Narzędzia przywracające sprawiedliwość

Sprawiedliwe przejście do gospodarki o obiegu zamkniętym 35

(źródła fotowoltaiczne, wiatrowe, małe elektrownie wodne). ■ Podział korzyści z rozwoju odnawialnych źródeł energii w społeczeństwie – czy będą to korzyści dla większości, jak podpowiada koncepcja energetyki rozproszonej i powiązany z nią ruch spółdzielczości energetycznej, czy też tylko dla dużych koncernów energetycznych, w formule spółek i grup kapitałowych? Problem ten mocno wiąże się z tym, jaką rolę będzie odgrywał konsument energii92 .

Ponieważ transformacja energetyczna wymaga wdrożenia rozwiązań z zakresu odnawialnych źródeł energii (OZE) praktycznie od zera, wydaje się, że można zapewnić sprawiedliwe zasady i równy start każdemu członkowi społeczeństwa. W praktyce często okazuje się to jednak fikcją. Wiele narzędzi wsparcia odnawialnych źródeł energii charakteryzuje się wysokimi barierami wejścia na rynek dla pojedynczego zainteresowanego. W Polsce tak działał system zielonych certyfikatów, a obecnie system aukcji, które dostępne są jedynie dla przedsiębiorstw dysponujących dużymi instalacjami. Dotychczasowe wsparcie OZE instalowanych przez osoby fizyczne (działające do 2015 roku) wymagało od nich wkładu własnego. To pozbawiało wiele osób możliwości otrzymania dofinansowania. Nieco lepiej udało się wdrożyć wsparcie dla odnawialnych źródeł energii w Niemczech. Barierą wejścia na rynek była jedynie płynność finansowa poszczególnych inwestorów, ponieważ dedykowane wsparcie gwarantowało spłatę ewentualnych kredytów na zakup instalacji. Ruch spółdzielczości energetycznej dodatkowo obniżył próg wejścia na rynek do poziomu umożliwiającego inwestycje w odnawialne źródła nawet osobom o bardzo niskich dochodach.

Przedstawione w rządowym raporcie z realizacji celów zrównoważonego rozwoju w 2018 roku93 działania w zakresie transformacji energetycznej w Polsce są bardzo zachowawcze. Jako główne zadanie przedstawiono zwiększanie efektywności elektrowni węglowych oraz rozbudowę nowych mocy w postaci energetyki gazowej. Biorąc pod uwagę to, że w Polsce zaplanowano dalszy rozwój sektora wydobycia

92 A. Bator, W. Kukuła, Rola konsumenta w transformacji energetycznej, ClientEarth i Fundacja im. Heinricha Bölla w Warszawie, Warszawa 2016. 93 Ibidem. węgla kamiennego i brunatnego, trudno mówić o wyraźnym planie odchodzenia od paliw kopalnych w energetyce. Stworzony mechanizm rynku mocy zaplanowano tak, aby wspierał energetykę węglową. Rozwój wzrastających do 2016 roku w Polsce mocy źródeł energii odnawialnej został drastycznie wyhamowany zmianami prawnymi. Były to m.in. ograniczenie możliwości budowy farm wiatrowych na lądzie i wprowadzenie faktycznego opodatkowania produkcji energii w małych elektrowniach przydomowych. Światełkiem w tunelu jest jednak program tworzenia lokalnych klastrów energetycznych, zmierzających do tworzenia bilansujących się energetycznie lokalnych obszarów produkcji i konsumpcji energii. Niestety tworzone entuzjastycznie na poziomie lokalnym klastry nie spotykają się od dłuższego czasu z realnymi propozycjami wsparcia finansowego zaplanowanych działań. Drugą jaskółką jest sformułowany przez rząd program Czyste powietrze. W najbliższych 10 latach na pełną modernizację energetyczną domów jednorodzinnych w Polsce przeznaczone zostanie 103 mld zł.

Osoby lub grupy dysponujące dużym kapitałem mają zapewniony lepszy start, nie tylko w procesie wdrażania gospodarki niskoemisyjnej. Dlatego pojawiają się postulaty wdrożenia rozwiązań w polityce klimatycznej, które zapewniałyby daleko idącą redystrybucję kapitału, głównie na rzecz osób dotychczas wykluczonych. Takim mechanizmem byłaby na przykład dywidenda węglowa. Mechanizm ten został opisany w książce Marcina Popkiewicza Rewolucja energetyczna – Ale po co? „Zbieramy opłaty za każdą tonę węgla, ropy i gazu. Odbywa się to »u źródła«. W kopalni, w rafinerii, na granicy… Cała kwota jest zbierana na jedno krajowe konto, a na koniec miesiąca jest dzielona między obywateli (lub podatników) i w formie dywidendy przelewana na ich konta. Budżet państwa nie otrzymuje z tego ani grosza”. Mechanizm ten ma na celu zwiększenie wartości energii produkowanej z paliw kopalnych, a tym samym wywołanie tendencji do oszczędzania ener-