Medici.com 104 by Medici.com

www.medicicom.com Dr Fabio Skano, šef Kancelarije SZO:

GODINA XVIII • BROJ 104 • APRIL 2021 • CIJENA 6 KM, ZA INOSTRANSTVO 4 EUR • DVOMJESEČNIK • DISTRIBUCIJA PUTEM PRETPLATE

Ganut sam humanošću radnika UKC RS Intervju:

Prof. dr Nikola Tanić

Borba sa “Otrovnom maglom”

Priznanja za heroje

Medicinski fakultet Banja Luka

Svjetski dan oralnog zdravlja

Banje Srbije

Postkovid rehabilitacija

PLUS

NMK • STRUČNI SKUPOVI • INFO

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Šef Kancelarije SZO

Ganut humanošću radnika UKC RS

Uvodna reč “Ništa živ čovek ne može izgubiti što mu jedno proleće ne bi moglo povratiti, niti može čovek biti trajno nesrećan dok Bog daje da se duša leči zaboravom i zemlja obnavlja prolećem.” Ivo Andrić U nama i oko nas, u drhtavim krošnjama, među pupoljcima oko kojih se pletu tanjušne paučine, u spletovima grančica… oživljava proleće. April u punom kalendarskom blesku odoleva zimskoj okoštalosti. Je l’ nam to proleće pompezno otvara svoje životne kapije, razgrćući ostatke sivila i hladnoće gospođe zime, koja se samopozvano zadržala i jače i duže no što smo očekivali i nego što smo želeli?! Ma Sunce nas hoće, ali još škilji, jer gospođa zima se ne da! Ipak, vrelinom svoje moći nadire i razgrće sivilo čineći još hladna i rosna jutra sve toplijim i milijim. Čovek je deo prirode i svi njeni procesi izazivaju nas da se prepustimo uživanju koje ona nudi na svom repertoaru, pokazujući nepreglednu lepezu svoje najbujnije mašte i idejnosti. „Topli točak nebo ore i otvara sve prozore a zavese, te neveste, gledaju u bele ceste...i čekaju, lepe, mirne, da ih topli vetrić dirne.“ Ovako naš veliki i dragi Dobrica Erić besedi o proleću! No, zasad je sve prilično oskudno. Krajolik još nema tešku punoću koju proleće donosi. Zelenilo drveća još se ukazuje tek kao blagi sjaj, jer takav je april... pupoljci, izdanci, neizvesnost, oklevanje. April stoji između velikog snevanja i velikog skoka. April je čežnja za nečim drugim kada to drugo još nije poznato. Pred emocionalnom katarzom doživljavanja prirodnih preobražaja u širokim dvorištima mladog proleća, uživajući u besprekornim potezima prirode, nismo ni trepnuli, a opet smo tu i ponovo svi zajedno! I šta je lepše od tihe prolećne večeri dok hodamo, iščekujući novo sutra koje obećava, a u isti mah ne zapostavljajući nijedan sadašnji tren, jer sve što čini život JE SAMO SAD! No, izlivajući se iz svoga korita, život se razliva u mnoštvo rukavaca. Teško je unapred odrediti kojim će rukavcem uputiti svoj verolomni i lukavi hod.Tamo gde je život danas oplićao kao rečica u leto, toliko oplićao da mu se vidi pravo dno - sutra će poteći narasla, velika i opasna reka. I baš tako! Korona virus nam je ušao u život, bez pitanja, bez naše kontrole i to na velika vrata. Veća je od nas epidemija i u određenom smislu nije shvaćena. Jača je od svakog neprijatelja od krvi i mesa. Snažnija od svakog superheroja koga smo dočaravali u svojim maštanjima i u filmovima. Povremeno nas preseče misao da ćemo možda ovoga puta, u ratu protiv nje, uistinu izgubiti. To je misao koja se odmah odbacuje, jer kako bismo uopšte mogli izgubiti?! Pa mi smo ljudi 21. veka! Moderni smo, kompjuterizovani, naoružani nebrojenim oružjem i sredstvima za uništavanje, zaštićeni antibioticima, imunizovani… Ipak, nešto u ovoj epidemiji kaže da su pravila igre ovoga puta drugačija od onih na koja smo navikli, zapravo, toliko drugačija da se može reći da, zasad, u ovoj igri nema pravila! Sa strahom, svakoga sata prebrojavamo bolesne i mrtve, dok neprijatelj koji je nasrnuo na nas ne pokazuje znake zamora ili usporavanja, dok kosi među nama bez prekida, a koristi naša tela da bi se umnožavao!!! U našem novom, 104. slovnom tkanju, porođenom u ovoj gustoj razarajućoj magli, čitajte još... Vaš “Medici.com” Vera Pušac, direktor

Čovek je rođen da radi, trpi i da se bori. Ko tako ne čini, mora propasti! Nikola Tesla

Intervju:

Prof. dr Nikola Tanić

Zavod “Dr Miroslav Zotović”

Covid bolnica

Dr Sanja Milovanović

(Zlo)Upotreba antibiotika

Svjetski dan oralnog zdravlja

Borba sa “Otrovnom maglom”

Priznanja za heroje

Banje Srbije

Postkovid rehabilitacija

66-77

Prof. dr Duško Vulić

ASK u prevenciji KVB

COVID-19

Vakcinacije u RS

UKC RS

Info bilten

104 Glavni urednik: prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović

Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, prof. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, dopisni član ANURS, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, prof. dr Nebojša Kavarić, akademik prof. dr Enver Zerem i prof. dr Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, mr Živana Vuković-Kostić, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Branka Ćopića 15, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Udruženje Medici.com” Banja Luka, Branka Ćopića 15 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jelena Pušac Broćilović Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Pravni savjetnik: Advokat dr Jovana Pušac, Banja Luka, tel. +387 65 692 377 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banjaluka Tiraž: 3.000

105. broj izlazi u junu 2021. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

r Fabio Skano, šef Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije u BiH, ministar zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske Alen Šeranić i direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske gospodin Dejan Kusturić posjetili su Univerzitetski klinički centar Republike Srpske. Tom prilikom dr Skano, zajedno sa prof. dr Đajićem, ministrom Šeranićem i gospodinom Kusturićem, obišao je Kliniku intenzivne medicine za nehirurške grane UKC RS, Odjel COVID

Posjeta delegacije SZO, ministra Šeranića i direktora FZO RS Kusturića Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske

Šef Kancelarije SZO: Ganut sam humanošću radnika UKC RS Interno, Odjel COVID Pulmologiju, te COVID Urgentni centar. Nakon obilaska upriličen je radni sastanak sa Poslovodstvom UKC RS na čelu sa prof. dr Vladom Đajićem. Šef Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije u BiH Fabio Skano rekao je da je ganut humanošću i posvećenošću radnika Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske kada je riječ o liječenju pacijenata oboljelih od virusa korona. Gospodin Fabio Skano je rekao da je u UKC RS urađeno sve da pacijenti budu što bolje i organizovanije zbrinuti, što pokazuje i fleksibilnost ove ustanove. Rekao je da je trenutno više od 600 oboljelih pacijenata od virusa u UKC RS što je najveći broj hospitalizovanih od početka pandemije, što govori da je sistem prenapregnut. Zato je važno da se u Srpskoj poštuju mjere održavanja fizičke distance, higijene, nošenja zaštitnih maski i poštovanja izolacije. Skano je naglasio da su epidemiološke mjere bitne da se što prije suzbije i obuzda epidemija, kako bi se smanjio pritisak na zdravstveni sistem. Generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić rekao je da od početka 8

Z D R AV S T V O - d o g a đ a j d a n a

pandemije virusa u Srpskoj trenutno najviše hospitalizovanih, a to je 607 pacijenata. Prof. Đajić je rekao da je više od njih 400 na kiseoničkoj terapiji uz veliki broj pacijenata na respiratorima. Dodao je da ne smijemo da zanemarimo prisutnost bolesti, umiranja ljudi, a da je trenutno u Klinici intenzivne medicine za nehirurške grane i jedna porodilja na „vještačkim plućima“. Apelovao je na stanovnike i preporučio svima dvije stvari, a to su održavanje fizičke distance i nošenje maske. On je naglasio da su se i gosti UKC RS uvjerili da je zbrinjavanje oboljelih na visokom nivou i uspješno te da nijednom pacijentu ne nedostaju najsavremeniji lijekovi i ostala potrebna podrška. Prof. dr Vlado Đajić je rekao da su UKC RS odjeljenja kovid - Interno i Pulmologija formirana u oktobru kada je Centralni medicinski blok UKC RS podijeljen na dva dijela da bi se odgovorilo na veliki priliv pacijenta u drugom talasu pandemije. U tom periodu su u Odjeljenju kovid Pulmologija postavljene instalacije za medicinske gasove da bi se obezbijedila dodatna mjesta za respiratornu podršku teško oboljelima. Uz to, formiran je i kovid Urgentni centar u Sjevernom krilu UKC RS gdje se pacijentima sa sumnjom na virus i oboljelima na jednom mjestu pružaju kompletne dijagnostičke usluge. Riječ je o laboratorijskim pretragama, uzimanju uzoraka za PCR testove, radiološkim uslugama (CT i RTG snimaka pluća), a dnevno na tom planu bude pregledano do 200 pacijenata. On je konstatovao da se rezultati rada UKC RS u liječenju virusa mogu porediti sa mnogo razvijenijim zemljama te da je cilj da se stanje na tom planu dodatno unaprijedi. Direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske Dejan Kusturić zahvalio je zdravstvenim radnicima za nadljudsku borbu u liječenju pacijenata od virusa te podsjetio da Fond, zajedno sa Vladom Republike Srpske, pokriva zdravstveno osiguranje za sve građane. On je rekao da je održana finansijska stabilnost FZO RS, kao i to da se za sve obezbijedi zaštitna oprema od virusa. Ministar zdravlja i socijalne zaštite u Vladi Republike Srpske Alen Šeranić rekao je da su posljednje petnaestodnevne zdravstvene mjere vlasti u vezi sa suzbijanjem širenja virusa korona dale rezultate. Dodao je da su u prethodnom periodu brojke zaraženih bile daleko veće i da će uskoro biti jasno,

Beograd 15.2. 2021. godine

Predsjednik Republike Srbije Aleksandar Vučić odlikovao generalnog direktora UKC RS prof. dr Vladu Đajića

Predsjednik Republike Srbije Aleksandar Vučić, povodom Dana državnosti i ustavnosti Srbije, odlikovao je ordenom Karađorđeve zvezde drugog stepena prof. dr Vladu Đajića, generalnog direktora Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske. Đajić je izjavio da to što je odlikovan za njega predstavlja veliku čast i potvrdu dosadašnjeg rada. - Velika je čast dobiti orden od države kakva je Srbija i od državnika kakav je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić - rekao je on. Istakao je da je orden potvrda ozbiljnog rada za dobrobit stanovnika Republike Srpske, Srbije i srpskog naroda te najavio da će i ubuduće nastaviti sa takvim radom. Đajić je pozvao sve Srbe da se okupe oko politike koju predvodi Vučić i srpski član i predsjedavajući Predsjedništva BiH Milorad Dodik. U Srbiji se obilježava Dan državnosti, u znak sjećanja na dva važna događaja iz istorije Srbije, koja su se desila na Sretenje, 15. februara - Prvi srpski ustanak koji je izbio 1804. godine i proglašenje Sretenjskog ustava 1835. godine. Predsjednik Vučić je odlikovao priznanjima zaslužne pojedince i institucije u više oblasti, kao što su kultura, privreda, nauka, medicina, sport... na osnovu obećavajućih podataka iz posljednjih dana, da li će takav trend biti i nastavljen. Ministar zdravlja i socijalne zaštite je rekao da o mjerama ne treba puno polemisati, jer je riječ i o preporukama SZO i da te mjere sprovode svi u svijetu i u regionu. Šeranić je rekao da su saslušali preporuke SZO kada je riječ o nastavku borbe sa pandemijom kako bi bio unaprijeđen sistem liječenja pacijenata od virusa i zdravstvena zaštita u Srpskoj. On je naglasio da je na planu borbe

sa pandemijom potrebna solidarnost i izdizanje iznad svih prepucavanja, pa i političkih, da bi svi iz zdravstvenoekonomskih problema zajednički izašli što zdraviji i spremniji. Istakao da je u UKC urađena treća reorganizacija, prema kojoj je “ubačeno” 100 do 150 novih kreveta za liječenje pacijenata te da su napravljena nova tri sistema za trijažu i da se pacijenti preraspodjeljuju shodno njihovom zdravstvenom stanju kako bi se olakšao rad u UKC RS i na Covid CMB i sjever zoniranje najbolji način zbrinjavali oboljeli. 9

Z D R A V S T V O

Godinu dana korona virusa

Trošak zdravstvene zaštite neosiguranih 31,4 miliona KM

martu je navršeno tačno godinu dana od kada Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske finansira zdravstvene usluge za sve građane, osigurane i neosigurane, u javnim zdravstvenim ustanovama, a trošak samo za neosigurane građane iznosio je 31,4 miliona KM. Podsjećamo, FZO RS je 13. marta, u saradnji sa Vladom Srpske, donio odluku da finansira zdravstvene usluge za sve građane i da nije potrebno ovjeravati zdravstvenu knjižicu. Ova odluka će biti na snazi sve dok traje vanredna situacija u Republici Srpskoj.

Za pacijenta na respiratoru FZO plaća preko 30.000 KM Kada su u pitanju bolnički troškovi, primjera radi, u zavisnosti od težine kliničke slike, za oboljele od virusa korona koji su zbrinuti u jednicama intenzivne njege uz upotrebu respiratora po pacijentu (odnosno po epizodi liječenja od datuma prijema pa do otpusta pacijenta iz bolnice) Fond ovu uslugu bolnicama finansira u iznosu od 30.330 KM. Takođe, Fond bolnicama za pacijente koji zahtijevaju povremenu upotrebu kiseoničke maske i klasifikuju se kao pacijenti sa težom kliničkom slikom po epizodi liječenja plaća 2.270 KM. Za pacijente sa najblažom kliničkom slikom, Fond bolnicama po epizodi liječenja plaća 1.260 KM. Dakle, osiguranici ne plaćaju ništa, jer je riječ o zaraznoj bolesti čije liječenje u potpunosti finansira Fond. 10

To znači da sve dok traje vanredna situacija uslov za korišćenje zdravstvenih usluga nije redovna uplata doprinosa za zdravstveno osiguranje (kao što je u redovnim situacijama), a zdravstvene ustanove ne traže ovjerenu zdravstvenu knjižicu kako bi pružile zdravstvene usluge građanima. Međutim, to ne znači da su uplatioci doprinosa oslobođeni plaćanja ove obaveze, već u vanrednoj situaciji uslov za korišćenje zdravstvene zaštite nije redovna uplata doprinosa. Fond je u saradnji sa Vladom Republike Srpske donio ovu odluku upravo iz razloga kako bi svi građani, čak i neosigurani, za vrijeme pandemije bili rasterećeni briga u vezi sa troškovima liječenja, što nije slučaj u drugim zemljama kako našeg regiona, tako i u svijetu. Na ovaj način Republika Srpska još jednom pokazuje da je socijalno odgovorna te da je briga za građane na prvom mjestu. Podsjećamo, za osiguranike koji su zaraženi virusom korona Fond u potpunosti finansira zdavstvenu zaštitu za sve ono što spada u obavezno zdravstveno osiguranje – kompletno bolničko liječenje, lijekove na recept i dr. Iako je prošla godina bila izuzetno teška i izazovna, Fond je i u takvim okolnostima, uz podršku Vlade RS, uspio da obezbijedi finansijsku stabilnost, ali i da održi kvalitet u pružanju zdravstvene zaštite. Napominjemo i da je FZO RS u 2020. godini, uprkos pandemiji, ostvario veće prihode od doprinosa za zaposlene, što je upravo direktan rezultat mjera Vlade Republike Srpske koja je obezbijedila uplatu doprinosa za radnike koji u pandemiji nisu mogli da rade. Naime, prihodi od doprinosa za zaposlene su u protekloj godini bili veći za oko 24 miliona KM u odnosu na 2019. godinu. Darija Filipović Ostojić, Odjeljenje za odnose s javnošću FZO RS

a pulmološkoj medicinskoj rehabilitaciji do sada je bilo 235 osiguranika koji su preležali korona virus, za šta je Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske izdvojio oko 350.000 KM. Republika Srpska je prva u regionu, a i među prvima u Evropi, još u novembru prošle godine omogućila produženu medicinsku rehabilitaciju i za osiguranike koji su preležali infekciju virusa korona, i to nakon bolničkog liječenja. Rehabilitacija se može odobriti u trajanju do 28 dana i to samo na osnovu otpusnog pisma i odgovarajuće dijagnoze, bez komisijskog odlučivanja. Moguća je i obnova rehabilitacije u trajanju do 14 dana, o čemu odlučuje Komisija Fonda. Kako bi naši osiguranici na što jednostavniji našin, sa što manje ‘’šetanja’’ ostvarili ovo pravo, Fond je nedavno i dodatno pojednostavio ovu proceduru. Postkovid rehabilitacija se može sprovesti u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju ‘’Dr Miroslav Zotović’’ i ZTC ‘’Banja Vrućica’’ Teslić, koje za sada jedine imaju dozvolu resornog ministarstva za ovaj vid rehabilitacije. Inače, prilikom uvođenja ‘’postko-

povodu obilježavanja Svjetskog dana rijetkih bolesti, direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske Dejan Kusturić uputio je pismo Savezu za rijetke bolesti RS čestitajući im na svim aktivnostima koje sprovode u cilju unapređenja ne samo zdravstvene zaštite oboljelih od rijetkih bolesti, već i generalno kvaliteta života oboljelih.’’ Upravo zahvaljujući vašem radu u proteklih više od pet godina, a uz podršku institucija, učinjeni su značajni iskoraci u poboljšanju položaja oboljelih od rijetkih bolesti u Srpskoj, ostvarivanju osnovnih ljudskih prava oboljelih, socijalne uključenosti, smanjenju diskriminacije i dr. Zaslužni ste što u javnosti rijetke bolesti nisu više

Z D R A V S T V O

FZO RS

Na post kovid rehabilitaciji bilo 235 pacijenata vid’’ rehabilitacije za naše osiguranike rukovodili smo se evropskim preporukama, a zbog značaja rehabilitacije za oporavak oboljelih, širom Evrope su otvarani centri za rehabilitaciju. Prema tome, Republika Srpska je stala ‘’rame uz rame’’ sa najrazvijenijim evropskim zemljama kada je u pitanju zdravstvena njega oboljelih od virusa korona. Ovo je samo jedno od prava kojim potvrđujemo našu opredijeljenost da konstantno unapređujemo zdravstvenu zaštitu osiguranika i da osluškujemo njihove potrebe, kao i potrebe struke, naročito u novonastalim okolnostima. Tako smo nedavno omogućili i da žene, koje se u toku procedure vantjelesne

oplodnje zaraze korona virusom, imaju pravo na ponovljeni postupak, odnosno da ne gube zbog toga jedan pokušaj vantjelesne. Napominjemo da FZO RS, sve dok traje vanredna situacija, finansira zdravstvenu zaštitu za sve građane, i osigurane i neosigurane, u javnim ustanovama i dalje nije potrebno da se ovjerava zdravstvena knjižica. Takođe, oboljeli od korona virusa su oslobođeni plaćanja participacije te sve usluge koje spadaju u obavezno zdravstveno osiguranje za njih finansira u potpunosti FZO. Nikolina Dušanić, Odjeljenje za odnose s javnošću FZO RS

Unaprijeđen položaj oboljelih od rijetkih bolesti

Rijetke bolesti nisu više tabu tema ‘’tabu tema’’ i što se o njima ne priča samo na Svjetski dan rijetkih bolesti, jer je proteklih godina znatno povećana svijest o ovim oboljenjima i potrebama lica oboljelih od ovih bolesti’’, naveo je Kusturić u pismu. On je dodao da je mnogo toga u proteklom periodu urađeno i u oblasti zdravstvene zaštite oboljelih od rijetkih bolesti, počevši od formiranja Centra za rijetke bolesti, registra oboljelih i brojnih drugih aktivnosti. ‘’Posebno smo ponosni na činjenicu da smo 2018. godine realizovali vašu inicijativu i omogućili da svi oboljeli od rijetkih bolesti u Srpskoj, bez obzira na godine života, budu oslobođeni plaćanja participacije. Pored toga, nastojimo da obezbjeđujemo adekvatne terapije za oboljele, medicinska sredstva i po-

magala, kao i neophodne preparate na koje smo nedavno i proširili prava. Svjesni potreba oboljelih od rijetkih bolesti, opredijeljeni smo da i dalje, u skladu sa našim finansijskim mogućnostima, unapređujemo prava oboljelih od rijetkih bolesti’’, istakao je Kusturić. On je izrazio nadu da će Savez za rijetke bolesti i ubuduće biti naš saradnik u građenju još boljeg zdravstvenog sistema, u cilju dodatnog poboljšanja dostupnosti i kvaliteta zdravstvene zaštite oboljelih od rijetkih bolesti. ‘’Fond i dalje ostaje otvorena institucija kako za vaš savez, tako i za sva druga udruženja pacijenata, jer imamo zajedničku težnju i interes, a to je još bolji zdravstveni sistem za sve naše građane’’, navedeno je u pismu. Direktor Fonda se zahvalio

Savez za rijetke bolesti

Iskreno hvala Fondu

Savez za rijetke bolesti Republike Srpske zahvalio se Fondu na čestitkama u povodu Svjetskog dana rijetkih bolesti, kao i na podršci koju im Fond pruža. ‘’Iskreno hvala Fondu zdravstvenog osiguranja na čestitkama. Drago nam je da institucije prepoznaju naš rad, marljivost i zalaganje te u skladu sa tim podržavaju naše aktivnosti. Za posljednjih pet godina Fond je tri puta uvažio izmjene Liste A lijekova koji se izdaju na recept na naš prijedlog, jednu izmjenu Pravilnika za ortopedska pomagala, a svakako najveći pomak je bio oslobađanje plaćanja participacije za sve oboljele od rijetkih bolesti, bez obzira na starosnu granicu’’, naveli su iz Saveza za rijetke bolesti na svojoj fejsbuk stranici. Savezu za rijetke bolesti na doprinosu razvoju zdravstvenog sistema Srpske. Nikolina Dušanić, Odjeljenje za odnose s javnošću

Z D R A V S T V O

Pojednostavljena procedura

Vantjelesna oplodnja u pandemiji

ond zdravstvenog osiguranja RS u pandemiji virusa korona donio je još jednu odluku u korist osiguranika kada je u pitanju procedura vantjelesne oplodnje. Naime, ukoliko se zbog korone postupak vantjelesne oplodnje prekine, osiguraniku će se izdati novo rješenje za istu proceduru koja je i prekinuta zbog virusne infekcije. Dakle, ženi kojoj je u slučaju dobijanja virusa korona prekinuta procedura vantjelesne oplodnje se neće računati kao obavljeni pokušaj, a kada bude radila ponovo, u novom rješenju će stajati broj procedure koja je i bila prije nego što je dobila virus korona. Ovo je omogućeno izmjenom Pravilnika o sadržaju, obimu i načinu ostvarivanja prava na zdravstvenu zaštitu, a sve u cilju da se osiguranicima u pandemiji maksimalno olakša pristup i korišćenje zdravstvene zaštite. Tako da je Fond, pored finansiranja pulmološke rehabilitacije za osiguranike koji su preležali virus korona te finansiranja zdravstvenih usluga za sve građane, donio i ovu odluku, što je pokazatelj da odluke kreiramo prateći aktuelnu epidemiološku situaciju i potrebe osiguranika u novonastaloj situaciji. Fond je i na ovaj način nastojao da preduprijedi i prilagodi propise novoj stuaciji, kako bi i zdravstvene ustanove, ali i osiguranici znali kako da postupaju, jer je epidemiološka slika i dalje nepovoljna. Podsjećamo da Fond zdravstvenog osiguranja finansira tri pokušaja vantjelesne oplodnje za parove koji prirodnim putem ne mogu da dobiju 12

bebu. Osim toga, među prvim fondovima u regionu smo počeli da finansiramo i čuvanje embriona na dvije godine dok su ranije ovu uslugu osiguranici plaćali sami. Fond je u prošloj godini odobrio ukupno 615 zahtjeva za finansiranje vantjelesne oplodnje, a kada je riječ o čuvanju embriona, Fond je u 2020. godini finansirao čuvanje i zamrzavanje embriona za 209 bračnih parova. Ugovor za pružanje ove usluge osiguranicima Fonda zaključen je sa privatnom zdravstvenom ustanovom ‘’Medico’s’’ iz Banjaluke. Jedna procedura košta oko 5.500 KM i podrazumijeva kompletnu proceduru – dijagnostiku, terapiju i sam postupak. Od 2007. godine, od kada Fond finansira vantjelesnu oplodnju, pa do danas, rođeno je 1400 beba. U slučaju da se vantjelesna oplodnja ne može obaviti u Republici Srpskoj, uz mišljenje zdravstvene ustanove sa kojom Fond ima ugovor (‘’Medico’s’’), osiguranici mogu da ostvare pravo na refundaciju troškova vantjelesne oplodnje koju su uradili u nekoj od ustanova u inostranstvu, u skladu sa Cjenovnikom Fonda. Fond je još ranije našim aktom dodatno uredio ovu oblast, precizirajući u kojim slučajevima se odobrava refundacija troškova za postupke rađene izvan Srpske. Podsjećamo da Fond porodiljama i trudnicama u potpunosti finansira zdravstvenu zaštitu za sve ono što spada u obavezno zdravstveno osiguranje, a osim toga, osiguranici su oslobođeni plaćanja participacije za sve preglede koji se tiču planiranja porodice. Od 2019. godine, između ostalog, finansiramo i lijek „utrogestan“ koji veliki broj trudnica koristi zbog čuvanja trudnoće i sprečavanja prijevremenog porođaja. Finansiranje vantjelesne oplodnje, kao i ova prava su konkretne mjere kojima Fond nastoji da pruži podršku pronatalitetnoj politici Republike Srpske.

oditelji djece čija liječenja u inostranstvu finansira Fond solidarnosti za dijagnostiku i liječenje oboljenja, stanja i povreda djece u inostranstvu proteklog mjeseca (mart) su se zajedno sa ministrom zdravlja i socijalne zaštite RS Alenom Šeranićem vakcinisali protiv KOVID 19. Time je simbolično ozvaničen početak vakcinacije stanovništva protiv virusa korona. Ovi roditelji su među prvim kategorijama građana u RS koji su primili prvu dozu vakcine „Sputnjik V“, a njen značaj za ove porodice je višestruk, budući da mališani u pratnji roditelja i dalje često odlaze na liječenje van granica Republike Srpske pa će im prelazak granica biti znatno olakšan. Svi roditelji su posebno zahvalni nadležnim institucijama što su prepoznale važnost vakcinisanja ove kategorije ljudi, budući da svaka potencijalna zaraza roditelja predstavlja i prijetnju po zdravlje djece koja su se liječila u inostranstvu i čije je zdravstveno stanje još pod kontrolom i nadzorom ljekara. „Sada će nam organizacija svakodnevnih životnih obaveza, koja uključuje i neprestanu brigu oko djece, znatno biti olakšana, jer nas je uvijek bilo strah ako se mi razbolimo ko će brinuti o našoj djeci koja zahtijevaju nadzor 24 sata. Samo zdravi možemo biti uz svoje dijete, a ono s druge strane, zdravstveno bezbjedno bez straha od potencijalnog zaražavanja od virusa kao i dodatnih komplikacija liječenja“, navela je Rajka Radanović iz Dervente, jedan od roditelja koji se danas vakcinisao protiv virusa korona. Ona se zahvalila resornom ministarstvu i Institutu za javno zdravstvo RS koji su ih prepoznali kao prioritetne grupe za vakcinaciju u RS. I direktorka Fonda solidarnosti Jasminka Vučković posebno je istakla značaj Instituta za javno zdravstvo RS koji je prepoznao važnost vakcinisanja roditelja djece koja se liječe u inostranstvu, jer samo zdrav roditelj, kako je rekla, može u potpunosti da se maksimalno posveti svom djetetu i brine o njemu. „Riječ je o osjetljivoj populaciji, djeci, koja u kontinuitetu odlaze na preglede i kontrole u inostranstvo, a njihovi roditelji zajedno sa njima su u pokretu i zato je jako važno da se vakcinišu i dodatno zaštite“, navela je Vučkovićeva i dodala da očekuje da u narednom krugu budu vakcinisani i svi ostali roditelji djece čija je liječenja u inostranstvu finansirao Fond. Direktor Instituta za javno zdravstvo RS Branislav Zeljković rekao je da se

Z D R A V S T V O

Vakcinisani roditelji djece čije liječenje finansira Fond solidarnosti

Fond solidarnosti „Duša djece“ zdravstveni sistem zasniva na solidarnosti i zato će Srpska i dalje raditi na principu da zaštiti sve svoje građane i da im omogući vakcinaciju. Sa roditeljima je danas vakcinu primio i ministar zdravlja i socijalne zaštite RS Alen Šeranić koji je rekao da je plan da ove sedmice bude završena vakcinacija zdravstvenih radnika u zdravstvenim ustanovama, a od nared-

ne sedmice vakcinu bi trebalo da prime građani stariji od 65 godina u domovima za starija lica. „Nadamo se kontinuitetu isporuke vakcine i na osnovu toga ćemo dugoročno moći da planiramo ovaj cijeli proces“, naveo je Šeranić. Darija Filipović Ostojić, Odjeljenje za odnose s javnošću FZO RS

7. april, Svjetski dan zdravlja

Titula primarijus za 17 ljekara

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Alen Šeranić je u Banjaluci uručio odluke o dodjeli titule primarijus za 17 ljekara iz Srpske povodom obilježavanja Svjetskog dana zdravlja. Ministar Šeranić je istakao da mu je drago da, uprkos okolnostima zbog pandemije virusa korona, može i ove godine da uruči odluke o dodjeli zvanja primarijus pojedincima koji su svojim radom i profesionalnim napredovanjem napravili iskorak u karijerama, a čiji je doprinos razvoju zdravstvenog sistema Republike Srpske izuzetno značajan. “Nezamjenjiva uloga zdravstvenih radnika u posljednjih godinu dana dobila je svoju potvrdu, kao i spremnost na žrtvu ne samo na profesionalnom, nego i ličnom planu. Pandemija je pogodila sve aspekte naših života, a pred nas u zdravstvenom sistemu stavila najveću odgovornost”, naglasio je ministar Šeranić u svom obraćanju.

Počasnu titulu primarijusa ponijeli su doktori medicine: Marijana Kovačević i Nenad Lalović iz Univerzitetske bolnice Foča, Marinko Radmanović iz Doma zdravlja Novi Grad, Svetozar Marinković iz Specijalne bolnice iz hirurških oblasti “Boksit” u Milićima te Marko Račić, Zoran Matković i Hajan Banan /Hayan Bahnan/ iz Bolnice “Sveti apostol Luka” u Doboju. Počasnu titulu primarijusa ponijeli su i Aleksandar Lazić iz Doma zdravlja Doboj, Borka Knežević, Vesna Španović i Vesna Zec iz Doma zdravlja “Kozma i Damjan” u Kozarskoj Dubici, kao i ljekari Biljana Babić i Vlado Vujović iz

Bolnice “Dr Mladen Stojanović” u Prijedoru, Rajko Dodik i Jadranka Pavlović iz Bolnice Gradiška, te Milica Otković i Dragan Pralica iz Doma zdravlja Prijedor. Dodjeli zvanja primarijus, koja je ove godine organizovana nešto skromnije, uvažavajući okolnosti pandemije virusa korona i poštujući sve epidemiološke mjere, prisustvovali su i šef Kancelarije Svjetske zdravstvene organizacije u BiH Fabio Skano, kao specijalni gost, direktor Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske Dejan Kusturić te predstavnici Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. J. Vujić

Z D R A V S T V O

orbi ljekara u bijeljinskoj bolnici sa virusom korona, u najtežem trenutku pandemije u julu prošle godine, pridružio se prof. Nikola Tanić, molekularni biolog, iz Beograda. Tanić se više od dvadeset godina bavi dijagnostikom PCR “real time”, metodom koju je uveo u Srbiji 2000. godine, i među vodećim je svjetskim stručnjacima iz oblasti RT-PCR. Za šest mjeseci boravka u Bolnici “Sveti vračevi” uspio je da unaprijedi njen rad, poveća kapacitet i osposobi nekoliko timova za efikasan i samostalan rad. Profesore, šta se konkretno uradilo od Vašeg dolaska do danas u Službi za mikrobiologiju sa parazitologijom u Bolnici “Sveti vračevi”? U bijeljinsku bolnicu došao sam prije osam meseci sa ciljem da pokrenem rad PCR laboratorije koji je u to vreme zaustavljen zbog zaražavanja lekara korona virusom. Od tada do danas mnogo toga se promenilo. Uspostavili smo nedvosmislene protokole za detekciju SARS – CoV 2 virusa, što je naš osnovni zadatak. Mi ne postavljamo dijagnozu Kovid-19, to rade lekari kliničari. Unapredili smo rad laboratorije sigurno deset puta i mislim da ni ljudi koji ovde rade nisu svesni koji je njihov maksimum. Ono što bih mogao pripisati sebi kao zaslugu jeste da sam molekularne biologe i tehničko osoblje obučio i upoznao sa svakim korakom u detekciji SARS – CoV 2 virusa “real time” PCR metodom, odnosno, lančanom reakcijom polimeraze u realnom vremenu. Cilj mog produženog boravka jeste da obučim osoblje da može sutra samostalno da radi bilo šta od detekcije patogena /HIV, HCV, HBV… /. Formirali smo dva tima koji rade u dve smene sa četiri obučena tehničara i tri molekularna biologa i odgovorno tvrdim da je ovo jedna od najboljih COVID laboratorija u BiH. Koliki je kapacitet PCR laboratorije? Kada je bio pik zaražavanja na ovim prostorima u novembru, mi smo radili na dnevnom nivou oko 500 uzoraka. Ako uzmemo u obzir da radimo sa jednim PCR aparatom i jednim biohazard sistemom, to je ozbiljna cifra, ali mi možemo da radimo i duplo više. Sada se u PCR laboratoriji radi u proseku oko 200 uzoraka dnevno. 14

Intervju: prof. dr Nikola Tanić, molekularni biolog

Podrška svjetskog stručnjaka Republici Srpskoj

Javnost u RS i BiH Vas je upoznala kao stručnog saradnika koji je došao da pomogne u borbi bijeljinskih ljekara sa virusom korona. Otkud jedan takav vrsni stručnjak da se nađe na ovim prostorima? Možete li nam nešto više reći o sebi i o svom dosadašnjem naučnoistraživačkom radu? Za one koji me ne poznaju, ja sam naučni radnik i radim na Univerzitetu u Beogradu u Institutu za biološka istraživanja “Siniša Stanković”. Moj osnovni rad je vezan za molekularnu biologiju maligne ćelije. Primarno istražujem tumore pluća, štitne žlezde i dojke, a u poslednje vreme bavim se i tumorima mozga. Do sada sam objavio oko 70 naučnih radova i publikacija iz oblasti molekularne onkogenetike, a pošto kan-

cerogeneza podrazumeva i rad sa virusima, tzv. onkogenim virusima, otuda potiče i moje intresovanje za njih. Recimo, ja sam sa svojim timom uspeo da dizajniram, doduše, ne I da patentiram, metod za istovremenu detekciju, genotipizaciju I kvantifikaciju HBV/hepatitis B virus/. Prednost ove metode je da ona sadrži tri testa u jednoj reakciji, što je čini izuzetno ekonomski opravdanom, a još važnije, dijagnostički veoma pouzdanom. Test je baziran na metodi PCR u realnom vremenu. Pored ovoga rada, objavio sam još nezanemarljiv broj metodoloških radova koji unapređuju neke aspekte RT PCR-a u realnom vremenu. Tokom naučnoistraživačkog rada tima sa kojim radim, više puta smo dokazali tezu da je kancerogeneza evolutivni proces i da je u fazi nastanka /promocije/ kancera izrazita njegova genomska nestabilnost koja se tokom progresije smanjuje. Ovo otkriće je bacilo potpuno novo svetlo na kancerogenezu i ja sam veoma ponosan zbog toga. Metodu “real time” PCR sam usavršio u Izraelu kod čuvenog profesora Jacoba Gopasa. Po povratku u Srbiju, daleke 2000. godine zajedno sa prof. dr Borislavom Kamenovim, imunologom sa Dečje klinike u Nišu, koji je u to vreme pokazao veliko interesovanje za metodu lančane reakcije polimeraze u realnom vremenu, pokrećemo rad prve RT-PCR laboratorije na Balkanu, zahvaljujući donaciji porodice Karađorđević. Dakle, moje iskustvo u radu sa virusima traje više od 20 godina, a, između ostalih, radio sam na detekciji SARS-CoV 1 i MERSa, tako da ja nemam strah od virusa, jer znam kako treba raditi sa njima. U Bijeljinu sam došao na poziv prof. dr Zlatka Maksimovića u julu kada je situacija zbog pandemije SARS-CoV 2 virusom u bijeljinskoj bolnici bila veoma teška. Ono što je mene oduševilo i zbog čega sam odlučio da prihvatim ponu-

Z D R A V S T V O Prof. dr Nikola Tanić i prof. dr Zlatko Maksimović

du jeste entuzijazam profesora Maksimovića i želja da se uspostavi ozbiljna laboratorija u kojoj će se raditi širok spektar analiza, a ne samo detekcija virusa SARS-CoV 2. Molekularna biologija omogućava analizu određenih paketa gena koji u tumorogenezi mnogo znače, odnosno, poboljšavaju dijagnostiku, ali su ključni i za terapiju. Ovakve vrste analiza za sada se ne rade u RS i ja ću ostati tu sve dok ne postignemo cilj koji smo zacrtali.

