Medici.com 60

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

S

A

D

R

@

A

J

Medici.com

10 godina sa vama

Riječ urednika Dragi moji, Vjerni čitaoci, saradnici i prijatelji, i u ovom idiličnom zanosu, zagrljaju zimske čarolije, vrijeme nas donosi, nosi i odnosi kroz svoje misteriozne lavirinte i hodnike. Sa njim dolaze i prolaze naši životi, kao i događaji koji ga čine. Nije dovoljno samo se roditi da bi se živjelo, već je neophodno znati zašto se živi. Nije dovoljno ni samo željeti i imati snove da bismo ostvarili ideje. Složićete se, najvažnije je odabrati svoj put, a još veće umijeće je znati hodati njime, udahnuti život ideji i učiniti je stvarnom.

Imati emotivni rotor i opravdanje svoga djelovanja je čovjekova najveća vrlina i amblem što ga krasi i čini autentičnim stvaraocem. I Alber Kami je govorio: Stvarati, znači živjeti dva puta. I uistinu, ovakvo shvatanje života, koje se sastoji u otjelovljenju, pretvaranju ideje u suštinsko djelo ili, što bi filozofi rekli, opipljiv oblik, čini nas bitno srećnijima, prepoznatljivijima i ostvarenijima.

Upravo pod tim snopom esencijalnog svjetla, u malenom kutku bliske prošlosti, su se počeli ispisivati prvi redovi časopisa „Medici.com“, koji su se iz godine u godinu pretvorili u monument vrijedan izuzetnog poštovanja, koji sada stoji na tronu 60. broja sa trofejom koji se zove jubilej od 10 godina. Naš zajednički poduhvat i uspjeh.

Kroz svoj rad i postojanje, oponašajući ovozemaljski život u punom sjaju, obuhvatili smo sve što čini život čovjeka, i lijepo i ružno, i rađanje i umiranje, i tugu i radost.

Na taj način smo oduvijek, kao kistom Pikasa, po široko razapetom platnu života, slikali samo pozitivne i plemenite vrijednosti, njegujući kult skromnosti, gradeći profesionalan i afirmativan stav kako prema radu i poslu, tako i prema samom životu.

Ono na šta smo posebno ponosni, jeste to da smo uspjeli afirmisati brojne javne ustanove i privatne medicinske kuće iz cijele Republike Srpske i Bosne i Hercegovine, predstaviti ih na najbolji mogući način, tako ih povezujući u jednu snažnu i čvrstu cjelinu, koja se zove zdravstvo Republike Srpske.

Takođe smo ponosni na veliki broj objavljenih stručnih radova i publikacija, kao i na to što smo medicinu uspjeli približiti običnom čovjeku, radi kojeg najviše i postoji.

Nakon deset godina zajedništva, i sada kada je zdravstvo u teškoj finansijskoj situaciji, nije lako sve rezimirati, ali ova priča koja se zove „Medici.com“, ne bi bila moguća bez nesumnjive podrške brojnih institucija RS, prije svega Ministarstva zdravlja i scoijalne zaštite RS, Fonda zdravstvenog osiguranja RS, kolega, partnera iz farmaceutskih kompanija, zdravstvenih ustanova ne smo iz RS, veći i sa svih prostora bivše Jugoslavije, kolega prijatelja i, naravno, porodice.

S nadom i željom da ćemo i dalje nastaviti da gradimo našu zajedničku medijsku piramidu, „Medici.com“ vam svima želi Srećnu 2014. godinu i nadolazeće praznike.

Vaš Medici.com Glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

8

Iz Fonda ZO RS

12

Intervju s povodom

Prof. dr Zoran Popović

21

Deset godina Projekta

Diabetes mellitus u RS

24

Medicinska očna protetika

35

Mala škola zdravlja

38

Mr sci. Biljana Tubić mr ph.

Biološki lijek Z D R A V S T V O

58 S R B I J E

Zakon o pravima pacijenata

72

N M K

Originalni u odnosu na generički lijek 104 Info vijesti

126

Glavni urednik: Prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, doc. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović.

Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jovana Pušac, Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banja Luka Tiraž: 5.000

61. broj izlazi u februaru 2014. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

7

Z D R A V S T V O

I

opet decembar. Dan za danom, minut za minutom... Samo još tren i čuće se i poslednja škripa, 365 dana goleme kapije, ove, 2013. godine! Dani nanizani k´o niska bisera. Neki blještavi i biserni, no neki i nemadoše tu jasnoću i neodoljivost. Za neke poželesmo da nikada više ne osvanu...! I tako redom! Život poput mozaika! Istim takvim pločicama popločane su staze našeg i Vašeg MEDICI.COM-a. I isti takvi biseri nizani su, eto, na već DESET GODINA dugu brezetlu, njegovu. Svetlelo je i mračilo se, sevalo i grmelo i opet sunce! I sve tako od decembra 2003. godine. Uspeli smo i trajemo! I sve bolji i kvalitetniji! SREĆAN NAM DESETI ROĐENDAN! A šetnja kroz uspavane stranice našeg časopisa, podstaknuta je htenjem na evociranje uspomena. Na želju, da ponovo se naše duše umiju ondašnjom milinom, zebnjom i strepnjom. Sećanja naviru. I tada decembar, samo godina gde ispred trojke beše nula. Godina stara i umorna. Vukući se sa svojim tovarom, ta već daleka, 2003. delila je i kapom i šakom. Pa kako se kome zalomilo u redu čekanja! Nekome tuga i muka, nekome sramota i bruka! Nekome opet, radost i sreća... I kao dobra vila, pre no što svoje teške kapije zatvori zanavek i ugasi svoje postojanje, iznedri naš i Vaš MEDICI.COM! Časopis prvenac, novorođenče, ugleda svet prvoga decembra, 2003. godine. Radovali smo se i bili zbunjeni. Hoće li preživeti, hoće li narasti i dorasti naša maštanja i naša htenja? Hoće li ga nova 2004. podojiti snagom, uspehom i kvalitetom? Pitali smo se, strepeli i vredno radili! A ona, nova i sveža, jedra i bujna, pa ko rasna ždrebica rže i upinje se da pokaže koliko je nepoznata i tajanstvena i da i ona želi da miluje rukom sudbine.

I ona i sve nadolazeće godine. I tako, skupljajući svoje sudbinske belege, MEDICI.COM se kao stablo obavio svojim desetim godom i pružio svoje korenje tamo daleko i tamo duboko u prostranstva bivše nam Jugoslavije. Snaga i jasnoća časopisa počinje od njegovih korica. One su prvi dodir sa njegovom stvarnošću. Časopis nije ogledalo, niti prozor u svet. On je izum, prolazak kroz aure, sve dok i sam ne postane aura. Časopisanje je zapravo građevinarenje.

To je ona geometrija smisla, kada se želi dosegnuti najudaljenija tačka Zemlje i svemira. Časopisi su pečat u vremenu. Šta reći o MEDICI.COM-u? Ovaj mozaik medicinskih komunikacija je svojevrsna zamisao pretočena u opipljivu i nadasve poželjnu prostirku, čija su osnova 8

Lep jubilej i zavidno trajanje

Medici.com 10 godina sa vama

Vera Pušac

i potka ČOVEK i njegova esencijalna vrednost - ZDRAVLJE! I pored izanđale fraze da je zdravlje čovekovo najveće bogatstvo, ne možemo a da ne priznamo da se od pamtiveka pa do našega veka, čovekova zdrava misao bori protiv bolesti. Mnogi drevni tekstovi u sebi nose klicu o zdravlju, o produžetku života. Mnogi tekstovi “pelcovani” su mišlju o travki besmrtnosti, o čovečjoj božanskoj dugovečnosti. I kako je sazrevala civilizacijska “jabuka saznanja”, dozrevala je i misao o čovekovoj zdravoj duši i zdravom telu! Upravo ta saznanja MEDICI.COM mozaički zida i nadziđuje i filigranskom preciznošću svaku mozaičku spoznaju uobliči u korisnost i nasušnu potrebu. I kako veli jedna čitateljka: “Ovde nema laži i prevare. Ovde je lakše podnošljiva istina i ovde se nudi optimizam”! Mozaik medicinskih komunikacija je jedinstven “preparat” na medijskom tržištu Jugoistočne Evrope.

Njegova osnovna lekovita svojstva su u pozitivnom pisanju o svim medicinskim događajima, čime se postiže delotvoran uticaj na negativnu atmosferu kojom smo okruženi. O sadržaju preparata kao o svojevrsnom mozaiku putokaza: kako da negujemo naše zdravlje i prepoznamo prave adrese na putu do ozdravljenja, brine poseban odbor stručnjaka - Stručno naučni konzilijum redakcije i Stručni savet redakcije.

“Kud plovi ovaj brod, kud ljude odnosi i da li iko zna što more sprema…” Ako je u ovoj igri asocijacije, more - čovekov životni vek po kojem on pliva ili pluta i ne zna koja ga bolest može povući na dno, a brod - tako neverovatno brz napredak dijagnostike i terapijskih tehnologija i metoda, koje prosečni ljudski resursi u zdravstvu objektivno ne mogu da prate. I kada na toj relaciji spoznate ulogu medija, kao spone između svih aktera zdravstvenog sistema i ljudskoga bića u centru, čiji nam je život najvažniji, onda je posve jasno zašto je MEDICI.COM postao Vaš iskreni saveznik na putu do zdravlja.

Zahvaljujući uspešnoj i nadasve poslov-

noj saradnji sa istaknutim predavačima Medicinskog, Stomatološkog i Farmaceutskog fakulteta i vodećim kliničarima iz RS, BiH i inostranstva, časopis je stekao priznati status stručno-edukativnog i naučnomedicinskog časopisa, što je u potpunosti opravdalo naša očekivanja, jer je upravo kao takav i registrovan! Časopis je namenjen i promociji biomedicinskih nauka i unapređenju javnog zdravlja kako u RS i BiH, tako i u široj regiji, putem informisanja zdravstvenih radnika o savremenim oblicima prevencije i lečenja. Programska koncepcija njegova, omogućava povezivanje na stručnoj i naučnoj osnovi korisnika i davalaca usluga tako što omogućava pravovremenu svežu i stručnu informaciju iz svih oblasti zdravstvenog sistema. Časopis informiše i o nemedicinskim aspektima medicine i javnog zdravstva, uključujući etičke, pravne, tehnološke, ekološke, ekonomske, istorijske i kulturne aspekte medicinske nauke.

Komunikacija je okosnica naših odnosa. Medici.com od prvog broja neguje

Z D R A V S T V O

takav pogled na zdravlje, koji kulturom dijaloga stiže do Vas. On je kao tračnica, šina, putanja, linija…kojom cirkulišu informacije između VAS, NAS i opet VAS! Sudeći po Vašim impresijama, na dobroj smo frekvenciji: “Iz iskustva znam da ste na rudarskom poslu koji zahteva ogromno znanje, energiju i koji se ne može kvalitetno raditi bez ljubavi i savršene organizacije.

Upravo sam taj utisak stekao pri prvom susretu sa časopisom…”

“Nakon otčitanih nekoliko brojeva Vašeg časopisa, ono što vam želim reći je- FANTASTIČNO! Iskreno sam oduševljen činjenicom da u doba sveopšteg sivila, u doba rušenja svih, do sada važećih ljudskih vrijednosti, u vremenu tzv.

Tranzicije, kojom još više nego što je to činio komunizam - čovjeka ogoljavamo do puke fizičke činjenice, kao nekakav prost matematički zbir njegovih dijelova, pojavljuje se časopis koji poput Feniksa, iz pepela reafirmiše kompleksan i human pogled na čovjeka, njegovo zdravlje i bolest… Samo naprijed putem kojim ste krenuli. Očito je da ste na pravom putu”! ”…Posebno me raduje, kao osobu kojoj je medicina profesija, da u vašem časopisu mogu pročitati šta i kako rade moje koleginice i kolege u RS i BiH. Tu je, čini mi se, sva ta plemenita lepota medicinskih komunikacija. Uredništvu posebne pohvale što je pokretač takvih mostova saradnje, jer kada bolesnom čoveku zatreba pomoć, granice su nevažne. Dopada mi se i popularna obrada medicinskih tekstova, što je dobro za širu čitalačku publiku. Jezik nas stručnjaka, medicinara treba koristiti na

stručnim skupovima, a za običnog čoveka, da bi shvatio poruku - informaciju, najbitnije je da je ona jasna, kratka, bez fraza i ‘teških’stručnih izraza. Tu jednostavnost i lakoću čitanja zapazila sam u vašem časopisu kojeg bih nazvala zdravstvena čitanka.”

“Medici.com je pomalo kao kompas, teleskop, morska karta, koju redakcija iscrtava da nam pomogne u plovidbi morima ljudskoga zdravlja. Jedan časopis uvek merim po onome što mogu poneti iz njega. U njemu ima odgovora i na kako i na zašto. Ima širinu u koju ulazi, ima dubinu u koju uranja.. Čitaocu koji želi zdravstveno da se obrazuje pomaže da bude koristan i sebi i bližnjima… Medici.com sam doživela na način ‘medicinskog samostana’ - ima svoj red, svoju askezu, svoje tišine i nadahnuća…S obzirom na već i pokazani i dokazani kvalitet vašeg časopisa, ne bih se iznenadila da u vremenu koje je pred nama, prerastete u vodeći časopis mnogo šireg geogeafskog prostora.

Dva velika preduslova za to ste ispunili - kvalitet i univerzalnost tematike koju pokrivate”. „Moje prvo zapažanje je vizuelno moderan dizajn, vedre boje, što privlači pažnju. Uredništvu sve čestitke na odvažnosti da se upusti u ovako odgovoran posao. Medici.com nije novina koja fascinira čitaoca na 15 minuta. Mozaik medicinskih komunikacija se iščitava, na svakom mjestu i na duži period. To je ono što ga razlikuje od dnevnih novina koje žive u jednom danu. Ovakva publikacija koja je između dnevne štampe i periodičnih stručno-naučnih publikacija, jako nam je potrebna i poželjna.

Osim toga, stručni autoriteti iz oblasti medicine, prepoznati po fotografijama uz njihove autorske radove, daju poseban pečat ozbiljnosti ovih novina i njihova odgovornost za svaku napisanu riječ, samim tim je ogromna! S druge strane, iza svih objavljenih sadržaja stoji vaše uredništvo, te tako cenzura napisanog može da eliminiše sve potencijalne greške i zaštiti od rizika dezinformacija i nestručnosti...“ “…Kad god čitam Medici.com, doživljavam ga kao malu kućnu ordinaciju i apoteku, koju uredno odložim na policu i ponovo se vratim po njega kad nešto zažiga”.

“Knjige su vrlo pouzdani lijekovi. Ali prije njih, postojala je duša. I lutala je sama… Njeno mjesto boravka nalazi se svugdje…Ipak, svoj pravi izraz nalazila je u ljubavnim pismima, pjesmama, romanima…A evo, ugnijezdila se i uvom slovu – časopisu Medici.com. Čini se da joj je i tu pravo mjesto”!

Poneseni dubokim osećanjima zahvalnosti i zadovoljstva, slavljeničkim ritmom živimo već mnoge dane.

Poštovani naši saradnici i naši verni čitaoci, nazdravimo u to ime ovim ŠEZDESETIM brojem MEDICI.COM-a! Lep jubilej i zavidno trajanje. Mi sa Vama i Vi sa nama! Zahvaljujemo svim našim saradnicima koji nam verovaše i podupiraše svojim tekstovima sve naše jasnoće i naša magnovenja. Našim vernim čitaocima koji u bezbroju šarenila i naslova, iz raznih govornih područja, usmeriše pogled i interesovanje, baš na MEDICI.COM. Naravno, bez Stručno-naučnog konzilijuma i Stručnog saveta redakcije, Mozaik bi izgubio svaki smisao.

I najzad, veliku zahvalnost dugujemo i stručno-tehničkoj ekipi, dizajnerima, lektorima, spretnom i nadasve strpljivom i odgovornom osoblju iz pripreme i, naravno, štamparskoj kući ˝Atlantik bb˝, Banjaluka, koja je sve ono stilski i grafički sročeno, uredno upakovala u ovih ŠEZDESET paketa MEDICI.COM-a! Čestitam jubilej i SREĆNO NAM! U ZDRAVLJE!

9

Z D R A V S T V O

P

re pet godina sam upoznao dr Momira Pušca i sa njim sarađujem pune četiri godine. Sada je prilika da mu se zahvalim za pomoć, saradnju i druženje tokom tog perioda. Časopis MEDICI.COM, koji redovno i na vreme izlazi, ima interesantnu misiju. Često se dešava, i to ne samo u našim sredinama, da doktori i istraživači ne znaju šta im kolega radi u istoj zemlji, u istom gradu, a ponekad u istoj zgradi! Da se takva nelogičnost prevaziđe, da jedni druge informišemo o svojoj delatnosti, da se međusobno podučavamo, da vidimo šta ko i kako radi na širim prostorima, uključujući i međunarodnu biomedicinsku zajednicu, potrudio se dr Pušac, sposoban i agilan urednik i osnivač ovog časopisa.

Za njegov poduhvat saznao sam od doktorke Slavice Žižić-Borjanović, saradnice redakcije časopisa MEDICI.COM iz Beograda, koja me je molila za dozvolu da neke moje članke pošalje u časopis. Kada sam se prihvatio dužnosti uređivanja časopisa Scripta Medica i kada nam je dr Pušac pružio logističku podršku, detaljnije sam se upoznao s njegovim interesantnim projektom. Malo je takvih poduhvata koji su se tako dugo i neprekidno realizovali u krajnje skromnim, asketskim uslovima, kod nas ili u svetu.

Evo o čemu je reč. Sobica u kojoj se odvija tehnička priprema ovog časopisa, a u kojoj smo vršili i pripremu međunarodnog časopisa Scripta Medica je tako mala (možda 2 x 1,5 m) da se u nju mogu smestiti samo dve stolice, kompjuter i printer. Tu 10

Čestitka i pozdrav iz Čikaga

Prof. dr Aleksandar Lazarević, prof. dr Rajko Igić i prim. dr Momir Pušac

Prof. dr Duško Vulić i Sretko Bojić

sam s grafičkim dizajnerom Sretkom Bojićem-Bojanom, proveo mnoge sate, leti ili zimi, radeći pripremu SMa. Koliko li je tu vremena proveo dr Pušac? Ako nam dođe u posetu neki kolega ili autor da pregleda „proofs“ za duže razgovore odlazili bismo u susedni kafić da tamo posao obavimo.

U sobicu su često navraćali ministar Ranko Škrbić i kolega Aleksandar Lazarević, a desetine autora je dolazilo po našim pozivima. Nedavno je dr Pušac opremio i “pravu kancelariju” u kojoj su uslovi za rad idealni.

Kolega Pušac mi je govorio da onaj tako mali prostor ima i neke prednosti. Pošto su u njemu smeštene samo dve stolice, za urednika i grafičara, nema mesta za gosta da sedne, pa se on samo kratko zadržava.

Ti skromni uslovi su me podsetili na reči pokojnog prof. dr Momira Macanovića, velikog nefrologa iz Sarajeva, mog školskog druga i prijatelja iz studentskih dana, kada je govorio da je najproduktivnije godine imao kada je živeo u malom stanu i naučne radove pisao na kuhinjskom stolu.

U dosadašnjim brojevima časopisa MEDICI.COM sakupljeno je ogromno blago. Tu su, pored korisnih informacija, stručni prilozi domaćih i stranih autora, prevodi interesantnih članaka koji su namenjeni kako specijalistima, tako i lekarima porodič-

ne medicine, a u ponekim brojevima srećemo i priloge umetničke sadržine.

Interesantno je da i veliki medicinski časopisi, na primer JAMA (Journal of American Medical Association), objavljuju poetske priloge lekara kako bi se čitaoci, svakodnevno opterećeni odgovornim stručnim poslovima, razonodili i oplemenjavali. Redakciji časopisa MEDICI.COM sam, ovih godina, povremeno slao priloge, bilo moje članke ili prevode članaka iz raznih časopisa.

Uz moje čestitke redakciji časopisa MEDICI.COM na značajnom jubileju, 10 godina postojanja, šaljem razglednicu Čikaga. Tim gestom želim da pokažem kako “geografska razdaljina nije smetnja intenzivnoj stručnoj saradnji“. To su reči jednog od mojih najboljih učenika prof. dr Ranka Škrbića, kada me je ubeđivao da se prihvatim uloge glavnog urednika SM-a. Prof. dr Dušku Vasiću, predsjedniku Društva doktora RS, sam tada obećao da se tog odgovornog posla prihvatam samo na dve do tri godine, a časopis sam, ipak, uređivao pune četiri godine.

Profesor Rajko Igić, Član ANURS Senior Scientist, Department of Anesthesiology and Pain Management Stroger Hospital of Cook County Chicago, Illinois 60612, USA rigic@excite.com

Z D R A V S T V O

“Medici.com” je časopis koji čitam od prvog broja i imam izuzetnu čast što sam od početka član Stručnog saveta redakcije časopisa koji premošćava i vreme i prostor i podele, tako sovjstvene našem etnopsihološkom prostoru, služeći najvećoj vrednosti, ljudskom zdravlju. Prvih deset godina prošlo je nestvarno brzo i pokazalo da zaista najdalje stignu oni koji znaju kuda idu. Jer redakcija „Medici.com“-a, na čelu sa jedinstvenim dr Momirom Pušcem, imala je jasnu viziju i znala je svoj General-potpukovnik, prof. dr put od samog početka. I stigla je do Miodrag Jevtić, rektor Univerziteta zacrtanog cilja, povezujući medicinodbrane u Beogradu sku misao, struku, znanje i rezultate iz Republike Srpske, Bosne i Hercegovine, Srbije, Crne Gore.

Poznajući njihov entuzijazam i snagu, koja potiče iz snažnog motiva i ideje koja ih vodi, znam da se ovaj tim odabranih tu neće zaustaviti. U to ime, upućujem srdačne čestitke „Medici.com“-u za ovaj vredan jubilej, uz iskrenu želju za trajanjem i osvajanjem novih prostora i nove čitalačke publike.

U Republici Srpskoj izlazi medicinski časopis “Medici.com”, koji se već godinama bavi izuzetno ozbiljnim temama iz oblasti medicine.

Deset godina sam saradnik tog časopisa. Na stručnom planu dajem vizije, izveštavam sa poznatih svetskih događaja iz oblasti ortopedije, s namerom da ovu tematiku približim njegovim čitaocima. Radi se o izuzetno referentnom časopisu koji je Brigadni general prof. dr Zoran dao mnogo informacija i tek Popović, ortopedski hirurg, načelnik će ih dati. To je spona izmeUprave za vojno zdravstvo, MO Srbije đu, praktično, svetskih medicinskih tokova i regionalnih razmišljanja o zdravstvu uopšte.

Naglašavam da su teme koje budu obrađene izvanredne, iz svih oblasti medicine, pa i ortopedske hirurgije. Verujte, kad ga pročitaju i lekari i pacijenti, izuzetno može da im koristi. Časopis pokriva celi region i mislim da mu je mesto u zdravstvenim sistemima svih država na ovom prostoru.

Sve što je zapisano u prvih 10 godina na stranicama časopisa „Medici.com“ ostaće trajno svedočanstvo o stvaralaštvu u domenu medicinske struke i nauke u prvoj dekadi 21.veka, kod nas i u svetu. Mozaik medicinskih komunikacija, naš „Medici. com“, premoštava i prostor i vreme, prateći impulse epohe, idući u korak sa svetom, što je naš intelektualni i nacionalni imperativ. Dakle, reč je o kompletnom i kompleksnom, modernom časopisu sa vizijom, koji je svedok vremena i stručne i naučne Prof. dr Elizabeta Ristanović, istine! „Medici.com“ je svojim kvaliUniverzitet odbrane u Beogradu, član tetom i jedinstvenošću već obezbedio uređivačkog odbora redakcije sigurno mesto u analima naše medicine i pisane reči. Sve čestitke redakciji za prvih 10 godina „Medici. com“-a sa istinskom željom za trajanje, na mnogaja ljeta, u službi zdravlja i univerzalnih vrednosti, bez posustajanja i odustajanja! Veliki ljudi stvaraju veliko, a dobri trajno!

Časopis “Medici.com” u proteklih deset godina svog izlaženja dao je značajan doprinos u širenju stručnih medicinskih spoznaja na našim prostorima. Sadržaji tekstova objavljenih u ovom časopisu bili su pristupačni ne samo stručnoj, nego i široj čitalačkoj publici. To je doprinijelo njegovoj široj afirmaciji u bližem i daljem okruženju i svrstavanju u vodeće medicinske časopise stručno-poAkademik Husref Tahirović pularnog karaktera. Glavnom i odgovornom uredniku dr. Momiru Pušcu, članovima redakcije i posebno autorima objavljenih članaka, upućujem najsrdačnije čestitke povodom značajnog jubileja – 10 godina izlaženja i želim im da ubuduće ostvaruju i veće i bolje rezultate.

Glavnom uredniku Meni lično je bilo zadovoljstvo da svaki put pogledam novi broj Vašeg časopisa. U svakom od njih sam našao poneki interesantan članak.

Na jednom mjestu sam se mogao informisati o dešavanjima u zdravstnevnom sistemu Republike Srpske, BiH i šire. Ono što Vam želim posebno istaći to je jezik i pismenost svih priloga, što je danas skoro postalo rijetkost u pisanim medijima. Takođe, tehnička opremljenost časopisa je na vrlo visokom nivou, što govori o predanosti i trudu urednika i svih saradnika. Posebno sam primijetio konstantno visoki nivo obrade svih tema u časopisu, što govori o dodatnom naporu da tekstovi budu redigovani i ujednačeni u bitnim karakteristikama. Želim Vam da nastavite i dalje uspješno uređivati časopis „Medici.com“ sa kojim pokrivate veliko područje informisanosti iz područja medicine i zdravstva, a koje nije pokriveno klasičnim stručnim ili naučnim časopisima. Sigurno da je ovako koncipiran časopis svojm dosadašnjim bitisanjem opravdao povjerenje čitalaca i vjerujem da ima svoju jasnu buducnost.

Prof. dr Milan Skrobić, dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci

11

Z D R A V S T V O

U

organizaciji Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske (FZO RS), u Banjaluci je od 16. do 19. oktobra ove godine održan, sedmi po redu, regionalni forum nosilaca javnih zdravstvenih osiguranja, koji je okupio učesnike iz Slovenije, Hrvatske, Srbije, Makedonije, Crne Gore, Albanije, Federacije BiH i Republike Srpske. Forum je bio posvećen problemu održivog finansiranja, odnosno razmjeni iskustava na prevazilaženju, u svim zemljama prisutnog, problema nedovoljnog prihoda za pokriće troškova zdravstvene zaštite i ostalih prava iz obaveznog zdravstvenog osiguranja.

Ekonomska kriza, koja je, s manjim ili većim intenzitetom, prisutna od početka 2009. godine, svim fondovima zdravstvenog osiguranja je donijela brojne probleme bez obzira na višestruke razlike u visini prihoda. Problemi u Sloveniji, koja za zdravstvo izdvaja 1.800 evra po glavi stanovnika, nisu ništa manji od problema u Republici Srpskoj iako se kod nas za zdravstvo izdvaja devet puta manje novca. Generalno, nema većih razlika ni u pogledu načina rješavanja problema održivog finansiranja, s tim da je prezentovano nekoliko zanimljivih ideja i informacija, koje ćemo prikazati čitaocima časopisa ‘’Medici.com’’.

Slovenija: Solidarnost i kod prihoda, ne samo kod rashoda Finansijsku situaciju u Zavodu za zdravstveno osiguranje Slovenije (ZZZS) najbolje ilustruje podatak da je ovogodišnji prihod za 47,5 miliona evra manji od ostvarenog prihoda u 2009. godini.

Iako sprovode rigorozne mreže štednje, ne uspijevaju da uravnoteže rashode s prihodima, pa je gubitak neizbježan, a slična situacija je i u zdravstvenim ustanovama. Ilustrujući situaciju u zdravstvu Slovenije, direktor ZZZS Samo Fakin je duhovito rekao: ‘’Mi nemamo krizu, mi imamo veliku krizu’’, a optimizam je, jedankao duhovito, iskazao citirajući Krležu, ‘’nigdar nije bilo da nekak nije bilo’’.

Glavne aktivnosti ZZZS su usmjerene na povećanje prihoda, ne samo kroz dodatne izvore, već i kroz veći stepen udruživanja rizika osiguranja koji bi trebalo da bude postignut izjednačavanjem osnovica i stopa doprinosa na nivo koji 12

7. regionalni forum nosilaca javnih zdravstvenih osiguranja

Razmijenjena iskustva u rješavanju istih problema

Biljana RodićObradović, izvršni direktor Sektora za razvoj zdravstvenog osiguranja u FZO RS

je propisan za zaposlena lica. U prvom redu to se odnosi na stopu doprinosa za zdravstveno osiguranje penzionera i nezaposlenih lica, koja sada iznosi 5,96% , a trebalo bi da bude izjednačena sa stopom za zaposlena lica, koja iznosi 12,92%. Međutim, ovo neće ići bez problema s obzirom na veliki otpor onih kojima bi trebalo da budu povećana izdvajanja za zdravstveno osiguranje.

Uporedo s ovim, ZZZS je inicirao i nove izvore finansiranja i to na način da bukvalno svaki prihod bude opterećen izdvajanjem za zdravstveno osiguranje.

Između ostalog, ovim prijedlogom su obuhvaćene najamnine, dividende, sve vrste naknada, a zagovara se i dodatno oporezivanje zaslađenih pića i duvanskih proizvoda. Čekajući da ove inicijative budu realizovane, ZZZS je preduzeo brojne mjere za rasterećenje rashoda, produžili su rokove plaćanja davaocima usluga, dodatno su snizili cijene zdravstvenih usluga za 3 odsto, vode konstantne pregovore o smanjenju cijena lijekova itd. Nažalost, kako kažu

predstavnici ZZZS-a, ove mjere nisu spriječile gubitak. Pored toga, smanjenjem cijena usluga i odlaganjem roka plaćanja, zdravstvene ustanove su dovedene u nezavidan položaj, što znači da problem nije riješen, samo je preseljen na drugu adresu. To je dodatni argument s kojim se ide pred institucije koje su nadležne za donošenje odluka i koje bi trebalo uvjeriti da problem nije moguće riješiti bez povećanja prihoda.

Hrvatska: mZdravstvo – uticaj na smanjenje troškova Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje (HZZO), zajedno s 35 zdravstvenih ustanova, duguje trećim licima preko pet milijardi kuna, odnosno preko 660 miliona evra i to je urgentan problem koji bi trebalo da bude riješen u okviru plana sanacije stanja u zdravstvu.

U prvoj rundi sanacije, oko 60 odsto ovog duga plaćeno je novcem iz državnog budžeta u ovoj godini, a ostatak bi trebalo da tereti budžet naredne godine.

Uporedo s mjerama sanacije, radi se i

Z D R A V S T V O

na realizaciji razvojnih projekata, među kojima su izrada masterplana bolnica, objedinjavanje javnih nabavki, eZdravstvo i novi model ugovaranja bolničke zdravstvene zaštite. Uz to idu i reformske mjere smanjenja izdataka za lijekove na recept, uvođenje osnovne i dodatne liste medicinskih pomagala i kontrola bolovanja.

Projekti u okviru eZdravstva imaju privilegovan status s obzirom na velika očekivanja u pogledu smanjenja troškova i poboljšanja dostupnosti zdravstvene usluge i do sada je realizovano, ili je u toku više od sto projekata iz ove oblasti. U vezi s tim, veliku pažnju je izazvala prezentacija prvih iskustava primjene mZdravstva koje omogućava daljinsko praćenje stanja hroničnih bolesnika i ujedno predstavlja model rješavanja problema dostupnosti zdravstvene zaštite na područjima s izrazito malim brojem stanovnika. Ovaj projekat, koji je, dakle, namijenjen stanovnicima u udaljenim ruralnim područjima, osmišljen je u saradnji s kompanijom ‘’Erikson Nikola Tesla’’, Udruženjem studenata medicine i još nekolicinom udruženja građana. Suština je inovativni Mobile Health uređaj, koji omogućava mjerenje vitalnih parametara u kućnim uslovima, uz automatizovani prenos rezultata mjerenja i njihovo pohranjivanje.

Projekat je pilotiran u Sisačko-moslavačkoj županiji u periodu od tri mjeseca, a rezultati su ohrabrujući. U prvom redu, potvrđeno je da bi primijenjeni model mZdravstva mogao smanjiti broj hroničnih nezaraznih bolesti i time generisati znatne uštede za zdravstveni

sistem. Istina, efekte nije moguće očekivati u kratkom roku, ali na duži rok, uvjereni su predstavnici HZZZ-a, uštede bi bile višestruke.

U jednoj od prezentacija predstavnika HZZO-a dat je zanimljiv osvrt na kombinaciju modela finansiranja zdravstvenog osiguranja u regionu. Pomalo obeshrabrujuće je djelovala izjava da smo gotovo svi u regionu od svakog u svijetu poznatih modela, preuzeli ono što mu je mana, umjesto onog što mu je prednost. Ovoj temi više ćemo se posvetiti u jednom od narednih brojeva časopisa ‘’Medici.com’’.

Srbija: Pozicioniranje sistema pred reformu Poput slovenačkog, i direktor Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje Srbije (RFZO) dr Momčilo Babić je rekao da nije riječ o krizi, nego o teškoj ekonomskoj krizi, koja je uzela danak i u zdravstvenom sistemu. U Srbiji se pripremaju za ozbiljnu reformu i u okviru toga rade inventuru svega čime raspolažu, analizirajući sve dobro i loše što je do sada urađeno u zdravstvenom sistemu. Inače, zajednička karakteristika svih prezentacija na forumu je objektivno prikazivanje stanja, bez uljepšavanja, pa se tako i u izlaganju direktora RFZO-a moglo čuti da je u Srbiji vođena zdravstvena politika koja je ‘’omogućila neplanski razvoj prepun improvizacija i subjektivizma.’’ Istaknuto je i to da su izostali planski akti o razvoju najvažnijeg resursa – kadrova, kao i nabavke opreme visoke tehnološke vrijednosti, a i planovi rekonstrukcije postojećih i

izgradnnje novih objekata u zdravstvu.

RFZO teži finansijski održivom sistemu u dugom roku, a put do tog cilja su definisali strategijom razvoja koju su prezentovali učesnicima foruma. Pored mjera koje uključuju reformu finansiranja, unapređenje modela ugovaranja i efikasniju kontrolu, visoko kotiraju mjere koje se odnose na skraćenje listi čekanja, podizanje kvaliteta zdravstvene usluge, uz adekvatnu finansijsku stimulaciju, kontinuiranu edukaciju ljekarskog kadra i promjenu odnosa prema pacijentu. Planirana je i izrada nacionalnog programa zdravstvene emancipacije stanovništva, a od operativnih mjera predstavljeni su centralizacija javnih nabavki, zaštita prava pacijenata, poboljšanje dostupnosti informacija, uključujući i propisani obavezni sadržaj internet stranica zdravstvenih ustanova.

Da srbijansko zdravstvo namjerava pacijenta postaviti u centar interesovanja, pokazuje i ideja da bude uspostavljen sistem danonoćene konsultacije građana s medicinskim ekspertima putem e-maila, SMS poruka ili telefona.

Građanima će eksperti biti dostupni za konsultacije u vezi s dijagnostikom i liječenjem, a posebno za konsultacije u vezi s lijekovima s obzirom na to da je zloupotreba lijekova zbog neznanja i neobaviještenosti česta i opasna.

Albanija: Praktično, kreću od nule Dvadesetak odsto neosiguranog stanovništva u svim zemljama regiona smatralo bi se signalom za uzbunu, a u Albaniji više od polovine stanovništva nema zdravstveno osiguranje. Zbog toga se gotovo 60 odsto ukupnih troškova zdravstvene zaštite plaća iz džepa pacijenata, ili od 100 albanskih leka potrošenih na zdravstvo, samo je 40 iz javnih izvora. Ovome treba dodati i to da stopa doprinosa za zdravstveno osiguranje u Albaniji iznosi svega 3,4 odsto.

Nova albanska vlada, praktično, kreće od početka i to s radikalnom reformom. U prvom redu, planiraju da vrate povjerenje građana u zdravstveni sistem i da postignu potpunu pokrivenost stanovništva zdravstvenim osiguranjem, a uporedo s tim i da podignu nivo kvaliteta i dostupnosti zdravstvene usluge, koja je sada na niskom nivou.

Opštu pokrivenost stanovništva zdravstvenom zaštitom planiraju da postignu prelaskom na Beveridžov model finansiranja (opšti porezi) i izgradnjom nacionalne zdravstvene službe.

Planirano je da reformom budu obu13

Z D R A V S T V O

hvaćeni i modeli ugovaranja i plaćanja zdravstvenih usluga, organizacija primarne zdravstvene zaštite, hitne medicinske pomoći, dostupnost lijekova na cijelom prostoru države. Ugovaranje i plaćanje usluga trebalo bi da bude zasnovano na paketima usluga, a za bolnički sektor namjeravaju uvođenje DRG modela plaćanja.

Republika Srpska: Odgovori na izazove Zdravstvo RS, kada je riječ o finansijskim problemima, dijeli sudbinu ostalih zemalja regiona, a kada je riječ o viziji rješavanja problema najbliži smo Sloveniji i Hrvatskoj. Inače, Republika Srpska se predstavila s nekoliko tema, a najviše pažnje je izazvala prezentacija direktora FZO RS Darka Tomaša, koji je govorio o mogućim odgovorima na izazove održivog finansiranja.

Na planu održivog finansiranja Tomaš je rekao da je planirano da Vladi RS bude upućena inicijativa za donošenje plana finansijske konsolidacije u zdravstvenom sektoru i dugoročne strategije održivog finansiranja zdravstvenog sistema. Govoreno je o aktivnostima na pronalaženju novih izvora finansiranja, alokaciji troškova prema razvojnim prioritetima i rasterećenju FZO troškova koji mu ne pripadaju, o potrebi nekih izmjena u Zakonu o doprinosima, boljoj naplati doprinosa, poboljšanju efikasnosti kontrole troškova.

Učesnicima foruma su prezentovani i planovi u vezi s unapređenjem modela ugovaranja primarne zdravstvene zaštite, postepenim smanjenjem normativa broja stanovnika na jednog doktora, izradom srednjoročnog plana promjena na listama lijekova, planiranim promjenama u regulativi u smislu preciznijeg definisanja obaveza osnivača zdravstvenih ustanova itd.

14

Izjave za medije

Saradnja koristi svima Samo Fakin, direktor ZZZ Slovenije: ‘’U doba kriza, pored doprinosa, moraju se pronaći i drugi izvori finansiranja, poput akciza na duvan i alkohol.

Odgovor na pitanje kako prikupiti novac za zdravstvo, jeste veća solidarnost. Što je kriza veća potrebna je i veća solidarnost jer, u protivnom, stradaju oni najsiromašniji. Mi smo definisali tri osnovna smjera kojima ćemo se kretati, a to je bolje planiranje pružanja zdravstvenih usluga, veća solidarnost u prikupljanju doprinosa i bolje rukovođenje zdravstvenom mrežom, odnosno zdravstvenim ustanovama koje bi morale da racionalnije rade i stvaraju manje troškove.’’

Momčilo Babić, direktor RFZO Srbije: ‘’Zdravstvo u Srbiji ima brojne probleme, kao i u drugim zemljama regiona. Imamo mnogo više zahteva nego materijalnih mogućnosti, a ono što svi pokušavamo jeste da stvorimo ekonomski održiv sistem zdravstvene zaštite. Postoji mogućnost da se više sarađuje, da se uspostavi bolja prekogranična saradnja i komplementarnost među zdravstvenim sistemima, tako da ne bude prepreka za korisnike zdravstvene zaštite.’’

Siniša Varga, direktor HZZO Hrvatske: ‘’Financijska kriza uzima danak i novca je sve manje te je neophodno iznalaziti nove metode i mehanizme kojima možemo raspoloživi novac maksimalno iskoristiti. Regionalni forum upravo je prilika da se čuje koje mehanizme koriste druge zemlje, što doprinosi unapređenju zdravstvenih sistema svih zemalja regiona.’’

Novka Agić, direktorica ZZOR FBiH: ‘’Posmatrano iz ugla osiguranika, uvijek su potrebna veća prava i bolji uslovi liječenja, zbog čega je potrebno i više novca. Osiguranici očekuju besplatnu zdravstvenu zaštitu, a to je nemoguće. Potrebno je definisati šta može biti u potpunosti obezbijeđeno o trošku obaveznog osiguranja, a šta se mora finansirati iz dodatnih izvora.”

Darko Tomaš, direktor FZO RS: ‘’Zdravstvena zaštita koju imaju naši osiguranici je na približno istom nivou kao i zdravstvena zaštita osiguranika iz zemalja okruženja, iako se u RS izdvaja znatno manje za zdravstvo. To znači da se mi u RS susrećemo sa još većim izazovima, ali iznalazimo načine da naši osiguranici u pravima iz zdravstvenog osiguranja ne zaostaju za zemljama regiona. Na forumu svi imamo priliku da se upoznamo sa dobrim praksama drugih zemalja te da pokušamo da ih primijenimo u vlastitim sistemima.’’

Interesovanje učesnika izazvala je i prezentacija rezultata pilot projekta upotrebe ACG sistema u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, prezentacija rezultata projekta unapređenja dostupnosti konsultativno-specijalističke zdravstvene zaštite, a naročito prezentacija isku-

stava s primjenom javno-privatnog partnerstva u zdravstvu Republike Srpske.

Na kraju, da kažemo i to da su učesnici foruma pohvalili odličnu organizaciju ovog događaja i dogovorili se da domaćin narednog foruma bude albanski fond zdravstvenog osiguranja.

Z D R A V S T V O

Centar za zdravstveni menadžment Kratki kurs

Upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovama

JZU Institut za javno zdravstvo Centar za zdravstveni menadžment Jovana Dučića 1, 78000 Banjaluka Tel. +387 51/340-624 www.phi.rs.ba https://www.facebook.com/ CentarZaZdravstveniMenadzment www.twitter.com/CentarZaMng

Pripremio: Aljoša Đudurović

U

zemljama Evropske unije mnogo pažnje se posvećuje oblastima koje se bave upravljanjem medicinskim otpadom. Pitanje upravljanja medicinskim otpadom je od velikog značaja u zemljama širom svijeta, s obzirom na to da zbog svojih karakteristika može direktno da ugrozi zdravlje ljudi i životinja, kao i ekološki sistem uopšte.

Uspostavljanje jedinstvenog sistema upravljanja medicinskim otpadom u zdravstvenom sektoru u Republici Srpskoj je osnovni preduslov za usaglašavanje prakse s relevantnim zakonima koji se odnose na upravljanje otpadom uopšte, kao i na uticaje na javno zdravlje, životnu sredinu i prevenciju te kontrolu infektivnih bolesti.

Shodno tome, Centar za zdravstveni menadžment Instituta za javno zdravstvo RS realizuje edukaciju čiji je cilj ukazivanje na problematiku koju prouzrokuje medicinski otpad, kao i na trenutno stanje, pravce kretanja i aktivnosti na planu adekvatnog zbrinjavanja medicinskog otpada te uvođenja zdravstveno bezbjednog i

ekološki prihvatljivog načina tretmana medicinskog otpada u zdravstvenim ustanovama Republike Srpske.

Edukacija je namijenjena licima odgovornim za upravljanje medicinskim otpadom, kao i medicinskim sestrama, tehničarima i pomoćnim radnicima bolnica i domova zdravlja u Republici Srpskoj, ali se može koristiti i za obuku svih zainteresovanih lica iz javnih i privatnih zdravstvenih ustanova.

Za ovaj kurs odabrani su sadržaji čije će poznavanje povećati svijest

Edukacija:

Kratki kurs: Upravljanje promjenama za timove porodične medicine

Mjesto održavanja edukacije:

Teslić

Učesnici iz ustanova:

Kneževo

Dom zdravlja Dom zdravlja Teslić i Dom Kneževo zdravlja Kotor Varoš

Raspored edukacija za decembar 2013. godine

16

Banjaluka

Dom zdravlja Čelinac, Dom zdravlja Banjaluka i Dom zdravlja Oštra Luka

Kratki kurs: Odnosi s javnošću u zdravstvenim ustanovama Bijeljina

Dom zdravlja Bijeljina, Dom zdravlja Zvornik, Dom zdravlja Ugljevik, Dom zdravlja Lopare i Dom zdravlja Vlasenica

o mogućim opasnostima vezanim za upravljanje medicinskim otpadom i omogućiti pribavljanje informacija o najboljim praksama u zbrinjavanju medicinskog otpada. Takođe se očekuje da će znanja stečena na ovoj edukaciji podstaći razvoj internih akata i dokumenata ustanove, pomoći utvrđivanju metodologija zbrinjavanja otpada koje bi najbolje odgovarale lokalnoj situaciji i omogućile realizaciju lokalnih programa zbrinjavanja medicinskog otpada i omogućile

Kratki kurs: Upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovama

Doboj

JZU Bolnica „Sveti apostol Luka“ Doboj

Banjaluka

Klinički centar Banjaluka

Z D R A V S T V O

dalje organizovanje interne obuke u okviru ustanove.

Kratki kurs ‘’Upravljanje medicinskim otpadom u zdravstvenim ustanovama’’ je jednodnevna edukacija koja sadržajno obuhvata: (1) definisanje medicinskog otpada, opasnosti i uticaj na zdravlje ljudi i okolinu; (2) upoznavanje s pravnim i strateškim okvirom za zbrinjavanje medicinskog otpada, kao i sa internim aktima pomoću kojih je moguće urediti proces upravljanja medicinskim otpadom; (3) razmatranje programa zbrinjavanja medicinskog otpada u zdravstvenim ustanovama; (4) dobijanje smjernica za smanjenje količine otpada, njegovo razvrstavanje i rukovanje njime; (5) razmatranje pristupa unapređenju bezbjednosti zaposlenih i postupaka u vanrednim situacijama; (6) razradu mogućnosti za kontinuiranim unapređenjem sistema upravljanja medicinskim otpadom.

Nakon završene edukacije, polaznici stiču adekvatna znanja i vještine koja će im u daljem radu omogućiti adekvatno i sistemski definisano upravljanje medicinskim otpadom u ustanovama iz kojih dolaze.

Centar za zdravstveni menadžment je od sredine oktobra 2013. godine, u okviru dijela Projekta ‘’Jačanje zdravstvenog sektora’’ (HSEP), započeo realizaciju ove edukacije za predstavnike svih bolničkih ustanova u RS. Do kraja novembra 2013. godine edukaciju su prošli predstavnici JZU bolnice ‘’Sveti Vračevi’’ Bijeljina, Univerzitetske bolnice Foča, JZU bolnice Gradiška, JZU bolnice Istočno Sarajavo, JZU bolnice za hroničnu psihijatriju Modriča, JZU bolnice Nevesinje, JZU bolnice ‘’Dr Mladen Stojanović’’ Prijedor, Psihijatrisjke klinike Sokolac, JZU bolnice Trebinje, JZU bolnice Zvornik i Zavoda za fizikalnu rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’.

Tokom decembra 2013. godine, ovu edukaciju će proći i predstavnici JZU bolnice ‘’Sveti apostol Luka’’ iz Doboja, kao i predstavnici iz Klničkog centra Banjaluka.

JZU Dom zdravlja Šamac

Proces sertifikacije Pripremila: Jelena Mićić, koordinatorka kvaliteta

O

snivanje Doma zdravlja Šamac, kao javne zdravstvene ustanove, veže se za 1966. godinu, od kada se kontinuirano radi na organizaciji rada, trendovima i zahtjevima, koje diktiraju različiti društveni faktori, a prije svega pacijenti. Nakon donošenja novog Zakona o zdravstvenoj zaštiti 1999. godine, Dom zdravlja Šamac ulazi u reformu i počinje da organizuje rad po modelu porodične medicine. Od 2003. godine počinje se s rekonstrukcijom objekata kroz razne projekte, što rezultuje otvaranjem Centra za mentalno zdravlje, Centra za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju i uspostavljanjem devet timova porodične medicine, od kojih dva rade u sektorskim ambulantama Obudovac i Gornja Slatina.

Menadžment Doma zdravlja Šamac prihvata promjene i inovacije koje doprinose kvalitetnijem pružanju zdravstvenih

usluga i poslovanju ustanove uopšte. Aktivnosti u procesu sertifikacije u našoj ustanovi su počele prvom posjetom konsultanata u junu 2012. godine, kada je praktično započeto s realizacijom Projekta ‘’Uvođenje sistema menadžmenta i sistema kvalitata u zdravstvenim ustanovama u Republici Srpskoj’’, putem kojeg je Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite RS pružilo podršku svim zdravstvenim ustanovama u procesu sertifikacije. Rukovodstvo Doma zdravlja Šamac je od samog početka shvatilo važnost ovog projekta i izrazilo jasnu opredijeljenost za njegovo provođenje.

Sljedeći korak u procesu realizacije projekta bilo je formiranje tima kompetentnih pojedinaca koji su od ostatka zaposlenih dobili svu potrebnu podršku za realizaciju unaprijed definisanih zadataka. Koordinator kvaliteta i vođa projekta preuzeli su koordinaciju implementacije projekta u ustanovi, a pohađanjem ciljanih i usko profilisanih edukacija, stečena su praktična i teorijska znanja koja su omogućila suočavanje sa svim izazovima sertifikacije.

S pozicije koordinatora kvaliteta, mogu da kažem da nas je kroz cjelokupnu realizaciju projekta usmjeravao Upitnik za samoocjenjivanje. Upitnik smo ispunili prije nego što smo krenuli s ispunjavanjem zahtjeva standarda i tokom cijelog 17

Z D R A V S T V O

procesa smo ga dopunjavali, kako bismo u svakom trenutku imali uvid u trenutno stanje ustanove. Veliko olakšanje nam je činilo to što smo prije samog ulaska u proces sertifikacije već ispunjavali standarde, koji su vezani za medicinski otpad, kontrolu infekcije i edukaciju iz napredne kardiopulmonalne reanimacije.

Tim koji smo nazvali Jedinica za kvalitet sastajao se svakih petnaest dana i preispitivao urađene zadatke, kao i zadatke na kojima je potrebno dalje raditi.

Kontinuiran rad na ispunjavanju specifičnih zahtjeva standarda proizveo je određen broj procedura i uputstava kojima se precizno definiše šta se i kako radi te ko je odgovoran za pojedine aktivnosti. Nosioci procesa rada su aktivno učestvovali u izradi dokumenata, prilagođavali ih našem načinu rada, pri tome vodeći računa da se ne izađe iz okvira zadovoljenja standarda. Ono što je pohvalno za naš dom zdravlja je to što su svi zaposleni, bez otpora, učestvovali u pripremama za sertifikaciju.

Prije nego što smo podnijeli prijavu kod Agencije za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite (ASKVA) za predocjenjivanje, organizovali smo internu provjeru uspostavljenog sistema. Tim koji je pristupio vršenju provjere već je ranije prošao obuku za njeno sprovođenje, a kao vanjsku pomoć pozvali smo kolege iz susjednog doma zdravlja, što se pokazalo veoma korisnim. Sve neusaglašenosti, koje su interni ocjenjivači pronašli, uspjeli smo otkloniti do predocjenjivačke posjete ASKVA, koju smo zakazali u junu 2013. godine.

Poslije ove posjete i njihovog izvještaja pristupili smo razrješenju nađenih neusaglašenosti i prijavili se za ocjenjivanje u oktobru 2013. godine, koje je s uspjehom i realizovano na obostrano zadovoljstvo.

S ponosom možemo reći da sada čekamo dodjelu sertifikata od Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite. Ponosni smo na činjenicu, da su u našem domu zdravlja svi zaposleni dobrovoljno učestvovali u pripremama za sertifikaciju.

U budućnosti planiramo uspostavljanje sistema rada u skladu sa standardima ISO9001. Trenutno smo i u procesu akreditacije timova porodične medicine, a do kraja godine planiramo da započnemo s akreditacijom Centra za mentalno zdravlje.

Politika kvaliteta Doma zdravlja Šamac se temelji na vrijednostima po kojima želimo da budemo prepoznatljivi, a to su: komunikativnost, timski rad, pristupačnost, pravičnost, spremnost za sticanje novih znanja i vještina.

18

JZU Domu zdravlja Vlasenica

Proces sertifikacije

D

om zdravlja Vlasenica je javna zdravstvena ustanova primarne zdravstvene zaštite, koja pruža zdravstvene usluge stanovništvu opštine Vlasenica, a pojedine zdravstvene usluge i stanovništvu opština Šekovići i Milići. Osim službe porodične medicine, koja ima sedam timova, u domu zdravlja postoje i službe konsultativno-specijalističke zdravstvene zaštite s ambulantama ginekologije, pedijatrije i pneumoftiziologije, stomatološka služba, ambulanta Hitne medicinske pomoći, laboratorijska i biohemijska dijagnostika, RTG i ultrazvučna dijagnostika, CBR i Centar za mentalno zdravlje.

Po svom kapacitetu i broju korisnika zdravstvenih usluga Dom zdravlja Vlasenica predstavlja značajne zdravstvene kapacitete na regiji Birač. U saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite RS, kroz projekat sanacija i adaptacija Doma zdravlja od 2010. do 2012. godine, adaptirane su ambulante u domu zdravlja i obezbijeđena standardizovana oprema za timove porodične medicine, a takođe kroz projekat adaptacije Centra za mentalno zdravlje u julu 2013. godine adaptiran prostor i obezbijeđena oprema za Centar za mentalno zdravlje u Vlasenici.

Projekat Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS ‘’Uvođenje sistema menadžmenta i sistema kvaliteta zdravstvene ustanove u RS – jačanje kapaciteta domova zdravlja putem uspostavljanja procesa sertifikacije domova zdravlja, akreditacije laboratorija u domovima zdravlja i kontinuiranog unapređenja na primarnom nivou zdravstvene zaštite u javnom sektoru’’, menadžment Doma zdravlja Vlasenica je vidio kao priliku s jedne strane za unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite u domu zdravlja, a sa druge strane za poboljšanje poslova-

nja same ustanove kroz usaglašenost sa standardima.

Direktorka Doma zdravlja Slavica Glišić je u junu 2012. godine, nakon upućivanja prijave za sertifikaciju Doma zdravlja Agenciji za akreditaciju, sertifikaciju i unapređenje kvaliteta zadravstvene zaštite, formirala tim koji će aktivno raditi na projektu sertifikacije Doma zdravlja u sljedećem sastavu: Dr Vesna Pajić, specijalista pneumoftiziologije sa doedukacijom iz porodične medicine - vođa projekta, Gorica Nikolić, koordinatorka kvaliteta, Mirjana Palangetić, glavna sestra Doma zdravlja, dr Sanja Petrušić-Gavrilović i dr Gordana Krstić.

Prema matrici odgovornosti svi članovi tima su dobili konkretna zaduženja te, u saradnji sa ostalim radnicima u Domu zdravlja, krenuli u izradu procedura i politika.

Danas su sve procedure izrađene, većina puštena u primjenu, a jedan mali dio je u formi nacrta. Uporedo s izradom procedura, menadžment Doma zdravlja je pružao punu podršku timu za obezbjeđenje ostalih sertifikacionih zahtjeva pa je tako, u skladu sa važećom zakonskom regulativom, usvojen veliki broj internih akata (pravilnik o sistematizaciji radnih mjesta, pravilnik zaštite zdravlja na radu i drugi pravilnici), pribavljeno rješenje Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite o ispunjenosti uslova za početak rada za veći broj ambulanti u Domu zdravlja, usvojena politika doma zdravlja, vizija, misija te ispunjen veliki broj drugih sertifikacionih zahtjeva.

Projekat zadovoljenja sertifikacionih standarda je u završnoj fazi, gdje pored sertifikacionog tima svi radnici u Domu zdravlja daju svoj doprinos kako bi u što kraćem roku, najdalje do februara 2014. godine, došli do statusa sertifikovane zdravstvene ustanove te na taj način uredili kompletan sistem poslovanja, odnosno dokumentovali sve radne procese u ustanovi, precizno definisali odgovornosti zaposlenih, poboljšali timski rad zaposlenih, unaprijedili kontinuiranu edukaciju zaposlenih, poboljšali zaštitu životne sredine, smanjili troškove i, kroz održavanje statusa sertifikovanja ustanove, stalno unapređivali proces rada u Domu zdravlja.

Z D R A V S T V O

Treći kongres doktora medicine RS, sa međunarodnim učešćem

Naučno profilisanje struke

U

Zdravstveno- turističkom centru ‘’Banja Vrućica’’ kod Teslića u vremenu od 7-10. novembra ove godine održan je, treći po redu, kongres doktora medicine RS, sa međunarodnim učešćem. Teme su bile iz četiri oblasti: Bolesti savremenog doba, Dobra klinička praksa u primarnoj zdravstvenoj zaštiti, Novine u hirurškim granama i oblast za slobodan izbor tema. Više od 450 učesnika predstavilo se sa 171 radom u formi usmenog izlaganja u sesijama iz različitih medicinskih grana. Interesantno je da je mnogo autora i koautora bilo sa Medicinskog fakulteta iz Foče kao i tamnošnje univerzitetske bolnice, po čemu se vidi da je organizator, prilikom selekcije radova, dao šansu mlađoj generaciji. Međutim, ugled nauke i njene suštine, ipak, je bio na strani titule akademika koji su po pozivu na ovom skupu imali plenarna izlaganja. Predstavljeni radovi će uz još jednu užu selekciju biti štampani u Zborniku radova Trećeg kongresa doktora medicine RS. Neki od njih možda će mjesto naći i u stručnom časopisu doktora medicine RS ‘’Scripta Medica’’ koja upravo prelazi put do međunarodne recenzije, odnosno indeksiranog međunarodnog časopisa, što će autorima omogućiti naučno napredovanje i na međunarodnom planu. Ključnu organizaciju ovog kongresa vodilo je Društvo doktora medicine RS. Predsjednik, prof. dr Siniša Miljković je u pozdravnom govoru nagovijestio prestrojavanje društva u asocijaciju strukovnih udruženja što će vjerovatno biti prednost za učešće u regionalnim i ostalim zdravstvenim projektima širih okvira. Njegovoj viziji se pridružio i dr Andrej Kohajov iz Sofije, predsjednik Foruma doktora medicine Jugoistočne Evrope, koji je bio učesnik i na prethodnom kongresu doktora medicine RS. Prema riječima resornog ministra dr Dragana Bogdanića ovo okupljanje predstavlja značajnu kariku u razvoju 20

medicine i zdravstvene zaštite te kao takvo ima podršku Ministarstva zdravlja u Vladi RS. Ovogodišnji, Treći kongres doktora medicine RS sa međunarodnim učešćem održan je pod pokroviteljstvom Vlade RS, Ministarstava zdravlja i socijalne zaštite, nauke i tehnologije kao i Akademije nauka i umjetnosti RS. Medijski pokrovitelj bila je RTRS. Anđa S. Ilić

Dr Kohajov je podsjetio da se zadnjih godina Forum doktora medicine Jugoistočne Evrope brzo širi i trenutno su njegove članice: Bugarska, Makedonija, Srbija, Republika Srpska od prije tri godine, Grčka, Albanija, Crna Gora, Moldavija, Azerbejdžan, Kazahstan Slovenija. Teme koje obrađuje forum su: kardiologija, onkologija, dijabetes, transplantacija. Jedan od poznatih kardiologa koji se bavi transplantacijom je upravo iz Bugarske. To je prof. dr Genčo Načev. Ipak, glavna tematika foruma usmjerena je na zdravstvene sisteme njenih članica. Dr Kohajov kaže da postoji velika perspektiva za ovu asocijaciju jer ujedinjeni doktori mogu bolje napredovati u struci. Prije održavanja kongresa foruma, zasjeda njegov bord (uprava). Ove godine sastanak je održan na ostrvu Kos u Grčkoj, koji je pooznat po Hipokratovim simbolima. Dr Kohajova posebno raduje što u radu kongresa Foruma učestvuju redovno doktori medicine iz RS. Član uprave foruma je bio dosadašnji predsjednik Društva doktora medicine prof. dr Duško Vasić, urolog iz Doboja, koji je za svoj angažman dobio priznanje Foruma doktora medicine Jugoistočne Evrope. Prof. dr Siniša Miljković, koji je po imenovanju za predsjednika Društva doktora medicine RS, postao i član Uprave foruma , primio je u ime ovog društva za aktivno učešće u radu foruma - sertifikat ove asocijacije. U narednom periodu, kako je istakao dr Andrej Kohajov, rad foruma biće usmjeren na povezivanje relevantnih institucija i udruženja u zdravstvenim sistemima njegovih članica kao što su: ministarstva zdravlja, fondovi zdravstvenog osiguranja, ljekarska društva i komore kako bi se omogućio ulazak visokih tehnologija u njihove zdravstvene sisteme, a ljekari i dalje da ostanu poštovani i nagrađivani prema svojim zaslugama.

Z D R A V S T V O

R

adnu biografiju prof. dr Zorana Popovića ispisuje nacionalna i internacionalna edukacija i dugogodišnje praktično iskustvo. U duhu narodne da ništa ne pada s neba i da se uspjeh ne postiže preko noći, osim ratnog sazrijevanja, otvorilo je ovom stručnjaku zavidan put profesionalne karijere. Sada je na dužnosti načelnika Uprave za vojno zdravstvo MO Republike Srbije (šef Saniteta Vojske Srbije). Prije toga bio je načelnik Klinike za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju VMA i glavni hirurg VMA i Vojske Srbije. U akademskoj zajednici njegovo ime vezano je za prof. ortopedske hirurgije Vojnomedicinskog fakulteta Univerziteta odbrane u Beogradu. Rukovodi i Republičkom stručnom komisijom za ortopediju i traumatologiju. Uz sve to, prof. dr Zoran Popović stigne i da operiše, kako bi održao formu. Kaže: ‘’Ni košarkaš ne može trojku da daje, ako ne trenira svaki dan’’.

Medici.com Prof. dr Popoviću, nismo stavili tačku na vašu impresivnu radnu biografiju, jer vi odajete ličnost sa još mnogo potencijala. Ostaćemo na zapeti, kako bismo prilikom idućeg susreta dopisali nove stručne i društvene pozicije. Počnimo ovaj razgovor od ‘’vaših’’ početaka. Kakva je u to vrijeme bila ortopedska hirurgija?

Specijalizaciju iz ortopedske hirurgije počeo sam 22. juna 1980. na VMA. U to vreme načelnik grupe hirurških klinika bio je akademik, general-pukovnik, čuveni naš hirurg Prof. Dr Isidor Papo. Čast mi je i zadovoljstvo što predstavljam deo te škole, jer sam godinu i po dana radio, dok je on još bio u službi.

Imao sam priliku da mu asistiram i da se uverim da je bio fantastičan hirurg.

U struci je bio surov i prema sebi, ali i prema svojim saradnicima, đacima. To nam je mnogo koristilo. Akademik Papo je uvek gađao u srž problema. Rekao bih da je moja generacija hirurga u vojnom sanitetu zadržala to seme pristupa hirurgiji koje je on negovao. U to vreme imali smo od koga da učimo. Tom kontekstu pripadaju i imena Generala, prof Dr Mihajla Đukinića, Puk. prof Dr Živka Jovanovića, Puk. prof. dr Marjana Bervara i njihovih saradnika kojima sam izuzetno zahvalan. Bili su to sjajni hirurzi koji su nas prihvatili i odškolovali.

Razgovor s povodom

Bard srpske ortopedske hirurgije

Teško je porediti različita vremena.

Kad sam ja počinjao imao sam na koga da se ugledam. Edukovali smo se i u zemlji i inostranstvu. Ali, rat nam je preko noći doneo zrelost. Ogroman je broj pacijenata koje smo operisali. Moja generacija hirurga koja je prihvatila taj udar, pretočila je to u naučnoistraživačke projekte i doktorske teze koje su odbranjene u VMA. I ja sam doktorirao na temi iz ratne hirurgije, koja je u ratu unapredila neke stvari u ratnohirurškoj doktrini. Po tome smo postali prepoznatljivi u svetu i rado viđeni na mnogim stručnim skupovima gde se raspravljalo o takvoj vrsti hirurgije. Rekao bih da u svakoj generaciji stvari idu napred. Neminovno je da postoje pojedinci koji nekim svojim liderstvom, čudnom energijom i ljubavi Medici.com prema tom poslu, vode stvar napred.

Vjerujete li da će među ovom mla- Ali, verujte, različitost ljudi koji rade u dom generacijom biti tako čuvenih timu je zaista pravo bogatstvo i to samo može voditi napred. Verujem da i naše imena?

mladje kolege , naši djaci imaju na koga da se ugledaju.

Medici. Com Sarađujete sa ortopedima u Republici Srbiji. Kakvi su utisci?

Pratim duže vreme situaciju na polju ortopedske hirurgije u RS, pre svega sa namerom da pomognem koliko je to normalno, racionalno i da indukujemo ljude da idu napred. Imao sam sjajno bazično školovanje u SAD 1997. godine na polju artroplastičnih procedura i sportske traumatologije i tada sam shvatio koliko je važna pragmatičnost i posvećenost ovom poslu. Ja sam samo prezentovao ovu školu kolegama u Republici Srbiji. Oni uče od mene, ali i ja od njih. Inače se u struci zalažem za otvorenost, da nema barijera, niskih namera. Veoma često, subotom, operišem u nekom regionalnom centru u Srbiji gde razmenjujemo naša iskustva i to doživljavam kao zadovoljstvo i priznanje.

Brigadni general prof. dr Zoran Popović, ortopedski hirurg, načelnik Uprave za vojno zdravstvo, MO Republike Srbije

Medici.com Sa prof. dr Zoranom Popovićem razgovarali smo u Zdravstveno-turističkom centru ‘’Banja Vrućica’’ kod Teslića, gdje je od 7-10. novembra ove godine bio održan Treći kongres Društva doktora medicine RS sa međunarodnim učešćem. Kao predavač po pozivu dr Popović je potvrdio svoje mišljenje ‘’da znanje nije znanje, ako se ne podeli sa drugima.’’

