Medici.com 101 by Medici.com

www.medicicom.com U borbi protiv pandemije COVID 19

GODINA XVII • BROJ 101 • OKTOBAR 2020 • CIJENA 6 KM, ZA INOSTRANSTVO 4 EUR • DVOMJESEČNIK • DISTRIBUCIJA PUTEM PRETPLATE

Pohvale od SZO prof. dr Vladi \ajiću i UKC RS Obilježen Svjetski dan srca

Promocija fizičke aktivnosti Povodom 100 godina Medicinskog fakulteta u Beogradu

Knjiga - Anatomija čoveka 6.

Ljiljana Dešević, psiholog i psihoterapeut

COVID 19 i suicid Dr Rade Dujaković

Stres i digitalna demencija Affidea/IMC Centar za radioterapiju Banjaluka

Zavod „Dr Miroslav Zotović“

Osteoporoza Bambo Nature

Pelenski osip

GODINA POSTOJANJA

PLUS

NMK • STRUČNI SKUPOVI • INFO

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

UKC RS

Pohvale od SZO

Uvodna reč “Ko gorda carica i bajna, sa snopom zlatnoga klasja, na polju jesen stoji. Sa njene dražesne glave lisnatih vreža splet, čarobno spušta se dole,do same mirisne trave...” (“Jesen”- Vojislav Ilić) Ovi zlatni oktobarski dani bacaju nas u naručje jesenjih čari, pred čijom ornamentikom zastane dah. Čitavi pejzaži emocionalnog sklada i harmonije boja. Priroda funkcioniše u savršenom ritmu svojih procesa. U narodu poznato Miholjsko leto, u punoj snazi opravdava svoje prisustvo. No tiho, poput sazrevanja ploda, grandiozno kao paun u kraljevskom vrtu, a smelo poput nadošle planinske reke, stopalima vremena jesen je ušetala u naše živote. Bogata i raskošna, arogantna i tajanstvena, kreativna i zanosna... Obgrlivši svu prirodu i njeno potomstvo, vešto podešava ritam i muziku veselom balu oblaka, kiša, magle i razigranog sunca, koje još nije spremno da prepusti nebeski svod. Po krošnjama drveća kao da je skakutao Van Gog u svojim kreativnim zanosima i čarobnim umećem oslikavao svaki list posebno. Raskošna paleta najdivnijih boja koja ostavlja bez daha. Zato i ne čudi što narodi Japana često odlaze u “lov na boje jeseni” (njihov izraz za jesenje izlete u prirodu) kako bi se divili prirodnoj umetničkoj koloniji u kojoj su boje u svojoj punoj dominaciji, do halucitivnog nivoa. Jutra već odavno drugačije mirišu! I sunce polako izdaje snaga. Vetrovi, u izlivima ljubomore, bez imalo milosti trgaju sa grana prekrasne šarenolisne odore u silnoj želji da ih ogole i svuku do sivila. Mirisi voća i povrća, te bogate zimnice vrednih domaćica, neprikosnoveno kazuju da je ona tu. Duša i oči pune su nam njene raskoši. I naša ekipa širom je otvorila vrata bogatoj jeseni. „Medici.com“, u svom 101-om sepetu, donosi pregršt sadržaja sa željom da Vam budu blagodatni i razgalni, baš kao i sva lepota jeseni. Pa da počnemo: Srce počinje da kuca četiri nedelje nakon začeća i ne zaustavlja svoj rad sve do smrti. Stoga, čuvajmo svoje srce. U tom smislu, Svetski dan srca, ove godine obeležen je brojnim aktivnostima, usmerenim ka prevenciji srčanih bolesti, a pod motom “Koristi srce da napraviš bolji izbor!” Dakle, obećajmo sebi radi sebe, ali i radi naših najmilijih, da ćemo se uhvatiti u koštac sa faktorima rizika i čuvati zdravlje svoga srca, koliko god možemo, a možemo! Tri stvari su nam ostale od raja: zvezde u noći, cveće po danu i dečje oči.” (Dante Aligijeri) Deca, naša neophodnost, životni rotori, vetar u sva jedra našega postojanja...Ona su taj kvantum logike koji nam opravdava život dovodeći ga na vrata smisla. Zato pažljivo pročitajte priču "Stres i digitalna demencija" u kojoj autor doktor Rade Dujaković analizira negativne aspekte nekontrolisane upotrebe digitalnih medija (apsolutnog „predoziranja“) u kući, školi..., a sa brojnim fizičkim i mentalnim posledicama kod dece. Kako mi i naša deca silazimo s uma! Analizira gubitak kontakta dece sa realnim svetom zbog virtuelnih igara i imaginacije. Analizira i manifestovanja bolesti zavisnosti o internetu, ali i najnoviji trend „online“ života, nastave, kulture (pozorišta, sajmova knjiga), promocija i rada na daljinu, sa fizičkom i socijalnom distancom. Govori i o uticaju korona-pandemije, koja nam diktira nova životna pravila i ruku pod ruku sa digitalnim medijima najavljuje kraj socijalnog života! ”Ako želite da vam deca postanu dobri ljudi, potrošite na njih duplo više vremena a duplo manje novca” (Van Buren) Živi nam i zdravi bili i do novog čitanja u decembru, u priči o zdravlju i životu, koju ćemo po 102-gi put, u istoriju trajanja, ispisivati perom iskrenosti i znanja. Vaš „Medici.com“ Vera Pušac, direktor

Svjetski dan srca

Promocija fizičke aktivnosti

Zavod „Dr Miroslav Zotović“

Osteoporoza

Pelenski osip

U borbi protiv korone

Vojno zdravstvo Srbije

Medicinski fakultet, Beograd

Knjiga - Anatomija čoveka

Ljiljana Dešević, psiholog

Covid 19 i suicid

Doc. dr Gordana Krljanac, kardiologija

Imaging tehnike

Digitalna demencija

UKC RS

Info bilten

Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena i Bojan Broćilović Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat dr Jovana Pušac, Banja Luka, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 5.000

102. broj izlazi u decembru 2020. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

elegacija Svjetske zdravstvene organizacije u sklopu posjete misije iz Kopenhagena (Kancelarija za Evropski region SZO) posjetila je 8. septembra 2020. godine Univerzitetski klinički centar Republike Srpske. Tom prilikom delegacija SZO održala je sastanak sa poslovodstvom UKC RS, na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem, a nakon toga su obišli Kliniku intenzivne medicine za nehirurške grane. Koji je obim posla urađen u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske govore brojke. U Klinici za infektivne bolesti od početka pandemije pregledan je 7.051 pacijent dok je na liječenje primljeno ukupno 1.355. Klinika intenzivne medicine za nehirurške grane UKC RS jedina je organizaciona jedinica na prostoru BiH koja zbrinjava najteže i kritično oboljele nehirurške pacijente te se izdvaja po savremenom prostoru, najmodernijoj opremi i izuzetno stručnom kadru. Od početka pandemije do današnjeg dana u ovoj klinici je liječeno 155 kritično oboljelih pacijenata, a od tog broja uspješno su odvojena od respiratora 73 pacijenta. Stopa preživljavanja je oko 50% što je više nego odličan procenat izlječenja u poređenju sa svjetskim zdravstvenim centrima. Prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC RS, naglasio je da je ova posjeta od izuzetnog značaja za Univerzitetski klinički centar Republike Srpske jer je poslovodstvo najveće zdravstvene ustanove predstavnicima SZO moglo da podnese izvještaj o svom radu tokom pandemije. Prof. dr Đajić je rekao da mu je izuzetno drago što predstavnici SZO nisu imali ni najmanjih primjedbi na rad UKC RS, naprotiv, izrekli su samo pohvale. Prema njegovim riječima cilj je bio da zdravstveno stanje našeg stanovništva podignemo na najviši mogući nivo, da svima pružimo adekvatnu zdravstvenu zaštitu, što je i postignuto. On je dodao da je sa gostima iz SZO dogovorena dalja saradnja i edukacija ljekara UKC-a te razmjena iskustava sa ljekarima iz cijelog svijeta. Savjetnik regionalnog direktora SZO za evropski region Fabio Skano istakao je da je impresioniran onim što je Univerzitetski klinički centar Republike Srpske uradio tokom pandemije i odao priznanje najvećoj zdravstvenoj ustanovi u Republici Srpskoj na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem za izuzetno dobru organizaciju tokom trajanja pandemije korona virusa. Posebno je značajno što su mjere preduzimane još u fe8

U borbi protiv pandemije COVID 19

Pohvale predstavnika SZO prof. dr Vladi Đajiću i UKC RS

bruaru prije potvrđenog prvog slučaja inficiranog novim korona virusom. Prva mjera je bila zabrana posjeta koja je donesena prije nego što je otkriven

prvi slučaj zaraze u Republici Srpskoj, a mnogo toga je urađeno da se zaštite i osoblje i pacijenti u UKC RS – rekao je Skano i dodao da je uloga UKC RS u

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

zdravstvenom sistemu Srpske ključna, jer se u njemu liječe i drugi pacijenti, a ne samo oni koji su zaraženi korona virusom. Rekao je da ne smije biti popuštanja ni na trenutak, sve dok ne bude dostupna sigurna i djelotvorna vakcina za populaciju. Viktor Olšavski, šef Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) za BiH, je rekao da je u Republici Srpskoj i BiH posljednjih mjeseci evidentan porast broja osoba zaraženih virusom korona, ali je na određen način vidljiva i stabilizacija situacije. Dodao je da treba da se još više povede računa o poštovanju protivepidemioloških mjera jer dolazi sezonski grip, da su škole počele sa radom, da dolaze hladniji dani kada će ljudi biti više u zatvorenom prostoru. Olšavski je istakao da opasnost nije prošla te da će kovida biti još neko vrijeme, bar dok ne bude dostupna efikasna i sigurna vakcina. Poručio je da svako ima ulogu koju treba da odigra, ne samo zdravstveni sektor. Za svakog od nas je od posebne važnosti da pokažemo odgovornost kad smo u kući, na poslu, ali i u društvenom kontekstu. Dodao je da virus korona pronalazi svaku pukotinu u mjerama prevencije. Istakao je da je od izuzetne važnosti da ljudi budu svjesni šta treba da rade, da sprovode mjere higijene i dezinfekcije, nose maske i drže fizičku distancu, jer ponašanje pojedinaca ima snažan uticaj na kolektivni odgovor pandemiji. Prema njegovim riječima, veoma je važno da svaki pacijent koji sumnja da je zaražen bude testiran i da se nadziru svi kontakti, jer je to jedini način da se prekine lanac transmisije. Šef Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) za BiH takođe je naglasio da je SZO tu da pruži savjetodavnu i svaku drugu pomoć UKC RS te da je pomoć u vrijeme pandemije vidljiva i kroz donacije zaštitne opreme zdravstvenom sektoru u Republici Srpskoj. Kancelarija SZO za Bosnu i Hercegovinu je početkom pandemije COVID-19 na prostorima zapadnog Balkana prepoznala značaj i kapacitet Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske te projekta koji su UKC i ova klinika razvili sa Mayo Clinic-om te ga podržala i implementirala na prostoru regije zapadnog Balkana. U delegaciji SZO su bili dr Viktor Olšavski, šef Kancelarije SZO za BiH, i dr Fabio Scano, šef Misije Evropske kancelarije SZO u svojstvu specijalnog savjetnika, regionalnog direktora SZO za evropski region dr Hansa Klugea. 9

Z D R A V S T V O

Podrška Svjetske zdravstvene organizacije

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić sastao se sa predstavnicima Svjetske zdravstvene organizacije na čelu sa šefom Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije u BiH Viktorom Olšavskim (Victor Olsavszky). Sastanku

su prisustvovali i Fabio Skano (Fabio Scano), ekspert za vanredne situacije, Ardita Tahirukaj (Ardita Tahirukaj), stručni saradnik za operacije u domenu vanrednih situacija i Marta Šercer (Marta Scherzer), ekspert za komunikaciju rizika i angažman zajednice.

Ministar Šeranić sa ambasadorom V. Britanije

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić sa saradnicima sastao se 18. septembra u svom kabinetu sa delegacijom Ambasade Velike Britanije u BiH na čelu sa ambasadorom Metjuom Fildom (Matthew Field). Tokom sastanka razgovarano je o izazovima i dosadašnjim iskustvima ka10

da je u pitanju suzbijanje novog virusa korona i mjerama koje su u Republici Srpskoj sprovedene, kao i o trenutnoj epidemiološkoj situaciji. „Ohrabrujuća je činjenica da je ukupan sedmični broj novooboljelih identičan u posljednje tri sedmice i da za sada ne postoji veliki pritisak na bolnice u smislu broja pacijenata kojima je

Razgovarano je o mjerama preduzetim povodom pojave novog korona virusa i konstatovano da su u Republici Srpskoj preduzete značajne mjere i da je neophodna dalja podrška u jačanju kapaciteta. Predstavnici Svjetske zdravstvene organizacije izrazili su zadovoljstvo sprovedenim mjerama i dosadašnjim aktivnostima Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske i zdravstvenih ustanova vezanih za pojavu novog virusa korona, a naglašena je potreba nastavka saradnje u razmjeni informacija i podrške u jačanju kapaciteta sistema javnog zdravstva. Razgovarano je i o povratku zdravstvenog sistema u puni kapacitet pružanja ostalih zdravstvenih usluga stanovništvu, uz mjere prevencije širenja virusa. Naglašeno je da Republika Srpska može da računa na dalju podršku Svjetske zdravstvene organizacije u segmentu dijagnostike, ali i daljeg jačanja kapaciteta i spremnosti na odgovor za predstojeću sezonu gripa i pojave novog virusa korona na jesen. potrebna bolnička zdravstvena njega. Važno je da održimo disciplinu kada su u pitanju mjere i uvažavanje preporuka koje daju zvanične zdravstvene institucije. Odgovornost je na pojedincu i lokalnim sredinama”, naglasio je ministar Šeranić. Ministar Šeranić i ambasador Fild razgovarali su i o planovima i reorganizaciji kod prijema pacijenata u konsultativno-specijalističke ambulante, kao i mjerama jačanja kapaciteta u bolnicama, posebno pred sezonu gripa. Ministar Šeranić upoznao je delegaciju Ambasade Velike Britanije u BiH sa trenutnom reorganizacijom koja podrazumijeva osposobljavanje COVID bolnica u Banjaluci, Bijeljini i Foči, a koje će biti u mogućnosti da zbrinu pacijente koji se liječe od ovog oboljenja. Na sastanku je bilo riječi i o vakcinaciji protiv gripa i mogućnostima nabavke vakcine protiv virusa korona. Ministar Šeranić se zahvalio na podršci zdravstvenom i sistemu socijalne zaštite u prethodnim godinama i u vrijeme pandemije korona virusa, a razgovarano je o mogućnosti dalje saradnje i podrške za jačanje kapaciteta zdravstevnog sistema u Republici Srpskoj. Medici.com

Z D R A V S T V O

20 godina obilježavanja "Svjetskog dana srca"

vogodišnji Svjetski dan srca, 29. septembar, obilježen je pod sloganom “Koristi srce da napraviš bolji izbor”, sa ciljem da se naglasi potreba redovne fizičke aktivnosti, prestanka pušenja, zdrave ishrane, kao i zaštite od COVID-19 infekcije, sve u cilju smanjenja obolijevanja i umiranja od kardiovaskularnih bolesti. Fondacija ,,Zdravlje i srce” kao punopravan član Evropske mreže za srce i Svjetske Federacije za srce, svake godine u našem gradu obilježava Svjetski dan srca u saradnji sa Udruženjem kardiologa Republike Srpske, Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Medicinskim fakultetom Univerziteta u Banjaluci, Fakultetom fizičkog vaspitanja i sporta - Banjaluka, JZU,,Dom zdravlja” u Banjaluc te u partnerstvu s Gradom Banjaluka. Pored Banjaluke, Fondacija je obilježavanje Svjetskog dana srca organizovala i u gradovima Prijedor, Doboj, Bijeljina, Istočno Sarajevo i Trebinje. Ovogodišnje manifestacije protekle su u sinergiji sa Projektom “Promocija značaja fizičke aktivnosti” kojeg Fondacija “Zdravlje i srce”provodi u saradnji sa “Društvom za srce” Slovenije, a koji je podržan od Evropske mreže za srce (EHN) i realizuje se u šest navedenih gradova u Republici Srpskoj. Kako je cilj ovog projekta da se promoviše koliko je važna fizička aktivnost građana za očuvanje kardiovaskularnog zdravlja, Svjetski dan srca u ovim gradovima obilježen je šetnjom Stazama zdravlja koje su definisane u svakom gradu i na kojima je Projekat postavio informativne table. Staza zdravlja se postavlja, po pravilu, u zdravoj prirodnoj sredini i najčešće su to najbliža izletišta u prirodi, šum, te pored rijeke. To je, u stvari, poligon psihofizičke aktivnosti, zasnovan na hodanju, trčanju, gimnastici, vježabama oblikovanja, dostupnim vježabama na spravama i drugim aktivnostima u prirodi – navode iz ove fondacije. 12

Promocija fizičke aktivnosti Dan srca u Trebinju

Obilježavanje Svjetskog dana zdravlja i promovisanje staza zdravlja izazvalo je veliko interesovanje medija u Republici Srpskoj.

Staza zdravlja u Prijedoru

Staza zdravlja u Banja Luci

Kada je riječ o Banjaluci određena je „Staza zdravlja“ na Banj brdu; u Doboju je to staza u Gradskom parku, kao i u Trebinju; u Bijeljini je uređena staza uz rijeku, kao i u Prijedoru; dok su u Istočnom Sarajevu iskorišteni brdski šumoviti predjeli u opštini Pale koja se nalazi u sastavu ovog grada.

Svjetski dan srca je ustanovljen 2000. godine, sa ciljem da informiše ljude širom svijeta da su bolesti srca i krvnih sudova vodeći uzrok smrti. Svake godine u svijetu 17,9 miliona ljudi umre od posljedica bolesti srca i krvnih sudova, a procjenjuje se da će do 2030. godine taj broj porasti na 23 miliona. Svjetska federacija za srce upozorava da najmanje 85% prijevremenih smrtnih ishoda može da se spriječi kontrolom glavnih faktora rizika (pušenje, nepravilna ishrana i fizička neaktivnost). Nedovoljna fizička aktivnost je četvrti vodeći faktor rizika umiranja. U svijetu je nedovoljna fizička aktivnost zastupljena kod 31% odraslog stanovništva, a u zemljama u okruženju je nedovoljno fizički aktivno oko 44% odraslih. Povodom obilježavanja Svjetskog dana srca na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Banjaluci održana je konferencija za novinare koja je imala za cilj edukovanje javnosti o prevenciji kardiovaskularnih bolesti.

Z D R A V S T V O

U Republici Srpskoj svake godine od bolesti srca umre oko 7.000 ljudi, a između 15 i 20 odsto stanovništva starijeg od 18 godina ima kardiovaskularna oboljenja, rekao je na konferenciji nacionalni koordinator za prevenciju kardiovaskularnih bolesti u Republici Srpskoj prof. dr Duško Vulić. On je upozorio da su oni koji imaju kardiovaskularne bolesti pod većim rizikom kada obole od virusa korona. COVID-19 naročito ugrožava srčane bolesnike i stavlja ih pod dvostruki rizik. S jedne strane, srčani bolesnici su već narušenog zdravlja, a ako se inficiraju virusom SARS-CoV-2, rizik da razviju težu kliničku sliku COVID-19 je veći. Ljudi koji imaju srčanu slabost su mnogo osjetljiviji na infekciju COVID-19 i razvoj komplikacija. Prof. dr Vulić je istakao da ljudi koji imaju redovnu fizičku aktivnost od naj-

Fondacija “Zdravlje i srce” je prva u regionu 2000. godine počela obilježavanje Svjetskog dana srca. Tom prilikom je u Banja Luci promovisana “Staza zdravlja”. Ove godine realizuje se projekat “Promocija značaja fizičke aktivnosti u Republici Srpskoj” u saradnji sa “European Heart Network”, “Društvom za srce” Slovenije i “Fondacije” Zdravlje i srce, u okviru koga se promovišu “Staze zdravlja”.

Angelina Dulić u ime Komiteta za međunarodnu razmjenu studenata medicine Republike Srpske pozvala je građane da šetaju na “Stazi zdravlja” na banjalučkom Banj brdu i dodala da u Banjaluci, pored ovog, postoje i brojna

Prof. dr Zoran Vujković, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Ranko Škrbić, prof. dr Tamara Kovačević Preradović i dr Nikola Šobot

Rekreativne aktivnosti na Banj brdu

manje pola sata dnevno, poput šetnje, za trećinu smanjuju rizik obolijevanja od bolesti srca. Predsjednik Udruženja kardiologa Republike Srpske prof. dr Tamara Kovačević Preradović navela je da svako promjenom određenih životnih navika može da unaprijedi zdravlje i smanji rizik od kardiovaskularnih bolesti. Ona je istakla da Udruženje na tom planu svake godine realizuje i različite edukacije stanovništva. “Bolesti srca su vodeći uzrok smrtnosti u Srpskoj i svijetu. Koliko god mi profesionalci činimo za pacijente, toliko je važno da i oni nešto učine za sebe na način da vode zdrav život, budu fizički aktivni, da se zdravo hrane i da ne puše”, navela je prof. dr Kovačević Preradović. Dekan Medicinskog fakulteta u Banjaluci prof. dr Ranko Škrbić rekao je da studenti ove ustanove kontinuirano sprovode aktivnosti usmjerene ka zdravim stilovima života i promociji zdravlja. “Nezdravi stil života neminovno vodi u metaboličku bolest, a jedna od njenih najvećih posljedica jesu dijabetes i kardiovaskularna bolest”, naveo je prof. dr Škrbić.

i odgovarajuća mjesta za fizičke aktivnosti.

Studenti Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjoj Luci

još od 1999. godine podržava projekte unapređenja zdravlja i prevencije kardiovaskularnih bolesti. Ove godine je dogovoreno da Svjetski dan srca, osim u Bijeljini, bude obilježen u Banjaluci, Doboju, Prijedoru i Trebinju. Svaki grad je trebalo da odredi ‘Stazu zdravlja’, a mi smo odlučili da to bude novoizgrađeno šetalište kraj kanala Dašnica, koje postaje sve popularnije među Bijeljincima. Ovom prilikom građanima su dijeljeni prigodni leci sa informacijama o bolestima srca, njihovoj prevenciji i zdravim životnim navikama. U realizaciji Projekta “Promocija značaja fizičke aktivnosti u Republici Srpskoj” učestvuje i Dom zdravlja, koji je na nekoliko mjesta u gradu organizovao besplatne preglede krvnog pritiska i nivoa šećera u krvi.

Savjeti kako da sačuvate svoje srce: • Budite mudri u izboru hrane i pića, • Budite fizički aktivni, • Recite NE pušenju. Predstavnici Gradske uprave Grada Bijeljina potpisali su prije nekoliko mjeseci protokol o saradnji sa Fondacijom “Zdravlje i srce” iz Banjaluke, koja “Svi možemo biti heroji svoga srca tako što ćemo obećati sebi, svojoj porodici i prijateljima da male promjene u životnom stilu mogu uticati na zdravlje našeg srca: prestanak pušenja, pravilna ishrana, pola sata fizičke aktivnosti dnevno mogu da pomognu u prevenciji bolesti srca i krvnih sudova”, istakao je prof. dr Radomir Zrnić sa Fakulteta fizičkog vaspitanja i sporta Banjaluka. Pripremio: Medici.com

Staza zdravlja u Bijeljini

Z D R A V S T V O

Počela implementacija Integrisanog zdravstvenog informacionog sistema

ntegrisani zdravstveni informacioni sistem (IZIS) koji je počeo sa radom 17. avgusta u Bolnici Gradiška i pripadajućim domovima zdravlja Kozarska Dubica, Gradiška i Srbac odlično funkcioniše u praksi, a zdravstveni radnici već sada, na početku njegove primjene, uočavaju brojne njegove prednosti. Zdravstveni radnici su, takođe, spremno dočekali ovaj projekat, što samo ukazuje da su implentatori IZIS-a zajedno sa Fondom zdravstvenog osiguranja RS organizovali niz pripremnih aktivnosti koje su podrazumijevale i obuke zdravstvenih radnika, upravo kako bi početak primjene IZIS-a protekao bez problema i sa što manje nejasnoća i nedoumica u radu. Osim toga, nosioci ovog projekta su na svakodnevnom raspolaganju zdravstvenim ustanovama u slučaju da im je potrebna dodatna tehnička podrška oko implementacije IZIS-a. Takođe, na inicijativu Fonda zdravstvenog osiguranja nedavno je i održan sastanak sa predstavnicima zdravstvenih ustanova nakon početka rada IZIS-a kako bi zajedno sagledali kako sistem funkcioniše u praksi, da li je, eventualno, potrebna njegova dorada, a budući da je epidemiološka situacija nestabilna, za sada sve funkcioniše kako je i planirano. Dakle, sa implementacijom IZIS-a, Bolnica Gradiška i tri pripadajuća doma zdravlja Srbac, Gradiška i Kozarska Dubica su prve zdravstvene ustanove u Srpskoj u kojima se primjenjuju elektronske uputnice, recepti kartoni i elektronske kartice. Takođe, osiguranici iz ovih područja u nadležnim poslovnicama već su počeli da preuzimaju elektronske kartice koje će u dogledno vrijeme u potpunosti zamijeniti zdravstvenu knjižicu. U vezi s tim, Fond je pripremio i info-letke za osiguranike (koji su dostupni i na internet stranici Fonda, ali i u nadležnim poslovnicama Srbac, Kozarska Dubica i Gradiška) u kojima ih pozivamo da preuzmu svoju elektronsku karticu. Inače, u cilju sprečavanja okupljanja većeg broja ljudi na jednom mjestu, 14

Zdravstveni radnici odlično prihvatili IZIS Nosioci ovog projekta su na svakodnevnom raspolaganju zdravstvenim ustanovama u slučaju da im je potrebna dodatna tehnička podrška oko implementacije IZIS-a.

Fond nije ni definisao rokove preuzimanja kartice i osiguranici mogu da je preuzmu prilikom svog redovnog dolaska, odnosno ukoliko su im potrebne naše usluge kod ostvarivanja prava iz zdravstvenog osiguranja. Takođe, stara zdravstvena knjižica za osiguranike sa područja ove tri lokalne zajednice i dalje važi i mogu da je uporedo koriste sa elektronskom karticom dok Integrisani zdravstveni informacioni sistem (IZIS) ne zaživi u cijeloj Republici. Kada su u pitanju ostale zdravstvene ustanove, planirano je da do kraja godine većina ustanova u Srpskoj bude uvezana u IZIS, ali to će svakako zavisiti od epidemiološke situacije u narednom periodu. Sve to Fond sa implementatorima ovog projekta ima u vidu i nastoji da zdravstvenim ustanovama maksimalno olakša i dodatno ih ne optereti, ali IZIS će upravo i rad zdravstvenih radnika učiniti mnogo bržim i jednostavnijim.

Projekat koji je od republičkog značaja i koji je dobio institucionalnu podršku kao i podršku zdravstvenih radnika trebalo bi da zdravstveni sistem dodatno unaprijedi, učini ga efikasnijim, modernijim, od koristi za svakog građanima

Implementatori projekta na terenu sa zdravstvenim radnicima Implentatori Projekta Integrisanog zdravstvenog informacionog sistema (IZIS), tačnije kompanija MMS CODE, svakodnevno organizuju obuke za zdravstvene radnike i u ostalim opštinama u Republici Srpskoj u cilju što bolje pripreme ovog projekta u praksi. Obuke su, za sada, sprovedene za zdravstvene radnike u Bijeljini, Trebinju, Zvorniku, Prijedoru, a u narednom periodu i za ostale opštine u RS.

Z D R A V S T V O

Dijagnostika sluha

Pojednostavljena procedura KSAFA aparatom

F Višković uručio prvu elektronsku karticu Fond zdravstvenog osiguranja RS, u povodu početka rada IZIS-a, organizovao je i svečanu promociju na kojoj je prisustvovao i predsjednik Vlade RS Radovan Višković. On je uručio i prvu elektronsku karticu porodici Vidović iz Kozarske Dubice koja je prije 13 godina donirala organe svog nastradalog sina i na taj način spaseno je pet života. Pedsjednik Vlade Srpske rekao je da posebno treba cijeniti human gest porodice Vidović jer su imali snage da u najtežim trenucima života misle kako pomoći drugima. Govoreći o IZIS-u, istakao da je 21. vijek te da je vrijeme da zaboravimo papir i olovku i da Republika Srpska, primjenom IZIS-a, ide u korak sa svijetom. „Drago mi je što smo u poziciji da ovaj sistem implementiramo i naši građani su jedini u okruženju koji će dobiti besplatne elektronske kartice“, rekao je tada predsjednik Vlade. pojedinačno, tako i za sistem. Sa ovim projektom, kada u potpunosti zaživi, svi učesnici zdravstvenog sistema imaće bolju zdravstvenu kontrolu pacijenata, što će omogućiti i racionalnije upravljanje sredstvima obaveznog zdravstvenog osiguranja. Vršilac dužnosti direktora FZO RS Dejan Kusturić istakao je da će IZIS, na čijem uvođenju se radi već dvije godine, učiniti zdravstveni sistem efikasnijim, a zdravstvene usluge kvalitetnijim i dostupnijim. „Pored koristi koje donosi zdravstvenom sistemu, IZIS će olakšati i svakom građaninu, počevši od toga da više osiguranici neće morati izdvajati svoje

vrijeme dolazeći u poslovnice Fonda radi ovjere knjižica“, rekao je Kusturić i dodao da je za realizaciju IZIS-a FZO RS do sada izdvojio oko 14 miliona KM te da je ukupna vrijednost projekta oko 23 miliona KM bez PDV-a. Kusturić je napomenuo da će na početku postojati prelazni period i da će postojeći sistem biti u upotrebi sve dok se u potpunosti ne pređe na novi integrisani sistem. On je pojasnio da IZIS podrazumijeva povezivanje svih zdravstvenih ustanova i institucija u jednu cjelinu te da će sve ustanove, odnosno ljekari koji imaju pristup IZIS-u, u realnom vremenu imati sve podatke o pacijentu, njegovim pregledima, terapijama koje prima i drugo, što će značajno unaprijediti kvalitet liječenja pacijenata. Slavko Bojić, direktor MMS koda, kompanije koja radi na implementaciji IZIS-a, istakao je da je će od uvođenja IZIS-a najveći benefit imati građani. „Pacijent je u fokusu cijelog sistema, a pored besplatne kartice građanima će biti dostupna i besplatna aplikacija, gdje će moći vidjeti svoje nalaze, termine posjete ljekaru i drugo“, naglasio je Bojić. Podsjećamo, IZIS je integrisani zdravstveni informacioni sistem, namijenjen za upravljanje procesom liječenja u svim zdravstvenim ustanovama, koji integriše nekoliko nivoa zdravstvene zaštite u jedan jedinstven integralni sistem. Ovaj sistem objedinjuje sve neophodne podatke u jednu cjelinu sa ciljem uvođenja, formiranja i centralizacije elektronskog zdravstvenog kartona kao osnove sistema. Pored elektronskog kartona, IZIS podrazumijeva i uvođenje elektronskih kartica te elektronskih uputnica i recepata, odnosno potpunu digitalizaciju zdravstvenog sistema.

ond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske pojednostavio je proceduru odobravanja usluge audiolingvističkog tretmana KSAFA aparatom za djecu do 18 godina koja se radi u zdravstvenoj ustanovi Centar za specijalističke socijalne usluge „Za majku i dijete“ u Banjaluci. Naime, umjesto konzilijarnog mišljenja Klinike za psihijatriju Univerzitetskog kliničkog centra u Banjaluci, ovu uslugu predlaže pedijatar ili doktor porodične medicine na osnovu mišljenja ljekara specijaliste određene grane medicine - psihijatar, defektolog, logoped ili audiolog.

Na osnovu procijenjenog mišljenja pedijatra ili doktora porodične medicine, stručna komisija Fonda odlučuje o ovom prijedlogu, dok nadležna filijala izdaje rješenje. Inače, ova usluga se odobrava na period od 60 dana, odnosno dva puta dnevno po sat vremena i finansira je Fond zdravstvenog osiguranja RS. Podsjećamo, Fond je još početkom ove godine počeo da finansira 33 nove usluge, među kojima je i usluga KSAFA aparatom (Kostićev selektivni auditorni filterski aplikator). Riječ je dijagnostici sluha i habilitaciji i rehabilitaciji govora i jezika kod djece sa različitim stepenima razvijenosti sluha, djece sa patologijom razvoja govorne jezičke komunikacije te djece sa poremećajima ponašanja i učenja sa akcentom na period od rođenja do sedme godine. Ova usluga je dostupna u Centru za specijalističke socijalne usluge „Za majku i dijete“ o trošku Fonda zdravstvenog osiguranja RS, dok su ranije naši osiguranici koji su imali ove zdravstvene probleme morali da odlaze na liječenje van Republike Srpske. Takođe, ovu uslugu će Fond u potpunosti finansirati, dakle, bez ličnog učešća osiguranika za djecu do 15 godina starosti koji su, inače, oslobođeni plaćanja participacije. Autor: Darija Filipović Ostojić portparol FZO RS

Autor: Darija Filipović Ostojić, portparol FZO RS

Z D R A V S T V O

olnica „Sveti vračevi“ u Bijeljini i bijeljinski Dom zdravlja uspješno se bore sa pandemijom izazvanom virusom korona i kadrovski, kao i materijalno-tehnički dobro su opremljeni i pružaju kvalitetne usluge osiguranicima, rekao je v.d. direktora Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske Dejan Kusturić prilikom posjete ovim zdravstvenim ustanovama. On je istakao da je FZO RS izdvojio oko 33 miliona KM za zdravstvenu zaštitu osiguranika ovog područja te da je ugovor sa Bolnicom u ovoj godini veći za osam miliona, odnosno sa 10,5 miliona KM u prošloj godini povećan je na 18,5 miliona KM u ovoj godini. „Očekivali smo da će to biti dovoljno za finansijsku stabilnost bolnice. Međutim, desila nam se korona iz koje ova bolnica izlazi sa dobrim rezultatima i uspješno se bori sa tim izazovom, ali nas je to malo usporilo“, naveo je Kusturić. On je pohvalio rukovodstvo bijeljinske bolnice, na čelu sa direktorom Zlatkom Maksimovićem, i istakao da opremljenost, kadar i svi uslovi u Bolnici daju sigurnost osiguranicima da imaju pouzdanu bolnicu te da građani ne mo-

predijeljenost Vlade Republike Srpske da kontinuirano jača zdravstveni sektor potvrđuje i podatak da su najveće kapitalne investicije, nakon energetike, planirane upravo za zdravstvo i to u iznosu od 187,1 milion KM u naredne tri godine. Naime, kako je predviđeno u Dokumentu okvirnog budžeta Republike Srpske Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite bi za investiciona ulaganja trebalo da pripadne 85,3 miliona KM u 2021. godini, 61,2 miliona KM u 2022. godini, te 40,6 miliona KM u 2023. godini. „Analiza sektorske strukture kapitalnih investicija u periodu 2021-2023. godine (prema resornoj nadležnosti za projekte) pokazuje da su najveće investicije planirane u energetiku, zdravstvo i saobraćajnu infrastrukturu (71,4% ukupnih investicija). Nakon ovih strateških oblasti sve druge investicije u periodu 2021-2023. godina po resornim nadležnostima ostalih ministarstava/institucija čine preostalih 28,6% ukupnih investicija“, navodi se u Dokumentu. U pomenutom dokumentu se takođe navodi da su izazovi za naredni period posebno vezani za potpunu realizaciju reforme zdravstvenog sistema, pri čemu posebnu pažnju treba posvetiti ubrzanju dinamike realizacije reforme, 16

Direktor FZO RS u Bijeljini

Bolnica „Sveti vračevi“ pouzdana zdravstvena ustanova

raju da traže medicinske usluge na drugim lokacijama ili u drugim zemljama. Vršilac dužnosti direktora Bolnice u Bijeljini Zlatko Maksimović je rekao da je direktoru Fonda iznio presjek stanja u ovoj zdravstvenoj ustanovi i planove za naredni period od kojih su najvažniji priprema ljudi, prostora i opreme kako bi spremno dočekali očekivano

pogoršanje epidemiološke situacije u narednih mjesec dana. „Zadovoljni smo što smo dobili podršku direktora Fonda zdravstvenog osiguranja za sve aktivnosti koje planiramo da radimo u narednom periodu. Pored redovnih aktivnosti bijeljinske bolnice, tu su i planovi da naša angio sala uskoro počne da radi svakodnevno te veliki napredak u oftalmologiji, u vaskularnoj hirurgiji, ortopediji i drugim granama medicine“, naveo je Maksimović. Kusturić je tokom boravka u Bijeljini posjetio i Dom zdravlja, gdje je upoznat sa funkcionisanjem ove ustanove i uslovima liječenja osiguranika u periodu pandemije. V.d. direktorica ove ustanove Danijela Đukin istakla je da je pandemija ostavila značajne posljedice i na rad ove ustanove te da su prihodi od participacije značajno manji.

Okvirni budžet Srpske 2021-2023.

Kapitalna ulaganja u zdravstvo 187,1 milion KM

naročito u fazi zaustavljanja povećanja neizmirenih obaveza i iznalaženju modela za njihovo izmirenje. „Sve navedeno je samo preduslov za uvođenje svih zdravstvenih ustanova i Fonda zdravstvenog osiguranja u trezorski sistem poslovanja, čime će se očuvati njihova fiskalna disciplina te stvoriti pretpostavke za strukturnu reformu sistema, koja će se zasnivati na normiranju mreže zdravstvenih usta-

nova te iznalaženju novih modela finansiranja zdravstvenog osiguranja“, istaknuto je u Dokumentu okvirnog budžeta. Kada je riječ o transferima Fondu zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, oni se doznačavaju po osnovu Zakonom o zdravstvenom osiguranju utvrđenih prava za zdravstvenu zaštitu i to u iznosu od 110,0 miliona KM godišnje. Pored toga, planirani su transferi za zdravstvenu zaštitu boraca, vojnih invalida, porodica poginulih boraca i civilnih žrtava rata u iznosu od 6 miliona KM godišnje, dok za zdravstveno osiguranje izbjeglica, raseljenih lica i povratnika planirana sredstva iznose 200.000 KM godišnje u periodu 2021-2023. godina. Planirana su i sredstva za vantjelesnu oplodnju u iznosu od 800.000 KM godišnje, kao i za izmirenje obaveza prema dijaliznim centrima u iznosu od 9 miliona KM godišnje. Nikolina Dušanić, Odjeljenje za odnose s javnošću FZO RS

Z D R A V S T V O

ve godine Centar za radioterapiju obilježava 10 godina uspješnog rada kao dio zdravstvenog sistema Republike Srpske. Ovaj značajan jubilej je krunisan jednom od najvećih investicija u savremenu radioterapijsku opremu u ovom dijelu Evrope. Naime, odlučan da Centar održi korak sa savremenom svjetskom radioterapijom, menadžment Affidea / IMC-a je donio stratešku odluku o zamjeni dva postojeća linearna akceleratora najsavremenijim akceleratorima iz ponude američke kompanije Varian Medical Systems, svjetski renomiranog proizvođača radioterapijske opreme. Zamjena aparata je realizovana u prvoj polovini 2020. godine, a kao što svi znamo, ova godina je obilježena COVID-19 pandemijom koja je dodatno usložnila aktivnosti na transportu opreme, njene instalacije, obuke kadra i puštanju u klinički rad. Stručni tim Centra je uspješno prevazišao sve izazove koji su proizašli iz ove pandemije te smo prvog pacijenta na novim akceleratorima ozračili krajem aprila 2020. Projekat zamjene aparature je trajao šest mjeseci tokom kojih je Centar radio u punom kapacitetu, a svi pacijenti su dobijali propisani tretman bez odlaganja i liste čekanja. TrueBeam linearni akceleratori su uređaji posljednje tehnološke generacije koji su specifični po tome što omogućavaju sprovođenje najsavremenijih radioterapijskih tretmana kod svih vrsta malignih oboljenja. Izabrana konfiguracija aparata omogućava izvođenje visokopreciznih radiohirurških tretmana. Primjenom FFF energija (Flattening Filter Free) omogućena je isporuka veoma velikih doza radijacije u kratkom vremenu na izuzetno male volumene, što značajno skraćuje vrijeme neophodno za isporuku tretmana i na taj način pacijentu se omogućuje radiohirurški tretman u vremenu kraćem od 10 minuta. Ugrađeni moduli za respiratornu sinhronizaciju u realnom vremenu prate disanje pacijenta i dozu zračenja isporučuju u precizno definisanom dijelu respiratornog ciklusa čime omogućavaju maksimalnu poštedu respiratorno pokretnih zdravih organa i tkiva koji se nalaze u neposrednoj blizini tumora. Takođe, ovi akceleratori su među prvima u Evropi opremljeni visokosofisticiranim sistemom Identify za SGRT (Surface Guided Radiation Therapy). SGRT sistem u realnom vremenu, za vrijeme zračenja, prati pacijenta i prevenira bilo kakve greške vezane za neželjena pomjeranja 18

Affidea/IMC - Centar za radioterapiju Banjaluka

GODINA POSTOJANJA Pripremila: Dijana Stričić, MSC

Z D R A V S T V O

Affidea je najveći i najuspješniji panevropski pružalac medicinskih usluga. Ova nizozemska holding kompanija sa sjedištem u Amsterdamu zapošljava preko 9000 zdravstvenih radnika u 16 evropskih zemalja i posjeduje i upravlja sa preko 280 medicinskih centara. Aktivnosti Affidee su podijeljene na dva segmenta - Affidea Diagnostics, čije aktivnosti sa vezane za radiološke dijagnostičke centre, i Affidea Cancer Treatment Centers, koji pružaju savremene usluge liječenja onkoloških pacijenata. Affidea je osnovala Centar za radioterapiju u Banjaluci, lokalno registrovan kao International Medical Centers Banjaluka ili IMC Banjaluka. IMC Banjaluka je počeo sa radom 2010. godine prema ugo-

voru između Vlade Republike Srpske, Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske i Univerzitetskog kliničkog centra Banjaluka, s jedne strane, i Affidee, s druge strane, sve na osnovu modela Javno Privatnog Partnerstva (JPP-a). Ugovor je potpisan na period od 15 godina sa mogućnošću produženja za narednih 10 godina. IMC Banjaluka pruža specijalizovane usluge teleterapije i brahiterapije za sve onkološke bolesnike koji su osigurani kod Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, ali i za privatne pacijente iz okruženja. Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske u potpunosti pokriva sve troškove liječenja za svoje osiguranike u Centru za radioterapiju u Banjaluci te su naši tretmani za pacijente besplatni.

pacijenta, a time i smanjuje mogućnost greške u sprovođenju tretmana. TrueBeam akcelaratori su opremljeni najnovijim algoritmima za slikovno vođenje radioterapijskog tretmana. Primjenom ovih tehnologija je praktično moguće prije same isporuke doze vizuelizirati tumor i/ili ciljni volumen te na osnovu slike korigovati geometriju zračnog tretmana i submilimetarskom preciznošću isporučiti visoke doze radijacije. U sklopu paketa opreme centar je dobio i najnovije verzije onkoloških informacionih sistema bez kojih savremena radioterapija nije moguća. IMC Centar za radioterapiju Banjaluka je od početka svog postojanja nastavna baza Medicinskog fakulteta u Banjaluci na Katedri za onkologiju i radioterapiju, a zajednička saradnja je usmjerena na uvećanje intelektualne vrijednosti kroz edukaciju mladih medicinskih kadrova koji će u budućnosti biti društveno korisni članovi zajednice. Danas u Banjaluci postoji specijalizacija radijacione onkologije za doktore medicine i specijalizacija medicinske fizike za profesore fizike, a prva generacija specijalista već je dio našeg medicinskog tima. U saradnji sa katedrama za radiologiju i nuklearnu medicinu pri Medicinskom fakultetu u Banjaluci pokrenut je 4-godišnji studijski program radiološke tehnologije, usklađen sa evropskim smjernicama za edukaciju radioloških tehnologa. Sa ovim smo zaokružili potrebu kreiranja stručnih profila koji će se u budućnosti uspješno nositi sa izazovima savremenih radioloških tehnika. IMC Banjaluka takođe snažno podržava akademsko obrazovanje svojih zaposlenih te u ovom trenutku imamo devet zaposlenih radnika na doktorskim studijama. Prije 10 godina u Republici Srpskoj nisu postojali neophodni medicin19

Z D R A V S T V O

ski profili za početak rada Centra. Prvi tim se sastojao od medicinskih stručnjaka iz regiona: Srbije, Crne Gore i Makedonije. U proteklom periodu na čelu Centra su bila tri medicinska direktora: prvi medicinski direktor je bio prof. dr Jovan Babić iz Sremske Kamenice, zatim doc. dr Dušan Mileusnić iz Beograda, a danas centrom rukovodi dr Oliver Arsovski iz Skoplja. U istom periodu odjeljenjem medicinske fizike su rukovodili Gordan Nišević, specijalista medicinske fizike, i Goran Kolarević, specijalista medicinske fizike, oba iz Beograda. Grupacijom radioloških tehnologa od početka rada Centra rukovodi Aleksandar Kostovski, diplomirani radiološki tehnolog iz Skoplja. Danas Centar zapošljava šest radijacijskih onkologa, tri specijalizanta radijacijske onkologije, pet medicinskih fizičara, dva inženjera elektrotehnike i 14 radioloških tehnologa/tehničara. Pored redovnog rutinskog dnevnog rada u Centru za radioterapiju, ljekari centra učestvuju u radu svih konzilijuma koje organizuju UKC RS i onkološka odjeljenja bolnica u Republici Srpskoj gdje medicinski stručnjaci zajednički rade na kreiranju strategije liječenja malignih oboljenja kod svakog pacijenta. Ovakav individualizirani pristup značajno povećava šanse za izlječenje odabirom optimalnog terapijskog pristupa. U 10-ogodišnjem radu usvojene su sve savremene radioterapijske tehnike, prije svega iz transkutane radioterapije na najnovijoj radioterapijskoj aparaturi. Pacijentima je već godinama u Banjaluci, pored IMRT-a i VMAT-a, dostupna i stereotaksijska radioterapija i radiohirurgija, kao i ostale sofisticirane tehnike. Investicija u edukaciju kadra predstavlja jedan od najznačajnijih segmenata rada u IMC Banjaluka. Pored redovnih edukacija u zemlji i inostranstvu, u periodu od 2012. do 2016. godine, IMC Banjaluka je učestvovao u projektu afilijacije sa Methodist bolnicom iz Hjusto20

na, Teksas, zajedno sa ostalim Affidea centrima za radioterapiju u Poljskoj. Sva znanja i iskustva stečena u navedenom periodu su pretočena u knjigu „Radijaciona onkologija“ koju je izdao Medicinski fakultet u Banjaluci u januaru 2020. godine. Ova knjiga će studentima medicine i radiološke tehnologije pomoći da što bolje nauče i razumiju radijacionu onkologiju, a specijalizantima i specijalistima da pomogne i u multidisciplinarnom radu. U pisanju ove knjige učestvovalo je 26 autora iz Banjaluke, Beograda, Novog Sada i Beča, a autori su cjelokupan prihod od prodaje ustupili fondu Centra za biomedicinska istraživanja Medicinskog fakulteta Banjaluka. Centar za radioterapiju Banjaluka

je 2017. godine proglašen je Centrom izvrsnosti od strane Varian Medical Systems. U našem Centru je pružena edukacija za rad na novim radioterapijskim aparatima kolegama iz Podgorice koji sada samostalno pružaju uslugu savremene radioterapije. IMC Banjaluka pripada većoj porodici kompanije Affidea koja funkcioniše u 16 zemalja Evrope. Affidea je navjeći pružalac radiodijagnostičkih i radioterapijskih usluga. IMC Banjaluka u ovom sistemu ima veoma značajnu ulogu u organizaciji i koordinaciji savremenih protokola liječenja pacijenata koji boluju od malignih oboljenja, a upravljanje ovim centrima za radioterapiju i uvođenje svih noviteta koordiniše se preko pozicije potpredsjednika kompanije Affidea i CTC Lead, gospodina Marijana Bilića, koji je generalni direktor IMC Centra za radioterapiju. Ovih 10 godina obilježava izuzetno konstruktivna saradnja sa Vladom Republike Srpske, Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Fondom zdravstvenog osiguranja Republike Srpske i Univerzitetskim kliničkim centrom Banjaluka što na kraju rezultira sa kvalitetnom i pravovremenom radioterapijskom uslugom svim pacijentima kojima je potrebna. Od početka rada do danas, kroz Centar je prošlo preko 16.000 pacijenata, najviše osiguranika Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, ali i pacijenata iz okruženja, a isporučeno je preko 300.000 frakcija eksterne radioterapije i preko 3.500 aplikacija brahiterapije. Uspješna priča banjalučke radioterapije se ne završava ovdje. Krajem godine počinjemo sa novim ciklusom planiranja investicija u zanavljanje preostale radioterapijske opreme, a realizacija je planirana za 2023. godinu.