jeve. Upravo zbog ove osobine virusa, sva predviđanja su dosta nezahvalna. S jedne strane, imate pozitivna predviđanja s obzirom na kolektivnu imunizaciju i primjenu vakcine, a sa druge, situaciju u nekim zemljama Evrope koja nimalo nije ohrabrujuća, gde se povećava broj obolelih sa teškom kliničkom slikom. A tu može da se postavi i pitanje svrshishodnosti mera koje su primenjivane u nekim zemljama. Mislim da je “look down” loša ideja, a da je dobar potez napravila Švedska koja je sa liberalniBorba sa virusom korona se jim stavom postigla visok stepen konastavlja i u ovoj godini, kakva lektivnog imuniteta. Očekivalo se da će vakcine sa različitim platformama, su predviđanja na molekularnom nivou, ima li nade da nakoje imamo danas na tržištu, da ugaučnici u ovoj godini “doskoče se pandemiju, ali očigledno to se neće virusu”? Šta smo da sada nadesiti. Mišljenja sam da neće doći do učili i može li se na osnovu tih pogoršanja situacije zahvaljujući koleksaznanja pretpostaviti precizniji tivnoj imunizaciji, a onda i vakcinaciji. tok pandemije? Ono što smo naučili jeste da je SARS Vaš trenutni komentar o koro-Cov 2 napredna varijanta prethodnog ni, vakcinaciji i Vaše preporuke, SARS-Cov 1 virusa koji je harao 2002. kako se boriti i kako se vratiti u barem približno stanje prije godine i koji je bio mnogo smrtonosniji COVIDA-19? od ovog današnjeg soja, ali se, na sreću, nije lako prenosio i bio je prilično lokalizovan. Nova varijanta virusa nastaje tako što dolazi do akumulacija mutacija koje prolaze kroz evolutivni proces u kojem se vrši selekcija. Virusi se jako brzo razmnožavaju i imaju kratak životni ciklus, a veliki broj reprodukcija nose promene u genetičkom materijalu koje se dešavaju spontano ili pod uticajem spoljašnjih faktora. Skup mutacija koje donose prednost virusu za preživljavanje bivaju selektovane i tako nastaje novi soj virusa. Danas imamo pojavu tzv. britanskog, južnoafričkog ili brazilskog soja virusa SARS-CoV -2 i postavlja se pitanje da li je ono što medicina nudi u ovom trenutku efikasno i za nove so-

Očigledno je da pandemija ne jenjava a da masovna vakcinacija još ne daje očekivane rezultate. Mislim da će se to ubrzo promeniti jer će vakcinacija i veliki broj preležalih dovesti u nekom trenutku do kolektivne imunizacije koja će nas zaštititi. Postoji problem novih sojeva koji su posledica mutacija i još nije jasno koliko nas postojeće vakcine štite od različitih sojeva. Ne bi me iznenadilo da počne razvoj posebnih vakcina za pojedinačne sojeve. Takođe, smatram da je izuzetno važno da se vratimo normalnim životima i da se sve postojeće mere dramatično ublaže ili ukinu. Ljudi su socijalna bića i moraju da se druže. U protivnom, bojim se da ćemo dovesti do razvoja ozbiljnih problema u društvu. Pored toga, mnogi su ekonomski ugroženi zbog postojećih mera i tu treba hitno intervenisati. Moja formula kojom se štitim od virusa, kojima sam mesecima izložen, je da, osim održavanja lične higijene, svakodnevno uzimam kompleks vitamina: cink, bakar, selen, vitamin C, vitamin D i povremeno probiotik. Uvaženi profesore Taniću kako biste ocijenili časopis “Medici.com”-mozaik medicinskih komunikacija koji ulazi u 18. godinu izlaženja, te će uskoro proslaviti punoljetstvo? Časopis je vrlo atraktivno dizajniran i na jedan naučnopopularan način prati aktuelna zbivanja u zdravstvu u regionu. Lično mislim da ima potencijala da se razvija u smeru naučnog časopisa koji bi u relativno bliskoj budućnosti mogao da postane i priznati međunarodni časopis sa određenim IF-om. S obzirom na to da ste naučni radnik i na izvoru ste naučnih saznanja, šta mislite o rubrici NMK (Naučne medicinske komunikacije), kako ih sadržajno i idejno obogatiti, a za isto pronaći izvore finansijske podrške? Po mom mišljenju, ova rubrika treba da postane temelj časopisa i da vremenom zauzima sve više prostora dok na kraju ne preuzme ceo saržaj časopisa. Ovo je u skladu sa onim što sam malopre rekao, da časopis treba da evoluira ka naučnom časopisu. To nije lako uraditi, ali nije ni nemoguće. Suština stvari je u kvalitetnom editorskom odboru i kvalitetnim recenzijama naučnih radova. Mislim da to nije nemoguće uraditi u narednih nekoliko godina. Medici.com

Z D R A V S T V O

Razgovor sa doc. dr sc. med. Zoranom Vukojevićem, spec. neurologije

straživanja pokazuju da 10% svjetske populacije, odnosno svaki deseti stanovnik planete, pati od migrene. Značajno je češća kod žena (15%) u odnosu na muškarce (5%) i može se javiti u bilo kom životnom dobu. Ipak, najčešće se javlja između 20. i 40. godine života u periodu koji je radno i generativno najproduktivniji. Koliko su migrene učestale danas, kako ih razlikovati od glavobolja i kako liječiti migrenu, objašnjava doc. dr sc. med. Zoran Vukojević, specijalista neurologije. Kako izgleda napad migrene? Migrena je hronična bolest koju karakterišu napadi glavobolje koji se ponavljaju. Bol je obično jednostran, umjeren ili jak, a najjači u području čela ili sljepoočnice. Traje četiri do 72 sata, pogoršava se pri rutinskim fizičkim aktivnostima ili je uzrok njihovog izbjegavanja. Nekada bol može od početka ili tokom napada da zahvati cijelu glavu. Mučnina se javlja kod 90%, a povraćanje kod 30% bolesnika što zahtijeva primjenu lijekova u obliku disperzibilnih tableta koje se otapaju u ustima, injekcija ili intravenskih infuzija. Za vrijeme napada bolesniku često smetaju svjetlost, jak zvuk, nekada i jaki mirisi. Nakon prestanka napada bolesnik je obično iscrpljen i bezvoljan („migrenski mamurluk“), a vrlo rijetko euforičan i svjež. Bol je najčešće oštar, probadajući („pulsirajući“), ali može biti i tup. Bol obično „mijenja stranu“ prilikom ponavljanja napada. Težina i učestalost napada migrene bitno se razlikuje od bolesnika do bolesnika, ali i tokom života kod istog bolesnika. Srednja učestalost napada iznosi 1,5 napad mjesečno. Ako se napadi javljaju češće od 15 dana u mjesecu radi se o hroničnoj migreni. Koji su to provokativni faktori za nastanak napada migrene i može li se sam napad predosjetiti? Najčešće su to menstruacija, psihički stres, zamor, putovanje, jaka svjetla, diskoteke, previše ili premalo spavanja, preskakanje obroka, osjetljivost prema nekim vrstama hrane ili pića (neke vrste sira, čokolade, crnog vina), upotreba alkohola, neki lijekovi (nitrati i drugi vazodilatatori, derivati teofilina, rezerpin, 16

Svaki deseti stanovnik planete pati od migrene nije, dok intenzitet bola još nije visok. Ukoliko bolesnik dugo čeka sa lijekom („možda će glavobolja sama da prođe“) otklanjanje bola će biti značajno teže. Ukoliko glavobolja brzo dostigne vrhunac i povezana je sa ranim povraćanjem, neophodno je primijentiti lijekove u obliku disperzibilne tablete koja se otapa u ustima ili injekcije.

nifedipin, indometacin, cimetidin, oralni kontraceptivi). Kod 60% bolesnika se danima ili satima prije napada javlja tzv. „prodoromalna faza.“ Najčešće se javljaju depresija ili euforija, uznemirenost, pretjerano zijevanje, žeđ, zamor, pospanost, želja za određenom vrstom hrane (ponekad patološka glad za slatkom hranom). Šta je to aura ili „predsignal“ napada? Kod 20% bolesnika prije pojave bola može se javiti tzv. aura („predsignal bolesti“). Razvija se postepeno, tokom pet do 20 minuta i traje više od 60 minuta. Najčešće se javljaju smetnje sa vidom u vidu svjetlucanja ili bljeskova u vidnom polju, ili izmijenjenih oblika predmeta što otežava čitanje i druge aktivnosti. Daleko rjeđe mogu se javiti prolazni trnci ili utrnulost lica i ruke. Kako se liječi migrena? Važno je obratiti se svom ljekaru kako bi propisao adekvatnu terapiju. Migrena se ne smije liječiti samoinicijativno jer je neophodan oprez u liječenju zbog moguće pretjerane upotrebe analgetika („zloupotrebe lijekova“). Doktor će objasniti bolesniku o kakvom se poremećaju radi i da izbjegava provokativne faktore. Ukoliko je bol umjeren ili snažan, bolesnicima odgovara ležanje u mračnoj i tihoj prostoriji. Liječenje napada migrene treba početi što ra-

Kako se liječi napad migrene? U liječenju se primjenjuju klasični analgetici (paracetamol), nesteroidni antiinflamatorni lijekovi - NSAIL (npr. ibuprofen, diklofenak, acetilsalicilna kiselina, naproksen...), triptani (zolmitriptan i sumatriptan). Lijekovi iz grupe triptana ciljano djeluju na izvor migrenskog bola, za razliku od klasičnih analgetika i NSAIL koji imaju nespecifično dejstvo na zapaljenjske procese u cijelom organizmu. Zolmitriptan u obliku oralne disperzibilne tablete je djelotvoran antimigrenik sa brzim djelovanjem, naročito pogodan kod bolesnika koji imaju mučninu i ne mogu da piju vodu u toku migrenoznog napada. Koliko migrena utiče na kvalitet života? Migrenozni napad je jedan od najčešćih razloga odsustva sa posla. Za vrijeme napada više od 90% bolesnika nije u stanju da normalno funkcioniše, a preko polovine napad mora da provede u krevetu. Osim za vrijeme napada, migrena može bitno remetiti kvalitet života i između napada (strah od mogućeg sljedećeg napada, socijalna ograničenja, komplikacije izazvane lijekovima).

Z D R A V S T V O

prkos pandemiji virusa corona, Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” uspijeva da svoj rad organizuje na način da odraslim pacijentima i djeci i dalje obezbijedi pružanje prioritetnih zdravstvenih usluga iz osnovnih djelatnosti Zavoda – usluge fizikalne medicine i rehabilitacije, ortopedske hirurgije i baromedicine. Kao i u drugim zdravstvenim ustanovama, obim usluga i broj pacijenata kontinuirano je znatno manji a njega diktira epidemiloška situacija i neophodnost poštovanja epidemioloških mjera za sprečavanje širenja virusne infekcije. Zbog povećanja broja pacijenata sa COVID-om, resorno Ministarstvo je dalo instrukciju rukovodstvu Zavoda da se od 6. novembra formira COVID odjeljenje u Slatini, što je i učinjeno u konsultacijama sa Univerzitetskim kliničkim centrom RS. Od novembra do sredine marta kroz COVID odjeljenje Zavoda je prošlo skoro 500 pacijenata. Nažalost, pogoršana epidemiološka situacija je dovela do neophodnosti otvaranja i COVID 2 odjeljenja na lokaciji Slatina i na ovo Odjeljenje je prvih 20-ak pacijenata primljeno već 28. marta. Na dan 30.3.2021. na COVID 1 i COVID 2 odjeljenjima Zavoda se liječe 93 pacijenta, od koji 15 nepokretnih i devetoro koji koriste kiseonik. COVID 1 i COVID 2 timovi Zavoda su formirani putem reorganizacije rada postojećih odjeljenja. Timovi doktora i sestara iz Zavoda prošli su obuku na COVID odjeljenjima UKC-a, uspostavljeni su kanali komunikacije, preuzeti protokoli liječenja kao i protokoli organizacije medicinske službe i službi podrške. Pored neprocjenjivog angažmana ljekara i farmaceuta, koji zajednički medicinski zbrinjavaju COVID pacijente, a o čijem smo znanju, posvećenosti i spremnosti na učenje o liječenju ove nove bolesti pisali u jednom od prethodnih članaka, ovog puta želimo osvijetliti i dvije druge velike grupe zdravstvenih radnika koje su dale i daju veliki doprinos u zbrinjavanju COVID pacijenata – a to su medicinske sestre i fizioterapeuti. Na COVID 1 i COVID 2 odjeljenjima je angažovano 39 medicinskih sestara Zavoda. Sve veći broj COVID pacijenata sa težom kliničkom slikom koji se sve ranije premiještaju iz Kliničkog centra, nastavljajući opsežnu parenteralnu antibiotsku i drugu terapiju, stavljaju pred 18

Značajna uloga medicinskih sestara, tehničara i fizioterapeuta

Covid bolnica u Zavodu “Dr Miroslav Zotović”

Otvaranje Covid 2 odjeljenja i prijem novih pacijenta

da se pacijenti tretiraju stručno i profesionalno. Posvećenost pozivu je naš pokretač. Rad je isključivo i samo timski, po nalogu ljekara, uz međusobnu podršku.“ Zbog preusmjeravanja medicinskih sestara sa odjeljenja Zavoda ka COVID odjeljenjima te usljed povećanja i broja COVID pacijenata, posebno nepokretnih, fizioterapeuti su solidarno preuzeli dio posla u njezi pacijenta koje uobičajeno rade medicinske sestre. Pored podrške medicinskim tehničarima koja obuhvata podjelu obroka i hranjenje pacijenata koji nisu u mogućnosti da se samostalno hrane, fizioterapeuti provode kineziterapiju kod pacijenata sa naglašenom slabošću, iscrpljenošću, višestrukim komorbiditetima, starije životne dobi u svrhu boljeg oporavka. Prema dogovoru sa ljekarima pažljivo se vrši odabir pacijenata koji nemaju kontraindikacije za pasivno i aktivno sestre izuzetne zahtjeve za visokostruč- potpomognute vježbe. Aktivna mobilizanom zdravstvenom njegom. Iskustva medicinskih sestara koje sa pacijentima naizmjenično provode 24 sata prenosi nam sestra Miroslava Radosavac: „Medicinske sestre i tehničari se sa ovom situacijom nose savjesno i odgovorno. Briga za svoje zdravlje, zdravlje svoje porodice i, naravno, bezbjednost pacijenata, svakako dodatno daje težinu na cjelokupnu trenutnu situaciju. Svjesni smo značaja naše uloge i ponosni na svoj humani poziv, jer je nemjerljiv osjećaj kada pomažete pacijentima u liječenju ne samo njihove bolesti, već i kao podrška da pobijede strah. Dodatno o čemu mora da se razmišlja je potpuna skoncentrisanost na pravilno korištenje zaštitne opreme kako bi zaštitili sebe i druge oko sebe, a sam rad u LZO je veoma težak. Posao medicinske sestre i tehničara je stresan, posebno za mlade tehničare, ali ovaj poziv se i bira upravo iz želje da se pomogne. Mladi tehničari, željni sticanja znanja, uz iskusne tehni- Vertikalizacija nakon dugog ležanja i vježbe disanja počinju već u Covid bolnici čare svojim radom zajedno doprinose

Z D R A V S T V O

“Vakcinacija zaposlenih u Zavodu “Dr Miroslav Zotović” započela je 19. marta i kontinuirano se nastavlja u skladu sa prilivom vakcina. Za dio naših zaposlenih ranije je omogućena vakcinacija u Sremskoj Mitrovici. Apelujemo na sve građane da se pridržavaju propisanih epidemioloških mjera i prime vakcinu kako bismo našu zajedničku borbu za zdravlje pretvorili u pobjedu.”

Vježbe disanja započinju još na Covid odjeljenju

cija, vertikalizacija, hod, promjene položaja se vrše prema dogovoru cijelog kovid tima. “Pacijente je neophodno poticati na poboljšanje fizičke aktivnosti na nivou postelje i van nje. Potrebna je obuka za provođenje vježbi disanja kako bi se funkcija respiratornog sistema dovela u što bolju fazu. Pravilno disanje kroz fizičku aktivnost, pored medikamenata je osnova bržem oporavku cjelokupnog organizma.” Istovremeno, uz zahtjev za prihvatanjem sve većeg broja akutnih KOVID pacijenata, raste broj pacijenta upućenih na postCOVID rehabilitaciju koja je organizovana kroz bolničke i vanbolničke usluge na obje lokacije Zavoda, u Trapistima i Slatini. Značajan broj pacijenata se direktno sa COVID odjeljenja upućuje na postCOVID rehabilitaciju. Komplikacije COVID-a su brojne, tako da je i rehabilitacija kompleksna, uz individualni pristup u fizioterapiji. To potvrđuje fizioterapeutkinja Milana Selić

Pulmološka rehabilitacija

koja je dio tima pulmološke rehabilitacije u Zavodu: “Imajući u vidu da su Covid-om najčešće i najviše pogođena pluća, pacijenti dolaze, na prvom mjestu, sa respiratornim tegobama u vidu respiratorne disfunkcije, smanjenih protoka u disajnim putevima, smanjene tolerancije napora. Bolest pogađa i mišićnoskeletni sistem, gdje dolazi do atrofije mišića, smanjenja obima pokretljivosti zglobova, smanjenja ili gubitka dubokih tetivnih refleksa. S obzirom na to da se radi o multisistematskom oboljenju i sama rehabilitacija zahtijeva multidisciplinarni pristup, što znači da pacijenta zbrinjavamo sa svih aspekata njegove bolesti”. Otvaranjem COVID odjeljenja su medicinski i nemedicinski radnici Zavoda pružili podršku cjelokupnom zdravstvenom sistemu i stanovništvu RS u borbi sa pandemijom. Situacija sa pandemijom virusa corona, koja traje već preko godinu dana,

tokom koje stručni timovi Zavoda uspijevaju pružiti i redovne usluge, a istovremeno predano učestvovati u zbrinjavanju sve većeg broja akutnih COVID pacijenata, predstavlja veliki izazov na koji se može odgovoriti samo uz maksimalne napore svih. U borbi sa hroničnim stresom koji nameće pandemija, značajni protektivni fatori su međusobna solidarnost, podrška i razumijevanje kako unutar COVID timova, tako i svih ostalih timova u Zavodu prema svojim kolegama koji su se nesebično upustili u zbrinjavanje COVID pacijenata. Tradicionalno zadovoljstvo pacijenata uslugama Zavoda su potvrdili i KOVID pacijenti i njihove porodice iznoseći svoju zahvalnost i blagoslove za sve zdravstvene i nezdravstvene radnike koji su brinuli o njima. „Kad je bila korona, bilo je grozno. Mislila sam da neću preživjeti ovo. Na kiseoniku sam bila dvadeset i nešto dana. Sekunde nisam mogla bez kiseonika. Slabo sam se kretala. Ležala sam na Paprikovcu i onda sam otišla kući, pa tamo bila malo, pa pozli, opet dobijem temperaturu, pluća kritična. Onda opet odem kući i dođem nakon toga na rehabilitaciju. Kada sam došla u Slatinu, malo-pomalo je išlo nabolje. Nadam se, dok se još ovdje oporavim, da će to biti baš ono pravo. U mojoj kući ima nekoliko stepenica bez rukohvata i ja, kad sam došla kući, nisam mogla da se popnem i onesvijestim se. I od onda imam neki strah, sa rukohvatom mogu a bez njega se bojim. Sad već radim neke vježbe pa se nadam da će i taj strah proći. U Slatini sam imala psihologa. Sad se bolje osjećam, svi su tako ljubazni, uvijek mi daju šta mi treba, usluga je prava. Ovdje stignu svakome prići,“ o svom iskustvu ovako govori Jagoda Lukić iz Laktaša. Rehabilitacioni tim Covid bolnice Zavoda

Z D R A V S T V O

ovjek ne može da sintetiše vitamin C ili askorbinsku kiselinu. Pretpostavlja se da je prije 60 miliona godina „prethodnik primata“ usljed mutacije gena izgubio sposobnost da stvara enzim gulonolakton-oksidazu, koji je neophodan da bi se u jetri stvarao vitamin C. Današnja borba sa virusom korona i preporuka da se C vitamin koristi u terapijske svrhe potaknula me da se malo bolje upoznamo sa C vitaminom. Urođeni nedostatak vitamina C kod ljudi nije izvorno nastao zbog načina ishrane, nego enzimsko oboljenje nedostatka koje ne može da se ispravi samo unosom vitamina C iz namirnica. Da nemamo ovu enzimsku manu čovjek bi bio u stanju da dnevno proizvede 2,5-3,5g vitamina C .Bez dodatnog unosa vitamina C nastaje stanje koje se naziva skorbut. Funkcije vitamina C Vitamin C ima antioksidativno svojstvo, rastvorljiv je u vodi, nalazi se u krvnim tečnostima organizma i u svim ćelijama i na taj način štiti naše tijelo od dejstva slobodnih radilkala. C vitamin štiti folnu kiselinu i vitamin E od oksidativnih procesa i čuva te vitamine u njihovom aktivnom obliku u kome su neophodni kao sastavni dio mnogih enzimskih procesa. Askorbinska kiselina, zajedno sa nijacinom i vitaminom B6, neophodna je za proizvodnju karnitina, čija je uloga u tijelu da pretvara masti u energiju. Nedostatak vitamina C snižava nivo karnitina i smanjuje proizvodnju energije iz masti što dovodi do pojave umora i slabosti mišića. Prvi, veliki korak u razgradnji holesterola zavisi od vitamina C. Ako je status vitamina C poremećen, dolazi do povećanja holesterola u jetri i krvi. Vitamin C ima značajnu ulogu u prevenciji aterosklerotskih promjena na endotelu krvnih sudova i na taj način štiti nas od moždanog ili srčanog udara. Vitamin C stimuliše enzimski sistem jetre, koji detoksikuje krv i izlučuje medikamente i toksične hemikalije iz okoline, kao što su npr. pesticidi, aditivi u namirnicama i teški metali. Vitamin C znatno pomaže resorpciji gvožđa iz namirnica i iz suplemenata. U slučaju da ste anemični i pijete preparate željeza neophodno je uz njih uzimati i vitamin C da bi se to gvožđe resorbovalo u tankom crijevu. Na tržištu postoje i suplementi željeza sa dodatim vitaminom C u jednoj tableti što vam je moja topla preporuka. 20

Vitamin C u borbi protiv virusa korona

Mr sc. dr med. Gordana Ljoljić Dolić, specijalista fizijatarnutricionista

Vitamin C učestvuje u proizvodnji hormona štitne i nadbubrežne žlijezde. Proizvodnja kolagena zavisi od vitamina C pa tako i naše vezivno tkivo, mišići i koža koji sadrže kolagen zavise od unosa vitamina C. Vitamin C je koenzim za sintezu kolagena i to zajedno sa gvožđem. On priprema dvije aminokiseline lizin i prolin za sakupljanje u kolagenim vlaknima i spaja pojedinačna vlakna u vezivno tkivo. Ako askorbinska kiselina nedostaje nastaje slabo vezivno tkivo kože, zglobova, mišića, kostiju i krvnih sudova. Kontrola nivoa histamina zavisi od količine vitamina C u našem tijelu. Manjak vitamina C dovodi do povećanja histamina u krvi što za posledicu može imati alergije, astmu, čir na želucu, migrenske glavobolje itd. Vitamin C utiče i na stvaranje neurotransmitera u mozgu noradrena-

lina i serotonina. Neurotransmiteri su supstance koje prenose nervne impulse i njihov deficit dovodi po psihičkih promjena ljudi. Uzroci poremećaja metabolizma vitamina C - Starost: Starije osobe imaju veći rizik od deficita vitamina C, naročito ako su hronični bolesnici. - Hronične boslesti i stres: Povećan fizički stres koji može imati različite razloge, vodi u stanje nedostatka vitamina C . Naročito negativan uticaj ima stres čiji su uzrok infekcije, povišena tjelesna temperatura, opekotine, traume mišića i kostiju, operacije, reumatoidni artritis, dijabetes, hronična insuficijencija bubrega ili alkoholizam. Povećan stres oksidacijom hemikalija, zračenjem i usljed prisustva teških metala iz naše okoline (voda, vazduh,

Hrana bogata vitaminom C (na 100g)

mg C vitamina

u odnosu na preporučeni % dnevnog unosa

acerola

1600mg

1777%

kiseli kupus

1000mg

1110%

šipak

450mg

500%

zelene feferone

244mg

271%

crna ribizla

180mg

200%

crvene feferone

150mg

166%

peršun

130mg

144%

brokula

115mg

127%

paprika

110mg

122%

kivi

90mg

100%

prokelj

85mg

94%

crvena ribizla

80mg

88%

papaja

62mg

68%

jagode

60mg

66%

karfiol

60mg

66%

narandža

53mg

58%

limun

53mg

58%

svježi kupus

36mg

40%

madarina

30mg

33%

paradajz

30mg

33%

krompir

19mg

21%

Z D R A V S T V O

hrana) razgrađuje zalihe vitamina C u organizmu i time povećava opasnost od pojave nedostatka vitamina C. - Ubrzan rast: U doba rasta , kao i tokom trudnoće i dojenja, povećava se potreba za vitaminom C . Zato je u ovom periodu bitno obratiti pažnju na ishranu koja mora biti bogata vitaminom C i/ili adekvatan unos suplementa vitamina C, ali i drugih multivitaminskih preparata kao što su B complex i cink. - Lijekovi kao što su aspirin, oralna kontracepcijska sredstva , kortikosteroidi smanjuju količinu vitamina C u tijelu. Pušenje uzrokuje značajno povećanje razgradnje i izlučivanje vitamina C, čime se udvostručuje potreba organizma za vitaminom C . U jednoj američkoj studiji je dokazano da pušač potroši 100mg vitamina C po svakoj cigareti. Zamislite koliko treba povećati unos vitamina C kod pušača koji konzumiraju 20-40 cigareta dnevno. - Nedostatak unosa vitamina C kroz hranu, već nakon 1-2 nedjelje rezultuje deficitom vitamina C u organizmu. Voće i povrće koje sardži veće količine vitamina C su acerola (voće slično trešnjama), kiseli kupus, turšija, paprika, grejp, limun, narandža, nar, šipak, ribizla, peršun, kivi, brokoli... Meso i mliječni proizvodi sadrže vrlo malo vitamina C . Vitamin C je rastvorljiv u vodi

i gubi se oksidacijom, tako da se količina vitamina C u namirnicama smanjuje tokom procesa kuvanja. Koje su posljedice poremećaja zaliha ili nedostatka vitamina c? 1. Sakupljanje keratina u korijenu kose, što stvara i grubu kožu 2. Upaljene zubne desni koje krvare, usporeno zarastanje rana, pucanje kapilara kao posljedica nedovoljne proizvodnje kolagena 3. Depresija zbog nedovoljne sinteze neurotransmitera serotonina 4. Pad imuniteta sa povećanom opasnosti za infekcije i zbog toga je vitamin C bitan u borbi sa korona virusima 5. Slabost, iznurenost, umor kao posljedica nedovoljne sinteze karnitina 6. Smanjena zaštita od slobodnih radikala stvara povećan rizik za nastanak karcinoma, srčanih oboljenja, moždanog udara , artritisa i katarkte. Preporučeni unosi vitamina C Organizam apsorbuje preko 90% vitamina C iz doze od 300mg koja se unosi oralnim putem. Kod većih doza procenat opada s tim da postoji oblik tablete vitamina C sa produženim dejstvom koji najviše preferiram u svojoj

ordinaciji. Vitamin C 1000mg koji je u tableti koja otpušta po 100mg kroz period od 24h je najbolje rješenje jer se 1000mg rasporedi na 18-24 h. U svijetu se na velikim klinikama daje vitamin C intravenozno do čak maksimalno 17000mg (17g) ali kod posebnih stanja i indikacija. Kliničko ispitivanje efikasnosti intravenskog davanja vitamina C na pacijentima koji su zaraženi korona virusom počelo je 14.2.2020. u jednoj bolnici u Wuhanu, a eksperimentalna terapija primijenjena je i u Šangaju. U Americi u bolnici na Long Islandu u New Yorku vitamin C se intravenozno daje 3-4x dnevno u dozi od 1500mg. To je doza koja je 16x veća od onoga što američki nacionalni institut za zdravlje preporučuje kao poželjan dnevni unos vitamina C, tj. 90mg za odrasle muškarce i 75mg za žene . Ova preporučena doza je preporuka kod zdravih ljudi koji se zdravo hrane. U situciji kada osoba ima neke zdravstvene tegobe i povećanu potrebu za vitaminom C minimalna doza je 1000mg C vitamina. Kod virusnih infekcija vitamin C u dozi većoj od 1000mg ima pozitivan uticaj na razgradnju histamina, a visok nivo histamina povezuje se smanjenjem odbrambene snage imunog sistema i time se pojačavaju simptomi prehlade i gripa. Neophodno je obratiti pažnju i na konstituciju osobe prilikom preporuke koja je doza vitamina C optimalna. Prekomjeran unos vitamina C Velike doze vitamina C preko 3000mg oralno tabletama mogu izazvati mučninu, nadimanje u stomaku i proliv. Ako se uzimaju lijekovi za razrjeđivanje krvi , visoke doze vitamina C mogu da umanje dejstvo tih lijekova. Postoji bojazan i od mogućeg stvaranja kamena u bubregu ako se uzimaju visoke doze vitamina C, ali samo kod ljudi koji inače imaju kamen ili pijesak u bubregu. Kao ljekar nutricionista sa dugogodišnjim iskustvom i preko 30000 pacijenata mogu vam preporučiti da u ovom vremenu pandemije, panike i straha uradite sve što možete da zaštitite sebe i svoje najmilije zdravom prehranom . Hranite se zdravo i ne gomilajte brašno i šećer, jer ćete tako samo dobiti višak kilograma, nego se potrudite da povećate unos vitamina C i ostalih oligoelemenata (vitamini, minerali, antioksidansi) koji će vam pomoći da vaš imunitet bude i ostane jak u borbi protiv virusa. 21

Z D R A V S T V O

rezbiopija se javlja kada oko izgubi sposobnost da jasno vidi na blizinu i pored toga što postoji odličan vid na daljinu. Obično se javlja poslije čestrdesete godine i simptomi počinju da se razvijaju polagano. Ispočetka se radi o tome da postoje problemi sa izoštravanjem teksta prilikom čitanja u prostoriji koja nije dobro osvijetljena ili nemogućnošću izoštravanja vrha igle i umetanja konca u iglu. S vremenom se ovi problemi sve više naglašavaju, tako da kasnije nije više moguće čitati niti vidjeti bliske detalje. Osobe sa prezbiopijom ispočetka se snalaze tako što odaljuju tekst koji čitaju. Kolokvijalno se to naziva „kratke ruke“. Ovo stanje nastupa zbog gubitka sposobnosti prirodnog sočiva sa godinama da mijenja svoju refraktivnu snagu. Kada sočivo izgubi mogućnost da pojača svoju snagu 4 diptrije, počinju da se javljaju opisani problemi. Ovo se sasvim jasno vidi i na ilustraciji 1. Nakon što se uradi oftalmološki pregled, pacijentu se prepišu naočare za čitanje. Obično se dodaje onoliko dioptrija koliko nedostaje samom sočivu da bi jasno izoštrilo predmet koji se nalazi blizu. Naočare za čitanje mogu da budu u isto vrijeme i naočare za daljinu. Postoji više vrsta sočiva koja se koriste. Jedna od mogućnosti je da pacijent, ako ima potrebu, koristi dva para naočara, jedne za daljinu i jedne za blizinu. Druga mogućnost je da u donjem dijelu stakla bude korekcija za blizinu, a da ostatak sočiva bude za daljinu. Sada je najpopularniji oblik korekcije pomoću multifokalnih sočiva koja imaju progresivno jaču dioptriju, što omogućava jasan vid predmeta i na daljinu, na srednjoj udaljenosti i na blizinu. Multifokalna stakla su dobila na popularnosti sa svepristunim korišćenjem računara i drugih ekrana zbog kojih postoje zahtjevi za stalnim jasnim vidom na svim udaljenostima. Ako se dobro naprave, multifokalna stakla su dobro rješenje i pacijenti veoma rijetko ne mogu da nauče da ih koriste. Druga česta opcija korekcije prezbiopije je korišćenje multifokalnih kontaktnih sočiva. Ako ih pacijent dobro podnosi imaju prednost što su neprimijetna i skoro da ne prave probleme. Ipak, u dobi iznad 40 godina veoma često se javljaju problemi sa suznim filmom i nepodnošenjem samih kontaktnih sočiva. Uz to postoje posebna pravila higijene vezana uz ovakvu korekciju pri čemu je če22

Prezbiopija

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

sto pacijentima problem da ih stalno stavljaju i skidaju. Zanimljiva metoda rješavanja prezbiopije je ugradnja difraktivnih intraokularnih sočiva. U osnovi se radi o operaciji katarakte (iako nema same katarakte) i ugradnje sočiva sa dva fokusa, jednim za daljinu i jednim za blizinu. Operacija je jednostavna i uspješna. Nažalost, dosta ljudi nakon operacije ima problema sa noćnom vožnjom i padom kontrasta,

sive boje (kontrastna senzitivnost). Zbog toga ovakva metoda rješavanja prezbiopije čeka dalje usavršavanje da bi bila u potpunosti prihvaćena u oftalmološkoj zajednici. Takođe je moguće uraditi LASIK tako što će jedno oko biti podešeno za daljinu, a jedno za blizinu. To je sjajno rješenje ako ga pacijent prihvata i ako mu ne smeta. Nažalost, i kod ovog kompromisa veoma često nije mogu-

što je i razlog da ovakva sočiva većina hirurga katarakte ne želi ugrađivati. Problemi koje pacijenti opisuju su pojava haloa i sjenki oko objekata, značajno slabiji vid noću, problemi tokom vožnje i smanjeno razlikovanje nijansi

će uraditi na ovaj način korekciju, a da pacijent bude zadovoljan kvalitetom svoga vida. Iz svega ovoga je jasno da problem prezbiopije ostaje i dalje veliki izazov za oftalmologe i industriju.

Ilustracija 1: Krivulja akomodacije

Z D R A V S T V O

lergijski rinitis predstavlja globalni zdravstveni izazov te je jedan od najčešćih posjeta ljekaru i apotekaru. Definiše se kao simptomatski poremećaj nosne sluznice koji se javlja nakon dodira sa alergenima iz okoline pri čemu nastaje upalna reakcija. Alergijski rinitis se kod nekih ljudi javlja samo tokom određenih perioda u godini (sezonski alergijski rinitis ili polenska hunjavica) dok ga drugi mogu imati u bilo koje doba godine (nesezonski alergijski rinitis). Sezonski alergijski rhinitis može uzrokovati polen korova, trava ili stabala. Kućna prašina, perje, plijesni, dlake životinja kao i neki lijekovi (npr. NSAIL) mogu izazvati nesezonski alergijski rhinitis. Simptome mogu pogoršati nagle promjene temperature, fizički napor, duvanski dim i zagađen vazduh.

Alergijski rinitis

Mehanizam alergijske reakcije odvija se u dvije faze: 1. Rana faza odvija se u vremenu od • blag (normalno spavanje, normal30 sekundi do jedne minute od susreta ne devne aktivnosti, normalan rad antigen/antitijelo. Oslobođeni medijatori u školi, bez neprijatnih simptoma) djeluju na krvne sudove, nerve i žlijezde • umjereno težak (poremećeno spavanje, poremećaj dnevnih aktivnosti, nosa tako da izazivaju kongestiju, hipersekreciju , svrab i kijanje. problemi na radnom mjestu ili u školi, neprijatni simptomi). 2. Kasna faza nastupa poslije 4060 minuta od susreta antigen/antitijelo. Dijagnoza Ovu fazu odlikuje eozinofilija , bazofilija, neutrofilija, povećana koncentracija moPored kliničke slike, u postavljanju nocita i limfocita. dijagnoze koriste se i određeni laboratorijski testovi. Citološkim pregledom se u sekretu nosa uočavaju eozinofili koji Podjela rinitisa Prema uzroku nastanka alergijski ri- dominiraju uz određen broj neutrofila i nitis može biti: makrofaga. Kožni alergijski testovi mo• infektivni (virusni, bakterijski, drugi gu otkriti specifične alergene od kojih su najčešće zastupljeni: kućna prašina infektivni agensi) • alergijski (intermitentni, perzisten- (najčešći alergen), zatim polen raznih tni), profesionalni (alergijski-nealer- trava i cvijeća. gijski) • rinitis izazvan lijekovima (acetilSimptomi i znaci salicilna kiselina...) • Nazalni simptomi: zapušenost, slivanje sekreta niz ždrijelo, vodenasta • hormonski, ostali uzroci (nealergijhipersekrecija u napadima, posebno ski rinitis sa eozinofilnim sindromom, ujutru, svrbež u predjelu nosa, tvrdog iritansi, hrana, emocionalni, atrofički, i mekog nepca; gastroezofagealni refluks) • idiopatski. Na osnovu dužine trajanja bolesti dijeli se na: • intermitentni (simptomi traju manje od četiri dana ili manje od četiri nedjelje) i • perzistentni (simptomi traju duže od četiri dana ili duže od četiri mjeseca) Na osnovu težine simptoma i kvaliteta života, alergijski rinitis se klasifikuje na:

Primarijus mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmakoinformatike

• Oči: svrab, suzenje, bol, otok kapaka; • Opšti simptomi: slabost, suvoća usta, glavobolja, depresija, pad koncentracije, smanjena radna sposobnost, tromost, usporenost, poremećaj spavanja; • Emocionalni simptomi: nestrpljivost, napetost, iritabilnost, nemir; • Praktični problemi: stalno nošenje maramica, stalno brisanje nosa i očiju, stalno čišćenje nosa. Liječenje alergijskog rinitisa 1. Antihistaminici – sistemski i lokalno 2. Dekongestivi – simpatiko-mimetici u obliku kapi ili spreja, ali se moraju vremenski ograničeno koristiti jer mogu dovesti do tzv. rhinitis medicamentosa 3. Natrijum-hromoglikat u obliku spreja 4. Kortikosteroidi u obliku spreja koji se mogu upotrebljavati duže vrijeme jer su veoma efikasni i sigurni. Sistemski kortikosteroidi su veoma efikasni u redukciji zapaljenjskog procesa u nosu, ali je njihova prijmena ograničena zbog kratkog trajanja i neželjenih efekata. Potrebno ih je primjenjivati ujutro jer tako najmanje utiču na prirodni ritam lučenja vlastitih kortikosteroida. Farmakološko liječenje alergijskog rinitisa prema preporukama Svjetske zdravstvene organizacije: Intermitentni (povremeni) rhinitis Blagi oblik: oralni H1- antihistaminici. Umjereni do teški oblik: intranazal23

Z D R A V S T V O

ni beklometazon, ukoliko je potrebno, nakon sedmicu dana mogu se primijeniti oralno. Trajno prisutni rhinitis Blagi oblik: oralni H1- antihistaminici ili je dovoljna manja doza intranazalnog beklometazona. Umjereni do teški oblik: intranazalni beklometazon, ukoliko su simptomi jaki, mogu se dodati oralni H1 - antihistaminici i/ili manja doza oralnih kortikosteroida na početku liječenja.