Verujte, nema većeg zadovoljstva u struci, nego raditi na ovakav način. Prijatno sam iznenađen temama koje su elaborirane na ovom skupu, a još više dobrim stanjem ortopedske hirurgije u RS. Pre mesec dana po prvi put sam gostovao u Banjaluci u Institutu Zotović. Zajedno smo operisali i tada sam video visok nivo hirurgije i proceduralne pokrivenosti celog njihovog posla. Može mnogo od njih da se nauči. To sam signalizirao mojim kolegama na VMA i u Srbiji. Naravno, i oni mogu od nas puno 21

Z D R A V S T V O

edukujemo. Kod veštačkih zglobova ide se, pre svega, na kraću hospitalizaciju, što efikasnije izvođenje operativnog zahvata i što ranije vraćanje pacijenta normalnom životu. Težnja je da ga odmah dignemo sutradan, čak i sa dva operisana zgloba, da stane punim osloncem na svoje noge.

Kad prođe šest meseci, želim da moj pacijent zaboravi da sam ga operisao.Tako treba raditi i postaviti filozofiju moderne medicine, a pre svega ortopedske hirurgije, kaže prof. dr Zoran Popović, koji suvereno vlada u ovoj oblasti.

da nauče. Ne treba to posmatrati kao separatnu medicinsku priču. Jednog smo roda i tako funkcionišemo. Bio sam u prilici da operišem u mnogim zemljama od Amerike do Kine. I verujte, gde god nađete ortopetskog hirurga to je kao da smo rođena braća. Budite ubeđeni da će naša povezanost biti još bolja.

Medici.com U podsesiji na pomenutom kongresu, koja je bila posvećena koljenu imali ste uvodno predavanje o bilateralnoj artoplastici kuka i kolena u jednom aktu.

Bavim se, pre svega, artroplastičnim procedurama (veštačkim zglobovima).

Više zglobova operišem u jednom aktu, odnosno dva zgloba, dva kolena, ili kuk i koleno odjednom i sl. Zašto? Zato što je to medicinski i ekonomski opravdano. Izbegavaju se komplikacije vezano za duplu anesteziju i slične stvari. Naravno, kod dobro selektovanih pacijenata. Ne možete i tu ići ‘’grlom u jagode’’.

Postoje kriterijumi po kojima možete raditi jedan zglob ili dva odjednom. To je tekovina mog školovanja u SAD, jer sam kao mlad lekar bio u prilici da me asovi te struke uvedu u posao bez traume.

Iskoristio sam svoj tip ličnosti. Preuzeo sam to i preneo u svoju matičnu zemlju, a onda i širi region.

Medici.com Kada ste prvi put primijenili ovu metodu u vlastitoj praksi?

Prvi put sam duplo koleno uradio 1997. godine u Institutu za veštačke zglobove u Lujvilu u Kentakiju, američkom gradu gdje je rođen slavni bokser Kasijus Klej. Posle toga nisam više želeo da se zaustavim. Danas mi je to postala rutina. Drugi segment mog ra22

da je sportski traumatizam. To je posebno interesantna priča jer, osim toga što se susrećete sa raznim povredama, upoznajete mnoge ljude iz sveta sporta. To obogaćuje svačiji život pa i moj.

Zbog toga sam profesionalno ispunjen, a i socijalno.

Medici.com Vaša diskusija o savremenim aspektima liječenja Ahilove tetive, izazvala je veliku pažnju stručnog auditorijuma.

Na ovom polju izuzetno sam zahvalan poznatom finskom ortopedskom hirurgu Prof. Dr Sakari Oravi. To je čovjek sa tzv. „high profil“ pacijentima tipa Bekama, Gvardiole, Gebre Selasija. Imao sam priliku da se s njim družim, razgovaram i da zajedno operišemo. Želeo sam da ta iskustva prenesem i u Srpsku ortopediju. U tom smislu treba prihvatiti i stavove koje sam izneo u lečenju povreda Ahilove tetive. Ortopedska hirurgija je grana medicine koja koracima od sedam milja ide napred. Poslednjih decenija izuzetno je zavisna od tehnološkog nivoa. Prinuđeni smo da to pratimo i da se konstantno

Medici.com Iz Vašeg ugla u kojem će se pravcu dalje razvijati ortopedska hirurgija?

Mi smo odavno deo kompletnog sveta,a ne samo Evrope. U svojoj sam karijeri, sticajem okolnosti, potpuno preskočio evropsku hirurgiju. Dobio sam priliku da odmah budem deo američkog scenarija.Osetio sam da je to prednost velika, jer je i Evropa tehnološki zavisna od SAD-a. Rećiću vam da sam još 2005. godine u svoju praksu uveo kompjeterski asistiranu hirurgiju, gde postavim primopredajnike na pacijenta, povežem to infrared zracima sa prijemnikom, uvedem ga u softverski sistem i balansiram ono što radim kompjuterski. To je

rutinska procedura u našem radu, koju ne izvodim samo na Vojno-medicinskoj akademiji u Beogradu, gde sam uradio, na taj način , više od stotinu pacijenata, nego i u Kragujevcu, Subotici. Ide vreme robotike. Mi se ne šalimo u tome.

Ove godine 24. oktobra sam proslavio 60-ti rođendan i ne pada mi na pamet da ostavim tu”priču”. Idemo dalje, obznanio je naš sagovornik u ovoj javnoj priči u kojoj smo na početku upozorili da kod prof. Dr Zorana Popovića nema tačke. Ima, izgleda samo “panta rei”rijekom napretka.

Anđa S. Ilić

Z D R A V S T V O

U

Administrativnom centru Vlade Republike Srpske 15. novembra 2013. godine održana je Centralna manifestacija povodom obilježavanja desetogodišnjice aktivnosti razvojnih projekata za diabetes mellitus u Republici Srpskoj, uz prigodan program obilježavanja Svjetskog dana borbe protiv dijabetesa u Republici Srpskoj.

Na početku manifestacije prisutnima se u ime ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske obratio pomoćnik ministra zdravlja prim. dr Milan Latinović, koji se osvrnuo na mnogobrojne rezultate projekta kojim je dijabetološka služba u Republici Srpskoj značajno unaprjeđena u svim segmentima.

Zatim je uslijedila dodjela priznanja trenutnim učesnicima projekta – predsjednici Koordinacionog komiteta za borbu protiv šećerne bolesti u Republici Srpskoj i članovima komiteta za profesionalni i lični doprinos u oblasti unapređenja kontrole šećerne bolesti u Republici Srpskoj. Prof. dr Snježana Popović Pejičić je u okviru prve prezentacije predstavila rezultate Projekta „Diabetes mellitus u Republici Srpskoj.“ Prof. dr Snježana Popović Pejičić je u okviru prve prezentacije predstavila aktivnosti i rezultate desetogodišnjeg Projekta „Diabetes mellitus u Republici Srpskoj“ a doc. dr Gordana Bukara Radujković „Deset godina razvoja dječije dijabetologije u Republici Srpskoj“ Manifestaciji su prisustvovali pored pozvanih zdravstvenih profesionaloca iz cijele Republike Srpske i predstavnici Udruženja oboljelih od šečerne bolesti u Republici Srpskoj, koji su takođe predstavili svoj rad u okviru prezentacije „Udruženja ljudi oboljelih od šečerne bolesti i drugih zainteresovanih lica Republike Srpske” (med. tehničar Radisav Božičković). Istaknut je i „Doprinos projekta interdisciplinarnom pristupu oboljelom od dijabetesa – sa aspekta fizijatrije i rehabiltacij“ (Dr Dobrinka Živanić). Predavanja su izazvala veliki interes prisutnih, koji su bili impresionirani iznijetim rezultatima i postignutim razvojem dijabetologije u Republici Srpskoj.

Predavanja su izazvala veliki interes prisutnih, koji su bili impresionirani iznijetim rezultatima i postignutim razvojem dijabetologije u Republici Srpskoj.

Ove godine proslavljamo jubilej desetogodišnjeg postojanja projekata „Diabetes mellitus u Republici Srpskoj“ i „Kako je sve počelo?“ Nacionalni program za dijabetes melitus u Republici Srpskoj izrađen je 2000 godine, nakon provedenog pilot projekta 24

Strategija razvoja dijabetološke zaštite u Republici Srpskoj

Deset godina Projekta „Diabetes mellitus u RS“

Prof. dr Snježana Popović Pejičić, internista endokrinolog, predsjednica Koordinacionog komiteta za borbu protiv šećerne bolesti u Republici Srpskoj

„Procjena kvaliteta zdravstvene zaštite oboljelih od dijabetesa” u Republici Srpskoj. Ovaj projekat je imao za cilj procjenu trenutnog kvaliteta zdravstvene zaštite oboljelih od dijabetesa i formulisanje stručnih smjernica za rekonstrukciju zdravstvene zaštite. Nakon navedenih aktivnosti, od 2002. godine krenulo se sa provođenjem Razvojnog projekta “Dijabetes melitus u Republici Srpskoj“ u tri ciklusa: 2002-2008. (I ciklus); 20082010. (II ciklus); 2010-2013. (III ciklus).

Sveukupni ciljevi programa i projekta su bili: smanjenje prevalence dijabetesa; smanjenje i/ili odgađanje komplikacija dijabetesa; poboljšanje kvaliteta života oboljelih , kao i dugoročno smanjenje troškova liječenja i njege oboljelih. Poseban cilj programa bila je prevencija dijabetesa.

jagnostičkih i terapijskih procedura kao i kontrola i monitoring troškova nastalih zbog stalne ekspanzije dijabetesa.

Projekt je obuhvatao reorganizaciju dijabetološke službe, izradu registara za dijabetes, vodiča, kliničkih protokola i kliničkih puteva te edukaciju kadrova, kao i lijekove i pomagala za savremeni pristup u dijagnostici i terapiji dijabetesa.

Osnovni principi projekta su bili: promovisanje dostupnosti zdravstvenih usluga za diabetes mellitus (DM), promovisanje i ostvarenje edukacije vezane za prevenciju i njegu oboljelih osoba od DM-a, integrisanje različitih aktivnosti na polju prevencije i tretmana nezaraznih bolesti u Republici Srpskoj, podržavanje istraživanja i unapređivanja kvaliteta i efikasnosti zdravstvenih usluga (u prevenciji, dijagnostici i tretmanu DM-a), podizanje

„Projekat Diabetes mellitus u Republici Srpskoj“ obuhvatio je cjelokupnu reformu dijabetološke službe u zdravstvu Republike Srpske , a nosilac projekta je bilo Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Ciljevi projekta su obuhvatili: unapređenje dijabetološke službe u Republici Srpskoj kroz poboljšanje organizacije na svim nivoima zdravstvene zaštite; poboljšanje kvaliteta zdravstvene njege i dostupnosti zdravstvene zaštite oboljelih od DM-a; unapređenje postojećih i uvođenje novih di-

svijesti stanovništva u vezi s promocijom zdravlja i prevencijom nastanka DM-a.

U cilju upravljanja projektom formiran je Koordinacioni komitet za borbu protiv šećerne bolesti u Republici Srpskoj, koga čini 13 članova: prof. dr Snježana Popović Pejičić, predsjednik, KC Banjaluka; doc. dr Gordana Bukara Radujković, član, KC Banjaluka; mr sc. dr Blaženko Vuković, član,KC Banjaluka; prim. dr Sneža Mališ, član, UB Foča; prim. dr Radmila Nogo, član, Bolnica Kasind; prim. dr Mladen Blagojević, član, Bolnica

Z D R A V S T V O

Bijeljina; dr Marina Tomanić, član, Bolnica Doboj; dr Vesna Jelača, član, Bolnica Prijedor; dr Aleksandra Kamburov Ćećez, član, Bolnica Gradiška; dr Slavica Turjanjanin, član, Bolnica Trebinje; dr Nataša Ivanović, član, Bolnica Zvornik; doc. dr Kosana Stanetić, član, DZ Banjaluka; dr Alen Šeranić, član, MZSZ RS (koordinator projekta).

Model organizacije dijabetološke zaštite u RS u okviru projekta obuhvata referalni centar za dijabetes RS - KC Banjaluka, regionalne centre (osam opštih bolnica u RS - sekundarna zdravstvena zaštita) i primarnu zdravstvenu zaštitu (54 doma zdravlja). Postoji stalna komunikacija i koordinacija između tercijarne, sekundarne i primarne zdravstvene zaštite u cilju postizanja integrisane zdravstvene zaštite oboljelih od DM-a u Republici Srpskoj.

Centar za dijabetes KC Banjaluka predstavlja referalni centar za dijabetes Republike Srpske, koji je osnovan 2006 god. U ovom centaru su od osnivanja do danas usvojene najsavremenije metode edukacije, dijagnostike i liječenja oboljelih od DM-a. Od mnogobrojnih postignuća u ovom centru za dijabetes ističe se formiranje“ Kuhinje za oboljele od DM-a i pokazne kuhinje“ 2006. godine, kao i uvođenje „Terapijske edukacije za oboljele od DM tipa 2“. Edukacija se provodi u malim grupama za hospitalizovane kao i za ambulantne pacijente.

Do sada je edukovano oko 4.200 pacijenata u hospitalnom dijelu i oko 4.000 u ambulantnom.

Od posebnog značaja je uvođenje“ Strukturisane edukacije po Dusseldorfskom modelu za oboljele od DM tipa 1 „ koja je bazirana na primjeni funkcionalne insulinske terapije. Ovaj vid edukacije provode sertifikovani dijabetolog, sestra edukator i psiholog , uz konsultativne preglede okuliste i neurologa i prema potrebi specijalista drugih specijalnosti. Edukaciju je priznao i FZO RS kao uslugu, čime je data institucionalna podrška edukaciji kao ravnopravnom terapijskom modalitetu.

U Centru za dijabetes 2008. godine uvedena i terapija spoljnom portabilnom insulinskom pumpom za oboljele od DM tipa 1, uz kompletnu edukciju pacijenta. Izdat je i Protokol za liječenje spoljnom portabilnom insulinskom pumpom 2011. god.

U okviru projekta je nabavljena i savremena oprema. Opremljen je Centar za edukaciju pacijenta pri klinici; nabavljen je Klamp sistema sa modulima za potrebe kliničkog i naučnoistraživačkog rada,

kao i aparat za automatsko određivanje glikemije, perfuzor, infuzomati.

U okviru aktivnosti Projekta u ovom periodu su uspostavljeni registari za dijabetes,vodiči i protokoli; edukovani zdravstveni radnici i oboljeli; nabavljena savremena oprema, uspostavljen sistem regularne nabavke lijekova, dijagnostičkih aparata i reagensa; pružena je podrška istraživanjima u oblasti dijabetesa; razvijen je informacioni sistem; podsticano je osnivanje i data podrška udruženjima oboljelih od DM-a, kojih trenutno u RS ima 10.

U okviru planirane izrade vodiča, protokola i kliničkih puteva objavljeni su: Nacionalni vodič za dijabetes melitus Republike Srpske (2004) na srpskom i engleskom jeziku; Vodič za dijabetes melitus za doktore porodične medicine (2010); Brzi vodič za tretman šećerne bolesti (2010).

Izrađeni su klinički putevi za dijabetes melitus; protokoli za dijabetes i njegove komplikacije; Klinički protokol za terapiju spoljnom portabilnom insulinskom pumpom.

U okviru edukacije iz oblasti dijabetologije razvijeni su i sprovedeni različiti modeli edukacije zdravstvenog osoblja i poboljšana je komunikacija između doktora porodične medicine kao i svih aktera unutar zdravstvenog sistema.

Provedena je prvo edukacija endokrinologa, po principu edukacije edukatora, , koji su potom edukovali doktore porodične medicine u okviru generalnih seminara /simpozijuma(5 simpozijuma: 2002, 2004,2008, 2009, 2011) i regionalnih seminara (32 seminara: 20022004, 14 seminara 2009-2010; Banjaluka1/2, Prijedor, Doboj, Bijeljina, Foča,

Trebinje;) kojom prilikom je edukovan 561 dr porodične medicine.

Provođena je i metodologija fleksibilne i interaktivne edukacije po principu modula (4 modula edukacije);edukovano je 350 dr porodične medicine ,kao i radionice sa doktorima porodične medicine i endokrinolozima.

Provedena je i edukacija specijalista interne medicine u vidu cjelodnevne edukacije u martu 2010. godine i avgustu 2011. godine, sa temom „Savremeni doktrinarni stavovi u dijagnostici, terapiji i prevenciji dijabetesa” i„Tip 2 dijabetesa i hronične komplikacije”.

Edukovani su i specijalisti pedijatrije: 2009. godine održan je Simpozijum „Dijabetes melitus kod djece i adolescenata”; 2010. godine razvijen plan i program doedukacije specijalista pedijatrije u oblasti dijabetesa kod djece i u periodu od 2011-2012. doedukovano 86 pedijatara. Edukovane su i medicinske sestare-tehničari. Godine 2011. provedena je edukacija više od 50% medicinskih sestara uključenih u rad timova doktora porodične medicine. Proveden je cjelodnevni trening sa dva predavača - endokrinolog/medincinska sestraedukator (doedukovano je 516 medincinskih sestara).

Održani su i mnogobrojni simpozijumi, konferencije i kongresi: 2003. i 2004. godine - generalni seminar “Dijabetes danas” za zdravstvene radnike svih nivoa zdravstvene zaštite; decembra 2009. simpozijum “Dijabetes melitus i hronične komplikacije; 21-24.3.2013. održan je i Prvi kongres dijabetologa Republike Srpske sa međunarodnim učešćem, koji je, pored mnogobrojnih priznanja , dobio i priznanje Akademije nauka Srbije za značajan doprinos nauci i struci.

Održavani su i interdisciplinarni simpozijumi: Simpozijum o dijabetesnoj retinopatiji - april 2010. (brošura “Savremeni pristup dijabetičkoj retinopatiji”); 25

Z D R A V S T V O

Simpozijum o dijabetesnoj neuropatiji april 2011. (brošura “Neurološke komplikacije šećerne bolesti”); Simpozijum o dijabetesnom stopalu - april 2012. (brošura “Interdisciplinarni pristup prevenciji, dijagnostici i tretmanu dijabetesnog stopala”); Simpozijum od dijabetesnoj nefropatiji, jun 2013. (brošura „Dijabetesna nefropatija u Republici Srpskoj“).

Kreirani su i edukativni web bazirani kursevi za edukaciju različitih ciljnih grupa: online kurs za doktore medicine, medicinske sestre/tehničare,oboljele od dijabetesa, prevenciju dijabetesa.

U okviru istraživanja u oblasti dijabetologije provedeni su i potprojekti: Potprojekat: HBA1c skrining u Republici Srpskoj; Kontrola dijabetesa u Republici Srpskoj; Učestalost faktora rizika za pojavu gestacionog dijabetesa u Republici Srpskoj; Procjena kvaliteta glikoregulacije i prisustva vaskularnih komplikacija u osoba sa šećernom bolešću u RS (2013/2014); Kao rezultati projekta ističe se: • Poboljšanje komunikacije i koordinacije zdravstvenih radnika i zdravstvenih ustanova u cilju dijagnostike i tretmana oboljelih od šećerne bolesti; • Ostvarenje koordinisanog planiranja svih usluga vezanih za DM u Republici Srpskoj; • Razvijanje i sprovođenje različitih modela edukacije zdravstvenog osoblja; • Unapređenje rada i razvijanje kapaciteta udruženja oboljelih od dijabetesa; • Podrška djeci oboljeloj od dijabetesa kroz kampove i druge vidove edukacije; • Obezbjeđenje standardizovanog pristupa pacijentu oboljelom od dijabetesa; • Unapređenje istraživačkih kapaciteta i obezbjeđenje podrške za naučnoistraživački rad iz oblasti dijabetesa; • Unapređenje stanje opreme u pogledu dijagnostike dijabetesa u RS,kao i dostupnost aparata za samokontrolu • Uspostavljanje kontrole potrošnje insulina, obezbjeđivanje najsavremenije terapije; • Unapređenje saradnje sa civilnim društvom i obezbjeđenje podrške izgradnji njihovih kapaciteta.

U cjelini se može reći da je desetogodišnji Projekat „Diabetes mellitus u Republici Srpskoj“ omogućio poboljšanje organizacije i unaprijeđenja dijabetološke službe na svim nivoima zdravstvene zaštite.

Buduće izazove čine aktivnosti koje će obezbijediti podršku za dalje šire aktivnosti Projekta kao i izrada „Programa prevencije DM tipa 2 u Republici Srpskoj“.

26

IDF objavila nove informacije o broju osoba s dijabetesom u BiH

Svjetski dan dijabetesa

I

nternacionalna dijabetes federacija (IDF) objavila je, na Svjetski dan dijabetesa 14. novembra 2013 godine, da je broj osoba koje pate od ove bolesti u svijetu dostigao 382 miliona, a da se može očekivati da do 2035. godine poraste i na 592 miliona. U Bosni i Hercegovini, prema procjenama IDFa, taj broj je sada 353.430, što znači da jedna od 8 odraslih osoba (12,35%) ima dijabetes.

Iako je tokom posljednjih desetljeća dijabetološka zaštita mnogo poboljšana, još milioni ljudi umiru od ovog oboljenja svake godine. IDF procjenjuje da će tokom 2013. zbog dijabetesa umrijeti 1,5 milion ljudi u svijetu, a 3.546 u Bosni i Hercegovini.

Opterećenje koje dijabetes nameće ljudima i ekonomiji je ogromno. Pored uticaja koji dijabetes ima na pojedince koji žive s dijabetesom i njihove porodice, ovo oboljenje postaje rastući teret za društvo. Ako se ne liječi, dijabetes uzrokuje komplikacije kao što su srčani udar, sljepoća, zatajenje bubrega i gubitak ekstremiteta. Iako je dijabetes postao prioritet u mnogim državama širom svijeta, IDF procjenjuje da je trenutno 175 miliona slučajeva nedijagnosticirano.

O Svjetskom danu dijabetesa Ovaj datum, 14. novembar, izabran je za obilježavanje Svjetskog dana dijabetesa jer je to rođendan Fredericka Bantinga koji je sa Charlesom Bestom prvi dobio ideju koja je dovela do otkrića inzulina 1921. godine. Svjetski dan dijabetesa prvi put je obilježen 1991. godine kako bi se podigla svijest o dijabetesu: njegovim uzrocima, načinima prevencije, kao i o devastirajućim efektima koje dijabetes ima na ljudske živote i zdravstvene sisteme širom svijeta.

Svakog 14. novembra Novo Nordisk u partnerstvu sa IDF-om podržava Rezoluciju o dijabetesu koju su donijele Ujedinjene nacije. Na ovaj dan okupljaju se uposlenici, partneri, osobe s dijabetesom i javnost kako bi mijenjali dijabetes. I ove godine Svjetski dan dijabetesa obilježen je širom Bosne i Hercegovine brojnim aktivnostima mnogih partnera.

U Republici Srpskoj Svjetski dan dijabetesa obilježen je aktivnostima udruženja oboljelih od šećerne bolesti sa svih regija RS, pod pokroviteljstvom projekta „Diabetes mellitus u Republici Srpskoj“. U zgradi Vlade RS održana je prigodna manifestacija tokom koje je predstavljen presjek desetogodišnjih aktivnosti projekta i osvrt na realizaciju aktivnosti u smislu edukacije, nabavke opreme i aktivnosti u smislu unapređenja dijabetološke zaštite u RS. Članovi koordinacionog komiteta za svoj desetogodišnji rad dobili su zahvalnice od Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS. U FBiH u partnerstvu sa Savezom udruženja/udruga dijabetičara FBiH, pod pokroviteljstvom Federalnog ministarstva zdravstva i Zavoda za javno zdravstvo FBiH, Svjetski dan dijabetesa i ove godine obilježen je širokim spektrom koordinisanih aktivnosti: mjerenja rizika za tip 2 dijabetesa, besplatna mjerenja šećera u krvi, organizovanje edukacija… Poseban pomen zavrjeđuje premijera edukativne predstave “Plavi krug”, koju su izveli mladi glumci Bosanskog narodnog pozorišta u Zenici.

Salih Valjevac

Z D R A V S T V O

P

rvog decembra 2013. godine je 25 godina kako se u svijetu obilježava dan kontrole i borbe protiv AIDS-a. Svakog 1. decembra se ljudi širom svijeta ujedinjuju u borbi protiv HIV-a pokazujući podršku osobama koje žive sa HIV-om i prisjećaju se osoba koje su umrle od posljedica HIV-a. I pored svih naučnih dostignuća koja su postignuta na polju liječenja HIV-a, on i dalje predstavlja jedan od najvećih uzroka umiranja u svijetu. Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije i UNAIDS-a do sada je u svijetu umrlo 36 miliona ljudi od posljedica ovog opakog virusa. U 2012. godini je bilo 1,6 miliona smrtnih slučajeva povezanih sa HIV-om.

Trenutno u svijetu živi više od 35,3 miliona inficiranih osoba. U toku 2012. godine 2,3 miliona ljudi je inficirano HIV-om. Posebno je zabrinjavajući broj adolescenata, odnosno mladih starosne dobi od 10 – 19 godina, - 2,1 milion koje su HIV pozitivne. Značajno je napomenuti da su mladi i adolescenti posebno osjetljivi na HIV. U godinama odrastanja mladi doživljavaju brojne fizičke i psihičke promjene, skloniji su eksperimentisanju i samim tim su više izloženi riziku.

HIV je značajan javnozdravstveni problem o kojem se još ne govori dovoljno često i dovoljno otvoreno. U svijetu postoji ogroman broj ljudi koji ne znaju činjenice o HIV-u, ne znaju načine prenosa i načine prevencije HIV infekcije. Pored neobrazovanosti, HIV stigma i diskriminacija predstavljaju veliku prepreku za efikasan nadzor i kontrolu ove infekcije.

Svjetski dan kontrole i borbe protiv AIDS-a – 1. decembar je posebno važan jer tog dana podsjećamo javnost i donosioce odluka da je HIV značajan javnozdravstveni problem, da postoji potreba za podizanjem svijesti, preventivnim aktivnostima, obezbjeđenjem antiretrovirusne terapije, obezbjeđenjem njege i pomoći osobama koje žive sa HIV-om. Kao i svakog 1. decembra koristimo priliku da podsjetimo na osnovne činjenice o HIV-u: 1. HIV (virus humane imunodefici30

JZU Institut za javno zdravstvo

1. decembar – Svjetski dan kontrole i borbe protiv AIDS-a

Dr Stela Stojisavljević, nacionalni koordinator RS za prevenciju HIV-a

jencije) napada ćelije imunološkog sistema. Infekcija dovodi do progresivnog pogoršanja imunološkog sistema, smanjuje sposobnost organizma da se brani od drugih infekcija i bolesti. AIDS (sindrom stečene imunodeficijencije), predstavlja napredan stepen infekcije HIV-om i praćen je pojavom bilo koje od 20 i više mogućih oportunističkih infekcija.

2. HIV se može prenijeti: • nezaštićenim seksualnim odnosom (vaginalnim, analnim, oralnim) sa HIV zaraženom osobom; • putem transfuzije kontaminirane krvi; • dijeljenjem zajedničke igle, šprice ili zajedničkom upotrebom drugih oštrih predmeta; • sa zaražene majke na dijete u toku trudnoće, porođaja i dojenja.

3. Osnovni načini prevencije HIVa su: • Upotreba kondoma pri svakom seksualnom odnosu (vaginalnom, analnom, oralnom); • Testiranje na HIV i druge seksualno prenosive infekcije; • Upotreba sterilnog priblora za injektiranje;

• Testiranje krvi i krvnih produkata.

4. Većinu HIV infekcija prenose HIV inficirane osobe koje ne znaju da su zaražene virusom. Ljudi obično žive sa HIV-om mnogo godina prije nego što se uspostavi dijagnoza ove infekcije.

Kasnim uspostavljanjem HIV dijagnoze povećava se rizik razvoja AIDS-a i smanjuju se dužina i kvalitet života inficirane osobe. Zato je bitno testirati se na HIV. 5. Osobe koje primaju antiretrovirusnu terapiju imaju manje šanse za razvoj AIDS-a. Primjena moderne antiretrovirusne terapije kod trudnica povećava šansu za rađanje djece koja nisu HIV pozitivna.

6. HIV se ne prenosi zagrljajem, dodirom, upotrebom zajedničkog pribora za jelo, boravkom u istom prostoru.

7. HIV se ne prenosi ubodom komarca.

8. HIV je visoki faktor rizika za obolijevanje od tuberkuloze.

9. Visok stepen stigme i diskriminacije povezane sa HIV-om smanjuje mogućnost nadzora nad ovom infekcijom i prevenciju HIV-a i AIDS-a.

10. HIV nije bolest drugih. HIV se može desiti svima. HIV se ne daje, HIV se uzima.

Z D R A V S T V O

P

rvi registrovani slučaj HIV/AIDS-a u Bosni i Hercegovini zabilježen 1986. godine i do sada je ukupno registrovano 245 osoba, od toga 126 je AIDS. Prema polnoj strukturi većina su osobe muškog pola (80%), a glavni put prenosa je i dalje heteroseksualni (51,42%), a zatim homo i biseksualni (29,38%).

Stopa obolijevanja od HIV/AIDS-a u opštoj populaciji je ispod 1%, a u grupama koje se nalaze u povećanom riziku ispod 5%, što Bosnu i Hercegovinu svrstava u zemlje s niskom prevalencom.

Uzimajući u obzir sve faktore koji doprinose pojavi i širenju ove bolesti kao i situaciju u okruženju, epidemiološka situacija u Bosni i Hercegovini je nesigurna, a prognoza neizvjesna.

U Republici Srpskoj do sada je ukupno registrovano 87 osoba sa HIV/AIDSom, a od toga u 2013. godini je regi-

Epidemiološka situacija

HIV/AIDS Mr sc. dr Ljubica Jandrić, spec. epidemiolog, Institut za javno zdravstvo RS

Prema polnoj pripadnosti, od ukupnog broja registrovanih najveći broj su osobe muškog pola (78%) (Grafikon 2).

Analizom registrovanih prema uzrastu, najveći broj je u dobnoj skupini 3039, a za 15 osoba koje su registrovane kao nosioci HIV-a u periodu 1999-2002. god. ne postoje podaci o godini rođenja (Grafikon 3).

Najučestaliji put prenosa HIV infekcije i dalje je heteroseksualni kontakt, zatim homo/biseksualni (Grafikon 4).

Grafikon 2. Distribucija registrovanih od HIV/AIDS-a prema polu

Grafikon 1. Distribucija HIV+, oboljelih i umrlih AIDS-a od 2002-2013. god.

Grafikon 3. Distribucija registrovanih lica od HIV/ AIDS-a prema dobnim skupinama

strovano 9 novih slučajeva, 6 HIV-a + i 3 AIDS-a, od kojih je jedan umro.

Od ovih devet osoba, šest su muškog pola a tri ženskog, koje su bračni partneri novootkrivenih u 2013. god. Kod pet slučajeva put prenosa je heteroseksualni, tri homo/biseksualni a jedan je injekcini korisnik droga.

Distribucija HIV+, oboljelih i umrlih AIDS-a u periodu 2002-2013. godine prikazana je na Grafikonu 1.

Trenutno, u Republici Srpskoj na Klinici za infektivne bolesti KC Banjaluka pod terapijskim tretmanom su 34 osobe, a tri su pod zdravstvenim nadzorom. Od posljedica AIDS-a u Republici Srpskoj je do sada umrlo 17 osoba.

U našem entitetu, u sklopu redovnih aktivnosti, kontinuirano se provodi epidemilološki nadzor, kontrola kao i liječenje osoba sa HIV/AIDS-om, a posebna pažnja se posvećuje ranom otkrivanju

inficiranih virusom HIV-a. Osim navedenog, uz podršku Global fonda provode se određeni programi i aktivnosti u vezi s kontrolom i prevencijom HIV/AIDS-a, a posebno u populacijama koje su najviše izložene riziku od HIV infekcije, što značajno doprinosi kontrolisanju ove bolesti. Sve aktivnosti se provode u saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske te svim zdravstvenim institucijama kao i drugim vladinim institucijama i nevladinim/civilnim sektorom koji ima veoma značajnu ulogu, a posebno u terenskom dijelu aktivnosti.

Grafikon 4. Putevi i načini prenosa HIV infekcije

31

Z D R A V S T V O

L

ajmska borelioza (Lyme borreliosis) je oboljenje infektivne prirode, koje zahvata različite organe.

Javlja se nakon uboda krpelja iz roda Ixodes, koji je inficiran bakterijom iz roda Borrelia. Manifestuje se karakterističnom promjenom na koži (Erythema migrans), a ako se ne liječi prelazi u hroničan oblik kada zahvata zglobove, srce i nervni sistem.

U Sjevernoj Americi najčešći uzročnik je spiralna bakterija Borrelia burgdorferi, a u Evropi su to vrste Borrelia afzelii i Borrelia garinii. Ove borelije najčešće inficiraju različite glodare, a na čovjeka ih prenosi nekoliko vrsta tvrdog krpelja iz roda Ixodes, uglavnom u stadijumu nimfe.

Kada se krpelj hrani krvlju bolesnih životinja, on se inficira borelijom, a nakon što ubode čovjeka on je prenosi u krv. Procenat zaražavanja je vrlo nizak (oko 1%), a mali broj inficiranih oboli od manifestne borelioze.

Inkubacija traje od jedan do 30 dana. Tokom infekcije u organizmu oboljelog se stvaraju antitijela koja imaju dijagnostičku vrijednost (IgM i IgG klase).

Lajmska borelioza (Lyme borreliosis)

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

Bolest se može klinički podijeliti u tri stadijuma.

U prvom stadijumu je izražen kružni eritem (Erythema migrans) koji se širi i migrira, a traje nekoliko nedjelja, nakon čega se na mjestu uboda pojavljuju makule i papule, a ivično se eritem širi do nekoliko centimetara. Granična ivica prema zdravoj koži može da bude iznad nivoa kože, uz slabo izraženu Lyme boreliosis ( Erythema chronicum migrans)

inflamaciju i edem. Često se može primijetiti otok regionalnih limfnih žlijezda bez subjektivnih tegoba.

U drugom stadijumu na koži mogu da se pojave promjene tipa Eritema migrans i urtikarijske reakcije. Tokom 32

ovog stadijuma već se mogu javiti i srčane tegobe, kao i znaci i simptomi koji govore da su zahvaćeni zglobovi i nervni sistem.

Tokom trećeg stadijuma promjene na zglobovima, centralnom nervnom sistemu i srcu perzistiraju i oboljeli ima izražene subjektivne tegobe. Najizraženija manifestacija trećeg stadijuma kod starijih osoba je Acrodermatitis chronica atrophicans.

Dijagnoza lajmske borelioze se zasniva na anamnezi (podatak o ubodu krpelja) i objektivnom fizičkom nalazu (eritem u obliku bivoljeg oka koji se širi, paraliza facijalnog nerva, artritis, itd.) ili anamnezi (podatak o ubodu krpelja), kao i na serološkim testovima.

Serološki testovi su najšire dostupni (ELISA, Western blot). Predlaže se protokol kojim se testiranje počinje osjetljivim ELISA testom, a ako je rezultat pozitivan ili neodređen (graničan) onda se izvodi specifični Western blot test (potvrda ili konfirmacija).

Lančana reakcija polimerazom (Polymerase chain reaction, PCR) je takođe komercijalno dostupna za lajmsku bolest i njome se dijagnostikuje genetički materijal (DNK) borelije. PCR se ne koristi rutinski u dijagnostici, ali ima veliki značaj u dijagnostici lajmskog artritisa (visoko senzitivno otkrivanje ospA DNK u sinovijalnoj tečnosti).

U dijagnostici, osim seruma, mogu da se koriste i likvor i sinovijalna tečnost.

Kada se postavlja dijagnoza lajmske borelioze diferencijalno-dijagnostički moraju se uzeti u obzir i druge bolesti sa sličnom kliničkom slikom.

Većina oboljelih neće dati podatak da je doživjela ubod krpelja, jer je ubola nimfa, koja je mala i teško uočljiva. Nekada se ne javi ni karakteristični eritem, pa se dijagnoza može postaviti samo serološkim testovima. Dijagnoza kasnih stadijuma lajmske borelioze je složena zbog zahvatanja više organa, pa se ova bolest nerijetko naziva i “veliki imitator”.

Lajmska borelioza može da bude pogrešno dijagnostikovana kao multipla skleroza, reumatoidni artritis, fibromijalgija, sindrom hroničnog umora, sistemski lupus eritematozus, Crohnova bolest ili neka druga autoimunska ili neurodegenerativna bolest.

Za liječenje lajmske bolesti koriste se antibiotici. Koji će antibiotik biti primijenjen zavisi od pacijenta i stadijuma u kojoj se bolest nalazi. Kod odraslih antibiotik izbora je doksiciklin, amoksiciklin kod djece, a eritromicin i ceftriakson se koriste za liječenje trudnica. Antibiotski tretman traje od 10 do 28 dana. U liječenju neuroborelioze koristi se minociklin, zbog dobrog prolaska kroz hematoencefalnu barijeru.

Z D R A V S T V O

M

noga oboljenja očnog dna su povezana sa rastom abnormalnih krvnih sudova (neovaskularizacija) i pretjeranom propusnošću oboljelih krvnih sudova. Grupa lijekova koja blokira VEGF se zovu inhibitori angiogeneze pošto neutrališu ovu supstancu, neophodnu za rast krvnih sudova.

Jedan iz ove grupe lijekova se zove Avastin (bevacizumab) i u oftalmologiji se prvenstveno koristi u tretmanu staračke degeneracije makule, ali isto tako i kod otoka tačke jasnog vida, koji je česta komplikacija dijabetesa (makulopatija), trombozi vene retine, neovaskularnom glaukomu, retinopatiji nedonošenosti i drugim oboljenjima oka. Iako lijek nije zvanično registrovan za upotrebu u oftalmologiji, zbog svoje značajno niže cijene u odnosu na Lucentis (ranibizumab) je postao osnovni lijek za ovakvu vrstu tretmana. Većina studija koja je poredila dejstvo ova dva lijeka je pokazala sličan terapijski efekat.

Ovi lijekovi blokiraju vaskularni endotelijalni faktor rasta (VEGF) koji je neophodan da bi abnormalni krvni sudovi u oku rasli. Nakon aplikacije lijeka u oko obično dođe do smanjenja rasta neželjenih krvnih sudova u oku ili do njihovog nestajanja.

Osnovna indikacija za davanje lijeka je staračka degeneracija makule.

Ovo je uobičajeno stanje u kome dolazi do propadanja centralne vidne oštrine usljed pojave novih krvnih sudova (neovaskularizacija) ispod retine u makularnom području. Pacijenti oboljeli od degeneracije makule gube sposobnost vida finih detalja što onemogućava čitanje i svakako jako smeta u svakodnevnom životu. Oko 90% ljudi koji imaju staračku degeneraciju makule ima suvi oblik u kome je prisutna različita raširenost degneracije retinalnog pigmentnog epitela u makularnom području. Oko 10% pacijenata u toku bolesti ima pojavu neovaskularizacija ispod retine, koje dovode do oticanja i odvajanja makule.

Inhibitori angiogeneze su od koristi kod pacijenata sa vlažnim oblikom bolesti, tj. onog oblika u kome se javljaju novi krvni sudovi.

34

Inhibitori angiogeneze u tretmanu različitih oboljenja oka

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

Ovi lijekovi su se pokazali kao jako korisni u tretmanu tromboze centralne vene retine, bilo čitavog stabla ili jedne grane vene. Takođe, u tretmanu makularnog edema koji se javlja kod dijabetesa primjena inhibitora angiogeneze počinje istiskivati primjenu isključivo lasera za liječenje komplikacija dijabetesa u oku. Potencijalno osljepljujuće oboljenje prijevremeno rođene djece, retinopatija nedonošenosti, sada može da se tretira i ovakivim načinom, a ne samo laserom ili hlađenjem periferije oka.

Lijek se aplicira direktno u oko, korišćenjem odgovarajuće tanke igle, pod mikroskopom. Daje se količina lijeka koja će stvoriti odgovarajuću koncentraciju u tretiranom oku, dok će sistemsko dejstvo lijeka biti odsutno ili zanemarljivo.

Ovakav način aplikacije lijeka se smatra za jako bezbjedan ako se poštuju pravila struke i davanje lijeka u aseptičnim uslovima. Moguće kompli-

Slika fundusa pokazuje starosnu degeneracija makule

kacije intravitrealnih injekcija su najčešće bezazlene, kao što je crvenilo oka, osjetljivost na svjetlost, bol, krvarenje pod konjunktivom, osjećaj da nešto šeta pred okom ili pojava mjehurića unutar oka neposredno nakon davanja lijeka.

Veoma rijetko mogu da se jave ozbiljne komplikacije nakon davanja lijeka, kao što je ablacija retine, subhoroidalno krvarenje ili infekcija oka.

Z D R A V S T V O

M

edicinska očna protetika i protetski tretman u oblasti okuloplastične i rekonstruktivne hirurgije kao subspecijalističke grane oftalmološke hirurgije i komplementarnih specijalnosti (ORL, MFH, plastične i rekonstruktivne hirurgije), obuhvata delatnost u procesu rehabilitacije svih vrsta anoftalmosa, deformiteta periokularne regije i očne duplje (orbite).

Kriterijumi prognoze kvaliteta protetskog tretmana • Prisustvo/odsustvo orbitalnog implanta • Prisustvo/odsustvo konjunktivalnog konformera kod sveže operisanih • Položaj orbitalnog implanta/ intraorbitalnih mekih tkiva • Dubina konjunktivalnih forniksa • Poremećaji položaja kapaka

Medicinska očna protetika i okuloplastična - rekonstruktivna hirurgija

Savremena rehabilitacija stečenog anoftalmusa (nedostatka oka) Dr sc. med. Miroljub Bogdanović, prof. dr Đoko Obućina, GAMMA MEDICINA Beograd-Banjaluka

Sekundarna implantacija uz rekonstruktivni tretman orbitalnog sakusa i očnih kapaka omogućava značajno poboljšanje funkcionalno-estetskih efekata, nakon ugradnje odgovarajuće okuloproteze

Primarna ugradnja odgovarajućih intraorbitalnih implanta uz korektan medicinsko-protetski tretman omogućava najkvalitetnije funkcionalno-estetske rezultate ugrađenih okuloproteza Enukleacija, sekundarna implantacija sferičnog pmma orbit. Implanta obmotanog sa ptfe i ugradnja ljuspaste očne proteze po otisku sakusa

Neželjeni efekti neadektavnog okuloplastično-rekonstruktivnog tretmana - Izostavljena ugradnja ili ugradnja orbitalnog implanta neodgovarajuće veličine – PESS - Neadekvatna (gruba) hirurška tehnika – atrofija retrobulbarnog masnog tkiva, skraćenje forniksa, ptoza - Izostavljena ugradnja konformera – kontrakcija konjunktivalnog sakusa, entropion - Kompenzacija nedostatka volu-

mena većom protezom – skraćenje donjeg forniksa, istezanje donjeg kapka, ektropion Postenukleacioni sindrom - PESS Sama očna proteza NE MOŽE u celini nadoknaditi izgubljeni VOLUMEN uz sledstveni neadekvatan funkcionalnoestetski efekat.

Velika očna proteza kao nadoknada volumena ubrzava i agravira negativne promene na mekim tkivima orbite i očnim kapcima.

Enukleacija, postenukleacioni sindrom - pess, ugradnja okuloproteze bez sekundarnog hirurškog tretmana

Kontrakcija orbitalnog sakusa Kontrakcija anoftalmične orbite i u najmanjem stepenu otežava ili onemogućava korektan funkcionalno-estetski efekat i ugradnju adekvatne okuloproteze.

Najekstremniji oblik kontrahovane anoftalmične orbite ogleda se u potpunom odsustvu konjunktivalnog sakusa i međusobnom srastanju kapaka tzv. ankiloblefaron.

Nadoknada volumena odgovarajućim orbitalnim implantom je veoma malo zastupljena u našim uslovima, što otežava ili onemogućava ugradnju funkcionalno-estetski odgovarajućih očnih proteza zbog deformiteta sakusa.

U velikom broju slučajeva korektan protetski tretman je otežan ili nije izvodljiv bez dodatnih operacija: rekon35

Z D R A V S T V O

strukcije forniksa i kapaka, sekundarne implantacije orbitalnog implanta i rekonstrukcije koštanih struktura orbite.

Neophodno je naglasiti značaj kvalitetnog medicinsko-protetskog tretmana kod pacijenata sa stečenim anoftalmusom - nedostatkom oka, za pravilan psihofizički i socijalni razvoj, s obzirom na problematiku socijalnog kontakta s kojom se susrećemo kod ove vrste pacijenata, naročito u adolescentnom dobu.

Kontrakcija orbitalnog sakusa bez rekonstrukcije, ugradnja neadekvatne očne proteze

Kongenitalni mikroftalmus (urođeni zastoj u razvoju oka) Primjer progresivne ekspanzije konvencionalnim akrilatnim protetskim ekspanderima uz inserciju akrilatnih hidrogel ekspandera

• Zastoj u različitim stadijumima organogeneze oka • Incidenca javljanja urođene anomalije 18/100.000 (18 promila) porođaja • Udruženost sa poremećajem razvoja koštanih struktura orbite i okularnih adneksa NEOPHODNOST RANOG ZAPOČINJANJA TRETMANA • Neadekvatan i neblagovremen tretman: - orbitalna / facijalna asimetrija - neadekvatan funkcionalno-estetski efekat - problemi socijalizacije i socijalnog kontakta posebno u - adolescentnom dobu • Pacijenti sa kongenitalnim mikroftalmusom, posebno kliničkim anoftalmusom, tretirani osavremenjenim kombinovanim pristupom, uz ugradnju intraorbitalnih ekspandera (ESOPRS, AAO) pokazuju značajno bolje funkcionalno-estetske rezultate.

MEDICINA www. gammamedicina.ba 36

miroljub.bogdanovic@gmail.com

www.gammamedicina.ba MB Gamma trade – Gamma Medicina – Medicinska Očna Protetika je visoko specijalizovana medicinska ustanova za oblast okuloplastične i rekonstruktivne hirurgije (okuloplastika), medicinsku očnu protetiku i maksilo - facijalnu protetiku.

Mb Gamma trade – Gamma Medicina – Medicinska Očna Protetika predstavlja jedinu specijalističku medicinsku ustanovu na prostoru ex SFRJ, gdje tim doktora specijalista protetičara, tehničara okularista i akademskih slikara, koristeći najsavremenije tehnologije na bazi akrilatnih polimera, pruža cjelokupan tretman izrade i ugradnje očnih proteza za svakog pacijenta individualno. U okviru djelatnosti maksilofacijalne protetike izrađujemo epiteze (orbitalne proteze) orbitalne i periorbitalne regije na bazi silikona za humanu upotrebu, kao i epiteze nosa i epiteze uva u protetskoj rehabilitaciji urođenih i stečenih malformacija.

Naš tim, u referentnim zapadnoevropskim medicinskim institucijama i asocijacijama (ESORPS), kao i američkim asocijacijama (AAO), vrhunski edukovanih doktora specijalista, takođe, sprovodi kompletan hirurški tretman u oblasti okuloplastiče – rekonstruktivne hirurgije (okuloplastika), urođenih i stečenih anomalija orbitalne regije, što čini ovu visoko specijalizovanu medicinsku ustanovu jedinstvenom u ovom dijelu Evrope.

Stručni tim sačinjavaju doktori specijalisti oftamologije i otorinolaringologije, protetski tehničari – okularisti i akademski slikari.

Posebno ističemo kvalitetne funkcionalno – estetske rezultate u medicinsko – protetskom i hirurškom okuloplastičnom – rekonstruktivnom tretmanu urođenog i stečenog anoftalmusa – anoftalmosa (nedostatka oka), i raznolikih deformiteta orbitalne i periorbitalne regije kod djece kojima se u skladu sa najsavremenijim dijagnostičko – terapijskim protokolima referentnih svjetskih medicinskih institucija i asocijacija provodi kompletan i kavalitetan tretman.

Besplatne usluge kod nas mogu ostvariti pacijenti – osiguranici: republičkog Zdravstvenog Fonda Srbije, Fonda Zdravstvenog Osiguranja Vojske Srbije, Zdravstvenog fonda R. Crne Gore i Fonda Zdravstvenog Osiguranja RS – Banja Luka za oblasti očne protetike i hirurški tretman u oblasti okuloplastične – rekonstruktivne hirurgije na osnovu uputa – naloga ovjerenog kod nadležne filijale fonda zdravstvenog osiguranja.

Naša ustanova takođe je generalni zastupnik i uvoznik za program medicinskih sredstava i instrumenata sljedećih svjetski referentnih i renomiranih proizvodjača: 1. FCI, France Chirurgie Instrumentation, FRANCE - MEDICINSKA SREDSTVA I INSTRUMENTI U OFTALMOLOGIJI, 2. PETERS Surgical, FRANCE- KOMPLETAN HIRURŠKI ŠAVNI MATERIJAL, MEDICINSKA SREDSTVA 3. PEROUSE Laboratoires, FRANCE- VASKULARNI GRAFTOVI, MEDICINSKA SREDSTVA U VASKULARNOJ HIRURGIJI 4. ALTOMED, ENGLAND - MEDICINSKA SREDSTVA U OKULOPLASTIČNOJ HIRURGIJI I OFTALMOLOGIJI 5. MB GAMMA TRADE, SRBIJA -MEDICINSKA OČNA PROTETIKA, OKULOPLASTIČNA REKONSTRUKTIVNA HIRURGIJA 6. HANIITA, IZRAEL - INTRAOKULARNA SOČIVA Značajnu količinu proizvoda iz navedenih programa posjedujemo na vlastitom skladištu u Banja Luci i pod prihvatljivim uslovima možemo vam izvršiti isporuku na traženu destinaciju, a za proizvode koje trenutno nemamo na stanju možemo obezbijediti kratke rokove nabavke i isporuke. Sva medicinska sredstva su registrovana kod Agencije za lijekove i medicinska sredstva BiH i posjeduju sve neophodne saglasnosti za uvoz i stavljanje u promet, a po svom kvalitetu zauzimaju svjetski referentna mjesta u grupaciji medicinskih proizvoda kojoj pripadaju. Sve komercijalne ili medicinske informacije možete dobiti putem naše web prezentacije www.gammamedicina.ba, a rado ćemo vam se odazvati i na vaš zahtjev proslijediti kataloški i drugi informativni materijal.

Z D R A V S T V O

U

oktobru je nastavljeno s realizacijom Projekta “Mala škola zdravlja” za 2013 godinu. Projekat realizuje Centar za medicinska istraživanja i razvoj zdravstvene zaštite Banjaluka, uz podršku Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske.

Ciljna grupa projekta su djeca uzrasta 8 do 13 godina iz svih lokalnih zajednica sa teritorije Republike Srpske.

Projektom će biti obuhvaćeno 250 školske djece U kampu (jednoj smjeni) boraviće djeca, ukupno 50 polaznika, 8-13 godina starosti, sa povećanom tjelesnom težinom (ITM veći od P 97), djeca koja dolaze iz porodica u kojima ima oboljelih od dijabetesa, kardiovaskularnih i drugih hroničnih nezaraznih bolesti.

Selekciju djece vršiće pedijatri-saradnici prema definisanim kriterijumima.

U skladu sa savremenim stavovima o multidisciplinarnom pristupu u tretmanu gojaznosti sa djecom bi u kampu boravili pedijatar, učitelj, medicinska sestra, psiholog i profesor fizičke kulture. Djeca bi samostalnim boravkom, pod njihovom kontrolom, učila i utvrđivala vještine i znanja neophodna za uspješno prihvatanje novog - zdravog stila života, ishrane i fizičke aktivnosti.

Cilj kampa možemo definisati ovako: Pobuditi i potaknuti dijete da se 38

Praćenje efekta primarne prevencije faktora rizika kod školske djece u RS

Projekat - “Mala škola zdravlja” usmjeri na saznavanje neophodnih činjenica i istina o svome biću, koje će mu biti predočene za vrijeme boravka u “Maloj školi zdravlja - zdravstvenom kampu”.

Planom aktivnosti predviđeno je da polaznici ovdje borave deset dana, da formiraju nove navike i utvrde stečena znanja u “Maloj školi zdravlja”.

Projekat bi trajao tri mjeseca. Program škole sadrži kratka popularna predavanja o zdravlju, prevenciji i promociji zdravlja, sa posebnim naglaskom o značaju ishrane i fizičkih aktivnosti za zdravlje (sve je to prilagođeno uzrastu djece). Pokrenuti dijete da se suoči sa novim programom - stilom života i da se identifikuje s njim, naučiti djecu da uzmu “zdravlje u svoje ruke” i da se

vrate u svoju porodicu sa tim stečenim znanjima i budu “mali doktori” svojoj porodici.

Praktični dio programa ispunjen je sportskim aktivnostima i drugim sadržajima, duhovnim, kulturnim i zabavnim koji su sastavni dio zdravstvene, tjelesne i duhovne obnove obrazovanja i vaspitanja djece.

Prva grupa djece bila je iz regiona Semberije. Selekciju grupe od 46 djece obavila je prim. dr Snježana Simić-Perić u saradnji sa Domom zdravlja Bijeljina i osnovnim školama u Bijeljini, Loparama i Ugljeviku. Kamp “Male škole zdravlja” organizovan je od 25.10 - 2.11.2013. godine na Jahorini u Hotelu “Snješko”.

Sa djecom su, pored dr Simić boravili učitelj, medicinska sestra, psiholog i

Z D R A V S T V O

profesor fizičke kulture. Djeca su obučena za zdrav način ishrane, za redovno obavljanje fizičke aktivnosti i motivisana da povratkom kući nastave sa zdravim načinom života zajedno sa svojim roditeljima.

Upoređujući antropometrijska mjerenja na početku i na kraju boravka na Jahorini evidentan je pad u tjelesnoj težini u prosjeku 3-4 kg i pad obima struka, istakla je dr Simić nakon povratka sa Jahorine.

Druga grupa djece odabrana je iz regiona Foče i regiona Banjaluke. Kamp “Male škole zdravlja” organizovan je od 22.11 - 2.12.2013. u ZTC “Banja Vrućica” Teslić. Sa djecom su pored prim. dr Štefice Savić, pedijatra iz OB Foča, boravili medicinska sestra, učiteljica, psiholog i profesor fizičke kulture.

Aktivnosti tokom jednog dana u kampu “Mala škola zdravlja”: Dan počinje jutarnjom gimnastikom i šetnjom, nakon čega djeca doručkuju i pripremaju se za prvi trening sa profesorom fizičke kulture.

Prvi trening u toku dana traje sat i po vremena i obuhvata aerobne vježbe sa maksimalnim iskorištavanjem kiseonika, dječje vježbe sa doziranim intenzitetom i vježbe sa elementima sporta kao i igranje samog sporta (fudbal, odbojka..). U okviru prvog dnevnog treninga djeca takođe rade vježbe za poboljšanje skočnosti, fleksibilnosti, snage, elastičnosti, izdržljivosti i eksplozivnosti. Djeca izvode vježbe sa umjerenim opterećenjem, koje se postepeno povećava svaki dan tokom boravka u programu za redukciju tjelesne težine.

Poslije prvog treninga, djeca imaju užinu (voće) i jedan sat slobodnog vremena do ručka, poslije čega slijedi psihološka radionica.

Psihološke radionice su zasnovane na kognitivno-bihejvioralnom pristupu za redukciju tjelesne težine. Psiholog najprije ispituje djecu o njihovim očekivanjima od programa, zajedno rade na razuslovljavanju određenih iskrivljenih uvjerenja, vezanih za ishranu i negativne emocije. Djeca uče o psiho-

loškim aspektima gojaznosti kao i posljedicama koje ona donosi. Kroz model promjene, psihološke radionice pripremaju gojaznu djecu za stadijum “održavanja” postignutog uspjeha u “Maloj školi zdravlja” i motivacije za nastavkom naučenog načina življenja i hranjenja kroz zajedničko sastavljanje “Ugovora o održavanju tjelesne težine”.

Nakon psihološke radionice, djeca imaju užinu (voće) poslije koje idu na drugi dnevni trening fizičke aktivnosti, takođe u trajanju od sat i po vremena, a vježbe se odvijaju u bazenu. Pored plivanja, zastupljenje su vježbe u vodi, prilagođene uzrastu djece, koje se odvijaju pod instruktivnim nadzorom profesora fizičke kulture.

Djeca poslije drugog treninga imaju sat vremena odmora do večere, poslije

čega se spremaju na zabavne aktivnosti koje im određuje učitelj. Zabavne aktivnosti u vidu izbora najljepših radova, talenata, imitacija traju sat vremena, i djeca su u 22h u krevetu. Pred spavanje pišu vlastiti dnevnik koji im kao zadatak postavlja psiholog. Ovaj zadatak ima za cilj relaksaciju djece kroz pisanje zbog separacione anksioznosti, jer je najveći naglasak potrebno staviti na osjećanja u programu za redukciju tjelesne težine, ali i zbog utvrđivanja novih pojmova i stvari koje su djeca naučila u toku dana.

Naredne smjene kampa “Mala škola zdravlja” biće organizovane od 5 15.12. 2013. i od 20 - 30.12.2013. u ZTC ‘’Banja Vrućica’’ Teslić.

Medici.com

39

Z D R A V S T V O

O

d zdravstvene ustanove sa izuzetno lošim građevinskim potencijalom, s montažnim objektima koji duži niz godina nisu održavani, s brojem korisnika usluga koji je premašio prostorne kapacitete, s nestandardizovanom, starom i dotrajalom opremom, Dom zdravlja Banjaluka je danas ustanova za koju se s pravom može reći da je referentna, kako u pogledu kadra, koji je uvijek bio na zavidnom nivou, tako i u pogledu prostora i opreme.

Zahvaljujući velikoj podršci grada Banjaluka i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS, ali i vlastitim naporima, u proteklom periodu, a naročito od 2006. godine do danas, urađeno je toliko toga da zaposleni, ali i svi građani Banjaluke, mogu biti ponosni što njihov grad ima ustanovu primarnog nivoa, kakvu i zaslužuje kao najveći grad u Republici Srpskoj.

Prepoznavši probleme u kojima se nalazi Dom zdravlja, posebno one vezane za prostorne kapacitete, grad je 2003. godine dodijelio ustanovi na korištenje, bez naknade, poslovne prostore u Ulici Trive Amelice 26 i u Ulici Rajka Bosnića 21, koji su preuređeni u objekte ambulanti porodične medicine u kojima se pružaju zdravstvene usluge stanovnicima mjesnih zajednica Rosulje i Starčevica.

U sanirani i adaptirani prostor bivšeg VMC-a su se u 2006. godini preselile Služba hitne medicinske pomoći sa Edukativnim centrom, Centar za zaštitu mentalnog zdravlja, Uprava ustanove sa Odjeljenjem za pravne, kadrovske i opšte poslove i Odjeljenjem za ekonomsko-finansijske poslove.

Služba hitne medicinske pomoći je sve do 2006. godine radila u neadekvatnom, podrumskom prostoru, a preseljenjem su se stvorili preduslovi za organizaciju rada ove službe po svjetskim standardima (prostor sadrži: sale za reanimaciju, za opservacije, za male hirurške intervencije, ambulante hitne medicinske pomoći, stomatološku i dječju ambulantu za hitnu pomoć, te prostoriju za laboratorijsku dijagnostiku). Takođe je omogućeno formiranje Edukativnog centra Službe hitne medicinske pomoći, koji pruža usluge edukacije medicinskim i nemedicinskim radnicima iz osnovne i napredne kardiopulmonalne reanimacije. Centar za zaštitu mentalnog zdravlja je do preseljenja u novi prostor radio na veoma malom i neuslovnom prostoru, a preseljenje u nove ovom centru je omogućen razvoj djelatnosti iz oblasti mentalnog zdrav40

Dom zdravlja Banjaluka

Od montažnih baraka do modernih objekata Pripremila: Dušica Stanković

Menadžment Doma zdravlja Banjaluka

lja i mnogo bolju pristupačnost korisnicima. Uprava ustanove sa Odjeljenjem za pravne, kadrovske i opšte poslove i Odjeljenjem za ekonomsko-finansijske poslove bila je raspoređena na nekoliko lokaliteta, koji nisu bili vlasništvo Doma zdravlja, a ovakva distribucija je značajno otežavala svakodnevni rad i komunikaciju.

U sanirane i adaptirane prostore u suterenu Poliklinike u 2007. godini su se preselili Centar za rehabilitaciju u zajednici i Higijensko-epidemiološka služba. Iste godine je saniran i adaptiran prostor u mjesnoj zajednici Nova varoš, u kojem se nalaze tri ambulante porodične medicine, Savjetovalište za dojenčad i Centar za vakcinacije.

Centar za rehabilitaciju u zajednici je, od početka formiranja 2002. godine, radio u neadekvatnom prostoru zajedno sa Odjeljenjem za zaštitu radnika i sportista. Sanacijom suterena Poliklinike dobio je moderan i funkcionalan prostor, u okviru kojeg se, pored ambulanti za preglede, nalaze i sale za kinezi i elektroterapiju.

Higijensko-epidemiološka služba je svoju djelatnost obavljala u prostoru

ambulante porodične medicine u mjesnoj zajednici Kočićev vijenac.

U 2008. godini, pušten je u rad Edukativni centar porodične medicine u objektu Poliklinika. Specijalizacija i dodatna edukacija doktora porodične medicine za cijelu Republiku Srpsku je do tada obavljana u četiri edukativna centra u ambulantama u mjesnim zajednicama Centar I (Ulica vladike Platona), Vrbanja, Kočićev vijenac i Obilićevo.

Pored prostornih ograničenja, ovakva distribucija je značajno otežavala svakodnevni rad, komunikaciju, edukaciju i nadzor nad specijalizantima. Ovaj problem je riješen puštanjem u rad Edukativnog centra porodične medicine u objektu Poliklinika, koji je jedan od najsavremenijih centara za edukacije iz porodične medicine u Jugoistočnoj Evropi i u okviru kojeg se nalazi 19 ambulanti (sedam za rad sa registrovanim stanovništvom, 12 za specijalizante), internet sala, sala sa lutkama-modelima i seminar-sala. Iste godine su izgrađeni objekti ambulanti porodične medicine u mjesnim zajednicama Lauš (pet ambulanti), Lazarevo (pet ambulanti) i Srpske toplice (dvije ambulante).

Z D R A V S T V O Sala sa lutkama u Edukativnom centru porodične medicine

Standardizovana oprema u ambulantama porodične medicine

U 2009. godini su sanirani i adaptirani objekti ambulanti porodične medicine u mjesnim zajednicama Centar I (Ulica vladike Platona), Obilićevo, Vrbanja, Mišin han, Stričići, Potkozarje, Kola, Goleši i Bronzani Majdan.

U 2010. godini saniran je objekat u Ulici Jug Bogdana, u mjesnoj zajednici Starčevica, sa dvije ambulante porodične medicine, a u objektu u Platononovoj ulici otvorena je još jedna biohemijskohematološka laboratorija.

Takođe, u istoj godini je u iznajmljenom prostoru u MZ Šargovac počeo sa radom jedan tim porodične medicine,

kako bi do izgradnje objekta stanovnici ovog dijela grada imali što dostupniju zdravstvenu zaštitu.

Novi objekti ambulanti porodične medicine u mjesnim zajednicama Piskavica, Zalužani i Karanovac izgrađeni su u toku 2011. godine te je sanirana i adaptirana ambulanta porodične medicine u mjesnoj zajednici Krupa na Vrbasu. U iznajmljenom objektu u MZ Kuljani, gdje su privremeno bili izmješteni timovi iz Zalužana, ostao je da radi jedan tim porodične medicine.

U 2012. godini u iznajmljenim objektima počele su sa radom ambuSl. Nova sanitetska vozila

lante u mjesnim zajednicama Česma, Ada i Paprikovac, a u istoj godini grad Banjaluka je trajno riješio problem pružanja usluga stanovništvu u mjesnoj zajednici Motike, kupovinom stambenog objekta, te njegovom sanacijom i adaptacijom. Takođe su počele sa radom i ambulante za zaštitu zdravlja studenata u Studentskom kampusu.

Kako bi se stvorili preduslovi za što kvalitetniji rad, iz godine u godinu je, što vlastitim sredstvima, a što donacijama, obezbjeđivana nova, savremenija oprema. Sve sanirane i novootvorene ambulante porodične medicine opremljene su standardizovanom opremom za timove porodične medicine, kao i računarskom opremom sa programom „Dr Medic“.

Od opreme za ostale službe od naročite važnosti su aparat za mamografski pregled dojki, ultrazvučni aparat za pregled dojki, dvije stomatološke stolice, oprema za rad Edukativnog centra Službe hitne medicinske pomoći, tri ultrazvučna aparata, dva RTG aparata, tri biohemijska analizatora.

Menadžment ustanove je posebno ponosan na rješavanje višedecenijskog problema zastarjelih neklimatizovanih vozila hitne pomoći, kupovinom osam sanitetskih vozila sa kompletnom opremom za zbrinjavanje vitalno ugroženih pacijenata.

Uporedo sa izgradnjom i saniranjem objekata i uvođenjem nove opreme, kontinuirano se radilo na školovanju i edukaciji osoblja. U ustanovi rade 242 doktora, od čega je 177 specijalista medicine i stomatologije, a trenutno se na specijalizaciji nalazi 21 doktor medicine i sedam doktora stomatologije.

U proteklom periodu radilo se i na unapređenju kvaliteta i sigurnosti zdravstvene zaštite. U toku je završna faza pripreme ove ustanove za predocjenjivačku posjetu predstavnika Agencije za sertifikaciju, akreditaciju u unapređenje zdravstvene zaštite RS, kao i završna faza pripreme za akreditaciju Odjeljenja za hematološku i biohemijsku dijagnostiku. Nedavno je akreditovan Centar za zaštitu mentalnog zdravlja, a do kraja godine biće završena i akreditacija još 50 timova porodične medicine.

Na kraju ćemo samo podsjetiti da se u oktobru prošle godine počelo sa izgradnjom novog objekta ambulanti porodične medicine u MZ Kočićev vijenac sa pet ambulanti porodične medicine i laboratorijom. Izgradnja ovog objekta je u završnoj fazi, a dio atmosfere sa otvaranja donosimo već u sljedećem broju časopisa ‘’Medici.com’’.

