Methodewijzer Grenzeloos by Blink

METHODEWIJZER GROEP 3 T/M 8

MAAK AARDRIJKSKUNDE ONVERGETELIJK

INTRO REVOLUTIONAIRE METHODE AARDRIJKSKUNDE Grenzeloos is een revolutionaire lesmethode aardrijkskunde voor het basisonderwijs. • Het is de eerste lesmethode waarin het bereiken van leerlingen het uitgangspunt is en waarin actuele inzichten uit hersenonderzoek zijn verwerkt over hoe kinderen leren en zich optimaal ontwikkelen. • Door de digitale basis is de lesmethode altijd actueel en is het – op termijn – zelfs mogelijk de lessen te personaliseren met eigen beeldmateriaal en filmpjes. • De methode is ontwikkeld in samenwerking met de redactie van National Geographic Junior. Grenzeloos bevat dus prachtige foto’s, pakkende filmpjes en een bronnenboek waarin kinderen – en leerkrachten en ouders trouwens ook – willen blijven lezen.

In de educatieve verantwoording (die je vindt op bladzijde 17) lees je meer over het wetenschappelijk onderzoek en de didactische uitgangspunten waarop Grenzeloos is gebaseerd. EEN TOTAALPAKKET VOOR WERELDORIËNTATIE Grenzeloos (aardrijkskunde) vormt samen met Eigentijds (geschiedenis) en Binnenstebuiten (natuur en techniek) een totaalpakket voor wereldoriëntatie, voor de groepen 3 tot en met 8. De methodes zijn onafhankelijk van elkaar te gebruiken, maar ze versterken elkaar ook. Voor elk leerjaar is een vakoverstijgend thema beschikbaar, waarin lesstof uit de drie vakgebieden op een logische wijze is geïntegreerd.

LESSTOF DIE BLIJFT HANGEN Bij het ontwikkelen van Grenzeloos hebben we voelen en onthouden centraal gesteld. De methode zet leerlingen aan om na te denken en zelf te ervaren en ontdekken. Dat helpt hen om alle informatie beter te begrijpen en langer te onthouden.

GRENZELOOS:

Elke les bevat een nieuwe uitdaging; een vraag die leerlingen zelf gaan beantwoorden. Hoe komt een fossiel van een zeedier boven op een berg? Wat zit er eigenlijk in een kroket? Hoe helpt een satelliet bij het maken van een plattegrond? Vervolgens laat de methode kinderen stap voor stap ontdekken en ervaren. Dat gebeurt aan de hand van prachtige foto’s, duidelijke animaties en praktische doe-opdrachten. Het abstracte van aardrijkskunde wordt hierdoor tastbaar voor leerlingen. De wereld wordt hún wereld.

• speelt optimaal in op niveauverschillen tussen leerlingen;

Omdat kinderen met Grenzeloos zelf zien, voelen en beleven, begrijpen ze de 2

lesstof sneller en onthouden ze deze beter. Misschien wel hun leven lang.

• is uitermate geschikt voor combinatiegroepen; • bereidt leerlingen voor op de Citotoets voor wereldoriëntatie;

• is ontwikkeld in de praktijk; elke les is getest door leerkrachten en leerlingen; • heeft een revolutionaire digitale topografie-trainer: TopoMaster; • maakt het mogelijk om volledig digitaal te werken; • heeft de 21st century skills geïntegreerd in de methode

INHOUD

Intro 2 De methode

Didactiek en leerresultaat

Structuur en opbouw

Inhoud 10 Materialen 12 Opbouw van de les

Differentiatie 16 Educatieve verantwoording

Praktische informatie

ÂŠ 2015 BLINK EDUCATIE WWW.GRENZELOOS.NL

DE METHODE HET DIGIBORD IS DE BASIS, BOEKEN NAAR KEUZE Digibordlessen vormen de basis van Grenzeloos. Je hebt dan ook een digibord nodig om met de methode te kunnen werken. Naast de lessen op het digibord zijn er werkbladen en een bronnenboek voor groep 5 tot en met 8. Voor groep 3 en 4 zijn er doeboeken. Alle onderdelen zijn digitaal beschikbaar via de lesomgeving. Je kunt ze zelf printen op school of in gedrukte vorm bestellen. Daarnaast is het ook mogelijk om de leerlingen met interactieve werkbladen en digitale toetsen te laten werken via pc, laptop of tablet. ONTWIKKELD IN DE PRAKTIJK De lesmethodes van Blink Educatie worden ontwikkeld samen met partnerscholen. Elke les wordt op ten minste drie verschillende scholen uitgeprobeerd. Daardoor weten we zeker dat de les in de praktijk goed werkt. Ook de komende jaren blijven we de scholen volgen die werken met onze methodes en verwerken we ervaringen en suggesties uit de praktijk. Heb je zelf suggesties, verbeteringen of andere opmerkingen met betrekking tot een les? Deel ze met ons via www.grenzeloos.nl, Facebook of Twitter. GRENZELOOS PRIKKELT KINDEREN DANKZIJ DE INPUT VAN EXPERTS Grenzeloos is ontwikkeld in samenwerking met teamleden uit de redactie van het tijdschrift National Geographic Junior. Ook hebben verschillende ervaringsdeskundigen, experts en wetenschappers geholpen bij het bedenken van spannende onderwerpen en invalshoeken bij de lesstof. Dankzij deze aanpak zeggen leerlingen nu: “Juf, mag ik dit boek al doorlezen?” of: “Wow, dit ziet er vet uit. Heb je dat gezien?”. Daarnaast komen veel ideeën direct van leerkrachten en leerlingen zelf, waardoor Grenzeloos daadwerkelijk dichterbij komt en de wereld tastbaar maakt.

