байж түүнийгээ энэ салбарт хэрэглэж чаддаг байх. Бие хүний хувьд: Хариуцлагатай, өндөр мэдрэмж, тэвчээр хатуужилтай, ажил хэрэгч, нягт нямбай, бие даасан зэрэг чанартай байх нь чухал. Техник бол хүний гараар бүтдэг. Иймээс идэвх санаачилга, шинэлэг санаа, зохион бүтээх авъяас шаардагддаг. Зарим нэг хөдөлгөөний эвсэл султай, тэвчээргүй, хэт яриасаг хүмүүс, тулгуур хөдөлгөөний эрхтний, хөл нуруу булчин гэмтэлтэй хүмүүс энэ мэргэжилд тохиромж муутай байдаг.

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

ХҮНТЭЙ Н Ү Х . В ГУРА ГЭЖИЛ Р Э М Г А Д ХАРЬЦ Энэ чиглэлийн мэргэжлийн хүмүүс нь удирдах, сургах, хүмүүжүүлэх, эмчлэх, халамжлах зэрэг төрөл бүрийн үйлчилгээ үзүүлнэ. Энэ бүлэг мэргэжлийн обьект нь иргэд, хүүхэд багачууд юм. Тухайлбал: багш, эмч, нийгмийн ажилтан, үсчин, худалдагч, менежер, зөөгч, хуульч, сэтгүүлч зэрэг нь энэ ангилалд хамрагдана. Энэ чиглэлийн мэргэжлийн хүмүүс нь бусдыг: - Сонсож, ойлгож сурах - Дотоод ертөнцөд нэвтрэх нууц авьяас чадвартай - Эелдэг уриалгахан Нийгмийн ухааны чиглэлийн гүн гүнзгий мэдлэг боловсрол, туршлагатай байх зэрэг чанаруудтай байх ёстой. Хүн хүнтэйгээ харьцдаг мэргэжлийг эзэмших гэж буй хүмүүс дараах чиглэлийн авъяас нөөцтөй байж хөгжүүлэх шаардлагатай.

Үүнд: - Ярианы чадвар - Өөрийгөө ойлгуулах, бусдыг ойлгох чадвар - Ажигч гярхай чанар - Ой сайтай байх - Бүтээлч сэтгэлгээтэй байх Бие хүний хувьд хүний дотоод ертөнцийг мэдэрч ойлгодог, хүнд сэтгэл санааны дэмжлэг өгч, сэтгэлийг нь хуваалцдаг, өөдрөг, нигүүлсэнгүй сэтгэлтэй байх, мөн өөрийгөө хянах чадвартай байх зэрэг нь гол юм. Энэ ангилалын мэргэжилд хэл ярианы гэмтэл согогтой, нийтэч биш, дуугүй хэт ноомой, хөдөлгөөний илрэл султай, өөрийгөө эзэмдэн жолоодох хяналт султай, бие бялдарын хөгжил, саатал эмгэгтэй хүн тохиромж муутай байдаг.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

- УРЛАГ Н Ү Х . В Ө Р ДӨ ДҮРТЭЙ Ы Н Х Й А С УРАН ГЭЖИЛ Р Э М Г А Д ХАРЬЦ Энэ мэргэжлийн төлөөлөгчид өөрийн үзэл санаа тухайн сэтгэл санааны байдлаа тодорхой нэг дүрээр дамжуулдаг илэрхийлж байдгаараа онцлог юм. Энэ хэв шинжийн мэргэжил нь урлаг уран сайхантай холбоотой. Тухайлбал: зохиолч, хөгжмийн зохиолч, сэтгүүлч, хөтлөгч, дуучин гэх мэт мэргэжил энэ ангилалд багтана. Энэ мэргэжилд тавигдах шаардлага: - Амьдрал, юмсын дотоод мөн чанарт нэвтрэх ажигч гярхай чанар - Өнгө хэлбэр дүрсийг зохицуулах гоо сайхны торгон мэдрэмжтэй байх - Уян хатан нүүр, гар, биеийн хөдөлгөөнтэй, нүүрний хувирал, сэтгэлийн хөдөлгөөний илрэл сайтай байх - Ард түмний ёс заншил, соёлын өв уламжлалын талаархи өргөн хүрээтэй

мэдлэг боловсролтой байх - Уран сэтгэмж, зохион бодох, бүтээлч оюун ухаантай, өвөрмөц содон уян хатан, задгай сэтгэлгээтэй байх - Хараа, сонсгол, ойн хөгжилтэй, дуу чимээг ялгах чадвартай байх Урлагийн бүтээлд хүндэтгэлтэй ханддаг, хайрлан хамгаалдаг байх - Биеэ дайчилж хөгжүүлдэг, бэрхшээлийг даван туулах хатуужилтай байх - Өөрийгөө илэрхийлэх хэл ярианы хөгжил сайтай байх Мэдрэхүйн болон тулгуур хөдөлгөөний эрхтэн систем сайн хөгжсөн, урлагын тусгай авъяастай, өвөрмөц содон сэтгэлгээтэй, хүний дотоод ертөнцийг сонирхдог хүмүүс энэ мэргэжилд илүү тохирно.

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

ДЭГ, М Э Т Н Ү Х ТАВ. ЕМТЭЙ Т С И С Н Й И ТЭМДЭГТ ЭРГЭЖИЛ М Г А Д Ц Ь ХАР Энэ хэв шинжийн мэргэжлийн обьект нь дохио, тэмдэгтийн системийн хэл, томъёо, цифр, код, яриа, тоо юм. Тухайлбал: эдийн засагч, программ зохиогч, нягтлан бодох зэрэг мэргэжил энэ ангилалд хамаарагдана. Жишээ нь: нягтлан бодох мэргэжлийн хүн олон тооны бичиг баримтыг цэгцэлж хадгалдаг, зохих ёстой газар руу шилжүүлэх үүргийг гүйцэтгэнэ. Техник мэдээллийн албаны инженер тодорхой сэдвийн дагуу мэдээлэл олж, агуулгыг загварчилан тэмдэгт систем болгон хувирган түүнийг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх буюу зар сурталчилгаанд ашигладаг. Энэ чиглэлийн мэргэжлийг эзэмших гэж буй хүмүүс дараахь чиглэлийн авъяасын нөөцтэй байж хөгжүүлэх шаардлагатай. Үүнд: - Бичгийн боловсрол сайн эзэмшсэн байх - Хэвлэх, бичих, боловсруулалт хийж чаддаг байх

- Горим, дүрмийг ойлгож ашиглаж чаддаг байх - Бичиг баримт, хөтлөх хадгалах, тооцоолох чадвартай байх - Гар хурууны хөдөлгөөн эв дүй сайтай байх - Анхаарлын төвлөрөл болон дүрсийн ой сайн хөгжсөн байх Бүтээлч сэтгэлгээтэй, зохион бүтээх чадвартай байх Идэвх санаачилгатай, логик болон харагдах дүрсийн сэтгэх хөгжил сайтай байх - Тэвчээртэй, хичээнгүй, өөрийгөө хянаж жолоодох чадвартай байх. Зохион бүтээх, загварчлах, уран сэтгэмж сул хөгжсөн, тогтвортой сууж ажиллах дадал эзэмшээгүй, тэвчээр муу, орон зайн баримжаалал сул, хараа ой тогтоолт сул хөгжсөн, гар хурууны хөдөлгөөний эвсэл хангалтгүй хөгжсөн хүмүүст энэ мэргэжил тохиромжгүй.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ЯМАР ХИЧЭЭЛ СОНГОВО Л ЯМАР МЭРГЭЖИЛТЭЙ БОЛОХ ВЭ? Төгсөгчид та бүхэн монгол хэлний хичээлээр нэгдсэн шалгалт, математик, физик, хими, биологи, монгол хэл, орос хэл, англи хэл,нийгмийн тухай мэдлэг, монголын түүх, газарзүй гэсэн 10 хичээлээс сонголт хийж элсэлтийн ерөнхий шалгалт удахгүй өгөх болно. Бид та бүхэнд ямар хичээл сонгон их дээд сургуульд элсэх босго хангасан тохиолдолд ямар мэргэжил, ямар сургуульд элсэн суралцаж болох чиглэлээр энэхүү буланг нийтэллээ. Хичээлийн нэр хослол

Мэргэжил, сургууль

Монгол хэл 100%

Сургуулийн өмнөх боловсролын багш, сэтгэл судлаач, бага ангийн багш/ ХоИС/, насан туршийн боловсролын багш /МУБИС/, Монгол хэл уран зохиолын багш/МУБИС,ХоИС/, урлаг судлаач, олон улсын харилцаа, утга зохиол судлал, хэл шинжлэл, сэтгүүл зүй /МУБИС, МУИС/, нийгмийн ажил /МУБИС, ХоИС/

Монгол хэл 50%, урчадвар 50%

Дүрслэх урлаг, зурагзүй дизайны багш, биеийн тамирын багш /ХоИС/, /Үндэсний БТС/

Монгол хэл 50%, математик 50%

Бага ангийн багш /МУБИС,ХоИС/

Монгол хэл 30%, урчадвар 70%

Дүрслэх урлагийн багш, дуу хөгжмийн багш, зурагзүй дизайны багш, биеийн тамирын багш, хувцасны дизайн, график дизайн, спортын дасгалжуулагч /МУБИС/

Математик 100%

Математикийн багш, математикч

Математик 70%, физик 30%

№

Авто инженер, цэргийн инженер, артиллери, цэргийн зэвсэглэл, үлээвэр хөгжимчин, ахлагчийн сургууль

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

Математик 70%, англи хэл 30%

Эдийн засаг,нягтлан бодох бүртгэл, санхүү банк, аялал жуулчлалын менежмент, маркетинг, бизнесийн удирдлага, мэдээллийн систем, програм хангамж, ой үйлдвэрлэлийн техник технологи

Математик 70%, НТМ 30%

Эдийн засаг, нягтлан бодох бүртгэл, санхүү, ерөнхий цэрэг, хуягт танкийн команд

Математик 70%, газарзүй 30%

Аялал жуулчлалын жуулчлал, геологи

менежмент,

аялал

Математик 50%, гадаад хэл 50%

Нягтлан бодох бүртгэл /банк, аудит, татвар/, бизнесийн удирдлага, менежмент/ харилцаа холбоо, тээвэр, хөнгөн үйлдвэр, хүнс, уул уурхай, эрчим хүч, жижиг дунд үйлдвэр/, аялал жуулчлал, жимс, ногоо газар тариалангийн аж ахуй, логистик менежмент, нийтийн удирдлага

Математик 50%, физик 50%

График дизайн, цаг уур, усны нөөц экологи, геодези, гидрогелоги, геофизик, эрүүл мэндийн мэдээлэл зүй, компьютерийн сүлжээ, мэдээллийн систем, мэдээллийн технологи, програм хангамж, үйлдвэрийн экологи, усны нөөц, системийн аюулгүй байдал,хаягдал боловсруулах, дулааны инженер, сэргээгдэх эрчим хүч, хөргөлтийн технологи, цахилгаан инженер, цахилгаан систем, уул уурхайн цахилгаан тоног төхөөрөмж ашиглалт, цахилгаан хангамж, электрон системийн автоматжуулалт, механик инженер/ үйлдвэрлийн, эмнэлэгийн, барилгын материалын үйлдвэрлэлийн, машин тоног төхөөрөмж, хөнгөн, хүнсний үйлдвэрийн тоног төхөөрөмж ашиглалт/, металл боловсруулах технологи, авто инженер, металл судлал, нисэх техникийн инженер, хүнсний инженерчлэл, хэвлэл, мод боловсруулах, оёдол, арьс шир, текстилийн үйлдвэрлийн технологиуд, уул уурхай, ашигт малтмалын ашиглалт, баяжуулалтын технологи, өрөмдлөг, газрын тосны инженер, хүрээлэн байгаа орчны инженер, барилгын инженер, биотехнологи, ойн үйлдвэр, архитектур

Математик 50%, ур чадвар 50%

Үйлдвэрлэлийн диайн, хувцасны дизайн, график дизайн /ШУТИС/, архитектур / ШУТИС, ХААИС/

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

16 13

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Матетамик 30%, ур чадвар 70%

Дизайн технологийн багш /МУБИС/

Физик 100%

Физикийн багш, физикч/МУИС, МУБИС, ХОИС/, мэдээллийн систем, програм хангамж, цахилгаан хангамж, метал судлал, гидро механик, цаг уур, хүнсний инженер, усны нөөц, механик инженер /ХААИС/

Физик 70%, математик 30%

Зенитийн пуужин-автоматжуулалт, зенитийн артиллери-электроник, радио техникийн команд, цэргийн холбооны инженер / БХИС/

Хими 100%

Химийн багш, химич / МУБИС, МУИС/, агнуурын биологи, экологи, байгаль орчны хяналт үнэлгээ, химийн технологи, байгаль орчныг хамгаалах технологи, бараа түүхий эд судлал,биотехнологи, агрономи, хөрс судлал, газар тариалангийн аж ахуй, зоо инженер, технологи, мал аж ахуй, загас үржүүлэг, мал эмнэл зүй /ХААИС/

Хими 50%, биологи 50%

Анагаах ухаан / хүний их эмч/, нүүр ам судлал, био-анагаах ухаан, хөдөлгөөн мэс засал, ахуй засал,эм зүй, уламжлалт анагаах ухаан, зүү төөнө засал, нийгмийн эрүүл мэнд, сувилахуй, сувилагч, лабораторийн техникч, дүрс оншилгооны техникч /АШУҮИС, салбар сургуулиуд, хувийн сургуулиуд/

Хими 50%, математик 50%

Хүрээлэн буй орчны хими, шим тэжээл судлал, газар тариалангийн аж ахуй, ойн үйлдвэрлэлийн технологи /ХААИС/, химийн инженерчлэл,хими технологи /ШУТИС/

Биологи 100%

Биологи, байгалийн ухааны боловсролын багш /МУБИС, МУИС/, агнуурын биологи, экологи, химийн технологи, байгаль орчныг хамгаалах технологи, биотехнологи, хөрс судлал агрохими, газар тариалангийн аж ахуй, зоо инженер, мал аж ахуй, ойн үйлдвэрлэлийн техник технологи, загас үржүүлэг, мал эмнэл зүй /ХААИС/

Экологи, байгаль орчныг хамгаалах технологи, Биологи 70%, математик жимс ногооны аж ахуй, газар тариалангийн 30% аж ахуй, ойн үйлдвэрлэлийн техник технологи /ХААИС, ХоИС/

Биологи 50%, НТМ 50% Нийгмийн ажил /АШУҮИС/

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

Газарзүй 100%

Газарзүй 70%, гадаад хэл 30%

ВЭ?

Багш, газарзүй /МУИС, МУБИС, ХоИС/, аялал жуулчлалын менежмент, газар зохион байгуулалт /ХоИС/ Аялал жуулчлалын менежмент, экологи Нийгмийн ухааны боловсролын багш, олон улс судлал, гэр бүлийн социологи, нийтийн удирдлага, эрх зүй, нийгмийн ажил аюулгүй байдал /МУБИС, МУИС, ХоИС/, Антропологи, Архив судлал Нийгмийн ажил, Социологи, Сэтгүүл зүй, Сэтгэл судлал, Улс төр судлал, Эдийн засаг/МУИС/

НТМ 100%

Нийгмийн тухай мэдлэг 70%, гадаад хэл 30%

НТМ 70%, математик 30%

Олон улсын харилцаа, нягтлан бодох бүртгэл, банк санхүү, худалдаа, нийгмийн ажил, хөдөлмөрийн эрүүл мэнд

Гадаад хэл 100%

Гадаад хэлний багш, орчуулагч, аялал жуулчлал / МУИС, МУБИС, ХоИС/ Археологи, Багш-гадаад хэлний боловсрол, Гадаад хэлний орчуулга, Олон улс-орон судлал/Араб, Герман, Испани, Итали, Их Британи, Америк, Орос, Польш, Солонгос, Турк, Франц, Хятад, Чех, Япон/ Түүх, Урлаг судлал, Утга зохиол судлал, Философи /МУИС/

Гадаад хэл 70%, НТМ 30%

Олон улсын харилцаа, гадаад хэлний багш

Монголын түүх 100%

Түүхийн багш /МУБИС/ , түүхч

Монголын түүх 50%, НТМ 50%

Нийгмийн ухааны багш, шашин судлал, улс төр судлаач, олон улс судлал

Нийтийн удирдлага

Дээрхи мэдээлэлд хамгийн гол нь ямар ямар хичээл сонгон шалгалт өгвөл ямар хослолоор ямар мэргэжил сонгож болохыг харуулсан бөгөөд магадлан итгэмжлэгдсэн зарим их, дээд сургуулийг бичээгүй нь мэдээлийн өндөр хурдтай зуунд амьдарч байгаа та бүхэн интернетээс аль мэргэжлээр аль сургуульд элсэн суралцаж болохыг харах боломжийг та бүхэнд нээлттэй үлдээлээ. Мөн МУИС, СЭЗДС-ууд онлайнаар элсэлт авдаг болсныг анхаарч үзэх шаардлагатай ба их, дээд сургууль бүрээс жил бүр тухайн мэргэжлээр элсэлт авах босго оноог тогтоодогт анхаарлаа хандуулан эртнээс хичээлээ

сайн хийх хэрэгтэй. Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

18 Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛИЙН ТАЛААРХ МЭДЭЭЛЭЛ

Энэхүү буланд магадлан итгэмжлэгдсэн их, дээд сургууль байгууллагуудын жагсаалт, веб сайтуудыг орууллаа. Төгсөгчид та бүхэн интернетээс өөрийн сонирхож буй их, дээд сургуулийн сургалтын хөтөлбөр, хүний нөөц, сургалтын төлбөр, материаллаг бааз, сургалтын орчин, байршил гэх зэрэг мэргэжил сонгоход шаардлагатай мэдээллүүдийг авч болно. МАГАДЛАН ИТГЭМЖЛЭГДСЭН БАЙГУУЛЛАГУУД 2014 оны 12 дугаар сарын 31-ний байдлаар

№ 1 2 3 4 5 6 7 8

Сургуулийн нэр Хяналт Веб сайт Магадлан итгэмжлэгдсэн их сургууль Монгол улсын Төрийн www.msue.edu.mn боловсролын их сургууль Анагаахын шинжлэх ухааны үндэсний их Төрийн www.mnums.edu.mn сургууль Монгол улсын их сургууль Төрийн www.num.edu.mn Шинжлэх ухаан Төрийн www.must.edu.mn технологийн их сургууль Хөдөө аж ахуйн их Төрийн www.msua.edu.mn сургууль Соёл урлагийн их Төрийн www.msua.edu.mn сургууль www.otgontenger. Отгонтэнгэр их сургууль Хувийн edu.mn Хүмүүнлэгийн ухааны их Төрийн www.humanities.mn сургууль

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

20 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Ховд их сургууль Их засаг их сургууль Орхон их сургууль Батлан хамгаалах их сургууль Хууль сахиулах их сургууль Удирдлагын академи Монголын үндэсний их сургууль

Төрийн Хувийн Хувийн

www.khu.edu.mn www.ikzasag.edu.mn www.orkhon.edu.mn

Төрийн

www.dum.gov.mn

Төрийн

www.leu.gov.mn

Төрийн

www.naog.gov.m

Хувийн

www.mnu.edu.mn

Улаанбаатар их сургууль

Хувийн

Улаанбаатар-Эрдэм их сургууль Мандах бүртгэл дээд сургууль Санхүү, эдийн засгийн дээд сургууль Оточ манрамба дээд сургууль Үндэсний биеийн тамирын дээд сургууль Тээврийн дээд сургууль Олон улсын эдийн засаг, бизнесийн дээд сургууль Шихихутуг хууль зүйн дээд сургууль

Хувийн Хувийн

www.ulaanbaatar. edu.mn www.uberdemoyu. edu.mn www.mandakhburtgel.edu.mn

Хувийн

www.ife.edu.mn

Хувийн

www.otoch.edu.mn

Хувийн

www.ubtds.mn

Төрийн

www.insttrans.mn

Хувийн

www.iieb.mn

Сэрүүлэг дээд сургууль

Хувийн

Тэнгэр дээд сургууль Технологийн дээд сургууль

Хувийн

www.shihihutug. edu.mn www.seruuleg.edu. mn www.tenger.edu.mn

Хувийн

www.itech.edu.mn

Хувийн

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

29 30

СОНГОХ

Дархан-уул аймаг дахь Ургамал, газар тариалангийн сургалт, эрдэм шинжилгээний хүрээлэн Идэр дээд сургууль Нийгмийн ухааны дээд сургууль

ВЭ?

Төрийн

www.aud.edu.mn

Хувийн

www.ider.edu.mn

Хувийн

www.nuds.edu.mn

Газарчин дээд сургууль

Хувийн

Дархан дээд сургууль

Хувийн

Дорнод дээд сургууль

Төрийн

Их Монгол дээд сургууль

Хувийн

Гурван-эрдэнэ багшийн дээд сургууль

Хувийн

Чингис хаан дээд сургууль Хувийн

Засагт хан дээд сургууль

Хувийн

38 39 40

Сутай дээд сургууль Сан дээд сургууль Монгол дээд сургууль Шинэ иргэншил дээд сургууль Эдийн засгийн үндэсний дээд сургууль

Хувийн Хувийн Хувийн

www.gazarchin.edu. mn www.darkhandeed. mn www.dornod.edu.mn www.greatmongol. edu.mn www.3erdene.edu. mn www.chinggiscomplex.mn www.zasagtkhan. edu.mn www.sutai.edu.mn www.san.edu.mn www.mdc.mn

Хувийн

www.nci.edu.mn

Хувийн

www.mube.edu.mn

Аварга дээд сургууль

Хувийн

www.avarga-btds. mn

Ач анагаах ухааны дээд сургууль

Хувийн

www.ach.edu.mn

41 42

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

22 45

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Сити дээд сургууль Хөдөлмөрийн дээд сургууль Түшээ дээд сургууль Олон улс судлалын дээд сургууль

Хувийн

www.citi.edu.mn

Хувийн

www.mli.edu.mn

Хувийн

www.tushee.mn

Хувийн

www.ousds.mn

Хангай дээд сургууль

Хувийн

“Зохиомж” дээд сургууль Хэл иргэншлийн дээд сургууль Мон-Алтиус дээд сургууль Этүгэн дээд сургууль “Эм Ай Ю” дээд сургууль “Энэрэл” дээд сургууль “Глобал удирдагч” дээд сургууль “Хүрээ” мэдээлэл холбооны технологийн дээд сургууль Техник технологийн дээд сургууль Монос дээд сургууль Шинэ анагаах ухаан дээд сургууль

Хувийн

61 62

46 47 48

51 52 53 54 55 56 57 58 59 60

Хувийн Хувийн Хувийн Хувийн

www.hangaiinstitute.edu.mn www.zokhiomj.mn www.khelirgenshil. edu.mn www.altius.mn www.etugen.mn www.miu.edu.mn www.enerel.edu.mn

Хувийн

www.glu.edu.mn

Хувийн

www.hureeict.edu. mn

Хувийн

www.iet.mn

Хувийн

www.monos.edu.mn

Хувийн

www.ncm.edu.mn

Цэцээ гүн дээд сургууль

Хувийн

www.management. edu.mn

Үндэсний техникийн дээд сургууль

Хувийн

www.utis.edu.mn

Хувийн

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

МЭргэжлЭЭ

Сонгоход Өгөх Зөвлөмж Өндөр цалин, тохилог албан тасалгаа, хангамж сайтай ажлыг хүн бүр л мөрөөддөг. Ийм байхын тулд мэргэжлээ зөв сонгох хэрэгтэй. Монголд эрэлттэй мэргэжлүүдийн талаар мэдээлэл бэлтгэлээ. Одоо ч, ирээдүйд ч энэхүү мэргэжлийн нийлүүлэлт нь эрэлтээ гүйцэхгүй байна. Гүйцэхгүй байгаа учир доорх 13 мэргэжлийн боловсон хүчнүүд Монголд өндөр цалин хангамжтай ажиллаж, амьдарч байна. 1. ХИМИЙН ИНЖЕНЕР

Хүнс, эм, барилгын материал, хуванцар, түлш зэрэг хүний хэрэгцээт бүхий л зүйлийг шинээр зохион бүтээх, үйлдвэрлэн бий болгогч, хөгжүүлэгч нь химийн инженерүүд байдаг тул тэд маш өргөн цар хүрээнд, олон төрлийн салбарт ажиллаж чаддаг байна. 2. НАНО, ИНЖЕНЕР

БИОТЕХНОЛОГИЙН

Өчүүхэн жижиг хэмжээнд явагдаж байгаа процессуудыг ашиглаж дэвшилтэт технологийг бүтээдгээрээ нанотехнологич маш эрэлттэй, маш гайхалтай мэргэжлийн нэг болоод байна. Монголд энэ чиглэлийн бэлтгэгдсэн боловсон хүчин гарын таван хуруунд багтана. 3. ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧНЫ МЭРГЭЖИЛТЭН

Хотжиж, нийгэмших тусам экологийн асуудал, хүний хүрээлэн буй орчны асуудал хурцаар тавигдсаар байна. Эрүүл цэвэр ус, агаар, газраар хангах, бохирдсон газар нутгийг судлах, нөхөн сэргээх мэргэжилтэн одоо ч, ирээдүйд ч Монголд нэн хэрэгцээтэй. Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

4. ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН АВТОМАТЖУУЛАЛТ

Компаниуд 1000 ажилтан авч ажиллуулахын оронд сүүлийн үеийн автомат машин нэгийг авахыг эрмэлздэг болжээ. Шинэ технологи Монголд нэвтрэхийн хэрээр үүнийг ажиллуулдаг боловсон хүчин нэн шаардлагатай байна. Мөн цалин, хангамж өндөр.

5. БАРИЛГЫН ИНЖЕНЕР

Монгол орны бүтээн байгуулалт ид өрнөж буй цаг үед барилгын зах зээл буурахгүй гэсэн албаны тооцоо бий.

6. ЦАХИЛГААН, ИНЖЕНЕР

САНТЕХНИКИЙН

Барилга, орон сууц нэмэгдэхийн хэрээр цахилгаан, сантехникийн инженерийн эрэлт бий боллоо. 7. МЕХАНИК ИНЖЕНЕР Онгоц, усан онгоц, машин, сансрын хөлөг, мотор хөдөлгүүр хийхийг хүсч байгаагүй хүүхэд гэж үгүй. Бодит нүдэнд харагдах зүйлсийг зохион бүтээж, үйлдвэрлэдэг механикийн инженерийн хэрэгцээ Монголд улам л нэмэгдсээр байна. 8. ПРОГРАММ ХАНГАМЖ Мэдээллийн зуунд цахим ертөнцтэй холбоотой ажил, мэргэжил нийгмийн бүх салбарт шаардагдаж байна.

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН СОНГОХ ВЭ?

9. ЭМЧ

Монгол орны хүн аман өсөн нэмэгдэх хэрээр тэдэнд үзүүлэх эрүүл мэндийн үйлчилгээний цар хүрээ өсөн нэмэгдэж байна. Шүдний, рентгений, физик эмчилгээний, чих хамар хоолой,эм зүйч, ярианы согогийн эмч нар улам эрэлттэй байна. 10. БАГШ

Улс орны хөгжил хүний хөгжлөөс хамаардаг. Хүний хөгжил боловсролын салбартай салшгүй холбоотой. Иймд чадварлаг сайн багшийн эрэлт хэрэгцээ байсаар байна. 11. МАРКЕТИНГИЙН МЕНЕЖЕР

Зах зээлийн нийгэмд компаниуд туршлагатай, бүтээмж өндөртэй энэхүү боловсон хүчнийг өндөр цалин, хангамжаар ажиллуулж байна.

12. МАЛЫН ЭМЧ Монгол орны эдийн засгийн гол бааз суурь болсон мал аж ахуйн салбарт мэрэгжилтэй боловсон хүчин дутагдаж байна.