41

Z D R A V S T V O

S

pecijalna bolnica Centar za srce BH u Tuzli je jedinstvena zdravstvena ustanova na Balkanu.

Osnovana je u cilju savremenog razvoja kardiohirurgije, interventne kardiološke dijagnostike i vaskularne hirurgije u BiH. Svojom organizacijom rada omogućava pružanje sekundarnog i tercijarnog nivoa zdravstvene zaštite, koji se finansiraju iz obaveznog vida zdravstvenog osiguranja. Prioritetne, najsloženije zdravstvene usluge, putem tzv. vertikalnih programa Zavoda zdravstvenog osiguranja Federacije BiH finansiraju se sredstvima Fonda solidarnosti. Na ovaj način osigurana lica koja žive na teritoriji Federacije BiH imaju besplatno liječenje u ovoj specijalnoj bolnici. Na osnovu ugovora sa Fondom zdravstvenog osiguranja RS i Zavoda zdravstvenog osiguranja Distrikta Brčko, omogućeno je u pomenutoj bolnici i liječenje pacijenata oboljelih od kardiovaskularnih bolesti i sa ovog dijela teritorije BiH. Ovakav primjer dobre prakse djelovao je motivirajuće za razgovor sa prof. dr Emirom Kabilom, uglednim kardiohirurgom i direktorom ove prve bolnice, specifičnog profila, u privatnom zdravstvenom sektoru.

Medici.com Šta vas je rukovodilo da izaberete ova j put, s obzirom na to da ste u javnom sektoru bili uvažavani kao iskusan i dobar kardiohirurg?

Boraveći tokom svoje edukacije u mnogim centrima, shvatio sam da je budućnost medicine u strogo specijalizovanim centrima koji su kadri da pruže vrhunsku uslugu, odnosno da je na jednom mjestu: dijagnostika, tretman, operativne intervencije i postoperativni tok. U tom pravcu se rodila ideja o osnivanju Centra za srce. Katkada od ideje do njene realizacije prođe mnogo vremena ili se ona nikad ne potvrdi u praksi. Imali smo takvu upornost da smo uspjeli za 3-4 godine da izgradimo savremenu bolnicu sa više od 10.000 kvadrata sa svim subjedinicama. Među 140 zaposlenih je 25 mladih ljekara-subspecijalista. Rješavamo kardiovaskularnu patologiju: operaciju srca, krvnih sudova vrata i periferije žila. Bavimo se i bolestima metabolizma, koje najviše uzrokuju pojavu kardiovaskularnih oboljenja, kako bismo pacijentu pružili kompletan servis. Dobili smo vrhunsku lokaciju u Tuzli i polako počeli da se brendiramo i promovišemo rad. Naša filozofija je bila da ne ugrožavamo nikoga, ali da svojim radom privučemo 42

Centar za srce BH u Tuzli Razgovor sa prof. dr Emirom Kabilom, direktorom Centra

Povjerenje pacijenata gradi ugled zdravstvene ustanove

pacijente i da im stvorimo alternativu.

Pacijent je taj koji bira instituciju, bez obzira na teritorijalnu podijeljenost BiH. Zašto? Zato što su osiguravajuća društva u funkciji bolesnika. Ako je on u poziciji da bira hirurga, kardiologa, ultrazvučnog stručnjaka, logično je da mu se treba omogućiti to pravo. U početku bili su to pionirski koraci, ali, vjerujte mi, godinu za godinom pacijenti su sticali povjerenje tako da danas imamo respektibilan centar sa volumenom gdje se radi više od 650 operacija na otvorenom srcu, mnogo laboratorijskih i kardioloških procedura. Uradili smo ugovore po konkurentnim cijenama sa fondovima zdravstvenog osiguranja tako da smo dostupni svim građanima BiH. Nemamo nikakav monopol. Mi se borimo za kvalitetan status. A kad se stalno za to borite, osuđeni ste i da uspijete, jer uvijek tražite neku novu mogućnost da privučete pacijente.

Mesici.com To je velika odgovornost.

Ogromna. U našem centru ne smije se desiti da vam stane mašina, ili da nemamo zalisaka, konca. Zato što je način razmišljanja upravo fokusiran prema pacijentu. Preko njih se stiče rejting zdravstvene ustanove . Znači, ovdje je pitanje povjerenja bez neke velike priče i marketinškog oreola. Sada kada smo zagazili u šestu godinu postojanja i rada pokazali smo da privatno u kombinaciji sa javnim može dati izvanredne rfezltate. Nismo opteretili društvenu zajednicu po pitanju investicija, niti poreske obveznike jer nismo koristili buđžetska sredstva. Uzeli smo kredit. Ako dobro ekonomišemo i poslujemo, otplatićemo ga, ako ne propašćemo. Znači, riječ je o jednoj vrlo striktnoj formuli uspijeha koju je izmislio zapadni svijet. Ali i kod nas polako na mala vrata ovaj koncept ulazi. Pacijent sa svojom uputnicom ko-

Z D R A V S T V O

ja je ravna novcu, ima pravo da bira instituciju. Mislim da smo sa ovakvim konceptom privlačni i u RS, Federaciji BiH, Distriktu Brčko. Konkurentni smo i sa cijenom. Potpisali smo ugovore sa odgovarajućim fondovima zdravstvenog osiguranja. Mislim da je i njima u interesu da imaju zadovoljne osiguranike. Jer, čovjek koji ima probleme sa srcem, bolove, anginoze ne može da čeka. On je uplašen. Zamislite da mu kažete da mora da čeka godinu dana na ultrazvučni pregled ili operaciju. Šta se može za to vrijeme desiti takvim pacijentima koji su na listi čekanja? U većini slučajeva desi se smrt i to su strašni gubici za porodicu. U tom smislu Centar za srce BH vidi svoju komparativnu prednost. Radimo i subotom i nedjeljom ako imamo pacijenata. Zašto ne, jer je pacijent svoje povjerenje stavio nama u ruke. Možemo mi posjetioce fascinirati izgledom bolnice, vrhunskom opremom, kompjuterizacijom, sanitarnim propusnicama i sl. Ali gdje mi kupimo pacijenta? Na detaljima. Primjera radi, ako je on iz Bijeljine obezbijedimo mu lokalne novine da ne misli samo o srcu i operaciji. Isto tako, pokušavamo da uspostavimo kvalitetan kontakt sa ljekarima koji nam šalju pacijente. Jer, znate, mi smo ovako atraktivni. On je kardiohirurg, on je veliki doktor. Vjerujte mi medicina nije samo ‘’veliki doktor’’.

Medicina su ljekari na terenu, koji detektuju problem i odmah ga usmjere prema vama. Zato uvijek dajem kredit doktorima koji u pravi trenutak pošalju pacijenta. Onda je i vama lakše, a što je najvažnije, ‘’izvučete’’ pacijenta. Zbog toga su naučnostručni skupovi doktora (kongresi, simpozijumi, konferencije i sl.) mjesta gdje se mi vidimo, razgovaramo, gdje možemo da pokažemo da smo svi jednaki na različitim putevima koji vode istom cilju - očuvanju zdravlja građana.

našem Centru za srce. Sa zadovoljstvom konstatujem da od tih 5-6 volontera, njih najmanje troje nastavlja da radi na neodređeno vrijeme, jer su izvanredni i odmah vidite gdje taj mladi doktor može ići, koji su mu afiniteti. On sam kanališe svoj profesionalni put i karijeru. Moram da priznam da su oni i tehnološki jači od nas ‘’starijih’’. U ovim novim tehnologijama bolje se i visprenije snalaze. Na sreću, ta ‘’digitalna’’ generacija naspram nas ‘’analognih’’ pokreće sve to dalje. Ali, unatoč tome, značaj ljekara i njegov kontakt sa pacijentom ne smijemo uništiti. Ne smijemo sve to prepustiti tehnologiji.

Moramo i dalje njegovati instituciju vizite, praćenja pacijenata, razgovor sa njima, njihovom porodicom. Mnogo je centar dobio pohvala i pozitivnih komentara od porodica naših pacijenata. Ovdje imamo posebnu prostoriju namijenjenu razgovoru sa članovima porodice, gdje im sve objasnimo npr. u vezi s operacijom. I kad tako postupite, vjerujte, odmah steknete jedno veliko povjerenje i onda vam oni preporučuju svoje rođake, bližnje prijatelje. Zato mislim da koncept ove specijalne bolnice nema alternativu. On ne stvara velika imena, nego se upravo veliko ime doktora stvara putem ovakvog odnosa prema pacijentima i njihovim porodicama. Stoga se nadam da moderna tehnologija neće uništiti taj duh odnosa pacijent-ljekar, na osnovu svog predanog iskustva, zaključio je prof. dr Emir Kabil, kardihirurg i direktor zdravstvene ustanove Centar za srce BH iz Tuzle. A nama je bilo zadovoljstvo što se ovakav primjer dobre zdravstvene prakse našao na stranicama ovog jubilarnog izdanja časopisa ‘’Medici-com’’, odnosno da je postao dio naše desetogodišnje koncepcije afirmativnog pristupa zdravstvenom sistemu koji, takođe, u svim nacionalnim okvirima nema alternativu.

Novi ultrazvuk dolazi, sonde, monitori.

Kad sa njima ugovorite veliki posao uvijek imate mogućnost i kavlitetnog servisa. U takvoj partnerskoj saradnji jako je bitno da imate vrhunski servis. Mislim da smo između zainteresovanih kompanija u vezi s opremom u 90% slučajeva napravili pravi odabir.

Nažalost, amortizacija opreme je relativno kratka i već sada razmišljamo o novim generacijama. Dijagnostičke

procedure su se u zadnjih pet godina stravično promijenile. Nema više klasičnih snimanja krvnih sudova. Danas imate specijalni magnet koji vam tačno pokaže ne samo promjene na vratnom dijelu glave, već istovremeno i promjene na mozgu. Jednim udarcem Medici.com detektujete problem. Medicina je toU regionu ste specifični i po vr- liko napredovala da vas jednostavno hunskoj opremi koja, kako se očeku- sili da vam prioritet bude zanavljanje je, mora biti primjerena visini rejtinga opreme i stvaranje ostalih preduslova za kvalitetan rad. vaše specijalne bolnice. Što se tiče opreme išli smo na veMedici.com like brendove, ne zato što oni garantiUporedo sa ovim mora stalno da raju veliku kvalitetu, nego smo išli za servisom. Mi smo privatni centar i ta se obučava i kadar koji će rukovati oprema uvijek mora biti u funkciji. Od sa takvom opremom.

Naravno. Edukacija je jako bitna. ‘’Simensa’’ smo uzeli cijeli paket zato što smo zajedno sa kupovinom dogo- Mi smo otvorena zdravstvena ustanovorili kako ćemo dokupljivati dodatke va. Razvili smo koncept da svi mlaza takvu opremu. Nakon pet godina ra- di ljekari koji tokom studija medicine da zamijenili smo već mnogo tih stvari. ostvare najveći prosjek volontiraju u

Anđa S. Ilić

Alekse Šantića 8 75000 Tuzla Bosna i Hercegovina e-mail: nfo@bhsrce.ba www.bhsrce.ba

Prijemni ured tel . ++ 387 35 309 108 Informacije tel . ++ 387 35 309 100

43

U posjeti

Z D R A V S T V O

Mentalno zdravlje u Trstu Pripremio: Nebojša Babić, medicinski tehničar, Klinika za psihijatriju, UKC Banjaluka

Urednik rubrike “Mentalno zdravlje” dr Goran Račetović, specijalista psihijatrije, Dom zdravlja - Centar za mentalno zdravlje Prijedor

na pronalaženje posla i osposobljavanje korisnika za određena zanimanja.

Nakon obilaska CMZ Domio upriličena je posjeta Direkciji za mentalno zdravlje, gdje smo se upoznali s principima rada socijalnih firmi tzv. kooperativa, koje su organizovane kao zadruge upošljavanjem korisnika. One se udružuju u zadruge, a zadruge u unije, te se

Cura, gdje borave najduže do nedjelju dana, nakon čega budu otpušteni na kućni tretman, uz nadzor CMZ-a, ili ih CMZ preuzima u svoju nadležnost odmah poslije otpusta. Korisnici mlađi od 18 godina imaju poseban CMZ, a počinioci krivičnih djela bivaju smješteni u zatvor, gdje ih obilazi tim iz CMZ-a.

U CMZ-u Domio rade 34 zaposlenika:

N

akon poziva organizatora, nekoliko članova Sekcije medicinskih sestara i tehničara u oblasti mentalnog zdravlja Republike Srpske, zajedno sa kolegama iz F BiH, učestvovalo je na međunarodnom seminaru Oporavak i okupacija (rad): Korisnici kao protagonisti socijalne inkluzije. Mijenjanje kultura – fokus na stvarnim iskustvima, koji je održan u periodu 7-8. novembra 2013. godine u Trstu (Italija).

Dan prije početka seminara imali smo organizovanu posjetu Centru za mentalno zdravlje (CMZ) Domio u Trstu, gdje su nas italijanske kolege iz te ustanove, tokom nekoliko sati trajanja naše posjete, upoznale s principima i načinom rada svih CMZ-a na području grada Trsta. Iz razgovora sa tehničarom na rehabilitaciji Maurizio Rossi saznali smo da na teritoriji grada Trsta funkcionišu četiri CMZ-a, koji pokrivaju potrebe za oko 240.000 stanovnika i predstavljaju osnovu sistema za zaštitu mentalnog zdravlja kako u u Trstu, tako i u cijeloj Italiji. U Italiji postoji svega sedam klasičnih psihijatrijskih bolnica koje će, zaključno sa 10. novembrom 2013, biti u potpunosti ugašene, čime će zaštitu mentalnog zdravlja u zemlji u potpunosti preuzeti CMZ-i u saradnji sa akutnim centrima. Broj kreveta je redukovan sa 1000 na 36 za regiju Trsta, a korisnici sada borave u kućama, zajednicama ili kod porodica, gdje su im obezbijeđene mentalno-zdravstvene usluge koje im pružaju terenski timovi iz CMZ-a. Oboljeli u akutnim stanjima u Trstu prvo budu upućeni na psihijatrijsko odjeljenje (akutni centar) pri tršćanskoj Opštoj bolnici Diagnosi e

pet psihijatara, dva psihologa, dva socijalna radnika, dva radno-okupaciona tehničara, 21 medicinska sestra/tehničar, koordinator i sekretar. Tokom 2012. godine CMZ Domio je imao 46.000 intervencija i oko 1.300 korisnika. Ovaj CMZ radi na principu dnevnog centra, uz smještajni kapacitet od osam kreveta.

Korisnici ovdje dolaze svakodnevno po terapiju ili terapiju nose sa sobom za nekoliko dana. Ukoliko se korisnik ne javi u CMZ duže od tri dana, na teren izlazi tim koji je zadužen da ga pronađe.

Za tu namjenu formirana su tri terenska tima sa psihijatrom, sestrom/tehničarom, socijalnim radnikom i šefom tima. U centru se rade i osnovne laboratorijske analize, a terapija je za sve korisnike besplatna, dok su obroci za dnevne pacijente 0,50 eura, a za ležeće besplatni. Suština rada CMZ Domio je da najveći dio posla bude obavljen van ustanove, na terenu. Svi tršćanski CMZ-i provode raznolike projekte s porodicama, komšijama i za njih organizuju kurseve. Naglašeno je da je primarni akcenat rehabilitacije stavljen

Prof. Richard Warner

pojavljuju kao konkurenti u obavljanju javnih poslova na slobodnom tržištu. Na ovaj način se podstiče brži oporavak pacijenata, resocijalizacija, sposobnost staranja o sebi i povratak u normalan, svakodnevni život. Zadruge su podijeljene u dvije grupe: Grupa A zapošljava korisnike, dok Grupa B nudi pomoć bespomoćnim i starim licima. Zadruge iz Grupe A su konkurencija na tržištu rada i funkcionišu kao preduzeće koje nudi posao, primarno korisnicima, odnosno osobama sa nekim poteškoćama, bilo duševnim ili tjelesnim. Zadruge imaju zakonsku podršku države, zatim rezervisane licitacije (kvote) za obavljanje poslova koje dobijaju od javnih preduzeća (5% od ukupnih javnih licitacija). Zastupljene su različite djelatnosti, od zanatskih (moleri, zidari, krojači, obućari) do stručnih (ekonomisti, pravnici, i slično).

Tokom dva dana trajanja seminara prisustvovali smo izlaganjima učesnika iz cijeloga svijeta koji su predstavili svoja iskustva i saznanja u oblasti zaštite mentalnog zdravlja. Prof. dr Richard Warner (Univerzitet Kolorado, SAD) iznio je rezul45

Z D R A V S T V O

tate istraživanja o mogućem potpunom oporavku pacijenata sa shizofrenijom (20%, odnosno 40% socijalnog oporavka) prije i poslije pojave antipsihotika, sa dosta kontroverznim zaključkom da oni ne predstavljaju bitan napredak u tretiranju pacijenata. Oporavak se postiže kroz rad i socijalizaciju, a ne putem dugotrajnih, ponovljenih boravaka u bolnicama i klinikama, a za oporavak bitan značaj ima vraćanje samopouzdanja i kontrole nad sopstvenim životom, uz kontinuiranu podršku. Jedan od zaključaka bio je da treba redukovati fondove socijalne pomoći, što bi povećalo motivaciju za pronalazak posla i aktivaciju korisnika, a samim tim resocijalizaciju i oporavak. To je i razlog neprestane aktivne borbe protiv stereotipova o duševno oboljelim osobama i stigmatizacije. Thomas Emmenegger i Pina Ridente takođe su naglasili važnost rada kao sredstva za brži oporavak s naglaskom na obezbjeđenje uslova za što veću konkurentnost socijalnih firmi na javnim tržištima i uključivanju korisnika u javni rad, jer se bolji rezultati postižu učenjem kroz rad od bilo kod drugog vida učenja. I oni kao prioritet postavljaju pronalaženje zaposlenja korisnicima. Alain Topor upozorio je na rizike ovakvog pristupa rehabilitaciji. Bitno je razlikovati posao koji profitira od neprofitabilnog hobija. Po njemu postoji samo pretpostavka da posao pomaže oporavku jer su mogući i kontraefekti posla kao što su stres, pojačanje simptoma zbog lošeg poslovanja. Bitni su i kvalitet posla i njegova plaćenost. Istaknuta je važnost novca kao podsticaja i instrumenta u socijalizaciji i samopotvrđivanju. Jim Mandiberg kao otežavajuće okolnosti naveo je da socijalne firme imaju nedostatak sredstava za pokretanje posla - vlasnici (korisnici) nemaju ni novca ni kreditnu sposobnost, a ni iskustva u vođenju poslova.

Zbog toga je bitno da se stvore zajednice identiteta, u ovom slučaju zajednica ljudi sa mentalnim poteškoćama, čime se donekle osigurava poslovanje socijalnih firmi (dat je primjer apoteke,

Učesnici iz Republike Srpske

U

druženje za pomoć porodicama, licima i zajednici u mentalnom zdravlju UG „Zvonik“ iz Zvornika osnovano 7.5.2013. godine. Do sada je ovdje uključeno 35 članova, sa tendencijom svakodnevnog povećanja broja.

UG „Zvonik“ je dobrovoljna, društvena, nevladina, vanstranačka, multietnička i neprofitna organizacija sa statusom udruženja građana, koja učlanjuje fizička i pravna lica. Udruženje je otvoreno za saradnju i međusobne odnose s fizičkim i pravnim licima, organima vlasti, nevladinim i drugim organizacijama. Članovi udruženja i njihovi organi svoje ciljeve, djelatnosti i aktivnosti ostvaruju u skladu sa Statutom udruženja. Njegovi članovi su građani koji žele pomoći sebi i drugima te doprinositi zaštiti i unapređenju mentalnog zdravlja u skladu sa ciljevima udruženja.

čiji su vlasnici i njeni korisnici). On je predložio i mogućnosti osnivanja banke interesnih zajednica od novca kojeg posjeduju pojedinci, a koji bi se onda koristio za pokretanje i pomaganje posla u toj zajednici.

Nakon boravka u Trstu zaključili smo da naš sistem za zaštitu mentalnog zdravlja prilično zaostaje u odnosu na već odlično razvijene sisteme komunalne psihijatrije u Italiji. Ipak, kroz početne reformske procese koji se provode u Republici Srpskoj i Bosni i Hercegovini, kroz aktuelni Projekat mentalnog zdravlja u BiH započelo se s ozbiljnijim koracima u značajnom poboljšanju kvaliteta mentalno-zdravstvene zaštite, uz podršku resornih ministarstva, ali i sve bolje prihvatanje profesionalaca u oblasti mentalnog zdravlja širom zemlje.

Tokom ove posjete ostvarili smo kontakte s kolegama iz Trsta, koji su i pomogli dolazak naših predstavnika na seminar, uz namjeru i volju da u bližoj budućnosti organizuju višednevni obilazak i detaljno upoznavanje sa sistemom zaštite mentalnog zdravlja u Trstu za manji broj članova naše sekcije, kada bi s nama podijelili svoja iskustva i dali nam smjernice za doprinos boljem radu i pružanju kvalitetnijih usluga u našim ustanovama. Iskazana je i želja da posjete Banjaluku i svoja iskustva podijele sa svim profesionalcima u oblasti mentalnog zdravlja kod nas.

Izložba dijela radova članova

Restoran kooperative Il Posto delle Fragole

46

Pomoć u osnivanju udruženja su nam pružili članovi Udruženja „Zajedno“ iz Banjaluke te Projekat mentalnog zdravlja za BiH, koji finansira Švajcarska agencija za razvoj i saradnju. Lokalna zajednica nam je obezbijedila prostor u kome provodimo svoje aktivnosti. Uradli smo Projekat „Proljeće“, dodijeljen od Projekta mentalnog zdravlja za BiH. Od dobijenih sredstava nabavili smo neophodnu opremu i namještaj. Ostvarili smo dobru saradnju sa nekim organizacijama i ustanovama, kao što su Crveni krst, CIPP, Centar za socijalni rad, te

Z D R A V S T V O

nekim privrednim subjektima. Iako nas podržava lokalna zajednica, jos imamo problem egzistencijalne prirode poput plaćanja grijanja, struje i telefona, ali se nadamo da ćemo i te probleme ubrzo prevazići. Naši članovi su prošli nekoliko edukacija vezano za suočavanje sa stigmom i diskriminacijom, kao i treninge iz asertivnosti i vještina komunikacije.

Aktivnosti Udruženja „Zvonik“ su raznolike. Angažovani profesionalci u udruženju su: psiholozi, pedagog, andragog, logoped, viši medicinski tehničar, dipl. pravnik, doktor medicine, socijalni radnik, vaspitač i specijalni

Predstavljamo

UG „Zvonik“ iz Zvornika Pripremila: Novka Rašević, predsjednica UG „Zvonik“ Zvornik

Predstavnica opštine sa članovima udruženja

„Zdravo tijelo proizvod je zdravog duha“

nje, prevenciju, rehabilitaciju i resocijalizaciju duševno oboljelih osoba. Misija Udruženja „Zvonik“ je i promovisanje pozitivnog stava o značaju mentalnog zdravlja u zajednici, kao i uključivanje zajednice u njegovo očuvanje. Generalni cilj našeg udruženja je poboljšanje mentalnog zdravlja u zajednici.

Vrijednosti koje udruženje njeguje su: briga za dobrobit mentalno oboljelih; prevencija problema je bolja od rješavanja problema; otvorenost za saradnju sa drugima; svaki član udruženja ima pravo na tačne i pravovremene informacije.

Napomena: Sve osobe sa fotografija dale su saglasnost za njihovo objavljivanje

Tehnika Dekupaž

pedagog i drugi. Način rada je grupni i individualni (psihodijagnostika, savjetovanje i osnaživanje). Po ustaljenom rasporedu u sedmici organizovane su radionice – terapijske intervencije, art, radna, okupaciona i muzikoterapija, ali i literarne i psihološke edukativne radionice. Sportske aktivnosti i edukativne radionice iz oblasti pedagogije, andragogije, medicine i drugih humanističkih nauka budu organizovane povremeno, prema potrebi.

U prostorijama udruženja provode se radionice za kreativno izražavanje. Radionice su otvorene u periodu od 1218 časova, radnim danima. Dolazak je po slobodnom izboru kao i korišćenje materijala. Neformalno, svakodnevno druženje, kroz uključivanje u različite aktivnosti u udruženju, poboljšavaju kvalitet života, potpomažu učenje i kreativno izražavanje, uklanjaju predrasude i stigmatizaciju te omogućavaju planiranje različitih aktivnosti.

Vizija Udruženje UG „Zvonik“ je stabilna i jaka nevladina organizacija koja predstavlja prepoznatljivog aktera u

kreiranju politike mentalnog zdravlja, uz ostvarenje saradnje sa vladinim, nevladinim i privatnim sektorom. Mentalno zdravlje je integralni dio ukupnog blagostanja pojedinca i društva i univerzalno se posmatra kao takvo.

Nevladina organizacija „Zvonik“ je važan akter u kreiranju politike mentalnog zdravlja. Misija Udruženja „Zvonik“ je zaštita, unapređenje i očuvanje mentalnog zdravlja svojih članova, kao i zajednice u cjelini, kroz prepoznavaIz Knjige utisaka: “Srećan sam što postoji udruženje, što mogu da se družim, hvala svima na ljubaznosti.”

(Vlado J.) “Jedno jako humano mjesto, lijepo se osjećam ovdje. Dobrodošli su i zdravi i bolesni.”

(Nada J.) “Slučaj je hteo da dođem, budem i postanem korisnik ovde u udruženju. I da sam slučajno hteo udobnije i korisnije da potrošim vreme, ne bih znao bolje. Hvala onima koji su uspeli da se izbore za ovako nešto. Sve najbolje sa iskrenim željama da ovo traje što duže na korist svima.” (P.M.) “Oduševljena sam zbog gledanja na ljude, na način da se u njima njeguje ono što je zdravo i lijepo. Divno je biti član ovog udruženja.” (Ljiljana R.) 47

Z D R A V S T V O

O

snivači SS MeNeRaLi RS su udruženja i sportski klubovi mentalno nedovoljno razvijenih lica u Republici Srpskoj. Savez u svom sastavu ima sportske sekcije. U ovom savezu aktivno učešće uzimaju osobe kojima je blizak humanitarni rad s ovom kategorijom osoba s invaliditetom i to: roditelji mentalno nedovoljno razvijenih lica, profesionalci raznih struka koji rade i brinu o ovoj populaciji kao i svi ljudi koji žele doprinijeti razvoju sporta, kulturnoj i sportskoj demokratizaciji ove populacione grupe. U avgustu 2008. godine na Osnivačkoj skupštini, u cilju očuvanja, unapređenja i rehabilitacije LUIS kroz sportske aktivnosti, Savez MeNeRaLi Republike Srpske je pokrenuo inicijativu i sa svojim članicama i sportskim klubovima osnovao Sportski savez mentalno nedovoljno razvijenih lica Republike Srpske. Ove godine je navršena peta godina od osnivanja SS MeNeRaLi Republike Srpske. U tom periodu savez je prošao put od osnivanja, konsolidacije i organizacije kampova za svoje sportiste do učestvovanja i postizanja zapaženih rezultata na organizovanim takmičenjima u zemlji i inostranstvu. Na tom putu su naišli na mnoga razumijevanja i nerazumijevanja (kojih je sada sve manje). Savez sa svojim sportskim sekcijama postoji za djecu, omladinu, za takmičare, kojima poklanjaju sve svoje vrijeme, znanje i energiju. Nije im žao jer za uzvrat dobiju osmijeh, radost, sreću i priče o osvojenim medaljama i putovanjima do kasno u noć. Iako uvijek postoje finansijska ograničenja u svom radu konstantno napreduju i u ovim teškim vremenima pronalaze svoje mjesto u sportu Republike Srpske.

Danas Sportski savez MeNeRaLi Republike Srpske broji oko 350 članova/korisnika, djeluje na cijeloj teritoriji Republike Srpske i ima sekcije u 27 gradova i opština. Sportski savez mentalno nedovoljno razvijenih lica Republike Srpske djeluje u skladu sa Zakonom o sportu RS, a sarađuje i sa sličnim savezima u Federaciji BiH i svijetu. SS MeNeRaLi RS je član Saveza za sport i rekreaciju invalida Republike Srpske. Savez organizuje takmičenja prema propozicijama i opštim pravilima Međunarodne specijalne olimpijade za osobe s lakim, umjerenim i težim intelektualnim poteškoćama i to u sljedećim sportovima: atletika; plivanje; skijanje; mali nogomet; košarka; odbojka; stoni tenis i boćanje. Svi uključeni u rad saveza su volonteri. Finansijska i druga sredstva neophodna za rad SS MeNe48

Korisničke inicijative

Sportski savez MeNeRaLi RS Pripremili: Članovi SS MeNeRaLi RS, Banjaluka

Sa sportskih igara

RaLi RS obezbjeđuju se iz: dobrovoljnih priloga i poklona koji imaju novčanu vrijednost, sponzorstava, reklama, donacija, finansijskih sredstava iz budžetskih dotacija, aplikacija za domaće i međunarodne projekte i donatorska sredstva, iz sredstava igara na sreću, članarine i drugih izvora u skladu sa zakonom.

U ovoj godini Projekat mentalnog zdravlja u BiH, koji se sprovodi u partnerstvu sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, uz podršku Švajcarske agencije za razvoj i saradnju (SDC), podržao je organizaciju Prvog otvorenog prvenstva u atletici Sportskog saveza MeNeRaLi Republike Srpske - Banja Luka 2013. Takođe, u periodu 16-18.8.2013. godine, za djecu i omladinu - lica sa umanjenim intelektualnim sposobnostima, održano je Prvenstvo Bosne i Hercegovine u boćanju – “Banjaluka 2013“. Organizator takmičenja je Centar „Zaštiti me“, a partneri su sportski savez MeNeRaLi Republike Srpske i Specijalna olimpijada BiH. Smještaj ekipa i takmičara organizovan je u Centru „Zaštiti me“ Banjaluka, a takmičenje se odvijalo na boćalištu u parku „Mladen Stojanović“ u Banjaluci.

U takmičenju su učestvovali: Ustanova za djecu i mlade “Sremčica” Beograd, Dom Veternik (Srbija), PGŽ Centra za rehabilitaciju “Fortica” Kraljevica (Hr-

vatska), UG “Majke hendikepirane djece Tuzlanskog kantona” Tuzla, KSS Zavod Bakovići, “Oaza” Sarajevo, JU “Zavod za zbrinjavanje mentalno invalidne djece i omladine” Pazarić, Udruženje roditelja hendikepirane djece i omladine “Leptir” Srebrenica, Udruženje roditelja i prijatelja djece i omladine sa posebnim potrebama “Rastimo zajedno” Gacko, Udruženje “Sunce” Derventa, “Iskra” Novi Grad, JU Centar “Zaštiti me” Banjaluka, Udruženje za pomoć licima sa posebnim potrebama “Podrška” Sokolac, Udruženje “Vedar osmijeh” Bileća, Udruženje za pomoć djeci i omladini sa posebnim potrebama “Sunce” Pale, Klub specijalnih sportova Banjaluka i Udruženja Banjaluka i Prijedor.

MeNeRaLi duguju veliku zahvalnost Ministarstvu porodice omladine i sporta Republike Srpske. Posebno se želimo zahvaliti ministarki Nadi Tešanović i njenim saradnicima Dejanu Travaru, Gorici Bilak i Radi Gvozdenu, koji su, pored materijalne podrške, pružili svoje veliko iskustvo, znanje i omogućili nam saradnju sa naučnim i sportskim ustanovama u Republici Srpskoj. O SS više informacija možete pogledati na www.ss-menerali.org.

Napomena: Osobe na fotografiji saglasne su sa njenim objavljivanjem.

Z D R A V S T V O

D

užnosti, poslovi i ovlaštenja defektologa-somatopeda u centru za mentalno zdravlje (CMZ) ogledaju se kroz organizaciju rada u prevenciji razvojnih poremećaja, dijagnostičku obradu djece, edukativno-rehabilitacioni postupak i specifične zadatke u multidisciplinarnom timskom radu CMZ-a.

Stručni somatopedski postupci obuhvataju praćenje djeteta s rizikofaktorima, rano uključivanje djeteta i porodice u proces rehabilitacije, podrška roditeljima u procesu rehabilitacije, održavanje kontinuirane rehabilitacije, podrška roditeljima pri uključivanju djece u ustanove za predškolski i školski odgoj i obrazovanje i drugi organizirani oblici rada.

U CMZ Brčko djeca sa motoričkim poremećajima i hroničnim bolestima dolaze na tretmane, na koje ih upućuje pedijatar, neonatolog, fizijatar ili neki drugi stručnjak, ali često i na inicijativu samih roditelja koji su primijetili da njihova djeca imaju određenih motoričkih poteškoća. Kada dijete prvi put dođe u CMZ, defektolog se upoznaje s medicinskom dokumentacijom koju roditelji imaju (na primjer, otpusno pismo iz porodilišta), zatim dijete posjećuje dječju igraonicu, gdje se uz određene sadržaje (igračke ili didaktički materijal) opušta, odnosno relaksira dok defektolog obavlja razgovor s roditeljima (uzimanje anamneze). Nakon razgovora obavlja se prvi pregled u sali za kineziterapiju, a koji podrazumijeva procjenu motoričkih i manipulativnih sposobnosti, procjenu lateralizacije tijela i prostornog određenja, procjenu opažajnih sposobnosti, grafomotornog izraza, uočavanje raznih vidova fizičkih deformacija, tehnike relaksacije, masaže i vježbi disanja, opšti defektološki nalaz i mišljenje, a po potrebi i upućivanje na dodatne specijalističke preglede, nakon savjetovanja defektologa sa drugim članovima multidisciplinarnog tima CMZ-a. Kod malih beba vrši se procjena psihomotornih sposobnosti korištenjem Minhenske funkcionalne razvojne dijagnostike, a kod veće djece u upotrebi su razvojni testovi (Gudinaf, Ganzberg 1 i Ganzberg 2). Somatopedski tretman zavisi od uzrasta djeteta i sprovodi se individualno ili grupno, koristeći različita sredstva i metode. Za svako dijete individualno se pravi plan i program vježbi.

Nakon utvrđenog plana rada, određuju se tretmani u trajanju od 30-40 minuta, najmanje 1-2 dana nedjeljno, u zavisnosti od potreba i utvrđenog stepena motoričkog oštećenja kod djeteta.

Veoma bitan zadatak defektologa-

Multidisciplinarni tim

Uloga defektologasomatopeda u centru za mentalno zdravlje Pripremio: Mr. sc. Adis Zukić, defektolog-somatoped, CMZ Brčko

somatopeda je edukacija roditelja, koja ima za cilj formiranje objektivnih stavova prema djetetu s motoričkim smetnjama. Treba naglasiti da je neprekidna saradnja roditelja i defektologa-somatopeda veoma važna komponenta za postizanje što uspješnije rehabilitacije i što boljeg osposobljavanja djeteta.

Roditeljima je neophodno ukazati na važnost kontinuiranog rada s djetetom u roditeljskom domu, kao bitnoj dopuni rehabilitacije djeteta. Tokom čitavog procesa rane rehabilitacije treba slušati, prihvatati i analizirati povratne informacije koje daju roditelji o tome šta bi mogao biti problem kod njihovog djeteta i kako mu pomoći.

U CMZ Brčko je obavljeno naučno istraživanje u sklopu pripreme magistarske teze mr. sc. Adisa Zukića, jednog od defektologa Centra za mentalno zdravlje Brčko distrikta, kako bi se opravdala uloga defektologa-somatopeda kao člana multidisciplinarnog tima CMZ-a. Tokom sedmogodišnjeg perioda (1.2.2005

Rad defektologa sa djecom

- 1.2.2012) u MREC službu pri CMZ-u javila su se 323 korisnika. Nakon procjene i dijagnostikovanja ispitanika, planirana je somatopedska rehabilitacija za njih 185. Najveći broj ispitanika koji su dolazili na somatopedsku rehabilitaciju u CMZ Brčko u ovom vremenskom periodu imao je dijagnostikovan poremećaj mišićnog tonusa (28,6%), dok je nešto manja zastupljenost bila neurorizične djece (20%). Najmanji broj ispitanika (13%) je bio sa ostalim motoričkim poremećajima (tortikolis, mišićna distrofija, anomalija multipleks, i drugi). Čak 87% djece je istovremeno sa započinjanjem procesa rehabilitacije istovremeno uključeno i na somatopedsku rehabilitaciju, kao i u druge vaspitno-obrazovne institucije.

To ukazuje da pedagoški, rehabilitacioni, habilitacioni i medicinski postupci u Distriktu Brčko, brižnom koordinacijom, u potpunosti slijede savremeni koncept rane intervencije i sadržavaju kvalitetne oblike međuprofesionalne i intersektorske saradnje. Rezultati istraživanja, provedenog na uzorku od 185 ispitanika, pokazali su da dobro strukturisani somatopedsko edukaciono-rehabilitacioni programi statistički značajno utiču na poboljšanje svih psihomotornih sposobnosti ispitanika, što se naročito značajno ogleda u boljem razumijevanju govora i kretnim stukturama neurorizične djece. Rezultati ovog istraživanja definišu značajnu ulogu somatopeda u edukaciji, liječenju i rehabilitaciji i potenciraju njegov profesionalni identitet u zdravstvenim ustanovama i mogu biti korisni kod budućeg planiranja proširenja multidisciplinarnih timova CMZ-a, angažovanjem i zapošljavanjem defektologasomatopeda.

Napomena: Osobe na fotografiji saglasne su sa njenim objavljivanjem.

49

Z D R A V S T V O

C

entar za zaštitu mentalnog zdravlja (CZMZ) Doboj osnovan je 1999. godine u sklopu reforme psihijatrijskih službi u zemlji i dio je primarne zdravstvene zaštite Doma zdravlja Doboj. Problematika sa kojom se bavimo su: hronične duševne bolesti (psihotični poremećaji), neurotski poremećaji, poremećaji raspoloženja, bolesti zavisnosti, mentalni poremećaji djece i mladih te preventivni rad sa zdravom populacijom. Ono što CZMZ čini jedinstvenim je postojanje vizije i misije centra, kao vodiča u radu svih članova tima CZMZa. Vizija centra je: „Očuvanje mentalnog zdravlja u zajednici“, a misija: „Promocija mentalnog zdravlja u zajednici, prevencija mentalnih poremećaja, liječenje mentalnih poremećaja, rehabilitacija i resocijalizacija“.

Za rehabilitaciju i resocijalizaciju pacijenta golemi značaj ima uspostavljena, kontinuirano održavana i unapređivana saradnja s korisničkim udruženjima: Udruženjem građana „Nada“ (udruženje za pomoć u duševnim krizama), Klubom liječenih alkoholičara, UG “Viktorija“, UG “Roditelji djece s posebnim potrebama“, Klubom veterana i mnogim drugim. Rehabilitaciona nastojanja su dio kompleksnog psihijatrijskog tretmana i predstavljaju pokušaj da se svakom izlječenom ili zaliječenom pacijentu vrati osjećaj zdravlja. Osobe s problemima mentalnog zdravlja ne možemo posmatrati izolovane od sredine u kojoj su oboljeli i u koju se vraćaju nakon liječenja u psihijatrijskim ustanovama. Iskustvo u radu s duševno oboljelim licima je pokazalo da su psihosocijalni adaptivni potencijali bolesnika mnogo veći nego što se to mislilo, tako da neuspjeh i/ili nemogućnost resocijalizacije ne leži u pacijentima, nego izvan njih. Zbog toga procesi liječenja i rehabilitacije moraju teći paralelno (Bukelić, 2004). Jedna od brojnih definicija rehabilitacije je da je to skup koordinisanih aktivnosti, čiji je cilj postizanje maksimalno mogućeg u obnavljanju ili uspostavljanju psihičkih, socijalnih, profesionalnih i tjelesnih funkcija osoba sa problemima psihičkog zdravlja. Prepoznaju se zdravi potencijali ličnosti i pacijent se podstiče da aktivno učestvuje u rehabilitaciji i resocijalizaciji.

50

Aktivnosti centara za mentalno zdravlje

Kontinuitet rada s korisnicima Pripremila: Mladenka Milanović, dipl. psiholog, Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Doboj

Zbog prethodno navedenog , CZMZ Doboj kontinuirano preduzima niz aktivnosti zajedno s korisnicima, kako bi se pozitivno uticalo na njihovu rehabilitaciju i resocijalizaciju i na taj način pozitivno uticalo na destigmatizaciju osoba s problemima mentalnog zdravlja. Tome doprinosi saradnja sa brojnim partnerima u zajednici: Opština Doboj, Centar za kulturu Doboj, škole, Pedagoški zavod, mediji, Centar za socijalni rad Doboj, Zavod za zaštitu zdravlja, te brojne nevladine organizacije/udruženja građana. Uz pomoć partnera u zajednici organizuju se izložbe radova korisnika, koji su rezultat okupacione radne terapije u našoj ustanovi, a koja je veoma značajna za rehabilitaciju i resocijalizaciju osoba s mentalnim poremećajima. Nekoliko posljednjih godina, sada već tradicionalno, se obilježava Svjetski dan mentalnog zdravlja (10. oktobar) godišnjom izložbom radova naših korisnika, kada oni aktivno učestvuju

u pripremanju ove manifestacije. Ove godine ponovo je planirana izložba radova korisnika u saradnji sa Centrom za kulturu Doboj i UG “Nada“ iz Doboja. Zajedno sa korisnicima CZMZ-a organizuju se izleti na lokalna izletišta Goransko jezero i Preslica, ali i odlasci u Gradski park. Članovi Kluba liječenih alkoholičara, koji su ujedno i korisnici usluga CZMZ-a, aktivni su tokom organizovanja preventivnih aktivnosti. Svake godine uključuju se svojim angažmanom u obilježavanje Međunarodnog dana borbe protiv alkoholizma, a učestvuju i u organizovanju okruglih stolova. Uz pomoć roditelja djece sa posebnim potrebama, udruženjima građana i školama organizuju se predstave, izložbe ili izleti za djecu sa posebnim potrebama.

Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Doboj je u ime svojih korisnka zahvalan svim partnerima u zajednici na podršci i pomoći u rehabilitaciji mentalno oboljelih osoba.

Z D R A V S T V O

S

tarost. Već i sama riječ može da zvuči pomalo grubo i turobno, asocirajući na usamljenost, nesreću i tugu. Ali, ako čovjek može da se osvrne iza sebe i ugleda plodove svog života, poput porodice, profesionalnog posla, prijatelje i djela, starost postaje nagrada i medalja za sve učinjeno i dosegnuto. Nesporno je da starost sama po sebi donosi promjene, bolest, nedostatak pažnje i ljubavi, gašenje vjere i iluzije, ali u njoj počinju i nove dimenzije nesaznatog života. Poznate su riječi „stari mudraci“.

I, uistinu, od starih učimo, saznajemo mudrost i smisao života. Zato se svi ljudi, puni nesebične ljubavi i volje, angažuju oko starih i iznemoglih, kako bi im uljepšali svaki trenutak njihove treće dobi, iskazujući ljubav i poštovanje, gaseći u njima osjećaj nepoželjnosti i usamljenosti. Pobjeđivanje starosti je umjetnost iznad razuma, a svako ko uspije sa osmijehom pobijediti dan, živi vječno, sa sobom, u nama, u našim srcima.

Da humanost i plemenitost mogu da učine čuda i da humanost nisu samo tople riječi, već i djela koja ih potvrđuju i prate, uvjerila se i ekipa časopisa „Medici.com“. Naime, bili smo u posjeti Socijalno-gerijatrijskom centru u Banjaluci, a sada pod novim nazivom JU „Dom za starija lica.“ Tamo smo toplo i srdačno dočekani, kao kod najboljih domaćina, kod direktora te ustanove gospodina Vinka Lolića. Samo ljudi velikog srca i humanog karaktera, koji nesebično daju ljubav mogu biti filantropi u današnje vrijeme, koje obiluje poremećenim sistemom vrijednosti i nerazumijevanjem.

Prvi put, svoju istoriju ovaj dom je počeo da ispisuje 1946. godine, a tada se zvao „Uboški dom“ što, simbolično, dovoljno govori o aspektu i potrebi ovakve vrste doma za stare.

Zemljište na kome su izgrađeni tadašnji objekti, kasnije i barake 1970. godine, kao privremeno rješenje, je darovala stara banjalučka porodica koja je evidentno u sebi posjedovala snažnu humanu podlogu i ljubav prema nemoćnima i starima. Ovaj kompleks krasi, što smo se i sami uvjerili, velika zelena površina, zasađena cvijećem i zasadima, koja je podobna za odmor, šetnju i rekreaciju, zatim, uređene i asfaltirane staze, blizina saobraćaja i prodavnica, autobusko stajalište koje je povezano sa svim djelovima grada.

Velika prednost ovog doma je što ova 52

JU Dom za starija lica, Banjaluka

Pozno doba

Bojan Broćilović

zelena površina kod udomljenih stvara poseban odnos prema cvijeću u vrijeme početka vegetacije, kada i sami postaju veseliji i srećniji.

U domu borave od potpuno pokretnih, do polupokretnih i pokretnnih mentalno zdravih osoba i po organizaciji je otvorenog tipa. Korisnici su potpuno slobodni, mogu da izađu van doma i da odu u grad, ali su obavezni da se jave dežurnom licu. O nepokretnim osobama se brinu medicinske sestre i osoblje socijalne službe 24 sata.

Socijalna služba predstavlja jednu od najznačajnijih karika ovoga doma.

Naime, radi se o širokom krugu poslova kao što je prijem novih korisnika, organizovanje života u centru, praćenje stanja života i aktivnosti korisnika, saradnja sa srodnicima i Centrom za socijalni rad, kao i vođenje neophodnih evidencija, a sve kroz poseban model multidisciplinarnog angažovanja odgovarajućih kadrova koji se bave grupnim i individualnim stručnim radom. Dakle, stručno osoblje u okviru svoje djelatnosti organizuje razne vrste radionica i aktivnosti, (sađenje i održavanje cvijeća, košenje trave i uređenje zelenila, heklanje, rezbarenje...) kako bi korisnici na kvalitetan način popunili svoje vrijeme, uživajući u onome što ih čini srećnima i ispunjenima, razvijajući kod njih realan odnos prema starosti. Čini se sve da se korisnici osjećaju korisno i optimistično, a što je najvažnije da im se posadi osmijeh na lica, a izbjegne depresija.

Takođe se na dan starih organizuju izložbe za razne vrste radova korisnika ovoga doma. Važno je napomenuti da u ovaj dom dolaze razne posjete iz osnovnih i srednjih škola, fakulteta, pozorišta, kulturno-umjetničkih društava, gdje se održavaju brojne i različite manifestacije kako bi se na taj način oživio i podmladio duh korisnika. Isto tako, u dom dolaze i đaci iz medicinske škole na praksu. Redovno se organizuju izleti i putovanja za korisnike ovoga doma, u izletišta,

Z D R A V S T V O

radi kvalitetnog zadovoljavanja potreba korisnika doma.

Gospodin Lolić ističe da ovaj posao može da radi samo onaj ko voli ljude i želi da im nesebično pomaže i da samo iskrena ljubav prema svome poslu može doprinijeti uspjehu i ostvarivanju progresa u usvoje djelatnosti. U prilog ovome ide činjenica da dom odlično

Dr sc. Ljubo Lepir, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite RS

O

crkve, manastire i sl. U cilju uljepšavanja života i boravka korisnicima SGCa i zaposlenima u njemu, pokrenut je list „Pozno doba“, u kojem se obrađuju humanije i ljepše strane života, posebno u poznijem dobu. Na taj način svi mogu da se uključe u proces osmišljavanja strategija i planova za bolje i kvalitetnije obezbjeđivanje socijalne zaštite i psihološke vitalnosti svih korisnika.

U okviru Socijalno-gerijatrijskog centra postoji istureno odjeljenje u Dragočaju za mentalno oboljele stari-

je osobe. Radi se o domu zatvorenog tipa, gdje udomljenici nemaju mogućnost da izlaze, zbog mogućnosti da budu povrijeđeni, bilo da je u pitanju samopovređivanje ili povrede od drugih lica.

U domu se vodi računa o svim aspektima da bi čitav proces staranja i zbrinjavanja odlično funkcionisao. Svake sedmice se održavaju sastanci sa radnim osobljem kako bi se rezimiralo postojeće stanje, preduzete aktivnosti, učinci i šta je neophodno preduzeti u njihovom daljem unapređenju, a sve

vo je zasigurno jedan od najmodernijih objekata za socijalno zbrinjavanje starih lica ne samo u Republici Srpskoj, nego i šire u regionu. U narednom periodu, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite će podržati proces uvođenja visokih standarda rada u ovoj, ali i u drugim ustanovama socijalne zaštite u kojima su zbrinuta stara lica. To podrazumijeva unapređenje radnih procesa i podizanje kvaliteta usluga socijalne zaštite, namijenjenih starim licima. Unapređenjem uslova boravka i neposrednog rada sa korisnicima povećava se njihov kvalitet života, što direktno utiče na tržišnu konkurentnost ustanova ali i na postizanje opšte, društveno odgovornije i ekonomski održivije socijalne zaštite starih lica.

Od 2006. godine, Vlada Republike Srpske je uložila znatna sredstva za postizanje visokih standarda usluga socijalne zaštite namijenjene starima. Otvoreni su novi i renovirani stari objekti u Istočnom Sarajevu, Prijedoru, Slatini i Banjaluci koji služe za institucionalno zbrinjavanje starih lica. Iako su prioriteti socijalne zaštite vaninstitucionalni oblici zbrinjavanja (dnevno zbrinjavanje, pomoć i njega u kući), ne smije se zaboraviti da će tradicionalni domski smještaj starih lica i dalje biti aktuelan. Međutim, pristupi institucionalnom zbrinjavanju starih se moraju iz temelja mijenjati. Promjene će se odvijati u više pravaca. Uvođenje visokih standarda u pružanju usluga socijalne zaštite prema korisnicima institucionalnih i vaninstitucionalnih oblika zbrinjavanja, predstavlja jedan od pravaca budućeg razvoja socijalne zaštite starih lica u Republici Srpskoj.

53

Z D R A V S T V O

posluje, jer se u potpunosti poštuju zakoni i izmiruju obaveze, iako nedostaje novca. U okviru organizacije zaposlenih, puno se polaže na edukaciju radnika i unapređenje znanja. Često se organizuju dobro osmišljeni socijalno-ekukativni programi za zaposlene. Bitno je napomenuti da ovaj dom ima potpisan protokol o saradnji sa domovima iz Maribora, Novoga Bečeja..., te se i na taj način afirmišu i proširuju aspekti djelatnosti koji su karakteristični za ovakvu vrstu doma, jer su prisutni projekti zajedničke edukacije, prenošenje iskustava i znanja. Takođe, što dom čini još značajnijim, jeste da je otvoren za sve one koji mogu da pomognu u smislu savjeta, planova za bolje i kvalitetnije funkcionisanje.

Ono što predstavlja poseban ponos i imidž ovog centra jeste novi objekat površine 1500 kvadratnih metara. Za novi i moderni objekat, koji je građen prema visokim, savremenim standardima, najviše se može zahvaliti donaciji Vlade Republike Azerbejdžan u iznosu od 1.100.000. evra. Prvi radovi su počeli krajem marta 2013. godine, da bi radovi bili završeni prije krajnjeg roka. Objekat sada ima prilagođene držače, rukohvate, kao i kupatila i sanitarne čvorove, prilagođene osobama za ovu vrstu njege. Naime, radi se o klasičnoj palijativnoj njezi.

Ovaj prizemni objekat sa posebnim prilazom, takođe ima i posebnu vrstu restorana. Izvođač radova na objektu bio je AM „Međugorje“ d.o.o. Banjaluka, dok je izvedbeni projekat sačinila firma „Projekat“ AD Banjaluka. Svečanom otvaranju objekta prisustvovali su brojni gosti iz političkog i kulturnog života kako RS, tako i grada BL, među kojima su bili predsjednik RS Milorad Dodik, predsjednik Vlade RS Željka 54

Cvijanović i ambasador Azerbejdžana u BiH gospodin Eldar Hasanov. Pored njih, otvaranju su prisustvovali i gradonačelnik Banjaluke Slobodan Gavranović, ministar zdravlja i socijalne zaštite RS Dragan Bogdanić, kao i predstavnici Kliničkog centra Banjaluka.

Prije same sanacije, odnosno izgradnje novog objekta, rad sa korisnicima bio je skoro neizvodiv, jer su uslovi bili izuzetno teški, s obzirom na to da se radilo u barakama iz sedamdesetih godina prošlog vijeka, koje je načeo zub vremena. U njima je moglo da bude smješteno 60 korisnika.

Sada, u novoizgrađenom objektu koji je namijenjen za polupokretne i nepokretne pacijente može da se smjesti 48 osoba. Dakle, objekat je neuoporedivo veći, a manjeg kapaciteta, jer se vodilo računa o komforu i olakšanju rada zaposlenom osoblju.

U novom objektu su ugrađeni posebni sistemi za hlađenje i grijanje, internet, prostorije sa mnogo svjetlosti i širokim hodnicima. Ovdje sada postoji i posebna sala za fizikalnu rehabilitaciju, reanimaciju sa pratećim sadržajem.

Zaposleni u domu zajedno sa korisnicima posebno osmišljavaju način opremanja i uređenja određenih soba.

Trenutni kapacitet centra, zajedno sa

svim paviljonima, uključujući i novi je 310 korisnika.

U planu je Projekat palijativne njege koji direktor Lolić planira da implementira, naravno, uz saglasnost i podršku Ministarstva zdravlja i Fonda zdravstvenog osiguranja RS, a koji bi se odnosio na pacijente kojima je potrebna posebna njega, a koji iz objektivnih razloga ne mogu ostati u bolnici. Oni bi trebalo da budu smješteni u Dom za stare, naravno uz angažovanje stručnog multidisciplinarnog tima. Ovo i iz razloga što je boravak na jedan dan u domu mnogo jeftiniji nego dan u bolnici. Direktor ističe da dom ima fantastičnu vezu i saradnju sa svim medicinskim ustanovama u gradu i da korisnici imaju svaku vrstu medicinske uluge. Takođe posjeduje vlastiti sanitet, koji služi za hitne slučajeve i na taj način se lako dolazi do hitne medicinske pomoći ili bolnice. Što se tiče jelovnika za korisnike, strogo se pazi, bira i posebno formira. Vodi se računa o svim korisnicima i njihovim oboljenjima, kao što su dijabetes, visok krvni pritisak i druga oboljenja, a na bazi toga se tačno propisuje i određuje kakav će biti jelovnik za određenu sedmicu.

Kada je u pitanju saznanje o tome kako postati korisnik ovoga doma, neophodno je istaći da postoje dva načina, odnosno dva tipa ugovora koji omogućuju uključivanje u ovaj dom.

Jedan se odnosi na onaj koji potpisuje porodica lica koje želi postati korisnik, a drugi je Centar za socijalni rad, koji najčešće šalje lica socijalno i ekomski ugrožena u ovaj dom.

S obzirom na to da je gospodin Lolić veći dio svog životnog vijeka proveo radeći u prosvjeti, okružen najdivnijim stvorenjima, djecom, koja nisu duševno uprljana, sasvim je jasno zašto zajedno sa svojim timom uspješno i kvalitetno obavlja djelatnost u ovom centru.

Njemu, svim zaposlenima, kao i svim korisnicima, želimo uspješan, još bolji rad i tretman u 2014. godini.

Krajiških brigada 104 78000 Banjaluka, BiH tel:+387 51 319-407 fax:+387 51 319-407 e-mail: info@sgcbl.com http://www.sgcbl.com

F A R M A C I J A

A

gencija za lijekove i medicinska sredstva BiH osnovana je Zakonom o lijekovima i medicinskim sredstvima 2008. godine. Zvanično je počela sa radom 1.5.2009. godine, Gledajući po navedenim značajnim datumima, pet godina postojimo, tačnije u maju 2014. trebalo bi da proslavimo mali jubilej, za nas neprocjenjivo značajan, jer kada se osvrnemo iza sebe, bili smo pioniri u mnogočemu.

Na samom početku nije bilo jednostavno, spajanje prethodnih entitetskih institucija, nadležnih za oblast lijekova i medicinskih sredstava, veliki broj aktivnosti povezanih sa samim utemeljenjem naše institucije, iznijeli smo s entuzijazmom, stručnošću, voljom i zalaganjem svih zaposlenih, a sada s ponosom gledamo dalje ka novim izazovima i mogućnostima koje nam se otvaraju na putu ka EU integracijama.

Posebno smo ponosni na naš kadar, nosioce svih aktivnosti zbog kojih s punim pravom građanima garantujemo kvalitetne, bezbjedne i efikasne lijekove na tržištu BiH, kroz regulativu, u najvećoj mjeri usklađenu sa direktivama Evropske unije.

Sa ponosom naglašavamo da unutar visokoobrazovanog kadra imamo zaposlenih: • 5 doktora nauka • 6 magistara nauka • Specijaliste iz oblasti kontrole kvaliteta lijekova, farmaceutske tehnologije, farmaceutske legislative i farmakoinformatike Agencija je od perioda osnivanja do danas opremljena i infrastrukturno, raspolažemo viskosofisticiranom opremom, uz pomoć koje imamo kapacitete za obavljanje najsloženijih vrsta kontrola kvaliteta svih lijekova na tržištu, čime idemo rame uz rame kako sa susjednim agencijama, tako i sa regulatornim tijelima u Evropi.

Jedan od naših osnovnih postulata jeste kvalitet, prije svega, i stoga smo još u prvim fazama i počecima poslovanja nastojali uspostaviti sistem upravljanja kvalitetom u instituciji kako bi krajnjim korisnicima naših usluga, bez greške, pružili ono najviše i neprikosnoveno – lijek, čiji je kvalitet, bezbjednost i efikasnost u potpunosti zadovoljen. Kao malo priznanje i satisfakcija za smjer u kojem idemo predstavlja zasluženi sertifikat za upravljanje sistemom kvaliteta u skladu sa zahtjevima standarda ISO 9001:2008.

Da se kontrola kvaliteta lijekova u Kontrolnoj laboratoriji agencije odvija 56

Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH

Od osnivanja do danas – na putu ka integracijama Prim. mr ph. Nataša Grubiša spec. direktor Agencije za lijekove i medicinska sredstva BiH

po najvišim zahtjevima i standardima, utemeljenim u EU, ali i šire - internacionalno, potvrdili su i eksperti EDQM-a, što je rezultiralo unaprjeđenjem postojećeg sistema kvaliteta za kompetentnost ispitnih i kalibracionih laboratorija po zahtjevima standarda ISO 17025 za rad u kontrolnom laboratoriju.

Bilateralne veze i saradnja od samog početka uspostavljena je sa agencijama za lijekove i medicinska sredstva susjednih država, što dodatno unaprjeđuje naša stručna i naučna iskustva iz oblasti lijekova i medicinskih sredstava.

Nedavno smo uspostavili i ojačali saradnju sa Antidoping agencijom BiH. Veze, saradnja i razmjena praktičnih saznanja u našoj oblasti idu i šire, ka instutucijama Evropske unije. Punopravni smo član OMCL mreže - mreže

ovlaštenih laboratorija za kontrolu kvaliteta u EU, punopravni član Evropske farmakopeje kroz koju pratimo najnovija saznanja iz oblasti lijekova, zaposleni u agenciji odlaze na sastanke u Evropsku agenciju za lijekove, EDQM (Evropski direktorat za kvalitet lijekova).

Aktivno učestvujemo u internacionalnoj razmjeni podataka u vezi s falsifikovanim lijekovima, zajedno sa ostalim institucijama, uključenim u borbu protiv ove kriminalne, zabranjene aktivnosti falsifikovanja lijekova.

S punim pravom možemo priznati da u potpunosti opravdavamo svoje postojanje, kao državna institucija jedna smo od rijetkih koja ima obavezu prihodovanja u budžet BiH. Prihodi koje ostvarujemo svake godine premašuju obavezu koja nam se postavlja, a u odnosu na rashode gotovo uvijek su duplo veći.

Vizionari uvijek gledaju dva koraka dalje i bez obzira na postignuto, nastoje ići dalje u svojoj kreativnosti i težnji ka onom što treba da bude najbolje, pa i kada to jeste, ljudska volja i samosvijest usmjerena je naprijed i samo naprijed.

Zaposleni u agenciji vrlo bzo su shvatili ova načela i, zahvaljujući tome, idemo uzlaznom putanjom kako bismo uvijek bili svijetla tačka našim građanima, pacijentima, jer štititi njihovo zdravlje i biti njima na raspolaganju najveća je obaveza koja se nikada ne zaboravlja.

F A R M A C I J A

N

adomak Lepenskog vira, jednog od najvećih i najznačajnijih mezolitskih i neolitskih arheoloških nalazišta, na Srebrnom jezeru, na obali lijepog plavog Dunava, u organizaciji Agencije za lekove i medicinska sredstva Republike Srbije i Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu održana je Prva QP konferencija u periodu 3-4.10.2013.

Tokom konferencije govorilo se o uslovima koje treba da ispuni osoba odgovorna za puštanje lijeka u promet po pitanju obrazovanja i iskustva, kao i o njenim odgovornostima. Sagledani su regulatorni zahtjevi za QP osobu na nivou Evrope i u državama našeg regiona.

Raspravljalo se i o pitanju dodatnog obrazovanja za QP osobu, a u skladu sa novom akademskom specijalizacijom, koja je u sklopu TEMPUS projekta u saradnji sa tri evropska univerziteta (Univerzitet u Ljubljani, Univerzitet u Griniču, Univerzitet u Dablinu i BE-institut u Ljubljani), pokrenuta na Farmaceutskom fakultetu u Beogradu. Takođe, govorilo se o značaju stečenog iskustva u poslovima ispitivanja i kontrole kvaliteta lijekova.

Na konferenciji su bili predavači i učesnici iz industrije, regulatornih tijela i iz univerzitetskih institucija, koji su priznati stručnjaci iz oblasti ispitivanja i kontrole kvaliteta lijekova.

Prvog dana skupa Afshin Hosseiny je održao predavanje na temu novih GMP zahtjeva i njihovih uticaja na ulogu QP osobe (New GMP Requirements and their Impact on the Role of the QPs).

Potom je Andrej Ferlan govorio o ulozi i odgovornostima odgovorne osobe za puštanje lijeka u promet; očekivanja GMP inspekcije. John Doherty je govorio o ulozi QP osobe sa stanovišta EU propisa i to s akcentom na industriju.

Miroslava N. Ilievska je ispred kompanije „Alkaloid“ predstavila ulogu QP osobe kod proizvođača koji dolaze iz trećih zemalja, a lijekove plasiraju na EC/EEA tržište. Potom je Mira Zečević govorila o programu i sadržaju akademske specijalizacije odgovorne osobe za puštanje lijeka u promet.

Predstavnica Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite R Srbije govorila je na temu: Puštanje serije lijeka u promet regulativa i iskustva u Srbiji; na osnovu važećih propisa, podnosilac zahtjeva za stavljanje lijeka u promet može biti predstavnik, ili zastupnik proizvođača.

Ukoliko je u pitanju zastupnik (pravno lice) on mora imati među zaposlenima QP osobu sa završenom akademskom specijalizacijom.

Prva Qualified PersonQP konferencija Pripremile: Biljana Tubić, Nataša Grubiša

Mila Božič je ispred BE-instituta govorila o Responsible Person - RP/QP zadacima i odgovornostima: implikacije i tranzicija u kontekstu država jugoistočne Evrope.

Drugog dana skupa A. Stoimenova dala je osvrt na izazove na polju QP osobe u Bugarskoj, iza čega je Marija Malešević ispred Agencije za lekove i medicinska sredstva Srbije govorila o mjestu i ulozi farmaceutske industrije u radu Evropske farmakopeje. Biljana Tubić je ispred Agencije za lijekove i medicinska sredstva BiH dala pregled regulatornih zahtjeva za QP osobu u BiH. Nakon izlaganja predavača u okviru plenarnih predavanja, u nastavku konferencije organizovane su radionice u okviru kojih su razmatrani različiti slučajevi iz prakse gdje su predstavnici industrije mogli dati svoje viđenje rješenja i njemu diskutovati.

Konferencija je pokazala da su kvalifikacije za QP osobu definisane Evropskom direktivom 2011/83/EC široke (članovi 48 i 49). Zahtijevano obrazovanje je univerzitetsko, ali iz različitih oblasti. Takođe, zahtijeva se i dvogodišnje iskustvo, ili u slučaju dopunskog univerzitetskog obrazovanja zahtijevane godine rada u praksi se smanjuju. Odgovornost QP osobe data je članom 52 iste direktive i vrlo je decidna: Odgovorna osoba za puštanje serije lijeka u promet obavezna je osigurati da je svaka serija gotovog lijeka proizvedena i provjerena u skladu sa zakonskim propisima koji su na snazi i podacima navedenim u dokumentaciji priloženoj uz zahtjev za davanje dozvole za stavljanje gotovog lijeka u promet.

Diskusija je išla u pravcu da treba razlikovati odgovornosti i zadatke Quality Control – QC i QP osobe, kao i definisanje RP osobe u sistemu obezbjeđenja kvaliteta. Takođe, pored Srbije, još nijedna država nema decidan zahtjev među propisima koji su na snazi, da QP osoba mora imati završenu akademsku specijalizaciju iz predmetne oblasti.

Regulatorni zahtjevi za osobu koja je odgovorna za puštanje proizvedenih serija lijeka na tržište BiH su sljedeći:

Bitno je odluke donijeti u pravo vrijeme.

Zadaci mogu da se delegiraju, odgovornost ne.

Članom 58. Zakona o lijekovima i medicinskim sredstvima (“Službeni glasnik BiH”, br. 58/08) definisano je da je uslov za davanje dozvole za proizvodnju nekom pravnom licu, da ima zaposleno odgovorno lice za puštanje pojedinačnih serija lijekova u promet, s punim radnim vremenom, univerzitetskog obrazovanja farmaceutskog smjera i dodatnim znanjem za ispitivanje lijekova, koje je stalno na raspolaganju.