• • • • • •

• Treba izbjegavati liječenje rinitisa kod male djece oralnim i intramuskuarnim kortikosteroidima • Triamcinolon tokom trudnoće i dojenja treba izbjegavati • Pacijenti koji upotrebljavaju kontaktna sočiva, treba prije primjene kapi za oči koje sadrže natrijumov hromoglikat da uklone sočiva i poslije 15 minuta nakon primjene kapi, ponovo ih umetnu • Oprez u primjeni natrijum hromoglikata je potreban kod bolesnika sa srčanom aritmijom i u vrijeme dojenja • Dekongestivi se ne primjenjuju duže od 4-5 dana u kontinuitetu. Ako je potrebno duže liječenje, ono se nastavlja nakon pauze od 3-5 dana • Pri dugotrajnoj i prekomjernoj upotrebi dekongestiva javlja se smanjen efekat, kongestija, rinitis • Kod primjene efedrina oprez je potreban kod starijih pacijenata, pacijenata sa hipertireoidizmom, dijabetesom melitusom, ishemičnim Savjeti farmaceuta oboljenjem srca, hipertenzijom, ošteIzbjegavati alergene ćenom funkcijom bubrega, hipertroProstor za stanovanje treba da bude što čistiji fijom prostate te kod trudnica i dojilja Ukloniti iz kuće tepihe, zavjese, tapacirani namještaj, pokrivače od perZaključak ja ili dlake Alergijski rinitis je, nažalost, prešao u hroničnu bolest koja, zahvaljujući savreKoristiti filtere za vazduh u stanu Zatvoriti prozore i vrata i ostati u ku- menom razvoju lijekova, ne mora uvijek ći ukoliko je spoljni vazduh zagađen umanjiti kvalitet života. Da bi se živjelo Kućni ljubimci ne bi trebalo da ži- „ punim plućima“ važno je biti upoznat ve u kući sa karakteristikama bolesti i načinom primjene lijekova te mjerama kontrole životne sredine. Preporuka je izbjegavanje ambrozije i drugih potentnih alergena. Redovno pratiti bioprognozu sa alergijskim semaforom. Literatura

• Korisno je svakodnevno ispirati nosne kanale slanom vodom • Ukoliko se intranazalni kortikosteroidi primjenjuju u prekomjernim dozama, mogu se javiti i sistemski kortikosteroidni efekti, kao što je hiperkorticizam i adrenalna supresija • Izbjegavati intranazalne kortikosteroide u blizini očiju • Kod dugotrajne kontinuirane primjene inhalacionih kortikosteroida povećan je rizik pojave atrofijskog rinitisa ili kandidijaze • Kod primjene intranazalnih kortikosteroida, rijetko se može javiti perforacija nazalnog septuma 24

1. Damjanović , A. et all.Vodič za savjetovanje pacijenata u apoteci, Farmaceutsko društvo RS i Federacije Bosne i Hercegovine, Banjaluka, 2013. 2. Edvards ,C.Stillman, P.:Mala oboljenja ili velike bolesti, IV izdanje, Beograd, 2011. 3. Tubić, B (priređivač):Registar lijekova BiH,Agencija za lijekove i medicinska sredstva BiH, Banjaluka,2020. 4. Ugrešić,N (urednik) : Farmakoterapijski vodič, Agencija za lekove i medicinska sredstva Srbije, Beograd 2016. 5. Ugrešić, N (urednik): Farmakoterapija za farmaceute, Farmaceutski fakultet Beograd, 2017.

kne tarde su akne koje se javljaju u odrasloj dobi, tj. nakon 25. godine života. Akne tarde se češće javljaju kod žena nego kod muškaraca. Mogu da se jave kod žena u adolescentnom periodu i potom nastave da se pojavljuju i u odrasloj dobi. Prema kliničkim studijama smatra se da od ovog oblika akni boluje oko 12% žena i 3% muškaraca. Prevalenca je oko 41% u korist žena. Promjene se javljaju na regiji brade i vrata, tzv. U – zoni lica. Akne tarde kod žena klasifikuju se u tri podtipa: 1. Perzistentne akne: akne koju su se pojavile u adolescencijii nastavile da se pojavljuju u odrasloj dobi, ovo je najčešći tip 2. Kasne akne: pojava u adolescenciji između 21. i 25. godine života 3. Rekurentne akne: pojava u adolescenciji, praćena povremenim periodima poboljšanja i pogoršanja koje je najizraženije nakon 25. godine života Klinička slika ovog oblika akni karakteriše se predominantno inflamatornim lezijama, uglavnom papulama i pustulama na regiji brade, donjoj vilici i vratu. To je tzv. U – zona lica ili „hirurška maska“. Mogu biti prisutne i nodularne lezije na donjoj trećini lica, koje su teže za liječenje. Uzrok ovog oblika akni još nije u potpunosti razjašnjen. Ulogu u etipatogenezi ima stimulacija androgena uz druge faktore. Četiri razloga nastanka akni vulgaris javljaju se i kod akni tardi u smislu: hiperkeratinizacije folikula, pretjerane sekrecije lojnih žlijezda, kolonizaciju bakterijama, najčešće je to Propionibacterium acnes i periglandularna inflamacija derma. Ostali faktori koji utiču na pojavu akni u odraslom dobu su: stres, naslijeđe, pretjerano izlaganje ultravioletnom zračenju, gojaznost, dijeta, pušenje i udruženi endokrini poremećaji. Kod žena veliku ulogu imaju androgeni hormoni koje produkuju androgene žlijezde i jajnici. Periferna proizvodnja hormona je jednako važna i kod pilosebacealnih jedinica. Funkcija spoja hipotalanus – hipofiza – gonada i adrenalnih žlijezda, jednako

kao i aktivnost perifernih hormona, regulišu hormonski ciklus kod žena. Koža je važan okidač na androgene hormone i uloga dermatologa je ključna prilikom okrivanja endokrinoloških poremećaja. Zato je jako važno obratiti pažnju na funkciju endokrinog sistema kod žena koje imaju akne. Najčešći endokrinološki poremećaj koji se otkrije kod žena koje imaju akne tarde je policistični ovarijalni sindrom ( PCOS). Hormoni hipofize, luteinizirajući i luteotropni hormon (LH) i folikulo stimulišući hormon (FSH) su pokretači sinteze androgena i estrogena. Testosteron je najveći cirkulišući androgen porijeklom iz adrenalnih žlijezda (30%), jajnika (20%) i iz konverzije drugih hormona (50%) kao što su dehidroepiandosteron (DHEAS) i androestendion. DHEAS je prekursor testosterona i 90% njega se proizvodi u nadbubrežnim žlijezdama. Androestandion takođe luče jajnici i on je prekursor dihidrotestosterona (DHT), koji je snažan androgen. Za otkrivanje kongenitalne adrenalne hiperplazije kao skrining se koristi 17-hidroksiprogesteron. Vrijednosti ovog hormona moraju biti tražene, naročito u slučaju kada su povišene vrijednosti DHEAS, 17-OH vrijednosti su povišene kod žena sa hiperprolaktinemijom i drugi su poremećaj nakon PCOS kod žena sa aknama. Rekurentne akne kod žena imaju četiri faktora etiopategeneze: 1. Povećana osjetljivost sebacealnih žlijezda na androgene, što je potvrđeno pogoršanjem kl. slike za vrijeme premenstrualnog i premenopauzalnog perioda, trudnoće i za vrijeme upotrebe kontracepcije progesteronom. 2. Povećena vrijednost enzima koji regulišu konverziju DHEAS androestandiona i testosterona u više potentne androgene kao što su testosteron i DHT. 3. Oslabljen imuni sistem što pokazuje porast rezistencije na P. acnes i hronična inflamacija sebacealnih žlijezda. 4. Vrijednosti insulinskog faktra rasta 1 (IGF1) jer djeluje kao stimulator ovarijalnih androgenih hormona. Ostali faktori koji utiču na akne tarde su: genetska predispozicija, lijekovi kao što su benzodiazepini, litijum, ciklosporini, kortikosteroidi, ramipril, isoniazid, vitamini B kompleksa i kontracepcija progesteronom, dijete sa hranom koja je sa visokim glikemijskim indeksom, insulinska resistencija, upotreba okluzivne kozmetike, emocionalni stres i preuranjeni pubertet, kao i hroničan stres.

Akne tarde

Z D R A V S T V O

Prof. dr Bogdan Zrnić, dermatovenerolog

Dr med. Kristina Zrnić-Vranješ, dermatovenerolog

Sebacealne žlijezde su neuroendokrini organ koji se reguliše preko neuropeptida kao što su supstanca P. Stres stimuliše oslobađanje preinflamatornih citokina i kortikotropin oslobađajućeg faktora koji vode povećanju vrijednosti kortizola koji stimuliše potom povećano lučenje sebacealnih žlijezda. Takođe, uočena je povezanost između akni u odrasloj dobi i pušenja, jer je ustanovljeno da je nikotin jedan od glavnih razloga pojave neinflamatornih akni u toj dobi. „Pušačko lice“ karakteriše prisustvo mikro i makro komedona i inflmatorne lezije. Akne koje se pojavljuju u slučaju endokrinopatije imaju kl. znake hiperandrogenizma, kao što su hirzutizam, seboreja, alopecija, menstrualni poremećaji, poremećaj ovulacije, neplodnost,

preuranjeni pubertet, metabolički sindrom i virilizacija. Važno je kod žena sa aknama isključiti i znakove hiperandrogenizma, gojaznosti, akantozis nigrikans, hipertenziju, dijabetes, poremećaj lipida i insulinemiju. Moguća je i pojava akni nakon prestanka uzimanja kontraceptivnih pilula, a uočeno je i pogoršanje te pojava akni kod žena koje koriste intrauterinu kontracepciju sa progestinom naročito u prvoj godini upotrebe. U liječenju akni tardi primjenjuje se lokalna terapija (benzoil peroxid, retinoidi, azelaična kiselina) i sistemska terapija u vidu antibiotika, izotretionina te hormonska terapija. Važno je napomenuti da terapija ovisi od uzroka kojim su izazvane akne tarde i da se liječenje sprovodi u dogovoru sa nadležnim dermatologom.

Z D R A V S T V O

VODIČ: Sve što novopečeni roditelji treba da znaju o kupanju i higijeni novorođenčeta Kupanje bebe je aktivnost koja roditeljima ponekad stvara anksioznost, jer se novorođenčetu možda neće svidjeti osećaj boravka u kadi, a čak i starija djeca se znaju plašiti ili negodovati kada dođe vrijeme za kupanje. Naravno, postoji mnogo trikova uz koje možete sebi olakšati ovaj korak. Pokušajte polako da uvedete kupku u vašu rutinu, radeći nešto kako biste djetetu pomogli da se osjeća sigurno i čineći kupke zabavnim kroz igru i smijeh. Uprkos neizbježnom neredu, nema ništa ljepše od gledanja sapunjave bebe kako prska sve oko sebe u kadi! U nastavku teksta, za vas smo sumirali ono najvažnije, od samog procesa kupanja, njege kože, pa sve do najboljeg načina da održite vlažnost bebine kože.

Sve prednosti tople kupke Osim što se koristi kao osnovni korak u održavanju higijene u životu vašeg mališana (i prilika za desetine novih slatkih fotkih za album), kupanje ima još nekoliko prednosti, a ovo su neke od njih.

Povećava vezu između roditelja i bebe Postoji razlog zašto vrijeme kupanja mnogim roditeljima postaje vrhunac dana – to je vrijeme provedeno zajedno, kada ste sami sa svojom bebom. Zagledajte se u oči svom mališanu, poljubite taj bebin trbuh, izbrojite malene prste, poškakiljajte tabane ili tiho pjevajte vaše omiljene pjesme. Vaš nježni dodir i glas (bez obzira šta govorite ili pjevate), daće vašem djetetu do znanja koliko ga volite.

Prilika je da beba nauči nove stvari Vjerovali ili ne, u kadi se ima šta i naučiti. Probudite čula svog mališana kapljući mu nježno 26

vodom po stomaku – vjerovatno će se kikotati od zadovoljstva. Pokažite mu kako šutirati vodu i stvoriti pljusak. Imenujte dijelove tijela dok ih perete. Naučiće kadu punu riječi prije nego što to shvatite!

Umiruje nervoznu pospješuje san

novorođenčad

Vjerovatno to već znate iz sopstvenog iskustva, ali ništa nije smirujuće i utješnije od uživanja u kadi poslije dugog dana – isto je i sa bebama. Za još bolji ugođaj, oprobajte se i u nježnoj masaži rukica i nogica. Poslije nekoliko pokušaja, shvatićete šta najbolje djeluje. Topla voda, topla soba i topli osjećaj sigurnosti i ljubavi prava su čarolija i stvaraju idealnu atmosferu za drijemanje.

Šta vam je sve potrebno za kupku? Za pripremu idealne kupke u kojoj će vaša beba uživati, a ujedno biti sigurna i zaštićena, potrebno vam je svega nekoliko stvari: debeli peškiri ili spužvasti jastuk za kadu, mekane krpe, plastična kada/lavor ili čist umivaonik, kuglice od pamuka (opciono) i ono najvažnije – nježni šampon ili kupka za bebe. Čak i kada bebi još uvijek nije zarasla pupčana vrpca, preporučuje se korištenje šampona odnosno kupke za održavanje higijene, jer sama voda nije dovoljna. Ipak, bebina koža se tokom dana već tretita i “čisti” kada joj mijenjate pelene, brišete nos, mažete rukice i slično – zbog toga je od velikog značaja izbor pravih proizvoda za

Z D R A V S T V O

kupanje. Oni moraju biti blagi, temeljno ispitani, bez iritanata, alergena i štetnih hemikalija.

•

Baš takve proizvode u svom asortimanu ima Bambo Nature. Već znate da je ovaj brend nosilac brojnih ekoloških sertifikata i da je na bh. tržištu dostupan od prošle godine. Na www.bambonature.ba možete pogledati sve proizvode koje imaju u svojoj ponudi, kao i detaljne informacije o sastavu i drugim važnim stvarima.

•

Kupka sunđerom: korak po korak

kanal zbog rizika od oštećenja bubne opne. Dodajte malu količinu Bambo Nature ulja za kupanje u vodu ili krpu za umivanje, pa očistite bebu nježno od vrata nadole. Isperite čistom krpom ili polijevajte vodom iz posude. Obavezno izbegavajte vlaženje pupčane vrpce. Posljednju operite bebinu glavu Bambo Nature blagim šamponom. Isperite, pazeći da voda ne pređe preko bebinog lica. Čvrsto držite bebu s rukom ispod leđa, zglobom i rukom podupirući vrat. Možete koristiti visoku slavinu za ispiranje kose.

Ukoliko se pripremate za prvo kupanje svog novorođenčeta, u nastavku pročitajte sve korake koji će vašu novu rutinu učiniti lakom i sigurnom.

Njega bebine kože nakon kupke

Priprema sobe i bebe za kupanje:

da zaplače prvih nekoliko puta kada je kupate– obično zato što je kupka za nju novo iskustvo. Mekom četkom za bebe počešljajte bebinu kosu. Pažljivo koristite fen za sušenje, to može prouzrokovati opekotine.

• • • • • •

Uvjerite se da je soba topla, bez propuha (oko 23° C). Unaprijed prikupite svu potrebnu opremu. Dodajte toplu vodu u čisti umivaonik ili lavor (provjeriti na unutrašnjosti vašeg zgloba ili lakta). Stavite bebu na jastuk za kupanje ili debele peškire na površinu koja vam najviše odgovara. Neka beba bude pokrivena peškirom ili ćebetom. NIKADA ne skidajte ruke sa bebe, čak ni na trenutak. Ako ste nešto zaboravili, zamotajte bebu peškirom i povedite je sa sobom.

Proces kupanja: • • •

Počnite sa bebinim licem. Obrišite svako oko navlaženom čistom krpom ili vatom, počevši od nosa, a zatim brišući do ugla oka. Operite ostatak bebinog lica mekom, vlažnom krpom bez sapuna. Očistite spoljne nabore ušiju mekom krpom. NE stavljajte pamučni tampon u bebin ušni

Nakon kupanja zamotajte svoju čistu bebu peškirom i nježno je zagrlite. Očekujte da može

Većini novorođenčadi u prvih nekoliko mjeseci života losion poslije kupanja nije potreban. Ipak, ukoliko je koža vaše bebe vrlo suva na dodir ili se peruta, nanesite malu količinu Bambo Nature kreme ili losiona bez mirisa na suva mjesta. Uzmite u obzir da se beba ne kupa više od dva ili tri puta sedmično - sve više od toga može biti uzrok suve kože. Takođe, masaža prije spavanja može učiniti da se vaša beba osjeća mirno i opušteno. Nadamo se da smo ovim tekstom uspjeli da riješimo bar neke nedoumice i pomognemo u pripremi za prvu kupku vaše bebe. Imajte na umu da je najbolje da se prije svega posavjetujete sa pedijatrom, pogotovo ako vašoj bebi još uvijek nije zarasla pupkovina ili rez od obrezivanja.

Uvoznik za BiH: Mipex doo; Krajiških brigada 209, 78000 Banja Luka Tel. +381 (0) 51 502-120; Fax +381 (0) 51 502-090; mipex@blic.net; www.bambonature.ba

Z D R A V S T V O

steoporoza je poremećaj gubitka koštane mase, a tipičan je za žene u postmenopauzi te može uzrokovati frakture. Do bolesti dolazi kada osteoklasti napadaju i razgrađuju kost, a osteoblasti nisu u mogućnosti potpuno obnoviti kost, kao što je u normalnim okolnostima slučaj. Koštana masa se izgrađuje u mladosti i doba polne zrelosti. Količina koštane mase ustaljuje se oko tridesete godine, a nakon četrdesete se postupno gubi (do 1% godišnje). Postoje dva osnovna oblika ove bolesti: Prvi oblik bolesti javlja se kod žena oko pedesete godine u menopauzi. Posljedica je sniženja nivoa estrogena, ženskih spolnih hormona. Drugi oblik osteoporoze, tzv. senilna osteoporoza, javlja se oko sedamdesete godine kao posljedica slabijeg metabolizma kalcijuma u starijoj dobi. Osteoporoza dugo vremena ostaje klinički neupadljiva – ona nema karakteristične simptome i, što je najvažnije, ne boli. Stoga se s pravom naziva “tihim kradljivcem” jer godinama osiromašuje koštanu masu sve dok ne spadne ispod takozvanog “praga za frakture” kada se javljaju klinički dramatične komplikacije bolesti – prelomi pršljenova.

Slika 1. Primjer zdrave i osteoporozne kosti

Epidemiologija Osteoporoza je bolest sa kojom se suočava populacija tzv. “trećeg životnog doba”, odnosno starije osobe. Prema najnovijim istraživanjima broj ljudi kod kojih je ustanovljena osteoporoza će se udvostručiti u narednih 50 godina, usljed starenja svjetske populacije 28

Osteoporoza

Vježbe za prevenciju osteoporoze i uticaja raznih faktora, među kojima značajno mjesto zauzima način života. Prelom kuka uzrokovan osteoporozom zahvata jednu od tri žene i jednog od pet muškaraca u dobi do osamdeset i pet godina. Prof. dr Gordan Bajić

Smanjenje koštane gustine je praćeno i uvećanim rizikom za nastanak preloma, često nakon minimalnih trauma. Visoka je učestalost preloma kičmenih pršljenova i vrata femura.

Etiologija Gubitak estrogena kod žena koje ulaze u menopauzu je jedan od osnovnih etioloških faktora razvoja osteoporoze. Gotovo svaka četvrta žena starija od šezdeset godina boluje od osteoporoze. Podložnije obolijevanju su žene koje su rano ušle u menopauzu ili su im hirurški uklonjeni jajnici prije 45. godine života. Postoje i drugi faktori koji doprinose razvoju osteoporoze, a to su: onizak rast, neuravnotežen menstrualni ciklus, anoreksija, fluorisanje vode, alkoholizam i pušenje. Osteoporoza može nastati i kao posljedica drugih oboljenja (poremećaji rada štitne žlijezde i paratireoidne žlijezde, hipogonadizma), poslije dugotrajne upotrebe kortikosteroida i dugotrajnih imobilizirajućih bolesti. Najčešći uzrok osteoporoze kod muškaraca je alkoholizam, a može biti i gubitak testosterona. Patofiziologija Kalcijum je glavni mineral kostiju koji se ugrađuje u koštano tkivo i povećava mu gustinu. Pod dejstvom vitamina D povećava se resorpcija kalcijuma u crijevima i vrši ugradnja u kosti. Resorpcija je regulisana ženskim spolnim hormonom – estrogenom. Zato u menopauzi kad organizam ostane bez estrogena dolazi do naglog gubitka koštane mase. Kosti su u stalnom procesu izgradnje i razgradnje, ali u mladosti postoji ravnoteža između ova dva procesa. Klinička slika Osteoporoza obično protiče bez simptoma do trenutka kada nastaju najteže posljedice, odnosno frakture. Smanjenje visine, pogrbljenost i bolovi u leđima najčešće se pripisuju drugim razlozima ili, jednostavno, starenju.

Slika 2. Promjene na kostima i tijelu kod osoba s osteoporozom

Dijagnostika Glavni parametar za dijagnozu osteoporoze je denzitometrijsko mjerenje gustine koštane mase. Ono što se mjeri je odstupanje koštane gustine u odnosu na vrijednosti zdrave i mlade populacije. Metode koje se koriste za mjerenje gustine kostiju su: dvoenergetska apsorpciometrija X-zraka (DXA), koja se koristi za određivanje koštane mase kičme, kuka, podlaktice i cijelog tijela, kao i jednofotonska apsorpciometrija (SPA) koja se koristi za određivanje koštane mase na perifernim dijelovima

Z D R A V S T V O

skeleta (podlaktica i peta). Osim mjere- Planovi za vježbe kod osteoporoze nja gustine kosti za dijagnozu su bitni: Grupa Tip preporučene aktivnosti detaljno uzeta anamneza i prepoznava- Zdrave odrasle osobe Raznovrsne aktivnosti sa opterećenjima, te progresivnim rastom opterećenja u nje rizikofaktora, a značaj imaju i neki trajanju od minimalno 30 minuta. 3-5 puta tjedno. laboratorijski nalazi. *napomena-izbjegavati produžene periode neaktivnosti Terapija Najsavremenije metode liječenja osteoporoze uključuju primjenu novih lijekova – bisfosfonata. Oni smanjuju rizik za nastanak preloma pršljenova i preloma kuka. To su sada najefikasniji lijekovi za liječenje osteoporoze i kod žena i kod muškaraca.

Muškarci srednjih godina i žene u periodu postmenopauze Starije osobe i osobe s rizikom oboljenja od osteoporoze Slabije i starije osobe s rizikom oboljenja od osteoporoze Oboljeli od osteoporoze

Raznovrsan režim treninga - uključene su vježbe s opterećenjem srednjeg do visokog inteziteta i intenzivniji treninzi s otporom (barem jednom tjedno) Potiče se sudjelovanje u raznim programima za prevenciju osteoporoze. te u treninge s opterećenjem pod nadzorom kineziologa. Ti programi trebaju uključivati treninge propriocepcije. stabilizacije. DNS. treninge s utezima, barem tri puta tjedno. Kombinacija progresivnih opterećenja i vježbi balansa i propriocepcije. treninzi kontroliranog spuštanja i dizanja, treninzi koordinacije i raznovrsne treninge u funkciji spriječavanja padova i lomova. Vježbanje u kontroliranim uvjetima pod vodstvom kineziologa. vježbe koje uključuju cijelo tijelo, treninge s otporima, proprioceptivne vježbe, balansi i stabilizacije. *napomena izbjegavati klasične trbušnjake i trbušnjake sa opruženim nogama, rotacije u kralježnici Tjelovježba predstavlja bitan faktor rehabilitacije, a programe provode i osmišljavaju fizioterapeuti. Tip programa i aktivnosti će determinirati sam fizioterapeut na temelju tipa frakture, godina starosti i tjelesne funkcije pacijenta. Trening sa blagim opterećenjima se u ovoj fazi pokazao veoma efikasnim.

Prevencija Najbitniji put u sprečavanju nastanka osteoporoze je prevencija. Dovoljan Oboljeli od osteoporoze unos kalcijuma i vitamina D hranom vrlo - nakon što se desila su značajan faktor u pravovremenoj za- fraktura štiti, kao i sunčeva svjetlost koja omogućuje stvaranje vitamina D. Neophodno je da žene koje su u postmenopauzi Vježbe za prevenciju osteoporoze unose 1200 mg kalcijuma i 400–800 IU Stanite sa kukovima i vitamina D dnevno, da vježbaju jer to ramenima prislonjenim na može pomoći u izgradnji kostiju i uspozid, spustite bradu, polako pomičite stopala od zida držeći ravanju gubitka koštanog tkiva, jačaju koljena lagano razdvojena. muskulaturu i izbjegavaju pretjeranu Savijte koljena i lagano upotrebu duvana, alkohola i kafe. Dospustite svoje tijelo niza zid tako dugo dok se osjećate bri izvori kalcijuma u hrani su mlijeko, stabilno i ugodno. Zadržite polumasni jogurt, sir, brokoli, sok od položaj 10-30 sekundi i polako narandže i drugi proizvodi. se vratite u uspravan položaj kližući uza zid. Ponovite vježbu Izbalansirana ishrana sa odgovara2 puta tokom dana. jućim unosom kalcijuma i fizička aktivnost pod opterećenjem (trčanje, skakanje, preskakanje konopca, džogiranje, Slika 4. Vježbe uz oslonac na zid dizanje tegova, igranje, grupni sporto5-10 puta zaredorn vi) preporučuje se svakodnevno bar 30 sjednite i ustanite sa stolca pazeći minuta. Takođe, vježbe koje se provode pritom da trup pod opterećenjem sopstvenom težinom držite ravno. Vježbu daju dobre rezultate. ponovite 2-3 puta dnevno.

Klečeći položaj, oslonjeni na ruke i koljena: Podignuti nogu, savijenu u koljenu. Spustiti nogu. Vježbu ponoviti 8 puta. Vježbu ponoviti i s drugom nogom.

Ležeći položaj na leđima sa savijenim koljenima: Saviti laktove u visini ramena. U tom položaju pritisnuti laktove uz podlogu, udišući. Ostati u tom položaju dok polako ne izbrojite do 3. Opustiti se izdišući. Vježbu ponoviti 8 puta. Slika 7. Vježba u ležećem položaju sa savijenim nogama

Slika 5. Vježbe na stolici 1. ustanite, pripazite na to da se ispravno držite 2. postavite ruke u položaj slova W, uz opuštena ramena 3. povucite laktove unazad, pokušavajući spojiti vrhove lopatica 4. držite taj položaj dok nabrojite do 3, opustite i ponovite

Slika 3. Krhke i lomljive kosti

Sjedeći položaj na stolici: Saviti ruke u laktovima i duboko udišući potiskivati unazad ruke i ramena. Ostati u tom položaju dok polako ne izbrojite do 3. Opustiti mišiće izdisajem. Vježbu ponoviti 8 puta. Slika 8. Vježbe u sjedećem položaju na stolici

Slika 6. Vježba u stojećem stavu

Z D R A V S T V O

glob kuka (lat. articulatio coxae) čini spoj butne kosti (lat. femur) i karlične kosti (os coxae). S obzirom na to da je ovo jedan od najvećih zglobova ljudskog tijela i da trpi enormno opterećenje, ovaj zglob je učvršćen brojnim ligamentima. U zglobu kuka su mogući brojni pokreti – savijanje (lat. flexio), opružanje (lat. extensio), privođenje (adductio), odvođenje (abductio), unutrašnja i spoljašnja rotacija (rotatio) te udurženi svi prethodni pokreti (circumductio). Samim procesom starenja dolazi do propadanja zglobnih segmenata ljudskog tijela, a posljedično i do brojnih promjena na zglobu kuka. Pored degenerativnih promjena na zglobu kuka, razna stanja i povrede mogu da dovedu do potrebe za ugradnjom vještačkog zgloba kuka - endoprotezom. Kod većine pacijenata prvi simptom je bol, a zatim dolazi do smanjenog opsega pokreta u zglobu, smanjena je i snaga muskulature natkoljenice i potkoljenice. Usljed svega navedenog dolazi i do izmijenjene šeme hoda, a u ekstremnim slučajevima dolazi do nepokretnosti pacijenta. Bol, kao prvi simptom, se javlja u svako doba dana, bez obzira na to da li je dan ili noć, a ne prolazi ni nakon upotrebe analgetika. Popratno se javlja i ograničena pokretljivost, što vremenom dovodi do nemogućnosti obavljanja svakodnevnih životnih aktivnosti (oblačenje, obuvanje, penjanje uz stepenice, ustajanje sa stolice, kuvanje i sl.). S obzirom na produžen životni vijek i (ne)brigu o zdravlju pojedinca, ugradnja vještačkog kuka je postala jedna od čestih hirurških intervencija. Zahvaljujući napretku medicine i tehnologije, danas postoje endoproteze koje traju i više decenija. Vrstu i tip endoproteze pacijent dogovara sa ljekarom.

Rehabilitacija pacijenata nakon implantacije endoproteze zgloba kuka

Kineziterapijski tretman endoproteze kuka

Aleksandra Vlaški, dipl. medicinar fizioterapije

Ilustracija 1. zglob kuka Izvor: https://www.pansport. rs/sites/default/files/styles/ article_lead_image/public/ skljocanje_kuka_hipanat1. png?itok=E-PTVnyw

O mogućim rizicima i neželjenim dejstvima pacijent se upoznaje prije operacije, kao i o benefitima ukoliko se odluči za operaciju. Obezboljavanje i mogućnost da se nastavi sa većinom aktivnosti koje je pacijent ranije sprovodio su najčešće glavni razlozi koji idu u prilog da se pacijent odluči na endoprotezu. Kineziterapijski tretman bi trebalo da se sprovede prije i nakon same operacije. Prije tretmana se radi na ja-

čanju snage muskulature koja će kasnije biti neophodna da bi se olakšao i ubrzao oporavak pacijenta i održalo, odnosno poboljšalo, opšte kondiciono stanje pacijenta. Nakon ugrađene endoproteze zgloba kuka, pacijent sprovodi kineziterapijski tretman koji fizioterapeut u dogovoru sa ljekarom planira individualno za svakog pacijenta, poštujući njegove sposobnosti i mogućnosti. Iako postoje protokoli za rehabilitaciju nakon ugradnje endoproteze kuka, neophodno je tretman prilagoditi svakom pacijentu ponaosob. Bitno je pacijentu objasniti cilj kineziterapijskog tretmana i upoznati ga sa planiranim kineziterapijskim programom. Od izuzetne je važnosti odmah nakon operacije pacijenta upoznati sa pokretima koje ne smije da izvodi. Određeni pokreti su zabranjeni samo kratko, a neki su zabranjeni duži vremenski period.

Pacijent ne smije da radi primicanje noge preko srednje linije tijela, rotiranje noge ka unutra, kombinaciju prethodna dva pokreta te savijanje noge preko 90 stepeni. Fizioterapeut prvo sprovodi testiranja, a nakon toga radi na: • jačanju muskulature donjih ekstremiteta, • jačanju muskulature gornjih ekstremiteta, • povećanju elastičnosti muskulature gdje je primijećeno skraćenje, • jačanju i stabilizaciji trupa, • poboljšanju opšteg kondicionog stanja, • savladavanju kontraktura (ukoliko postoje), • obuci o upotrebi pomagala (hodaljka, štake, štap), • obuci hoda, • kao i procjeni oslonca (ukoliko je ograničen oslonac na operisanu nogu). Pacijent tokom liječenja takođe prolazi obuku za pravilno izvođenje aktivnosti svakodnevnog života (ustajanje, oblačenje, obuvanje, uzimanje predmeta sa poda, itd.). Fizioterapeut je dužan da na jednostavan i pacijentu razumljiv način prenese sve neophodne informacije i da komunikaciju uskladi sa pacijentovim mogućnostima razumijevanja. Veoma često su to pacijenti starije životne dobi, koji zahtijevaju poseban tretman te je prema tome neophodno uskladiti i komunikaciju i kineziterapijski tretman prema sposobnostima pacijenta. Po završetku rehabilitacije pacijentima se savjetuje da nastave sa vježbama i u kući, kao i da paze na (ne) dozvoljene pokrete. Ono što je bitno napomenuti, a što je zapravo svima koji imaju indikaciju za ugradnju vještačkog zgloba kuka, jeste da je moguće nastaviti aktivan život i nakon same operacije. Pacijenti mogu da nastave da se bave sportskim aktivnostima, samo je neophodno da ih prilagode svojim sposobnostima.

www.fizio-endorfin.me

Z D R A V S T V O

o ne tako davnog vremena, poremećaji mentalnog zdravlja bili su jedan od najvećih tabua, a osobe sa smetnjama u mentalnom zdravlju su najviše „obilježavane“ u odnosu na oboljele od drugih bolesti. Zato se ni o mentalnim poremećajima, ali generalno ni o mentalnom zdravlju, nije puno govorilo. Osobe sa smetnjama u mentalnom zdravlju su bile etiketirane, kršila su se njihova osnovna ljudska prava - na dostojanstvo i human pristup njima i njihovim bolestima. Sigurnost, optimizam, samopoštovanje, prihvatanje sebe i drugih, vjera u ono što neko radi bez obzira na to šta to bilo, pronalaženje zadovoljstva u aktivnostima koje se samostalno izaberu, kapacitet za suočavanje sa lijepim i manje lijepim događajima u životu predstavljaju neodvojiv dio svačije mentalne snage i odraz nečijeg mentalnog zdravlja. Mentalna snaga pojedinca prepoznaje se i u posustajanju, nezadovoljstvu, pesimizmu, pogrešnim izborima za sebe i okolinu, nemogućnošću nošenja sa teškim situacijama i životnim događajima, niskom samopoštovanju, depresiji. Danas dominantan i usvojeni stav stručno-naučnih krugova mentalno zdravlje označava kao integralni dio opšteg zdravlja svakog pojedinca i predstavlja važan izvor snage i sigurnosti za svaku osobu, ali i za odnose u porodici i društvu. Zato je opšte zdravlje, uključujući i mentalno zdravlje, preduslov i temeljna odrednica kvaliteta života svakog ljudskog bića. S reformom zaštite mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini se započelo 1996. godine, stavljanjem fokusa na brigu u zajednici, za razliku od tradicionalnog pristupa koji je uglavnom bio baziran na institucionalnom 32

Aktivnosti CZMZ

Mentalno zdravlje i pandemija Covid-19 Pripremila: Sanja Gidumović, dipl. med. sestra, CZMZ - Dom zdravlja Banjaluka

liječenju oboljelih od duševnih oboljenja. Prvi centri za zaštitu mentalnog zdravlja u Republici Srpskoj, u Doboju i Banjaluci, formirani su 1999. godine, a do kraja 2020. godine mreža centara je povećana na 28. Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja

Banjaluka je najveća ustanova zaštite mentalnog zdravlja primarnog nivoa zdravstvene zaštite u Republici Srpskoj, sa šest timova, od kojih je pet timova za rad sa odraslim osobama i jedan tim za djecu i mlade. Centar pokriva i najveću teritoriju u Republici Srpskoj

Z D R A V S T V O

u odnosu na ostale formirane centre, kojoj gravitira najveći broj stanovnika (oko 190 000), uključujući opštine sa kojima je sklopljen ugovor za pružanje usluga (Kneževo, Istočni Drvar), uz druge zdravstvene ustanove na teritoriji Grada Banjaluka (Kuća zdravlja, Mediccare i Deamedic). Takođe, saradnja je uspostavljena i sa onim centrima koji nemaju dovoljnu kadrovsku zastupljnost i nisu u mogućnosti pružiti određene usluge stanovništvu opštine koju pokrivaju (što se naročito odnosi na tim za djecu i mlade). U multidisciplinarnim timovima za odrasle osobe rade specijalisti psihijatrije/neuropsihijatrije, psiholozi, socijalni radnici, okupacioni terapeuti i medicinske sestre. Tim za djecu i mlade je jedini kompletan u Republici Srpskoj sa specijalistom dječje i adolescentske psihijatrije, dječjim psihologom - porodičnim terapeutom, logopedom, diplomiranom medicinskom sestrom i medicinskom sestrom. Od 2015. godine opremljena je i soba za senzornu integraciju i soba za ranu intervenciju i tretman djece sa razvojnim poteškoćama. Centar je preko ASKVA prvu akreditaciju dobio 2013. godine, a prvu reakreditaciju 2016. godine, dok je u pripremi proces nove reakreditacije, planiran da se dovrši ove godine (planirani rokovi se usklađuju sa epidemiološkom situacijom). Zaposleni u Centru kontinuirano rade na unapređenju kvaliteta pružanja usluga koje pružaju svojim korisnicima. Razvijeni širok dijapazon dostupnih usluga obuhvata: dijagnostiku, tretman identifikovanih poremećaja i kućne posjete (intervencije); grupno-terapijski (dvije grupe korisnika sa hroničnim oboljenjima te grupe osoba sa fobičnim poremećajem, poremećajima ponašanja, roditelja djece sa smetnjama u mentalnom zdravlju, kao i dvije grupe samopomoći); preventivnopromotivni rad (škole, mjesne zajednice, gerijatrijski centar, dom za stara lica, Otvoreni dan, internetska stranica u okviru stranice Doma zdravlja, obilježavanje Međunarodnog dana mentalnog zdravlja medijskim istupima, javnim predavanjima, podjelom letaka ili prodajnom izložbom radova korisnika uključenih u okupaciono-terapijske grupe); psihosocijalna podrška stanovništvu/intervencije u krizi; koordinisana briga (case management); antistigma programi (izložbe radova korisnika, organizovane posjete korisnika bioskopu, pozorištu, odlazak na bazen i u kuglanu, psihoedukacija porodice i stanovništva, interne edukacije za zdravstvene radnike i oglašavanje putem medija).