МЭДЛЭГ БОЛ

ХҮЧ

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ХАМГИЙН ЭРЭЛТТЭЙ Монголын мянганы сорилтын сангийн Техник, мэргэжлийн боловсролын сургалтын төслөөс хөдөлмөрийн зах зээлийн эрэлтийг тодорхойлох чиглэлээр хамгийн сүүлийн үеийн төрөлжсөн судалгаа хийжээ. Хөдөлмөрийн зах зээлийн судалгаанд улсын хэмжээний нийт аж ахуйн нэгж, байгууллагын 3.6 хувьтай дүйцэх 11 салбарын 1323 байгууллагыг хамруулсан байна. Судалгааны үр дүнд хөдөлмөрийн зах зээлд хамгийн эрэлттэй байх 20 мэргэжлийн жагсаалтыг гаргажээ. Дараах жагсаалтаар Монголд хамгийн эрэлттэй 20 мэргэжлийг харууллаа.

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

20 МЭРГЭЖИЛ 1.Далд ба ил уурхайчин 2.Хүнд даацын машин, том тэрэгний жолооч 3.Тариаланч, ногоочин 4.Энэ ангилалд ороогүй үйлдвэрийн бусад ажилтан 5.Загасчин, түүгч/хураагч 6.Барилга угсралтын туслах ажилтан 7.Зочид буудал, оффис, бусад байгууллагын цэвэрлэгч, туслагч 8.Үйлдвэрлэлийн ажилтан 9.Газар шороо, зам засварын болон түүнтэй адилтгах машины операторч 10.Бараа танилцуулан худалдаалагч 11.Уул уурхай инженер, металлургич, холбогдох

бусад мэргэжилтэн 12.Иргэний барилгын туслах ажилтан 13.Шаварчин, засалчин, өрлөгчин 14.Иргэний барилга байгууламжийн инженер 15.Сургуулийн өмнөх боловсрол олгох багш, сурган хүмүүжүүлэгч 16.Нарийн мужаан, холбогдох бусад ажилтан 17.Барилгын болон бусад цахилгаанчин 18.Зөөгч 19.Ерөнхий мэргэжлийн их эмч 20.Уурхай, металлургийн техникч гэсэн ажлууд байна.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

МОНГОЛЫН ТОП 10 МЭРГЭЖИЛ НЭГ.АРХИТЕКТОР Хэрэв санхүүгийн салбар хямраагүй бол манай барилгынхан одоо байгаагаасаа ч илүү бүтээмжтэй байх байсныг өөрсдөө өгүүлдэг. Нүдний өмнө харсаар байтал сүндэрлэцгээж буй байшин барилгууд архитекторчдын уран санаанаас үүдэн цогцолдог. Мэргэжилдээ эзэн болсон архитекторчдын цалин хөлс ч чамгүй бөгөөд барилгын компанидаа удирдах түвшний статустай, мөн тодорхой төслүүдэд голлох үүрэгтэй. ХОЁР. ТӨСӨВЧИН Санхүүгийн салбарын ажил мэргэжлүүдийн дотроос “бизнес харилцаа”-нд хамгийн түрүүнд орсон нь төсөвчид.Энэ нь тэдний ажил, үйлчилгээний үнэлэмжийг багагүй өсөн нэмэгдэхийн угтал нөхцөл болсон юм. Одоо томоохон төслүүдийн төсөв зохиох ажилд хөрөнгө оруулагчид гар татахаа больжээ. ГУРАВ. ГЕОЛОГИЧ Хөдөө хөхөрч, гадаа ганддаг хүндхэн нөхцөлтэйд орох геологичид уул уурхай зонхилсон эдийн засагтай манайх шиг оронд тэртэй тэргүй “бриллиант” байх нь ойлгомжтой. Орд илэрцийг олж нээхээс гадна, олсон хүдрийн биетийнхээ агуулгыг тодорхойлох, судал сувгийг зааж зурахаас эхлээд компанидаа оруулдаг тэдний үр ашиг их.

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

ДӨРӨВ. УУЛ УУРХАЙН ИНЖЕНЕР Оюутолгой төслийнхөн ашиглалтаа эхлэх гэтэл мэргэжилтэй боловсон хүчин дутагдав гэсэн мэдээлэл сүүлийн үед улиг болж байна. Зөвхөн энэ төсөлд л гэхэд 90 хувь нь монголчууд байх ёстой. Цаана нь Тавантолгой, Хөшөөт, Цагаансуварга гээд олон том ажлууд бий. Үндсэндээ уул уурхайн ажлын “boom” болж буй ч, инженерүүд нь “сөөм” төдий байгаа. Ховрын юм үнэ цэнэтэй байдаг даа. ТАВ.ГОО САЙХНЫ МЭС ЗАСАЛЧ Сайхан байх хүслэн зөвхөн оддынх биш. Гоо сайхны мэс ажилбар харьцангуй нийтлэг хэрэглээ болсныг бүсгүйчүүдийн нүднээс харж болно. Давхраа хийх бяцхан зүсэлт дунджаар 250 000 төгрөгийн үнэтэй. Энэ бол эхлэлийн үнэ гэж ойлгож болно. Цааш цааших ажлууд улам ханшжсаар хэдэн мянган долларт хүрдэг. ЗУРГАА. БАРИЛГЫН ИНЖЕНЕР Газрын гадаргуу дээр байшин барилга хэрхэн тогтож босох хуулийг энэ хүмүүс мэддэг. Тэгш хэмийг мэдэрч чадсан барилгын инженер бол “үнэ цэнэтэй тоглогч”. “Нүхээ олсон” чадвартай инженерийн ажлын нөхцөл ч дээд зэргийн. Барилга бүрт онцлог, давуу тал шингээх болсон энэ цаг үед тэдний үнэлэмж буурахгүй бололтой. ДОЛОО. ХҮНД ДААЦЫН АВТОМАШИНЫ ЖОЛООЧ Жолооны үнэмлэх дээрээ “Е” ангилалтай, 50-аас доошгүй тонны даацтай машинтай жолоочийн ажил Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

цагт дунджаар 100 ам.долларын үнэлгээтэй. Тээврийн компаний жолооч нар орлогоо байгууллагатайгаа хуваалцаж таарна. Ерөнхийдөө ажлын үнэлгээ нь өндөр. НАЙМ.ӨНДӨР ЗЭРЭГЛЭЛИЙН РЕСТОРАНЫ ТОГООЧ Тогтмол орлоготойд тооцож болох энэ ажлын олдоц ховор, шалгуур өндөр. Ресторан хэдий чинээ өндөр зэрэглэлийнх байна, тогоочийн цалин төдий хэмжээгээр өснө. Тохижилт сайтай гал тогоог нөхцөл муутайд тооцож таарахгүй. Ариун цэврийг дээд зэргээр сахисан харин ч таатай ажлын байр гэж болно. ЕС. НОТАРИАТЧИН Нийгмийн анги бүлэг болтлоо өргөжсөн хуульчдын хувьд ажлын байр харьцангуй цөөн. Шүүх, прокурор, шийдвэр гүйцэтгэх газар, цагдаа магдаахан гээд дуусна. Ихэнх нь төрийн албан хаагчдын цалингийн сүлжээгээр цалинжина. Харин эдэн дотроосоо өмгөөлөгч, нотариатчид “эвээ олчихсон” гэхэд болно. Хэдий хэмжээний үнэ ханштай, ямар харилцааг баталгаажуулж байгаагаасаа шалтгаалаад нотариатчид ажлаа тэр үнийн тодорхой хувиар тогтоодог. Зуун саяын худалдааны гэрээнд тамгаа дараад арваас доошгүй саяыг авна гээд бод доо. АРАВ. МАРКЕТИНГИЙН МЕНЕЖЕР Хувийн хэвшлийнхний дунд сүүлийн үед “моод” болж буй үзэл санаа маркетерүүдийг хаданд гаргаад байгаа. “Хоосон цаасыг ч худалдана” гэх уриа дэвшүүлсэн овжин, сэргэлэн залуус компаниудад зонхилох байр суурьтай байна. Мэдээж, цалин хөлс нь ч энэ байр сууриа дагаад бусдаасаа арай ахиу байдаг байна.

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

МЭРГЭЖЛИЙН СУРГАЛТ Монголын хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч Мэргэжилтэй ажилчин Монголын хөгжлийн гол хөдөлгөгч хүч - Мэргэжилтэй ажилчин

Өнөөгийн нийгмийн бодит дүр зургаас харахад бидний аав, ээжүүд үр хүүхдээ хүнээс дутахгүй сайн сайхан яваасаа, сайхан амьдраасаа гэсэндээ өөрийнхөө идэж уухаас хасан байж, банкинд хэдэн мал, цалин, тэтгэврээ барьцаанд тавин зээл авах замаар үр хүүхэд биднийгээ сургадаг. Одоогийн ханшаар их дээд сургуульд 4 жил сурах сургалтын төлбөр багаар бодоход 10,0 сая төгрөг, бусад зардал нь 10.0 сая төгрөг гэж тооцвол дунджаар нийт 20.0 гаруй сая төгрөгний зардал гарч байна. Мэргэжлээ буруу сонгох, үр дүн муутай сурвал гарч ирээд ажилгүй, ахин бусдаар тэжээлгэх хэрэгцээ, шаардлага гарч ирнэ. Ингээд бидний аав, ээжийн зовж олсон хэдэн төгрөг салхинд хийс ч байгаа нь тэр. Хүн бүр дээд мэргэжил эзэмших албагүй. Төрөөс сүүлийн жилүүдэд мэргэжлийн боловсролыг хөгжүүлэхэд ихээхэн анхаарч байна. Өнөөдөр сайн өрлөгчин, сантехникч, цахилгаанчин, шаварчин нар хэдхэн хоногт хэдэн сая төгрөгний ажил хийж сайхан амьдарч байна. Харин төрийн албан хаагч нар яаж сайн ажиллаад ч сард дунджаар

700.0 мянган төгрөгний цалин авч байна. Манай орны эдийн засгийн үндсэн суурь нь мал аж ахуй, газар тариалан. Малчин бол хамгийн сайхан буянтай мэргэжил. Өнөөгийн нийгэм малчдаас илүү өндөр мэдлэг, боловсролтой байхыг шаардаж байна. Хүн бүр их дээд сургуульд суралцвал монгол орны маань бүтээн байгуулалтыг хэн гардан хийх вэ гэдэг асуулт өнөөгийн нийгэмд хурцаар тавигдаж байна. Дээр хэлсэнчлэн 20.0 сая төгрөгийг салхинд хийсгэж, 4 жилийг үр бүтээлгүй өнгөрөөж, одоогийн хэллэгээр цагаан гартны буюу ажилгүйчүүдийн эгнээг нэмэгдүүлэх үү аль эсвэл өөрийн хүсэл сонирхлоороо мэргэжилтэй ажилтан болж сайхан амьдрах уу. Энэ бол та бүхний сонголт. Энэхүү булангаараа Монгол улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа 79 мэргэжлийн боловсролын байгууллагуудаас та бүхэнд хэрэг болох мэргэжлийн сургалт үйлдвэрийн төвүүдийн нэр, веб сайт, манай аймаг дахь “Хөгжил” политехник коллежийн талаарх мэдээллийг та бүхэнд хүргэхийг зорилоо.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛЫН БАЙГУУЛЛАГУУДЫН ЖАГСААЛТ № 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Сургуулийн нэр Дархан-Уул аймаг дахь МСҮТ Дархан-Өргөө политехник коллеж Дархан ЭМШУИС Дархан аймаг дахь Уул уурхай, эрчим хүчний ПК ШУТИС-ийн Орхон аймаг дахь ТС Ховд аймаг дахь Политехник коллеж ЭМШУИС Говь-Алтай Үйлдвэрлэлурлалын политехник коллеж Барилга,технологийн коллеж Монгол-Солонгосын политехник коллеж Төмөр замын МСҮТ Барилгын ПК ШУТИС-ийн МИС International Technical School МСҮТ

Веб сайт darkhan-vetc.edu.mn www.darkhanurguu.edu.mn www.dbm.miniih.com polytechnic.edu.mn/ www.techinst.edu.mn www.khovdcollege.edu.mn gaa-hsum.blogspot.com rajivgandhicollege.mn www.ctc.edu.mn mstk.gov.mn tzmsut.edu.mn cc.edu.mn www.mes-msut.edu.mn itc.edu.mn

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

ХОВД “ХӨГЖИЛ” ПОЛИТЕХНИК КОЛЛЕЖИЙН МЭРГЭЖЛИЙН БОЛОВСРОЛЫН ЭЛСЭЛТ Салбар

Мэргэжлийн нэр 1жил

Барилга

Уул уурхай

Хөдөө аж ахуй

Аж үйлдвэр

Барилгын өрөг угсарагч Барилгын засал чимэглэгч Барилгын сантехникч Барилгын цахилгаанчин Хүнд машин механизмын оператор Фермерийн аж ахуй эрхлэгч, газар тариалан, мал аж ахуй Хүнсний ногооны фермер Эрчимжсэн мал аж ахуйн фермер Ойжуулагч Малын бага эмч Жим жимсгэнэ, хүнсний ногооны үйлдвэрлэлийн технологийн ажилтан Агротехникч Гагнуурчин

Үйлчилгээ Тогооч

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Түвшин 2,5 жил 1,5 жил

3 жил

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Барилга

Хөнгөн үйлдвэр

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Үсчин Санхүүгийн бүртгэл, тооцооны туслах ажилтан Гэр ахуйн цахилгаан тоног төхөөрөмжийн засварчин Талх, нарийн боов үйлдвэрлэлийн технологийн ажилтан Гоо засалч Худалдааны газрын үндсэн ажилтан Барилгын армоторчин Барилгын мужаан Барилгын техникч Модон эдлэлийн мужаан Оёмол бүтээгдэхүүний оёдолчин

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

ВЭ?

ЭЛСЭГЧДЭД ТАВИГДАХ ШААРДЛАГА: Ховд дахь “Хөгжил” политехник коллежид элсэгчид нь бүртгүүлэхдээ дараах баримт, бичгийг бүрдүүлнэ. Үүнд: • Суурь болон бүрэн дунд боловсролын үнэмлэх • Сурагчийн хувийн хэрэг • Сургуулийн тодорхойлолт • Иргэний үнэмлэх • 3х4 харьцаатай 4 хувь зураг • Бүртгэлийн хураамж төлсөн баримт

ТЭТГЭМЖ • Сургалтын тэтгэлэг 70000 төгрөг • Дотуур байранд суралцаж байгаа оюутанд хоолны тэтгэлэг 7000 төгрөг

ОЛГОХ БОЛОВСРОЛ • Мэргэжлийн анхан шатны боловсрол олгох ангид 9 дүгээр анги төгсөгчдөөс элсэлт авч 2,5 жил суралцуулан бүрэн дунд боловсрол олгож,мэргэжлийн зэргийн үнэмлэх олгоно. • 9, 11 дүгээр анги төгсөгчдөөс элсэлт авч 1 жил суралцуулан мэргэжлийн зэргийн үнэмлэх олгоно. • Мэргэжлийн дунд шатны боловсрол олгох ангид 3 жил суралцуулан дунд шатны техникийн диплом олгоно. Холбоо барих: 70432212,70432008

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Дэлхийн Шилдэг 10 Их Сургууль Эрхэм дүү нартаа гэхэд манай баклаврын сургалт тун дажгүй. Гадаадад суралцсан мэргэжилтнүүд Монголдоо баклаврын боловсролыг эзэмшээд гадаадад мастер хамгаалах нь дээр гэж үздэг. За ингээд та бүхэнд дэлхийн шилдэг 10 их сургуулийг танилцуулья. 1. Harward University United States АНУ-ын хамгийн эртний гэгдэх Харвардын их сургууль энэ жил

төлбөр нь 40000 ам.доллар. Энэ сургуульд суралцахыг хүсвэл юун түрүүнд SAT-ийн 2100, TOEFL-ийн

95 оноотой байх шаардлагатай. Бүртгүүлэгсдийн 10% нь тэнцдэг байна. 375 жилийнхээ ойг тэмдэглэж байна. Тус сургууль нь 21100 оюутантай, үүнээс 7000 нь бакалаврын зэргээр суралцдаг. Харвардын их сургуулийн оюутан болохыг хүсвэл SAT-ийн 2100, түүнээс дээш оноотой байх хэрэгтэй. Нийт бүргүүлэгсдийн 7% нь суралцах эрхийн эзэн болдог. Жилийн сургалтын төлбөр нь 40000 ам.доллар. 2. Massachusetts Institute of Technology United States 1891 онд байгуулагдсан Массачусетсийн технологийн институт нь бакалаврын зэргээр сурч буй 4300 оюутантай, нийт оюутны 89% гадаадын орнуудаас ирсэн байдаг. Нэг жилийн сургалтын

3. University of Cambridge United Kingdom 1209 онд анх байгуулагдсан Cambrigde ийн их сургууль нь дэлхийн хамгийн эртний 7 н сургуулийн нэг юм. 18000 гаруй оюутан сурагчтай, 5800 багш ажилчинтай.

Уг сургуулийн төгсөгчдөөс нийт 61 шагналын эзэн төрсөн нь дэлхийн хамгийн өндөр амжилт юм. Дашрамд дурдахад 1869 оныг хүртэл Cambrigde ийн их

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН сургуульд эмэгтэй хүн зөвшөөрдөггүй байж.

СОНГОХ сурахыг

4. University of California, Berkeley United States Уг сургууль нь 1868 онд байгуулагдсан бөгөөд өдгөө 35000 гаруй оюутантай.

ВЭ?

шалгалтаас 2000 ба түүнээс дээш оноо авсан байх шаардлагатай. Нийт бүртгүүлэгсдийн 7% нь босго оноог даван тэнцдэг байна. Жилийн төлбөр 40000 ам.доллар. 6. Oxford University Дэлхийн хамгийн эртний их сургууль болох Oxford-ийн их сургууль хэзээ анх байгуулагдсан нь тодорхойгүй боловч 11-р зууны түүх бичигт нэр нь бичигдсэн байдаг.

Ирээдүйн оюутнуудаасаа SAT-ийн 1840, TOEFL-ийн 90 ба түүнээс дээш оноотой байхыг шаарддаг. Жилийн сургалтын төлбөр 35000 ам.доллар. Нийт бүртгүүлэгсдийн 20% нь тэнцдэг. 5. Stanford University United States Дэлхийд алдартай Stanford ийн их сургууль байгуулагдаад 125 жилийн нүүр үзэж байна.

Салбар бүрт мэрэгжилтэн бэлгэдэг 7 факультетай бөгөөд 7000 оюутантай ажээ. Нийт оюутны 40 хувь нь АНУ-гийн иргэд байдаг. Уг сургуульд элсэхийн тулд SAT

1209 онд уг сургуулийн сурагчид болон хотын иргэдийн хооронд зөрчил үүссэний улмаас хэсэг багш нар өөр хотноо шилжин тусгаарласан нь өдгөө алдарт Cambridge ийн их сургууль болжээ. Нийт 20000 гаруй оюутантай. Салбар бүрт мэргэжилтэн бэлтгэдэг 38 college бүрдэнэ. Алтан гурвалжин гэж нэрлэгддэг Британы шилдэг 3 сургуулийн нэг юм. 7. Princeton University 1746 онд New Jersey гийн college нэртэйгээр байгуулагдаж хожим 1896 онд нэрээ Princeton ийн их сургууль болгон сольжээ. Нийт 7500 оюутан 1500 багш ажилчинтай. Элсэхийг хүссэн сурагчдаас SAT-ийн 2100 түүнээс дээш оноотой байхыг шаарддаг.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

38 Хүсэлд гаргагсдын 9% нь элсэн

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй Ирээдүйн оюутнуудаасаа SAT2120, TOEFL-100 түүнээс дээш оноотой байхыг шаарддаг. Нийт бүргүүлэгсдийн 8% нь тэнцдэг байна. Иелийн хуулийн сургууль

суралцах эрхийг олж авдаг байна. Жилийн сургалтын төлбөр нь 35000 ам.доллар. 8. University of Tokyo 1847 онд байгуулагдсан Токиогын их сургууль нь 30000 гаруй оюутан сургачтай, 5000 багш ажилчинтай.

АНУд чансаагаараа тогтмол 1-р байранд шалгардаг. Жилийн сургалтын төлбөр нь 40500 ам.доллар. 10. University of Michigan United States 1817 онд байгуулагдсан Мичиганы их сургуульд 27000 гаруй оюутан суралцаж байна.

Азийн хамгийн шилдэг их сургууль юм. Анх үүсэхдээ барууны эм зүй, анагаах ухааны мэргэжил бэлтгэх зорилготой байсан бол өдгөө 10 салбар сургуулиас бүрдэх болжээ. 9. Yale University 1701 онд байгуулагдсан Yale ийн их сургууль нь АНУ-гийн анхны 3 их сургуулийн нэг бөгөөд 18000 гаруй оюутан, 3000 гаруй багш ажилчинтай.

SAT шалгалтын 1800, TOEFL ийн 91 буюу түүнээс дээш оноотой сурагчдыг хүлээн авдаг. Жилийн сургалтын төлбөр нь 38000 ам.доллар. Хүсэлт гаргасан нийт хүүхдүүдийн 51% нь уг сургуулийн оюутан болж чаддаг байна.

МЭРГЭЖЛЭЭ ХЭРХЭН

СОНГОХ

АЛИВАА ХҮН МЭРГЭЖЛЭЭ СОНГОХДОО ИХЭВЧЛЭН ДАРААХ ДӨРВӨН ХҮЧИН ЗҮЙЛЭЭС ХАМААРЧ СОНГОДОГ. 1) ХУВИЙН СЭТГЭЛ ЗҮЙН ХҮЧИН ЗҮЙЛ /ӨӨРИЙН СОНИРХОЛ ХҮСЭЛ, ЭРМЭЛЗЛЭЛ/ 2) НАЙЗ НӨХӨД, ХАМТ ОЛНЫ НӨЛӨӨЛӨЛ, ДАГАН ДУУРИАЛТ 3) ГЭР БҮЛ, ЭЭЖ ААВЫН ХҮСЭЛТ, ШААРДЛАГА 4) НИЙГМИЙН ХЭРЭГЦЭЭ ТИЙМЭЭС ОЛОН МЭРГЭЖИЛ ОЛОН СОНГОЛТУУД ДУНДААС ӨӨРТӨӨ ХЭРЭГТЭЙ ӨӨРИЙНХӨӨ ЧАДНА ГЭЖ БОДСОН ЗҮЙЛД ХҮЧЭЭ СОРЬСОН НЬ ДЭЭР. ЭНЭ НЬ ИРЭЭДҮЙН АМЬДРАЛЫН БАТАЛГАА БОЛЖ ӨГДӨГ. МЭРГЭЖИЛ СОНГОХДООӨӨРИЙНХӨӨ СЭТГЭЛ

ВЭ?

ЗҮЙН ДАРААХ БАЙДЛУУДЫГ АНХААРВАЛ ЗОХИНО.

•Аливаа Зүйлийг Тооцоолох Чадвар •Авьяас Чадвар •Шийдвэр Гаргалт •Сэтгэлийн Хөдөлгөөн, Мэдрэмж •Темперамент /Зан Араншин/ •Хувь Хүний Хөгжлийн Онцлог •Хэрэгцээ •Хүсэл Сонирхол, Хобби •Сэдэл •Чиг Хандлага •Зан Төлөв •Зоригийн Үйлдэл

МЭРГЭЖЛЭЭ

ХЭРХЭН СОНГОХ ВЭ?

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

МЭРГЭЖИЛ СОНГОХОД АНХААРАХ АЛХАМУУД Мэргэжил сонголтын алхамуудыг мэдэж, хэрэгжүүлсэнээр ирээдүйн амьдралыг чиг үүргээ оновчтой зөв тодорхойлох эхлэл суурь тавигдах болно.Иймд мэргэжил сонголтоо хийх гэж байгаа төгсөгч бүхэн дараах алхмуудад анхаарал хандуулаарай. 1. Мэргэжлийн талаар тодорхой ойлголт төсөөлөлтэй болох. Өөрөөр хэлбэл мэргэжлүүдийг судлах, мэргэжлийн талаар мэдээлэл авах 2. Мэргэжлийн тухай мэдээллийг авах явцдаа түүний нийгэмд оруулах хувь нэмэр, ач холбогдол, давуу тал, мөн гарч болох хүндрэл бэрхшээл, эрсдэлтэй талуудыг сайтар судалж мэдсэн байх 3. Өөрийнхөө хэтийн зорилгыг тодорхойлж, өөртөө тохирох мэргэжлийн жагсаалт гарга. 4. Мэргэжлийн хүмүүс, сэтгэл зүйч, эцэг, эх, танил, найз нөхөд, багш нартайгаа санал бодлоо солилцон, дэмжлэг туслалцаа авах 5. Өөрийнхөө сэтгэл зүйн хувьд онцлог талууд, хүсэл сонирхол, авъяас, ур чадвараа судалж мэдсэн байх 6. Сонгох гэж байгаа мэргэжил маань ямар бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг, мэргэжилтнээс ямар мэдлэг чадамж, авъяас сонирхол, хүсэл тэмүүлэл, сэтгэл зүйн хувийн онцлог чанаруудыг шаарддаг болохыг урьдчилан мэдсэн байх 7. Мэргэжилтэн бэлтгэдэг боловсон хүчний /их, дээд сургууль, коллеж, МСҮТ/ хэрэгцээ, чадамж, материаллаг бааз, сургалтын төлбөр, суралцах орчин нөхцөл, мэдээлэл технологийн хангамж зэрэг зүйлсийг харьцуулан үзсэний эцэст сонголтоо хийх. 8. Сонгох гэж буй мэргэжилд ямар хичээлээр элсэлтийн ерөнхий шалгалтыг сонгон өгөхийг урьдчилан тооцоолон хичээлийн сонголт хийх 9. Сонголт хийсний дараа элсэлтийн ерөнхий шалгалтанд амжилттай бэлтгэхэд өөрийн дотоод нөөцийг бүрэн дайчлах

ЗӨВ СОНГОЛТ ХИЙХ БОЛОМЖ ТАНЫ ГАРТ

д н а Т Л И Ж М #А хүрэх

НУУЦ ЗӨВЛӨГӨӨ ЗӨВЛӨМЖ 2-р бүлэг

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Яриа, дуу, хөгжим гурав Эгшин бүрийд цэгнүүштэй нь Бие, хэл, сэтгэл гурав Эгнэгд тордож явууштай нь Билэг, ухаан, чадал гурав Бадарч дээшлэхийн үндэс нь Сэрэх, санах, тэмүүлэх гурав Баларч дордохын тэмдэг нь Унтах, мартах, тэрслэх гурав Ажиллах цагийн хэмнэл нь Өглөө, өдөр, орой гурав Амьдрах цагийн хэмжээ нь Балчир, идэр, өтөл гурав

Д.Данзанравжаа Бие, хэл, сэтгэл гурав Өсөхийн цагт санууштай нь Бишрэл, хичээл, сэтгэл гурав Өөдлөхийн тулд нягтлууштай нь Сургааль, үнэн, үлгэр гурав Ачлахын дээдээр ачлууштай нь Ээж, аав, эх орон гурав Асрахын дээдээр асрууштай нь Өтгөс, нялхас, хань гурав Ялахын түрүүнд ялууштай нь Бие, хэл, сэтгэл гурав Яруу төгс сурууштай нь

Мөчид хоосны жишээ нь Өнгө, мөнгө зэрэглээ гурав Мөнх бусын дохио нь Өтлөх, элэх, буурах гурав Ажил бүтээхийн эрэмбэ нь Мэдлэг, чадвар, дадал гурав Аливаа шинжээс эрхэм нь Мэргэн, түргэн, даамай гурав Тэтгэх горимын эх нь Наран, саран, хайр гурав Тэжээх шимийн үндэс нь Гал, ус, газар гурав Үйл бүхнээс эрхэм нь Бодох, туурвих, дэмжих гурав Үнэн бүхний туйл нь Төрөх, орших, үхэх гурав

Зөвлөгөө, ЗӨВЛӨМЖ

АМЖИЛТАНД ХҮРЭХ НУУЦААС

Гандантэгчинлин хийдийн тэргүүн, хамбa ЧОЙЖАМЦ Лам хүний хувьд бол бурханы шашныг биширч, шүтдэг улсууддaa хандаж хэлэхэд Бурхан багш сургаальдаа “Дагимид дoгвий дан” (өөрөө өөрийгөө аварнa шүү) гэж айлдсан юм. Тэгэхлээр өөрийн жаргал, зовлонгийн үндэс ялангуяа өөрөөс хамаардаг. Өөрөө зөв сайн үйлийг бүтээж бие, хэл, сэтгэл гурваарaa зөв үйлэнд шамдах юм бол жаргалтай, сайхан амьдрал тэр хүний өөрт нь байгаа юм аа гэж хамгийн түрүүнд бодох хэрэгтэй. .

