jouw streek vroeger & nu
GRONINGEN
VROEGER EN NU – GRONINGEN
Dit is deel 1 van de twaalfdelige serie Jouw Streek vroeger & nu -boeken 2017, mogelijk gemaakt door Unox
bronvermelding pagina Martinitoren, Ansicht, Groninger Archieven (1986-1365) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 Winschoten Langestraat, Groninger Archieven (1986-19802) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 Boteringebrug 1887, Fotograaf onbekend, Groninger Archieven (1173-71/71) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
concept en productie Blue in Green BV, Eric Holman – Amsterdam
beeldredactie Esther Kroeze
tekst en eindredactie Gerard van Midden
Boteringebrug nieuw, Elmer Spaargaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 Motorfietsfeesten te Veendam, 1919, Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Het Leven/Fotograaf onbekend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Meikermis 1980 op de Grote Markt te Groningen, Foto Frank Straatemeier, Groninger Archieven (2290-4537) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Toeristen en dagjesmensen verblijven op het strand bij Delfzijl en zwemmen in zee, Fotograaf onbekend, Groninger Archieven (818-2298) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10 Openluchtzwembad de Papiermolen te Groningen, Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Cevirum/G.A. van der Chijs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Appingedam Damsterdiep, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Appingedam Damsterdiep, Elmer Spaargaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13 Electrische tram, Noorderstation, Groninger Archieven . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 Grote Markt in Groningen, Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Het Leven/Fotograaf onbekend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .14
grafische verzorging
Ziekenvervoer in Groningen, Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Fotograaf onbekend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
Studio BAR – Amsterdam
Een originele Niestern opdrukker. , collectie Veenkoloniaal Museum Veendam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15
drukwerkbegeleiding Eric Daams
met dank aan
Korrebrug in Groningen, . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .15 De aanleg van het Van Starkenborghkanaal bij Zuidwolde omstreeks 1936 , Groninger Archieven (1785-27753) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16 Van Starkenborghkanaal : aanleg door werklozen, Foto Het Noorden in Woord en Beeld, Groninger Archieven (1785-27591) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16 Van Starkenborghkanaal, Hollandse Hoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
Govert Verbeek Promotieadvies
Aanleg van de sluis in de Molenwijk, collectie Veenkoloniaal Museum Veendam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
uitgever
Oude Ebbingestraat, Groningen, Elmer Spaargaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .19
Blue in Green Publishing
Sluis Molenwijk, Elmer Spaargaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17 Het nieuwe stationsgebouw van Groningen, dat in 1896 in gebruik is genome SP, Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/J.G. Kramer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 Station Groningen nieuw, Hollandse Hoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .21
ISBN 978-94-92526-13-7 NUR 653 © 2017: Blue in Green BV. All Rights Reserved. Dit boek is voor promotionele doeleinden en is gratis verkrijgbaar bij aankoop van Unilever-producten. Verkoop van dit boek is niet toegestaan.