Centar za zaštitu mentalnog zdravlja Doma zdravlja Banjaluka je promptno reagovao na samom početku pandemije COVID-19, prilagođavajući svoj rad izmijenjenim okolnostima ali i potrebama stanovništva Grada Banjaluka. Aktivnosti Centra imaju više pravaca: podrška stanovništvu, podrška korisnicima i podrška zdravstvenim radnicima. Aktivnosti podrške za stanovništvo Centar je prvi u Republici Srpskoj, sa proglašenjem epidemije, otvorio linije za telefonsku i online (Skype) podršku i komunikaciju za sve stanovnike, koji su takvu vrstu podrške trebali. Psiholozi centra su obezbjeđivali psihosocijalnu podršku osobama smještenim u Izolatorijumu (Studentski centar „Nikola Tesla“) do momenta njegovog zatvaranja. Tokom prvih mjesec dana psiholozi su svaki radni dan odlazili u Izolatorijum, dok je telefonska i online podrška bila dostupna 24 sata. Putem telefona i online dostupni su bili 24 časa. Nakon prve psihološke procjene, posjete psihologa Izolatorijumu su u jednom periodu realizovane svakog drugog dana, a onda po pozivu koordinatora za medicinska pitanja ili doktora porodične medicine iz Izolatorijuma za sve novoprimljene osobe, kada se sa psihološkom podrškom nastavilo prema psihološkim indikacijama. U nekoliko navrata, kada je procijenjeno (od porodičnog ljekara ili psihologa) da se radi o hitnom psihijatrijskom stanju u Izolatorijum je odlazio psihijatar radi dodatne medicinske intervencije. Osim toga, prema utvrđenom rasporedu Doma zdravlja i psihijatar i medicinski tehničar iz Centra su u Izolatorijumu pružali medicinske usluge iz domena opšte medicine. Nakon

otvaranja karantina na području Grada Banjaluka, psihijatri i medicinski tehničari Centra su od početka bili uključeni u rad sa smještenim osobama, pružajući usluge opšte medicinske njege, a prema procijenjenoj potrebi, i psihijatrijske usluge. Takođe, kontinuirano je, nakon procjene i po pozivu koordinatora za karantinski smještaj, omogućena psihosocijalna podrška svima u karantinskom smještaju. U julu 2020. godine tri tima iz Centra (psihijatar i medicinski tehničar) bili su raspoređeni u ambulantne za respiratorne infekcije Doma zdravlja, zajedno sa ostalim zaposlenima iz naše ustanove. Od novembra 2020. godine četiri člana timova Centra (dipl. socijalni radnici i psiholog) rade u Higijensko-epidemiološkoj službi Doma zdravlja na zadacima na koje ih rasporedi načelnik te službe, što se nastavlja sve dok epidemiološka situacija to zahtijeva. I pored značajnih ograničenja u radu, poštujući sve preporuke za prevenciju COVID-19, Centar je uspio da realizuje i neke od preventivnih aktivnosti kroz edukativno-preventivne radionice u zajednici: u Domu za nezbrinutu djecu „Rada Vranješević“, za djecu uzrasta 9 - 15 godina na temu „Prevencija rizičnog seksualnog ponašanja u adolescenciji“, kao i u mjesnim zajednicama na području Grada za stanovništvo treće životne dobi na temu „Mentalno zdravlje u vrijeme i poslije pandemije“. Kontakt telefoni podrške: 065 560 759, 051 230 240 Skype adresa: CZMZ Banjaluka Aktivnosti podrške za korisnike usluga Centra Centar radi u punom kapacitetu od septembra 2020. godine. Primjetan je povećan broj korisnika usluga, naročito onih koji su imali COVID-19 infekciju različite kliničke slike (od lakših oblika do teške kliničke slike), a kod kojih su, nakon traumatičnog iskustva brige za vlastito zdravlje, dijagnostikovane smetnje kao različite vrste anksioznih poremećaja, depresivne epizode različite težine, nesanica, opsesivno-kompulsivnog poremećaja. Specifičnost za period pandemije je porast broja mladih osoba sa različitim, uglavnom akutnim smetnjama u mentalnom zdravlju, a koji se prvi put javljaju stručnjacima zaštite mentalnog zdravlja u Centru. Tokom pandemije COVID-19 primjetan je rast potreba za kućnim/patronažnim posjetama osobama treće životne dobi, kod 33

Z D R A V S T V O

kojih su, usljed usamljenosti i izolovanosti, dijagnostikovane različite smetnje mentalnog zdravlja ili se pogoršala klinička slika demencije. Grupno-terapijski rad korisnika je nastavljen, ali u manjim grupama (4-5 korisnika, uz poštovanje važećih epidemioloških mjera), uz radno-okupacione aktivnosti i psihosocijalnu podršku. U prvim mjesecima pandemije grupni rad obavljao se online koristeći različite platforme (Skype, Viber). Tokom perioda intenzivnijih mjera i izolacije održavani su redovni kontakti sa korisnicima Centra koji imaju hronična psihijatrijska oboljenja, pružajući im kontinuiranu podršku, koja je unaprijeđena nakon donacije UNICEF preko Asocijacije XY/ Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini (mobilni telefon i tablet). Takođe, kontinuirano se obezbjeđuje i psihološka podršku zdravstvenim radnicima naše ustanove, koja će biti intenzivnija, s obzirom na aktuelnu veoma nepovoljnu epidemiološku situaciju i značajnije veće opterećenje svih zaposlenih u Domu zdravlja Banjaluka. Kao što je ranije napomenuto mentalno zdravlje je neodvojiv dio sveukupnog zdravlja. Briga o vlastitom mentalnom zdravlju, o svojim osjećajima, odnosima, mislima, preokupacijama je dio mentalne higijene. Svako za sebe može svakog dana učiniti male stvari koje mogu puno da znače za očuvanje mentalnog zdravlja i postizanje psihološke dobrobiti. Neki od tih koraka podrazumijevaju zdrave životne izbore, izdvajanje vremena za sebe, za opuštanje i razmišljanje o sebi, smijeh i zabavu, prepoznavanje stresa i nošenje sa njim, ali i obraćanje stručnjaku za pomoć 34

kada nije moguće iznaći način da se neko samostalno izbori sa problemima. Osnovne preporuke za očuvanje mentalnog zdravlja su: • Razvijanje zdravih životnih navika i stilova života, koji uključuju zdravu ishranu, fizičku aktivnost i kvalitetne odnose sa drugima (prvenstveno u porodici, sa prijateljima, ali i na radnom mjestu…). • Ukoliko neko ima loše ili teške odnose sa drugima koji predstavljaju opterećenje ili ako teže komunicira sa drugim ljudima preporučljivo je uključivanje u razne dostupne (i nerijetko besplatne) online radionice, predavanja ili psihoedukacije koje vode stručnjaci. Uvijek je dobro i pravo vrijeme da se nauči bolje razumjeti sebe i druge, bolje komunicirati sa drugima, bolje zastupati sebe i graditi sveukupno bolje odnose koji imaju zaštitnu funkciju. • Prepoznavanje vlastitih teškoća, posebno kada neko osjeća da je one preplavljuju i da se ne može sa njima sama nositi. Uvijek je dobro potražiti savjet svog ljekara i koristiti usluge stručnjaka u Centru za zaštitu mentalnog zdravlja. • Od posebne važnosti je posvećivanje veće pažnje prepoznavanju ranih simptoma, ali i skrivenih, koji se često javljaju kao različite tjelesne smetnje koje nemaju jasno utvrđen uzrok (na primjer, u vidu hroničnih bolova glave, bolova u leđima i želucu, lupanja srca, teškoća disanja, i slično), koji su često u stvari „maskirane reakcije na stres“, a ponekad i “maskirana depresija”.

bilježavanje petogodišnjice rada Centra mentalnog zdravlja u Domu zdravlja Odžak uveličala je i direktorica Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, mr sc. Dženita Hasečić Hrelja koja je krajem ožujka ove godine sa suradnicima posjetila Centar i korisničko udruženje „Neuron“. Tokom posjete je sa Ivanom Ivićem, aktualnim ravnateljem, i dr Antom Majićem, prethodnim ravnateljem Doma zdravlja Odžak, razmijenila iskustva i upoznala stanje u Centru nakon pet godina rada. Mr sc. Hasečić Hrelja istaknula je punu podršku timu Centra i radu korisničkog udruženja „Neuron“, zagovarajući neophodnost sanacije dodijeljenog općinskog prostora za članove Udruženja i njihove aktivnosti. Tokom zajedničkog sastanka, predstavljen je rad prije i nakon rekonstrukcije Centra, benefiti postojanja ove vrste specijaliziranog servisa u svim, a naročito manjim sredinama, kao i potreba održivosti dostupne, kvalitetne, kontinuirane i svrhovite zaštite mentalnog zdravlja stanovništva, za šta su najbolji dokaz akreditacija i certifikacija Centra za mentalno zdravlje, također podržane od strane Projekta. Članice Udruge „Neuron“, Azra Salkanović i Senada Halilović govorile su o koristima aktivnog korisničkog udruženja i važnosti podrške profesionalaca ali i zajednice u njegovom radu, koliko terapijskom radu sa osobama sa duševnim smetnjama, isto tako i nimalo manje važnoj potrebi postojanja sigurnog i adekvatnog prostora za šire djelovanje u zajednici i u širem regionu. Sumiranje rezultata rada pokazalo je kontinuitet u razvoju Centra, zahvaljujući kontinuiranim edukacijama profesionalaca i održavanjem kvalitete supervizijskim radionicama i posjetama na radnom mjestu, rekonstrukcijom Centra, pojačanjem kompetencija članova tima (usvojene su usluge sestrinske dokumentacije, razvijen način rada kroz model koordinirane brige, kontinuitet okupacione terapije). Također, usluge psihologijske podrške i tretmana, uz usluge iz domene socijalne podrške, upotpunile su timski rad. Značajni pomak postignut je u rješavanju statusa i ostvarivanju prava osoba sa poteškoćama u mentalnom zdravlju, njihovoj boljoj inkluziji u zajednicu ali, što je naročito važno, i bitno povećanoj svijesti stanovnika našeg grada za prepoznavanje poteškoća i potreba osoba sa mentalnim poremećajima i veću spremnost da im pomogne u njihovom prevazilaženju.

Z D R A V S T V O

Jubileji

Obilježavanje godišnjice rada u Odžaku Pripremila: Ana Majić, diplomirana medicinska sestra, okupacioni terapeut, glavna sestra Doma zdravlja Odžak

su panika, strah od nepoznatog, strah od bolesti, nepovjerenje u osobe kod nekog kontakta, tjeskoba, otuđenost, potištenost, zbunjenost, strah za voljene osobe i obitelj, strah za budućnost i materijalnu sigurnost, poremećaji spavanja, socijalna izoliranost, usamljenost, povećana konzumacija opijata, alkohola, duhana i porast prijava obiteljskog nasilja sa njegovim posljedicama po žrtve. Tokom posljednjih pet godina, postepen porast broja usluga (a sljedstveno i korisnika) u Centru upravo je i rezultat proširenja tima, uz primjenu novouvedenih usluga i dodatnih kvalifikacija članova tima, kao što je prikazano na Tabeli 2. Svakako treba naglasiti da u svakoj kriznoj situaciji pa i aktualnoj pandemijskoj krizi, postoje tehnike i načini suo-

Sastanak kod načelnice Općine Odžak

Budući prostor Udruženja "Neuron"

Sve je to utjecalo da se značajnije poboljša kvaliteta života i poveća zadovoljstvo korisnika i, kao osobito važno, olakša njihov oporavak i što bolja resocijalizacija u svojoj sredini. Ana Majić, diplomirana medicinska sestra i okupacioni terapeut, prezentirala je prvih pet godina rada Centra, kada je istaknuto da broj posjeta Centru raste svake godine (Tabela 1). Iako je u skladu sa preporukama Kriznog stožera Županije posavske, prilagođen rad u Centru, broj posjeta tokom 2020. godine bio je značajno veći od očekivanog, sa porastom broja onih koji se javljaju po prvi put, odnosno koje do

sada nisu imale poteškoća iz domene mentalnog zdravlja, kao jedne od posljedica pandemije COVID-19, ali i kontinuiranog rada djelatnika Centra na reduciranju stigme duševne bolesti (i stigme prema profesionalcima iz oblasti mentalnog zdravlja. Najčešće reakcije Tabela 2. Korisnici, usluge po članovima tima CMZ Odžak (2016 – 2020)

izvještajna godina

2016

2017

2018

2019

2020

Ukupno posjeta

866

2438

3273

3817

4489

Ukupno usluga

2852

6144

5477

7870

8941

Usluge psihologa

151

285

1188

1801

Usluge soc. radnika

Usluge med. sestre i okupacionog terapeuta

Tabela 1. Broj posjeta i pruženih usluga u CMZ Odžak (2016 – 2020)

271

369

1263

3195

5673

5386

čavanja i nošenja sa stresom. Preporuka “Ostanimo kod kuće“ podrazumijeva da se u kućnom okruženju oranizira život kako bi posljedice socijalne izolacije bile što manje. Najbolji primjeri su naši korisnici, koji u kućnom okruženju primjenjuju okupaciono-terapijske aktivnosti, što im pomaže da preusmjere negativne misli, radeći stvari koje vole, bilo da kuhaju ili se bave nekim hobijem, brinući o kućnim ljubimcima, a proljeće i ljepše vrijeme podstiče izlaske van kuće i posvećivanje radu u vrtu i cvijećnjacima. Korisnici Centra uglavnom se suočavaju sa težom materijalnom situaci35

Z D R A V S T V O Sastanak u CMZ Odžak

jom i nerijetko su i prometno izolirani. Stoga svaka usluga u kućnim uslovima, poput apliciranja depot psihofarmaka, pomoć radi adekvatne primjene ordinirane psihofarmakoterapije ili ishodovanje recepata i dostava lijekova, od velikog su značaja za održavanje stabilnog zdravstvenog stanja, prepoznavanja potreba korisnika i ranu detekciju pogoršanja zdravstvenog stanja

Tim CMZ Odžak

Zahvalnice PMZBiH od UG Neuron Odžak

i pravovremeni početak intersektorske ili interinstitucionalne suradnje. Posljedice pandemije predstavljaju veliki i kontinuiran izazov sektorima zdravstvene i socijalne zaštite. Ne smiju se zanemariti potrebe (ali i poteškoće) djece, mladih i starijih osoba, žrtava obiteljskog nasilja, ali i zaposlenih u zdravstvenim ustanovama, policijskih djelatnika, prosvjetnih i socijalnih radnika, pripadnika Civilne zaštite, volontera Crvenog križa i nevladinih organizacija, i brojne profesionalce iz drugih djelatnosti, koji uslijed izlaganja povećanom i nerijetko iscrpljujućem radnom angažmanu, mogu imati različite posljedice koje se odražavaju na njihovo psihofizičko zdravlje. Prepoznavši te dodatne potrebe, tim Centra je dostupan svima ne samo tokom redovitog radnog vre36

mena, već tokom 24 sata putem telefona ili društvenih mreža. I pored specifičnih okolnosti rada kao jedne od posljedica aktualne pandemije, tokom 2020. godine održane su online supervizijske radionice za psihološku podršku svim zdravstvenim profesionalcima kojima je to bilo potrebno, uz podršku Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini i Projekta jačanja sestrinstva u Bosni i Hercegovini. Centar mentalnog zdravlja Doma zdravlja Odžak uputio je zahvalu svim sudionicima sastanka, dokazanim prijateljima Centra i Udruženja „Neuron“, osobito načelnici Općine Odžak, Vladi Švicarske i Projektu mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini/Asocijaciji XY. Napomena: Sve osobe na fotografijama suglasne su s njihovom objavom.

Prilikom posjete Centru mentalnog zdravlja i Udruženju „Neuron“, direktoricu Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, mr sc. Dženitu Hasečić Hrelja sa suradnicima iz Asocijacije XY, primila je načelnica Općine Odžak, gospođa Nada Ćulap. Jedan od ciljeva ove posjete je pružanje dodatne podrške Udruženju, čiji je gospođa Ćulap prijatelj od njegovog osnivanja prije šest godina. Naime, 2019. godine Općinsko vijeće, na zahtjev Udruženja, dodijelilo je devastirani općinski prostor koji zadovoljava i osigurava pristup osobama sa invaliditetom. Na ovom sastanku bili su predstavnici Udruženja, Centra i Doma zdravlja Odžak, koji kontinuirano podržavaju aktivnosti Udruženja. Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini od početka pruža snažnu podršku aktivnostima Udruženja na niz načina (učešće članova udruženja na konferencijama mentalnog zdravlja, treninzi govorništva, donacije za radni materijal, kupovina čestitki i šivanih predmeta). Na početku pandemije COVID-19, Projekat je dodijelio donaciju kojom su obezbijeđeni lijekovi, higijensko-prehrambeni artikli za članove Udruženja, a jednom članu je pomognuto pri sanaciji stambenog prostora jednog člana udruženja. Radnom sastanku je nazočila i Azra Salkanović koja je napomenula da Udruženje ima oko 90 članova i da je potreba boravka u vlastitom prostoru, radi osjećaja sigurnosti, pripadnosti i stimulativnog efekta za provođenje različitih aktivnosti. Istaknuta je potreba iznalaženja sredstava za sanaciju dodijeljenog objekta da bi on zaživio, te je dogovoreno da se uz praćenje javnih poziva, apliciranjem za projekte usmjerene na sanaciju prostorija, podrškom volontera i prijatelja Udruženja treba posvetiti ovom cilju u narednom periodu. Hvala svima na podršci.

odina puna izazova i događaja na koje nismo mogli uticati je iza nas. To je godina koja je promijenila lice svijeta, ulice, trgovi velikih i malih gradova su bili pusti, nastupilo je “zaključavanje”. Pandemija izazvana novim korona virusom dovela je do promjena u gotovo svim sferama života pojedinca i populacije. U tim novim uslovima i zdravstveni sistem se suočio sa mnogobrojnim izazovima i promjenama. U veoma kratkom vremenskom periodu, kada je bilo puno nepoznatih u jednačini, bez jasnih smjernica, trebalo je da se nađe modul organizacije rada koji će najadekvatnije da odgovori zdravstvenim potrebama stanovništva. Dom zdravlja Doboj, nosilac primarne zdravstvene zaštite stanovništva Grada Doboja, se uhvatio u koštac sa novonastalim izazovima. U našem Domu zdravlja uspostavljen je trijažni pult i formirana ambulanta za respiratorne infekcije, čime je postignut najvažniji protivepidemiološki faktor nemiješanja sa drugim pacijentima radi izbjegavanja eventualnog širenja infekcije. Tako je u ovim prilikama obezbijeđen odgovarajući put pacijenta (hodogram) kao jedan od važnih faktora u cjelokupnoj organizaciji zdravstvene zaštite uopšte, a posebno u doba pandemije. Ambulanta za respiratorne infekcije lokacijski je izmještena u drugu zgradu, van Doma zdravlja, što je dodatno pomoglo provođenju protivepidemioloških mjera. Postala je centar zbrinjavanja pacijenata sa simptomima infekcije respiratornog trakta, pružajući sveobuhvatnu dijagnostičku i terapijsku obradu, i koordinator zdravstvene njege, spona sa drugim službama unutar Doma zdravlja (laboratorija, higijenskoepidemiološka služba i služba za konvencionalnu radiološku dijagnostiku), ali i veza sa sekundarnim nivoom zdravstvene zaštite. Zdravstveni kadar u ovoj ambulanti, na prvoj liniji čine ljekari i medicinske sestre Službe porodične medicine, najveće službe naše ustanove. U početku pandemije i organizovanja ovog vida zdravstvene zaštite, radila je jedna ambulanta, a kasnije se ispostavilo, naročito u doba drugog talasa pandemije, da su potrebe dosta veće te je organizovana i druga ambulanta, a rad se odvija u dvije smjene, čime su se lakše mogle zadovoljiti zdravstvene potrebe i zahtjevi pacijenata, a time i dijelom olakšati rad osoblja u tim ambulantama. Frekvencija pacijenata u tim ambulantama je između 30 i 50 pacijenata dnevno po timu, što je, s obzirom

Z D R A V S T V O

Ambulanta za respiratorne infekcije JZU Dom zdravlja Doboj

Porodična medicina na prvoj liniji “Tok događaja u životu ne zavisi od nas, nikako ili vrlo malo, ali načini na koje ćemo te događaje podneti u dobroj meri zavise od nas.” Ivo Andrić

Autori: dr Nesiba Mahmutović, specijalista porodične medicine, i dr Marina Jotić Ivanović, specijalista porodične medicine

na tretman propisan odgovarajućom procedurom, veliki i zahtjevan posao za osoblje koje radi u tim ambulantama. Kao i svaka druga novina i ova, uslovljena pandemijom, je donijela i izvjesne probleme, unijela je dijelom nemir i negodovanje pacijenata, koji su željeli susret sa svojim porodičnim ljekarom, a ne da ih se šalje u ambulantu za respiratorne infekcije. To je vreme-

nom prevaziđeno i ustalilo se kao najadekvatniji način pružanja zdravstvene zaštite u novonastaloj situaciji te je postalo prihvaćeno i odobreno i od samih pacijenata. Za to su zaslužni ljekari i medicinske sestre/tehničari koji su pravilnim odabirom promotivnih aktivnosti uticali na stav pacijenata, kada je u pitanju novi način organizacije rada, koji se pokazao sasvim opravdanim i djelotvornim. Treba naglasiti razumijevanje menadžmenta Doma zdravlja koji je na prijedloge stručnih službi promptno reagovao obezbijedivši opremu prostorne, kadrovske i druge potrebne uslove za rad, bez kojih se ovaj sadržaj zdravstvene zaštite ne bi mogao organizovati. Ovim rješenjem je došla do izražaja inventivnost određenih zdravstvenih kadrova u Domu zdravlja da u datom trenutku osmisle jedan novi vid zdravstvenog zbrinjavanja stanovništva vezano za pandemiju Covid-19 i primjenom propisanih procedura i protivepidemioloških mjera, uz potpunu podršku menadžmenta ujedine sve službe Doma zdravlja u zajednički tim za rano pronalaženje i blagovremeno zbrinjavanje pacijenata oboljelih od COVID-19 bilo na kućnom ili stacionarnom liječenju.

Ambulanta za respiratorne infekcije, kada jednog momenta prestane potreba za njenom aktivnošću, preko uredno vođene evidencije i administracije, moći će u stručnom i naučnom smislu, reći mnogo toga. Osim što će ostati častan zapis o njenom radu, moći će razjasniti neke stručne poglede na ovu bolest i krajnjom evaluacijom propisati neke nove akreditacione standarde za rad ambulante za respiratorne infekcije, bilo za Covid-19 ili neku drugu sličnu bolest koja bi se mogla pojaviti. Treba izraziti dužnu zahvalnost osoblju ambulante za respiratorne infekcije, koje učestvuje u svim aspektima borbe protiv pandemije, koje svoje zadatke obavlja odgovorno i savjesno. Tokom svih ovih mjeseci rade rame uz rame, podržavajući jedni druge, bodreći se, zajedno usvajajući nova znanja i vještine.

Kako se suočavamo sa 2021. godinom, novi izazovi su pred nama. U svjetlu pandemije i vakcinacije s kojom se započelo, na svjetlo su izašle već postojeće nejednakosti u dostupnosti zdravstvene zaštite. Promjene izazvane pandemijom osjećamo svi, ali naš zadatak je da se i dalje nastavimo zalagati za naše pacijente kako bismo u svakoj novonastaloj situaciji omogućili adekvatnu i dostupnu zdravstvenu zaštitu i zdravlje za sve, a to su glavni ciljevi utkani u deklaracije o primarnoj zdravstvenoj zaštiti iz Alma Ate i Astane. 37

F A R M A C I J A

ezistencija bakterija na antibiotike predstavlja jedan od najvećih izazova 21. vijeka kako u svijetu, tako i kod nas, što naročito dolazi do izražaja u uslovima pandemije COVID-19. SZO je napomenula da novi globalni podaci pokazuju da su bakterijske infekcije u zemljama širom svijeta već postale sve otpornije na antibiotsku terapiju i upozorila da bi upotreba antibiotika tokom pandemije korona virusa mogla još više da podstakne ovaj trend. Iz Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske već je najavljeno da će u narednom periodu pooštriti kontrole u apotekama zbog povećane potrošnje.

Odgovori dr Sanje Milovanović, kliničkog farmakologa u Bolnici “Sveti Vračevi” u Bijeljini

(Zlo)Upotreba antibiotika

Šta pokazuju dosadašnja iskustva iz prakse Vaše zdravstvene ustanove kada je u pitanju upotreba antibiotika u liječenju Kovida -19? Naša dosadašnja iskustva u liječenju Kovid -19 infekcije su pokazala jednu krajnje neracionalnu upotrebu antibiotika. U jednom momentu toka pandemije uočili smo izrazito povećanje korišćenja antibiotika već u ranoj fazi bolesti što je dovelo do toga da posljedično hospitalizujemo veći broj oboljelih sa težom kliničkom slikom. Koji protokoli za liječenje Kovid-19 infekcije se koriste u RS? Od maja 2020. sve zdravstvene ustanove širom Republike Srpske u svom radu koriste Priručnik za liječenje infekcije izazvane novim virusom korona. To je treće izdanje priručnika koje koristimo uz Smjernice za liječenje pacijenata sa Kovid-19 infekcijom iz oktobra 2020. a koje nam je dostavilo Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite i koje predstavlja dijagnostičko-terapijski protokol u liječenju Kovid-19 infekcije. Koje se greške najčešće prave kada je upotreba antibiotika u pitanju? Najčešća greška je svakako prerano uključivanje antibiotika, odnosno uključivanje antibiotske terapije prije oblika 3 bolesti koji podrazumijeva umjereno tešku kliničku sliku sa potvrđenom Kovid-19 infekcijom. To su bolesnici sa ili bez komorbiditeta i sa umjereno teškim oblikom infekcije (pneumonija sa znacima hipoksije). Prerano uključivanje antibiotske terapije, a posebno prerano uključivanje širokospektralne antibiotske terapije kao što su to fluorohinoloni treće i četvrte generacije doprinosi 38

Dr Sanja Milovanović, klinički farmakolog

ne samo dužem trajanju same virusne infekcije nego doprinosi i promovisanju multirezistentnih bakterija i gljivica. Ukoliko na to dodamo i činjenicu da takvi bolesnici paralelno dobijaju visoke doze kortikosteroida, lako se dolazi do zaključka da se bolesnik uvodi u stanje teške imunodeficijencije u uslovima gdje lako mogu da nadvladaju rezistentni mikroorganizmi. Posljedično, u Kovid bolnicu bivaju upućeni u septičkom stanju sa izazivačima koji pokazaju rezistenciju ka danas dostupnim antibioticima.

posljedica koje opterećuju rad zdravstvenih radnika u Kovid bolnicama, ali i utiču direktno na mortalitet od Kovid-19 infekcije.

Da li i u ljekarskoj praksi nalazimo nekontrolisanu upotrebu lijekova, antibiotika? Da, u ljekarskoj praksi se sreće nekontrolisana upotreba antibiotskih lijekova. To nije problem koji je vezan samo za našu zemlju, već je to jedan globalni problem te je SZO svake godine proglasila nedjelju borbe protiv antibiotske rezistencije koja obično bude Koliko pacijenti samoinicijativno tokom novembra. Ali, mišljenja sam da uključuju antibiotike u terapiju? je potrebno još intenzivnije podići sviŠta za posljedicu može nastati? jest o neracionalnoj upotrebi anitbiotiOvdje sada govorimo o prelomnom ka i širem građanstvu predočiti njene momentu, jer za svako samoinicijativ- zastračujuće posljedice. no liječenje postoji onda i mogućnost nabavke antibiotika koje nije ordinirao Vi ste klinički faramakolog i ljekar sa primarnog nivoa zdravstvene svakodnevno imate uvid u antizaštite. Neophodno je sprovesti opsežnu biotsku terapiju koja se daje bokontrolu načina kupovine antibiotika u lesnicima u Bolnici “Sveti Vračevi”. Koliko često imate konapotekama otvorenog tipa i samim tim sultacije na odjeljenjima i šta se vratiti u strogo kontrolisane tokove uočavate? kojima bismo izbjegli nastanak teških

F A R M A C I J A

Naša bolnica je odlično organizovana po pitanju liječenja Kovid-19 oboljelih iz razloga što je u liječenju hospitalizovanih bolesnika uključen tim ljekara različitih specijalnosti. Prema tome, većina terapijskih odluka se donosi konzilijarno. Nažalost, ako se vratimo na početak ovog razgovora, doći ćemo opet do činjenice da se nama obraćaju bolesnici sa izrazito teškom kliničkom slikom koji najčešće imaju razvijenu bakterijsku ili gljivičnu infekciju te, prema tome, zahtijevaju upotrebu antibiotika treće ili četvrte terapijske linije. Naš infektolog i ja kao klinički farmakolog aktivno učestvujemo u ordiniranju antibiotske terapije kako ne Kovid bolesnika, tako i Kovid bolesnika.

svakog organizma. Crijeva predstavljaju najveći dio ljudskog imunog sistema. Ona su kontinuirano izložena antigenima i imunomodulatornim agensima iz hrane i predstavljaju mjesto ulaska mnogih klinički važnih patogena.

antibiotika narušava normalnu crijevnu floru, a istovremeno, remećenjem prirodne ravnoteže, dovodi do promovisanja potencijalno patogenih bakterija kao što je u prvom redu bakterija Clostridium difficille. Kada govorimo o infekciji Kovid-19 i ako na ovo dodamo činjenicu da Kovid sam po sebi djeluje negativno na ćelije u crijevima, dolazimo do zaključka da potpomažemo i sa ove strane težoj kliničkoj slici Kovid-19. Prema tome, svi bolesnici bi trebalo da koriste probiotske kulture koje imaju zadatak da očuvaju normalnu ravnotežu crijevne flore.

Uz primjenu antibiotika obično se preporučuje i primjena probiotika. Koja je njihova uloga? Koji probiotici bi trebalo da prate antibiotsku terapiju? Naša fiziološka crijevna flora je veoma važna u pogledu očuvanja imunološkog statusa organizma i danas je predmet brojnih kliničkih studija. Poremećaj crijevne flore može biti posljedica različitih oboljenja, ali isto tako može dovesti Zašto se kaže da je centar nai do nastanka određenog broja obolješeg zdravlja u crijevima? nja, a to i jeste danas predmet brojnih Ovdje već zalazimo u polje imunolomedicinskih studija. Ono što jeste si- gije i govorimo o značaju crijeva u utigurno je da širokospektralna upotreba caju na kompletan imunološki sistem

S lijeva na desno: dr Sanja Milovanović, klinički farmakolog, prof. dr Zlatko Maksimović, direktor Bolnice "Sveti Vračevi" i pomoćnici direktora za medicinske poslove prim. dr Nela Mitrović i prim. dr Mikajlo Lazić

Koje bakterije su nam danas najveća prijetnja kada je u pitanju rezistencija na antibiotike i da li je opravdana bojazan da bismo u budućnosti mogli da imamo pandemiju neke “superbakterije”? Cijela planeta ujednačeno ima problem sa istom grupom multirezistentnih bakterija i ja Vam mogu reći nazive onih koje su najzastupljenije klinički. U jedinicama intenzivnog liječenja su to Acinetobacter i Pseudomonas, potom multirezistentna Klebsiella, Proteus, Serratia. Kod osoba koje su na hroničnom program dijalize to je najčešće MRSA infekcija. Nekada bezazlena infekcija urinarnog trakta, izazvana širokopoznatom bakterijom Escherichia Coli, je u bolničkim uslovima sve veći problem zbog rasta svoje rezistencije, nastale kao posljedica neracionalne upotrebe bakterije u prehospitalnim uslovima. Da li su nam, i u kojoj mjeri, danas prijetnja tzv. bolničke bakterije? One su stalna prijetnja za sve pa i najrazvijenije zdravstvene sisteme. Izolati koji su prokuženi u bolničkim uslovima su potencijalno opasniji, jer nastaju u uslovima stalne ekspozicije različitim antimikrobnim agensima. Država aktivno sprovodi program sprečavanja nastanka i suzbijanja širenja bolničkih infekcija koji se primjenjuje u svim bolničkim ustanovama u Republici Srpskoj. Da rezimiramo, u kojim situacijama je upotreba antibiotika opravdana, a u kojima je kontraidikovana? Upotreba antibiotika je opravdana isključivo u liječenju bakterijskih infekcija i apsolutno je kontraindikovana u liječenju virusnih infekcija. Osnovna načela antibiotske terapije „Racionalna farmakoterapija podrazumijeva pravi lijek u pravoj dozi, za pravog pacijenta, tokom potrebnog razdoblja i uz najniži trošak za pojedinca i zajednicu”, istakla je dr Sanja Milovanović, klinički farmakolog. Pripremila: Draženka Tešić, PR Bolnice "Sveti Vracevi" Bijeljina

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

errapeptaza, serrapeptidaza ili serratiopeptidaza su sinonimi za enzim Serrata E-15 proteazu, poznatiji i pod nazivom Serralysin. Ona predstavlja proteolitički enzim koji sintetiše nepatogena enterobakterija Serratia sp. E-15,koja je izolovana krajem šezdesetih godina prošlog veka iz digestivnog trakta svilene bube (Bombyx mori). Serrapeptaza koja se koristi za izradu preparata se proizvodi izolovanjem i prečišćavanjem iz kultura Serratia E-15 bakterija koje se uzgajaju u adekvatnim uslovima. Serrapeptaza kao proteolitički enzim deluje na medijatore bola i zapaljenjske reakcije (bradikinine i histamin) i na taj način dovodi do poboljšanja mikrocirkulacije i smanjenja edema,smanjenja intenziteta bola, kao i razređivanja mukusa. Proteolitičkim dejstvom, takođe, razlaže biofilm koji stvaraju bakterije na mestu infekcije i na taj način pospešuje efikasnost antibiotika.

Serrasyn struktura molekula

Efekti primene serrapeptaze: 1. fibrinolitičko dejstvo 2. razgradnja bradikinina koja dovodi do smanjenja intenziteta bola 3. smanjenje edema usled poboljšanja mikrocirkulacije 4. smanjenje gustine mukusa što pomaže eliminaciji sekreta pogotovo kod respiratornih infekcija 5. poboljšanje prodornosti i efikasnosti antibiotika na mestu žarišta infekcije Upravo zbog navedenih efekata postoje mnogobrojne indikacije za primenu preparata koji sadrže serrapeptazu: 40

Primena enzima serrapeptaze

Mr ph. Anica Crkvenčić

• akutni i hronični sinuzitis • otitis media i inflamatorni procesi Eustahijeve tube • rinofaringitis, laringitis • olakšavanje iskašljavanja postanestetičkog šlajma • olakšavanje iskašljavanja kod bronhitisa • postoperativni edemi i hematomi • uspostavljanje drenaže tkiva • reumatoidni artritis, osteoartritis • tendinitis i uganuća zglobova • gingivitis, periodontitis, nakon ekstrakcija zuba i kod hirurških intervencija u maksilofacijalnoj hirurgiji • mastopatija i fibromatozne promene na dojkama • adnexitis i kod lateralne epiziotomije • kod aterosklerotskih plakova Preparati serrapeptaze se uzimaju per os sat vremena pre ili dva sata posle obroka sa oko 200ml vode, dosta dobro se podnose i vrlo retko mogu izazvati mučninu, grčeve u stomaku i dijareju. Postoje određena ograničenja za primenu preparata sa serrapeptazom koja su uslovljena mogućim interakcijama (npr. ne preporučuje se istovremena primena sa oralnim antikoagulansima), a takođe treba biti oprezan kod pacijenata sa apscesom da ne bi došlo do razlaganja omotača apscesa i njegovog lokalnog širenja. Takođe se primena ovih preparata ne preporučuje u trudnoći.