Dalje, članom 8. Pravilnika o dobroj proizvodnoj praksi (GMP) za lijekove (“Službeni glasnik BiH”, br. 24/10) definisano je da je proizvođač dužan da ima zaposlenu odgovornu osobu za stavljanje serije lijeka u promet – magistra farmacije sa specijalizacijom iz ispitivanja i kontrole lijekova, a po čijem odobrenju se pojedine serije gotovog lijeka mogu staviti u promet. Ova osoba obavezna je osigurati da je svaka serija gotovog lijeka proizvedena i provjerena u skladu sa zakonskim propisima koji su na snazi u BiH i podacima navedenim u dokumentaciji priloženoj uz zahtjev za izdavanje dozvole za stavljanje gotovog lijeka u promet u BiH. Ona svojim potpisom u posebnom registru odobrava stavljanje pojedine serije lijeka u promet.

Takođe, osoba odgovorna za registraciju lijeka a koju imenuje nosilac dozvole za stavljanje lijeka u promet u BiH, odgovorna je za lijek na tržištu BiH, a svoju odgovornost bipartitnim/tripartitnim ugovorima dijeli sa odgovornom osobom za stavljanje serije lijeka u promet koju imenuje proizvođač.

57

F A R M A C I J A

B

iološki lijek je lijek koji sadrži jednu, ili više aktivnih supstanci koje su napravljene, ili su izvedene iz biološkog materijala. Neke od pomenutih aktivnih supstanci se već nalaze u ljudskom tijelu kao, na primjer, proteini: insulin, hormon rasta i eritropoetin.

Aktivne supstance bioloških lijekova su veće i kompleksnije u odnosu na aktivne supstance u konvencionalnim (nebiološkim) lijekovima. Samo su živi organizmi u stanju da reprodukuju takvu kompleksnost.

Kompleksnost aktivnih supstanci koje ulaze u sastav bioloških lijekova, kao i način na koji se ove aktivne supstance proizvode, može da dovede do različitosti (varijabilnosti) u molekulama aktivne supstance, posebno u različitim proizvodnim serijama lijeka. Zbog ove kompleksnosti i specifičnosti, biološki lijekovi imaju potencijalnu imunogenost, a kritične tačke u njihovoj proizvodnji su izbor eksprecijskog sistema, proces izolacije, prečišćavanje formulacije (što je sve u vezi sa dobrom proizvođačkom praksom), a kritična tačka kod bioloških lijekova je i način i uslovi transporta i čuvanja (što je u vezi sa dobrom distributivnom praksom).

Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH

Specifičnosti bioloških lijekova U biološke lijekove spadaju: Krv i derivati plazme; Vakcine; Alergeni; Rekombinantni humani proteini; Rekombinantna monoklonska antitijela; • Proizvodi ćelijske i genske terapije.

Početak razvoja bioloških lijekova datira iz perioda 1982-1986. kada se krenulo sa primjenom rekombinantne DNK. Prvi biološki lijekovi koji su dobili dozvolu za stavljanje u promet bili su faktor rasta (rHGh), insulin, eritropoetin.

Od 1995. godine počinje doba rekombinantnih monoklonskih antitjela.

Konvencionalni lijekovi su male sintetske molekule (nekada i polusintetske).

Na slici koja pokazuje razlike u složenosti strukture aktivnih supstanci u • • • • •

Mr sci. Biljana Tubić mr ph.

Razlike između konvencionalnih i bioloških lijekova RAZLIKE U STRUKTURI AKTIVNIH SUPSTANCI KONVENCIONALNIH LIJEKOVA I BIOLOŠKIH LIJEKOVA KONVENCIONANI LIJEK BIOLOŠKI LIJEK

58

Acetilsalicilna kiselina

Insulin

Propranolol

Trastuzumab

konvencionalnim i biološkim lijekovima, vidimo koliko je struktura aktivne supstance u biološkom lijeku veća i složenija u odnosu na strukturu i veličinu aktivne supstance u konvencionalnom lijeku.

Da bi lijek dobio dozvolu za stavljanje u promet potrebno je da za njega budu dostavljeni rezultati provedenih nekliničkih i kliničkih ispitivanja, kojima se pokazuje da lijek odgovara postavljenim standardima za efikasnost i bezbjednost, odnosno rezultati ispitivanja kvaliteta lijeka kojima se pokazuje da on ispunjava postavljene standarde za kvalitet. Po isteku perioda ekskluzivnosti podataka za inovativan (originalan) lijek, na tržištu se pojavljuju generički lijekovi koji dozvolu za stavljanje u promet dobijaju na osnovu dokazanog kvaliteta i biološke ekvivalentnosti sa referentnim lijekom.

Generički lijek je lijek koji ima isti kvalitativni i kvantitativni sastav aktivnih supstanci i isti farmaceutski oblik kao i referentni lijek i, kao što je već rečeno, dozvolu za stavljanje u promet dobija sa skraćenom dokumentacijom (bez rezultata provedenih nekliničkih i kliničkih ispitivanja) ali sa rezultatima provedene studije bioekvivalencije kojom se dokazuje biološka ekvivalentnost generičkog lijeka sa referentnim lijekom.

Generički lijekovi donose značajne uštede zdravstvenim sistemima i omogućavaju liječenje većeg broja pacijenata, jer su njihove cijene u prosjeku 40% niže od cijena inovativnih (originalnih) lijekova.

Kao što je već istaknuto, aktivne supstance u biološkim lijekovima su velike proteinske molekule, koje pokazuju heterogenost, razlike u polaznim materijalima i procesu proizvodnje koje ne dozvoljavaju standardan “generički pristup”. Aktivne supstance u biološkim lijekovima imaju veliku kompleksnu masu, trodimenzionalnu strukturu, proizvedene su uz pomoć bioaktivnih organizama, često su heterogene molekule, potencijalno su imunogene i serije se mogu razlikovati

F A R M A C I J A

(ali u normi sa internim, ili eksternim Tabela 1: Pregled biološki sličnih lijekova koji imaju dozvolu za stavljanje u promet u EU standardom).

Registracioni status Iz navedenih razloga, kada za bio- Naziv lijeka Naziv aktivne supstance ATC kod u BiH loški lijek istekne period ekskluzivnosti podataka, dozvolu za stavljanje u pro- Abseamed epoetin alfa B03XA01 nije registrovan met biološki slični lijekovi dobijaju na recombinant human interferon alfa-2a L03AB04 nije registrovan osnovu dokumentacije koja sadrži re- Alpheon zultate ispitivanja kvaliteta koji pokazuju Binocrit epoetin alfa B03XA01  registrovan da je ispunjen standard za kvalitet, kao filgrastim L03AA02 nije registrovan i rezultate kojima se dokazuje biološ- Biograstim ka sličnost i klinička komparabilnost.

Epoetin Alfa Hexal epoetin alfa B03XA01 nije registrovan Biološki sličan lijek - “biosimilar filgrastim L03AA02 nije registrovan medicines (similar biological medici- Filgrastim Hexal nal products)” je lijek biološkog pori- Filgrastim ratiopharm filgrastim L03AA02 nije registrovan jekla, sličan referentnom lijeku biološfilgrastim L03AA02 nije registrovan kog porijekla, koji ne ispunjava uslove Grastofil za generički lijek u odnosu na razlike u Inflectra infliximab L04AB02 nije registrovan sirovinama i razlike u procesima izrade filgrastim L03AA02  registrovan tog biološki sličnog lijeka i referentnog Nivestim lijeka biološkog porijekla.

Omnitrope somatropin H01AC01 nije registrovan Biološki slični lijekovi donose, takofollitropin alfa G03GA05 nije registrovan đe, značajne uštede zdravstvenim si- Ovaleap stemima i omogućavaju liječenje većeg Ratiograstim filgrastim L03AA02 nije registrovan broja pacijenata, jer su njihove cijene infliximab L04AB02 nije registrovan u prosjeku 60-75% niže od cijena re- Remsima ferentnih bioloških lijekova.

Retacrit epoetin zeta B03XA01 nije registrovan Autorizacija, odnosno davanje doSilapo epoetin zeta B03XA01 nije registrovan zvole za stavljanje biološki sličnog lijeka u promet, radi se po principu Tevagrastim filgrastim L03AA02  registrovan “step by step, case by case”. PoValtropin somatropin H01AC01 nije registrovan trebno je da za biološki sličan lijek bude dostavljena potpuna dokumen- Zarzio filgrastim L03AA02  registrovan tacija o kvalitetu, dokumentacija sa skraćenim komparativnim nekliničkim Za razliku od odnosa konvencionalNa kraju ove kratke priče o specifičnostima bioloških lijekova, treba dati podacima i plan upravljanja rizikom, ni lijek/generički lijek, kod odnosa bioosvrt na supstituciju, odnosno zamjenjiodnosno da bude pokazana i doka- loški lijek/biološki sličan lijek nije mozana komparabilnost sa referentnim guće postići taj stepen “identičnosti”. vost bioloških lijekova u terapiji biološki lijekom (poređenje sa biološkim refesličnim lijekovima – ova zamjenjivost je rentnim lijekom za svaku indikaciju i u domenu nacionalne regulative. Imajudozu). Do danas, svi biološki lijekovi ći u vidu da su prvi biološki slični lijekovi koji su stigli na tržište Evropske unije tek nedavno ušli u terapijsku primjenu, (EU) prošli su centralizovani postupak za sada ne postoji dovoljno relevantnih davanja dozvole za stavljanje lijeka podataka na osnovu kojih bi se iznosili u promet, što znači da je za njih Kodecidni stavovi po predmetnom pitanju. misija za humane lijekove pri EvropTrenutno, za biološke lijekove zamjeskoj agenciji za lijekove, dala pozitivnjivost je prihvatljiva u slučaju postonu ocjenu o kvalitetu/efikasnosti/bejanja terapijskog opravdanja. Kada se zbjednosti, odnosno pozitivnu ocjenu primijeni supstitucija, treba održati isti za odnos korist/rizik. tip lijeka što duže vremenski zbog moAgencija za lijekove i medicinska guće imunogenosti: mogućnost stvaraIDENTIČNOST sredstva BiH je do danas izdala dozvole nja antitijela srazmjerna je višekratnoj primjeni lijeka. za stavljanje u promet više biološki sličnih lijekova, pri čemu su svi oni pretOno što ističe Evropska agencija hodno dobili dozvolu Evropske komisiza lijekove na predmetno pitanje, a što je za stavljanje u promet, a na osnovu važi i za Agenciju za lijekove i medicinska sredstva BiH, jeste da regulamišljenja, odnosno pozitivne ocjene kotorna tijela u postupku davanja dozvole ju je dala Komisija za humane lijekove za stavljanje lijeka u promet ocjenjuju Evropske agencije za lijekove. kvalitet/efikasnost/bezbjednost biološki U tabeli u nastavku prikazani su svi sličnih lijekova, ali u tom postupku ne biološki slični lijekovi koji su dobili dodaju preporuku niti ocjenu za stepen zvolu za stavljanje u promet u EU, sa zamjenjivosti biološkog lijeka biološki naznakom na registracioni status koji sličnim lijekom. imaju u BiH. SLIČNOST 59

F A R M A C I J A

E

dukativni skup pod nazivom „Zajednički korak ka Evropi“ održan je u periodu od 24.10 – 25.10.2013. u organizaciji Kompanije „Ivančić i sinovi“ u Beogradu u Hotelu „Moskva“.

U okviru ovog edukativnog skupa organizovana je i posjeta Fabrici lijekova „Ivančić i sinovi“, koja je smještena u Starim Banovcima. Fabrika je sagrađena je po najvišim standardima, prati zahtjeve savremene farmaceutske industrije i primjenjuje integrisani GMP sistem (Standard dobre proizvođačke prakse) čime podiže ukupni kvalitet proizvodnje lijekova.

Pomenutom edukativnom skupu su prisustvovali predstavnici Agencije za lekove i medicinska sredstva Srbije, Agencije za lijekove i medicinska sredstva Crne Gore i naše Agencije za lijekove i medicinska sredstva BiH. Predavač je bila Margaret Jorvid (MSc Pharm, MSc MTRA, MBA, FTOPRA), konsultant za regulatorne poslove i za osiguravanje kvaliteta lijekova i medicinskih proizvoda, iz Švedske i održala je predavanja na sljedeće teme:

Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH

Edukativni skup „Zajednički korak ka Evropi“

Mr ph. Vesna Vuković spec.

kav način da se potvrdi ili opovrgne tvrdnja proizvođača o medicinskom sredstvu. Klinička ispitivanja se moraju obavljati u uslovima koja su slična uslovima korištenja ispitivanog medicinskog sredstva. U cilju obezbjeđivanja bezbjednih medicinskih sredstava na tržištu, potrebna su viša ovlaštenja za ocjenjivanje notifikacijskih tijela, te redovne kontrole proizvođača i nenajavljeni inspekcijski pregledi. Kliničko ispitivanje treba sprovoditi u skladu sa etičkim principima, proisteklim iz Hel-

nja o rizicima koji proizlaze iz upotrebe ili primjene medicinskih sredstava, posebno štetnih uticaja na pacijente ili zdravstvene radnike, interakcija s drugim supstancama ili proizvodima, kontraindikacijama, krivotvorenjem, smanjenim djelovanjem, kvarovima i tehničkim neispravnostima.

Kada su lijekovi u pitanju, na predavanju su objašnjavane procedure registracije lijekova, nacionalne procedure, MRP-procedura uzajamnog priznavanja, DCP – decentralizovana

sinške deklaracije, prema smjernicama Dobre kliničke prakse i Međunarodne konferencije za harmonizaciju i važećim propisima.

Vigilansa medicinskih sredstava (materiovigilansa) je sistem otkrivanja, sakupljanja, izvještavanja i procjene neželjenih pojava i reagovanja na njih, odnosno sigurnosnih korektivnih radnji u vezi sa medicinskim sredstvima. Materiovigilansa obuhvata aktivnosti prikupljanja, procjene, razumijevanja i reagovanja na nova sazna-

procedura i CP-centralizovana procedura, novi farmaceutski oblici poznatih aktivnih supstanci te farmaceutski razvoj i proizvodnja specijalnih oblika lijekova.

Ovaj skup je od značaja jer je naš cilj, cilj Agencije za lijekove i medicinska sredstva BiH, postizanje najviših standarda u oblasti regulative lijekova i medicinskih sredstava. Zaključak sa ovoga skupa je da je naša zakonska regulativa u velikoj mjeri usklađena sa direktivama i preporukama EU.

1. Klinička ispitivanja medicinskih sredstava; 2. Vigilansa, bezbjedna upotreba medicinskih sredstava (materiovigilansa); 3. Novi farmaceutski oblici poznatih aktivnih supstanci i procedura registracije; 4. Farmaceutski razvoj i proizvodnja specijalnih formi lijekova. Što se tiče kliničkih ispitivanja medicinskih sredstava, naglašeno je da se ona moraju obavljati na osnovu odgovarajućeg plana ispitivanja, na ta-

60

F A R M A C I J A

J

edini domaći farmaceutski proizvođač lijekova u Republici Srpskoj, „Hemofarm“ d.o.o. Banjaluka, obilježio je ove godine deceniju uspješnog rada. Za deset godina, od skromne fabrike čvrstih formi lijekova, na 3.000 kvadratnih metara izrastao je u respektabilan proizvodni kompleks na 10.000 kvadratnih metara, gdje se godišnje proizvede preko 570 miliona tableta, odnosno više od 17 miliona pakovanja lijekova. Brojevi govore više od riječi.

STADA Grupa, koja je od 2006. god. vlasnik „Hemofarma“, prepoznala je upravo u banjalučkom kompleksu veliki potencijal, ne samo za domaće tržište, već i za sve druge zemlje u kojima STADA posluje.

GMP sertifikat koji kompanija posjeduje je potvrda da je fabrika usklađena sa principima Dobre proizvođačke prakse, što znači da su lijekovi proizvedeni i skladišteni u skladu sa najstrožijim standardima sofisticirane farmaceutske industrije.

U toku 2005. godine „Hemofarm“ d.o.o. Banjaluka je od švajcarske sertifikacione kuće SGS dobio sertifikat standarda ISO 9001:2000, koji potvrđuje da su proizvodnja i prodaja pod kontrolom, odnosno da su proizvodi sigurni i pouzdani. Dobijanje ovog sertifikata je višestruko značajno kako zbog nastupa na domaćem i inostranim tržištima, tako i kao dokaz da stalno vodi brigu o pacijentima, kupcima i poslovnim partnerima.

Ova kompanija daje doprinos zdravstvenom sistemu kroz podržavanje kontinuirane edukacije ljekara i farmaceuta, kao i doniranjem neophodnih sredstava i opreme za zdravstvene ustanove. „Hemofarm“ d.o.o. Banjaluka konstantno raste, neprestano unapređuje i jača svoje tržišno učešće, snažno doprinosi revitalizaciji privrede u zemlji, uprkos činjenici da kao domaći proizvođač ima isti status kao i uvoznici.

Decenija uspjeha kompanije „Hemofarm“ Banjaluka

61

F A R M A C I J A

D

epresija je često pratilac oboljenja mnogih organskih sistema i to centralnog nervnog, kardiovaskularnog te endokrinog sistema, ali je i veoma često udružena sa anksioznim poremećajem. Depresija kao komorbiditet pogoršava prognozu i povećava stopu mortaliteta kod pacijenata sa već postojećim oboljenjima. Kao komorbiditet depresija često ostaje neprepoznata i neliječena. Sa socioekonomskog stajališta, utiče na povećanje stope apsentizma (odsustva sa posla), te na povećanje troškova liječenja osoba koje, pored nekog od oboljenja, imaju i depresivni poremećaj.

Tokom jedne godine, 10-20% odraslih osoba koje posjete svog ljekara u primarnoj zdravstvenoj zaštiti (PZZ) učinit će to tokom epizode depresivnog ili anksioznog poremećaja (mada se tipično javljaju zbog razloga nepsihijatrijske prirode). Ako ostanu neprepoznati i nedijagnosticirani, depresija i anksiozni poremećaji značajno doprinose povećanom korištenju medicinskih kapaciteta u PZZ-u.

Među „top 10%“ najfrekventnijih korisnika medicinskih kapaciteta u PZZu 24% pati od depresije, a 22% od anksioznog poremećaja. Mada je tokom posljednje decenije porasla svjesnost o ovim bolestima kao i sposobnost prepoznavanja depresije i anksioznih poremećaja u uslovima PZZ-a, smatra se da više od 50% pacijenata ostaje neprepoznato i neliječeno („hidden mental health network”).

Osnovni razlog neprepoznavanja depresije i anksioznih poremećaja jeste što se obično prezentiraju udruženo (komorbiditetno). Depresija koju ne prati anksioznost predstavlja izuzetak, ne pravilo. U populaciji, među pacijentima koji zadovoljavaju kriterije za depresivnu epizodu, više od 50% istovremeno pati i od anksioznog poremećaja, a u

Depresija i anksioznost često idu zajedno uslovima PZZ-a još i više. I obrnuto, oko 37-58% pacijenta sa anksioznim poremećajem ima istovremeno depresivnu epizodu. Drugim riječima, prisustvo jednog od ova dva poremećaja predstavlja najznačajniji pojedinačni faktor kliničkog rizika za razvoj onog drugog. S obzirom na ovako visoki rizik, kod postojećeg anksioznog poremećaja trebalo bi rutinski izvršiti screening na prisustvo depresivne epizode, i obrnuto.

U PZZ-u njihova komorbiditetna simptomatologija ima tendencu da se prezentira prije somatskim (npr. bol), nego psihičkim simptomima (npr. tuga, anhedonija i sl.). Bolovi u leđima, bolovi u grudima, palpitacije, problemi sa spavanjem ili apetitom, umor..., samo su neki od najčešćih simptoma udruženih sa komorbidnim depresivno-anksioznim poremećajima. Četiri najčešće kliničke prezentacije ova dva komorbiditeta su: anksiozni poremećaj sa depresivnim simptomima, depresivna epizoda sa anksioznim simptomima, koegzistirajući anksiozni poremećaj i depresivna epizoda te anksiozni i depresivni simptomi. Prisutnost anksioznog poremećaja može maskirati depresiju i obrnuto, što zbog preklapanja simptoma (npr. nesanica, gubitak apetita), što zbog pretpostavke da je dijagnostički posao završen nakon što je postavljena jedna dijagnoza.

Postoji relativno mali broj skala raspoloživih za screening depresije i anksioznosti, a da su već potvrđene i provjerene u uslovima PZZ-a. Među njima se izdvaja PRIME-MD (Primary Care Evaluation of Mental Disorders), odnosno njegova novija varijanta, PHQ-SADS, samoocjenski anketni upitnik za pacijente.

Jedan od važnih razloga za screening na komorbiditet depresije i anksioznosti je taj što, ukoliko ostane neprepoznat, tok bolesti biva teži, izraženijeg hroniciteta sa češćim recidivima, praćen većim oštećenjima radne i psihosocijalne funkcionalnosti, te češćim psihijatrijskim hospitalizacijama i povećanom stopom pokušaja samoubistva.

Farmakološko liječenje se provodi antidepresivima iz grupe selektivnih inhibitora ponovne pohrane serotonina. Među njima, paroksetin pokazuje izraženu selektivnost uz snažno antidepresivno i antianksiozno djelovanje, dokazano i potvrđeno u brojnim kliničkim studijama.

Dipresan® (paroksetin) je lijek izbora kod depresije i/ili anksioznosti. Jedini je selektivni inhibitor ponovne pohrane serotonina (SSRI) registrovan u indikacijama liječenja depresije te svih 5 anksioznih poremećaja, koji se klinički mogu prezentirati samostalno ili udruženi s depresijom: panični poremećaj, socijalni anksiozni poremećaj, posttraumatski stresni poremećaj (PTSP), opsesivno-kompulzivni poremećaj, generalizirani anksiozni poremećaj.

Dipresan® (paroksetin) odlikuje i odlična podnošljivost od strane pacijenata što osigurava dobru saradnju sa ljekarom u smislu provođenja terapije u cjelini u skladu sa preporukama.

Obzirom da posjeduje najširi spektar indikacija, Dipresan® značajno olakšava terapijske dileme koje ljekari mogu imati u terapiji depresije i/ili anksioznosti. „Bosnalijek“ d.d.

Stručni tim za medicinsku podršku

62

F A R M A C I J A

J

Glimepirid u terapiji pacijenata sa dijabetesom mellitusom typ 2

ednom dijagnostikovan, dijabetes predstavlja, pre svega, faktor rizika za bolesti srca. Dijabetes danas predstavlja veliki javnozdravstveni problem zbog ekskalacije epidemije dijabetesa kod starijih ljudi kao i pojave dijabetesa tip 2 kod dece (3). Broj osoba sa dijabetesom, pretpostavlja se, će se udvostručiti u narednih 20 godina, kao rezultat povećane gojaznosti i dugovečnosti (3).

Glimepirid je oralni antidijabetik, pripada grupi sulfonilureje (SU), deluje kratko stimulativno na beta ćelije pankreasa povećavajući oslobađanje insulina, ali bez višesatnog hiperinsulinizma, što je bliže fiziološkoj potrebi nakon uzimanja obroka.

Receptori za derivate SU su na ATP-zavisnim K-kanalima u beta ćelijama pankreasa; posle vezivanja leka za receptore kanali se blokiraju, nastaje influx jona Ca, beta ćelija se depolariše i oslobađa insulin. Derivati SU povećavaju oslobađanje insulina iz pankreasa, a efikasni su samo kod dijabetičara u čijim pankreasima ima još izvesnih zaliha insulina(1).

postigao željeni cilj. Kod pacijenata koji su na maksimalnoj dnevnoj dozi metformina, a nije postignuta zadovoljavajuća glikoregulacija, rezultat se može postići dodavanjem glimepirida, koji može da se koristi kao kombinacija i sa tiazolidinima, L-glikoso inhi-

Efikasno vođenje dijabtesa je od ključnog značaja za kliničara(2). Identifikacija rizičnih pojedinaca i promena načina zivota mogu da pomognu u menadžmentu kontrole dijabetesa, međutim, većina pojedinaca zahteva farmakološki tretman. Cilj farmakoterapije je da se postigne adekvatna glikoregulacija,izbegne rizik hipoglikemije, izbegne dobijanje na težini i smanji rizik budućih mikro i makrovaskularnih komplikacija(2). U zavisnosti od uspeha lečenja, doza se održava ili ju je neophodno povećati da bi se

bitorima i insulinom. Takođe, kombinovanje glimepirida sa insulinskom terapijom i/ili metforminom je moguće i često neophodno u postizanju optimalne glikoregulacije. Glimepirid ne bi trebalo da uzimaju pacijenti: ako je reč o dijabetesu tip 1, odnosno kad beta ćelije nisu u stanju ili jedva još proizvode insulin, takođe, prisustvo dijabetičke kome, ketoacidoze, teške bubrežne ili jetrene i srčane insuficijencije isključuju korištenje glimepirida. Ne preporučuje se za vreme trudnoće i laktacije.

Snežana Matić Milutinović, spec. porodične medicine, CPM Lauš, Banjaluka

Pacijenti sa tipom 2 diabetesa obično imaju snižen HDL-C, povišen TG, normalan ili blago povišen LDL-C i hipertenziju, što sve doprinosi povećanom kardiovaskularnom (CV) riziku u ovoj populaciji. Trenutne smernice za typ 2 dijabetesa i prevenciju CV bolesti, preporučuju značaj agresivnog tretiranja ovih faktora rizika, kako bi se smanjio rizik od komplikacija(10).

Nacionalani holesterol edukativni centar [NHEC], koga čine eksperti na otkrivanju, evaluaciji i lečenju visokog holesterola kod odraslih, posmatra pacijenta sa typom 2 dijabetesa kao i pacijenta sa dokazanom KVB i preporučuje primenu najstrože kontrole kod pacijenata sa dijagnozom dijabetesa.

Većina dostupnih antidijabetičkih agenasa smanjuje hiperglikemiju, ali ne deluju na značajno poboljsanje krvnog pritiska (KP) i dislipidemiju kod ovih pacijenata. Preparati SU su pokazali da smanjuju nivo triglicerida, ali je njihov efekat na druge lipidne parameter, posebno HDL-C, u suprotnosti sa nekim studijama koje su pokazale porast, dok druge pokazuju prvenstveno neutralan efekat(10). Glimepirid je pokazao minimalne promene lipidnih parametara tokom 12-mesečnog istraživanja u lečenju novootkrivenih pacijenata sa dijabetesom typ 2. Upotreba glimepirida u periodu dužem od 12 meseci je bila povezana sa malim, nesignifikantnim smanjenjem sistolnog KP (-4,1mmHg) i dijastolnog KP (-4-8mmHg). Generalno se smatra da preparati SU nemaju antiinflamatorna i antiaterogena svojstva. U jednoj maloj studiji je utvrđeno da glimepirid dovodi do značajnog smanjenja nivoa 65

F A R M A C I J A

tumor-nekrotizirajućeg faktora (TNFL) interleukina (IL-6) i HS-CRP(10).

Studija rađena na pedijatrijskoj populaciji pokazala je da glimepirid redukuje HGA1C, slično metforminu, kod osoba sa prekomernom telesnom težinom, a bila je uporediva i sigurnost u lečenju ovih pacijenata. Kao i kod odraslih osoba i kod dece i adolescenata, s dijabetesom mellitusom typ 2 je rezultat insulinske rezistencije i neadekvatne sekrecije B-ćelija pankreasa, što rezultira simptomatskom hiperglikemijom(4).

Iako se o lečenju obolelih od dijabetesa mellitusa typ 2 kod odraslih dosta zna, manje se zna o upotrebi oralnih agensa u pedijatrijskoj populaciji. Dakle, podaci o efikasnosti u pedijatrijskoj populaciji hitno su potrebni. S obzirom na to da metformin ne stimuliše sekreciju insulina, hipoglikemija je neuobičajena za monoterapiju(5), što ga čini atraktivnim agensom za primenu kod dece i adolescenata. Trenutno je metformin jedini oralni agens koji je specijalno odobrila za upotrebu u pedijatriji Agencija za hranu i lekove (6).

Glimepirid je moćan preparat SU i povezan sa nižom stopom hipoglikemije (0,9-1,7%) u odraslih(7,8).

Pored uticaja na B-ćelije pankreasa, glimepirid takođe može povećati osetljivost tkiva na insulin i ima povoljan bezbednosni i efikasni profil sa jednom dnevnom dozom (1-8 mg/D) (7). Međutim, studije u pedijatrijskoj populaciji nedostaju. Dakle, trenutno istraživanje je sprovedeno za procenu bezbednosti glimepirida i metformina kod pedijatrijskih pacijenata sa tipom 2 dijabetesa.

Glimepirid se metaboliše preko citohromma P450 izoenzima CIP 2C9, pa upotreba lekova koji se metabolišu preko istog citohroma može dovesti do hiperglikemije ili hipoglikemije. Lek se može privremeno isključiti ako je neophodna upotreba drugih lekova, koji se metabolišu preko istog enzima.

Glimepirid u jetri biotransformiše izoenzim citohromm P450 2C9 na hidroksil i karboksil metabolit. Eliminiše se putem urina 58% i oko 35% putem fecesa. Poluživot metabolita je oko 36 sati. Jedna dnevna doza glimepirida od 1-8mg smanjuje HGA1C za 1,2 – 1,9%(9), optimalni efekat se obično postiže sa dozom od 4 mg.

Iskustva iz brojnih studija su pokazala da glimepirid predstavlja siguran i efikasan lek i da je njegova 66

primena kod starijih pacijenata zahvalna, budući da ima kratko vreme delovanja pa je smanjen rizik od hipoglikemija kao i lakoća doziranja.

Jedinstvene osobine glimepirida mogu obezbediti prednost u odnosu na druge dostupne sekretagoge insulina.

Literatura: 1.

2.

3.

4.

Prof Kazic; Farmakologija Klinicka farmakologija; 2 izdanje Integra 2002 The role of glimepiride in the effective menagment of typ 2 diabetes. Devision of Diabetes Endocrinology and metabolism,Vanderbilt University Medical Scol,715 Preston Research Building, Hasnvile,TnN 37232-6303,USA Received 31 Decembes 2003, accepted 7 July 2004 J-K Ekoe,P Zimmet,R Williams (eds).Chichester: John Wiley,2001,pp.437, £120.

ISBN:0-471-97448-x The Epidemiology of Diabetes Mellitus: An International Perspective Kaufman FR: Typ 2 diabetes in children and young. Revndocr Metab Disord 4:33- 4:33 -42.2003 “CrossRef´edline

5.

De Fronzo RA,goodman AM,The Multicenter Metformin Story Group: Efficacy of metformin inpatients with non-insulin-dependent diabetes mellitus.N Engl J Med 333:541-594,1995”CrossRef”Medline 6. Jones KL,Arslanian S, Peterokova VA, Park J-S, Tomlinsonb MJ: Effect of metformin in pedijatrik patients with type 2 diabetes: a randomized controlled trial. Diabetes Care 2 5:89-94,2002 7. Amaryl (package insert).Kansas City,Missouri,Aventis Pharmaceuticals,2004 8. Campbell RK:Glimepiride: role of anew sulfonylurea in the treatment of typ 2 Diabetes mellitus.Ann Pharmacother 32:10441052,1998 9. Massi Benedette M. Clin Ther.2003 Mar; 25(3):799-816 Dipatimento di Medicina Interna, Universita di Perugia,Haly.PMI D:12852703 [Pub Med-indexed for MEDLINE] 10. L Ramayne Kurukulasuriya, James R Sowers:Therapies for typ 2 diabetes:Lovering HbA1c and associated cardiovascular risk factors; Cardiovascular Diabetology 2010; 9:45 doi:10,1186/1475-2840-9-45

Bol?

Ne čekajte, prekrižite bol!

Bol je najčešći razlog posjete ljekaru ili farmaceutu!

S vremena na vrijeme svi mi osjetimo bol i jedina želja nam je da on prestane. Bol nas čini bespomoćnim i onemogućava nam obavljanje svakodnevnih obaveza.

S ponosom Vam predstavljamo Dexomen®25, savremno riješenje za prestanak ili umanjenje bola.

Dexomen®25 dizajniran za brzo djelovanje protiv bola. Naročito efikasan kod koštano-mišićnih, menstrualnih bolova i zubobolje. Može se uzimati na prazan želudac.

Dexomen®25 dostupan u svim apotekama, bez ljekarskog recepta.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

D

etoksikacija predstavlja proces čišćenja organizma, koji podrazumeva eliminaciju toksina, slobodnih radikala i drugih štetnih produkata metaboličkih procesa. Organizam poseduje prirodne zaštitne mehanizme, međutim, ponekad je neophodno podstaknuti proces detoksikacije i vratiti narušenu ravnotežu.

Uobičajeni simptomi viška toksina su: 1. umor, pospanost 2. glavobolja 3. alergije 4. depresija 5. kandidijaza 6. problemi sa kožom 7. slabo pamćenje, rastrojenost 8. nadutost, loša probava, zatvor 9. nagle promene telesne mase 10. neprijatan miris kože 11. prerano starenje Do nagomilavanja toksina u organizmu dolazi usled: • nedovoljnog unosa tečnosti • nepravilne ishrane • izloženosti pesticidima i dr. toksičnim supstancama • brzog ritma života, stresa

Obično se simptomi pogoršavaju nakon zimskog perioda usled povećanog unosa kalorične hrane te nedostatka svežih, vitaminima bogatih namirnica. Procesi detoksikacije se najčešće vezuju za prolećni i letnji period, međutim, može se delovati preventivno i omogućiti unos dovoljne količine vitamina, minerala i na taj način poboljšati energetski status organizma.

Pomoćne materije koje olakšavaju detoksikaciju su helati. Najpoznatiji prirodni helati su hlorofil, zeolit i glina.

Hlorofil je zeleni pigment, koji vezuje teške metale i toksine i omogućuje njihovo izlučivanje. Zastupljen je najviše u zelenom povrću i algama, a može se unositi i u vidu dijetetskih suplemenata.

Molekul hlorofila je po strukturi sličan molekulu hemoglobina i ispoljava antibakterijsko, antiseptično, antioksidativno i antireumatsko dejstvo. Omogućava alkalizaciju organizma, čišćenje od toksina 68

Zelena glina - neguje i leči

Detoksikacija

Mr ph. Anica Crkvenčić

i teških metala, prevenciju karcinoma te ublažava simptome gastritisa i ulkusa. Hlorofil sprečava štetne efekte koje izaziva Helicobacter pylori.

Glina je jedan od najpoznatijih i najduže upotrebljavan preparat za detoksikaciju. Zbog specifične strukture ima veliku moć apsorpcije toksina i patogenih mikroorganizama. Usled negativnog naelektrisanja vezuje pozitivno naelektrisane čestice, bakterije, viruse i dr.

Zelena glina organski je materijal sastavljen od lekovitog vulkanskog pepela koji se nalazi u blizini drevnih vulkana, 20 - 50 metara ispod površine zemlje.

Ona sadrži samo prirodan materijal tretiran mehanički, bez ikakvih hemijskih dodataka s mnoštvom esencijalnih minerala, gvožđa oksida i razloženog biljnog materijala kao što su morske trave i alge. Ovaj lekoviti prah zaista je zelene boje; što više vuče ka sivozelenoj, to je manje vredan za naš organizam.

Zahvaljujući visokom sadržaju mikroelemenata glina ima višestruko lekovito dejstvo.

Sadrži selen, magnezijum, gvožđe, cink, fosfor, mangan, silicijum, bakar i druge elemente u tragovima. Prečišćena glina se može konzumirati peroralno.

Pomeša se 1 kafena kašičica (glina se ne

sme uzimati metalnom kašičicom) i 2 dcl čiste vode i konzumira na sledeći način: 1. nedelje: ujutro bez mešanja popiti samo tečnost iznad taloga, a talog se baca; 2. nedelje: ujutro pomešati glinu, ostaviti 5 minuta da se talog slegne a zatim popiti tečnost iznad taloga; 3. nedelje: ujutro promešati i odmah popiti vodu sa talogom.

Zelena glina se upotrebljava u vidu kupki, maski i obloga za ublažavanje upalnih procesa, reumatskih tegoba, akni, te za poboljšanje cirkulacije i zarastanje rana. Prilikom detoksikacije se preporučuje veći unos vode, čajnih napitaka koji pospešuju diurezu (kopriva, breza, maslačak), svežeg voća i povrća bogatog vitaminima, mineralima i antioksidativnim supstancama. Poželjno je sprovođenje postova uz primenu sveže pripremljenih sokova od voća i povrća, toplih supa od povrća, integralnih žitarica i minimalno 2 litra vode, ali ne duže od nekoliko dana u kontinuitetu.

Proces detoksikacije se može pospešiti primenom saune i toplih kupki jer hipertermija uništava patogene bakterije i viruse, podstiče cirkulaciju i eliminaciju toksina znojenjem.

^ Z h:DK ^ WZ/ZK KD / KWh^d/DK E ^ KE >/: / ^sK:KD /^<Z EKD Dh ZKa h͕ : Z KE : K /:/ sZd ^s <K>/<K' ^<> K ZKd / >:h s/

BANJA LUKA

FIRMA BIOMEDIC JE OSNOVANA 2001. GOD. BAVIMO SE ZASTUPANJEM I DISTRIBUCIJOM PRIRODNIH PREPARATA, ZDRAVE HRANE I PRIRODNE KOZMETIKE ORGANSKOG PORIJEKLA. ROBU DISTRIBUIŠEMO PREKO VELEDROGERIJA, APOTEKA, SPECIJALIZOVANIH PRODAVNICA I PRODAVNICA ZDRAVE HRANE. TRENUTNO ^ Z h: DK ^ s/a K ^dK WKd < < K / ^ E :s /D s > WZK : D h ŝ,͘ / :E/ dE/< / K^E/s &/ZD /KD / : WZ/D Z/:h^ Z E >:<K W d<Ks/ ͕ E hDKZ E Ks: <͕ <K:/ hs/: < /D EKs / : ͕ Ks: < <K:/ ^ E ^ / EK : Ksh &/ZDh͕ >/ / W /: Ed ͕ : Z ^h Dh KE/ E WZsKD D: ^dh͘ ^dZh E/ < Z ^ /E: s :h Z D / /E ͕ DZ & ZD /: ͕ & ZD hd^</ / D / /E^</ d ,E/ Z/͘ h ^sKD ^ ^d sh /D DK s/: SPECIJALIZOVANE PRODAVNICE SA SAVJETOVALIŠTEM U STROGOM CENTRU BANJALUKE. EKSKLUZIVNI SMO UVOZNICI ZA MNOGE POZNATE BRENDOVE IZ CIJELOG SVIJETA. ͞ ŝŽŵĞĚŝĐ͟ ŶƵĚŝ ŶĂũŬǀĂůŝƚĞƚŶŝũĞ ĚŽŵĂđĞ ŝ ƐǀũĞƚƐŬĞ͕ ƉŽƚƉƵŶŽ ĞŬŽůŽƓŬĞ ƉƌŽŝnjǀŽĚĞ͘ EĂƓĞ ŬƵƉĐĞ ĞĚƵŬƵũĞŵŽ ƉƌƵǎĂŶũĞŵ ŝƐƟŶŝƟŚ ŝŶĨŽƌŵĂĐŝũĂ Ž ŽƌŐĂŶƐŬŝŵ ƉƌŽŝnjǀŽĚŝŵĂ ƚĞ Ž ǀĂǎŶŽƐƟ ƉƌŝƌŽĚŶŽŐ ƐƟůĂ ǎŝǀůũĞŶũĂ njĂ njĚƌĂǀůũĞ ēŽǀũĞŬĂ͘ WƌĞƉŽnjŶĂƚůũŝǀŝ ƐŵŽ ƉŽ ƉƌŽǀũĞƌĞŶŽŵ ŝ ŬǀĂůŝƚĞƚŶŽŵ ĂƐŽƌƟŵĂŶƵ ŽƌŐĂŶƐŬŝŚ ŝ ƉƌŝƌŽĚŶŝŚ ƉƌĞƉĂƌĂƚĂ͘ Ă ŶĂƓĞ ŬƵƉĐĞ ďŝƌĂŵŽ ǀƌŚƵŶƐŬĞ ŽƌŐĂŶƐŬĞ ƉƌŽŝnjǀŽĚĞ͕ ŶƵĚĞđŝ ŝŵ ƟŵĞ ŶĂũďŽůũĞ ƓƚŽ ŶĂŵ ƉƌŝƌŽĚĂ ƉƌƵǎĂ͘ ŶĂŶũĞ ŝ ƐĂǀũĞƟ ŬŽũĞ ƐĂ njĂĚŽǀŽůũƐƚǀŽŵ ƉƌƵǎĂŵŽ͕ ŝƐƟŶŝƟ ƐƵ ŝ ƉƌŽǀũĞƌĞŶŝ͕ ũĞƌ ũĞ ƉƌŝƌŽĚŶĂ ŝƐŚƌĂŶĂ ŶĂƓĂ ůŝēŶĂ ƐƚƌĂƐƚ͕ Ă ƉƌŽŝnjǀŽĚĞ ŝ ƐĂŵŝ ƌĂĚŽ ŬŽƌŝƐƟŵŽ͘

EĂůĂnjŝŵŽ ƐĞ ŶĂ ĂĚƌĞƐĂŵĂ͗ BIOMEDIC DOO

BIO SHOP MINELA

Majke Jugovica 20, Banja Luka Tel: 051/430-430, mail:biomedic@blic.net

Kninska 11, Banja Luka Tel: 051/216-824

BIO ORGANIC SHOP BOSKA na prvom spratu Boske Tel:051/211-904

PRI R O D A I

K

Z D R AV L J E

vantna medicina je nova naučna grana, ili još bolje reći objedinjenje energetske i moderne, komplementarnih i alternativnih grana medicine. U poslednjih nekoliko decenija kvantna medicina se razvila zahvaljujući otkrićima telesnog elektromagnetizma.

Ubrzanim razvojem moderne, pre svega kompjuterske tehnologije postaje sve pristupačnija i ima sve više pristalica i u zvaničnoj medicini.

Kvantna medicina je termin koji je ušao u opštu upotrebu kada su kvantni fizičari prepoznali radikalno nov pristup problemu materijalnog oblikovanja živih sistema i njihove raznolikosti diferencijalnih stabilnosti u vremenu i prostoru (u Briselu je 1989. god. mikrotalasna rezonantna terapija - MRT, kao reprezent kvantne medicine, proglašena perspektivnom medicinom trećeg milenijuma).

Vajskopf je prvi skrenuo pažnju da jedino principi kvantne mehanike (principi identiteta i neprekidnosti i postojanje karakterističnih frekvencija vezanih za njih), omogućavaju pojedinačnu stabilnost sveta na tri stepena samoorganizacije materije: nuklearnom, atomskom i molekularnom. Međutim, priroda, osim prva tri, poznaje barem još jedan nivo kome pripadaju živa bića koji se odlikuju svojom pojedinačnom, diferencijalnom stabilnošću. Novi trendovi prirodnih nauka medicinu i biologiju prevode iz empirijskih u fundamentalne nauke. Mikroskopske dimenzije ne predstavljaju glavni uslov u primeni kvantne mehanike. Kvantna fizika razmatra kvantnu teoriju kao osnovnu teoriju savremene fizike i kvantnu mehaniku mikročestica.

Kvantna mehanika preko dualne prirode čestica (talasna i korpuskularna) u potpunosti opisuje stanje sistema mikročestica, uz razumevanje i mnogih principa u makrouniverzumu (princip neodređenosti - Hajzenbergov princip i “načelo neizvesnosti”). Svet se ne deli na različite skupove objekata, nego na različite skupove veza. Kvantna mehanika daje objašnjenje za mnoge pojave, kao što su stabilnost atoma, toplotni kapacitet tela, priroda mnogobrojnih hemijskih sila, feromagnetizam... Kvantna elektrodinamika proučava primenu kvantne mehanike na elektromagnetna i talasna polja elektrona, prisustvo makroskopskih efekata tj. superfluidnosti, superprovodljivosti i Josephson-ov efekat.

Neophodan uslov za primenu kvantne mehanike je postojanje celovitog potencijala samoodržanja u sistemu, koji određuje postojanje objekata u datim nivoima kvantnih skala. Dakle, neopho70

Kvantna medicina Pripremio: Jelena Broćilović

dan uslov formiranja celovitog makroskopskog kvantnomehaničkog entiteta je postojanje efikasnih i dalekosežnih aktivnih sila u ograničenom frekventnom opsegu, koje bi stvorile koherentna, multimodalna polja laserskog tipa u svakom živom objektu. Kvantna fizika omogućava naučno razumevanje mnogih dijagnostičko-terapeutskih metoda tradicionalne medicine (akupunkture i njene klasično jonske i kvantno solitonske prirode, homeopatije - različite homeopatske potencije imaju različita vremena poprečne relaksacije protona, što se može pratiti preko izmene NMR spektra i laserskom spektroskopijom; lečenje putem svetlosti i boja, uz praćenje fotoeksitonskih i biofotonskih efekata, koji se preko ovih terapija ostvaruju). Aparaturne metode kvantne medicine koriste niskoenergetsku bezbednu elektromagnetnu radijaciju, koja ima povoljne efekte na intraćelijske i interćelijske procese, preko magnet-

ne prirode nukleusa, mikrotubularnog sistema i gap junction channels-(GJ)nexus (veza), ili ”pukotinastih spojnih kanala” - PSK, kao i preko klasičnih i kvantnih neuronskih struktura. Na osnovu dugogodišnjih studija formirana je lista najefektivnijih oblika elektromagnetne radijacije koja predstavlja predmet interesovanja kvantne medicine: magnetno polje, laserska (pulsirajuća niskointenzitetna infracrvena laserska radijacija), širokospektralna infracrvena radijacija, elektromagnetno zračenje ekstremno visoke frekvence (EHF – extremely high frequency) i ultraniske frekvencije (ULF ultra-low frequency ELF), crveno svetlo, zeleno svetlo.

Sve dijagnostičko-terapeutske metode iz domena kvantne medicine mogu se praktično podeliti na nekoliko grupa: Mikrotalasna rezonantna terapija MRT (metodološki pristup razvijan od šezdesetih godina XX veka u bivšem SSSR, uz statističko praćenje više od 600 000 pacijenata u više od 1500 MRT kabineta. MRT se ogleda u primeni atermičkih ekstremno visokofrekventnih oscilacija ranga 52-78 GHz, snage signala od 10-21 W/Hz cm2 preko akupunkturnih tačaka; Metode koje se zasnivaju na merenju elektroprovodljivosti akupunkturnih tačaka po dr Voll-u (EAV) i ostvarivanja rezonantnog odgovora preko refleksno segmentnih zona: biorezonantni (BRT), vegetativno rezonantni test (VRT), sa korišćenjem širokog dijapazona emitovanih frekvencija, od ultraniskih do MHz, uz elektronski medikamentozni selektor koji sadrži više hiljada elektronskih kopija homeopatskih preparata, nozoda, organopreparata, koji se koriste za dijagnostiku i terapiju. U dijagnostičkom postupku terapeut može da koristi VRT, BRT ili EAV test za topijsku, sindromnu, nozološku i lokalnu dijagnostiku. Frekventni opseg BRT je u dijapazonu od 10-500000 Hz, a različiti aparati se razlikuju samo u frekventnoj modulaciji.

Biorezonantni-biofeedback sistemi: istraživanja koja je vršio W. R. Adey sa saradnicima su pokazala da je organizam spreman da rezonuje sa elektromagnetnim oscilacijama ekstremno

PRIRODA I

niske amplitude i frekvencijskog opsega, što je poznato kao kao Adey-ev prozor. Ova aparatura koristi bezbedan frekvencijski opseg od 10 Hz do 150 KHz u kojem su, iskustvima i naučnim radovima, dokazani terapijski efekti.

Većina ovih sistema je razrađivana u bivšem SSSR i Nemačkoj.

Asocijacije kvantne medicine nalaze se u zemljama bivšeg SSSR, Izraelu, Sjedinjenim Američkim Državama, Ar-

Z D R AV L J E

gentini, Bugarskoj, Kini, Češkoj, Ekvadoru, Francuskoj, Nemačkoj, Indiji, Italiji, Koreji, Libanu, Makedoniji, Portugalu, Rumuniji, Slovačkoj, Siriji, Turskoj.

U Srbiji je formiran Aktiv kvantne medicine Sekcije za akupunkturu Srpskog lekarskog društva (SLD) i Udruženje za promociju i razvoj kvantne medicine “Quanttes”, koje je član Međunarodne asocijacije kvantne medicine sa sedištem u Moskvi.

Ljudmila Osipova-Janjetović, magistar narodne medicine, narodni iscelitelj najviše međunarodne kategorije, refleksoterapeut i terapeut kvantne medicine. Znanje je stekla u klasi prof. Jakova Galperina, osnivača Sveruskog naučnoistraživačkog centra narodne tradicionalne medicine ENIOM u Moskvi, gde je dobila međunarodnu licencu za pravo delatnosti u svojstvu narodnog iscelitelja, enioperatera i bioenergoterapeuta. Učila je od poznate ruske isceliteljke Džune Davitašvili. Radila je u Bugarskoj, Austriji, Izraelu, Meksisku i SAD. Poseduje mnoge nagrade i zahvalnice za svoj uspešan rad. „Ja sam tokom svog dugogodišnjeg iskustva posebne rezultate ostvarila u oblasti kvantne medicine. Kvantni pristup liječenju se zasniva na činjenici da je svaki živi organizam izvor elektromagnetnog zračenja. Dijagnoza se zasniva na činjenici da zdravi organi ili dijelovi tijela šalju zdrave vibracije (frekvencije), za razliku od bolesnih izobličenih talasa. Zahvaljujući modernoj tehnologiji, danas smo u mogućnosti da mjerimo te vibracije, a zatim da ih terapeutski korigujemo, liječimo“, rekla je gospođa Ljudmila.

Ljudmila živi u Republici Srpskoj i radi pri Udruženju za prirodnu, energetsku i duhovnu medicinu UNIVERZUM Banjaluka. Često gostuje u Srbiji, Austriji, Sloveniji i Hrvatskoj.

Tel. +387 65 444 879 e-mail: univerzumuped@gmail.com

71

ZDRAVSTVO - SRBIJA

U

oktobru i novembru 2013. godine Ministarstvo zdravlja Republike Srbije je, nastavljajući aktivnosti na primeni Zakona o pravima pacijenata na nivou lokalne samouprave, organizovalo i sprovelo edukaciju savetnika za zaštitu prava pacijenata za sve jedinice lokalne samouprave (145 opština i 23 grada).

U skladu sa Zakonom o pravima pacijenata, koji je stupio na snagu 30. maja 2013. godine, jedinice lokalne samouprave (opštine i gradovi) dobile su novu nadležnost - da od 1. decembra 2013. godine organizuju i obezbede zaštitu prava pacijenata, određivanjem diplomiranog pravnika koji će obavljati poslove savetnika za zaštitu prava pacijenata i obrazovanjem Saveta za zdravlje.

Savetnik za zaštitu prava pacijenata u lokalnoj samoupravi na osnovu Zakona pruža informacije i savete o pravima pacijenata i pruža zaštitu prava pacijenata po podnetim prigovorima u ostvarivanju zdravstvene zaštite. Zakon o pravima pacijenata, pa samim tim i nadležnost savetnika za prava pacijenata, odnosi se na sve građane, osigurane i neosigurane, koji se leče u državnim i privatnim zdravstvenim ustanovama i privatnoj praksi.

U tom smislu, zdravstvene ustanove imaju obavezu da informišu svoje pacijente i istaknu podatke o imenu i prezimenu savetnika, adresi i broju telefona na koji se mogu obratiti za potrebne informacije, s obzirom na to da od 1. decembra 2013. godine prestaje nadležnost zaštitnika prava pacijenata u zdravstvenim ustanovama.

Ministarka zdravlja prof. dr Slavica Đukić Dejanović donela je Akcioni plan za sprovođenje Zakona o pravima pacijenata. U realizaciji plana, Ministarstvo zdravlja preduzelo je niz aktivnosti kako bi obezbedilo podršku jedinicama lokalnih samouprava za preuzimanje nove nadležnosti.

Ostvareni su neposredni kontakti sa predsednicima opština i gradonačelnicima gradova za njihovu pripremu. U septembru 2013. godine održano je savetovanje sa predsednicima opština, gradonačelnicima gradova i grada Beograda o primeni Zakona o pravima pacijenata, na poziv ministarke zdravlja prof. dr Slavice Đukić Dejanović i ministra regionalnog razvoja i lokalne samouprave Igora Mi72

Ministarstvo zdravlja Republike Srbije

Primena Zakona o pravima pacijenata

rovića. Tokom novembra, za savetnike – diplomirane pravnike, kao i za predstavnike lokalnih saveta za zdravlje, održano je 11 seminara za sve opštine i gradove.

Provedba Akcionog plana za sprovođenje Zakona o pravima pacijenata realizuje se u saradnji sa Ministarstvom za regionalni razvoj i lokalnu samoupravu,

Stalnom konferencijom gradova i opština, Zaštitnikom građana, Poverenikom za informacije od javnog značaja i zaštitu podataka o ličnosti, uz podršku projekta „Pružanje unapređenih usluga na lokalnom nivou –DILS“.

Primena irskog modela u oblasti zaštite pacijenata sa mentalnim smetnjama Ministarka zdravlja prof. dr Slavica Đukić Dejanović boravila je u dvodnevnoj poseti Irskoj, od 27. do 28. novembra 2013. godine, gde je razgovarala sa

Ketlin Linč, ministarkom zaduženom za pitanja pravosuđa, ravnopravnosti, zaštite osoba sa invaliditetom, mentalnog zdravlja i starijih lica.

Prof. dr Đukić Dejanović je istakla da je Irska na planu zaštite osoba sa mentalnim smetnjama postigla značajne rezultate i u praksi primenila najbolji model u toj oblasti.

U Srbiji će Zakon o zaštiti osoba sa mentalnim smetanjama početi da se primenjuje 1. decembra, podsetila je ministarka i istakla da nasilne osobe koje su mentalno obolele moraju biti posebna briga društva.

Takođe, prof. dr Đukić Dejanović je poručila da Srbija može iskoristiti iskustva Irske, koja se odnose na način na

koji su osobe sa mentalnim problemima hospitalizovane i izolovane, uz obezbeđivanje zaštite njihovih ljudskih prava.

Delegacija Srbije je tokom posete Irskoj razgovarala i sa članovima Komisije za mentalno zdravlje, a posetila je i Inspekciju za ustanove mentalnog zdravlja, Tribunal za mentalno zdravlje, kao i glavnu psihijatrijsku bolnicu u Dablinu.

U sastavu delegacije su bili predstavnici najvećih psihijatrijskih ustanova iz Srbije - “Gornje Toponice” u Nišu, “Dr Laza Lazarević” u Beogradu i specijalne bolnice u Vršcu.

T.A.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Niš, 18. oktobar 2013. godine

Rekonstrukcija KC Niš

U Kliničkom centru Niš je svečano započeto s rekonstrukcijom i izgradnjom novog objekta ove zdravstvene institucije u vrednosti od oko 32 miliona evra za koje je odobrila kredit Evropska investiciona banka (EIB). Ovim je započet rad na prvom od četiri klinička centra u okviru projekta „Rekonstrukcija četiri klinička centra u Srbiji: Beograd, Novi Sad, Niš i Kragujevac“. Izvođač radova je italijanska firma INSO, koja je do sada projektovala, izgradila i opremila mnogobrojne zdravstvene infrastrukture u više evropskih zemalja.

Na svečanom otvaranju radova ministarka zdravlja u Vladi Republike Srbije izjavila je da je ovaj kredit odobren još 2006. godine, a da je ratifikacija u Skupštini Srbije bila dve godine kasnije. „Međutim, nisu bili gotovi projekti koji su glavni preduslov za realizaciju i to je ostalo kao glavna stvar kojom ću se baviti u narednom periodu. Ne krijem zadovoljstvo što su radovi upravo započeti u Nišu, a početkom naredne godine počeće i u Kragujevcu i Novom Sadu, a 2015. u Beogradu,“ izjavila je ministarka zdravlja prof. dr Slavica Đukić Dejanović.

Ministarka je navela da je izgradnja Kliničkog centra Niš prvi praktični primer u sprovođenju zaključka vlada Republike Srbije i Italije iz Ankone, da će raditi u korist građana dve zemlje.

Direktor Kliničkog centra Niš prof. dr Zoran Radovanović zahvalio

se na početku svima koji su dali svoj doprinos da do izgradnje novog objekta Kliničkog centra dođe, kako bi Niš i region dobili bolju zdravstvenu negu, a zdravstveni radnici bolje uslove za rad. „Posebno mi je drago što je ispoštovan zahtev da 1/3 radova ostane firmama iz Niša i okoline. Ponosan sam što smo Nišlije i što smo krenuli prvi sa radovima,“ rekao je na otvaranju direktor prof. dr Zoran Radovanović.

Na otvaranju je i direktor kompanije INSO Karlo Induči izjavio da je ovaj projekat veoma važan i za njih zbog izgradnje budućih objekata.

On je dodao da će ovo biti moderan projekat sa veoma modernom tehnologijom, kojom će se ponositi i oni kao izvođači radova i grad Niš.

Korisna površina dobijena rekonstrukcijom i izgradnjom novog objekta Kliničkog centra je 48.000 kvadrata u kojima će biti smešteno 15 operacionih sala i dva urgentna centra, a tu će se nalaziti i Radioterapija, Odsek za radiologiju, Centar za operacije i Centar za operativnu intenzivnu negu. Rok za završetak radova je 32 meseca.

Za izgradnju i rekonstrukciju četiri klinička centra u Srbiji Evropska investiciona banka odobrila je kredit u iznosu od 150 miliona evra.

U Klinici “Dr Laza Lazarević”

Otvoren renovirani Paviljon C Ministarka zdravlja prof. dr Slavica Đukić Dejanović otvorila je 18.11.2013. renovirani Paviljon C, Klinike za psihijatrijske bolesti «Dr Laza Lazarević» u Padinskoj Skeli.

Dejanovićeva je naglasila da je Klinika za psihijatrijske bolesti «Dr Laza Lazarević» ustanova koja neguje savremene procedure lečenja obolelih i da to potvrđuje smanjenjem smrtnosti i kraćim trajanjem lečenja pacijenata. Ona je podsetila da je cilj savremenog lečenja psihijatrijskih bolesnika da se leče u zajednici i da se postepeno smanjuje broj bolničkih postelja,

a u ovoj ustanovi je taj broj smanjen sa 650 na 400 postelja.

U renoviranom Paviljonu C sada se nalaze dve jedinice intenzivne psihijatrijske nege sa po 12 postelja i jedno muško kliničko odeljenje sa 30 bolesničkih kreveta.

Direktor Klinike prof. dr Milutin Nenadović naglasio je da se u klinici primenjuje integrisani pristup lečenju obolelih i da u radu sa pacijentima, osim lekara i medicinskih sestara,

učestvuju i psiholozi, sociolozi, socijalni radnici, defektolozi i logopedi.

Državni sekretar u Ministarstvu zdravlja prim. dr Periša Simonović rekao je da se procenjuje da u Srbiji ima 150.000 do 180.000 ljudi koji su imali neku psihotičnu epizodu u životu i da je cilj da se ide ka deinstitucionalizaciji psihijatrijskih pacijenata. «Proces deinstitucionalizacije psihijatrijskih pacijenata ne podrazumeva zatvaranje bolnica, već istovremeno razvijanje kvalitetnije, efikasnije, bolničke zdravstvene zaštite koja će imati podršku u zajednici razvojem centara za mentalno zdravlje «, rekao je Simonović.

On je naglasio da će već početkom naredne godine početi sa radom centri za mentalno zdravlje i da Srbija u odnosu na okruženje ima veliku prednost jer je u okviru domova zdravlja imala dispanzere za mentalno zdravlje koji se sada proširuju.

73

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Ministarstvo zdravlja Srbije 5.12.2013.

Renoviranje Paviljona C urađeno je kroz donacije, a u toku je i realizacija projekta uvođenja ekološkog grejanja, koji finansira Švajcarska konfederacija, i za osam paviljona ove klinike izdvojeno je oko tri miliona evra. Otvaranju ovog paviljona prisustvovala je i Izabel Perić, direktorka Švajcarske kancelarije za saradnju sa Srbijom.

Institut „Batut“ i RFZO potpisali ugovor

Međunarodna klasifikacija bolesti

ZZ dece, trudnica i porodilja poređenje podataka i sveobuhvatnije praćenje rada zdravstvenih ustanova. Potpisivanjem Ugovora o dodeljivanju prava korišćenja elektronske verzije MKB-10, biće omogućena sveobuhvatna primena najnovije verzije MKB-10, koju je licencirala Svetska zdravstvena organizacija.

Opšta bolnica Ćuprija

Tri savremeno opremljena odeljenja

Pomoćnik ministra zdravlja prim. dr Zoran Kovačević prisustvovao je 6.11.2013. potpisivanju Ugovora o pravu korišćenja najnovije verzije Međunarodne klasifikacije bolesti, koja će omogućiti sveobuhvatnije praćenje rada zdravstvenih ustanova. Ugovor su potpisali direktor Instituta za javno zdravlje Srbije «Dr Milan Jovanović Batut», prim. dr sc. med. Dragan Ilić i direktor Republičkog fonda za zdravstveno osiguranje prof. dr Momčilo Babić.

Dr Kovačević je naveo da se timskim radom dve ovako važne ustanove mogu rešavati svi problemi i izazovi u srpskom zdravstvu.

Prof. Babić je istakao da je Međunarodna klasifikacija bolesti nešto što svakodnevno koriste svi lekari i službenici Fonda koji primaju fakture iz zdravstvenih ustanova. On je zaključio da je ovo još jedna potvrda da se uspostavlja bolji sistem zdravstva.

Dr Ilić je istakao da šifrarnik usluga u okviru zdravstvenog sistema omogućuje praćenje kompletne delatnosti zdravstvenog sistema i naglasio da je to je živa knjiga koja se stalno dopunjava i menja, što nam omogućava da budemo deo svetskog sistema izveštavanja.

Institut za javno zdravlje Srbije, uz ovlašćenje Svetske zdravstvene organizacije (SZO), uradio je srpski prevod novog izdanja Desete revizije Međunarodne klasifikacije bolesti (MKB-10), koja omogućuje detaljnije i preciznije registrovanje podataka koji se odnose na obolevanje i smrtnost stanovništva, međunarodno 74

Na svečanosti povodom obeležavanja 132 godine od osnivanja Opšte bolnice Ćuprija Ministarka zdravlja, prof. dr Slavica Đukić Dejanović otvorila je Jedinicu za palijativno zbrinjavanje, Centar za baro medicinu i Prijemno trijažno odeljenje sa urgentnom medicinom.

Otvorene jedinice imaju regionalni karakter.

Jedinica za palijativno zbrinjavanje će imati devet postelja, gde će pacijenti biti dijagnostikovani i lečeni.

U okviru projekta, vrednog 2,5 miliona evra, koji se finansira iz sredstava Evropske unije, u 28 zdravstvenih ustanova u Srbiji biće otvorene Jedinice za palijativno zbrinjavanje, istakla je ministarka i dodala da je ova investicija u teškim vremenima ravna poduhvatu.

U izgradnju Jedinice za palijativno zbrinjavanje Ministarstvo zdravlja je uložilo 7.500.000 dinara, a ostatak sredstava opredelila je bolnica u Ćupriji, naveo je direktor Opšte bolnice Ćuprija, dr Miroslav Stojanović.

Obilasku Opšte bolnice u Ćupriji prisustvovali su i državni sekretari prof. dr Vladimir Đukić i prof. dr Berislav Vekić. anizacija.

Povodom učestalih pitanja koja su se pojavila u sredstvima javnog informisanja, a koja se odnose na primenu posebnog Zakona o ostvarivanju prava na zdravstvenu zaštitu dece, trudnica i porodilja, koji je stupio na snagu i primenjuje se od 27. novembra 2013. godine, ukazujemo na sledeće: Navedenim zakonom stvoreni su uslovi za ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu dece do 18 godina starosti, trudnice i porodilje u periodu do 12 meseci po rođenju živog deteta, osiguranih lica, koja pravo na zdravstvenu zaštitu ne mogu da ostvare po osnovu obaveznog zdravstvenog osiguranja, odnosno koja nemaju overenu zdravstvenu knjižicu.

Prilikom ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu, navedena lica ostvaruju pravo na kompletnu zdravstvenu zaštitu, uključujući i pravo na lekove, kao i pravo na naknadu troškova prevoza u vezi sa korišćenjem zdravstvene zaštite. Donošenje navedenog zakona imalo je za cilj da se ovim kategorijama osiguranih lica obezbedi korišćenje zdravstvene zaštite i u slučaju kada nemaju overenu zdravstvenu ispravu. S tim u vezi, obaveštenje o utvrđenoj trudnoći, odnosno prekidu trudnoće osiguranog lica, Republičkom fondu za zdravstveno osiguranje dostavlja se samo u slučajevima kada se pravo na zdravstvenu zaštitu ostvaruje, po ovom zakonu (a ne i po Zakonu o zdravstvenom osiguranju).

Zakonom se ne uspostavlja obaveza vođenja registra podataka po osnovu prekida trudnoće, već je jedina svrha dostavljanja navedenih podataka RFZO utvrđivanje osnova za prestanak ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu po ovom zakonu. Naime, podaci o pruženim zdravstvenim uslugama i zdravstvenom stanju osiguranog lica se već vode u matičnoj evidenciji RFZO, u skladu sa Zakonom o zdravstvenom osiguranju i jesu lični podaci - naročito osetljivi podaci, koji predstavljaju službenu tajnu i ne mogu se iznositi, odnosno objavljivati u javnosti.

Kontrola zakonitosti rada zdravstvenih ustanova i privatne prakse regulisana je Zakonom o zdravstvenoj zaštiti, odnosno ovim posebnim zakonom reguliše se samo ostvarivanje prava na zdravstvenu zaštitu navedenih kategorija osiguranih lica u slučaju kada nemaju overenu zdravstvenu ispravu.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

M

aligni tumori predstavljaju, posle kardiovaskularnih bolesti, najčešći uzrok umiranja kako u svetu, tako i u Srbiji. Prema procenama Svetske zdravstvene organizacije, danas preko 25 miliona ljudi u svetu živi s malignom bolešću. Svake godine u svetu se registruje 11 miliona novoobolelih, od čega oko 60% u zemljama u razvoju, dok 8 miliona ljudi umre od malignih bolesti. U Srbiji se svake godine dijagnostikuje oko 32.000 novih slučajeva malignih bolesti, a godišnje od malignih bolesti u Srbiji umre oko 20.000 ljudi. Beleži se visoka incidenca i mortalitet od malignih tumora, kao i visoka učestalost faktora rizika. Značajan problem predstavlja i neprepoznavanje rizičnog ponašanja i nedovoljno korišćenje pozitivnih iskustava u sprovođenju programa prevencije i ranog otkrivanja malignih tumora iz razvijenih zemalja Evrope i sveta.