“Зөв сургаалийг мэдэлгүй зуун жил амьдарснаас мэдээд ганц хоног амьдарсан нь дээр”

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

АМЖИЛТЫН НУУЦ ӨӨРТ ЧИНЬ Хүн бол бие, хэл, сэтгэл гэсэн гурван зүйлийн нэгдэл гэж олон эрдэмтэд тодорхойлсон байдаг. БИЕ- БИЕ БЯЛДАР ХЭЛ-ОЮУН УХААН СЭТГЭЛ-ӨӨРТӨӨ ИТГЭХ ИТГЭЛ Хүний амжилтанд хүрэх нууц бол бие, хэл, сэтгэлээ сайтар бэлтгэх хэрэгтэй. Биеэ бэлтгэн гэдэг нь эрүүл мэнд, эрүүл хоололт, цагийн дэглэм, хувцаслалт зэрэг эрүүл аж төрөх дэглэмийг баримтлах хэрэгтэй гэсэн санаа. Хүн бүр өөр өөрийн онцлогоос хамаарч анхаарал төвлөрөх цаг өөр өөр байдаг энэ цагтаагаа уялдуулан ажлаа төлөвлөх, тэр цагтаа богино хугацаанд үр дүнтэй хичээллэх нь нь хамгийн чухал. Оюун ухаан бэлтгэн гэдэг нь тухайн шалгалт өгөх хичээлтэй холбоотой энгийн суурь мэдлэг, чадвар, өөрийн сэтгэхүйн хурд, ой тогтоолт, харьцуулах чадвараа хөгжүүлэх шаардлагатай. Сэтгэлээ бэлтгэн гэдэг нь өөртөө бүрэн дүүрэн итгэх, зорилгодоо хүрэх зориг тэвчээр хатуужилтай байх, анхаарлаа төвлөрүүлэх, сэтгэлийн хөдөлгөөнөө хянах, бэрхшээлийг даван туулах , бусдыг сонсох зэрэг олон чадваруудыг хөгжүүлэх юм. Хүний бие, хэл, сэтгэл гурав бол хоорондоо салшгүй холбоотой бөгөөд аль нэг нь дутуу бол хувь хүнээс амжилт гарах нь бага байдаг. Бодит амьдралаас харахад тухайн хичээлээ сайн мэддэг хэрнээ сэтгэлзүйн хувьд бэлтгэгдээгүйгээс алдаа гаргах нь олонтоо. Иймд дүү нартаа бага гэлгүй эдгээрийг тооцолон амжилтанд хүрэхийг хүсье.

Зөвлөгөө, ЗӨВЛӨМЖ

ТӨЛӨВЛӨЛТ - АМЖИЛТЫН ҮНДЭС 1. Өөрийнхөө хүчинд итгэлтэй бай. Суралцах хүсэл эрмэлзэлтэй байж, мэдлэг эзэмших сонирхлоо хөгжүүлж ажилла. Өөрийнхөө хүчинд итгэхгүй байх шиг тийм гутамшиг гэж үгүй. 2. Анхаарлаа төвлөрүүл. Анхаарлаа ганц мөч л өөр зүйлд хандуулахад цааш суралцахад онц чухал зүйлийг өнгөрөөж, суралцах чадваргүй болоход хүрч болно. Хэрэв нэг л зүйлийг анхааралгүй орхигдуулбал түүнийгээ маргааш гэлгүй тэр дор нь мэдэж авч бай. 3. Сайн хөдөлмөрлөж, хөдөлмөрийг хайрлаж сур. Зохион бүтээгч Эдисоний “Шинжлэх ухаанд бүх зүйлийн 1 %-ийг авъяасаар, 99%ийг хичээл зүтгэлээр бий болгодог” гэсэн үгийг санаж яв. 4. Суралцах тодорхой дэг журмыг баримталж, ажил амралтаа зохицуулж бай. Хүнд хөнгөн хичээлийн даалгаврыг сэлгүүлэн зохицуулсан, өдрийн цагийн хуваарийг сайн бодож боловсруулан мөрдөж ажилла. 5. Бүх зүйлийг цээжлэх гэж бүү оролд. Ой тогтоолтондоо найдахын зэрэгцээ бие дааж сэтгэж сур. Сэтгэж ойлгосноор үзэгдэл юмсын учир шалтгаан, холбоог таниж мэднэ. Аль болохоор яагаад гэсэн асуултыг өөртөө болон бусдад тавьж байх нь зүйтэй. 6. Дүрслэн мэдрэх гэсэн чухал мэдрэмжээ ашиглаж сур. Уншиж буй буюу багшийн яриаг сонсож байх үедээ судалж байгаа зүйлийг амьд, тодоор дүрслэн сэтгэхийг аль болохоор хичээж бай. “Хүний үүрэг зөвхөн мэдлэгээр дүүргэх бус харин гал ноцоох оч байх ёстой” гэсэн үгийг санагтун. 7. Бие дааж суралцах чадвартай болох хэрэгтэй. Багш л толгойд хийгээд өгчихнө гэж хүлээж болохгүй. 8. Гэрийн номын сандаа хичээлийн хуваарь, цагийн хуваарь , ажлын схем, шаардагдах ном, сурах бичиг зэрэг өөрт хэрэгтэй гэсэн зүйлүүдээ аль болох өөртөө ойр, олоход буюу авахад хялбар тависан байх хэрэгтэй. 9. Өөртөө олж авсан мэдлэгийг хаана яаж хэрэглэхийг тогтмол эрж хайж бай. Бодлого их бод. Зохиож бай. Зөвхөн толгойгоороо биш гараараа ч бас ажилла. 10. Даалгавраа аль болохоор бага цагт их хүч энерги зарцуулж хийхийг эрмэлз. Бодлого бодох бэлтгэлд бэлтгэх, зохион бичлэг хийхэд урлаг шаардагдана. Түүнийг эзэмш. Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

АМЖИЛТАНД ХҮРЭХ АЛТАН ДҮРЭМ

НЭГ.

ӨӨРИЙНХӨӨ МЭДЛЭГ, ЧАДВАРАА ТҮВШНЭЭ БОДИТООР ҮНЭЛЭХ

БУЮУ ХҮРСЭН

2. ЦААШИД ЯМАР ХИЧЭЭЛЭЭР МЭДЛЭГ, ЧАДВАРАА ХӨГЖҮҮЛЭХ АЛХАМАА ТОДОРХОЙЛЖ, ШАТАЛСАН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ГАРГАХ

ГУРАВ. БАГШ, ЭЦЭГ ЭХ, НАЙЗ НӨХӨД, БУСАД ХҮМҮҮСТЭЙ ИЛЭН ДАЛАНГҮЙ БАЙЖ, БУСДААС СУРАЛЦАХ

4. ӨӨРТӨӨ ИТГЭЛТЭЙ БАЙЖ, ЭРСДЛЭЭС АЙХГҮЙ БАЙХ

ТАВ. ӨМНӨХ МЭДЛЭГЭЭ СЭРГЭЭН САНАХ ДАСГАЛ ТОГТМОЛ ХИЙХ 6. ЦАГИЙН НАРИЙН ДЭГЛЭМ БАРИМТЛАХ

ДОЛОО.

ЭРҮҮЛ МЭНД, ЗӨВ ХООЛОЛТОНДОО АНХААРАХ, БИЕИЙН ТАМИРЫН ДАСГАЛ ХИЙХ

ӨДӨР БҮР ҮЙЛ АЖИЛЛАГААГАА ҮНЭЛЖ, ДАРААЧИЙН АЛХАМЫГ ТӨЛӨВЛӨХ

С. ӨӨРИЙНХӨӨ ҮР ДҮНТЭЙ БАЙДАГ ЦАГИЙГ ТОГТООЖ, БАГА ЦАГТ ИХИЙГ БҮТЭЭХ

10. САЙН АМРАХ

Зөвлөгөө, ЗӨВЛӨМЖ

ШАЛГАЛТЫН ӨМНӨ Нэг. Хамгийн чухал хүчин зүйл бол цаг хугацаа: тухайн элсэлтийн шалгалт өгөх хичээлүүдийн шалгалтанд бэлтгэх хугацааг оновчтой хуваарилах Хоёр. Хичээл давтах төлөвлөгөө гаргах: тухайн хичээлээр өөрийн зайлшгүй мэдэж байгаа, мэдэхгүй байгаа мэдлэг, чадварын жагсаалт гаргах Гурав. Хичээл давтах орчин бүрдүүлэх: тухайн хичээлд шаардлагатай ном, сурах бичиг, гарын авлага, хичээллэх анги, өрөө, тасалгаа, мэдээллэл авах интернет орчин бэлтгэх Дөрөв. Хамгийн энгийн мэдэхгүй байгаа зүйлээс эхлэн мэдлэг, чадвараа хөгжүүлэх Тав. Хэтэрхий удаан суух хэрэггүй: өөрийнхөө хамгийн сайн анхаарал төвлөрөх цаг хугацааг тогтоож, бага цагт их зүйлийг мэдэхийг зорих Зургаа. Бүх зүйлийг уншаад бодож цээжлэх хэрэггүй: хамгийн гол нь тухайн шинэ мэдлэгийн зүй тогтол, хэрэглээ, өмнөх болон

дараачийн мэдлэгтэй хэрхэн холбогдох хамаарал, бусад хичээлтэй холбож ойлгох нь чухал Долоо. Тухайн хичээлийн тестүүд дээр ажиллах: сонгосон хичээлийн даалгаварт сэргээн санах, ойлгох, хэрэглэх, задлан шинжлэх шатны тестүүд хэр хувийг эзэлж буйг судлах, тестүүдийг ажиллах, хялбар бодох, тооцоолох аргачлалыг ойлгох, хариунд анализ хийх Найм.Хичээлийн даалгаврын тестүүдийг гүйцэтгэж буй хугацаанд хяналт тавих Ес. Өөрийнхөө мэдлэг, чадварыг үнэлэх: өөрийгөө янз бүрийн шалгалтын материалаар шалгаж, мэдэхгүй байгаа зүйлээ эргэж сэргээх, бататгах Арав. Мэдээллийг оновчтой ашиглах: интернетэд элсэлтийн ерөнхий шалгалтанд бэлтгэх, онолын мэдлэгээ сэргээх, чамд шаардлагатай мэдээллүүд хангалттай тавигдсан байгаа тул ашиглах.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ШАЛГАЛТААС ӨМНӨ ХОРИГЛОХ ЗҮЙЛ: НЭГ. УТСАА АЛЬ БОЛОХ БАГА АШИГЛАХ ХОЁР. ИНТЕРНЕТИЙН ХЭРЭГГҮЙ МЭДЭЭЛЭЛД ЦАГ ЗАРЦУУЛАХ ГУРАВ. ГАДУУР ДЭМИЙ СЭЛГҮҮЦЭЖ ЦАГАА ҮРЭХ ДӨРӨВ. РС ТОГЛООМЫН ГАЗАР ТОГЛОХ ТАВ. ХОРТ ЗУРШЛУУДЫГ ХЭРЭГЛЭХ ЗУРГАА. ХЭТ ӨНДӨР ОЮУНЫ АЧААЛАЛД ОРОХ ДОЛОО. БУСДЫН МУУ НӨЛӨӨНД АВТАХ

Зөвлөгөө, ЗӨВЛӨМЖ

ШАЛГАЛТЫН УРЬД ӨДӨР БОЛОН ШАЛГАЛТ ӨГӨХ ӨГЛӨӨ ЮУГ АНХААРАХ ВЭ? Ямар ч шалгалт өгөхийнхөө урьд орой сайн унтаж амрах хэрэгтэй. Профессор Хасан Тан “Шалгаптанд бэлдэх гэж урьд орой нь унталгүйгээр хичээлээ давтах нь ямар ч үр дүнгүйгээр үл барам ядрааж, туйлдуулж тархины үйл ажиллагааг хямруулдаг” гэсэн байна. Сурагч сайн унтаж амарсан, сайн хооллосон эрүүл мэндийн хувьд ч бэлтгэлтэй байж л сая сайн шалгалт өгнө үү гэхээс шалгалтанд бэлдээд нойргүй хоносон, яарч сандарсан, өглөөний хоол ундаа ч уугаагүй байж амжилт үзүүлэх нь эргэлзээтэй. Шалгалтанд орохдоо хувийн бэлтгэлээ сайн хангасан байх шаардпагатай. Тухайлбал үзэг, бал, баллуур, бүр мөнгө хүртэл бэлэн байлгах хэрэгтэй бөгөөд өглөө явахдаа эрж хайхааргүй газар тавиарай. Сэтгэл санааг тань үймүүлэхээр кино, уулзалт, яриа зэргээс хөндий байгаарай. Инээдмийн кино үзэж болох юм. Эмчийн хэрэглэхийг зөвшөөрсөн, эсвэл зайлшгүй уух шаардлагатай эмнүүдээс өөр бусад тайвшруулагч, өвчин намдаагч зэргээс татгалз.

Дотор эрхтний тань үйл ажиллагааг эвдэх, эсвэл хүнд хоол унднаас зайлсхий. Хөнгөн төрлийн хүнс хэрэглээрэй. Бүх цагаа өглөө дуугарахаар тааруулж, гэрийнхэндээ ч захиарай. Унтдаг цагтаа л унтах хэрэгтэй. Шөнө нойргүй хонож болохгүй. Шалгалтын өглөө төлөвлөсөн цагтаа сэрээд өглөөний цайгаа яасан ч мартаж болохгүй. Хөнгөн төрлийн зүйлс идэхээ мартуузай. Шарсан барьсан зүйл эсвэл бусдыг эвгүй байдалд оруулахгүйн тулд саримас зэрэг зүйлсээс зайлсхий. Ус, чихэр, шоколад, жүүс, жигнэмэг зэргийг авч болно. Шалгалтанд орох хуудас зэрэг бичгүүдээ дахин нэг хяна. Шалгалтанд чөлөөтэй байх хувцас сонго. Шалгалт эхлэхээс ядаж хагас цагийн өмнө сургууль дээрээ оччихсон байхаар гэрээсээ гараарай. Гэрээсээ гарахдаа өөдрөг сэтгэлтэй гараарай. Гэр бүлийн гишүүдээс тань цуг очихыг хүсвэл бүү татгалзаарай. Шалгалтын үр дүнгийн талаар бодолгүйгээр шалгалтаа өгөөрэй.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Амжилт хүсье.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТЫН ҮЕД Нэг.

Шалгалтын дэвтэрийн заавар, санамж, зөвлөгөө, шалгалтын бодлого бодоход ашиглах зарим томьёо, лавлах материалтай сайтар танилцах

Хоёр.

Даалгавруудыг амжилттай гүйцэтгэхэд анхаарлаа төвлөрүүлэх

Гурав.

Хамгийн хялбар өөрийн чадах даалгавруудыг эхэлж хийх

Дөрөв.Тухайн

даалгавруудын өгүүлбэрийг сайтар нягтлан уншиж, холбогдох томьёо, тодорхойлолтыг богино хугацаанд санахыг хичээ Тав. Эргэлзээтэй болон чадахгүй даалгавраа түр орхиж дараагийн даалгаварт шилжих

Зургаа.

Өмнөх даалгаврыг гүйцэтгэсэн бол анхаарал, оюун ухаанаа зөвхөн дараачийн даалгаварт хандуулах

Долоо. Даалгавар бүрийн хариултын

хувилбарыг сайтар ажиглан тухайн даалгаварт тохирохгүй хариуг хасах, хариунаас шалгах боломжийг судал

Найм.

Даалгаврын сэргээн санах, ойлгох, хэрэглэх түвшний тестүүдэд нийт хугацааны 60 хувийг, задлан шинжлэх тестүүдэд 30 хувийг, өөрийгөө шалгах, хариултын хуудастай ажиллахад 10 хувийг зарцуулахаар төлөвлө.

Ес.Үнэхээр

ойлгомжгүй, мэдэхгүй даалгаврыг зөв таахад өөрийн анхаарлыг хандуулах

АРАВ.

Ямарч шалгалт ердийн болж байдаг зүйл гэж бодон зөв буруу хийсэндээ шаналахгүйгээр дараачийн шалгалтанд өөрийгөө бэлтгэх

Зөвлөгөө, ЗӨВЛӨМЖ

“Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл мартаж болшгүй соёл мөн” ЭХ ХЭЛНИЙ ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ЧАДВАРЫГ ҮНЭЛДЭГ БОЛЛОО Монгол Улсын Засгийн Газрын 2013 оны 02 сарын 02 өдрийн 37 дугаар тогтоолын дагуу их, дээд сургууль, коллежид элсэн суралцагчдын эх хэлний боловсролын чанар, хэрэглээ, иргэдийн харилцааны соёл, эх хэлний дархлааны түвшинг тогтоох, сайжруулах зорилгын хүрээнд энэ жилээс эхлэн Их, дээд сургууль, коллежид элсэн суралцахаар ЭЕШ-д бүртгүүлсэн шалгуулагч Монгол хэл бичгийн шалгалтыг заавал өгнө. Энэхүү шалгалтыг 2014-2015 оны хичээлийн жилд 3 дугаар сарын 15-нд авч, тэнцээгүй хүүхдүүдээс дахин шалгалтыг 4 дүгээр сарын 15-нд тус тус авсан. Энэхүү шалгалтын хугацааг БҮТөөс тогтоодог. Шалгуулагч Монгол хэл бичгийн шалгалтанд тэнцэж байж, ЭЕШ-д орох эрх нь нээгдэнэ. Монгол хэл бичгийн хичээлийн шалгалтын сэдэв даалгавар нь эх хэлний боловсролын чанар,

хэрэглээний чадварын түвшинг тогтооход чиглэсэн байна. МХБШ-ын сэдэв даалгаврын бүтэц нь монгол хэл-уранзохиол хичээлийн агуулгын хүрээнд нийцсэн байхаас гадна монгол бичгийн унших чадварыг сорьсон байж болох ба тест даалгаврын олон хэлбэрийг ашиглаж боловсруулагдана. МХБШ-ын жишиг даалгаврыг БҮТ-ийн вэб сайтад байршуулж нийтэд хүргэх тул нийт суралцагч, багш нар татаж авч ашиглах боломжтой байна. Заавал өгөх Монгол хэл бичгийн шалгалт нь бүртгүүлэгчдээс хураамж авахгүй. Шалгуулагчдийн эх хэлний боловсролын чанар, хэрэглээ, харилцааны соёлын түвшинг тодорхойлсон дүн оноог ЭЕШ өгснийг гэрчлэх батламж хуудаснаа тавихгүй болно. Энэхүү шалгалт нь 2014 оны хувьд эх хэлний боловсролын чанар хэрэглээний түвшинг тогтооход чиглэнэ.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

МОНГОЛ БИОЛОГИТҮҮХ ХЭЛ МАТЕМАТИК ГАЗАРЗҮЙ АНГЛИ

НИЙГЭМ ХИМИ ХЭЛ ОРОС ХЭЛ

3-Р БҮЛЭГ

ФИЗИК

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТАНД ЗОРИУЛАВ.

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ ЗОХИОН БАЙГУУЛАХ ЖУРМААС НЭГ. НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ ЭЕШ-ыг 2016 онд бүрэн дунд боловсрол эзэмшсэн иргэн /цаашид энэ онд төгссөн шалгуулагч гэх/, 2016 оноос өмнө бүрэн дунд боловсрол эзэмшсэн болон түүнээс дээш боловсролтой иргэн /цаашид өмнөх онд төгссөн шалгуулагч гэх/өгнө. Шалгуулагч нь монгол хэл, англи хэл, орос хэл, математик, физик, хими, биологи, газар зүй, монгол улсын түүх, нийгмийн тухай мэдлэг хичээлээс сонгон шалгуулна. ЭЕШ-ын шалгуулагчдын бүртгэл орон даяар Улаанбаатар хотын цагаар 2016 оны 2 дугаар сарын 9-ний өглөө 09:00 цагт эхэлж, 2015 оны 4 дүгээр сарын 20-ны орой 18:00 цагт дуусна. Хугацаа, цагийг сунгахгүй ба нэмэлт бүртгэл хийхгүй болно. Онлайн бүртгэл www.eec.mn веб сайтаар явагдана. Хувийн мэдээлэлтэй холбоотой гарсан алдааг орон нутгаас бүртгүүлэгч тухайн аймгийн ЭЕШ хариуцсан ажилтанд, Улаанбаатар хотоос бүртгүүлэгч БҮТ-д хандан шийдвэрлүүлнэ.

ХОЁР. БҮРДҮҮЛЭХ БИЧИГ БАРИМТ Бүртгүүлэгчид нь дараах бичиг баримтыг бүрдүүлсэн байна. Үүнд: 1.Цахим үнэмлэх болон түүнтэй адилтгах баримт бичиг /төрсний гэрчилгээ, гадаад паспорт, цагдаагийн үнэмлэх, мөн гадаадын иргэний Монгол Улсад оршин суух түр үнэмлэх/ 2.Өнгөт цээж зураг /цээж зураг нь 3*4 хэмжээтэй, сүүлийн 3 сарын дотор авахуулсан, урагшаа харан цэх суусан, арын фон нь цайвар цулгуй өнгийн, нарны шил болон малгайгүй байна/ 3.Шалгалтын хураамжийн гүйлгээ хийх төлбөрийн мастер болон виза карт.

интернэт гүйлгээ хийх эрхтэй

4. Бүрэн дунд боловсролын үнэмлэх түүнээс дээш боловсрол эзэмшсэнийг

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

гэрчилсэн баримт бичиг /цаашид бүрэн дунд боловсролын үнэмлэх, түүнээс дээш боловсролын баримт бичиг гэх ба энэхүү заалт нь зөвхөн өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид хамаарна/. 5.Гадаадад бүрэн дунд боловсрол буюу түүнээс дээш боловсрол эзэмшсэн иргэн ЭЕШ-д бүртгүүлэхдээ боловсролын бичиг баримтыг БСШУЯ-аар баталгаажуулж, БҮТ-д ирж бүртгүүлнэ.

ГУРАВ. БҮТГҮҮЛЭХЭД АНХААРАХ АСУУДАЛ Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд шалгалтад хамрагдахаар бүртгүүлсэн бол холбогдох бичиг баримтыг онлайн бүртгэлийн хугацаанд БҮТ-д ирүүлнэ. Шалгуулагч шалгалт өгөхөөр сонгосон хичээлээ нэмэх бол онлайн бүртгэлийн хугацаанд БҮТ-д хандана. Рaycode-ийн систем ашиглан бүртгүүлж буй хөдөө орон нутгийн шалгуулагч шалгалтын хураамжийг Голомт банк дахь Боловсролын Үнэлгээний Төвийн 1105038452 тоот дансанд тушаан аймгийн Боловсролын газрын ЭЕШ хариуцсан ажилтанд хандана.(paycode-дотоод төлбөрийн систем) ЭЕШ-ын бүртгэлийн хугацаанд бүртгэлээ цуцлах тохиолдолд шалгалтын хураамжийн 70%-ийг эргүүлэн олгох ба бүртгэл дууссаны дараа ямар нэгэн шалтгаанаар шалгалтанд ороогүй тохиолдолд шалгалтын хураамжийг эргүүлэн олгохгүй, бусдад шилжүүлэн тооцохгүй. Монгол хэл бичгийн шалгалтад 400-аас доош оноо авч ЭЕШ-д орох боломжгүй болсон шалгуулагчдын бүртгэлийн хураамжийг гүйлгээ хийсэн дансанд эргүүлэн олгоно. Өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид шалгалт өгөх аймаг/хот/-аа сонгож бүртгүүлнэ. Бүртгүүлсний дараа бүртгэлийн хуудсыг хэвлэж сургуулийн захирлаар гарын үсэг зуруулан, тамга даруулж баталгаажуулна. Харин өмнөх онд төгссөн шалгуулагч Улаанбаатар хотын болон хөдөө орон нутгийн ЭЕШ-ыг хариуцсан ажилтнаар гарын үсэг зуруулан баталгаажуулж авна.

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

ДӨРӨВ. ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ Шалгуулагчид шалгалт өгөх ЭЕШ-ын байр, анги танхим, суудлын хуваарийг баталгаажуулсан хуудас /цаашид суудлын хуваарь гэх/-ыг өөрийн бүртгэлийн дугаар болон нууц үгийг ашиглан 2015 оны 05 сарын 15-аас хойш www.eec.mn сайтаас хэвлэн авна. Энэ онд төгссөн шалгуулагчид Монгол хэл бичгийн шалгалтын бүртгэлийн дугаар, суудлын хуваарийг төгсч буй сургуулиараа дамжуулан авна. Өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид Монгол хэл бичгийн шалгалтын суудлын хуваарийг БҮТ-ээс зарласан хугацаанд www.eec.mn сайтаас хэвлэн авна. Энэ онд төгссөн шалгуулагч төгсч буй сургуулийнхаа харъяалагдах ЭЕШын байранд шалгалт өгнө. Өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид бүртгүүлэхдээ өөрийн сонгосон аймаг/ хот/-ын ЭЕШ-ын байранд шалгалт өгнө. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд тусгайлан бэлтгэсэн танхимд шалгалт өгнө.

ТАВ. ШАЛГАЛТАД ОРОХДОО ШАЛГУУЛАГЧИД ДАРААХ МАТЕРИАЛЫГ БҮРДҮҮЛСЭН БАЙНА Бүртгэлийн хуудас / ЕБС төгсч байгаа шалгуулагч сургуулийн захирлаар, өмнөх онд ЕБС төгссөн шалгуулагчид аймаг,дүүргийн ЭЕШ хариуцсан ажилтнаар гарын үсэг зуруулж, тамга тэмдэг даруулж баталгаажуулсан байх / Суудлын хуваарь Бүрэн дунд боловсролын үнэмлэх, түүнээс дээш боловсролын баримт бичиг Цахим үнэмлэх болон мөн түүнтэй адилтгах баримт бичиг /Цахим үнэмлэх авах насанд хүрээгүй буюу 2015 оны 06 дугаар сарын 1-нээс хойш 16 насанд хүрэх шалгуулагчид сурч буй сургуулийн захирал эсвэл өөрийн оршин сууж буй орон нутгийн Засаг даргын гарын үсэг, тамгаар баталгаажуулсан, сүүлийн 3 сарын дотор авахуулсан өнгөт цээж зурагтай лавлагааг төрсний гэрчилгээний хамт шалгалтад авч ирнэ/ ЭЕШ-д орох эрхийн бичиг /Монгол хэл-бичгийн шалгалтад хамрагдаж 400-аас дээш оноо авсныг гэрчлэх бичиг/

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ЗУРГАА. ШАЛГАЛТЫН ХУГАЦАА, ХОРИГЛОХ ЗҮЙЛ ЭЕШ болон Монгол хэл-бичгийн шалгалтын хуваарийг БСШУЯ-тай зөвшилцөн БҮТ зарлах бөгөөд шалгалтыг орон даяар Улаанбаатар хотын цагаар нэгэн зэрэг зохион байгуулна. Шалгуулагч шалгалтын байранд шалгалт эхлэхээс 1 цагийн өмнө ирсэн байх шаардлагатай бөгөөд шалгалт өгөх анги, танхимд 10 минутын өмнө суудлаа эзэлсэн байна. Дурдсан хугацаанаас хожимдсон хүнийг шалгалтад оруулахгүй. Шалгалтын анги танхимд гар утас, тооны машин, таблиц, томъёоны хураангуй, ном, дэвтэр, ноорог цаас, гарын авлага, цаасан болон электрон толь бичиг, компьютер MP3, MР4, таблет, ухаалаг цаг, дуу хураагуур зэрэг бусдад саад болох, хууран мэхлэх зорилготой ямар нэг зүйлийг авч орохыг хориглоно. Гэрээний хуудас нь шалгуулагчийн зурагтай мэдээлэл бүхий шалгалтад орсныг гэрчлэх хуудас бөгөөд шалгуулагч гэрээний хуудсанд бичигдсэн шалгалтын анги танхимд мөрдөх дэгийг ёсчлон биелүүлэхээ гарын үсэг зурж баталгаажуулна. Монгол хэл бичгийн шалгалт болон ЭЕШ-ын математик, физик, химийн хичээлийн даалгаврын гүйцэтгэх хугацаа 100 минут, монгол хэл, англи хэл, орос хэл, биологи, газарзүй, монгол улсын түүх, нийгмийн тухай мэдлэг хичээлийн шалгалтын даалгаврын гүйцэтгэх хугацаа 80 минут байна. Хариултын хуудсыг санамжийн дагуу хар эсвэл цэнхэр өнгийн үзгэн болон тосон балаар тод засваргүй бөглөнө. Шалгалтын дэвтэр ба хариултын хуудас /цаашид шалгалтын материал гэх/-ыг тарааснаас хойш шалгалтын анги танхимд зөвшөөрөгдсөн эрх бүхий хүнээс бусад хүн орж, гарахыг хориглоно. Шалгуулагч биеийн эрүүл мэндийн байдлаас болон бусад шалтгаанаар шалгалтын анги, танхимаас гарсан бол шалгуулагчийн гарах хүртлээ хийсэн даалгаврыг дүгнэж зохих оноог өгнө. Шалгуулагч хянагч багшийн заавраар хос баганан кодыг тасархай шугамын дагуу хуваан нэг хэсгийг “гэрээний хуудас” дээр, нөгөө хэсгийг хариултын хуудасны “баганан код наах хэсэг”-т наана. ЭЕШ-ын зохион байгуулах комиссын гишүүд хариултын хуудас, гэрээний хуудсыг шалгуулагчдын өмнө тусгайлан бэлтгэсэн дугтуйд хийж битүүмжлэнэ.