Svilene bube

Bombyx mori

Dudov svilac (lat. Bombyx mori) je bjelkasti leptir iz porodice pravih prelaca ili svilaca (lat. Bombycidae). Gole gusjenice blijedožute boje duge su do 8 centimetara, hrane se lišćem bijeloga duda i nakon četvrtog presvlačenja ispredaju svilenu kukuljicu (čahuru) u koju se zakukulje. Pradomovina svilca je Kina i Japan, odakle je u 4. stoljeću uvezen u Europu. Dudov svilac uzgaja se u kulturama za dobivanje svile.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Intolerancija na hranu događa se kada tijelo prepoznaje određenu hranu koju jedemo kao “štetnu” iako je možda riječ o sasvim zdravoj namirnici, To je preosjetljivost tijela na hranu koja nastaje kao posljedica neimunološkog odgovora IgG antitijela. Koji su simptomi netolerancije na hranu? – Ukoliko brzo dobijate na težini, teško mršavite, učestalo imate proliv, nadutost, uznemireni želudac, gubite kilograme, osjećate letargiju ili se kod vas razvija anemija, glavobolje migrene i psihološki učinci poput zbunjenosti, pa čak i depresije, vrlo je vjerovatno da imate intoleranciju na neku hranu. Simptomi netolerancije na hranu uključuju simptome poremećene probave. Nažalost, od problema s probavom počinju da se razvijaju i sva druga oboljenja jer najprije opada imunitet. Kako i zašto? Pa upravo zato jer je kompletan imunitet organizma u crijevima. Ukoliko imamo lošu probavu, naša crijeva – sistem organa za varenje - neće biti u stanju da iz hrane (voća, povrća, kvalitetnog mesa, čajeva, suplemenata) apsorbuju – iskoriste sve te vitamine i minerale, već će oni samo proći kroz nas. Baš iz tog razloga zdravlje kreće od zdravog varenja, a da bismo imali zdravo varenje, najprije moramo iz ishrane isključiti bar jedan period onu hranu koja našem organizmu ne prija, hranu na koju smo intolerantni. Koja je razlika između intolerancije na hranu i alergije na hranu? Razlika je velika. Alergija na hranu je abnormalna, pretjerana reakcija imunološkog sistema na određene namirnice. Kada neko ima alergiju na hranu, njegov imunološki sistem pogrešno doživljava hranu kao neprijateljsku, a tjelesni odbrambeni mehanizam pokreće se u djelo. To proizvodi niz simptoma koji mogu varirati od blagog svrbeža do ozbiljnih poteškoća s disanjem ili čak šoka. Kod alergija na hranu nastaje brza uzročno-posljedična reakcija (IgE antitijela), neposredno nakon konzumacije određene hrane uz jasnu kliničku manifestaciju. Kod intolerancije na hranu nema brze uzročno-posljedične reakcije, simptomi se mogu pojaviti nakon nekoliko 42

Kako prepoznati intoleranciju na hranu i kako je spriječiti sati ili dana nakon što ste konzumirali određenu vrstu hrane ili sastojak hrane. Kliničke manifestacije intolerancije na hranu su nejasne i nepredvidive te variraju od osobe do osobe. Netolerancija na hranu je loša reakcija na hranu, ali bez uključivanja imunološkog sistema. To nije ni trovanje hranom niti alergija na hranu. Takođe se mnogo duže razvijaju simptomi i uglavnom nisu opasni po život. Međutim, intolerancija na hranu može negativno uticati na dugoročno zdravlje. Mnogi simptomi intolerancije na hranu povezani su i s drugim poremećajima probavnog sistema kao što su Crohnova bolest i sindrom iritabilnog

crijeva od kojih danas pati veliki broj stanovništva. Često se dešava da osobe koje urade alergo-test iz krvi nemaju nikakvih ili nekih pretjeranih alergena, ali konstantno imaju problem poput svraba, loše probave (nadutost, zatvor koji dovodi do debljanja, ili česte prolive i nagli gubitak težine), konstantna pospanost, umor, letargija što sve upućuje na intoleranciju na hranu. Kako je onda moguće da alergo-test nije pokazao alergene? Vrlo jednostavno, jer kao što smo već objasnili alergije i intolerancija na hranu nisu isto. Alergije se utvrđuju iz

PRIRODA I

tma, kandida, celijaklije, depresija, anksioznost, probavne smetnje, nadutost, zadržavanje vode u organizmu, oticanje, infekcija uha, sinusitis, fibromijalgija, migrenozne glavobolje, vrtoglavice, nesanice, bol u mišićima, mentalni umor, psorijaza, ekcem i druga oboljenja kože, najvjerovatnije uzrok leži u intoleranciji na određene namirnice, ili vrste pića. Riješite uzrok vašeg zdravstvenog krvi. Krvne pretrage se koriste za odre- problema, a ne posljedicu, a to najprije đivanje snage odgovora imunološkog si- možete tako što ćete utvrditi koja hrastema na alergen. To obično uključuje radioalergosorbent ili RAST test u kojem se mjeri nivo antitijela vrste imunoglobulina E (IgE). IgE antitijela - vrsta koja je posebno povezana s alergijskom reakcijom na hranu. Kod testa intolerancije se utvrđuju IgG antitijela što je potpuno drugačiji sistem imuno-odgovora organizma od IgE antitijela i mnogo su češće i izuzetno rasprostranjene intolerancije na hranu, nego alergije na hranu. Smatra se da oko 2,5% stanovništva ima dijagnostikovan problem na hranu, a preko na je za vas lično intolerantna, a koja 80% ljudi ima intoleranciju bar na neku je tolerantna – odgovarajuća. vrstu namirnica. U našem centru kvantne medicine “Quantum Medicom” ne samo da možete da dobijete procjenu intolerancije Ukoliko imate neku od na preko 300 namirnica i inhalatorsljedećih tegoba: Višak kilograma koji jako teško ski- nih alergena, već i u kom procentu je date ili nagli gubitak tjelesne težine, određena namirnica za vas lično ljekosindrom hroničnog umora, artritis, as- vita ili nema ljekovito dejstvo jer je u

Z D R AV L J E

malom procentu za vas odgovarajuća što ukazuje da treba da je izbjegavate. I što je najvažnije, u našem centru intoleranciju na hranu radimo isključivo od prirodnih uzoraka hrane koju svakodnevno koristimo i kupujemo na našim prostorima, a ne na osnovu hemijskih reagensa koji nikada ne mogu u potpunosti odgovarati stvarnim namirnicama. Savršeno zdrava hrana za jednu osobu, može biti štetna, toksična za drugu! Neka hrana bude vaš lijek, a ne otrov! www.kvantnamedicina.ba +387 65 00 99 33 TEST INTOLERANCIJE NA PREKO 300 NAMIRNICA I INHALATORNIH ALERGENA UZ PROCJENU U KOJOJ MJERI JE LJEKOVITA ILI ŠTETNA ZA VAŠ ORGANIZAM SVAKA TA NAMIRNICA.

S T O M A T O L O G I J A

INTRAORALNI SKENER:

Da li je zaista potreban?

ime god da se bavimo moramo priznati da su nam moderne tehnologije u posljednjih nekoliko godina omogućile nevjerovatan pomak u smislu komfora i brzine rada te mnogo boljih krajnjih rezultata. I stomatologija je u značajnoj mjeri osjetila te promjene, a primjera je mnogo, počevši od same dijagnostike, gdje su već duži period aktuelna CBCT (3D) snimanja, pa do protetike gdje se u planiranju i izradi protetskih radova uveliko dešava prava digitalna revolucija, a zubni tehničari većinu poslova koje su radili ručno sada prepuštaju visokopreciznim digitalnim CAD-CAM sistemima. Jedan od uređaja ovog sistema za koji većina stomatologa nije ni sigurna koliko im je potreban dok ga ne počnu koristiti, je Trios 3Shape, multifunkcionalni skener koji je u našoj ordinaciji najveću primjenu našao u stomatološkoj protetici. Trios 3Shape je jedan od najinovativnijih dentalnih digitalnih skenera sa integrisanom intraoralnom kamerom. Ovaj skener omogućava vrlo visoku preciznost od čak sedam mikrona koja prikazuje i najsitnije detalje u usnoj šupljini i iznenađujuću brzinu skeniranja zuba i vilica. Svi znamo da je uzimanje otisaka nezaobilazan postupak u gotovo svakoj grani stomatologije. Konvencionalan način uzimanja otisaka zuba podrazumijeva odabir i probu kašika, pripremu materijala i njegovo stvrdnjavanje, dezinfekciju te slanje u zubotehnički laboratorij. Vrlo često ovaj postupak je neugodan za pacijente, a ni preciznost nije stoprocentna. 44

Piše: dr Gordana Simić, spec. stom. protetike

Upravo ovdje je ključna uloga novih, digitalnih tehnologija, poput intraoralnog skenera zahvaljujući kojem kod pacijenata više nema bola, otežanog disanja, čudnih mirisa masa za otiskivanje i refleksa povraćanja tokom uzimanja otisaka, a dobijeni 3D prikaz zuba i vilica se sprema kao digitalni fajl koji za ne-

navljanja radova niti napetosti stomatologa dok čeka rad i strahuje kakvi ga problemi očekuju na probi. Kroz rad sa skenerom lako je uvidjeti njegove prednosti. Jedna od najvećih je što nakon brušenja prepoznaje razliku između ivice preparacije i okolnog mekog tkiva, pa tehničar preciznije određuje krajnje

koliko minuta može biti pred očima tehničara, gdje god da se on nalazi. Dobijene virtuelne modele realnog prikaza boje i snimljenih u različitim položajima zagriza jednostavno analiziramo i koristimo u dijagnostici, planiranju terapije, izradi protetskih nadoknada, komunikaciji s tehnikom, ali i pacijentom koji unaprijed može vidjeti kako će izgledati protetski rad te dati svoje mišljenje i sugestije. Mogućnost greške je svedena na minimum, a samim tim nema ni po-

ivice krune. Na svakoj skeniranoj situaciji do detalja su prikazani boja zuba i sve vidljive pigmentacije pa je i određivanje boje dosta jednostavnije i završava ga sam tehničar. Ukoliko određeni dio otiska ili neki detalj na otisku ne zadovoljava zahtjeve kliničara - nije potrebno ponavljati cijeli otisak nego samo navedeni dio. Osim što korištenje skenera skraćuje vrijeme potrošeno za uzimanje otisaka, takođe, krune mnogo preciznije naliježu na prethodno pripre-

S T O M A T O L O G I J A

kojima donosi smanjenje neugode pri uzimanju otisaka, daje mogućnost da više učestvuju u nastajanju svog novog osmijeha te svoje želje lakše prenose u realnost, ali i nama ljekarima jer smo sigurniji u preciznost rada, komunikacija s laboratorijom je jednostavnija, a korekcije svedene na minimum. Digitalne metode rada se sve češće pokazuju kao superiorne u odnosu na konvencionalne te s nestrpljenjem čekamo da vidimo kakva digitalna olakšica nas čeka u budućnosti, s dodatnim razvojem novih tehnologija.

mljene zube, što je od ogromnog značaja, posebno kod radova koji podrazumijevaju izradu pojedinačnih krunica. Važno je spomenuti i način skladištenja fajlova. Naime, u svakom momentu svi snimljeni podaci o pacijentima su vam dostupni na 3Shape portalu kome možete pristupiti putem interneta, bilo gdje i bilo kada. Uprkos visokoj cijeni i činjenici da je za optimalno korištenje mogućnosti intraoralnog skenera potrebna i dodatna edukacija, naše iskustvo pokazuje da se radi o opravdanoj investiciji, najviše zbog pacijenata

U mjesecu ljubavi posebnu paznju posvetite svojim voljenima i redovno im poklanjajte osmjehe, zagrljaje i poljupce ^

45 51

S T O M A T O L O G I J A

ao i svake godine, Svjetski dan oralnog zdravlja, 20. mart, obilježen je u Specijalističkiom centru ‘’Dentalna klinika’’ Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci. Tim povodom su naši stomatolozi obavili besplatne preglede djece iz vrtića, a mališani su imali priliku da kroz promotivne i edukativne aktivnosti u vidu predavanja o zdravlju i higijeni zuba i prezentacije pravilne tehnike pranja zuba na odgovarajućem modelu, uče o načinima ispravnog pranja zuba i održavanja oralne higijene. Takođe su im uručeni i prigodni pokloni za održavanje i očuvanje oralne higijene.

Svjetski dan oralnog zdravlja

Budite ponosni na svoja usta

Svjetski dan oralnog zdravlja je inicijativa Svjetske dentalne federacije (World Dental Federation), organizacije koja ujedinjuje svijet dentalne medicine, sa ciljem da se postigne optimalno oralno zdravlje za sve ljude. Obilježava se 20. marta svake godine i predstavlja najveću svjetsku kampanju podizanja svijesti o značaju oralnog zdravlja. Kampanja ima za cilj poslati poruku o dobroj praksi održavanja oralne higijene i istaknuti značaj oralnog zdravlja u održavanju sveukupnog zdravlja i blagostanja. Tema kampanje obeležavanja Svetskog dana oralnog zdravlja za naredne tri godine širi jednostavnu, ali moćnu poruku: „Budite ponosni na svoja usta“. Drugim riječima, cijenite svoje oralno zdravlje i vodite računa o njemu. Ove godine težnja je da se podstaknu promjene usredsređivanjem na značaj oralnog zdravlja po cjelokupno zdravlje, zato što vam dobro oralno zdravlje pomaže da živite duži i zdraviji život. Procijenjeno je da bolesti usta i zuba pogađaju blizu 3,5 milijarde ljudi, 46

što ih čini najučestalijim zdravstvenim problemom u svjetu. Svjetski dan oralnog zdravlja predstavlja značajnu platformu za podizanje svijesti o zdravlju usta i zuba i njegovoj ključnoj ulozi u očuvanju cjelokupnog zdravlja, blagostanja i kvaliteta života. Zdrava usta omogućavaju ljudima da govore, smiju se, osjete miris, ukus i dodir, da žvaću i da prenesu niz emocija, uz osjećaj samopouzdanja i bez bola, nelagode i bolesti, kao što je karijes. Održavanje dobrog oralnog zdravlja može da ima povoljan uticaj na liječenje šećerne bolesti i može da pomogne u prevenciji drugih zdravstvenih proble-

ma, kao što su kardiovaskularne bolesti, pneumonije, odnosno upale pluća i neke vrste karcinoma.. Svjetski dan oralnog zdravlja je prilika da se ubijede vlade zemalja da učine više. Zemlje svih nivoa prihoda mogu preduzeti korake kako bi razvile sopstveni paket mjera koji integriše oralno zdravlje i koji odgovara potrebama njihovog stanovništva, što znači da bi osnovne usluge oralnog zdravlja trebalo da budu dostupne, pristupačne i prihvatljive cijene za sve. Dajana Đurašinović, PR, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci

ruksizam je psihološki uslovljeno škripanje i stiskanje zuba tokom spavanja, a nekada se navedene promjene javljaju i u budnom stanju. Presija koja pri tom djeluje na zube, desni i vilične zglobove mnogo je jača nego kod običnog žvakanja. Postoje dvije vrste bruksizma. Jedan oblik podrazumijeva pokrete donje vilice i obično je glasan, što ukućani ili osobe sa kojima ste u kontaktu brzo primijete. Drugi oblik ne podrazumijeva samo pokrete donje vilice i uglavnom je nečujno. I pored toga, takve osobe tokom jutra osjećaju glavobolju, bolove prilikom žvakanja hrane, zubi su u cijelosti preosjetljivi na podražaje a mišići za žvakanje su stalno pod tenzijom. Takođe, javlja se bol u predjelu uha tokom žvakanja, naročito u jutarnjim satima. Ranije se mislilo da je bruksizam posljedica disproporcije gornjih i donjih zuba, dok je danas sasvim drugo tumačenje tih tegoba. Bruksizam je psihogeno uslovljen i posljedica je načina života, u kome su osobe izložene velikom stresu tokom dana, što sve dovodi do anksioznosti i psihološke napetosti kako na poslu, tako i u svim sferama življenja koje zahtijevaju brži tempo bez redovnog kako psihičkog, tako i fizičkog odmora. Kod iskusnog stomatologa vrlo lako se može ustanoviti da se radi o bruksizmu na osnovu nekoliko pokazatelja.

Na griznim površinama zubna gleđ je istrošena i lako se vidi dentin, gingiva je inflamirana i edematozna, a prisutni su i tragovi krvi na bukalnoj sluznici. Posljedice neliječenog bruksizma su istrošenost i pucanje zuba, uz konstantne bolove u desnima, zubnim alveolama, glavoboljama i bolovima u zglobovima vilica. Ako na vrijeme ne budu otkriveni znaci bruksizma, mogu ostati trajne posljedice u procesu žvakanja hrane. Nesrećna okolnost je što pacijenti vrlo kasno shvate da imaju poremećaj i kasno se javljaju stomatologu, što samo liječenje postaje dugotrajnije, složenije, a time i skuplje. Međutim, ako se paci-

S T O M A T O L O G I J A

Bruksizam - škripanje zubima

Dr stom. Dajana Kalamanda Stomatološka ordinacija “Dr Dajana Kalamanda”

jenti jave na vrijeme, ranije, liječenje je jednostavnije, kratkotrajnije i bez posljedica na zubima. Liječenje bruksizma prvo počinje otklanjanjem psihogenih faktora, što vrlo često može da dovede i do izliječenja. Međutim, ako se ni nakon toga ne sanira oboljenje onda se na osnovu temeljitog stomatoloskog pregleda izrađuju stomatološke štitnike. Štitnici koji se prave za bruksizam su individualni i oni sprečavaju dalje trošenje zubne gleđi, a po potrebi se može povisiti zubni zagriz, položaj viličnih zglobova se vraća u fiziološki položaj, a sve to dovodi do saniranja kako glavobolje, tako i bolova u uhu i vratu. Sami zubni štitnici se razlikuju kako u debljini, tako i u vrsti materijala od koga se prave. Svaki štitnik je individualne

veličine, a načinjen je na osnovu zubnog zagriza gornje i donje zubne strukture. Štitnici se nose noću, pacijenti se vrlo brzo na njih privikavaju jer ne stvaraju nelagodu prilikom nošenja. Sve tegobe koje su imali vrlo brzo nestaju što čini da pacijenti postaju smireniji i zadovoljniji. Popravlja se kvalitet sna, nestaje glavobolja, kao i bolovi prilikom žvakanja hrane i pokretanje viličnih zglobova tokom govora. Štitnici se prestaju nositi kad se sve tegobe saniraju.

ZU STOMATOLOŠKA AMBULANTA

“KALAMANDA dr DAJANA” Ul.Jovana Dučića 39, Banja Luka

Tel.051/263-620

ZDRAVSTVO - SRBIJA

Borba sa “Otrovnom maglom”

Priznanja za heroje Pripremio: Marko Radoš

piratori, maske, vakcine, laboratorije)... nego i u slanju svojih vodećih stručnjaka, lekara specijalista. Naši prijatelji iz Kine sa najvećim iskustvom stečenim u pandemiji u svojoj zemlji poslali su devetnaestočlanu ekipu specijalista koja je boravila kod nas i doprinela ublažavanju pandemijskih talasa više meseci. Oni su zajedno sa našim zdravstvenim radnicima, Vladom i odgovornim rukovodstvom, doprineli da Srbija za samo nekoliko meseci nabavi COVID opremu i izgradi dve COVID bolnice, kapaciteta oko 2000 mesta, što je poseban rekord, koji su zabeležili i svetski mediji.

kolnosti i velika svetska tragedija, nastala pojavom virusa COVID 19 u Kini 2020. godine i njegovo širenje na ceo svet, ne pamti se poslednjih vekova. Činjenica da ova „otrovna magla“ zvana KOVID-19, nije mimoišla ni velike ni male zemlje, zapravo zahvatila je sve kontinente. Tako je ubrzo s početka 2020. godine Svetska zdravstvena organizacija (SZO) proglasila pandemiju. U toj pandemiji koja još traje najgore prolaze male i siromašne zemlje. Međutim, Republika Srbija iako spada u male zemlje zahvaljujući blagovremenoj „dijagnozi“ i strateškim odlukama i odgovornosti predsednika države, Vlade i zdravstvenog sistema je zabeležila i beleži najbolje rezultate u Evropi. Uspeh u borbi protiv COVIDA-19 u vidu testiranja i preventivnog lečenja, Srbija postiže značajne rezultate za koje dobija priznanja Evrope i sveta. Zahvaljujuči blagovremeno formiranim kriznim štabovima za COVID-19 i privredni oporavak i svakodnevna srtateška „dijagnoza“ operativnih štabova, učinila je da zaraženost i smrtnost ove pandemije bude blaža u poređenju sa regionom i Evropom. Značaj i uloga zdravstvenog sistema Republike Srbije koji je u protekloj godini izdržao i najteže talase, prvenstveno uz pomoć prijatelja iz Kine i Rusije, koji su nam prvi pritekli u pomoć ne samo u vidu lekova i opreme (res48

Danijela Davidov Kesar

Uporedo s kriznim štabovima, slobodno se može pridodati i treći „novinarski štab“ kojeg su sačinjavali profesionalni novinari, izveštači, reporteri, snimatelji... Nlihov posao se ogledao i odvijao u zoni crvenih linija COVID bolnica, odnosno kliničkih centara širom Srbije. O pandemiji smo svi znali neverovatno malo, tako da je naše novinarsko pravilo da kada nešto ne znamo, moramo da pronađemo izvor koji to zna, ali u pandemiji gotovo da to nije važilo. Početkom pandemije je izgledalo da su svi izveštači i TV ekipe na konferencijama

za štampu bili „članovi kriznog štaba“ u pripremi javnog mnenja. Profesionalni rizik i druženje s belim mantilima, odnosno skafanderima, je potpuno novo iskustvo u sticanju znanja zajedno sa strukom uz nikada doživljeni rizik koji su delili zajedno s lekarima. Kako bi rekao naš nobelovac Ivo Andrić:“Takav je život dok ga živimo i uživamo ne vidimo ga, beži ispod našeg pera. Kad ga želimo ili ga žalimo, mi ga vidimo jasno, ali ni tada ne možemo posve verno i čisto da ga opišemo, jer se u naše delo stalno uvlače naša želja ili naše žaljenje i kvar sliku.“ Ovo Andrićevo kazivanje može pristajati ne samo za novinare, već i za naše junake – lekare, medicinske sestre, bolničko osoblje, IT inženjere... Nagrade i odlikovanja Za Dan državnosti odlikovana su 164 pojedinaca, ustanove i udruženja. Među nagrađenim našim herojima u belim mantilima sretenjsko priznanje dobilo je i devetoro kineskih lekara, koji su se u našoj zemlji, rame uz rame sa našim zdravstvenim radnicima, borili protiv COVIDA-19. Ukazom predsednika Republike Srbije, među dobitnicima odlikovanja, povodom Dana državnosti našlo se i sedam novinara: TV B92, TV Pink, TV N1, TV Prva i kineske CCTV, kao i dnevni listovi „Politika“ i „Jerusalem post“ koji su odlikovani srebrnom medaljom za zasluge. Dobitnici među novinarima su: Branislav Ilić (B92), Gordana Uzelac (TV Pink), Danijela Davidov Kesar (Politika), Zoran Maksimović (TV Prva) i Jelena Zorić TV N1. O novinarskim iskustvima i druženjima sa lekarskom strukom u crvenoj zoni i novoj zdravstvenoj kulturi protekle pandemijske godine razgovarali smo sa nagrađenim novinarkama: Da-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

nijelom Davidov Kesar, koja je osim visokog priznanja za Dan državnosti i ranije nagrađivana, izmedju ostalih, i nagradom Grada Beograda za novinarstvo kao i priznanje „Đoko Vještica“ za novinarsku humanost UNS-a, koje je dobila zajedno sa Anom Stamenković sa RTS-a. Kako nam je naglasila Danijela Kesar, sve nagrade posvećuje našoj profesiji i našim lekarima herojima kojima je COVID-19, nažalost, prekratila život. Gotovo identično mišljenje ima i mlada novinarka TV Pinka Gordana Uzelac. Obe novinarke su nam ukratko kazivale o svom jednogodišnjem iskustvu sa crvene zone fronta iz COVIDA-19 i nepoznatom riziku. O svom izveštavanju koleginica Danijela Kesar u prvom pitanju kaže: „Kada je objavljeno da se pojavio prvi slučaj COVID-19 u Srbiji bila sam na konferenciji o hipertenziji. Od tog trenutka visok pritisak i sve druge bolesti o kojima smo godinama izveštavali postale su manje bitne teme. Mi novinari koji pratimo zdravstvo našli smo se sa lekarima „na prvoj liniji fronta“. Za nas više nije postojalo radno vreme, morali smo da radimo danonoćno, da odgovaramo na sve nedoumice građana, tragamo za dobrim stručnjacima i intervjuima u zemlji i svetu. Morali smo da prenesemo utiske iz crvenih zona COVID bolnica i idemo na konferencije za medije kriznog štaba. U vreme vanrednog stanja imali smo specijalne dozvole za kretanje. Trčali smo od jedne do druge ustanove, radili intervjue i prenosili iskustva obolelih od CORONE. Dosta valjanih informacija o CORONI, načinu prenosa, simptomima, lečenju u samom startu dobili smo od naših lekara koji rade u prestižnim svetskim klinikama. Značajne intervjue uradila sam sa lekarima iz klinike „Mejo“ u SAD, klinike „Karolinska“ u Švedskoj, nekoliko bolnica u SAD, Italije, Nemačke Danske....

Mnogo nas je obradovao pronalazak vakcine i trudili smo se da među prvima stanemo u red za dobijanje cepiva i da apelujemo na građane da se što pre imunizuju kako bismo stali na put pandemiji. Čini mi se da je tek pojavom pandemije postalo jasno koliko je važno da svaka redakcija ima novinare koji su specijalizovani za izveštavanje iz oblasti zdravstva. To je bitno jer ti novinari odlično poznaju zdravstvene ustanove i lekare, među njima postoji međusobno poverenje pa nije problem dobiti izjavu u bilo koje doba dana i noći, a takođe odlično poznaju tematiku i znaju bez problema da objasne medicinske termine. Zdravstveni novinari su pokazali da sve vreme odlično odgovaraju na novinarske zadatke i da za njih nema prepreka i pored ogromnog rizika. Srećna sam što imam odličnu saradnju sa kolegama iz drugih redakcija i što sve vreme jedni drugima pomažemo. Drago mi je što me moja matična kuća “Politika“ podržala u svim temama koje smo radili i drago mi je ako sam uspela za prethodnih godinu dana da pomognem čitaocima da bolje razumeju ovu pandemiju.

Kako je izgledalo izveštavanje sa crvene linije fronta? Veoma je težak trenutak kad obučete skafander i uđete u crvenu zonu. Gledate ljude koji se bore za dah, one koji su priključeni na respirator i gde je neizvesna njihova sudbina. Oni pokušavaju nešto da vam kažu, ali im organizam ne da. Gledate i one koji su zbog CORONE izgubili nekog člana porodice, a da to još ne znaju jer i dalje traje njihova borba za život. Slike snimaka potpuno belih pluća su nešto što ranije nikada nismo videli, a tu su i situacije kada uzimate izjave od nekih pacijenata koji su naizgled dobro, a kod kojih se za pola sata situacija toliko pogoršala da su morali na reanimaciju. Zdravstveni radnici zaista daju maksimum da svima pomognu ali su

nekada potpuno nemoćni, kada virus napadne organizam u toj meri da ne može da se odbrani. Kada pišem o svemu tome uvek se nadam da će to uticati na nekog ko misli da virus ne postoji i da je reč o izmišljotini. Uvek se nadam da će promeniti mišljenje, da će se vakcinisati i poštovati mere. Novinari su nagrađeni srebrnom medaljom za zasluge, šta za vas znači ovo priznanje? Ovo je zaista jedno veliko priznanje i za novinarsku profesiju i za mene lično, kao i za list „Politika“ za koji radim. Svakako, to je jedna satisfakcija i potvrda da je ono što radim dobro i da moram da se potrudim da budem još bolja u našem pozivu. Trenutno ne postoje značajnija priznanja u zemlji od sretenjskog ordena i zaista je velika čast kad znate koji su sve velikani iz različitih oblasti dobijali ovo priznanje. Nagradu sam posvetila svim dragim lekarima sa kojima sam godinama srađivala, a čiji je život CORONA prekratila. Koji je značaj zdravstvene kulture i brige za zdravlje za vreme pandemije? Oduvek se zalažem za zdravstveno prosvećivanje jer nismo, nažalost, narod koji ima jaku zdravstvenu kulturu. Tek sada u pandemiji, videli smo koliko je važno da vodimo računa o zdravlju sve vreme, a ne samo kada se razbolimo. Nije dovoljno da pijemo vitamine i brinemo o zdravoj ishrani samo kada nas bolest obuzme. To moramo da radimo kontinuirano tokom cele godine. A u pandemiji je važno da shvatimo da se nikad ne zna kako će koji organizam reagovati pri susretu sa COVID-om, kod koga će se javiti takozvana citokinska oluja, kome će napasti i pluća i srce i bubrege... jednostavno nema nedodirljivih. To mladima treba što više govoriti i onima koji imaju običaj da kažu „ma neće to baš mene da zadesi“. Držanje fizičke distance, nošenje maski i pranje ruku uz vakcinaciju mora da bude naučena lekcija koju ne smemo nikako zaboraviti. Šta za Gordanu Uzelac znači sretenjsko odlikovanje? Dobiti odlikovanje zemlje, od predsednika zemlje u kojoj živiš i u kojoj si rođen, je velika čast. Ovo priznanje pripada i mojoj kući, televiziji “Pink” sa kojom zajedno ispisujem istoriju po gledanosti i moram da Vam otkrijem da 49

Z D R AV S T V O - S R B I J A Gordana Uzelac

Ministar zdravlja Zlatibor Lončar:

Sve što su medicinari uradili je herojsko delo

sam ja prvi novinar TV “Pink” koji je dobio sretenjski orden, tim više je ovo za mene još značajnije. Takođe, ovo odlikovanje je izazov i odgovornost u daljem radu, ali i podstrek da budem još bolja, najbolja u svom poslu. Možeš li da izdvojiš pojedinca ili dogadjaj koji ćeš pamtiti sa crvene linije? Svakako ću pamtiti naše heroje, a to su lekari koji se bore da sačuvaju svaki život. Pamtiću moj prvi ulazak u crvenu zonu, na početku pandemije kada nismo ni znali mnogo o koroni, dobila sam zadatak da uđem. Straha nije bilo, osim onog straha od nepoznatog šta me tamo čeka. Tada sam prvi put videla ja, a to prikazala i prva gledaocima naše televizije, kako izgleda kada aparati dišu umesto čoveka, kako izgleda ta borba za svaki dah, kako izgleda nadljudska borba lekara. Nažalost, pamtiću i crne kese u kojima su bili ljudi koji su izgubili bitku sa virusom. Ali pre svega, sve ovo vreme izveštavanja iz crvene zone pamtim lekare, medicinske sestre i tehničare. Iskustvo i dosadašnji uspesi Srbije u spasavanju života? Pokazali smo da smo se kao država odgvorno ponašali u ovoj krizi. Pre svega, podsećam na nabavku medicinske opreme, kada je u svetu bila nemoguća misija doći do respiratora, naša zemlja je uspela da ih nabavi. Zatim, da ne zaboravimo da nijednog trenutka u marketima nije bilo nestašica hrane, a u mnogo razvijenijim zemljama videli smo slike praznih rafova. Pa i sada pokazujemo da nam je zdravlje na prvom mestu u nabavci vakcina i vakcinisanih građana. To su neverovatne stvari za jednu malu zemlju kao što je naša. Možemo da biramo vakcine i ono što je najvažnije imamo ih, a to sve zahvaljujući odgovornom ponašanju, pre svega, predsednika Srbije. 50

eliki odziv i zainteresovanost građana za vakcinaciju i, najznačajnije, zadovoljni građani koji su primili vakcinu, najbolja su potvrda da smo zaista uradili dobar posao, izjavio je ministar zdravlja Zlatibor Lončar. Lončar je naveo i da su vakcine samo deo svega što Srbija čini u borbi protiv korona virusa. “Za uspeh Srbije u pogledu vakcinacije građana najznačajniji su predsednik Vučić koji je zaslužan za nabavku vakcina u ovolikom broju, i zdravstveni radnici koji su efikasno i odgovorno pristupili imunizaciji više od pola miliona ljudi za dve nedelje”, istakao je Lončar u intervjuu za “Blic”. On je ukazao na to da je pravovremeno sprovedena obuka zdravstvenih radnika za aplikovanje vakcina. “Napravili mrežu punktova, krenuli da formiramo vakcinalne timove za svaki punkt. Samo u Beogradu imamo više od 20 punktova pri svakom domu zdravlja, plus Sajam, Torlak, Batut...Sada i BelExpo centar. A na svakom punktu su angažovane dve do šest vakcinalnih

ekipa, koje čine lekar i dve medicinske sestre/tehničara”, rekao je Lončar. Istakao je da su zdravstveni radnici iskusni i stručni, dobro obučeni za vakcinaciju, jer svake godine vakcinom protiv sezonskog gripa vakcinišu nekoliko stotina hiljada ljudi. “Prošle jeseni 400.000 građana primilo je vakcinu protiv gripa za prve dve nedelje, a imamo svu potrebnu opremu i to je prosto ključni razlog za odlično organizovanu i realizovanu imunizaciju protiv Covid-19”, rekao je Lončar. Prema njegovim rečima, sve obuke i pripreme dešavale su se u uslovima epidemije, u trenucima maksimalnog opterećenja zdravstvenih radnika. “Ono što su zdravstveni radnici u Srbiji uradili u prethodnih godinu dana, zaključno sa imunizacijom građana, zaista je herojsko delo koje im država i građani Srbije nikada neće zaboraviti i na čemu će im biti večno zahvalni”, istakao je ministar zdravlja. Lončar je istakao da je Srbija epidemiji korona virusa od samog početka pristupila odgovorno i činila sve kako bi se širenje virusa i efekti epidemije stavili pod kontrolu. “U regionu, Srbija ima najnižu incidencu obolevanja od Covida -19, najnižu stopu smrtnosti (primera radi, od Hrvatske duplo nižu, a od Slovenije tri puta nižu stopu smrtnosti) i Srbija je testirala ubedljivo najviše građana”, rekao je Lončar u intervjuu za “Blic”.

Ministar Lončar je prvu dozu kineske vakcine “Sinofarm” primio 19. januara i bio je prvi u zemlji koji je primio kinesko cepivo.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Секцијa за историју медицине Српског лекарског друштва organizuje: XII конгрес историчара медицине

„800 година српске медицине“ Од 2. до 6. јуна 2021. године. Место одржавања Конгреса биће накнадно одређено у зависности од развоја епидемиолошке ситуације у Србији. 149. година Српског лекарског друштва: 1872-2021.

Теме Конгреса: 1. Средњевековна медицина 2. Медицинска терминологија и лексикографија 3. Велики лекари малих вароши (биографије) 4. Развој здравствених установа у Србији 5. Историјски развој специјалистичких грана медицине, стоматологије и фармације 6. Медицинска музеологија 7. Слободне теме

Свети Сава се сматра зачетником српске медицине

http://www.sld.org.rs/ 51

Z D R AV S T V O - S R B I J A

d kada je prvi put opisan u Japanu 1990. godine, Takocubo sindrom, takođe poznat kao stres kardiomiopatija, sindrom slomljenog srca, ili sindrom apikalnog baloniranja, smatran je jednom formom akutne reverzibilne miokardne povrede koja se karakteriše prolaznom regionalnom sistolnom disfunkcijom leve komore. Takocubo koji se odnosi na klasično apikalno baloniranje viđa se u većini slučajeva, a sam izgled srca podseća na ćup za hvatanje oktopoda u Japanu, odakle potiče i samo ime. Iako inicijalno smatran retkim slučajem, uz primenu savremene dijagnostike i stoga boljeg prepoznavaranja, smatra se da je prevalenca stres kardiomiopatije između 1% i 2% svih pacijenata koji se prezentuju kao akutni koronarni sindrom. Mada se inicijalno smatralo da je to benigni sindrom zbog manjeg ispoljavanja kliničkih simptoma i znakova i odsustva koronarne arterijske bolesti, danas se smatra da su pacijenti sa stres kardiomiopatijom u istom riziku za smrtni ishod kao i pacijenti koji se leče od akutnog koronarnog sindroma.

Takocubo kardiomiopatija (stres kardiomiopatija)

Ass. dr Dragan Matić, Klinički centar Srbije, Urgentni centar, Odeljenje urgentne kardiologije

Dr Dragan Matić rođen je 27.03.1979. godine u Beogradu. Medicinski fakultet Univerziteta u Beogradu upisao je 1998. godine, a diplomirao je 2004. godine sa prosečnom ocenom 9.74. Od 2006. godine radi u Urgentnom centru, Kliničkog centra Srbije, na odeljenju Urgentne kardiologije. Magistrirao je 2008. godine, a doktorirao 2014. godine na Beograskom Univerzitetu. Specijalistički ispit iz interne medicine položio je 2012. gdine, a od 2017 je subspecijalista kardiologije. Autor je mnogobrojnih naučnih radova od kojih su neki objavljeni u visokocotiranim stranim časopisima. Od 2015. godine zaposlen je na Medicinskom fakultetuu Beogradu, na na katedri interne mdicine gde obavlja funkciju asistenta.

je potvrđeno kod osoba sa dijagnozom sindroma slomljenog srca. To kasnije dovodi do oslobađanja noradrenalina i ostalih stresogenih humoralnih transmitera u presinaptičkim krajevima autonomnog nervnog sistema srca, što za konačan rezultat ima direktan toksični efekat na miokard i koronarnu epikardnu i mikrovaskularnu disfunkciju. Stoga se smatra da u predisponiranih osoba postoji

Najčešće korišćen dijagnostički kriterijum za dijagnozu Takocubo sindroma je algoritam Evropskog udruženja za srčanu insuficijenciju.