DIDACTIEK EN LEERRESULTAAT ACTIVERENDE DIDACTIEK Grenzeloos gaat uit van een activerende didactiek en prikkelt leerlingen om zelf te willen weten en ontdekken. Het is voor leerlingen aan het begin van elke les meteen duidelijk wat het leerdoel is. Aan het eind van de les wordt hierop teruggeblikt. De volgende drie stappen keren in elke les terug:

» STAP 1 EERST PRIKKELEN EN RAKEN Het begin van elke les is erop gericht om leerlingen nieuwsgierig te maken naar de lesstof, zodat ze zelf iets willen weten, onderzoeken en ontdekken. Dit prikkelen doet Grenzeloos niet alleen door voorkennis te activeren, maar ook door emotie op te wekken bij leerlingen. Dit zorgt ervoor dat ze geraakt worden. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt namelijk dat kinderen informatie beter onthouden wanneer ze ergens door geraakt worden. Dat kan op heel veel verschillende manieren, door het voelen van spanning, verwondering, verdriet, verbazing, blijheid, afschuw, nieuwsgierigheid of opluchting bijvoorbeeld. Cruciaal bij deze eerste stap is de presentatie van de centrale uitdaging van de les. Dit is een prikkelende onderzoeksvraag die leerlingen in beweging brengt, bijvoorbeeld: Hoe komen zeedieren hoog in de bergen?

» STAP 2 ZELF AAN DE SLAG: ONTDEKKEND LEREN Vervolgens gaan de leerlingen zelf op onderzoek uit om daarna de centrale vraag van de les te beantwoorden. Dat doen ze door het maken van opdrachten, waarbij ze bijvoorbeeld filmpjes of bronnen krijgen aangereikt die extra informatie opleveren of nieuwe inzichten geven. Dit gebeurt via het bronnenboek of via de online leerlingenomgeving. Of ze zoeken zelf informatie op in de atlas of doen een proefje. De leerlingen verwerken de informatie vervolgens zelf en komen zo tot een antwoord op de centrale vraag. Op deze manier onthouden ze de informatie beter dan wanneer deze kant-en-klaar in een tekst te vinden is.

» STAP 3

SAMENVATTEN EN CONTROLEREN Elke les eindigt met een conclusie op het digibord waarin de essentie is samengevat. De vorm van deze samenvatting is altijd anders. Het kan een animatie zijn, een filmpje, een foto met onderschrift of een oefening. Als leerkracht kun je de samenvatting gebruiken om te controleren of de lesstof daadwerkelijk is binnengekomen en of de essentie van de les door alle leerlingen is begrepen.

» RESULTAAT SNELLER EN BETER LEREN Door leerlingen in beweging te brengen, verwerken ze de lesstof sneller en onthouden ze deze beter. Blink Educatie zet samen met universiteiten onderzoeken op om ook in de toekomst de leeropbrengst van het werken met Grenzeloos (en onze andere methodes) te blijven meten en deze voortdurend te blijven verhogen.

LEERRESULTAAT • 21st century skills en talentontwikkeling zijn binnen Grenzeloos op een logische wijze verwerkt. • L eerlingen zijn bij Grenzeloos niet bezig met begrijpend lezen; ze vergroten hun kennis van de wereld. Dat heeft een positieve invloed op de vaardigheden in lezen, taal en rekenen. • D e onderzoekende aanpak en de aandacht voor verschillende leerstijlen stimuleren de ontwikkeling van het denken onderzoeksvermogen van kinderen. Daar hebben ze ook bij andere vakken – en later in hun leven – voordeel van. • G renzeloos bevat veel onderwerpen die leerlingen een spiegel voorhouden en hen laat nadenken over zichzelf en hun eigen leven. Daarnaast zijn er lessen die leerlingen de ruimte geven om hun eigen interesses en talenten verder te ontplooien. Zo levert Grenzeloos ook een bijdrage aan de persoonlijke ontwikkeling van elk kind. • G renzeloos stimuleert leerlingen ongemerkt om informatie op verschillende manieren te verwerken. Daardoor wordt elk kind uitgedaagd zich maximaal te ontwikkelen en zich verschillende strategieën eigen te maken.