Z D R A V S T V O

steoporoza je najčešća metabolička bolest kostiju epidemijskih razmjera. Predstavlja značajan medicinski, ekonomski i socijalni problem cjelokupnog društva. Prema podacima IOF (International Osteoporosis Foundation) u svijetu svaka treća žena i svaki peti muškarac od 50 godina ili stariji dožive prelom kosti kao posljedicu osteoporoze, što značajno narušava kvalitet života, a osteoporotični prelomi su vodeći uzrok boli i dugotrajne onesposobljenosti. Stoga su rana dijagnoza i blagovremeno započeto kompleksno liječenje ključni u prevenciji preloma. Zaokružena usluga rane dijagnostike, multimodalnog liječenja osteoporoze i prevencije preloma, u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“, omogućena je kroz rad Kabineta za osteoporozu koji objedinjuje klinički rad specijalista i supspecijalista, DXA osteodenzitometriju, laboratorijsku i RTG dijagnostiku, medikamentoznu terapiju, fizikalnu terapiju, radnu terapiju, psihosocijalnu podršku i edukaciju pacijenata. Rad u Kabinetu za osteoporozu podrazumijeva multidisciplinarni timski pristup kao osnovno načelo uspješnog liječenja u cilju poboljšanja kvaliteta života pacijenata. U timu se, pored specijaliste fizijatra, nalaze reumatolog, ortoped, klinički farmaceut, spec. medicinske biohemije, medicinska sestra, laboranti, RTG tehničari, fizio i radni terapeut, psiholog, majstor ortotičar. Po potebi se angažuju endokrinolog, ginekolog, onkolog i socijalni radnik. Kliničarima je na raspolaganju posljednja generacija kompjuterizovanog DXA osteodenzitometra, a ovakav način mjerenja koštane gustine je, prema kriterijumima Svjetske zdravstvene organizacije, zlatni standard za ranu dijagnozu osteoporoze. DXA osteodenzitometar posljednje generacije HOLOGIC Horizon omogućuje standardno mjerenje mineralne koštane gustine (BMD) centralnog i perifernog skeleta, posjeduje ortopedski softver koji omogućava mjerenje koštane mineralne gustine oko implantata nakon ugradnje vještačkog kuka, daje mogućnost mjerenja koštane mineralne gustine cijelog skeleta kao i mogućnost procjene mišićnog i masnog tkiva, mjerenja BMD-a kod djece od četiri godine (pedijatrijski softver) i TBS - Trabecular Bone Score 22

Multidisciplinarni pristup i zaokružena usluga u Zavodu “Dr Miroslav Zotović”

Prevencija, dijagnostika i liječenje pacijenata sa osteoporozom Pripremila: Tanja Mandić Đokić, Kancelarija za odnose s javnošću

je zvaničnih preporuka Internacionalnog društva za kliničku denzitometriju - ISCD i Evropskog društva za kliničke i ekonomske aspekte osteoporoze i osteoartritisa - ESCEO). Pored DXA mjerenja, u dijagnostici osteoporoze se koriste usluge savremeno opremljene biohemijske laboratorije koja omogućava dijagnostiku koštanog metabolizma putem određivanja koštanih markera Osteocalcin-a i beta Crosslaps-a, Ca, P, vitamin D (25-OH) total i parathormona koji su značajni za procjenu rizika za prelom, isključenje sekundarne osteoporoze i praćenju terapijskog odgovora kod specifičnog, ciljanog liječenja osteoporoze. Kabinet za osteoporozu Zavoda „Dr Miroslav Zotović“ unutar kliničkog informacionog sistema ima sopstvenu bazu podataka u koju je inkorporiran FRAX, program za praćenje pacijenata sa dijagnostikovanom osteoporozom i praćenje pacijenata koji su uključeni u programe indeks, važan instrument za procjenu prevencije. Ova nam omogućava odremikroarhitekture kosti i procjenu rizika đivanje FRAX indeksa, odnosno proza prelom (nezavisan je od BMD-a, dio cjenu desetogodišnjeg rizika za prelom,

Z D R A V S T V O

što može značajno pomoći u odluci o ciljanom liječenju. Nakon precizne dijagnostike, pacijent se uključuje u terapijski program za liječenje osteoporoze, čini protokol, pored ciljane oralne i parenteralne farmakološke tarapije podrazumijeva: • Različite modalitete fizikalne terapije, uključujući i terapijske vježbe za osteoporozu. U Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ dodatno edukovani fizioterapeuti učestvuju u provođenju individualnih kineziterapijskih programa za pacijente sa osteoporozom, specifičnih Tae Do vježbi, Thera Band programa vježbi, kao i primjeni elektroterapije, magnetoterapija, hidro i hidrokineziterapije. • Fokus radne terapije je na procjeni rizika za pad i edukaciji pacijenta za prevenciju pada, kroz usvajanja novih posturalnih obrazaca i zaštitnih položaja u aktivnostima svakodnevnog života. Značajna podrška pacijentima u kompleksnom programu prevencije i liječenja osteoporoze su i prigodne brošure koje je uradio stručni tim Kabineta vodeći se kliničkim iskustvom i medicinom zasnovanom na dokazima. Brošuru o sprečavanju padova pacijenti dobiju u štampanom obliku u toku terapije, a dostupna je i na web stranici Zavoda (www.zotovicbl.com). • Psihosocijalnu podršku za pacijente koja im omogućava da prihvate život sa ovim oboljenjem i organizuju kvaliteta život u svojoj porodici i zajednici istovremeno uvažavajući potrebu brige o zdravlju.

Prvi dječji neurolog u RS, od septembra stalni član tima Dječjeg odjeljenja Zavoda “Dr Miroslav Zotović”

Od septembra 2020. godine pacijenti Zavoda preko uputnice doktora porodične medicine mogu uraditi Panel laboratorijskih usluga za procjenu koštanog metabolizma (PTH, jonizovani Ca, serumski Ca, serumski P i vitamin D). Uvrštavanjem i ove usluge u Cjenovnik FZO RS, osiguranicima Fonda je omogućeno da jednim dolaskom u Zavod „Dr Miroslav Zotović“, uz uputnice doktora porodične medicine, provedu dijagnostiku i dobiju preporuku specijalista za multimodalno liječenja osteoporoze. Širom svijeta, 20. oktobar se obilježava kao Svjetski dan osteoporoze, čime se želi podići svijest o ovom masovnom oboljenju i važnosti njegove blagovremene prevencije, dijagnostike i adekvatnog liječenja, kao i ulozi porodice i šire zajednice u sprječavanju padova, ali i nošenju sa posljedicama preloma. Prateći #WorldOsteoporosisDay na društvenim mrežama možete vidjeti na koji način klinike širom svijeta obilježavaju ovaj dan i koliko pažnje se posvećuje ovoj hroničnoj bolesti koja ima tako veliki i masovan uticaj na kvalitet života žena i muškaraca preko 50 godina starosti.

Od 14. septembra 2020. godine, stručni tim Dječjeg odjeljenja Zavoda “Dr Miroslav Zotović” bogatiji je za dječjeg neurologa. Dr Jelena Bera, prvi dječji neurolog u Republici Srpskoj, u Zavodu radi od 2013. god. Specijalizaciju iz dječje neurologije je najvećim dijelom provela u Beogradu u zdravstvenim ustanovama koje su nastavno-naučna baza Medicinskog fakulteta u Beogradu. Pod mentorstvom prof. dr Jasne Jančić, dr Bera je položila specijalistički ispit iz dječje neurologije 17. 6. 2020. na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Banjaluci. Specijalisti porodične medicine, kao i svi ostali specijalisti, mogu upućivati pacijente na pregled dječjem neurologu u Zavod „Dr Miroslav Zotović“. Za osiguranike FZO RS usluga je dostupna na uputnicu. Pacijenti pregled mogu zakazati telefonom na broj 051 348 449. Mjerenje koštane mineralne gustine (DXA) i pregled ljekara specijaliste pacijenti mogu zakazati telefonom na broj +387 51 316-615 ili mailom putem adrese: osteoporoza@zotovicbl.com Uzorci krvi za Panel laboratorijskih usluga za dijagnostiku koštanog matabolizma se uzimaju svakog radnog dana od 7:00 do 10:00 časova.

eđunarodni dan fizioterapeuta - 8. septembar, čije obeležavanje ima za cilj da istakne značaj struke fizioterapeuta kao eksperata za ljudski pokret, koji svojim znanjima pomažu pacijenatima sa različitim oboljenjima kao i zdravim ljudima.

Banjaluka - Fokus ovogodišnjeg Međunarodnog dana fizioterapeuta, koji se obilježava, je rehabilitacija pacijenata nakon kovida-19 i uloga fizioterapeuta u liječenju i unapređenju zdravlja osoba pogođenih virusom korona, kažu iz Udruženja fizioterapeuta RS i Sindikata fizioterapeuta i radnih terapeuta RS. Kako ističu, ove godine zbog novonastale situacije izazvane pandemijom nisu u mogućnosti da organizuju obilježavanje svog dana i da ga proslave kako dolikuje. Miroslav Prole, fizioterapeut pulmološke rehabilitacije, kazao je da je dokazano da virus korona najviše oštećuje pluća. “Pacijenti sa srednje teškim i teškim simptomima nakon preležane bolesti upućuju se na pulmološku rehabilitaciju. Fizioterapeut u sklopu pulmološke rehabilitacije obučava pacijente pravilnim tehnikama disanja, metodama samopomoći i sprovodi sportsku terapiju. Ova terapija obuhvata trening izdržljivosti, trening snage i disajnu gimnastiku. Fizioterapeut za svakog pacijenta individualno određuje intenzitet i opterećenje kod ove terapije”, kazao je Prole za “Nezavisne novine”. Dodaje da se nadzor treninga vrši praćenjem saturacije krvi kiseonikom, frekvencijom pulsa i Borg skalom. “Nakon sprovedene pulmološke rehabilitacije, pacijent se subjektivno bolje osjeća i manje se žali na prijašnje tegobe. Testom šest minuta hoda fizioterapeut testira pacijenta na početku i na kraju rehabilitacije i zasad su uočena značajna poboljšanja nakon sprovedene rehabilitacije”, kazao je Prole. Dragan Mikača, predsjednik Sindikata fizioterapeuta i radnih terapeuta u RS, ističe da je uloga fizioterapeuta nakon što osoba preboli virus korona veoma značajna. 24

Izvor teksta: „Nezavisne novine“

Z D R A V S T V O

Međunarodni dan fizioterapeuta

Pomažu oporavljenima od korone “Njegova uloga je višestruka. Kada se pacijenti nalaze na respiratorima i poslije toga pružaju se određene fizioterapeutske vježbe, odnosno vježbe disanja, te se time olakšava opšte stanje pacijenata”, kazao je Mikača.

sagovornika voljnog da sasluša probleme s kojima se susreću te su pokrenute značajne aktivnosti koje za cilj imaju da zakonski urede ovu oblast. “Formirane su radne grupe za izradu zakona o zdravstvenim djelatnostima i novog Zakona o zdravstvenoj zaštiti, gdje Sindikat fizioterapeuta i radnih terapeuta ima svog predstavnika i mogućnost da konstruktivno doprinese oblikovanju ovih dokumenata. Zakoni su u završnoj fazi izrade, a njihovo stupanje na snagu se očekuje početkom iduće godine”, kazao je Mikača. Ističe da očekuju da će novim zakonom povećati i plate diplomiranim fizioterapeutima te da će se na taj način zaustaviti odliv školovanog kadra.

UKC RS obilježio Međunarodni dan fizioterapeuta

“Samim tim se postiže bolja sposobnost pacijenta kako što se tiče respiratornih puteva, tako i cjelokupnog organizma”, rekao je Mikača. Kada je u pitanju njihov status, podsjetio je da iako se u oblasti fizioterapije i radne terapije školuje visokoobrazovni kadar, u RS u praksi zaposlene i dalje vode kao osobe s višom stručnom spremom pa ljudi iz ove branše masovno odlaze u evropske zemlje. “Bez obzira i na čak položen stručni ispit, poslodavci i dalje diplomirane fizioterapeute i radne terapeute tretiraju kao lica s višom stručnom spremom, koju Zakon o zdravstvenoj zaštiti u definiciji zdravstvenog radnika te polaganja stručnog ispita ni ne prepoznaje”, kazao je Mikača. Dodaje da su u Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite na čelu sa ministrom Alenom Šeranićem konačno pronašli

Povodom Međunarodnog dana fizioterapeuta, predstavnici ove profesije na UKC – u Republike Srpske organizovali su stručno predavanje i prezentaciju rada fizioterapeuta, čime su još jednom ukazali na značaj ove profesije i rehabilitacije. Glavna sestra Službe kliničke rehabilitacije UKC-a istakla je da je ovaj dan prilika da se skrene pažnja o značaju psihoterapeutske terapije u liječenju i prevenciji raznih oboljenja u svim životnim dobima, ističući značaj rane i akutne rehabilitacije.

U akutnoj kliničkoj rehabilitaciji u UKC – u zaposleno je 37 fizioterapeuta i osam ljekara fizijatara. Ovom prilikom naglašeno je da su i fizioterapeuti uključeni u liječenje i oporavak pacijenata pozitivnih na virus korona.

Z D R A V S T V O

Pelenski osip: šta je, kako ga liječiti i kako spriječiti? Pelenski osip neizbježna je pojava kod beba i male djece, što znači da ćete se sa ovom pojavom sigurno susretati tokom prvih godina bebinog života. Važno je napomenuti da bez obzira na to koliko pažljivi bili, vaši mališani će vjerovatno dobiti pelenski osip u nekom trenutku.

Kako nastaje pelenski osip?

Bitno je samo na vrijeme uočiti promjene na bebinoj koži i sanirati pelenski osip što prije, zbog čega je važno da pročitate ovaj tekst do kraja.

1. Vlažno pelensko područje jedno je od osnovnih uzročnika osipa i izaziva iritacĳe nježne bebine kože. Iako se jednokratne pelene danas podrazumĳevaju brzoupĳajućim, dio vlažnosti koja se pojavljuje ipak iritira kožu što dovodi do osipa i iritacĳa. Ova pojava posebno je izražena u toplim ljetnim danima, pa je česta kod vaših mališana. 2. Hemikalĳe sadržane u jednokratnim pelenama, vlažnim maramicama te proizvodima za njegu beba često znaju da iritiraju nježnu bebinu kožu što dovodi do pelenskog osipa. Koža vaše bebe veoma je mekana i osjetljiva. Ona još nĳe stekla tolerancĳu na određene sastojke, što dovodi do pojave sitnih crvenih tačkica na pelenskoj regĳi. 3. Česta ili vodenasta stolica kod bebe takođe je jedan od čestih uzroka pelenskog osipa. Povećana vlažnost, udružena sa enzimima iz stolice, iritira kožu i stvara crvenilo. Uz ovu pojavu veže se i uvođenje novih namirnica u bebinu ishranu. 4. Urin bebe može biti još jedan uzročnik pelenskog osipa, jer amonĳak sadržan u urinu može da iritira kožu bebe, koja još nĳe razvila odbrambeni mehanizam. U kombinacĳi sa vlažnom pelenom i osjetljivom kožom, pelensko područje postaje itekako podložno osipu i iritacĳama izazvanih urinom. 5. Osjetljiva koža može biti jedan od uzročnika pelenskog osipa. Činjenica je da neke bebe imaju izrazito osjetljivu kožu, pa

U nastavku teksta objasnićemo vam šta je pelenski osip, kako nastaje i šta ga uzrokuje, kao i druge korisne informacije o tome kako da liječite pelenski osip kada je do njega već došlo. Takođe, daćemo vam savjete kako da spriječite pojavu pelenskog osipa, kao i kako da ovu pojavu svedete na minumum i pružite svojoj bebi maksimalnu zaštitu pelenske regije.

S obzirom na to da pod pelenskim osipom podrazumijevamo iritacije na koži bebe koje se pojavljuju na području pelenske regije, postoji nekoliko najčešćih uzroka pelenskog osipa:

Z D R A V S T V O

morate biti veoma oprezni pri izboru proizvoda za njegu bebe, materĳala odjeće i slično. Pelenski osip zahvatiće kožu vašeg mališana mnogo češće ukoliko je ona izrazito osjetljiva.

konstantnom kontaktu sa pelenom. Do ovog zapaljenja kože može doći pri neredovnom mijenjanju pelena i nošenju odjeće koja ne dozvoljava koži bebe da diše. Nepovoljno na pelensku regiju utiču i visoke temperature. Osip možete prepoznati po crvenoj, iritiranoj koži na pregibima i mjestima gdje koža dolazi u dodir sa pelenom. Pelenski osip izazvan gljivičnom infekcijom Pelenski osip izazvan gljivičnom infekcijom izazvan je gljivicom zvanom Candida. Ona se nastanjuje na vlažnim i toplim mjestima, pa je pelenska regija idealno mjesto za nastanak ove gljivice. Dodatni faktori za pojavu Candide, a zajedno sa njom i pelenskog osipa, jesu previše zategnute pelene, hemikalije iz proizvoda za njegu bebe, kao i česte i vodenaste stolice. Gljivični pelenski osip može se javiti i u slučaju upotrebe antibiotika, bilo majke koja doji ili bebe. Ovo direktno utiče na promjenu zdrave ph vrijednosti kože, pa je tada beba najpodložnija javljanju ove gljivice na koži. Ovakvu vrstu pelenskog osipa najčešće ćete prepoznati po sljedećim simptomima:

Simptomi pelenskog osipa: kako izgleda i kako da ga razlikujete od drugih problema na koži bebe? Pojavu pelenskog osipa veoma je jednostavno uočiti i deﬁnisati – javlja se u pelenskom području koje zahvata butine, prepone, kao i bebinu guzu i genitalije. Glavni simptomi pelenskog osipa su: •Crvena i iritirana koža, •Vruća koža na pelenskom području, •Sitni osip u vidu bubuljica, mjehurića i ljuštenja kože •Beba je nervozna, pogotovo pri promjeni pelene.

Oblici iritativnog dermatitisa pelenske regije Sada kada znamo šta je pelenski osip i koje simptome će vaša beba imati, u nastavku ćemo vas upoznati sa oblicima pelenskog osipa. Osip pelenske regije pretežno nastaje pri visokim temperaturama, kao i pri trenju kože. Može se javiti kao posljedica nepravilnog izbora pelena i proizvoda za njegu bebe, kao i upotrebom agresivnih deterdženata za pranje bebine odjeće. Ovaj pelenski osip najčešća je vrsta osipa kod beba. Važna je kvalitetna higijena vaših mališana i odabir adekvatnih pelena i proizvoda za njegu bebe. Održavajte kožu bebe čistom i njegovanom, mijenjajte odjeću i pelene često, pogotovo u ljetnom periodu, i tako ćete svesti ovu pojavu na minimum. Dermatitis intertriginosa – upalne promjene u područjima pojačanog trenja kože Osip koji se javlja usljed povećane vlažnosti pelenske regije, kao i na pregibima na koži, poput onih na bebinim bedrima gdje su ona u 26

•Crvene ﬂekice, osjetljive na dodir •Sitne bubuljice, ponekad ispunjene gnojem •Osip se nalazi samo na vlažnom pelenskom području •Blago ljuštenje kože zahvaćenog područja Pelenski osip izazvan bakterijskom infekcijom Predstavlja infekciju kože koja nastaje kada bakterije streptokoka ili anaerobi dovedu do iritacije navedenog područja, što se može prepoznati pojavom ﬂeka i mjehurića, koje se pretvaraju u žućkaste krastice. Ovaj osip prekriva butine, stomak i bebinu pelensku regiju, a može se proširiti i na druge dijelove tijela. Pri samoj pojavi ove vrste pelenskog osipa primjetićete da je beba nemirna pri sjedenju, te da je osjetljivija nego inače, radi izraženog pečenja ili svrbeža navedenih promjena. S obzirom da je ovo vrsta bakterijske infekcije, ukoliko uočite ove promjene na bebinoj koži, potražite savjet ljekara koji će vam dati adekvatan savjet ili terapiju. Seboroični pelenski dermatitis Je upala kože na mjestima na kojima su lojnice najbrojnije. Javlja se na mjestima kožnih pregiba, kao i na području prekrivenom pelenom. Može se javiti i na bebinoj koži trbuha i na genitalijama. Iako se uglavnom javlja na koži glave, tjemenu, licu i vratu, ovaj osip zahvata i pelensku regiju. Prepoznaje se po bjelkasto i žućkastim masnim ljuskama, moguće crvenilo i vlaženje.

Kako spriječiti i liječiti pelenski osip? Naravno pitanje kojim ćemo se baviti jeste kako spriječiti i liječiti pelenski osip. Veoma je važno voditi računa o prevenciji pelenskog osipa, ali isto tako nemojte da brinete ukoliko do osipa dođe. Mnoge mame su to prošle i bez ikakvih

Z D R A V S T V O

problema riješile. Savjeti za prevenciju pelenskog osipa Donosimo vam 5 konkretnih savjeta za prevenciju pelenskog osipa. Pažljivo čitajte i razmotrite šta od ovoga trenutno ne radite. Ako primijenite na vrijeme savjete koje navodimo ispod, pružićete svojoj bebi potpunu zaštitu i njegu njene osjetljive kože. 1. Ključnu ulogu u sprečavanju pelenskog osipa igra redovno mijenjanje pelena. U slučaju da je beba već izvršila nuždu, koža pelenskog područja postaje podložna osipu i gljivičnim infekcijama. Nezavisno od toga da li vaša beba negoduje ili ne, vodite računa o tome da li je beba izvrsila nuždu. Ne dozvolite da beba provede duže od 2 sata u istoj peleni, s obzirom na to da je područje zatvoreno te da nema vazduha. Uvijek birajte pelene koje posjeduju indikator vlažnosti, jer ćete na jednostavan način uvijek znati da li je vrijeme za promjenu pelene. U slučaju nužde pelensko područje je vlažno pa rizikujete osip izazvan vlagom, enzimima iz stolice, kao i amonijakom iz urina. Omogućite svojoj bebi čiste, suve pelene i spriječite pojavu pelenskog osipa. 2. Vodite računa o pelenama koje koristite za vašu bebu. Birajte pelene koje neće iritirati bebinu kožu i izazivati pelenski osip. Pelene treba da budu bez parfema, alergena i da budu napravljenje od prirodnih materijala koji neće razdražiti nježnu bebinu kožu. Već više od 40 godina osnovno načelo Bambo Nature brenda je upravo to – 100% sigurni proizvodi za bebinu kožu. Godine rada i truda su uložene u kreiranje linije proizvoda koji su bez parabena, parfema, vještačkih boja i drugih štetnih hemikalija, a jednako efikasni kao i svi drugi na tržištu. I sami želimo da imamo proizvod za bebe koji je u isto vrijeme i prirodan i efikasan, pa smo sve svoje snage usmjerili na to. A finalni proizvod koji je sada dostupan i u BiH dobio je potvrdu mama širom svijeta, koje rado biraju najsigurnije pelene za svoje mališane. 3. Ne zatežite pelene previše, dopustite koži vaše bebe da diše. Kada pelenu previše zategnete, rizikujete usijecanje u kožu bebe, kao i pojavu pelenskog osipa. Vodite računa da pelenu ne zategnete ni previše zbog gore pomenutih razloga, ni premalo da ne biste rizikovali curenje. Pretjerano zategnuta pelena može bebi stvarati i osjećaj nelagode, pa budite posebno oprezni pri ovoj radnji tokom oblačenja djeteta. 4. Pažljivo birajte prozvode za njegu bebine kože. Mnogi proizvodi za bebe zapravo su sačinjeni od sastojaka koji iritiraju mladu kožu. Veoma je važno da, kao i pri pronalasku odgovarajućih pelena, odaberete proizvode bez hemikalija i drugih iritanata. Pod tim se podrazumijeva izbjegavanje vještačkih boja i parfema, alergena i parabena. Dakle, birajte

hipoalergene i blage uljane kupke, koje neće isušivati bebinu kožu, a pružiće joj kvalitetnu njegu i očuvati kožu zdravom. Pri odabiru umirujućih krema i losiona, vodite se istim savjetima i pružite zaštitu koži, pa time spriječite pojavu pelenskog osipa. Izbjegavajte bebi puder koliko god je to moguće. Puderi za bebe puni su talka koji nije zdrav za kožu, te samo može izazvati smetnje. Bebe ga mogu i udahnuti, te tako oštetiti svoje disajne organe. 5. Pri kupanju ili čišćenju bebine pelenske regije, suzdržite se od jakog pritiskanja i trljanja, jer to može oštetiti bebinu kožu i izazvati pelenski osip. Bilo da koristite vlažne maramice ili vlažan peškirić, pravite nježne pokrete i tako očistite bebinu kožu.

Kada potražiti pomoć doktora? U slučaju da je do pelenskog osipa već došlo, svakako poslušajte pomenute savjete za prevenciju pelenskog osipa, jer su svi ovi savjeti ujedno i lijek koji će pomoći u smanjenju određenih vrsta pelenskog osipa. Iako pelenski osip ponekad izgleda bolno, veoma često on ne boli i ne uznemirava vašu bebu. Ako dođe do ozbiljnije infekcije i pogoršanju stanja, iako ste pokušali sve iznad navedene prijedloge, vrijeme je da se konsultujete sa doktorom. Simptomi ozbiljnijeg pelenskog osipa su povišena temperatura, oticanje dijelova kože zahvaćene osipom, pogoršan izgled osipa i crvenilo. Takođe, beba je u slučaju pogoršanja znatno nervoznija i plačljivija, tako da je i to jedan od znakova da treba da posjetite doktora. Za liječenje pretežno se koriste kreme sa namjenom, kao i antibiotici, a poboljšanje dolazi veoma brzo.

Uvoznik za BiH: Mipex doo; Krajiških brigada 209, 78000 Banja Luka Tel. +381 (0) 51 502-120; Fax +381 (0) 51 502-090; mipex@blic.net; www.bambonature.ba

Z D R A V S T V O

Degeneracija makule

egeneracija makule je bolest tačke jasnog vida koja se obično počinje javljati u uznapredovaloj životnoj dobi. Bolest predstavlja vodeći uzrok slabog vida kod starijih od 60 godina. Iako ne dovodi do sljepila, degeneracija makule stvara velike probleme s vidom i svakodnevnim normalnim aktivnostima, jer dolazi do značajnog i onesposobljavajućeg gubitka centralnog vida (vidne oštrine). Dva osnovna oblika makularne degeneracije su: Suvi oblik se karakteriše pojavom žućkastih depozita koji se zovu druze u tački jasnog vida (makuli). Ispočetka ove promjene ne dovode do značajnih promjena u vidu. S vremenom, osim stvaranja depozita, dolazi i do propadanja retinalnog pigmentnog epitela i fotoreceptora kojima je postojanje pigmentnog epitela neophodno da bi funkcionisali što dovodi do zamagljenja vida i otežanog čitanja. Ovo stanje se često zove geografska atrofija. Na svu sreću, napredovanje ovog tipa bolesti je postepeno i kod većine ljudi ne stvara značajan problem. Vlažni oblik bolesti nastaje kada dođe do stvaranja novoformiranih nenormalnih krvnih sudova ispod retine (neovaskularizacija) koji su skloni krvarenju i puštanju tečnosti. Ovo dovodi do iskrivljavanja vida i ubrzanog propadanja centralnog vida. Na kraju prirodnog toka bolesti ovi novi krvni sudovi se pretvaraju u ožiljak što znači nepopravljiv gubitak vidne funkcije u zahvaćenom dijelu oka. Većina ljudi sa makularnom degeneracijom ima suvi oblik, a samo oko 10% dobije vlažni oblik. Ispočetka bolest nema nekih posebnih simptoma. Nekada dođe do dijagnoze kada bolest zahvati oba oka. Simptomi makularne degeneracije mogu biti: • Pogoršanje ili zamagljenje vidne oštrine • Crnilo u centru vida • Pogoršanje vida boja. Pušenje, visok krvni pritisak i povišene masnoće, kao i gojaznost, svijetla put i svijetla boja očiju su povezani sa većom učestalošću ovog oboljenja. Žene nešto češće obolijevaju od muškaraca. 28

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

Bolest se dijagnostikuje očnim pregledom. Na očnom dnu se mogu vidjeti žućkaste nakupine u makuli. Nekada se tokom pregleda koristi Amslerova mreža koja je jednostavni test kojim se može utvrditi da li dolazi do krivljenja linija. Ako se na pregledu nađe makularna degeneracija obično se radi OCT pregled bilo da se radi o običnom OCT-u ili OCT angiografiji. Fluoresceinska angiografija se rjeđe radi jer traži više vremena da se uradi i vezana je sa ubrizgavanjem kontrasta u venu.

kularne degeneracije. Ubrizgavanjem ovih lijekova kod mnogih ljudi dolazi do značajnog oporavka vidne funkcije. Često je potrebno da se terapija intravitrealnim injekcijama mora ponavljati više puta, obično u razmacima od po mjesec dana. Ranije su se u tretmanu mnogo više koristili laseri kojima su uništavani novi krvni sudovi sa ili bez prethodnog ubrizgavanja fotosenzibilizatora. Različita pomagala za slabovidost su od pomoći u uznapredovalim oblicima

Sva ova dijagnostika je važna da se pravovremeno uoče promjene koje traže tretman i na taj način uspori ili izbjegne gubitak vida. Najčešći tretman se sastoji od ubrizgavanja lijekova koji sprečavaju stvaranje krvnih sudova direktno u oko putem intravitrealnih injekcija. Najčešći preparati koji se koriste su aflibercept (eylea), bevacizumab (avastin), pagaptanib (macugen) i ranizumab (lucentis). Ovi lijekovi blokiraju stvaranje novih krvnih sudova koji se javljaju u vlažnom obliku ma-

bolesti, kada se uz pomoć preostalog perifernog vida pokušava omogućiti nešto bolji vid detalja. Makularna degeneracija rijetko dovodi do potpunog gubitka vida. Najčešće dolazi do gubitka centralnog vida, pri čemu ljudi mogu da se i dalje neomatano kreću. Ipak, zbog toga što može da dovede do gubitka sposobnosti čitanja, prepoznavanja drugih ljudi, nesposobnosti za vožnju i gubitka sposobnosti da se vidi ono u šta se gleda predstavlja značajan socioekonomski i zdravstveni problem.

sorijaza je česta hronična rekurentna eritemoskvamozna dermatoza koja se karakteriše T limfocitima posredovanom inflamatornom reakcijom i posljedičnom epidermalnom hiperproliferacijom. Smatra se da je frekvencija obolijevanja u opštoj populaciji između 1 i 3% u zapadnoj Evropi i SAD. Postoje velike varijacije u incidenciji među različitim etničkim grupama i na različitim geografskim prostorima. Obolijevanje je rjeđe kod osoba sa tamnijom kožom i u tropskim predjelima. Muškarci i žene podjednako često obolijevaju. Može se pojaviti u bilo kom životnom dobu. Psorijaza je kompleksna multifaktorijalno uslovljena bolest na koju utiču genetske i imunološke komponente. U suštini, psorijatične lezije nastaju ubrzanjem vremena izmjene (turnover time) epidermalnih ćelija sa normalnih 23-28 dana na 3-5 dana. Patogeneza ovog oboljenja nije u potpunosti razjašnjena. Smatra se da i genetski faktori i faktori iz okoline imaju uticaja u nastanku psorijaze. Radi se o poligenskom nasljeđivanju sa varijabilnom penetracijom. U tom smislu mogu se razlikovati dva tipa psorijaze: tip I sa nastankom prije 40. godine života, pozitivnom porodičnom anamnezom i asocijacijom sa HLA-Cw6, -B13, -B57, -DR7 i tip II koji se javlja poslije 40. godine i nema HLA asocijaciju. Međutim, nesumnjiv je uticaj i faktora iz okoline, kao što su streptokokne infekcije, određeni lijekovi (ACE inhibitori, beta blokatori, antimalarici, neki oralni kontraceptivi i dr.), alkoholizam, stres. Svi oni mogu uticati na tok bolesti, dužinu trajanja i kliničku sliku. U svojoj osnovi psorijaza je inflamatorno kožno oboljenje sa reaktivnom abnormalnom epidermalnom diferencijacijom i hiperproliferacijom. Savremena istraživanja ukazuju na to da su inflamatorni mehanizmi imunološki posredovani i najvjerovatnije započeti T limfocitima u dermisu.

Z D R A V S T V O

Psoriasis vulgaris Prof. dr Bogdan Zrnić, dermatovenerolog

Najšire prihvaćena je sljedeća klasifikacija psorijaze: √√ Psorijaza kože

Dr med. Kristina Zrnić-Vranješ, dermatovenerolog

Nepustularne ■■Psoriasis vulgaris -- hronična stabilna plak psorijaza Gutatna psorijaza se ispoljava u -- gutatna psorijaza vidu egzantema u roku od dvije do tri -- inverzna psorijaza • psorijaza dlanova i tabana nedjelje. Obično se u početku pojave sitne makule i papule, koje se postepeno • psorijatična eritrodermija povećavaju do plakova veličine 1-2 cm u promjeru, sa bjeličastim skvamama, koje mogu i da nedostaju. Promjene se tipično javljaju na trupu, a znatno rjeđe na ekstremitetima i licu. Većina pacijenata su djeca i mlađe osobe, a promjene se tipično javljaju poslije streptokoknih infekcija gornjih respiratornih puteva. Pustularna psorijaza ■■Psoriasis pustulosa palmo-plantaris (Barber-Königsbeck) ■■Acrodermatitis continua suppurativa (Hallopeau) ■■Psoriasis pustulosa generalisata (von Zumbusch). √√ Psorijaza noktiju √√ Psorijatični artritis

Inverzna psorijaza se tipično javlja na fleksornim površinama, kao što su pazuha, prepone, ispod grudi kod žena, a tipična mjesta (kao što su laktovi i koljena) su pošteđena. Karakteriše se crvenim, inflamiranim plakovima, često maceriranim i sa fisurama, a skvame nedostaju. Obično je potrebna manje agresivna terapija.

Klinička slika Psorijaza dlanova i tabana je veKlinička slika zavisi od tipa psorija- liki dijagnostički problem ukoliko nema ze. Osnovne promjene su jasno ograni- drugih promjena. čeni plakovi i papule prekrivene bjeličastim skvamama.

Za hroničnu stacionarnu plak psorijazu je tipično da male papule postepeno konfluiraju i povećavaju se, formirajući velike, iregularne jasno ograničene plakove. Ove promjene su tipično prekrivene bjeličastim skvamama. Predilekciona mjesta su koljena, laktovi, sakralni predio, kapilicijum, retroaurikularni prostori. Ukoliko se ne liječe, ovakvi plakovi mogu ostati nepromijenjeni više mjeseci, pa čak i godina.

Psorijatična eritrodermija podrazumijeva zahvatanje praktično cijele površine kože (> 90%), Može se razviti naglo, od gutatne forme ili nakon dugotrajnog oblika psorijaze, poslije suviše agresivne terapije ili naglog prekida terapije. Ispoljava se u vidu difuznog generalizovanog eritema, svraba i fine mekinjaste deskvamacije. Često je praćena poremećajem opšteg stanja u vidu jeze, groznice, dehidracije, hipoproteinemije, zbog zahvatanja velike površine kože. Diferencijalna dijagnoza 29

Z D R A V S T V O

je mora biti prilagođen polu, uzrastu bolesnika, socijalnom statusu, kao i mogućnosti bolesnika da primjenjuje lokalnu terapiju.

prema eritordermijama drugih etioloških uzroka često je veoma teška.

destrukcija nokatne ploče, što se naziva onihodistrofija i oniholiza.

Psoriasis pustulosa palmo-plantaris (Barber-Königsbeck) predstavlja oblik pustulozne psorijaze kod kojeg se brojne pustule javljaju na dlanovima i tabanima. Diferencijalna dijagnoza prema drugim palmo-plantarnim pustulozama često je teška i zato je neophodno tražiti tipične psorijatične promjene na drugim mjestima.

Psorijatični artritis zahvata približno 3-5% oboljelih od psorijaze. Obično zahvata male zglobove šaka i stopala, a rjeđe i velike zglobove. Javlja se ukočenost, bolovi i progresivno oštećenje zglobova.

Acrodermatitis continua suppurativa (Hallopeau) - Kod ovog oblika pustulozne psorijaze pustule su ograničene na vrhove prstiju, uključujući ležišta nokta. Nije redak ni gubitak noktiju.

Psoriasis pustulosa generalisata (von Zumbusch) predstavlja jedan od najtežih oblika psorijaze. Karakteriše se difuznom pojavom pustula uz veoma teško opšte stanje sa groznicom, povišenom temperaturom i jezom.