Definicija Stres kardiomiopatija je klinički sindrom koji se karakteriše akutnom i prolaznom sistolnom (i dijastolnom) disfunkcijom leve komore koja je često povezana sa emocionalnim ili fizičkim strsom, koji se dogodio 1-5 dana pre pojave simptoma. Tipičan izgled ove kardiomiopatije je regionalni poremećaj kontraktilnosti koji se manifestuje u vidu apikalne hipokinezije ili akinezije/diskinezije (apikalno baloniranje) sa bazalnom hiperkinezijom. Sumnja na stres kardiomiopatiju je bazirana na kliničkoj slici, promenama u EKGu, blagom povećanju enzima troponina u serumu, značajnom porastu natriuretskih peptida u serumu (BNP ili NTproBNP) i neinvazivnim kardiološkim vizuelizacionim metodama (eho srca). Koronarna angiografija se koristi da bi se isključilo postojanje koronarne arterijske bolesti epikardnih koronarnih arterija. 52

Patofiziologija Iako patofiziološki mehanizmi nisu do danas definitivno objašnjeni, smatra se da u osnovi sindroma leži veza između srca i mozga. Za vreme stresa dolazi do povećanog protoka krvi u hipokampalnom regionu i bazalnim ganglijama što veliki broj već presintetisanih granula sa noradrenalinom i ostalim hormonima stresa u presinaptičkim ganglijama, a da stres predstavlja samo inicijalni pokretački mehanizam za njihovo oslobađanje. Noradrenalin i ostali neurogeni medijatori stresa imaju direktan kardiodepresorni efekat na srčanu funkciju dovodeći do srčane slabosti, što je zapravo rezultat ishemije uslovljene makro, odnosno mikrovaskularnim spazmom usled dejstva noradrenalina. Kako je najveća gustina beta-receptora za adrenalin upravo u apikalnom delu miokarda, to objašnjava zašto se baloniranje miokarda dešava upravo u ovom delu srca. Epidemiologija Prema podacima iz dve velike kohorte pacijenata smatra se da je učestalost Takocubo sindroma između 15

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Depresija nakon infarkta srca iz ugla kardiologa i 30 slučajeva na 100 000 stanovnika godišnje u Evropi i Sjedinjenim Američkim Državama. Tri velika registra pacijenata sa Takocubo sindromom koja su pokazala da oko 90% pacijenata čine žene starosti od 66 do 68 godina. Žene u postmenopauznom periodu su sklone povećanoj aktivnosti simpatičkog nervnog sistema i endotelne disfunkcije, što ih čini osobama predisponiranim za pojavu Takocubo sindroma. Okidači za pojavu streskardiomiopatije Emocionalni i/ili fizički stres su glavni okidači za pojavu streskardiomiopatije. Najčešći emocionalni stresovi predstavljaju smrt voljene osobe, akt napada i nasilja nad ličnošću, prirodne katastrofe, veliki finansijski gubici, praktično sva stanja koja dovode do naglog i velikog stresa. Čak i iznenadni srećni događaji mogu da dovedu do ovog oboljenja koje se tada naziva „sindrom srećnog srca“. Fizički stres kod akutno i teško obolelih pacijenata može dovesti do pojave ovog sindroma. Najčešći fizički stresogeni faktori su teška hirurška intervencija, jak bol, sepsa i egzacerbacija hronične opstruktivne bolesti pluća ili astme. Dijagnoza Dijagnoza se najviše bazira na dokazivanju apikalnog baloniranja leve komore procenjenom ehokardiografijom uz odsustvo koronarne arterijske bolesti što se dokazuje selektivnom koronarografijom. Terapija Glavni cilj terapije pacijenata sa stresogenom kardiomiopatijom su prevashodno sprečavanje nastanka komplikacija i njihovo lečnje ako se jave. Među najznačajniim komplikacijma su pre svega maligni poremećaji srčanog ritma i srčana insuficijencija.

Dr sc. med. Lidija Savić, kardiolog

Dr Lidija Savić rođena je u Pančevu. Zaposlena je na Klinici za kardiologiju Univerzitetskog kliničkog centra Srbije kao subspecijalista kardiolog, specijalista interne medicine; doktor je medicinskih nauka. Medicinski fakultet u Beogradu završila je 2002. godine sa prosečnom ocenom 9,60. Magistarsku tezu iz oblasti kardiologije odbranila je 2007. godine, a doktorsku disertaciju iz oblasti kardiologije odbranila je 2011. godine na Medicinskom fakultetu u Beogradu. Specijalistički ispit iz interne medicine položila je 2013. godine, a ispit iz uže specijalizacije – oblast kardiologija 2017. godine. Autor je i koautor mnogih radova koji su objavljeni u domaćim i stranim stručnim časopisima. Učestvovala je u istraživačkim projektima Ministarstva nauke Republike Srbije, kao i u kliničkim studijama. Imenovana je u kliničkog asistenta na Medicinskom fakultetu u Beogradu 2015. godine. Govori engleski i rumunski jezik.

obro je poznato da depresija može biti faktor rizika za kardiovaskularne bolesti. Međutim, često se susrećemo sa obrnutom situacijom, da kardiovaskularno oboljenje dovede do depresije. Ovo se naročito odnosi na infarkt srca kao najozbiljniju manifestaciju kardiovaskularnih bolesti, tako da možemo slobodno reći da je veza depresija - infarkt srca dvosmerna. Prema podacima iz literature, sa depresijom nakon infarkta srca, tzv. postinfarktnom depresijom, susreće se svaki peti bolesnik, ali ona često ostaje neprepoznata. Simptomi i znaci postinfarktne depresije pojavljuju se najčešće u toku hospitalizacije, a ostaju prisutni nakon potpunog (fizičkog) oporavka bolesnika. Postoje različiti mehanizmi koji mogu da doprinesu pojavi postinfarktne depresije: poremećaj serotonina u mozgu, poremećaj hipotalamusno-hipofizno-adrenalne osovine, inflamacija u sklopu infarkta, povećanje koncentracije slobodnih radikala, itd. Depresivni bolesnici su socijalno izolovani, fizički su manje aktivni, više puše i imaju nezdrave načine ishrane

(neredovna ishrana ili konzumiranje tzv. nezdravih namirnica, “brze hrane”, itd.), a sve ovo se smatra faktorima rizika za (ponovni) infarkt srca. Ono što kardiologe najviše brine to je povećanje smrtnosti bolesnika sa postinfarktnom depresijom u udaljenom praćenju u poređenju sa bolesnicima koji nisu depresivni, na šta su ukazala istraživanja. Uzroci smrtnog ishoda kod bolesnika sa postinfarktnom depresijom su uglavnom kardiološki; to su pre svega ozbiljni poremećaji srčanog ritma (aritmije) i ponovni infarkt srca. Životno ugrožavajuće aritmije kod ovih bolesnika mogu da budu posledica pojačane aktivnosti simpatičkog nervnog sistema (jer je uz simptome depresije često prisutna i anksioznost, tj. uznemirenost) ili prestanka uzimanja propisane kardiološke terapije. Rizik od pojave ozbiljnih aritmija kao neželjeno dejstvo antidepresiva malo je verovatno jer lekovi koji se danas primenjuju u lečenju depresije praktično nemaju proaritmijski efekat. Kardiolog bi trebalo da prepozna karakteristične simptome postinfarktne depresije u već toku hospitalizacije, ali i na redovnim kontrolama nakon otpusta bolesnika. Karakteristični i najčešći simptomi koje bolesnici navode su: (1) osećaj nezadovoljstva, (2) nezainteresovanost ili nezadovoljstvo u većini ili čak u svim sferama života, (3) nedostatak samopouzdanja, (4) poremećaj spavanja, (5) promene apetita, (6) gubitak energije (ovo kardiolog treba da tumači u skladu sa oštećenjem srca koje je 53

Z D R AV S T V O - S R B I J A

nastalo nakon infarkta), (7) teškoće u koncentraciji, (8) uznemirenost (9) osećaj krivice zbog nezdravog načina života koji su vodili, a koji je doveo da infarkta i (10) gubitak želje za životom. Bolesnik može imati samo jedan ili više simptoma, što je veći broj sigurniji smo da se radi o postinfarktnoj depresiji. Najalarmantniji simptom je svakako gubitak želje za životom i bolesnik koji ovo kaže mora biti hitno upućen psihijatru. Za otkrivanje simptoma depresije kardiolozi mogu da koriste Bekov depresivni upitnik (engl. Beck Depression Inventory - BDI) i druge upitnike (npr. Hamiltonova skala za procenu depresije, Gerijatrijska skala depresivnosti, itd.) Terapijski pristup kod bolesnika sa postinfarktnom depresijom može biti farmakološki i nefarmakološki. Nefarmakološki pristup najčešće podrazumeva psihoterapiju (npr. kognitivno bihejvioralnu terapiju) i rehabilitaciju sa doziranom fizičkom aktivnošću (u jednom istraživanju je pokazano da fizička aktivnost značajno redukuje simptome depresije kod žena nakon infarkta srca). Drugi, farmakološki pristup podrazumeva primenu lekova antidepresiva, a kod pojedinih bolesnika i sedativa. Kod primene antidepresiva, uvek se postavlja pitanje njihove bezbednosti nakon infarkta srca. Sa kardiološkog aspekta je bitno znati da triciklični antidepresivi (starija grupa lekova) ne bi trebalo da se primenjuju nakon preležanog infarkta zbog mogućeg izazivanja arimtija (tzv. proaritmijski efekat), dok je primena novih grupa lekova (naročito selektivnih inhibitora preuzimanja serotonina) bezbedna. Prilikom odabira terapijskog pristupa nikako se ne sme zaboraviti veoma važna uloga porodice – bez obzira na način lečenja, simptomi postinfarktne depresije brže će se povući kod bolesnika sa dobrom porodičnom, odnosno socijalnom, podrškom. Pristup bolesniku mora biti individualan, uzi54

majući u obzir srčanu funkciju, a svako ignorisanje postojanja postinfarktne depresije je potencijalno opasno. Na kraju se postavlja pitanje šta kardiolog može da uradi kada registruje simptome depresije kod bolesnika, ili mu se bolesnik požali da je depresivan? Kod velikog broja bolesnika osećaj depresije može biti posledica straha od ponovnog infarkta, straha od iznenadne smrti ili brige zbog oštećenja na srcu koje je infrakt napravio. Bolesnici po pravilu infarkt srca, ali i većinu drugih srčanih bolesti, povezuju sa iznenadnom smrti. Ukoliko kod bolesnika postoji ovakva bojazan, razgovor sa kardiologom će pomoći, a kardiolog mora da pruži bolesniku sve relevantne informacije o prirodi i toku njegove bolesti i o značaju prevencije ponovnog infarkta. Mnogim bolesnicima će biti lakše kada razumeju svoju bolest. Ovaj pristup biće sasvim dovoljan ako bolesnik nema veliko oštećenje srca i ako je procenjeni rizik od pojave komplikacija, srčane slabosti i iznenadne smrti nizak, odnosno sličan onome u opštoj populaciji. Kod bolesnika sa velikim oštećenjem srca gde je rizik za pojavu komplikacija i iznenadne srčane smrti veliki i pored sve primenjene terapije, odnosno svih vidova lečenja, potrebno je uključiti i psihijatra. Kod svih bolesnika kardiolog treba da promoviše zdrav način života, fizičku aktivnost, koju treba prilagoditi funkcionalnom statusu bolesnika, sa ciljem smanjivanja osećaja depresije i poboljašanja celokupnog zdravlja. Kardiolog sme da započne terapiju benzodiazepinima koji redukuju osećaj anksioznosti, ali njihova svakodnevna upotreba ne treba da bude duža od dve nedelje (bez konsultacije psihijatra) da bi se izbeglo stvaranje zavisnosti. Period uzimanja benzodiazepina do dve nedelje može biti koristan za bolesnika dok antidepresivi ne postignu svoj puni terapijski učinak. U zaključku se može reći da rana detekcija simptoma postinfarktne depresije može značajno popraviti kvalitet života, a verovatno i prognozu bolesnika. Lečenje depresije je kompleksno, treba da predstavlja balans između farmakološkog i nefarmakološkog pristupa, uz saradnju kardiologa i psihijatra, a nadamo se da ćemo u skorijoj budućnosti imati rezultate istraživanja koji će pokazati koji terapijski pristupi daju najviše efekata kako na povlačenje simptoma depresije, tako i na poboljšanje kardiološke prognoze kod ovih bolesnika.

steoporoza je sistemska bolest kostiju kod koje dolazi do mikroarhitektonskog propadanja koštanog tkiva. Većinom se javlja kod žena u menopauzi zbog nižeg nivoa estrogena. Takođe, može se javiti zbog brojnih komorbiditeta ili tretmana, uključujući alkoholizam, anoreksiju, hipertireozu, bolesti bubrega i hirurško uklanjanje jajnika. Pojedini lekovi povećavaju stopu gubitka kostiju, uključujući lekove protiv epilepsije, hemoterapije, inhibitore protonske pumpe, selektivne inhibitore ponovnog uzimanja serotonina i glukokortikosteroide. U zavisnosti od dijagnostičke procedure i istraživanja, prema savremenim podacima iz literature, pogađa od 2% do 8% muškaraca i 10% do 38% žena. Osteoporoza nastaje smanjenem gustine kostiju kada kosti postaju poroznije i lako može doći do preloma i najčešći je razlog frakture kosti kod starijih osoba. Uglavnom su pogođeni kičmeni pršljenovi, kosti podlaktice i kuka. Dijagnoza osteoporoze može se postaviti pomoću konvencionalne radiografije i merenjem mineralne gustine kostiju (BMD). Uobičajena radiografija, CT i MRI, su zajedno korisne metode za otkrivanje komplikacija osteopenije, kao što su prelomi pršljenova. Sve ove metode mogu pomoći u dijagnozi same frakture i daljem praćenju. Merenjem visine kičme može se lako identifikovati, kao i gubitak visine i smanjenje površine pršljena, posebno kada se gleda vertikalna deformacija (kompresivna fraktura) ili određivanjem indeksa preloma kičme koji uzima u obzir broj zahvaćenih pršljenova. Frakturom više pršljenova dovodi do kifoze tora-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Lečenje osteoporotskih fraktura pršljenova kičme

kalne kičme, što dovodi do onoga što je poznato kao grba. Obično nema simptoma u ranim fazama osteoporoze, ali nakon fraktura mogu se javiti: • Aktuni i intenzivni bolovi u leđima, izraženi u uspravnom položaju tela, • Povijeno držanje, • Smanjenje telesne visine. Za rešavanje osteoporotskih fraktura pršljenova danas postoji jako efikasna intervencija -vertebroplastika. Vertebroplastika je minimalno invazivna intervencija kojom se rešava fraktura pršljenova kičme kod pacijenata u budnom stanju, bez klasičnog reza u lokalnoj anesteziji. S obzirom na to da su obično kandidati stariji pacijenti sa brojnim komorbiditetima, ova vrsta intervencije je idealna za njih zbog toga što se izvodi u lokalnoj anesteziji. Pacijenti sa osteoporotskim prelomima pršljenova, kod kojih bolovi ne prolaze tri nedelje od konzervativnog

90%. Bolovi se kod većine smanjuju gotovo odmah nakon vertebroplastike, kod ostalih unutar 48 sati. Metoda vertebroplastike primjenuje se dugi niz godina za stabilizaciju određenog pršljena, bilo da je razlog frakture osteoporoza ili metastatska bolest kod malignih bolesti. Izvodi se u lokalnoj anesteziji, perkutano, tako što se igla promera oko 1,5 mm, uvodi punkcijom kroz kožu i pod kontrolom RTG aparata i postavi u telo pršljena. Zatim se aplikuje tečni „koštani cement“ polimetilmetakrilat (PMMA) u telo pršljena, koji se nakon kratkog vremena (oko 15 minuta) osuši i stvrdne i tako stabilizuje

lečenja (nošenje ortoze uz mirovanje i adekvatnu analgeziju), kandidati su za vertebroplastiku, kao i pacijenti sa metastatskim osteolitičkim promenama, kod kojih je sačuvan zadnji koštani zid. Korištenje vertebroplastike kod traumatskih fraktura pršljenova predmet je diskusije. Efikasnost i uspešnost ove procedure, prevashodno u regresiji akutnih bolova i stabilizaciji segmenta, prema današnjoj literaturi iznosi oko

frakturisani pršljen, a sam pacijent reši bola. Moguće su i neke komplikacije, pre svega nekontrolisano curenje cementa iz pršljena prema spinalnom kanalu gde može vršiti pritisak na nerve unutar kanala. Takođe, može se desiti ulazak tekućeg cementa u krvne sudove do pluća gde se može izazvati „emboliju pluća“, što je vrlo ozbiljna komplikacija. Ove komplikacije su retke, jer se ceo postupak postupno prati radiografijom.

Vertebroplastika

Dr sc. med. Nenad Živković, spec. neurohirurgije, naučni saradnik, Bel Medic, opšta bolnica, Beograd

Pored navedenih, moguće su još i komplikacije (kod manje od 3% pacijenata) koje uključuju: • infekcija i/ili krvarenje na mestu uboda, • bol na mestu uboda koja obično prolazi nakon lokalnog hlađenja i uzimanja analgetika. Dr sc. med. Nenad Živković u svakodnevnom radu vertebroplastiku radi sa koštanim cementom zadnje generacije naziva „Confidence“®, kompanije „Johnson&Johnson“. Cement odlikuje visoka viskoznost i nema tekuću fazu. Uz pomoć hidrauličnog aplikatora cement se sigurno i uz izvanrednu rendgensku kontrolu aplikuje u telo pršljena. Na ovaj način su dodatno izbegnute komplikacije tekućeg cementa. Sama intervencija, pored lokalne anestezije, može se raditi i uz blagu sedaciju. Procedura traje najviše jedan sat, opservacija još oko dva sata, nakon čega se pacijent otpušta kući. Savetuje se mirovanje u krevetu prva 24 sata nakon procedure, a zatim postepena vertikalizacija i vraćanje u normalne svakodnevne životne aktivnosti. Povratak na napornije fizičke aktivnosti, poput učestvovanja u sportu ili dizanja teškog tereta, ne savetuje se do šest nedelja. Kontrolni pregled neurohirurga se zakazuje nekoliko nedelja nakon intervencije kako bi se osiguralo da oporavak ide dobro. Vertebroplastika je minimalno invazivna i sigurna procedura koja u velikoj većini slučajeva ima prednosti: • jednodnevna hirurgija u lokalnoj anesteziji, • kratka i efikasna intervencija, • obezbeđuje trajno rešenje frakture pršljena, • relativno bezbedna intervencija, • intervencija se izvodi bez reza, • obezbeđuje brz prestanak bola. Sve minimalno invazivne tehnike na kičmenom stubu u našem regionu koristi u svakodnevnom radu dr sc. med. Nenad Živković, neurohirurg i naučni saradnik u oblasti neuronauka, želeći da implementira nove svetske trendove lečenja spinalne patologije, a koje je dobrim delom naučio od najboljih svetskih stručnjaka u ovoj oblasti. 55

Z D R AV S T V O - S R B I J A

akonom o zdravstvenoj dokumentaciji i evidencijama u oblasti zdravstva “Službeni glasnik RS”, br. 123/2014, 106/2015, 105/2017, 25/2019 (drugi zakon) uređuje se zdravstvena dokumentacija i evidencije u oblasti zdravstva, vrste i sadržina zdravstvene dokumentacije i evidencija, način i postupak vođenja, lica ovlašćena za vođenje zdravstvene dokumentacije i upisivanje podataka, rokovi za dostavljanje i obradu podataka, način raspolaganja podacima iz medicinske dokumentacije pacijenata koja se koristi za obradu podataka, obezbeđivanje kvaliteta, zaštite i čuvanja podataka, kao i druga pitanja od značaja za vođenje zdravstvene dokumentacije i evidencija. Prema ovom zakonu “Dokument” je svaki zapis informacije bez obzira na njen fizički oblik ili karakteristike, pisani ili štampani tekst, zapis u elektronskom obliku, karte, šeme, fotografije, slike, crteži, skice, radni materijali, kao i zvučni, glasovni, magnetni, elektronski, optički i video- snimci, a “Zdravstvena dokumentacija” je izvorni ili reprodukovani dokument primljen u rad ili stvoren u radu zdravstvenih ustanova, privatne prakse i drugih pravnih lica. Zdravstvenu dokumentaciju čine medicinska dokumentacija o pacijentima i osnovna dokumentacija o zdravstvenoj ustanovi, privatnoj praksi i drugim pravnim licima. Zdravstvena dokumentacija može da se vodi u pismenom ili elektronskom obliku. Dokument u formi papirnog dokumenta, nastao u radu zdravstvene ustanove ili privatne prakse, predstavlja ogroman problem za njen smeštaj zbog fizičkog obima. Odatle se javlja pitanje šta sa njima nakon dužeg proteka vremena, kako papirna dokumenta uništiti, ali u slučaju potrebe osigurati autentičnost dokumenta, njegovu vremensku trajnost i dostupnost pacijentima, naučnoj, stručnoj i drugoj javnosti. Novi zakon o arhivskoj građi i arhivskoj delatnosti („Sl. glasnik RS“, br. 6/2020) primenjuje se od 2.2.2021. godine. Prema zakonskim odredbama stvaraoci i imaoci arhivske građe i dokumentarnog materijala su pravna ili fizička lica, odnosno njihovim radom nastaje određena dokumentacija nezavisno od 56

Medicina i pravo

Arhivsko poslovanje u zdravstvenim ustanovama (U skladu sa novim Zakonom o arhivskoj građi i arhivskoj delatnosti)

Ljubiša Živadinović, advokat, Beograd

medija na kojem je nastala. Vremenom ova dokumentacija postaje jedini trag dešavanja u prošlosti i kao takva dobija na posebnoj pravnoj, ekonomskoj ili društvenoj važnosti. Ovaj zakon propisuje čuvanje dokumentacije od njenog nastanka, pa do trenutka njenog uništenja i/ili se predaje nadležnom arhivu. Stvaraoci i imaoci dokumentarnog materijala u obavezi su da donesu opšta akta o načinu evidentiranja, klasifikovanja, arhiviranja i čuvanja arhivske građe i dokumentarnog materijala. Za neizvršavanje zakonskih obaveza propisane su visoke novčane kazne. Stvaralac i imalac arhivske građe i dokumentarnog materijala dužan je da savesno čuva u sređenom i bezbednom stanju arhivsku građu i dokumentarni materijal u obliku u kojem su nastali. Stvaralac i imalac osim fizičkih lica dužan je i da: 1) obezbedi odgovarajući prostor i opremu za smeštaj i zaštitu arhivske građe i dokumentarnog materijala; 2) odredi odgovorno stručno lice za zaštitu arhivske građe i dokumentarnog materijala i postupanje sa arhivskom građom i dokumentarnim materijalom; 3) evidentira, označava, klasifikuje, datira i arhivira arhivsku građu i dokumentarni materijal; 4) predaje arhivsku građu nadležnom arhivu pod uslovima i u rokovima predviđenim zakonom; 5) osigura trajno čuvanje arhivske građe u elektronskom obliku, njeno održavanje, migriranje, odnosno prebacivanje na nove nosače u propisanim formatima do predaje arhivske građe u elektronskom obliku nadležnom javnom arhivu;

6) vodi arhivsku knjigu na propisanom obrascu; 7) dostavi nadležnom arhivu prepis arhivske knjige najkasnije do 30. aprila tekuće godine, za dokumentarni materijal nastao u prethodnoj godini; 8) pribavi mišljenje nadležnog arhiva pre preduzimanja mera koje se odnose na arhivsku građu i dokumentarni materijal (statusne promene, fizičko preseljenje, adaptacija prostorija, otvaranje stečaja ili likvidacije, mikrofilmovanje, digitalizacija i dr.); 9) odabira arhivsku građu i izdvaja radi uništenja bezvredan dokumentarni materijal kojem je istekao rok čuvanja, godinu dana od dana isteka utvrđenog roka; 10) omogući ovlašćenom licu nadležnog javnog arhiva stručni nadzor nad evidentiranjem, klasifikovanjem, odabiranjem, arhiviranjem, čuvanjem, stručnim održavanjem i zaštitom arhivske građe, odnosno nad njenim odabiranjem iz dokumentarnog materijala; 11) postupa u skladu sa merama i rokovima koje nadležni arhiv naloži rešenjem a na osnovu prethodno sačinjenog zapisnika o utvrđenom stanju zaštite arhivske građe i dokumentarnog materijala; 12) obavesti nadležni javni arhiv o svim promenama koje su od značaja za arhivsku građu najkasnije u roku od 30 dana od dana njihovog nastanka. Stvaralac i imalac, osim fizičkih lica, dužan je da donese: 1) opšti akt o načinu evidentiranja, klasifikovanja, arhiviranja i čuvanja arhivske građe i dokumentarnog materijala; 2) listu kategorija arhivske građe i dokumentarnog materijala sa rokovima čuvanja;

Vesti iz VMA

3) opšti akt o načinu evidentiranja, zaštite, i korišćenja elektronskih dokumenata. Nadležni javni arhiv daje saglasnost na listu kategorija arhivske građe i dokumentarnog materijala sa rokovima čuvanja. Za oblast pravosuđa, zdravstva, prosvete i spoljnih poslova, nadležna ministarstva, uz prethodno pribavljeno mišljenje Državnog arhiva Srbije, donose opšti akt o vođenju obaveznih evidencija, upravljanju dokumentima ili arhivskom poslovanju i arhiviranju, kao i liste kategorija arhivske građe i dokumentarnog materijala sa rokovima čuvanja i dostupnosti. Stvaralac i imalac arhivske građe i dokumentarnog materijala dužan je da, posle izvršenog odabiranja arhivske građe, izdvoji radi uništavanja dokumentarni materijal kome je istekao rok čuvanja prema rokovima čuvanja definisanim i odobrenim prema listi kategorija arhivske građe i dokumentarnog materijala. Dokumentarni materijal nastao radom i delovanjem državnih organa i organizacija, organa teritorijalne autonomije i jedinica lokalne samouprave, ustanova, javnih preduzeća i imalaca javnih ovlašćenja, čiji je rok čuvanja istekao uništava se po pribavljenom odobrenju u pismenoj formi nadležnog javnog arhiva. Nadležni javni arhiv daje odobrenje samo za uništenje dokumentarnog materijala koji je evidentiran u arhivskoj knjizi. Prilikom uništavanja dokumentarnog materijala, stvaralac i imalac dokumentarnog materijala dužan je da preduzme neophodne mere zaštite podataka koji bi mogli povrediti prava i pravni interes lica na koja se dokumentarni materijal odnosi. Stvaralac i imalac arhivske građe dužan je da arhivsku građu preda u originalu, sređenu, označenu, popisanu, neoštećenu ili sa saniranim oštećenjima, tehnički opremljenu, a arhivsku građu u elektronskom obliku zajedno sa pripadajućim metapodacima i dekodiranu, na način koji odredi nadležni javni arhiv. O primopredaji arhivske građe sačinjava se zapisnik čiji je sastavni deo popis arhivske građe koja se predaje nadležnom javnom arhivu.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Odlikovanja povodom Dana državnosti

redsednik Republike i vrhovni komandant Vojske Srbije Aleksandar Vučić uručio je 15. marta, povodom Dana državnosti Republike Srbije, odlikovanja zaslužnim pojedincima, institucijama i udruženjima na svečanosti održanoj u Palati „Srbija“. Za izuzetne zasluge u oblasti naučne i zdravstvene delatnosti orden Karađorđeve zvezde drugog stepena uručen je načelniku Vojnomedicinske akademije prof. dr pukovniku Miroslavu Vukosavljeviću, a za izuzetne zasluge u medicini i izvanredne rezultate u zdravstvenoj delatnosti načelniku Klinike za infektivne bolesti Vojnomedicinske akademije pukovniku prof. dr Draganu Mikiću uručena je zlatna medalja za zasluge.

Uprava za vojno zdravstvo

U poseti general Kopčo

redstavnici Uprave za vojno zdravstvo na čelu sa pukovnikom prof. dr Zoranom Šegrtom sastali su se 24. februara 2021. godine sa delegacijom sanitetske službe Oružanih snaga Mađarske koju je predvodio načelnik te službe brigadni general dr Ištvan Kopčo. Sastanak je bio prilika za razmenu iskustava o epidemiološkoj situaciji izazvanoj korona virusom, organizaciji službe lečenja u vojnozdravstenim ustanovama i radu privremenih i vojnih kovid bolnica. Tokom predstavljanja delokruga rada vojnog zdravstva, poseban akcenat bio je na odličnoj organizaciji procesa vakcinacije u Srbiji, koja je za svoje građane, uključujući i pripadnike Ministarstva odbrane i Vojske Srbije, obezbedila četiri vakcine različitih proizvođača, što je našu zemlju svrstalo u red najuspešnijih evropskih zemalja. Takođe, bilo je reči i o mogućnostima unapređenja saradnje dve zemlje u oblasti vojne medicine. Poseta delegacije Oružanih snaga Mađarske završena je obilaskom Vojne kovid bolnice „Karaburma“ i privremene kovid bolnice „Štark arena“. 57

Vesti iz VMA

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Obeležen Dan Vojnomedicinske akademije

Poverenje građana dugo 177 godina Svečanost povodom Dana Vojnomedicinske akademije i 177 godina njenog rada održana je 2. marta 2021. godine u VMA

estitajući jubilej te vojnozdravstvene, obrazovne i naučnoistraživačke ustanove, u ime potpredsednika Vlade i ministra odbrane dr Nebojše Stefanovića i u svoje lično ime, državni sekretar u Ministarstvu odbrane Branko Živanović istakao je da VMA s ponosom čuva dugu i veliku tradiciju na najveća pregnuća medicinske struke, onda kada je Srbiji i njenom narodu bilo najteže, u ratovima i stradanjima, ali iza kojih je uvek sijala sloboda i vreme napretka do onoga što danas jeste Vojnomedicinska akademija. – Pravu veličinu posvećenosti vojničkom i medicinskom pozivu shvatamo kada otkrijemo i uverimo se u snagu jedne vojske, njenog zdravstvenog sistema i podrške onih ljudi od kojih smo podršku očekivali, ali i onih koji nas iznenade otkrivajući nam hrabrost u ključnim trenucima. Upravo je to ono sa čim se suočavamo evo već godinu dana. Pomoć i podrška svakom pacijentu i spremnost da se bez obzira na doba dana ili noći učini sve kako bi se spasio ljudski život, podsećaju na najvrednije stvari u životu, na moral, ljubav, prijateljstvo i požrtvovanje – istakao je državni sekretar Živanović. Prema njegovim rečima, stvaralaštvo i delo dr Vladana Đorđevića u poslednjih godinu dana naročito vidljivo žive svi tehničari i lekari u vojnom zdravstvu. – O tome svedoče rezultati i ukupan broj obavljenih pregleda i procedura u našim vojnozdravstvenim ustanovama. Iako nas je epidemija naterala da donekle usporimo, to se nije odrazilo na rad vojnog zdravstva – naprotiv. Uz svakodnevno naporno angažovanje svih vojnih medicinara i nemedicinskog osoblja, vredno svake pohvale, ponosni smo na efikasnost u formiranju i izgradnji kovid bolnica. Omogućili smo pravovremeno ulaganje u savremenu dijagnostiku, a uz to, razmišljajući o budućnosti, primili smo i veliki broj novih lica u stalni radni odnos. Ponosni smo što vakcinacija pripadnika sistema odbrane teče u skladu sa planom imunizacije protiv Kovida -19 u Republici Srbiji. Naša poruka je jasna – svaki pripadnik vojnog zdravstva savesno i odgovorno se odnosi prema zadacima koji se postave pred njega i tako će uvek biti - naglasio je Živanović. O rezultatima najveće ustanove sistema 58

vojnog zdravstva u Srbiji tokom prethodne godine govorio je načelnik VMA pukovnik prof. dr Miroslav Vukosavljević. Prema njegovim rečima, VMA se u svojoj dugoj istoriji postojanja suočavala sa brojnim izazovima, ali prethodna godina „ostaće upisana u istoriji, kao ona kada je ceo svet na trenutak stao“. – Istovremeno smo prihvatali činjenicu da svet više nije isto mesto i hrabro nastavljali borbu za očuvanje zdravlja svih naših pacijenata, naših najbližih pa, na kraju, i nas samih. Kada pogledamo unazad, godina je protekla veoma brzo, ali nas je naučila mnogo. Svedoci smo da u kriznoj situaciji iz koje, nažalost, još ne izlazimo, bez ujedinjenja svih snaga, nema dobrih rezultata. Medicinari VMA opravdali su poverenje građana dugo 177 godina. Bili smo kao i naši prethodnici uvek tamo gde je najteže – rekao je pukovnik Vukosavljević. On je istakao da je za godinu dana u Centru hitne pomoći VMA više od 92.000 građana dobilo neophodnu zdravstvenu negu, a da je na bolničko lečenje primljeno više od 30.000 građana. – Na Poliklinici VMA pregledano je više od 140.000 vojnih i civilnih osiguranika, a anga-

žovanjem znatno manjeg broja medicinskog i nemedicinskog osoblja uspeli smo da zbrinemo sve povrede i uradimo više od 15.000 operativnih zahvata od kojih su mnogi i najkomplikovaniji slučajevi u vreme kovid infekcije - naglasio je pukovnik Vukosavljević te izrazio uverenje da će VMA nastaviti da bude vojnozdravstvena ustanova kojoj se veruje, kojom se treba ponositi i za čije uspehe se, u svim domenima struke i nauke, čuje i van granica naše zemlje. Povodom Dana VMA, tradicionalno je proglašena najbolja organizaciona jedinica u prethodnoj godini. Titula je pripala Klinici za opštu hirurgiju i Institutu za epidemiologiju, a zameniku načelnika Klinike prof. dr Darku Mirkoviću i načelniku Instituta pukovniku prof. dr Srđanu Laziću priznanje je uručio državni sekretar Branko Živanović. Medalju koja nosi ime dr Vladana Đorđevića, velikog srpskog hirurga, VMA tradicionalno dodeljuje godinama unazad. Dobitnici ovogodišnjeg prestižnog priznanja su pukovnik u penziji prof. dr Tomislav Marenović i direktor Kliničkobolničkog centra “Dr Dragiša Mišović - Dedinje” prof. dr Vladimir Đukić. Dobitnicima je medalje uručio načelnik Grupe hirurških klinika VMA potpukovnik prof. dr Boban Đorđević. U umetničkom delu programa nastupili su vokalna solistkinja Danica Krstić i deo Umetničkog ansambla Ministarstva odbrane „Stanislav Binički“. Dan VMA obeležava se u znak sećanja na 2. mart 1844. godine kada je knez Aleksandar Karađorđević potpisao Ukaz kojim se proglašava „Zakon o ustrojeniju špitalja Centralne vojske“, a tog dana osnovana je prva vojna bolnica u Beogradu čiju tradiciju nastavlja VMA.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Секцијa за хуманост, уметност и културу ДЛВ СЛД

Лекари говоре срцем Припремила: Др sc. med. Славица Жижић Борјановић, микробиолог

Lekari umetnici Umorni od sećanja na tamne strane života Sanjaju vremena bez bolesti i umiranja U dekoru radosti i nadanja Ostvaruju svoj umetnički san. Lekari Slikari, pisci, muzičari i vajari pevaju tužne pesme sa bojama Rečima prave ramove lepšeg života Bežeći od sećanja na bolest i nestanak.

Umetnici u belim mantilima maštaju Veselu decu, srećne ljude, prazne bolnice Ljude sa licima nade, bez maski Oči bez suza, radosna pogleda. Teška vremena, prokleta godina Nestali su mnogi u nepovrat Pesma žalosnih tonova Spomenik je njihovom odlasku. Lekari umetnici, darovani talentom Pišu , crtaju, vajaju, sviraju, Istoriju jednog vremena pod maskama I ljudima daleko jednih i drugih. Vladimir Jokanović U Novom Sadu 25. III 2021. god.