Grote Markt Groningen , Hollandse Hoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Verwoestingen Grote Markt in Groningen. , Fotograaf Onbekend / Anefo, Nationaal Archief / Fotocollectie Anefo, Publiek domein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Martinitoren na de bevrijding in april 1945, Poll, Willem van de / Anefo, Nationaal Archief / Fotocollectie Anefo, Publiek domein . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Grote Markt Groningen 1930 met op de hoek Ebbingestraat de Bijenkorf, Foto L. Houttuin, Groninger Archieven (1986-1684) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Een drukte van belang bij het station van Winschoten na een aanrijding eind jaren 40, Cultuurhistorisch Centrum Oldambt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Station Winschoten, Elmer Spaargaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23 Hendrik Heijes : scheepsjager uit Kielwindeweer, Foto Fotobedrijf Piet Boonstra, Groninger Archieven (1785-28399) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Mannen op het dek van een schip bezig met ‘breeuwen’, Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Henk Valks . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
Voor meer informatie: info@blueingreenbv.nl
Mannen pakken turf van de bult en leggen deze op de kruiwagens, Collectie Streekhistorisch Centrum Stadskanaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24 Aardappelrooiers, Collectie Streekhistorisch Centrum Stadskanaal . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 De torenwachter van de Martinitoren kijkt uit het raam, Nationaal Archief/Collectie Spaarnestad/Het Leven/Fotograaf onbekend . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Boderijder: Gebr. Geertsema uit Oostwold , collectie Veenkoloniaal Museum Veendam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25 Een huis in het Groningse Lageland is ernistig beschadigd door de aardbevingen en wordt binnenkort gesloopt, Hollandse Hoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 ‘Breien met Agnes’ , Hollandse Hoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 26 Premier Mark Rutte en Freek de Jonge, Hollandse Hoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Fakkeltocht door het centrum van Groningen tegen de gaswinning, Hollandse Hoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 NAM locatie Kooipolder bij Froombosch, Hollandse Hoogte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Ophalen van de melk met melkbussen, Groninger Archieven (1173-100/27) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Wijkstraat Appingedam (paardenmarkt), Gemeente Appingedam . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29 Verbindingskanaal : drooglegging in verband met de bouw van het Groninger Museum, Foto K.A. Gaasendam, Groninger Archieven (1785-30056) . . . . . . . . . . . 30 Vorderingen van de nieuwbouw van het Groninger Museum Museumeiland 1 , Foto Sjors Visscher, Groninger Archieven (2138-4497) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Gezicht op de Waterpoort in de mobilisatiejaren 1914-1918 waar de militairen voor de poort staan, Collectie Gemeente Delfzijl . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 Waterpoort Delfzijl nieuw, Ronny Benjamins . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 33 Kerk Oude Pekela, Elmer Spaargaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36 Rijks Hogere Burgerschool, Sappemeer, Elmer Spaargaren . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37
jouw streek vroeger & nu GRONINGEN
MARTINITOREN, GRONINGEN
vroeger & nu 80 jaar Nederlandse geschiedenis. De bevolking verdubbelt van 8,5 miljoen in 1937 naar ruim 17 miljoen in 2017. Een steeds kleurrijker samenleving met mensen die allemaal op hun eigen manier willen werken en leven. En die dankzij internet in verbinding staan met de hele wereld. 17 miljoen mensen die elkaar appen, foto’s sturen en elkaar liken. Die samen de straat oranje maken als de voetbalgekte weer toeslaat. Die kratten bier op elkaar stapelen als tribune in de tuin om op groot scherm de wedstrijden te volgen. Die op Nieuwjaarsdag een duik nemen in het ijskoude water van de Noordzee. Die graag over het weer en de files praten en in het weekend eropuit willen. In hun eigen omgeving of verder weg. Dit boek laat je met andere ogen naar je eigen streek kijken. Naar gebouwen met een geweldig verhaal. Naar feesten en gewoontes in de tijd dat alles nog zwart-wit leek. Van al die foto’s krijg je zin om er zelf op uit te gaan. En dat is ook precies de bedoeling van dit fotoboek. In dit deel uit de serie ‘Jouw streek vroeger en nu’ kijk je met de ogen van nu naar het Groningen van vroeger.
Geniet ervan!
6
Nederland & Unox Nederland en Unox horen bij elkaar. Al vanaf 1937, want toen werd het merk Unox geboren. En nu, in 2017, viert het alweer zijn tachtigste verjaardag. Dat is voor iedereen een feestje. Daarom trakteert Unox op dit fotoboek over ‘Jouw streek vroeger & nu’, een kijk- en leesboek over de iconen van ons land. Over bijzondere gebouwen en tradities. Over de mensen die die tachtig jaar geschiedenis met elkaar hebben gemaakt. Die genieten van mooie momenten in het leven, in het groot en in het klein. Zoals van de gezelligheid van lekker eten. En iedere streek heeft weer zijn eigen lekkernijen. Wie voor typisch Gronings gaat, kiest voor poffert, eierbal of fladderak. Dat Unox zich thuis voelt bij die Hollandse gezelligheid is wel duidelijk.