Psorijaza izazvana lijekovima Lijekovi su česti okidači za nastanak psorijaze, prije svega β- blokatori, ACE inhibitori, antimalarici, imunomodulatori (interferon, imiquimod), soli litijuma. Za psorijazu noktiju tipične su punktiformne promjene na površini nokta, pojava tzv. „uljne mrlje“ na ležištu nokta i, u težim slučajevima, potpuna 30

- Lokalna terapija Salicilna kiselina u koncentraciji 5% predstavlja koristan keratolitik. Njena primjena pospješuje sve ostale lokalne terapijske mjere. Na dlanovima i tabanima mogu se koristiti koncentracije do 20%. Antralin (0,5-2%) smanjuje nivo ćelijske proliferacije. Predstavalja jedan od osnovnih preparata koji se koriste u lokalnoj terapiji. Ako dospije na zdravu kožu izaziva jaku iritaciju te zahtijeva dobru obuku pacijenata za primjenu. Analozi vitamina D - najčešće calcipotriol i tacalcitol. Primjenjuju se na malim površinama kod blage do umjerene psorijaze. Efikasnost im je slična kao kod srednje potentnih kortikosteroida, uz manje neželjenih efekata. Ukoliko se primjenjuju na većim površinama mogu remetiti metabolizam kalcijuma. Retinoidi - tazaroten je efikasan kod umjereno izražene psorijaze sa malom mogućnošću izazivanja iritacije. Drugi retinoidi za lokalnu primjenu, koji se često koriste kod drugih dermatoza, nisu tako efikasni u terapiji psorijaze. Kortikosteroidi - korisna je njihova primjena na malim površinama, kod promjena u kapilicijumu i kod inverzne psorijaze. Jednostavni su za primjenu i dostupni u mnogo farmakoloških oblika (kreme, masti, losioni). Kod dugotrajne primjene na velikim površinama može doći do supresije funkcije nadbubrežne žlijezde i kušingoidnog efekta. Najvažniji neželjeni efekat je ireverzibilna atrofija kože. Po prestanku primjene kortikosteroida promjene se javljaju u većem obimu nego što je to ranije bilo izraženo (rebound efekat).

Promjene na oralnoj sluznici kod oboljelih od psorijaze veoma su rijetke. Mogu sa javiti promjene na jeziku u vidu lingua geographica. Ostale promjene se mogu javiti na usnama, bukalnoj sluzokoži, gingivama, obično u vidu malih bjeličastih papula. Promjene nisu tipične i ispravna dijagnoza se postavlja samo na osnovu prisustva odgovarajućih promjena na koži. Dijagnoza psorijaze obično se postavlja na osnovu anamneze, kliničke slike, bez većih problema. Značajni su klinički fenomeni: stearinske svijeće, voštane mrlje, Auspitzov i Koebnerov fenomen. Ponekad (u nejasnim slučajevima) potrebno je uzimanje biopsije promjene. Praktično, svi biohemijski nalazi su u granicama referentnih vrijednosti. Od značaja je određivanje reumatskih faktora radi evaluacije prirode artritisa (kod psorijatičnog artritisa reumatski faktori su negativni). Nivo mokraćne kiseline u serumu može biti povećan kod oboljelih od psorijaze. Diferencijalno dijagnostički dolaze u obzir tinea, kontaktni dermatitis, numularni ekcem, sekundarni sifilis i naročito seboroični dermatitis. - Fototerapija Primjena fototerapije je indikovana, Liječenje psorijaze je veoma kompleksno. Izbor odgovarajuće terapi- prije svega, kod raširenih oblika psorijaze koji zahvataju velike površine. Slabo reagovanje na lokalnu terapiju je takođe indikacija za primjenu fototerapije. Postoje dva osnovna oblika fototerapije: UVB zračenje - koriste se UV zraci talasnih dužina 290-320 nm. Često se koristi u kombinaciji sa nekim lokalnim tretmanom (katranski preparati, antralin, lokalni kortikosteroidi, calcipotriol, tazaroten). Ova terapija je dugotrajna, ali efikasna u liječenju blažih do umje-

Z D R A V S T V O

renih oblika. Njen poseban oblik, koji se sve češće primjenjuje u novije vrijeme, jeste uskospektralna UVB fototerapija (Narrow-band UVB) sa posebnim lampama sa emisionim spektrom od 311 nm. PUVA (Psoralen + UVA) fotohemoterapija - primjenjuje se fotosenzibilizirajući lijek (8-metoxypsoralen) u kombinaciji sa UVA zračenjem (talasne dužine 320400 nm). PUVA utiče na sintezu DNK, smanjuje ćelijsku proliferaciju i indukuje apoptozu kutanih limfocita, dovodeći tako do lokalne imunosupresije. Koristi se kod bolesnika sa težim oblicima psorijaze i efikasna je kod više od 85% bolesnika. Takođe se može kombinovati sa sistemskom primjenom retinoida. - Sistemska terapija Sistemsku terapiju treba primjenjivati tek ako su lokalna i fototerapija bile neuspješne. Retinoidi - najefikasniji retinoid u liječenju psorijaze je acitretin. Djeluje

na supresiju epidermalne proliferacije i time smanjuje debljinu psorijatičnih lezija. Na taj način retinoidi pospješuju primjenu drugih terapijskih mjera i često se koriste u kombinaciji. Imaju prilično širok spektar neželjenih efekata, uključujući povišenje serumskog holesterola i triglicerida, dovode do suvoće kože i sluznica, dovode do fotosenzitivnosti, imaju teratogeni efekat. Metotrexat je lijek koji se u terapiji psorijaze široko primjenjuje i smatra se jednim od najefikasnijih formi sistemske terapije. Inhibira sintezu DNK u tkivima koja se brzo dijele. Ima dobro dejstvo kako na psorijazu, tako i na psorijatični artritis. Primjenjuje se obično jednom nedjeljno. Ima dosta neželjenih dejstava od kojih je najvažnija hepatotoksičnost. Cyclosporin je veoma efikasan u terapiji psorijaze i dovodi do veoma brzog poboljšanja. Međutim, zbog brojnih i ozbiljnih neželjenih dejstava ne može se rutinski primjenjivati u terapiji psorijaze.

Mudre misli

Prof. Tihomir Levajac, književnik

ao profesor književnosti najčešće sam se sa knjigom družio. Čitao ono što sam morao i ono što mi je duša iskala. Često sam nailazio na rečenice koje su me osvežavale, na misli pri kojima mi je dah zastajao, na slike kojima sam se divio, te ih vremenom zapisivao da mi iz sećanja ne iščeznu i skupljao u mom kovčežiću. Te lepe trenutke želim sa vama da podelim. Svojim skromnim izborom. Ako se i vama svide, onda je u redu, a ako vam se ne sviđa, onda ništa. Tihomir Levajac

*** Ljubav je stanje u kojem čovek vidi stvari onakvima kakve nisu. Fridrih Niče

Ne mogu vam dati formulu za uspeh, ali vam zato mogu dati formulu za neuspeh, koja glasi – nemojte svima da udovoljite. Herbert Bajard Svot

Ja sam kroz život prošao kao kroz samoposlugu. Čega god sam se dotakao, sve sam platio. Duško Radović

Jedni imaju sat, a nemaju vremena. Čarls Bukovski

Mogu sve ono što može čovek. Ko može više, nije čovek. Viljem Šekspir

Kad se životinje sretnu, njuše jedna drugu, da bi bile sigurne da nemaju posla sa čovekom. Sinervejl

Drvo je kao čovek. Treba mu sedamdeset godina da sazri, a za sto je neupotrebljivo. Džulijan Barns

Ti si odrastao kada ti broj godina pređe broj cipela. Isidora Bjelica

On voli da kaže da smo on i ja veoma tačni ljudi – ja na nemački način, a on na jevrejski. Na moje pitanje – a u čemu je razlika, odgovara: Nemac dolazi na vreme, a Jevrejin, onda kad treba. Ljudmila Ulicka

Razlika između sela i grada je što je trava na selu iz jednog dela, a u gradu je isprekidana. Dečja usta

odaci Svjetske zdravstvene organizacije, objavljeni 2020. godine, pokazuju da četvrtina do trećine svjetske populacije ima neki od psihijatrijskih poremećaja, među kojima je najmanje 264 miliona osoba koje boluju od depresije. Bilo koja društvena kriza - rat, prirodna nepogoda, odnosno vanredna situacija, pa tako i pojava zaraznih bolesti - izvor je masovnog stresa koji opterećuje pojedince i utječe na njihovo mentalno stanje. U ovom kontekstu može se predvidjeti da će se povećavati broj ljudi koji se suočavaju s mentalnim teškoćama povezanim sa stresom. Pandemija i njezine posljedice, kao što su zahtjevi za izolacijom i neizvjesnost u različitim aspektima života, opterećuju pojedince stresom, što rezultira povećanjem anksioznosti i depresivnosti. Pandemija COVID-19 izaziva socijalne traume, jer dovodi do brzih, neočekivanih, a nerijetko i radikalnih promjena u različitim područjima društvenog života (izolacija, nagli prekid uobičajenih društvenih kontakata, ekonomska nesigurnost, masovni gubici radnih mjesta, strah od smanjenja socijalnih davanja, poštovanje određenih zabrana, postupanja po određenim protokolima i mjerama zaštite, nemogućnost aktivnog korištenja slobodnog vremena na koje je pojedinac naviknut) što sve bitno utiče na svakodnevni život pojedinca. Dosadašnji svijet navika, običaji i značenja, koji su bili stabilni, postaju poremećeni. Pojavljuju se novi oblici opasnosti i novi riziko-faktori na koje pojedinac nije pripremljen, obzirom da su svakodnevne aktivnosti poput interakcije s drugim ljudima u redovnim socijalnim situacijama postale opasne. Zatvorene granice, ograničenje kretanja ljudi i robe, poremećeni putevi trgovine i ekonomskih odnosa, nagla promjena prioriteta dovode do nesagledivih ekonomskih posljedica, a to vodi do gu32

CMZ i COVID-19

Aktivnosti u Travniku tokom pandemije COVID-19 Pripremili: mr. sc. Nedim Muftić, dipl. defektolog surdoaudiolog – logoped, Amela Kalušić, dipl. medicinska sestra, Jasmina Pašalić Ramić, dipl. socijalni radnik, Amra Kovačević, medicinska sestra – okupacioni terapeut, Dom zdravlja - Centar za mentalno zdravlje Travnik

bitka radnih mjesta, erozije društvenog kapitala, poremećenog ili ograničenog pristupa osnovnim uslugama, gubitak povjerenja u sistem upravljanja, razdvajanje porodica, kidanje porodičnih veza, smanjen pristup socijalnoj zaštiti, pogoršanja životnih uslova i osjećaj nesigurnosti za sve veći broj ljudi. Pored ovih novih faktora rizika koji se javljaju

u situacijama vanrednih uslova, bilo je za očekivati i porast rizika od nasilja u porodici, zlostavljanja djece, zanemarivanja, iskorištavanja, uznemiravanja, negativnog uticaja na razvoj djeteta, izostanak podrške djeci, posebno djeci s teškoćama u učenju i učešću kao najranjivijoj populaciji našeg društva, te pojavu stigmatizacije prema osoba-

Z D R A V S T V O

ma koje su dolazile iz rizičnih područja ili su potvrđene kao zaražene virusom COVID-19. Može se predvidjeti da će se povećati broj ljudi koji se suočavaju s problemima mentalnog zdravlja, a to zahtijeva posebne, pojačane mjere sistema zaštite mentalnog zdravlja, prvenstveno kroz aktivnosti centara za mentalno zdravlje. Neposredno iza proglašenja vanrednog stanja u Bosni i Hercegovini, Centar za mentalno zdravlje (CMZ) Doma zdravlja Travnik je izvršio reorganizaciju poslova unutar službe, sa alokacijom profesionalnih resursa, prilagođenih vanrednim uslovima rada. To je podrazumijevalo trenutno prekidanje redovnih aktivnosti koje su se provodile u CMZ, te organizaciju alternativnih metoda rada, odnosno prelazak na multimedijalni način rada. Poštujući ranije pripremljenje hodograme i procedure za slučaj rada Centra u vanrednim okolnostima, vrlo brzo se započelo sa radom u novim uslovima. Brzom nabavkom opreme i stavljanjem u funkciju obezbjeđena je telefonska usluga pomoći i podrške iz domena mentalnog zdravlja svim građanima 24 sata dnevno, sedam dana u sedmici, objavljeni su dežurni brojevi telefona i mobitela, e-mail adrese u svim javnim medijima, te omogućena audio video-komunikacija korisnika usluga sa svim uposlenicima Centra. Rad sa djecom s teškoćama u razvoju se organizirao on line, uz maksimalan angažman roditelja za rad kod kuće, davanjem suporta i smjernica roditeljima u elektronskom obliku i redovnom opservacijom stanja i napretka u radu putem internet aplikacija za audio video-komunikaciju. Tim CMZ je osmislio i prezentirao brošure o očuvanju mentalnog zdravlja i postupcima koji su neophodni u vanrednim okolnostima u cilju prilagođavanja novonastalim uslovima života i rada. Brošure pod nazivima „Mentalna higijena kod djece za vrijeme pandemije COVID-19“, „Mentalna higijena kod odraslih za vrijeme pandemije COVID-19“, „Pružanje psihološke pomoći osobama starije životne dobi u vrijeme korona virusa“, „Kako se nositi sa samoizolacijom prouzrokovanom pandemijom COVID-19“, „Djeca u periodu pandemije COVID-19 – smjernice za roditelje“, te „Smjernice za pomagačke profesije“ su štampane vlastitim kapacitetima i distribuirane u sve službe Doma zdravlja, a elektronske verzije su proslijeđene svim osnovnim i srednjim školama koje su u sklopu svojih aktivnosti u on line nastavi prezentirale

edukativne materijale učenicima i njihovim roditeljima. Poseban izazov u radu je predstavljao rad sa hroničnim korisnicima usluga i korisnicima usluga okupacione terapije. Obavljani su redovni telefonski kontakti koordinatora brige sa korisnicima sa hroničnim oboljenjima, redovna komunikacija sa članovima porodice i starateljima, kontrolisanje i evidentiranje uzimanja redovne terapije u koordinaciji sa nadležnim ambulantama Doma zdravlja. Okupaciona terapija se provodila koristeći mogućnost audio video-poziva, umrežavanjem u grupe korisnika, prezentiranjem radnih zadataka koje su korisnici mogli raditi kod kuće, kao što su šivenje zaštitnih maski za druge korisnike usluga CMZ Travnik, te organiziranjem rada sa korisnicima usluga u sklopu projekta deinstitucionalizacije „Stanovanje u zajednici uz podršku“, uz pomoć njihovih asistenata prezentirali radne zadatke, distribuirali materijal za rad i pomoću video-poziva pratili i evidentirali njihov rad, te se na taj način ostvarivao i uvid u njihovo psihičko stanje. U organizaciji sa Crvenim križem Općine Travnik, koji je stavio na raspolaganje pomoć svojih volontera, kao i uz

pomoć Humanitarnog udruženja „Karaula“ iz Travnika prikupljene su osnovne životne i higijenske namirnice našim korisnicima koji su bili u stanju potrebe (organiziran je odlazak u kupovinu, na ljekarske preglede, dostava lijekova iz apoteke), obzirom na stroga ograničenja kretanja koja su se posebno odnosila na korisnike treće životne dobi. Postepenim popuštanjem strogih mjera i ograničenja stekli su se uslovi na rad i aktivnosti na otvorenom prostoru, prvenstveno hortikulturalne radove na više lokacija u gradu, zabavne aktivnosti kao što su izleti u prirodu, vožnja turističkom atrakcijom u Travniku vozićem „Ćiro“, što je nakon dugog perioda izolacije bilo izuzetno korisno našim korisnicima, naravno poštujući sve propisane mjere zaštite. Ove aktivnosti pokazuju da se dobrom organizacijom, timskim radom, koristeći sve blagodati multidisciplinarnosti i transdisciplinarnosti koja je osnova rada u službama mentalnog zdravlja, može izaći u kraj svim vanrednim situacijama koje mogu i te kako narušiti ionako krhko mentalno zdravlje populacije. Napomena: Osobe na fotografiji saglasne su sa njenim objavljivanjem.

Z D R A V S T V O

CMZ i COVID-19

Okupaciona terapija u vrijeme pandemije COVID-19 Pripremila: Ana Majić, dipl. med. sestra/okupaciona terapeutkinja, Dom zdravlja - CMZ Odžak

kupaciona terapija (OT) u mentalnom zdravlju je proces liječenja i rehabilitacije osoba sa duševnim smetnjama i drugim poteškoćama koje ometaju pojedinca/osobu da funkcionira u svakodnevnom životu. OT je klijentcentrična, kada su korisnik i njegove potrebe u fokusu, i holističkim pristupom obuhvaća sve sfere čovjekova življenja: stanovanje, prehrana, materijalna sigurnost, zdravstveni, socijalni, duševni i duhovni aspekt. Rad sa korisnicima Centra za mentalno zdravlje (CMZ) Doma zdravlja Odžak u vrijeme pandemije izazvane korona virusom provodi se u skladu sa preporukama i propisima Kriznog stožera Vlade Županije posavske, te županijskog i federalnog zavoda za javno zdravstvo. Ograničenost kretanja, mjere opreza i socijalne distance doveli su kod dosta ljudi, osobito onih sa duševnim smetnjama i poremećajima, do osjećaja potpune socijalne izoliranosti, osamljenosti, odvojenosti od prijatelja i obitelji. Strah, panika, tjeskoba, neizvjesnost, otuđenost, briga za osobno zdravlje i zdravlje članova obitelji, poremećaji spavanja, osjećaj bespomoćnosti, obiteljsko nasilje, konzumacija alkohola i drugih psihoaktivnih supstanci, bili su najčešći problemi koje su navodili korisnici usluga CMZ, tražeći psihosocijalnu pomoć i podršku.

Dostupnost usluge okupacione terapije povećala je zadovoljstvo korisnika, stvarajući preduvjete sigurnog okruženja, usmjeravanja pažnje, poboljšavanja baznih i kognitivnih sposobnosti, te značajno motivira, stimulira i socijalno uključuje korisnike, a poboljšava i učinak drugih oblika tretmana (medikamentozni i psihoterapijski). Rad okupacionih terapeuta CMZ Odžak sa korisnicima se organizira individualno i u manjim grupama u CMZ, on line u kućnom okruženju ili u prilagođenim kućnim posjetama. Suradnja CMZ Odžak sa korisničkim Udruženjem „Neuron“ iz Odžaka nije prestajala nego je imala još veću

ulogu u socijalizaciji putem društvenih mreža, terenskih posjeta i podršci mreži volontera. Podrška kroz okupacionu terapiju u realizaciji projekta „Život nakon korone“ bila je značajna za naše korisnike i članove Udruženja „Neuron“. CMZ Odžak, uz pridržavanje propisanih mjera, nastavlja promovirati okupacionu terapiju kao značajan faktor u liječenju i oporavku od duševne bolesti i drugih stanja koja ometaju osobu na polju samozbrinjavanja, produktivnosti i slobodnog vremena (vrijeme za razonodu, hobiji djece i odraslih). Napomena: Osobe na fotografijama saglasne su sa njihovom objavom.

vim živim bićima je potrebna hrana kako bi iz nje koristili potrebnu enrgiju koja im omogućava pravilno funkcionisanje tijela. Da bismo održali energetsku ravnotežu, potrebno je poštovati principe pravilne ishrane. Pravilna ishrana ne dovodi do gojaznosti, što smanjuje pojavu visokog krvnog pritiska, dovodi do povoljnog efekta na lipide i dobru kontrolu glikemije. Da bi se ovo postiglo potrebno je poštovati osnovne principe pravilne ishrane. • Racionalna ishrana predstavlja odnos između količine unijete i potrošene hrane u organizmu za odgovarajuće procese (termoregulacija, rad unutrašnjih organa, fizičke aktivnosti,…) Racionalna ishrana istovremeno znači korištenje namirnica koje su jeftinije, ali jednako vrijedne i značajne tako da se ne umanjuje nutritivna vrijednost jela. Nepridržavanje ovog principa dovodi do preobilne ili nedovoljne ishrane što nosi velike zdravstvene rizike. • Raznovrsna ishrana predstavlja zdravu ishranu čime se postiže i održava željena težina i zadovoljenje nutritivnih potreba. To se postiže čestim manjim obrocima, najčešće tri glavna i dvije do tri užine. Princip zdrave ishrane je sprečavanje i korekcija gojaznosti, sprečavanje nastanka dijabetesa, sprečavanje i korekcija povišenog krvnog pritiska, povišenog nivoa holesterola i triglicerida u krvi, čime se prevenira ateroskleroza i vaskularne komplikacije. • Uravnotežena ili umjerena ishrana predstavlja optimalnu količinu hranljivih sastojaka. Hrana ne smije biti ni preobilna niti nedovoljna ne samo u energenetskom, nego i u pogledu i drugih hranljivih sastojaka, posebno vitamina i mineralnih materija. Preobilna, jednako kao i nedovoljna ishrana, mogu dovesti do različitih poremećaja u organizmu i slabljenja njegove vitalne sposobnosti. • Raznovrsna, mješovita ishrana podrazumijeva i grupe namirnica i vrsta jela. U toku dana jela treba da budu raznovrsna i bez čestih ponavljanja, ukoliko je to moguće.Treba se truditi da ishrana bude što raznovrsnija. • Ravnomjernost obroka, odnosno dnevni ritam obroka. Neophodno je u toku dana uzeti više obroka sa manjom količinom hrane. Posebno je nepravilno cjelokupnu količinu hrane uzeti u obliku jednog obroka ( jesti jednom dnevno ) pri čemu se opterećuju organi za varenje pa i cio organizam.

Z D R A V S T V O

Principi pravilne ishrane

Ti si ono što jedeš! Planiranje zdrave ishrane se najjednostavnije može pokazati korišćenjem piramide ishrane. Piramida pravilne ishrane Bazu piramide čine proizvodi od žita i brašna koji obezbjeđuju u toku dana oko 40% ukupnog dnevnog energetskog unosa.Na sljedećoj stepenici piramide nalazi se povrće i voće koje zajedno treba da obezbijede oko 35% potrebne energije (povrće 18% a voće 17%). Treći ( još uži) dio piramide čine meso i proizvodi od mesa sa 10% i proizvodi od mlijeka, takođe sa 10%. Na samom vrhu piramide nalaze se masti, ulja, šećer i šećerni koncentrati, koji obezbjeđuju 5% dnevnog energetskog unosa. Njih treba uzimati u najmanjim količinama. Od žitarica, preporučuje se uzimanje što raznovrsnijih namirnica kao što su: raž, pšenica, ježam, ovas, pirinač, kukuruz. Uzimati uvijek integralna zrna i njegove proizvode (tjestenine od integralnog brašna).

Povrće, osim krompira i pasulja, može se jesti u neograničenim količinama, najmanje 300 grama dnevno. Preporučuju se uvijek svježe povrće dok je potrebno izbjegavati konzervirano. Najsigurniji način čuvanja povrća od kvarenja je zamrzavanje. Preporučuje se u ishranu unositi što više svježeg voća, eventualno kuvanog, ali bez šećera, i to tri do četiri puta na dan. Suvo voće se može jesti svakodnevno, ali u količinama od 30-60 grama. Preporučuje se tri puta dnevno popiti po jednu šolju mlijeka, obrano ili poluobrano. Izbjegavati mliječne proizvode sa više od 4% mliječne masti.

Primarijus mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmakoinformatike

Preporučuje se unos oko 150 grama dnevno mesa i mesnih proizvoda. Prednost treba dati mršavim vrstama mesa, a najbolji izbor su bijelo živinsko meso i teletina. Ribu treba koristiti najmanje dva puta nedjeljno dok se jaja mogu koristiti najviše 2-3 komada nedjeljno, a bjelance se može jesti češće. Pravilne kombinacije hrane su: • pasulj sa ječmom ili ovsom • riža sa graškom, boranijom ili bamijom • mlijeko ne miješati ni sa čime, osim razblažiti vodom kako bi se lakše svarilo • sir i svježe povrće • jaja, riba i meso su namirnice koje mogu jedna drugu da zamijene te ih ne treba zajedno kombinovati niti uzimati sve tri u istom danu. Najbolje se kombinuju sa lisnatim povrćem kao što su: spanać, blitva, kopriva ili koje drugo povrće, osim krompira • krompir i tijesto mogu se kombinovati sa sosovima od povrća, najbolje sa kečapom ili svježim sokom od paradajza te svježim salatama • masti i maslac usporavaju varenje bjelančevina te ih ne treba kombinovati sa mesom i ribom • sam maslac se izvanredno slaže sa raženim ili nekom drugom vrstom hljeba, tjestenina ili rižom • pahuljice od soje treba miješati sa mesom do 30% za pripremanje sarmi, punjenih paprika ili rolada dok za pripremu za roštilj treba dodati do 25% sojinih pahuljica. Zaključak Benefiti pridržavanja principa pravilne ishrane garantuju nam: • da imamo više energije i vitalnosti • da ćemo održavati tjelesnu masu koja nam najbolje odgovara • da naš imuni sistem postaje jači • da se usporavaju efekti starenja • da ćemo biti aktivni i u poznom dobu • da smo manje umorni, iscrpljeni • da će nam zubi i desni biti zdraviji • da nam se sposobnost koncentracije povećava • da ćemo izbjeći ozbiljne zdravstvene probleme kao: bolesti srca, nekih vrsta karcinoma, dijabetes i bolesti žuči 35

F A R M A C I J A

igrena je tip primarne glavobolje visoke prevalence (treći najčešći poremećaj), a kao sedmi specifični uzrok onesposobljenosti u svijetu predstavlja značajan javnozdravstveni problem (SZO, 2010). Učestalija je kod žena reproduktivne dobi i udružena sa povećanim rizikom od drugih somatskih i psihijatrijskih komorbiditeta. U više od polovine slučajeva ostaje neprepoznata, neliječena ili neuspješno liječena (Smitherman et al. 2013; Lipton et al., 2001). Razlikuje se više podtipova migrene od kojih izdvajamo dva osnovna: migrena bez aure i migrena sa aurom (MKG-3, 2013). Migrena bez aure ispoljava se ponavljajućim atacima glavobolje u trajanju od 4 do 72 sata. Karakteriziraju je jednostrana lokalizacija, pulsirajuća bol umjerenog ili jakog intenziteta koja se pogoršava pri uobičajenim fizičkim aktivnostima. Pridruženi simptomi su mučnina i/ili povraćanje, fotofobija i fonofobija. Migrena sa aurom se primarno karakterizira reverzibilnim neurološkim simptomima (vizuelni, senzitivni, govorni i/ili jezički, motorni, moždanog stabla i retinalni) koji traju 5 do 60 minuta i najčešće prethode ili ponekad prate glavobolju. Iako se ranije smatrala primarno vaskularnom bolešću, nedavne kliničke i bazične neurofiziološke studije unaprijedile su saznanja o mehanizmima njenog nastanka i dokazale neurobiološko porijeklo migrene bez aure (MKG-3, 2013). Također, dokumentirano je da česta upotreba simptomatske terapije rezultira većom učestalošću napada, a da su se novi visoko specifični lijekovi iz grupe triptana (5-HT1 receptorski agonisti) pokazali znatno efikasnijim i podnošljivijim u liječenju migrenoznih ataka u odnosu na netriptanske lijekove (NSAIL, acetilsalicilna kiselina, acetaminofen, ergotamini, opioidi ili antiemetici). Prednosti primjene triptana ogledaju se u tome što brzo i ciljano djeluju na izvor migrenske boli, a visoko selektivnim djelovanjem smanjena je mogućnost nuspojava (Smitherman et al., 2003; Robbins, 2002; Gallagher et al., 2000). Visoku biološku raspoloživost pokazuje zolmitriptan, zbog čega ima brz početak djelovanja kao poželjnu osobinu u tretmanu migrenoznog napada. (Bigal M, The triptan formulations: a critical evaluation, Arq Neuropsiquiatr 2003) 36

Akutna migrena u svjetlu novih saznanja Značaj ranog prepoznavanja i specifičnog tretmana Rano prepoznavanje migrene u svrhu blagovremenog i učinkovitog tretmana od velikog je značaja za brzo olakšavanje boli i reduciranje ovog problema Piše: Mr. sc. med. Amra Delić, spec. neuropsihijatrije

Rano prepoznavanje migrene u brzo olakšavanje boli i reduciranje svrhu blagovremenog i učinkovitog ovog značajnog javnozdravstvenog tretmana od velikog je značaja za problema.

ećini ljudi u današnje vrijeme je jako teško da opuste svoje fizičko tijelo zbog velike mentalne i emotivne napetosti. Um neprestano stvara razne vrste misli, ispunjene strahom, sumnjom, čežnjom i tugom. I sve te misli i negativne emocije poput ljutnje, bijesa, nezadovoljstva i tuge dovode do stvaranja napetosti u mišićima, zglobovima i organima. Naše tijelo postaje ukrućeno, nefleksibilno i zgrčeno. Takođe, stresne situacije se dešavaju skoro svakodnevno. Na poslu, na ulici, u domu. Ritam života je ubrzan. I u svemu tome sposobnost opuštanja od presudne je važnosti za fizičko, mentalno i emotivno zdravlje čovjeka, a u tome nam puno može pomoći kundalini joga. „Potpuna harmonična relaksacija liječi tijelo. Da bi se ovo postiglo potrebna je harmonija tijela, uma i duše.“ Bitan dio svake vježbe je opuštanje. Na svakom času kundalini joge između vježbi radi se pauza od jednog do tri minuta kako bi se na adekvatan način integrisale promjene unutar tijela i uma koje smo pokrenuli sa vježbama, osim u slučajevima gdje je naglašeno da između vježbi nema pauze, već se odmah prelazi na sljedeću vježbu. I, naravno, na kraju svakog časa radi se opušta-

nje cijelog tijela u trajanju od deset do petnaest minuta. Ukoliko imamo manje iskustva, radimo teže vježbe i više smo napeti potrebno je duže opuštanje. Ako radimo vježbe ujutru, odmah nakon buđenja, pošto je tijelo već u stanju opuštenosti tada je potrebno vrijeme opuštanja svesti na minimum da bismo ostali budni dok radimo vježbe.

PRIRODA I

Z D R AV L J E

Kundalini joga

Važnost kvalitetnog i dubokog opuštanja

Gorjana Malešević, sertifikovani učitelj kundalini joge (Kundalini Research Institute, USA) u BiH www.kundalinijoga.ba

vezivanje sa božanstvom koje se nalazi u nama, sa našom dušom koja je vječni i nepresušni izvor radosti, mira i ljubavi. Duboko opuštanje oslobađa nas stresa, daje nam osjećaj širenja vlastitog bića, pozitivno djeluje na mozak i sve žlijezde, proizvodi pranu (životna energija), ćelije tijela se obnavljaju i podmlađuju kao i parasimpatički nervni sistem koji je odgovoran za stanje opuštenosti. Tijelo, um i duša se harmonizuju i stvaraju osjećaj jedinstva i povezanosti sa svim što nas okružuje. Osjećamo se ljepše, sigurnije i zadovoljnije. Kreativniji smo i efikasniji u svemu što radimo. I naše samopouzdanje i intuicija se jačaju i produbljuju. Kada smo opušteni tada su nam i odnosi sa drugim ljudima kvalitetniji, naša komunikacija je bolja i manje smo podložni uticaju stresa i raznih bolesti.

hladnoću. Možemo se opuštati u miru i tišini kao i sa muzikom (muzika za relaksaciju ili neka mantra) koja tiho svira. Takođe, na internetu se može pronaći muzika sa zvucima tibetanskih činija ili gonga čije vibracije iscjeljuju tijelo. Nakon završenog opuštanja jako je važno da se lagano i mirno vratimo u stvarnost. Završni set vježbi koji možemo uraditi pokrenuće energiju i prizemljiti nas. Radi se tako što ćemo jednom ili dvaput svjesno udahnuti i izdahnuti, pokrenuti prste na nogama i rukama, sa dubokim udahom istegnuti cijelo tijelo i ruke iznad glave, protrljati dlan od dlan i stopalo od stopalo istovremeno, primaknuti koljena ka grudima, obgrliti ih rukama i izvaljati se na kičmi naprijed-nazad nekoliko puta. To će dodatno opustiti um i izmasirati kičmu.

„Opustite se, opustite se duševno, opustite se potpuno. Obavezno ćete osjetiti naviranje kreativne energije i konstruktivnog entuzijazma.“ Koji je najbolji položaj tijela za opuštanje? Tijelo se najbolje opušta kada ležimo na leđima, tako da su nam noge blago razmaknute u stranu, ruke pored tijela, dlanovi okrenuti gore. Oči su zatvorene. Dobro bi bilo da se pokrijemo Uživajte u čarima potpunog opuštalaganim prekrivačem, jer tijelo ne može nja i prepuštanja! u potpunosti da se opusti ukoliko osjeća Ljubav, radost i svjetlost svima, Gorjana.

Zašto je opuštanje toliko važno i koje su njegove blagodeti? Sreća dolazi iz stanja opuštenosti. Ona se postiže na dva načina: ispunjenjem želja, ali ne mogu uvijek sve želje biti ispunjene. A drugi način je po37

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Kako srijemuš utiče na imunitet?

ažalost, sve više užurban život i stres onemogućava da redovno i zdravo jedemo, dovoljno spavamo i odmaramo se, a sve to dovodi do brzog narušavanja imuniteta koji za posljedicu ima ozbiljnije poremećaje koji mogu dovesti do težih oblika zapaljenja pluća, gripa, prehlada i visokih temperatura. Kako nemamo vremena za zdrav obrok u toku dana, neophodni su nam vitamini i minerali koji imaju najvažniju ulogu u podizanju imuniteta. Imunitet je sposobnost organizma da se prirodno odupre i odbrani od raznih virusnih i bakterijskih infekcija i bolesti. Imunitet funkcioniše na način da organizam stvara barijeru proitv patogena (virusi, bakterije, paraziti), kancerogenih ćelija, štetnih molekula i otrova. Srijemuš je u narodu poznat kao najjači prirodni antibiotik, a njegovo dejstvo kao prirodnog antibiotika potvrđuju i razne naučne studije. Ono što srijemušu daje posebno veliki značaj kao ljekovitoj biljci, jer se radi o divljoj biljci na čiji rast nema uticaja čovjek i za njegov rast se ne koriste nikakvi pesticidi i teški metali, već isključivo uticaj prirode. Baš zbog toga je njegov ljekoviti uticaj posebno izražen. On ima dejstvo kao bijeli luk, ali kako naučne studije potvrđuju, uticaj srijemuša na zdravlje je 10 puta jači od uticaja pitomog bijelog luka. Srijemuš protiv virusa i bakterija je idealan: • Antiseptik – antiseptičko i dezinfekciono djelovanje koje se koristi pri uklanjanju mikroorganizama (bakterija, virusa…). Djeluje na različite gljivice, posebno na vrstu Candida albicans. • Antibiotik – ubijaja bakterije, međutim, za razliku od sintetskih (vještačkih) antibiotika, prirodni antibiotici ne ubijaju pozitivne bakterije koje su neophodne u našem organizmu i na prirodne antibiotike čovjek ne može postati rezistentan - otporan. Djeluje na gram pozitivne i gram negativne bakterije te na neke rezistentne sojeve Escherichie 38

Priprema: Jelena Pušac Broćilović

coli. Vrlo je djelotvoran kod infekci- nam i te kako pomaže srijemuš jer ima je stafilokokama, proteusom i pse- antiparazitsko djelovanje – djeluje proudomonasom. tiv više učestalih parazita, kao što su Entamoeba histolytica i Giardia lamblia. Lamblija (parazitarna bolest criZdrava crijeva za jak imunitet Zašto se konstantno crijeva povezu- jeva), uspješno se liječi uz pomoć sriju sa jakim imunitetom? Upravo jer od jemuša i to svega za nekoliko dana. On apsorpcije želuca, tankog i debelog cri- je, takođe, veoma moćan borac protiv jeva zavisi koliko ljekovitih sastojaka će gljivičnih infekcija. U narodu je srijemuš naš organizam apsorbovati i iskoristiti odavno korišten za izbacivanje dječjih da kroz zid crijeva prođe do krvi, a sa- glista – Enterobius vermicularis. Redovonom konzumacijom srijemumim tim i do svih naših ostalih organa. Od zdravlja crijeva zavisi koliko će ša omogućićemo odličnu apsorpciju, a naš organizam iskoristiti vitamina, mi- samim tim i peristaltiku crijeva te na taj način omogućiti zdrav temelj jakog imuniteta.

nerala i koenzima koje unesemo u organizam. Iz tog razloga je neophodno da redovno čistimo naš crijevni trakt od nagomilanih otrova i parazita, a u tome

Vitamini i minerali u srijemušu za jači imunitet Kako bismo stvorili što efikasniju prirodnu barijeru koja je u stanju da nas efikasno odbrani od virusa i bakterija kojima smo svakodnevno izloženi, neophodno je da svom organizmu omogućimo što više vitamina i minerala koji imaju najznačajniju ulogu u tome. Prilikom odabira najefikasnijih vitamina za jači imunitet neka vam na listi budu vitamini koji spadaju u grupu antioksidansa. Antioksidansi su hranljive materije iz hrane koje čiste slobodne radikale i na taj način sprečavaju štetu koju oni nanose jer slobodni radikali su nestabilna jedinjenja koja u organizmu sa ćelijama prave hemijske reakcije koje izazivaju ozbiljne poremećaje i mutacije zdravih ćelija, a koje dovode do pada imuniteta, a samim tim i do težih bolesti. Zato je neophodno u ishranu uvrstiti što više antioksidansa koji uklanjaju slobodne radikale i na taj način spriječiti nastanak bolesti. Najbolji vitamini za imunitet vitamin C vitamin B (kompleks vitamina) vitamin E vitamin A (beta-karoteni) vitamin D i vitamin K. Da bi organizam maksimalno iskoristio ove vitamine za izgradnju imuniteta, neophodno je da ga unosite u vidu • • • • • •

PRIRODA I

termički neobrađenog, tj. sirovog voća, povrća ili ljekovitog bilja jer se termičkom obradom uništava veliki dio vitamina i prisutnih antioksidansa. Srijemuš sadrži azotne supstance, natrijum, kalijum, selen, kalcijum, magnezijum, silicijum, sumpornu, fosfornu kiselinu, vitamin C, B, E A i vitamin K, kao fitosterole i eterična ulja. Osim toga, srijemuš je bogat fitoncidima, kao što su alicin. Prema istraživanjima, alicin je izuzetno djelotvoran kod infekcija i zapaljenja. Srijemuš sadrži i više od četiri stotine različitih mineralnih sastojaka, uključujući mnoge antioksidanse. Srijemuš pospješuje probavu i rad želuca te potiče rad jetre, bubrega i prostate Kako srijemuš ima sposobnost da efikasno ubija bakterije, viruse i gljivice pa može u startu spriječiti dalji razvoj bolesti te ukoliko do bolesti, ipak, dođe opet će pomoći jer je snažan antibiotik, olakšava iskašljavanje i izbacivanje sluzi, zato ovu divlju biljku i te kako treba uvrstiti u redovnu konzumaciju tokom godine kada nam je imunitet najviše ugrožen. • Pomaže u liječenju raznih plućnih oboljenja, a izrazito je djelotvoran u liječenju gripa i bronhitisa. Dokazano je i djelovanje na viruse herpesa i kvasne gljive (Candida albicans). Vitamin C u srijemušu Opštepoznata činjenica je da je vitamin C ključan za jak imunitet. Tamo gdje ima najviše hlorofila tu ima i najviše vitamina C, a i karotina. Ukoliko se od korijena ide bliže lišću i ukoliko je lišće zelenije utoliko ima više askorbinske kiseline. Svojim postankom ovaj vitamin je direktno vezan za hlorofil. Po bogatstvu sa vitaminom C prvo mjesto sa zelenim lišćem dijele divlji crveni plodovi. Kako se može zaključiti, srijemuš je izuzetno bogat ovim neophodnim vitaminom jer ga organizam nije u stanju sam proizvesti ali, nažalost, vitamin C se jako lako gubi: kuvanjem (oksidiše), toplotom, dodirom sa vazduhom, alkalijama i kontaktom sa posuđem od bakra. Oksidacijom ne samo na visokoj, već i na običnoj temperaturi, samim dodirom sa vazduhom, biva razoren. Razara se već na temperaturi od 60oC (suva toplota) ili u vodenoj pari pod pritiskom na 120oC. Ni na niskoj temperaturi se ne čuva dobro, ali brzo smrzavanje voća i povrća najmanje škodi, čuvan na 3 –

Z D R AV L J E

50C poslije šest mjeseci još ima 90% vitamina C. Zato smo mi i posebnim postupkom proizvodnje naših proizvoda i uspjeli sačuvati sve vitamine i minerale ove fenomenalne biljke, pa i vitamin C koji ima izrazito termolabilna jedinjenja. B kompleks vitamina za jačanje imuniteta Kompleks vitamina B je ključan za kvalitetno funkcionisanje nervnog sistema. Održavanje zdravih živaca je neophodan uslov za imunitet, jer ukoliko dozvolimo organizmu da na svaku stresnu životnu situaciju reagujemo nervozom, omogućavamo potpuno narušavanje imunog sistema. Tu u prvi plan postavljamo vitamine B kompleksa koji je rastvorljiv u vodi i utiče na zdrav metabolizam ćelija, normalno funkcionisanje nervnog sistema i stvaranje crvenih krvnih zrnaca. S obzirom na to da srijemuš obiluje vitaminima B kompleksa, naročito folnom kiselinom (B9 i B11) koja pomaže organizmu da pretvori hranu u energiju, nužna je za zdravu kožu i kosu, oči i jetru te pomaže nervnom sistemu i mozgu i ključan je za mentalno i emocionalno zdravlje. Upravo zbog visokog sadržaja B vitamina u srijemušu, u svijetu je ova biljka dobila i naziv prirodni antidepresiv. Prema Institutu za medicinu u SAD, odrasli bi trebalo da konzumiraju 400 µg (mikrograma) folne kiseline dnevno. Preporučena dnevna doza za trudnice je 400 µg, dok se dojiljama savjetuje dnevni unos do 350 µg. Trudnicama se stoga obično preporučuje da uz raznoliku ishranu uzimaju i prirodne suplemente na bazi ovih vitamina (folata), samo u 100 g srijemuša ima 551 µg (mikrogram) B9 i B11 vitamina (folne kiseline).