STRUCTUUR EN OPBOUW

GROEP 5 TOT EN MET 8

STRUCTUUR EN ORGANISATIE Met Grenzeloos is het mogelijk om in groep 5 tot en met 8 in twintig lessen per jaar alle kerndoelen volledig te dekken en ook voldoende herhaald te hebben. Alle lessen kunnen worden gegeven in 45 tot 60 minuten. Is er meer tijd in de jaarplanning? Dan kun je bij alle thema’s de toets afnemen, het geïntegreerde projectthema doen, kinderen bij ieder thema laten werken aan de plusopdrachten of meer tijd nemen voor de laatste les van ieder thema waarin kinderen de stof uit de voorgaande lessen gebruiken om zelf iets te bedenken, ontwerpen of maken. BEKNOPT KERNDOELDEKKEND JAARPROGRAMMA Groep 5 tot en met 8 Kortste route: 20 lessen per groep per jaar Met projectthema en toetsen: 29 lessen per groep per jaar Thema 1

5 lessen + toets

Thema 2

5 lessen + toets

Thema 3

5 lessen + toets

Thema 4

5 lessen + toets

Projectthema 5 lessen (optioneel) Topografie is geïntegreerd in de lessen: de belangrijkste toponiemen komen in context aan bod. Daarnaast is er de topografie-game TopoMaster die ingezet kan worden om topografie te leren en te oefenen. Op bladzijde 11 lees je meer over TopoMaster. 8

OPBOUW PER THEMA Grenzeloos voor groep 5 tot en met 8 bestaat uit vier thema’s per jaar. Elk thema beslaat vijf lessen. In les 1 tot en met 4 wordt steeds één belangrijk aspect van het thema behandeld. Er zit een ‘ritme’ in de lessen binnen één thema. Sommige lessen kennen wat intensievere werkvormen (zoals een quiz), andere lessen laten leerlingen juist heel zelfstandig werken. De slotles is een les waarin leerlingen een afrondende opdracht uitvoeren waarbij ze alles wat ze geleerd hebben toepassen. Hier kan een extra les aan gekoppeld worden waarin ze hun opdracht verder uitwerken (bijvoorbeeld hun zelfgeschreven journaal-reportage aanvullen met beelden en presenteren in de klas). Doordat elke les in het thema anders is, blijven leerlingen les na les geboeid. TOETSING Bij elk thema voor de groepen 5 tot en met 8 hoort een toets die aansluit bij de Cito-toets Wereldoriëntatie die vooral draait om basiskennis en inzicht. Deze toets is optioneel en kan worden ingezet als les 6. Daarnaast kan de vijfde les ook als toets ingezet worden: de les levert een ‘product’ op dat je als leerkracht kunt beoordelen op verschillende criteria (bijvoorbeeld creativiteit, of toepassing van kennis). Hierin kunnen leerlingen meer zelf laten zien wat ze kunnen. PROJECTTHEMA Voor de groepen 5 tot en met 8 is er nog een vijfde ‘projectthema’ waarin de stof van de vakken geschiedenis, aardrijkskunde en natuur en techniek geïntegreerd wordt aangeboden. Dit thema is hetzelfde voor de gehele bovenbouw, waardoor het ook in projectweken gedaan kan worden. In het projectthema gaan kinderen aan de slag met een opdracht vanuit een echte organisatie. Ze gebruiken de invalshoeken vanuit de diverse vakken om tot een onderbouwd advies voor de betreffende organisatie te komen. Er wordt ieder jaar een nieuw en actueel thema ontwikkeld.

WERELDORIËNTATIE VOOR GROEP 3 EN 4 STRUCTUUR EN ORGANISATIE In groep 3 en 4 bieden we wereldoriëntatie aan als een compact en geïntegreerd pakket: aardrijkskunde, geschiedenis en natuur en techniek bij elkaar. De vakken zijn goed herkenbaar in de afzonderlijke thema’s, zodat er een logische lijn loopt naar Grenzeloos, Eigentijds (geschiedenis) en Binnenstebuiten (natuur en techniek) in groep 5. Het pakket voor groep 3 bestaat uit drie thema’s (12 lessen) en het pakket voor groep 4 uit zes thema’s (24 lessen). In groep 3 start je dan vanaf januari, zodat in de periode daarvoor alle aandacht kan gaan naar lezen, schrijven en rekenen. OPBOUW PER THEMA Elk thema bestaat uit vier lessen, waarvan de vierde les echt een ‘maak-les’ is. De lessen duren ongeveer 30-40 minuten. Bij alle thema’s is apart aandacht voor de opbouw van woordenschat. Elke les begint klassikaal op het digibord. Daarnaast hebben de leerlingen een eigen doeboekje. In dit boekje maken zij opdrachten en staan extra informatiebronnen. BEKNOPT KERNDOELDEKKEND JAARPROGRAMMA Groep 3

Groep 4

3 thema’s (twaalf lessen)

6 thema’s (24 lessen)

Thema 1

4 lessen

Thema 2

4 lessen

Thema 3

4 lessen

Thema 4

4 lessen

Thema 5

4 lessen

Thema 6

4 lessen

LES-OVERZICHT Een les bestaat altijd uit de volgende onderdelen; als volgt zichtbaar op het digibord:

Dit is de INTRO, waarin je het onderwerp van de les bij de kinderen introduceert. Dat kan door middel van een foto of een filmpje, waar kort over gepraat kan worden en waarmee de voorkennis van de kinderen opgehaald wordt. Vervolgens ga je door naar INFO, waarmee je de kinderen informatie of instructie geeft die ze nodig hebben bij het maken van de opdrachten in het doeboek. Na de instructie gaan de leerlingen zelf wat DOEN. Ze gaan aan de slag in het doeboek. Hierin maken ze opdrachten en staan korte leestekstjes en weetjes. Onder deze knop vind je het doeboekje digitaal, zodat je de opdrachten eventueel kunt toelichten voordat de kinderen zelf aan de slag gaan. Dit is de EN DUS… Deze gebruik je na de gemaakte opdrachten in het doeboek om de les met behulp van het digibord weer af te sluiten. Hier komt nog eens expliciet het leerdoel van de les terug, om samen met de kinderen te bespreken wat ze nu geleerd hebben. Hier vind je de belangrijke WOORDEN per les. Je kunt deze op een moment naar keuze inzetten in de klas: als eerste onderdeel, voordat de kinderen zelf aan de slag gaan of juist als afsluiting van de les.