Из Вуковог завичаја

Љубавна поезија из црвене зоне У Вуковом завичају, у којем свако ко дође осети дух старих времена и историје, писмености и народног стваралаштва, већ 171 годину ради КУД „Вук Караџић”. Започело je рад позоришним представама далеке 1850. године. Броји више од 500 чланова и ради у седам секција. Једно је од најстаријих на Балкану! На Сретење, 2021. године, КУД „Караџић”, како га од миља зову, одликовано је за Дан државности

Z D R AV S T V O - S R B I J A Сокобања фото: Ристо Трипић

златном медаљом, а посвећено је очувању и неговању наше националне културе и традиције и ширењу и преношењу љубави према култури и уметности на будуће генерације. У „Караџићу” је и др Зорка Тошић, интерниста Опште болнице Лозница, као члан Књижевног клуба. Писали смо о њој у часопису „Medici.com“ као лекару песнику и члану Секције за хуманост, уметност и културу Друштва лекара Војводине СЛД. Др Зорка својим љубавним песмама и ево већ петом књигом поезије одлично брани боје лекара Подриња и књижевну традицију Вуковог краја. У доба пандемије објавила је пету збирку песама „Недовршена писма”. Ове 2021. године књига необичних корица са прегршт боја и детаља као да и својим спољним изгледом жели да умири и орасположи читаоца. Уводно слово једнако је необично, а из пера уредника издања и руководиоца „Караџића” Драгана Тошића, писца. Он пише: „Иако то за ову збирку није релевантно, треба забележити и то да се ова збирка појављује у тешком времену пандемије, изазване вирусом корона, у ком су здравствени радници постали хероји и јунаци времена. Др Зорка, иако за себе каже да само ради свој посао, навикла да годинама помаже и спасава животе болесних, остала је доследна својој овоземљеској мисији па наставља да својом поезијом спасава и душе оних здравих, притиснутих лошим вестима, слутњама и прогнозама”. И у пандемији др Зорка своја осећања плете кроз стихове. Радна одећa јој је скафандер, улази у црвену зону кад год је по рас-

пореду, али је и даље и песник. Ниједном речи у разговору о књизи није поменула лекарски позив и блиски сусрет са неизвесним исходима својих пацијената. Зебњу и страх, недоумице и ишчекивања са којима живи претаче у себи у стихове. Оне најтананије, љубавне. Они су као река, плаха и неукротива о којој увек у песмама говори – Дрина. „Никада не волим оне квалификације које почињу са „нај” и

„Светски дан вода” 22. март „Наш најдубљи страх је да имамо премало или превише воде”

(Barbara Kingsalver)

Од 1993. године овај дан се обележава као Светски дан вода. Опште је познато да вода има непроцењив значај у еволуцији живог света као и да је услов опстанка живота на Земљи. Нажалост, познато је да је вода постала и биће најважнији стратешки ресурс убудуће. А ми становници ове планете Земље стално треба да се подсећамо на важност заштите вода и на недостатак воде за пиће у многим крајевима света. Прим. др Олга Лекић

свакако не знам да ли је др Зорка Тошић најбољи доктор у Подрињу. Не могу да проценим ни то да ли је најбоља песникиња Подриња. Али засигурно знам да је Зорка највољенији доктор и највољенији песник Подриња” оцена је уредника Тошића који прати развојни пут ове песникиње. Као приређивач и свих претходних књига поезије он је и најпозванији. Хвала уреднику што је од почетка осетио душу песника и таленат који треба подстицати и развијати код лекарке коју несебично воли народ Подриња! Нама је на понос. Снови који додирују небо Кад снови дотакну небо, почне да се круни златни месец са бескрајног небеског платна. Проспе се златни прах, да за собом завара траг звездама. А моје срце, у прах се чаробни претвори залутало међу звездама. Кад моји снови додирну небо, дугом се цртају пејзажи среће у песмама мојим.

Др Зорка Тошић

Земунски кеј - Олга Лекић

Z D R AV S T V O - S R B I J A

“Vukova nagrada” Mikanu Aničiću Akademski slikar Miladin Mikan Aničić, rođen 1950. godine u Badovincima blizu Drine, koji je slikarstvo diplomirao na Likovnoj akademiji u Beogradu, a više od tri decenije živi i radi u Parizu, ovogodišnji je dobitnik „Vukove nagrade“ koju dodeljuje Kulturno prosvetna zajednica Srbije za ukupan doprinos negovanju i promociji srpske kulture u Srbiji i celom svetu. (Medici.com je u 97. izdanju, februara 2020. godine objavio intervju sa akademskim slikarom Mikanom Aničićem.) nesansna ličnost, čovek iz naroda koji je svojim mnogostranim darom uspeo da stane uz rame s najvećim ličnostima svoga doba, a da u srpskoj kulturi zauzme počasno mesto. “Stoga i dobitnici ‘Vukove nagrade’ moraju biti istovremeno i ponosni i svesni ‘vetra u leđa’ i podsticaja koji donosi ovo vredno priznanje”, rekla je Gojkovićeva.

Maja Gojković: Dobitnici “Vukove nagrade” su “neimari naše kulture”. Svečanosti je prisustvovala ministarka kulture i informisanja Maja Gojković, koja je čestitala ovogodišnjim dobitnicima i poručila im da nisu samo nosioci vrednih priznanja, već i nastavljači Vukovog dela, “neimari naše culture” i čuvari naše kulturne baštine za buduće generacije. Ukazala je da nema mnogo nagrada koje imaju tako dugu tradiciju i čiji su nosioci najznačajnije ličnosti našeg kulturnog života kao što su Ivo Andrić, Desanka Maksimović, Vasko Popa, Harold Pinter i Peter Handke, Dobrica Ćosić... “Ta činjenica predstavlja veliku čast za prethodne, ali i za ovogodišnje dobitnike i ujedno daje podstrek za budući rad, ali nosi i nemalu dozu odgovornosti u daljem stvaranju”, rekla je ministarka. Nagrada koja nosi ime velikog Vuka ima poseban značaj i ugled, ističući da je reformator srpskog jezika bio re62

Živorad Ajdačić: Čestitajući laureatima generalni sekretar Književno-prosvetne zajednice Srbije Živorad Ajdačić rekao je da dodeljivanje “Vukove nagrade” nije prekinuto ni u vreme velikih inflacija koje su pogađale Srbiju ni u ratnim sukobima ni u promenama vlasti, ali ni u pokušajima da se ukine KPZ Srbije. “I danas, iako smo usred svetske pandemije još nedovoljno poznate bolesti, kada živimo u pomalo izmenjenim uslovima, ‘Vukova nagrada’ kao svetionik vodi i okuplja sve one koji su svojim pregalaštvim, svojom umetnošću,

naučnim i prosvetnim radom doprineli Srbiji”, rekao je Ajdačić. “Vukova nagrada” uručuje se u februaru jer je Vuk Karadžić preminuo 7. februara 1864. godine, kao i da je u njegovu čast ustanovljena nagrada 1964. godine. Aničić: Nagrade nas obavezuju da još više radimo Među nagrađenima je i akademski slikar Miladin Mikan Aničić, koji kaže da su velike nacionalne nagrade ne samo podsticaj za svakog umetnika, već i inicijalni okidač koji ih obavezuje da još više rade, stvaraju još veća dela i ostavljaju ih u nasleđe svom narodu i svojoj kulturi. Izuzetna je čast biti u društvu velikih stvaralaca i umova koji su prethodno bili dobitnici ove nagrade, kao što su nobelovci Ivo Andrić, Harold Pinter i Peter Handke. Potom Dobrica Ćosić, Desanka Maksimović, Vasko Popa i drugi. Pojedinim laureatima po njihovoj stvaralačkoj vrednosti ne možemo ni da se pri-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

pozitor i muzički pedagog Nemanja Savić, naučni radnik Svetomir Stamenković i književnik Slobodan Stanišić. Dobitnici “Izuzetne Vukove nagrade” su Gradska biblioteka Novi Sad, “Karić” fondacija i Međuopštinski istorijski arhiv Čačak. Povelju su dobili i urednica u RTSu Jasmina Nikitović Stojčić i publicista Milijan Stojanić. U žiruju za dodelu “Vukove nagrade” su predsednik žirija prof. dr Darko Tanasković, književnik Milovan Vitezović, izdavač Zoran Gutović, muzički umetnik Uroš Dojčinović, muzički umetnik Bora Dugić, književnik Selimir Radulović, profesor VMA Elizabeta Ristanović, slikar Radovan Trnavac Mića, slikar i vajar Miloš Šobajić. maknemo ili poistovetimo se sa njima, ali možemo da se trudimo da sledimo njihov put i put Vuka Karadžića da sve što je plemenito i vredno u našoj kulturi sačuvamo, dogradimo i uvećamo za buduća pokolenja. Svaki od nas se potrudio i trudi se da u anteriju duhovne lepote srpskog naroda utka po jednu nit blještave srme i ukrasi tu odoru kojom se zaogrće svaki narod pred licem sveta. Ova najveća nacionalna nagrada je ne samo priznanje za doprinos u obogaćenju naše kulture već i obaveza i inicijalni okidač koji nas nadahnjuje da još više radimo, stvaramo još veća dela i ostavljamo ih u nasleđe našim potomcima i njihovom duhovnom uzrastanju. Dobitnici 57. “Vukove nagrade” su akademski slikar Miladin Mikan Aničić, istoričarka književnosti Zlata Bojović, akademska slikarka Ljiljana Bursać, teatrolog i filmolog Zoran Đerić, muzikolog i muzički kritičar Gordana Krajačić. Među laureatima za 2020. godinu su i istoričar književnosti Nebojša Kuzmanović, glumica Vjera Mujović, kom-

Živorad Ajdačić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

eliki jubilej , sto godina postojanja, Medicinski fakultet u Beogradu i Institut za anatomiju “Niko Miljanić” obeležili su protekle godine nizom manifestacija. U Ruskom domu, u Beogradu, održano je naučnoumetničko veče, gde je posebno istaknuta uloga ruskih profesora u osnivanju fakulteta.Takođe, održane su izložbe, snimljene TV emisije, a objavljene su prigodne knjige i novinski feljtoni. Zbog pandemije Medicinski fakultet nastavlja obeležavanje jubileja i ove godine. Tako je nedavno Institut za anatomiju “Niko Miljanić” objavio knjigu - udžbenik FUNKCIONALNA NEUROANATOMIJA, autora prof. dr Slobodana Malobabića, prof. dr Lasla Puškaša i asistenta dr Slobodana Kapora u izdanju Izdavačke kuće DONVAS iz Beograda. Reč je o izmenjenom i dopunjenom izdanju, koje je prvi put štampano 2007.godine. Prema rečima autora i šefa Katedre Anatomskog instituta prof. dr Lasla Puškaša, medicina i tehnološka dostignuća brzo napreduju, pa je neophodno pratiti najnovija dostignuća u medicini i unositi ih odmah u udžbenike. “U ovom udžbeniku, pored već poznatih činjenica, uneli smo sve novine do kojih se došlo protekle decenije u medicini, biologiji, psihologiji i neurologiji. Želeli smo da na jednostavan i shematizovan način pojasnimo sve bitne karakteristike nervnog sistema i da ih postupno, kroz sva poglavlja ovog udžbenika, dobro upoznamo sa svim pa čak i najsloženijim saznanjima iz centralnog nervnog sistema” - istakao je prof. dr Laslo Puškaš. Studenti medicine slušaju predavanja o centralnom nervnom sistemu jedan semestar, a u udžbeniku su detaljno analizirani veliki i mali mozak, centralni nervni sistem, periferni nervni sistem, hipotalamus i motorni sistemi. Tu su poglavlja: Podela, građa i organizacija centalnog nervnog sistema, Neuronske mreže, osnovi komunikacije među neuronima, Unutrašnja morfologija kičmene moždine, Građa moždanog stabla , Bazalna jedra, Trigeminalni sistem, Hipotalamus i druga. Na pitanje kako se odlučio za pisanje ovog udžbenika prof. dr Slobodan Malobabić kaže: “Poznato je da za studente pa i za nastavnike problem u svim naukama predstavlja stalno povećanje naučnih saznanja. Pri tome je neophodno zna64

Prikaz knjige

Značajan prilog jubileju Medicinskog fakulteta i Instituta za anatomiju „Niko Miljanić“

Funkcionalna neuroanatomija Obeležavanje 100 godina postojanja Medicinskog fakulteta i Instituta za anatomiju “Niko Miljanić” nastavlja se, zbog pandemije, i u ovoj godini Pripremili: Dario Mirović i Marko Radoš

lački nove činjenice dodati i isto tako potvrditi dosadašnja naučna dostignuća. Posle vrlo uspelog, preko 30 godina starog udžbenika Anatomija CNS (A. Ilić i saradnici) neminovno je došlo do potrebe za novim udžbenikom. Knjiga “Funkcionalna neuroanatomija” je otvorila nove pristupe učenju o nervnom sistemu u okviru Anatomije čoveka. Zahvaljujući, između ostalog , i velikom broju autora sa više medicinskih fakulteta, usvojena savremena znanja

i koncepti su odgovarajuće prikazani u knjizi. Tako već u prvom poglavlju “Podela, građa i organizacija CNS-a”, postoji i sve aktuelniji deo o starenju stanovništva, o čemu se u Anatomiji čoveka praktično i nije govorilo, mada se proces starenja odražava i na nervni sistem (mozak). Takođe, ne samo da je pojam trigeminalni sistem objašnjen, već je izdvojen u posebno poglavlje sa njegovim jednostavnim ali potpunim opisom. Poglavlje “Građa moždanog stabla” je usaglašeno sa najnovijim konceptima iz neuroanatomije i neuronauka, tako da uz odgovarajuće kliničke činjenice daje osnovu za kasnije usavršavanje i potencijalne specijalizacije i subspecijalizacije. U poglavlju o malom mozgu, čija složena organizacija i veze ne dozvoljavaju prekomerno pojednostavljivanje, uz brojne odgovarajuće ilustracije postoji i odeljak o kliničkoj anatomiji cerebeluma. Senzorni sistemi, kao složeni funkcionalni sistemi su savremeno prikazani uz opise koji omogućavaju kasniji jednostavan prelaz na probleme iz neurologije, ali i praćenje razvoja neuronauka. “Putevi posebnih čula” je savremeno koncipirano poglavlje, koje sadrži i bitne podatke ne samo iz anatomije, već i histologije i fiziologije. Sve to čini jednu originalnu celinu, neophodnu za pravilno razumevanje funkcija i poremećaja nervnog sistema. U čitavoj knjizi su činjenice iz neuroanatomije svuda povezivane sa njihovim značajem u neurologiji, psihijatriji, neurohirurgiji, psihologiji i rehabilitaciji.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Bez obzira na to, knjiga nije pretrpana podacima jer brojne originalne ilustracije i tačne i informativne slike dopunjavaju tekst i same po sebi donose objašnjenja i doprinose boljem razumevanju gradiva “- ističe profesor dr Slobodan Malobabić. Jedan od autora udžbenika je i asistent Anatomskog instituta dr Slobodan Kapor. “Udžbenik ima dosta shematskih prikaza ljudskog mozga, koji bi najjednostavnije mogao da se predstavi kao ‘menadžer’ kontrole i regulisanja većine moždanih i telesnih funkcija. U ovoj knjizi sve bitne karateristike centralnog nervnog sistema prikazane su kroz poglavlja da bi studenti jednostavno i lako savladali ovo gradivo“ - ističe jedan od autora, asistent dr Slobodan Kapor. ”Udžbenik smo radili godinu i po dana. Izmenio sam i preradio sve prethodne sheme nervnog sistema. Tekstovi su takođe prerađeni, a pomogli su nam saradnici iz Banjaluke, profesor dr Goran Spasojević, zatim saradnici iz Novog Sada na čelu sa šefom Anatomije prof. dr Ljubicom Stojšić Džunjom. Pomogle su i kolege sa naše katedre za fiziologiju prof. dr Zvezdana Kojić i drugi“ - ističe dr Slobodan Kapor. “Zanimljivo je da sam udžbenik radio sa prof. dr Laslom Puškašem, koji je moj mentor i sa prof. dr Slobodanom Malobabićem, koji je mentor mog mentora. Mene je poznanstvo sa profesorom dr Laslom Puškašem opredelilo da se zainteresujem za nervni sistem i ljudski mozak” - ističe autor dr Slobodan Kapor. Povodom 100 godina Anatomskog instututa, odnosno Medicinskog fakulteta, ovu knjigu izdala je Izdavačka kuća DONVAS iz Beograda, koju vodi Nikola Dončev. “Izdali smo 1480 naslova univerzitetskih udžbenika, svih fakulteta u Srbiji, posebno u oblastima medicine, farmacije i stomatologije. Dugogodišnjim radom i iskustvom verujemo da smo doprineli zdravijem životu i savremenijemo obrazovanju” – ističe Nikola Dončev, direktor Izdavačke kuće DONVAS. “Nadamo se da će iznete činjenice podstaknuti studente, a posebno mlade istraživače na dalja proučavanja morfoloških i funkcionalnih odlika centralnog nervnog sistema” - naglašava Nikola Dončev.

Prirodnim putem protiv virusnih infekcija

D Goran Poletan, fitoterapeut

ok se kod bakterijskih i gljivičnih infekcija medicina može pohvaliti velikim brojem različitih antibiotika i antimikotika, kada dođe do virusnih infekcija tu je medicina bez pravoga odgovora i uglavnom se pacijent mora uzdati u svoj imunitet. Samim time jasno je da je jak imunitet od presudne važnosti kad nas napadne ovakva vrsta neprijatelja. U ovo vreme, kada je celi svet suočen sa omraženim uljezom zvanim Kovid, nikome više ne treba govoriti da mora da sprema telo za potencijalni sukob sa neprijateljem broj 1 trenutno u svetu.

Na našoj stranici www.ozdravite. com u delu vezanom za čaj za disajni aparat, preporučujemo da se spravlja preparat od limuna, maslaca, meda, hrena i belog luka, koji jača imunitet disajnog aparata, ali i potpomaže čišćenje pluća. Što se tiče čajeva, mi smo kod pacijenata koji su već bili zahavaćeni Kovidom kombinovali dve vrste čajnih mešavina: Prvi je čaj za disajni aparat, koji deluje na celi respiratorni trakt, od sinusa, preko usno-ušno-nosne šupljine do pluća, a koji ima čestvorostruko dejstvo: razlaže šlajm, izbacuje ga, deluje protivupalno i regeneriše sluzokožu. Drugi čaj koji smo davali je čaj za jačanje imuniteta, koji deluje protiv upala, podiže nivo imunoglobulina, ali i čisti krv i održava njenu viskoznost. Neke od biljaka koje većina porodica ima, a korisne su kod virusnih infekcija su: majkina dušica, matičnjak, žalfija, zova, šipak i list kupine. Ukoliko ste zainteresovani za naše preparate za: disajni aparat, infekcije urinarnog trakta, prostatu, reproduktivni aparat, kandidu, helikobakter pilori, bubrežnu insuficijenciju, kolitis, menstrualne tegobe, sterilitet, jetru i žuč, štitastu žlezdu, povišeni holesterol, povišeni šećer, alergije, jačanje imuniteta, zaustavljanje krvarenja, inkontinenciju, srčane probleme, anemiju, reumatizam, hemoroide, mršavljenje, dijareju, ubrzanje probave, usporenu cirkulaciju.

Vitamini C i D, svakako pomažu, ali je neuporedivo bolje kada telo opskrbimo sa što većim brojem minerala i vitamina. A koji bi način bio bolji da se njima opskrbimo od raznovrsne ishrane. Da bismo bili sigurni da smo obezbedili sve vrste hranjivih materija izuzetno je važno obezbediti raznovrsnost na sve moguće načine: 1. Trebalo bi da bude zastupljeno što je moguće više boja povrća: zelena, bela, crvena, narandžasta, ljubičasta, jer boje govore o sadržaju hranjivih materija. 2. Trebalo bi da bude zastupljeno i korenasto (cvekla, repa, rotkvice, šargarepa..) i lisnato povrće (kelj, kupus, salata...) i plodovi (bundeva, tikvice...). Osim povrća i voća (od voća su Možete ih naručiti telefonom ili punajvažniji: grejpfrut, limun i jabuke), izuzetno je važno da su u ishrani zastupl- tem naše internet stranice: jeni maslac, med, jabukovo sirće, hren, beli luk i đumbir. Ako ste se već suočili Goran Poletan PR sa prvim simptomima, jelo broj jedan je www.ozdravite.com supa sa pilećim kostima, jer pileće kosti gp@ozdravite.com sadrže sastojke koji deluju antivirusno. Telefoni: Srbija 065 43 819 43 Osim čajeva, najbolji napitak je mlaka BiH 066 355 310 limunada sa medom. 65

ZDRAVSTVO - SRBIJA

„Medici.com“, glasnik banja Srbije

Banje Srbije

art je, pa sam se setio da ima tome 15 godina kako sam imenovan za sekretara Udruženja banja Srbije. Petnaest godina! Malo manje nego što postoji jedan redak časopis, koji je uspeo u onome što su mnogi pokušavali i na pokušajima ostali. Malo manje kažem, ali dovoljno da se može reći da smo zajedno promovisali ono što je u to vreme smatrano za neku vrstu strukovnog svetogrđa – zdravstveni turizam. Sećam se, kao danas, prvog susreta sa predstavnikom tog časopisa na Sajmu turizma u Beogradu. Priznajem danas da sam tada pomislio da je u pitanju još jedan koji bi da „mlade snage“ u Udruženju ubedi da je njegov časopis najbolji, da se isplati oglašavati se u njemu i ko zna šta još. Kada sam u ruke uzeo časopis počeo sam celu priču da shvatam ozbiljno, u skladu sa utiskom koje to izdanje ostavlja na čitaoca. Sve je govorilo da se neko ozbiljno bavi svojim poslom. Dizajn, obim, fotografije, sjajni kunstdruk papir… i nenametljiv naziv u gornjem uglu – „Medici.com“. I takvi su i danas – nenametljivi i nezaobilazni. Te 2007. je počela naša saradnja. Nije bilo lako ni njima ni meni. Znali smo ono što je tadašnji menadžment zdravstvenih ustanova u banjama teško prihvatao kao realnost; lekari – direktori će morati da se bave turizmom. Republički fond zdravstvenog osiguranja je svake godine smanjivao broj postelja za rehabilitaciju koje plaća. Ono što RFZO ne plaća moralo se prodati na slobodnom tržištu, a to ne može bez novih službi za marketing i prodaju. Sve je krenulo lakše od kada je „Merkur“ u Vrnjačkoj Banji „povukao nogu“ izgradnjom prvog velnes centra u banjama Srbije. Malo-pomalo i ostali su krenuli tim drugim putem ka savremenim RH centrima. Logično, rasla je potreba da se oglase, da budu prisutni na tržištu. Brzo su prihvatili činjenicu da je marketing investicija, a ne trošak. Pripreme za uspostavljanje stalne saradnje časopisa „Medici.com“ i specijalnih bolnica dugo su trajale kroz skoro svakodnevne kontakte predstavnika časopisa sa direktorima ustanova, direktorkom Udruženja specijalizovanih zdravstvenih ustanova za prevenciju invalidnosti i rehabilitaciju gospođom Svetlanom Strailović, predsednikom Upravnog odbora Udruženja banja Srbije dr sc. med. Dejanom Stanojevićem i mojom malenkošću u svojstvu generalnog sekretara Udruženja banja Srbije. Ovi kontakti su rezultovali Odlukom skupštine Udruženja RH centara održane 12.2.2019. u Banji Koviljači kojim je jednoglasno podržana i preporučena ta saradnja. Tako je došlo do formiranja posebne rubrike „Banje Srbije“ u kojoj urednik ove rubrike Rade Karalić iz broja u broj realizuje sve efektniju medijsku promociju i kampanju koja nije prestajala ni u otežanim uslovima prouzrokovanim corona virusom. Pažljivi odabir renomiranih uvodničara rubrike doprineo je još većem ugledu i značaju ne samo rubrike, već i časopisa u celini. Sve što je trebalo da se sazna o našim banjama moglo se tu naći. Ali, nisu tu bili samo osnovni podaci – bilo je tu mesta za svakojake novosti! Novi medicinski programi, novi velnes ili spa sadržaj, renoviran smeštaj, HACCP i još mnogo toga. Kao da je „Medici.com“ postao glasnik banja Srbije! Postao i ostao. I zato im u ime članova našeg udruženja i svoje lično ime zahvaljujem, u nadi da ćemo zajedno uspeti da saradnju kroz rubriku „Banje Srbije“ nastavimo, proširimo i podignemo na još viši nivo. Zdravi bili! Vladan Vešković, generalni sekretar Udruženja banja Srbije

Urednik rubrike “Banje Srbije”: Rade-Radenko Karalić Priprema: “Medici.com” DTP: Sretko Bojić

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Dobrodošli u Banju Koviljaču

podnožju legendarnog Koviljkinog grada, na mestu gde se spajaju reka Drina i planina Gučevo, nalazi se Banja Koviljača, nadaleko poznato prirodno lečilište i jedna od najlepših banja Srbije. Za nju su znali još Iliri, pa Rimljani i Osmanlije. Međutim, za krucijalnu godinu nastanka ovog lečilišta smatra se 1858. godina Kada je zvanično utvrđena „Obaveza lekara da preko leta u banji sedeći bolne nadgledati i njima uredno i po pravilima lekarskim upotrebljene vode prepisivati“. Banja Koviljača doživljava procvat 20 – tih i 30 – tih godina prošlog veka, kada

Kažu da je snaga vodopada u mnoštvu kapljica koje rade zajedno

SB Bukovička Banja

ukovička Banja je smeštena u srcu Šumadije, na padinama planine Bukulje okružena stoletnom bukovom šumom. Specijalna bolnica za rehabilitaciju „Bukovička Banja“ se nalazi u parku Bukovičke Banje, koji je nadrastao ulogu banjskog šetališta i danas je jedan od najvećih svetskih galerija skulptura na otvorenom prostoru“. Banja je poznata po lekovitoj mineralnoj vodi koju Specijalna bolnica za rehabolitaciju “Bukovička Banja” Aranđelovac koristi zajedno sa glinom za lečenje oboljenja gastrointestinal-

niču luksuzni hoteli, vile, veliki park na preko 40 hektara sa impozantnom fontanom u njegovom središtu. Koviljača je jedna od nekolicine srpskih banja sa prefiksom kraljevske, zbog šarma kojim je privlačila srpske vladare, a ovaj laskavi epitet, vrhunskim tretmanom pacijenata i gostiju, danas čuva Specijalna bolnica za rehabilitaciju Banja Koviljača. Među prvim osnovanim i akreditovanim rehabilitacionim centrima u Srbiji, tokom višedecenijskog razvoja, Specijalna bolnica timskim radom, stalnim inovacijama, i usvajanjem najviših standarda, pozicionirana je u samom vrhu sa prepoznatljivim kvalitetom i za stranog gosta.Ova ustanova je ostvarila savršenu sinergiju prirode i tradicionalnog vidarstva, s jedne i savremenih dostignuća fizikalne medicine i rehabilitacije, s druge strane, dok o gostima, s osmehom na licu, danonoćno brine ekipa lekara specijalista, konsultanata, fizioterapeuta, sestara, tehničara, nutricionista.Specijalna bolnica je vlasnik Sunčanog sata, najvišeg priznanja u srpskom zdravstvu, višestruki je dobitnik priznanja za lidera u regionu u oblasti zdravstvenog i wellness turizma, a takođe ima predstavnika u naučnom komitetu Međunarodnog udruženja balneologa.

https://www.banjakoviljaca.rs

nog i hepatolibijarnog sistema, bolesti respiratornog sistema i povreda lokomotornog sistema. O blagotvornosti kisele vode govori podatak da je još 1811. godine svoje zdravlje njome krepio Dositej Obradović. Na lični zahtev kneza Miloša, bukovička voda je dopremana u bocama i korišćena na dvoru. Rehabilitacija je osnovna delatnost Specijalne bolnice “Bukovička Banja” u Aranđelovcu. Predstavlja proces osposobljavanja osobe do njenih maksimalnih ili optimalnih fizičkih, fizioloških i psihisocijalnih mogućnosti. Osnovni ciljevi kojima se stručni kadar rukovodi u ovoj ustanovi u sprovođenju rehabilitacije su: prevencija invalidnosti-nesposobnosti, rehabilitacija hendikepiranih u cilju kompenzacije i prilagođavanja na postojeće zdravstveno stanje. Poboljšanje kvaliteta života i obuka aktivnostima dnevnog života, su naš prioritet. Raspolažemo sa kompletnim timom stručnjaka koji se bave rehabilitacijom dece obolele od šećerne bolesti. Pored pedijatara, odnosno endoktrinologa, imamo i fizijatra, psihologa i nutricionistu. Tu je i tim sestara koji je obučen za rad sa decom i tim od šest fizioterapeuta koji rade samo sa decom. U toku lečenja koje se sprovodi u Specijalnoj bolnici „Bukovička Banja“ praktično se primenjuju svi dostupni modaliteti fizikalne terapije. Pored kinezi terapija, to su različiti vidovi termo terapije – parafin, primenjuje se lekovito blato koje se meša sa mineralnom vodom i koja je balneološki faktor po kojem je “Bukovička Banja” poznata.

+381 34 725 250 https://www.bukovickabanja.co.rs 67

Z D R AV S T V O - S R B I J A

SB Merkur

Još avgusta 2008. godine Merkur je postao prvi Nacionalni edukativni centar za obolele od šećerne bolesti na insulinskoj terapiji i ujedno prva ustanova takvog tipa u ovom delu Evrope. Jedinstven pristup tretmanu dijabetesa u Merkuru, prepoznat je kao dostignuće na svetskom nivou i nagrađen Socrates nagradom u Londonu.U februaru mesecu Merkur je iz Londona dobio još jedno priznanje - nagradu Best Traditional Spa of the Year, za najbolju banju koja uvažava tradicionalni banjski koncept.

Tel. +381 36 51 55 150

Pored tradicionalno vrhunske medicine, Merkur je i reprezentativan spa centar je u svom sastavu poseduje Spa centar Rimski Izvor, jedan od najvećih na Balkanu. Ovaj spa centar uspešno kombinuje tradicionalne tretmane mineralnim vodama sa modernim sadržajima za relaksaciju i najsavremenijom svetskom opremom. Spa centar pruža mogućnost uživanja u bazenskom kompleksu, masažama, tretmanima mineralnom vodom i blatom, ali I modernim aparaturnim tehnikama i antiejdžing tretmanima.

https://www.vrnjackabanjamerkur.com

erkur se nalazi u Vrnjačkoj Banji, oazi zdravlja, energije i lepote. Predstavlja najsavremeniji zdravstveni centar za prevenciju, dijagnostiku, lečenje i rehabilitaciju šećerne bolesti, bolesti organa za varenje i bolesti koštano-zglobnog sistema. U svom sastavu ima četiri smeštajna objekta, polikliniku sa 40 lekara i jedan od najvećih Spa centara na ovom delu Balkana. Ono po čemu je Merkur prepoznatljiv je duga tradija primene prirodnog faktora Vrnjačke Banje – mineralnih voda i mineralnog blata u zdravstvene svrhe. Mir i opuštanje uz kontrolu zdravlja

Mataruška Banja

ataruška Banja se nalazi u centralnom delu Srbije, na desnoj obali reke Ibar, udaljena je 8 km od Kraljeva i 170km od Beograda.Umereno-kontinentalna klima, reka Ibar i prostran park pružaju izvanredne mogućnosti za zdravstveni i sportsko-rekreativni turizam. Termomineralna voda pripada kategoriji hidrokarbonatnih sumporovitih hipertermi. Sadrži značajne količine vodonik-sulﬁda (14 mg/l) što je glavna terapeutska vrednost ove mineralne vode uz temperaturu do 46 stepeni Celzijusovih. Specijalna bolnica se bavi prevencijom, lečenjem i rehabilitacijom pacijenata nakon oštećenja centralnog i perifernog nervnog sistema, nakon povreda koštano-zglobnog sistema i pacijenata sa reumatskim bolestima (zapaljenjski i degenerativni reumatizam). Prirodni faktor, 68

sumporovita termomineralna voda, ima značajan efekat u ginekologiji, kod hroničnih zapaljenja adneksa i kod steriliteta. Bolnica ima 200 postelja u dvokrevetnim i jednokrevetnim sobama. Sve sobe poseduju TV i wi-fi. Tokom boravka i lečenja u ovoj ustanovi o Vama brine tim lekara (specijalisti fizikalne medicine i rehabilitacije, internista-reumatolog, neurolog), defektolog, fizioterapeuti i medicinske sestre - tehničari. Pored stručnog medicinskog kadra, raspolaže i savremenom opremom za sprovođenje terapijskih procedura u oblasti fizikalne medicine i rehabilitacije. Nabavljen je i novi aparat za merenje koštane gustine (DEXA) što će doprineti ranoj dijagnostici i adekvatnom lečenju osteoporoze.

Krajem 2018. god. SB „Agens“ je dobila sertiﬁkat o akreditaciji od strane Agencije za akreditaciju zdravstvenih ustanova Srbije na maksimalnih sedam godina, što je veliko priznanje za napore koji su uloženi u uvođenju najviših standarda u lečenju i rehabilitaciji pacijenata. Ove godine je planirana rekonstrukcija terapijskog bazena i radovi na poboljšanju energetske eﬁkasnosti zgrade terapijskog bloka zahvaljujući Ministarstvu zdravlja i Kancelariji za upravljanje javnim ulaganjima. Jedinstvenost ovog dragulja medicinskog turizma čini i blizina kulturno-istorijskih spomenika: krunidbeni manastir Žiča (13. vek) udaljen je 2km, manastir Studenica (12. vek) udaljena 50km, kao i srednjevekovni grad Maglič (20 km južno, u dolini Ibra).

Tel. +381 36 541 10 22

https://www.agensmb.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Program “Čigota“ – škola zdravog života

Tel. +381 31 597 597

https://www.cigota.rs

rogram “Čigota” je medicinski program, koji se realizuje u ČIGOTI® na Zlatiboru i namenjen je za redukciju telesne mase i promenu životnog stila. Osnovan je 18. novembra 1989. godine i do danas je u njemu učestvavalo preko 50.000 korisnika. Suština programa je u uspostavljanju poremećene ravnoteže između unosa energije i potrošnje, smanjenje telesne težine i redukovanje faktora koji narušavaju zdravlje, trajno oslobađanje viška masnog tkiva i poboljšanje fizičkih sposobnosti i estetskog izgleda bez obzira na godine, starost i pol. Koncepcija “Čigota” programa je zasnovana na: • dobro izbalansiranoj dijeti • strogo određenoj i doziranoj fizičkoj aktivnosti (rekreativne šetnje, vežbe u bazenu i vežbe u sali) • edukativnim predavanjima (lekara, profesora sporta, nutricionista i psihologa) • stvaranju pozitivne, grupne atmosfere. Dijete su hipokalorijske sa očuvanom hranljivom vrednošću namirnica i uravnoteženim odnosom hranljivih materija. Dnevni energetski unos se uobičajeno kreće između 1000 i 1500 kcal, a u zavisnosti od metaboličkih potreba i zdravstvenog stanja korisnika se i individualno propisuje kalorijski unos u konsultaciji sa dijetetičarom - nutricionistom i lekarom. Fizičke aktivnosti su strogo dozirane, sprovode se 3-4 sata dnevno i obuhvataju duge, rekreativne šetnje, vežbe u sali i vežbe u bazenu. Svaka aktivnost traje od 45-60 minuta i sprovodi se pod kontrolom profesora sporta. Ritam fizičkih aktivnosti je usklađen sa ritmom obroka. Boravak u grupi pomaže da se ostvari sklad, poboljša raspoloženje, podstakne volja i motivacija, kao i vera da se može uspeti u novom i zdravom načinu života. Cilj programa nije samo smanjenje telesne težine, već je to i škola zdravog i pravilnog života! Naš zadatak je i da svakog polaznika programa naučimo kako da prepozna greške koje pravi u svakodnevnom životu, kako da ih ispravi po povratku kući i, što je najvažnije, da nauči da živi drugačije - aktivno i zdravo! Uspeh našeg programa nisu samo izgubljeni kilogrami i unapređenje zdravlja, već i sticanje novih saznanja i novih prijatelja!! PRIDRUŽITE NAM SE I POSTANITE PRIJATELJ ČIGOTA TIMA!

Vazdušna banja Ivanjica

alazi se 220 km od Beograda, u jugozapadnoj Srbiji, okružena planinama Javorom i Mučnjem, na obronku pl. Golije, rezervatom biosfere od 2000. godine. Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ivanjica u prirodnom ambijentu, očuvane životne sredine sa četiri decenije iskustva, najsavremenijom opremom i stučnim kadrom ponudiće vam kvalitetnu i eﬁkasnu uslugu iz oblasti ﬁzikalne medicine/degenerativni i upalni reumatizam, posttraumatska stanja, neurološka oboljenja, hematologije/rekondicioniranje i podizanje opšteg imuniteta organizma, rehabilitacije respiratornih organa, kao i rekreativnih odmora.

Tel. +381 32 662-258 https://www.sbivanjica.rs Ustanova poseduje 250 ležaja, raspoređenih u tri lamele sa po dva sprata. U najvećem broju to su dvokrevetne sobe, za one koji bi da budu sami postoje i jednokrevetne sobe, a za one koji vole društvo i trokrevetne sobe. Pet apartmana je predviđeno za one koji žele dodatni komfor. Ceo objekat je okružen šumom, pokriven je širokopojasnim bežičnim internetom a svaka soba ima televizor sa kablovskim priključkom. Ishrana obuhvata tri pansionska obroka sa domaćom kuhinjom i proizvodima iz lokalnog kraja uz mogućnost izrade posebnih programa ishrane.