U posmatranom periodu muškarci su najviše obolevali od raka pluća, kolona i rektuma, prostate, mokraćne bešike, želuca i pankreasa. Od 1999. do 2005. godine uočen je porast u obolevanju muškaraca od svih vodećih lokalizacija malignih tumora, osim od raka želuca. Kod žena je maligni proces najčešće bio lokalizovan na dojci, kolonu i rektumu, grliću materice, plućima, telu materice i želucu.

Maligne bolesti su zloćudni tumori.

To su nova tkiva, delovi čovekovog organizma koji su se otrgli kontroli i počeli nekontrolisano da rastu i razmnožavaju se, uništavajući zdrava tkiva. Maligne bolesti su podmukle, jer često ne daju simptome, ili daju simptome koji liče na druge, mnogo manje ozbiljne bolesti.

Tek u odmakloj fazi većina zloćudnih tumora daje sumptome, koji potiču od organa napadnutog tumorom. Zato su veoma važni redovni sistematski i kontrolni pregledi. Maligne bolesti nastaju jer odbrambene sposobnosti organizma ne mogu da se izbore sa oksidativnim stresom. Štetni uticaji na organizam stvaraju oksidativni stres. Ti štetni uticaji su situacije iz svakodnevnog života: psihički stres, loše navike u ishrani, nepravilna fizička aktivnost, previše zagađen vazduh, voda i hrana, prekovremeni rad, nedovoljno sna i sl. Maligne bolesti su, nažalost, u stalnom porastu.

Nepromenljivi faktori su nasledni faktor i zagađenja iz životne sredine.

Promenljivi faktor je način života.

Faktori rizika za nastajanje malignih bolesti su: nepravilna ishrana, psihički stres, iscrpljivanje prekovremenim ra-

Palijativno zbrinjavanje u Srbiji Mr sc. Jasmina Radojlović, Visoka medicinska škola strukovnih studija ,,Milutin Milanković”, Beograd Prof. dr sc. med. Nela Đonović, Fakultet medicinskih nauka, Kragujevac

su konzervansi za mesne prerađevine, u dodiru sa aminima iz mesa stvaraju kancerogene nitrozamine.

Palijativno medicina je sveobuhvatna briga bolesnika sa uznapredovalom bolesti i njihovih porodica, s ciljem poboljšanja kvaliteta života i promovisanja prilagođavanja na bolest, a u skladu sa pacijentovim potrebama, zahtevima i željama, s tim da je praktikuje kompetentan multidisciplinaran tim. (Walsh, 2009)

dom i nedovoljno sna smanjuju zaštitne sposobnosti organizma. Oko 35% malignih bolesti je povezano sa ishranom.

Preteran unos masti povećava smrtnost od karcinoma dojke i debelog creva. Povećava i verovatnoću javljanja tumora prostate, endometrijuma i jajnika. Pržena hrana sadrži kancerogeni akrolein.

Previše proteina (posebno životinjskog porekla) u hrani povećava rizik za nastanak karcinoma debelog creva, dojke, bubrega, prostate i gušterače.

Vegeterijanci ređe dobijaju rak. Gotova industrijska hrana sadrži aditive i konzervanse koji mogu biti kancerogeni jer nisu još dovoljno ispitani ili u dodiru sa hranom koju konzervišu stvaraju kancerogene materije. Na primer: nitriti, koji

Prema definiciji Svetske zrdavstvene organizacije (WHO) palijativno zbrinjavanje je aktivna, sveobuhvatna briga za pacijenta, čiju bolest nije moguće aktivno lečiti i izlečiti. Njen cilj je, pre svega, otklanjanje bola i dostojanstven kraj. Palijativno zbrinjavanje, pored toga, ima psihološku, spiritualnu i socijalnu dimenziju. Za njeno provođenje neophodan je multidisciplinarni pristup, dakle, prisustvo ne samo lekara, medicinske sestre, nego i psihologa, nutricioniste, psihijatra i drugih bliskih stručnjaka iz ove oblasti. Palijativno zbrinjavanje je kompleksan pristup, koji obuhvata: okupiranje bola i drugih fizikalnih simptoma, psihološka podrška bolesniku, socijalna podrška bolesniku, duhovna podrška bolesniku, pomoć njegovoj porodici i drugo.

Najčešći problemi zbog kojih je potrebano palijativno zbrinjavanje i lečenje su: • bol, • astenija, • anoreksija - kaheksija, • anksioznost, • delirijum, • depresija, • mučnina i povraćanje.

Prema holističkom, biopsihosocijalnom modelu shvatanja zdravlja i bolesti nijednu dugotrajnu fizičku bolest 75

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ne treba posmatrati samo kroz uticaj bolesti na obolelog pojedinca već se bolest jedne osobe sagledava u kontekstu uticaja i posledica koje može da ima za sve članove porodice. Maligna bolest jednog člana porodice (u odnosu na vreme javljanja, tok lečenja i onesposobljavanja i konačan ishod) nesumnjivo pred celu porodicu postavlja specifične i posebne zahteve. Manje ili više, svaku bolest, a posebno neizlečivu, kakva je maligna bolest, prate različiti problemi: somatski (zamor, gubitak energije, bol); psihološki (različite uznemirujuće emocije, misli, ponašanja); socijalni (zavisnost od drugih, stigmatizacija, prestanak rada i socijalnih aktivnosti); duhovni (pitanje smisla života, preispitivanje i sl.). Navedeni problemi ne ugrožavaju samo pacijenta već i njegovu najbližu okolinu, članove porodice i medicinsko osoblje koje o pacijentu neposredno brine.

no implementiranje u okviru onkološke prakse, neprekidno usavršavaju i poboljšavaju. Naš zdravstveni sistem, a posebno onaj njegov segment koji se odnosi na onkološku praksu, nema razvijen pristup iz domena psihoonkologije, tj. organizovanu psihološko-savetodavnu i psihoterapijsku pomoć onkološkim pacijentima (različitog uzrasta) i članovima njihovih porodica tokom svih faza lečenja, a posebno u fazi tzv. palijativnog zbrinjavanja. Prema najnovijoj definiciji Svetske zdravstvene organizacije, tzv. palijativno zbrinjavanje počinje već s postavljanjem dijagnoze maligne bolesti, za koju se od početka, tj. od postavljanja dijagnoze izvesno zna da uprkos svim terapijskim procedurama koje će se preduzeti, vodi fatalnom ishodu. U širem smislu, palijativno zbrinjavanje može da poboljša kvalitet života pacijenta i porodice, koji se suočavaju sa životno ugrožavajućom bolešću jednog člana, omogućavajući ublažavanje simptoma i kontrolu bola, adekvatnu psihosocijalnu, psihoterapijsku i duhovnu podršku od momenta postavljanja dijagnoze do kraja života pacijenta, kao i psihološku proradu gubitka kod ožalošćenih članova porodice nakon smrti bližnjeg.

Literatura 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Predmet palijativna medicina uveden je u Srbiji na svim fakultetima (Beogradu, Novom Sadu, Nišu i Kragujevcu) za studente medicine na šestoj godini studija kao izborni predmet kao i u visokim strukovnm školama u Beogradu i Ćupriji, za sada takođe kao izborni predmet.

U razvijenim zemljama Evrope i sveta psihološka podrška i psihoterapijska pomoć osobama koje su obolele od različitih malignih bolesti i članovima njihovih porodica već predstavljaju standard koji se, kroz svakodnev76

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Arambašić, L. (2005). Gubitak, tugovanje, podrška.

Zagreb: Naklada Slap.

Berger, D. (1993). Psihologija obolelih od malignih hematoloških bolesti. Beograd: Naučna knjiga.

Berger, D. (1997). Zdravstvena psihologija. Beograd: Društvo psihologa Srbije.

Bošnjak, S. (2007). Farmakoterapija kancerskog bola. Beograd: Akademija medicinskih nauka Srpskog lekarskog društva.

Coleman, D. M. Alexe, T. Albreht & M. Mckee (Ed.) (2008). Responding to the challenge of cancer in Europe (pp. 209–226). Ljubljana: Institute of public health.

Goldman, A. (1998). Care of the Dying Child. Oxford University Press. . American Journal of Psychiatry, 163, 1208–1218.

Grassi., L. & Travado, L. (2008). The role of psychosocial oncology in cancer care. In Coleman, M. P., Alexe, D.M., Albreht T. & Mckee M. (Ed.) Responding to the challenge of cancer in Europe, Ljubljana: Institute of public health Hasanbegović E. , Sakić M. (2008). Život sa djetetom koje ima rak, Penn Tuzla: Tuzla Kissane, D. & Bloch, S. (2002). Family Focused Grief Therapy: A Model of FamilyCentered Care During Palliative Care and Bereavement. Buckingham: Open University Press Kissane, W. D., McKenzie, M., Bloch, S. & Moskowitz, C. (2006). Family Focused Grief Therapy: A Randomized Trial in Palliative Care and Bereavement Klikovac, T. (2007). Psycho-Oncology in Serbia – Present Status and Future Directions (metaphorically said: „A story about nothing“). Abstracts of 9th World .

Congress of Psycho-Oncology, London, United Kingdom.

S

vakodnevne stresne situacije, loše držanje tijela i monotoni pokreti, loše navike, dovode do napetosti mišića tijela, pogotovo mišići vrata i vilice reaguju na stresne situacije i ako stres potraje, blokiraju disajni put.

Naš organizam je biološki opremljen instinktivnim refleksom tako da može adekvatno odgovoriti na alarmantne situacije. Unutrašnja alarmna reakcija je pokušaj tijela da mobiliše dovoljno energije, koliko je potrebno da bi se ta situacija prevladala. U opasnim situacijama postoji mogućnost izbora: da bježimo od opasnosti, ili da se borimo. Na nivou mišića je to jedna zdrava reakcija tijela kao kompenzatorni odgovor u vidu napetosti zdravih mišića.

Kad stresna situacija prođe, uspostavlja se ponovo ravnoteža između psihe i i tijela i nastupa faza odmora.

Kako reaguje tijelo na hronične stresne situacije?

Hronični pritisak, briga, egsistencijalni strah, izazizavaju napetost i grčenje vratnih mišića, vilice, leđa npr. škripanje zubima tokom dana, ali i u snu, blokira disajni put. Ako je neko izložen konstantnom pritisku, njegovo tijelo reaguje kao da se nalazi pod stalnim alarmom „pod stujom“. Prilagođavanje na stresne situacije zahtijeva mnogo energije i uzrokuje prekomjeran rad svih tjelesnih sistema, dovodi do umora i iscrpljenosti, razvoja hroničnog poremećaja napetosti. Smanjeno disanje utiče na kardiovaskularni sistem i blokira unutrašnje fiziološke procese te pospješuje hroničnu napetost i bol (vrat, vilica, krsta, disajne smetnje, probavne smetnje, glavobolje itd).

Hronični stres ima jak utjecaj na nase psihofizičko zdravlje.

Ako tijelo ne može da mobiliše dovoljno energije, koliko je potrebno da prevlada stresne situacije, blokada disanja i kretanja su neizbježni. Rezultat je sve veći raskorak između stresa i izdržljivosti, što izazova strah i nove napetosti. Balans između psihe i tijela se definitivno remeti i to predstavlja bazu za nastanak psihosomatskih bolesti i vodi ka kolapsu (npr. Burn out).

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Šta možemo učiniti da pomognemo sami sebi?

Napetost može postati navika – Relaksacija i disanje idu zajedno! Duboko disanje je prva stepenica prema opuštanju.

Mnogi ljudi provode veliki dio dana u sjedećem položaju, npr. ko mnogo radi na računaru, sjedeći za stolom, često pati od napetosti u predjelu vrata i krsta ili glavobolje itd.

Naše disanje kontroliše autonomni nervni sistem. To je dio nervnog sistema, što obezbjeđuje interakciju organa i njihovih funkcija, kao što su puls, krvni pritisak , varenje, metabolizam, i disanje. Bez dubokog i slobodnog disanja nikada ne možemo da se zaista opustimo.

Tijelo nikad ne laže! Opušteno tijelo znači opušteno lice! Naše raspoloženje se može čitati na našem licu.

Napetost mišića lica se često odražava na naše raspoloženje, mi ih koristimo uglavnom bez razmišljanja o tome, ali brige, negativne misli, pritisak na radu, finansijski strahovi, nesigurnost, uvijek mogu izazvati napetost mišića lica.

Naše lice je dio našeg identiteta, naš instrument za neverbalnu komunikaciju. Napeti mišići lica, vilice, usta, škripanje zubima uvijek imaju za posljedicu smanjenje slobode disanja. Naučite da dišete duboko, smješkajte se povremeno . Vaš osmijeh će izazvati osmijeh drugoga i taj će uzvratiti osmijehom, koji će opet izazvati vaš osmijeh. I dan je automatski ljepši i svjetliji.

Vježba 1: Duboko udahnite i istegnite vrat Lezite na leđa, (ili sjednite udobno) stavite ruke na stomak, istegnite vrat kao da želite da narastete, da se izdužite, kao da želite da postanete viši i udahnite duboko, opušteno nekoliko puta ka stomaku.

Udahnite grudima Usmjerite koncentraciju na grudni koš, ispunite unutrašnji prostor u grudima s kiseonikom.

Udahnite kroz usta Usmjerite koncentraciju na prostor u istima, dozvolite da se donja vilica opusti, a napravite ventilaciju mišića vilice. Dozvolite da vilični mišići dovedu do zijevanja, jedno opušteno spontano zijevanje opušta sve mišiće vrata, kičme, pogotovo male vratne mišiće koji su dežurni za napetost pri stresu. Započnite dan sa zijevanjem i završite ga zijevanjem!!!

Psihosomatske bolesti

Kako naše tijelo reaguje na stres?

Udahnite kroz nos Usmjerite koncentraciju na nos, pogotovo na njegov korijen, predio između obrva, mjesto gdje se stvara prva „brižna“ bora. Udahnite svjesno svjež vazduh do korijena nosa, napravite ventilaciju sinusa. U slučaju da vam se vrti u glavi, napravite kratku pauzu, ne brinite, mozgu treba vremena da se ponovo navikne na kiseonik. Ponovite vježbu!

Započnite dan sa svježim vazduhom, završite dan sa svježim vazduhom.

Vježba 2: Opuštanje vratnih mišića Pošto mišići vrata brzo reaguju na stres često su napeti, što može izazvati različite simptome , opuštanje tih mišića je posebno važno. Naša glava je teška oko 7 kg i kod nepravilnog držanja može biti veliko opterećenje za vratne mišiće.

Lezite ili sjednite udobno, nagnite glavu naprijed i stavite prste obje ruke na potiljak , palac na bazu lobanje, nađite kosti pored uha . Masirajte palcem udubljenje iza ušiju prema kostima lobanje, masirajte vrat, kožu glave i sve što možete palcem dohvatiti.

Zagorka Pavles, klinički specijalista psihosomatike, Klinik für Psychiatrie und Psychotherapie, Psychiatrie Baselland

Pronađite napete mišiće, i masirajte ih.

Vježba 3: Opuštanje mišića vilice Mišić masseter je jedan od četiri mišića žvakanja i brzo reaguje na stres.

Opustite donju vilicu, položite ruke na vilične zglobove i masirajte kružnim pokretima donju vilicu sve do jagodične kosti. Obuhvatite cijelo lice rukama, pređite preko svih mišića i pokušajte dovesti mišiće lica do opuštanja i vilice do zijevanja. Mala djeca ne stavljaju ruku na usta kad zijevaju; jedno spontano zijevanje vrijedi kao 10 minuta vježbi za relaksaciju!

Vježba 4: Masaža dijafragme Dijafragma reaguje na svaku stresnu situaciju.

Ona je unutrašnja membrana koja prostorno dijeli tijelo na gornji i donji dio. Dijafragma i trbušni mišići potpomažu disanje, njeni ritmični pokreti pri udisaju i izdisaju vrše pritisak na unutrašnje organe i djeluju kao unutrašnja masaža za probavne organe. Potpomažu imuni sistem i psihofizičko zdravlje.

Lezite udobno na leđa.

Opustite donju vilicu, položite jezik na donju vilicu i tako otvorite disajni put (jezik se pri stresu povlači prema grlu i blokira disanje) zatvorite oči i pokušajte da zviždite neku melodiju iz vaše mladosti iz vremena kad su mišići bili opušteni i spontani !

Koja je vaša najdraža melodija?

Zviždite je ili pjevušite uvijek kad god vam vam to situacija dozvoljava, npr. pri šetnji, tuširanju, itd.

Otvorite vilične zglobove koliko je moguće i iznenadićete se koliko vokali “a” “o” “i” “e” u vašoj melodiji doprinose ritmičnim pokretima dijafragme, produbljavaju disanje, opuštaju vilične mišiće i potpomažu relaksaciju čitavog tijela.

77

Z D R AV S T V O - S R B I J A

K

ao posledica prirodnog procesa starenja i dejstvom sila gravitacije, koža i ostala tkiva na licu teže progresivnom padu koji, u zavisnosti od genetskog faktora, kvaliteta i nege kože lica, izlaganja sunčevim zracima ili vetru, može biti brži ili sporiji. Proces starenja povezan je s uticajem unutrašnjih genetskih faktora kao i kumulativnih faktora spoljne sredine. Ove staračke promene započinju najpre u predelu očnih kapaka i obrva, pa se polako šire prema celom licu i vratu.

Postoji više metoda za podmlađivanje lica i vrata koje se koriste u plastičnoj hirurgiji, ali jedna od najučestalijih i najsigurnijih je face lifting (rhytidectomia) koja ima za cilj zatezanje i podizanje opuštenih tkiva lica i vrata, otklanjanje bora kao i volumetrijsko podmlađivanje lica. Face liftigom se mogu ponovo uspostaviti prijatne konture na vašem licu i vratu, a koje vam mogu pomoći da izgledate i da se osećate mlađim mnogo više nego što imate godina.

Znaci starenja na licu su: 1) u čeonom predelu – paralelne bore; 2) u predelu između obrva tzv. lavlje bore – dve vertikalne i jedna horizontalna bora u predelu korena nosa; 3) obrazni predeo s nosnim borama, očnim borama, predobraznim borama i mlitavošću kože sa ptozom bočnih strana lica tzv. obešeni obrazi; 4) u prededelu usta – male vertikalne bore; 5) predeo oko brade – opuštenost brade i kože donje vilice sa produžetkom bora usana i nosa; 6) vratni predeo sa transverzalnim borama i opuštenošću mišića platizme u obliku traka, kao i pojave podbratka tzv. ćureći vrat. Face liftigom uz kombinaciju drugih pomoćnih procedura (zatezanjem kapaka, dermoabrazijom ili liposkulpturom) se mogu rešiti svi ovi problemi starenja lica.

Najidealniji pacijent za face lifting je osoba između 45 i 55 godina, normalne težine, koja ima dobru koštanu konstrukciju, tanak vrat i dubok cervikomentalni ugao.

Face Lifting podmlađivanje lica

Doc. dr Milan Jovanović, Medicinski fakultet, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

Operativna tehnika Operacija se može izvesti u opštoj, a najčešće u lokalnoj anesteziji uz snažnu intravensku sedaciju. Vaš hirurg će na osnovu indikacija koje imate da odabere metodu koja će najbolje rešiti probleme vašeg lica. Generalno (mada ima i drugih varijacija) rez kože je sakriven u kosmatom delu glave, zatim ide ispred ušne školjke sakriven u prirodnoj kon-

Preoperativna procena pacijenta Ukoliko se odlučite za operaciju face liftingom morate se inicijalno konsultovati s plastičnim hirurgom koji može pre

posle

78

zahtevati da ispred ogledala pokažete kakvu promenu želite na licu i tražiti od vas da otvoreno o svemu diskutujete što se tiče vašeg spoljnog izgleda. Ovo će pomoći vašem hirurgu da razume vaše želje, da preoperativno analizira vaše lice i da vam ukaže na realistična očekivanja. Razgovor s plastičnim hirurgom na prvom pregledu će obuhvatiti kompletnu anamnezu prethodnih operacija i bolesti (ukoliko ih je bilo), lekove koje pacijent trenutno uzima, eventualne alergije. Na osnovu lekarskog pregleda i istorijata zdravstvenog stanja postavlja se dalja indikacija u cilju sprečavanja komplikacija.

Nakon ovoga, plastični hirurg će vam uraditi detaljan pregled, pregledati čelo, kožu srednje i donje trećine lica, predeo oko usana i vertikalne bore, nazolabijalne prevoje, zatim tzv. “malarne džepove”, pregledati vrat i donju liniju vilice, pregledati gustinu kose da bi isplanirao rezove. Ukoliko se odlučite za operaciju, moraćete uraditi laboratorijske analize. Zabranjuje se upotreba aspirina, vitamina E i estrogenih hormona pre operacije. Mnogi hirurzi savetuju i prestanak pušenja dve nedelje pre i nedelju dana posle operacije.

turi uva, produžava se oko lobule uva, iza ušne školjke i završava se u kosmatom delu bočne strane vrata. Nakon toga sledi veoma pažljiva preparacija SMAS-a i kože sve do uglova očiju, polovine obraza, nazolabijalne brazde, uglova usana dok se koža vrata odiže skoro do srednje linije. Preparacija mora biti veoma pažljiva da se ne bi povredila neka od grana facijalnog nerva. Kada se preparišu ove structure, zateže se SMAS sa repozicioniranjem dubokog tkiva lica, a višak kože redukuje vraćajući mladalačku konturu vašeg lica. Koža se zatim ušije tankim atraumatskim koncima koji se skidaju nakon sedam dana.

Komplikacije Mada su komplikacije ove operacije veoma retke mogu se pojaviti hematom, podlivi, osećaj utrnulosti, nekada hipertrofični ožiljak ili alopecija oko reza u kosmatom delu glave. Pacijent može pomoći da se smanje rizici ukoliko se pridržava saveta i instrukcija hirurga pre i posleoperativno.

Postoperativni tretman Nakon urađene operacije pacijent, posle nekoliko sati, može da ide kući ili da eventualno ostane jedan dan u bolnici ukoliko to proceni njegov hirurg. Prvog postoperativnog dana pacijent pokrete glave treba da svede na minimum.

Glavu treba da drži nešto uzdignuto pod uglom oko 30 stepeni ležeći malo u izdignutom položaju. Nega kose počinje drugog ili trećeg postoperativnog dana.

Dozvoljeno je korišćenje blagog šampona trećeg dana nakon operacije. Kosa se može sušiti fenom umerene temperature. Izbegava se izlaganje suncu mesec dana nakon operacije.

Rezultati face liftinga, ako se dobro uradi, su fantastični što će vam, nakon postoperativnog oporavka, uz vaš make up i novi mladalački izgled lica, dati veoma prijatnu i trajnu unutrašnju i spoljašnju sigurnost i svežinu.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

N

a Klinici za urologiju KBC „Dr Dragiša Mišović - Dedinje“ u periodu od 26-28. septembra, pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja Vlade Srbije, održan je kongres iz komplesne urogenitalne rekonstruktivne hirurgije.

Organizatori kongresa, po drugi put, su KBC „Dr Dragiša Mišović - Dedinje“, predvođen direktorom KBC-a prof. dr Radisavom Šćepanovićem, upravnicom Klinike za urologiju prof. dr Vinkom Vukotić te Fondacija „Sava Perović“ sa dr Radošem Đinovićem na čelu.

Ova vrsta rekonstruktivne hirurgije predstavlja jednu od najtežih hirurških grana, s obzirom na težinu patologije, populaciju koju pogađa i transparentnost rezultata operativnog lečenja. U Srbiji se, kao i u svetu, jako malo lekara bavi ovom teškom patologijom, a dr Radoš Đinović i njegov tim Fondacije „Sava Perović“ su pravi pioniri ove oblasti. S obzirom na njihovu reputaciju, na skupu su učestvovali gotovo svi vodeći hirurzi ove oblasti iz Evrope, Severne Amerike i Azije, prof. dr Guido Barbagli (Italy), dr Steven Wilson (USA), dr Ronald Dahlem (Germany), prof. dr Bruno Deval (France), dr Nim Christopher (UK), prof. dr Ervin Kocjančić (USA), dr Roberto Olianas (Germany), prof. dr Vincenzo Pansadoro (Italy), dr Mariano Rossello (Spain), dr Ahmad Shamsodini (Qatar), kao i mnogi drugi strani i brojni domaći urolozi.

Programom kongresa obuhvaćena je kompletna rekonstruktivna hirurgija uretre i spoljnih genitalija kod muškaraca (uretralna hirurgija, lečenje Pejronijeve bolesti, erektilna disfunkcija, lečenje urođenih anomalija: hipospadije, epispadije, inkontinencije..), a ove godine prvi dan bio je posvećen rekonstruktivnoj hirurgiji kod žena (laparoskopska operacija cistocoele, koja je po prvi put u Srbiji rađena na ovaj način, zatim rektocoele, stres inkontincija, uretrovaginalne fistule).

V memorijalni WORKSHOP “Sava Perović“ u KBC „Dr Dragiša Mišović - Dedinje“

Urogenitalna rekonstruktivna hirurgija Dr Uroš Babić, Klinika za urologiju, KBC „Dr Dragiša Mišović - Dedinje“

Operacije su održavane u sve tri operativne sale na Klinici za urologiju i uživo prenošene na video-bimu kongresne sale Hotela M, gde ih je analizirao stručni auditorijum u direktnoj interakciji s kolegama u sali. Održana su i brojna predavanja o najaktuelnijim temama i iskustvima iz ove oblasti.

U prijatnom ambijentu Skupštine grada Beograda, uz program hora „Čarolija“ i uz prisustvo visokih državnih zvaničnika, svečano je otvoren ovaj događaj, koji se po drugi put održava u našoj zemlji kao memorijal akademiku Savi Peroviću i u znak sećanja na njegov izuzetan rad i doprinos rekonstruktivnoj urogenitalnoj hirurgiji.

Kompletna infrastruktura Klinike za urologiju kliničko-bolničkog centra, kao

i svi zaposleni, dali su veliki doprinos da ovaj kongres bude održan na vrhunskom nivou, a preko četrdeset pacijenata je imalo sreću da ih operišu najbolji stručnjaci iz ove oblasti.

Ovaj skup afirmiše KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje“ kao ustanovu u kojoj se stimuliše razvoj novih i prestižnih medicinskih procedura, a dobra organizacija i posvećenost zaposlenih kvalifikuje za nove naučne skupove.

79

Z D R AV S T V O - S R B I J A

koji je tom prilikom istakao da srpsku neurohirurgiju krase atributi jedne od najmodernijih u svetu kao i da je doprinos neurohirurga ugledu Srbije u svetu nemerljiv.

Takođe, na otvaranju skupa ministarka zdravlja Republike Srbije prof. dr Slavica Đukić-Dejanović istakla je da je osnivanje udruženja značajan pionirski poduhvat i izrazila uverenje da će ono biti mesto stručne afirmacije i razmene iskustava u cilju pružanja bolje zdravstvene usluge građanima u celom regionu.

Teme Prvog kongresa Udruženja neurohirurga Jugoistočne Evrope bile su: Novine u hirurgiji tumora mozga i tumora baze lobanje, novine u hirurgiji degenerativnih bolesti kičme, novine u hirurgiji tumora kičmene moždine, novine u hirurgiji perifernih nerava i

P

rvi kongres Udruženja neurohirurga Jugoistočne Evrope održan je od 31. oktobra do 2. novembra 2013. godine u Hotelu „Metropol Palace“ u Beogradu. Održavanje kongresa su organizovali Klinika za neurohirurgiju Klinčkog centra Srbije, Udruženje neurohirurga Srbije i novoosnovano Udruženje neurohirurga Jugoistočne Evrope, uz pokroviteljstvo gospodina Tomislava Nikolića, predsednika Republike Srbije, kao i uz podršku relevantnih institucija Republike Srbije. Tokom trajanja kongresa svečano su obeležena dva značajna jubileja: 90 godina postojanja neurohirurgije u Srbiji kao i 75 godina od osnivanja Klinike za neurohirurgiju Kliničkog Centra Srbije. Ovom prilikom je prvi put promovisano novoosnovano Udruženje neurohirurga Jugoistočne Evrope - Southeast European Neurosurgical Society – SEENS (www.seens.eu, www.seens2013.eu) kao prvo i jedinstveno strukovno udruženje neurohirurga Jugoistočne Evrope. Udruženje obuhvata članove neurohirurških društava Srbije, Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Makedonije, Bugarske, Rumunije, Grčke, Kipra i drugih, a u narednom periodu održavaće godišnje sastanke na kojima će neurohirurzi razmenjivati iskustva, unapređivati znanja i razvijati nova prijateljstva vodeći se, pre svega, svojim znanjima i strukom.

Kongres je održan na visokostručnom, profesionalnom i organizacionom nivou. Imao je podršku brojnih kolega, predavača i učesnika kako iz oblasti neurohirurgije, tako i iz drugih oblasti medicine, koji su zajedno doprineli multidisciplinarnom karakteru naučnog 80

Beograd, oktobar, 2013.

st

1 Congress of Southeast European Neurosurgical Society – Seens

skupa kako po temama, tako i po koncepciji i načinu održavanja. Kongresu je prisustvovao i veliki broj ambasadora zemalja čiji su predstavnici učestvovali na kongresu.

Skup je svečano otvorio predsednik Republike Srbije Tomislav Nikolić,

sl. Učesnici kongresa su se upoznali sa savremenim konceptom i protokolom lečenja tumora mozga, novinama u dijagnostici tumora mozga i tumora baze lobanje, novinama u oblasti endoskopske hirurgije baze lobanje i novim protokolima u lečenju, savremenim

Z D R AV S T V O - S R B I J A

principima hirurgije degenerativnih bolesti kičme, kao i savremenim konceptima hirurgije perifernih nerava. Ovim novinama su prenesena nova znanja i razmenjena iskustva vezana za rad u oblasti neurohirurgije, a prevashodno u oblasti neuroonkologije i degenerativnih oblasti kičmenog stuba kao najčešćoj patologiji. Ovim, ali i drugim temama u sažecima svojih radova, bavili su se najeminentniji stručnjaci iz zemlje i sveta.

Tokom trajanja kongresa održana je 31 naučna sesija u okviru kojih je prezentovano 257 naučnih radova. S učesnicima, zvanicama, brojnim sponzorima i ostalim posetiocima kongresa broj učesnika doseže čak 540. Ceo kongres je održan u izuzetno prijatnoj i društvenoj atmosferi i dobrim uslovima.

Kongres je dobio pozitivne ocene i pohvale od svih učesnika, kao i relevantnih institucija u medicine, ali i ostalim oblastima. Stručni i naučni doprinos ovom skupu posebno su dali prof. dr Mađid Sami – počasni predsednik Svetskog udruženja neurohirurga, prof. dr Juraj Šteno – predsednik Centralnoevropskog udruženja neurohirurga, prof. dr Vladimir Beneš – predsednik Evropske asocijacije neurohirurških udruženja kao i Frančesko Tomaselo - potpredsednik Svetske federacije neurohirurških udruženja.

Udruženje neurohirurga će i u budućem periodu nastaviti s efikasnim i kolektivnim radom s drugim udruženjima u cilju unapređenja specijalnosti i dobrobiti pacijenata.

81

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Stogodišnjica rođenja

Isidor Papo - život i delo

P

ovodom obeležavanja stogodišnjice rođenja general-pukovnika akademika prof. dr Isidora Pape, jednog od najistaknutijih hirurga na našim prostorima, 23.oktobra 2013. godine na Vojnomedicinskoj akademiji organizovano je otkrivanje spomen-biste i predstavljena publikacija „Isidor Papo - život i delo“ autora dr Vladimira Jokanovića i saradnika.

Otkrivanju biste prisustvovali su načelnik Uprave za vojno zdravstvo brigadni general prof. dr Zoran Popović, rektor Univerziteta odbrane u Beogradu general-potpukovnik prof. dr Miodrag Jevtić, članovi proširenog kolegijuma načelnika VMA, kao i austrijski hirurzi koji trenutno pohađaju kurs ratne hirurgije na VMA. Otkrivajući spomen-bistu načelnik VMA brigadni general prof. dr Marijan Novaković rekao je da je general Papo jedan od velikana srpske vojne medicine koji je postigao sve što se u profesionalnom i akademskom smislu može postići. Dodao je i da njegova bista treba da podseća kadete i lekare VMA na profesionalnu i moralnu obavezu da neprestano rade na sebi. Posvećenost struci i nauci i stalna želja za usavršavanjem su nešto što je akademika Papu odvajalo od drugih, a zbog svega toga je ostao upamćen u istoriji srpske medicine kao lekar na čijem primeru se i dalje može učiti o životu i profesiji lekara.

O publikaciji „Isidor Papo - život i delo“, pored dr Jokanovića, govorili su i ostali autori, načelnik VMA generalmajor u penziji prof. dr Mihajlo Đuknić, general-major u penziji prim. dr Branislav Popović, pukovnik u penziji prim. dr Dušan Milić, kao i načelnik Klinike za opštu hirurgiju VMA pukovnik prim. dr Mile Ignjatović. Prisutni su imali priliku da čuju utiske savremenika generala Pape, ljudi koji su usko sarađivali sa hirurgom čiji je renome bio poznat na svim kontinentima, upoznaju se sa detaljima njegovog profesionalnog i ličnog razvoja i uvere se u ulogu koju je imao u svoje vreme, a koju će zadržati i u godinama koje slede.

83

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Vežba”Jesen 2013”

P

okazna vežba „Jesen 2013“ četvrte klase slušalaca za rezervne oficire sanitetske i veterinarske službe na dobrovoljnom služenju vojnog roka uspešno je završena 24. oktobra na Vojnomedicinskoj akademiji.

Tema vežbe bila je zbrinjavanje ugroženih u uslovima vanredne situacije, zemljotresa. Za slušaoce, osim provere već stečenih znanja, cilj je i sticanje novih, uz ovladavanje veštinama i iskustvima u rukovođenju i komandovanju sanitetskim taktičkim i združeno-taktičkim jedinicama i organizaciji rada na sanitetskim etapama i pružanju medicinske pomoći.

Obraćajući se gostima, stranim vojnim predstavnicima akreditovanim u Beogradu, austrijskim lekarima, koji su na VMA upravo završili kurs „Ratne hirurgije“ i vojnoj delegaciji Angole, načelnik Uprave za vojno zdravstvo brigadni general prof. dr Zoran Popović rekao je da njihovo prisustvo ohrabruje i daje podstrek da aktivnosti na usavršavanju i obuci, koje su cilj i ove vežbe na renomiranoj vojnomedicinskoj ustanovi, budu nastavljene.

– Moj utisak je da Trening centar sanitetske službe VMA, koji je organizator ove vežbe, svake godine postiže sve bolje rezultate i tako sebe preporučuje da bude deklarisan kao regionalni centar. Glavne preduslove ispunjava. Poseduje visokokvalifikovani obrazovni kadar, raspolaže odgovarajućom opremom, a medicinsko osoblje VMA ima respektabilno kliničko iskustvo u zbrinjavanju povređenih i obolelih – istakao je general Popović i podvukao da je obuka lica za angažovanje u mirovnim misijama, zadatak 84

koji obavlja Trening centar, od posebne važnosti za strateški cilj politike odbrane i da je do sada više od 130 pripadnika Ministarstva odbrane i Vojske Srbije obučeno za učešće u misiji UN u Kongu, i Evropske unije u Somaliji.

Načelnik Vojnomedicinske akademije brigadni general prof. dr Marijan Novaković rekao je da su pomoć i brzo reagovanje u vanrednim situacijama obaveza svih nas i to ne samo prema našim građanima, već i prema komšijama i prijateljima.

– Prirodne nepogode ne biraju kome će da se dogode i dolaze nenajavljeno, ali zato smo mi tu da budemo spremni ukoliko je ta pomoć neophodna - istakao je načelnik Vojnomedicinske akademije i učesnicima vežbe poručio da ne sumnja da su aktivnost dobro pripremili te da su stekli nova znanja i iskustva u rukovođenju i komandovanju sanitetskim i združenotaktičkim jedinicama u slučaju zbrinjavanja ugroženih i stradalih lica u uslovima vanrednih situacija.

Pokazna vežba „Jesen 2013“ nastavljena je u Centru za kontrolu trovanja VMA, gde je prikazana situacija izlivanja gasa i toksičnih materija iz hemijskog postrojenja i saniranje posledica, uz zbrinjavanje zatrovanih. Na jednoj od radnih tačaka, u kasarni “Banjica”, predstavljen je rad mešovitih preventivno -medicinskih i psihološko psihijatrijsko- medicinskih ekipa na području zahvaćenom zemljotresom.

Prezentovane su i aktivnosti hirurških mobilnih timova na zbrinjavanju povređenih, kao i sanitetska prihvatnica i evakuacija vazdušnim putem.

VMA, 17. oktobra 2013.

Ministar zdravlja Federacije BiH

Delegacija Ministarstva zdravlja Federacije Bosne i Hercegovine, na čelu sa ministrom prof. dr Rusmirom Mesihovićem, koja boravi u zvaničnoj poseti Ministarstvu zdravlja Republike Srbije, posetila je Vojnomedicinsku akademiju.

Načelnik VMA brigadni general prof. dr Marijan Novaković rekao je da VMA ima dobru saradnju sa kolegama iz Bosne i Hercegovine i da se veliki broj pacijenata iz BiH leči u ovoj bolnici. Ministar Mesihović rekao je da mu je drago što ima priliku da poseti VMA, koju smatra jednom od najboljih bolnica u regionu.

Razgovarano je o mogućnostima unapređenja saradnje, posebno u oblasti lečenja i obrazovanja, a delegacija BiH posetila je Centar za hiperbaričnu medicinu VMA.

Prijem na VMA

Izaslanik odbrane Kine

Načelnik Vojnomedicinske akademije brigadni general prof. dr Marijan Novaković, zajedno sa načelnikom Uprave za vojno zdravstvo brigadnim generalom prof. dr Zoranom Popovićem, primio je dosadašnjeg vojnog, pomorskog i vazduhoplovnog izaslanika NR Kine u našoj zemlji, starijeg pukovnika Li Juna i novoimenovanog vojnog, pomorskog i vazduhoplovnog izaslanika NR Kine, starijeg pukovnika Vang Haibina 22. Oktobra 2013. godine na Vojnomedicinskoj akademiji.

Brigadni general Popović zahvalio se na velikom ličnom doprinosu pukovnika Juna unapređenju bilateralne vojne saradnje, naročito u oblasti vojnog zdravstva. Tokom 16 godina njegovog mandata u Srbiji realizovane su mnoge kineske donacije prema sistemu vojnog zdravstva, u značajnom delu Vojnomedicinskoj akademiji i realizovane mnoge posete na visokom nivou u Kini i Srbiji. Brigadni

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

general Novaković rekao je da je VMA imala priliku mnogo toga da vidi i nauči u radu sa kineskim kolegama i u vezi sa tradicionalnom i modernom medicinom. Nastavak saradnje je u obostranom interesu kroz zajednički rad sa kineskim kolegama u oblasti naučnoistraživačkog rada, školovanja i lečenja pacijenata.

Stariji pukovnik Jun rekao je da i kineska strana ima velike koristi od saradnje sa srpskim vojnozdravstvenim sistemom, a da je posebno visoko ocenjen sistem lečenja i rukovođenja na VMA, što može da služi kao primer u organizaciji kineskih vojnih bolnica. Izrazio je uverenje da će njegov naslednik, stariji pukovnik Haibin još više doprineti potencijalu bilateralne saradnje.

Uposeti VMA

Hrvatski ministar odbrane

U okviru posete Ministarstvu odbrane Republike Srbije, ministar odbrane Republike Hrvatske Ante Kotromanović sa saradnicima posetio je 28. oktobra 2013. godine Vojnomedicinsku akademiju. Pored načelnika Vojnomedicinske akademije brigadnog generala prof. dr Marijana Novakovića, sa hrvatskim ministrom sastali su se i državni sekretar Zoran Đorđević i načelnik Uprave za vojno zdravstvo brigadni general prof. dr Zoran Popović.

Državni sekretar Đorđevi ć izneo je očekivanja da će bilateralna saradnja u oblasti vojnog zdravstva biti unapređena u obostranom interesu, a načelnik VMA upoznao je goste sa radom ove ustanove i potencijalima buduće saradnje.

Ministar Kotromanović istakao je zadovoljstvo što je, u okviru p osete srpskom sistemu odbrane, posetio VMA kao njegov prepoznatljiv deo, koji ima reputaciju ustanove sa velikim iskustvom.

Naglasio je da je hrvatska strana zainteresovana za saradnju u mnogim oblastima i izdvojio mogućnosti saradnje preko Medicinskog fakulteta VMA Univerziteta odbrane u Beogradu.

Transplantacija matičnih ćelija

Simpozijum Simpozijum posvećen novostima iz oblasti transplantacije matičnih ćelija hematopoeze u organizaciji Klinike za hematologiju Vojnomedicinske akademije održan je 1. novembra 2013. godine na VMA. Prvi deo simpozijuma započeo je izlaganjem prof. dr Nikolausa Kregera (Nicolaus Kröger), šefa

Odeljenja transplantacije Univerzitetske bolnice u Hamburgu, o lečenju hroničnih mijeloproliferativnih bolesti transplantacijom u eri postojanja modernih lekova, dok je načelnik Klinike za hematologiju VMA prof. dr Ljiljana Tukić predstavila tridesetogodišnje rezultate VMA pri lečenju aplastičnih anemija transplantacijom i imunosupresivnom terapijom, oboljenja kod kojih ovaj modalitet lečenja ima veoma visok procenat uspešnosti.

Retrospektivnu analizu bolesti odbacivanja transplantirane koštane srži tzv. „kalem protiv domaćina“ na skoro 250 pacijenata predstavila je načelnik Odeljenja za transplantaciju koštane srži VMA prof. dr Dragana Stamatović, dok je dr Marija Elez, takođe sa Klinike za hematologiju VMA, govorila o citomegalovirusnoj infekciji, koja može značajno da utiče na transplantaciju, pogotovo u posttransplantacionom periodu.

Usledila su predavanja: dr Zorane Andrić iz Instituta za transfuziju Srbije o izboru davaoca za transplantaciju matičnih ćelija hematopoeze; dr Olivere Tarabar; puk. prof. dr Slobodana Marjanovića; dr Anđeline Živanović Ivić i prim. doc. dr Gordane Ostojić, čija su izlaganja obuhvatila iskustva pri transplantacionom lečenju Hočkinove bolesti, multiplog mijeloma, bolesti lakih lanaca i afereznog prikupljanja matičnih ćelija.

Vojnomedicinskoj akademiji, 14. novembra 2013. godine

odgovor na ovo pitanje, a da se nada da će saradnja sa prijateljima, kojima će svoj maksimalan doprinos dati i stručnjaci VMA trajati do tog trenutka.

Upućujući reči zahvalnosti svima sa Vojnomedicinske akademije zbog tople dobrodošlice, zamenik ambasadora SAD u Beogradu Gordon Dagid je podsetio da je današnja donacija samo još jedna potvrda saradnje koja je započeta 2005. godine a u okviru koje je njegova zemlja donirala opremu vrednu 811.000 dolara.

- Uglavnom je reč o opremi namenjenoj prevenciji HIV-a i AIDS-a kao i doprinosu podizanja svesti javnosti kada je ova bolest u pitanju. Impresionirani smo svim naporima koje ste do sada učinili u borbi protiv nje, rekao je Dagid i dodao da, s obzirom na posvećenost te institucije borbi protiv ove bolesti, očekuje još mnogo godina uspešne saradnje, čiji je cilj prevencija i ublažavanje njenih posledica.

Kadetkinja Medicinskog fakulteta VMA

Prvo mesto na Svetskom prvenstvu u karateu

Donacija Ministarstva odbrane SAD

Povodom donacije laboratorijske i dijagnostičke opreme vredne oko 85.000 dolara, iz Programa za prevenciju i kontrolu HIV/AIDS Ministarstva odbrane SAD (DHAPP), delegacija ambasade te zemlje, predvođena zamenikom ambasadora SAD u Beogradu Gordonom Dagidom (Gordon Duguid), posetila je Vojnomedicinsku akademiju.

Izražavajući zadovoljstvo zbog nastavka dugogodišnje uspešne saradnje sa Ministarstvom odbrane SAD, načelnik Vojnomedicinske akademije brigadni general prof. dr Marijan Novaković je istakao da je upravo zahvaljujući razumevanju prijatelja i kolega moguće nastaviti praćenje najsavremenijih trendova u prevenciji, dijagnostici i terapiji ove teške bolesti.

General Novaković je istakao da je prisustvo HIV-a u svim zemljama sveta realnost, ali da je siguran da se bliži dan kada će nauka dati konačan

Kadetkinja Medicinskog fakulteta VMA Milica Stanković osvojila je prvo mesto u kategoriji seniorki u katama na šestom po redu Svetskom prvenstvu u Šotokan karateu, održanom od 11. do 13. oktobra 2013. godine u hali „Spens“ u Novom Sadu.

Na takmičenju je učestvovalo oko 1400 takmičara iz 32 zemlje sveta u organizaciji Šotokan karate saveza Srbije i novosadskog sportskog društva „Soko“. „Aktivno se bavim karateom od malih nogu i učesnik sam mnogih inostranih i domaćih takmičenja. Ova medalja mi je najdraža iako ih imam puno, zato što sam imala najmanje vremena za pripremu i možda sam zbog toga bila motivisana više nego na prethodnim takmičenjima. Ovo je najznačajnije takmičenje i ponosna sam na sebe jer sam uspela da uskladim sve obaveze koje imam i da, naravno, osvojim prvo mesto,”- izjavila je kadetkinja 4. klase Milica Stanković. Šotokan karate predstavlja jednu od modifikovanih japanskih borilačkih veština koju je osnovao sensei Gičin Funakoši početkom prošlog veka na japanskom ostrvu Okinava, a u Srbiji je trenutno najpopularniji stil karatea.

85

Z D R AV S T V O - S R B I J A

N

a ovogodišnjem 58. međunarodnom sajmu knjiga u Beogradu, na štandu Izdavačke kuće Medija centar „Odbrana“ predstavljene su tri publikacije autora Vojnomedicinske akademije.

Multimedijalni elektronski naslov Bioterorizam autorke prof. dr Elizabete Ristanović sadrži moderan, konceptualno originalan i tehnološki inovativan prika z tema koje se obrađuju u okviru nastave iz istoimene predmetne oblasti. Upoznavanjem biološkog

Autori sa VMA na Sajmu knjiga

oružja kao globalnog problema povećava se svest o ovoj vrsti pretnji i rizika i ujedno doprinosi globalnoj borbi protiv terorizma i daljem jačanju pozicije naše zemlje u svetu.

Prema rečima autorke, cilj udžbenika je da kroz multidisciplinarne sadržaje podstakne istraživački i kritički duh koji potpomaže da se naučnim

će znanja o ovom značajnom globalnom problemu sticati kadeti Vojne akademije i slušaoci ostalih nivoa usavršavanja u ovoj visokoškolskoj ustanovi.

Svoje viđenje problema, stvaralačkog rada dr Elizabete Ristanović kao i ove vredne publikacije izneli su i recenzenti, naši uvaženi stručnjaci u ovoj oblasti, general, prof. dr Bran-

pristupom otkriju i spreče zloupotrebe prirodnih potencijala.

Reč je o prvom elektronskom izdanju u vojnoj izdavačkoj delatnosti i prvom elektronskom udžbeniku na Univerzitetu odbrane u Beogradu iz koga

ko Krga i prof. dr Dragan Simeunović. Promociji su prisustvovali i rektor Univerziteta odbrane u Beogradu, general-potpukovnik prof. dr Miodrag Jevtić i prorektor pukovnik prof. dr Jan Marček.

86

Inače, u saradnji sa „Džeferson“ institutom ovih dana završava se priprema ovog udžbenika za postavljanje na platformu za učenje na daljinu, a veliko interesovanje za ovaj poduhvat ispoljili su strateški partneri MO i VS iz Kraljevine Norveške pa se očekuje i prevođenje na neke svetske jezike, a po preporuci evropskih eksperata i uvođenje sličnih oblasti u nastavne sadržaje ostalih akademskih insitutucija u zemlji s ciljem jačanja svesti javnosti o ovom problemu.

O knjizi Savremena terapija psorijaze, autora prof. dr Radoša Zečevića, prof. dr Lidije Kandolf -Sekulović, prof. dr Danila Vojvodića i doc. dr Željka Mijuškovića, rečeno je da je nastala kao posledica nedostatka literature o ovoj temi na našem jeziku. Knjiga objedinjuje savremene stavove o lečenju psorijaze iz postojećih međunarodnih vodiča i preporuka za lečenje. Namenjena je prvenstveno lekarima primarne zdravstvene zaštite radi upoznavanja sa savremenim opcijama u lečenj u ovog oboljenja.

Knjiga Ishrana - uloga u unapređenju zdravlja i prevenciji bolesti autor ke prof. dr Slavice Rađen ukazuje na važnu ulogu ishrane u prevenciji i očuvanju dobrog zdravlja, a kako se od lekara očekuju preporuke o pravilnoj ishrani, ova knjiga je doprinos u rešavanju te dileme. Knjiga je podeljena u pojedinačna poglavlja koja polaze od opštih saznanja i karakteristika entiteta koji se kon kretno obrađuju. Opisane su energetske potrebe ljudskog organizma, makro i mikronutrijenti, principi pravilne ishrane, poremećaji ishrane, kao i najčešća oboljenja. Od velike koristi je studentima, lekarima, kao i svim zainteresovanim licima koja shvataju značaj ishrane kao značajnog činioca prevencije.

Medici.com

Z D R AV S T V O - S R B I J A

П

ротеклих година, у неколико наврата, писано је на страницама овог часописа о руској добротворној помоћи Србији у ратовима 1912–1917. Подсетимо се да је Српско лекарско друштво – Секција за историју медицине – предложила да на згради Српског лекарског друштва буде постављена спомен-плоча руским медицинским мисијама. Замишљено – остварено. Спомен-плочу су 24. септембра 2011. открили председник СЛД-а академик Радоје Чоловић и амбасадор Руске Федерације у Србији Његова екселенција Александар Васиљевич Конузин. Следеће 2012. године, у исти дан, откривена је спомен-плоча на згради некадашње руске болнице у Панчеву. Откривање спомен-плоча и већ традиционално полагање венаца 24. септембра покренуто је, пре тога (2010) књигом Галине Игоревне Шевцове ‘’Руска добротворна помоћ Србији у ратовима 1912–1917’’, која је проф. др Брани Димитријевићу, редактору, измамила наслов у предговору српском издању: ‘’Кад мит изрони као – стварност’’. Руска историчарка Шевцова, на себи својствен начин, дала је максимум чињеница уз минимум коментара. Проф. Димитријевић у предговору каже: ‘’У помоћи су учествовали сви слојеви руског друштва. Предњачиле су аристократе и богатији припадници грађанског слоја, али допринос, такозваног, простог народа не беше занемарљив. Новац је прикупљан и на ‘на улици’. Помагала је Руска православна црква. Руска штампа одиграла је у свему томе ог-

Пред спомен-плочом руским медицинским мисијама

Кад мит изрони као – стварност ромну улогу. Углед Србије, српске шајкаче – симбола родољубља и надљудске издржљивости у читавом руском друштву, никада није био већи’’. Предговор завршава речима: ‘’... треба се до земље поклонити Галини Шевцовој, јер после ове књиге сасвим сигурно знамо да прича о несебичној руској помоћи српској браћи у тешким годинама Првог светског рата не може бити – мит. Напослетку, митологија и настаје кад историјска наука има – преча посла’’. И, ево, већ трећи пут окупљамо се 24. септембра пред руском спомен-плочом на згради Српског лекарског друштва. Следимо давно речeну истину – захвалност је највећа међу врлинама. Посебну част указала нам је Амбасада Руске Федерације у Београду доласком на свечану церемонију првог секретара Валентина Генадјевича Кољашева. Скупу је присуствовала и историчарка Галина Шевцова, гошћа из Москве, а у име руског удружења “Слава Русије”. Пре полагања венаца одсвиране су руска па затим српска химна. Двориште зграде друштва за трен је попримило необично свечану атмосферу. На спомен-плочу положен је ловоров венац Српског лекарског друштва, затим венац Амбасаде Руске Федерације у бојама државне заставе, а необично лепим букетом црвених ружа спомен-плочу на крају је украсила Галина Шевцова. Посебност овогодишњег скупа била је у наставку церемоније, када је проф. др Брана Димитријевић изговорио беседу коју преносимо у целини. Речју, године пролазе, а сећање и захвалност не бледе. Др Славица Жижић-Борјановић

Српско лекарско друштво, 24. септембра 2013, Београд Приликом полагања венаца на спомен-плочу руским медицинским мисијама

Беседа - Брана Димитријевић

У

важени господине Валентине Генадјевичу, колегинице и колеге, даме и господо, драги пријатељи и гости, Искупили смо се овде, пред овим скромним обележјем, како бисмо изразили нашу дубоку захвалност руским медицинским мисијама, руским лекарима и милосрдним сестрама и свом осталом санитетском особљу, који су похитали у помоћ Србији, пре, ево, једног века. Стизали су у организацији Руског друштва Црвеног крста, али и многи на своју руку, о своме руву и круву, па ни дан дањи не можемо да утврдимо колико их је уистину било. За Први балкански рат, рат са Турском, Србија је мобилисала близу 400.000 бораца. А то би било исто као када би Француска, сразмерно тадашњем броју свог становништва, мобилисала 7 милиона и 200 хиљада војника. Питамо се онда да ли би у то доба високоразвијена Француска имала довољно санитетског особља за тако огромну војску и шта би било с њеним цивилним санитетом, који би морао остати опустошен. А ето, то се десило

Краљевини Србији, већ у првом, од узастопна три рата. Безмало све своје лекарске снаге Србија је послала на фронт. Срећом, медицинске мисије из целе Европе, а и појединци, похрлили су у помоћ српском санитету. А у томе је предњачила Русија, која је одмах послала шест одлично опремљених својих мисија.

Галина Игоревна Шевцова

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Рат је по речима великог руског хирурга Пирогова — трауматска епидемија, редња повреда и повређивања. Али рат је истовремено погодно тле за развој сваковрсних епидемијских болести. У наредном, Српско–бугарском рату избија епидемија колере, али и тада руске медицинске мисије притичу у помоћ. У Кочанима, који данас не припадају Србији, а који су и тада били у бестрагији, своју болницу, примера ради, оснива кнегиња Софија Долгорукова. А то је само један пример. Избија потом Велики рат, цела Европа је у пламену. И Русији су лекари и те како потребни. Упркос томе, поново стижу руске медицинске мисије, а прва од њих, хируршки оријентисана, стиже баш у овај дан пре 99 година. Али, већ крајем 1914. године избија епидемија пегавца, заправо епидемија три тифа, како је данас називамо, која Србију претвара у земљу смрти. На тој ломачи гореће и српски санитет. Умиру поглавито млађи лекари — потпоручници. У помоћ притичу руске медицинске мисије, овога пута противепидемијске. И дуго, дуго би нам било причати и о томе. У ствари, руска хуманитарна помоћ била је далеко издашнија и разноврснија од онога како би нам се, можда, учинило, ако бисмо гледали само на број пристиглих лекара, било у оквиру мисија, било појединачно. Чак и ако бисмо у обзир узели и сву санитетску опрему која је стизала и при њиховом доласку и после тога. Јер се Руска хуманитарна помоћ простирала и изван болничких зидова. У Београду и Нишу отворене су народне кухиње, које је финансирало Руско друштво Црвеног крста. Руски лекари пружали су амбулантне лекарске услуге локалном становништву, дајући им и лекове потпуно бесплатно. Ко то може да заборави, ко може да не задрхти на помен тога, ко да се до земље не поклони. Има ли веће и племенитије и богоугодније ствари него нахранити гладног и излечити болесног не само ратника, него и његову жену, његово дете. Или збринути ратну сирочад.

89

Z D R AV S T V O - S R B I J A

У тој хуманитарној епопеји учествовали су сви тадашњи слојеви руског друштва. И аристократија и грађанство и пролетаријат, што се види и по саставу самих мисија. Испољавало се то и у Русији када је прикупљана помоћ за Србију. Давали су и чланови императорске породице, давала је аристократија и фабриканти и трговци, новац је прикупљан и на улици, давала је и сиротиња, неко рубљу, неко копејку, али од срца. Јер никад као тада углед српске шајкаче, тог симбола несаломљивости и храбрости, није био већи. Углед оног безименог српског борца, тежака, мученика, који би по речима оца српске ратне хирургије др Михаила-Мике Петровића ‘’чинио част свакој војсци’’, а који ће на својим плећима изнети сва три рата, а своје кости расејати на три континента. Тај мученик је рањен или болестан овде у отаџбини, у руским лекарима видео спаситеље али и браћу, а у милосрдним сестрама Богом посестриме. Може ли се све то заборавити? Сведоци смо, међутим, да се поново спрема рат, овога пута науком и папирима, уз укључивање огромне пропагандне машинерије, с циљем да се од црног направи бело а од белог црно. Да се оно што се колико до јуче противило чињеницама, преокрене, да се Србија окриви као једини изазивач Великог рата, а потом оптужи и за сва потоња страдања и понижења старице Европе. Још је жалосније и опасније, што се упињу свим силама да нас овде, у Србији, убеде да је све баш, баш тако било, баш како то они кажу, јер смо ми по менталитету крволоци, краљоубице и злочинци. Горе и од тога је још само то што у самој Србији има доста господе ужирене и одморне, спремне да из својих луксузних станова пљују по сопственим прецима, по истом оном српском тежаку, мученику, истој оној српској шајкачи, како би се што пре умилили онима који већ изодавна гракћу да је Србима потребно преумљење, суочавање са сопственом митологијом, крвавом историјом и злочинима, да је Србима потребно не покајање — јер за тај појам 90

У

они и не знају — већ — катарза! Све то ускоро чека и Русију, која, установиће се убрзо — јер нема заблуде док се и наука не умеша — није помагала своју словенску браћу већ злочинце. А с ким си онакав си. Неко ће рећи, па не може се против света. Приклонимо се. Изгубили смо Велики рат сто година после његовог завршетка. Господа, она ужирена, има право. Пљујмо, дакле, по свему што је српско и што је руско. А ја им на то у име свих чланова невелике секције за историју медицине, и свих нас овде одговарам: а, када је постављено ово, ево, баш ово спомен-обележје, кога до пре коју годину није ни било. Када је, питам, некадашња руска хуманитарна помоћ — за коју смо сви негде у дубини душе знали да је постојала — испливала на површину, не као сновиђење, не као мит, већ као блистава стварност, понајвише захваљујући књизи Галине Игоревне Шевцове. Стога будимо поносни што смо овде, сада на овом месту. И радујмо се. Што кроз наше поклоничко ово присуство проговара она предачка Србија, која се узда у истину, која се будућих искушења не боји ни најмање. А, надајмо се, ни Русија. Хвала вам. На ‘’Растку’’ објављено: 2013-9-24

Валентин Генадјевич Кољашев

Институту за јавно здравље Србије „Др Милан Јовановић Батут” под покровитељством Министарства здравља Републике Србије одржан је, после вишегодишње паузе, традиционални дводневни стручни скуп „Батутови дани” 24–25. октобра 2013. године. Подсетимо да је Правилником о оснивању и организацији Централног хигијенског завода у Београду од 15. октобра 1924. године, обнародованом у „Службеним новинама” и објављеном у „Гласнику Министарства народног здравља” ова новооснована установа постала седиште целокупне хигијенске службе у држави. Од тада је ЦХЗ претрпео бројне трансформације а последњих деценија ова установа с поносом носи име др Милана Јовановића Батута. Овај непревазиђени здравствени просветитељ, кога Чеси о 90. годишњици живота назваше патријархом здравствене културе, најзаслужнији је за оснивање Медицинског факултета у Београду. Тешко је и набројати све његове заслуге и учешћa у бројним државним пословима с циљем очувања здравља народа али и његове просвете и културе уопште. „Батутови дани”, установљени 1994. године, имају за циљ да јавности представе најважније актуелне теме у области здравља становништва Републике Србије. За овогодишњи скуп одабране су две велике тематске целине: „Рак у Србији –јуче, данас, сутра” и „Имунизација и надзор над болестима које се могу превенирати вакцинама - достигнућа и изазови”. Оба дана сала Института била је испуњена гостима и слушаоцима, а атмосфера истовремено свечана и радна. Предавачи су били најеминентнији стручњаци, а слушаоци из свих крајева Србије. Скуп је отворио прим. др сц. мед. Драган Илић, директор Института за јавно здравље „Др Милан Јовановић Батут” и председник организационих одбора обе тематске целине. У кратком обраћању поздравио је министарку здравља у Влади Републике Србије, госте, предаваче и слушаоце. Скупу су присуствовали декани Медицинског факултета у Београду академик Небојша Лалић и Медицинског факултета Универзитета од-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

бране у Београду академик Миод- Рак и имунизација – теме раг Чолић као и шеф Kанцеларије Светске здравствене организације у Београду др Миљана Грбић. Поздрављајући скуп, министарка здравља проф. др Славица Ђукић Дејановић, поред осталог, истакла је колико је велики значај скрининга рака дојке, грлића материце и дебелог црева и изнела какви су досадашњи резултати скрининга за све три локализације. Спречавање развоја рака и смртног исхода довољан су разлог да се на овом задатку мобилише цео здравствени систем. Такође је подвукла велики значај имунизације и држање под контролом заразних болести. Учесталост малигних болести у нашој земљи и могућност ефикасног и благовременог откривања скринингом који резултира спаса- деце, контроле пертусиса, вакцинавањем људских живота, ставила је ције против грипа и контроле над ову пошаст савременог доба у први болничким инфекцијама.

скупа у националном институту

„Батутови дани“

план интересовања нашег здравственог система. Отуда је рак у Србији предложен за главну тему овогодишњег скупа. Имунизација и надзор над болестима које се могу превенирати вакцинама има такође велики значај за целокупно становништво. После епохалних открића узрочника заразних болести, антимикробних лекова и вакцина против бројних заразних болести, данас је потребно квалитетним вакцинама достићи висок ниво обухвата (95 % и више) применом одговарајуће стратегије имунизације као и активним епидемиолошким надзором да би се поједине заразне болести држале под контролом. У садашњем тренутку веома је актуелно питање заштите вакцином од инвазивних облика пнеумококне инфекције код

Желећи да укажемо колико је надрилекарство, нажалост, и данас присутно и колико су значајне речи проф. др Милана Јовановића Батута написане о тој теми у књизи „Надрилекари – како варају, глобе и затиру народ” из давне 1923. проф. др Брана Димитријевић председник Секције за историју медицине Српског лекарског друштва одабрао је одломке из књиге, које је на достојан начин у дијалекту прочитала драмска уметница Горица Поповић. Надрилекарство је посебно присутно у лечењу рака иако онколошка школа Србије улази у други век постојања. Управо због дуге традиције онколошке школе Србије, која траје више од једног века, одабрано је да скуп о раку започне прилозима из историје онкологије и освртом

на Студеничку академију (одржану седамнаест пута у манастиру Студеница) као научном форуму посвећеном малигним болестима. У наставку скупа ређале су се одабране теме из области рака. Најпре, упознавањем са националним регистром за рак, преко теме о раку плућа као најчешћој локализацији, а затим теме из области рака дојке, грлића материце и дебелог црева. Треба истаћи да су предавачи по свом избору говорили о најзначајнијим појединостима из области рака органа за које се спроводи организовани скрининг. Лакоћа и особит начин излагања свих предавача допринели су веома повољном утиску. Целина предавања о раку у Србији заокружена је актуелном темом процене токсиколошког ризика за хемикалије о којој се и данас недовољно зна. Други дан скупа „Батутови дани” био је посвећен резултатима имунизације у Србији и могућностима да се одржи стање у вези с појавом заразних болести одређене врсте на достигнутом нивоу – без дечје парализе а постизање истог, (досадашњег) нивоа за мале богиње и контролу великог кашља. Такође се тежи смањењу учесталости инвазивних облика пнеумококне болести код деце, оптималном нивоу имунизације против грипа и контроли болничких инфекција. Скуп је изазвао велико интересовање, био је акредитован и на одговарајући начин попраћен је у медијима. Др сц. мед. Славица Жижић Борјановић

91

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Наука је интернационална, а електронска библиотека ‘’Растко’’ нема граница

‘’Medici.com’’ - 10 година с вама

Поклон књига

На многаја љетa

ИСТОРИЯ МЕДИЦИНЫ, др Лев Фиалков

П

редседнику Секције за историју медицине Српског лекарског друштва проф. др Брани Димитријевићу уручена је 17. октобра 2013. у Београду књига руског лекара Лава Фиалкова „Историја медицине’. Др Фиалков (83) се бави историјом медицине већ близу пола века. Књигу је објавио 2010. године у Израелу – на руском. Поклоњена је Секцији у знак дубоког поштовања према њеном досадашњем плодном раду, који он помно прати захваљујући електронској библиотеци ‘’Растко’’. Изричито је захтевао да му се пошаље слика примопредаје што je, ево, и учињено.