INHOUD Onderstaande tabel biedt een overzicht van de onderwerpen die in de groepen 5 t/m 8 behandeld worden. EIGEN OMGEVING, NEDERLAND, EUROPA EN DE WERELD In Grenzeloos hebben we ervoor gekozen om in alle leerjaren het fascinerende van onze planeet te laten zien, of dat nu in je eigen omgeving of aan de andere kant van de wereld is. Immers, door televisie en internet lezen, horen en zien kinderen al van alles over de gehele wereld en niet enkel over een paar keurig afgebakende regio’s. Met de keuze van de thema’s en de onderwerpen spelen we in op de behoeften en interesses van leerlingen. De doelen zijn uitgewerkt in leerlijnen. Per thema en les zijn specificaties van leerdoelen beschikbaar. In groep 8 behandelen we per thema een continent: NoordAmerika, Zuid-Amerika, Afrika en Azië. Aan de hand van die verschillende continenten worden belangrijke onderwerpen uit de kerndoelen, zoals bijvoorbeeld klimaat of cultuur, op een relevante manier herhaald en toegepast.

Groep 5

Groep 6

Groep 7

Groep 8

Thema 1 Handige plattegronden De wereld in kaart Kerndoel 47 en 50 Thema 2 Ontdek Nederland Een beeld van Nederland Kerndoel 47 en 50

Scheuren in de aarde Bergen en rivieren Kerndoel 39, 47, 49 en 50 Dreiging van water Water en overstromingen Kerndoel 48 en 50

Krachten der aarde Aardlagen en landschap Kerndoel 47 en 50

Thema 3 Eet smakelijk Eten en landbouw Kerndoel 47 en 50

Altijd onderweg Wonen en werken Kerndoel 39, 47 en 50

Samen sterk Samenwerking in Europa Kerndoel 36, 47 en 50

Thema 4 Wereldsupermarkt Fabrieken en winkels Kerndoel 47 en 50

Kijk op de wereld Werelddelen en culturen Kerndoel 47, 49 en 50

Wereldwijd verbonden Globalisering en handel Kerndoel 39, 47 en 50

Zoom in op Afrika Afrika Herhaling verschillende kerndoelen Amerika, land of hope and dreams Noord-Amerika Herhaling verschillende kerndoelen Soaps en samba in Zuid-Amerika Zuid-Amerika Herhaling verschillende kerndoelen Kleurrijk Azië Azië Herhaling verschillende kerndoelen

Vakoverstijgend projectthema 10

ECHTE VERDIEPING EN VERVOLGENS HERHALING EN TOEPASSING In groep 5 tot en met groep 7 worden de onderwerpen uit de kerndoelen afzonderlijk behandeld. In groep 8 staat per thema een samenhangende ‘case’ centraal, waarin de behandelde onderwerpen uit groep 5 tot en met 7 terugkomen. In deze thema’s introduceren we ook een ‘master’: een expert met een beroep dat te maken heeft met het betreffende onderwerp (bijvoorbeeld twee designers en de regisseur van Proefkonijnen). De master brengt ‘de echte wereld’ in de klas en laat de kinderen vanuit zijn of haar beroep op onderzoek gaan. Aan de hand van verschillende cases worden de belangrijkste kerndoelen op een relevante manier herhaald en toegepast. Zo gaan de leerlingen met een goede gedegen basiskennis naar het voortgezet onderwijs.

Klimaatkwesties Klimaat en landschap Kerndoel 43, 46 en 50

Aardrijkskunde, geschiedenis en natuur en techniek geïntegreerd

TOPOGRAFIE - GEINTEGREERD IN DE THEMA’S Grenzeloos werkt vanuit inhoudelijke thema’s. De meest relevante toponiemen (de top 100 zoals vastgesteld door het Cito) komen in deze thema’s vanuit deze inhoud – en dus in context – aan bod. Als het over water gaat in het tweede thema van groep 6, dan komt het IJsselmeer aan bod, maar bijvoorbeeld ook India. TOPOGRAFIE OEFENEN– DE GAME TOPOMASTER Daarnaast biedt Grenzeloos TopoMaster: een spannende online weetjesgame waarmee kinderen topografie leren. Met deze game ontdekken ze op een eigentijdse manier de belangrijkste landen, steden, zeeën, rivieren en gebergtes in Nederland, Europa en de wereld.

De game is samen met de redactie van National Geographic Junior ontwikkeld en bevat prachtig beeldmateriaal en aansprekende informatie. Door topografie te oefenen met bijzondere weetjes van onder andere dieren, gebouwen en het landschap onthouden leerlingen de toponiemen beter. Game-elementen zoals scores, levels en badges maken TopoMaster avontuurlijk en zorgen dat herhaling op natuurlijke wijze is ingebouwd. Zo komen alle 300 toponiemen uit de lijst van het Cito aan bod en worden deze plaatsen voor kinderen meer dan alleen een stip op de kaart. Per onderdeel van TopoMaster (Nederland, Europa, de Wereld) is een toets beschikbaar, zowel op papier als digitaal. Daarnaast zijn er tussentoetsen per drie levels.