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

ДОЛОО. ЭЕШ-ЫН ДҮН МЭДЭЭ Шалгуулагчдын гэрээний хуудас, хариултын хуудсыг БҮТ дээр төвлөрүүлэн, шалгагч машинаар засаж дүн, оноог гаргана. Машинаар зассан нийт хариултын хуудасны 5-аас доошгүй хувийг санамсаргүй байдлаар сонгон дахин хяналтад оруулж баталгаажуулна. Монгол хэл бичгийн шалгалтын дүн, мэдээг шалгалт авснаас хойш 14 хоногийн дотор www.eec.mn вебсайтад байршуулан нийтэд зарласан байна. ЭЕШ-ын даалгаврын зөв хариултыг сүүлийн шалгалт явагдаж дууссан өдрөөс хойш 7 хоногийн дараа www.eec.mn вебсайт болон өдөр тутмын сонинд хэвлэн нийтэлнэ. ЭЕШ-ын дүн, оноо, жагсаалтыг 2016 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдрийн 09:00 цагаас өмнө www.eec.mn вебсайтад байршуулан нийтэд зарласан байна. 2015 оны 07 дугаар сарын 05-наас өмнө шалгуулагчдын батламж хуудсыг тарааж дуусгасан байна. Шалгуулагч шалгалтын дүн, оноог өөрийн бүртгэлийн дугаар болон нууц код ашиглан www.eec.mn вебсайт-аас үзэж болно. Улаанбаатар хотын энэ онд төгссөн шалгуулагчид ЭЕШ-ын дүнгийн батламж хуудсыг өөрийн төгссөн сургуулийн захиргаанаас томилогдсон багш, ажилтнаас хүлээн авна. Хөдөө орон нутгийн нийт шалгуулагчид ЭЕШ-ын дүнгийн батламж хуудсыг аймгийн Боловсрол соёлын газрын ЭЕШ хариуцсан ажилтнаас авна. Улаанбаатар хотод шалгалт өгсөн өмнөх онд төгссөн шалгуулагчид ЭЕШын дүнгийн батламж хуудсыг БҮТ-ийн олон нийттэй харилцах ажилтнаас хүлээн авна. ЭЕШ-ын батламж хуудас нь шалгалт өгснөөс хойш 2,5 жил /30 сар/ийн хугацаанд хүчин төгөлдөр байх бөгөөд үрэгдүүлсэн тохиолдолд дахин олгохгүй болно.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

НАЙМ. ЭЕШ-ЫН ӨРГӨДӨЛ, ГОМДОЛ ХҮЛЭЭН АВАХ, ШИЙДВЭРЛЭХ Бүртгэл болон шалгуулагчийн хувийн мэдээлэлтэй холбоотой өргөдөл / овог нэр, регистрийн дугаар, цээж зураг/-ийг бүртгэлийн хугацаанд БҮТийн 70119498, и-мэйл, онлайн чат үйлчилгээгээр but@eec.mn хаягаар хүлээн авна. Шалгуулагч шалгалтын дүн, оноотой санал нийлэхгүй байгаа болон шалгалтын дэвтэр, хариултын хуудастай холбоотой өргөдлөө бичгээр гаргаж, шалгалтын дүн, оноо зарлагдсанаас хойш ажлын 5 өдөрт багтаан Улаанбаатар хот, Баянзүрх дүүрэг, 6-р хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө, Оюуны Ундраа группийн байр гэсэн хаягаар БҮТ-д ирүүлнэ.

МЭДЛЭГ ЧАМАЙГ ЧИМНЭ..

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

ЭССЭ ГЭЖ ЮУ ВЭ? Эссэ гэдэг нь франц хэлний туршлага оролдлого, сорьц, найруулга тойм гэсэн утгатай “essai” хэмээх үгнээс гаралтай юм. Эссэ нь зөвхөн хувь хүний үзэл бодол, чөлөөт сэтгэлгээг илэрхийлдэг, өөрийн байр суурийг илтгэн харуулдаг бие даасан олон ургальч чөлөөт бичлэг юм. Сэргэн мандалтын үеийн Францын их сэтгэгч Мишель Эйкэм дө Монтень/1533-1592/ дэлхийн уран зохиолд эссэ хэмээх төрөл зүйлийг бий болгосон байна. Хүн ертөнцийг таньж мэдэж, ойлгон ухаарсныхаа хэрээр аливаа асуудлыг баримт метариал дээр тулгуурлан олон талаас нь шинжлэн судлах, ажиглан эргэцүүлэх, задлан тайлбарлах, нэгтгэн дүгнэх, харьцуулан дүгнэх жиших зэргээр оюуны үйл хийж, үүн дээрээ тулгуурлан, өөрийн бодол санаагаа илэрхийлэх хамгийн нээлттэй бичлэгийн нэгэн төрөл зүйл бол эссэ юм. Өөрөөр хэлбэл эссэ гэдэг нь аливаа зүйл юмс үзэгдлийн тухай, хүний дотоод ухамсрын нууцад оршин байх хайр, өс хонзон, айдас түгшүүр, уур бухимдал, гомдол баяр бахдал, тааламжтай тааламжгүй, шаналан зовох ба тааламж авах мэдрэмжүүдийн нэгдэл илрэн гарахыг хэлнэ. Эссэ зохион бичлэг хоёр ямар ялгаатай вэ? • Зохион бичлэгийн зохиож бичдэг бол эсээг бодит баримт дээр тулгуурлан эргэцүүлэн бодож бичдэг. • Зохион бичлэг бол болсон, болох, болж буй үйл явдлыг энгийн хүүрнэн хүүрнэн өгүүлэх юм уу, эсвэл тодорхой юм үзэгдлийг өнгөцхөн тоочин тайлбарлан бичдэг бол эсс нь аливаа үйл явдлыг биш мөн чанар, учир шалтгааныг тайлж, түүнд өөрийн байр сууринаас үнэлж дүгнэлт өгч, шүүмжит санаа, эргэцүүлэл дүгнэлттэй, нотолгоо баримттай бичдэг байна.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ЭССЭНИЙ БҮТЭЦ 1.ЭХЛЭЛ ХЭСЭГ • Эсээний товч агуулга, утга санааг аль болох ойлгомжтой, сонирхол татахуйц суурь мэдээллийг өгнө. • Эсээнд үзэх гол сэдэв, түүнийг сонгох болсон шалгааныг танилцуулна. • Эсээний бүтэц, агуулалтыг товч мэдээлнэ. 2.ҮНДСЭН ХЭСЭГ/ГОЛ ХЭСЭГ/ • Эсээнийхээ товч агуулгыг тусгасан түлхүүр өгүүлбэрийг оруулж өгснөөр уншигч ерөнхий утга санааг хялбар ойлгоно. • Нэмэлт санаа бүхий дэмжигч өгүүлбэр нь янз бүрйн жишээ тайлбар, тоо баримтыг дэмжлэг болгон нэмж оруулна. 3.ДҮГНЭЛТ БУЮУ ТӨГСГӨЛ ХЭСЭГ Дүгнэсэн өгүүлбэр • Өгүүлж буй зүйлийн талаар төгс мэдээллийг өгнө. • Сэдвийн ерөнхий мэдээллийг агуулсан байна. • Үндсэн хэсэгт хөндсөн гол санаануудыг дүгнэсэн байна. •Эссэ бичигчийн өөрийн бодол үндсэн хэсгийн гол санаанууд нь эцсийн дүгнэлтийг агуулсан байна. Энэхүү дүгнэлтйин гол зорилго нь уншигч тухайн эсээнд дэвшүүлсэн асуудлын талаар үргэлжлүүлэн бодох, эргэн санахад туслах зорилготой байна.

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

Эссэ бичих 5 зарчим НЭГ.БҮТЭЦ Гол үзэл бодлоо хэрхэн таниулах вэ? Дэмжих мэдээллийг хэрхэн вэ? Эссэний хэсгүүдийг өөрийн бодлоор хэрхэн уялдуулан бичих вэ?

ХОЁР.ЭССЭГЭЭ ХЭРХЭН ТӨГСГӨХ ВЭ? Агуулгыг өрнүүлэх Гол үзэл бодол чинь юу вэ? Ямар санаа, мэдээллээр үзэл бодол дэмжин өрнүүлэх вэ? Ямар ямар эх сурвалжуудыг ашиглах вэ?

ГУРАВ. ТА ЯМАР АРГА ХЭЛБЭРЭЭР БИЧИХ ВЭ? Зорилго Юуны тухай бичиж байгаа? Яагаад бичиж байгаа Аливаа зүйл ба хэн нэгний тухай тоочиж, хүүрнэх Ямар нэг хэрэгтэй мэдээлэл, туршлагыг бусдад ойлгуулах Ямар нэгэн зүйлийн тухайн хүнд итгэл төрүүлэх, ятгах Ямар нэгэн зүйлийн талаархи мэдээлэл тайлбарлан танилцуулах

ДӨРӨВ.УНШИГЧ Хэнд зориулж бичиж байна вэ? Уншигчдад ямар сэтгэгдэл төрүүлэхийг хүсэж байна Бичиж буй сэдвийн тухай уншигчид ер нь хэр зэрэг мэдлэгтэй байв.

ТАВ.ӨНГӨ АЯС Өөрийн мэдрэмж үнэлэмжийг уншигчдад хэрхэн хүргэх вэ Бичлэгийн өнгө аяс, сэдэв хоорондын тохироо ямар вэ

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

62 Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

АНГЛИ ХЭЛИЙГ ХУРДАН СУРАХ ЭНГИЙН АРГУУД 1. Та толь бичгээ хаа Та ном уншиж, дасгал хийж, эсвэл сонсож байх үедээ мэдэхгүй үг бүрийг толь бичгээс хайх нь тийм ч зөв арга биш. эхлээд тухайн өгүүлбэр, сэдэвт байгаа шинэ үгүүдийг утгыг ойлгохыг хичээ. Энэ нь шинэ үгийг амархан цээжилж, үгсийн сан таны хурдан нэмэгдэх болно. 2. Англи хэлний дүрмийг тогтоосны дараа ярьж эхэлдэггүй. Энэ нь бүгдийг хэтэрхий ярвигтай, будлиантай болгоно. Түүний оронд өгүүлбэрт хэрэглэгдэж байгаа өгүүлбэрийн нарийн дүрмүүдийг тогтоох хэрэгтэй. Жишээлбэл: Present Tense-н дүрмийн тогтоох хэрэгтэй бол доорх өгүүлбэрийг зайлшгүй тогтооно. Үүнд:

I study English every day. (Simple Present) I’m studing English now. (Present Continuous) I have finished studing English. (Present ferfect) I have been studing English for two hours. (Present Perfect Progrossive) дээрхи өгүүлбэрүүдийг тогтоохын зэрэгцээ нарийвчилсан дүрмүүдийг хутгахаас зайлс хийх хэрэгтэй. 3. Сурах бичиг бол хангалттай байж чадахгүй Англи хэл сурах арга нь та өөрийнхөө төрөлх хэлээрээ сурч ашигладагтай чинь адилхан юм. энэ юу гэсэн үг вэ? Сонсох ба ярих. Хэл шинжлэлийн хүмүүс хэл сурах явцыг 4 бүлэгт хуваадаг. дарааллыг нь анхаараарай.

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ 1. Сонсох 2. Ярих 3. Унших 4. Бичих Тэгэхээр хэл сурах эхний алхам бол англи хэлийг аль болох их сонс. Үүний тулд англи хэл дээр мэдээ сонсох, уран сайхны болон баримтат кино үзэх, Talk show зэрэг телевизийн сонирхолтой хөтөлбөрүүдийг үзэх, англи хэлний хичээлтэй СD, кассет сонс. Энэ нь таны англи хэлний дуудлагыг сайжруулахаас гадна янз бүрийн сэдвээр ярьж чаддаг болох олон мэдээллийг цуглуулсан байдаг. Тун удахгүй та богино, энгийн өгүүлбэрүүдийг өдөр тутмын амьдралд хэрэглэж ярьж эхлэх болно.

нь англиар ярих янз бүрийн санаар төрүүлнэ. Мөн богино хэмжээний өгүүллэгүүдээс эхлэн унших хэрэгтэй. Богино өгүүллэг болон сонингийн мөр бүрийг анхааралтай унших хэрэгтэй. Энэ үедээ өгүүлбэрийг чангаар уншиж, зарим үед агуулгыг нь дуурайх хэрэгтэй. Хэд хэдэн удаа давт. Ингэснээр та богино өгүүлбэр, урт өгүүлбэр, жижиг өгүүллэгүүд, уран зохиолын ном гээд бага багаар ахиулан унших болно. Нэг зохиолын та доод тал нь 3 удаа унших хэрэгтэй. Үүнд: Эхний удаа: толь бичиг ашиглахгүйгээр бүгдийг нь анхааралтай унш. Ингээд та зохиолын талаар ерөнхий 4. Байдлыг харуулсан харилцан мэдэгдэхүүнтэй болсон байна. ярианы сэдвүүд унш. Жишээ нь: Хоёрдахь удаа: Зохиолд гарч Дэлгүүрт очин худалдаж авсан байгаа хамгийн түгээмэл, дахин цамцаа хэрхэн буцаах, “аялалаар дахин давтагдаж байгаа үгүүдийг явах” гэх мэт олон сэдвүүд толь бичгээс харан дахин нэг

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

бүрчлэн зохиолдоо орон унш. Энэ удаа та зохиолыг бараг юун тухай өгүүлээд байгааг нь ойлгосон байна. Гурав дахь удаа: Та одоо зохиолоо ойлгосон. Гэхдээ нарийн үг хэллэг, хэлц үг, өвөрмөц хэллэг, урт өгүүлбэрүүдийг, өдөр тутамд хэрэглэгдээд байдаггүй үг, уран зохиолын хэллэгүүд танд нилээн тааралдаж байгааг анзаарсан байна. Та одоо эдгээрийн утгыг тайлан, толь бичиг ашиглах болно.

750 үгнүүдийг утгыг тайлбарласан үгийн нийлэмжүүд байдаг.

5. Хамгийн чухал нь англи хэлний үгийн сан Англи хэлний анхан шатны мэдлэгтэй суралцагсдад өдөр тутмын 850 үгийн сан хангалттай гэж хэл шинжээчид үздэг. Үүнийгээ анхан шатны англи хэл гэдэг. Үүнээс 600 нь янз бүрийн үгнүүд, 150 нь өөр төрлийн үгнүүд /үзэн ядах, цаг агаар гэх мэт/, үлдсэн 100 нь

6. Бусад Англи хэлний туслах үйл үгийн тоомсорлож болохгүй. Тэд нар ярианд байнга хэрэглэгдэж байдаг. Уншиж байгаа өгүүлбэр, өгүүллэгээ өдөр бүр чангаар уншиж бай. хар ярианы хэллэгүүдийг сурах хэрэгтэй. 7. Одоо ярьж эхэл. Англиар ярьж байхдаа дүрмээ санах гэж бүү эргэлз. хэлэх юмаа хэл. Дүрмийн алдаа гарахаас бүү ай. эхлэн суралцагсдад алдаа байнга гарна харин дараа нь таны алдаа автоматаар засагдана. Хэдэн ч удаа буруу ярина дараа нь үүнийгээ мэдээд алдаагаа засна. Тиймээс дадлага маш чухал.

ДАЛАЙД ДУСАЛ НЭМЭР... 1. Хэл сурч, сайн ярьж чаддаг болох нь тийм ч амар зүйл бас биш л дээ. Тиймээс маш их тэвчээр шаарддаг. Хэл сурах эхний үе шатууд ихэнхдээ хөгжилтэй сайхан амархан өнгөрдөг. Харин хугацаа уртсах тусам улам хэцүү болж сүрдэж эхэлнэ. Учир нь хэл болгонд өөр өөрийн хэцүү талууд байдаг. Дээрээс нь мянга мянган үг цээжлэх хэрэгтэй болно. Дээрээс нь хийх дадлага нь хэдэн жилийг тань авах болно. Тиймээс хэл сурахад тэвчээр хамгийн чухал. 2. Аль болох олон хүнтэй танилцаж, найз нөхөдтэй болж байнга ярианы дадлага хийх хэрэгтэй. 3.Гэрийн даалгавараа сайн хийж, өнөөдрийн ажлаа маргааш хийхийн

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

оронд маргаашийн ажлаа өнөөдөр нь хийж дадаж занших хэрэгтэй. 4. Хүүхэлдэйн кино сайн үзэх хэрэгтэй. Хүүхэлдэйн кинонд дараа нь санаж болохоор хялбар үг хэллэгийг дахин дахин давтаж үйл хөдлөлийг нь ч үзүүлдэг учир тогтооход хялбар байдаг. 5. Зарим хүмүүс алдаатай ярихаас ичиж зовдгоос нэг их ярьдаггүй. Гэвч хэн ч таныг алдаатай ярилаа гэж загнахгүй шүү дээ. Алдаатай байсан ч хамаагүй эвгүй байдалд орохоос эмээлгүй байнга ярих хэрэгтэй. Тэр бүү хэл сайн ярьдаг хүнтэй ярихдаа зарим өгүүлбэрийг албаар алдаатай ярих хэрэгтэй. Учир нь таны мэддэг өгүүлбэрийг хэрхэн өөр хувилбараар засахыг нь сурах хэрэгтэй. 6. Удаан бодолгүйгээр шууд ярих хэрэгтэй. Сонсож байгаа зүйлээ Монгол хэл рүүгээ оруулж ойлгох гэж хичээсний хэрэггүй. Шууд тэр хэлээрээ ойлгохыг оролд. Буруу байсан ч хамаагүй шууд тэр хэлээр хариулт өгөөрэй. Энэ нь таныг хурдан боддог болгоно. 7. Ном сонин болон унших материал их унших хэрэгтэй. Өөрийн сонирхдог сэдвийн дагуу веб сайтуудад ороорой. Мөн түүнтэй холбогдолтой ном сэтгүүл авч уншаарай. Ингэснээр тэр хэлийг улам дурлаж сурах болно. 8. Толь бичиг их ашиглахгүй байх хэрэгтэй. Аль болохоор өөрийн хэлтэй харьцуулж бодолгүйгээр, өгүүлбэртэй нь хамт ойлгох хэрэгтэй. Толь бичиг хэрэглэх зайлшгүй шаардлага гарсан тохиолдолд сурч буй хэлнийхээ тайлбар толийг ашиглахыг хичээгээрэй. 9. Сургууль болон багшаас ихийг хүлээсний хэрэггүй. Амжилтын ихэнх нь таны идэвх зүтгэлд байдаг юм шүү. Хэрэв та нэг улсад очоод байх хугацаандаа амжилттай сайн хэл сурч чадаагүй бол үүний бурууг бусдад тохолгүйгээр зөвхөн өөрөөсөө асуугаарай. 10. Сониуч байгаарай. Хүнээс санаа зоволгүйгээр асуух хэрэгтэй. Бүр хүүхэд шиг сониуч байвал илүү сайн шүү. 11. Таны хамгийн сайн туслагч, багш тань настай хүмүүс байдаг юм шүү. Хөгжилтэй орнуудад настай хүмүүс ихэнхдээ ганцаар амьдардгаас ярих сонирхол ихтэй байдаг. Амьдралын туршлага ихтэй энэ хүмүүсээс сурах юм их байдгийг санаж явахад илүүдэхгүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Шилдэг Эссэ

МИНИЙ МӨРӨӨДӨЛ Би дүү нартаа үлгэр ярихдаа “амар сайхандаа жаргажээ” гэж хэлэх хамгийн дуртай. Би 4 дүү, ээжийнхээ хамт амьдардаг жирийн нэгэн айлын ууган хүү. Багаасаа олон дүүтэйгээ хамт өссөн болохоор хариуцлага гэдэг ойлголтыг хэн ч заагаагүй байхад сурчихсан. Тухайн үедээ бүх зүйлийг ойлгож мэдээгүй байсан болохоор надад хичээлээ сайн хийх нь миний хариуцлага гэж үздэг байлаа. Хамт сурдаг байсан хүүхдүүдийн эцэг эх нь ганц хичээл дээр онц гарахад л унадаг дугуй, компьютер тоглоом, хөгжим, камер гээд маш олон гоё зүйл хүүхэддээ авч өгдөг байж билээ. Жаахан байсан болохоор ч тэр үү, битүүхэндээ барьцаж, бас бүх хичээл дээрээ онц гарчихаад байхад юу ч өгдөггүй байсан ээжийгээ ямар шударга биш юм бэ? гэж дотроо ундуйцан боддог байсан. Гэхдээ намайг ямар мундаг юм бэ? гэж хэлэх найзуудынхаа үгээр хэсэг хугацаанд цэнэглэгдэж сэтгэл санааны хувьд хэмжиж болшгүй том бэлэг гардан авдаг байлаа. Манайх чинээлэг айлуудын тоонд ордоггүй харин ч бүр эсрэг эгнээнд багтдаг монголын олонхи болсон айлуудын нэг. Гэхдээ надад энэ байдлаасаа болж шаналж, бодит амьдралаа үзэн ядах болон хүнээс ичих сэтгэл төрж байсан удаагүй. Харин байгаа бодит байдлыг ухамсарлаж ирээдүйд өөрийн амьдралаа илүү боломжит түвшинд аваачих л чухал гэж боддог. Өөрийн амьдралын талаар нилээдгүй зүйлийг та бүхэнд дэлгэн яриад байгаа учир нь өөрийн бодит амьдралаас бий болсон нэгэн мөрөөдлөө илүү их ойлгуулах гэж хичээж байгаагийн илрэл юм. Хүн болгонд мөрөөдөл байдаг гэхдээ түүндээ тэмүүлж байгаа байдал нь харилцан адилгүй. Үүнээсээ шалтгаалан хүмүүсийн мөрөөдөл харилцан адилгүй хугацаанд биелэж байдаг. Зарим нь бүр биелэхгүй оюун санааны хувьд сайхан чигээрээ хадгалагдан үлддэг.

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

Миний мөрөөдөл юу вэ? энэ асуултыг өөрөөсөө асууж үзсэн хүн олон байгаа гэж би итгэж байна. Учир нь хүний мөрөөдөл тэр хүний үйл хөдлөлийг удирдан чиглүүлж байдаг. Өнөөдөр та хэн байх нь чухал биш магад хэдэн жилийн дараа ч их ач холбогдолгүй гэж боддог. Харин энэ хорвоог орхиод явчихсаны дараа та хэн байх вэ? Энэ бол маш чухал. Алдартай хүмүүсийн амьдрал тэдний үхсэнээс нь эхэлдэг гэсэн мэргэн үг байдаг. Бид амьд байх хугацаандаа юу хийж байснаас шалтгаалж хэн болох нь тодорхойлогддог. Магадгүй хүн төрөлхтөнд дуурсгах зүйл хийсэн бол бид мөнх настай. Агуу их сэтгэгчид аль эрт хорвоог орхисон ч тэдний нэр алдар одоог хүртэл амьд мэт яригдсаар байна. Хүсэл мөрөөдөл дууссан газар хүн өөрөө дуусдаг. Би дуусахгүйн тулд мөрөөддөг. Миний ирээдүйн зорилго бол баян болох биш бас улсын их хурлын гишүүний суудал ч биш. Монгол улсаа дэлхийн тавцанд нэрийг нь цуурайтуулж дэлхийн бодлого тодорхойлогч улс гүрэн болгох явдал бол миний чин хүсэл эрмэлзэл бас ирээдүйн хамгийн том зорилго минь юм. Энэ зорилгынхоо талаар энд дурьдвал арай нүсэрдсэн бас томдсон зүйл болно. Тийм болохоор зорилгодоо хүрэхийн тулд мөрөөдөж явдаг өөрийн нэгэн мөрөөдлөө та бүхэнтэй хуваалцах гэж байгаадаа баяртай байна. Миний хүүхэд наснаасаа мөрөөдөж явсан зүйл бол дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн “Harvard”-ийн их сургуульд улс орнуудын шилдэг залуустай мөр зэрэгцэн суралцаж тэдэнд өөрийн улсын оюутан залуусыг ямар чадварлаг болохыг харуулах явдал. Мөрөөдөл маань ирээдүйн зорилготой минь нягт уялдаж байгаа юм. Учир нь босго өндөртэй дэлхийн хэмжээний сургуульд элсэн ороод шилдэг оюутан нь байна гэдэг хүн болгон чаддаг зүйл биш гэж боддог. Магадгүй энэхүү сургуулийн шилдэг оюутан нь байна гэдэг бол улс орныхоо нэрийг дэлхийн түвшинд гаргах бас нэг боломж нь болж өгнө. Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Өрхийн сарын орлого нь цэвэрлэгчийн цалин, эх орны хишгээс хэтэрдэггүй айлын хувьд дэлхийн хэмжээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн их сургуульд хүүхдээ сургана гэдэг бол санхүүгийн хувьд маш их асуудалтай. Иймээс надад зөвхөн тэтгэлэг авч л мөрөөдлийн сургуульдаа суралцах боломж олдож байгаа юм. Хүссэн болгон нь очиж сурч чаддаггүй сургуульд тэтгэлэг авч элсэн ороод шилдэг нь байна гэдэг бол нилээдгүй их хүч хөдөлмөр шаардана. Бага байхдаа хичээлээ сайн хийх нь миний хариуцлага гэж бодож байсан тэрхүү бодол маань одоо бүр илүү өргөн хүрээнд тавигдаж байна. Учир нь тэтгэлэг авахын тулд зүгээр нэг онц сурах хангалтгүй. Сурч буй мэргэжлээрээ хамгийн шилдэг нь байхаас гадна англи хэлийг төрөлх хэл шигээ сайн сурч, нийгмийн идэвхи сайтай байж, олон том тэмцээн уралдаанд өндөр амжилт үзүүлэх шаардлага гарч ирж байна. Миний хувьд зүгээр хүсч мөрөөдөөд суухыг үзэн яддаг. Бас яриад байх биш бодит ажил болгож үр дүнг нь харах нь нэн тэргүүний асуудал гэж дүгнэдэг. Иймээс ч ямар нэг зүйлд хандахдаа би бусдаас өөр байдлаар өөдрөг сэтгэлгээгээр ханддаг. Тухайлбал хичээлээ хийхийг ихэнхи оюутнууд яршиг төвөг мэтээр сэтгэж, сэтгэл гаргах нь бага байдаг. Харин миний хувьд хичээл хийхдээ хайртай хүнтэйгээ уулзах гэж байгаа юм шиг, урьд нь очиж үзээгүй газартаа очих гэж байгаа юм шиг, сайхан хоол идэх гэж байгаа юм шиг хүсч тэмүүлж хийдэг ийм ч болохоор бусад оюутнуудтай харьцуулахад илүү амжилттай суралцдаг. Хичээлээ хийгээд онц суралцах хангалтгүй гэж дээр дурьдсан. Ингээд нийгмийн идэвхийг яаж сайжруулах вэ? гэж бодсоны эцэст “НҮБ”-ийн залуучуудын зөвлөх хорооны гишүүнээр, олон улсын хүний эрхийн байгууллага болох “Emnesty international”-ийн монгол дахь салбарын гишүүнээр, “Төгсголомт” ТББ-д УЗ-ийн гишүүнээр ажилладаг болсон. Энэ нийгмийн идэвхээрээ дамжуулж англи хэлийг суралцаж байгаа. Олон улсын байгууллагууд болохоор англи хэлний тодорхой

ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

хэмжээний мэдлэг шаарддаг, англи хүмүүстэй харилцах шаардлага ч бас гардаг. Үүнээс улбаалаад англи хэлний мэдлэгээ дээшлүүлэх боломжтой болж байна. Тэмцээн уралдааны хувьд гэвэл парламентийн мэтгэлцээн, уран илтгэл, эсээний тэмцээнүүдэд тодорхой хэмжээний амжилтыг улсын хэмжээнд үзүүлж байсан. Гэхдээ цаашдаа олон улсын хэмжээнд өөрийн улс орны нэрийг гаргасан том амжилт үзүүлэхээр хичээж байна. Эдгээрээс үзвэл би мөрөөдлийн сургуульдаа суралцахаар өөртөө бага ч гэсэн тусалчихсан байгаа гэдэг нь харагдаж байна. Хугархай харандаагаар бүтэн харандаа зурж болдог гэдэг мэргэн үг байдаг. Үүний нэгэн адил ядуу айлын цэвэрлэгч хүний хүүхэд ч “Harvard”-ийн их сургуульд сурч болдог гэдгийг залууст харуулахыг хүсч байна. Магадгүй ээж маань намайг бүтэн хоолтой өсгөж чадаагүй ч гэлээ бүтэн ухаантай бүрэн ухамсартай өсгөж хүмүүжүүлж чадсан. Үүний ачаар л би өнөөдөр энэхүү эсээг та бүхэнд бичиж өгөх зэрэгтэй амьдарч байна. Хүний амьдрал бэрхшээлтэй байж сонирхолтой болдог. Хүн болгон мандарин идэх дуртай. Гэхдээ тэд хэзээ ч хальстай нь иддэггүй дандаа хальсыг нь арилгаж иддэг. Мандарины хальс гашуун исгэлэн байдаг ч дотроо шүүслэг сайхан жимсийг агуулж байдаг. Үүний нэгэн адил амьдрал амжилт бүтээл, аз жаргал, хүсэл мөрөөдлийг бэрхшээлээр нууж халхавчилсан байдаг. Харамсалтай нь ихэнхи хүмүүс үүнийг мэдэхгүй бэрхшээл тулгармагц цуцаж шантардаг. Үүнээс шалтгаалж бүх хүмүүс өөрийн хүссэн зүйлдээ хүрч чаддаггүй. Чивчирсэн бодол, унтаагүй нойр, ханаагүй цэнгэл, хэмжиж болшгүй тэвчээр, шүд зуун өөртөө амласан амлалт л намайг мөрөөдөлд маань хүргэнэ гэдэгт би итгэдэг. Залуусдаа хандаж хэлэхэд эрсдэл, ашиг 2 эерэг хамааралтай байдаг гэдгийг санах хэрэгтэй. Тийм болохоор алдаа гаргахаас битгий ай, зөвхөн онохын төлөө л тэмцэх хэрэгтэй.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

2015 ОНЫ ЭЕШ-ЫН ТЕСТҮҮДЭЭС 1) Монгол хэл 2) Математик 3) Англи хэл 4) Нийгмийн тухай мэдлэг 5) Физик 6) Монголын түүх 7) Орос хэл 8) Газарзүй 9) Хими 10) Биологи

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ (Сонгох даалгавар) Санамж: 1. Зохиолын хэсгийг анхааралтай уншиж ойлгоорой. 2. Асуулт даалгавар бүрийг анхааралтай, дуустал уншиж гүйцэтгээрэй. 3. Сонгож авсан үг, өгүүлбэрийг зохиолын хэсгийн утга санаатай холбож ажиглаарай. 4. Сонгох даалгавраас зөвхөн нэгийг сонгоорой. /Даалгавар бүр 2 оноотой/ Нутаг сэлгэх хунгийн энэлэн буюу Дарьгангын дууль Сэтгэлийн бүрэнхийг гэрэлтүүлэх мэт нэгэн бүл хун Ганга нуурын чигтэй эрслэн нисэж явна. Хунгийн чуулган бол орчлонгийн нэгэн гайхамшиг юм. Намрын адаг сарын Ганга нуур битүү цагаан цэцгээр бүрхэгдэх мэт. Оройтсон хунд буудал олдохгүй. Гэхдээ эв зүйгээ олоод л багтчихна. Хэдэн өдөр чуулалдаж, хэдэн шөнө ганганалдана. Өндөр уул, өргөн мөрөн, тэнгис далайг үл ажран гэтэлж, аянга цахилгаан, аадрын мөндрийг ч болов хүчит цувааныхаа ган гинжээр холбон сэтлэх эгнээ зайгаа хуваарилан дэглэдэг буй за. Нутаг сэлгэх гэж буй хунгийн дууг удаан сонсох аргагүй. Сэтгэл үймэрч, элэг зүрх өмөлчих гээд. Буцах цувааг нь бүр ч хардаггүй юм. Нас богиносдог гэлцэнэ. Нуур уснаасаа хагацан салахын гуниг зовлонг эдэлж буй энэ мянга мянган амьтдын сэтгэлийн шаналанг хүний өчүүхэн зүрх яахин даах билээ? Хунгийн сүрэг аян замдаа шөнө гарна. Нэг л өглөө Ганга нуур эль хуль. Уйлж уйлж цэлхэрсэн зовхи мэт эрэг хөвөө нь нойт даан, жихүүцэлтэй бөгөөд гуниглангуй сааралтана. Нуур усанд энэлж гуньсан, эргэцэж халирсан олон амьтдын хоргодохын гунилант эрчим шингэж үлддэг байх. Намрын сэрүү оруут хунгийн чуулган үзэхээр ирсэн “зугаалагчид” хурдан хүлгээрээ Дарьгангын элсэрхэг зөөлөн хөрсийг хэгз татан онгилсоор, Ганга нуурын усыг цалгитал тоормосолно. Тэд бургас бараадан гоё эрээн майхан шааж, хөгжим чарлуулан, сархдын үнэрийг сэн татуулан жаргалаа эдэлцгээнэ. Яг энэ үед хун шувууд зовлон эдэлж эхэлнэ... Байгаль дэлхийн гайхамшгийг үзэж, сэтгэлийнхээ үр жимсийг ургуулах нь юутай сайхан. Ертөнцийн сайханд тэмүүлэх бидний сэтгэл зөвхөн өөртөө л сайн сайхныг авахын шунал бүү байгаасай. (Г.Мэнд-Ооёо) 1. Ганга нууранд шувууд яах гэж чуулалдав? A. Нуур усандаа орох гэж B. Хүмүүст гайхамшгийг мэдрүүлэх гэж C. Хаврын улирал учраас D. Нутаг сэлгэх гэж

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

E. Буудалдаа эв зүйгээ олох гэж 2. Яагаад нутаг сэлгэх хунгийн тухай “Нуур уснаасаа хагацан салахын гуниг зовлонг эдэлж буй” гэж бичсэн бэ? A. Хун шувууд нутаг усандаа дасан хоргоддог учраас B. Өндөр уул, өргөн мөрөн, тэнгис далайг гэтлэх нь хэцүү байдаг учраас C. Байгалийн гайхамшгийг мэддэг учраас D. Намрын сэрүү унаж, уйтгартай болдог учраас E. Өвөлжиж чаддаггүй учраас 3. Эхийн өрнөл хэсгийн утгад хамааралгүй үгийг сонгоорой. A. Чуулалдан ганганалдана... B. Хуваарилан дэглэдэг… C. Эрслэн нисэж... D. Энэлж гуньсан... E. Эдэлж эхэлнэ... 4. Дүрслэх хэрэглүүр илрээгүй хэсгийг сонгоно уу. A. Уйлж уйлж цэлхэрсэн зовхи мэт эрэг хөвөө нь нойт даан... B. Сэтгэлийнхээ үр жимсийг ургуулах нь юутай сайхан ... C. Намрын адаг сарын Ганга нуур битүү цагаан цэцгээр бүрхэгдэх мэт. D. Эргэцэж халирсан олон амьтад... E. Сэтгэлийн бүрэнхийг гэрэлтүүлэх мэт нэгэн бүл хун... 5. Эхийн сэдвийг тодорхойлоорой. A. Хүн хүнээ хайрлах тухай B. Үзэсгэлэнт сайхан байгалийн тухай C. Налгар сайхан намрын тухай D. Эх орноороо бахархаж явах тухай E. Байгалиа хайрлах хайрын тухай 6.“Нуур амар бол нугас амар Далай амар бол загас амар” гэсэн гол санааг илэрхийлсэн хэвшмэл хэлцийн утгыг илэрхийлэх тулгуур өгүүлбэрийг олоорой. A. Хунгийн чуулган бол орчлонгийн нэгэн гайхамшиг юм. B. Нутаг сэлгэх гэж буй хунгийн дууг удаан сонсох аргагүй. C. Сархдын үнэрийг сэн татуулан жаргалаа эдэлцгээнэ. Яг энэ үед хун шувууд зовлон эдэлж эхэлнэ... D. Нуур усанд энэлж гуньсан, эргэцэж халирсан олон амьтдын хоргодохын гунилант эрчим шингэж үлддэг байх. E. Буцах цувааг нь бүр ч хардаггүй юм. 7. “Ертөнцийн сайханд тэмүүлэх бидний сэтгэл зөвхөн өөртөө л сайн сайхныг авахын шунал бүү байгаасай” гэж бичсэнээр зохиолч юуг хэлэхийг хүссэн бэ?

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

A. Сайн сайхан зүйлд тэмүүлэх хэрэгтэй гэсэн санааг хэлэхийг хүссэн. B. Шуналгүй байх нь зөв юм гэж хэлэхийг хүссэн. C. Байгалиа сүйтгэхгүй, унаган төрхийг нь хэвээр хадгалж түүнээс сайн сайхныг авахын чухлыг хэлэхийг хүссэн. D. Байгаль дэлхийн гайхамшгийг үзэх нь сайхан байдаг гэсэн санааг хэлэхийг хүссэн. E. Хүн зөвхөн өөртөө л сайн сайхныг авдаг юм гэсэн санааг хэлэхийг хүссэн. 8. “Нуур уснаасаа хагацан салахын гуниг зовлонг эдэлж буй энэ мянга мянган амьтдын сэтгэлийн шаналанг хүний өчүүхэн зүрх яахин даах билээ?” гэсэн өгүүлбэрт сэтгэлийн ямар өнгө аяс илэрсэн бэ? A. Бахархсан өнгө аяс B. Өрөвдсөн өнгө аяс C. Биширсэн өнгө аяс D. Харууссан өнгө аяс E. Гэмшсэн өнгө аяс 9. Эхийн хэв маягийг зөв тодорхойлсныг олоорой. A. Тайлбарласан эх B. Тоочсон эх C. Хүүрнэсэн эх D. Эргэцүүлсэн эх E. Тоочиж, тайлбарласан эх 10. “Зугаалагчид хунгийн чуулган үзэхээр хурдан хүлгээрээ ирнэ” гэсэн өгүүлбэрээс хоёр бүрэлдэхүүнт цөм бүтцийг олоорой. A. Зугаалагчид ирэх B. Хурдан хүлгээрээ ирэх C. Үзэхээр ирэх D. Зугаалагчид хунгийн чуулган үзэх E. Хунгийн чуулган үзэх 11. Эхийн дүрийн үйлээс зүйлчилсэн утгаараа ялгаатай өгүүлбэрийг олоорой. A. Нутаг сэлгэх B. Үзэхээр ирэх C. Үл ажран D. Энэлж гуних E. Эв зүйгээ олох 12. “Нуурын эрэг хөвөө нь нойт даан, жихүүцэлтэй бөгөөд гуниглангуй сааралтана” гэсэн өгүүлбэрийн онцолсон холбоосыг тохирох үгээр солин найруулаарай. A. болон B. атал C. гадна D. тусам E. болоод

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

13. “Ертөнцийн сайханд тэмүүлэх бидний сэтгэл зөвхөн өөртөө л сайн сайхныг авахын шунал бүү байгаасай” гэсэн өгүүлбэрийг салаалан хувиргасныг олоорой. A. Бидний сэтгэл авахын шунал бүү байгаасай. B. Ертөнцийн сайханд тэмүүлэх бидний сэтгэл зөвхөн өөртөө л сайн сайхныг авахын шунал бүү байгаасай. C. Байгаль дэлхийн гайхамшгийг үзэж, сайханд тэмүүлэх бидний сэтгэл зөвхөн өөртөө л сайн сайхныг авахын шунал бүү байгаасай. D. Зөвхөн өөртөө л сайн сайхныг авахын шунал ертөнцийн сайханд тэмүүлэх бидний сэтгэл бүү байгаасай. E. Байгалийн сайханд тэмүүлэх хүмүүний сэтгэл зөвхөн амиа хоохойлох шунал бүү байгаасай. 14. Найруулгын алдаатай өгүүлбэрийг олоорой. A. Чүлтэмийнх Туулын гармыг хорин жил сахисан айл. B. Газрын мэлмий болсон булаг миний нутагт байдаг даа. C. Уудаг ундаа багасга, унтдаг нойроо богиносго. D. Хүн гэдэг амьтан гурван нүдтэй байсан гэж эртний үлгэр, домогт гардаг. E. Их хааны төрсөн өдрийн ойгоор Бурхан Халдун уулнаа гэрэлт хөшөө сүндэрлүүлэв. 15. “Аянга цахилгаан, аадрын мөндрийг ч болов хүчит цувааныхаа ган гинжээр холбон сэтэлнэ” гэсэн өгүүлбэрийн шууд бус тусагдахуун гишүүнийг олоорой. А. мөндрийг B. хүчит C. холбон D. аянга цахилгаан E. ган гинжээр 16. “Сэтгэлийн бүрэнхийг гэрэлтүүлэх нэгэн бүл хун Ганга нуурын чигтэй эрслэн нисэж явна” гэсэн өгүүлбэрийн онцолсон өгүүлэхүүнийг яаж хувиргавал зорилгын байц гишүүн өгүүлбэртэй УНӨ болох вэ? А. гэрэлтүүлээд B. гэрэлтүүлэхээр C. гэрэлтүүлдэг D. гэрэлтүүлбэл E. гэрэлтүүлэхэд 17. “Нутаг сэлгэх гэж буй хунгийн дууг удаан сонсох аргагүй” гэсэн өгүүлбэрийн хэв шинжийг тодорхойлоорой. A. Харилцан угсарсан нийлмэл өгүүлбэр B. Угсарсан нийлмэл өгүүлбэр C. Энгийн нийлмэл өгүүлбэр D. Зэрэгцсэн нийлмэл өгүүлбэр E. Холимог нийлмэл өгүүлбэр 18. Дараах холбоо үгийн бүтцийг ажиглаад, цэгийн оронд тохирох үгийг олоорой.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

Далай тэнгис, бүрэнхийг гэрэлтүүлэх, сайн сайхан, бидний сэтгэл ............ A. хунгийн сүрэг B. аянга цахилгаан C. сэтгэл үймрэх D. бургас бараадах E. өөртөө л авах 19. “Намрын сар” гэсэн холбоо үгийн харьяалахын тийн ялгалын нөхцөлийн утга нь аль вэ? A. Уул юм хэний, юуны эзэмшилд буй утга B. Орших байр, орон зай заасан утга C. Бүхлийн хэсгийг заасан утга D. Цаг хугацаа заасан утга E. Шинж чанар заасан утга 20. Дараах холбоо үгийг ажиглаад, шууд утгаараа байгаа үгийг олоорой. A. үзэж тарах B. хүч үзэх C. гайхамшгийг үзэх D. алаг үзэх E. таван жилийн нүүр үзэх 21. Ойролцоо утгатай хэсгийг олоорой. A. өмнө хойно B. буцах ирэх D. адаг сүүл E. буцаах авах

C. унах гүйх

22. Ерийн, үүсмэл, ганц тоот, харьяалахын тийн ялгал, эзэнд / ерөнхийлөн/ хамаатуулах нөхцөлтэй жинхэнэ нэрийг олоорой. A. хунгийн B. хүлгээрээ C. үнэрийг D. сэтгэлийнхээ E. жаргалаа 23. Үгийн бүтцээр зөв задалсныг олоорой. А. саар+л+т+на В. амь+т+д+ын D. ган+гана+лд+0+на E. эд+л+цгээ+нэ

C. цэлх+р+0+сэн

24. “Дэвтэрээ хавтаслалаа. Тарваганууд намар оройшхын үес өвөлжөх ичээгээ додомдон ноохойгоо зөөж бэлддэг. Номын сангын үүдэнд уулзая” гэсэн өгүүлбэрүүдэд зөв бичгийн дүрмийн алдаатай үг хэд байна вэ? A. 5 B. 6 C.7 D. 4 E. 3 25. Дараах үгээс төрөл биш утгат үгийг олоорой. A. бүргэр B. бүрэн D. бүрэлз E. бүрэнхий

C. бүрий

26. Үгсийн аймгаар зөв бүлэглэсэн нь аль вэ? A. хэдэн, удаан, мэт, хэгз B. бидний, өөртөө, тэд, гоё C. энэ, олон, яахин, мянга D. хүчит, эрээн, өчүүхэн E. шөнө, өдөр, нэгэн, зөвхөн

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

27. Гурван үет бүлэг үгс нь аль вэ? A. сэтгэлийн, орчлонгийн, бүрхэгдэх, чуулалдаж, гайхамшгийг B. оройтсон, олдохгүй, багтчихна, ганганалдана C. хуваарилан, дэглэдэг, амьтдын, бараадан, сархдын D. жихүүцэлтэй, цалгитал, жаргалаа, эдэлцгээнэ, шингэж E. хардаггүй, үзэхээр, зугаалагчид, чарлуулан, сайхныг 28. Утга төгс өгүүлбэр бүтээхэд цэгийн оронд аль бүтээврүүд дарааллаараа тохирох вэ? “Нар...илч буур...д навч шарла.... ногоо гандлаа” A.-ын,-сан,-саар B.-аас,-х,-тал C.-ны,-х,-н D.-аар,-хуйц,-ж E.-тай,-х,-магц 29. Үйлээс нэр үг үүсгэх “-лт” дагаврыг найруулгын хамгийн оновчтой хэрэглэсэн жишээг олоорой. A. Цохиход хөхрөлт үүссэн. B. Ажилд үнэлэлт өгсөн. C. Гэр бүлийн салалт ихэссэн. D. Барааны таталт хийгдлээ. E. Үнийн хөөрөгдөлт болов. 30. Олон тооны дагаврыг зөв хэрэглэснийг олоорой. A. зарим хүмүүс B. голын чулуунууд C. нутгийнхны зан D. олон жилүүд E. бид нар 31. Найруулгын дээд, дунд, доод зэргээр илрээгүй бүлэг үгийг олоорой. A. аргамаг, морь, адасга B. сансар, хорвоо, ертөнц C. зооглох, идэх, гудрах D. мэлмий, нүд, циймэр E. өргөө, гэр, овоохой 32. Ажлын төлөвлөгөөний найруулгад хамааралгүй үгийг сонгоорой. A. Хийх ажлын жагсаалт B. ...р ангид сурдаг нь үнэн болно. C. Биелэлт D. Хугацаа E. Хариуцах эзэн 33. “Ус шүүрэх” гэсэн холбоо үгийн зөв бичсэнийг олоорой.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

ZoJKra

Zoio*

ZoJK*

siK*

siKra

34. Холбох эгшгийн дүрмээр бичсэн үгийг олоорой.

Derobt

MoirK&T

HesojO

Joinodeet

fmosokEcI

35. Цэгийн оронд тохирох дагаврыг нөхөж, зүйр цэцэн үг бүтээгээрэй. A

- eeea

- dO

- da

- dI

- dea

kEkE*T HonoeeO fema MegO,,, feii& dO HonoeeO FEBrI Seiia,,,

36. Монгол бичгээр бичсэн эхийг зөв хөрвүүлснийг олоорой.

YeBgereI. foikEI Seiia febt DeI Geroja Geejo)T DoiKreeit

A Ганцхан төгрөгтэй Гарзгүй сайн явагтун

B Хангай төөрөг аавтай Харцгүй сайн яваарай

C Ганзага дүүрэн автай Гарзгүй сайн яваарай

Ганцхан дүгрэг эвийг Гарзгүй сайн аваарай

Ганзага дүүрэн аавтай Гарзгүй сайн явагтун

37. “Баруун талаар нь тойроод харахад Балар харанхуй модтой Баттай зэндмэнэ эрдэнэ Баялаг болгон түгсэн Баахан олондоо алдартай Баян буурал Алтай минь” гэсэн нь аман зохиолын ямар төрөл вэ? А. Бэлгэ дэмбэрлийн үг B. Цэцэн үг

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

78 C. Ерөөл

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл D. Магтаал

E. Хэл зүгшрүүлэх үг

38. Д.Равжаагийн “Ичиг, ичиг” шүлгийн орхигдсон хэсгийг нөхөөрэй. “Аяа бас, номыг ..................нийлүүлсэнгүй мэргэд ичиг” А. өөртэйгөө B. багштайгаа C. уншлагатайгаа D. дүрэмтэйгээ E. сэтгэлтэйгээ 39. Цав цагаан үүл Хаш цагаан үүл Цааш нааш давхцаж Сүлжиж ороон тогтоод Цаадах хөх огторгуйд Цасан угалз болж Цагаан луу хээтэй Хөх торгоны адил. (Ц.Дамдинсүрэн) Шүлгийн тодруулсан мөрд ямар дүрслэх хэрэглүүр илэрсэн бэ? А. Егөөдөл B. Төлөөлөл C. Хүншүүлэл D. Юмшуулал E. Зүйрлэл 40. Ишданзанванжилын “Гүнгийн зуугийн гэгээний Алтан сургаал”-аас эцэг эхийн ачлалыг биширч, элбэрэл журмыг эрхэмлэн явахын учрыг сануулсан утгатай хэсгийг олж сонгоно уу. А. Хэрэг үгүй шунал, нэр алдар барна Хээ үгүй нүүр сэтгэл, хүмүүний чанар дуусгана. B. Хүүхнээ сургалгүй золбин эм болговол Хүмүн бүрийг бузарлаж, аймаг улс гутна. C. Ховор номлол хэлэх нь их номчийн үгтэй Хонины мах идэх нь чоно нохойн шуналтай D. Хочлолдон эвдрэхийн шалтгаан дор хүрвэл Гутамшигт зовлонг бүгдээр хүртэнэ. E. Усгалаар бүүвэйлж урнаар дуудан Улбай (бузгай сайн) хүмүүн болгосон.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ (Харгалзуулах даалгавар) Санамж: 1. Энэ хэсэг сонгох даалгавар биш тул харгалзааг зөв тогтоож, хариуг бөглөөрэй. 2. Зөв харгалзуулсан хариулт бүр 1 оноотой. 2.1 Хэлцийг ойролцоо утгаар нь зөв харгалзуулаарай. a. Чонын эзгүйд чандага ноён b. Хэрээ лууны маханд дурлах c. Өнгө нь наанаа өргөс нь цаанаа d. Айхын бараа идэхийн нэмэр e. Үнээ үхэхдээ сүү орох 5.Хөл

1.Гаднаа гяланцаг дотроо паланцаг 2.Могой алахад модны нэмэргүй 3.Ниргэсэн хойно нь хашхирах 4.Нохойгүйд гахай хуцна нь хөнжилд санаа нь саранд

2.2 Зохиолын өгүүлэгдэхүүний бүрдэл хэсгүүдийн тодорхойлолтыг зөв хариутай нь харгалзуулаарай. a. Төгсгөл

1.Зохиолын эхлэл хэсгийг залган хөгжүүлж, улмаар зөрчил үүсгэн, үйл явдлын цаашдын өрнөх шалтгаан болж буй хэсэг 2.Зохиолын үйл явдал, зөрчил тэмцэл алгуур хөгжсөөр цаашид үргэлжлэх аргагүй болтлоо хурцдаж, дээд цэгтээ хүрсэн хэсэг 3.Өгүүлэгдэхүүний өрнөх дэвсгэр суурь бөгөөд цаашид зохиолын зөрчил, тэмцэл гарах ахуй амьдрал, нийгмийн нөхцөл, гол баатруудын тухай танилцуулдаг хэсэг 4.Зохиолчийн өөрийн үнэлэмж, хандлага, дүгнэлт бүхий хэсэг 5.Зангилаа бий болсноос хойш тэрхүү эгзэгтэй зангилааны учир зүйг олохын тулд чөлөөтэй өрнөж буй хэсэг

b. Эхлэл c. Зангилаа

d. Туйл e. Өрнөл

2.3 Үгийн утгыг тайлбартай нь зөв харгалзуулаарай. a. аадар бороо b. цутгал бороо c. азарган бороо d. юүлүүр бороо e. асгал бороо

1.их далай тэнгисийн усархаг бороо 2.түрүүлж буусан хур газарт шингэлгүй дараагийн бороо нь хийтэн цэврүүтэн хөөсөрхөг болох бороо 3.усархаг ширүүн бороо 4.хур багатай үед нарийн ширхэгт бороо хэсэг ороод татраад, дахин бага зэрэг орох бороо 5.хувингаар цутгасан мэт бороо

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монгол хэл

2.4 Зөвийг нь олж харгалзуулаарай.