Господин Дејан Ајдачић, који живи и ради у Украјини, један је од кључних људи у овој највећој електронској библиотеци на Балкану. Стога му је др Лав Фиалков, преко својих породичних веза, поштом послао књигу, уз упутство и честитке. Нека ова лепа вест, 92

која греје срце и душу, буде поклон јубиларном броју часописа ‘’Medici.com’’ који успешно, већ деценију, истрајава у тежњи успостављања мозаика медицинске комуникације. Др Славица Жижић-Борјановић

Ч

асопис ‘’Medici.com’’ је формално млађи од Секције за историју медицине Српског лекарског друштва – која је основана још давне 1950. године – али је старији од исте те обновљене секције 2009. године, чијој је афирмацији и сам допринео. Данас је Секција за историју медицине СЛД-а институција достојна поштовања иако Институт за историју медицине у Србији још не постоји. Институција достојна поштовања је и ‘’Medici.com’’, који својим не дословно стручним и научним чланцима, а који су последица свакодневног рада и напора лекарске, и не само лекарске, професије, обавештава нашу – не само лекарску – јавност о збивањима на том пространом подручју, можда најважнијем с гледишта појединца. Јер, шта је драгоценије, шта је прече од здравља? И, какво нам је обавештење најдрагоценије када је наше лично здравље нарушено. Коме да се обратимо? И, где? У кога да положимо све своје наде? У шта да верујемо без остатка, без трачка сумње? Историја нас учи да су ово, што се болести и здравља тиче, вајкадашња „проклета“ питања и да је у погледу тих односа све исто, онако баш као што је било и пре 5, 10, 100.000 година, али да је, срећом по нас савременике, медицина научна дисциплина, и да напредује из дана у дан. Али, да и о томе морамо понешто знати. У првом реду лекари! Издељени на безброј специјалности. Отуда се не треба чудити што је ‘’Medici.com’’ прекорачио границе Републике Српске, што је радо читан (и консултован!) и у Републици Србији, која таквог часописа нема. А и неће јој бити потребан све док постоји ‘’Medici.com’’. Остајемо у нади да ће сви текстови који су у вези било с историјом српске медицине, било с активностима саме Секције за историју медицине СЛД-а, као и до сада бити објављивани само на српској ћирилици. Стога, уз сву досад изречену захвалност, желимо институцији часопису ‘’Medici.com’’ дуг, срећан и успешан живот. Уз захвалност и личну, разуме се. Председник Секције за историју медицине Српског лекарског друштва Проф. др Брана Димитријевић

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Prof. dr Ljiljana Vujotić

Prof. dr Elizabeta Ristanović

Dela najviše gosvore o ljdima! A dela i aktivnosti ovih prijatelja, kanalisaše njihovo mesto u vremenu potonjem. Vođeni intuicijom iskrenih namera, zdravstvenim profesionalizmom i podsticajnom energijom, posejaše seme nezaborava u ovu rajsku baštu – MEDICI.COM Hvala im za vizionarstvo, upornost, kreativnost i doslednost

Prof. dr Vaso Antunović

Prof. dr Danica Grujičić

Dr sc. med. Slavica Žižić-Borjanović

Mr ph. Zlata Žuvela

Radenko Karalić

93

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

M

inistar zdravlja Crne Gore Miodrag Radunović otvorio je 32. plenarni sastanak Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope, čiji je organizator i domaćin Ministarstvo zdravlja Crne Gore. U radu skupa učestvovali su i dr Goran Čerkez, predsjedavajući Izvršnog komiteta Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope, dr Aleksandar Berlin, počasni direktor Evropske komisije, dr Hans Kluge, direktor Divizije za zdravstvene sisteme i javno zdravlje SZO za Evropu, dr Gauden Galeu, direktor Divizije za nezarazne bolesti SZO za Evropu, Ser Heri Brns, gospođica Mina Brajović, šefica Kancelarije

Podgorica, 27.11.2013.

32. plenarni sastanak Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope

SZO za Crnu Goru, gospodin Andreja Lis, šef Operativne jedinice Evropske delegacije u Crnoj Gori, i gospođica Meri Gafar -Zadu, projektni zdravstveni koordinator Savjeta Evrope, čije prisustvo je podrška Zdravstvenoj mreži Jugoistočne Evrope, Ministarstvu zdravlja, kao i Crnoj Gori u cjelini na putu evropskih integracija.Crna Gora, inače, trenutno predsjedava Zdravstvenom mrežom Jugoistočne Evrope.

Tokom sastanka, ministar Radunović je u ime Mreže, potpisao Memorandum o razumijevanju sa Agencijom UN za po-

doprinosi razvoju i unapređenju zdravstvenih sistema i ima važnu ulogu u jačanju Mreže koja predstavlja pozitivan primjer subregionalne saradnje u oblasti javnog zdravlja s određenim političkim i stručnim aktivnostima u sprovođenju evropskih razvojnih planova. Članice Mreže jačaju kapacitete za sprovođenje dogovorenih nacionalnih i evropskih obveza i prioriteta. Crna Gora, u kojoj je oformljen Regionalni razvojni zdravstveni centar za nezarazne bolesti, intenzivira aktivnosti na smanjenju

pulacioni fond (UNFPA), a tom prilikom pozdravio je prisutne u ime Vlade Crne Gore, Ministarstva zdravlja i svoje lično, sljedećim riječima: „Prije svega, dozvolite mi da napravim osvrt na predsjedavanje Crne Gore Mrežom, u okviru kojeg je napravljen prepoznatljiv i važan napredak. Uz političku, stručnu i finansijsku podršku zemalja partnera i međunarodnih organizacija, Zdravstvena mreža Jugoistočne Evrope, sada već drugu deceniju,

nezaraznih bolesti u skladu sa sljedećim politikama: • Zdravlje 2020 - Evropskom okvirnom politikom za 21. vijek (usvojenom 2012); • Akcionim planom za sprovođenje Evropske strategije za prevenciju i kontrolu nezaraznih bolesti 2012 - 2016; • Evropskim akcionim planom za jačanje javnozdravstvenih kapaciteta i usluga;

94

• Banjaluka Poveljom (2011): u kojoj je definisan “Razvoj i sprovođenje nacionalnih akcionih planova za kontrolu i prevenciju nezaraznih bolesti”; • Strategijom 2020 za rast i razvoj za zemlje Jugoistočne Evrope (SEE 2020 Strategy).

Zemlje jugoistočne Evrope su postigle napredak u dostupnosti zdravstvenoj zaštiti, ali još postoje veliki izazovi u poređenju sa državama članicama Evropske unije. Put ka dostizanju evropskih standarda je dug i pun izazova. Imajući to u vidu, prihvatili smo ‘’višedimenzionalan pristup’’ u rješavanju pitanja koja su prepoznata kao prioriteti za region, kao što su pitanja bezbjedne krvi, bezbjedne hrane, kontrole zaraznih bolesti, transplantacija, mentalnog zdravlja, kontrole duvana, jačanja zdravstvenih sistema, zdravlja majki i novorođenčadi.

Zadovoljstvo mi je što je Crna Gora preuzela rukovođenje Regionalnim centrom za nezarazne bolesti, koje predstavljaju prioritet ne samo na regionalnom, već i na globalnom nivou.

Regionalni razvojni zdravstveni centar za nezarazne bolesti Crne Gore koordiniraće saradnju između zemalja Mreže s ciljem smanjenja tereta nezaraznih bolesti u Jugoistočnoj Evropi, u skladu sa preporukama datim u dokumentima SZO (Health2020, Akcionim planom za sprovođenje Evropske strategije za prevenciju i kontrolu nezaraznih bolesti 2012 – 2016). Želim da iskažem posebno zadovoljstvo što su brojni partneri, u okviru crnogorskog predsjedavanja, pokrenuli inicijativu za saradnju sa Mrežom, tako da ćemo danas formalizovati saradnju kroz potpisivanje Memoranduma o saradnji sa Populacionim fondom Ujedinjenih nacija, a danas ćemo imati prezentaciju potencijalnih partnera Evrop-

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

skog centra za mir i razvoj (ECPD).

Poštovani predstavnici zemalja članica i zemalja partnera, partnerskih međunarodnih organizacija, Želim pohvaliti gospođu Žužanu Jakab, direktorku SZO Regionalne kancelarije za Evropu i njen tim za profesionalni rad, kontinuiranu i snažnu podršku Zdravstvenoj mreži Jugoistočne Evrope (SEEHN) i uvažavanje ‘’zajedničkog glasa’’ deset zemalja članica Mreže. Takođe želim iskoristiti priliku da zahvalim na doprinosu zemalja partnera u radu Mreže.

Posebno se zahvaljujem Evropskoj komisiji na organizaciji radionice koja

je prethodila ovom sastanku pod nazivom ‘’Prekomjerni unos soli i mjere prevencije’’, kao i Savjetu Evrope na organizaciji sastanka koji će uslijediti sjutra pod nazivom ‘’Konsultacije o pravu na zdravstvenu zaštitu’’.

Najteži zadatak svake politike predstavlja dostizanje željenih ciljeva. To je složen i dug put koji zahtijeva i vrijeme i veliku energiju. Svi smo mi svjesni da mali ekonomski sistemi nisu pošteđeni globalne ekonomske krize, a znajući da je teško odrediti i njenu kompleksnost i vremenski okvir, moramo biti spremni da odgovorimo izazovima kroz naše zajedničke aktivnosti, uz dalju podršku

U

Inicijalni regionalni sastanak Savjeta Evrope o modelu platforme informisanosti građana o pravima na zdravstvenu zaštitu

skoro svakom aspektu našeg života suočeni smo sa pitanjima i odlukama koje utiču na naše zdravlje. Mi smo zaista suočeni sa više informacija nego ikada ranije: o zdravom životu, zdravim stilovima života i aktivnostima za sprečavanje bolesti.

Postoji mnogo više izbora u liječenju i više informacija za naše izbore od prije samo nekoliko godina.

Internet je potpuno transformisao zdravstveno-informacioni pejzaž. Danas koristimo internet u traženju informacija u vezi sa zdravljem. U mnogim zemljama više od polovine građana okrenuti su internetu za zdravstvene informacije.

Naravno, internet predstavlja moćan alat da se poveća zdravstvena pismenost i osnaži pacijent. Međutim, sama količina informacija koje primamo je ogromna.

Zdravstvena pismenost obuhvata sposobnost ljudi na pristup, razumijevanje, ocjenu, komunikaciju i korišćenje zdravstvene informacije, da bi donosili odluke o sopstvenom zdravlju i zdravstvu.

Sa obiljem dostupnih informacija, relevantnost, pouzdanost i kvalitet informacija postaje razlog za brigu. Razlikovanje dobrih od loših informacija uglavnom pada na pojedinca. To je razlog zašto zdravstvena pismenost nije luksuz, već neophodna viještina. Ljudi treba da imaju pouzdane izvore informacija na koje mogu da se oslone.

Znamo da je svako zainteresovan za znanje o njihovom zdravlju i zdravstvu, ali nisu svi zdravstveni stručnjaci.

Ljudi su, na primjer, sve više zainteresovani za znanje o lijekovima koje uzimaju, žele da saznaju više o metodama liječenja.

Zato je važno imati zakone koji: • fokusiraju na prava, interese i bezbjednost pacijenata;

zemalja partnera, Svjetske zdravstene organizacije i drugih međunarodnih organizacija.

Na kraju, čast mi je da otvorim 32. sastanak Zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope, da vam poželim uspješan rad i ugodan boravak u Crnoj Gori. Vaše iskreno partnerstvo i podrška predstavljalo je i do sada, a vjerujem da će i ubuduće biti veliki podstrek i pomoć cijeloj Crnoj Gori, kao državi u potpunosti posvećenoj razvoju i napretku, regionalnoj i široj saradnji.

(Iz „Obraćanje ministra zdravlja Crne Gore prof.

Miodraga Radunovića na otvaranju skupa) E.R.

Zdravstvena pismenost

• garantuju da su informacije koje dobijaju nepristrasne; • osiguravaju da informacije zadovoljavaju potrebe i očekivanja pacijenata; • osiguravaju da je na osnovu dokaza, činjenično tačne, ne dovode u zabludu.

Potpuno je razumljivo i pored informacija o lijekovima, ljudi treba da imaju i informacije o njihovim pravima, kada im je potrebno da odluče o svom liječenju. Prave informacije treba da pomognu ljudima u dobrom zdravlju, a takođe da se poboljša zdravstveno obrazovanje i pomoć ljudima da upravljaju sopstvenom njegom - na primjer, u slučaju hroničnih bolesti ili brige o starima.

Zaista, upravljanje hroničnim bolestima je glavni izazov koji može samo da poraste kako stanovništvo stari.

Istraživanja su pokazala da je najniža zdravstvena pismenost među starijim ljudima.

Zdravstvena pismenost očito ima glavnu ulogu u rješavanju poteškoća u hroničnim bolestima i da pomogne u definisanju preventivnih strategija. Istraživanja pokazuju da ljudi sa neadekvatnom zdravstvenom pismenosti imaju manje znanja o značaju preventivne zdravstvene zaštite i stoga je veća vjerovatnoća da ljudi budu primljeni u bolnicu. Ovo ima široke društvene implikacije. Istraživanja su identifikovala značajne praznine u zdravstvenoj pismenosti između društvenih grupa, što bi moglo djelimično objasniti nejednakosti u zdravlju. Zapravo, 37% stanovništva EU sa najnižim stepenom obrazovanja ima loš ili veoma loš nivo zdravlja; u poređenju sa manje od 4% Evropljana sa najvišim nivoom obrazovanja koji imaju visok nivo zdravlja. Istraživanja su takođe ukazala na potrebu za više detaljnijih analiza da istraže ove razlike. To bi omogućilo da zemlje mogu da uče jedne od drugih za postizanje najvišeg nivoa zdravstvene pismenosti. U tom smislu, Evropska unija je u dobroj poziciji da olakša razmjenu najboljih praksi, znanje i stručnost, da pomogne ljudima da bolje razumiju svoje zdravlje i svoje liječenje.

Ljudi treba da budu upoznati sa pravom vrijednosti lijekova, testova i tretmana i preuzmu odgovornost, kao »komenadžeri«, sopstvenog zdravlja.

E.R

95

Z D R AV S T V O - C R N A G O R A

N

a nedavno održanom sastanku Nacionalne komisije za transplantaciju, kojem su prisustvovali koordinator prof. dr Marina Ratković i visoki zvaničniciprof. dr Francis Delmonik, predsjednik Transplantacionog društva i dr Mirela Bušić, direktor Regionalnog zdravstvenog centra Jugoistočne Evrope za razvoj transplantacionog programa, definisane su aktivnosti na unapređenju transplantacionog programa u Crnoj Gori i daljoj promociji dobrovoljnog davalaštva.

Ove godine, 25. Septembra, je bilo godinu dana od prve urađene transplan-

tacije bubrega u Crnoj Gori sa živog davaoca. Lider u transplantacionom programu Republika Hrvatska, kao i ministar zdravlja Hrvatske prof. dr Rajko Ostojić sa kolegama iz transplantacionih centara u Zagrebu, stavili su na raspolaganje svu infrastrukturu za edukaciju kolega iz regiona pa i Crne Gore, kao i direktnu pomoć u transplantacijama koje su rađene u Crnoj Gori.

Kao regionalni centar u okviru zdravstvene mreže Jugoistočne Evrope, sa ciljem uspostavljanja samoodrživog sistema i razvoja programa darivanja i transplantacije organa u Crnoj Gori, Ministarstvo zdravlja Republike Hrvatske i Ministarstvo zdravlja Crne Gore pripremili su Sporazum o međusobnoj saradnji na području davanja i presađivanja organa, kojim se omogućava da se državljani Crne Gore mogu upisati na listu čekanja Republike Hrvatske za presađivanje

Crna Gora je posredno postala dio Eurotransplanta

organa (pri Eurotransplant International Fondation) uz poštovanje pravila darivanja organa i prema Eurotransplantu smatra se jednom regijom.

Pošto su darivaoci organa i Republike Hrvatske i Crne Gore prema Eurotransplantu tretirani kao jedinstveni, organi preminulih davalaca državljana Crne Gore dodjeljuju se u skladu sa pravilima Eurotransplanta lokalnim hrvatskim davaocima organa.

Za uzvrat, državljani Crne Gore kojima je potreban organ za produžetak života prijavljeni su na listu čekanja Eurotransplanta i imaju ista prava i pri dodjeli organa kao hrvatski državljani. Ukupan broj darivanih organa od umrlih davalaca državljana Crne Gore na godišnjem nivou mora biti u skladu sa brojem organa koji su presađeni državljanima Crne Gore.

S obzirom na to, da u ovom trenutku Crna Gora ima potrebe za transplan-

tacijom oko 30 oboljelih za bubreg, pet oboljelih za transplantaciju jetre, dva za srce, ovaj Sporazum treba da bude dodatni podstrek davalaštvu i potpisivanju davalačkih kartica. „Nemjerljivu zahvalnost za utemeljenje transplantacionog programa, edukaciju timova, jačanje naših kapaciteta, formiranje mreže koordinatora, upućujem Ministarstvu zdravlja Republike Hrvatske, ministru prof. dr Rajku Ostojiću, dr Mireli Bušić, dr Jasni Brezjak te transplatancionom timu na čelu sa prof. dr Željkom Kaštelanom koji su sa transplantacionim timom u Crnoj Gori na čelu sa doc. dr

Perom Kavarićem i nacionalnim koordinatorom za transplantaciju organa i tkiva prof. dr Marinom Ratković omogućili uvođenje transplantacije kao savremene metode liječenja pacijenata“, izjavio je ministar Radunović.

Prof. dr Elizabeta Ristanović

Ministar zdravlja Crne Gore prof. dr Miodrag Radunović je u ime Ministarstva zdravlja i svoje lično, kao i čitalačke publike Medici.coma u Crnoj Gori, čestitao jubilej “10 godina Medici.com-a” i poželeo nam uspjeh u daljem radu. Zahvaljujući uvođenju rubrike “Zdravstvo Crne Gore”, časopis postaje sve brojniji kako među medicinskim osobljem, tako i građanima koji u njemu pronalaze brojne interesantne savjete i preporuke za zaštitu i unapređenje zdravlja. U ime redakcije, zahvaljujemo ministru na lijepim željama i obavještavamo čitaoce da ćemo u narednoj kalendarskoj godini u okviru naše rubrike, nastaviti predstavljanje zdravstvenih resursa Crne Gore u cilju dobre saradnje u regionu.

96

GODINA VII BROJ 54.

DECEMBAR 2013.

97

UDK: 616.284-089

N M K

M

orfološke i funkcionalne osobenosti Eustahijeve tube (ET) čine je fiziološkim kontinuumom nazofarinksa i šupljine srednjeg uva. Dužina tube varira od 31 do 38 mm kod odraslih, od čega je 11 do 14 mm dužina u koštanom delu, koji čini zadnju trećinu tube, a 20 do 25 mm je dužina fibrokartilaginoznog dela prednje dve trećine tube.

Kod dece je dužina tube upola manja nego kod odraslih. Kod odraslih ET pravi ugao inklinacije u odnosu na horizontalnu ravan od 45° a kod dece ugao inklinacije je samo 10°. (1) Kod zdravih osoba ET u koštanom delu je otvorena stalno, a fibrokartilaginozni deo je zatvoren u miru, otvara se samo kod akta gutanja, odnosno pri kontrakciji m. tensor-a veli palatini. Koštani i fibrokartilaginozni deo prave ugao na mestu spajanja, odnosno istmusa tube, od 160°.(2) Promer lumena tube auditive varira u njenim pojedinim delovima.

U koštanom delu promer varira od 2-4mm, dok se u fibrokartilaginoznom delu, koji je pukotinastog oblika, smanjuje na 1,5-3mm a u najužem delu tube, u zoni istmusa, promer tube je od 1-2 mm.(3,4) U procesu otvaranja ET-a aktivnu ulogu ima m. tensor veli palatini, koji se pripaja duž njene gornje i lateralne strane i m. levator veli palatini, koji prolazi inferomedijalno i u odnosu je sa podom ET-a.

Videoendoskopska analiza fiziološkog ciklusa aktivnosti eustahijeve tube kod zdravih ispitanika pokazala je da aktivnost tube prolazi kroz sledeće stadijume: 1) palatalna elevacija prouzrokuje rotaciju medijalne kartilaginozne lamine 2) lateralno odmicanje tube ka bočnom zidu farinksa 3) dilatacija lumena u smeru distalno ka proksimalno, usled kontrakcije m. tenzora veli palatini 4) otvaranje tubalne valvule u projekciji istmusa.(5) Osnovne fiziološke funkcije Eustahijeve tube su: 1) ventilaciona 2) zaštitna 3) drenažna(3) Ventilaciona funkcija podrazumeva ulogu tube u regulisanju parcijanih pritisaka O2, CO2, NO2 u svim šupljinama srednjeg uva. Parcijalni pritisak kiseonika u kavumu timpani reguliše otvaranje tube auditive. Aktivna resorpcija O2 i NO2 kao i pasivna difuzija CO2 u krvnim sudovima sluznice srednjeg uva je neophodni preduslov za tkivnu homeostazu svih ćelija sluznice šupljina srednjeg uva. Svi aeracioni traktovi u mastoidu, recesusi u kavumu timpani (recessus facijalis, sinus timpani, resessus epytimpanicus anterior), gasni prostori između nabora sluznice u kavumu timpani (gas cushions) i sama Eustahijeva tuba čine složeni gasni puferski mehanizam srednjeg uva.(3,6) Grontved i sar. određivali su metodom gasne hromatografije parcijalne pritiske kiseonika, azota i uljen-dioksida u šupljinama srednjeg uva: pCO2 -52 mmHg, NO2- 6O5mmHg, pO2 98

Funkcija Eustahijeve tube i timpanoplastika Snežana Sanković-Babić, ORL Klinika KBC Zvezdara, Beograd

Kratak saržaj: Patofiziologija Eustahijeve tube u procesu hronične inflamacije sluznice kavuma timpani je predmet kontinuiranog istraživanja kako u kliničkim, tako i eksperimentalnim studijama. Osnovne fiziološke uloge tube, ventilaciona, zaštitna i drenažna, poremećene su u stanjima hronične inflamacije srednjeg uva. Sve tri funkcije se međusobno patofiziološki prožimaju i mogu imati značajnog uticaja na uspeh ili neuspeh timpanoplastike. Klinički kvalitativni i kvantitativni testovi prohodnosti, odnosno funkcionalnosti Eustahijeve tube, imaju značajno mesto u preoperacionom planiranju tipa timpanoplastike i u postoperacionom praćenju uspešnosti izabrane hirurške metode.

Klučne reči: fiziologija Eustahijeve tube, timpanoplastika Abstract: The pathophysiology of eustachian tube function in chronic inflammmation of the middle ear mucusa has been continuosly investigated during decades.

The basical physiological functions like ventilation of the middle ear, clearance and protective function are changed in the process of the chronic inflammation. The dysfunction of the eustachian tube can influence the susess rate of the tympanoplastic surgery. Different types of tubal function tests (qualitative or quantitative ) can be performed preoperatively as well as during the postoperative follow up as a predictor of sucess of tympanoplasty.

Key words: Physiology of Eustachian tube, tympanoplasty

54mmHg, što je prema autorima mnogo biliže koncentraciji gasova u venskoj krvi nego u atmosferskom vazduhu.(7) Zaštitnu i drenažnu funkciju ET vrši u sklopu sistema mukocilijarnih traktova sluznice srednjeg uva, kao i kroz specifične i nespecifične faktore sluzničnog imuniteta. Sluznica tube auditive je obložena visokim cilindričnim epitelom respiracionog tipa koja predstavlja fiziološki deo sistema mukocilijarnih traktova sluznice kavuma timpani. Eksperimentalne studije u kojima je vršena potpuna okluzija ET-a pokazale su da posle 15 dana u kavumu timpani svih eksperimentalnih zivotinja postoji sekret, a posle tri meseca histopatološki su potvrđene promene sluznice po tipu mukoperiostitisa.(8) Stimulacija respiracione sluznice gornjih disajnih puteva alergenom i/ili histaminom dovodi do disfunkcije Eustahijeve tube.(9) Kvantitativna ispitivanja promena aktivnosti cilijarnih ćelija u kavumu

timpani pokazala su da posle opstrukcije ET-a dolazi do redukcije broja cilijarnih ćelija za više od 70% i do umnožavanja broja peharastih ćelija. Medijatori hronične inflamacije, kao što su leukotrijeni C4 i D4 kao i prostaglandin E2, vrše usporavanja rada mukocilijarnih traktova kavuma timpani i usporavaju drenažnu funkciju ET-a. (10) Merenja vremena mukocijilarnog transporta u kavumu timpani i u ET-u vršeno je saharinskim testom (intratimpanično davanje 10 mikrolitara sterilnog rastvora saharoze i merenje vremena do pojave slatkog ukusa u ustima ispitanika). Srednje vreme mukocilijarnog transporta kod zdravih ispitanika je bilo 7,5 do 7,8 min, kod bolesnika sa tubotimpaničnim otitisom 15 min, a kod atikoantralnog otitisa duže od 35 min. Nalazi ukazuju na disfunkciju ne samo mukocilijarnog sistema srednjeg uva, već i na oštećenu funkciju drenaže

N M K

toulous tube) uz stalno prisutan nazofaringealni refluks. (15) Testovi funkcije Eustahijeve tube kao faktori predikcije i praćenja uspešnosti timpanoplastike Studije koje su se bavile uticajem faktora predikcije za uspeh timpanoplastike navode nekoliko osnovnih parametara, značajnih za preoperacionu procenu i postoperacionu evaluaciju rezultata. Stepen pneumatizacije mastoida (uvid u CT temporalne kosti), timpanometrijski dobijen ukupan volumen gasnih prostora kavuma timpanii pozitivni testovi prohodnosti ET-a visoko su signifikantni sa faktorima uspeha kod timpanoplastike: 1) vazdušno-koštani zjap manji od 20dB, 2) intaktna neomembrana i suvo uvo 3) odsustvo reFig. 1. Schuknecht H, Gulya J 1986, Anatomy of the temporal bone with surgical trakcija neomembrane 4) implications (isthmus ET) odsustvo recidiva holesteatoma.(16,17) Kvalitativi testovi prohodnosti tube su Valsalvin (clearance ) same ET u hroničnom gnojnom test (otomikroskopsko praćenje pokretanja bubotitisu mediji.(11) Birkin i Brookler su 1972. ne opne pri forsiranom duvanju vazduha sa god. izolovali surfaktant iz ET.(12) U studijama zatvorenim nosem) i Toynbijev test (otomikrogde je eksperimentalno izazivan akutni otitis skopsko posmatranje ugibanja bubne opne pri medija intratimpaničnim davanjem Strepto- stvaranju negativnog potpritiska u srednjem uvu coccus-a pneumoniae, potvrđeno je da posto- pri pokretima gutanja sa zatvorenim. nosem). ji porast pozitivnog intratimpaničnog pritiska. Postoje i kvantitativni testovi koji su upotreUvođenjem egzogenog surfaktanta došlo je do bljiviji zbog mogućnosti pouzdanije statističke normalizacije otvaranja ET-a i pada pozitivnog korelacije sa drugim faktorima, koji određuju patološki proces u hroničnom gnojnom otitisu pritiska u kavumu timpani.(13) mediji (pneumatizacija mastoida, proširenost holesteatoma, stepen retrakcije bubne opne) Disfunkcije Eustahijeve tube Morfološke varijacije u razvoju splanhno- kao što su: vrednost timpanometrijskog volukranijuma kao što su brahiocefalični oblik glave, mena, insuflaciono desuflacioni test i test forkraća prednja lobanjska jama, rascepi nepca sirane prohodnosti tube kod perforacije bubne ili varijacije u dužini i vektoru m. tensora veli opne. (16, 17) Studije u kojima je određivan timpanomepalatini, mogu da budu udružene sa disfunkcijom ET-a. Takve anomalije stvaraju predispo- trijski volumen vazdušnih prostora srednjeg ziciju za nastanak sekrecionog otitisa medije i uva bazirale su se na timpanometrijskim mehroničnog gnojnog otitisa medije.(14) renjima volumena kod bolesnika sa hroničBluestone predlaže podelu faktora disfunk- nim gnojnim otitisom sa i bez holesteatoma.

U zdravom uvu ovaj volumen odgovara zaprecija ET-a na: a) Mehaničke opstrukcije (intrinsic-/infla- mini vazduha između distalnog kraja sonde i macija sluznice srednjeg uva i sluznice ET-a) i bubne opne i iznosi od 0,4 do 1,0 cm³, dok u extrinsic - opstrukcija nazofaringealnim tumo- slučaju hroničnog otitisa sa perforacijom ovaj volumen odgovara svim vazdušnim prostorima rima, adenoidnom vegetacijom. b) Disfunkcije usled poremećaja mehaniz- srednjeg uva. Morfološke promene sluznice ma zatvaranja ET-a - stalno otvorena tuba (pa- (edem, granulacije, holesteatom, sekret, retrak-

cije bubne opne i adhezije) značajno redukuju vrednosti ovog volumena.(17) Kod bolesnika koji su imali timpanometrijski volumen manji od 3 cm³, prema rezultatima studije Merenda i sar., uspeh timpanoplastike bio je samo 34% u poređenju sa 89% uspeha kod bolesnika koji su imali volumen veći od 3 cm³. (17) Vrednosti timpanometrijskih merenja u prohodnosti tube kao što je insuflaciono desuflacioni test ili forsirana prohodnost tube primenom pozitivnog pritiska kroz perforaciju bubne opne takođe su visoko korelirale sa stopom uspeha kod timpanoplastike. (16) Većina autora se slaže da praćenje funkcije ET-a, bilo kvalitativnim ili kvantitativnim testovima, jeste značajan faktor u planiranju opreacionog lečenja hroničnog otitisa medije sa ili bez holesteatoma. Različite varijacije, otvorene ili zatvorene tehnike, timpanoplastike su u primeni u zavisnosti od funkcionalnog stanja ET-a, CT nalaza i kliničkog nalaza. Retrakcije bubne opne u pars tensa bubne opne sa očuvanim lancem slušnih koščica mogu se uspešno rešavati primenom grafta tragalne hrskavice i perihondrijuma. Spielmann i sar. navode stopu uspeha od 82% posle godinu dana praćenja bolesnika. (18) Za atik retrakcije bubne opne III i IV stepena, koje su često udružene sa holesteatomom u atiku i mastoidu preporučiju se zatvorene tehnike sa rekonstrukcijom lateralnog zida atika ili tehnike sa obliteracijom mastoida i atika. Lee i sar. navode da kod 151 bolesnika sa holesteatomom i atik retrakcijom kod 114 (74,5%) uspešno je sprovedeno lečenje zatvorenim tipom timpanoplastike uz obliteraciju šupljine mastoida i atika.(19) S druge strane, ekstenzivne retrakcije bubne opne sa ili bez holesteatoma, koje zahvataju ne samo atik, već i zadnje kvadrante bubne opne ili čitavu bubnu opnu uspešno se rešavaju otvorenim tipovima timpanoplastike, gde stopa uspeha, prema nekim autorima, prelazi 90%.(20) U novijim studijama preporučuje se videoendoskopsko praćenje statusa ET-a u hroničnim inflamacijama srednjeg uva. Kao dodatna hirurška metoda lečenju hroničnog otitisa navodi se upotreba laserske tuboplastike u slučaju mehaničke okluzije ET-a. Poe i sar. navode normalizaciju funkcije ET-a u 70% lečenih bolesnika ovom metodom. (21) Još ne postoji konsensus među autorima o preciznim indikacijama, stepenu disfunkcije ET-a i načinu odabira vrste timpanoplastike.

Prema rezultatima novijih studija, disfunkcija ET-a jeste značajan, ali ne i najvažniji faktor koji određuje stopu uspeha sprovedene hirurške tehnike.(22) Potrebne su dalje kliničke studije, posebno studije dužeg kliničkog praćenja, uz korelaciju vrednosti testova funkcije ET-a i faktora uspešnosti timpanoplastike da bi se precizno odredila uloga disfunkcije ETa u hirurškom lečenju hroničnog gnojnog otitisa medije.

99

N M K

Literatura: 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

Proctor B. Embryology and anatomy of the eustachian tube.

Arch Otolaryngol 1967, 86: 503-14.

Bluestone Ch.Eustachian tube function and dysfunction.

In:Evidence based otitis media 2003 ,2nd Edition. Chap 11, pp163-179 Bluestone Ch.Anatomy and physiology of the Eustachian tube.In:Head and Neck Surgery-Otolaryngology Ed by Byron J, Baily J.Lippincott Co Philadelphia 1993 Chap 111. pp1473-1482.

Schuknecht H, Gulya J. Anatomy of the temporal bone with surgical implications, 1986 .Lea and Feibiger press.Philadeplhia, chap 3, pp96-103 Poe D S, Pyykko I, Valtonen H, Silvola J. Analysis of Eustachian Tube Functions by Video endoscopy. Am J Otology 2000 21(5):602-607.

Sade J, Amos AR. Middle ear and auditory tube middle ear clearance, gas exchange and pressure regulation.Otolaryngol Head and Neck Surg 1997,116 (4):499-524.

Grontved A, Moller A, Jorgensen I. Studies on gas tension in normal middle ear. Acta Otolaryngol (Stockh) 1990,109-271.

Vincente J,Trinidada A, Ramirez- Camacho R,Garcia- Berocal J R, et al. Evolution of middle ear changes after permanent eustachian tube blockage. Arch Otolaryngol head Neck Surg 2007, 133:587-92.

SkonerDP, Doyle WI, Fireman P. Eustachian tube obstruction after hitstamine nasal provocation-a duble blind doseresponse study. J All Clin Immunol 1987; 79:27-31.

Jin CS, Miyama Y, Hamaguchi Y yet al. A quantitative study of ciliary areas of experimental otitis media with effusion in cats.

Acta Otolayngol Stockh 1991, suppl, 483:5-10.

Ješić S, Nešić V. Eustachian tube mucociliary transport in chronic suppurative otitis media. Srp Arh Celok Lek 2004, 132: 5-6(148-51).

Birkin EA, Brookler KH. Surface tension lowering substance of canine eustachian tube. Ann Otol Rhinol Laryngol 1972, 81: 268-71.

Fornadley JA, Burns JK.The effect of surfactant on eustachian tube function in a gerbil model of otitis media with effusion. Otolaryngol Head Neck Surg 1994,110:110-114.

Kamaloglu YK, Kobayashi T, nakajima T. Association between ythe eustachian tube and craniofacial skeleton. Int J Pediatr Otolaryngol 2000, 53(3): 195-205.

Bluestone CD. Current concept in eustachian tube functions related to otitis media. Auris nasus Larynx 1985, 12 (suppl 1):51-54.

Takahashi H, Sato H, Nakamura H, Naito Y, Umeki H. Correlation between middle ear pressure regulation functions and outcome of type I tympanoplasty. Auris nasus Larynx 2007, 34(2):173-176.

Merenda D, Koike K, Shafiei M, Ramadan H. Tympanometric volume: a predictor of success of tympanoplasty in children.

Otolaryngol head Neck Surg 2007,136: 189-192.

Spielmann P, Mills R. Surgical managemant of retraction pockets of the pars tensa with cartilage and perichondrium graft. J Laryngol Otol 2006, 120(9): 725-729.

Lee WS, Choi JY, Song MH et al. Mastoid and epitympanic obliteration in canal wall up mastoidectomy for prevention of retraction pockets. Otol Neurootol 2005, 26(6):1107-1111.

Ajalloueyan M. Surgery in cholesteatoma: ten years follow up. IJMS 2006, 31 (1):37-40.

Poe DS, Metson RB, Kujawsy O. Laser eustachian tuboplasty: a preliminary report. Laryngoscope 2003, 113(4).583-591.

Uzun C, Caye Thomasen P, Andersen J, Tos M. Eustachian tube patency and function in tympanoplasty with cartilage palisades or fascia after cholesteatoma surgery. Otol Neurootology 2004 25(6):864-872.

Multipla skleroza (Sclerosis multiplex)

M

ultipla skleroza je predstavnik demijelizacionih bolesti centralnog nervnog sistema. Šta je mijelin?

Mijelin predstavlja lipoproteinsku membranu, koja obavija nervna vlakna aksoGordan Bajić, magistar ne. Ona čini oko 50% suvog fizioterapije i radne ostatka bijele mase mozterapije, Viši asistent Fakulteta zdravstvenih ga. Posebno značajan sanauka Panevropskog stojak je bazni protein (BP) univerziteta “Apeiron” koji predstavlja antigen mijelina i ima veoma značajnu ulogu u neuroimunološkim procesima. Njegova količina varira u različitim djelovima nervnog sistema. Uloga mijelina je da obezbijedi tzv. skokovito sprovođenje impulsa sa Ranvijerovog suženja na naredno Ranvijerovo suženje. Debljina mijelinskog omotača upravo je proprocionalna sa debljinom aksona i brzinom sprovođenja kroz to vlakno.

Razgradnja mijelina demijelinizacija je gubitak mijelina. U centralnom nervnom sistemu su to bolesti koje pogađaju oligodendrologiju.

Ona može biti: • primarna • sekundarna Primarna demijelinizacija nastaje u bolestima koje selektivno oštećuju sam mijelin ili ćelije koje ga formiraju.

Sekunadrna demijelinizacija se odnosi na oštećenje mijelina poslije aksonske degene-

racije (Wallerova degeneracija).

Demijelinizacione bolesti odlikuju se razaranjem mijelinskog omotača uz realativnu očuvanost aksona. Oštećenje oligodendrocita, ćelija koje stvaraju i održavanju mijelin, može dovesti do njegovog propadanja. Do oštećenja mogu dovesti i toksini, ali najznačajniji su virusi. Virusi mogu direktno da napadnu oligodendrocite, dovodeći do njihovog propadanja i demijelinizacije. U mehanizme demijelinizacije, pored virusa, najčešće su uključeni imunološki mehanizmi.

Epidemiologija Multipla skleroza je češća kod ljudi bijele rase. Žene obolijevaju dva puta više od muškaraca. Neke studije pokazuju da osoba koja se preselila iz područja „visokog rizika“ u područje „niskog rizika“, tj. tropsko područje, prije 15. godine života smanjuje rizik oboljenja od MS-a i obratno. Ovo otkriće ukazuje na veliku ulogu faktora okoline na razvoj MS-a. Multipla skleroza podsjeća na polimijelitis koji napada osobe koje nisu u djetinjstvu razvile imunitet.

Učestalost ove bolesti se razlikuje u raznim dijelovima svijeta. Odavno je poznato da se visok procenat ovih bolesnika nalazi u sjevernijim zemljama (Skadinavske zemlje, Velika Britanija i SAD), dok je u tropskim predjelima, kao i sve demijelinizacione bolesti, rijetka. U našoj zemlji jedan slučaj dolazi na 1.500 do 2.000 stanovnika, a prevalencija je približno 15 do 30/100 stanovnika. Multipla skleroza može početi u bilo kojoj dobi života između 5 i 55 godina, ali se Grafički prikaz aksona sa normalnim mijelinom

Grafički prikaz aksona sa oštećenim mijelinom

100

N M K Grafički prikaz svjetske rasprostranjenosti multiple skleroze

Grafički prikaz multiple skleroze po starosnoj dobi

najčešće javlja u trećoj i četvrtoj deceniji. Prije navršavanja 15. godine, ova bolesti se javlja samo u 0,25 % slučajeva. Prema današnjim najnovijim saznanjima smatra se da sedmično u svijetu bude otkriveno oko 200 novih slučajeva multiple skleroze. Trenutno u svijetu ima oko 2,5 miliona ljudi koji boluju od ove bolesti.

Etiologija i patogeneza Po najnovijoj koncepciji multipla skleroza je stečena bolest u ranom djetinjstvu. U osoba sa multiplom sklerozom može biti naglašena anamneza o alergiji. To može biti osjetljivost na viruse, bakterije, vakcine.

U serumu je IgG normalan ili lako povišen.

Virus najvjerovatnije malih boginja još u djetinjstvu naseljava mozak budućeg bolesnika. Poslije niza godina može doći do senzibilizacije limfocita na encefalitogeni faktor i započinje autoimuni atak na mijelin domaćina. Prema nekim shvatanjima, multipla skleroza je posljedica autoimunizacije. U prilog tome govori povišnje gamaglobulina u likvoru. Najnovije studije nagovještavaju da je multipla skleroza autoimuna bolest pri kojoj imunološki sistem napada tkivo svog tijela. Pronađene su određene bakterije i virusi koji u sebi sadrže proteine, koji ih čine sličnim ćelijama tkiva, uključujući i tkivo nervnog sistema. U slučaju multiple skleroze imuni

sistem može napasti i tkiva kojima su oni slični. Publikovani su slučajevi oboljenja u braće i sestara i smatralo se da je to dokaz uticaja herediteta. Neki genetički podaci nedvosmisleno govore da je rizik među rođacima prvog stepena mnogostruko veći nego u opštem stanovništvu. S druge strane, studije identičnih blizanaca govore da genetičke predispozicije nisu glavni uzrok. Kod genetički podložne osobe mora postojati najčešće još neki faktor koji će kasnije doprinijeti razvoju multiple skleroze. Multifaktorna teorija obuhvata genetiku, predispoziciju i izlaganje agensu iz okoline (virusi), životnu dob u vrijeme izlaganja virusu ili drugim agensima i nenormalnu imunološku regulatornu reakciju. Latentna virusna infekcija oligodendrologije - ćelija koje stvaraju mijelin mozga, dešava se u djetinjstvu, vjerovatno godinama kasnije virus aktiviraju faktori koji su zasad nepoznati. Za to vrijeme imuni sistem koji funkcioniše pomoću limfocita već senzibiliran na virus „tu prepoznaje“ virus na ćelijskoj opni i razara ga na njoj. Imunopatološki proces izazvan virusom razara mijelin. Najprihvaćenija teorija patogeneze multiple skleroze je da se radi o kombinaciji nasljedne osjetljivosti i spoljašnjeg faktora, vjerovatno virusa koji remeti imunitet, tako da se poslije dužeg vremenskog perioda inkubacije razviju u centralnom nervnom sistemu autoimuni procesi. Genetika, infektivni agensi, greška u imunološkom sistemu ili kombinacija svih ovih faktora igra glavnu ulogu u obolijevanju osoba od multiple skleroze.

Klinička slika Može da bude veoma raznovrsna. Gotovo da nema znaka u centralnom nervnom sistemu, koji bi govorio protiv multiple skleroze, što opravdava njenu definiciju o diseminovanosti lezija u prostoru.

Osnovna patoanatomska lezija su žarište demijelinizacije PLACEUS i ona su rasuta po raznim dijelovima centralnog nervnog sistema, mada postoje i određena predilekciona mjesta.

Predilekciona mjesta u prvom redu su: - kičmena moždina, - vidni živac, - moždano stablo, - mali mozak.

Lokalizacija žarišta u hemisferama velikog mozga su najčešće perivertikularno i kortikalno.

Veličina plakova je najčešće između 1 -10 mm.

Multipla skleroza se obično razvija hronično, sa remisijama i egzacerbacijama i dovodi do teških fukcionalnih smetnji u motilitetu. Najčešće dolazi do pojave jednog ili više žarišnih znakova, koji traju izvjesno vrijeme pa se izgube potpuno ili ostavljaju izvjesne rezidume. Pojavom novih egzacerbacija rezidumi se nagomilavaju (talože se) stvarajući sliku napredovanja bolesti. U drugim slučajevima tok je od početka progresivan i ne pokazuje remisije. Bolest najčešće počinje pojavom parastezija u pojedinim dijelovima tijela, ili sa slabošću u vidu, hemipareze, parapareze, monopareze. Retrobulbarni neuritis se ispoljava kao zamagljenje vida na odgovarajućem oku koji se takođe javlja kao prvi znak bolesti, mada on može biti i samostalna bolest. Mogu se javiti diplopije, vertiginozni sindrom, nestabilnost ili drugi znaci oštećenja centralnog nervnog sistema. U fazi razvijene bolesti najčešća su oštećenja piramidnog sistema, cerebeluma, spinotalamičnog trakta, optičkog sistema, moždanog stabla i svinktera. Od psihičkih promjena najznačanije su intelektulani pad i euforija. Depresija je česta manifestacija bolesti kod bolesnika koji boluju od multiple skleroze.

Prikaz lokalizacije žarišta plakova

101

N M K

Tok bolesti Tok bolesti može biti jako raznovrstan, ali se najčešće izdvajaju remitentan i progresivan.

Remitentan tok je karakterističan za ovu bolest i ta osobina ispunjava drugi dio njene definicije diseminovanost u vremenu.

Progresivan tok je najčešći kod bolesnika sa kasnijim početkom bolesti. Pogoršanje (recidiv Šub) predstavlja pojavu novog simptoma u bilo koje vrijeme poslije prvog napada ili vraćanja simptoma. Remisija je interval između početka i prvog pogoršanja ili između dva pogoršanja. Traje od jednog mjeseca do više decenija. Taloženje simptoma znači da poslije svakog pogoršanja zaostaju sve veće sekvele, tako da je bolesnik sve teže oštećen.

Prognoza Prognoza može biti veoma različita. Prema težini kliničke slike i prognozi, razlikuje se više oblika multiple skleroze: Akutna multipla skleroza se odlikuje teškom slikom bolesti. Često se javlja kod mlađih osoba i karakteriše sve znake na vrlo kratak vremenski period.

Maligna multipla skleroza se karakteriše brzim tokom. Rano dolazi do nesposobnosti, uz masovnu simptomatologiju. Tok je najčešće progresivan i dovodi do letalnog ishoda u prvih pet godina bolesti.

Benigne multiple skleroze imaju povoljan tok. Karakterišu se dugim remisijama, odsustvom ili minimalnim sekvelama, povoljnim reagovanjem na terapiju.

Kod multiple skleroze u većoj ili manjoj mjeri oštećene su sljedeće funkcije: - hod (spastično paretičan sa ili bez ataksije) - precizni pokreti ruku (dizmetrija i intencioni tremor) - vid (diplopije atrofija optikus) - govor (skandiran) - mokrenje (dizurične smetnje, potencija) - psihičke promjene.

Motorni simptomi su najčešći uzrok invalidnosti ovih bolesnika. Pareza noge obično je znak lezije u kičmenoj moždini. Najčešće postoji obostrano piramidno oštećenje koje daje nesimetričnu parezu ili kvadriparezu. Pareza ruke najprije se ispoljava kao nespretnost pri pisanju ili drugim aktivnostima. Česti su cerebralni znaci, o tome govori i Charcot-ov trias-nistagnus, skandiran govor i intencioni tremor. Najčešći poremećaj funkcija malog mozga je ataksija stajanja i hoda (spastična – parapareza i onda se vidi spastično – ataksijski hod). U više od polovine slučajeva se sreće neuritis optikusa u bilo kojoj fazi bolesti. Česta pojava u ovoj bolesti su poremaćaji funkcije mokraćne bešike. Oni se ispoljavaju kao zastoj, urgencija ili retencija i inkontinencija.

Dezinhibicija detruzora i bešike malog kapaciteta često se pogoršavaju infekcijom. Impotencija je takođe česta. Zahvaćenost kortikospinalog puta je vrlo učestala u bilo kojem stadijumu bolesti i 102

proširuje se u svim skalama deficitnosti od običnog umora do kvadriplegija. U početku bolesti pacijent se žali na umor, nespretan hod, djelimično gubljenje snage, jednog ili više segmenata. Ove smetnje mogu biti podmuklog i naglog početka.

U neurološkom nalazu otkriva se piramidni sindrom: najčešće parapareza, katkada monopareza, tripareza, hemipareza, spastičnog tipa, čiji znaci postaju sve vidljiviji. Piramidni znaci u remisiji mogu se ublažiti ili čak nestati. Može se razviti paraplegija u fleksiji u terminalnoj fazi. Opisuju se areflektički i aminotrofični oblici multiple skleroze.

Cerebralni ispadi: su najčešće djelimični, a ispoljavaju se dizartijom.

- asinergijom, - adijadohokinezijom, - ataksijom.

Poremećaj govora, koji je često dizartičan, spor, skandirajući, monoton i eksplozivan.

Liječenje Nepoznavanje uzročnika multiple skleroze reflektuje se na liječenje koje je simptomatsko, medikamentozno i hirurško. Brojni fukncionalni poremećaji kod bolesnika od multiple skleroze najčešće ne zahtijevaju interdisciplinarni, nego i multidisciplinarni pristup.

Medikamentozno liječenje Od medikamenata daju se kortikosteroidi, ACTH i citostatici, kojima se mogu postići zadovoljavaljući, često samo prolazni rezultati.

Imunosupresivni lijekovi: PROREZID, IMURAN. Betainterferon je indikovan samo za bolesti sa remisijom i egzacerbacijama. Metatraxat – indikovan je za hronični progresivni oblik bolesti. Za liječenje spastičnosti daju se lijekovi grupe diazepama (valijum, apaurin), baklofen.

Fizikalno liječenje Primjena određenih oblika fizikalne terapije je od nesumnjive koristi za bolesnika. Posebno mjesto u liječenju MS-a daje se kineziterapiji.

Za određivanje kineziterapijskog programa moraju se imati u vidu sljedeći momenti: - velika varijabilnost bolesti sa neočekivanim remisijama i egzacerbacijama, - raznovrsnost funkcionalnih poremećaja, - veliki uticaj raznih klimatskih i fizičkih faktora na kratkotrajne prolazne promjene, - treba imati u vidu da fizička zamaranja pogoršavaju bolest, - zagrijavanje takođe dovodi do pogoršanja bolesti.

Kineziterapijski program mora da bude strogo individualan. U fazi remisije pacijenti su najpogodniji za primjenu kineziterapije. U akutnoj fazi bolesti, kada se sprovodi medikamentozna terapija, kineziterapija je usmjena na sprečavanje atrofija i kontraktura. Kod MS-a često se sreće zamorljivost mišića, stoga je u takvim slučajevima kontraindikovano aktiviranje zamorenih mišića, a posebno ako je pacijent u fazi egzacerbacija. Toplo vrijeme kod bolesnika izaziva iscrpljenost i zamor, pa je jutranja svježina pogodna za sprovođenje kineziterapijskih postupaka. Bolesnicima koji se bude umorni tretman treba sprovoditi predveče, jer im se tada snaga i enegrija vraćaju. Od kineziterapije rade se: - Pasivne i aktivne vježbe - Vježbe balansa - Vježbe koordinacije - Kineziterapija urogenitalnog trakta - Frenkelove vježbe

N M K

O

tkriće i razvoj novog lijeka je dugotrajan i veoma kompleksan proces. On podrazumijeva postavljanje hipoteze, dizajniranje i sintezu nove supstance, pretklinička ispitivanja (in vitro i in vivo), klinička ispitivanja (na ljudima), ispunjavanje zakonske procedure radi dobijanja dozvole za promet te postmarketinške studije na široj populaciji bolesnika. Od novog lijeka očekuje se da bude ‘’potpuno nov’’, idealan u smislu specifičnosti, selektivnosti i netoksičnosti te da ima povoljan odnos između terapijskih tj. željenih i neželjenih dejstava (1).

Naravno, sve ovo rijetko se dešava. Od 100.000 novosintetisanih supstanci, samo 100 uspješno prođe klinička ispitivanja, 10 se registruje na tržištu, dok samo dva povrate uložena finansijska sredstva. Najčešći razlozi za ovo su nepovoljna farmakokinetika lijeka (40%) i toksičnost na životinjama (10%). Lijek koji je uspješno prošao pretklinička i ušao u I fazu kliničkih ispitivanja ima samo 8% šanse da ugleda svjetlost tržišta. Pretkliničkim ispitivanjima procjenjuju se toksikološki i farmakološki efekti lijeka. Klinička ispitivanja lijeka dijele se na četiri faze, koje se razlikuju po broju ispitanika (od nekoliko desetaka do nekoliko hiljada u kasnijim fazama). Njima se ispituju mehanizam djelovanja lijeka, bezbjednost i efikasnost na humanoj populaciji, metabolizam lijeka te odnos korist/rizik. Razvoj novog lijeka traje 1215 godina, a farmaceutska industrija potroši i više od milijardu dolara za kompletan razvoj jednog novog, tj. originalnog lijeka (2).

Osnovna razlika u razvojnom procesu originalnog i generičkog lijeka je u tome da proizvođač generičkog lijeka ne mora za potrebe registracije ponoviti skupa pretklinička i klinička ispitivanja, koje je prethodno proveo proizvođač originalnog lijeka. Umjesto toga, generički proizvođač mora regulatornom tijelu podastrijeti samo rezultate ispitivanja bioekvivalencije (3).

Da li su onda, i u kojoj mjeri, generički lijekovi identični svojim originalima? Šta je to originalni, a šta generički lijek?

Inovativni ili originalni lijek definisan je činjenicom da nosi aktivnu supstancu koja nikada prije nije bila primijenjena u humanoj medicini ili da nosi neku novu kombinaciju dvaju ili više poznatih aktivnih supstanci. Zapravo, prvi proizvod na tržištu koji sadrži neku novu aktivnu supstancu jeste originalni tj. referentni lijek (2).

Generički lijek je definisan činjenicom da u pogledu aktivne supstance ne donosi novost. U tom smislu, on se razvija u potpunosti po uzoru na referentni inovativni lijek. Dakle, generički lijek sadrži istu aktivnu supstancu, u istoj hemijskoj formi, istoj dozi i istom farmaceutskom obliku te sadrži kvalitativno i kvantitativno iste ili slične pomoćne susptance u odnosu na inovativni lijek. Pored ovoga, on mora imati iste indikacije i mjere opreza te ostale instrukcije u uputstvu za upotrebu, mora biti bioekvivalentan 104

Pregledni članak

UDK: 615.254.1

Originalni u odnosu na generički lijek, u čemu je razlika?

Gordana Ljubojević, Služba za medicinsko snabdijevanje - Bolnička apoteka ZFMR ‘’Dr Miroslav Zotović’’, Banjaluka

Sažetak: Pitanje istovjetnosti generičkih sa inovativnim lijekovima već decenijama zaokuplja stručnu i širu javnost. Svrha ovog preglednog rada je kroz prikaz razvoja, proizvodnje, ispitivanja kvaliteta, regulatornih odredbi te odnosa ljekara i pacijenata prema ovim lijekovima pokazati u kojoj mjeri su generički lijekovi identični svojim originalima.

Originalni lijek sadrži potpuno novu aktivnu supstancu ili novu kombinaciju aktivnih supstanci. Generički lijek sadrži istu aktivnu supstancu kao originalni lijek i razvija se po uzoru na njega. Originalne i generičke lijekove karakterišu ista hemijska forma, doza, oblik, indikacije, mjere opreza, a mogu se razlikovati po pomoćnim supstancama i nazivu na tržištu. Svrha generičkog lijeka je da bude terapijski ekvivalent svom uzoru, pa se prilikom njihove registracije umjesto rezultata kliničkih ispitivanja prilažu rezultati ispitivanja bioekvivalencije, što predstavlja najznačajniju razliku sa regulatornog aspekta. Generički lijekovi su jeftiniji od originala i redovno ih prate predrasude ljekara i pacijenata o kliničkoj inferiornosti. Posebna pažnja je usmjerena na lijekove sa uskim terapijskim indeksom, koji se koriste u liječenju epilepsije, hipertenzije i endokrinih poremećaja te se većina objavljenih studija bavila poređenjem kliničke efikasnosti originalnih i generičkih lijekova u terapiji ovih oboljenja. Nekoliko studija je pokazalo značajne razlike u efikasnosti i bezbjednosti nakon prelaska sa brenda na generiku.

U zaključku možemo reći da u pogledu kvaliteta ne postoji podjela na originalne i generičke lijekove - kriterijumi su isti za sve. Premda generičko propisivanje donosi uštede zdravstvu u cjelini, generičku industriju možemo okarakterisati kao refleksiju inovativne farmaceutske industrije, sa određenim vremenskim pomakom.

Ključne riječi: originalni lijek, generički lijek, bioekvivalencija.

referentnom proizvodu, te imati iste zahtjeve za svaku seriju za identifikaciju, dozu, onečišćenja i kvalitet te se mora proizvoditi prema strogim smjernicama Dobre proizvođačke prakse (3,4).

Generički lijek se može definisati i kao farmaceutski proizvod kojem su istekla patentna prava.

Patent predstavlja zaštitu intelektualnog vlasništva nad proizvodom u određenom vremenskom periodu. Za većinu farmaceutskih kompanija zaštita patentnih prava traje 20 godina, a započinje otkrićem i razvojem potencijalno novog lijeka. Tokom trajanja patentnih prava provode se vrlo zahtjevna i skupa pretklinička i klinička istraživanja koja u prosjeku traju 10-12 godina. Nakon završenih kliničkih studija III faze i procjene regulatornog tijela kako ne postoji neprihvatljiv rizik, odo-

brava se stavljanje lijeka u promet i njegova primjena u širokoj populaciji. U vremenskom razdoblju od registracije do isteka patentnih prava, koje traje približnoosam godina, proizvođač originalnoga lijeka nastoji povratiti finansijska sredstva uložena u razvoj lijeka.

Trenutkom isteka patentne zaštite za određeni lijek, svaki drugi proizvođač lijekova može ga slobodno proizvoditi kao zamjenski (generički) lijek, uz uslov da poštuje pravila dobre proizvođačke prakse (engl. Good Manufacturer Practice, GMP) i dobre kliničke prakse (engl.

Good Clinical Practice, GCP ) (4,5).

Svrha generičkog lijeka jeste da se bez relevantnih razlika u sigurnosti ili djelotvornosti može u određenoj indikaciji koristiti umjesto referentnog inovativnog lijeka, po istom načinu primjene i režimu doziranja. Drugim riječima,

N M K

svrha generičkog lijeka je da bude terapijski ekvivalent inovativnom lijeku (6).

Kako se dokazuje terapijska ekvivalencija?

Vrsta i obim istraživanja kojima se dokazuje terapijska ekvivalencija generičkog i originalnog lijeka veoma su varijabilni i ovise o svojstvima formulacije te farmakokinetičkim i farmakodinamičkim svojstvima aktivne supstance. Najprihvatljivija metoda za dokazivanje terapijske ekvivalencije je dokazivanje bioekvivalencije (BE). Ispitivanjem BE utvrđuje se da li je generički lijek bioekvivalentan referentnom, odnosno da li je obim i procenat apsorpcije aktivne supstance unutar zadatih parametara (7).

Bioekvivalentni lijekovi su farmaceutski ekvivalenti, čija je biološka raspoloživost slična nakon primjene iste doze pod istim eksperimentalnim uslovima. Bioekvivalencija se ocjenjuje prema maksimalnoj koncentraciji lijeka u serumu (Cmax), vremenu potrebnom za postizanje maksimalne koncentracije (Tmax) i ukupne količine resorbovanog lijeka (AUC 0→∞) (7). Bioekvivalencija je opšteprihvaćen način dokazivanja da moguće razlike pomoćnih supstanci i načina proizvodnje nemaju uticaj na dejstvo lijeka u organizmu. Danas se ispitivanja BE provode na 32-36 zdravih dobrovoljaca, dok je ovaj uzorak prije dvadesetak godina bio mnogo manji (oko 12) (8).

Postoje i izuzeci kad studija BE nije potrebna, npr. proizvodi za intravensku primjenu kod kojih moguće razlike pomoćnih supstanci i načina proizvodnje nemaju uticaj na raspoloživost aktivne supstance u krvi jer je ona uvijek 100% ili lijekovi koji su namijenjeni lokalnom djelovanju (nakon oralne, nazalne, okularne, kožne, vaginalne primjene). Terapijsku ekvivalenciju ovih generičkih lijekova potrebno je dokazati komparativnim kliničkim studijama s originalnim lijekom (9).

Ispitivanje BE u dinamičkoj ravnoteži potrebno je provesti npr. kod lijekova s uskom terapijskom širinom, nelinearnom farmakokinetikom ili kod lijekova s kontrolisanim otpuštanjem aktivne supstance. Ova ispitivanja je potrebno provesti još u slučaju promjena u proizvodnji farmaceutske formulacije koja je na tržištu, te u slučaju da je formulacija koja ide na tržište različita od formulacije korištene u kliničkim ispitivanjima (9).

Drugi način za ispitivanje BE je određivanje rastvorljivost lijeka (testovi disolucije) koje se standardizovanom metodom provodi u vodenom mediju in vitro. Disolucijski testovi takođe služe kao metoda za procjenu BE, a mogu se raditi paralelno sa ispitivanjima BE ili ih u nekim slučajevima mogu čak i zamijeniti. Provode se npr. kod lijekova velike terapijske širine ili kod pripravaka istog proizvođača različitih po dozi, istog oblika i sastava, proizvedenih istim tehnološkim postupkom, kada aktivna supstanca

ima linearnu kinetiku i biološka ekvivalencija je ispitana s jednom od doza (8,9).

Ispitivanjima BE generičkih lijekova u poređenju sa originalnim lijekom, koja se provode uglavnom na zdravim dobrovoljcima, isključuje se mogućnost registracije generičkog lijeka koji u takvim ispitivanjima ne bi postigao maksimalnu koncentraciju (Cmax) u predviđenim granicama (-20% do +25% za većinu lijekova) jednako brzo kao i izvorni lijek (Tmax), te koji se ne bi resorbovao u jednakoj mjeri kao i izvorni lijek (AUC 0→∞) (7-9).

Regulatorni aspekti U zemljama sa uređenom legislativom u oblasti lijekova generički lijekovi prolaze strogo i tačno definisan postupak registracije, te se primjenjuju isti standardi kvaliteta kao i za originalne lijekove. Drugim riječima, propisi za registraciju generičkih lijekova isti su kao i za originalne proizvode, osim što se umjesto rezultata kliničkih terapijskih ispitivanja, za generički lijek prilažu rezultati ispitivanja biološke ekvivalencije sa izvornim lijekom (10).

The Drug Price Competition and Patent Term Restoration Act, poznatiji kao Hatch-Waxman Act, donesen je 1984. godine i omogućava FDA (engl. The Food and Drug Administration) da odobri aplikacije za registraciju generičkih lijekova po tzv. skraćenom ili ANDA postupku (engl. Abbreviated New Drug Applications). Aplikacija se naziva ‘’abbreviated’’ jer ne zahtijeva provođenje pretkliničkih i kliničkih ispitivanja, već se pretpostavlja da su one ustanovljene prilikom odobravanja inovativnog lijeka (11).

Stavljanje generičkoga lijeka u promet u BiH regulisano je Zakonom o lijekovima i medicinskim sredstvima. Prilikom predaje dokumentacije za dobijanje dozvole za stavljanje u promet generičkog lijeka, nosilac dozvole je obavezan da dostavi sprovedenu studiju BE, kojom se dokazuje suštinska sličnost generičkog lijeka sa referentnim lijekom. Referentni lijek podrazumijeva lijek za koji je izdata dozvola za stavljanje u promet u BiH, zemljama EU ili u zemlji koja ima iste standarde za kvalitet, efikasnost i sigurnost. Dakle, kao referentni lijek se ne može koristiti drugi generički lijek (12).

Dizajn i način sprovođenja ispitivanja te analiza dobijenih podataka definisani su smjernicama Evropske agencije za lijekove (engl. The European Medicines Agency, EMA). Smjernica pod nazivom Guideline on the investigation of Bioequivalence prvenstveno definiše uslove ispitivanja BE kod preparata sa sistemskim djelovanjem i trenutnim oslobađanjem aktivne supstance, ali daje i preporuke za utvrđivanje suštinske sličnosti na osnovu tzv. BCS sistema (engl. Biopharmaceutics Classification System), tačnije, mogućnost izostavljanja iv vivo ispitivanja BE(13). Prema trenutno važećoj regulativi, različite soli, izomeri, smjese izomera, etri, kompleksi ili derivati aktivne supstance sma-

traju se za istu aktivnu supstnacu, dok se ne dokaže da se značajno razlikuju s obzirom na sigurnost i efikasnost. Proces registracije generičkog lijeka traje 180 dana (12).

Generički lijek se može naći na tržištu nakon isteka patentnog prava i ekskluziviteta, odustajanjem vlasnika od patentnog prava, te ispunjenjem FDA i EMA zahtjeva. Patentno pravo je vlasničko pravo na izum, garantovano inovatoru od strane vladajućih autoriteta. Patentno pravo štiti izumitelja zabranjujući drugome da neovlašteno proizvodi, koristi, nudi ili prodaje izum za vrijeme trajanja patentnog prava. Razlikuju se pravo na aktivnu supstancu, na odobrenu formulaciju i pravo na način primjene (1,11).

Generički lijek se u prometu može naći pod vlastitim zaštićenim imenom, pod međunarodnim nezaštićenim imenom (engl. International Nonproprietary Name, INN) uz ime proizvođača ili samo pod međunarodnim nezaštićenim imenom (14).

Tržište lijekova poznaje i tzv. lijek-kopiju koji nije generički lijek jer ne poštuje zakonsku regulativu. Lijek-kopija za razliku od pravog, kontrolisanog generičkog lijeka moguć je na tržištu samo onih zemalja u kojima ili ne postoji patentna zaštita aktivnih supstanci ili je ona slaba i nedovoljna. Lijek-kopija se na takvim tržištima pojavljuje ili istovremeno ili neposredno nakon originala i nerijetko ima identičnu ili neznatno nižu cijenu od originalnog lijeka (15).

Postoje i lijekovi koji su označeni sa „branded generics“. Riječ je o lijekovima koje proizvodi ista kompanija koja je proizvela i originalni lijek, neposredno pred istek patenta. Ovo je jedan od načina borbe originatorskih kuća s ciljem zadržavanja profita i odgovarajućeg kvaliteta proizvoda (16).

Većina zemalja mijenja zakone o lijekovima s ciljem što bržeg i kvalitetnijeg uvođenja generičkih lijekova u svakodnevnu kliničku praksu (14,15).

Kakav je odnos između originalnog i generičkog lijeka?

Udio generičkih lijekova u sveukupnoj potrošnji lijekova razlikuje se u pojedinim zemljama, ali evidentan je porast ovog udijela iz godine u godinu (17). U 2012. godini više od 80% lijekova izdatih na recept u SAD bili su generički lijekovi, što je, prema izvještaju Generic Pharmaceutical Association, dovelo do uštede od 193 milijarde dolara (18).

Generički lijekovi su značajni sa aspekta povećane potrošnje lijekova, srazmjerno malog broja novih lijekova koji se godišnje registruju u svijetu, kao i sve veće diskrepance između finansijskih sredstava koja su na raspolaganju u odnosu na one koji su potrebni za nabavku lijekova. Osim što su, po pravilu, za oko 30% jeftiniji od izvornog lijeka, generički lijekovi 105

N M K

dovode i do sniženja cijene originalnog lijeka.

Istekom patenta zaštićenog lijeka, te pojavom generičkog lijeka, zaštićeni lijek gubi prosječno 60% tržišta u prvoj godini. Jasno je da proizvođač originalnog lijeka želi da vrati dio izgubljenog tržišta i to najčešće postiže snižavanjem cijene svoga proizvoda (19).