Vitamin K za jače kosti tokom prehlada Vitamin K je takođe rastvorljiv u mastima, a posebnu ulogu ostvaruje doprinoseći čvrstini kostiju i aktivaciji proteina koji su uključeni u metabolizam kostiju. Vitamin K je uglavnom prisutan u lisnatom povrću i biljnom ulju. Najpoznatiji je po tome što potiče zgrušavanje krvi. No, vitamin K je neophodan za izgradnju jakih kostiju, prevenciju srčanih bolesti i neizostavan je za niz tjelesnih procesa. Vitamin K se ponekad naziva „zaboravljeni vitamin“ jer mu se ne pridaje zaslužena važnost. Istraživanja su pokazala da je vitamin K važan u održavanju adekvatnog nivoa vitamina D i ako vam jedan od ova dva vitamina nedostaje nijedan neće raditi kako treba. Vjerovatno ste već čuli da je vitamin D ključan za održavanje zdravlja cjelokupnog organizma, a tokom zimskih dana njega treba iskoristiti šetnjom što više na svježem vazduhu i suncu koliko ga ima tokom zime. Prema posljednjem velikom istraživanju, gotovo većina ljudi nema adekvatnu količinu vitamina K u tijelu. Većinu vitamina K koji dobijamo putem ishrane koristimo za pravilno zgrušava-

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

nje krvi. No, to nije dovoljno da bismo se zaštitili od nekih zdravstvenih problema. Vitamin E u srijemušu kao borac za imunitet Vitamin E kao najmoćniji antioksidans je takođe ključan u borbi protiv raznih virusnih i bakterijskih infekcija jer se efikasno bori protiv slobodnih radikala. Takođe je izuzetno važan i za jačanje kardiovaskularnog sistema u borbi protiv srčanih oboljenja. Važno je naglasiti da se ne preporučuje unošenje vitamina E kroz suplementaciju jer nije dovoljno ispitan njihov uticaj na organizam jer se radi o sintetičkim (vještački proizvedenim vitaminima) te ih je zbog toga najbolje unijeti kroz hranu, a srijemuš ga ima u 100 g 9,9 mg što je zaista velika količina. S obzirom na to da su kapsule od liofilizovanog srijemuša proizvedene od isključivo liofilizovanog srijemuša (u zamrznutom stanju dehidrirana voda iz srijemuša) bez ikakvih sintetičkih dodataka, sasvim sigurno svoj organizam možete nahraniti svim bogatstvima fitonutritijenata kojima srijemuš obiluje. Vitamin A za jak imunitet Vitamin A ili beta-karoten je takođe još jedan neophodan vitamin koji ima neizostavnu ulogu u jačanju imuniteta. Osim što je dobar i za kožu, vid i ćelijske membrane, vitamin A ima i jednu od glavnih uloga u borbi ljudskog organizma protiv bakterija i virusa te je esencijalan za zdravu i jaku imunu funkciju. Njegova antioksidantna priroda štiti organizam tako što sprečava oštećenje ćelija koje može biti izazvano oksidacijom. Unosite ga lagano, jer sa sobom vezuje i štetne masti i diže loš holesterol. Dnevna doza je 2,1mg, a u srijemušu ga ima 300 µg. Neophodni minerali za jačanje imuniteta su: • gvožđe • cink • selen • folna kiselina • bakar. Srijemuš je izuzetno bogat željezom, folnom kiselinom, a i cinkom i bakrom, te ovaj koktel vitamina i minerala kojim obiluje srijemuš je ključan za podizanje imuniteta, naročito uz njegov izuzetan uticaj kao prirodni antibiotik i antiseptik. 40

Priroda nudi spas U Goran Poletan, fitoterapeut, član Australijske asocijacije akreditovanih naturopata

vreme kada sintetički lekovi sve vidljivije gube bitku sa patogenim mikroorganizmima i kada vidimo potpunu nemoć zapadne medicine kad se sretne, ne samo sa virusima, nego i sa bakterijama i gljivicama. Bilo da su u pitanju ešerihija koli, helikobakter, kandida, kao najčešći protivnici sa kojima se današnje čovečanstvo suočava, ili da je u pitanju najnoviji agresor na tvrđavu zvanu ljudsko telo – korona virus, prirodna medicina pokazuje svoju visoku superiornost, izlazeći u susretu sa pomenutim neprijateljima kao pobednik gotovo rutinski.

nost specifičnih imunoglobulina, odgovornih baš za odbranu odeređenog dela tela. Slikovito rečeno, osposobljavajući ih i naoružavajući baš za određenu vrstu protivnika koji uvek imaju specifične i uvek nove karakteristike. To i jeste razlog što se u brojnim zapadnim zemljama biljna terapija sve više preporučuje kao sama ili uporedo sa sintetičkim lekovima. Naravno, svima je poznata činjenica da je u Kini biljna terapija oduvek bila prisutna i u bolnicama, u najmanju ruku kao dopunska terapija, što se pokazalo kao dobitna kombinacija jer se tokom pandemije izazvane korona

U čemu je razlika? I kako je moguće da skromne biljke, koje su nam oduvek bile nadohvat ruke, pokazuju visoku superiornost u odnosu na proizvode u koje su uložene tolike godine istraživačkog rada brojnih stručnjaka iz oblasti farmacije, medicine, biologije... Odgovor je veoma jednostavan – iskustvo. Naime, sa zrelošću tinejdžera na polju borbe sa bolešću, moderna medicina je uvek posezala za kratkoročnim rešenjima, dozvoljavajući pri tome patogenim organizmima da razvijaju novu odbranu od ubitačnog ali veoma jednostavnog oružja.

virusom pokazalo da su, u slučajevima gde je lekovito bilje bilo korišćeno kao dopunska terapija, simptomi i posledice bolesti bili za oko 30% blaži, nego u slučajevima gde ono nije bilo korišćeno. Kroz našu viševekovnu porodičnu tradiciju i moje preko 35 godina dugo iskustvo u radu sa pacijentima, došli smo do biljnih mešavina koje su pokazale takve rezultate kod ešerihije koli, proteusa, enterokokusa, helikobaktera i kandide da je za svaki od pomenutih problema dovoljno samo jedno pakovanje čaja da bi se urinokultura ili stolica (zavisno od vrste problema) dovele do nivoa sterilne. Kao rezultat našeg dugogodišnjeg iskustva, nastale su brojne čajne mešavine i za tretiranje drugih zdravstvenih problema, kao što su: nesanica, anksioznost, depresija, hiper i hipo funkcija štitnjače, povišeni šećer, povišeni holesterol, povišeni pritisak, bubrežna insuficijencija, hemoroidi, bronhitis, sinusitis, ciste, miomi, polipi, neplodnost, gastritis, želučani katar, reumatski problemi, slaba cirkulacija, kolitis, gojaznost, opstipacija, inkontinencija, dijareja, krvarenja... Naše proizvode možete naručiti telefonom ili putem naše internet stranice

Biljke kao stari, iskusni borci, sa iskustvom iz brojnih bitaka vođenih kroz stotine hiljada godina, sa starim protivnicima, gde su u velikoj većini slučajeva iz tih bitaka izlazili kao pobednici, već imaju odgovor za bilo koji trik prilagođavanja od strane protivnika, obezbeđujući našem organizmu protivoružje za svaku moguću varijantu i oružje neprijatelja. Prostije rečeno: Dok antibiotik deluje prilično jednostrano, pri čemu mikroorganizmi lako razvijaju sposobnost protivodbrane, čineći ih posle kratkog vremena beskorisnim, biljke stimulišu i mnogostruko pojačavaju autoimuni odgovor tela, pojačavajući i broj i fleksibil-

Goran Poletan PR www.ozdravite.com, gp@ozdravite.com Telefoni: Srbija +381 65 43 819 43, BiH +387 66 355 310

PRIRODA I

hodiola rosea je biljka koja pripada familiji Crassulaceae. Njeno prirodno stanište predstavljaju regioni sa hladnijom klimom kao što su Arktik, planine Centralne Azije, planinski masivi Evrope (Alpi, Karpati), Skandinavija, Irska i dr. Najbolji prirodni resurs sa najčistijim izvorima je područje Sibira. Uglavnom je nastanjena na nadmorskim visinama iznad 2280 metara. Rhodiola rosea dostiže visinu od 5 do 35 cm i postoje posebno ženske i muške biljke. U Rusiji i Skandinaviji je vekovima upotrebljavana u borbi protiv depresije, posledica stresnog i teškog života u području Sibira. Korištena je za podizanje imuniteta i poboljšanje opšteg stanja organizma i povećanje životne energije. Zahvaljujući prilično složenom

hemijskom sastavu ispoljava niz efekata na funkciju CNS-a. Rhodiola utiče na poboljšanje raspoloženja, ublažava depresivna stanja, poboljšava mentalne performanse, poboljšava pamćenje, sprečava nesanicu. Ovi efekti se povezuju sa uticajem hemijskih sastojaka ekstrakta Rhodiole koji uravnotežuju nivoe serotonina i dopamina, a utiču na nivoe opioidnih peptida posebno beta endorfina. Upotrebljava se sušeni rizom koji sadrži etarska ulja bogata monoterpen hidrogen-karbonatima, monoterpen alkoholima i alifatičnim alkoholima. Geraniol je identifikovan u vidu geranil formata i geranil acetata. Izolovani aglikon rosiridin ispoljava inhibiciju monoaminooksidaze A i B in vitro pokazujući potencijalno pozitivni efekat na depresiju i senilnu demenciju. Izolovano je preko 50 polarnih jedinjenja iz vodeno-alkoholnog ekstrakta monoterpen alkoholi i njihovi glikozidi, flavonoidi, fenilpropanoidi, proantocianidini, arilglikozidi, derivati galične kiseline i dr. Rozalini su jedinjenja koja uključuju rosavin, rosarin i rosin i zaslužna su za pozitivne efekte Rhodiole pogotovo sinergističke efekte u fiksnim kombinacijama rhodiolosida, rosaurina, rosarina i rosina. Osim pomenutih jedinjenja polifenoli salidrozi-

Z D R AV L J E

Fitopreparati sa ekstraktom biljke Rhodiola rosea di: rhodionizid, ptirozol i rhodiolin su izuzetno aktivni u vezivanju slobodnih radikala i smanjivanju štetnih uticaja stresa i sprečavanju nastanka oboljenja. Antioksidativni efekat ispoljavaju i antocianidini, hlorogenična i galična kiselina, kvercetin i kemferol. Rađena su klinička ispitavanja u kojima je potvrđen pozitivni efekat na smanjenje intenziteta depresije primenom 340-680mg ekstrakta Rhodiole na pacijentima u dobi 18-70 godina nezavisno od pola. Za izradu tableta, odnosno kapsula, koristi se ekstrakt sušenog rizoma biljke Rhodiola rosea ili se preparati izrađuju u vidu tinkture. Per os preparati obično sadrže oko 100mg standardizovanog ekstrakta sa 3% rozavina i 0,81% salidrozida, jer je prirodno u drogi zastupljenost ovih komponenata 3:1. Uobičajeno doziranje je dva puta dnevno po jedna tableta pri čemu se

Mr ph. Anica Crkvenčić

jedna uzima rano ujutro, a druga u rano popodne. U savremeno doba stres nije više samo odbrambeni mehanizam nego se javlja hronično i samim tim izaziva niz negativnih efekata te energetski iscrpljuje organizam. Stoga je opravdana upotreba preparata Rhodiole u cilju: 1. poboljšanja fizičkih i mentalnih sposobnosti, 2. postizanja emocionalne stabilnosti, 3. sprečavanja depresije, 4. sprečavanja napada panike i anksioznosti, 5. sprečavanja seksualne disfunkcije, 6. poboljšanja imuniteta, 7. sprečavanja preranog starenja organizma i pojave hroničnih oboljenja i karcinoma, 8. sprečavanja nesanice i postizanja kvalitetnijeg sna.

Z D R A V S T V O

R&B Healthwise Ltd. Wilmslow, SK9 2TG Cheshire, UK

Novi zdravstveni portal

Prim. dr Momir Pušac, glavni urednik Direktorka Vera Pušac Udruženje “Medici.com” Banjaluka, Branka Ćopića 15

Poštovani kolega Pušac, Hvala za jubilarni 100-ti broj primerka cenjenog časopisa “Medici.com”, koji ste mi velikodušno poklonili prilikom vaše poslednje posete ordinaciji “Quantum One”. Veoma sam počastvovana vašim ukazanim poverenjem. Razlog moga obraćanja u ovakvoj formi jeste članak koji sam pročitala na strani 74. čiji autor je doktor pravnih nauka g-din Nedeljko Milaković, a odnosi se na pravni aspekt telemedicinskih aktivnosti u Rapublici Srpskoj. Radi se o tehnološkim promenama u Republici Srpskoj koje se odnose na, između ostalog, pravno regulisanje i primenu informacionih i komunikacionih tehnologija u medicini i zdravstvu pod nazivom “Telemedicina i mobilno zdravstvo”. Kao što ste istakli u vašem tekstu, g-ne Milakoviću, razvoj nauke sa informacionim tehnologijama odigrao je presudnu ulogu za poboljšanje, između ostalog, uslova za pružanje kvalitetnih zdravstvenih usluga. Štaviše, tehnologije u okviru informacionih ekspertnih sistema koje su nam dostupne i sa kojima se ja susrećem u svakodnevnom radu poslednjih dvadesetak godina, potpuno su izmenile osnovne pristupe ranoj dijagnostici, brzoj i neinvazivnoj mogućnosti potvrde već određenih dijagnoza pa samim tim i načinima i pristupu u lečenju bolesti. Informacija je u osnovi dijagnostičke procedure koju jedan ekspertni softverski sistem analizira. U rekordnom roku se informacije razvrstaju, klasifikuju, bez da ste vi u tome angažovani. Vaš angažman u proceduri dijagnostičke prezentacije tih informacija dolazi do izražaja kada formirate terapeutske procedure koje možete usmeriti vašim sugerisanjem ili ih prepustiti automatskom odabiranju procedura i parametara koji su predviđeni u svakom individualnom slučaju. Dakle, informacione tehnologije su sad već otišle dalje od toga da se kompjuterski uređaji koriste za ne samo za “odabranu komunikaciju”, već i za prezentaciju informacija koje naše telo šalje. Takve informacije su sada dostupne i daljinskim “skeniranjem tela”, a terapija je na raspolaganju “daljinskim korigovanjem izmenjenih, neadekvatnih” informacija našeg tela. Ono što je potrebno jeste da se samo “povežemo” preko jednog takvog sistema i da lečenje započne. Ovakvi softverski sistemi su decenijama već u primeni, ja ih koristim u mojoj lekarsko praksi višse od dve decenije, veoma uspešno. Želja mi je da ovakav način “telemedicinskih aktivnosti” možda jednog dana zaživi i u Republici Srpskoj. Upravo promene u regulaciji svih pravnih aspekata ovakve aktivnosti mi daju ohrabrujuću realnu nadu da ćemo moći na ovu temu uskoro i da razgovaramo. Ako i sa vaše strane postoji interes, moja adresa je poznata redakciji, kolege, potencijalni saradnici, svi oni koji su željni inovativnih metoda u medicini, javite se. Srdačan pozdrav Dr Radojka Prelević, spec. MD E: dr.rada@btconnect.com Mob: +44-7966-016586 Viber Mob: +381-65-47-55-714 Tel: _+381-11-6300-23 42

mate nedoumice o zdravstvenim problemima, trebate savjet stručnjaka, dosta vam je čekanja da dođete na red u ambulantama i domovima zdravlja, ali i zauzetih telefonskih linija? Osim toga, ne želite se izlagati riziku od virusa u čekaonicama? Ne brinite, stigao je “Doktor kad mi treba”! Prvi put na ovim prostorima pokrenut je regionalni zdravstveni portal www.doktorkadmitreba.com za on line komunikaciju sa ljekarima, bilo kada i bilo gdje. Više stotina zdravstvenih profesionalaca iz različitih oblasti u svakom trenutku je na raspolaganju svim potencijalnim korisnicima ove nove i jedinstvene usluge. Statistika pokazuje da se 55% odlazaka ljekaru može uspješno zamijeniti telemedicinom – uslugom koja omogućava razgovor sa profesionalcima o zdravstvenim problemima koje imate. Šta je telemedicina? Po definiciji Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) telemedicina predstavlja pružanje zdravstvene zaštite uz upotrebu informacijske tehnologije, a za potrebe dijagnostike, terapije i prevencije bolesti, potrebe kontinuirane edukacije zdravstvenog osoblja, a sve u interesu očuvanja zdravlja pojedinca i zajednice. U suštini, telemedicina je pojam koji predstavlja povezivanje klijenata i zdravstvenih profesionalaca on line, bez fizičkog kontakta, a u cilju rješavanja medicinske dileme ili davanja medicinskog savjeta. Najbrži način za dobijanje odgovora i savjet ljekara Doktor kad mi treba je najbrži način dobijanja savjeta zdravstvenog profesionalca od povjerenja, bez napuštanja doma, ureda ili hotela. Sve što je potrebno je da izaberete doktora koji vam treba i kontaktirate ga kako biste riješili nedoumice koje imate i posavjetovali se. Oblasti u kojima ovom uslugom možete zamijeniti klasični odlazak ljekaru su: • Konsultacije o zdravlju djece i beba • Prehlada i gripa • Ginekološki i urološki problemi • Mentalno zdravlje • Hronična oboljenja • Drugo mišljenje za CT i MRI snimke • Problemi sa tjelesnom težinom • i mnoga druga stanja. Doktor kad mi treba ne pruža konsultacije u urgentnim situacijama. U tom slučaju pozovite 124 ili se odmah uputite do najbliže zdravstvene ustanove.

S T O M A T O L O G I J A

ingivitis je inflamacija (gingive) tj. desni, a manifestuje se krvarenjem, edemom, eritemom, eksudacijom što sve uzrokuje otežano žvakanje i subjektivne tegobe u usnoj duplji. U početku treba se osloniti na higijenu i higijensko-dijetetski režim, a ako to ne pomaže uključuju se i antibiotici kao i hirurške intervencije. Gingiva ako je zdrava ona je jasnih obrisa, čvrsta na presiju i usko priljubljena uz zube sa jasnom ružičastom bojom. Ona ispunjava prostor između kruna, a kad se udaljava od zuba prelazi u alveolarnu sluznicu koja je prokrvljena, eritematozna, elastična i pomična te prelazi u bukalnu sluznicu. Ako se radi presija spatulom iz zdrave gingive nema bilo kakvog sadržaja (krv, gnoj). Ako se desi upalni proces na gingivi on uglavnom prelazi u periodontitis. Gledajući etiološki, najčešći uzrok gingivitisa je neadekvatna oralna higijena. Higijenska zapuštenost zuba uzrokuje stvaranje plakova između gingive i zuba. Svojim postojanjem plak proširuje normalnu distancu između zuba stvarajući time gingivalne džepove. Takvi džepovi su idealno mjesto za razvoj bakterija koje uzrokuju gingivitis, a vrlo često i karijes korijena zuba. Sekundarnu ulogu u nastajanju gingivitisa imaju faktori poput zubnog kamenca, kserostomije, neadekvatnih zubnih ispuna, malokluzije i ostataka hrane koji se pranjem zuba ne odstrane. Vrlo često gingivitis može biti uzrokovan hormonalnim disbalansom u pubertetu, tokom menstrualnog ciklusa, trudnoće, menopauze i u toku korištenja oralnih kontraceptiva. Gingivitis može biti prvi klinički znak kod sistemskih oboljenja, AIDS-a, dijabetesa, avitaminoze i leukopenije. Ako osobe pate od avitaminoze (vitamin C i B), izloženost olovu, kao i osoba sa Chronovovim oboljenjem mogu oboljeti od jednog oblika gingivitisa (granulomatozna hipertrofija gingive). Gingivitis simplex se manifestuje intradentalnim prostorom nakon čega nastaje edem i eritem gingive uz nekoliko zuba sa pratećim edemom intradentalnih papila i krvarenjem na presiju. Ove promjene mogu trajati kraće i spontano se sanirati, ali isto tako mogu preći i u periodontitis. Perikoronitis je posljedica rasta umnjaka i dok se oni ne formiraju u cjelosti na gingivi oko tih zuba se javlja edem inflamacija ponekad i apsces. Najčes44

Gingivitis Dr stom. Dajana Kalamanda, stomatolog

ci uzrok perikoronitisa je hrana koja se lokalizuje ispod dijelova gingive. Tokom menopauze se vrlo često razvija deskvamacijski gingivitis koji se manifestuje gingivom bolnom na presiju, uz krvarenje i tamnocrvenu boju. Kod ovog oblika gingivitisa gingiva je meke koegzistencije, a vrlo često se tim izgledom i oblikom može klinički uklopiti u oboljenja kao što su pemfigus vulgaris, lichen planus ili pemfigoid. Tokom trudnoće najčešće se može pojaviti gingivitis koji se manifestuje edemom interdentalnih papila koje traju

tokom trudnoće i uglavnom nakon porođaja se saniraju. Treba posebnu pažnju posvetiti gingivitisu koji se javlja u sklopu dijabetesa melitusa, skorbuta, leukemije i pelagre koji zahtijevaju prevashodno liječenje osnovnog oboljenja pa tek rezidualnih tegoba od strane oboljele gingive. Najčešći put do dijagnoze gingivitisa su eritem, edem i krvarenje iz gingive. Dijagnoza se može postaviti i na osnovu dubine džepova oko svakog zuba. Liječenje gingivitisa podrazumijeva adekvatnu oralnu higijenu, ispiranje usta antibakterijskim otopinama i liječenjenjem osnovnih oboljenja koja su dovela do oboljenja gingive. Perikoronitis se liječi odstranjivanjem ostataka hrane, operativnom resekcijom dok se ne formiraju novi zubi ili njihovom ekstrakcijom ako za to postoje indikacije. Preventivno se može uticati na stvaranje gingivitisa uz redovne kontrole kod stomatologa, odstranjivanjem plaka pomoću zubnog kamenca kao i adekvatnim liječenjem osnovnih oboljenja koja su dovela do gingivitisa.

ZU STOMATOLOŠKA AMBULANTA

“KALAMANDA dr DAJANA” Ul.Jovana Dučića 39, Banja Luka

Tel.051/263-620

L j e k a r i

u m j e t n i c i

Autor: Dr med. Rade M. DUJAKOVIĆ, internista - porodični ljekar u Službi porodične medicine Doma zdravlja u Banjaluci. Angažovan u oblasti gerontologije u gerijatrijskoj ustanovi Dom penzionera Banjaluka. Publicista i pjesnik. Autor je knjige “Energija pečenih volova” (2015). Osnovao altruističko udruženje “Medicus curat”.

Pjesme bez maske Ljubav u vrijeme corone

Ako poludim

Kako voljeti u vrijeme Corone, bez stresa kao što je lijepu Ferminu, u doba kolere, volio Florentino u priči Gabriela Garcie Markeza!?

Ako poludim, nemojte mi šta zamjeriti! Da li sam umio sanjati. Jesam li znao ljubiti! Ponekad volio popiti. Gdje sam krenuo, a gdje stao. Jesam li uspio ili propao! Nije važno, ma gdje bio. Nemojte mi šta zamjeriti, ako poludim!

Tragična ljubav Julije i Romea Viljema Šekspira, iz srednjeg vijeka, samo je skica horora pod Juijinim balkonom u Veroni, i strašnog ljudskog pomora u krvavoj bajci, o Coroni! Legendarni stihovi iz prošlosti velikog Šekspira i nesrećnog pjesnika Laze. kao da proročanski slute! Corona, poput kuge, proždire ljubavi i ljude, umire Planeta, Santa Maria Della Salute U Milanu, Veneciji, Veroni i širom Svijeta! Kako ljubiti na distanci, bez maske, dok nova jahačica apokalipse jezivo hara. Ludom glavom, bez daske Ona ne štedi doktora, bogataša, prosjaka ni cara! Ako nema lijeka, kao što kažu, I ljubavi, u vrijeme Corone, nema! Oni što mrze, bezočno lažu, Zabranjena ljubav, vječna je tema. (l. maja 2020)

(2020)

Luna i ja Evo, srebrna luna i ja, dok na nebu čarobno sja. A zraka se kroz krošnju, poput svilenog konca, bljeska. Na vjetru rese drhte, procvjetala je stara lijeska. Pejzaž nestvaran, kao iz snova Noćnu tišinu krasi, ljepota ptičjeg poja. U mojoj praznoj ruci, treba mi ruka tvoja! (marta 2020)

Budan u zoru Dok se proljećna noć kotrlja mjesečevim zlatnim kotačem, srebrnom zvjezdanom stazom. Kao vitez sa isukanim mačem u mislima, sa mojom usnulom mazom. Budan, plavu čekam zoru! (aprila, 2020)

ZDRAVSTVO - SRBIJA

dgovarajući na mnogobrojne izazove, vojno zdravstvo pokazalo je svoju vrednost od prvog dana čvrsto stojeći u prvim redovima tokom borbe protiv pandemije Kovid-19, potvrđujući svojom profesionalnošću u teškim vremenima za sve da su svi kapaciteti naše vojske na raspolaganju državi. Uspešno izvršavajući svaki zadatak i odluku koje su predsednik Republike Srbije i vrhovni komandant Vojske Srbije Aleksandar Vučić i Krizni štab dodelili Ministarstvu odbrane i Vojsci Srbije, pripadnici vojnog zdravstva još jednom su opravdali poverenje koje građani imaju u vojno zdravstvo i Vojsku Srbije, jer su pacijenti često birali da ih leče vojni lekari koji su ulivali nadu u gradovima gde su raspoređivani da pomognu kad je opasnost bila najveća. Za vojne lekare i medicinsko osoblje nema pauze jer su u borbi sa koronom od samog početka, svakodnevno, širom naše zemlje, u nameri da pomognu zdravstvenom sistemu, Srbiji i njenim građanima. O tome svedoči izgradnja nove i moderne kovid bolnice na Batajničkom drumu. Reč je o najznačajnijoj i najvećoj bolnici za kovid pacijente na ovim prostorima. Pravovremenim odgovorom i brzom reakcijom, Vojska Srbije učestvovala je i formirala je sa predstavnicima Ministarstva zdravlja privremenu bolnicu u beogradskoj „Štark areni“, kako bi se sačuvali kapaciteti našeg zdravstvenog sistema za one kojima je pomoć najviše potrebna. Privremena bolnica je pod komandom Uprave za vojno zdravstvo, čiji timovi imaju dragoceno iskustvo iz privremene bolnice na Beogradskom sajmu. Sagledavajući ozbiljnost situacije, Vojnomedicinska akademija je, u skladu sa naređenjem predsednika Republike i vrhovnog komandanta Vojske Srbije i Republičkog kriznog štaba, preuzela lečenje nekovid pacijenata, jer je prepoznata važnost toga da se zbog trenutne borbe protiv korona virusa ne smeju zanemariti pacijenti koji boluju od drugih bolesti. Od donošenja te odluke, u trijažnom šatoru VMA od početka je pregledano oko 40.000 pacijenata, u Centru hitne pomoći VMA pružena je pomoć za više 29.000 lica, a preko Hitne pomoći izvršeno je više od 4.000 prijema. U jeku pandemije, Vojnomedicinski centar „Karaburma“ preuređen je i opremljen kako bi radio kao kovid bolnica kapaciteta 100 ležajeva za pacijente koji su srednje ili teško oboleli od korona 46

Vojno zdravstvo Vojske Srbije

Pun doprinos u borbi sa COVID 19

virusa, a shvatajući ozbiljnost situacije, “srpskom brzinom” u krugu VMC „Karaburma“ za 12 dana rekonstruisan je postojeći i dograđen deo objekta za novu bolnicu, namenjenu pacijentima obolelim od Kovid-19, kapaciteta 60 postelja, za pacijente sa teškom kliničkom slikom. Širom Srbije, gde god da je to bilo potrebno, vojni lekari i medicinsko osoblje pomagali su svojim znanjem i iskustvom i dalje pomažu u kriznim trenucima.

Pod budnim okom vojnih lekara i medicinskog osoblja početkom jula otvorena je privremena vojna kovid bolnica u Novom Pazaru, kapaciteta 110 kreveta, u kojoj su angažovana 42 pripadnika vojnozdravstvenih ustanova, a u Sjenici su vojni lekari i medicinski tehničari formirali trijažno odeljenje na ulazu u kovid bolnicu. Tokom više od 30 dana, u privremenoj bolnici u Novom Pazaru zbrinuta su 174 pacijenta, a o značaju njihovog angažmana u toj bolnici svedoči

Z D R AV S T V O - S R B I J A

i činjenica da je u jednom danu maksimalan broj prijema bio 86. Kada se za time ukazala potreba, sredinom jula, Vojna bolnica Novi Sad ušla je u sistem kovid bolnica Republike Srbije i danas radi na zbrinjavanju dela pacijenata sa teritorije AP Vojvodine. U toj bolnici je zbrinuto 120 kovid pacijenata, a obavljeno je više od 600 ostalih pregleda. Da je vojska tu za sve građane naše zemlje svedoči i činjenica da je pripadnik Uprave za vojno zdravstvo određen za koordinatora privremene kovid bolnice, formirane u Srednjoj ekonomskoj školi „Stana Milanović” u Šapcu. U vojnom zdravstvu epidemija korona virusa dočekana je spremno u velikoj meri zahvaljujući tome što su prethodnih nekoliko godina realizovana značajna ulaganja. Uz najsavremeniju medicinsku opremu i brojna poboljšanja po pitanju infrastrukturnih radova, izdvajaju se i novi helidrom na VMA, nova sanitetska vozila, otvaranja novih ambulanti u vojnim bolnicama, ali i zapošljavanju neophodnog kadra. U Centru za dnevnu hirurgiju Poliklinike VMA, posle 15 godina od osnivanja, otvorena je nova operaciona sala i renovirane su postojeće prostorije, a prvi put posle 30 godina izvršena je potpuna rekonstrukcija „šok sobe” sa najboljom opremom na tržištu, omogućivši da VMA ni u čemu ne zaostaje ni za jednom svetskom bolnicom. Institut za radiologiju VMA opremljen je savremenom magnetnom rezonancom jačine 1,5 tesla. Nastavljeno je, takođe, sa infrastrukturnim radovima i opremanjem novom medicinskom opremom Vojne bolnice Niš, gde je na Odeljenju za radiologiju izvršena adaptacija prostorija i instalirana nova medicinska oprema, izvrše-

na adaptacija dela operacionog bloka u Odeljenju za hirurške bolesti, renovirane dve hirurške sale, obnovljena i najneophodnija oprema. Reč je o najozbiljnijem ulaganju i rekonstrukciji te vojnozdravstvene ustanove u proteklih 30 godina, koja je omogućila da njeni pacijenti dobiju najbolju i najsavremeniju dijagnostiku i negu. Organizovanost i spremnost Vojske Srbije da reaguje brzo i efikasno posebno je došla do izražaja tokom vanrednog stanja, tokom koga su pripadnici Vojske Srbije dali značajan doprinos u borbi na sprečavanju širenja virusa Kovid-19. Tokom vanrednog stanja, privremene bolnice pripremljene su u devet objekata u pet gradova, gde su postavljena 5.122 kreveta. Privremene bolnice formirane su na četiri lokacije u Beogradu, na tri lokacije u Nišu, Novom Sadu, Kruševcu i Novom Pazaru. Podnoseći prvi udar, pripadnici Vojske Srbije i vojni lekari i medicinsko osoblje bili su angažovani na obezbeđenju objekata za zdravstveni nadzor od 18. marta, kada je formiran prvi objekat u Vojnoj ustanovi „Morović“. Od proglašenja vanrednog stanja Vojska Srbije je bila angažovana na formiranju 18 ovakvih objekata za zdravstveni nadzor. Kako bi se što efikasnije izborili sa svim izazovima, zbog pojačanih napora u borbi protiv korona virusa, u stalni radni odnos u Upravu za vojno zdravstvo primljeno je 95 lica medicinskog i pomoćnog stručnog osoblja, dok je u prošloj i ovoj godini u ustanove vojnog zdravstva primljeno više od 400 medicinskog i pomoćnog stručnog osoblja. Kao ispomoć, više desetina lekara i medicinskog osoblja angažovano je u ustanovama civilnog zdravstva (KBC Zemun, KBC Zvezdara, KC Niš, Bolnica

Leskovac) i na drugim aktivnostima kao što su pregledi lica pristiglih iz inostranstva i rad na terenu. Stavljajući sve svoje kapacitete na raspolaganje državi tokom vanrednog stanja, u Vojnoj bolnici Niš lečeni su pacijenti koji nisu inficirani korona virusom, a tokom vanrednog stanja Vojna bolnica Novi Sad određena za lečenje svih pacijenata kojima je potrebna hitna medicinska pomoć. Tokom vanrednog stanja, u Centru vojnomedicinskih ustanova Beograd pregledano je 17.195 pacijenata, a u VMC Slavija i VMC Novi Beograd pregledano je 2.411 pacijenata. Posebno dragocena pomoć bila je angažovanje ABHO timova Oružanih snaga Ruske Federacije, koji su sa pripadnicima ABHO službe Vojske Srbije vršili dezinfekciju objekata i zdravstvenih ustanova, a dopremljena tehnika i medicinska oprema za pružanje pomoći u sprečavanju i suzbijanju epidemije korona virusa u Srbiji značajno je doprinela da se zajedničkim snagama brzo i efikasno pomogne građanima naše zemlje. A ono što će sigurno ostati zapamćeno je i velika i nesebična medicinska pomoć Narodne Republike Kine i stručni saveti delegacije Kine i njihov boravak u Srbiji kada je bilo najteže. Eksperti iz Kine obišli su brojne zdravstvene ustanove širom Srbije, kovid i nekovid bolnice, privremene bolnice i gerontološke centre, dajući dragocene savete koji proizlaze iz kineskog iskustva u borbi protiv korona virusa. Učinak Vojnog zdravstva ocenili su veoma uspešnim, a mere blagovremenim i pravilnim, posebno ističući ono što su nazvali „srpska brzina“ kada je samo za 10 dana u VMC Karaburma pripremljena kovid bolnica, a za svega 12 dana kompletno rekonstruisana i dograđena bolnica u krugu VMC Karaburma.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

edicinski fakultet u Beogradu osnovan je 1920. godine, tačno pre 100 godina. Prvo predavanje iz anatomije održao je dr Niko Miljanić u zgradi današnjeg Rektorata Univerziteta u Beogradu. Tim predavanjem su Medicinski fakultet i Anatomski institut u Beogradu počeli sa radom. Povodom stogodišnjice, objavljena je knjiga ANATOMIJA ČOVEKA, autora prof. dr Slobodana Marinkovića, prof. dr Branislava Filipovića i prof. dr Lasla Puškaša. U knjizi Anatomija čoveka na preko šest stotina stranica multidisciplinarno je prikazano i analizirano ljudsko telo sa kliničkim predmetima koji su povezani sa anatomskim činjenicama. Knjiga ima dva dela. Prvi deo „Opšta anatomija i histologija“ je tekstualni. U uvodnom poglavlju je prikazana građa atoma, organskih materija, građa hromozoma, struktura ćelija i raznih tkiva u telu i dat je detaljan opis svakog milimetra ljudskog tela. Tu je građa žive materije, ćelije, zatim delovi ljudskog tela, glava i vrat, opšte osobine srca, anatomija leđa, anatomija toraksa, anatomija trbuha, nervni sistem, anatomija ruke, anatomija noge, kosti lobanje lica i vrata, mišići. „Suština života, opšta histologija i sistemska anatomija, naziv je drugog dela. To je u stvari Anatomski atlas sa preko osam stotina ilustracija u boji, sa originalnim crtežima ili fotografijama. Svi stručni nazivi ljudskog tela napisani su na srpskom, latinskom i engleskom jeziku. Profesor dr Slobodan Marinković, jedan od autora knjige, je naš ugledni stručnjak za anatomiju mozga. Medici.com Profesore Marinkoviću, ovo nije uobičajena knjiga... Knjiga je jedinstvena, jer nije klasič-

Povodom 100 godina Medicinskog fakulteta objavljeno je kapitalno delo

Anatomija čoveka knjiga bastion Jedinstveno u svetu Pripremili: Dario Mirović i Marko Radoš

Dr Slobodan Marinković, profesor anatomije, napisao je više od 10 knjiga i dve izuzetne, svetske knjige, prva „O arterijama mozga“, štampana je u Italiji sa izvanrednim dizajnom, a druga je „Uporedna klasična anatomija i anatomija na magnetnoj rezonanci“, štampana u Nemačkoj. To je za učenje radiologa izvanredna knjiga. Više decenija sarađuje sa japanskim naučnicima na univerzitetima širom Japana. Gostujući je profesor Šinšu univerziteta u Japanu. Predavao je na Univerzitetu u Cirihu, Kraljevskoj bolnici u Londonu, univerzitetima u Americi - Bafalo i Sent Luis. Profesor dr Slobodan Marinković je jedan od četvorice najvećih eksperata u svetu za krvne sudove mozga. nog tipa. Svaka knjiga ima odeljke prema delovima tela. Ova naša koncepcija knjige počinje od atoma, jer se čitavo ljudsko telo sastoji od atoma. Nama je bilo logično da od toga krenemo. Prikazana je građa atoma, onda molekuli vode bez kojih nema života i osnovne organske materije šećer, belančevine, masti. Date su hemijske formule i to je ilustrovano odgovarajućim slikama. Posle toga ide građa hromozoma, koji se

sastoje od molekula DNK, a svaki molekul ima odgovarajući broj gena koji obavljaju razne funkcije u ćelijama. Geni diktiraju šta će svaka ćelija da radi, geni ne služe samo za prenošenje naslednih osobina sa roditelja na potomke, nego regulišu funkciju apsolutno svake ćelije. I to je suština. U knjizi su predstavljene i razne vrste tkiva koje postoje u organizmu čoveka i drugih sisara pa čak i nekih nižih vrsta. Onda, tu su i organski sistemi koji služe za razne funkcije, digestivni sistemi za probavu i varenje, respiratorni sistemi za disanje , kardiovaskularni za rad srca i krvnih sudova i drugi. Onda počinje klasična anatomija, svaki deo tela prikazan je i tekstualno i piktoralno, pomoću odgovarajučih slika. Medici.com Tu su i izvanredni snimci delova ljudskog tela. Neki od snimaka su makroskopski, veliki preparati, delovi kostura, lobanja. Druge ilustracije su crtane, ja sam to crtao drvenim bojama. To je naknadno obrađeno u fotošopu. Atlas sadrži skoro osam stotina slika u boji. Ja sam bio angažovan za taj deo na kome sam radio

Z D R AV S T V O - S R B I J A

dve godine, od ujutru do uveče, pravljenje crteža, fotografisanje preparata i drugo. Da mi neko sada ponudi veliki novac, ili stan koji nemam, da uradim nešto tako ponovo, ja bih se zahvalio i odbio. To ili se uradi jednom u životu ili se nikad ne uradi. Ali zato smo dobili svetsku knjigu. Koncepcija knjige i teksta je drugačija nego u klasičnim atlasima. Knjige u svetu iz anatomije su ili na engleskom ili na latinskom jeziku. U našoj knjizi postoji kombinacija ta dva jezika i unutar teksta i anatomskog atlasa. Svaki detalj organa obeležen je na latinskom jeziku, a ispod toga je engleski naziv. To je ta specifičnost što ovu knjigu čini jedinstvenom u svetu. Na osnovu te dvojezičnosti, knjigu mogu da koriste stranci, koji ne znaju srpski jezik. Time se ova knjiga izdvaja od svih drugih . Ova knjiga se nalazi na mnogim medicinskim fakultetima zapadnih država, ali i kod svetskih stručnjaka, uglednih profesora anatomije, neurologije i neurohirurgije. Posebno sam ponosan što se jedan primerak ove knjige nalazi u Velikoj Britaniji u čuvenom Kembridž univerzitetu, na Odeljenju anatomije, što je lep uspeh. Planira se dostava knjige i drugim svetskim univerzitetima. Po ilustracijama i kvalitetu teksta povezana je Anatomija sa raznim kliničkim predmetima da bi studenti videli značaj anatomije, znači, ne da bi samo položili ispit, nego da bi sutra bili dobri lekari. Neki delovi knjige su povezani sa umetnošću. Kroz istoriju, glavna tema većine umetnika je ljudsko telo, zato umetnici moraju da proučavaju anatomiju. Po tome je ova knjiga jedinstvena u svetu. Čitava knjiga je na vrhunskom svetskom nivou.

Medici.com U knjizi je objašnjeno i poreklo živih bića. Da tu je poreklo živih bića i vode na zemlji, tu je i nastanak elementarnih ćelija pre 3,9 milijardi godina i kasnije nastanak živih bića i kako su ta živa bića menjala našu planetu. Neka od prvih jednoćelijskih bića, pomoću sunčeve svetlosti počela su da sintetišu organske materije, pri čemu se oslobađao kiseonik. Pre toga nije postojao kiseonik u atmosferi. Kiseonik je punio atmosferu Zemlje i omogućio pojavu životinjskog sveta i ljudske rase. Stvorile su se ćelije koje su kao energiju koristile sunčevu svetlost i same proizvodile organske materije i te materije su se povećavale. To je uzajamno dejstvo naše planete Medici.com kao neorganske prirode i živih bića kao Vi i koautori naglašavate da organske prirode. Anatomija čoveka je je anatomija stara i značajna nauka, još od vremena Leonarda multidsplinarna, mnoge delove knjige mogu da čitaju medicinari i oni koji to da Vinčija? Revoluciju anatomije pre 500 godi- nisu. Iz svake oblasti medicine svako na uradio je Leonardo da Vinči (koga je može da pronađe nešto novo. izuzetno cenio naš Nikola Tesla), koji je Medici.com bio svestrani genije. Istraživao je biljke i Dr Niko Miljanić je 1925. godine slikao je studije životinja, recimo studije doneo iz Pariza radove – crteže, konja u svim mogućim pozama. Interesovalo ga je ljudsko telo, počeo je da seslike delova ljudskog tela Ipolita cira, disekuje leševe u podrumu crkve, Franca. Da, Ipolit Franc je bio ugledni francupod svetlošću sveća da ga niko ne vidi. Toliko je realno prikazao pojedine orga- ski slikar dvadesetog veka. Na zahtev dr ne i organske sisteme da mi to i danas Nika Miljanića, dvadesetih godina prošmožemo da koristimo. Njega je nasle- log veka, Ipolit Franc je uradio nekoliko dio belgijski (flamanski) naučnik Andre- desetina džinovskih crteža iz anatomije. as Verzalijus. Posle toga je anatomija Te velike slike-crteže dr Niko Miljanić iz krenula da se razvija velikim koracima. Pariza je doneo u Anatomski institut u

Prof. dr Laslo Puškaš, šef Katedre Anatomskog instituta, koautor knjige

Prof. dr Branislava Filipović, koautor knjige

Beograd. Slike su stajale decenijama u Institutu zamotane u rolne. Onda je šef Katedre Anatomskog instituta, profesor dr LASLO PUŠKAŠ, koji je i jedan od autora ove knjige, shvatio da je to vredno i naložio da se uradi restauracija u Narodnoj biblioteci Srbije. Posle nekoliko meseci, restauracija je urađena i ti radovi danas krase Anatomski institut koji je, zahvaljujući profesoru Laslu Puškašu, uzdignut na svetski nivo. Medici.com Da li se ljudsko telo menja kroz vekove? Ljudsko telo se vrlo malo menja kroz vekove, za evoluciju su potrebni milioni godina, tu, praktično, nema nekih velikih promena. Kad uporedimo nas i pećinske ljude ima, naravno, anatomskih razlika, ali one uopšte nisu drastične. To je mali period za evoluciju. Na šta ćemo mi kao ljudska bića ličiti za milion godina to niko ne može da predvidi, ali sam siguran da ćemo biti slični današnjim ljudima u svakom pogledu. Medici.com Da li ste koristili radove stranih autora? To je neophodno za pisanje bilo koje knjige ili naučnog rada. Na kraju knjige postoji literatura, spisak referenci koje su korištene. Hiljade anatoma poslednjih vekova širom sveta imaju značajne radove koje sam ja naveo. Naročito ove najnovije koji su u direktnoj ili indirektnoj vezi sa anatomijom. Tu su i radovi nas trojice autora (S. Marinković, B. Filipović, L. Puškaš) i oko 70 mojih naučnih radova u poznatim svetskim časopisima, gde imam preko 1700 citata. Knjiga Anatomija čoveka namenjena je studentima, specijazantima, postdiplomcima, lekarima specijalistima za postavljanje dijagnoza i hirurzima za pripremu operacija. Ali i svim zainteresovanima za anatomiju, poreklo živog sveta, prirode i čoveka na planeti. Ovu grafički izuzetno zahtjevnu knjigu izdao je Moza publišing Beograd.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

umboišijalgija je čest problem, sa godišnjom incidencijom od pet na 1000, i obično je uzrokovana hernijom intervertebralnog diska. Kod oko 80% pacijenata sa prvom epizodom radikularnog bola, simptomi se povlače spontano u roku od šest nedelja. Preostala grupa pacijenata se kvalifikuje za (hiruršku) intervenciju. Minimalno invazivne tehnike lečenja degenerativnih oboljenja kičme uključuju tehnike koje uz minimalnu traumatizaciju tkiva postižu maksimalan efekat. Prednosti su brže vraćanje normalnim životnim aktivnostima, operacija bez ožiljka (ili uz minimalan), maksimalna redukcija bola. Minimalno invazivne procedure kao što je perkutana laserska dekompresija ili intradiskalna elektrotermalna anuloplastika su invazivne, minimalno invazivne metode lečenja koje predstavljaju most između konvencionalne hirurgije i konzervativnog lečenja. Većinu ovih operativnih tehnika koristi dr sc. med. Nenad Živković u svom radu i u našoj zemlji. Perkutana laserska diskus dekompresija je tehnika kojom se u lokalnoj anesteziji komprimovani koren nerva oslobađa pritiska laserskim skupljanjem diska, eliminišući bol pacijentu za svega nekoliko minuta. Upotreba lasera u lečenju diskus hernije nastala je početkom osamdesetih godina prošlog veka. Choi i kolege prvi su izveli PLDD na telu čoveka, februara 1986. Američka administracija odobrila je PLDD 1991. godine. Do 2015. godine, oko 70 000 PLDD-a je izvedeno širom sveta. Tretman laserom zasniva se na tome da se laserska toplota uvodi unutar diskusa kojim se redukuje njegova zapremina i skuplja indukcijom kolagenih vlakana. Ovi procesi dovode do pada intradiskalnog pritiska, gde se prolabirani materijal retrahuje i time dekomprimira odgovarajući nerv. Nakon postavljene dijagnoze prolabiranog intervertebralnog diska, magnetnom rezonancom ili CT-om kičme, pod lokalnom anestezijom uvede se pod kontrolom skopije tanka igla (16-20G) u intervertebralni prostor gde se dalje izvodi procedura skupljanja prolabiranog diska. Ista procedura se može ponoviti bez ikakvih posledica po pacijenta. Intradiskalna elektrotermalna anuloplastika (IEA) je uvedena 2003. godine i predstavlja nov metod termičke ablacije putem radiofrekventne tehnologije, tzv. nukleoplastika. Termičke metode imaju prednost s jedne 50

Perkutana laserska diskus dekompresija

Dr sc. med. Nenad Živković, spec. neurohirurgije, naučni saradnik, Beograd

strane, laserski indukovano smanjenje zapremine diskalne hernijacije, a sa druge strane, omogućavaju ablaciju senzibilisanih receptora za bol, što se ne postiže kod laserske diskus dekompresije. Radikularni bol je rezultat kompresije nervnog korena herniranim delom nukleusa pulposusa. Smanjenje intradiskalnog pritiska dovodi do toga da se hernija povlači prema centru, što dovodi do smanjenja kompresije nervnog korena i ublažavanja radikularnog bola. Kod PLDD-a ovaj mehanizam se koristi primenom laserske energije za isparavanje vode (desikacija) u jezgru pulposusa, a kod IEA metodom termičke ablacije diska. Laserska energija se ispušta laserskim vlaknima kroz šuplju iglu koja je prethodno plasirana u nukleus pulposus. Igla se stavlja u intervertebralni disk transforaminalnim pristupom, uz kontrolu fluoroskopije, pod lokalnom anestezijom. Isparavanjem vode, uzrokuje se strukturna promena nukleus pulposusa, dovodeći do trajnog smanjenja intradiskalnog pritiska.