1 Цагт нэрийн “- ” дагаврыг буруу бичсэн үг одсоныг “ыг” нөхцөлийг бичих үг урц Гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд үйл үг бүтээх “-л” дагавар залгахад балархай эгшгийг өмнө нь бичих үг хов+л Балархай эгшиг нь гээгдэхгүй үг хожил+ыг Зөөлний тэмдэг “и” болох үг барь+даг

нээснээр

хожсоны

сууснаас

өгсөнийг

зураач

боломж

зураг

зар+л

баг+л

хил+л

нүд+л

сорил+ын

хуучин+аас

ажил+аар

орчин+ыг

шаагь+ж

холь+чих

тарь+сан

захь+жээ

толь

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Математик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Математик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Математик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Математик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Математик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Математик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Англи хэл

Part I. Task 1. Grammar /14x1=14/ Read the sentences below and choose the best answer to complete each sentence. 1. This restaurant has . . . . . . . . . . . . reputation among other restaurants in the town. A. good B. the most good C. the best D. the goodest E. better 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . is at hospital. The snake bit . . . . . . . in the forest. A. He/his B. He/him C. She/he D. She/his E. He/himself 3. A: . . . . . . . . . . . . . . your manager often ask you to work over time? B: No, he. . . . . . . . . . . . . . . . . . A. Is / never does B. Do / does never C. Does /never does D. Are / never do E. Did / is never 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . keeps you fit. A. Running B. To run D. Runned E. Runs

C. Run

5. What . . . . . . . . . . . . . . . when you . . . . . . . . . . . . the accident, sir? A. have you doing/saw B. have you done/saw C. were you doing/saw D. were you doing/were seeing E. were you doing/seen 6. This time next year I . . . . . . . . . . . . . in a new apartment. A. will live B. am going to live C. am living D. will be living E. will have lived 7. Our neighbors have gone on a holiday, . . . . . . . . . . . . . ? A. they haven’t B. haven’t they D. hasn’t they E. aren’t they 8. A: I saw . . . . . . . . . . . . . . amazing film yesterday. B: What was . . . . . . . . . . . . . . film about? A. - / the B. an / - C. a / the D. an / the E. the / the

C. have they

9. Tom knows an old man . . . . . . . . . . . . . . . . . . is a teacher.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

88 A. whom D. who

ЭЕШ 2015 - Англи хэл B. whose E. which

C. who’s

10. They bought . . . . . . . . . . . . . . . picture frame. A. beautiful golden old B. beautiful old golden C. golden old beautiful D. old beautiful golden E. old golden beautiful 11. My back is sore. I . . . . . . . . . . . . . . . . . . all morning. A. have being worked B. was working C. have been working D. have been worked E. worked 12. A: You ….. be late for work B: I know. I’m leaving now. A. mustn’t B. might not D. need E. should

C. couldn’t

13. “What do you want to know?” –teacher asked me. Teacher asked me what . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. did you want to know B. I wanted to know C. did I want to know D. you wanted to know E. I want to know 14. If I . . . . . . . . . . . . that lottery ticket, I would never have won this amount of money. A. didn’t bought B. hasn’t bought C. didn’t buy D. hadn’t bought E. haven’t bought Task 2. Vocabulary /11x2=22/ Choose the word which best completes each sentence. 15. They arrived. . . . . . . . . . . . . . . . . Rome at 4.30 in the morning. A. to B. at C. on D. in E. of 16. The long hot summer has led to serious water. . . . . . . . . . . . . . . . . A. shortage B. need C. requirement D. want E. loss 17. Your sweater will . . . . . . . . . . . . . . . . . if you wash it at too high temperature. A. narrow B. lessen C. shrink D. shorten E. crease

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Англи хэл

18. I forgot to ………. in the CD player. A. install B. plug C. socket

D. get

E. pin

19. Thanks for inviting me, but I am . . . . . . . . . . . . . . . . . I can’t come. A. apologize B. afraid C. pardon D. excuse E. pleased 20. I am afraid that . . . . . . . . . . . . . . . . . or later you will have to take the test. A. before B. earlier C. previous D. first E. sooner 21. He likes to . . . . . . . . . . . . . . . . . for an hour when he gets home after work. A. hiccup B. yawn C. hibernate D. nap E. snore 22. I hate travelling in the . . . . . . . . . . . . . . A. work B. hurry C. worry

hour. D. rush

E. crowded

23. How much of the . . . . . . . . . . . . . . of our planet is water? A. surface B. cover C. top D. hill E. scenery 24. Our previous boss used to . . . . . . . . . . . . . . . . . us work very hard. A. make B. do C. get D. put E. take 25. SILENCE - examination . . . . . . . . . . . . . . . . . progress. A. at B. on C. over D. in

E. off

Task 3. Phrasal Verb /3x2=6/ Read the sentences. Find the meaning of the words in bold with the appropriate phrasal verbs 26. Don’t worry about her. She can care for herself. A. look after B. look on C. look off D. look down E. look out 27. I really must go on a diet. I’ve gained in weigh at least three kilos in the past two months. A. put on B. put in C. put off D. put down E. put out 28. What a lovely baby! Does he look like (resemble) you or your husband? A. take on B. take in C. take off D. take out E. take after

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Англи хэл

Task 4. Error recognition /3x2=6/ Identify and choose the one underlined word or phrase that should be corrected 29. Neither Tom or Jane knows how to drive a bus. No error. A B C D E 30. Well, I haven’t got a lot of money at the moment, but I can lend you some later on. No error

31. He wants teenagers to get football qualifications, but he’s developed a programme to help them. A B C D E Task 5. Reading Read the text and choose the best answer.

/11x2=22/

Citizens 2050 Can you imagine what our lives will be like in the year 2050? Perhaps you will be flying off for a holiday on the moon, or maybe you will be taking your dog for a walk in virtual reality. We recently carried out a survey of 1,000 people from different countries to find out what they think life will be like in the future. The results clearly demonstrate both our hopes and fears. The survey suggests that friendship – one of the most important human relationships – will have changed dramatically. People will make friends through the Internet. What is more, a large number of people will even come across their future husbands and wives in this way! Computers will have become absolutely essential by 2050. Even now, some people describe them as their best friend! Others, however, say that we will become much more isolated from each other because we will have little real human contact. Education will have changed a lot, too. As more and more children will be using computers in schools, certain abilities, such as mental arithmetic, won’t be necessary since there will be computer programs for most calculations. Even writing by hand will have become a thing of the past. According to the survey, home life will be better. Most people believe that by 2050 robots will be doing the housework and we will be eating ready-made food. A lot of people think that we might only cook for fun in the future. Space exploration will become increasingly popular. Fifty per cent of the

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Англи хэл

people we talked to believe that man will regularly visit Mars. They also believe that travel on our own planet will probably change. Almost everyone thinks that there will be no cars in the city centres. Some even think that environmentally-friendly electric or solar –powered cars will have replaces the cars we use nowadays. Pollution is something that seems to worry many people. Some fear that it will continue to get worse, and that our planet will become impossible to live on. Others even foresee that one day we’ll have to pay for clean air just like we do now for clean water. On the other hand, people seem to be quite optimistic about benefits of genetic engineering, as they think scientists will use it to cure diseases like cancer and AIDS. If scientists manage to find cure for these, we’ll have a much healthier society. Some people worry about the future, while others are full of hope and enthusiasm. No matter how dark or bright it may seem, it is up to us to look after our planet and try to make it a better place to live. 32. According to the text which of the following will become a rare thing? A. space exploration B. human contact C. friendship D. education E. husbands and wives 33. Many people believe that in 2050 . . . . . . . . . . . . . . . . . A. we will not pay for clean water B. we will become absolutely isolated from each other C. we will not have any friends D. we will never leave our homes E. we will find partners through computers 34. The article suggests that in 2050 . . . . . . . . . . . . . . . . . A. fifty percent of people will visit Mars B. there will be no teachers at schools C. no one will cook D. students won’t write by hand E. all of the above 35. Some people believe that cars will . . . . . . . . . . . . . . . . .

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Англи хэл

A. run on petrol B. become less harmful to environment C. not be affordable D. become thing of the past E. be only in city centres 36. Some people believe that pollution will have . . . . . . . . . . . . . . . . . A. disappeared B. killed all people on earth C. become even a bigger problem D. made our planet a better place E. stayed the same 37. Many people believe that by 2050 . . . . . . . . . . . . . . . . . A. people will have lived on Mars B. people won’t get diseases C. scientists will have replaced doctors D. people will have stopped dying E. there will be a cure for cancer and AIDS 38. The following things will become popular EXCEPT . . . . . . . . . . . . . . A. electric cars B. robots C. recycling D. space exploration E. pollution 39. What does the phrase “environmentally-friendly” mean? A. safe to work with B. friendly to humans C. not harmful to nature D. have a long existence E. break free 40. The word “enthusiasm” can be replaced by . . . . . . . . . . . . . . A. belief B. happiness C. interest D. calmness E. faith 41. The children will be using . . . . . . . . . . . . . in schools. A. mental arithmetic

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Англи хэл B. rulers C. books D. computers E. calculations 42. The following statements are true EXCEPT . . . . . . . . . . . . . . A. Robots will be doing housework B. We will be travelling to other planets C. We will be living under the sea D. We will use solar-powered cars E. We will explore space Task 6. Conversation Choose the appropriate question or response. 43. A: Did you think she was right in what she said? B: Not completely, but . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. I totally agree with her. B. I don’t agree with her. C. I think she is absolutely right. D. I disagree completely with her. E. I partly agreed with her.

/5x2=10/

44. A: Moscow is a good place to go to, isn’t it? B: Yes, Moscow is definitely . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. always packed B. worth visiting C. frightening D. boring to visit E. sounding sadly 45. A: Have you met our new classmate? B: No, I haven’t. What’s she like? A: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . A. She is polite and generous. B. She likes sport. C. She is good at playing guitar. D. She is pretty. E. She is tall. 46. A: It was very crowded, wasn’t it? B: Yes, it was absolutely . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Англи хэл

A. lively B. packed C. worth D. great E. magnificent 47. A: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .? B: I am sorry. I am a stranger here too. A. Where are you going? B. Excuse me, what’s the time, please? C. Your ticket, please? D. Would you like to eat here or take away? E. Excuse me, can you tell me the way to Station Road, please? Part II. 2.1 Word formation /4x2=8/ Read the sentences below and choose the word that best fits in each sentence. a. He may . . . . . . . . . . . . . . . . . decide not to come, in which case there’s no problem. 1. possible 2. possibility 3. possibly 4. impossible b. A number of patients have been . . . . . . . . . . . . . . . . . treated with the new drug. 1. successful 2. success 3. successfully 4. succeed c. When BSB company advertised for a new Production Manager, they received over sixty . . . . . . . . . . . . . . . . .for the job. 1. apply 2. applications 3. applicator 4. applicant d. We don’t think guns are . . . . . . . . . . . . . . . . .toys for young children. 1. suit 2. suitability 3. suitably 4. suitable 2.2 Matching pairs: Where are they? Phrases

/6x1=6/

Places where you might hear them

a. A bottle of cough medicine, please. 1. At a hairdresser b. This is your captain speaking. 2. At a chemist

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Англи хэл c. A first-class stamp, please. d. Say ‘Cheese’! e. Could I have the bill, please. f. Just a trim, please.

3. At a post office 4. At a photographic studio (just before taking a photo) 5. On an airplane. 6. At a restaurant (just before you pay)

2.3 Analyze the flowchart and choose an appropriate answer for each question. /3x2=6/ The flowchart shows how fruit is canned.

a. What is the previous step of cold storing? 1. storage 2. labeling 3. peeling

4. quality checking

b. What is the step between coring/slicing and sealing? 1. canning 2. transporting 3. weighing/grading 4. washing c. What is the following step after sealing? 1. storage 2. labeling 3. cooking /sterilizing 4. weighing/grading

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Нийгэм НЭГДҮГЭЭР ХЭСЭГ. СОНГОХ ДААЛГАВАР

Санамж: 1. Асуулт даалгавар бүрийг анхааралтай, дуустал уншиж гүйцэтгээрэй. 2. Сонгох даалгавраас зөвхөн нэг хариултыг сонгоорой. 1. Нийгэмшлийн үйл явцыг социологийн шинжлэх ухааны үүднээс тодорхойлсон нь аль вэ? /1оноо/ А. Нийгэмшил нь соёлыг нэг үеэс нөгөө үед дамжуулан өвлүүлэх үйл явц В. Нийгэмшил нь бие хүний хөгжил төлөвшлийн үйл явцын нэг бүрэлдэхүүн хэсэг С. Хүнийг нэг талаас нийгмийн үүрэгт сургах, нөгөө талаас хувь хүнд нийгмийн дүр төлөвших үйл явц D. Хувь хүнийг нийгмийн харилцаанд оролцоход сурах, сургах үйл явц Е. Хүн соёлд дасан зохицож нийгмийн бүрэн эрхт гишүүн болж төлөвших үйл явц 2. Нийгмийн гажуудлын төрөлд аль нь орох вэ? /1 оноо/ А.Жагсаал цуглаан хийх В. Үр хөндүүлэх С. Тамхи татах D. Шоронд хоригдох. Е. Байцаалт өгөх 3. ... нь нийгмийн дэд тогтолцоо бөгөөд нийгмийг оршин тогтнох, амьдран хөгжихөд туслан үйлчлэх чиг үүрэгтэй. /1 оноо/ А. Соёл В. Нийгмийн институт С. Иргэний нийгэм D. Төр Е. Нийгмийн харилцаа 4. Нийгэмшлийн гол хүчин зүйлсийг тоочихдоо илүүц зүйл оруулсан бол аль нь вэ? /1 оноо/ А. Гэр бүл В. Үе тэнгийнхэн С. Сайн дурын нийгэмлэг D. Сургууль Е. Олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл 5. Дараах өгөгдлийг зөв харгалзуулна уу. /1 оноо/ 1.Дан хаалттай гэр бүл 2.Полиандр

3.Моногами

а. Эхнэрүүд нь заримдаа нэг орон байранд амьдардаг ч голдуу тус тусдаа гэрийн аж ахуйг хөтөлдөг b.Гэр бүлийн бие даасан чанар өндөрсөж, хүмүүжилд илүү анхаарал тавьдаг гэрсэг гэр бүл с. Нэгээс илүү эмэгтэйтэй эсвэл эрэгтэйтэй нэгэн зэрэг гэрлэснийг хууль бус хэмээн үздэг гэр бүлийн хэлбэр

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Нийгэм А. 1а2b3с

В.1с2b3а

С.1а2с3b

D.1b2а3с

Е.1с2а3b

6. Энхбат төрсөн нутагтаа физикийн багшаар ажиллаж байгаад 5 жилийн дараа сургуулийн захирлаар томилогджээ. Энэ нь нийгмийн шилжих хөдөлгөөний аль хэлбэрт хамаарах вэ? /2 оноо/ А. Үе хоорондын шилжих хөдөлгөөн В. Бүлгийн шилжих хөдөлгөөн С. Бүтцийн шилжих хөдөлгөөн D. Хүн амын шилжих хөдөлгөөн Е. Үеийн доторх шилжих хөдөлгөөн 7. Нийгэм хэмээх ойлголтын тодорхойлолт аль нь вэ? /2 оноо/ А. Өөрийн гэх нутаг дэвсгэрийн хязгаар төр засаг,байгууллага бүхий тухайн нийгэм хүмүүсийн бие даан оршин амьдарч буй онцлог нутаг В. Засаглал удирдлагын тодорхой дэг журам бүхий тухайн улс орон, нийгмийг удирдах улс төрийн цөм байгууламж С.Тодорхой улс орон ард түмний түүхэн хөгжлийн шатан дахь нийгэм улс төр эдийн засаг,соёлын тогтвортой хамтын ажиллагаа харилцан үйлчлэл,хэрэгцээ сонирхлын ялгаа зөрчилдөөн бүхий хүмүүсийн нэгдэл D. Нийгмийн хуучин байгуулал шинэ байгуулалд эрс шилжилт хийж,чанарын үсрэлтэнд хүрэх ойлголт Е. Хүний амьдралын нөхцөл чанар дээшлэх гэх зэрэг томоохон хэмжээний эерэг үр дагаврууд 8. Шашны номлолоор зөвтгөгдөн хувийн байр суурийг өөрчлөх ямар ч боломжгүй давхраажилтын тогтолцоо аль нь вэ? /1 оноо/ А. Анги В. Каст С. Нийгмийн ялгарал D. Боолчлол Е. Язгуур 9. Аль нь олдмол статус вэ? /1 оноо/ А. Ардын уран зохиолч Бавуугийн Лхагвасүрэн айлын ганц хүү. В. Би айлын отгон охин С. Мөнх 12-р ангид суралцахын зэрэгцээ FM радиогийн хөтлөгчөөр ажилладаг. D. Ерөнхий сайд А.Амар хохь тайжийн хүү ажээ. E. Дуучин С.Жавхлан Увс аймгийн уугуул. 10. Нийгмийн халамжийн үйлчилгээ нь: -нийгмийн хөгжлийн үйлчилгээ;халамжийн үйлчилгээ гэсэн хоёр төрөлтөй. Дараах өгөгдлийн аль нь хөгжлийн үйлчилгээнд хамаарах вэ? /2оноо/ A. Бие даан амьдрах чадваргүй ахмад настныг байрлуулан асрамжлах В. Бага орлоготой өрхүүд хамтран хүнсний ногоо тариалах С. Гурав ба түүнээс дээш ихэр хүүхдийн асрамжийн үйлчилгээ D. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг асрах үйлчилгээ

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

Е. Боловсрол эзэмшихэд нь туслах 11. “Амьтны амь бүү хороо, шударга бай...” гэх мэт ёсыг захирамжлан тогтоох нь ... юм. /2 оноо/ А. Ёс суртахууны онцлог В. Ёс суртахууны шинж С. Ёс суртахууны нөлөөлөл D. Ёс суртахууны шаардлага Е. Ёс суртахууны бэлгэ тэмдэг 12. Ёс суртахууны төлөвшүүлэх үүрэг аль нь вэ? /1оноо/ А. Хувь хүний үйл ажиллагааг бусад хүмүүс болон нийгмийн эрх ашигт нийцүүлэн чиглүүлж байдаг. В. Ёс суртахууныг өөриймшүүлснээр хүмүүс үйлдэл, үйл ажиллагаагаа хянаж, удирдаж байдаг. С. Ёс суртахуунаар дамжин хүмүүс дүрэм, журам, нийгэмд гүйцэтгэх үүргийн талаар мэдлэг эзэмшдэг. D. Хүмүүс өөрийгөө авч явах чиг баримжаа эзэмшиж байдаг. Е. Өөрийн болон бусдын ёс суртахууны төлөвшилд үнэлгээ өгч байдаг. 13. Нийгмийн тогтолцоо өөрчлөгдөж өмнө нь тогтвортой байсан зан суртахууны үнэлэмж, үнэт зүйлс задарсныг юу гэж нэрлэх вэ?/1 оноо/ А. Соёлын шок В. Сөрөг соёл С. Соёлын гажилт D. Дэд соёл Е. Релятивизм 14. Ургийн бичиг хөтөлж үр хойчдоо үлдээх нь соёлын аль элементийг илэрхийлж байна вэ? /1 оноо/ А. Заншил В. Зуршил С. Нийтийн соёл D. Уламжлал Е. Үнэлэмж 15. Соёлыг төлөв байдлаар нь ... гэсэн хоёр хэсэгтэйгээр авч үздэг. /1 оноо/ А. Соёлын динамик, соёлын статик В. Соёлын нэвчилт, соёлын тархалт С. Соёлын олон янз байдал, соёлын зөрчил D. Эдийн соёл, оюуны соёл Е. Соёлын нэгдэл, соёлын тархалт 16. Монгол хүний онцлон эрхэмлэдэг зүйл нь бүс юм. Бүсийг хүний сүлд хийморь гэж үзнэ. Харин гутал, өмдөн дээрээ тавих буюу бүсний дээгүүр алхах, гишгэхийг бузартана гэж цээрлэдэг. Дараах ойлголтуудаас уг өгөгдөлд хамааралгүй нь аль вэ? /2 оноо/ А. Хэм хэмжээ В. Ёслол С. Бэлгэдэл D. Заншил Е. Уламжлал

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

17. Бүх л соёлд нэгэн адил хамаардаг шинж чанар, хэм хэмжээ, дүрэм журам, үнэт зүйлсийг соёлын.........гэнэ. /1оноо/ А.Этноцентризм В.Релятивизм С.Универсаль D. Плюрализм Е.Дуализм 18. Үнэлэмжийг түвшингээс нь хамааруулан зөв дарааллаар ангилсан нь аль вэ? /2 оноо/ А. Нийт хүн төрөлхтний-тухайн нийгмийн-угсаатны-анги бүлгийн-гэр бүлийн-хувь хүний; В. Нийт хүн төрөлхтний-тухайн улсын-үндэстний-анги бүлгийн-гэр бүлийн-хувь хүний;С. Нийт хүн төрөлхтний-тухайн нийгмийн-ястныанги бүлгийн-гэр бүлийн-хувь хүний; D. Нийт хүн төрөлхтний-тухайн нийгмийн-үндэстний-нийгмийн анги, бүлгийн-гэр бүлийн-хувь хүний; Е. Нийт хүн төрөлхтний-тухайн нийгмийн-овог аймгийн-анги бүлгийнгэр бүлийн-хувь хүний; 19. Соёлыг социологийн хандлагаар хэрхэн тодорхойлдог вэ? /3 оноо/ А. Соёлыг хүний мөн чанарын илэрхийлэл болох талаас нь тайлбарладаг. В. Нийгмийн аж төрөх ёс, зохион байгуулалтыг бүрдүүлэгч хүчин зүйл гэдэг талаас нь тайлбарладаг. С. Янз бүрийн ард түмний домог, аман зохиол зэргийг харьцуулан судлах замаар тайлбарладаг. D. Соёлын утга санаа нь хүний гэх зүйлийг амьтны гэх зүйлээс ялгах хязгаар болж өгдөг гэж үздэг. Е. Соёл бол өв уламжлан авсан бүтээл, юмс, үзэл санаа, үнэт зүйл гэж тайлбарладаг. 20. Английн эрдэмтэн А.Марш улс төрийн оролцооны хэв маягийг хэрхэн ангилсан бэ? /1 оноо/ А. Идэвхтэй ба идэвхгүй В. Хуулийн хүрээнд, хууль бус С. Нийцтэй ба нийцгүй D. Сайн дурын ба албадлагын Е. Ортодоксаль ба ортодоксаль бус 21. Засаглалын субъект зорилгодоо хүрэхийн тулд объектод нөлөөлөх арга хэрэгсэл аль нь вэ? /2 оноо/ А. Засаглалын хэлбэр В. Засаглалын нөөц С. Засаглалын механизм D. Засаглалын хэмжигдэхүүн Е. Засаглалын орон зай 22. Хууль хэлэлцэх нь улс төрийн тогтолцооны бүрдэл хэсгийн алинд хамаарах вэ? /1 оноо/

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

100 А. Оролт

ЭЕШ 2015 - Нийгэм В. Гаралт

С. Хувиргалт

D. Шаардлага

Е. Дэмжлэг

23. Өгөгдлийг зөв харгалзуулсан хариултыг сонгоорой. /1 оноо/ 1. Сонирхлыг илэрхийлэх а. Ардчилсан нам 2. Сонирхлыг нэгтгэх b. Сангийн яам 3. Сонирхлыг хэрэгжүүлэх с. Монголын оюутны холбоо А. 1с2а3b B. 1b2a3c C. 1c2b3a D.1а2b3c E. 1b2c3a 24. Олон намын ач холбогдолд хамаарахгүй зүйл дурдсан бол аль нь вэ? /2 оноо/ А. Олонхийн дэмжлэг авсан улс төрийн нам нь засаглалыг хэрэгжүүлдэг. В. Засаглалын тэнцвэрийг хадгалах нөхцөл бүрддэг. С. Олон ургальч үзлийг дэмждэг. D. Цөөнхийн дэмжлэг авсан нам нь эрх барьдаг. Е. Хүний эрхийг хангадаг. 25. Саналаа нууцаар гаргах зарчим аль нь вэ? 1 оноо/ А. Нас хүйс, яс үндэс, гарал угсаа, мэргэжил, хэл, санхүүгийн чадвараас үл шалтгаалан бүгд оролцох В. Сонгогч бүр ижил тооны санал гаргах эрхтэй бөгөөд санал бүр адил жинтэй байх С. Сонгогч ямар нэгэн дарамт шахалтгүйгээр гагцхүү өөрийн үзэмжээр саналаа өгөх явдал D. Сонгуулийн эцсийн үр дүн нь зөвхөн иргэдийн санал хураалтын үр дүнгээр шийдэгддэг. Е. Сонгуульд оролцохдоо саналаа чөлөөтэй илэрхийлэх бүхий л бололцоогоор хангагдах ёстой. 26. Франц, Армен,Тайван, Финлянд улс ямар засаглалтай вэ? /2 оноо/ А. Үндсэн хуульт хаант засаглалтай В. Парламентын засаглалтай С. Хэмжээт эрхт хаант засаглалтай D. Холимог засаглалтай Е. Ерөнхийлөгчийн засаглалтай 27. Төлөөллийн ардчиллын сул тал аль нь вэ? /2 оноо/ А. Нийгэмд улс төрийн тогтвортой байдал, дэг журмыг илүү хангадаг В. Нийгмийн бүлэг, давхрааны хэт ялгарал, эсвэл тэгшитгэх байдлаас нийгмийг хамгаалдаг С. Иргэд төрийн хэрэгт шууд оролцохгүй тул улс төрийн идэвх буурах талтай D. Нийгэм, улс төрийн тогтолцоог мэргэшиж, туршлагажсан хүмүүс удирдан зохион байгуулдаг Е. Улс төрийн хариуцлагыг өндөржүүлдэг

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

101

28. Ардчилсан бус дэглэмээс ардчилсан дэглэмд шилжих үеийн дэглэм аль нь вэ? /1 оноо/ А.Консерватив В.Либераль С.Фашист D.Охлократ Е.Коммунист 29. Социал төрийн шинжид хамаарах өгөгдлийг олно уу. /3 оноо/ А. Иргэд хуулийг заавал биелүүлэх ёстой. В. Иргэн төр хоёр адилхан хариуцлага хүлээнэ. С. Иргэдийн амьдралын наад захын баталгааг хуулиар тогтоох ёстой. D. Төрөөс хүний эрхийг баталгаатай хангаж эдлүүлнэ. Е. Шүүгч зөвхөн хуульд захирагдана. 30. Үйлдвэрлэл явуулахад шаардлагатай нөөцийг худалдан авах, ашиглахтай холбоотой гарах мөнгөн төлбөрийг.................гэнэ. /1оноо/ А. Тогтмол зардал В. Хувьсах зардал С. Үйлдвэрлэлийн зардал D. Шууд зардал Е. Шууд бус зардал 31. Нөхөрлөл хоршооны сул талуудыг тоочихдоо хамааралгүй зүйл дурдсан бол аль нь вэ?/2 оноо/ А. Дотоод зөрчил их В. Хохирлыг гишүүд тэнцүү хариуцна С. Бизнесийн амьдралын хугацаа богино D. Үүсгэн байгуулахад хуулийн талаас бүрдүүлэлт хийхэд хүндрэлтэй Е. Гишүүдийн бүрэлдэхүүнд өөрчлөлт ороход хуyлийн талаас нэлээд хүндрэлтэй 32. Менежментийн ухааны тодорхойлолтонд аль нь хамаарахгүй вэ? /1 оноо/ А. Менежмент нь аж ахуй эрхлэн хөтлөх,жолоодох гэсэн утга бүхий англи үг В. Хүмүүст аж ахуйг хэрхэн удирдах талаар онолын цэгцтэй мэдлэг олгодог шинжлэх ухаан С. Хэрэглэгчийн эрэлтийг судлан, түүнд тохирсон бараа үйлчилгээг зах зээлд гаргах D. Байгууллагын зорилгод хүрэх арга замуудыг төлөвлөн зохион байгуулж хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа Е. Үйл ажиллагааг удирдан зангидах зохион байгуулах урлаг 33. Маркетинг гэж чухам юу болохыг хувь хүн, аж ахуйн нэгж мэдэж байх нь ач холбогдолтой. Дараах өгөгдлөөс хувь хүнд маркетинг ямар ач холбогдолтойг илэрхийлсэн ойлголтыг олно уу. /2 оноо/

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

102

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

А. Хэрэглэгчийн зан төлөв, эрэлтийг мэдрэх В. Зардлаа багасгаж, цагаа хэмнэх С. Зах зээлээ таньж мэдэх D. Өрсөлдөгчөө таньж мэдэх Е. Ашиг орлогоо нэмэгдүүлэх 34. Гадаад худалдааг хязгаарлах бодлогын шалтгааныг тоочихдоо илүүц зүйл дурдсан бол аль нь вэ? /1 оноо/ А. Улс үндэсний аюулгүй байдлыг хамгаалах В. Дотоодын эдийн засгийн салбаруудыг дэмжих С. Ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх D. Гадаад худалдааг хамгаалах Е. Улсын төсвийг нэмэгдүүлэх 35. Мэргэжлийн чиг баримжаа олгох болон дахин мэргэшүүлэх, чиглэлээр сургалт зохион байгуулж байгаа нь ажилгүйдлийн аль төрөлтэй тэмцэх арга вэ? /2 оноо/ А. Шилжилтийн ажилгүйдэл В. Улирлын ажилгүйдэл С. Түр зуурын D. Бүтцийн Е. Мөчлөгийн ажилгүйдэл 36. Өгөгдлийг холбогдох утгатай нь зөв харгалзуулна уу. /1 оноо/ 1.Хөрөнгийн бирж а.Үнэт цаасны зах зээл дээр бусдын нэрийн өмнөөс үнэт цаасыг зуучлан худалдах, худалдан авах ажиллагаа 2.Хувьцааны ханш b.Хөрөнгийн бирж дээр тогтож байгаа хувьцааны зах зээлийн үнэ 3.Брокерийн үйл c.Үнэт цаасыг худалдах, худалдан авах, бусдад ажиллагаа шилжүүлэх гэх мэт үнэт цаасны арилжаа явагдаж байдаг газар А. 1b2a3c B. 1a2b3c C. 1c2b3a D.1a2c3b E. 1b2c3а 37. Хувьцааны давуу талуудыг тоочихдоо хамааралгүй зүйл дурдсан бол аль нь вэ? /2 оноо/ А. Ногдол ашиг авах В. Ханшийн зөрүүнээс олох ашиг С. Ашиг их бол эрсдэл бас өндөр байж болно D. Компанийн удирдлага шийдвэр гаргахад оролцох Е. Инфляцид өртөхгүй 38. Компани бүтээгдэхүүн экспортлохын оронд гадаадад үйлдвэр байгуулсан нь .... юм. /1 оноо/ А. Капиталын экспорт В. Шууд хөрөнгө оруулалт