Topografie zal met Grenzeloos leuker zijn en beter beklijven doordat:

• de belangrijkste toponiemen in context worden behandeld; • er beelden worden toegevoegd aan belangrijke plaatsen. Zo wordt een plaats méér dan een stip op een kaart en kunnen leerlingen haar gemakkelijker onthouden; • de game TopoMaster het oefenen van topografie zo aansprekend maakt dat kinderen dit, ook thuis, graag doen.

MATERIALEN ALLE MATERIALEN ONLINE TOEGANKELIJK De materialen zijn toegankelijk via de digitale lesomgeving www.blink-studio.nl. Vanuit deze omgeving kun je ook alle relevante pagina’s printen. Het menu van een les ziet er als volgt uit:

Iedere les start klassikaal via het digibord en wordt ook weer klassikaal afgesloten via het digibord. Na de klassikale start werken de leerlingen individueel of in groepjes aan de opdrachten op de werkbladen. Hier staan de pagina’s uit het bronnenboek die bij deze les horen. Deel direct suggesties, verbeteringen of andere opmerkingen over de les. De antwoorden kunnen worden geprint en uitgedeeld of getoond op het digibord voor een klassikale nabespreking. De printbare lesvoorbereiding voor de leerkracht is handig ter voorbereiding én als leidraad tijdens de les zelf. Daarnaast is er een thema-overzicht waarin je ziet wat er in alle lessen van het thema aan bod komt. Met de sterren kun je de les beoordelen en zien hoe collega-leerkrachten de les beoordeeld hebben.

» DIGIBORDLES Je opent elke digibordles met de button ‘start’. Via het digibord stuur je de les aan. Steeds vind je op de juiste momenten de verwijzing naar het bronnenboek, de opdrachten en eventueel de bronnen op internet.

» LEERLINGPAGINA’S Op www.grenzeloos.nl/leerling vind je de leerlingpagina’s. In sommige lessen wordt naar deze pagina’s verwezen. De kinderen vinden hier extra filmpjes en links naar internetpagina’s die ze nodig hebben om informatie op te zoeken.

» LESVOORBEREIDING De printbare lesvoorbereiding geeft je in drie minuten een overzicht van de gekozen les. Ook geeft het extra informatie en tips om het maximale uit de les te halen. De lesvoorbereiding is zo opgezet dat je hem eenvoudig bij de hand kunt houden tijdens de les.

» BRONNENBOEK

» WERKBLADEN

Het bronnenboek is gemaakt in samenwerking met de redactie van National Geographic Junior. Het resultaat is een prachtig boek dat leerlingen graag willen lezen. Daardoor leren ze ongemerkt heel veel.

Na de klassikale start kunnen de leerlingen zelfstandig aan de slag met de werkbladen. De werkbladen zijn ook gebundeld als werkboek verkrijgbaar. Via www.blinkstart.nl krijgen leerlingen toegang tot de interactieve, digitale versie voor pc, laptop of tablet.

» LEERBLOK

Antwoorden De antwoorden kunnen worden geprint en uitgedeeld, zodat leerlingen hun eigen werk kunnen nakijken. Je kunt er ook voor kiezen om de antwoorden te tonen op het digibord.

Bij iedere les hoort een aantal pagina’s uit het bronnenboek. Op een van deze pagina’s uit het bronnenboek staat altijd een ‘leerblok’ waarin de essentie van de les is samengevat. thema 6.3 • les 1 Hoog in Europa

OntmOet

De top

de elbrus

De Elbrus is maar liefst 5.642 meter hoog. Het is dus zeker een hooggebergte. De Elbrus heeft eigenlijk twee toppen naast elkaar. Als de bulten van een kameel!

De sneeuwgrens Er ligt sneeuw op de top van elke hoge berg. Zelfs op bergen die in heel warme landen liggen, zoals de Kilimanjaro in Afrika. Hoe hoger je komt, hoe kouder het is. Regen verandert dus in sneeuw. En de sneeuw geeft de berg een mooi wit mutsje. De sneeuwgrens ligt in augustus op zo’n 3400 meter hoogte.

Europa. Hij heet naar de hoogste berg van Aangenaam! Je kijkt nu van Europa. , helemaal in het oosten de Elbrus en ligt in Rusland us heet. gebergte dat de Kaukas De Elbrus hoort bij het Azië. grens tussen Europa en De Kaukasus vormt de e berg. En die gaan De Elbrus is een machtig dal bekijken. we eens even van top tot

De boomgrens Op het puntje van een hoge berg groeien geen bomen. Ook op de Elbrus niet. Dat komt omdat het er te koud is, of te droog voor bomen. Op de Elbrus ligt de boomgrens ongeveer halverwege.

Zwaartekracht Een berg is een goeie uitdaging voor veel sporters. Je kunt erop wandelen, klimmen, skiën of sleeën bijvoorbeeld. Naar boven komen kost wel veel moeite. De zwaartekracht trekt extra hard aan je lijf.

het Dal pukkeltje De hoogste berg van Nederland is eigenlijk helemaal geen berg. De Vaalserberg is een heuveltje van 322 meter hoog. Een klein pukkeltje als je hem vergelijkt met de Elbrus!