Kako se izvodi postupak? Postupak se izvodi pod lokalnom anestezijom kože i paraspinalnih mišića. Nakon identifikacije željenog intervertebralnog nivoa pomoću fluoroskopije, šuplja igla se ubacuje na lateralno od fasetnih zglobova, usmeravajući ka centru diska. Kroz iglu se ubacuje lasersko vlakno (0,4 mm) u središte nucleus pulposusa, a zatim se isporučuje laserska energija da bi se smanjio intradiskalni pritisak. Laserska energija se isporučuje u impulsima, u rasponu od 18–20 sekundi. Pulsna isporuka laserske energije koristi se da bi se izbeglo prekomerno zagrevanje okolnih tkiva. Profilaktički antibiotici se primenjuju profilaktički kako bi se smanjio rizik od discitisa. Kod IEA princip je isti samo što se umesto laserske energije koristi elektrotermička. Koji su pacijenti kandidati za ovu vrstu intervencije? Najpre je potrebno neuroradiološki potvrđeno prisustvo “contained” diskus hernije, bez ekstruzije ili sekvestracije

Z D R AV S T V O - S R B I J A

povredu nerva u uskom prostoru kičme, što kod pacijenta može da dovede do dalekosežnih neželjenih posledica.

diska, koji predstavljaju izuzeće za PLDD. Pacijenti sa suženim prostorom intervertebralnog diska (diskartrozom) ili opstruktivnim abnormalnostima kičme su takođe isključeni iz ove vrste minimalno invazivne tehnike. Klinički, uglavnom su to pacijenti sa radikularnim simptomom ili low back pain-om, a koji su rezistentni na konzervativno lečenje. Pacijenti sa ozbiljnim neurološkim simptomima, teškim parezama, sindromom kaude ekvine, su kandidati za neku vrstu operativnog lečenja.

Kakva je uspešnost? Stope uspeha u većim studijama varirale su od 75% do 87%. Zbog nedovoljnog poboljšanja simptoma ili ponovljene hernije, oko 4-10% pacijenata je dobilo dodatni hirurški tretman. U većini slučajeva, operacija je otkrila prisustvo slobodnih fragmenata u kičmenom kanalu. Dobre manuelne veštine i dug trening neurohirurga, su neophodni da bi se ovakva intervencija uradila na ispravan način. Nedovoljno obučen i neiskusan hirurg lako može da napravi

Da li ima komplikacija? Najčešće opisana komplikacija PLDD-a je spondilodiscitis i učestalost discitisa varira od 0% do 1,2%. Aseptični dicitis je rezultat oštećenja diska ili susednih end plate-ova toplotom. Da bi se izbegla ova komplikacija, pažljivo praćenje i komunikacija sa pacijentom u toku izvođenja postupka su neophodni, podešavanjem snage lasera, brzine pulsa ili pulsnog intervala kada se pojave senzacije toplote. Cilj laserske dekompresije diska je selektivno smanjenje količine jezgra pulposnog tkiva, dok prstenasti fibrosus i okolna tkiva ostaju nepromenjeni. Stepen prodiranja toplote treba da bude što je moguće niži. Glavne odrednice za prodiranje toplote su apsorpcija vode koja varira u zavisnosti od talasne dužine lasera i trajanja primene laserske energije. Kada pacijent tokom lečenja iskusi osećaj toplote, upotreba dužih pulsnih intervala ili manjih podešavanja snage efikasno je sredstvo za smanjenje prodora toplote. Na ovaj način se može suzbiti prekomerno nakupljanje toplote pre nego što nanese strukturno oštećenje okolnim tkivima. Septični discitis može nastati kao rezultat inokulacije mikroorganizama tokom postavljanja igle. Da bi se izbegla ova komplikacija, stroga sterilnost tokom intervencije je obavezna. Upotreba dodatne antibiotske profilakse može dodatno smanjiti rizik od septičkog diskitisa. Zbog zagrevanja kanile, mogu se javiti termička oštećenja nervnog korena. Perkutana laserska dekompresija diska (PLDD) je jedno od takozvanih „minimalno invazivnih“ modaliteta lečenja degenerativnih oboljenja kičme. Lečenje se izvodi perkutano, tj preko kože, pa je morbiditet niži, a period rekonvalescencije kraći nego kod otvorene hirurgije. Zbog navedenih prednosti, čini se da je PLDD zanimljiva alternativa konvencionalnoj hirurgiji, mada, značajan skepticizam i dalje prati PLDD. Sve minimalno invazivne tehnike u našoj zemlji koristi u svakodnevnom radu dr sc. med Nenad Živković, neurohirurg i naučni saradnik, želeći da implementira nove svetske trendove lečenja spinalne patologije u svojoj zemlji, a koje je dobrim delom naučio od najboljih svetskih stručnjaka u ovoj oblasti. 51

Z D R AV S T V O - S R B I J A

siha je u stanju da neutrališe delovanje imunološkog sistema do mere u kojoj može čak i ugroziti ljudski život . Ona čoveku može da oduzme san i apetit i da tako naruši njegovo zdravlje i život. Može da mu oduzme mogućnost da se druži, da radi i da voli. Psiha je čak u stanju da navede čoveka na suicid. S tim u vezi postoji jedna anegdota o kugi koja je harala u srednjem veku. Anegdota glasi: Kada je kuga ulazila u jedan grad, rekla je: “U ovom ću gradu ubiti hiljadu ljudi”. Kada je izašla iz grada za njom je ostalo mrtvih deset hiljada ljudi. Kada su je podsetili na to šta je obećala, ona je odgovorila: “Ja sam ubila hiljadu ljudi. Ostale je ubio njihov strah”. Savremeni čovek u svakoj fazi svog života ima lakše ili teže psihološke tegobe, na primer: tremu, depresiju, strah, paniku i sl. Kada čovek živi u povoljnim životnim uslovima on spontano otkrije kako da takve svoje tegobe ublaži pa čak i da ih otkloni. Izlazak i druženje su najčešći način otklanjanja psiholoških tegoba. Ipak, neki od nas se „spasavaju“ tako što se osamljuju, neki su zavisni od rada, neki od putovanja, neki se opuštaju kupujući, itd.

I onda se svima nama koji, dakle, po definiciji imamo lakše ili teže psihološke probleme desio kovid. Zbog kovida, veliki broj država, a i naša, pod pretnjama i krivičnom odgovornošću, od ljudi su zahtevali socijalnu distancu, izolaciju i karantin. Generalno, nametnut je rad, učenje i druženje preko interneta. Time je deci oduzet osnov socijalizacije, oduzeta im je podrška i ukupan dobar vaspitni uticaj njihovih vaspitača. Odraslima je oduzet lekoviti učinak rada u kolektivu. Starim osobama je oduzet zagrljaj dece i unuka, čak i sahrana van kruga porodice. Istovremeno, od proglašenja pandemija pa do danas svuda a i kod nas, neprekidno smo izloženi strahu od povećanja broja obolelih i umrlih. Iako sve rečeno slabi temelj na kome stoji mentalno zdravlje ljudi, Krizni štab u svom sastavu nije imao i još nema stručnjaka za mentalno zdravlje te iz tog razloga nema ni odgovora na pitanje: “Kako se postojeći status mentalog zdravlja u ovoj situaciji može očuvati i unaprediti, odnosno šta u ovako nepo52

COVID 19 i suicid

Ljiljana Dešević, psiholog i psihoterapeut

Ljiljana Dešević, djevojačko Kojić, rođena je 1952. godine u Beogradu. Diplomirala je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu na Katedri za psihologiju. Edukaciju za psihoanalitičku psihoterapiju završila je kod profesorke dr Milice Jojić Milenković. Najveći deo radnnog veka provela je radeći kao klinički psiholog u Centru za mentalno zdravlje u Pljevljima. Ono što njenu karijeru čini specifičnom je to što je više od trideset godina bila jedini psiholog u gradu sa oko 40 000 stanovnika. Za to vreme se bavila svim granama psihologije, radeći sa svim kategorijama klijenata. Danas, u doba specijalizacije, ovakvu priliku da priđu svim modalitetima ukupnog psihološkog sistema, psiholozi više nemaju. Od 2006. godine publikuje radove iz oblasti strukture psihološkog sistema.

voljnim uslovima možemo da učinimo za svoje mentalno zdravlje?“ Stručnjaci za mentalno zdravlje koji su se građanima povremeno obraćali preko medija najčešće su savetovali on lajn komunikaciju sa drugim ljudima, on lajn konzumiranje raznih formi umetnosti i vežbanje, naravno u svojoj kući. Ipak, ma kako neki savet bio dobar, on ne može da pomogne svim ljudima. Postoje osobe koje se ne osećaju dobro u socijalnoj komunikaciji, oni koji ne vole muziku, pozorište, „laku“ zabavu, knjige. Neki ne vole fizičku aktivnost dok neke uznemirava duboko disanje koje se takođe često savetovalo kao relaksirajuća metoda koja navodno može da pomogne čak i u stanju panike. Ukoliko imate neku psihološku tegobu koju niste uspeli da otklonite na drugi način moj vam je savet da pokušate da kroz unutrašnji razgovor sebi odgovorite na pitanje: Šta bih ja savetovao drugoj osobi ukoliko bi ona imala problem koji imam ja. Iskustvo nam govori da osoba koja se ne opušta uz čitanje nikome neće preporučiti da čita, već će mu preporučiti ono što sama voli. Dakle, ova metoda je način da vam postane jasno, savreme-

na psihologija za to kaže: „da pojasnite sebi“ što je to što ste oduvek spontano radili da bi se dobro osećali. Na taj način otkrićete nešto o sebi što niste znali, a to je lekovito. Ukoliko vam ovaj postupak ne pomogne trebalo bi da o svojim tegobama kontinuirano razgovarate sa nekim iz vašeg okruženja u čiju dobronamernost imate poverenje. Takav razgovor može da bude on lajn. Poznato je da je dubok i istinit razgovor o psihološkim tegobama lekovit ili da je makar u stanju da ublaži oštricu psihološke boli. Ukoliko i pored toga vaše psihološke tegobe opstaju, posebno ako su in-

tenzivne i praćene suicidalnim mislima, neophodno je da potražite stručnu pomoć psihoterapeuta. Danas postoji velika ponuda psihoterapijskih usluga, pa čak i on lajn usluga. Može vam se desiti da vam ne pomogne ni prvi, ni drugi, ni treći psihoterapeut. Ipak, nemojte odustajati u traženju osobe koja će vam pomoći da rešite svoj problem. Ovo je XXI vek, on nudi mnoge mogućnosti. Nemojte dozvoliti da vam tamo neki kovid oduzme imunitet, razboli vas ili vas navede na suicid. Važno je da znate da iako psiha može da nas ubije, ona nije naš neprijatelj. Psiha voli život i to srećan život. Ona u sebi nosi potencijal koji čoveku može da pomogne da reši i najveće psihološke tegobe. Potrebna vam je samo prava ruka da vas povede u tom pravcu.

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

inistar odbrane Aleksandar Vulin obišao je 17. 8. 2020. rekonstruisani deo Instituta za nuklearnu medicinu Vojnomedicinske akademije koji je opremljen dvema najsavremenijim gama kamerama, uređajima koji se koriste za preciznu dijagnostiku različitih oboljenja, a posebno malignih bolesti. Kako je naglasio ministar odbrane, Vojnomedicinska akademija je svakako jedna od naših najcenjenijih zdravstvenih institucija, a da bi takva i ostala potrebni su ljudi, ali i ulaganje u tehniku. - Otvaranjem gama kamere, poslednjim pripremama za njen rad, završavanjem poslednje faze obuke i mogućnošću da naši pacijenti već od ponedeljka počnu da zakazuju preglede na gama kameri, Vojnomedicinsku akademiju smo učinili još savremenijom i još opremljenijom. Gama kamera je sam svetski vrh. Ono što imaju drugi instituti u svetu sada ima i naša Vojnomedicinska akademija - rekao je ministar Vulin i dodao da se ulaganje u zdravstvo i u vojno zdravstvo „uvek vraća i uvek isplati“.

Ulaganje u vojno zdravstvo

VMA dobila gama kameru savljević naglasio je da je novi dijagnostički uređaj SPECT CT jedan od retkih u zemlji, a prvi u Beogradu, koji će omogućiti kompletnu dijagnostičku lepezu testova u Institutu za nuklearnu medicinu.

- Mi smo se pokazali kao dobar, žilav, kao veoma efikasan zdravstveni sistem u borbi protiv pandemije, između ostalog zato što smo kontinuirano ulagali u vojno zdravstvo. Prošle godine smo u vojno zdravstvo primili oko 500 sestara, lekara, nemedicinskog osoblja, pripremajući se za sve što može da nam se desi. I sada nastavljamo sa ulaganjem, opremanjem i možemo da kažemo da se Vojnomedicinska akademija vraća tamo gde joj je uvek i bilo mesto i gde vojno zdravstvo treba da bude - među najbolje, najopremljenije, najobučenije, najobrazovanije. Vojnomedicinska akademija je na usluzi vojnim osiguranicima, ali i civilnim. Za vreme kovida radila je kao nekovid bolnica, bolnica za sve pacijente i tako radi uvek - istakao je ministar odbrane i poručio da je svako ulaganje u Vojnomedicinsku akademiju ulaganje u kvalitet života svih građana Srbije. Načelnik Vojnomedicinske akademije pukovnik prof. dr Miroslav Vuko54

- Puštanjem u rad upotpunili smo dijagnostičku lepezu naših usluga koje pruža Vojnomedicinska akademija, na sreću i zadovoljstvo naših pacijenata. Čekali smo renoviranje, s obzirom na to da je reč o veoma osetljivim aparatima koji zahtevaju dozvole od agencije kako za jonizujuće zračenje, tako i od Instituta za nuklearne nauke „Vinča“. Sve smo to dobili - rekao je pukovnik Vukosavljević. Govoreći o značaju rekonstrukcije i opremanju gama kamerama, načelnik Instituta za nuklearnu medicinu VMA pukovnik doc. dr Dragan Pucar rekao

je da je to vrhunska dijagnostika koja je napredna u svetu i da „sada možemo lakše da se uhvatimo u koštac sa najtežim medicinskim problemom“. - Dobili smo mogućnost da upotrebom SPECT studija kojom želimo presek ne samo planarne slike, dobijamo tačnu lokalizaciju oboljenja, najčešće onkoloških pacijenata. Takođe, dobili smo mogućnost za još boljom rezolucijom hibridne kamere koja preklapa sliku koja se dobija CT-om i SPECT-om - istakao je dr Pucar. Vrednost investicije koja obuhvata nabavku novih medicinskih uređaja i rekonstrukciju dela Instituta za nuklearnu medicinu VMA, površine od 245 kvadratna metra, iznosi oko 150 miliona dinara. Gama kamera je osnovni uređaj za izvođenje scintigrafije - bezbolne neinvazivne dijagnostičke metode, tokom koje se delovi tela izlažu gama zracima, a detekcijom nakupljanja gama zračenja prate i otkrivaju poremećaji u organizmu. Noviji uređaji (dvoglave gama kamere - SPECT - Single Photon Emission Computed Tomography) davanjem senzitivnijih slika preseka organa obezbeđuju bržu i tačniju dijagnozu u brojnim kliničkim disciplinama -

Vesti iz VMA

kardiologiji, endokrinologiji, onkologiji, nefrourologiji, gastroenterohepatologiji, neurologiji. Jedna od gama kamera u Institutu poseduje i radiološki uređaj (CT) koji omogućava tačniju lokalizaciju prome-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

na viđenih SPECT-om. Kombinovanjem obe tehnike dobijaju se fuzione slike koje daju i podatke o funkciji (SPECT) i podatke o anatomiji (CT). Ovu savremenu nuklearno-medicinsku metodu odlikuje veoma malo izla-

ganje zračenju i smatra se dragocenom u ranoj dijagnostici i uspešnom lečenju. Obilasku su prisustvovali i državni sekretar u Ministarstvu odbrane Bojan Jocić i načelnik Uprave za vojno zdravstvo general-major dr sc. med. Uglješa Jovičić.

Upravi za vojno zdravstvo

Donacija medicinske opreme

ačelnik Uprave za vojno zdravstvo general-major dr sc. med. Uglješa Jovičić i direktor Preduzeća za proizvodnju, servis i prodaju medicinskih aparata DEM d.o.o. Dejan Rusik potpisali su 4. septembra 2020. godine ugovor o donaciji 50 pulsnih oksimetara i 50 beskontaktnih toplomera. Tom događaju, održanom u Vojnomedicinskoj akademiji, prisustvovao je zamenik načelnika VMA brigadni general prof. dr Dragan Dinčić i pripadnici Uprave za vojno zdravstvo.

U ime vojnog zdravstva, general Jovičić je zahvalio na donaciji vrednoj više od 800 hiljada dinara, istakavši da je vojno zdravstvo angažovalo sve svoje kapacitete za lečenje građana Srbije. Prema njegovim rečima, donacija jeste najpotrebnija najvećoj organizacijskoj jedinici - Vojnomedicinskoj akademiji, ali je neophodna i drugim vojnozdravstvenim ustanovama poput kovid bolnica na Karaburmi, vojnim bolnicama u Novom Sadu i Nišu, kao i kovid ambulantama u jedinicama Vojske Srbije.

U ime donatora, obratio se Dejan Rusik istakavši da je nakon 25 godina iskustva u oblasti medicine posebno značajan primer društvene odgovornosti prema Vojsci Srbije, imajući u vidu da je vojno zdravstvo ove godine podnelo veliki teret. Donacija preduzeća DEM d.o.o. od velikog je značaja za vojno zdravstvo jer će donirani uređaji biti korišćeni za praćenje zdravstvenog stanja kovid pozitivnih pacijenata, kao i za utvrđivanje ranih pokazatelja kovid oboljenja. 55

ZDRAVSTVO - SRBIJA

Zdravstveni turizam Dr Miroslav Knežević državni sekretar u Ministarstvu trgovine, turizma i telekomunikacija u Vladi Srbije

Banje Srbije

rbija u zdravstvenom turizmu ima jednu od najdužih tradicija, dužu od 160 godina. Više od veka i po naša zemlja je poznata zahvaljujući raznovrsnosti mineralnih, termalnih i termomineralnih izvora, specifičnim geografskim uslovima, kao i razgranatoj mreži RH centara sa izuzetno osposobljenim zdravstvenim kadrovima. Na teritoriji naše zemlje je registrovano oko 50 banjskih i klimatskih mesta i preko 1.000 izvora, od kojih su oko 500 izvori hladne i tople mineralne vode, kao i izvorišta prirodnih mineralnih gasova i lekovitog blata. Pravo blago. Uredbom Vlade Republike Srbije, utvrđeno je 29 banjskih područja. Takođe, u Srbiji ima 16 specijalnih bolnica i dva instituta za rehabilitaciju koje imaju rešenje Ministarstva trgovine, turizma i telekomunikacija da mogu da pružaju ugostiteljske usluge trećim licima. Zbog svega navedenog, banjski i zdravstveni turizam (spa&wellness) je jedan od ključnih turističkih proizvoda u svakoj strategiji razvoja turizma te je ujedno i jedan od 11 prioritetnih turističkih proizvoda za čiji se razvoj Srbija opredelila i kroz Strategiju razvoja turizma za period od 2016. do 2025. godine. Ministarstvo trgovine, turizma i telekomunikacija svake godine raspisuje konkurs za dodelu subvencija i dotacija namenjenih za projekte razvoja turizma, kao i programe kreditiranja u cilju podsticanja kvaliteta turističke ponude, što podrazumeva i izdvajanje finansijskih sredstava za razvoj banjskog turizma. Tako je Ministarstvo od 2015. do 2020. godine finansijski podržalo blizu 60 projekata infrastrukture za razvoj banja što je uveliko unapredilo proizvod zdravstvenog turizma i doprinelo kontinuiranom povećanju turističkog prometa koji je za pet godina (2015-2019) uvećan za 50 odsto. Dakle, iako još nisu na nivou koji se očekuje, banjska mesta i u doba korone beleže najveću posećenost od svih destinacija u Srbiji, a prednjače Banja Koviljača, Vrnjačka banja, Sokobanja, Banja Vrdnik, i Gornja Trepča. Takođe, banje su najtraženije destinacije i u programu dodele vaučera, a pokazalo se da su i u pandemijskoj krizi prihvatile najveći broj domaćih turista. Generalno, turizam kao jedna od najviše pogođenih privrednih grana u doba pandemije nestrpljivo čeka da se otvore granice. Čekamo i mi. Pred nama su ozbiljni zadaci i ciljevi koje nam je situacija sa koronom osujetila. Među njima je i zdravstveni turizam. Srbija ima pravo blago kada je reč o aspektu lečenja i rehabilitacije. Nije slučajno da su specijalne bolnice građene baš na mestima na kojima se nalaze već su lokacije izabrane na osnovu temeljnih studija najvećih balneoloških stručnjaka i profesora Medicinskog fakulteta. Naša banjska lečilišta predstavljaju neprocenjivo bogatstvo i resurse budućnosti. Značaju i promociji banjskog i zdravstvenog turizma svakako doprinosi i časopis „Medici.com“ u celini, a posebno kroz rubriku “Banje Srbije “ u kojoj se na izuzetno afirmativan način predstavljaju pojedinačno raznovrsne zdravstvene usluge svih specijalnih bolnica i instituta za rehabilitaciju u Srbiji, rekao je dr Miroslav Knežević, državni sekretar u Ministarstvu trgovine, turizma i telekomunikacija u Vladi Srbije.

Urednik rubrike “Banje Srbije”: Rade-Radenko Karalić Priprema: “Medici.com” DTP: Sretko Bojić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Dobrodošli u Banju Koviljaču

prijatnom klimatskom i ekološki zdravom ambijentu Banje Koviljača kome je priroda podarila lekovitu sumporovitu termomineralnu vodu i peloid, a struka i nauka ih stavile u službu zdravlja, potrebe pacijenata su imperativ. Predsednik Svetske asocijacije balneoklimatologa zvanično je potvrdio da je odnos lekovitih materija iz blata i sumporovite vode Banje Koviljače jedinstven u svetu i zaslužan za

Specijalnoj bolnici ‘’Sokobanja’’ pružaju se usluge prevencije, dijagnostike i lečenja respiratornih, kardiovaskularnih, lokomotornih, reumatskih i neuroloških oboljenja, kao i usluge medicinske rehabilitacije i to, pre svega, kod oboljenja respiratornog sistema, zatim povreda i oboljenja lokomotornog sistema, reumatskih oboljenja i usluge medicinske reha-

tako dobre terapijske efekte u lečenju, pre svega reumatskih bolesti. Prateći potrebe svojih pacijenata kao i savremene tokove u medicini, u Specijalnoj bolnici Banja Koviljača primenjuje se široka paleta dijagnostičkih i terapijskih procedura, koje su individualne, i prilagođene svakom pacijentu. Ovde su usavršili i najsavremeniju biološku terapiju koja pomaže oporavak oštećenih tkiva kod povreda mišića, tetiva, zglo-

bova i ligamenata. Ortokin terapija se primenjuje posebnom metodologijom obrade krvi pacijenta, gde se izdvaja serum obogaćen najkvalitetnijim faktorima rasta i antizapaljenskim proteinima. Pre 30 godina, 1989. godine, ovde je osnovano prvo odeljenje za rehabilitaciju dece u bivšoj Jugoslaviji. Od tada je lečeno više od 41 hiljade mališana. Oni i njihovi roditelji borave u objektu gde je sve podredjeno i prilagodjeno njima, uključujući i terapijske postupke. Kreativne, nutritivno bogate, a ukusne obroke po strogom HASAP standardu, spremaju se u četiri savremeno opremljene kuhinje, poštujići novi pristup u kulinarstvu koji prvenstveno ističe

zdravstveni aspekt ishrane, a koji je pritom potpuno personalizovan. Višestruko nagradjivan restoran “Pod kulom” nalazi se u zdanju koje podseća na kraljevsku. Pod kupolom stoletnog zdanja kupatila Kralja Petra Prvog, na oko hiljadu i po kvadratnih metara, nalazi se wellness centar Kovilje. Daleko od gradske vreve, okružen prelepom prirodom koja upotpunjuje osećaj utočišta od stresa svakodnevnog života, wellness Kovilje je jedinstvena oaza relaksacije. Prepuštanje svim blagodetima kupanja u toploj sumpornoj vodi, bazenima, aromatičnim kupkama, blatnim pakovanjima ili masažama je nesvakidašnje iskustvo kojem ne možete odoleti. U wellnesu sve je usmereno ka zdravlju a u centru Kovilje to pretvaraju u umetnost – umetnost zdravlja i lepote. Na usluzi u svakom trenutku je i konsultacija medicinskog tima lekara specijalista a sve u cilju dostizanja maksimalnog ugođaja i povoljnog efekta tretmana na zdravlje svakog gosta. https://www.banjakoviljaca.rs

programi, koji su specifični zbog korišćenja banjskog prirodnog lekovitog faktora. Specijalna bolnica “Sokobanja” je jedan od najznačajnijih zdravstveno-turističkih centara i prva ekološka opština u Srbiji. Nalazi se na 235 km jugoistočno od Beograda i 60 km severnoistočno od Niša, u sokobanjskoj kotlini na oko 400 m nadmorske visine. bilitacije dece. Bolnica raspolaže najsavremenijom medicinskom opremom i stručnim kadrom, a zdravstveni tretmani se sprovode u sadejstvu stručnosti, nauke, savremenih trendova i prirodnih blagodeti, među kojima su svakako najznačajniji kristalno čist vazduh, sa negativnom jonizacijom, i termomineralne vode. Poseban segment usluga Bolnice su velnes, fitnes, slana soba i drugi specijalni

 https://www.soko-banja.rs; sokobolnica@mts.rs 57

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ribarska banja

 Tel. +381 37 865 270

 https://www.ribarskabanja.rs

pecijalna bolnica „Ribarska banja“ iz godine u godinu sve svoje goste i posetioce obraduje novim sadržajima, kako u medicinskom, tako i u turističkom delu. Na samom početku ovogodišnje turističke sezone svečano je otvoren i pušten u rad sportsko-rekreativni centar „Samar“, čiji centralni i najveći deo čini mini-akva park, sa tri toboganska bazena sa termalnom vodom, od čega jedan za decu. Pored bazena, tu je i teren za tenis, teren za odbojku na pesku, rent a bike, sto za

stoni tenis, kafe-pizerija, park za decu. Pored ovih sadržaja, tokom leta organizuju se razna sportska i kulturna dešavanja - noćno kupanje, zanimljiva takmičenja na vodi, koncerti, muzičke večeri i još mnogo toga. Kompleks je svečano otvorio ministar turizma i trgovine Rasim Ljajić, naglasivši da je ovo izuzetna investicija koja proširuje turističku ponudu ne samo ovog kraja, već i čitave zemlje. Pored centra ‘’Samar’’ i mini-akva parka posetioci mogu uživati i u wellness i spa cen-

tru sa brojnim sadržajima, etno-restoranu u Srndalju, brojnim sportskim i kulturnim dešavanjima tokom kulturnog leta, verskom i etno-turizmu. Termalni sumporoviti izvori pogoduju ne samo ljudima koji čuvaju i održavaju zdravlje, već i pacijentima koji traže lek za svoje zdravstvene probleme. Specijalna bolnica veoma uspešno leči i rehabilituje pacijente sa koštanozglobnim, degenerativnim, ortopedskim, nekim neurološkim oboljenjima. Hiperbarična komora, kompletne dijagnostičke metode i terapijske procedure čine ovu ustanovu veoma uspešnom i popularnom.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

SB Bukovička Banja

ukovička Banja je smeštena u srcu Šumadije, na padinama planine Bukulje okružena stoletnom bukovom šumom. Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Bukovička Banja“ se nalazi u parku Bukovičke Banje, koji je nadrastao ulogu banjskog šetališta i danas je jedan od najvećih svetskih galerija skulptura na otvorenom prostoru“. Banja je poznata po lekovitoj mineralnoj vodi koju Specijalna bolnica za rehabolitaciju “Bukovička Banja” Aranđelovac koristi zajedno sa glinom za lečenje oboljenja gastrointestinal-

nog i hepatolibijarnog sistema, bolesti respiratornog sistema i povreda lokomotornog sistema. O blagotvornosti kisele vode govori podatak da je još 1811. godine svoje zdravlje njome krepio Dositej Obradović. Na lični zahtev kneza Miloša, bukovička voda je dopremana u bocama i korišćena na dvoru. Rehabilitacija je osnovna delatnost Specijalne bolnice “Bukovička Banja” u Aranđelovcu. Predstavlja proces osposobljavanja osobe do njenih maksimalnih ili optimalnih fizičkih, fizioloških i psihisocijalnih mogućnosti. Osnovni ciljevi kojima se stručni kadar rukovodi u ovoj ustanovi u sprovođenju rehabilitacije su: prevencija invalidnosti-nesposobnosti, rehabilitacija hendikepiranih u cilju kompenzacije i prilagođavanja na postojeće zdravstveno stanje. Poboljšanje kvaliteta života i obuka aktivnostima dnevnog života, su naš prioritet. Raspolažemo sa kompletnim timom stručnjaka koji se bave rehabilitacijom dece obolele od šećerne bolesti. Pored pedijatara, odnosno endoktrinologa, imamo i fizijatra, psihologa i nutricionistu. Tu je i tim sestara koji je obučen za rad sa decom i tim od šest fizioterapeuta koji rade samo sa decom. U toku lečenja koje se sprovodi u Specijalnoj bolnici „Bukovička Banja“ praktično se primenjuju svi dostupni modaliteti fizikalne terapije. Pored kinezi terapija, to su različiti vidovi termo terapije – parafin, primenjuje se lekovito blato koje se meša sa mineralnom vodom i koja je balneološki faktor po kojem je “Bukovička Banja” poznata.

Mataruška Banja

 +381 34 725 250  https://www.bukovickabanja.co.rs

adneksa i kod steriliteta. Tokom boravka u ovoj ustanovi o Vama brine tim lekara (fizijatri, internista-reumatolog, neurolog), defektolog, fizioterapeuti i medicinske sestre-tehničari. Početkom godine završeni su radovi na rekonstrukciji terapijskog bloka (bazen i dve sale za kineziterapiju) što će našim pacijentima i gostima omogućiti kvalitetnije lečenje i rehabilitaciju.

ataruška banja se nalazi u centralnom delu Srbije, udaljena 8 km od Kraljeva i 170 km od Beograda. Krasi je i blaga klima, čist vazduh i blizina kulturno-istorijskih spomenika (manastiri Žiča i Studenica , srednjovekovni grad Maglič ). Specijalna bolnica za rehabilitaciju “Agens” je akreditovana zdravstvena ustanova koja se bavi medicinskom rehabilitacijom pacijenata nakon oštećenja centralnog i perifernog nervnog siste-

ma, nakon povreda koštano-zglobnog sistema i pacijenata sa reumatskim bolestima (zapaljenjski i degenerativni reumatizam). Pored savremenih protokola fizikalne medicine i rehabilitacije, koristimo i prirodni balneološki faktor. Termomineralna voda pripada kategoriji hidrokarbonatnih sumporovitih hipertermi. Sadrži značajne količine vodonik-sulfida (14 mg/l) što je glavna terapeutska vrednost ove mineralne vode uz temperaturu do 46 stepeni C. Sumporovita termomineralna voda ima značajan efekat i u ginekologiji, kod hroničnih zapaljenja

 Tel. +381 36 541 10 22  https://www.agensmb.rs 59

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Banja “Rusanda”

pecijalna bolnica za rehabilitaciju„Rusanda” iz Melenaca je ustanova koja je posvećena očuvanju zdravlja građana više od 150 godina. Ono što „Rusandu“ čini posebnom je jedinstveni Park prirode koji se nalazi na obali slanog jezera Rusanda čije je dno prekriveno lekovitim blatom koje se koristi u rehabilitaciji. Pored rehabilitacije stacionarnih pacijenata koji borave u banji, svakodnevno pomažemo velikom broju ambulantnih pacijenata koji dolaze na terapije. Banja Rusanda je posvećena turizmu, pa gosti mogu doći na relaksaciju i rekreaciju u našu ustanovu. Sve je u službi profesionalnog lečenja, opuštanja, povratka svežine, lepote i osmeha. Za to postoji kvalitetan radni kadar, kao i prostorni i smeštajni kapaciteti i sve se svakodnevno usavršava i podiže svoje usluge na viši nivo. Mnogi projekti u cilju unapređivanja infrastrukture i uslova rada u našoj banji su već po-

krenuti, a mnogi su planirani za budući period. U toku prethodne godine u potpunosti je renoviran bazen, kao i hidro-blok, dok je ove velika pažnja posvećena renoviranju wellness centra, tako da je sada stvorena jedna potpuno nova dimenzija kad je pitanju kvalitet usluga spa centra. Shodno tome, svi naši gosti moći će da uživaju u novom spa centru, uz prelepu saunu, kvalitetne i raznovrsne masaže, bazen, džakuzi, tepidarijum i druge usluge. Renovirana je terasa ispred restorana, pa je postojeća podloga zamenjena novim behatonom, a biće renovirane i tende na teresi. Najveći adut Banje i u ovoj sezoni je blato-peloid, sa renoviranim peloidnim blokom, koje je jedinstveno u Evropi. Kupljena su tri nova aparata za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju, koji su po svetskim standardima, dok će postojeća medicinska oprema i dalje biti obnavljana. Obogaćen je književni fond u našoj biblioteci za oko 500 knjiga. Planirano je i izvođenje jednodnevnih turističkih ek-

skurzija za naše goste, koji bi obilazili zanimljive lokacije u Banatu, uz turističkog vodiča, i na taj način bili u prilici da upoznaju lepotu podneblja u kom se nalazimo. U nekom budućem periodu predviđena je izgradnja inhalacionog parka na samoj obali jezera i geronto-bloka, kao i obnova stare zgrade zdravstva, četvrtog paviljona (vila) koji mora da bude autentičan. Takođe je predviđena i gradnja sportske hale, nekoliko hotela i drugih pratećih turističkih sadržaja. Na mestu današnjeg parkinga planiran je banjski trg i novi prilazi kompleksu. I ove godine građani mogu da koriste vaučere za odmor u Banji „Rusanda“, koje poklanja Republika Srbija. Gosti koji planiraju dolazak u Banju „Rusandu” mogu pozvati telefonom brojeve 023/315-04-04 i 023/315-04-14 i informisati se o mogućnosti dolaska kod nas. Želimo Vam dobro zdravlje. Dođite i posetite nas! Vaša Banja „Rusanda”

Tel. +381 23 315 04 02 https://www.banjarusanda.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju "Gamzigrad" Gamzigradska banja

Skupština udruženja specijalnih bolnica  Tel. +381 19 450-443

 https://www.gamzigradskabanja.org.rs

amzigradska banja se nalazi u istočnoj Srbiji, 220km jugoistočno od Beograda, a 11km zapadno od Zaječara. Leži na 160m nadmorske visine u meandarskoj dolini donjeg toka Crnog Timoka, na samim njegovim obalama, nedaleko od ma-

gistralnog puta Zaječar – Paraćin, kojim se ostvaruje dobra saobraćajna veza u svim pravcima. INDIKACIONA POLJA • Neurološka oboljenja • Oboljenja srca i krvnih sudova • Reumatska oboljenja • Povrede i oboljenja lokomotornog sistema U okviru Specijalne bolnice postoji Odeljenje za terapijski i rehabilitacioni tretman koje obuhvata hidroterapiju, termoterapiju, kineziterapiju, radnu terapiju, vakuumterapiju, magnetoterapiju, i terapiju laserom.

pecijalna bolnica za rehabilitaciju „Gejzer“, Sijarinska Banja, 11.9.2020. godine je bila domaćin Osme sednice Skupštine udruženja specijalizovanih zdravstvenih ustanova za prevenciju, invalidnost i rehabilitaciju. Organizator sastanka je bila Svetlana Strailović, direktorka Udruženja, a sastanku je prisustvovao i Vladan Vešković, sekretar Udruženja banja Srbije, koje ove godine slavi 50 godina postojanja te su nam tim povodom podeljene monografije ‘’Prvih 50 godina’’. Susret direktora RH centara u Sijarinskoj Banji imao je za cilj definisanje trenutnog stanja u RH centrima, a koje je izazvano epidemijom COVID 19. Naime, odlukom Ministarstva zdravlja svi RH centri su zatvoreni sredinom marta,

a mnogi od njih su postali COVID bolnice. Budući da je više od polovine postelja u njima na slobodnom tržištu, oni su time ostali bez prihoda. Ponovno otvaranje kapaciteta posle nekoliko meseci nije uzrokovalo povratak pacijenata i turista u planiranom obimu, tako da su oni u ozbiljnom problemu da održe likvidnost. Specijalne bolnice za rehabilitaciju, koje se nalaze u banjskim i klimatskim mestima, zapošljavaju preko 2500 zdravstvenih radnika, trenutno rade sa smanjenim kapacitetima, pa samim tim i smanjenim prihodima. Zarade zaposlenih i ostale materijalne troškove, specijalne bolnice ne dobijaju iz državnih izvora kao ostalo zdravstvo, već moraju da obezbede sprovođenjem rehabilitacije. Od Vlade RS tražimo da nadoknadi nagomilane gubitke, kao što je pomogla hotelijerima u gradovima, privatnom sektoru, pošto su RH centri u državnom vlasništvu. Dr Zoran Radenković VD direktora SB „Gejzer“, domaćin skupštine

HBO - hiperbarična oksigenacija, terapija - 100%-kiseonikom pod pritiskom

POSTANITE DIO STRUČNOG TIMA PORTALA “Doktor kad mi treba” Ljekar ste? Naš portal Vam omogućava dodatnu zaradu, transparentno i uz definisane uslove. Sa našom platformom zadovoljstvo klijenata je na prvom mjestu. Radite u bilo koje vrijeme i sa bilo kojeg mjesta, važno je samo da imate wi fi i računar. Vi odlučujete kada želite raditi i biti dostupni za stručno savjetovanje.

GODINA IX BROJ 95. OKTOBAR 2020.