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

103

С. Портфелийн хөрөнгө оруулалт D. Экспортын бодлого Е. Импортын бодлого 39. Хууль, хуульчилсан актад хамаарагдах бүхий л нутаг дэвсгэр, субьектийн хүрээнд эрх зүйн шаардлагыг дагаж мөрдөх,сахих явдлыг................гэнэ. /2 оноо/ А. Дэг журам В. Хууль зүйн факт С. Хууль зүй D. Хууль ёс Е. Шударга ёс 40. Зөв харгалзуулна уу. /1 оноо/ 1. Иргэн А. Хууль зөрчсөн, урьдчилан бодож боловсруулсан, эсвэл болгоомжгүйгээс үүдэлтэй нийгмийн аюултай үйлдэл 2. Гэмт хэрэг В. Гэмт хэрэг үйлдсэн хүнд шүүхийн шийдвэрээр хэрэглэж буй төрийн хуулийн албадлагын арга хэмжээ 3. Ял шийтгэл С. Тодорхой улсын нутаг дэвсгэрт оршин суугаа төрийн харьяалалд багтдаг эрх зүйн субьект А. 1а2b3с В. 1с2а3b С. 1b2с3а D. 1а2с3b Е. 1с2b3а 41. Эрүүл мэнд, боловсрол, соёлын зэрэг төрийн суурь үйлчилгээг хүн бүрт хүргэх төрийн байгууллагынүйл ажиллагааг хангахад туслах чиг үүрэг бүхий албыг........гэнэ. /1оноо/ А. Төрийн үйлчилгээний алба В. Төрийн тусгай алба С. Төрийн захиргааны алба D. Улс төрийн алба Е. Төрийн хамгаалалтын алба 42. Төрийн албанд баримтлах зарчмуудад хамааралгүй зүйл дурдсан бол аль нь вэ? /1оноо/ А.Төрийн алба мэргэшсэн тогтвортой байх В. Захирах захирагдах ёсыг баримтлах С.Гадаад хэлний өндөр мэдлэгтэй байх D. Ард түмэнд үйлчлэх Е.Төрд ажиллах тэгш боломжтой байх 43. Тээврийн хэрэгсэл согтуугаар жолоодох, багшийн ёс зүйн дүрэм зөрчих, тогтоосон хугацааã хэтрүүлэн согтууруулах ундаагаар үйлчилбэл ямар төрлийн шийтгэл ногдуулах вэ? /2оноо/ А. Торгох В. Тусгайлан олгосон эрхийг хасах С. Хууль бусаар олсон орлого эд зүйлийг хураах D. Сануулга өгөх Е. Баривчлах 44. Холбогдох утгатай нь зөв харгалзуулна уу /1 оноо/

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

104

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

1. Гэм буруу А. Хууль бус үйлдэл хийсэн, бусдад хохирол учруулагч этгээд 2. Гэм буруутан В. Гэм буруутай этгээдийн хууль бус үйлдлийн улмаас учирсан хохирол 3. Гэм хор С. Гэмт этгээд өөрийн үйлдлийн бурууг ойлгон ухаарах байдал А.1с2b3а В.1b2а3с С.1с2а3b D.1а2b3с Е.1b2с3а 45. Хүний эрхийн талаар олсон ололт амжилтаа бататгаж, ахèóëàõ íü хүний эрхийн талаар төрийн...................... үүрэг юм. /1оноо/ А. Хүндэтгэх В. Албан тушаал ахиулах С. Хангах D. Хамгаалах Е. Ахиц дэвшил гаргах 46.Хүний эрхийн үндэсний комисс нь бие даасан, хараат бус хүний эрхийн үндэсний байгууллага юм. Êомиссын үйл ажиллагаанд хамааралгүй өгөгдлийг олно уу. /2 оноо/ А. Хүний эрхийн олон улсын гэрээнд нэгдэн орохыг дэмжих, олон нийтэд сурталчлах В. Хүний эрхийн боловсрол олгох С. Хууль тогтоох замаар хүний эрхийг хангах бодлого эрх зүйн орчинг бүрдүүлэх D. Судалгаа, хяналт шалгалт явуулах Е. Хүний эрхийн зөрчлийн талаарх гомдлыг шалгаж шийдвэрлэх 47. Банк, санхүүгийн байгууллагатай харилцахад ямагт иргэний үнэмлэх төрñíий гэрчилгээг шаарддаг. Үүнд хамаарах өгөгдлийг олно уу./2 оноо/ А. Хэрэглэгчийг хамгаалах В. Өмч хөрөнгө захиран зарцуулахтай холбоотой С. Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих D. Аюулгүй байдал хангах Е. Õóóëèéí ýòгээдийн хооронд үүссэн харилцааг зохицуулах 48. Улс төрийн албан тушаалтан аль нь вэ? /2оноо/ А. Бүх шатны шүүгч, прокурор В. Монгол банкны ерөнхийлөгч С. Аймаг,нийслэл,сум дүүргийн ИТХ болон гүйцэтгэх албан тушаалтнууд D. Монгол Улсын Их хурлын дарга, гишүүд Е. Улсын харьяаны сургуулийн багш 49. Аль нь НҮБ-ын албан ёсны хэл биш вэ? А. Араб В. Хятад D. Турк Е. Орос

/1 оноо/ С. Англи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

105

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

50. .... нь дэлхий дахины харилцаанд оролцогчдын хооронд бий болсон эдийн засаг, улс төр, нийгмийн болон эрх зүй, дипломат, батлан хамгаалахын мөн соёлын харилцан холбоо бүхий систем юм./1оноо/ А. Олон улсын харилцааны субъект В. Олон улсын байгууллага С. Олон улсын харилцааны систем D. Олон улсын харилцааны үндсэн хэлбэр Е. Олон улсын харилцаа 51. НҮБ –ийн дүрмийн үндсэн зарчмуудад хамааралгүй өгөгдлийг олно уу. /1оноо/ А. Энх тайван, аюулгүй байдлыг сахих В. Үндэстэн хооронд найрамдалт харилцааг хөгжүүлэх С. Улс орнуудын дотоод бодлогод нөлөөлөх D. Дэлхий нийтийн чанартай асуудлуудад хамтран ажиллах Е. Үндэстнүүдийн үйл ажиллагааг нэгтгэх төв байх 52. Зөв харгалзуулна уу. /1оноо/

1. Парламентын дипломат

2. Ардын дипломат

3. Олон улсын эрх зүйн хариуцлага.

А.1a2c3b D.1с2а3b

А. Олон улсын харилцаанд оролцогч субьект бусад улсын өмнө хүлээсэн үүргээ зөрчсөн тохиолдолд үүсэх хууль зүйн үр дагавар В. Олон улсын харилцаанд улс орнуудын хууль тогтоох байгууллага болсон парламент, түүнд олон нийтээс сонгогдсон төлөөлөгчид болох парламентын гишүүд болсонтой холбогдож гарсан ойлголт С. Мэргэжлийн дипломатаас ялгаатай бөгөөд янз бүрийн улс орны жирийн иргэдийн хоорондын харилцаагаар илэрдэг олон улсын бодлогын шинжтэй үзэгдлийг тэмдэглэсэн ойлголт

В.1b2с3а Е.1b2а3с

С.1а2b3с

53. Дэлхийн улс орнууд хоорондоо төр, засгийн газрын түвшинд

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

106

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

элчин төлөөлөгч солилцож, яриа хэлэлцээр явуулж гарын үсгээ зурж баталгаажуулж байдаг нь......харилцаа юм. /1оноо/ А. Олон улсын эдийн засгийн харилцаа В. Олон улсын соёлын харилцаа С. Олон улсын улс төрийн харилцаа D. Олон улсын технологийн харилцаа Е. Олон улсын хүмүүнлэгийн харилцаа 54. Хоёр улс өөрсдийн нутаг дэвсгэрийн усанд нөгөө этгээд нь загас агнахыг зөвшөөрсөн гэрээ байгуулжболно. Энэ нь олон улсын ямар хэм хэмжээ болохыг тодорхойлно уу. /2оноо/ А. Хатуу буюу императив В. Уян хатан буюу диспозитив С. Хориглосон хэм хэмжээ D. Үүргийн хэм хэмжээ Е. Зарчмын хэм хэмжээ 55. Монгол улсын гадаад бодлогын зорилтод аль нь нийцэхгүй вэ? /1оноо/ А. Хүн төрөлхтний хөгжлийн жамыг даган бүх улс оронтой найрсаг харилцаатай байх В. Олон улсын хамтын нийгэмлэгт байр сууриа бэхжүүлэх С. Улсынхаа тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдлыг бат найдвартай ханг ах D. Улс төр, эдийн засаг болон бусад ашиг сонирхлын шүтэлцээ бүхий харилцаа Е. Социализмын эрх ашгийг өмгөөлөн хамгаалах

56. Ази, Номхон далайн бүс нутгийг бүхэлд нь хамарсан өргөн хүрээтэй үйл ажиллагаа явуулдаг хоёр тивийн яриа хэлэлцээний механизм аль нь вэ? /1 оноо/ А. АСЕАН В. АСЕМ С. АПЕК D. АРФ Е. ШХАБ ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ Санамж: 1. Энэ хэсэг сонгох даалгавар биш тул харгалзааг зөв тогтоож хариуг áөглөөрэй. 2. Зөв харгалзуулсан хариулт бүр 1 оноотой. 2.1 Доорх өгөгдлийг зөв харгалзуулна уу. а b

Амьдралын чанарын индекс Тогтвортой хөгжил

1 2

Дундаж наслалт, боловсролын түвшин, нэг хүнд ногдох ДНБ Нөөцийн тоо хэмжээний болон бүтээмжийн өсөлтөөр хангагдана.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

107

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

Үйлдвэрлэлийн хүчин зүйл

Эдийн засаг, байгаль орчин, нийгмийн байдлыг адил авч үзнэ.

Хүний хөгжлийн индекс Эдийн засгийн өсөлт

Насжилт, нялхсын эндэгдэл, бичиг үсэгт тайлагдсан байдал Газар, капитал, хөдөлмөр, ур чадвар

2.2. Доорх өгөгдлийг зөв харгалзуулна уу. а b c d е

Нийгмийн статус Нийгмийн харилцан үйлдэл Нийгмийн институт Нийгмийн ялгарал Нийгмийн бүлэг

Нийгмийн гишүүд хувийн болон нийгмийн шинжээрээ зааглагдах Нийгмийн тогтолцоон дахь байрсуурь, түүнд хамаарах эрх, үүрэг, бусдын зүгээс хандах хандлага Нийтлэг сонирхол, үнэлэмжтэй хүмүүсийн нэгдэл Хоёр ба түүнээс олон хүмүүсийн хоорондын харилцаа Хамтын сонирхол, хэрэгцээ, үнэлэмжийг хангахад чиглэсэн зохион байгуулалт, нийгмийн үйлдлийн хэм хэмжээ, тогтсон хэлбэрүүдийн цогц

1 2 3 4

2.3. Доорх өгөгдлийг зөв харгалзуулна уу. а

Тэмдэг

Хэл

Мэдлэг

Бэлгэдэл

Домог

Оюуны соёлд хамгийн анх үүссэн бөгөөд орчин үед ч оршин буй. Хүний танин мэдэх үйл ажиллагааны үр дүн Хүний бүтээн хэрэглэж байгаа тэмдгийн ил эсвэл далд утга Семиотикийн шинжлэх ухааны судлах зүйл Хүний оюуны ертөнцийг илэрхийлэгч, мэдээллийг бүтээгч, хадгалагч, дамжуулагч

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

108

ЭЕШ 2015 - Нийгэм

2.4 Доорх өгөгдлийг зөв харгалзуулна уу.

Санал

Гомдол

Мэдэгдэл

Өргөдөл

Нэхэмжлэл

Төрийн байгууллага, албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагааны улмаас иргэдийн эрх ашиг, сонирхол зөрчигдсөн болон бусад асуудлаар төрийн байгууллага, албан тушаалтанд хандаж гаргасан хүсэлт Үндсэн хууль, бусад хуульд заасан хүний эрх, эрх чөлөөг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан иргэд байгууллагаас гаргаж буй шаардлага Маргаж байгаа болон зөрчигдсөн эрх ашиг, сонирхлоо хамгаалуулахын тулд хуулиар тогтоосон журмын дагуу шүүхэд хандаж хариуцагчид тавьсан шаардлага Захиргааны байгууллагын буруугаас иргэдийн болон аж ахуйн нэгжийн эрх зөрчигдөж, зөрчигдсөн эрхээ сэргээлгэхээр хандаж буй харилцааны хэлбэр Төрийн байгууллагын үйл ажиллагааг сайжруулах,шинэчлэх, талаар гаргасан хүсэлт бөгөөд аливаа асуудлыг оновчтой буюу зохистой байдлаар шийдвэрлүүлэх зорилготой

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

109

110

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

111

112

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

113

114

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

115

116

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Физик

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

117

118

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

119

120

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

121

122

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

123

124

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

125

126

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

127

128

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

129

130

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Монголын түүх

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

131

132

ЭЕШ 2015 - Орос хэл

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Орос хэл

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

133

134

ЭЕШ 2015 - Орос хэл

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Орос хэл

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

135

136

ЭЕШ 2015 - Орос хэл

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Орос хэл

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

137

138

ЭЕШ 2015 - Орос хэл

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

139

140

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

141

142

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

143

144

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

145

146

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

147

148

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Газарзүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

149

150

ЭЕШ 2015 - Хими

Санамж: Нэгдүгээр хэсэг нийт 70 оноотой бөгөөд 1 – 10 дугаар даалгавар тус бүр 1 оноо, 11 – 40 дүгээр даалгавар тус бүр 2 оноо болно. Даалгавар бүрээс зөвхөн нэг хариултыг сонгоно уу. 1.D – элементийн электронт бүрхүүлийн бүтцийг сонгоно уу. A.1s22s22p63s23p53d0 B.1s22s22p63s23p63d0 C.1s22s22p63s23p63d04s1 D.1s22s22p63s23p63d04s2 E.1s22s22p63s23p63d84s2 2.Атомын электронт бүрхүүлийн d – энергийн дэд түвшинд байх электронуудын соронзон квантын тоо (ml) –ны утгыг сонгоно уу. A.0 B.-1, 0, +1 C.-2, -1, 0, +1, +2 D.-3, -2, -1, 0, +1, +2, +3 E.-4, -3, -2, -1, 0, +1, +2, +3, +4 3.Нэг төрлийн холимгийг сонгоно уу. A.Утаа B.Уусмал C.Нэрмэл ус D.Манан E.Булингар 4.Хүлэмжийн нөлөө үзүүлдэг хийг сонгоно уу. A.HCl – хлортустөрөгчийн хий B.O2 – хүчилтөрөгчийн хий C.CH4 – намгийн хий D.SO2 – хүхэрлэг хий E.N2 – азотын хий 5.Организм дах фосфорын хэмжээ, цусан дах кальцийн хэмжээг зохицуулах үүрэгтэй амин дэмийг нэрлэнэ үү. A.Амин дэм А B.Aмин дэм B C.Амин дэм C D.Амин дэм D E.Амин дэм Е 6.Нүүрсийг хийжүүлэхэд голлон үүсэх шатамхай хийн холимгийг сонгоно уу. A.H2, CO, CH4 B.CO2, N2, CH4 C.N2, O2, He D.H2O, O2, CO2 E.CH4, C2H6, C3H8 7.Нефтийн үндсэн бүрэлдэхүүн хэсэг болох бодисуудын ангийг нэрлэнэ үү.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Хими

151

A.Ацетилены нүүрсустөрөгчид B.Нэг атомт спиртүүд C.Үнэрт нүүрсустөрөгчид D.Ханасан нүүрсустөрөгчид E.Этилены нүүрсустөрөгчид

8.Дөлийг тоосгон улаан өнгөөр буддаг металлын нэрийг сонгоно уу. A.Натри B.Кали C.Кальци D.Стронци E.Бари 9.Саармагжих урвалаар лабораторт давс гарган авдаг. Энэ аргад тохирох урвалын тэгшитгэлийг сонгоно уу. A.Fe + 2HCl = FeCl2 + H2 B.CuO + 2HCl = CuCl2 + H2O C.Na2CO3 + 2HCl = 2NaCl + H2O + CO2 D.NaOH + HCl = NaCl + H2O E.MgSO4 + BaCl2 = MgCl2 + BaSO4 10.Биотүлш үйлдвэрлэх үндсэн ойлголттой танилцана уу. 1. Ургамлын биомассыг ферментээр исгэж этанол, бутанол гэсэн спирт гарган авдаг. 2. Өөх тосыг метанолоор болон спиртээр дахин эфиржүүлж, биодизель түлш гарган авдаг. 3. Ургамлын биомассаас температур болон катализаторын тусламжтайгаар дэгдэмхий бага молекулт нэгдлийн шатамхай холимог гарган авдаг. Моторын биотүлш болон I үеийн биотүлш гарган авах аргын талаарх мэдээллийг сонгоно уу. A.2 ба 1 B.2 ба 3 C.1 ба 2 D.3 ба 1 E.3 ба 2 11.VIA бүлэгт байрладаг элементүүдийн дээд исэлдлийн зэрэгтэй оксидын томьёог сонгоно уу. A.ЭО B.Э2О3 C.ЭО2 D.Э2О5 E.ЭО3 12.Х элементийн 22Х гэсэн изотоп 75%, 24Х гэсэн изотоп 25% эзэлдэг. Х элементийн харьцангуй атом массыг тооцоолно уу. A.22.0 н.н. B.22.5 н.н. C.23.0 н.н. D.23.5 н.н. E.24.0 н.н. 13.Нэгэн элементийн гадаад давхрааны электронт байгууламж 4s24p3 болно. Энэ элементийн үелэх системд эзлэх байрыг тодорхойлно уу. A.4 –р үеийн V бүлгийн элемент Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

152

ЭЕШ 2015 - Хими B.4 –р үеийн III бүлгийн элемент C.5 –р үеийн IV бүлгийн элемент D.5 –р үеийн III бүлгийн элемент E.4 –р үеийн VIII бүлгийн элемент

14.Хоёрдугаар үед байрладаг элементүүдийг атомын радиус өсөх дарааллаар зөв эрэмбэлсэн эгнээг сонгоно уу. A.B < C < N < O B.O < N < C < B C.O < C < B < N D.N < B < C < O E.B < O < C < N

15. гэсэн бүтэцтэй нэгдлийн молекул томьёог сонгоно уу. A.C3H6O B.C3H8O2 C.C3H6O2 D.C4H10O2 E.C4H8O2 16.Нэг атомт ханасан спиртүүд CnH2n+1OH гэсэн найрлагатай байдаг. Харьцангуй молекул масс нь 74 н.н. байдаг нэг атомт ханасан спиртийн томьёог сонгоно уу. A.C5H12O B.C4H10O C.C4H8O D.C3H8O E.C3H6O 17.Дараах томьёо бүхий бодисуудын химийн холбоог баримжаалж харгалзуулна уу.

1 2 3

Бодисын томьёо Mg MgBr2 Br2

A.1X, 2W, 3Y, 4Z D.1W, 2X, 3Z, 4Y

Химийн холбооны төрөл W Ионы X Металлын Y Туйлт ковалент HBr Z Туйлгүй ковалент B.1Y, 2X, 3W, 4Z C.1Y, 2W, 3Z, 4X E.1X, 2W, 3Z, 4Y

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

153

ЭЕШ 2015 - Хими

18.Дараах бүтэц бүхий органик бодисуудын буцлах температурыг өсөх дарааллаар эрэмбэлнэ үү.

A.S < R < U D.R < S < U

B.U < R < S E.R < U < S

C.S < U < R

19.Тасалгааны температур дах төлөв байдалд дан бодисуудын химийн томьёог харгалзуулна уу.

1 2 3 4

Бодисын төлөв байдал Нэг нь шингэн, нөгөө нь хатуу төлөвт оршдог. Нэг нь хий, нөгөө нь шингэн төлөвт оршдог. Хоёулаа хатуу төлөвт оршдог. Хоёулаа хийн төлөвт оршдог.

Химийн томьёо Mg ба I2 Q R

Br2 ба Fe

Cl2 ба O2

H2 ба Hg

A.1Q, 2S, 3W, 4R B.1S, 2W, 3Q, 4R C.1R, 2W, 3S, 4Q D.1R, 2W, 3Q, 4S E.1S, 2Q, 3R, 4S

20.Амьд организм хүнс тэжээлийг боловсруулахад ялгарах энергиэр эрч хүчээ сэлбэж амьдардаг. Жишээ нь глюкоз хүний биед дараах урвалаар задардаг. C6H12O6 + 6O2 = 6CO2 + 6H2O + 2802.8 кЖ/моль Энэ урвалын хувьд дараах дүгнэлтүүдээс зөв мэдээллийг сонгоно уу. I. Энэ урвал нь экзотермийн урвал. II. Энэ урвалын дотоод энерги өснө. Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

154

ЭЕШ 2015 - Хими

III. Энэ урвалаар 3 моль хүчилтөрөгч урвалд ороход 1401.4 кЖ энерги хүний биед шингээгдэнэ A.Зөвхөн I B.Зөвхөн II C.II ба III D.I ба III E.I, II, III

21.Калийн перманганатын дулааны задрах урвалыг ашиглан лабораторт хүчилтөрөгч гарган авдаг. 2KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2 0.3 моль калийн перманганатыг бүрэн задлахад хэвийн нөхцөлд хэдэн литр хүчилтөрөгч гарган авахыг урвалын тэгшитгэлээс тооцоолно уу. A.1.12 литр B.2.24 литр C.3.36 литр D.4.48 литр E.5.60 литр 22.Этилен фтортой харилцан үйлчилж дифторт этан үүсгэх урвалын тэгшитгэл нь: Дараах хүснэгтэн мэдээллийг ашиглан энэ урвалын дулааны илрэлийг тооцоолно уу. C–H Химийн холбооны энерги кЖ/моль

A.50 D.810

C=C

400

F–F

600

160

C–C 350

C–F 460

Жич: бодит утгыг тоймлов. B.510 E.1270

C.760

23.Уусмалд нь фенолфталейн дусаахад ягаан өнгөтэй болдог давсны томьёог сонгоно уу. A.KCl – калийн хлорид B.CuSO4 – зэсийн сульфат C.NH4NO3 – аммоний нитрат D.Al2(SO4)3 – хөнгөнцагааны сульфат E.Na2S – натрийн сульфид

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

155

ЭЕШ 2015 - Хими

24. …Na2SO3 + …KMnO4 + …H2SO4 → … Na2SO4 + …K2SO4 + … MnSO4 + …H2O гэсэн урвалын тэгшитгэлийг тэнцүүлнэ үү. Ангижруулагч болон исэлдүүлэгч бодисуудын молийн тоон харьцааг сонгоно уу. A 1 5

Ангижруулагч Исэлдүүлэгч

B 2 5

C 5 1

D 2 1

E 5 2

25. ∆G = ∆H - T∙∆S гэсэн тэгшитгэлээр химийн урвалын аяндаа явагдах температурын мужийг тодорхойлж болно. Нэгэн урвалын ∆H = -120 кЖ/моль ба ∆S = 600 Ж/(моль∙К) болно. Энэ урвалын аяндаа явагдах температурын мужийг тодорхойлно уу. A.Энэ урвал ямарч температурт аяндаа явагдана. B.Энэ урвал ямарч температурт аяндаа явагдахгүй C.Энэ урвал 200 К температураас дээш температурт аяндаа явагдана. D.Энэ урвал 200 К температураас доош температурт аяндаа явагдана. E.Энэ урвал 200 К температураас бусад температурт тэнцвэрт байна. 26. А → В + С гэсэн урвалын хурд 0.04 моль/(л∙с) болно. А бодисын анхны концентрац 0.60 моль/л бол 6 секундын дараах А бодисын концентрацыг тооцоолно уу. A.0.04 моль/л B.0.24 моль/л C.0.36 моль/л D.0.48 моль/л E.0,76 моль/л 29. xA + yB + zC → wD + uE гэсэн урвалын ерөнхий хурдны тэгшитгэлийг r = k∙[A]x[B]y[C]z гэж томьёолдог. Энэ урвалын хурдыг судалсан үр дүнг дараах хүснэгтэнд тэмдэглэжээ. [A] (M)

[B] (M)

Урвалын хурд (M/c) 1 1∙10-2 2∙10-2 1∙10-3 1∙10-3 2 2∙10-2 2∙10-2 2∙10-3 8∙10-3 3 1∙10-2 2∙10-2 2∙10-3 4∙10-3 4 2∙10-2 4∙10-2 2∙10-3 8∙10-3 Туршилтын үр дүнд үндэслэн А, В, С бодисын концентрацаас хамаарсан урвалын хурдны эрэмбэ (x, y, z) –ийг тооцоолно уу.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

[C] (M)

156

ЭЕШ 2015 - Хими

Хурдны эрэмбэ x y z

2 1 0

0 2 1

0 1 2

2 0 1

1 0 2

28.Халалцах урвалуудын механизмыг харгалзуулна уу.

A.1R, 2Q, 3W D.1Q, 2R, 3W

B.1Q, 2W, 3R E.1W, 2R, 3Q

C.1R, 2W, 3Q

29. Органик урвалын тэгшитгэлээс дегалогенжих урвалыг сонгоно уу.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

157

ЭЕШ 2015 - Хими

30.Дараах нэгдлийн бүтцийн томьёог ажиглаад, молекулдаа хэдэн хираль нүүрстөрөгчийн атом агуулж байгааг тогтооно уу.

A.2

B.3

C.4

D.5

E.6

31.Дөрвөн амин хүчлийн талаарх мэдээлэлтэй танилцана уу.

Дараах пептидийн бүтцийг ажиглаад дээрх аминхүчлүүд ямар дарааллаар оролцож байгааг тогтооно уу.

A.SAGSY D.AYGSY

B.ASGYS E.GSAYS

C.SYGSA

32. Диены нүүрсустөрөгчдийг полимержуулан каучук гарган авна. Каучукийг боловсруулан резин үйлдвэрлэдэг. Дараах бодисуудаас резин үйлдвэрлэх боломжтой гурван бодисын томьёог сонгоно уу.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

158

ЭЕШ 2015 - Хими

A.I, II, III D.II, IV, VI

B.II, III, IV E.III, IV, V

C.I, III, V

33. Аммиакийн синтезийн урвал ( 3H2 + N2 2NH3 ) –ыг явуулахад шаардлагатай 3 хүчин зүйлийн зөв хамаарлыг сонгоно уу. Шаардлагатай нөхцөл

Урвалын хурд Бүтээгдэхүүний гарц Өртөг зардал

бага бага бага

их их их

бага их бага

их их бага

бага их их

34.0.5% зэс агуулсан ил уурхайн шороолгийг хөвүүлэн баяжуулах аргаар боловсруулан 30% зэс агуулсан баяжмал гарган авчээ.