Als het buiten kouder wordt, maken we het gezellig warm binnen met stamppot en rookworst. Ieder feestje wordt leuker met een broodje knaks. En wie is niet opgegroeid met een warme kom snert tijdens een koude winterdag… Het zijn iconen van de Hollandse keuken. In 1997 verschijnt tijdens de Elfstedentocht voor het eerst een oranje Unoxmuts. Ook de Nieuwjaarsduik is intussen uitgegroeid tot een ware Hollandse traditie. En over tradities gesproken... Op 1 januari 1998 adopteerde Unox de eerste Unox Nieuwjaarsduik in de Noordzee bij Scheveningen. Duik nu in dit boek over Groningen, een warme ontmoeting met alles wat jouw streek zo mooi maakt!
Thuis wacht een warm welkom.
Dat kan alleen maar Unox zijn.
7
DE LANGESTRAAT IN WINSCHOTEN
8
Winsc hoten wordt Eoork wwasel Sodom genoemd.gemeenschap na melijk een Joodse rest van de die vond dat de los leefde. bevolking er maar op
Winschoten kreeg van Koning Willem I min of meer symbolisch stadsrechten in 1825. Het was een echte handelsstad, mede omdat er veel Joden woonden. En ook door de aanleg van een spoorlijn naar Groningen in 1867. De Langestraat en de Torenstraat zijn van oudsher de belangrijkste winkelstraten
WIST JE DAT?
De bijnaam van Winsc hoten is Molenstad omdat er drie molens zijn
1 93 1 / 2 0 1 7
DE BOTERINGEBRUG, GRONINGEN
panden 8 2 t ef he at ra st ge in er ot B e ud O e D onument die zijn aangewezen als rijksm en 25 gemeentelijke monumenten
9
VRIJE TIJD
Meikermis in 1980 op de Grote Markt van Groningen
Eropuit in Groningen? Dan heb je keuze genoeg! Natuurlijk de kust van de Waddenzee, naar de Meikermis in Groningen en meedoen met oeroude tradities.
WIST JE DAT?
De gegoede burgerij heeft een paar pogingen gedaan om de Meikermis de nek om te draaien De Meikermis in de stad Groningen bestaat al zo’n 500 jaar en is de grootste van de provincie Motorfietsfeesten in Veendam, 1919
Dagje uit op het strand van Delfzijl
10
Openluchtzwembad de Papiermolen in Groningen: een van de eerste moderne openluchtzwembaden (1955) van Nederland. Na WOII had men hoge verwachtingen van buitenzwembaden: goed voor de volksgezondheid.
Tekst
In dit bad werd Erica Terpsta andere zwemsters ka mpioen mopet drie 4x 100 meter wisselslag de 11
APPINGEDAM, DAMSTERDIEP
Dit zijn de hangende keukens boven het Damsterdiep. Mede hierom werd deze middeleeuwse stad ‘beschermd stadsgezicht’ in 1972. De keukens hangen aan wat oorspronkelijk pakhuizen waren. Omdat er aan de voorkant geen uitbreiding mogelijk was, is naar achteren uitgebouwd. Ze zijn vermoedelijk van na 1877.
12
Je kunt de hangende keukens het beste bekijken vanaf het bruggetje aan de Kniestraat
WIST JE DAT?
De hangende keukens in Appingeda m zijn de meest gefotografeerde objecten van de hele provincie Groningen
13
Jouw streek vroeger & nu Verder kijken door de historische vergelijkingen van jouw streek? Ga tussen 30 oktober en 2 december naar een van de onderstaande winkelformules en bij aankoop van 3 UNOX actieproducten krijg je het boek gratis mee. Op is op! Controleer bij de winkelformule voor de actieperiode.
Dit fotoboek is een cadeautje van Unox, een oer-Hollands bedrijf dat in 2017 tachtig jaar bestaat en je graag de iconen uit jouw streek, vroeger en nu, laat zien.
Verza mel ze alle twaalf!
Wilt u de delen over de andere provincies aanschaffen? Dat kan! Ga naar www.jouwstreekboeken.nl en maak uw serie compleet.