N M K

elefonom mi se u Sombor javila poznanica iz udaljenog grada. Njena osamdesetosmogodišnja majka bila je do pre nekoliko dana u sasvim dobrom zdravstvenom stanju. Pre šest nedelja imala je operaciju katarakte i vid joj je obostrano postao odličan. Pre te operacije urađen je fizički pregled s konstatacijom da je spremna za hirurški zahvat. Pored toga, starica sama obavlja uplate komunalnih i drugih troškova, kupuje kućne potrepštine i u svom stanu živi sama, ali joj kćerka, koja stanuje u blizini, pomaže u kućnim poslovima. U vreme kućne izolacije zbog kovida 19, kćerka joj je pomagala još više. Pacijentkinja od pre nekoliko godina noću koristi uloške jer ne može da zadrži urin pri ustajanju. Ranijih godina je povremeno dnevno uzimala po 500 mg kalcijuma s D-vitaminom, a ponekad zbog bolova u rukama koristi analgetike. Prošle jeseni lekari su joj u dva navrata injicirali diklofenak. Kad se pacijentkinja nedavno žalila na pečenje pri mokrenju, kćerka je odnela urin u laboratoriju i na osnovu antibiograma lekar je propisao antibiotik da ga uzima 10 dana. Trećeg dana od početka antibiotske terapije, pacijentkinja gubi apetit, nije povraćala, ali je naglo slabila. Kćerka je petog dana obustavila davanje antibiotika. Bolesnica nije mogla da hoda, a čak ni da sedi; hranjena je kašastom hranom, a vodu je pila. Kćerka pozove privatnog lekara u kućnu posetu. Prilikom uzimanja anamneze, bolesnica je bila svesna, s očuvanom memorijom za stare događaje. Međutim, doktoru izjavljuje: “Ova me žena dobro čuva”, mada ju je svo vreme samo kćerka negovala. Kćerka-negovateljica doktoru izjavljuje da je bolesnica od juče nepokretna, ni na stolici ne može sedeti, a u toku prošle noći bila je nemirna u krevetu i konfuzna. Uloške joj redovno menja. Trbuh joj je bio lagano nadut. Lekaru se žalila na neodređen bol i da joj se podriguje kiselina iz želuca; temperatura je 37 oC. Lekar injicira novalgetol i propisuje tablete Nolpaza (pantoprazol). Da ne bi spala s kreveta, sin joj sutradan pored kreveta postavlja ogradu. U kućnu posetu je pozvan drugi lekar. Telesna temperatura je povišena (38,2 oC); nemir je pojačan, govor povremeno nejasan, mokrenje i dalje ne kontroliše (inkontinencija), proliv se dešava tri-četiri puta u toku 24 sata, u stidnom području prisutno je crvenilo - ojed. Lekar propisuje sumamed (azitromicin) i predlaže da se urin odnese na pregled. (Kćerka nezna kako da uzme urin bolesnice koja je inkontinentna, a zaboravila je to upitati lekara.) Lekar je zaključio da je u pitanju demencija. Negovateljica me je nazvala telefonom nakon posete drugog lekara i navela tok bolesti. Pošto se oštećenje moždane funkci64

Telefonom postavljena dijagnoza

Delirijum (bunilo) Akademik Rajko Igić, farmakolog i toksikolog, Čikago/Banjaluka/Sombor

je dogodilo naglo, odbacio sam dijagnozu demencija. Na osnovu navedenih podataka koji su mi saopšteni zaključio sam da je u pitanju delirijum (bunilo). Negovateljica nije htela da majku šalje u bolnicu. Ukazao sam da je hranjenje takvog bolesnika često riskantno, jer se događa da frakcija hrane dospe u disajne puteve i može nastati pneumonija. Za prevenciju aspiracione pneumonije naveo sam staro pravilo: “Dok pacijent ne može da drži čašu, ne treba da sam pije ili jede”. Međutim, bolesnica je pila tečnost na slamku što je bezbedan način za oralno unošenje tečnosti; ali, pošto kašiku nije mogla ni držati, hranjena je kašastom hranom koju je, prema izjavi negovateljice, mogla gutati. Predložio sam da njen lekar hitno uključi antipsihotski lek, haloperidol, uz veoma malu dozu lorazepama kako bi se nemir suzbio. Negovateljica (pravnica u penziji) se saglasila s mojom dijagnozom i terapijom nakon provere na internetu, ali u apoteci nije mogla da kupi pomenute lekove bez recepta odgovarajućeg specijaliste; zato je pokušala da ih “na drugi način” nabavi. Kada su lekovi krajem narednog dana u kuću pristigli, bolesnica je postala veoma mirna i nesvesna, “plitko je disala”, a preminula je pre ponoći tog dana. Komentar Kada nastane delirijum kod stare osobe, često je u pitanju tzv. terminalni delirijum. [1-4] Međutim, ako se poremećaj rano prepozna i bolesniku daje odgovarajući lek, delirijum je potencijalno reverzibilno stanje. Demencija je hronična psihoza, a delirijum akutno konfuzno stanje. Zato lekari koji odlaze u kućne posete trebalo bi da imaju u lekarskoj torbi i lek koji se daje kod delirantnog bolesnika ili da ga mogu propisati. U bolničkim uslovima, delirijum se kod uznapredovalog karcinoma javlja u 26% – 44% obolelih, a čak u 88% terminalnih bolesnika. [5] Glavna poteškoća u proceni prevalence i incidence delirijuma u populaciji uznapredovalih težih bolesti u gerijatrijskom dobu nastaje usled različite terminološke oznake tog sindroma (npr. agitacija, delirijum, kognitivni pad). Kada se na vreme uoči da je delirijum u pitanju, moguće je odgovarajućom terapijom [3, 4, 6] doprineti da se kriza prevaziđe.

Zainteresovani će se podsetiti na dva pomenuta poremećaja (demencija i delirijum), ako pročitaju skraćen tekst iz knjige “Osnovi gerijatrije” koji je dat u nastavku. [3] Vredi pročitati i opsežan tekst o delirijumu u knjizi “Savremena gerijatrija”. [1] Najteže od svega je da prezauzet medicinski stručnjak nađe vremena za čitanje stručne literature. Pre više od sto godina čuveni kanadsko-američki internista sir William Osler je govorio: Interesantno je s koliko malo čitanja mnogi lekari obavljaju lekarsku praksu. Možda se i danas na neke lekare odnosi Oslerova konstatacija. Delirijum Delirijum (bunilo, akutno toksično konfuzno stanje; u engleskoj literaturi koristi se izraz acute brain syndrome) predstavlja globalnu disfunkciju mozga koja se manifestuje akutnim poremećajem orijentacije, percepcije i intelektualnih funkcija, a često je praćen strahom, nemirom, halucinacijama i vidnim iluzijama. Delirijum je kratkotrajno stanje; ono obično traje samo nekoliko dana. Stariji pacijenti su češće izloženi delirijumu kada se nalaze u bolnici i neposredno nakon otpuštanja. U kućnim uslovima infekcije, opšta slabost i druga stanja mogu dovesti do delirijuma. Nije retkost da se delirijum kod gerijatrijskih pacijenata ne prepozna. Zato svaka nagla promena mentalnog stanja pacijenta treba da se razmotri kao mogućnost da je u pitanju delirijum. Faktori rizika za delirijum prikazani su u Tabeli 1, oni uključuju: akutni poremećaj svesti (bolesnik nije svestan gde se nalazi, nezainteresovan je i konfuzan), kognitivne promene (npr. deficit memorije, poremećaj govora), poremećaj percepcije (vidne iluzije, halucinacije) i demencija, a simptomi delirijuma fluktuiraju u toku dana ili čak u toku jednog sata. Incidenca delirijuma kod hirurških pacijenata starijih od 65 godina iznosi iznad 8%. Delirijum se lakše prepoznaje kod pacijenata sa hiperaktivnim (agitiranim) simptomima nego kod onih s hipoaktivnim (letargičnim) simptomima. Pored dva pomenuta tipa, postoji i mešani tip koji se odlikuje nekim svojstvima oba tipa. Delirijum ukazuje na slabu prognozu i veći mortalitet; smrtnost delirantnih bolesnika je od dva do 10 puta veća nakon hirurškog zahvata nego kod onih bez delirijuma.

N M K

Pored toga, pacijenti kod kojih se javi delirijum dvostruko duže ostaju u bolnici. Klinički tok delirijuma zavisi od uzroka koji je doveo do tog sindroma i faktora koji pojačavaju ili slabe njegove simptome. Tabela 1. Faktori koji podstiču pojavu delirijuma • Životno doba pacijenta • Kognitivna disfunkcija • Kardiopulmonalni poremećaji (infarkt miokarda, hipotenzija, hipoksija) • Alkoholizam • Abnormalni preoperativni nivo elektrolita ili nivo glukoze u krvi • Trauma (padovi, frakture, bol) • Infekcije (urinarni trakt, pluća) • Multipla medikacija (antiholinergici, opioidi, sedativi - hipnotici, intoksikacija, akutni apstinencijalni sindrom, npr. nagli prekid unošenja alkohola ili benzodijazepina) • Hipoalbuminemija • Slabo opšte zdravstveno stanje

Preoperativni faktori koji povećavaju rizik za pojavu postoperativnog delirijuma uključuju kognitivnu disfunkciju, slabo opšte zdravlje, alkoholizam, abnormalni nivo natrijuma, kalijuma ili glukoze u krvi, multiplu medikaciju i depresiju. Hipoksija i hiperkapnija, takođe doprinose pojavi delirijuma. Intraoperativni faktori koji utiču na delirijum uključuju tip hirurškog zahvata, hipoperfuziju i vrstu anestezije. (Intraoperativno dat mepiridin dovodi do porasta rizika za delirijum dva do sedam puta u odnosu na druge opioide; benzodijazepini dugog dejstva takođe dovode do porasta pojave delirijuma.) Hipotermija za vreme kardiopulmonalnog hirurškog zahvata umanjuje pojavu delirijuma. Postoperativni delirijum u starijoj populaciji se sreće posle opšteg hirurškog zahvata u 10% – 15%, dok je nakon ortopedskog zahvata češći (20% – 60%). Najređe se delirijum javlja posle operacije katarakte. Nefarmakološki i farmakološki tretman. Šansa za pojavu delirijuma se smanjuje ako se poboljša orijentacija bolesnika i smanji senzorna prenadraženost ili izbegne senzorna deprivacija. Dobro je da se bolesnik smesti u tihu sobu s prozorima i odgovarajućim osvetljenjem, da bude sam u sobi ili da u njoj nema nemirnog bolesnika, a bolničko osoblje ne treba da ga budi, već samo da ga nadzire. Bolesnik treba da koristi svoje naočare ili slušne aparate kako bi mu se poboljšala orijentacija. Nemirnog delirantnog bolesnika nikada ne treba vezivati jer je opisano da usled takvog postupka nastaju teške ozlede, pa čak i smrt. Zato je bolje da medicinska sestra ili član porodice nadgledaju bolesnika, nego da ga vezuju. Kod akutne agitacije ili agresivnosti koje prate delirijum, koriste se snažni antipsihotski lekovi, npr. haloperidol (0,5 do 2 mg,

per os ili i.m., a po potrebi se može davati do 10 mg u toku 24 sata; veće doze kod starih osoba daju se s oprezom). Svakih 30 minuta treba opservirati pacijenta kako bi se na vreme otkrili ekstrapiramidalni simptomi (distonije, simptomi slični Parkinsonovoj bolesti ili tardivna diskinezija – neodgovarajući položaji vrata ili ekstremiteta). Neuroleptički lekovi dovode do smirenja i smanjenja spontanih motornih pokreta, ali ne deprimiraju intelektualnu funkciju pacijenta. Blaže antipsihotike (hlorpromazin, tioridazin) ne treba davati jer deluju i antiholinergički, tj. blokiraju holinergičke (muskarinske) receptore. Ako je delirijum posledica prestanka uzimanja benzodijazepina, bolesniku se daje benzodijazepin (lorazepam ili alprazolam) u dozama od 0,5 do 2,0 mg svakih 4 – 6 sati, a tiamin (100 mg, 4 x dnevno), ako je delirijum povezan s naglim prekidom uzimanja alkohola. Pošto i nagli prekid davanja benzodijazepina može dovesti do delirijuma, terapiju benzodijazepinima uvek treba postepeno prekidati. Prilikom palijativne nege, delirijum se javlja između 13% i 88%; mahom na samom kraju života (terminalni delirijum). Antipsihotici, konvencionalni (haloperidol) i nekonvencionalni (risperidon, olanzapin, aripiprazol), podjednako su efektivni u tretmanu delirijuma. Ne preporučuju se za tretman delirijuma sledeći lekovi: adrenergički alfa2 agonisti, psihostimulansi i holinesterazni inhibitori. Inter alia, nefarmakološke intervencije (npr. bihejvioralne) takođe se koriste za tretman delirijuma tokom palijativne nege. Međutim, još nedostaju dobre studije kako bi se ustanovio najbolji tretman delirijuma u palijativnoj nezi. Demencija Demencija je ireverzibilna psihoza koja se odlikuje postepenim padom intelektualnih funkcija usled neurodegenerativnih promena u mozgu; to je sindrom u kome dolazi do oštećenja memorije, uglavnom skorašnje, ali i ostalih kognitivnih funkcija što, na kraju, remeti svakodnevni život bolesnika. Promene kod dementnih osoba mogu biti statične ili progresivne. Statična demencija (veoma se retko sreće) obično je posledica traumatskog oštećenja mozga, a progresivna nastaje usled neurodegenerativnih poremećaja kod različitih neuroloških bolesti i oštećenja mozga koji često prate staračko doba (npr. Alchajmerova bolest, vaskularna demencija i demencija kod Parkinsonove bolesti). Demencija često počinje kod osoba starijih od 60 godina, mada se veoma retko javlja već u tridesetim godinama života. Incidenca demencije kod osoba iznad 60 godina je

između 5% i 8%, a očekuje se da će ukupan broj dementnih osoba od oko 50 miliona, koliko ih je danas, svake godine rasti u svetu za blizu 10 miliona novih bolesnika. Tako se predviđa porast dementnih osoba na 82 miliona u 2030. godini i 152 miliona u 2050. godini. Važno je istaći da demencija nije normalna pojava u starosti, već bolest koja često zahvata stare osobe. Upotreba uvredljivih izraza (npr. izhlapeo/la) koji se ponekad koriste u narodu za stariju osobu koja sporije misli ili reaguje nije opravdana. Takvi izrazi postoje i u drugim jezicima, npr. u engleskom postoji izraz dotard (osoba s oštećenim intelektom), ali se ta reč retko koristi, a mnogi je i ne znaju. Alchajmerova bolest je najčešći oblik progresivne demencije jer njoj pripada 60% – 70% od svih demencija (WHO, 2017). Drugi po učestalosti tip je vaskularna demencija (blizu 30%), a samo mali procenat demencija nastaje usled hroničnog alkoholizma, Huntingtonove bolesti, parkinsonizma, multiple skleroze, Wilsonove bolesti, amiotrofične lateralne skleroze i Creutzfeldt-Jakobsove bolesti. Materijalni troškovi za dementne bolesnike, kao i emocionalne tegobe pacijenata i njihovih porodica, su veliki. Pored toga, skoro polovina ukućana koji vode primarnu brigu o dementnim bolesnicima doživljavaju značajna psihička oštećenja. Etiologija i faktori rizika za Alchajmerovu bolest nisu jasni. Za pojavu Alchajmerove bolesti najvažnija su dva faktora rizika: odmaklo životno doba i porodična anamneza. Deca obolelih u oko pedest odsto slučajeva obole od te bolesti ako dožive 90 i više godina. Pored genetskog rizika (identifikovano je nekoliko genskih mutacija na APP, PS-1, i PS-2 genima, ali specifične genske mutacije nisu identifikovane) i drugi faktori su značajni, uključujući ranija teža oštećenja glave, ženski pol i kratku školsku edukaciju. Prognoza. Alchajmerova bolest dovodi do progresivnog smanjenja funkcije mozga. Od trenutka kada se jave prvi simptomi ove bolesti, pacijenti u proseku žive od sedam do 10 godina. Simptomi Alchajmerove bolesti. Oštećenje memorije glavni je simptom svih demencija, a kod Alchajmerove bolesti gubitak memorije prisutan je već u najranijim stadijumima; zato većina takvih osoba ne može već u početku bolesti upamtiti novu informaciju, tj. ne sećaju se iste samo nekoliko minuta kasnije. Kod blagih oblika Alchajmerove bolesti, osoba može jedno vreme obavljati razne dnevne aktivnosti, npr. može da se okupa, jede, uzima lekove i održava ličnu higijenu, a retki profesionalci, obično pod nadzorom, još izvesno vreme obavljaju svo65

N M K

je redovne poslove. U kasnim stadijumima bolesti dementni bolesnici ne sećaju se ni ranije upamćenog i tada ne znaju kad treba da jedu ili da uzimaju lekove, ne mogu koristiti telefon i često se izgube u gradu. Poremećaji ličnosti (iritabilnost, anksioznost, delirijum i/ ili depresija) uglavnom se javljaju u srednjim i kasnijim stadijumima Alchajmerove bolesti. Demencija povećava rizik za pojavu delirijuma. Zato je već prva epizoda delirijuma kod starijih osoba znak za lekara da nakon prestanka delirijuma ustanovi da li je bolesnik dementan. Pošto se simptomi depresije i demencije često preklapaju, kod takvih bolesnika treba ispitati koji je od ta dva poremećaja primaran. Ako je depresija primarna, pacijenti nemaju poremećaj govora i motornih funkcija, dok se kod pacijenata s primarnom demencijom često dešavaju oba oštećenja (i govor i motorne funkcije). Kod dementne osobe dolazi do postepenog propadanja ličnosti i intelektualnih sposobnosti jer je rasuđivanje oštećeno, a javljaju se i afektivni poremećaji. Depresija, paranoja i anksioznost mogu dominirati kliničkom slikom demencije. Motorne i senzorne funkcije dugo su očuvane sve do kasnijih stadijuma demencije kada nastaje celokupni defekt kortikalne funkcije što, pored kognitivne disfunkcije, dovodi do poremećaja govora (afazija), motorne akivnosti (apraksija) i percepcije (agnozija). Iznenadni stres (akutna bolest, gubitak bliske osobe, hospitalizacija, anestezija i hirurški zahvat, promene negovatelja, smeštaj u starački dom) dovode do konfuzije i snažne uznemirenosti. Međutim, vremenom, uz dobru negu, ti poremećaji mogu se eliminisati. U kasnijem stadijumu memorija biva toliko oštećena da se osoba skoro ničega ne seća i ne zna imena osoba iz najbliže okoline, ne prepoznaje članove svoje porodice. U početku, s vremena na vreme, stara memorija se nakratko vraća, ali s daljim oštećenjem i takav povratak memorije iščezava. Memorija čini osnovu ličnosti, zato je njen potpun gubitak ravan smrti. Redovno su oštećenja kod dementne osobe teža za porodicu nego za bolesnika i kada nastupi veoma težak oblik demencije članovi porodice mogu vremenom biti toliko frustrirani da nisu u stanju voditi brigu o bolesniku i smeštaju ga u odgovarajuću ustanovu. Reference

1. Davidović M, Milošević D, Kostić V. Savremena gerijatrija. Beograd, samostalno izdanje, 2003. 2. Vukadinov J, urednik. Gerijatrija za studente medicine. Novi Sad, Medicinski fakultet, 2008. 3. Igić R. Osnovi gerijatrije, Banja Luka, Medicinski fakultet, 2020. 4. Nežić L, urednik. Klinička farmakologija u gerijatriji. Banja Luka, Medicinski fakultet, 2018. 5. BMJ Publishing Group. Clinical evidence handbook. London, BMJ, 2008. 6. Bukarica Gojković L, urednik. Kažić T – Gotovi lekovi, 15. izdanje. Beograd, Integra, 2016.

Predgovor: "Osnovi gerijatrije"

ada je Laza K. Lazarević još 1881. godine u Beogradu osnovao odeljenje za lečenje starih osoba, sve do pred kraj prošlog veka gerijatrija kod nas nije bila razvijena kao posebna medicinska disciplina. Zato studenti medicine nisu imali nastavu iz tog predmeta, nije postojala specijalizacija iz te oblasti, a nije bilo ni gerijatrijskih odeljenja u bolnicama. Pošto se životni vek stanovništva značajno produžava, starijih osoba je sve više, veća se pažnja danas poklanja osobama najstarije generacije u pogledu nege, prevencije i lečenja oboljenja i oštećenja koja prate staračko doba. Krajem prošlog i početkom ovog veka publikovani su prvi udžbenici iz gerijatrije (Beograd i Novi Sad), a nedavno je objavljeno obimno delo pod nazivom “Klinička farmakologija u gerijatriji” (Banja Luka). Ovih godina se na mnogim medicinskim fakultetima uvodi gerijatrija u nastavni kurikulum. Prošlog leta imao sam tri nezgode, a ranijih godina sam pet puta hirurški zbrinut. (Nije bez razloga ostareli filmski režiser Džon Ford (1894-1973), kada ga je novinar upitao kome treba da najviše zahvali za uspešnu dugogodišnju karijeru, odgovorio: “Hirurzima”.) Zbog jakih bolova u levom kolenu dve nedelje sam jedva hodao sa štapom dok mi anesteziolog nije injicirao depo-kortikosteroid u zglob i otklonio bol. Na kraju me je snašla po život opasna nezgoda; imao sam veoma jako krvarenje iz nosa zbog malog dobroćudnog tumora (hemangiom) usled čega su mi u lokalnoj bolnici tri puta, u razmaku od dve nedelje, tamponirali nos. Tampon se sastoji od uske gaze, duge oko 1,5 metar, koja je impregnirana lekom i nju doktor pincetom ugurava u nos. (Ta tamponada je najbolnija medicinska procedura od svih koje sam imao u životu.) Dok sam u bolnici ležao tri dana, proučavao sam literaturu o krvarenju iz nosa i saznao da u Engleskoj (gde vode urednu zdravstvenu evidenciju) svake godine umre nekoliko osoba zbog krvarenja iz nosa jer nesrećnici ne stignu do bolnice na vreme. Pročitao sam i da je Atila, čuveni vojskovođa Huna, umro usled iskrvarenja iz nosa. Našao sam interesantan podatak da se tamponiranje nosa od klasičnog Periklovog doba do danas nije puno promenulo. Hipokrat je tada uveo tamponadu nosa opranom vunom od ovce. Danas postoje i bolji metodi zaustavljanja krvarenja iz nosa od tamponade gazom, ali lekaru je potrebna dobra oprema i još bolja veština da bi zaustavio intenzivno krvarenje iz nosa. Kada sam jedno vreme bio jedini lekar i upravnik zdravstvene ustanove u velikom

bačkom selu (Kucura), većina bolesnika koji su na pregled u ambulantu dolazili i kod kojih sam u kućne posete odlazio, bili su u gerijatrijskom dobu. Da je tada postojao odgovarajući udžbenik, mnogo bi mi pomogao u radu s tim bolesnicima. Zato sada osećam potrebu da na osnovu ličnog iskustva i literaturnih podataka o bolestima i nezi starijih osoba sastavim uputstvo za studente, mlade lekare i ostalo medicinsko osoblje o toj, kod nas doskora, zapostavljenoj temi. Nega starih i terminalnih bolesnika najbolja je škola za mlade da vide kako se završava život. Starije osobe često prate teži znaci i simptomi bolesti koja se kod njih obično brže razvija. Zato je dobro da pojedinci i njihovi ukućani poznaju odlike bolesti kako bi mogli na vreme zatražiti stručnu pomoć. Da bi se prevencija i korekcija većine bolesti, pravilna upotreba propisanih lekova, dijeta i fizičke vežbe odvijali bezbednije, najbolje je da medicinsko osoblje daje pacijentima odgovarajuća uputstva u pismenoj formi. Kratka i jasna uputstva, štampana na jednoj stranici, su od velike su pomoći starijim pacijentima. Gerijatrijska procena vrši se s ciljem da se ustanovi medicinsko i socijalno stanje starije osobe. Medicinsku procenu (vid, sluh, padove, poketljivost, ravnotežu, uhranjenost, depresiju, urinarnu inkontinenciju, procenu svih lekova koje pacijent uzima, fizičku aktivnost) vrše porodični lekari i drugi kliničari. Pored toga, oni analiziraju i faktore koji značajno doprinose morbiditetu (loša higijena, atrofija mišića, ogrebotine, dekubitusne ulceracije, kontrakture); takvi podaci istovremeno pomažu da se ustanove loši postupci, zanemarenost i zlostavljanje starije osobe. Pri sastavljanju rukopisa, služio sam se izvanrednim delom Geriatrics syllabus for specialists (odakle sam preuzeo i modifikovao više prikaza slučajeva), trećim izdanjem obimne knjige The Merck manual of geriatrics, dobro ilustrovanom knjigom Pharmacology koju je izdao Lippincot (koristio sam neke primere iz nje), domaćim udžbenicima i nizom stručnih publikacija u časopisima, uključujući i svoje. U knjizi sam naglasio razne patofiziološke procese, farmakoterapiju i socioekonomske faktore koji su važni u gerijatrijskom dobu. Koristio sam samo međunarodne nezaštićene nazive lekova (engl. International Nonproprietary Names, INN), a zaštićena-fabrička imena zainteresovani će naći u priručnicima (“gotovi lekovi”) ili na internetu. Banja Luka/ Sombor/ Čikago, 2020. godine

Autor

N M K

Promocija knjige: “Osnovi gerijatrije”

a Medicinskom fakultetu Univerziteta u Banjaluci, 26.9.2020. godine održana je prezentacija knjige „Osnovi gerijatrije“, autora akademika Rajka Igića u izdanju Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci. Knjigu su predstavili recenzenti akademik Enver Zerem i prof. dr Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta.

ga oštećenja koja prate naše staračko doba spreče, odgode ili leče. Pored oštećenja kože, sluha, vida i gutanja koja se često dešavaju u gerijatrijskom dobu (ono počinje od 65. godine), u knjizi su obrađeni psihijatrijski, endokrini, muskularni, kardiovaskularni, urinarni, pulmonalni i drugi poremećaji, ukazuje se na fizičku i seksualnu aktivnost, negu starih osoba, urinarnu i fekalnu inkontinenciju, zapostavljanje i zlostavljanje, etičke i legalne aspekte, palijativnu negu i umiranje. Knjiga sadrži prikaz slučajeva s komentarima, terapijska pitanja i odgovore, uputstvo za procenu gerijatrijske depresije, određivanje funkcionalne sposobnosti i nege u odmaklom dobu. Knjiga sadrži i indeks najvažnijih pojmova, čime se dodatno olakšava njena upotreba, a navedena literatura kazuje da je autor konsultovao najrelevantnija savremena saznanja iz ove oblasti. Zato i opstaje za-

Prof. dr Ranko Skrbic, akademik Rajko Igić i akademik Enver Zerem

Ljudski vijek je produžen i populacija nam je sve starija. Zato je neophodna pomoć, posebno zdravstvenom osoblju u tretmanu najstarijih. Knjiga “Osnovi gerijatrije”, autora akademika Rajka Igića, u izdanju Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci, jedna je od rijetkih naučnih knjiga posvećena toj problematici. - Radeći kao mlad lekar susretao sam se vrlo često sa najstarijom populacijom, ali i kasnije kroz svoj lekarski posao gledao sam te ljude koji su se borili i sa bolešću i sa starošću - priča autor knjige akademik Rajko Igić, koji živi u Čikagu, a većinu svog ljekarskog poziva proveo je u našem podneblju. Knjiga “Osnovi gerijatrije” akademika Rajka Igića, jasno, koncizno i razumljivo - čak i većini nemedicinara - prikazuje biološki, medicinski, socijalni, pravni i lični aspekt starenja. Sva bića stare, ali je moguće da se mno-

pažanje prof. dr Ranka Škrbića, kliničkog farmakologa i nastavnika Medicinskog fakulteta u Banjaluci, jednog od recenzenata: „Knjiga Osnovi gerijatrije predstavlja značajno i toliko nedostajuće štivo širokom krugu čitalaca, od studenata raznih medicinskih i zdravstvenih studija, doktora porodične medicine i drugih medicinskih specijalnosti, do seniora i njihovih njegovatelja.“ Iz recenzije: Profesor Igić je perom iskusnog pisca približio problematiku gerijatrijske medicine svim profilima zdravstvenih radnika, a kroz jedinstvene primjere iz prakse, od kojih su neki zasnovani na ličnom iskustvu, na sebi svojstven način oslikao pojedine kliničke probleme i dao jasne preporuke za njihovu prevenciju, zbrinjavanje i liječenje. Time se ova knjiga po svom karakteru može smatrati više kao vodič (gudeline), a

manje kao klasični udžbenik. Na taj način nam profesor Igić nudi smjernice i alatke da se doktori i drugi zdravstveni stručnjaci lakše upuste u borbu sa izazovima medicine u gerijatrijskom dobu. Urednik Prof. dr Ranko Škrbić, Banja Luka

Iako je starost relativan pojam, koji podrazumeva nešto slabije psihofizičke funkcije u odnosu na mlađe doba, potrebno je uvažiti tu tzv. Hronološku starost i posvetiti joj pažnju od porodičnog do zdravstvenog nivoa. Definicija starosti se pomera ka sve kasnijim godinama životnog doba. Cilj ove knjige je da pomogne u održavanju psihovizičkih funkcija kod starih oso ba koje bi bile, zahvaljujući novim istraživanjima i dostignućima, po mogućstvu, iznad nivoa koji hronološka starost predviđa. Recenzent Akademik Miodrag Ostojić, Beograd

“Ptice umiru pjevajući” naziv je romana australske književnice Coleen McCullough. Ali, u romanu nisu opisane ptice, nego živi ljudi sa svim njihovim vrlinama i slabostima. Ta pjesma bi trajala duže, kada bi se ljudima pomoglo da otklone svoje slabosti. Ovom knjigom iz oblasti gerijatrije, profesor Igić je pokazao da se može napisati knjiga, koja tretira zdravlje ljudi „trećeg doba“, koja je sadržajna, poučna i puna optimizma. Neka ona svjedoči da je živio i stvarao naš čovjek, intelektualac, naučnik i ljekar, profesor Rajko Igić, na slavu njega i njegovih i na zahvalnost nas koji smo imali čast da ga poznajemo. Recenzent Akademik Enver Zerem, Mostar

N M K

avremena kardiologija ne bi mogla da se zamisli bez novih “imaging” tehnika. U neinvazivne i najbezbednije spadaju savremena ehokardiografija i magnetna rezonanca srca. Ehokardiografske napredne metode, kao što je procena mehanike srčanog mišića, odnosno njegove elastičnosti (tzv. strain i strain rate) pomažu u dijagnostici samog kardiološkog oboljenja, ali i u proceni rizika pacijenta i planiranju dalje strategije

Savremene “imaging” tehnike u kardiologiji Piše: doc. dr Gordana Krljanac

Magnetna rezonanca srca

lečenja. Ove metode su značajne u velikom broju kardioloških bolesnika, počev od onih sa anginom pektoris, preko bolesnika koji imaju ili su preležali infarkt srca, bolesnika sa srčanim popuštanjem, sa upalom srčanog mišića - miokarditisom, sa raznim oblicima kardiomiopatija, kao i kod bolesnika sa srčanim aritmijama. Pregled se radi u akutnoj fazi bolesti, ali i hroničnom toku, odnosno tokom praćenja na osnovu čega se određuje dalji tok lečenja. U poslednje vreme se smatraju jako značajnim i kod bolesnika koji do sada nisu imali oboljenja srčanog mišića, ali imaju faktore rizika da ga razviju, kao npr. kod dijabetičara, bolesnika sa hipertenzijom, gojaznih. Kod ovih bolesnika se naprednim ehokardiografskim tehnikama otkrivaju rane promene na srčanom mišiću i preduzimaju na vreme terapijske opcije koje bi sprečile dalju progresiju bolesti. Metoda je potpuno neinvazivna, ali zahteva se prisustvo određenih softvera na samom ehokardiografskom aparatu i softvera za naknadnu analizu koje su složene, ali su od velikog značaja u kardiologiji. U drugu sofisticiranu imaging metodu spada magnetna rezonanca srca koja je postala zlatni standard u savremenoj kardiologiji. Pre nekoliko godina je napravljen Evropski registar gde se beleže podaci i objavljeni su rezultati na 27000 bolesnika iz 57 centara, 15 zemalja. Ovaj registar je imao za cilj da definiše indikacije,

Doktor Gordana Krljanac, rođena u Beogradu 1973. godine, zaposlena na Klinici za kardiologiju, Kliničkog centra Srbije kao subspecijalista-kardiolog, specijalista interne medicine; doktor medicinskih nauka, docent na Medicinskom fakultetu, Univerziteta u Beogradu. Medicinski fakultet u Beogradu je završila 1999. godine. Magistarsku tezu iz oblasti kardiologije odbranila je 2003. godine. Položila je specijalistički ispit iz Interne medicine 2005. godine, a ispit iz uže specijalizacije – oblast kardiologija 2014. godine. Odbranila je rad iz uže specijalizacije iz kardiologije 26.12.2014. god. Odbranila je doktorsku tezu pod nazivom “Analiza primene reperfuzione terapije u odnosu na procenjeni stepen rizika bolesnika sa akutnim infarktom miokarda sa elevacijom ST segmenta u Srbiji“, mentor prof. dr Zorana Vasiljević Pokrajčić (12.9.2014. god.). Opšti lekarski staž je obavila u Kliničkom centru Srbije. Specijalistički staž je obavila u KCS i KBC “Bežanijska kosa”. Od 2007. godine je stalno zaposlena kao lekar specijalista interne medicine u Klinici za kardiologiju Kliničkog centra Srbije. Edukovala se iz oblasti ehokardiografije koja je najveći predmet interesovanja. Godine 2008. boravila u Bad Nauheimu u Kerkhoff-klinici, Nemačka, gde je dobila sertifikat za hemodinamsku dijagnostiku Swan-Ganz kateterom. Pohađala je 2013. i 2015. god. međunarodne kurseve za procenu funkcije miokarda naprednim ehokardiografskim tehnikama - speckle tracking (strain, strain rate, MD, itd.), TDI. Od 2016. godine se edukuje u oblasti kardiovaskularne magnetne rezonance i stekla je sertifikat od Evropskog udruženja za kardiovaskularni imaging - nivo 1. Od 2019. godine je docent na Medicinskom fakultetu, Univerziteta u Beogradu Katedre za internu medicinu -kardiologija.

kvalitet snimanja i bezbednost ove metode u rutinskoj praksi. Najvažnija indikacija za magnetnu rezonancu srca se pokazala stratifikacija rizika u sumnjivoj bolesti koronarnih arterija/ ishemijskoj bolesti srca. Druga značajna indikacija je bila dijagnostika i stratifikacija rizika u zapaljenju srča-

N M K

nog mišića - miokarditisu i kardiomiopatijama. U treću indikaciju je spadala procena vijabilnosti, tj. očuvane funkcije srčanog mišića. Kvalitet snimanja je bio dobar u više od 98% slučajeva. Teške komplikacije su se dešavale u samo 0,026% i to tokom stres-testa u magnetnoj rezonanci srca. Tokom samog pregleda nije bio nijedan smrtni ishod. U 61,8% je nalaz na magnetnoj rezonanci imao snažan uticaj na dalje lečenje pacijenta, a u oko 8,7% definitivna dijagnoza koja je postavljena posle pregleda magnetnom rezonancom je bila različita u odnosu na prethodno postavljenu dijagnozu i kompletno je promenila strategiju lečenja pacijenta. Kardijalni stres-test magnetnom rezonancom je neinvazivna metoda kojom se sa velikom preciznošću može otkriti miokardna ishemija indirektnom procenom miokardne perfuzije. Stres-test na magnetu ima veću tačnost u odnosu na magnetnu rezonancu u miru, kao i magnetnu rezonancu sa primenom kontrastnog sredstva ako je postavljena sumnja na koronarnu bolest. Bolesnici kod kojih se sumnja da imaju stabilnu anginu pektoris i da imaju bolest koronarnih arterija sa smanjenom miokardnom perfuzijom koja se ispoljava u fizičkom opterećenju, tj. posle aplikovanja leka koji će provocirati ishemiju su kandidati za ovu dijagnostičku metodu. Smanjena miokardna perfuzija je rezultat suženja na koronarnim arterijama i manifestuje se bolovima u grudima, međutim, ponekad su boleStrejn leve komore i leve predkomore

snici asimptomatični ali, ipak, postoji veliki rizik da će se razviti koronarna bolest jer su prisutni određeni faktori rizika. U navedenoj grupi bolesnika je ova metoda takođe indikovana. Ova dijagnostička metoda je jako značajna za dugoročnu prognozu i pokazano

je da može da predvidi jednogodišnji tok bolesti kod ishemijskih bolesnika. Druga važna indikacija za stres-test na magnetu je procena značajnosti od ranije poznate koronarne bolesti, tj. suženja na koronarnom krvnom sudu koje je ranije procenjeno ne-

kom invazivnom metodom i opsiano je kao „granično“ ili „neznačajno“. Na osnovu stepena suženja na krvnom sudu, miokardne perfuzije i vijabilnosti srčanog mišića se donosi odluka o daljoj revaskularizaciji miokarda, tj. perkutanoj koronarnoj intervenciji ili bajpas operaciji. Treća važna uloga ovog testa je njegov prognostički značaj, jer je pokazano da bolesnici sa pozitivnim stres-testom imaju veći procenat kardiovaskularnih smrti i nefatalnog infarkta miokarda. Kod bolesnika sa srčanom insuficijencijom procena mikardne vijabilnosti magnetnom rezonancom je relevantan prediktor za pojavu i napredovanje simptoma i pogoršanje globalne i regionalne sistolne funkcije posle koronarne revaskularizacije. Stres test na magnetnoj rezonanci srca, primenom leka adenozina ili regadenozina, je komparabilno bezbednija metoda u odnosu na stresehokardiografiju kao i nuklearne metode „single-photon emission computed tomography” (SPECT) i pozitronsku emisionu tomografiju (PET). Superiornija je kod bolesnika sa suboptimalnim akustičnim prozorom za izvođenje ehokardiografije. Preciznija je i tačnija od stres-ehokardiografije. Ovim testom se bolesnik ne izlaže jonizujućem zračenju. Superiornija je u odnosu na SPECT za postavljanje dijagnoze ishemijske bolesti, pogotovo kod bolesnika sa višesudovnom koronarnom bolešću, kod bolesnica ženskog pola i kod dijabetičara. U poređenju sa invazivnim dijagnostičkim metodama za procenu funkcionalne značajnosti suženog koronarnog krvnog suda ovaj test ne zaostaje. Test se ne sme primenjivati u ranoj fazi infarkta miokarda, u težim oblicima bronhijalne astme i poremećajima provođenja srčanog impulsa (tzv. AV blok II I III stepena). Otkrivanje mesta gde postoje mikrovaskularne opstrukcije, tj. poremećaji u perfuziji srčanog mišića koji se teško mogu proceniti drugim „imaging“ metodama, a javljaju se i značajno ih je otkriti posle urađene revaskularizacije miokarda posebna oblast magnetne rezonance srca. Kao što je opisano, svakodnevni izazovi sa kojima se susrećemo kada lečimo naše bolesnike doveli su do razvoja niza neophodnih sofisticiranih „imaging“ metoda koje postaju deo rutinske svakodnevne prakse bez kojih savremena kardiologija ne može. 69

N M K

“Zamislite da svi pate od digitalne demencije, a da to niko ne primjećuje”! Naravno, jer su nam digitalni mediji toliko ušli u sve pore života, od jutra do mraka, kolijevke pa do groba, da je sve teže jasno prepoznati šta nam sve čine! Uvođenje digitalnih medija u dječje vrtiće i osnovne škole zapravo nije ništa drugo nego neka vrsta ‘navlačenja na drogu’, tvrdi njemački psihijatar Manfred Spitzer. U Južnoj Koreji, npr. zemlji sa najvećim brojem digitalnih (laptop) kabineta u školama, prema podacima tamošnjeg nadležnog ministarstva, još 2010.godine 12% svih učenika je bilo ovisno o internetu! Kompjuter u školi i kod kuće je uzrok slabijeg uspjeha u školi (PISAina istraživanja o uticaju raspoloživosti kompjutera na djelotvornost u školi, koja su proveli Thomas Fucks i Wessmann 2004). “Puko postojanje kompjutera kod kuće vodi prvo do toga da djeca počinju igrati kompjuterske igre. To ih odvraća od učenja i djeluje negativno na školski uspjeh.” Korištenje kompjutera u ranoj dječjoj dobi može dovesti do poremećaja pažnje, a u kasnijoj dječjoj dobi do slabijeg uspjeha. U školskoj dobi se sve više primjećuje društvena izolacija, kako pokazuju američke a u novije vrijeme i njemačke studije! Digitalne društvene mreže ni u kom slučaju ne vode do brojnijih ili boljih kontakata, već do socijalne izolacije. Kao humanisti i mentalni higijeničari moramo pred društvo postaviti pitanje:

Iz seminarskog rada dr Rade Dujakovića

Stres i digitalna demencija Hoće li alat upravljati nama, ili ćemo mi upravljati alatom?!