Aan de voet van de berg ligt het dal. Dit is een laag gebied tussen de bergen. In het dal is het groen. En een stuk warmer. En er is veel minder wind. Waarom zou je eigenlijk de berg op willen?

Hoog en laag

Nederland is één van de platste landen van Europa. In andere Europese landen zijn veel bergen. Hooggebergte, middengebergte en laaggebergte. Hoog in de bergen is het kouder, kaler en rotsachtiger dan in het laagland. Alle rivieren beginnen in de bergen en stromen van daar naar zee. 5

» LEERBLAD Per thema is er een leerblad beschikbaar. Hierop vind je een overzichtelijke samenvatting van de lesstof, waaronder ook de leerblokken uit het bronnenboek. Deze samenvatting kun je printen en is handig voor leerlingen ter voorbereiding op een toets.

» TOPOMASTER De spannende online weetjes-game TopoMaster is volledig digitaal. Leerlingen kunnen op school of thuis op pc, laptop of tablet TopoMaster spelen. Leerlingen loggen in via www.blinkstart.nl. In www.blink-studio.nl kies je als leerkracht welke onderdelen (Nederland, Europa, de wereld) je klaarzet per leerling en volg je de voortgang.

OPBOUW VAN DE LES »1 Een les begint altijd met een prikkelend openingsbeeld. Tip: Open de les al in de pauze zodat leerlingen het beeld meteen zien als ze de klas binnenkomen.

»4 De trigger leidt naar de ‘onderzoeksvraag’: de centrale vraag in de les waarmee leerlingen aan de slag gaan.

»5 Na de klassikale start gaan de leerlingen zelf aan de slag met de onderzoeksvraag. Dit staat altijd duidelijk aangegeven op het digibord en in de lesvoorbereiding. Er staat ook bij of internet of het bronnenboek nodig is.

»2 Dan volgt er een kort overzicht van wat leerlingen in deze les gaan doen. Dit overzicht is altijd op dezelfde manier geformuleerd: ‘In deze les ga je’ en ‘Daarmee ontdek je’. Dat wat ze daadwerkelijk gaan leren, wordt bewust nog niet prijsgegeven. Dat ontdekken de leerlingen tijdens de les immers zelf.

»6 De les bevat altijd een aantal dia’s die als voorbereiding dient voor de opdrachten op de werkbladen of ingezet wordt om de gemaakte opdrachten te bespreken. Dat kan een filmpje zijn, een foto, een quiz, een animatie, een tekening, een oefening, een proefje et cetera. Hiermee wordt de stof op een andere manier dan via tekstverklaren behandeld.

»3 Dan volgt een ‘trigger’, iets dat leerlingen pakt en hen nieuwsgierig maakt naar het vervolg van de les. Dat kan een foto zijn, een filmpje of een korte opdracht.

»7 Een les wordt altijd afgesloten met een samenvatting, met de ‘En dus…’. Deze verwijst terug naar het leerdoel en de onderzoeksvraag uit het begin van de les. Hiermee wordt expliciet gemaakt wat leerlingen met de opdrachten op de werkbladen zelf uitgevonden hebben. Deze samenvatting kan verschillende vormen hebben, zoals een animatie, een oefening of foto’s met bijschriften.

DIFFERENTIATIE Grenzeloos differentieert op verschillende manieren om optimaal aan te sluiten bij de niveauverschillen van leerlingen:

» IN DE BASIS UITDAGEND VOOR ALLE LEERLINGEN Door de gekozen didactische aanpak (zie pagina 6), de spannende invalshoeken en gevarieerde opdrachten biedt het basismateriaal uitdaging voor alle leerlingen. Ook plusleerlingen geven spontaan aan de lessen leuk en leerzaam te vinden. Leerkrachten onderschrijven dit.

» TAALONDERSTEUNING OP IEDER WERKBLAD De visuele aanpak zorgt ervoor dat ook dyslectische en taalzwakke leerlingen uitstekend met Grenzeloos kunnen werken. Daarnaast bevat elk werkblad taalondersteuning waarin moeilijke woorden duidelijk worden toegelicht. Zo lopen leerlingen niet vast bij het zelfstandig maken van opdrachten.

» EXTRA OPDRACHT VOOR SNELLE LEERLINGEN De laatste opdracht op ieder werkblad is voor snelle leerlingen. Het is een zelfstandig uit te voeren opdracht waarbij de leerlingen het bronnenboek gebruiken.

» EIGEN OPDRACHTSERIE VOOR PLUSLEERLINGEN Om plusleerlingen maximaal te motiveren, is er bij elk thema een aparte opdrachtserie. Hierbij werken plusleerlingen tijdens meerdere lessen aan één, twee of drie extra uitdagende opdrachten. De plusopdrachten zijn ontwikkeld als ‘plus’ bovenop de lessen van het thema. Plusleerlingen doen dus gewoon mee met de rest van de klas. Over het algemeen zullen zij ook de reguliere lessen van het thema als interessant en uitdagend ervaren, omdat de onderzoekende aanpak van de methode het mogelijk maakt om op het eigen niveau te leren. Als ze eerder klaar zijn met de opdrachten van de les kunnen ze verder met een plusopdracht naar keuze. Aan deze opdracht kunnen ze gedurende het gehele thema werken.