8 тонн зэсийн баяжмал бэлтгэхэд шаардлагатай ил уурхайн шороолгийн массыг тооцоолно уу. A.24 тонн B.120 тонн C.160 тонн D.240 тонн E.480 тонн

35. Зэсийн хүдрийг гидрометаллургийн аргаар боловсруулахдаа шимт уусмал бэлтгэн катодын зэс үйлдвэрлэдэг. Шимт уусмалыг бэлтгэхдээ овоолгын уусгалт, био уусгалт болон бусад аргыг хэрэглэдэг. Овоолгын уусгалтаар сульфидын бус хүдрийг ашиглан шимт уусмал бэлтгэнэ.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

159

ЭЕШ 2015 - Хими

Хүснэгтэн мэдээллийг ашиглан зэс үйлдвэрлэх технологийн урвалын тэгшитгэлийг зөв харгалзуулна уу. Зэс үйлдвэрлэх гидрометаллургийн арга Шимт Овоолгын уусгалт уусмал бэлтгэх Био уусгалт арга Катодын зэс үйлдвэрлэл

I, III, IV I, III, IV

II, VI

I, III

II, VI

I, III, IV

II, VI

I, III, VI

I, III, IV

V, VI

36.Гангийн үйлдвэрийн түүхий эдийг сонгоно уу. A.Хүчилтөрөгчөөр баяжуулсан агаар B.Кокс ба шохойн чулуу C.Төмрийн оксидон хүдэр D.Кальцийн оксид ба ферроманган E.Төрөл бүрийн ширэм 37.Хуванцаруудын бүтцийг ажиглаад, мономерүүдийг нэрлэнэ үү.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

160

1 2 3

ЭЕШ 2015 - Хими

Бутилен

C Хлорт винил

Пропилен Пропилен

Пропилен Хлорт винил Пропилен Хлорт винил

Пропилен

Бутилен

Хлорт винил

Бутилен

Хлорт винил

38. 3316S2- гэсэн ионы бүрэлдэхүүн хэсгийг сонгоно уу.

Протоны тоо

A 18

B 16

C 18

D 16

E 17

Электроны тоо

Нейтроны тоо

39. Хөдөө аж ахуйд өргөн хэрэглэдэг бордооны томьёог сонгоно уу. I Na2SO4 II (NH4)3PO4 III (NH4)2СO3 IV CaCO3

A.II, III

B.I, II

C.II, IV

D.I, III

E.III, IV

40.Хүнсний илчлэг чанарыг дараах томьёогоор тооцоолно. K=a∙4+b∙4+c∙9 Үүнд: K – хүнсний илчлэг чанар /ккал/ а – уураг /г/ b – нүүрсус /г/ с – өөх тос /г/ Хүнсний үйлдвэрт хийсэн “Стимо” нарийн боовны шошго дээр дараах мэдээллийг бичсэн байв. 100 г бүтээгдэхүүнд: уураг 10 г өөх тос 15 г нүүрсус 60 г (Жич: бодит утгыг тоймлов.) “Стимо” нарийн боовны 1 ширхэг нь дунджаар 20 г масстай байсан бол 3 ширхэг нарийн боовны илчлэг чанарыг тооцоолно уу. Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

161

ЭЕШ 2015 - Хими

A.83 ккал B.249 ккал C.384 ккал D.415 ккал E.640 ккал

ХОЁРДУГААР ХЭСЭГ. ОЛОН СОНГОЛТТОЙ БҮТЭЭХ ДААЛГАВАР Санамж: Хоёрдугаар хэсэг 4 даалгавартай. Эхний даалгавар 6 оноотой бөгөөд бусад 3 даалгавар тус бүр 8 оноотой болно. 2.1. Цаасан хроматографын арга:

/6 оноо/

Хроматографын аргын олон төрөл байдаг ба хамгийн энгийн төрөл нь цаасан хроматогарфын арга юм. Энэ аргад тогтвортой фаз нь хроматографын цаас, хөдөлгөөнтэй фаз нь тохирох уусгагч эсвэл уусгагчийн холимог байна. Туршилтын дараах хроматографын цаасыг хроматограмм гэж нэрлэдэг. Хроматографын цаасан дээр сурагч эхлэх шугамын дагуу W, R, U гэсэн гурван хүнсний будгаас дусаав. Дээж бүхий цаасаа этанолын уусмалд дүрж, байрлуулав. Хэсэг хугацааны дараах хроматограммыг зургаар харууллаа. Хроматограммыг сайтар ажиглаад, даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Даалгавар: 1. W будагт агуулагдах бодисын тоо (a) –г олно уу. /1 оноо/ 2. R будагт агуулагдах бодисын тоо (b) –г олно уу. /1 оноо/ 3. U будагт агуулагдах бодисын тоо (c) –г олно уу. /1 оноо/ 4. W, R, U будагт агуулагдах нийт бодисын тоо (d) –г олно уу. /1 оноо/ 5. W, R, U будагт гурвууланд нь агуулагдах бодисын тоо (e) –г олно уу. /1 оноо/ 6. Зөвхөн W будагт агуулагдах бодисын тоо (f) –г олно уу. /1оноо/ 2.2. Химийн сорил туршилтын арга /8 оноо/ Дугаартай зургаан хуруу шилэнд CuCl2, Cu(NO3)2, Pb(NO3)2, Ca(NO3)2, Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

162

ЭЕШ 2015 - Хими

NaCl, BaCl2 –ийн талстууд өгөгджээ. 1. Эдгээр талстуудыг нихром утсанд түрхэн, дөл дээр барихад дөлний өнгө өөрчлөгдсөн байна. 2. Эдгээр талстуудаас дээж таслан авч усанд уусгаад, мөнгөний нитрат нэмжээ. Давсан дахь I.металлуудын дөлний өнгө, II.явагдсан урвалын ионы тэгшитгэл болон III.туршилтын үр дүнг доор үзүүллээ. I. Na+ - тод шар II. Ag+ + Cl- = AgCl↓цагаан Ca2+ - тоосгон улаан Ba2+ - ногоон Pb2+ - цэнхэр Cu2+ (галид анионтой) - цэнхэр Cu2+ (галидаас бусад анионтой) - ногоон III.Туршилтын үр дүн: Хуруу шилний 1 2 3 4 5 6 дугаар Дөлний тоосгон ногоон цэнхэр тод шар цэнхэр ногоон өнгө улаан AgNO3 ↓ цагаан ↓ цагаан ↓ цагаан Даалгавар: 1 – 6 дугаар бүхий хуруу шилэнд ямар бодисын талст байгааг тодорхойлж, хариултын хуудсанд тэмдэглэнэ үү. NaCl (a) /1 оноо/

Ca(NO3)2 (b) /1 оноо/

BaCl2 (c) /1 оноо/

Pb(NO3)2 (d) /1 оноо/

CuCl2 (e) /2 оноо/

Cu(NO3)2 (f) /2 оноо/

2.3. Органик бодисын бүтэц, байгуулалт /8 оноо/ Хүснэгтэн мэдээллийг ашиглан даалгаврыг гүйцэтгэнэ үү. Даалгавар: 1. Геометрын изомер болох цис (Z) бүтэцтэй нэгдлийн дугаар (a) –ыг сонгоно уу. /1оноо/ 2. Гэрлийн идэвхтэй, (S) бүтэцтэй нэгдлийн дугаар (b) –ыг сонгоно уу. /1оноо/ 3. 2,4 – динитрофенилгидразинтай урвалд орж улбар шар өнгөтэй Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

163

ЭЕШ 2015 - Хими

органик бодис үүсгэдэг нэгдлийн дугаар (c) –ыг сонгоно уу. /1оноо/ 4.Калийн перманганатын усан уусмалаар үйлчлэхэд 4- метил пентандиол – 2,3 үүсгэдэг нэгдлийн дугаар (d) –ыг сонгоно уу. /1оноо/ 5.Калийн дихроматын хүчиллэг уусмалтай халаахад, кетон үүсгэдэг нэгдлийн дугаар (e) -ыг сонгоно уу. /2оноо/ 6.Метанолтой хүчиллэг орчинд харилцан үйлчилж, молекул масс нь 114 н.н., CnH2n-2O2 гэсэн найрлагатай нийлмэл эфир үүсгэдэг нэгдлийн дугаар (f)–ыг сонгоно уу. /2оноо/ 2.4. Химийн нэгдэл, шинж чанар /8 оноо/ Төмрийн нэгдлүүдийн хувирлыг харуулсан бүдүүвчтэй танилцана уу.

Хүснэгтэн мэдээллийг ашиглан даалгаврыг гүйцэтгээрэй.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

164

ЭЕШ 2015 - Хими

Даалгавар: 1. Бүдүүвчийг сайтар ажиглаад, хүснэгтэн мэдээллээс харгалзах бодисын томьёог сонгоно уу. /4 оноо/ E бодисын дугаар – (a) W бодисын дугаар – (b) N бодисын дугаар – (c) S бодисын дугаар – (d) 2. E бодисын уусмалд агуулагдах төмрийн ионтой харилцан үйлчилж, хөх өнгийн тунадас үүсгэдэг бодисын дугаар (e) –ыг сонгоно уу. /1 оноо/ 3. W бодисын уусмалд агуулагдах төмрийн ионтой харилцан үйлчилж, хөх өнгийн тунадас үүсгэдэг бодисын дугаар (f) –ыг сонгоно уу. /1 оноо/ 4. W бодисын уусмалд агуулагдах төмрийн ионтой харилцан үйлчилж, цусан улаан өнгийн уусмал үүсгэдэг бодисын дугаар (g) –ыг сонгоно уу. /1 оноо/ 5. E бодисыг халааж, задлахад үүсдэг төмөртэй нэгдлийн дугаар (h) –ыг сонгоно уу. /1 оноо/

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

165

166

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

167

168

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

169

ЭЕШ 2015 - Биологи

ийн

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

170

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

171

172

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

173

174

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

175

176

ЭЕШ 2015 - Биологи

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Тэтгэлэг ОЛГОХ Журам

4-р бүлэг ТЭТГЭЛЭГ ОЛГОХ ЖУРАМ

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

177

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

178

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Засгийн газрын 2014 оны 71 дүгээр тогтоолын 1 дүгээр хавсралт

ДЭЭД БОЛОВСРОЛЫН СУРГАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГАД СУРАЛЦАГЧИД СУРАЛЦАГЧИЙН ТЭТГЭЛЭГ ОЛГОХ ЖУРАМ 1. НИЙТЛЭГ ҮНДЭСЛЭЛ 1.1. Дээд боловсролын санхүүжилт, суралцагчдын нийгмийн баталгааны тухай хуулийн 3 дугаар зүйлийн 3.1.3, 3.1.4, 3.1.6-д заасны дагуу Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагын диплом, бакалавр, магистр, докторын боловсрол эзэмших өдрийн ангид болон хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу гадаад орны дээд боловсролын сургалтын байгууллагад амьжиргааны тэтгэлэггүй суралцаж байгаа Монгол Улсын иргэн, хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа гадаадын иргэнд тус тус сургалтын төлбөр, суралцагчийн тэтгэлэг, санхүүгийн дэмжлэгийг (цаашид “тэтгэлэг” гэх) олгоход энэхүү журмыг дагаж мөрдөнө. 2. ҮНДЭСНИЙ ТЭТГЭЛЭГ 2.1. Суралцагчид тэтгэлэг олгох дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь дараах шаардлагыг хангасан байна: 2.1.1. боловсролын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагаар аттестатчилагдсан байх; 2.1.2. нийт төгсөгчдийн ажил эрхлэлтийн судалгааг төгссөнөөс хойш хагас жил, жилээр гаргаж хэвшсэн байх; 2.1.3. төгсөгчдийн судалгаагаар тэтгэлэг олгогдохоос 2 жилийн өмнөх төгсөгчдийн 30 хувь нь мэргэжлээрээ ажлын байраар хангагдсан байх; 2.1.4. оюутны үйлчилгээ, төгсөгчидтэй ажиллах бүтэцтэй байх; 2.1.5. удирдлагын мэдээллийн нэгдсэн систем нэвтрүүлсэн байх; 2.1.6. сургуулийн нэрэмжит тэтгэлэг олгодог байх. 2.2. Дараах шаардлагыг хангасан диплом, бакалаврын хөтөлбөрийн суралцагчид үндэсний тэтгэлэг олгоно:

Тэтгэлэг ОЛГОХ Журам

179

2.2.1. элсэлтийн журмын шаардлагыг ханган элссэн өдрийн ангийн суралцагч байх; 2.2.2. хичээлийн жилийн нэг улиралд 12-оос доошгүй багц цагийн хичээл судалж, дүгнүүлсэн байх; 2.2.3 Хичээлийн жилийн өмнөх улирлын голч дүн нь 3.0-аас доошгүй үнэлэгдсэн байх. /ЗГ-ын 2014-7-4-ний өдрийн 214, ЗГ-ын 2015-1-26ны өдрийн 26-р тогтоолоор тус тус нэмэлт, өөрчлөлт орсон/ 2.3. Дараах шаардлагыг хангасан магистр, докторын хөтөлбөрт суралцагчид үндэсний тэтгэлэг олгоно: 2.3.1. магистрын хөтөлбөрт шинээр элсэгчийн бакалаврын дипломын голч дүн нь 3.2-оос доошгүй байх; /ЗГ-ын 2015-1-26-ны өдрийн 26-р тогтоолоор өөрчлөлт орсон/ 2.3.2. докторын хөтөлбөрт шинээр элсэгчийн магистрын дипломын голч дүн нь 3.5-аас доошгүй байх; /ЗГ-ын 2015-1-26-ны өдрийн 26-р тогтоолоор өөрчлөлт орсон/ 2.3.3. хичээлийн жилийн нэг улиралд 10-аас доошгүй багц цагийн хичээл судалж, дүгнүүлсэн байх. 2.4. Үндэсний тэтгэлгийг нэг хичээлийн жилд 10 хүртэлх сарын турш олгоно. Тэтгэлэг олгох нийт хугацаа нь тухайн мэргэжлийн сургалтын хөтөлбөрт заасан жилээс хэтрэхгүй байна. 3. УРАМШУУЛЛЫН ТЭТГЭЛЭГ 3.1. Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад сурлагын өндөр амжилт гарган суралцаж байгаа болон тэргүүлэх ач холбогдолтой мэргэжлийн чиглэлээр өдрийн ангид амжилттай суралцаж байгаа суралцагчид урамшууллын тэтгэлэг олгоно. 3.2. Тусгай шаардлага хангасан суралцагчид урамшууллын тэтгэлгийг үндэсний тэтгэлгийн хэмжээнээс хувиар тооцон нэмж олгоно. 3.3. Тухайн улирлын урамшууллын тэтгэлгийг өмнөх улирлын голч дүнг харгалзан олгоно. 3.4. Дараах тусгай шаардлагыг хангасан диплом, бакалаврын хөтөлбөрт суралцагчид урамшууллын тэтгэлэг олгоно: 3.4.1. энэхүү тогтоолын 2 дугаар хавсралтаар баталсан тэргүүлэх ач холбогдолтой мэргэжлийн чиглэлээр элсэлтийн ерөнхий шалгалтын дундаж нь 720-иос дээш оноотой шинээр элсэгчид, 3.6 болон түүнээс дээш голч дүнтэй суралцагчид 50 хувийн; /ЗГ-ын 2015-1-26ны өдрийн 26-р тогтоолоор өөрчлөлт орсон/ Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

180

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

3.4.2. 3.8 болон түүнээс дээш голч дүнтэй суралцаж байгаа суралцагчид 75 хувийн; 3.4.3. боловсролын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагын шийдвэрээр зохион байгуулсан улсын олимпиадад эхний гурван байрт шалгарсан, олон улсын олимпиадад шагналт байр эзэлсэн шинээр элсэгчид эхний хичээлийн жилд 100 хувийн. 3.5. Дараах тусгай шаардлагыг хангасан магистр, докторын хөтөлбөрт суралцагчид урамшууллын тэтгэлэг олгоно: 3.5.1. 3.8-аас дээш голч дүнтэй суралцсан өдрийн ангийн магистрант, докторантад 75 хувийн; /ЗГ-ын 2015-1-26-ны өдрийн 26-р тогтоолоор өөрчлөлт орсон/ 3.5.2. хөндлөнгийн хянан магадлагаа бүхий олон улсын мэргэжлийн сэтгүүлд нэгээс доошгүй өгүүлэл хэвлүүлсэн магистрант, докторантад 100 хувийн; 3.6. Урамшууллын тэтгэлгийг давхардуулан олгохгүй. 4. СУРГАЛТЫН ТӨЛБӨР БОЛОН АМЬЖИРГААНЫ ЗАРДАЛ 4.1. Дараах суралцагчид сургалтын төлбөр олгоно: 4.1.1. бүтэн өнчин суралцагч; 4.1.2. хөгжлийн бэрхшээлтэй эсхүл эцэг, эх нь хоёулаа хөгжлийн бэрхшээлтэй бакалаврын хөтөлбөрт суралцагч; 4.1.3. хөдөлмөрийн чадвараа бүрэн алдсан гишүүнтэй өрхийн бакалаврын хөтөлбөрийн нэг суралцагч; 4.1.4. хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа гадаадын иргэн; 4.1.5 багш бэлтгэдэг төрийн өмчийн их, дээд сургуульд багш мэргэжлээр элсэгч нь элсэлтийн ерөнхий шалгалтад 650-750 оноо авсан бол сургалтын төлбөрийг 70 хувь, 751-ээс дээш оноо авсан бол сургалтын төлбөрийг 100 хувь. 4.2. Дараах суралцагчид амьжиргааны зардал олгоно: 4.2.1. хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу гадаадын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад амьжиргааны тэтгэлэггүй суралцаж байгаа Монгол Улсын иргэн; 4.2.2. хоёр улсын Засгийн газар хоорондын хэлэлцээрийн дагуу Монгол Улсын дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцаж байгаа гадаадын иргэн;

Тэтгэлэг ОЛГОХ Журам

181

4.2.3 багш бэлтгэдэг төрийн өмчийн их, дээд сургуульд амжилттай суралцаж байгаа хөдөө, орон нутагт багшлах дадлага гүйцэтгэх суралцагчид тухайн сургуулийн нэг хичээлийн жилийн сургалтын төлбөрийн 30 хувьтай тэнцэх хэмжээний амьжиргааны зардал. 4.3. Сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардлын хэмжээг Боловсролын болон Санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн хамтран тогтооно. 4.4. Сургалтын төрийн сан нь сургалтын төлбөр болон амьжиргааны зардал авах суралцагчтай гэрээ байгуулна. Энэхүү гэрээний загварыг Боловсролын болон Санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүн хамтран батална. 5. БҮРДҮҮЛЭХ БИЧИГ БАРИМТ 5.1.Тэтгэлэгт хамрагдах суралцагч нь дараах баримт бичгийг бүрдүүлэн суралцаж байгаа дээд боловсролын сургалтын байгууллагад өгнө: 5.1.1. элсэлтийн ерөнхий шалгалтын батламж (шинээр элсэгч); 5.1.2. боловсролын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагаас олгосон суралцах эрхийн бичиг; 5.1.3. энэхүү журмын 4.1 дэх хэсэгт заасан суралцагчийн хувьд эрх бүхий этгээдийн баталгаажуулсан холбогдох баримт бичиг, тодорхойлолт; 5.1.4. энэхүү журмын 4.2.1, 4.2.2. дахь хэсэгт заасан суралцагчийн хувьд боловсролын асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагын шийдвэр. 6. САНХҮҮЖИЛТ 6.1. Дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь үндэсний болон урамшууллын тэтгэлэг авах шаардлага хангасан суралцагчийн голч дүн, баримт бичгийг хянаж, тухайн сургуулийн оюутны байгууллагатай зөвшилцөн, тэтгэлэг олгох тухай хүсэлтээ улирал бүр Сургалтын төрийн санд хүргүүлнэ. 6.2. Сургалтын төрийн сан нь дээд боловсролын сургалтын байгууллагаас ирүүлсэн тэтгэлэг олгох тухай мэдээллийг хянан магадласны үндсэн дээр үндэсний болон урамшууллын тэтгэлгийг сар бүр тооцож, улирал тутам суралцагчийн дансанд шилжүүлнэ. 6.3. Үндэсний болон урамшууллын тэтгэлэг авсан суралцагч чөлөө Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

182

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

авсан эсхүл энэхүү журамд заасан голч дүнгийн шаардлагыг хангаагүй тохиолдолд санхүүжилтийг зогсооно. 6.4. Сурлагын голч дүнгийн шаардлага хангаагүйгээс үндэсний болон урамшууллын тэтгэлгийг нь зогсоосон суралцагч дараагийн улиралд голч дүнгийн шаардлага хангавал тэтгэлгийг үргэлжлүүлэн олгоно. 6.5. Энэхүү журмын 4.2.1 дэх хэсэгт заасан суралцагчийн амьжиргааны зардлыг Монгол Улсаас тухайн оронд суугаа дипломат төлөөлөгчийн газраар дамжуулан олгоно. Дипломат төлөөлөгчийн газар нь өөрийн суугаа болон хавсран суугаа оронд суралцаж байгаа Монгол Улсын иргэний сурлагын дүнгийн талаархи мэдээллийг жил бүрийн 10 дугаар сарын 1-ний өдрийн дотор Гадаад харилцааны асуудал хариуцсан төрийн захиргааны төв байгууллагаар дамжуулан Сургалтын төрийн санд хүргүүлнэ. 6.6. Энэхүү журмын 4.1.4, 4.2.2 дахь хэсэгт заасан суралцагчид сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардлыг тухайн хэлэлцээрт заасан нөхцөлийн дагуу олгоно: 6.6.1. суралцагчид олгох тэтгэлгийн хэмжээг холбогдох хэлэлцээрт тодорхой заагаагүй бол боловсролын болон санхүү, төсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишүүний хамтарсан шийдвэрээр тогтооно; 6.6.2. дээд боловсролын сургалтын байгууллага нь тухайн суралцагчийн голч дүн, хичээлийн ирц, дотоод дүрэм журмын шаардлагыг хангасан тухай мэдээллийг хичээлийн жилийн улирал бүр Сургалтын төрийн санд хүргүүлнэ; 6.6.3. Сургалтын төрийн сан нь дээд боловсролын сургалтын байгууллагаас ирүүлсэн суралцагчийн мэдээллийг хянан магадласны үндсэн дээр сургалтын төлбөр, амьжиргааны зардлыг суралцаж байгаа сургалтын байгууллагад нь шилжүүлнэ. 7. БУСАД 7.1. Сургалтын байгууллага нь суралцагчийн тэтгэлгийн асуудлаар хуурамч баримт бичиг бүрдүүлсэн, суралцагчийн мэдээллийг удаа дараа буруу гаргасан буюу сурлагын үнэлгээг бодитой бус үнэлсэн нь тогтоогдвол хуульд заасны дагуу хариуцлага хүлээлгэнэ. / Энэ хэсгийн заалтыг ЗГ-ын 2015-1-26-ны өдрийн 26-р тогтоолоор өөрчилсөн/

Тэтгэлэг ОЛГОХ Журам

183

7.2. Энэхүү журам нь хоёр дахь удаагаа бакалавр, магистр, докторын хөтөлбөрт хамрагдаж байгаа суралцагчид хамаарахгүй. 7.3. Сургалтын төлбөр болон амьжиргааны зардлыг санхүүжүүлэх гэрээ, санхүүжилттэй холбогдон гарсан маргааныг холбогдох хууль тогтоомж, дүрэм, журмаар зохицуулна. ОЮУТНЫ СУРГАЛТЫН ТӨЛБӨРИЙН ЗЭЭЛ ХЭН ХАМРАГДАХ ВЭ? Элсэлтийн ерөнхий шалгалтанд 600 ба түүнээс дээш оноо авсан шинэ элсэгч, голч нь 2,8 ба түүнээс дээш дүнтэй суралцаж байгаа дараах суралцагч: 1.Хагас өнчин суралцагч 2.Малчин өрхийн суралцагч 3.Өрхийн нэг гишүүнд нүгдох оролго нь Үндэсний статистикийн хорооноос тогтоосон бүсийн амьжаргааны түвшингээс доогуур орлоготой өрхийн суралцагч 4.Гэрээт цэргийн албыг 2 жилээс доошгүй хугацаагаар хаасан суралцагч ЯМАР БИЧИГ БАРИМТ БҮРДҮҮЛЭХ ВЭ - Өргөдөл - Эцэг эх, асран хамгаалагчийн болон суралцагийн иргэний үнэмлэхийн хуулбар - Бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээний хуулбар - Боловсролын үнэлгээний төвийн батламж - Сургуульд зохих журмын дагуу элссэнийг гэрчлэх эрхийн бичиг - Үргэлжлүүлэн суралцагчийн дүнгийн тодорхойлолт - Эцэг, эхийн аль нэг нь нас барсны гэрчилгээний хуулбар /1-д заасан суралцагчийн хувьд/ - Харьяалах сум, дүүргийн Засаг даргаас баталгаажуулсан албан ёсны бичиг баримт/3-т заасан суралцагчийн хувьд/ - Зээлийн баталгаа - 2 жилээс доошгүй хугацаагаар гэрээт цэргийн алба хаасныг тодорхойлсон баталгаажуулсан албан ёсны баримт бичиг /4-т заасан суралцагчийн хувьд/

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

184

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

НОМЫН АГУУЛГА Өмнөх үг Удиртгал үг Мэндчилгээ Зөв сонголт-бидний ирээдүй. Зөв сонголт таны гарт

2 4 5 6

МЭРГЭЖИЛ БҮХЭН САЙХАН

Нэг. Хүн - байгальтай харьцдаг мэргэжил 9 Хоёр. Хүн - техниктэй харьцдаг мэргэжил 10 Гурав. Хүн - хүнтэй харьцдаг мэргэжил 11 Дөрөв. Хүн - урлаг уран сайхны дүртэй харьцдаг мэргэжил 12 Тав. Хүн - тэмдэг, тэмдэгтийн системтэй харьцдаг мэргэжил 13 Ямар хичээл сонговол ямар мэргэжилтэй болох вэ? 14 Их, дээд сургуулийн талаарх мэдээлэл 19 Мэргэжлээ сонгоход өгөх зөвлөмж 23 Хамгийн эрэлттэй 20 Мэргэжил 27 Монголын топ 10 Мэргэжил 28 Мэргэжлийн сургалт 31 Мэргэжлийн боловсролын байгууллагуудын жагсаалт 32 Ховд “ХӨГЖИЛ” политехник коллежийн мэргэжлийн боловсролын элсэлт 33 Дэлхийн шилдэг 10 их сургууль 36 Мэргэжил сонгоход анхаарах алхамууд 40

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

ЗӨВЛӨГӨӨ, ЗӨВЛӨМЖ

185 41

Д.Данзанравжаа Бие, хэл, сэтгэл гурав 42 Амжилтанд хүрэх нууцаас 43 Амжилтын нууц өөрт чинь 44 Төлөвлөлт - Амжилтын үндэс 45 Амжилтанд хүрэх алтан дүрэм 46 Шалгалтын өмнө 47 Шалгалтаас өмнө хориглох зүйл: 48 Шалгалтын урьд өдөр болон шалгалт өгөх өглөө юуг анхаарах вэ? 49 Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын үед 50 “Өсөхөөс сурсан үндэсний хэл мартаж болшгүй соёл мөн” 51 ЭЛСЭЛТИЙН ЕРӨНХИЙ ШАЛГАЛТ

Элсэлтийн ерөнхий шалгалт зохион байгуулах журмаас Эссэ гэж юу вэ? Эссэний бүтэц Эссэ бичих 5 Зарчим Англи хэлийг хурдан сурах энгийн аргууд Далайд дусал нэмэр... Шилдэг эссэ “Миний мөрөөдөл” 2015 оны эеш-ын тестүүдээс

53 59 60 61 62 64 66 70

ТЭТГЭЛЭГ ОЛГОХ ЖУРАМ

177

Дээд боловсролын сургалтын байгууллагад суралцагчид суралцагчийн тэтгэлэг олгох журам

178

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

186

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Ерөнхий редактор: Доктор Б.Очбадрах Зохиолчид: Математикийн багш: Тумаг Дэлгэрсайхан /магистр, тэргүүлэх/ Даваасүрэн Баасанжав /магистрант/ Төмөр-Очир Баярсайхан /магистрант/ Чулуундорж Сумъяа /магистр/ Хашбаатар Лхамсүрэн /магистрант/ Физикийн багш: Жамъян Даваажав /тэргүүлэх/ Халтар Мөнгөнлхагва /магистр/ Химийн багш: Мөнхцэцэг Цэвэлмаа /тэргүүлэх/ Монгол хэлний багш: Дондог Билэгт /магистр, зөвлөх/ Эх бэлтгэгч: О.Итгэлт “Тод Үсэг” хэвлэх үйлдвэрт хэвлэв. E-mail: toduseg@yahoo.com Утас: 94901020, 96262686

Зөв Сонголт - Бидний Ирээдүй

Их, дээд сургуульд элсэгчдэд зориулав.

187