Dr Rade Dujaković

Zašto se niko ne odupire svakodnevnom evidentnom zaglupljivanju!? Jedan od glavnih pokazatelja penjanja čovjeka na stablu evolucije jeste povećanje moždane mase. Naš mozak, dakle, funkcioniše slično mišićima: koristi li se, on raste, ne koristi se, on kržlja! Na primjeru londonskih taksista ilustrativno je dokazano da višegodisnja upotreba navigacije dovodi do atrofičnih promjena u području hipokampusa identičnim promjenama u ranim stadijumima Alzhajmerove demencije! Nakon pet godina svakodnevne upotrebe navigacije taksi-vozač ne umije (bez tog uređaja) naći ni svoju kuću! Siva moždana masa raste pri fizičkoj aktivnosti, učenju, sviranju, plesu, ali ako se ne koristi razgrađuje se neurološki hardver i stvara se ne samo podloga za šablonsko razmišljanje, gubitak sposobnosti kreativnog razmišljanja, već i redukcije memorijskog kapaciteta pa sve do demencije! Istraživanja njemačkih autora pokazala su da zloupotreba digitalne tehnike (kompjuteri, laptop, pametni telefoni) vodi oštećenju bazalnih ganglija sa već navedenim posljedičnim konsekvencama. Testiranje đaka koji su permanentno na računaru i onih koji nemaju računar i preferiraju loptu, pokazalo je bolje rezultate kod djece koja su bila lišena računara! Djeca na kompjuteru su bolje informisana, ali djeca bez kompjutera bila su snalažljivija, kreativnija, analitičnija, jednom riječju, sposobnija i uspješnija. Stoga uvođenje digitalnih medija u osnovne škole i vrtiće (i prema iskustvu Koreanaca, koji su se prvi opekli, još 2010. već navedeni podatak 12%, učenika ovisno o internetu u J. Koreji), otud iz te zemlje i potiče sintagma “digitalna demencija”, zapravo je neka vrsta navlačenja omladine na drogu u smislu nove bolesti ovisnosti! Primjer iz prakse je moj pacijent - student, težak slučaj ovisnosti od in-

terneta sa potpunim zapostavljanjem obaveza na fakultetu, u porodici, pa čak i elementarnih higijenskih i prehrambenih navika i potreba! Kada su na zapadu primijetili da “teorija skupova” u prvom razredu pogoršava uspjeh iz matematike, ona je uklonjena iz nastave (kod nas, nažalost, to nije slučaj!). Dakle, s djecom se ne bi smjelo eksperimentisati! Analogno tome, nije teško pretpostaviti da će laptop-kabineti u školama u budućnosti ugroziti uspjeh, tj. evidentno će štetiti djeci! Sad ćete se vi upitati, logično, šta ako mladima zavrnemo slavinu internetskog znanja?! Nije riječ o zavrtanju i zabrani, jer se točak tehnološkog napretka ne može zaustaviti. Riječ je o racionalizaciji, tj. rješavanju dileme s početka: HOĆE LI ALAT UPRAVLJATI NAMA ILI ĆEMO MI UPRAVLJATI ALATOM! To je zapravo pitanje koje već intrigira nauku, koliko će vjestačka inteligencija unaprijediti ili ugroziti civilizaciju?! Naš mozak je, prije svega, socijalni mozak. Brojna istraživanja pokazuju da kompjuter i internet ne mijenjaju samo naše mišljenje, pamćenje, pažnju, već i naše društveno ponašanje. Simplifikovano rečeno, što više na Facebooku, to manje u mozgu! Dijete koje gleda više videa, ima vlastiti mobitel, u sobi ima televizor, što je češće ON LINE ili se bavi multitaskingom (tj. koristi više medija istovremeno, npr. drastično, djevojka koja za vrijeme sexa voli da kuca poruke ili da telefonira!), manje spava! A opet, onaj koji ima manje virtuelnog a više realnog života, spava više. Danas znamo značenje sna za zdravlje kao i procese učenja! Dva sata sna od 22 časa do ponoći, kada se aktivno luči melatonin, više znači, nego sav san od ponoći do zore. A sve je više mladih koji ne liježu do ponoći, pa čak i ranih jutarnjih ča-

N M K

sova! Ma koliko bili ON LINE, digitalne društvene mreže našu djecu čine usamljenom i nesrećnom! Napredak civilizacije stoljećima je mjeren veličinom moždane kore – neokorteksa, a digitalni mediji, isključujući funkciju po funkciju, vode u atrofiju i demenciju, a to praktično znači da smo ušli u začarani krug propadanja mozga ili rikverc-evoluciju u smislu vraćanja čovjeka na drvo sa kojeg je davno sišao! Ako nismo sasvim sigurni da je čovjek u svojoj evoluciji postao od majmuna, evidentno je da će kompjuter i pametni telefon ljudsku vrstu i bukvalno IZMAJMUNISATI! Uvođenjem kompjutera u ljekarske ordinacije bila je evidentna dehumanizacija medicine i ljekarske profesije jer su se doktori (a doktorice još i više) fascinirali ekranom i umjesto u pacijenta zagledani su u kompjuterski ekran (medicina je izmišljena davno prije struje!), a sada se zna da ekrani (kako kompjuterski, tako i oni televizijski) štete ne samo zdravlju, već i obrazovanju! Neki su brzopleto proricali da će olovku, kredu i tablu potpuno zamijeniti kompjuterska tastatura! Sada je sasvim jasno da digitalno shvatanje svijeta, dokazano rezultuje ograničavanjem oblikovanja mozga i urušavanjem spoznajnih sposobnosti, a sada već postoje ozbiljne naučne studije koje upozoravaju da se uznapredovala digitalizacija pisanja, koja započinje već u najranijoj dobi, negativno odražava na sposobnost čitanja kod djece i odraslih! Ako djetetu uskratimo pisanje olovkom, nema aktivnosti neurona korteksa kontrahemisfere mozga! Neurološka istraživanja funkcionalnom magnetnom rezonancom (FMRI), pokazuju da prepoznavanje slova koja

su naučena pisanjem olovkom, vodi do pojačane aktivnosti u motornim regijama mozga! Stoga, prije nego što u dječje vrtiće i škole uvedemo laptope (a izbacimo kredu i tablu, svesku i olovku), moramo upozoriti odgovorne šta time činimo svojoj djeci! “Google” generacijom, nazivamo mlađe predstavnike digitalnih urođenika (rođene nakon 1993) koji praktično nemaju sjećanje na vrijeme bez računara, interneta, Google-pretraživača, koji je od 1998. dostupan “on line”! Ali koliko su “tehnološke vještine” mlađih generacija, baziranih na informacionim tehnologijama, relativne može ilustrovati američki primjer ili anegdota o trojici đaka koji je trebalo da napišu referat o bivšoj sovjetskoj republici Gruziji, a zahvaljujući Google-pretraživaču i internetu napisali su ga o američkoj saveznoj državi Georgiji (čit. Džordžiji)! Dakle, da bi se na mreži nešto pronašlo, potrebno je solidno obrazovanje i predznanje o oblasti kojom se pretraživanje kreće. Ili, ko ništa ne zna o nekom stručnom području, neće biti pametniji ni uz pomoć Google-a, a opet onaj koji već mnogo zna, može lako posredstvom Googlea i drugih izvora pronaći i najnoviji i posljednji podatak, koji mu je u saznanju nedostajao.

Učenje koje se odvija u interakciji ličnog odnosa u relaciji mentor - student, uz uzajamno inspirativno naučno nadahnuće i intelektualno vaskrsnuće, ne može se zamijeniti kompjuterskom metaforikom prenošenja informacija iz “on line” programa u ljudski mozak! (Za ilustraciju, “on line” nastava u vrijeme corone i živa nastava “ex catedra” u školi). Naime, učenje znači raspirivanje vatre znanja, a ne znači punjenje bureta informacijama! Velika duhovna (i naučna) ostvarenja i otkrića nastala su u ljudskom mozgu jednog Nikole Tesle, Leonarda da Vinci-a, Getea, Balzaka, Dostojevskog, Mocarta, Aleksandra Fleminga, Alberta Einstein-a, Njegoša, Andrića, Milutina Milankovića, a ne u kompjuterskom softveru. U ovom mom radu, analizirani su negativni aspekti nekontrolisane i neracionalne popularizacije i masovne upotrebe te apsolutnog “predoziranja” digitalnih medija u kući, ško li, na radnom mjestu sa fizičkim (tjelesnim) i mentalnim posljedicama kod djece, gubitka kontakta sa realnim životom kroz virtuelne igre i imaginacije, manifestovanja problema bolesti ovisnosti o internetu (sa primjerom iz vlastite ljekarske prakse), ali i najnovijem trendu “on line” života, nastave, kulture (pozorišta, sajmova knjiga), promocija i rada na daljinu (od kuće), sa fizičkom i socijalnom distancom, usljed coronapandemije, koja nam diktira nova životna pravila i ruku pod ruku sa digitalnim medijima “on line” najavljuje KRAJ SOCIJALNOG ŽIVOTA! Pripremila: Anđa S. Ilić

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

edicinski fakultet u Beogradu nizom manifestacija , obeležava 100 godina rada i postojanja. Tačno pre 100 godina 9. decembra 1920. godine, u današnjoj zgradi Rektorata Beogradskog univerziteta, održano je prvo predavanje. Dr Niko Miljanić, naš hirurg iz Pariza, održao je prvo predavanje prvoj generaciji studenata. Time je počeo s radom Institut za anatomiju i Medicinski fakultet. Zbog epidemiološke situacije, broj manifestacija je reduciran, ali i pored toga Institut za anatomiju nastavlja sa važnim događajima. “Prvi deo obeležavanja naše godišnjice odigrao se 19. februara u Ruskom domu u Beogradu kada je održan značajan naučnoumetnički skup. Danas, obeležavanje nastavljamo Kursom kontinuirane medicinske edukacije – centralni nervni sistem od strukture do funkcije,” rekao je uvodničar, profesor dr Milan Milisavljević. Na Kursu kontinuirane medicinske edukacije učestvovalo je 17 predavača i pet aktivnih učesnika. Broj je smanjen iz poznatih razloga. Kurs je privukao pažnju lekara neurologa, neurohirurga i neuroradiologa kao i asistenata i studenata. Kurs je imao teorijski i praktični deo.

Prvo predavanje održao je dr Darko Laketić, predsednik Odbora za zdravstvo Skupštine Srbije. Kičmena moždina, struktura i funkcija, bila je tema dr Darka Laketića. “Kičmena moždina je sprovodnik nadražaja u pravcu mozga (ulazna nervna vlakna) kao i impulsa koji šalju od mozga (silazna vlakna). Raspored sive i bele mase kičmene moždine je obrnut u odnosu na mozak, siva masa na poprečnom preseku daje oblik latiničnog slova H - istakao je dr Darko Laketić. U okviru prezentacije dr Laketić je govorio i o kičmenoj moždini i refleksima, motornoj kori velikog mozga i moždanom stablu, motornom nervnom sistemu, senzornim i motornim neuronima i interneuronima. 72

Povodom 100 godina medicine, edukacija

Centralni nervni sistem od strukture do funkcije Pripremili: Dario Mirović i Marko Radoš

Anatomske osnove holističkog pristupa u medicini - bila je tema prof. dr Valentine Blagojević. “Holizam je univerzalno shvatanje da organizam u fiziološkom, psihološkom i socijalnom smislu može da funkcioniše kao celina”, istakla je dr Blagojević.

Moždano stablo bila je tema šefa Katedre Instituta za anatomiju prof. dr Lasla Puškaša. Pre prezentracije profesor Puškaš je istakao da bi studenti medicine "Centralni nervni sistem" trebalo da izučavaju na početku semestra. On je posebno istakao dobru međunarodnu saradnju koju ima Anatomski institut, kao i izvanredan odnos uglednih profesora i mladih asistenata. U okviru prezentacije, profesor Puškaš je govorio o važnijim retikularnim jedrima u produženoj moždini i retikularnim jedrima u PONS-u.

U oviru praktične nastave, tema je bila Disekcioni preparati i preseci mozga. U tom radu, pored profesora dr. Milana Milisavljevića i prof. dr Aleksandra Malikovića, učestvovali su saradnici u nastavi Jelena Boljanović, Aleksandra Zelenović i drugi. Kurs kontinuirane medicinske edukacije održan je u Muzeju anatomije čoveka Anatomskog instituta u Beogradu.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Prvi on-line uspeh

Evropski kongres pulmologa Pripremili: Dario Mirović i Marko Radoš

očetkom septembra svake godine u nekom od evropskih gradova održava se najveći i najznačajniji sastanak, Kongres pulmoga, u organizaciji Evropskog respiratornog društva (ERS), koje okuplja više hiljada učesnika iz cele Evrope. U svetu medicine ovaj kongres je najveći i najznačajniji skup pulmologa koji okuplja više hiljada ušesnika iz cele Evrope. Ove godine je kongres održan u specifičnim okolnostima. Bilo je predviđeno da se održi u Beču, ali je zbog pandemije prvi put održan on-line. Na Kongresu je bilo više hiljada prezentacija, usmenih predavanja i “okruglih stolova” u okviru različitih tematskih sesija u novim uslovima. Ovaj kongres je posebno značajan jer je prezentovan veliki broj radova iz svih oblasti pulmologije. Prirodno je da se ove godine najviše govorilo o globalnoj COVID 19 epidemiji sa svih mogućih aspekata, mesta nastanka, puteva širenja, prevencija kao i poštovanje opštih

higijensko-epidemioloških mera. Naravno, i kliničkih manifestacija, terapijskih protokola, kao i posledica koje ova bolest ostavlja na plućima i drugim organima. Po završetku Kongresa objavljeni su prvo preliminarni, a nakon izvesnog vremena i zvanični zaključci sa skupa. Na ovaj način su stručni i naučni krugovi postali bogatiji za mnoga nova saznanja u borbi protiv ove opake bolesti koja je ozbiljno ugrozila čitavu planetu i čovečanstvo. Našu zemlju je na većini ovih kongresa reprezentativno predstavljala specijalista za plućne bolesti primarijus dr Slavica Plavšić. Na jedan od njenih uspeha zaista možemo biti ponosni. A to je, da je na kongresu u Firenci, 2000. godine, kada je ujedno održan Evropski i Svetski pulmološki kongres, naša doktorka nosila CRVENU LENTU – KOORDINATOR jedne važne pulmološke sesije. Na pitanje kako vidi situaciju u svetu vezano za COVID 19, doktorka Plavšić kaže: “O epidemiološkoj situaciji u svetu je teško govoriti jer ne postoje pouzdani podaci o broju zaraženih, obolelih, preminulih. Svaka zemlja ima neke svoje načine izveštavanja, objavljivanja i pristupa pandemiji. Od tzv. skandinavskog pristupa, koji ne preporučuje nikakva ograničenja, do toga da se sada u nekom, da nazovemo drugom talasu

epidemije, u mnogim zemljama drastično povećava broj zaraženih i obolelih i uvode se novi karantini. Što se trenutne epidemiološke situacije u našoj zemlji tiče, trenutno je relativno stabilna, sa otprilike sličnim brojem obolelih zadnjih oko 15 dana. Ali, ta situacija se može jako brzo promeniti, s obzirom na to da je svuda u okruženju neuporedivo lošija. Republika Srpska ima dobre stručnjake koji se uspešno bore protiv ove bolesti, a značajno pomaže i Republika Srbija u opremi i svemu što je neophodno. U svakom slučaju, moramo biti maksimalno oprezni i pažljivi, moramo naučiti da živimo sa koronom jer je sigurno da će virus biti aktivan u dužem vremenskom periodu. Posebna opasnost je moguće preklapanje sa sezonskim gripom, tako da je preporuka vakcinacija protiv sezonskog gripa osetljive populacije, maksimalna zaštita od kovid infekcije, nošenje maski, održavanje fizičke distance, izbegavanje masovnih skupova, veselja, splavova, klubova itd. kao i poštovanje opštih higijensko-epidemioloških pravila.” Na Kongresu su doneti važni zaključci i smernice za dalju dijagnostiku i lečenje mnogih pulmoloških bolesti sa naglaskom na preventivne mere i edukaciju stanovništva. 73

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

organizaciji Centra za teledermatologiju Banjaluka održan je, po treći put, međunarodni simpozijum, koji je okupio medicinske profesionalce iz Banjaluke, Zagreba, Sarajeva,Geteborga. Važno je napomenuti da je simpozijum organizovan u otežanim uslovima, koje je prouzrokovala pandemija COVID19. Organizator je ispoštovao sve propisane epidemiološke mjere, ograničivši broj česnika na 50, uz obezbjeđenje adekvatne prostorne distance i obaveze nošenja maski. Na samom početku simpozijuma, dr Branko Jurišić nam je predstavio rezultate studije koji su dobijeni u Klinici za ORL, UKC Republike Srpske, Banjaluka, uz mentorsku podršku docentkinje Gnjatić, za naslov „Nemelanocitni epidermalni maligni tumori regije nosa“. U diskusiji su svi prisutni zaključili da je potrebno obezbijediti prostor za predavanja mladim kolegama, kolegama koji pokazuju zavidan nivo znanja i interesovanja za medicinska i naučna istraživanja te da je nužno na simpozijumima i kongresima obezbijediti prostor da nam se i obrate.

Banjaluka, 19. septembar, Hotel „Bosna“

Dermatološki vikend 2020 Prim. dr sc. med. Zoran Vrućinić, predsjednik OO simpozijuma

Uz podršku farmaceutske kompanije Novartis Pharma Services Inc, predstavništva u BiH, organizvan je satelitski simpozijum o psorijazi. Plenarno – on line predavanje je održala predsjednica udruženja švedskih dermatovenerologa prof. dr Amra Osmančević, iz Geteborga, i pokazala kakva je situacija po pitanju dijagnostike i

terapije u Geteborgu, u Švedskoj i svijetu danas, potom je u brilijantnom izlaganju prim. dr Milanka Ćelić (prethodna načelnica Klinike za kožne i polne bolesti UKC Republike Srpske, Banjaluka) prikazala osnove liječenja biološkim lijekovima, da bi potom dr Jelena Petković Dabić pokazala naša iskustva u liječenju psorijaznih pacijenata najsavremenijim lijekovima,

andemija korona virusom 2019 (COVID-19) nije zaustavila potrebu psihijatara u cijelom svijetu za kontinuiranom edukacijom. Još jedan značajan godišnji stručno-naučni događaj, 33. kongres Evropskog koledža za neuropsihofarmakologiju (33rd Congress of European College for Neuropsychopharmacology-ECNP) nije odgodio svoje održavanje za period kada širi socijalni događaji budu bez aktuelnih ograničenja, vezanih za prevenciju širenja pandemije COVID-19, te je, umjesto prvobitno planiranog kongresa u Austria Congress Center u Beču, u virtuelnom izdanju održan u redovno planiranom terminu u periodu 12 – 15. septembar 2020. godine. Specifično kreiranu platfornu za ovaj kongres posjetilo je preko 4500 registrovanih učesnika iz 96 zemalja svijeta, koji su imali priliku da prate veoma bogat program kongresa, koji je prikazao najnovija istraživanja iz oblasti neuronauka, neurobiologije, neuropsihofarmakologije, psihijatrije i neuropsihijatrije, kroz plenarne sesije, simpozijume, oralne i poster prezentacije, kao i satelitske simpozijume. Organizator kongresa je značajno redukovanim cijenama kotizacije radi korištenja ovog formata, bitno podstakao psihijatre iz cijelog svijeta da učestvuju u praćenju programa kongresa, ali i aktivnim dis74

Evropska neuropsihofarmakologija u virtuelnom izdanju kusijama dodatno podstakne eminentne predavače za iznošenje praktičnih iskustava i pragmatični pristup u radu sa pacijentima svih psihijatrijskih nozoloških grupa. Poput svih internacionalnih psihijatrijskih udruženja i ECNP poseban značaj daje mladim naučnicima, kroz nagrade za njihova istraživanja i aktivno učešće u naučnom programu. Svakako, aktuelna situacija je bila značajan segment Kongresa, kao jedan od faktora koji ima uticaja i na nastavak trenutnih ili započinjanje novih istraživačkih projekata iz oblasti neuronauka te su diskutovani i načini prevazilaženja ove problematike. Iz Bosne i Hercegovine kongres je prati-

lo, nažalost, samo dvoje učesnika (iz Centra za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja Prijedor i Psihijatrijske bolnice Kantona Sarajevo). Svi registrovani učesnici imaju pristup kongresnoj platformi do sredine decembra 2020. godine, a time i priliku da naknadno gledaju sesije koje su propustili. Uz nadu svih učesnika i organizatora planirano je da se naredni kongres održi u uobičajenim, nerestriktivnim uslovima početkom oktobra 2021. godine u Lisabonu (Portugal). Pripremio: Prim. Goran Račetović, dr. med. spec. psihijatrije, Dom zdravlja - Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Prijedor

N M K

secukinumabom (COSENTYX). Dr Renata Tamburić je održala predavanje i predstavila prikaz slučaja kojim je povezana „eritema nodozum”, zapaljenjsko oboljenje crijeva. Ovim predavanjem je istaknut značaj interdisciplinarnih medicinskih skupova, poput našega koji, po ko zna koji put, apostrofira na holističkom pristupu u medicini uz individualni pristup svakom pacijentu. U sesiji Psihodermatologija, dr Višnja Banjac u okviru teme – „Psihosocijalni aspect vitiliga“, je naglasila da najmanje jedna trećina oboljelih od vitiliga ima i psihijatrijski komorbiditet u vidu afektivnih ili anksioznih poremećaja. Profesionalci koji rade sa ovom populacijom bi trebalo da imaju viši stepen osviještenosti o uticaju bolesti na samopoštovanje i kvalitet života. Mnogi pacijenti postaju socijalno izolovani i ograničeni u vlastitom životu i doživljavaju simptome depresije. Dakle, sveobuhvatni tretman za pacijente sa vitiligom treba da uključuje i neku vrstu psihološke intervencije kao odgovor na psihološke posljedice koje mogu nastati kao posljedica bolesti. Hoće li alat upravljati nama ili ćemo mi upravljati alatom?!, sa svojevrsnim čuđenjem i pitanjem dr Rade Dujaković je počeo predavanje: „Stres i digitalna demencija“. On je prisutnim učesnicima podijelio odšampani primjerak svoga rada iz kojega bismo izdvojili iz zaključka: Solidno temeljno i opšte obrazovanje ne stiče se posredstvom računara i interneta jer je suprotno tome, opšte znanje i obrazovanje su preduslov da bi se internet koristio na smislen način. Dakle, potrebno je predznanje o nekoj stručnoj ili naučnoj oblasti kako bi se u njemu znanja produbila ili ko ne zna ništa tome ni digitalni mediji neće omogućiti znanje jer internet nije lijevak kojim se znanje može uliti kroz uvo! Prof. dr Zdenka Gojković, načelnica Klinike za onkologiju UKC Republike Srpske, imala je izlaganje na temu: “Protokol liječenja kutanog melanoma - šta je novo? - prikaz kroz slučaj”. Predstavila su iskustva u liječenju ove maligne bolesti, istakla značaj ranog otkrivanja u smislu veće potrebe preventivnih pregleda mladeža pacijenata kod izabranog specijaliste porodične medicine i specijaliste dermatologa, u smislu nedovoljne afirmacije prevencije uopšte. Profesorica Gojković je zaključila da je nezaobilazno i neophodno da imamo pristup novim mogućnostima liječenja i veće sudjelovanje u međunarodnim kli-

ničkim studijama, uvođenje novih dijagnostičkih metoda u vidu biomarkera i pravljenje lokalnih smjernica što može dovesti do povećanja terapijskih mogućnosti i produženja života kod pacijenata sa melanomom. Profesorica Amra Osmančević se u svom predavanju, na neki način, dotakla i dermatoloških oboljenja, protokola liječenja dijagnostike i uticaja pandemije COVID19, koji je umnogome izmijenio i onemugućio optimalan pristup. U ovom svjetlu je naglašeno da je neophodno da i dalje radimo na edukaciji ljekara iz svih oblasti, pratimo pandemijska kretanja i epidemiološke smjernice, ali da ne smijemo da stanemo sa edukacijama i razmjenama znanja, jer bi takav pristup kratkoročno, a naročito dugoročno, imao nesagledive negativne posledice po zdravlje naših pacijenata, lokalno i regionalno.

s t r u č n i

s k u p o v i

Incidenca melanoma kože kod nas i u svijetu je sa tendencijom porasta. Ova bolest, ako se na vrijeme otkrije, se može u potpunosti izliječiti, zato nam je od krucijalne pomoći dermoskopija. Prije nekoliko godina je započeta saradnja dermatovenerologa i Udruženja specijalista porodične medicine u cilju afirmacije ove metode, kao sastavnog dijela medicinske prakse u najranijem otkrivanju melanoma i malignih oboljenja kože. Primarijus dr Danijel Atijas je iznio svoja iskustva iz dermoskopije, dermoskopije u radu porodičnog ljekara i pokazao da obučen specijalista porodične medicine iz dermoskopije može da da veliki doprinos u detekciji i liječenju malignih oboljenja kože, naročito melanoma. Jedan od zaključaka simpozijuma je bio da Udruženje doktora porodične medicine Republike Srpske i Centar za teledermatologiju Banjaluka zajednički nastupe u formi projekta koji bi se fokusirao na ranu prevenciju melanoma kože kroz edukaciju porodičnih ljekara u svim domovima zdravlja Republike Srpske i obezbjeđenju što većeg broja besplatnih dermoskopskih pregleda za građanstvo. “Aktinične keratoze i spinocelularni karcinom kože - dermoskopski algoritmi i terapijski modaliteti” je bio naslov predavanja Alme Kovačević Tucek ZU „Kutanova“ Banjaluka. Ona je podijelila sa nama svoje višegodišnje znanje i iskustvo iz oblasti dermoskopije. Dr Aleksandra Trivić, medicinski direktor ZTC “Banja Kulaši” je u svom predavanju predstavila balneoterapijski potencijal Banje i demonstrirala svojevrsnu inovaciju, svakako prvenac na ovim prostorima, visokoalkalnu vodu u spreju te brojne indikacije za njenu primjenu. Novosti u dermoskopskoj opremi i Republički informatički sustav kožnih oboljenja – RISKO je predstavio Kristijan Ptičar, iz Zagreba, fotofinder brand manager, naglasivši značaj umrežavanja i dostupnosti informacija uopšte. Značaj interdisciplinarnog pristupa u liječenju svakog pacijenta potenciralo je i predavanje prim. dr sc. med. Zorana Vrućinića, “Psorijaza i hronična bubrežna bolest”, koje je bilo namijenjeno pored dermatologa i internistima, nefrolozima te specijalistima porodične medicine. Bolesnike sa psorijazom treba pažljivije pratiti u pogledu razvoja HBB-a, posebno u smislu adekvatne kontrole hipertenzije i dijabetesa kao i racionalne upotrebe kada se koriste antireumatici, nesteroidni antiinflamatorni lijekovi. 75

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

omunikacija je proces razmjene informacija preko dogovorenog sistema znakova, odnosno proces slanja informacija sebi ili bilo kojem drugom entitetu, najčešće putem jezika. Riječ komunikacija doslovno znači: podijeliti, učiniti nešto opštim ili zajedničkim. Komunikacija je obično opisana prema tri glavne dimenzije: sadržaju, formi i cilju. Sadržaj komunikacije i forma kreiraju poruke koje se šalju prema cilju. Cilj može biti sam čovjek, druga osoba (u interpersonalnoj komunikaciji) ili drugi entitet poput grupe, organizacije ili društva. Naučna disciplina koja proučava komuniciranje je komunikologija. U organizaciji Udruženja medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske i Udruženja Sarajevsko-romanijske regije, a uz podršku Projekta za jačanje sestrinstva u BiH, održana je edukacija za zdravstvene radnike Istočnog Sarajeva 23.9.2020. godine u kulturnom centru Istočno Sarajevo. Uspješna saradnja ova dva udruženja je nastavljena, domaćin ove aktivnosti je bila Gospova Pejić, predsjednica Udruženja Sarajevsko–romanijske regije. Edukaciji su prisustvovali zdravstveni radnici, članovi Udruženja, pomoćnik direktora za medicinka pitanja bolnice Istočno Sarajevo dr Đorđe Pejić, viši stručni saradnik za sestrinstvo u Ministarstvu zdravlja Republike Srpske gđa Mirjana Janković, menadžer za komponentu projekta koja se odnosi na jačanje sestrinskih asocijacija gospodin Eldin Fišeković. Edukacija je održana uz pridržavanje svih epidemioloških mjera. Nakon planiranih aktivnosti održana je zanimljiva diskusija u kojoj su razmijenjena iskustva o načinu komunikacije, rješavanju mogućih problema. Edukatori su dobili zanimljive prijedloge koji se mogu iskoristiti za 76

Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske

Edukacija o komunikaciji za zdravstvene radnike Istočnog Sarajeva, Foče i Trebinja „Organizovanje edukacije za zdravstvene radnike podržao je Projekat jačanja sestrinstva u Bosni i Hercegovini koji sredstvima Vlade Švajcarske provodi konzorcijum Fondacije fami i ženevskih univerzitetskih bolnica“. Mr Živana Vuković Kostić, predsjednica UO UMSTIB RS

nove prezentacije i edukacije koje će biti organizovane. U amfiteatru Medicinskog fakulteta u Foči 24.9. 2020. godine održana je edukacija za medicinske sestre i tehničare Bolnice Foča, koju je omogućio

menadžment ove bolnice. Sa koleginicama i kolegama je vođena zanimljiva i korisna diskusija ne samo o komunikaciji, već i o drugim temama koje su aktuelne u sestrinstvu. Ovoj aktivnosti je prisustvovala viša stručna saradnica

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

za sestrinstvo u Ministarstvu zdravlja Republike Srpske gđa Mirjana Jankose, koja je upoznala prisutne o novostima koje se odnose na sestrinstvo u Republici Srpskoj. Za medicinske sestre bolnice Trebinje i JZU DZ Trebinje održana je planirana edukacija. Nakon prezentacija uslijedila je diskusija o raznim temama. Za sve učesnike je ovo bilo veoma dobro iskustvo. Edukatori i učesnici su se složili da se ne može sa svim ljudima komunicirati na isti način. Uspostaviti ljudski odnos s nekim znači uspostaviti dijalog koji će omogućiti takav odnos. Umjesto da se uspostavi dijalog, danas se nerijetko izmjenjuju monolozi jer jedan sagovornik hita s odgovorom prije nego što je drugi prestao govoriti. Za razliku od tog načina, dobili smo primjer da je u staroj Kini ili kod Indijanaca, na primjer, bilo uobičajeno da se pričeka nekoliko trenutaka nakon što bi neko nešto rekao, a tek se zatim odgovaralo. Bilo je potrebno ispravno čuti i promisliti o onome što se izreklo da bi se moglo odgovoriti. Složili smo se da je komunikacija veoma značajna i neiscrpna tema, uvijek je zanimjiva i korisna za sve, tako da je edukacija o njoj neophodna.

Pružanju psihosocijalne podrške

EU u saradnji sa civilnim društvom u BiH pruža podršku najranjivijima u vrijeme pandemije Prilagođavanje na fizičku distancu, zaštita od virusa i briga o najugroženijim članovima društva postali su dio naše svakodnevnice. Pandemija Covid-19 doprinijela je i osjećaju društvene izolacije, usamljenosti, te, u određenim situacijama, bespomoćnosti. U tim situacijama, teško je prepoznati potrebe svih građana i građanki u lokalnim zajednicama, te adekvatno odgovoriti na njih. Regionalni program lokalne demokratije na Zapadnom Balkanu (ReLOaD), koji finansira Evropska unija, a provodi Razvojni program Ujedinjenih nacija (UNDP) u saradnji sa i 21 lokalnom zajednicom u BiH organizacijama civilnog društva, prepoznao je potrebe i oblasti u kojima je potrebno hitno djelovanje. Od septembra do novembra 2020. godine, civilno društvo će raditi na nabavci zaštitne opreme za najugroženije stanovnike, pružanju psihosocijalne podrške, kao i animaciji najmlađih ali i najstarijih građana i građanki. “ReLOaD je još u martu prilagodio projektne aktivnosti situaciji koju je prouzrokovala pandemija i pravovremeno reagovao kada je to bilo najpotrebnije. Sada prepoznajemo potrebe i preventivno djelujemo gdje god je to moguće”, izjavila je Sanja Bokun, projektna menadžerica za BiH. Više od 50.000 osoba imat će koristi od projekata koje je podržala Evropska unija kroz ReLOaD program, a koje provode organizacije civilnog društva. U naredna dva mjeseca, aktivnosti će biti fokusirane na osobe koje su ostale bez posla tokom pandemije, mališane u vrtićima i školama, poljoprivrednike, višečlane porodice sa smanjenim prihodima, kao i na sve one grupe društva koje su zapostavljene i marginalizirane tokom kriznih situacija. Podršku u adekvatnom odgovoru na potrebe u zajednici pružile su i lokalne uprave. “U Tuzli civilno društvo pruža podršku djeci koja se liječe od raka i njihovim porodicama. Na Sokocu i Palama podržavamo višečlane porodice, kao i porodica osoba sa invaliditetom, u sticanju novih prihoda kroz plasteničku proizvodnju. U Sarajevu radimo na unaprijeđenju psihofizičkog zdravlja starijih osoba. Projekti su raznovrsni i obuhvataju različite kategorije društva, a Evropska unija i ovaj put podržava civilno društvo u osiguravanju da niko ne bude zapostavljen”, izjavio je Vladimir Pandurević, programski menadžer u Delegaciji Evropske unije. Stanovnici Broda, Bratunca, Viteza, Trebinja, Sarajeva, Gradačca, Tuzle, Rudog, Bijeljine, Pala, Sokoca, Banja Luke, Modriče, Kaknja, Jablanice, Maglaja, Tešnja, Travnika i Teslića imati će koristi od podržanih projekata. ReLOaD slične aktivnosti provodi i u Albaniji, Crnoj Gori, Kosovu*, Sjevernoj Makedoniji i Srbiji.

* Ovaj naziv se koristi bez prejudiciranja stavova o statusu, i u skladu je sa Rezolucijom 1244 (1999) Savjeta bezbjednosti i Mišljenjem Međunarodnog suda pravde o deklaraciji nezavisnosti Kosova. Spominjanje Kosova u ovom dokumentu treba posmatrati u kontekstu Rezolucije 1244 (1999) Savjeta bezbjednosti. 77

Info Bilten pripremili: saradnici za informisanje UKC RS

INFO BILTEN

Univerzitetski klinički centar Republike Srpske

Izvedena složena operacija aneurizme trbušne aorte Hirurški �m Klinike za vaskularnu hirurgiju je uradio vrlo složenu operaciju aneurizme trbušne aorte sa urođenom anomalijom renalnih arterija

loženost operativnog zahvata ogleda se u tome što je izveden kod pacijenta muškog pola (1955) sa urođenom vrlo rijetkom anomalijom, tj. pacijent ima osam bubrežnih arterija (četiri arterije za jedan bubreg, četiri arterije za drugi bubreg), a ﬁziološki je po jedna arterija za svaki bubreg. Koliko je rijetka ova urođena anomalija govori u prilog i činjenica da je do sada u medicinskoj literaturi zabilježen slučaj sa najviše šest bubrežnih arterija kod pacijenta. Takođe, pacijent ima još jednu urođenu anomaliju bubrežnih vena gdje je, pored kardinalne vene za desni bubreg, prisutna još jedna vena koja se odvaja za donji pol bubrega, a koje su pratile akcesorne arterije koje su tokom operacije implantirane u tijelo vještačkog krvnog suda. Za lijevi bubreg je verﬁkovana još jedna bubrežna vena za donji pol bubrega koja se odvajala od lijeve ilijačne vene koje su pratile akcesornu bubrežnu arteriju za donji pol lijevog bubrega. Važno je naglasiti da je akce78

sorna arterija polazila iz aneurizmatske promjene zajedničkih ilijačnih arterija. Otežavajuća okolnost se ogleda u tome što je bubrežna vena prolazila iza aorte, a ispred kičmenog stuba, a normalno je da ide ispred aorte. Izvođenjem ovako složenog operativnog zahvata medicinsko osoblje ove klinike je dokazalo da može da odgovori svim izazovima savremene vaskularne hirurgije. Postoperativni tok je protekao uredno, a pacijent je pušten na kućno liječenje. Hirurški tim činili su: načelnik Klinike za vaskularnu hirurgiju prim. dr Milanko Maksić te asistenti dr Slobodan Šormaz, dr Momir Bobar i dr Aleksandar Košpić, specijalizanti, anesteziolog dr Dejan Nikić te instrumentarke Danka Kljajić, Biljana Bojić i Jovana Ilić. Prioriteti poslovodstva UKC RS, na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem, podrazumijevaju konstantnu edukaciju kadra i ulaganje u savremenu medicinsku opremu što je rezultiralo i kontinuiranim procesom modernizacije vaskularne hirurgije u UKC RS.

INFO BILTEN

U Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske

Novi uspjesi laparoskopske i torakoskopske hirurgije

irurški timovi Klinike za opštu i abdominalnu hirurgiju i Klinike za torakalnu hirurgiju po prvi put izveli su u jednom aktu dva veoma složena operativna zahvata. Riječ je o kompleksnoj multivisceralnoj laparoskopskoj operaciji gdje je kod pacijentkinje izvedena istovremeno laparoskopska operacija karcinoma debelog crijeva i jednoportalna torakoskopska resekcija metastaze desnog plućnog krila. Ovaj operativni zahvat je podrazumijevao učešće hirurga različitih specijalnosti, odnosno specijalista abdominalne hirurgije, torakalne hirurgije i anestezije sa reanimacijom. Minimalno invazivnom vrstom hirurgije pacijentu je omogućen brz oporavak i eﬁkasan rezultat liječenja. Postoperativni tok je prošao

uredno, a pacijentkinja je otpuštena na kućno liječenje već četvrti dan nakon operativnog zahvata uz terapijske preoporuke. Izvođenjem ovog vrlo složenog zahvata Univerzitetski klinički centar Republike Srpske je potvrdio visok stepen osposobljenosti iz domena laparoskopske i torakoskopske hirurgije. Zahvaljujući opredjeljenju poslovodstva UKC RS, na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem, da se

konstantno ulaže u edukaciju medicinskog kadra, naši ljekari i medicinske sestre uspješno su izveli još jedan multidisciplinarni podvig. Hirurški tim činili su: operateri dr Goran Janjić, abdominalni hirurg, dr Marko Kantar, torakalni hirurg, asistenti dr Dragan Radulj, dr Dalibor Šaran, dr Bojan Bjelošević i dr Miroslav Stranatić te dr Nataša Mandić, anesteziolog, i Duška Šipka, instrumentarka.

Univerzitetski klinički centar Republike Srpske i Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci organizovali međunarodnu školu

“IMAGE-GUIDED RADIO-/NUCLIDE THERAPY” (“Slikovno-vođena radionuklidna terapija”)

periodu od 28. septembra do 2. oktobra 2020. godine održana je međunarodna škola pod nazivom „Image-guided radio-/nuclide therapy“ (“Slikovno-vođena radionuklidna terapija”) u kojoj je participiralo 79 učesnika iz 23 zemlje. Organizator ovog naučnog događaja je Klinički zavod za nuklearnu medicinu i bolesti štitne žlijezde Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, u saradnji sa Institutom za primijenjenu fiziku i Medicinskim univerzitetom u Beču, a sve uz podršku Međunarodne agencije za atomsku energiju. Škola je namijenjena ljekarima, naučnicima koji se bave biomedicinskim inženjeringom te fizičarima i medicinskim profesionalcima kojima je u interesu proširiti znanje iz polja metodologije i kliničkih aspekata imidžinga u radionuklidnoj terapiji. Takođe, cilj održavanja ove škole je omogućiti angažman raznih specijalnosti za bolje razumijevanje i uvažavanje primijenjene medicinske fizike. Predavači su bili istaknuti profesionalci i naučnici iz oblasti nuklearne medicine, onkologije, radioterapije, radiologije i medicinske fizike iz Austrije, Univerziteta u Banjaluci. Zbog epidemiološke situacije uslovljene pandemiNjemačke, Velike Britanije kao i profesori i saradnici Medicinskog fakulteta jom novog korona virusa, međunarodna škola je održana putem interneta. 79

INFO BILTEN

Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske

Donacija Kraljevine Norveške

mbasador Kraljevine Norveške u Bosni i Hercegovini njegova ekselencija gospodin Olav Reinertsen sa delegacijom Ambasade i predstavnicima Razvojnog programa Ujedinjenih nacija (UNDP-a) posjetio je Univerzitetski klinički centar Republike Srpske. Prilikom posjete ambasador se sastao sa članovima poslovodstva UKC RS, na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem, te donirao vrijedna medicinska sredstva za potrebe naše ustanove. Prilikom posjete izvršena je primopredaja donacije koja je ﬁnansirana sredstvima Kraljevine Norveške. Riječ je o dva pacijent-monitora za praćenje vitalnih funkcija pacijenta sa EKG-om, 20 000 komada medicinskih/hirurških maski te 5 000 komada zaštitnih maski sa visokim procentom zaštite FFP2/N95. Vrijednost donacije je 27.700,00 KM bez PDV-a, 80

a opremu je nabavio i bolnici isporučio Razvojni program Ujedinjenih nacija (UNDP) u Bosni i Hercegovini.

Prof. dr Vlado Đajić, generalni direktor UKC RS, zahvalio se na posjeti kao i na vrijednoj donaciji te dodao da mu je čast ugostiti njegovu ekselenciju gospodina Olava Reinertsen-a. Prilikom posjete, generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske upoznao je ambasadora Kraljevine Norveške sa kapacitetima i načinom rada i funkcionisanja najveće zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj u vanrednim okolnostima, predstavio rezultate postignute u borbi protiv pandemije izazvane novim korona virusom, kao i buduće planove. Razgovarano je o globalnom problemu koji je zahvatio cijeli svijet te zdravstvenim, socijalnim i ekonomskim implikacijama izazvanim pandemijom, ali i izražena nada da će u doglednoj budućnosti vakcina protiv COVID 19 biti dostupna. Ambasador Kraljevine Norveške zahvalio se medicinskom osoblju na trudu i radu na prvim linijama u doba pandemije, a prof. dr Đajić dodao je da je ponosan na činjenicu da je trud i rad UKC RS prepoznala Kraljevina Norveška.

INFO BILTEN

irektor Bolnice Brčko dr Dušan Stokić sa saradnicima posjetio je Univerzitetski klinički centar Republike Srpske i tom prilikom razgovarao sa generalnim direktorom prof. dr Vladom Đajićem. Tokom susreta dr Stokić se zahvalio rukovodstvu UKC RS na svemu što čine za pacijente iz Brčko distrikta. Dr Stokić je ovom prilikom rekao da su Banjaluka i UKC RS pokazali najviše razumijevanja za pacijente Brčko distrikta. Naglasio je da su zadovoljni saradnjom te da žele da Republika Srpska bude više prisutna u Brčkom i kroz institucije i vaninstitucionalno, što je izuzetno važno za pacijente koji dolaze iz Brčkog koje ima poseban status u BiH. Kako je rekao, Brčko je samostalna teritorijalno-politička jedinica i ima sve elemente vlasti, svoj zdravstveni sistem koji ne može da bude potpuno zaokružen jer ne postoji tercijarni nivo liječenja i zbog toga je važna saradnja sa svim ustanovama pa i UKC RS. Generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić izjavio je da će UKC RS pomoći Bolnici Brčko da se podigne nivo zdravstvene zaštite u toj ustanovi, te je naglasio da će saradnja biti intenzivirana. Dodao je da će to biti učinjeno samim tim što će UKC RS liječiti pacijente Brčko distrikta, a istovremeno će pomoći i u edukaciji zdravstvenog kadra iz brčanske bolnice, a ljekari UKC RS će odlaziti da pomognu kolegama u Brčkom. Prof. dr Đajić je izrazio zadovoljstvo što su zdravstveni radnici, a i pacijenti iz Brčkog, prepoznali UKC RS kao ustanovu koja pored

Uspješna saradnja Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske i Bolnice Brčko

UKC RS pomaže Bolnicu Brčko

prostornih kapaciteta, ima i najsavremeniju opremu i dobro obučen kadar te da pruža

zdravstvene usluge poput referentnih ustanova u Evropi i svijetu.