De opdrachten zijn ingedeeld in overzichtelijke stappen, wat het voor kinderen makkelijker maakt om er zelfstandig aan te werken. Over het algemeen werken de opdrachten toe naar een ‘product’, zodat er ook een tastbaar resultaat ligt – dat motiveert. Dit resultaat kun je als leerkracht eventueel beoordelen. Daarnaast leidt de opdracht soms tot iets dat in de klas – bijvoorbeeld aan het einde van een thema – gebruikt kan worden, zoals een kwartet of een quiz. COMBINATIEGROEPEN Ook wanneer je lesgeeft in combinatiegroepen kun je Grenzeloos gebruiken. Je kunt alle leerlingen tegelijkertijd lesgeven – ieder op zijn eigen niveau – zonder de groep te hoeven splitsen. Dat is efficiënt en ook nog eens veel leuker voor de leerlingen. Werk je bijvoorbeeld in een combinatiegroep 5/6 dan behandel je het ene jaar met de gehele groep het materiaal van groep 5 en het andere jaar het materiaal van groep 6. Door de manier van werken in Grenzeloos – die niet uitgaat van tekstverklaren, maar van zelf ontdekken – leren alle leerlingen op hun eigen niveau. De inhoud van de thema’s is zo gekozen dat je vrij bent om zelf de volgorde te bepalen.

LIEVER PER JAARGROEP LESGEVEN?

Vind je het belangrijk dat je leerlingen per jaargroep les krijgen? Dan kun je natuurlijk ook op de reguliere manier met Grenzeloos werken. Je gebruikt dan het materiaal voor groep 5 voor de leerlingen uit groep 5 en het materiaal van groep 6 voor de leerlingen uit groep 6.

EDUCATIEVE VERANTWOORDING Ben je geïnteresseerd in de wetenschappelijke en didactische uitgangspunten van Grenzeloos? Hieronder volgt een aantal uitgaven die het auteursteam bij de ontwikkeling van de lesmethode heeft geïnspireerd. Emotie als motor van de herinnering – Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat kinderen informatie beter opslaan wanneer er sprake is van emotie optreedt in het leerproces. Jelle Jolles, hoogleraar Hersenen, Gedrag en Educatie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam en directeur van LEARN!, Centrum Brein & Leren, Faculteit Pscychologie & Pedagogiek noemt dit proces de motoren van herinnering. Bij de ontwikkeling van materiaal houdt Blink Educatie altijd rekening met deze ‘motoren’. In elke les moet iets zitten dat leerlingen ‘raakt’. Plakfactoren – De Amerikaanse broers Chip and Dan Heath verrichtten onderzoek naar waarom dat ene verhaal wél blijft hangen. Ze ontdekten dat zes factoren hiervoor verantwoordelijk zijn. In hun – gratis te downloaden – artikel Teaching That Sticks hebben ze deze factoren toegepast op lesgeven. Wij hebben daar dankbaar gebruik van gemaakt bij de ontwikkeling van Grenzeloos. Leerstijlen, intelligenties en afwisseling – Het huidige aardrijkskundeonderwijs is taliger dan voor veel kinderen goed is. In Grenzeloos bieden we lesstof daarom op verschillende manieren aan: in de vorm van beeld, beweging, filmpjes, audio, schema’s, weetjes en proefjes. Daarnaast bevatten de lessen een grote variatie aan opdrachten, waarbinnen leerlingen ook steeds andere strategieën gebruiken om informatie te verwerken. Dit past uitstekend binnen de multiple intelligences-theorie van Howard Gardner. Prikkelende vragen – Een van de auteurs van Aardrijkskunde geven heeft ons geadviseerd bij de ontwikkeling van de Grenzeloos-lessen. Volgens hem kun je kinderen boeien door elke les te beginnen met een pakkende start: een filmpje, foto of een verhaal bijvoorbeeld. Zo verwonder je de leerlingen. Daarna kun je met de stof beginnen. Deze aanpak heeft ons mede geïnspireerd om niet alleen aardrijkskundige kennis in een boek te stoppen, maar om lessen te ontwerpen met vragen en onderwerpen die kinderen boeien. Fascinerende aarde – Grenzeloos is ontwikkeld in samenwerking met de redactie van National Geographic Junior. Dit tijdschrift wordt door veel kinderen gewaardeerd en is herhaaldelijk onderscheiden voor de educatieve en aansprekende aanpak. Kinderen leren van National Geographic Junior over onze aarde. Niet omdat ze dat moeten, maar omdat ze dat wíllen. Voor Grenzeloos hanteren we diezelfde aanpak: we kiezen voor spannende artikelen, interessante weetjes en intrigerende beelden. Daardoor is het bronnenboek van Grenzeloos even aansprekend als een tijdschrift dat kinderen met veel plezier lezen. © 2015 BLINK EDUCATIE WWW.GRENZELOOS.NL