Generički lijekovi sadrže aktivnu supstancu, čija je efikasnost i neškodljivost utvrđena ne samo u kliničkim ispitivanjima prije registracije, nego i višegodišnjom primjenom u bolesnika nakon registracije. Samim tim ponavljanje dugih i opsežnih pretkliničkih i kliničkih istraživanja za generičke lijekove naučno je nepotrebno i neetično. Posljedično, postupak registracije generičkoga lijeka značajno je kraći, a isto tako je značajno i manje ulaganje finansijskih sredstava od strane proizvođača. To je još jedan razlog za nižu, pristupačniju cijenu generičkoga lijeka.

Posljedično, dolazak generičkoga lijeka na tržište uzrokuje pad cijene originalnoga lijeka (20).

Generičke lijekove redovno prate predrasude kako ljekara tako i pacijenata. Najčešće predrasude su da dejstvo generičkog lijeka nastupa sporije ili je slabije zbog lošije proizvodne tehnologije, kao i da izazivaju više neželjenih reakcija (22).

Generičko propisivanje lijekova, možda paradoksalno, potiče inovativnu industriju da pronalazi nove lijekove, drugim riječima, potiče konkurenciju generičke i inovativne industrije od čega koristi ima zdravstvo u cjelini (23).

Da li su generički lijekovi zaista identični svojim originalima?

Sve više zdravstvenih profesionalaca smatra da generički i originalni lijekovi nisu isto vrijedni (24). Oktobra 2012. godine FDA je napravila nesvakidašnji korak - objavljeno je da generički lijek kojeg su prethodno odobrili, široko korišteni antidepresiv Wellbutrin, zapravo i nije ‘’bioekvivalentan’’ svojoj originalnoj verziji. FDA je povukla odobrenje za promet. Bila je to šokantna vijest za farmaceutsku industriju. Istovremeno, ova epizoda je bila impuls pokretu koji se tiho spremao među ljekarima i medicinskim asocijacijama, s ciljem postavljanja pitanja: Da li su generički lijekovi uistinu identični originalima koje treba da mijenjaju?

Odgovor stručne javnosti bio je ‘’ne’’, u iznenađujuće visokom procentu (18).

Naime, FDA je dala dosta široki opseg Cmax za generičke lijekove: maksimalna koncentracija aktivne supstance u krvi ne smije pasti ispod 20% od donje granice ili biti veća od 25% od gornje granice Cmax za originalni lijek (25). Ovo znači da je dozvoljeni opseg koncentracija 45% u odnosu na originalni lijek i da se time odobreni generici i dalje smatraju ‘’jednakima’’. Jasno je da ovaj opseg nije primjenjiv kod lijekova uske terapijske širine kod kojih i relativno male promjene u sistemskoj cirkulaciji mogu dovesti do značajnih promjena 106

u farmakodinamskom odgovoru (26). Takođe, u realnim uslovima postoje inter- i intraindividulane varijacije u bioraspoloživosti, dok se studije BE vrše samo na zdravoj populaciji. Na kraju, ovdje se radi o ‘’single-dose’’ studijama, kojima se predviđaju ‘’multiple-dose’’ primjene (27).

Standardi FDA takođe ne regulišu striktno koliko brzo lijek treba da dostigne maksimalnu koncentraciju u krvi (Tmax). Ovo, zapravo, može biti najveći problem za pacijente koji uzimaju generičke verzije lijekova sa vremenskim otpuštanjem aktivne supstance, a koji čine 10% tržišta, prema IMS Helath. Naravno, ‘’time-release’’ mehanizam originalnih lijekova obično je zaštićen posebnim patentom, pa se generička proizvodnja priklanja alternativnim, obično jeftinijim mehanizmima. Ovo može rezultovati mnogo bržim otpuštanjem aktivne supstance u cirkulaciju, izazivajući neželjene rekacije poput vrtoglavice, umora i mučnine (28).

Jedan od mogućih nedostataka je i činjenica da FDA većinom svoje odluke o odobravanju generičkog lijeka donosi na temelju ispitivanja koja je dostavila sama generička kompanija, prije nego na temelju sopstvenih ispitivanja (28).

Postoje i druge razlike. Generički lijek mora sadržavati istu aktivnu supstancu kao i originalni lijek, ali pomoćne supstance tj. ekcipijensi ne moraju biti isti i često su lošijeg kvaliteta od onih korištenih pri izradi originalnog lijeka.

Ove razlike mogu uticati na bioraspoloživost tj. na količinu lijeka koja se apsorbuje u krvotok.

Nedavno je i The American Heart Association objavila da aditivi koji su tradicionalno smatrani inertnima (alkoholni šećeri, ciklodekstrani, polisorbat-80) zapravo mijenjaju rastvorljivost lijeka i time utiču na bioraspoloživost (28).

Poznato je da kod nekih lijekova male razlike u formulaciji mogu izazvati velike razlike u efektima. Najviše pažnje je usmjereno ka lijekovima sa uskim terapijskim indeksom koji se koriste u liječenju epilepsije, hipertenzije i endokrinih poremećaja. U ovom slučaju, male varijacije mogu dovesti do životno ugrožavajućih komplikacija (25). Stoga udruženja poput The American Academy of Neurology, The Endocrine Society i The American Heart Association tvrde da generički lijekovi mogu prouzrokovati značajne neželjene efekte i protive se generičkim zamjenama bez prethodnog odobrenja ordinarijusa (18).

Prilikom odobravanja generičkog lijeka FDA ne radi komparaciju jednog generika sa drugim, niti ispituje efikasnost generičkog lijeka u liječenju stanja za koje se on odobrava (27). Činjenica da sadrži istu aktivnu supstancu kao i original dovoljna je za FDA kao pretpostavka da generički lijek zaista i ‘’liječi’’. Dakle, dovoljno je samo da se ustanovi da generički lijek dostiže ciljnu koncentraciju u krvi i to je sve.

Kao primjer ovih nedostataka može se navesti nekoliko studija, koje su pokazale značajne razlike u efikasnosti i bezbjednosti lijekova

nakon prelaska sa brenda na generiku i to antiaritmika antiepileptika i antikoagulanasa (29-32).

Značajan broj autora zagovara stav da originalni lijekovi ne mogu biti direktno supstituisani genericima i da je u tim okolnostima neophodan pojačan terapijski monitoring (33-36). Takođe, studija provedena u Velikoj Britaniji pokazala je da od 1917 bolesnika kojima je originalni lijek zamijenjen gereričkim njih 90,5% uzimalo je originalni lijek još šest mjeseci nakon toga (37).

Zaključak Po pitanju kvaliteta (farmaceutsko-hemijsko-biološkog) ne postoji podjela na originalne i generičke lijekove - kriterijumi su isti za sve.

Ipak, generički lijekovi se razlikuju od originala mnogo više nego što se čini na prvi pogled. Kada originalnom lijeku istekne patent, on otkriva samo komponente. Patent ne objašnjava kako ‘’napraviti’’ lijek. To znači da generički proizvođači treba da naprave ‘’reverzni inženjering’’ te je njihov proizvod rezultat aproksimacije, a nikako duplikat originalnom lijeku. Stoga mnogi autori smatraju da generički lijek nije isto što i originalni, već je samo pandan originalnom lijeku (33,34).

Nema sumnje da vlade, fondovi zdravstvenog osiguranja i pacijenti imaju korist od ogromnih ušteda korištenjem generika. Ipak, generičku industriju u cjelosti možemo okarakterisati kao refleksiju inovativne farmaceutske industrije, sa određenim vremenskim pomakom (23).

Literatura 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

Grabowski H. Patents and New Product Developement in the Pharmaceutical and Biotehnology Industries. Georgetown Public Policy Review 8. 2003; 2:7-24 Di Masi J, Hansen R, Grabowski H. Cost of Innovation in the Pharmaceutical Industry. Journal of Helath Economics.

2003; 22:151-85 Reiffen D, Ward M. Generic Drug Industry Dynamics. Review of Economics and Statistics. 2005; 87:37-49 Office of Generic Drugs, Center for Drug Evaluation and Research, U.S. Food and Drug Administration (FDA), Generic Drugs: What you need to know. 2009.

European medicines agency. Committee for medicinal products for human use (CHMP). Guideline on investigation of bioequivalence. London 24 July 2008. Dostupno na http://www.wma.europa.ue/docs/en_GB/document_library/ Scientific_guideline/2009/09/WC500003011.pdf [Pristupljeno 28.03.2013.]

Brown PJ. Editorial. Generic Medicines 2005; 2: 197 - 201 FDA Center for Drug Evaluation and Research Special report. FDA Ensures Equivalence of Generic Drugs. Dostupno na: http://www.fda.gov/fdac/special/testtubetopatient/default.htm [Pristupljeno 29.03.2013.]

Erceg D. Bioraspoloživost i bioekvivalencija. Medicus 2001; 10:125-30.

Meredith P. Bioequivalence and other unresolved issues in generic drug substitution. Clin Therapeutics 2003; 25: 2875 - 90.

Dohoczky Cs. Bioekvivalencija i zakonodavstvo. Medicus 2001; 10:131-35.

Grabowski H, Vernon J. Brand Loyalty, Entry and Price Competition in Pharmaceuticals After the 1984 Drug Act. Journal of Law and Economics. 1992; 35:3331-51 Zakon o lijekovima i medicinskim sredstvima, Službeni glasnik Bosne i Hercegovine br. 58/08 Note for Guidance on the Investigation of Bioavailability and Bioequivalence. Committee for Proprietary Medicinal Products (CPMP). EMEA, London, 26 July 2001, CPMP/EWP/ QWP/1401/98. http://www.eudra.org/emea.html

N M K 14. Kanavos P. World Generics: Impact of regulation and market development. SCRIP Reports, PJB Publications, 2003: 11- 4.

15. More ‘’broken bones’’ in the battle against generics. Generic Medicines 2005; 3:70-2.

16. Reiffen D, Ward MR. Branded Generics as a Strategy to Limit Cannibalization of Pharmaceutical Markets. Managerial and Decision Economics, 28, 251-265.

17. Garattini L, Tediosi F. A comparative analysis of generics markets in five European countries. Health Policy 2000; 51:149-62.

18. Katherine Eban. Are generics really the same as branded drugs? Dostupno na http://management.fortune. cnn.com/2013/01/10/generic-drugs-quality [Pristupljeno 28.03.2013.]

19. Mestre-Fernadiz J. Reference prices and generic medicines: What can we expect? Generic Medicines 2003;1:31-9.

20. Schulz A. Envolving dynamics of US and European generics markets. Journal of Generic Medicines 2004; 2:23-33 21. Hassali MA et al. Utilisation of generic medicines in Australian healthcare system. Journal of Generic Medicines 2004; 2:42-53.

22. Generic Medicines - can quality be assured? Drug Ther Bull 1997; 35: 9 - 11.

23. Haas JS et al. Potential savings from substituting generic drugs for brand-name drugs; Medical expenditure panel survey, 1997-2000. Ann Intern Med 2005; 142:891-7.

24. Shrank WH et al. The implications of choice. Prescribing generic or preferred pharmaceutical improves medication adherence for chronic conditions. Arch Intern Med 2006; 166:332-7.

25. US Food and Drug Administration. Bioavailabilitty and Bioequivalence requirements. Fed Regist 1992; 57:17,997-19,001.

26. Palastro ET, Tulcinsky S. Are biopharmaceuticals immune to the generics threat? Generic Medicines 2004; 1: 259-67.

27. Department of Health and Human Services. Office of inspector general. The Food and Drug administration’s generic drug review process. OEI.04-07-0280. Dostupno na http:// www.oig.hhs.gov/oie/reports/oie-04-07-00280-pdf. [Pristupljeno 29.03.2013.]

28. IMS Health Dostupno na http://www.imshealth.com [Pristupljeno 30.03.2013.]

29. Reifel JA, Kowey PR. Generic antiarrythmics are not therapeutically equivalent for the treatment of tachyarrhythmias.

Am J Cardiol 2000; 85:1151-2 30. Berg MJ. What’s the problem with generic antiepileptic drugs?

A call to action. Neurology 2007;68:1245-6.

31. Nuwer MR, Browne TR, Dosdon WE et al. Generic substitution for antiepileptic drugs. Neurology 1990; 40:1647-51 32. Pereira JA et al. Are brand-name and generic Warfarin interchangeable? Multiple N-OF-1 randomized, crossover trials.

Ann Pharmacother 2005; 39:1188-93.

33. Aaron S. Kesselheim, Alexander S. Misono, Joy L. Lee, Margaret R. Stedman, M. Alan Brookhart, Niteesh K. Choudhry, William H. Shrank et al. Clinical Equivalence of Generic and Brand-Name Drugs Used in Cardiovascular Disease: A Systemtic Review and Meta-Analysis. JAMA. 2008; 300(21):2514-2526 34. Ahrens W, Hagemeier C, Mühlbauer B, Pigeot I, Püntmann I, Reineke A, Steinbach M, Timm J. Hospitalization rates of generic metoprolol compared with the original beta-blocker in an epidemiological database study. Pharmacoepidemiol Drug Saf. 2007 Dec;16(12):1298-307 35. Bobo WV, Stovall JA, Knostman M, Koestner J, Shelton RC. Converting from brand-name to generic clozapine: a review of effectiveness and tolerability data. Am J Health syst Pharm. 2010 Jan 1; 67(1):27-37.

36. Halkin H, Shapiro J, Kurnik D, Loebestein R, Shalev V, Kokia E. Increased warfarin doses and decreased INR response after nationwide generic switching. Clin Pharmacol Ther 2003; 74:215-21 37. Himmel W et al. What do primary care patients think about generic drugs? Int J Clin Pharmacol Ther 2005; 43:472-9.

Efikasnost ultrazvučne terapije Fastum gelom kod pacijenata sa gonartrozom Žani Banjanin1, Radmila Ubović2, Jadranka Pešević Pajčin3, Brankica Galić4 1 JZU Dom zdravlja „Dr M.Stojanović“ CBR centar, Laktaši, BiH 2 Zavod za medicinu rada i sporta Republike Srpske, Banjaluka, BiH 3 JZU Dom zdravlja, Banjaluka, BiH 4 JZU Dom zdravlja Prijedor, BiH

Sažetak Uvod: Osteoartroza je degenerativno oboljenje zglobova, koje karakteriše progresivna destrukcija zglobnih hrskavica. Glavne kliničke manifestacije su bol i progresivna funkcionalna onesposobljenost. Cilj: Ova studija je izvedena da bi se ispitala efikasnost UZ primjene Fastum gela (ketoprofen) kod pacijenata sa gonartrozom. Materijali i metode: Ispitano je 60 pacijenata sa kliničko-radiološkom dijagnozom OA koljena. Starosna dob ispitanika bila je od 50-83 godine. Kod 30 pacijenata apliciran je Fastum gel sonoforezom.

Kod preostalih 30 pacijenata primijenjen je neutralni kontaktni gel. Aplikacija je vršena 2x dnevno tokom 14 dana. Intenzitet ultrazvuka bio je 1,0 W/cm2 , terapijska frekvencija 1 MHz, trajanje terapije 5 minuta. Pored sonoforeze, pacijenti su imali i kineziterapiju.

Parametar praćenja je bio WOMAC upitnik (the Western Ontario and McMaster Universities Osteoarthritis Index). Svi ispitanici su bili zamoljeni da popune upitnik na početku i na kraju terapije. Rezultati: Nakon 14 dana aplikacije Fastum gela, Womac subskor za bol snižen je za 22,03%, subskor za funkcionalnu sposobnost snižen je za 6,50%, a subskor za ukočenost za 25,27%. Kod pacijenata tretiranih neutralnim gelom, nakon 14 dana, Womac subskor za bol snižen je za 3,69%, subskor za funkcionalnu sposobnost snižen je za 1,18%, a subskor za ukočenost za 14,12%. Zaključak: Kod pacijenata kod kojih je primijenjen Fastum gel, došlo je do značajnog poboljšanja funkcionalnih sposobnosti, smanjenja ukočenosti i bola u koljenima.

Ključne riječi: Gonartroza, Fastum gel, WOMAC upitnik.

A

rtroza je degenerativno oboljenje zglobova, koje karakteriše progresivna destrukcija zglobnih hrskavica što dovodi do subhondralne skleroze kosti i hipertrofičnih promjena na ivici kosti (osteofiti). To je lokalno oboljenje jednog ili više zglobova. Artroza koljena je najčešći oblik artroze i prema podacima koje je iznijela National Health and Nutrition Examination Study III (NHANES III) ukupna prevalenca gonartroze u svijetu, porasla je do

37,4% kod osoba starijih od 60 godina (1).

Klinički se manifestuje deformitetom zgloba, ograničenim pokretom i bolom koji se pojačava pri pokretu (2).

Najčešće se pogoršava tokom vremena i dovodi do funkcionalne onesposobljenosti. Pravilnim i kontinuiranim liječenjem simptomi se mogu kontrolisati, napredovanje bolesti usporiti i poboljšati kvalitet života pacijenta(3,4).

Terapijski pristup liječenju artroza usmjeren 107

N M K

je na smanjenje simptoma bolesti i poboljšanje funkcionalne sposobnosti pacijenta (5).

Iako nesteroidni, antiinflamatorni lijekovi (NSAIL) imaju široku lokalnu i sistemsku primjenu u liječenju reumatskih bolesti. Oralna primjena ovih lijekova može izazvati niz neželjenih efekata, naročito kod starijih osoba. Transkutana primjena NSAIL je mnogo bezbjednija od oralnog davanja. (5,6,7).

Ultrazvučna (UZ) terapija je često primjenjivani oblik liječenja OA. Ultrazvučni val je zbog svoja dva učinka koja ima na tkiva (mehanički i termički) vrlo uspješan u terapiji mnogih patoloških stanja neuromišićnog sistema. Zbog ova dva učinka dolazi do lokalnog povećanja temperature, kao odgovor na to poveća se i protok kroz tretirano područje, što pomaže boljoj mikroklimi oštećenog područja i tako dolazi do bolje regeneracije oštećenog tkiva. Prema brojnim istraživanjima, mehaničko dejstvo ima značajniji terapijski efekat od termičkog, u smislu regeneracije tkiva (povećana permeabilnost ćelijskih membrana, povećana koncentracija intracelularnog kalcijuma, promjena električne aktivnosti u nervnom tkivu (8,9).

Jedna od najprihvaćenijih metoda lokalne primjene NSAIL, je ultrazvučna aplikacija lijeka – sonoforeza. Ova terapija se primjenjuje od 1954. godine kod mnogih mišićno-koštanih oboljenja (5,10). Jedna od najvažnijih prednosti ove terapije je neinvazivno unošenje lijeka u određeno područje i sinergističko djelovanje ljekovite supstance i UZ (5,10).

Fastum gel (ketoprofen) se koristi za smanjenje upalnih stanja i kupiranje bola kod mnogih reumatskih oboljenja. U brojnim studijama je dokazana njegova efikasnost pri transkutanoj aplikaciji u smislu smanjenja bola, ukočenosti i edema (10,11,12).

Cilj rada Ova studija je izvedena da bi se utvrdio učinak Fastum gela na funkcionalnu sposobnost, pokretljivost i jačinu bola kod pacijenata sa gonartrozom.

Metode i ispitanici Ulazni kriterijumi obuhvatali su: • Femoro-tibijalnu osteoartrozu koljena II i III stadijuma, koja je dijagnostikovana i klasifikovana u skladu sa kriterijumima Kellgren-Lawrence skale; • Kliničke simptome OA koji su prisutni tokom posljednja tri mjeseca; • Starost između 50-83 godine; Kriterijumi koji su onemogućili klasifikaciju: • Alergija na bilo koji sastojak primjenjivanog lijeka; • Izolovana patello-femoralna OA (ili predominantna); • Femoro-tibijalna OA koljena I i IV stadijuma, dijagnostikovana i klasifikovana u skladu 108

sa kriterijumima Kellgren-Lawrence skale; • Hirurški zahvat koljena u prethodnih šest mjeseci prije početka ispitivanja, proteza koljena; • Sekundarna osteoartroza (artritis, metabolička artropatija, Pagetova bolest); • SYSADOA (Symptomatic slow activity drugs in OA - glukosamin, hondroitin sulfat, hijaluronska kiselina i diacerhein) korištena u posljednja tri mjeseca; • Intraartikularna aplikacija steroida u toku posljednja dva mjeseca; • Korištenje nekog od kortikosteroida u toku posljednja tri mjeseca (izuzetak su intranazalani i inhalacijski kortikoidi za liječenje astme).

Dizajn ispitivanja Ispitivanje je bilo multicentrično, paralelno, randomizovano i dvostruko slijepo.

U studiju je uključeno 60 pacijenata starosne dobi 50-83 godine, sa dijagnozom osteoartroze (OA) koljena. Dijagnoza je bazirana na kliničkim simptomima, rezultatima kliničkog pregleda i radiološkom nalazu u skladu sa kriterijumima Kellgren-Lawrence skale.

Ispitanici su podijeljeni u dvije grupe u kojima je bilo po 30 osoba. Kod prve grupe ispitanika na oboljelo koljeno aplicirana je 5 cm duga traka Fastum gela. Nakon toga, ultrazvučnom sondom su vršeni kružni pokreti prema medijalnoj i lateralnoj strani koljena. Kod druge grupe ispitanika na isti način je primijenjen neutralni gel. Aplikacija je vršena 2x dnevno tokom 14 dana. Korišten je kontinuirani ultrazvuk frekvencije 1 MHz, intenziteta 1,0 W/cm2 i trajanja 5 minuta. Pacijenti su pored ultrazvučne terapije imali i kineziterapiju.

Parametar praćenja bio je WOMAC upitnik.

Svi ispitanici su zamoljeni da popune upitnik na početku i na kraju terapije.

WOMAC upitnik ima pet pitanja koja se odnose na bol, dva pitanja koja se odnose na ukočenost i 17 pitanja o dnevnim aktivnostima.

Odgovori su u vidu petostepene numeričke - Likertove skale od 0-4, 0=nema bola/ograničenja, 1= blagi bol/ograničenje, 2= umjeren bol/ ograničenje,3=jak bol/ograničenje,4=veoma jak bol/ograničenje. Zbir numeričkih vrijednosti, podijeljen brojem pitanja, predstavlja index čija je vrijednost u obrnutoj srazmjeri sa funkcionalnom sposobnošću ispitanika.

Podaci su analizirani i testirani u statističkom programu SPSS 15.0 (metode deskriptivne statističke i aritmetičke sredine, standardna devijacija; Studentov t-test).

Rezultati Osnovne demografske karakteristike pacijenata prikazane su u Tabeli 1.

Značajne razlike za posmatrane veličine prije početka liječenja između ispitivanih grupa nisu nađene za starosnu dob i pol. Zastu-

pljenost pacijenata sa različitim stepenom OA bila je veoma slična u obje grupe.

Nakon primjene Fastum gela ustanovljeno je statistički visoko značajno poboljšanje funkcionalne sposobnosti ispitanika, smanjenje bola i ukočenosti (p<0,01). Poboljšanje funkcionalne sposobnosti i smanjenje bola kod ispitanika gdje je primijenjen neutralni gel bilo je statistički značajno (p<0,05), a smanjenje ukočenosti je bilo statistički visoko značajno (p<0,01) (Tabela 2).

Kod pacijenata tretiranih neutralnim gelom, nakon 14 dana, Womac subskor za bol snižen je za 3,69%, subskor za funkcionalnu sposobnost snižen je za 1,18%, a subskor za ukočenost za 14,12% (Grafikon 1).

Nakon 14 dana aplikacije Fastum gela, Womac subskor za bol snižen je za 22,03%, subskor za funkcionalnu sposobnost snižen je za 6,50%, a subskor za ukočenost za 25,27% (Grafikon 2).

Diskusija S obzirom na to da prevalenca osteoartroza (OA) značajno raste sa starenjem, potrebno je razmotriti najbezbjedniji način liječenja, kojim će se poboljšati funkcionalna sposobnost pacijenata i smanjiti bol (13).

Postoje mnoge studije koje su istraživale efekat lokalne primjene nesteroidnih antireumatika (NSAR) u liječenju reumatskih oboljenja.

Lokalna primjena piroksikama, u poređenju sa placebo preparatom, dala je izuzetne rezultate u liječenju povreda mekih tkiva. Zabilježen je i značajan uspjeh u liječenju lateralnog epikondilitisa lokalnom primjenom diklofen gela (6).

Efikasnost lokalne primjene ketoprofen gela (Fastum gel) u odnosu na placebo preparate ili druge NSAIL je proučavana u mnogim studijama kod pacijenata sa akutnim ili hroničnim stanjima kao što su sportske povrede, OA koljena, bol u donjem dijelu leđa i dr. Fastum gel je obično apliciran 2x dnevno u toku 7-20 dana (14,15,16).

Cagnie i saradnici su ustanovili da je aplikacija Fastum gela sonoforezom omogućila visoku lokalnu koncentraciju lijeka bez sistemskog efekta. Termalni efekat ultrazvučne terapije utiče na kinetičku energiju molekula ketoprofena (Fastum gel) i poboljšava njihovu difuziju kroz stratum korneum epidermisa i njihovu kolekciju u kapilarnu mrežu dermisa (10,17).

I u našoj studiji Fastum gel je primjenjivan 2x dnevno u toku 14 dana.

Nakon primjene lijeka, ustanovljeno je statistički visoko značajno (p<0,01) poboljšanje funkcionalne sposobnosti, smanjenje bola i ukočenosti kod ispitanika.

Zaključak Izvršena dvostruko slijepa, randomizovana studija, dokazala je da je u poređenju sa UZ primjenom neutralnog gela, sonoforeza Fas-

N M K Tabela 1. Osnovne demografske karakteristike i klasifikacija OA

Fastum gel

Neutralni gel

Ukupno

30

30

60

69.1±7.9

66.6±8.6

67.85±8.3

Broj ispitanika Demografske veličine Starost u godinama (SD)

tum gela imala veći efekat na smanjenje bola i ukočenosti kao i na poboljšanje funkcionalne sposobnosti ispitanika. U toku primjene UZ terapije, nisu primijećeni nikakvi neželjeni efekti kod ispitanika.

Literatura 1.

Pol (%) Muškarci

10 (33.3%)

13 (43.3%)

23 (38.3%)

Žene

20 (66.7%)

17 (56.7%)

37 (61.7%)

Klasifikacija OA prema Kellgren-Lawrence skali

2.

3.

Stepen II

19 (63.3%)

16 (53.3%)

35 (58.3%)

Stepen III

11 (36.7%)

14 (46.7%)

25 (41.7%)

4.

5.

Tabela 2. Analiza razlike WOMAC skora prije i poslije terapije

WOMAC index

Bol

Funkcionalna sposobnost

Ukočenost

6.

Fastum gel grupa 7.

WOMAC skor prije tretmana

13.5±3.3

6.1±1.3

42.6±13.6

WOMAC skor poslije tretmana

10.5±3.9

4.5±1.2

39.8±14.0

T-vrijednost

5.24

4.74

5.32

p-vrijednost

p <0.01

p<0.01

p<0.01

9.

Neutralni gel grupa

10.

WOMAC skor prije tretmana

13.5±3.2

5.9±1.3

42.4±13.4

WOMAC skor poslije tretmana

13.0±3.2

5.1±1.5

41.9±13.2

T-vrijednost

2.19

3.15

2.29

p-vrijednost

p<0.05

p<0,01

p<0,05 Grafikon 1. WOMAC subskor prije i poslije UZ terapije neutralnim gelom (NG)

8.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

Grafikon 2. WOMAC subskor prije i poslije UZ terapije Fastum gelom (FG)

17.

Global Burden of Osteoarthritis in the Year 2000. World Health Organization 2003. Dostupno na: //www.who.int/ healthinfo/statistics/bod_osteoarthritis.pdf.

Helmick CG, Felson DT, Lawrence RC, Gabriel S, Hirsch R, Maradit Kremers H, et al. Estimates of the prevalence of arthritis and other rheumatic conditions in the United States. Part I. Arthritis Rheum. 2008;58:15–25.

Cunningham LS, Kelsey JL. Epidemiology of musculoskeletal impairments and associated disability. Am J Public Health. 1984;74:574–579.

Kellgren JH, Lawrence JS. Radiological assessment of osteoarthrosis. Ann Rheum Dis. 1957;16:494–501.

Sunday A, Oluwatoyosi O, Sunday A. Comparison of the Therapeutic Efficacy of Diclofenac Sodium and Methyl Salicylate Phonophoresis in the Management of Knee Osteoarthritis. Turkish Journal of Rheumatology. 2011; 26: 111-119.

Aydog, Gunduz, Kesim, Gokman. Local ibuprofen treatment in gonarthrosis. Journal of Islamic Academy of Sciences 9:3, 85-88, 1996.

Hochberg MC. Nutritional supplements for knee osteoarthritis-still no resolution. N Engl J Med 2006;354:85860.

Effects of ultrasound and diclofenac phonophoresis on inflammatory pain relief: suppression of inducible nitric oxide synthase in arthritic rats. Hsieh YL. Phys Ther. 2006 Jan;86(1):39-49 Haar G. Therapeutic ultrasound. Eur J Ultrasound 1999;9 :3– 9.

Cagnie B, Vinck E, Rimbaut S, Vanderstraeten G. Phonophoresis Versus Topical Application of Ketoprofen: Comparison Between Tissue and Plasma Levels; ptjournal (2003) 83(8): 707-712.

Rolf C, Engstrom B, Beauchard C, et al. Intra-articular absorption and distribution of ketoprofen after topical plaster application and oral intake in 100 patients undergoing knee arthroscopy.Rheumatology; 1999;38:564–567.

Rolf C, Movin T, Engstrom B, et al. An open, randomised study of ketoprofen in patients in surgery for Achilles or patellar tendinopathy. J Rheumatol. 1997;24:1595– 1598.

Boureau F, Schneid H, Zeghari N, Wall R, Bourgeois P. The IPSO study: ibuprofen, paracetamol study in osteoarthritis. A randomised comparative clinical study comparing the efficacy and safety of ibuprofen and paracetamol analgesic treatment of osteoarthritis of the knee or hip. Ann Rheum Dis. 2004 Sep;63(9):1028-34.

Coaccioli S. Ketoprofen 2.5% gel: a clinical overview. European Review for Medical and Pharmacological Sciences; 2011; 15: 943-949 Rozemberg P. A phase IV, randomised, double-blind, double-dummy, two parallel group study: Ketum 2.5% gel versus oral diclofenac 50 mg insymptomatic hand osteoarthritis. MeFR/05/Ket-Rhu/001. Company Report, 2009.

Dreiser Rl. Comparative trial of 2.5% ketoprofen gel (Fastum Gel) versus placebo in the treatment of osteoarthritis of the knee. FG-12. Company Report, 1994.

Byl N. The use of ultrasound as an enhancer for transcutaneous drug delivery: phonophoresis. Phys Ther.1995 ;75:539–553.

109

N M K

O

ralno zdravlje je važan dio opšteg zdravlja.

Velika uloga oralnog zdravlja u održavanju dobrog ukupnog zdravlja danas je sasvim prihvaćena.(1) Porodica predstavlja sredinu u kojoj se formiraju stavovi i navike djece u odnosu na oralno zdravlje. Roditelji svojim zdravstvenim vaspitanjem imaju najveću ulogu u formiranju ispravnih stavova djece prema oralnom zdravlju. Razni istraživači širom svijeta su ispitivali povezanost zdravstvenog ponašanja roditelja i oralnog zdravlja njihove djece i došli su do rezultata da porodica svojim stavovima i navikama utiče na oralno zdravlje svojih članova. (2,3,4,5) Predškolska djeca su za njegu zuba ovisna o svojim roditeljima.(6) Izvori informacija o oralnom zdravlju su mediji i razne stomatološke kampanje koje sprovode razne zdravstvene organizacije te stomatolozi lično.(7) Djeca od najranijeg uzrasta treba da shvate značaj pravilnog održavanja oralne higijene za očuvanje oralnog zdravlja. Prve aktivnosti za očuvanje oralnog zdravlja su edukacije roditelja i djece koje se sprovode u vrtićima, školama i ordinacijama kako stomatološkim, tako i pedijatrijskim. Kroz zdravstvenovaspitni rad daju se osnovne informacije o oralnom zdravlju i smjernice za njegovo očuvanje. U dječjoj dobi se trajno stiču oralnohigijenske i prehrambene navike kao i navika odlaska stomatologu na redovne kontrolne preglede. Znanja, stavovi i navike koje se steknu u ranom djetinjstvu su najtrajnije i najteže se mijenjaju.

Karijes, najmasovnije oralno oboljenje, je najčešće posljedica nedovoljnog i neodgovarajućeg ponašanja pojedinca u odnosu na usta i zube.

Cilj S obzirom na to da postoje podaci o značaju održavanja oralnohigijenskih i dijetetskih navika za održavanje oralnog zdravlja, a posebno koliko je bitno pravovremeno sticanje određenih navika i stavova, cilj ovog rada je da se ustanovi kakve su navike, znanja i stavovi djece predškolskog uzrasta prema oralnom zdravlju i stomatološkim uslugama.

Materijal i metode rada Istraživanje je sprovedeno u Kneževu. Obuhvaćeno je 70 djece predškolskog uzrasta (4-6 godina), 42 muškog i 28 ženskog pola. Podaci su skupljeni metodom anketnog upitnika. Upitnik je dizajniran da bude kratak i lagan za ispuniti.

Upitnik se sastojao od 15 pitanja, podijeljenih u tri cjeline: o oralnoj higijeni, posjetama stomatologu i o ishrani. Za obradu u ovom radu je izabrano šest pitanja koja najjasnije prikazuju ponašanje djece u odnosu na očuvanje oralnog zdravlja.

Rezultati Rezultati su prikazani u vidu odgovora na šest pitanja (Tabela 1), izraženi su u procentima i prezentovani kroz grafike (slike 1-6). Urađena

Odnos prema oralnom zdravlju djece predškolskog uzrasta Ljiljana Marković-Đurić, Dom zdravlja Kneževo

Sažetak: Navike u pogledu održavanja oralne higijene, pravilne ishrane i odlaska na redovne kontrolne preglede kod stomatologa, imaju uticaja na stanje zdravlja usta i zuba. Cilj studije je bio da utvrdi odnos prema oralnom zdravlju djece predškolskog uzrasta u opštini Kneževo. Ispitivanjem je obuhvaćeno 70 djece, uzrasta 4-6 godina, oba pola. Kao metod prikupljanja podataka korišten je anketni upitnik. Rezultati pokazuju da svega 3% djece pere zube više puta dnevno, a 53% djece ovog uzrasta nikad nije bilo kod stomatologa. Kao osnovni razlog posjete stomatologu 68% djece navodi bol. Djeca u ishrani svakodnevno koriste slatkiše, 53% ih uzima i više puta dnevno.

S obzirom na ovakve rezultate, neophodno je zdravstveno-vaspitnim radom uticati na povećanje svijesti o oralnom zdravlju i usvajanju zdravih oblika ponašanja u pogledu oralne higijene, ishrane i redovnih kontrolnih pregleda stomatologa radi kontrole oralnog zdravlja.

Ključne riječi: oralno zdravlje, djeca,navike Abstract: Habits regarding oral hygiene, proper diet and going for regular check-ups at the dentist have an impact on the health of your mouth and teeth. The aim of this study was to determine the relationship between the oral health of pre-school children in the municipality of Kneževo.

The study included 70 children, aged 4-6 years, of both sexes. As a data collection method used survey questionnaire. The results show that only 3% of children brush their teeth several times a day, and 53% of children in this age group had never been to the dentist. 68% of children as the main reason for visiting the dentist said the pain. Children eating candy daily use, 53% had taken more than once a day. Given these results it is necessary to health and activities cause an increase in awareness of oral health and adopt healthy behaviors regarding oral hygiene, diet and regular dental check-ups.

Key words: oral health, children, habits

je osnovna obrada podataka, koja se sastojala od jednostavnog prikaza dobijenih rezultata bez pokušaja dobijanja uvida o odnosima među pojedinim varijablama.

Diskusija Studija pokazuje nizak nivo znanja o oralnom zdravlju. Oralnohigijenske navike kod predškolske djece su na relativno niskom nivou.

Zabrinjavajući podatak je da na prvo pitanje iz anketnog upitnika (Pereš li zube svaki dan?) 10% djece je odgovorilo da čak ne pere zube svaki dan, a od preostalih 90% njih 51% je odgovorilo da pere zube samo jednom dnevno, 46% pere dva puta dnevno dok samo 3% pere zube više puta.

Poredeći ovu studiju sa studijama drugih istraživača, nalazimo slične rezultate i kod njih. (8,9) Na pitanje broj tri, kada je po njihovom mišljenju važnije prati zube, čak 30% djece je odgovorilo da nezna, što ukazuje na nedovoljan nivo znanja djece o oralnoj higijeni i oralnom zdravlju. Spon-

tan odgovor o potrebi pranja zuba nakon svakog jela nije zabilježen. Takvi podaci pokazuju da je neophodno sprovesti ozbiljan zdravstvenovaspitni rad u predškolskom uzrastu, koji će objasniti pravilan način i značaj oralnohigijenskih mjera.

U ispitivanoj grupi 53% djece nije posjetilo stomatologa, a od 47% koji su posjetili stomatologa 68% kao razlog posjete navodi bol. Američka pedijatrijska akademija preporučuje da dijete posjeti stomatologa u roku od šest mjeseci od prve erupcije zuba, međutim, podaci širom svijeta upućuju da to u praksi nije tako. Prema nekim autorima 48% djece prvi put posjeti stomatologa u dobi 4-6 godina dok neki drugi autori ukazuju da samo 5% djece posjeti stomatologa prije nego što krene u školu. (10,11) Mogući razlozi za neodlazak stomatologu su zdravstvenooralna neprosvijećenost roditelja, niži socioekonomski status, smanjena dostupnost stomatološke zdravstvene zaštite (udaljenost stomatoloških ambulanti i sl.).

Postizanje dobrog oralnog zdravlja temelji se 111

N M K Tabela 1. Rezultati ankete

Pitanje Pereš li zube svaki dan? br. 1 a) da- 90% odgovora b) ne- 10% odgovora

Slika 2. Koliko često pereš zube?

Pitanje Koliko često pereš zube? br. 2 a) jednom dnevno- 51% odgovora b) dva puta dnevo- 46% odgovora c) više puta dnevno- 3% odgovora Pitanje Kada je po tvom mišljenju važnije prati br. 3 zube? a) ujutro- 54% odgovora b) uveče- 16% odgovora c) neznam- 30% odgovora Pitanje Jesi li bio/bila kod stomatologa? br. 4 a) da- 53% odgovora b) ne- 47% odgovora Slika 6. Koliko često uzimaš slatkiše?

Pitanje Kada ideš stomatologu? br. 5 a) kada me boli zub- 68% odgovora b) neovisno o boli- 32% odgovora Pitanje Koliko često uzimaš slatkiše? br. 6 a) jednom dnevno- 41% odgovora b) više puta dnevno- 53% odgovora c) rijetko- 6% odgovora

kako na oralnoj higijeni, tako i na dobrim prehrambenim navikama. Ispitivanje pokazuje da postoji loš trend u prehrani. Veliki broj ispitanika uzima slatkiše svakodnevo, a njih 53% i više puta dnevno. Česta konzumacija šećera je povezana sa lošim oralnim zdravljem.(12,13,14) Učestalo uzimanje slatkiša, uz lošu oralnu higijenu i rijetke posjete stomatologu, su faktori koji mogu dovesti do ozbiljnog narušavanja oralnog zdravlja djece.

staviti na roditelje koji kao autoritet imaju glavnu ulogu za sticanje pravilnih oralnohigijenskih i prehrambenih navika u okviru porodice.

7.

8.

Reference Zaključak Djeca nemaju izgrađene pozitivne oralnohigijenske i prehrambene navike. Oralnu higijenu ne održava pravilno oko 50% djece, a u prehrani većina često koristi hranu bogatu ugljenim hidratima (slatkiši).

Malo je istraživanja usmjerenih na oralno zdravlje djece predškolskog uzrasta, a ova studija ukazuje na potrebu pokretanja više stomatoloških programa za širenje svijesti o oralnom zdravlju djece u ovom periodu.

S obzirom na nejednaku dostupnost zdravstvenih informacija i stomatoloških službi u zdravstvenovaspitni rad i promotivne aktivnosti treba uključiti sva zdravstvenovaspitna sredstva i sredstva masovnog informisanja a poseban akcenat

1.

2.

3.

4.

5.

6.

Matijević S. Povezanost navika u zdravlju i prisustvo oralne patologije kod djece u Crnoj Gori. Acta Stomatologica Naissi.

2009;25(59):869-882 Lalić M, Aleksić E, Gajić M, Malešević Đ. Znanje o oralnom zdravlju i zdravstveno ponašanje roditelja i djece školskog uzrasta. Med Pregl 2013;LXVI (1-2):70-80 Igić M, Apostolović M, Kostadinović L, Tričković-Janjić O, Šurdilović D. Informisanost roditelja o uticaju ishrane, oralne higijene i fluor profilakse na zdravlje zuba sedmogodišnjaka. Acta Stomatologica Naissi. 2005;21(50):447-456 Al-Omiri MK, Al-Wahadni AM, Saeed KN. Oral health attitudes, knowledge and behaviour among school children in North Jordan. J Dent Educ.2006 Feb;70(2):179-87 Aline Rogeria Freire de Castilho, Fabio Luiz Mialhe, Tias de Souza Barbosa, Regina Maria Pippin-Rontani. Influence of family environment on children’s oral health:a systematic review.

Journal de Pediatria.2013;vol.89;NO2 Chhabra N. Parental knowledge, attitudes and cultural beliefs regarding oral health and dental care of preschool children in an Indian population:a quantitative study. Eur Arch Paedatr Dent.2012 Apr;13(2):76-82

9.

10.

11.

12.

13.

14.

Nikolas Andreas Chrzsanthakopoulus. Self-Reported Oral Health Attitude and Behaviour of Greek Medical Students. Acta Stomatologica Croat.2012;46(2);126-135 Chan SC, Tsai JS, Kralj NM. Feeding and oral hygiene hanits of preschool children in HongKong and their caregivers’ dental knowledge and attitudes. Int J Paediatr Dent. 2002;12(5);32231 Leroy R, Jara, Martens L, Declerck D. Oral hygiene and gingival health in Flemish pre-school children. Community Health Dent.

2011 Mar;28(1):75-81 Obradović M, Dolić O. Prevalenca karijesa i faktori rizika za njegov nastanak u urbanoj i ruralnoj sredini. Stom Glas S. 2008;vol.55 Dogar F, Kruger E, Dyson K, Tennant M. Oral health of pre-school children in rural and remote Western Australia. International Electronic Journal of Rural and Remote Health, Research, Education, Practice and Policy. Available from:http://www.rrh.org.au Shamta Sufia, Ayyaz Ali Khan, Saima Chaudhry. Maternal Factors and Child’s Dental Health. J Oral Health Comm Dent.

2009;3(3):45-48 Matila ML, Paunio P, Rautava P, Ojantavla A, Silanpaa M. Changes in dental health habits from 3-5 zears of age. Journal of Public Health Dentistry.1998;58:270-74 Adair PM, Pine CM, Burniside G, Nicoll AD, Gillete A, Anwar S et all. Familial and cultural perceptions and beliefs of oral hygiene and dietary practices among ethnicaly and socio-economicallz diverse groups. Communit Dental Health.2004;21:102-11

ujutro neznam

uveče

Slika 1. Pereš li zube svaki dan?

112

Slika 3. Kada je po tvom mišljenju važnije prati zube?

Slika 4. Jesi li bio/bila kod stomatologa?

Slika 5. Kada ideš stomatologu?

N M K

-

m a g i s t e r i j i

Fakultet zdravstvenih studija Univerziteta u Sarajevu

Magistarski rad

Živana Vuković-Kostić je rođena u Banjaluci 1964. godine. Zaposlena je u Fondu zdravstvenog osiguranja Republike Srpske na poslovima i radnim zadacima kao Viši stručni saradnik za saradnju sa davaocima usluga. Obavlja i poslove stručnog saradnika na Fakultetu zdravstvene njege u Banjaluci. Školovala se u Banjaluci, Prijedoru i Sarajevu. Pohađala postdiplomske studije na Univerzitetu u Sarajevu, Fakultet zdravstvenih studija, odsjek Lična i porodična zaštita i njega. Ima 30 godina radnog iskustva koje je stekla radeći u oblastima primarne, sekundarne i tercijarne zdravstvene zaštite. Angažovana u projektima „Politika primarne zdravstvene zaštite na Balkanu“, učestvovala u kreiranju politike razvoja sestrinstva i porodiljstva Republike Srpske, „Projekat implementacije porodične medicine u BIH“, „SENS Sout Eatern Nursing skills“, projekat „Jačanje sestrinstva u BiH“ i projekat „Smjernice za obrazovanje medicinskih sestara i ostalih zdravstvenih radnika u RS“.

Od 2008. godine obavlja poslove nacionalne koordinatorke za sestrinstvo i porodiljstvo Republike Srpske po nalogu ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Član je profesionalnih udruženja u Republici Srpskoj, ENDA i udruženja javnog zdravlja. Učešća na međunarodnim konferencijama i seminarima su bila razlog kraćih boravaka u zemljama kao što su Slovenija, Hrvatska, Srbija, Crna Gora, Južnoafrička Republika, Poljska, Finska, Malta i Litvanija.

Učestvovala na kongresu asocijacije ENDA oktobra 2009. godine sa radom pod nazivom: “Nursing and Midwifery Action Plan in the Republic of Srpska – Bosnia and Herzegovina“, konferencija ICN na Malti 2010. godine sa radom “Nursing in the Republic of Srpska”, Kongres medicinskih sestara i tehničara u BiH 2011. godine i kongresima medicinskih sestara i tehničara Republike Srbije, Slovenije, Hrvatske, Crne Gore od 2003 – 2013. godine kao aktivan učesnik sa stručnim radovima.

Publikovani naučni radovi u časopisima koji prate relevantnu bazu podataka (‘’Sestra 21 vijeka’’, ‘’Zdravstvena njega kod Atopijskog dermatitisa’’, ‘’Mobing’’, ‘’Sestrinstvo nekad i sad’’ itd.) Uređuje informativni časopis Udruženja medicinskih sestara tehničara i babica Republike Srpske. Član Naučnostručnog odbora simpozijuma Udruženja medicinskih sestara tehničara i babica Republike Srpske, stalni dopisnik časopisa ‘’Medici.com’’.

Magistarski rad Živane Vuković-Kostić, diplomirane medicinske sestre, pod naslovom ‘’Procjena kvaliteta života že-

na oboljelih od raka dojke’’ napisan je u skladu sa projektom koji je kandidatkinja priložila, a predstavlja istraživanje koje ima naučni i praktični značaj. ‘’Jasno je prikazano trenutno stanje kvaliteta života osoba oboljelih od raka dojke te da je on narušen u svim dimenzijama zdravlja’’, (u izvještaju Nastavnonaučnog vijeća Fakulteta zdravstvenih studija Univerziteta u Sarajevu).

Na Fakultetu zdravstvenih studija Univerziteta u Sarajevu 20.11.2013. godine Živana Vuković-Kostić je odbranila magistarski rad pod nazivom ‘’Procjena kvaliteta života žena oboljelih od raka dojke’’ i stekla zvanje MAGISTAR ZDRAVSTVENIH NAUKA

Prof. dr Živana Gavrić - mentor, mr Živana Vuković-Kostić prof. dr Fatima Jusupović, predsjednik komisije doc. dr Aida Rudić

Mr Živana Vuković-Kostić je prva diplomirana medicinska sestra u Republici Srpskoj koja je završila postdiplomske studije na Fakultetu zdravstvenih studija i uspješno odbranila magistraski rad. Ovaj nivo obrazovanja omogućiće edukaciju kadrova koji će biti osposobljeni da djeluju kao rukovodioci i upravljači u zdravstvenim procesima u različitim okvirima zdravstvenog sistema, koji će znati u praksi primijeniti svoja znanja za bolesnika u skladu sa savremenim naučnim dokazima, protokolima i smjernicama te kadrove koji će suvereno moći učestvovati u edukaciji diplomiranih medicinskih sestara i magistara sestrinske struke.

Medici.com

113

N M K

I

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

majući u vidu medicinski značaj što bržeg oporavka pacijenta, kao i minimalno invazivne tehnike pri operativnim zahvatima, laparoskopija se u posljednje vrijeme nameće kao sve češće korišten operativni zahvat u ginekologiji.

Samom procedurom laparoskopije (gr. λαπάρη – slabina, σκοπέω - gledam) je omogućena direktna vizuelizacija organa u stomaku i maloj karlici.

Slijedeći višegodišnju praksu konstantne edukacije i unapređenja kako sopstvenih znanja i mogućnosti, tako i prezentacije najnovijih dostignuća iz oblasti medicine, kompanija ‘’Bawariamed’’ d.o.o. iz Banjaluke je i ove, kao i prošle godine organizovala Edukativnu školu rada, ovaj put sa temom „Laparoskopske intervencije u ginekologiji“. Svi polaznici, njih više od 40, su tokom trajanja kursa imali priliku da uživo prate četiri laparoskopske operacije izvedene na Ginekološko-akušerskoj klinici Kliničkog centra

Bawariamed - Edukativna škola rada, Banjaluka, 27.9.2013.

Laparoskopske intervencije u ginekologiji

Kurs laparoskopske intervencije u ginekologiji održan je 27. 9. 2013. u amfiteatru KC Banjaluka u organizaciji Kompanije ‘’Bawariamed’’

Predavači su bili renomirani stručnjaci iz oblasti ginekologije

Svim polaznicima kursa su prezentovani ‘’Rudolf’’ laparoskopski instrumenti, čiji je distributer ‘’Bawariamed’’ d.o.o.

Slika iz operacione sale je projektovana na video-zidu, a slika sa laparoskopske opreme na LCD televizoru cijelo vrijeme trajanja operacija

114

Banjaluka. Same operacije su po prvi puta putem video-linka bile dostupne svim polaznicima kursa cijelo vrijeme trajanja. Tim predavača koji je svoja znanja prezentovao polaznicima kursa činili su dr Fridrih Pauli MD, sa klinike u Augsburgu, Njemačka, zatim primarijus dr Branko Cvjetičanin – UKC ljubljana, Slovenija, docent dr Borut Kobal – UKC Ljubljana, Slovenija, te dr Milovan Milić (UGE BiH).

Kurs je počeo u ranim jutarnjim časovima kada se polaznicima obratio načelnik Ginekološko-akušerske klinike KC Banjaluka prim. dr Saša Savić. Nakon toga, polaznike je pozdravio direktor kompanije ‘’Bawariamed’’ gospodin Borislav Petković, a za govornicom ga je naslijedila predstavnica Kompanije ‘’Rudolf’’, proizvođača laparoskopske opreme, gospođa Petra Wain, te dr Fridrih Pauli.

Od 9 časova počeo je praktični dio na kojem je prvo izvedena operacija miomektomije koju je izveo prim. dr Branko Cvjetičanin, uz asistenciju osoblja Ginekološko-akušerske klinike Kliničkog centra Banjaluka, koje je asistiralo pri svim operativnim zahvatima. Slijedile su operacije enukleacije ciste ovarijusa koju su uradili prim. dr Cvjetičanin i prim. dr Savić, načelnik klinike, zatim resekcija desnog ovarijusa, koju je izvršio doc. dr Borut Kobal, dok je posljednja operacija bila

histeroskopija koju je takođe izveo doc. dr Kobal. U pauzama operacija su održana i teoretska predavanja, koja su polaznicima kursa tumačili dr Fridrih Pauli, dr Branko Cvjetičanin, dr Borut Kobal, te dr Milovan Milić, nakon čega su polaznici i sami imali priliku da probaju koristiti laparoskopsku opremu na trening uređaju, takozvanom fantomu, uz direktnu podršku i savjete dr Fridriha Paulija. Na kraju dana, svi predavači kao i polaznici laparoskopskog kursa su dobili sertifikate Komore doktora RS, nakon čega je ‘’Bawariamed’’ organizovao svečanu večeru za sve organizatore, predavače, učesnike i goste.

Ukoliko želite da se informišete o proteklim, ali i narednim edukativnim manifestacijama u organizaciji Kompanije ‘’Bawariamed’’ d.o.o., ili vas interesuje prodajni asortiman ove firme, možete ih kontaktirati, a njihovi zaposlenici će vam pružiti odgovore na sva vaša pitanja.

Boris Prtenjak, Marketing, Prodaja i Tehnička podrška, BAWARIAMED d.o.o. Banjaluka

Praktični rad na trening modelu/fantomu

N M K

A

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

ustria Center Vienna u Beču bio je domaćin Međunarodnom kongresu Svjetske psihijatrijske asocijacije (World Psychiatric Association International Congress 2013), koji je pod motom „Future Psychiatry: Challenges and Opportunities“ održan u periodu 27 – 30. oktobra 2013. godine.

Kao redovan, glavni godišnji događaj okupio je najpoznatije profesore iz cijeloga svijeta i oko 1200 učesnika iz 80 zemalja, među kojima i 16 iz Bosne i Hercegovine. Psihijatri sa svih kontinenata imali su priliku da razmijene mišljenja i prikažu novija dostignuća, usmjerena na unapređenje psihijatrijske prakse u cijelome svijetu. Na kongresu je predstavljen veliki broj radova (preko 1000) kroz različite sesije (5 plenarnih predavanja, 19 glavnih simpozijuma, 56 drugih simpozijuma - regularnih, sekcijskih, zonalnih, zatim kroz radionice, edukativne module, 4 kursa i dvije poster sesije sa preko 300 postera). Jedan od ciljeva ove vrste kongesa je da redovnim godišnjim skupovima svjetska psihijatrija postepeno ide u pravcu harmonizacije u praksi u svakoj državi, kroz primjenu savremenih pristupa u prevenciji, tretmanu i rehabilitaciji duševno oboljelih osoba. Jedan od izazova koji su pred psihijatrijom je stalni porast osoba sa različitim duševnim poteškoćama, uz još nedovoljne ljudske resurse, kontinuirani disparitet u finansiranju u odnosu na druge grane medicine, porast potreba korisnika, koje su multiple. Ali, kao mogućnosti prikazuju se multidisciplinarnost u radu sa korisnicima, biopsihosocijalni pristup, sve intenzivnije globalne preventivne akcije te, svakako, aktivno uključivanje korisnika u procese liječenja ili rehabilitacije, zajedno sa članovima njihovih porodica i ostalim pojedincima ili javnim službama u kojima žive duševno oboljeli.

WPA već nekoliko godina radi u različitim pravcima usmjeravanja na korisnike i njihovo uključivanje u procese brige o sebi kroz tzv. trijalog (korisnici, profesionalci i porodica/prijatelji, odnosno njegovatelji), zatim kroz on going projekte borbe protiv stigme, a sada i rada na paritetu u smislu veće i intenzivnije podrške mentalnom zdravlju i onima koji pate radi duševnih smetnji.

Svi učesnike, nakon ceremonije otvaranja, pozvao je gradonačelnik Beča dr Mihael Hojpl na koktel dobrodošlice u impresivnu i raskošnu, glavnu dvoranu gradske skupštine (Rathaus), gdje su ih još jedanput pozdravili zva116

Budući psihijatrijski izazovi i mogućnosti

ničnici Ministarstva zdravlja Austrije i grada Beča (kao visoki pokrovitelji kongresa) te predsjednik Svjetske psihijatrijske asocijacije prof. Pedro Riuz (SAD), kao i predsjednici kongresnih komiteta iz Austrijskog društva za psihijatriju i psihoterapiju prof. Michael Musalek i prof. Christian Haring.

I pored intenzivnog naučnog programa, svi učesnici kongresa imali su mogućnost da upoznaju ljepote Beča,

prijestonice Austrije, koja svojom bogatom istorijskom i kulturnom baštinom uvijek pobuđuje poštovanje i divljenje svakoga posjetioca.

Pripremio: dr Goran Račetović, Dom zdravlja Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor

IV kongres o dijetetskim suplementima sa međunarodnim učešćem

N M K

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Suplementacija zasnovana na dokazima Mr ph. Ljubica Bojanić i mr ph. Mirjana Đermanović, Institut za javno zdravstvo Republike Srpske

U

Beogradu je 24. i 25.oktobra 2013. godine održan Četvrti kongres o dijetetskim suplementima, u organizaciji Farmaceutskog fakulteta Univerziteta u Beogradu - Katedre za bromatologiju i Udruženja za medicinu sporta Srbije, kao veoma značajan stručni skup u ovoj oblasti. Tema kongresa je bila “Suplementacija zasnovana na dokazima”, odnosno ponovno sagledavanje oblasti primjene suplemenata, koji su nedvosmisleno dokazali pozitivne efekte na ljudsko zdravlje, prevenciju određenih stanja i bolesti, ali i uticaj na sportsku sposobnost i kvalitet života. Kroz održana predavanja kolege iz regiona su nam prenijele svoja iskustva i rezultate.

Tematske cjeline kongresa bile su: • Suplementacija u promociji zdravlja • Suplementacija tokom fizičke aktivnosti i u sportu • Suplementi za regulaciju tjelesne težine • Zakonska regulisanost dijetetskih namirnica i dijetetskih suplemenata u Srbiji i EU • Pregled dijetetskih suplemenata na tržištu Srbije Na kongresu je predstavljeno 57 izuzetno interesantnih i korisnih radova, a Institut za javno zdravstvo Republike Srpske smo predstavili sa tri rada: 1. Sadržaj teških metala olova, kadmijuma i žive u dijetetskim suplementima za regulaciju tjelesne težine, prisutnim na tržištu Republike Srpske 2. Suplementacija u promociji zdrav-

lja, informisanost pacijenata o dijetetskim suplementima sa omega 3 masnim kiselinama 3. Navike u ishrani i upotreba dodataka ishrani u prevenciji anemije Posebno značajne su bile sesije posvećene bezbjednosti suplemenata i zdravstvenim i nutritivnim izjavama na deklaracijama, odnosno marketingu, bioetici i etici u suplementaciji, koje su od izuzetnog značaja za samog potrošača. Živimo u veoma dinamičnom vremenu te smo svjedoci da ljudi, nažalost, imaju sve manje vremena koje posvećuju zdravom načinu ishrane i života.

Kao posljedica toga svi težimo da na što brži i efikasniji način doprinesemo sveukupnom zdravlju čovjeka. Stoga je sve češći slučaj da ljudi u velikoj mjeri konzumiraju dodatke prehrani da bi nadoknadili potrebne nutritivne materije, koje nisu u mogućnosti unijeti putem ishrane. To je dovelo do sve češće upotrebe dijetetskih proizvoda i suplemenata kako u preventivne svrhe, tako i u svrhe nadoknade već postojećeg deficita određenih mikronutrijenata i hranljivih materija, izuzetno značajnih za zdravlje ljudi .

Takođe smo svjesni da se u apotekama, ali i na tržištu uopšte, javlja sve veći broj ovih proizvoda različitog kvaliteta, sa jakim marketinškim lobijem i uticajem na svijest potrošača, koji imaju mogućnosti da samoinicijativno uzimaju ove proizvode. Sve ovo ukazuje na istinsku potrebu da se stručnjaci u ovoj oblasti više bave ovom problematikom te da se usavršavaju da bi mogli adekvatno savjetovati pacijente i potrošače o upotrebi dijetetskih proizvoda i dodataka ishrani.

Nadamo se da će u skorije vrijeme i na našim prostorima biti posvećeno više pažnje značaju pravilne upotrebe dijetetskih proizvoda i suplemenata, kao i njihovoj kontroli kvaliteta i zdravstvene ispravnosti.

Prof. dr Marija Burgić Radmanović, doc. dr Srđan Milovanović (direktor Klinike za psihijatriju KCS), prim. dr Joka Simić Blagovčanin ispred Jugoslovenskog dramskog pozorišta

41. edukativni simpozijum Klinike za psihijatriju KCS

Devedeset godina Klinike za psihijatriju i Klinike za neurologiju

U

Beogradu je 10. i 11. oktobra 2013. godine održan 41. edukativni simpozijum Klinike za psihijatriju Kliničkog centra Srbije. Istovremeno je obilježeno 90 godina postojanja Klinike za psihijatriju i Klinike za neurologiju KCS. Svečani program je održan u Jugoslovenskom dramskom pozorištu.

Prof. dr Vladimir Kostić i doc. dr Srđan Milovanović su govorili o razvoju Klinike za neurologiju i Klinike za psihijatriju.

Ovogodišnji edukativni simpozijum je održan u Zadužbini Ilije M. Kolarca, a posvećen novim saznanjima o etiologiji i psihopatologiji psihotičnih poremećaja, neurobiologiji i adiktivnom potencijalu psihoze. Posebne sesije su se odnosile na komorbiditetna oboljenja i kontroverze savremene psihijatrije i psihologije.

Edukativnom simpozijumu su prisustvovali i doktori iz UKC Banjaluka.

Pripremila: prof. dr Marija Burgić Radmanović

117

N M K

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

X

XI svjetski kongres neurologije (WCN) održan je od 21-26. septembra u Beču. Na njemu je učestvovalo više od 6.300 učesnika iz 135 zemalja svijeta. Domaćin je bilo Austrijsko društvo za neurologiju.

Više od 350 vodećih svjetskih neurologa i edukatora obezbjedilo je više od 75 naučnih sesija iz svih područja neurologije, uz izvođenje više od 60 nastavnih kurseva i radionica.

Kroz nekoliko konferencija obezbjeđen je susret neurologa svih subspecijalnosti sa mladim neurolozima i pripravnicima koji su slušali predavanja, ali i razgovarali sa vodećim naučnicima svijeta iz oblasti neurologije, koji inače mogu biti svjetska imena u udžbenicima i časopisima.

Pristupačnost kongresu je bio glavni cilj organizatora, sa kliznom skalom kotizacije da bi se omogućilo prisustvo učesnicima iz zemalja sa ograničenim resursima, mlađim neurolozima i pripravnicima. Svjetska federacija neurologa je obezbijedila stipendije za 150 mladih neurologa iz zemalja niske ekonomske razvijenosti da bi mogli prisustvovati kongresu .

Po prvi put, u glavne naučne sjednice uključene su zajedničke sjednice sa članicama organizacije Svetske alijanse za mozak (World Brain Alliance), kao što su Svjetska psihijatrijska asocijacija (World Psychiatric Association) i Svjetska federacija neurohirurških društava (World Federation of Neurosurgical Societies). Članovi nedavno formirane mreže međunarodnih organizacija neuroloških subspecijalnosti održali su glavne sesije u svojim oblastima, spajajući vrhunske svjetske neurologe u skoro svakoj oblasti neurologije. Svjetska zdravstvena organizacija predstavila je sesiju u kojoj se rezimiraju postojeći programi neuroloških poremećaja kao što je Non-Communicative Disease Initiative koji obuhvataju, u narednim go118

ZZFMR „Dr Miroslav Zotović” iz Banjaluke se predstavio sa tri istraživačka rada. Učesnici kongresa: Mr sc. dr Draško Prtina, spec. neurologije, fizikalne medicine i rehabilitacije, Jelena Šatara, dipl. defektolog - master logopedije, dr Vojo Buzadžija, spec. fizikalne medicine i rehabilitacije

dinama, kao važan globalni cilj prevenciju i liječenje moždanog udara.

Nastavni kursevi su održavani svakog dana kongresa, svaki dan pokrivajući glavnu temu naučnog zasjedanja za sljedeći dan. Kurseve je pohađalo više od 4.500 učesnika. Radionice o EMG-u, magnetnoj stimulaciji i ultrazvuku nerava, mišića i intra i ekstrakranijalnih arterija nudile su praktično iskustvo i priliku za savjetovanje sa stručnjacima iz ovih oblasti.

Iz Bosne i Hercegovine je bilo 27 učesnika, koji su se predstavili sa 10 istraživačkih radova. Od toga je iz Republike Srpske bilo 14 učesnika, koji su se predstavili sa četiri istraživačka rada.

Apstrakti platformi i poster prezentacija predstavljenih na WCN 2013. publikovani su u Journal of NeLogopedi ZZMR „Dr Miroslav Zotovic” iz Banjaluke su prezentovali rad iz oblasti govorno-jezičkih poremećaja nakon moždanog udara: Jelena Šatara, dipl. defektolog - master logopedije, mr sc.

Goran Savić, dipl. defektolog-logoped

N M K Jelena Šatara, dipl. defektolog - master logopedije, dr Vojo Buzadžija, spec. fiz. medicine i rehabilitacije

urological Sciences, časopisu Svjetske federacije neurologa.

Sljedeći Svetski kongres biće održan u Santjagu, Čile.