INFO VIJESTI

I N

M E M O R I A M

Dr Marko Pekija (1983-2020)

Sa dubokim žaljenjem obavještavamo javnost i medije da je 13. 9. 2020. godine, nakon više od mjesec dana borbe sa novim korona virusom, preminuo naš uvaženi ljekar dr Marko Pekija iz Klinike za intenzivnu medicinu za nehirurške grane Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Ljekari, osoblje i svi zaposleni u našoj ustanovi imali su privilegiju što su poznavali uvaženog mladog ljekara te što su imali priliku da sa njim sarađuju. Bio je vrhunski profesionalac, pun etike i entuzijazma, pred kojim je bila blistava karijera. Dr Pekija je radio u Klinici intenzivne medicine za nehirurške grane UKC RS zbrinjavajući najkritičnije pacijente i spasavajući brojne živote. Nažalost, bitku protiv nevidljivog neprijatelja nije dobio. Dr Marko Pekija je rođen 8. septembra 1983. godine u Banjaluci. Medicinski fakultet u Banjaluci je završio 2013. godine gdje i stekao zvanje doktora medicine. Nakon završenog fakulteta svoju profesionalnu karijeru je započeo u Domu zdravlja Prijedor 8. avgusta 2013. godine. U Klinici intenzivne medicine za nehirurške grane Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske je zasnovao radni odnos 1. marta 2019. godine gdje dobio specijalizaciju iz oblasti pulmologije u Klinici intenzivne medicine za nehirurške grane UKC RS. Iza sebe je ostavio suprugu i dvoje djece. Poslovodstvo UKC RS, u ime zaposlenih u našoj ustanovi, izražava duboko žaljenje za izgubljenim mladim životom kolege i radnika, a porodici preminulog ljekara upućuje iskreno saučešće. Komemorativna sjednica povodom smrti dr Marka Pekije održana je 16. septembra 2020. godine u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske, a sahrana je obavljena isti dan na Gradskom groblju Pašinac u Prijedoru. IN

M E M O R I A M

Prim. dr Miroslav Đurica (1953 -2020)

Obavještavamo sve zaposlene u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske da je 29.9.2020. godine preminuo naš uvaženi dr Miroslav Đurica, specijalista interne medicine. Prim. dr Miroslav Đurica rođen je 30. januara 1953. godine u Obodniku, Kotor Varoš. Medicinski fakultet u Sarajevu završio je 1978. godine. Od 1978. do 1981. radio je u bolnici u Prijedoru te u Domu zdravlja Čelinac, tokom 1981. i 1982. godine, nakon čega radni odnos zasniva u Socijalno-gerijatriijskom centru Banjaluka, gdje je obavljao funkciju načelnika Zdravstveno-socijalne službe. Sa specijalizacijom iz interne medicine počinje 1983. godine. Radni odnos kao ljekar specijalista u Odsjeku hemodijalize u Internoj klinici tadašnjeg Kliničko-bolničkog centra Banjaluka zasniva 1989. godine. Za šefa Reumatološkog odsjeka u Internoj klinici imenovan je 1999. godine, a 2001. godine za šefa Odjeljenja za reumatologiju i kliničku imunologiju u Klinici za unutrašnje bolesti i tu funkciju je obavljao do 2013. godine. Kao ljekar specijalista u Klinici za unutrašnje bolesti radio je do 30. januara 2018. godine kada odlazi u zasluženu penziju. Prim. dr Miroslav Đurica je bio učesnik brojnih regionalnih i međunarodnih kongresa iz oblasti reumatologije, kao i kliničkih istraživanja u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske. Dobitnik je nagrade Komore doktora medicine. Iza sebe je ostavio suprugu i sina. Komemorativna sjednica prim. dr Miroslavu Đurici održana je 2.10.2020. godine u Sali Centralnog medicinskog bloka UKC RS, a sahrana je obavljena takođe 2.10.2020. godine na Centralnom gradskom groblju Vrbanja u Banjaluci. 82

INFO VIJESTI

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić 28.8.2020. je u dobojskoj Bolnici “Sveti apostol Luka” pustio u rad laboratoriju za molekularnu dijagnostiku koja omogućava vršenje pi-si-ar dijagnostike na virusnu infekciju COVID 19. Ova laboratorija će raditi u Službi za mikrobiologiju, a ministar Šeranić kaže da će namjena nabavljene opreme biti i za druge druge virusološke svrhe. Ministar je zahvalio donatorima koji su učestvovali u projektu nabavke opreme, čime se, uz Bijeljinu i Foču, nastavlja ustanovljenje virusološke mreže laboratorija u Srpskoj radi ubrzanja procesa dijagnoze i liječenja pacijenata. “Za prijetnje koje virusi izazivaju treba da se spremamo i kroz ove kapacitete opreme i kroz objekte, ali i kroz samo ljudstvo”, istakao je ministar Šeranić. On je naglasio da je ova laboratorija dokaz da se samo koordinacijom lokalne zajednice i Vlade Srpske i planiranjem sredstava za ulaganje može obezbijediti sve što je neophodno za pacijente. Ministar je rekao da resorno ministarstvo vodi razgovore sa svim domovima zdravlja u Srpskoj o organizaciji primarne zdravstvene zaštite za naredni period, a Institut za javno zdravstvo Republike Srpske sa kriznim štabovima jedinica lokalnih samouprava o najbo-

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić 8. septembra je sa gradonačelnikom Banjaluke Igorom Radojičićem posjetio Dom zdravlja Banjaluka. Sa rukovodstvom ove zdravstvene ustanove razgovarano je o oblasti školske stomatologije, aktivnostima Centra za mentalno zdravlje, kao i pružanju usluga fizikalne medicine pacijentima koji su preživjeli moždani udar. Ministar Šeranić je ocijenio da je Dom zdravlja Banjaluka na početku epidemije virusa korona, 5. marta, bio perjanica odgovora u primarnoj zdravstvenoj zaštiti. “Vraćamo primarnu zdravstvenu zaštitu na 100 odsto specijalističkih kapaciteta usluge”, izjavio je ministar Šeranić, koji je sa gradonačelnikom Banjaluke Igorom Radojičićem razgovarao sa rukovodstvom banjalučkog Doma zdravlja. Radojičić je rekao da Dom zdravlja Banjaluka od početka epidemije nosi prvu liniju borbe protiv širenja epidemije virusa korona i odao priznanje svim radnicima ove zdravstvene ustanove za ono 84

OB “Sveti apostol Luka” u Doboju

Ministarstvo zdravlja RS

Laboratorija za molekularnu dijagnostiku

ljoj organizaciji preventivnih aktivnosti i kontroli mjera nadležnih institucija. Direktor dobojske bolnice Mladen Gajić kaže da je za nabavku aparata i opremanje laboratorije utrošeno 333.659 KM donatorskih sredstava grada Doboja, opštine Stanari, kompanije EFT Rudnik i Termoelektrane “Stanari” i privrednika iz opštine Teslić koja su prvobitno bila namijenjena za kupovinu respiratora, a preusmjerena su nakon što je sredstvima Vlade Srpske i drugih donatora kupljeno 19 respiratora. “Dobojska bolnica ima 80 kreveta koji su spremni za hospitalizaciju kovid pacijenata. Trenutno je smješteno 66

pacijenata koji su zaraženi i suspektni na virus korona. Dva pacijenta su na respiratoru, a njih 25 na kiseoničkoj potpomognutoj terapiji”, naveo je Gajić. Načelnica Službe za mikrobiologiju Milica Šarčević rekla je da molekularnu laboratoriju opslužuju tri laboranta i jedan ljekar, da je opremljena najsavremenijom opremom i da je maksimalan kapacitet aparata 93 uzorka dnevno, u zavisnosti od vrste testova. “Sada ćemo se bazirati na dijagnostici kovida 19, a kasnije i drugu, uglavnom virusološku dijagnostiku, ali i neke bakterijske infekcije”, navela je Šarčevićeva. Ona je pojasnila da će biti rađeno i komercijalno testiranje za građane. Gradonačelnik Doboja Boris Jerinić rekao je da Gradska uprava ima stalnu komunikaciju sa Vladom Srpske kako bi bila pronađena najbolja rješenja za prevazilaženje perioda pandemije. Otvaranju laboratorije prisustvovali su i poslanik u Narodnoj skupštini Republike Srpske Aleksandar Subotić i poslanici u Predstavničkom domu Parlamentarne skupštine BiH Obren Petrović i Sanja Vulić.

Dom Zdravlja Banjaluka

Perjanica odgovora na koronu

što je preduzeto, ukazujući da treba imati u vidu da je u Banjaluci do sada više od 1.700 ljudi bilo pozitivno na virus korona. On je naveo da je u avgustu procijenjeno da od 1. septembra počinje nova faza jer je počela nova školska godina, završeni su godišnji odmori i gradski prevoz radi u punom kapacitetu te je značajno povećan broj kontakata, što

može da dovede do širenja virusa korona. Direktorka Doma zdravlja Banjaluka Nevena Todorović rekla je da se grad Banjaluka već duže drži na povećanom broju pacijenata oboljelih od virusa korona. Todorovićeva je istakla da je u posljednje vrijeme primijećeno da se pojedini građani ne pridržavaju preporučenih mjera, da se neodgovorno ponašaju, a utvrđeno je i da neke institucije i preduzeća ne sprovode mjere. “O svim tim nepravilnostima svakodnevno upoznajemo institucije koje vrše kontrolu”, rekla je Todorovićeva i naglasila da u narednom periodu svi treba da se drže mjera prevencije, posebno u svjetlu početka nove školske godine. Ona je zahvalila za posjetu ministru zdravlja i socijalne zaštite Alenu Šeraniću i gradonačelniku Banjaluke Igoru Radojičiću.

Ministarstvo zdravlja RS

inistar Šeranić je posjetio Bolnicu “Sveti vračevi” u Bijeljini i razgovarao sa rukovodstvom ove zdravstvene ustanove o zbrinjavanju pacijenata koji su zaraženi virusom korona, o redovnom funkcionisanju bolnice i adaptaciji novih prostora koje finansiraju Vlada Republike Srpske i grad Bijeljina. “Riječ je o objektu za specijalističke ambulante koji će omogućiti da se, sa epidemiološkog stanovišta, sačuva centralni objekat bolnice, kao i dodatni kapaciteti kovid bolnice koja mora imati minimalno dvije operacione sale”, rekao je ministar Šeranić. On je, generalno, istakao važnost specijalizacije i razvoja novog kadra, kao i unapređivanju kadra u mikrobiološkom segmentu te dodao da Republika Srpska napreduje se razvojem virusološke mreže laboratorija, što će imati značajan uticaj u prevenciji virusoloških oboljenja. Vršilac dužnosti direktora bijeljinske bolnice Zlatko Maksimović izjavio je, nakon sastanka i obilaska kovid bolnice, da su u toku građevinski radovi za proširenje kapaciteta sa sadašnjih

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić posjetio je 2.10.2020. opštine Kozarska Dubica i Novi Grad. Ministar Šeranić izjavio je da je epidemiloška situacija u Kozarskoj Dubici povoljna te da se situacija prati, uz sprovođenje redovnih aktivnosti. Ministar Šeranić kaže da se na sastanku sa načelnikom opštine Kozarska Dubica Radenkom Reljićem, predsjednikom Skupštine opštine Milovanom Barišićem te direkorima Doma zdravlja Vladom Karagićem i Centra za socijalni rad Majom Špica Knežević upoznao o situaciji u vezi s obezbjeđenjem zdravstvne zaštite građanima Kozarske Dubice, kao i obezbjeđenju prava iz oblasti socijalne zaštite. On je naveo da su tema razgovora bili i projekti koji su trenutno u toku, a koji podrazumijevaju rekonstrukciju i adaptaciju Doma zdravlja u Kozarskoj Dubici sredstvima Vlade Srbije. “Time ćemo infrastrukturno kompletirati i obnoviti u potpunosti Dom zdravlja, zajedno sa vozilom koje je upravo došlo iz donacije Vlade Srbije”, rekao je ministar Šeranić i dodao da je i sa aspekta kadra stanje vrlo zadovoljavajuće. On je rekao da su u Kozarskoj Dubici vidljivi problemi koji se odnose se na funkcionisanje Centra za socijalni rad,

INFO VIJESTI

Bijeljina, 2.9.2020.

Šeranić u radnoj posjeti

40 na 90 bolničkih kreveta za kovid pacijente. “Vlada Republike Srpske obezbijedila je 654.000 maraka, grad Bijeljina 200.000 maraka i u toku je adaptacija 2.600 metara kvadratnih dodatnog prostora s ciljem većeg stepena zadovoljstva sugrađana”, rekao je Maksimović. Nakon susreta sa gradonačelnikom Mićom Mićićem i posjete bijeljinskoj bolnici ministar Šeranić sastao se i sa rukovodstvom Doma zdravlja Bijeljina.

Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić pohvalio je menadžment Doma zdravlja u Bijeljini za organizaciju rada tri kovid ambulante. Uz ocjenu da je epidemiološka situacija u Bijeljini stabilna i pohvale za aktivnosti koje su preduzete na trijaži pacijenata, Šeranić je insistirao na vraćanju kapaciteta porodične medicine “na sto odsto”. “U potpunosti stavljamo u funkciju kapacitete domova zdravlja i specijalističke usluge koje se u njima pružaju”, istakao je ministar Šeranić i dodao da je to važno zbog zbrinjavanja pacijenata koji, nažalost, imaju probleme i bez virusa korona. Vršilac dužnosti direktora Doma zdravlja Bijeljina Danijela Đukin izjavila je nakon razgovora sa resornim ministrom da je ponosna na rad ove zdravstvene ustanove koja je u proteklim danima reorganizovana na način da su obezbijeđene tri kovid ambulante od kojih jedna radi i u noćnim časovima, a treća je namijenjena za eventualno zbrinjavanje školske djece. Đukinova je pohvalila i saradnju Doma zdravlja sa bijeljinskom bolnicom.

Kozarska Dubica i Novi Grad

prije svega u oblasti dugovanja koja su nastala po pitanju smještaja lica iz Kozarske Dubice u gerijatrijskim i drugim ustanovama koje pružaju usluge iz socijalne zaštite. “Ti dugovi su narasli na 720.000 KM i svakako predstavljaju prijetnju funkcionisanju samog Centra, ali i budžeta opštine Kozarska Dubica, s obzirom na to da je Centar za socijalni rad u trezorskom načinu poslovanja i funkcioniše putem opštine koja ima obaveze u skladu sa zakonom, zajedno sa republičkim nivoom da obezbijedi socijalnu zaštitu građanima”, rekao je Šeranić. U Domu zdravlja u Novom Gradu potrebno opremiti ambulante porodične

medicine te rekonstruisati staru zgradu Hitne pomoći, rekao je ministar Šeranić nakon sastanka sa načelnikom opštine Novi Grad Miroslavom Drljačom, direktorom Doma zdravlja Zoranom Rađenovićem i zamjenikom direktora Centra za socijalni rad Danijelom Gojić, gdje su takođe razgovarali o temama iz oblasti zdravstvene i socijlane zaštite. “Zaključak je da je u Domu zdravlja potrebna rekonstrukcija prostora stare zgrade Hitne pomoći, gde je smještena stomatologija i rendgen i obavljaju se druge medicinske usluge. Osim toga, iskazana je potreba opremanja ambulanti porodične medicine za 13 timova od kojih su tri u područnim ambulantama”, rekao je ministar Šeranić. On je podsjetio da je Dom zdravlja u Novom Gradu dobio sanitetsko vozilo, što je pomoć Vlade Srbije. “Kada je u pitanju socijalna zaštita, razgovarali smo o otvaranju Doma za starija lica čiji je osnivač lokalna uprava i Ministarstvo će podržati ove aktivnosti kako bi za mjesec dana bili završeni svi neophodni poslovi”, rekao je ministar Šeranić. 85

UKC Tuzla

INFO VIJESTI

Složen operativni zahvat kičme

perativni tim Klinike za ortopediju i traumatologiju Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla uradio je složen operativni zahvat prilikom kojeg je odstranjen pogrešno razvijen pršljen i izvršena korekcija deformiteta kičme. Prema riječima v. d. načelnika Klinike za ortopediju i traumatologiju UKC Tuzla, doc. dr. Aleksandra Vujadinovića, kod šesnaestogodišnjeg pacijenta iz Konjica urađena je ekscizija hemivertebrae prilikom koje je uklonjen abnormalano oblikovani pršljen kičmenog stuba. Kako je istakao

osnalijek je uručio vrijednu donaciju Univerzitetskom kliničkom centaru Tuzla. Riječ je o digitalnom logopedskom instrumentu “Behringer” koji predstavlja standard u rehabilitaciji slušnih i govorno-jezičkih poremećaja. Prema riječima načelnika Klinike za bolesti uha, grla i nosa, doc. dr. Almira Salkića, digitalni logopedski set koristi

se u većini rehabilitacijskih postupaka uz primjenu bilo koje logopedske metode. “U samom aparatu je pripremljeno preko 50 programa, koji se odnose na različite poremećaje, kao što 86

doc. dr. Vujadinović radi se o operaciji kongenitalne skolioze, odnosno urođene skolioze koja nastaje zbog poremećaja u razvoju određenog dijela kičmenog stuba, konkretno pršljena. “Poremećaj se javlja u periodu od 4. do 6. nedjelje intrauterinog razvoja, ne može se predvidjeti niti spriječiti. Vremenom kako organizam raste i kako se kičmeni stub izdužuje, tako se i deformitet povećava. Mi smo po prvi put uradili operativni zahvat koji se sastoji od isijecanja i odstranjenja

tog pršljena na način da usput izvršimo i korigovanje skolioze, koliko je to moguće u ovoj životnoj dobi, i tako spriječimo dalji nastanak deformiteta. Ova operacija je bila visokog rizika zbog mogućih neuroloških ispada, pa i oduzetosti donjih ekstremiteta, te smo prije operacije pacijenta i njegove roditelje upoznali sa mogućim rizicima. Operacija i postoperativni tok su protekli uredno i zadovoljni smo ishodom”, rekao je doc. dr. Vujadinović. Operativni tim Klinike za ortopediju i traumatologiju koji je učestvovao u izvođenju ovog operativnog zahvata činili su: operatori doc. dr. med. sc. Aleksandar Vujadinović i mr. med. Mahir dr. Jašarević, instrumentarke Ankica Vareškić i Amira Fišeković, anestezolozi dr. Amir Slipičević i dr. Jasmina Jakubović, anestetičari Indira Okanović i Samir Kunosić i inžinjer radiologije Damir Pejić.

“Bosnalijek” donirao UKC Tuzla

Digitalni logopedski set su: poremećaji izgovora, program rada sa slušnim oštećenjima, program za mucanje, program kod dizartrije, poremećaji čitanja i mnogi drugi. Inače,

kompanija “Bosnalijek” je donacijom ovog aparata još jednom pokazala da se radi o društveno odgovornoj i osvještenoj kompaniji koja misli na zdravlje našeg stanovništva. Ovaj aparat će

značajno unaprijediti službu Klinike za bolesti uha grla i nosa te na taj način doprinijeti poboljšanju pružanja kvaliteta usluga prema pacijentima”, kazao je doc. dr. Salkić izrazivši zahvalnost kompaniji “Bosnalijek”. Direktor Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, prof. dr. Vahid Jusufović, sa pomoćnikom direktora za medicinske poslove, prof. dr. Šekibom Umihanićem primio je predstavnike kompanije “Bosnalijeka” i zahvalio se na donaciji koja će doprinijeti poboljšanju zdravstvene zaštite djece, ali i odraslih. Dr. Aziz Šukalo, direktor Sektora za strateški marketing u kompaniji “Bosnalijek” je istakao da je cilj ove kompanije razvoj zdravstvenog sistema i unapređenje stručnih saznanja, te da “Bosnalijek” ima u planu unaprijediti saradnju sa Univerzitetskim kliničkim centrom Tuzla. Izvor: www.ukctuzla.ba

UKC Tuzla

INFO VIJESTI

Direktor JZU UKC Tuzla

Prof. dr. med. sc. Vahid Jusufović Na redovnoj sjednici, održanoj 5. 10. 2020. godine, Upravni odbor JZU UKC Tuzla, nakon okončanog postupka za izbor i imenovanje, a nakon dobijene saglasnosti od Vlade Tuzlanskog kantona, imenovao je prof. dr. med. sc. Vahida Jusufovića za direktora Javne zdravstvene ustanove Univerzitetski klinički centar Tuzla. Prof. dr. med. sc. Vahid Jusufović je specijalista oftalmologije i subspecijalista vitreoretinalne hirurgije. Tokom 32-godišnjeg radnog iskustva, u periodu od 2003. do 2017. godine, obnašao je funkciju direktora Klinike za očne bolesti. Redovan je profesor na nastavnom predmetu Oftamologija Medicinskog fakulteta Univerziteta u Tuzli. Do sada je kao autor i koautor objavio veliki broj naučnih i stručnih radova, a i autor je udžbenika “Oftamologija sa zdravstvenom njegom”. Prof. dr. med. sc. Vahid Jusufović imenovan je za direktora JZU UKC Tuzla na mandatni period od četiri godine.

Univerzitetskom kliničkom centru Tuzla uvedena je procedura operativnog liječenja juvenilnog angiofibroma. Riječ je o benignom tumoru koji raste u stražnjem dijelu nosa, a pojavljuje se gotovo isključivo kod dječaka u pubertetu. Premda tumor nije maligan, može razoriti tkivo koje oblaže nosnu sluznicu i tako dovesti do krvarenja iz nosa. Tumor također može spriječiti protok zraka usljed suženja nosnih dišnih kanala, a svojim rastom može se proširiti i na okolne strukture, sinuse, očnu ili moždanu šupljinu. Dijagnostika se vrši kompjutoriziranom tomografijom (CT) ili magnetskom rezonancijom (MR). Krvne žile koje opskrbljuju tumor i koje se mogu protezati do očne i moždane šupljine mogu se otkriti angiografijom. Prema riječima jednog od operatora dr. Hasana Altumbabića, mr. med. sc., prvo se pokušava zaustaviti dotok krvi u arterije koje opskrbljuju tumor, odnosno radi se transkateterska embolizacija, a nakon toga hirurškim putem se odstranjuje tumor. U slučaju da se tumor proširio na moždanu šupljinu i da se ne može odstraniti hirurškim putem primjenjuje se radioterapija. “Naš pacijent je 14-godišnji dječak koji je prije šest mjeseci imao saobraćajnu

Savremeni pristup liječenja juvenilnog angiofibroma

nesreću, a unazad tri mjeseca ne diše na desnu nosnicu i ima česta krvarenja iz nje. Nakon dodatnih neuroradioloških pretraga i CT angiografije, postavljena je sumnja na juvenilni angiofibrom, koji je destruirao unutarnji zid očne duplje i dijelom bazu mozga sa endokranijalnom propagacijom, te je indicirano operativno liječenje”, rekao je dr. Altumbabić i pojasnio da je u prvom aktu na Klinici za neurohirurgiju urađena embolizacija krvnih sudova angiofibroma, koja je protekla uredno i bez komplikacija, nakon čega se u drugom aktu, na Klinici za bolesti uha, grla i nosa, pristupilo hirurškom odstranjivanju tumora, gdje je tumor u cijelosti odstranjen, a nastali defekt rekonstruiran. Kako je istakao dr. Altumbabić, rani postoperativni oporavak pacijenta protiče uredno. Proceduru embolizacije krvnih sudova angiofibroma izveli su doc. dr. Mirza Moranjkić i dr. Adnan Čičkušić,

dok su operativni tim Klinike za bolesti uha, grla i nosa činili: dr. Hasan Altumbabić, dr. Emir Šehanović i dr. Zlatka Džinić-Jusufović, te anesteziolog, dr. Samir Hodžić, anestetičar Indira Okanović i instrumentar Alija Suljagić. Prema riječima načelnika Klinike za bolesti uha, grla i nosa, doc. dr. Almira Salkića, do sada, operativno liječenje ovih tumora se obavljalo u zdravstvenim centrima van BiH. “Zahvaljujući sprovođenju endovaskularne embolizacije, kao i upotrebi savremenih hirurških tehnika, po prvi puta se ova procedura uradila u Univerzitetskom kliničkom centru Tuzla, a prema nama dostupnim podacima i na nivou BiH. Ovaj slučaj je potvrdio da zahvaljujući multidisciplinarnom pristupu, stalnom educiranju i usavršavanju i najsloženija oboljenja, te njihovo liječenje, ne predstavljaju prepreku koja se ne može savladati”, rekao je doc. Salkić. 87

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P Uređuje i piše: Snežana Despot Vuletić snezana.despot@ gmail.com

Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036 U ovom periodu Mars je i dalje u znaku ovna i šalje svoju borbenu, aktivnu energiju koja se ispoljava silovito nekad za dobro nekad za zlo. Merkur u škorpiji provodi dva mjeseca dajući oštrinu našim riječima i britkost našem umu. Kritičnošću i sumnjičavošću ćemo, svako na svoj način, podvrgnuti dubokoj analizi neke segmente u svom životu da ih eliminišemo ako su ispunili svoju svrhu, kako bismo krenuli dalje ili da udahnemo novi život svemu što je trajno i vrijedno borbe. Najznačajnija promjena je prelazak Jupitera i Saturna u znak vodolije u razmaku od dva dana krajem decembra. Rođenima u znaku vodolije miješaće se ekspanzionistička nastojanja sa restriktivnim uslovima koji određuju mogućnost ekspanzije i rasta. SREĆAN ROĐENDAN škorpijama i strijelčevima, da ste mi živi, zdravi i voljeni. OVAN 20. 3 - 20. 4. Mars u ovnu, u kome je i vaše Sunce, obezbjeđuje vam pojačanu energičnost i vitalnost. Ambicija da se ostvari što bolji status i pozicija je prisutna. Krajem setembra shvatićete da napore i energiju koje ste uložili vrijede i daju rezultate. Tokom oktobra pod uticajem retrogradnog Merkura zastanite i preispitajte da li ste zadovoljni podrškom koju dobijate iz partnerskih dogovora i ugovora. Potreban je i oprez u saobraćaju, jer mala nepažnja može dovesti do problema. Prilagodite svoje troškove finansijskim prilivima.Opozicija Marsa iz ovna i Venere iz vage od 29.10. - 21.11. može komplikovati ljubavnu vezu, a ako je već bilo problema i okončati je. BIK 21. 4 - 20. 5. Do kraja oktobra prisutno nezadovoljstvo i zamjeranje može prerasti u otvoreno izražavanje ljutnje tokom novembra. Nastojte da razumijete partnera i njegovu potrebu za aktivnijim i dinamičnijim životom koji je za vas prenaporan. Shvatite da sad jednostavno ne možete pratiti tu dinamiku. Ukoliko budete tvrdoglavi u svojim zahtjevima moguće su nesuglasice koje podižu tenziju i remete unutarnji mir. Merkur iz škorpije će dodatno otežavati svojom kritičkom riječju i sumnjičavošću. Tek od polovine decembra bura u emocijama se stišava i stabilizuje. I na profesionalnom planu stižu poboljšanja od 20.12.2020. Kontrolišite nervozu.

BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6.

U ovom periodu pažnja će biti najviše usmjerena na radne aktivnosti. Do sredine oktobra biće naporan radni raspored i potrebna je fleksibilnost. Sposobni ste za praktičan način rada i planiranje. Biće probuđena buntovna energija da vas priznaju kao vrijednog radnika. Postojaće sklonost osporavanju autoriteta i odbijanju prihvatanja savjeta, čime možete iskomplikovati neke odnose tokom novembra. Jupiter i Saturn prelaskom u vodoliju poslije 20.12. doprineće sreći i postizanju uspjeha vlastitim naporima zahvaljujući sposobnosti da se koncentrišete i dobro organizujete. Ako je bilo zdravstvenih problema dolazi do poboljšanja.

RAK - 21. 6 - 22. 7.

Dug boravak Merkura u škorpiji vama neće praviti probleme, naprotiv. Svoje kreativne ideje željećete da dramatično i strasno izložite drugima. Oktobarski

Horoskop od 23. 10. - 20. 12. 2020. Planetarna konfiguracija na nebu SUNCE je u škorpiji, koja je ženski, vodeni znak, fiksnog kvaliteta, od 23.10 - 21.11., a u strijelcu, koji je muški, vatreni znak, promjenljivog kvaliteta od 22.11 -21.12. MJE-SEC će napraviti više od dva puna obilaska zodijaka, krećući se od znaka jarca do znaka ribe. MERKUR se kreće od škorpije do strijelca. U škorpiji dugo boravi, 28.9 - 28.10. i opet od 11.11 - 1.12. U retrogradnom hodu kroz škorpiju je od 15.10 - 28.10. a kroz vagu do 4.11. Od 5.11. kreće se direktno sa 25° vage, 11.11. ulazi u znak škorpije i ostaje do 1.12. U znaku strijelca je od 2.12 - 20.12. a od 21.12. ulazi u znak jarca. VENERA se kreće od znaka djevice do znaka strijelac. Znak djevice napušta 28.10. u vagi je od 29.10 - 21.11. u škorpiji od 22.11 - 15.12. a u strijelcu od 16.12. u kome će dočekati ulazak u novu godinu. MARS je i dalje u znaku ovan i kreće se retrogradno do 13.11.od 18°-15° ovna. Od 14.11. prelazi u direktan hod sa 15°. JUPITER završava boravak u znaku jarca i od 20.12. je u znaku vodolije. SATURN završava boravak u znaku jarca i od 18.12. je u znaku vodolije. URAN se kreće retrogradno od 9°- 6° bika. NEPTUN u ribama je retrogradan do 28.11. na 18° riba cijeli period. PLUTON je u jarcu u direktnom hodu od 22-23°. retrogradni Merkur će uticati da se usavršavate u stvarima koja vam donose zadovoljstva. Što više razmišljate i planirate o onome u čemu uživate to će se vaša kreativna energija više razvijati. Povremene stresne situacije koje su rezultat nepredvidljivosti intenziteta aktivnosti, možete prevazići pauzom i odmorom. Ponašajte se s ljubavlju prema svom tijelu i ono će vam biti zahvalno.

LAV - 23. 7 - 23. 8.

Mars iz ovna šalje vam veliku energiju i odvažnost. Možete postići gotovo sve što naumite da uradite. Sa energijom Merkura prema vašem Suncu možda ćete tokom oktobra poželjeti da nešto promijenite u svom životnom prostoru ili da pregovarate o svojim porodičnim obavezama. Osjećaćete potrebu za malo više slobode i da se nekih obaveza oslobodite. Zamorili ste se ispunjavajući želje drugima i potrebno vam je da sami sebi date odmor. Od kraja decembra iskristalisaće se šta želite da zadržite a šta otpustite iz svog života.

DJEVICA - 24. 8 - 22. 9.

Merkur, vladar djevice, dugim boravkom u znaku škorpije odličan je za intelektualne poslove. Pronicljivost i inteligencija omogućiće vam da dobro prosuđujete i vješto konverzirate. Od 15.10 - 28.10. u vrijeme retrogradnosti Merkura dva puta pročitajte papire prije nego što ih potpišete, a u usmenim dogovorima obratite pažnju da li su vas dobro razumjeli u vašim zahtjevima. Vaša podložnost osjećanjima može uzrokovati burno reagovanje i napet nervni sistem. Oštrina u govoru može biti rezultat nervoze te je neophodno da sebi obezbijedite dovoljno odmora.

VAGA - 23. 9 - 22. 10.

Tokom oktobra, retrogradni Merkur usmjeriće vas da do sitnica analizirate svoje finansijsko stanje. Ne trošite novac i ušteđevinu na stvari koje vam i

nisu neophodne. Od 29.10 - 21.11.Venera ponovo boravi u vašem znaku, ali uz opoziciju s Marsom moguć je buran emotivni život sa unutarnjim osjećanjem povrijeđenosti. Do 20.12. još osjećate kao da vas obaveze guše, naročito oko djece, ali to se mijenja i olakšanje stiže krajem godine kada ćete sa optimizmom i mudrošću sagledati sve.

ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11.

Dug boravak Merkura u vašem znaku uslovljava da je mišljenje okrenuto na „ja“, na samoizražavanje i duboke analize vlastitih potreba. Budite strpljivi i iskreni prema sebi tokom perioda retrogradnog Merkura. Duboke uvide i spoznaje primijenite poslije 5.11. kada Merkur ponovo bude u direktnom hodu. Nastojte da sebi obezbijedite dovoljno odmora u obilju svakodnevnih obaveza. Vaše zdravlje zavisi od uslova u neposrednom okruženju. Povedite računa o svom zdravlju, jer su na snazi aspekti koji crpe energiju i smanjuju imunitet. Osjetljivi organi u ovom periodu su grlo, jajnici i bubrezi. Ne penjite se na visoko, postoji rizik od pada.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12.

Vaš vladar Jupiter do kraja godine se nalazi u restriktivnom znaku jarac uslovljavajući da i pored optimizma sa kojim ste rođeni morate da se borite sa pritiscima iz spoljnog okruženja koje vas iscrpljuje. Morate sebi dati vremena i usporiti malo. Istina, Mars vas ohrabruje da ne odustanete i daje energiju da se izborite. Možda će se u ovom vremenu vaš um suočiti sa svojim unutarnjim kritičarima. Očito su potrebne nove metode i taktike kojima ćete pobijediti stare navike i samosabotiranje. Vaša nevjerovatna mentalna snaga i dobra energija pomažu da sačuvate zdravlje i pored svih izazova.

JARAC - 22. 12 - 19. 1.

Rođeni polovinom januara, tokom septembra i oktobra, su pod povećanim obavezama i teškoćama kako na finansijskom, tako i na zdravstvenom planu. Prisutno je veliko nezadovoljstvo i sobom i drugima. Mogući problemi sa kostima, kožom ili srcem. Nefleksibilnost i kruti stavovi doprinose nerazumijevanju i udaljavanju od voljenih osoba. Porodični odnosi mogu biti problematični. Vaša kritičnost kulminira u ovom periodu. Ali vaša riješenost da istjerate po svome je bezgranična i nepokolebljiva i doprinosi da prevaziđete prepreke i da postignete cilj.

VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2.

Uticaj Merkura na vaš znak ogleda se u svijesti o ostvarenjima na profesionalnom planu. Moguće je da u ovom periodu razmišljate da promijenite posao ili da pronađete još neki dodatni. Um vam je u stalnoj mentalnoj pripravnosti i razmišljanju. Moguće je neslaganje sa nadređenima i ispoljavanje buntovnog stava zbog pritisaka koji vam se nameću. Prisutna nervoza, ali i odvažnost da radite po svome. Mars iz ovna vam šalje dovoljno hrabrosti i sposobnosti da uđete u borbu i rizikujete. Budite oprezni da ne izgubite unutarnju ravnotežu. Potrebno vam je da se povremeno osamite i napunite baterije. Meditacija i joga mogu pomoći u smirivanju napetosti.

RIBE - 20. 2 - 20. 3.

Rođenima u znaku riba, Merkur iz škorpije razvija intuitivno sagledavanje situacija i stvari oko sebe. Iako je prisutna sklonost da sumnjate u sopstvene sposobnosti vaše znanje i vjera pobijediće sve. Ovo je trenutak u vremenu da i vi, koji tome niste skloni, progovorite glasnije i oštrije kako bi vas čuli oni koji samo takav način komunikacije razumiju. Sa Marsom u polju novca prisutna je sposobnost zarađivanja, ali novac ne ostaje kod vas, troši se. Tokom oktobra i novembra pritisci utiču na psihičku stabilnost. Sačuvajte optimizam i vedar duh. Blokade i prepreke koje su vam otežavale profesionalni napredak do kraja godine će se skloniti sa vašeg puta.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E ! Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Nikad nije živio onaj koji ne živi i nakon svoje smrti. Italijanske poslovice

Smrt je ništa, brate, život je ono što je teško.

Čarls Bukovski

Aforizmi Govorio je da se na njega mogu osloniti u svako doba, a kad god sam se oslonio, izmakao se. *** Govorili su da je nesposoban, a prije svih nas je otišao na onaj svijet. *** Bog je obrazložio vraćanje jednog političara s onoga svijeta ovako: „Nije ovo mjesto za zamajavanje.“ *** Postoji ministarstvo za zdravlje, a narod bolestan. Kada bi postojalo ministarstvo za bolesti, možda bi narod bio zdrav. *** Tek je prebolio što su ga otpustili s posla, a onda ga otpustiše i iz bolnice. *** Jedna snaha je cijelo prijepodne po Banjaluci tražila bolnicu za svekrve. *** Kad je čuo da svakome ne rade obdukciju, jedan bogataš je potplatio portira da i njemu urade tu uslugu. *** Da ste svoju djecu voljeli od malena, ne biste u starosti pitali na koga se baciše. *** Čim je doktor kod pacijenta vidio da su mu lijena crijeva, pitao je da li slučajno radi u državnoj administraciji. *** Ljekar je pripadao stranci na vlasti pa je pacijenta iz opozicije odmah smjestio u izolaciju. *** Od onako lijepog djeteta, od onako pametnog đaka - postade izgubljen akademski građanin. I to se izgubi na Zavodu za zapošljavanje. *** Konkurisao je za posao na dvadeset mjesta i odbijali su ga, a u bolnicu ga odmah primiše. *** Čim su na, operaciji, iz njega izvadili istinu, na prvim izborima je prošao za poslanika. *** Kada bi se babice, poput glumica, pjevačica i voditeljki, toliko šminkale i svakog dana frizirale, ne bi novorođenčad život na ovome svijetu započinjala plačem. *** Za sve je bio Nenad, osim za majku, Iznenad, jer ga je začela kad se najviše čuvala da ne zatrudni. *** Zdravstvena služba nam je nemoguća. Odnesemo bolesnika u bolnicu da umre, a on se kući vrati zdrav. *** Svi su ljudi isti... samo su neki debeli, drugi maršavi, jedni pošteni, drugi lopovi, ima ih potpuno ćelavih i jako čupavih, neki su pametni, drugi ludi, jedni vrijedni, drugi ljenčuge, jedni ... Svi su ljudi isti.

Mala anatomija

Mišići

Mišići su aktivni pokretači tijela. Hoćeš, nećeš oni te guraju. Neke na pogrešan put, druge na visoke zarade, gdje se onda mišići cijeli radni vijek odmaraju. Sve su prilike da su najsnažniji oni koji nas guraju u stalne dugove. I najveći siromah ima 752 mišića na koje još država nije uvela porez. Radom mišića upravlja centralni nervni sistem, dok je u komunizmu cijelim čovjekom upravljao samo jedan centralni komitet. Mišićna masa muškaraca u prosjeku je oko 15% veća od one u žena. Zamislite kada se takva mrcina navali na jadno žensko... ja ne smijem ni da zamislim! Mišićna vlakna su nastala nepotpunom diobom mišićnih ćelija, pa imaju poprečne pruge i više jedara. Od njih su građeni mišići vezani uz kosti. Rade pod uticajem naše volje. Osim kad smo bezvoljni. E, kad smo tu da se malo kritički osvrnemo prema sebi. Zašto od nekih organa, sastavljenih samo od mekanih mišića i bez kosti, tražimo da budu kruti? I to još po našoj volji. Malo morgen!Srčano mišićno tkivo je poprečno prugasto, uzdužno povezano. Ujednačeni srčani ritam kontrolišu autonomni živčani sistem i hormoni, stoga jedino oni mogu uticati na njegov izmijenjeni rad. Tu, na sreću, politika nema šta da traži! Bez glatkih mišića hrana ne bi mogla prolaziti tijelom, sve i kada bismo je imali dovoljno, a mokraćni mjehur funkcionisao bi sasvim drugačije. Bože oprosti, upišaš se na svečanom prijemu! Mišićna vlakna spajaju se u snopiće, koje poput odjeće, obavija ovojnica od vezivnog tkiva. U svako mišićno vlakno ulazi ogranak živčanog vlakna kako bi ga potaknuo na rad i kako bi kasnije mogli od rada da nas bole mišići ako bismo se slučajno zaposlili. Snopićima hranu i kiseonik donose sitne žilice (kapilari), usput odnoseći ugljen-dioksid i štetne tvari. Manji mišić čini nekoliko snopića, a veći mogu imati i stotine snopića. Svaki je obavijen ovojnicom od vezivnog tkiva na koju se nadovezuju čvrsta i savitljiva tetivna vlakna. Tetive vežu mišiće uz kosti. Ljudi se vežu za riječ, političari za mikrofone. Mišiće razvijamo tako što ih izlažemo velikim naporima i podstičemo ih na rast. Nekada mogu trostruko da se povećaju. Naravno, uz sve to potrebno je imati i pravilnu ishranu, pravilne obroke koji hrane mišiće i daju im energiju. Za pravilnu ishranu uslov je da nas mišići usmjere u pravilnom smjeru.

Šale Proslavljali su petnaest godina od upisa na fakultet i okupilo ih se dosta. Na pitanje radoznalca kako uspješe da ih se toliko okupi, odgovoreno je: - Poslali nam spisak iz Zavoda za zapošljavanje... --Otpuštaju pacijenta iz bolnice a on, nezadovoljan izlječenjem, časti prvog ljekara na koga naiđe. - A zašto mene, ja vas nisam liječio? - E, baš zato. --- Zašto pušiš pred doktorom? - Da mu pomognem kada bude govorio zbog čega sam bolestan. --Bolesnik pita kada je posjeta bolnici i odgovaraju mu da je to svakim danom od šesnaest časova. - Jao, neće mi nikako doći žena. Ona je toliko neodlučna da se neće moći da odluči koji dan bi izabrala – zakuka čovjek. --Jedna poznanica pita drugu gdje joj je kćerka, ne vidi je pola godine. Kad joj ova reče da je u bolnici, na ginekologiji, ona se začudi:

- Zar se toliko dugo porađa?! - Ne – odgovori ova – zaposlila se i tamo radi. --- Kako bih ja mogao dobiti mjesto u bolnici? - Jednostavno, uzmeš uputnicu i pravo u bolnicu. - Ma, nije to isto kao kad se to uradi preko veze... --Dovela baba čiču na urologiju radi operacije prostate. Doktor se šali: - Baba, da mu odsiječemo i onu stvar? - Sijeci, sine, ionako se svake noći upiša pa šta radim, perem svakog dana posteljinu. --- Ti reče da ti je muž crn, a ja te juče vidim s jednim plavim? - Moj muž jest crn, ali ja s njim ne izlazim, jer mi plavi ljepše stoji. --Direktor bolnice bio je jako strog, a sazvao zbor radnika. Jedna novoprimljena radnica pita šta se na zboru radi. Iskusnija joj odgovori da će ih sve redom poj... Čim je sastanak počeo, nova radnica se diže i zamoli učtivo: - Direktore, hoćete li mene prvu, ja daleko stanujem, a autobus mi polazi za pola sata? --Primili jednu staricu u bolnicu i odveli je u sobu rekavši joj da sačeka dok krevet bude slobodan. Starica neko vrijeme stajala i gledala bolesnike pa sjela blizu kreveta jedne mršave starice. Kad je ova shvatila šta baba čeka, počela je da viče: - Bježi od moga kreveta, nosi te đavo...ja za dva dana treba da idem kući. --Jedan bolesnik je toliko hrkao da niko u sobi nije mogao da zaspi. Pošto se to ponavljalo, otišli su da se žale direktoru. - E, baš lijepo – reče direktor – namjestiću mu krevet u sestrinsku sobu. jer dobijam pritužbe da neke od njih spavaju u noćnoj smjeni. --Srete na hodniku mladi bolesnik lijepu bolesnicu pa poče da joj se nevješto udvara. - Što nisam krevvet na kome ležite? - Je li, pa da škripiš kao i onaj na kome sam. --Babica govori majci da joj je lijepa beba. Ova odgovara: - I ne bila kad su je tri oca pravila. --- Doktore, hoću li ja poslije operacije moći čuvati krave? - Hoćete, zašto da ne – odgovori ozbiljno ljekar. - A kako ću ih čuvati kada ih nemam? --- Prodao sam vola dok sam iškolovao sina medicinara. - Pa na čemu si sada? - Da ti pravo kažem, ne znam. Sin je na birou tri godine, a vola nema ni na birou.

101

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja. • vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA

Ekskluzivni uvoznik i distributer za BiH

Noni originalno pakovanje Tel. +387 51 216 824, 211 904, 306 969

PREGLEDI I LIJEÄ&#x152;ENJE

ZU Specijalna bolnica iz hirurških oblasti “Dr Kostić” Maksima Gorkog 9, Banja Luka, 051/491-999, 066/340-004

E-mail: shbdrkostic@gmail.com; www.klinikakostic.com

Mi smo tu zbog Vas!!! U našoj ustanovi možete obaviti sljedeće usluge: 1. Pregled hirurga i operativni zahvati iz domena abdominalne hirurrgije 2. Pregled gastroenterologa i gastroenterološka obrada (gastroskopija,kolonoskopija u analgosedaciji) 3. ERCP 4. CT dijagnostika 5. UZ dijagnostika 6. Pregled kardiologa + UZ srca 7. Pregled dermatologa 8. Pregled ortopeda, endoskopske intervencije 9. Pregled endokrinologa

10. Pregled i endoskopska dijagnostika dječijeg gastroenterologa (prof. dr Vojislav Perišić) 11. Pregled specijaliste ORL, alergologa, te operativni zahvati iz domena otorinolaringologije 12. Operativni zahvati iz domena laparaskopske ginekologije 13. Operativni zahvati štitne žlijezde minimalno-invazivnom metodom (prim. dr Dejan Ilinčić) 14. Operativni zahvati iz domena plastično-rekonstruktivne hirurgije

Apartman DOLOVAC Vrnjačka Banja Mobilni: +381 (0) 65 371 3554