PRAKTISCHE INFORMATIE VOLLEDIG THEMA GRATIS UITPROBEREN Grenzeloos gratis uitproberen in je eigen klas? Meld je aan op www.grenzeloos.nl. Je krijgt dan vrijblijvend toegang tot een volledig thema (vijf lessen). We horen graag wat je ervan vindt! BEKIJK DE FILM OVER GRENZELOOS IN DE PRAKTIJK Op www.grenzeloos.nl vind je een filmpje waarin een collega-leerkracht vertelt over haar ervaringen met de methode. PARTNERSCHOLEN Alle lessen van Grenzeloos worden op minimaal drie verschillende scholen uitgeprobeerd, zodat ze gegarandeerd goed zijn en fijn werken in de praktijk. Wil je ook meewerken aan de ontwikkeling van Grenzeloos? Neem dan contact op met de coördinator partnerscholen Monique Lijftogt, monique.lijftogt@blinkeducatie.nl. Heb je als leerkracht zelf suggesties, verbeteringen of andere opmerkingen bij of over een les? Stuur ze ons via www.grenzeloos.nl, Facebook (Blink Wereldoriëntatie) of Twitter (@BlinkWereld). HET TEAM De lesmethode Grenzeloos is ontwikkeld door de makers van Groove.me, de revolutionaire digitale lesmethode Engels (www.groove.me). Het deskundige team bestaat uit leerkrachten, auteurs, onderwijsspecialisten, wetenschappers, ontwerpers, digiborddeskundigen en niet te vergeten kinderen zelf. Zie ‘Wie zijn wij’ op www.grenzeloos.nl voor de betrokkenen en voor meer informatie. Grenzeloos is een initiatief van Blink Educatie. Blink Educatie is een zusje van Blink Uitgevers, de uitgever van Bobo, Okki, Taptoe en National Geographic Junior. Blink Educatie ontwikkelt vernieuwende digitale lesmethodes. In januari 2016 verschijnt de digibordmethode muziek: Kazoo (zie www.kazoo.nl). 18

BESTELINFORMATIE EN VERSCHIJNINGSDATA Blink Educatie kiest voor een maximaal voordelig en flexibel aanbod voor scholen:

» DIRECT VOLLEDIG AAN DE SLAG Met een schoollicentie heb je via www.blink-studio.nl toegang tot alle digitale leerlingen leerkrachtmaterialen. In Blink Studio zet je materiaal klaar voor de leerlingen. Zij verwerken dit volledig digitaal via pc, laptop of tablet door in te loggen bij www.blinkstart.nl. Werken jullie liever op papier? Print de werkbladen dan direct vanuit Blink Studio of bestel de werkbladen en bronnenboeken in gedrukte vorm.

» EENVOUDIG TE BESTELLEN Grenzeloos bestel je snel en eenvoudig via de schoolleverancier of direct bij Blink Educatie.

Op www.grenzeloos.nl vind je een volledig prijsoverzicht, het laatste nieuws en andere flexibele voorwaarden die Grenzeloos biedt. SYSTEEMEISEN Grenzeloos is te gebruiken op alle formaten en typen digitale schoolborden en touchscreens. Het beeldmateriaal en geluid werken het beste wanneer je ten minste een breedbandverbinding hebt. Als browser is een recente versie van Firefox, Chrome of Internet Explorer vereist. Ook is het belangrijk dat je Flash (versie 10.2 of hoger) en Javascript hebt geïnstalleerd. De minimale schermresolutie is 1024 x 768. Maar hoe hoger de resolutie, hoe optimaler de leerbeleving. Geluid is hierbij een vereiste. Leerlingen kunnen volledig digitaal werken op pc, laptop of tablet. Het is van belang om een recente versie van Firefox, Chrome of Internet Explorer te gebruiken. TOTAALPAKKET VOOR WERELDORIËNTATIE Grenzeloos vormt samen met Binnenstebuiten (natuur en techniek) en Eigentijds (geschiedenis) een totaalpakket voor wereldoriëntatie. Meer weten over deze methodes? Kijk op www.binnenstebuiten.nl en www.eigentijds.nl. © 2015 BLINK EDUCATIE WWW.GRENZELOOS.NL

“ HET EXPERIMENT WAS SUPERLEUK, VEEL LEUKER DAN WAT WE VROEGER LEERDEN.”

ELINE, 8 JAAR, GROEP 5

“ IK ZOU DEZE METHODE ZEKER AANRADEN. HIJ IS VISUEEL AANTREKKELIJK, VERNIEUWEND EN EINDELIJK ÉCHT INTERACTIEF.”

MICHEL JELSMA, PALLAS ATHENE, AMERSFOORT

“ IK ZOU NU NOG WEL MEER WILLEN WETEN OVER HET ONDERWERP.”

MICK, 8 JAAR, GROEP 6

“ GRENZELOOS GEEFT AAN DAT DE WERELD GRENZELOOS IS, DAT KLOPT PRECIES!”

IMKE, 10 JAAR, GROEP 7

CONTACTGEGEVENS Blink Educatie Koningsweg 66 5211 BN ‘s-Hertogenbosch 073 85 000 22 service@blinkeducatie.nl www.blinkeducatie.nl @BlinkWereld www.facebook.com/BlinkWereldorientatie www.grenzeloos.nl

“ FIJN DAT WE ZELF VIES MOCHTEN DOEN. IK BEGREEP HET HIERDOOR HEEL GOED.”

QUINTEN, 9 JAAR, GROEP 6

versie 2