Teme istraživačkih radova iz BiH predstvljenih na Kongresu: 1. Poststroke depression, A. Alajbegovic1, J. Djelilovic-Vranic1, L. Todorovic1, S. Alajbegovic2, A. Nakicevic1, M. Tiric-Campara1 1 Neurology Clinic, Clinical Center of Sarajevo University, Sarajevo, 2Cantonal Hospital Zenica, Zenica, BosniaHerzegovina 2. Incidence of multiple sclerosis in the region of Sarajevo before and

after the war events, J. DjelilovicVranic, A. Alajbegovic, M. Tiric-Campara, S. Salcic, E. Djozic, E. Eljubovic, Neurology Clinic, Clinical Center of Sarajevo Unviersity, Sarajevo, BosniaHerzegovina 3. Ability reading comprehension in patients with speech and language impairments After stroke, G. Savic, Institute of Physical Medicine and Rehabilitation ‘Dr M. Zotovic’, Banja Luka, Bosnia-Herzegovina 4. The importance of extracranial carotid stenosis detection after stroke, D. Prtina, Neurology Rehabilitation, Institute for Rehabilitation, Banja Luka, Bosnia-Herzegovina

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

5. Degree of recovery in motor functions of patients with CVI in relation to the degree of damage on speech comprehention, V. Buzadzija, G. Savic, J. Satara, D. Djuric, D. Prtina, Institute of Physical Medicine and Rehabilitation ‘Dr M. Zotovic’, Banja Luka, Bosnia-Herzegovina 6. Association between metabolic syndrome and homocisteinemia in ischemic stroke, M. Vujnic1, N. Raseta1, S. Miljkovic2, D. Racic2, V. Djajic2, O. Perazic3, S. Peric4 1 Department for Pathophysiology, Faculty of Medicine, University Clinical Center in Banja Luka, 2Neurology Clinic, University Clinical Center in Banja Luka, 3Institute for Occupational and Sport Medicine of the Republic of Srpska, Banja Luka, Bosnia-Herzegovina, 4 Institute of Neurology, Clinical Center of Serbia, Belgrade, Serbia 7. Incidence of multiple sclerosis in the region of Sarajevo before and after the war evwents , J. DjelilovicVranic, A. Alajbegovic, M. Tiric-Campara, S. Salcic, E. Djozic, E. Eljubovic, Neurology Clinic, Clinical Center of Sarajevo Unviersity, Sarajevo, BosniaHerzegovina 8. Evaluation of cognitive deficit in patients with epilepsy measured with MMSE ( Mini Mental State Examination), E. Suljic1, A. Ilda2, N. Subasic1, I. Kapetanovic1, A. Mehicevic1 1 Neurology Clinic, University Clinical Center Sarajevo, 2Ophthalmology Clinic, University Clinical Center Sarajevo, Sarajevo, Bosnia-Herzegovina 9. Predictive factors of physical component of quality of life in multiople sclerosis patients, S. SabanagicHajric, N. Subasic, A. Alajbegovic, Department of Neurology, Clinical Center University of Sarajevo, Sarajevo, Bosnia-Herzegovina 10. Frequency of writing and reading disorders in Bosnia and Herzegovina population of acute stroke patients, O. Sinanovic1, S. Zukić1, Z. Mrkonjić2, M. Vidović1, 1 Department of Neurology, University Clinical Center Tuzla, University of Tuzla, 2School of Special Education, University of Tuzla, Tuzla, BosniaHerzegovina Pripremio: Goran Savić

119

N M K

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

XII psihijatrijski dani Bosne i Hercegovine u Mostaru

T

Prof. dr A. Kučukalić, prof. dr I. Pajević, prof. dr M. Burgić-Radmanović, prof. dr D. Babić

5th International Congress on Psychopharmacology

International Symposium on Child and Adolescent Psychopharmacology

U

Antaliji, Turska, od 30.oktobra do 3. novembra 2013. god. je održan Peti međunarodni kongres psihofarmakologije i Prvi međunarodni simpozijum dječje i adolescentne psihofarmakologije. Kongresu je prisustvovalo oko 1000 učesnika. Program je uključivao plenarna predavanja, debate sa ekspertima, koje su bile posebno posjećene; sesije sa najnovijim saznanjima iz psihofarmakologije i dječje psihijatrije.

Kongres je održan pod motom „Improved choices of psychotropic medications: better mental health outcomes.“ Plenarna predavanja su se odnosila na psihofarmakologiju bipolarnog poremećaja, psihijatrijske poremećaje u dječjoj dobi, poremećaje ishrane, poremećaje spavanja, depresivne poremećaje i suicidalnost mladih te psihotraumatologiju.

Iz Bosne i Hercegovine su kao pozvani predavači prisustvovali prof. dr Abdulah Kučukalić (UKC Sarajevo), prof. dr Marija Burgić Radmanović (UKC Banjaluka), prof. dr Dragan Babić (KB Mostar), prof. dr Izet Pajević (UKC Tuzla) i doc. dr Mevludin Hasanović (UKC Tuzla).

Izvještaj pripremila: prof. dr Marija Burgić Radmanović

120

radicionalni godišnji simpozijum Udruženja psihijatara u Bosni i Hercegovini (UPuBiH), pod nazivom Psihijatrijski dani, po dvanaesti put održan je u Mostaru (Hotel „Ero“) u periodu 15 – 16. novembra 2013. godine.

Ovogodišnji simpozijum bavio se adiktologijom sa glavnom temom „Bolesti zavisnosti - nova saznanja“. Koorganizator simpozijuma bila je Klinika za psihijatriju Sveučilišne kliničke bolnice Mostar, a ove godine, po prvi put, ovaj psihijatrijski stručni događaj prvoga reda imao je i patronat Evropske psihijatrijske asocijacije (EPA), čiji je UPuBiH punopravni i aktivni član kroz EPA Savjet nacionalnih psihijatrijskih asocijacija od 2010. godine.

Simpozijum je okupio oko 200 profesionalaca iz oblasti mentalnog zdravlja iz cijele Bosne i Hercegovine, ali i veći broj studenata medicine, psihologije i mentalnom zdravlju srodnih visokoškolskih ustanova, koji su tokom dva dana imali priliku poslušati nove aspekte i saznanja iz oblasti bolesti zavisnosti (alkoholizam, zavisnosti od psihoaktivnih supstanci i drugih) od domaćih i međunarodnih eksperata (iz Slovenije, Hrvatske i Crne Gore). Simpozijum je, nakon pozdrava predstavnika javnog i akademskog života grada Mostara, otvorio predsjednik UPuBiH, prof. Dragan Babić, koji je naglasio uvijek aktuelnu temu zavisnosti kao jednog od izazova savremene psihijatrije, čijem tretmanu treba pristupiti multidisciplinarno i kontinuirano, uz stalnost preventivnih djelovanja u svakoj sredini u našoj zemlji. Iskustva iz regije,

Prof. Babić otvara simpozijum

ali i nove smjernice u radu sa oboljelima, njihovim porodicama i zajednicom u kojoj žive, iznijeli su internacionalni eksperti iz Slovenije (dr Andrej Kastelic), Hrvatske (prof. Slavko Sakoman) i Crne Gore (dr Marina Roganović). Takođe, imali smo prilike dobiti najnovije informacije o biološkim osnovama zavisnosti, psihogenetskim aspektima, vulnerabilnosti u razvojnom periodu, sudsko-medicinskim aspektima vezanim za ovu oblast. Posebno su upečatljivi bili pozitivni primjeri dobre prakse naših specijalizovanih zavoda ili odjeljenja u Sarajevu, Mostaru, Tuzli, Banjaluci i Zenici. S obzirom na to da se u rad sa zavisnicima uključuju profesionalci različitih zanimanja, imali smo priliku saznati više o ulogama drugih članova multidisciplinarnih timova adiktoloških ustanova i odjeljenja u rehabilitaciji oboljelih, s težnjom postiza-

N M K

nja krajnjeg cilja - oporavka, izlječenja, resocijalizacije i integracije u zajednicu u kojoj zavisnik živi.

Tokom simpozijuma u Mostaru upriličena je prezentacija Mreže za tretman zavisnosti Jugoistočne Evrope i Jadrana (SEEANet) koju je predstavio njen predsjednik dr Andrej Kastelic. Održana je i četvrta redovna Generalna skupština UPuBiH, te nekoliko satelitskih simpozijuma sponzora XII psihijatrijskih dana, usko vezanih za tematiku simpozijuma.

U sklopu Naučnog programa, drugoga dana simpozijuma održan je i EPA akademski kurs kontinuirane medicinske edukacije pod nazivom „Leadership skills in psychiatry“ kojeg je vodio prof. Dinesh Bhugra iz Velike Britanije. Održavanje EPA kursa rezultat je kontinuirane i kvalitetne saradnje udruženja sa EPA. Ovom prestižnom i izuzetno uspješnom međunarodnom kursu prisustvovala su 22 prethodno prijavljena učesnika iz šest gradova u BiH, u najvećem broju iz reda doktora medicine na specijalizaciji iz psihijatrije ili mladih psihijatara, koji su se po prvi put sreli sa ovom vrstom edukacije/ tematike. Prof. Bhugra je President Elect Svjetske psihijatrijske asocijacije (WPA) i u Mostaru je, pored održavanja EPA kursa, imao prilike da se upozna i razgovara s rukovodstvom UPuBiH o narednim aktivnostima UPuBiH u WPA u periodu 2014 - 2017. Za sve učesnike organizovana je i svečana večera, gdje su u opuštenoj atmosferi kolege iz cijele zemlje imale priliku da se bolje upoznaju i druže van redovnog simpozijumskog programa. Održavanje simpozijuma pomoglo je desetak farmaceutskih kompanija iz BiH. Svi učesnici XII psihijatrijskih dana Bosne i Hercegovine dobili su sertifikat o učešću sa KME bodovima Liječničke komore Hercegovačko-neretvanske županije i knjigu prof. M. Jakovljevića (Hrvatska) „Shizofrenija“. Polaznicima EPA kursa obezbijeđeni su posebno dizajnirani sertifikati o učešću, takođe sa bodovima kontinuirane medicinske edukacije.

Nakon godišnjeg simpozijuma UPuBiH možemo reći da su svi učesnici dobili nove informacije iz važne oblasti o bolestima zavisnosti i da je tradicionalni kvalitet psihijatrijskih dana i ovoga puta bio podjednak svim ranijim skupovima organizovanim u Bosni i Hercegovini. Poruke i znanja iza simpozijuma će zasigurno imati uticaja na svakodnevnu praksu naših kolega u zemlji na putu uniformnog pristupa ovoj specifičnoj grupi naših korisnika.

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Stručni skup

Hiperbarična oksigenoterapija – od ronjenja do kliničke prakse

P

ovodom stavljanja u funkciju višemjesne komore za hiperbaričnu oksigenaciju u okviru Centra za baromedicinu i tretman hroničnih rana Zavoda za fizikalnu medicinu, ortopediju i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka, ova referentna zdravstvena ustanova u BiH organizovala je u Banjaluci 11. oktobra ove godine stručni skup pod nazivom: Hiperbarična oksigenoterapija - od ronjenja do kliničke prakse. Osim stručnjaka iz zavoda prisustni su imali priliku čuti i svjetski priznate stručnjake iz Izraela dr Juda Melamed, iz Rusije dr Larisa Poljakova i iz Srbije dr Saša Trešnjić sa VMA, Beograd.

Hiperbarična oksigenoterapija (HBOT) ili hiperbarična oksigenacija je naučno utemeljena terapija pri kojoj pacijent udiše 100% kiseonika pod pritiskom većim od atmosferskog pritiska na nivou mora. Ovaj postupak odgovara

ronjenju uz udisanje kiseonika. Terapijski efekti hiperbarične oksigenacije počivaju na povećanom otapanju kiseonika u tjelesnim tečnostima, prvenstveno plazmi, što predstavlja alternativni put kiseonika. Ovaj efekat dovodi do neoangiogeneze – stvaranju mreže novih kapilara i poboljšanja mikrocirkulacije.

Efekat se može očekivati šest nedjelja nakon provedene terapije. Zbog svega ovoga hiperbarična oksigenacija smanjuje troškove liječenja i rehabilitacije na nekoliko načina: redukcijom infuzionih tekućina i lijekova, smanjenjem potrošnje zavojnog materijala i skraćivanjem vremena trajanja hospitalizacije. Indikacije prvog reda za primjenu pomenute terapije su: dekompresiona bolest, gasna embolija, klostridijalne mionekroze, gasna gangrena, trovanje ugljen-dioksidom i ostalim anoksičnim i asfiktičnim gasovima, sporo zarastajuće rane, ulkusi dijabetesnog stopala, termalne opekotine, ugroženi kožni transplantati i režnjevi, reflektortni osteomijelitis, akutna nagluvost i akutno sljepilo (okluzija centralne arterije retine) anemija zbog naglog i obimnog gubitka krvi, apsces mozga, traumatske povrede mozga. Stvarno, duga je lista oboljenja koja se mogu liječiti ovom metodom koja je uz to potpuno komforna.

Anđa S. Ilić

Pripremio: dr Goran Račetović, generalni sekretar UPuBiH

121

N M K

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

S

astanak medicinskih sestara i babica zaposlenih u ministarstvima zdravlja država Evropskog regiona Svjetske zdravstvene organizacije održan je od 8-9.10.2013. godine u Vilniusu, Litvanija. Sastanku su prisustvovale 84 medicinske sestre iz 42 države Evropskog regiona.

Sastanak je okupio glavne sestre vlada evropskih država pri asocijaciji WHO, stručnjake iz sestrinske akademske zajednice i Evropskog foruma za nacionalne asocijacije sestara i babica. Cilj sastanka je bio promovisati raspravu o djelotvornosti strategije i mogućnostima za jačanje sestrinske zdravstvene njege i babinske zdravstvene njege u evropskoj regiji u kontekstu Zdravlja 2020.

Zajednički sastanak sestara i babica sa stručnim grupama asocijacije WHO za zdravstvenu njegu je sazvan na inicijativu Regionalnog ureda WHO za Evropu.

Specifični ciljevi sastanka bili su: • Razmjena ideja i iskustava zemalja i inovacija u sestrinstvu i babičarstvu u prilog jačanja zdravstvenih sistema • Ocjenjivanje napretka koji su ostvarili ljudski potencijali (CNO) u 2013. u periodu između dvogodišnjih regionalnih sastanaka • Identifikovanje područja tehničke saradnje i praćenje aktivnosti • Učesnici sastanka su upoznati sa dokumentima: • Evropski strateški pravci za jačanje njege sestara i babica prema zdravlju 2020; • Stvaranje evropskih kompetencija za sestre i babice.

U Vilniusu je 9.10.2013. godine održan 17-ti godišnji sastanak Evropskog foruma nacionalnih udruženja sestara i babica u saradnji sa asocijacijom WHO. Na radnom dijelu sastanka je raspravljano o budućoj saradnji WHO i EFNNMA – Evropska asocijacija sestara i babica u skladu sa političkim partnerstvom WHO/Evrope. U Nacrtu memoranduma o razumijevanju su revidirana operativna načela. Raspravljalo se o regionalnom okviru politike ‘’Zdravlje 2020’’ i strateškim pravcima za sestrinsku i babičarsku njegu i o jačanju usluga prema ‘’Zdravlju 2020’’, kao i kompetencijama i dobroj praksi iz cijele regije. Prepoznata je vrijednost dijaloga i zajedničkog djelovanja za promociju zdravlja i zdravstvene njege u Evropi.

Nacionalna udruženja i WHO/Evrope, ko122

Zajednički sastanak sestara i babica sa stručnim grupama

WHO za zdravstvenu njegu Pripremila: Živana Vuković-Kostić, nacionalna koordinatorka za sestrinstvo i porodiljstvo RS

ja su potpisala davne 1996. dokument formacija, ideja i politika između o formiranju nacionalnih udruženja senacionalnih udruženja sestara i bastara i babica, služe kao spona između bica i WHO; međunarodnih i nacionalnih kreatora • Podržavanje integracija odgovarajućih politika u skladu sa „Zdravlje politika i 6 miliona sestara i babica u za sve“ filozofije o njezi osoba treće Evropskoj regiji WHO (koji predstavljaju najveću skupinu zdravstvenih radnika u životne dobi, kao i njega u praksi, obrazovanje babica – postdiplomgotovo svakoj zemlji). Rad EFNNMA se ski studij; temelji na operativnim načelima, usvojenim nakon osnivanja 1996. Upravni • Formulisati dokumenta o zdravlju i njezi babica koja se mogu koristiti odbor se bira na godišnjim sastancima za razvoj nacionalnih zdravstvenih i sastaje se četiri puta godišnje. strategija; EFNNMA ima za cilj: • Doprinijeti i uticati na dijaloge o po- • Pokrenuti projekte za izvedbu prakboljšanju zdravlja i kvaliteta zdravse temeljene na dokazima za sestre i babice, uz poštovanje odgovarajustvene zaštite u Evropi; • Jačanje i poboljšanje razmjene inćih izvora finansiranja.

Marijana Bogavac, Crna Gora, dr. Judith Shamian, predsjednica ICN, Živana Vuković-Kostić, Republika Srpska

N M K

U toku sastanka su govorili vodeći lideri sestrinske profesije kao dr Judith Shamian, predsjednik ICN Međunarodnog vijeća medicinskih sestara koji u svom sastavu ima 16 miliona sestara iz 135 država svijeta. Tema izlaganja je bila Trenutna globalna situacija u njezi – izazovi i smjernice.

Dr Hans Kluge, direktor odjeljenja zdravstvenih sistema i javnog zdravlja WHO regionalnog ureda za Evropu, je govorio o evropskom pristupu i jačanju zdravstvenih sistema: “Zdravlje 2020” i razvojna politika.

Predavači su bili: Dr. Marjukka Vallimies - Patomäki, ministarski savjetnik Ministarstva za socijalna pitanja i zdravstvo Finska, prof. Walter Sermeus, KU Leuven School of Public Health Belgija, Lillian Bondo, predsjednica Danskog udruženja babica, i Valentina Sarkisova, predsjednica Ruskog udruženja sestara, dr Shoshana Riba, direktorka sektora za njegu Ministarstva zdravlja Izrael, dr. Galina Perfilieva, voditeljka Programa Ljudski resursi za zdravlje WHO regionalni ured za Evropu, prof. Jurate Macijauskienė University of Health Sciences Litvanija, Odeta Vitkūnienė, direktorka Sektora za njegu Ministarstva zdravlja Litvanija, Roswitha Koch Švajcarsko udruženje medicinskih sestara Dr. Sigrún, Sveučilište Reykjavik Island, Sheila O’Malley, Irska, prof. Jean White, direktor za dojenje (Wales) Velika Britanija, dr Frank Crossan, direktor Glasgow University UK, Dr Arja Holopainen, direktor Research Foundation Finska, prof. Jürgen Osterbrink, direktor Instituta za zdravstvenu njegu Medicinskog fakulteta Salzburg, Austrija, Margrieta Langins RN MPH prof. José Carlos Santos P. Coimbra, Zdravstvena škola Portugal, Beata Cholewka, direktorka Odjeljenja za njegu i babičarstvo, Ministarstvo zdravlja Poljska, dr Karen Bjøro, potpredsjednica Norveške sestrinske asocijacije, dr. Ana M. Gimenez Maroto, Ministarstvo zdravlja Španije, Elizabeta Adams, direktorka za profesionalni razvoj udruženja medicinskih sestara i babica Irske....

Najveći akcenat tokom diskusije je stavljen na radnu snagu, radnu okolinu, masovne nezarazne bolesti, ulogu sestara i babica u kreiranju zdravstvenih politika, obrazovanje i kompetencije, status medicinskih sestara i babica i položaj u društvu.

Potrebno je da sestrinska udruženja preduzmu veće aktivnosti za ostvarivanje zajedničkih vizija.

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Doma zdravlja Bijeljina

Saradnja sa ruskim doktorima

Valerij Aleksandrovič Rodionov, predsjednik Odbora za zdravstvo, socijalnu politiku, rad i zaštitu na radu u Moskovskoj dumi i doc. dr Zlatko Maksimović

N

Prof. dr Nikolaj Gavrilovič Gončarov, direktor Centralne kliničke bolnice Ruske akademije nauka

arodni poslanik i direktor Doma zdravlja Bijeljina doc. dr Zlatko Maksimovic je krajem septembra ove godine posjetio Moskvu, gdje je imao niz značajnih sastanaka, na prvom mjestu sa kolegama iz medicinske struke s ciljem razmjene iskustava, a u svrhu poboljšanja stručnosti kadra kako u Bijeljini, tako i Republici Srpskoj.

Domaćini su istakli da je ovo samo početak uspješne saradnje.

Dr Maksimović je sa saradnicima posjetio više zdravstvenih ustanova u Moskvi, a posebno se izdvaja posjeta Centralnoj kliničkoj bolnici Ruske akademije nauka, u kojoj se liječe ruski akademici i njihove porodice. Direktor klinike, prof. dr Nikolaj Gavrilovič Gončarov, upoznao je uvažene goste sa dostignucima klinike i izrazio nadu da je ovo tek početak saradnje: ‘’Nadam se da će ovakvi susreti da se nastave i da će nam omogućiti da se kroz razmjenu iskustava obogatimo novim znanjima i da će naše prijateljstvo time dodatno ojačati’’.

Dr Zlatko Maksimović je održao i izuzetno zapaženo predavanje o sistemu kvaliteta u zdravstvenim ustanovama za menadžment klinike u kome je naglasio značaj primarne zdravstvene zastite u Republici Srpskoj kao i poslovanje Doma zdravlja Bijeljina. ‘’Od naših kolega ovdje množemo mnogo toga naučiti. Prirodno je da želimo da napredujemo, a u tom slučaju treba učiti od najboljih. Naravno, svi znamo da su različite finansijske mogućnosti u Rusiji i Republici Srpskoj, ali, ipak, neka iskustva su i te kako primjenljiva i kod nas’’, izjavio je dr Maksimović.

123

N M K

-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Posjeta Evropskom parlamentu i Euromelanoma workshop-u u Briselu

Euromelanoma BiH 2013 među pet najboljih

stavnika. Za istu zdravstvenu politiku nastavit ćemo da radimo i dalje kao i na unaprjeđenju zdravlja stanovništva, te usvajanja strategije prevencije, rane detekcije i liječenja kožnih karcinoma, osobito melanoma.

Hana Helppikangas, MD Dermatology Department Clinical Center University of Sarajevo, B&H Bord Member International Dermoscopy society

Derventa, Radionica

E

vropski parlament je bio domaćin predsjednicima Euromelanoma širom Evrope kao i Evropske akademije za dermatologiju i venerologiju (EADV) te asocijacije Evropske lige za rak (ECL).

Cilj je bio da se podigne svijest evropskih parlamentaraca o potrebi za unapređenjem prevencije raka kože, te da se ova bolest tretira kao profesionalno oboljenje imajući u vidu povećanu incidenciju malignih tumora kože u svijetu.

Predstavnik iz BiH, inicijator Euromelanoma kampanje u BiH bila je dr Hana Helppikangas. Dr Helppikangas je na workshopu predstavila Euromelanoma BiH 2013, koja je uvrštena među pet najboljih.

Ručak-rasprava (Lunch debate), koja je organizirana u Evropskom parlamentu istakla je društveni i ekonomski značaj u borbi protiv raka kože kao profesionalne bolesti, te mogućnosti da se istraže načini sa kojih se to može sagledati iz perspektive politike. U diskusiju su bili uključeni ugledni članovi Evropskog parlamenta, predstavnici Evropske komisije, sindikata i nacionalne grupe za podršku. Prikazan je sve veći broj

istraživanja učestalosti profesionalnog izlaganju UV zračenju i rapidnog povećanja učestalosti raka kože u Evropi.

Razgovaralo se i o budućoj strategiji EU o bezbjednosti i zdravlju na radu 2014 – 2020, postojećoj Direktivi EU u vezi s optičkim zračenjem; te 2003. Evropski raspored profesionalnih bolesti.

Tokom dana, predstavnici Euromelanoma iz zemalja Evrope su obavili besplatan skrining u Evropskom parlamentu u svrhu podizanja svijesti o različitim vrstama raka kože, primarne i sekundarne prevencije, te opcijama i načinima na koje evropski političari mogu da preduzmu mjere da preokrenu sve veću učestalost bolesti u Evropi.

Sve ove događaje o podizanju svijesti o raku kože su podržali sljedeći članovi Evropskog parlamenta: Hans Gert Petering (EPP, Njemačka), Christel Schaldemose (S & D, Danska), Alojz Peterle (EPP, Slovenija), Kriton Arsenis (S & D, Grčka), Piter Liese (EPP, Njemačka), Mišel Rivasi ( | ALE, Francuska), Hannu Takkula (ALDE, Finska), Čarls Tanok (ECR, UK) i Eleni Theocharous (EPP, Kipar).

Iako nije zemalja članica EU, Bosna i Hercegovina je imala svog pred-

Disleksija kako i zašto?

U okviru Projekta mentalnog zdravlja BiH i jačanja kapaciteta udruženja partnera u saradnji sa Udruženjem “Sunce“ iz Dervente 16.10.

2013.godine u prostorijama Udruženja „Sunce“ održana su predavanja i radionica „Znate li šta je disleksija?“ u cilju ostvarenja projekta: „Disleksija kako i zašto?“ Sadržaj predavanja i radionice je: Šta je disleksija? Uzrok disleksije, razlika u kognitivnim stilovima, skriveni dar. Predavač i moderator radionice na ovom skupu bio je predsjednik Udruženja disleksičara JA RS, prof. fil. soc. Andrej Jovandić.

Predavanju i radionici su prisustvovali profesori razredne nastave, dipl. psiholog iz Centra za mentalno zdravlje, mr defektologije JZU za djecu i omladinu sa smetnjama u razvoju, psiholog u Centru za socijalni rad, JU centra „Budućnost“, predsjednica Udruženja „Sunce“ Derventa i mnogi drugi. Prisutni su aktivno učestvovali u diskusiji. Zaključeno je da su predavanja i radionice bili veoma poučni i korisni! Učesnici su ukazali potrebu za daljom edukacijom i saradnjom sa udruženjem, u cilju razmjene iskustava i podizanja svijesti o pravima disleksičnih osoba!

A.J.

124

Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Tretman proširenih vena možete uraditi i u Banjaluci u Specijalističkom centru Mediccare.

Ordinira dr Djinan Al- Tawil, kardiolog iz Sarajeva. http://www.klinikatawil.com/ http://www.mediccarers.com/

INFO VIJESTI

Banjica, 22.10.2013.

DZ Bijeljina

U Bijeljini je otvorena nova ambulanta porodične medicine u Banjici, čime se nastavlja Projekat izgradnje sektorskih ambulanti u ruralnom području koje pokriva Dom zdravlja Bijeljina.

Tom prilikom direktor Doma zdravlja Bijeljina docent dr Zlatko Maksimović je pojasnio u čemu je značaj izgradnje ovog objekta: ‘’Ovo je još jedan od zajedničkih projekata koji je završen zahvaljujući saradnji između Doma zdravlja Bijeljina, Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite i grada Bijeljina. Značaj ove ambulante porodične medicine je višestruk, najprije što je ova mjesna zajednica udaljena 30 kilometara od centralnog objekta Doma zdravlja Bijeljina, a u neposrednoj blizini je manastira Svete trojice u Tavni, zadužbine dinastije Nemanjića.’’ ‘’Danas je otvoren još jedan važan objekat za zaštitu zdravlja ljudi, što predstavlja još jedan uspjeh Doma zdravlja Bijeljina, Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite i Gradske uprave u cilju osavremenjavanja i proširenja mreže ambulanti porodične medicine. Prije izvjesnog vremena, Dom zdravlja, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite i Gradska uprava potpisali su sporazum o načinu unapređenja kvaliteta pružene zdravstvene zaštite i otvaranjem ove ambulante realizacija tog sporazuma se privodi kraju, bar što se tiče izgradnje novih ambulanti porodične medicine. Ovu priliku bih iskoristio da osoblju Doma zdravlja čestitam i poželim puno uspjeha u radu’’, izjavio je gradonačelnik Bijeljine Mićo Mićić.

Stanovnici Banjice i sestrinstvo manastira Svete trojice očekuje da će od sada na kvalitetniji i lakši način dobijati zdravstvenu zaštitu i da će se nastaviti izuzetna saradnja koju su i dosad imali sa zaposlenim u Domu zdravlja Bijeljina.

Bolnici Istočno Sarajevo

Odjeljenje neurologije Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić i predstavnik humanitarne organizacije ‘’Onlus Vita’’ Luka de Đorđi 14.11.2013. svečano su otvorili rekon126

struisano Odjeljenje neurologije sa jedinicom za moždani udar u bolnici u Istočnom Sarajevu.

Riječ je o novoizgrađenom objektu u okviru postojećeg bolničkog prostora za koji je humanitarna organizacija ‘’Onlus vita’’ iz Milana donirala 250.000 evra.

“Ovo je dobar primjer saradnje, gdje su naši prijatelji iz Italije odlučili da u Bolnicu Istočno Sarajevo ulože sredstva, odnosno da urade rekonstrukciju odjeljenja koje će biti namijenjeno za liječenje možda i najtežih bolesnika koji će dolaziti u ovu ustanovu, a to su neurološki bolesnici i da im obezbijede adekvatan smještaj i liječenje. Od danas će i zdravstvenim radnicima i osoblju ove bolnice biti mnogo lakše da pokažu svoje znanje i da na najbolji način liječe pacijente, u skladu sa najvišim zdravstvenim standardima”, rekao je ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Dragan Bogdanić.

“Objekat je urađen u skladu sa standardima Svjetske zdravstvene organizacije, tako da će pacijenti koji imaju potrebu neurološke patologije imati visok zdravstveni komfor i njegu na najvišem nivou”, rekao je v.d. direktora Bolnice Istočno Sarajevo Slavko Ždrale.

Ceremoniji otvaranja novog odjeljenja prisustvovali su i predsjedavajući Doma naroda Parlamentarne skupštine BiH Staša Košarac, potpredsjednik Narodne skupštine Srpske Snježana Božić, direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Srpske Darko Tomaš, narodni poslanici i predstavnici grada Istočno Sarajevo, opština i institucija sa ovog područja N.A.

‘’Pacijenti koji su imali moždani udar u 8090% imali su povišen krvni pritisak, a 80% povišene masnoće u krvi. Prema posljednjim podacima, svake godine u Republici Srpskoj oboli novih 4.500 pacijenata. U Jedinici za moždani udar Kliničkog centra Banjaluka primjenjuje se terapija koja liječi uzrok ishemijskog moždanog udara koja za četiri puta povećava mogućnost dobrog konačnog ishoda. Prevencija je, ipak, najbolji način borbe protiv moždanog udara’’, rekao je prof. dr sc. med. Siniša Miljković, v.d. šefa Jedinice za moždani udar i načelnik konzervativnih grana Kliničkog centra Banjaluka.

Medicinsko osoblje Klinike za neurologiju Klininičkog centra Banjaluka besplatno je pregledalo više od 300 pacijenata na Trgu Krajine u Banjaluci, a svi zainteresovani građani informisani su o načinu prevencije kojom najuspješnije mogu umanjiti rizike od moždanig udara. ‘’Naš cilj je da stanovništvu Republike Srpske skrenemo pažnju da se dobrom prevencijom, ukazivanjem na faktore rizika i pravovremenim ultrazvučnim pregledom krvnih sudova vrata i glave može u velikom procentu umanjiti mogućnost moždanog udara’’, rekao je prof. dr sc. med. Vlado Đajić, šef Cerebrovaskularnog odjeljenja na Klinici za neurologiju Kliničkog centra Banjaluka.

Služba za odnose sa javnošću KC Banjaluka

KC Banjaluka

Usluge u prvih devet mjeseci

Banja Luka, 29. oktobar 2013.

Moždani udar Ljekari, medicinske sestre i tehničari Klinike za neurologiju Kliničkog centra Banjaluka obilježili su Međunarodni dan borbe protiv moždanog udara besplatnim mjerenjem krvnog pritiska i šećera u krvi za sve zainteresovane građane na Trgu Krajine u Banjaluci.

Podizanje svijesti i informisanje građana o značaju redovnih pregleda i mjerenja krvnog pritiska, šećera i masnoća u krvi, te promjene životnih navika u značajnoj mjeri može da umanji rizik od moždanog udara.

U Kliničkom centru Banjaluka u prvih devet mjeseci 2013. godine liječeno je 52,5 hiljada pacijenata nad kojima je provedeno više od milion i po pojedinačnih dijagnostičkih i terapijskih procedura. Hirurške klinike Kli-

INFO VIJESTI

ničkog centra Banjaluka obavile su 32 hiljade operativnih zahvata. Najveći broj operativnih zahvata urađen je na Klinici za ginekologiju i akušerstvo, koja je od početka godine obavila 6.600 operativnih zahvata. U Klinici za opštu i abdominalnu hirurgiju, Klinici za traumatologiju i Klinici za urologiju obavljeno je 8.000 operacija za devet mjeseci. ‘’Briga o više od hiljadu pacijenata koji su svaki dan smješteni na našim klinikama, oko 5.500 hiljada pojedinačnih procedura dnevno, oko 120 operacija dnevno, sve su to podaci koji pokazuju da je Klinički centar najveća i najvažnija zdravstvena ustanova i nosilac zdravstvenog sistema u Republici Srpskoj. Mi smo odlučni u misiji da vodimo proces razvoja zdravstva Republike Srpske i zato svakodnevno ulažemo maksimalne napore da pružimo što bolju i efikasniju zdravstvenu zaštitu. Da bismo ostvarili još bolje rezultate i liječili naše pacijente po standardima evropskih bolnica potreban je timski rad, podrška Fonda zdravstvenog osiguranja i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske,’’ rekao je dr Boris Goronja, pomoćnik direktora Kliničkog centra Banjaluka za medicinske poslove.

Klinički centar Banjaluka u oktobru je proveo više od 6.000 različitih dijagnostičkih i terapijskih procedura i poboljšanjem usluga ostvario rekordan broj bodova od kad je uveden DRG sistem (metoda za obračunavanje vrijednosti bolničkih usluga klasifikacijom bolnički liječenih pacijenata) u aprilu 2011. godine. Klinike Kliničkog centra u oktobru su provele procedure vrednovane iznosom od 5.500 bodova prema DRG sistemu, što je za hiljadu bodova više u odnosu na prethodni mjesec i mjesečni prosjek vrijednosti usluga od početka ove godine.

da pokažemo da postoje kompanije koje brinu, koje dijele svoju energiju i svoje dobro sa zajednicom u kojoj posluju, koje su tu kad je potrebno i koje shvataju značaj Kliničkog centra. ‘’M:tel’’ je prepoznao situaciju i donirao nam udobnost i kvalitet za potrebu koja u svakodnevnoj borbi da obezbijedimo osnovna sredstva za liječenje pacijenata ne dospije na vrh liste prioriteta za obnavljanje. Ova vrlo vrijedna donacija je signal nama da privredna zajednica, ipak, vidi tu našu borbu i da je uz nas,’’ rekao je dr Duško Račić, v.d. generalnog direktora Kliničkog centra Banjaluka. ‘’Ovom donacijom smo potvrdili svoju opredeljenost da poslujemo društveno odgovorno.

Između ostalog, omogućili smo majkama da praznik rođenja deteta dočekaju na novim dušecima u Kliničkom centru Banjaluka, ali i drugim ljudima da im oporavak bude lakši i brži.

Naša namera je da svojim primerom motivišemo i druge privredne subjekte da pomognu onima kojima je najpotrebnije,’’ rekao je Goran Vlaović, generalni direktor kompanije ‘’M:tel’’.

Primjer je već slijedila kompanija ‘’Schwam’’, koja je dobavljač dušeka, poklanjajući Kliničkom centru i 240 jastuka. Primopredaji donacije u Klinici za neurologiju prisustvovao je generalni konzul Republike Srbije u Banjaluci, koji je istakao da se humanitarnim aktivnostima kompanije ‘’M:tel’’, kao kompanije s većinskim srpskim kapitalom, dodatno učvršćuju veze između Republike Srbije i Republike Srpske i dodao: ‘’Ljubav se najbolje manifestuje darivanjem. Zato, neka i ovi darovi budu simbol naše privrženosti Republici Srpskoj i svim njenim građanima”.

KC Banjaluka

Donacije Kompanija M:tel donirala je 13. novembra 2013. godine 344 dušeka za potrebe Kliničkog centra Banjaluka. Prijateljskom podrškom ove kompanije ukupne vrijednosti 50 hiljada KM kreveti i sobe potpuno su osvježene u 23 klinike Kliničkog centra. ‘’Klinički centar ima prijatelje. ‘’M:tel’’ je jedan od onih koji su uvijek tu. Sa zadovoljstvom promovišemo ovu aktivnost jer želimo

Kompanija Hypo Alpe Adria Bank Banjaluka donirala je 28. oktobra 2013. godine kardiorespiratorni monitor Odjeljenju intenzivne njege Klinike za dječje bolesti Kliničkog centra Banjaluka. Radi se o aparatu koji omogućuje 24-satno praćenje disanja i rada srca najtežih kliničkih slučajeva djece, te na taj način u značajnoj mjeri poboljšava prevenciju kardirespiratornih problema, uzrokovanih povećanjem ili smanjenjem broja otkucaja srca i kratkotrajnih prekida disanja. ‘’Zahvaljujem se kompaniji Hypo Alpe Adria Bank, radi se o jednoj vrlo značajnoj i vrijednoj donaciji koja će u velikoj mjeri poboljšati nivo zdravstvene zaštite i praćenja pa-

cijenata u svakodnevnom radu, te olakšati posao ljekarima i medicinskom osoblju Klinike za dječje bolesti’’, rekao je dr Stojislav Konjević, načelnik Klinike za dječje bolesti Kliničkog centra Banjaluka. ‘’Klinika za dječje bolesti je jedan od najznačajnijih centara zdravstvene njege za djecu u Republici Srpskoj. Ova donacija je nastavak naše podrške javnim zdravstvenim ustanovama, a tako će biti i u narednim godinama,’’ rekao je Goran Babić, direktor Hypo Alpe Adria Bank Banjaluka.

Vrijednost donacije je 7.300 KM, a Hypo Alpe Adria Bank nastaviće s podrškom Kliničkom centru. Predstavnici ove kompanije podijelili su štedne knjižice majkama beba rođenih na svjetski Dan štednje 1. novembra.

Mikrokreditno društvo Mikrofin doniralo je 30. oktobra 2013. godine frižider za čuvanje vakcina, pelene i gegice za bebe i bolničke posteljine Odjeljenju za neonatologiju Klinike za ginekologiju i akušerstvo Kliničkog centra Banjaluka. ‘’Svaka donacija potvrđuje veliki značaj Kliničkog centra i ohrabruje nas da zajednica prepoznaje napore naših ljekara, medicinskih sestara i tehničara da u svakom trenutku pruže najbolju moguću zdravstvenu zaštitu svim našim pacijentima. Ovo je i signal da zajednica prepoznaje naš trud, naše rezultate, ali i ogromne izazove s kojim se suočavamo u borbi za stabilizaciju poslovanja i obezbjeđenje normalnog funkcionisanja,’’ rekla je Verica Dragović, pomoćnik direktora Kliničkog centra za zdravstvenu njegu.

Na Odjeljenju za neonatologiju Klinike za ginekologiju i akušerstvo smještene su novorođene bebe i svaka donacija ovoj klinici i odjeljenju je dobrodošla jer je oprema koja se koristi svakodnevni potrošni materijal u radu ove Klinike. ‘’Donacija Kliničkom centru Banjaluka jedna je u nizu donacija kojima nastojimo pomoći svojoj društvenoj zajednici u kojoj već godinama pomažemo ustanove koje se brinu o djeci’’, rekla je Radmila Bjeljac, izvršni direktor Mikrokreditnog društva ‘’Mikrofin’’.

Ukupna vrijednost donacije je 6.000 KM.

127

INFO VIJESTI

Banjaluci je u Domu omladine otvoren Drugi međunarodni sajam “Putevi zdravlja”. Sajam je otvorila ministarka trgovine i turizma Republike Srpske Maida Ibrišagić-Hrstić, kojim, kako je navela, Srpska promoviše svoj zdravstveni i banjski turizam. Na otvorenju su govorili i direktor Turistič-

U

Banjaluka, 14. novembra, 2013.

P

Od 20-26. oktobra - Međunarodna sedmica

ovodom Međunarodne sedmice prevencije trovanja olovom, koja se obilježava od 20-26. oktobra, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske u saradnji sa Institutom za javno zdravstvo Republike Srpske, pridružuje se akciji koju organizuje Globalna alijansa za eliminaciju boja koje sadrže olovo (Global Alliance to Eliminate Lead Paints – GAELP), kako bi javnost u Republici Srpskoj bila upoznata sa značajem prevencije trovanja olovom, naročito kada su u pitanju djeca.

Industrijske grane kao što su rudarstvo i metalurgija mogu da predstavljaju izvore kontaminacije životne sredine, dok se u nekim zemljama i dalje koriste boje i benzin koji sadrže olovo. Neki proizvodi kao što su boje za zidove, predmete, crtanje i slikanje, nakit, igračke koje sadrže obojene dijelove i kozmetički proizvodi mogu da sadrže olovo. Voda za piće koja se isporučuje korisnicima sistemom olovnih cijevi može da sadrži olovo.

Olovo u tijelo dospijeva udisanjem čestica nastalih sagorijevanjem materijala koji sadrže olovo te unošenjem vode, hrane ili prašine koje sadrže olovo. Djeca su posebno osjetljiva kategorija zbog njihove navike da ustima spoznaju predmete koji ih okružuju, uključujući i igračke koje su obojene bojama koje sadrže olovo.

Olovo je otrov koji se nakuplja u organizmu i štetno djeluje na različite si128

Putevi zdravlja

ke organizacije grada Banjauka Ostoja Barašin i predsjednik Uprave sajma Nebojša Preradović, kao i Milan Gutić, direktor firme “Heaven – Rajska voda” (generalni sponzor).

Goste su zabavljali banjalučki dječji hor “Vrapčići” kao i mažoretkinje, a nakon programa otvorenja upriličeno je koktel-druženje, te obilazak štandova.

Drugi međunarodni sajam “Putevi zdravlja” organizovala je Turistička organizacija grada Banjaluka u saradnji sa kompanijom “MP Ginis grup”, Festivalom zdravlja Crna Gora, “Bomsexpo” i “Velnes SPA asocijacijom BiH”.

Ostoja Barašin, direktor Turističke organizacije grada Banjaluka, rekao je da je cilj sajma da Banjaluka postane metropola zdravlja, te da na najjednostavniji način spoji one koji pružaju usluge u oblasti zdravlja sa korisnicima.

Na sajmu, koji je trajao do 16. novembra, predstavili su se pružaoci zdravstvenih usluga i proizvođači zdrave hrane iz Rusije, Turske, Slovenije, Hrvatske, Srbije Crne Gore, Federacije BiH i Republike Srpske.

Prevencije trovanja olovom steme organa, a posebno je štetno za djecu. Ne postoji bezbjedan nivo izloženosti olovu, što znači da ne postoji dovoljno niska koncentracija u organizmu koja bi se smatrala bezbjednom. Trovanje olovom se u potpunosti može spriječiti.

Djeca su naročito osjetljiva na štetne efekte olova, a kao posljedice trovanja mogu se javiti trajni neželjeni efekti po zdravlje u vidu smetnji razvoja mozga i nervnog sistema.

Kako biste zaštitili svoju porodicu potrebno je redovno održavati higijenu prostora i higijenu dječjih ruku kako bi se uklonile nečistoće koje mogu da sadrže čestice olova. Prilikom kupovine boja za bojenje zidova ili predmeta tražite od vašeg prodavca informaciju da li one sadrže olovo.

U Republici Srpskoj, na osnovu Zakona o hemikalijama („Službeni glasnik Republike Srpske“, broj 25/09) zabranjena je upotreba olova u bojama i nakitu.

Nataša Aleksić, Služba za odnose s javnošću, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske

INFO VIJESTI

O

pštinska organizacija Crvenog krsta Kotor Varoš je i ove godine dala svoj doprinos obilježavanju Svjetskog dana srca.

Dana 27. septembra 2013. godine naši sugrađani su ponovo imali priliku da provjere svoje zdravstveno stanje.

U zgradi Crvenog krsta Kotor Varoš od 9:00 do 14:00 časova naši ljekari volonteri dr Sanja Imamović i dr Zoran Trnjak, uz pomoć pripadnika Kluba mladih CK, su vršili besplatan ljekarski pregled za sve zainteresovane i to: mjerenje krvnog pritiska, nivo šećera u krvi, indeks tjelesne mase i dr.

Na besplatan pregled se odazavalo oko 70 sugrađana, mahom starije životne dobi.

Pored pregleda ljekari su davali savjete kako smanjiti rizik od kardiovaskularnih bolesti.Tom prigodom su dijeljeni leci štampani povodom Svjetskog dana srca 2013.

Iz aktivnost

Nedjelja djeteta

volontere jer za koju godinu oni će biti naši članovi podmlatka.

Plemeniti Kotorvarošani

Izborna skupština Crvenog krsta Kotor Varoš

Građani Kotor Varoša su još jednom pokazali svoju humanost i spremnost da se masovno odazovu na jesenju akciju dobrovoljnog davanja krvi.

Opštinska organizacija Crvenog krsta Kotor Varoš je 8. novembra organizovala svoju treću po redu akciju DDK u ovoj godini na koju se odazvalo 140 davalaca.

Prikupljeno je 116 doza dragocjene tečnosti, a krv je po prvi put darivalo 20 mladih humanista.

U posljednje tri godine kotorvaroški Crveni krst bilježi konstantan porast na planu dobrovoljnog davalaštva krvi kako i po broju akcija, tako i po broju prikupljenih doza krvi što ovu organizaciju svrstava u sam vrh po količini prikupljene krvi i broju davalaca u onosu na broj stanovnika u Republici Srpskoj.

To dokazuje i posljednjih 5-6 akcija na kojima se prikuplja preko sto doza krvi i obezbjeđuju dovoljne količine za hitna liječenja Kotorvarošana.

Crveni krst Kotor Varoš Za predsjednika je izabran Vojislav Glavaš, podpredsjednika Mesud Imamović, a sekretara Borislav Brborović.

Takođe, izabran je i novi Opštinski odbor od 11 članova.

Na kraju sjednice, dodijeljena su posebna priznanja Crvenog krsta Kotor Varoš najzaslužnijim članovima Crvenog krsta, donatorima i organizacijama.

Jesenja akcija DDK

Opštinska organizacija Crvenog krsta Kotor Varoš već godinama daje svoj doprinos obilježavanju Nedjelje djeteta.

Pored aktivnosti na raspodjeli propagandnog materijala u osnovnim školama i upoznavanju najmlađih sugrađana sa pravima djeteta, svake godine u okvru ove značajne manifestacije volonteri Crvenog krsta posjećuju Dječji vrtić “Larisa Šugić” Kotor Varoš.

Pripadnici Kluba mladih Crvenog krsta Kotor Varoš su 4.10.2013. godine u prijepodnevnim satima posjetili naše najmlađe sugrađane u dječjem vrtiću.

Tom prilikom su mališanima donijeli slatkiše, sokove, bojice, flomastere i velike papire za crtanje.

Mališani su se iskreno obradovali gostima i poklonima koje su dobili.

Tokom jednočasovnog druženja s mladim volonterima kotorvaroškog Crvenog krsta, mališani su pokazali svoja likovna umijeća predano se “bacajući” na crtanje mama, tata, drugarica, sunca pa čak i znaka Crvenog krsta.Druženje je nastavljeno uz igru i pjesmu.

Na odlasku, predstavnici Crvenog krsta Kotor Varoš su obećali da će brzo opet doći u posjetu dječjem vrtiću, ne čekjući godinu dana da se igraju i druže s mališanima.

Inače, Opštinska organizacija Crvenog krsta Kotor Varoš pridaje veliki značaj povremenim posjetama vrtiću jer odavno smo shvatili važnost da najmlađi sugrađani od najranijeg doba pozitivno reaguju na znak Crvenog krsta i naše

Nakon sprovedenih izbora u mjesnim i osnovnim organizacijama Crvenog krsta na području opštine Kotor Varoš u periodu april - septembar, 25. oktobra 2013. godine u zgradi Crvenog krsta održana je izborna sjednica Skupštine Opštinske organizacije Crvenog krsta Kotor Varoš.

Od 45 članova Skupštine OO CK Kotor Varoš koji imaju mandat za period 2013 -2017. godine, prisustvovala su 43 člana uz brojne goste i predstvanike medija.

Sjednici je predsjedavao i vodio je g. Mesud Imamović, v.d. predsjednika OO CK Kotor Varoš.

Na sjednici je usvojen Poslovnik o radu Skupštine i Satut OO CK Kotor Varoš.

Izabrano je novo rukovodstvo organizacije za period 2013 - 2017.

129

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P

Horoskop od 21. 12. 2013 - 18. 2. 2014.

Uređuje i piše: Snežana Despot-Vuletić

Planetarna konfiguracija na nebu

SUNCE boravi u znaku Jarac od 21.12.2103 - 19.1.2014, a u znaku Vodolija od 20.1 -18.2.2014. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak počevši od znaka Lav do znaka Vaga, prosječno boraveći u svakom znaku oko dva dana. MERKUR prolazi kroz četiri znaka, ali duže zadržavanje ima u znaku Vodolija: iz znaka Strijelac izlazi 24.12 i prelazi u znak Jarac do 11.1.2014, u Vodoliji je od 12 - 31.1, zatim nakratko ulazi u znak Ribe da bi se opet vratio u Vodoliju od 14.2 - 17.3. Ostale planete do narednog broja časopisa ‘’Medici.com’’ borave samo u jednom znaku. Tako je VENERA cijeli ovaj period u znaku Jarca, sa retrogradnim kretanjem od 22.12.2013 - 31.1.2014. MARS je u Vagi i kreće se direktno od 7. do 26. stepena. JUPITER je retrogradan od 17-10. stepena Raka. SATURN prelazi put od 19-23. stepena Škorpije. URAN u Ovnu direktan od 8-10. stepena. NEPTUN u Ribama od 3-4. stepena,a PLUTON u Jarcu od 11. do 12. stepena.

Prije svega, želim da se osvrnem na jubilej koji je u decembru pred nama i želim SREĆAN DESETI ROĐENDAN vašem i našem časopisu ‘’Medici.com’’. Čestitam na postignutom uspjehu stvaranja, postojanja i opstajanja jedinstvenog časopisa na ovim prostorima, bogatog brojnim kvalitetnim tekstovima, informacijama i ostvarenoj komunikaciji na svim nivoima, vezanim za zdravstvene potrebe ljudi, od institucija koje se bave zdravljem do pojedinaca koji iz raznih domena daju svoje priloge, obogaćuju sadržaj časopisa i daju mu notu univerzalnosti.

Svima vama rođenima u znaku Jarac i Vodolija, takođe želim srećan rođendan i uspješnu godinu pred vama, a svima nama podsjetnik da smo svi dio kosmičkog zabavišta, da se okolnosti mijenjaju, da svakodnevne lekcije treba proučiti i izvući iz njih znanje i mudrost, da ne smijemo dozvoliti okolnostima da nam oduzmu previše vremena da razmišljamo o stvarima kakve su sada, već da razmišljamo kakve hoćemo da budu, odnosno da pogledamo u budućnost. Biranje lakšeg puta stvari neće učiniti lakšim, niti nas dovesti do željenog cilja. Većina okolnosti, u vremenu u kojem živimo, nisu blagonaklone, ali najtvrđi čelik se kuje na najvrućoj vatri i najsjajnija zvijezda obasjava najmračnije nebo. Budite najtvrđi čelik i najsjajnija zvijezda.

OVAN 20. 3 - 20. 4 Vaš vladar Mars u Vagi i prirodnom 7. polju utiče na partnerske odnose, bilo poslovne ili bračne, i sve želi da javno demonstrira. Imaćete potrebu za borbom, dokazivanjem i dominacijom, što može dovoditi do frustrirajućih situacija, napetosti i nervoze.

Pokušajte da vi upravljate okolnostima, a ne one vama i da izvučete pouke iz onog što živite. Pozicija Venere nekima može donijeti brak, a drugima razvod. Odluke su radikalne i bez kompromisa. Ako imate, inače, osjetljive bubrege, moguće su upale, u nekim situacijama i operacije, a od ostalih zdravstvenih tegoba moguća je pojava ekcema na koži.

BIK 21. 4 - 20. 5 S Venerom u Jarcu, vaše težnje su usmjerene na traženje i obezbjeđenje sigurnosti. Nastojaćete da se zaštitite na emotivnom planu, jer se negdje u dubini uvukao strah od odbačenosti te vam je potrebna potvrda privrženosti. Zbog harmoničnog odnosa sa vašim Suncem, imaćete priliku da ojačate svoje pozicije, koje su vezane za poslove sa strancima, inostranstvom, na putovanjima ili ako ste na fakultetu. Ako ste planirali odlazak u inostranstvo samo naprijed. Očekuje vas naporan period na poslovnom planu, s puno izazova i ulaganja energije u ono što radite. Zdravlje može biti osjetljivije zbog premora i prenapregnutih živaca. Nađite vremena za odmor i spriječite pad imuniteta.

BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6.

Do prve polovine januara imaćete mogućnost da svoj radoznali i nemirni um disciplinujete i zdravim razumom analizirate svoje trenutne životne pozicije i dođete do ideja koje ćete koristiti u praktične svrhe.

Ako imate teške aspekte u svom horoskopu možete biti prenaglašeni materijalista ili pretjerano sumnjičavi u ovom periodu. Do kraja februara iskoristite svoju originalnost, intuiciju E-mail adrese: snezana.despot@gmail.com ili na mob.tel. 065/523-036

130

i sposobnost dobrog prosuđivanja drugih ljudi da ostvarite saradnju sa grupama ili organizacijama, koje mogu pomoći vašem napretku u poslu kojim se bavite. Budite otvoreni za drugačija mišljenja, ali svoj sud donesite nakon izvršene logičke analize. Izbjegavajte tvrdoglavost. Tokom perioda moguće su smjene pesimizma i depresije sa nervozom ili pretjeranom impulsivnošću, što može uzrokovati zdravstvene probleme.

RAK - 21. 6 - 22. 7.

Vi ste i dalje pod srećnim uplivom Jupitera i ne propuštajte prilike za svoj lični rast i uspjeh, svako na svoj način i u skladu s ličnim horoskopom. S retrogradnim Jupiterom mogu se ponoviti neke prilike i situacije koje ste imali u prošlosti. Na planu ljubavi možda ćete morati osvijestiti da li je više stvari koje vas vežu ili razdvajuju od partnera i u skladu s tim donijeti važnu odluku. Pitanje potomstva ili vaspitanje djece je vaš najvažniji i najodgovorniji zadatak. Energiju ćete najviše trošiti na dom i porodicu, što vama sigurno predstavlja zadovoljstvo.

Osjetljivost bubrega ako postoje genetske predispozicije.

LAV - 23. 7 - 23. 8.

Pažnja je usmjerena na posao i brak. Biće potrebno da se prilagodite i reorganizujete neke poslovne aktivnosti. Boravak Venere u vašoj prirodnoj 6. kući može donijeti dobru situaciju na poslovnom planu, a možda i emotivnu vezu na radnom mjestu. Dobar aspekt za zapošljavanje. Zaštita na zdravstvenom planu. Ako imate teške aspekte, tj. ako vam Venera natalno zauzima slabu poziciju, moguće je da ćete morati donijeti neke teške odluke na poslovnom planu. Čuvajte se virusnih infekcija.

DJEVICA - 24. 8 - 22. 9.

Do prve polovine januara vaš Merkur ponudiće puno izlazaka, novih susreta, upoznavanje i saradnju s drugim ljudima, a ako se bavite pisanjem planirajte da svoj rad javno promovišete. Druga polovina januara i druga polovina februara su povoljni su za poslovne aktivnosti, promociju vaših originalnih ideja, a moguća su i poslovna putovanja. U ovom periodu tranzit Marsa može uzrokovati neplanirane troškove. Venera u Jarcu traži konkretno djelo voljene osobe, vaš cilj je postići sigurnost. Ljubav možete sresti ili ojačati postojeću vezu na planini. Na zdravstvenom planu moguća je osjetljivost disajnih organa i nervnog sistema.

VAGA - 23. 9 - 22. 10.

Tokom boravka Venere u znaku Jarac, u periodu od 22. decembra do kraja januara naredne godine, dok je retrogradna, moguće je ispoljavanje nezadovoljstva emotivnim životom u porodičnim odnosima. Pokušajte trezveno sagledati situaciju i uzdići se iznad trenutnih problema te uložiti napor za poboljsanje odnosa ili rasterećenje od problema. Budite osoba koja razumije teškoće i ponudite svoje rame za oslonac. Ako imate teške aspekte Venere u svom horoskopu, ovaj period može donijeti veliko nerazumijevanje pa, ako vam je stalo do emotivne veze u kojoj se nalazite, sačekajte da prođe ovaj period. Osjetljivost kostiju i kože. Bez šala, kape i tople obuće ne izlazite iz kuće.

ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11.

Vaš vladar Mars, nalazi se u prirodnoj 12. kući dok putuje znakom Vaga, te može donijeti psihičku uznemirenost, strahove, nemirne snove i nesanicu,

ponekad i operacije. Izbjegavajte mračna i usamljena mjesta kao i sopstvenu izolovanost. Duhovnošću i vjerom savladaćete tmurna raspoloženja. Za dobro raspoloženje družite se s braćom i sestrama, bliskim prijateljima, a prva polovina januara može vam donijeti i ljubav iz komšiluka, a ako imate partnera otiđite na kraći put i uživajte u zimskim radostima. Ostatak januara i februar možete iskoristiti za harmonizaciju odnosa u domu, uređenje ili kupovinu lijepih stvari za svoj dom.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12.

Jupiter u tranzitu kroz vaše 8. polje ukazuje na ponavljanje povoljnih prilika za dobijanje finansijske podrške u partnerskim odnosima, na mogućnost dobijanja kredita, stipendija ili priliku za upravljanje tuđim novcem. S tranzitnom Venerom kroz 2. polje ovo može biti odličan period za finansije. Dosta komunikacije i mentalne aktivnosti tokom ovog perioda.

Od druge polovine januara i tokom februara ne ulazite u rizične finansijske transakcije. Pojačana želja za slatkišima i delikatesima, uz izraženiji apetit, može uzrokovati višak kilograma. Moguća osjetljivost stomaka, nadimanje i osjetljivost jetre.

JARAC - 22. 12 - 19. 1.

Venera od novembra pa sve do marta naredne godine, u vašem znaku, mnoge Jarčeve će obasjati svjetlom ljubavi, donijeti prilike za intenzivniji društveni život, obradovati ponekim lijepim poklonom i, uopšte, unijeti više radosti u vaš život. Došao je trenutak da se prihvati odgovornost u bilo kojoj vrsti odnosa, ako ste do sada odlagali odluku. Evo trenutka da se dobro razmisli o svemu i povuče granica između korektnog, nekorektnog, moralnog, tradicionalnog i svega ostalog što je bilo aktuelno mjesecima unazad. Vrijeme je za prvi zimski poljubac. Ali, ako budete previše ljubomorni i posesivni možete povrijediti i sebe i partnera. Zdravlje stabilno.

VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2.

U ovom periodu mogu se ponovo otvoriti neke povoljne poslovne prilike ili dobiti priznanja za dosadašnji rad. Duže zadržavanje Merkura u vašem znaku jača logiku i intuiciju. Mogući kursevi, edukacije, korištenje novih tehnoloških dostignuća. Do izražaja će doći vaša maštovitost, individualnost i originalno zapažanje. U ovim zimskim mjesecima budite oprezni u saobraćaju, ali i kao pješak na ulici. Nevolja može doći od prevelike žurbe, a tad su moguće povrede.

RIBE - 20. 2 - 20. 3.

I tokom januara i februara osjećaćete blagotvoran uticaj tranzitne Venere, koji je počeo od prvih dana novembra, koja će obezbijediti dobre prijateljske odnose i podršku, buran društveni život, zabave, proslave i saradnju sa ljudima sa kojima vas vežu zajednička interesovanja ili interesi, a sve u cilju jačanja sigurnosti i stabilnosti. Tokom januara, u tišini, moguće su nove originalne ideje i maštovita rješenja, ali koja se mogu realno sprovesti u djelo. Osjetljivost jetre i žuči.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Brkovi

Aforizmi I kada psihijatar čuje šta sve muči jadnog čovjeka, teško da će opet znati od koje muke je poludio. *** Ima ljudi koji toliko žure u posjetu bolesnicima da uvijek dođu praznih ruku. *** Kada smo se to mi toliko zamjerili smrti da nas progoni do kraja života? *** Ih, da je ostao živ pa da vidi kakvu smo mu komplikovanu i lijepu operaciju uradili! *** Nije umro zato što se nije liječio i kupovao lijekove, već od gladi kad je sav novac potrošio za zdravlje. *** Malo je ljudi na svijetu koji nisu tražili zdravlje.

Sudeći po tome, ništa se više ne gubi na ovome svijetu od zdravlja. *** I kod nas su izveli tu najkomplikovaniju operaciju.

Ishod – hajdemo o nečem drugom... *** Kad god sam prošao pored porođajnog čuo sam plač. Ili su plakale bebe ili babice zbog plata. *** Čim se helikopter spustio u bolničko dvorište, očekivali smo težak slučaj. Bili smo u pravu, imao je preko stotinu dvadeset kilograma. *** Izmjestili su bolnicu izvan grada pa i socijalno i ministarstvo zdravlja zaboravili na nju. *** Kad vidim kako se povećava broj zaposlenih u administraciji nikada ne bih pomislio da nam natalitet opada. *** Tri dana prije dolaska u bolnicu ništa nije jeo. Ne, nije se pripremao za operaciju, nego je potrošio penziju. *** U porodilištima se rađaju nova pokoljenja, a ni sva stara još nismo počistili. *** I policija radi na prevenciji anemije. Broje nam krvna zrnca. *** Nije joj krivo što je ostala trudna, ali žali što ne zapamti s kim.

Da nije žena, možda muškarci nikada ne bi ostavljali brkove. Jer, koliko znam, pedere ne zanima da li neko ima ili nema brkova, pošto se brkovi nalaze s prednje strane, a oni prilaze otpozadi. Svi bi imali glatko izbrijano lice, kao dječju guzu, i po njemu bi radoznalci slatko pljeskali. Ovako, uvriježilo se mišljenje da su brkovi znak muškosti, kao da je neko mjerio dužinu brkova i one stvari. A nije, jer dok se brkovi s ponosom pokazuju javno, ona stvar se krije, ponekada i od vlastite žene, pa se najčešće upotrebljava samo noću. A brkovi mogu biti šminkerski, tanki, debeli, duži ili kraći. Interesantni su nevidljivi brkovi kojih nemamo, a opet kotiramo među muškarcima.Ljude s brkovima zovemo različito. Brkica, brko, brkajlija, brčilo, već kako nam padne na pamet.

Brkove treba njegovati da bi lijepo stajali. Opušteni brci su znak lošeg raspoloženja. Prema vremenu u kome trenutno živimo, svima bi nam brci bili opušteni da ih imamo. Kažu da se više vjeruje ljudima s brkovima nego onima koji ih nemaju. Ja nisam vidio mnogo političara s brkovima. Zato li im manje vjerujemo? Po boji mogu biti crni, žuti, sijedi i miješani.

Samo su stari, pošteni ljudi smjeli da kaž: ‘’Pljuni mi u brk, ako te lažem!’’ Danas se toliko lažemo da je ova rečenica izbačena iz upotrebe.Zašto žene obožavaju muškarce s brkovima? Jedna mi reče: ‘’Kad muškarac ima brkove, sigurna sam da ga imam za šta uhvatiti’’. Ja, opet, mislim da one vole da pipkaju i da se zabavljaju. Čuveni su brkovi slikara Salvadora Dalija, ali se govori da je prodao udovici Džona Lenova lažnu dlaku iz svog brka i to za lijepe pare.

Kada bih ja znao da bi neko kupio bar pola dlake iz moga brka sutra bih ostavio brkove. Kunem se u brk, koga nemam, da je ovo što sam napisao tačno. Zašto da se ne kunem, kada se lopovi zaklinju u poštenje, a političke stranke u svoje programe.

Šale Razgovaraju dvije komšinice i jedna pita: - Čujem da si svekrvu odvela u bonicu...

- Da – odgovori druga.

- Kada ideš po nju?

-Nosi te đavo...- ova će ljutito, okrenu se i ode. *** - Sestro, zašto mene ništa ne boli, a jedem i spavam dobro? Kako se zove moja bolest?

- Simulitis – odgovori sestra i nasmija se. *** Sretne komšinica komšiju i pita ga: - E, komšija, što si ti došao zdrav u bolnicu?

- Ja kod kuće nemam ženu, a šta ti ovdje tražiš pored onakvog muža? *** - Doktore, čujem da ste mi izvadili bubreg.

- Da – odgovori doktor i očekuje da se pacijent interesuje za dijagnozu.

- Niste mi ga vratili – odgovori hladnokrvno bolesnik. *** - Doktore, kada možete da me primite na operaciju?

- Kad donesete...

- Je li uputnicu?

- I uputnicu.

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Majka mladog ljekara čula da direktor bolnice noću obilazi odjeljenja da slučjno osoblje ne spava, pa zamoli direktora: Molim vas, ako noćas budete obilazili odjeljenja, pokrijte mi sina, ako se otkrio da se ne prehladi, odnio je samo tanko ćebe sa sobom... *** Srela se dvojica pacijenata i jedan pita drugoga: - Jesi li čuo da grade novu mrtvačnicu u bolnici?

- Što to mene pitaš? – začudi se drugi.

- Onako, gledam nešto kako izgledaš... *** Isprepadali bolesnici novu pacijentkinju kako doktor koji će da je operiše ima svoje groblje. Ne mogavši da izdrži, ona upita doktora: - Je li istina da vi imate svoje groblje?

- Istina je, tamo su mi sahranjeni i baba i djeda i otac i tetke... *** Moli baka medicinsku sestru da kad joj djed dođe u posjetu, da mu kaže prvo da je umrla da vidi hoće li zaplakati. Došao djeda, sestra poslušala baku i referiše joj.

- Je li zaplakao? – pita baka radoznalo.

- Jest – kaže sestra – ali ne odmah, nego kada sam rekla da si živa i dobro... *** U prijemnoj ambulanti ljekar pita pacijenta otkad mu nešto nije uredu s glavom.

- Od kada smo se uzeli – odgovara njegova žena. *** - Što si ti čiča jeo tako malo? – pita sestra bolesnika.

- Jeo sam dosta, znate, mene je penziono odučilo da jedem više kako bi mi penzija istrajala do sljedeće. *** Taman kada je, poslije duže molbe, uspio da ga operiše doktor u utorak, reče mu jedan bolesnik: - Sutra je utorak, a ti se operišeš. Malo prije čujem kako doktor govori da, koga god je operisao utorkom, umro je. *** Babica pita porodilju: - Je li ti se muž obradovao kada je čuo da si mu rodila sina?

- Jest, dok nije vidio na koga liči – odgovori žena. *** Pošla snaha u bolnicu da posjeti svekrvu i nakupovala svega i svačega, pa objašnjava komšinici: - I dušu bih joj dala samo da se ne vraća kući... *** - Ženo, gdje te je zaboljelo?

- Kod ovaca.

- Znam, ali kada? – ponovo će doktor - Kad znaš što pitaš – ponovo će žena. *** - Što častiš, a žena ti se još nije porodila?

- Da dijete, čim dođe na ovaj svijet, vidi da ima dobrog oca.

PREGLEDI I LIJEÄ&#x152;ENJE

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

60

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com