Rolnictwo zrównoważone

20 Andrzej Kassenberg

Produkcja rolnicza wpływa w znaczącym stopniu na środowisko, jest także istotna w kształtowaniu terenów wiejskich. Według Organizacji Narodów Zjednoczonych do spraw Wyżywienia i Rolnictwa (FAO) istotą zrównoważonego rozwoju terenów wiejskich są wykorzystanie i konserwacja środowiska przyrodniczego oraz stosowanie takich rozwiązań technologicznych i instytucjonalnych, które pozwolą na zaspokojenie potrzeb obecnego pokolenia i nadchodzących, równoprawnie. Kluczowym narzędziem wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju na terenach wiejskich jest rolnictwo ekologiczne, które może przyczynić się do znaczącego rozwoju społeczno-gospodarczego i ekologicznego, zwłaszcza w biedniejszych krajach. Prowadzi ono do efektywnego zarządzania zasobami lokalnymi.

Gwałtownie rośnie rynek na produkty ekologiczne – zarówno lokalnie, jak i globalnie. Stwarza to istotne perspektywy rozwoju producentom i eksporterom, a także może przyczyniać się do poprawy dochodów, warunków życia oraz propagowania wartości kulturowych terenów wiejskich. Rodzą się jednak pytania: Jaki potencjał ma rolnictwo ekologiczne w rozwiązaniu problemów głodu i ubóstwa? Czy rolnictwo ekologiczne może przyczynić się do zrównoważonego rozwoju społecznego i ekologicznego, zwłaszcza w biednych krajach? Kluczowe znaczenie dla rolnictwa ekologicznego mają: promocja żyzności gleby, ochrona różnorodności biologicznej (na przykład rodzimej flory i fauny), sposoby produkcji dostosowane do lokalizacji i unikanie środków chemicznych. Metody te, wraz z uprawą różnorodnych upraw, stabilizują delikatne ekosystemy w tropikach i zmniejszają wrażliwość na suszę i szkodniki. Rolnictwo ekologiczne zmniejsza ryzyko porażki plonów, stabilizuje zwroty i poprawia jakość życia rodzin drobnych rolników. Zaznaczyć także trzeba, że produkty rolnictwa ekologicznego w powiązaniu ze zrównoważoną dietą wpływają korzystnie na zdrowie ludzi i obniżają koszty ochrony zdrowia58 .

58 Z. Ahlem, M. A. Hammas, Organic Farming: A Path of Sustainable Development, „International Journal of Economics & Management Sciences”, 2017, vol. 6(5).

Jak pisze Zbigniew Karaczun: „Ocena poziomu zrównoważenia polskiego rolnictwa nie jest jednoznaczna. Z jednej strony poprawiła się sytuacja ekonomiczna rolników, wzrasta produktywność rolnictwa i wytwarzana przez ten sektor wartość dodana. Dzięki wykorzystaniu środków pomocowych Unii Europejskiej poprawiła się infrastruktura na obszarach wiejskich (w tym ochrony środowiska), wzrosła liczba gospodarstw podłączonych do wodociągu i kanalizacji, na terenach wiejskich zaczęły działać firmy odpowiedzialne za prawidłowe zagospodarowanie odpadów. Programy UE pozwoliły także na lepsze wyposażenie gospodarstw rolnych w maszyny i sprzęt niezbędny do prowadzenia efektywnej produkcji. Wprowadzenie nowych technologii i nowoczesnych maszyn zwiększyło efektywność produkcji rolnej – zwiększyły się zarówno plony prowadzonych upraw, jak i efektywność produkcji zwierzęcej, co zwiększyło dochody rolników”59 .

Zaobserwowano jednak również zjawiska negatywne: a) starzenie się społeczeństwa wiejskiego i opuszczanie wsi przez młodych ludzi; b) rozwarstwianie się dochodów na wsi, które prowadzi do istotnego dylematu polityki rolnej – czy wspierać gospodarstwa perspektywiczne, czy przeciwdziałać ubóstwu i wykluczeniu społecznemu. Zbigniew Karaczun stawia w związku z tym pytanie: „Czy jednak rolnictwo, w którym zamiast dotychczasowych 1,5 mln gospodarstw rolnych pozostanie jedynie 200–250 tysięcy będzie rolnictwem zrównoważonym?”60 .

Ponadto brak jest strategicznej, krajowej wizji przyszłości polskiego rolnictwa samej, a nie jedynie podporządkowanej wspólnej polityce rolnej Unii Europejskiej. W dalszych części swoich wywodów Karaczun stwierdza, że „polskie rolnictwo nie jest ani w pełni zrównoważone, ani nadmiernie niezrównoważone. Proces integracji europejskiej i wprowadzenie instrumentów wspólnej polityki rolnej stworzyło szansę na to, że wspierany będzie model rolnictwa zrównoważonego, którego podstawą będą średniej

59 A. Kassenberg, D. Owczarek, Z. Karaczun, Sustainable Development Goals and Indicators for a Small Planet. Securing Means of Implementation in Poland, Asian-Europe Foundation, lipiec 2015. 60 Ibidem.