Sastavni deo medicinskog paketa, a može biti i poseban (odmor i rekreacija) sprovodi stručni tim profesora ﬁskulture, rekreatora i animatora, a obuhvata: saunu, zatvoreni bazen, đakuzi kadu, sale za bilijar i stoni tenis, sportske terene, trim i pešačku stazu (7km), penjanje na vrhove obližnjih brda, izlete na planine Goliju (1833 metra), Javor (1519 metara) i Mučanj, izlete u srednjovekovne manastire Studenicu (osnovan u XII veku), Kovilje, Pridvoricu .... 69

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju Ribarska Banja

pecijalna bolnica za rehabilitaciju Ribarska Banja nalazi se na obroncima Jastrepca, nedaleko od Kruševca. To je oaza čistog planinskog vazduha, zdrave hrane i nadasve lekovitih termalnih izvora, koji se koriste još od praistorije. Voda je sumporovita homeoterma sa osobinama slabih alkalnosaliničnih voda, pa je najsličnija termama poznatih pirinejskih banja. Koristi se za lečenje koštano-zglobnih, degenerativnih, ortopedskih i nekih neuroloških oboljenja. Odlične rezultate pokazuje kod tretmana posttraumatskih stanja, nakon operacija i intervencija na lokomotornom sistemu, kod reumatskih oboljenja i urođenih deformiteta na kostima i zglobovima. Posebnu novinu u lečenju bolesnika pred-

stavlja tretman hiperbarične oksigenacije koji se obavlja u hiperbaričnoj komori. Ova terapija ima širok spektar dejstava: poboljšava cirkulaciju krvi, ubrzava zarastanje rana i preloma kostiju, leči gangrenu, opekotine i promrzline i osvežava vitalne funkcije organizma. SB Ribarska Banja je za svoje goste obnovila i proširila staro tursko kupatilo koje je danas moderan wellness i spa centar. Pored bazena tu je i hamam, slana soba i pećina, parno kupatilo, kada kraljice Drage, saune, luksuzne

sobe za masažu gde se obavlja preko 20 vrsta masaža, đakuzi kade, bjuti i ﬁtnes centar, kao i relaks prostorije sa toplim ležaljkama i zvezdanim nebom. U vrelim letnjim mesecima najbolji provod je u Sportsko-rekreativnom centru „Samar“ u Ribarskoj Banji. Mini-akva park, okružen stoletnim jastrebačkim šumama, pruža osveženje i nezaboravnu adrenalinsku zabavu..

Tel. +381 37 865 270

https://www.ribarskabanja.rs

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za rehabilitaciju "Gamzigrad" Gamzigradska banja

 Tel. +381 19 450-443  https://www.gamzigradskabanja.org.rs

amzigradska banja se nalazi u istočnoj Srbiji, 220km jugoistočno od Beograda, a 11km zapadno od Zaječara. Leži na 160m nadmorske visine u meandarskoj dolini donjeg toka Crnog Timoka, na samim njegovim obalama, nedaleko od ma-

gistralnog puta Zaječar – Paraćin, kojim se ostvaruje dobra saobraćajna veza u svim pravcima. INDIKACIONA POLJA • Neurološka oboljenja • Oboljenja srca i krvnih sudova • Reumatska oboljenja • Povrede i oboljenja lokomotornog sistema U okviru Specijalne bolnice postoji Odeljenje za terapijski i rehabilitacioni tretman koje obuhvata hidroterapiju, termoterapiju, kineziterapiju, radnu terapiju, vakuumterapiju, magnetoterapiju, i terapiju laserom.

HBO - hiperbarična oksigenacija, terapija - 100%-kiseonikom pod pritiskom

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Vranjska Banja

ranjska Banja je bogata sa najtoplijom mineralnom vodom u Evropi. Voda temperature od 94° do čak 110°C, kapaciteta 140 litara u sekundi, izbija na površinu zemlje iz desetak izvora. Značaj ove vode nije samo u visokoj temperaturi, nego i u izuzetnom lekovitom svojstvu (mineralna, bogata sumporom, blago alkalna). Najveću lekovitu vrednost vode predstavlja rastvoren lekovit gas sumpor-vodonika u količini od 1,9 mg/l, što je skoro dvostruko više od dovoljne količine 1 mg/l da bi voda imala lekovito dejstvo. Uspešno pomaže u lečenju svih oblika reumatizma, neuroloških oboljenja, posttraumat-

Specijalnoj bolnici ‘’Sokobanja’’ pružaju se usluge prevencije, dijagnostike i lečenja respiratornih, kardiovaskularnih, lokomotornih, reumatskih i neuroloških oboljenja, kao i usluge medicinske rehabilitacije i to, pre svega, kod oboljenja respiratornog sistema, zatim povreda i oboljenja lokomotornog sistema, reumatskih oboljenja i usluge medicinske reha-

Tel. +381 17 546 428 https://www.vranjskabanja.co.rs skih stanja, bolesti organa za varenje, ginekoloških i kožnih oboljenja. Vranjska Banja je jedna od retkih kraljevskih banja u Srbiji. U njoj se od 1914. godine lečio i kralj Petar I Karađorđević. Kraljeva kada se i danas čuva i koristi. Nalazi se na jugu Srbije, dvanaest kilometara jugoistočno od Vranja, na nadmorskoj visini od 400 metara. Pominje se još u povelji kralja Stefana Dušana iz XIV veka. Iznad crkve Svetog Ilije, na desnoj strani reke Banjštice, nalaze se tragovi srednjovekovnog grada Izoma. Za vreme turske vladavine dolazi do stagnacije u kulturnom i privrednom razvoju i iseljavanja stanovništva. Turci su Banju nazivali ilidžom i koristili njene termalne izvore.

Nakon oslobođenja od Turaka, dolazi do razvoja banje koja u tom periodu i dobija naziv Vranjska Banja, po varošici u čijoj se blizini nalazi.

programi, koji su specifični zbog korišćenja banjskog prirodnog lekovitog faktora. Specijalna bolnica “Sokobanja” je jedan od najznačajnijih zdravstveno-turističkih centara i prva ekološka opština u Srbiji. Nalazi se na 235 km jugoistočno od Beograda i 60 km severnoistočno od Niša, u sokobanjskoj kotlini na oko 400 m nadmorske visine. bilitacije dece. Bolnica raspolaže najsavremenijom medicinskom opremom i stručnim kadrom, a zdravstveni tretmani se sprovode u sadejstvu stručnosti, nauke, savremenih trendova i prirodnih blagodeti, među kojima su svakako najznačajniji kristalno čist vazduh, sa negativnom jonizacijom, i termomineralne vode. Poseban segment usluga Bolnice su velnes, fitnes, slana soba i drugi specijalni

 https://www.soko-banja.rs; sokobolnica@mts.rs 73

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Banja Rusanda

Institut za rehabilitaciju Beograd

nstitut za rehabilitaciju u Beogradu postao je prestižna institucija u ovom delu Evrope, koju čine dva organizaciona dela - Sokobanjska 17 i Selters Banja u Mladenovcu. Institut je sertifikovani trening centar evropskog bordoa za fizikalnu medicinu, akreditovani rehabilitacioni centar, nastavna baza Medicinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu, referentni centar za Balneoklimatologiju Republike Srbije, sa uvedenim ISSO i HASSAP standardom. Usko specijalizovani stručni kadar, dijagnostički kabineti, savremena medicinska oprema i adekvatno renoviran prostor su preduslovi koji omogućavaju izuzetne rezultate u lečenju i rehabilitaciji naših korisnika. Banja Selters u Mladenovcu, udaljena svega 40km od Beograda, prava je oaza čistog vazduha, mira i zelenila sa prirodno lekovitim faktorima (lekovita voda, blato, klimat). U Seltersu se odvija stacionarna i ambulantno-poliklinička rehabilitacija neuroloških, ortopedsko-traumatoloških i reumatoloških pacijenata, kao i dečja rehabilitacija. Selters raspolaže sa tri bazena, od kojih je jedan sa mineralnom vodom, savremenim wellness centrom i kompletno renoviranim smeštajnim kapacitetima. Wellness&Spa je pravi rajski vrt gde o Vašem blagostanju brine stručan tim ljudi, edukovanih po visokim standardima. U prijatnom ambijentu Selters Wellness centra na raspolaganju su Vam unutrašnji bazen sa vodom temperature 32 stepena, bazen na otvorenom, jakuzzi kada, kade za podvodnu masažu, blatna terapija, finska sauna, tepidarijumi, slana soba i sve vrste ručnih masaža.

Tel. +381 11 8241-425

https://www.rehabilitacija.com

anja „Rusanda“ se nalazi na obali najvećeg slanog jezera u Srbiji, u prelepom parku bogatom florom i faunom. Od davnina se prepričavaju legende o lekovitosti blata naše banje. Upravo ovde, na obali jezera, u prelepom okruženju netaknute prirode 1867. godine je stvoreno lečilište, koje je preraslo u današnju Specijalnu bolnicu za rehabilitaciju „Rusanda“. Lekovitost blata, odnosno peloida je prvi put potvrđena u Carskoj akademiji u Beču, a očuvana je do danas. U ‘”Rusandi” se primenjuju razni oblici fizikalne terapije koji se zasnivaju na primeni različitih oblika fizičke energije u svrhu lečenja, osposobljavanja i medicinske rehabilitacije obolelih i povređenih osoba, sprečavanja pogoršanja i recidiva oboljenja.

Tel. +381 23 315 04 00 https://www.banjarusanda.rs

Ona podrazumeva primenu mineralnog peloida, lekovitog blata u terapijske svrhe. Hemijski sastav, koji se naročito odnosi na aktivne forme sumpora i visok salinitet, daje mu prednost u korišćenju u reumatologiji, pre svega u lečenju degenerativnog reumatizma, dermatologiji, dominantno psorijaze i u ginekologiji (lečenje steriliteta). Našim gostima su u okviru usluga spa-wellnessa omogućeni odmor, relaksacija, detoksikacija i rekreacija. U okviru naših wellness i spa usluga primenjuju se tretmani savremenim radiofrekvencijskim GreenIRF aparatom, Green-press aparatom, različite vrste masaže, boravak u body-therm kabini, u zatvorenom bazenu, masaže u bisernoj ili masažnoj kadi, relaksacija na tepidarijumu ili toplom krevetu, kao i druge vrste relaksacije, vežbe disanja, uz individualno prilagođenu ishranu. U Banji se, uz pesmu ptica, šetnjama po parku i među cvetnim lejama uz zvuk fontane, meditira i opušta svaki naš gost.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Specijalna bolnica za progresivne mišićne i neuromišićne bolesti

Novopazarska banja

ovopazarska banja, kao što se i iz samog imena može zaključiti, nalazi se u blizini grada Novog Pazara u jugozapadnoj Srbiji. Ušuškana je u Novopazarskoj kotlini, među severozapadnim padinama moćne planine Rogozne. Od glavnog grada naše zemlje udaljena je dalekih 280 kilometara, ali zato od Novog Pazara svega 3 kilometra. Položaj u blizini magistralnog puta Beograd-Novi Pazar-Jadransko more veoma pogoduje njenom razvoju turizma. Zbog velike posećenosti, autobuske linije svakodnevno saobraćaju od Novog Pazara ka Banji i obrnuto. Njen položaj i nadmorska visina određuju i njenu mikroklimu. S obzirom na to da se nalazi na čak 504 metara nadmorske visine, što je direktno svrstava među najviše banje naše ze-

mlje, i njena klima ima planinske odlike. Ove faktore dodatno upotpunjuje planina Rogozna u čijem podnožju se banja nalazi. Novopazarska banja ima 14 izvora termomineralne vode. Glavni prirodni izvor daje vodu temperature 54°C, što znači da je reč o hipertermi, izdašnosti oko 1 l/s, mineralizacije 1,7 g/l. Izvorska voda se pojavljuje iz ﬂišnih sedimenata. Pretpostavlja se da se u podzemlju proceđuje duž međuslojnih pukotina trijaskih krečnjaka. Voda je karbonatna, sa izvesnim sadržajem sumpora, gotovo neutralnom reakcijom, azotom koji zapreminski zahvata 70% i nešto povišenim sadržajem radona, radijuma i urana. Novopazarska banja, smatra se glavnim centrom za lečenje distroﬁčara u našoj zemlji. Terapije se sprovode u Specijalnoj bolnici za lečenje mišićnih i neuromišićnih bolesti. Tel. +381 20 313-655 https://www.novopazarskabanja.com

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Banje Srbije ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■

Banja Badanja Banja Koviljača Banjica Sokobanja Banjska Rajska banja Bezdanska banja Biostanska banja Bogutovačka banja Brestovačka banja Bujanovačka banja Bukovička banja Vranjska banja Vrdnik Banja Vrujci banja Vrnjačka banja Gamzigradska banja Gornja Trepča Divčibare Zlatar Zlatibor Zvonačka banja Ivanjica Jodna banja Jošanička banja Junaković banja Kanjiška banja Klokot banja Kuršumlijska banja Lomnički kiseljak

■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■

Lukovska banja Banja Ljig Mataruška banja Mladenovačka banja Niška banja Ždrelo Banja Novopazarska banja Novosadska banja Obrenovačka banja Ovčar banja Palanački kiseljak Palićka banja Pačir banja Pećka banja Pribojska banja Prilički kiseljak Prolom banja Radaljska banja Rajčinovića banja Ribarska banja Rudnik Rusanda Sijarinska banja Slatinska banja Stari Slankamen Sokobanja Torda Tularska

Otklanjanje tegoba nakon Kovida Lekari „Merkura“, koristeći iskustva iz kovid-režima, naprvaili novi program rehabilitacije i oporavka koji pomaže u rešavanju širokog spektra fizičkih simptoma nakon korone

periodu koji je obeležila pandemija virusom COVID-19, osim same zaraze, jedan od najvećih problema pacijenata je potpuni oporavak da bi mogli da se vrate u normalni život. Mnogi koji su preležali COVID-19, nakon izlečenja su se suočili sa fizičkim, kognitivnim ili mentalnim zdravstvenim problemima, zbog čega im je smanjeno funkcionisanje u aktivnostima svakodnevnog života. Tim „Merkurovih“ stručnjaka kreirao je dva jedinstvena personalizovana programa u Srbiji, koji imaju za cilj kompletan oporavak osoba koje su

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Banje Srbije i postkovid rehabilitacija

Sokobanja jedno od čuvenih lečilišta za obolela pluća (Foto J. Čalija)

aprilu prošle godine smo bili sigurni da ćemo se dogodine u ovo vreme samo sećati kako je to bilo u vreme korone. U avgustu smo bili zatečeni novim talasom koji niko iz struke nije očekivao, čak naprotiv –„toplo vreme će sprečiti virus da se širi“. Tako, iznenađeni, dočekasmo zimu bez gripa, ali opet u društvu korone. Svaka druga bolest, sa sličnim simptomima, nije bila razmatrana kao verovatna. „Mora da je korona!“. Na talasima vesti koje po pravilu počinju brojkama preminulih i no-

vozaraženih, uđosmo u drugu godinu epidemije. Oboleli se nadaju da će biti bolje, a zdravi da će ih korona mimoići. Posledicama korone na ljude zbunjeni su i oni koji o tome mnogo znaju. Neko prođe samo sa kijanjem, neko sa ozbiljnom pneumonijom, a neko … Ali, jedno je sigurno – iole ozbiljniji simptomi traže dugotrajan, višemesečni oporavak. Ali, gde kada su bolnice pune zaraženih? Jedva da ima mesta za one koji se bore za život. Zna se da najbolje rezultate daje sredina koja nudi čist

preležale COVID-19 i povratak njihovim redovnim životnim i radnim aktivnostima. Post-COVID rehabilitacija i Post–COVID HIPERBARIK rehabilitacija u „Merkuru“ imaju za cilj da u banjskom ambijentu, uz multidsciplinaran medicinski nadzor i personalizovani plan ishrane i terapije, otklone sve fizičke simptome nakon bolničkog lečenja i kućnog oporavka. Programi su namenjeni svim pacijentima koji su imali pozitivne testove, oporavljaju se nakon COVID-19 i imaju različite simptome: • Hronični umor, malaksalost i slabost mišića • Otežano disanje, kašalj i bol u grudima • Bol u zglobovima • Glavobolja • Anksioznost i depresija • Povećanje telesne mase Programi su napravljeni sa idejom da se pacijenti oporavljaju najbrže i najbezbednije. Nakon programa pacijenti ostvaruju sledeća poboljšanja: • Unapređenje plućne ventilacije • Jačanje imuniteta • Poboljšanje periferne cirkulacije • Regulacija sekundarnih bolesti (dijabetes, reumatske bolesti, gojaznost...)

• Povratak uobičajenim fizičkim i sportskim aktivnostima Pored pomenutih benefita, pacijenti na programu HIPERBARIK rehabilitacije leče se udisanjem čistog kiseonika pod pritiskom većim od atmosferskog, koji ide i do 2,8 bara. Na taj način se do 20 puta povećava količina fizički rastvorenog kiseonika u krvnoj plazmi i omogućava njegovo brže dopremanje do oštećenih tkiva i ćelija: • Detoksikacija krvi (u celosti) • Jačanje imuniteta i opšte blagostanje tela • Povećanje memorije za 20% i fizičke sposobnosti za 35% • Povećanje snage, energije i izdržljivosti • Uklanjanje umora i poboljšanje sna • Poboljšanje opšteg zdravlja • Oslobađanje stresa i napetosti • Usporavanje starenja, zatezanje kože i vraćanje mladalačkog izgleda „Merkurov“ lekarski tim nam poručuje: „Zdrav i normalan životni ritam su postali prioritet današnjice, a ovaj program to obezbeđuje i onima koji su tokom pandemije bili najugroženiji“. Bojana Beljić, PR specijalna bolnica Merkur, Vrnjačka Banja

Vladan Vešković, generalni sekretar Udruženja banja Srbije

vazduh, tišinu, puno prostora za šetanje, a sve to pod prismotrom lekara. Biće da su banje pravo odredište za postkovid rehabilitaciju! Banjski centri za medicinsku rehabilitaciju su po prirodi oboljenja koja tretiraju i lekovima koje koriste, predodređeni da se svakom pacijentu posvete najmanje dve-tri nedelje. Rehabilitacija podrazumeva odnos terapeut – pacijent kao jedan na jedan. Tokom fizioterapije ne može se izbeći razgovor, a on je osnova za poverenje u onoga ko ti pomaže. Koliko je samo prijateljstava rođeno u tih nekoliko nedelja obostranog truda da se pacijent „digne na noge“! Posledica fizičke nemoći jeste i pad raspoloženja, gubitak nade da će uskoro biti bolje i, na kraju, razdražljivost. Govorim ovo iz ličnog iskustva, zato mi treba verovati. Poništavanje posledica korone kod obolelih poboljšaće i njihovo psihološko stanje, preko potrebno za korektno obavljanje redovnih poslova. Osim toga, svaki od RH centara u srpskim banjama je najmanje dva puta bio u sistemu Kovid bolnica. Lečili su pacijente sa slabo i srednje izraženim simptomima i taj su „zanat“ izučili! U sprezi sa, može se reći, vekovnim znanjem iz balneologije ovo su, bez dileme, najspremniji timovi za postkovid rehabilitaciju. Inicijativa i prvi program u Srbiji potekao je u Vrnjačkoj Banji – „Merkur“ taj program sprovodi već nekoliko meseci čija suština je detaljnije prikazana u posebnom članku „Otklanjanje tegoba nakon Kovida“ na stranama ovog broja časopisa. Polako, ali sigurno, u ovaj ozbiljan posao kreću i drugi RH centri. Verujem da će vrlo brzo doći vreme kada će RFZO uvrstiti ovaj program u Pravilnik o medicinskoj rehabilitaciji i tako ubrzati proces vraćanja nacije u normalan život i rad. Ako vam nije do čekanja da se ovo desi, uputite se put neke od naših banja, nećete se pokajati. 77

GODINA X BROJ 98. APRIL 2021.

N M K

ašto mutacije kod virusa nastaju i čemu one virusu služe? O tome sam ranije pisao u članku “Pogled farmakologa na nov korona virus” koji je 25. aprila, 2020. godine objavljen u banjalučkom časopisu „Medici.com“ br. 98. (Časopis izlazi u štampanom i ineternet izdanju; ulaz je besplatan.) Da olakšam pristup tom članku, načinio sam izvod u kome se govori o mutaciji virusa SARS-CoV-2. Zatim slede izjave dr Goodmana i dr Faucija -17. mart 2021. (Preveo sam ih sa engleskog.) Na samom kraju sam za kolege moje generacije (u dubokom smo gerijatrijskom dobu) objasanio šta je to mutacija, jer kada smo se školovali o mutacijama se nije gotovo ništa znalo. Nije loše da čitaoci uoče da je časopis iz Banjaluke o mutacijama virusa SARSCoV-2 pisao pre nepunih godinu dana baš onako kako to danas pomenuti američki ekspeti govore. Dakle, naši doktori su prošle godine obavešteni zašto će borba protiv Kovida-19 biti teška! Dr Rajko Igić („Medici.com“, 2020) Evolucioni aspekt virusnih populacija Španska groznica (ili španski grip), koju je izazvao H1N1 virus, vladala je samo malo duže od godinu dana; verovatno se stekao imunitet kod velikog broja zaraženih i to je zaustavilo pandemiju, kao što se redovno zaustavljaju druge infekcije izazvane H1N1 tipom virusa. Što se tiče molekularnih biologa, oni detaljno prate genomnu epidemiologiju novog korona virusa (https://nextstrain. org/ncov/2020-03-27). Ne postoji “jedan genom” virusa; trenutno ih je oko 2.000 u NIH-NCBI. Mutacije se dešavaju u mnogim zaraženim osobama tako da postoji izuzetno mnogo varijanti korona virusa. Znači za mesec dana virus će mutacijama “ispitati” sve varijante koje mu nisu trenutno štetne za reprodukciju i zarazu, a eventualno mu koriste za širenje. [Te će se varijante brže širiti.] Postoji mogućnost da virus ne izbegne naše imune sisteme i završi kao H1N1-1918. Ako, pak, izbegne imune sisteme, onda možemo svi da (i po drugi put) obolevamo, ako se ne pronađe lek ili vakcina širokog spektra. Veliki problem, kad su tako veliki brojevi mutacija u evoluciji ovog virusa, nastaje što njima virus ispituje sve moguće načine da neke mutacije prežive delovanje leka (ako se pronađe) i vakcinisanja kada se dođe do vakcine. Kombinacije mutacija radi preživljavanja virusa obično su daleko veće nego kada je u pitanju odnos bakterija: antibiotik. Zato je ova pandemija ogroman zdravstveni problem. 80

O kovidu i imunitetu

Evolucioni aspekt virusnih populacija Akademik Rajko Igić E-adresa autora: igicrajko@gmail.com Univerzitet u Banjaluci, Medicinski fakultet, Zavod za farmakologiju i kliničku farmakologiju, Banjaluka, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina Stroger Hospital of Cook County, Department of Anesthesiology and Pain Management, Chicago, Illinois, USA Medicinski centar Sombor, Srbija

Dr. Jesse Goodman (JAMA, 2021) “The virus is telling us it’s going to throw out a lot of mutations…there’s realistic possibility that variants will continue to evolve that have potential to avoid vaccine immunity.” (Virus nam kazuje da će izbaciti mnogo mutacija…postoji realna mogućnost da varijante [virusa] nastave da se stvaraju i tako izbegnu imunitet stečen vakcinisanjem. Dr. Anthony Fauci (JAMA, 2021) Regardless of the platform on which the vaccine is based, you still have a fixed immunogen and virus that’s changing. Sooner or latter, you are going to get a mutant that evades that. (Bez obzira na izvor [koji potiče od dela virusa, tj. frakcije virusa] od koga je sačinjena vakcina, to je fiksiran imunogen, a virus se menja. Pre ili posle, pojaviće se mutant koji će to prevazići [tj. imunitet stvoren vakcinisanjem]. Mali rečnik za osobe u odmaklom gerijatrijskom dobu - Mutacija u biologiji označava promenu nukleotidnog redosleda u genomu nekog organizma. Genomi raznih virusa se sastoje bilo od DNK (dezoksiribonukleinske kiseline) ili RNK (ribonukleinske kiseline). - SARS-CoV-2 i ostali korona virusi su RNK virusi. - Mutacija je promena koja se kao greška dogodi u genomu (DNK, RNK) prilikom umnožavanja virusa, ali i pri umnožavanju ćelija viših organizama. Te promene nastaju slučajno ili pod uticajem spoljašnjih faktora, npr. UV zračenje.

- Tzv. RNK virusi imaju veoma brzu mutaciju, odvija se nekoliko miliona puta brže od mutacija koje se dešavaju s našom DNK. Ta brzina mutacije je obično u korelaciji s pojačanom virulencijom kod mnogih virusa, tako se virusi brže šire i duže opstaju. Dakle, virus mutacijom može da evoluira u (za njega) bolji oblik, a taj je većinom štetan po organizam (domaćina) koga je virus napao. - RNK virusi imaju ogromnu brzinu pojave mutacija. Ta brzina uglavnom pojačava virulentnost virusa i njegovo preživljavanje, ali nekada se dešava da brzina mutacije dovodi do izumiranja virusa. - Mutacije su u prirodi glavni pokretač nastanka varijacija na osnovu kojih prirodna selekcija dovodi do noviteta u evoluciji. Međutim, nisu svi mutirani oblici u prednosti, jer mutacija vremenom može dovesti do pada kvaliteta tog živog bića i njegovog nestanka. - Zato je umesno pitanje koja je brzina stvaranja mutacija optimalna za opstanak živog organizma. U nekim slučajevima, za organizam je nabolje da on ima što manje mutacija, praktično da ih nema. To je velika prednost kod organizama koji su već najbolje adaptirani na konstantne životne okolnosti pa bi izmene genotipa samo otežavale opstanak tog bića. - Što se tiče SARS-CoV-2, novog korona virusa, on je ušao u borbu s ljudskim organizmom. Kada bismo pronašli efikasan lek za njega i sve mutirane oblike, mi bismo ga lako pobedili. To bi bilo još lakše kada bi se priredila univerzalna vakcina, tj. vakcina za taj virus i sve mutirane oblike koji se pojavljuju, ali pošto je brzina mutacija

N M K

tako velika, pitanje je hoće li vakcine biti u stanju da nam pomognu kako bismo taj virus eliminisali, zapravo virusnu bolest, Kovid-19. Zato nije iznenađenje što se u svetu zidaju nove fabrike za proizvodnju vakcina za virus korone jer niko ne zna dokle će nam se ovaj virus opirati, tj. širiti i možda postati još smrtonosniji. Tako će, eventualno, proizvođači praviti vakcine od novih virusnih varijanti ili njihovih segmenata s ciljem da se nakon cepljenja formiraju drugačija antitela kako IgG tako i IgM tipa. Eliminacija i eradikacija nisu identični pojmovi. Eradicirati neku bolest znači da ona skroz nestane sa Zemljine kugle. To se desilo s velikim boginjama, 1977. godine (poslednji slučaj te bolesti je zabeležen oktobra 1977. godine), a SZO je proglasila eradikaciju 1980. godine. [Smallpox was an infectious disease caused by one of two virus variants, Variola major and Variola minor. The last naturally occurring case was diagnosed in October 1977, and the World Health Organization (WHO) certified the global eradication of the disease in 1980.] Eliminisati bolest znači da ona nestane u nekom kraju, državi ili kontinentu, ali da i dalje uzročnik negde u svetu postoji. Svetska zdravstvena organizacija (SZO) nastoji da se malarija eradicira do 2050. godine. Eradikacija svake zarazne bolesti je ogroman uspeh čovečanstva. Međutim, povremeno se pojavljuju novi patogeni agensi koji mogu dovesti do bolesti koje inficiraju čoveka (oni zahvataju lokalno ili šire područje, a evo nekada dovode do pandemije). Od 1940. godine do danas, identifikovano je oko 400 novih patogena.

ministration, USA) koji je rukovodio agencijom protiv pandemije N1N1 influence A. “U ovom momentu postoji realna mogućnost da će varijacije virusa nastaviti da se razvijaju do potencijala da izbegnu imunitet stečen vakcinacijom.” Antoni Fauci, direktor Nacionalnog instituta za alergiju i infektivne bolesti (NIAID), kaže: “Bez obzira na to od koje je komponente vakcina načinjena ona još poseduje isti imunogen za virus koji se menja. Otuda je moguće, pre ili kasnije, da se pojavi mutant koji će izbeći vakcinom stvoren imunitet”. Jedan od razloga što SARS-CoV-2 stvara mnogo varijanti i što će nastaviti da ih stvara je što, gledano globalno, mali procenat ljudi je vakcinisan. [Prema podacima od 22. marta, 2021. godine koje ovde navodim za neke zemlje, u svetu je dato 475,5 miliona doza vakcina. Najviše je prvu dozu primilo, na 100 stanovnika, u ovim državama: Izrael skoro 100, UAE 71, Čile 48, V. Britanija 46, Bahrein i SAD po 39, Srbija 31, Turska 17, Austrija 15, Grčka, Španija i Italija po 14, Francuska, Rumunija i Nemačka po 13, Kanada 11, Hrvatska 9,6. Daleko manji procenat vakcinisanja obavljen je u većini drugih zemlja. Evo podataka za neke zemlje: Kenija i Nigerija <0,1; Alžir i Iran po 0,2; Novi Zeland 0,6; Australija 1,2; Japan i Južna Koreja po 1,4; Kina 5,9 – opet je reč o prvoj dozi na 100 žitelja. Pri razmatranju učestalosti vakcinisanja treba imati u vidu i učestalost Kovida-19 u ra-

Urednik časopisa “Medici.com” dr Momir Pušac predložio je da za ovaj broj aprilsko izdanje, prevedem još nekoliko rečenica iz pomenutog članka koji je objavljen u časopisu JAMA (mart 17, 2021; https:// jamanetwork.com). Medical News & Perspectives COVID-19 Vaccines vs Variants-Determining How Much Immunity Is Enough Rita Rubin, MA Pošto se slučajevi Kovida-19 koji nastaju usled varijanti SARS-CoV-2 nagomilavaju širom sveta, postavlja se važno pitanje: Koliko će nas kovid vakcine, koje su danas u upotrebi, štititi od novih varijanti virusa? “Virus nam već pokazije da će stvarati mnoštvo mutacija”, kaže Džesi Gudman, glavni naučnik u FDA (Food and Drug Ad-

(JAMA, March 17, 2021)

znim zemljama. Kovid-19 je mnogo manje rasprostranjen u raznim azijskim i afričkim zemljama. Postoji više teorija o tome zašto je nastala takva rasprostranjenost bolesti. Međutim, distribucija vakcina je dobila i političko obeležje.] Postojeće Kovid-19 vakcine su načinjene na osnovu S-proteina (spike-protein), po-

moću tih “klinastih izdanaka” virus se vezuje za ćelije domaćina i tako počinje zaraza. Početni materijal za pravljenje vakcina uzet je od originalnog Wuhan-hu-1 soja virusa. Ali pojava varijacija koje mogu da se brže šire i koje su smtonosnije od originalnog tipa SARS-CoV-2 tipa sadrže mutacije i u S-proteinu, a to može dovesti do manje efikasnosti vakcine. Ta mogućnost se pokazala tačnom na primeru južnoafričke varijante B.1.351, U toj zemlji efikasnost vakcine je manja nego u zemljama u kojima Kovid-19 nije dominantno izazvan varijantom virusa B.1.351. [Varijanta B.1.1.7 brže se širi, ali nije ustanovljeno da dovodi do težeg oblika Kovida-19 — Nature, 15. March 2021.] Ispitivanja efikasnosti vakcina koje su proizvele firme “Pfizer-BioNTech” i “Moderna” uglavnom su izvedena u SAD pre nego što se razvio i u SAD dospeo mutant B.1.351 ili bilo koja druga varijanta virusa. Varijanta B.1.1.7 – najpre otkrivena u Velikoj Britaniji septembra 2020. – brzo se raširila u mnoge evropske i vanevropske zemlje. Američki centar za kontrolu i prevenciju bolesti predlaže da osobe koje su primile obe doze vakacine nastave da nose masku i izbegavaju fizičko rastojanje na javnim skupovima jer oni mogu, a da ne znaju, biti inficirani i mada nemaju simptome mogu prenositi SARS-CoV-2 na osobe koje nisu vakcinisane. Tako se mogu prenositi i virulentnije varijante. Da li će Kovid-19 postati infektivna bolest poput influence (običan grip) koji zahteva vakcinisanje svake godine, to nije poznato. Mada su oba virusa tipa RNK podgrupe oni su sasvim različiti. Ipak, pošto nemamo univerzalnu vakcinu, moramo biti spremni da se načine vakcine koje štite od varijanti virusa koje se pojavljuju. Februara ove godine glavni proizvođači vakcina su najavili pripreme da otpočnu izradu vakcina već ovog leta koje će biti sigurne i efektivne za Kovid-19 izazvan varijantama virusa. Modifikovati Kovid-19 vakcine nije lak posao, najteže je definisati koja varijacija virusa da se odabere, a tehnika izrade se neće menjati. “Hoće li će oni koji su ranije vakcinisani originalnom (sadašnjom) vakcinom dobiti dodatnu dozu nove vakcine (a booster shot) da se zaštite od varijanti, a oni koji ranije nisu vakcinisani treba da prime originalnu vakcinu i ovu dodatnu? I kada će to otpočeti?” pita se dr Norman Baylor, ranije direktor Odeljenja za vakcine u FDA. 81

N M K

nevna terapija niskim dozama acetil-salicilne kisline ustanovila je korist za sekundarnu prevenciju kod pacijenata koji su potvrdili aterosklerotsku kardiovaskularnu bolest (ASKVD). Međutim, objavljene smjernice zasnovane na dostupnim podacima ispitivanja primarne prevencije variraju. Shodno tome, među ljekarima postoji nedoumica oko toga da li treba započeti dnevnu terapiju niskim dozama acetil-salicilne kiseline (ASK) kod njihovih pacijenata. Odluka da se preporučuju niske doze ASK za primarnu prevenciju kod starijih osoba ili kod pacijenata sa dijabetesom je kontroverzna jer su ove populacije u povećanom predviđenom riziku od infarkta miokarda i moždanog udara, ali ujedno imaju i najveći rizik od krvarenja. Ažurirane preporuke Američkog koledža za kardiologiju/Američko udruženje za srce (ACC/ AHA) i Američkog udruženja za dijabetes (ADA) odražavaju dokaze iz primarnih preventivnih ispitivanja ASPREE, ASCEND i ARIVE koje su završene 2018. godine. Ova nova ispitivanja procjenjivala su efikasnost i sigurnost terapije niskim dozama ASK za primarnu prevenciju ASCKD kod starijih osoba (ASPREE), kod pacijenata sa dijabetesom (ASCEND) i kod pacijenata bez dijabetesa sa višestrukim faktorima rizika za kardiovaskularne bolesti. Rezultati nedavnih metaanaliza upotrebe ASK za primarnu prevenciju kardiovaskularnih događaja potvrđuju da dnevna terapija niskim dozama ASK nije povezana sa smanjenjem incidencije smrtnosti od svih uzroka iako je povezana sa značajnim smanjenjem rizika od kardiovaskularnih događaja. Ove meta analize potvrđuju da terapija niskim dozama ASK donosi kardiovaskularnu korist, ali ove koristi su uravnotežene rizikom od povećanog krvarenja. Procjena rizika od ASKVD je kamen primarne prevencije Desetogodišnji apsolutni rizik od ASKVD-a omogućava ljekaru da intenzitet preventivnih intervencija uskladi sa apsolutnim rizikom pacijenta kako bi se povećala očekivana korist i smanjila potencijalna šteta za pretjerano liječenje. Dostupni su elektronski i papirni kalkulatori rizika. Kod nas se od 2007. godine preporučuje određivanje rizika za pojavu fatalnih kardiovaskularnih događaja u narednih 10 godina korišćenjem SCORE tablica za osobe starije od 40 godina. Rizik se procjenjuje na osnovu pola, starosti, vrijednosti krvnog pritiska, uku82

Primjena niskih doza acetil-salicilne kiseline u primarnoj prevenciji kardiovaskularnih bolesti

Prof. dr Duško Vulić, kardiolog, dopisni član Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske

pnog holesterola i pušačkog statusa. Na osnovu procijenjenog rizika određuje se: • nizak rizik (< 1%), • umjereni rizik (> 1% i < 5%), • visoki rizik (>5% i < 10%) koji imaju dijabetes i najmanje jedan • i izuzetno visok rizik (> 10%). dodatni glavni faktor rizika (npr. poSmjernice za ACC/AHA za 2019. pre- rodična istorija prijevremenog ASKVD, poručuju upotrebu ASKVD procenjivača hipertenzija, dislipidemija, pušenje, ili rizika da se procijeni desetogodišnji ri- hronična bolest bubrega /albuminurija). Američka asocijacija za dijabetes zik od ASCKD za asimptomatske odrasle osobe starosti od 40 do 79 godina. (ADA), međutim, preporučuje da se terapija ASK za primarnu prevenciju može Odrasle osobe treba svrstati: razmotriti u kontekstu zajedničkog do• u nizak (<5%), nošenja odluka, koje pažljivo odmjerava • granični (5 do <7,5%), kardiovaskularne koristi sa prilično upo• srednji (≥ 7,5 do <20%) • ili visok (≥ 20%) 10-godišnji rizik. redivim povećanjem rizika od krvarenja. Konkretno, oni preporučuju: tePri razmatranju terapije niskim rapija ASK (75 do 162 mg/dan) kod dozama ASK kod pacijenata bez utvr- osoba sa dijabetesom koji su u đenog ASKVD, važno je procijeniti i povećanom kardiovaskularnom riziuravnotežiti kardioprotektivne koristi ku, nakon sveobuhvatne rasprave sa terapije sa potencijalnim rizicima od pacijentima o prednostima u poređekrvarenja. Na kraju, odluka o započi- nju sa upoređenim povećanim rizikom njanju terapije treba da se donosi na od krvarenja. individualnoj osnovi, koristeći zajedPacijenti sa povećanim rizikom ničko donošenje odluka. od krvarenja Jedan od glavnih izazova procjene Procjena rizika od krvarenja Pitanje balansiranja koristi i rizika neto koristi od ASK je taj što su pacijennaglašava potrebu za procjenom rizika ti sa visokim rizikom od ASKVD takođe od krvarenja. Primjenu acetil-salicilne često u povećanom riziku od većih krvakiseline treba izbjegavati za primarnu renja. Jedna od strategija za prevaziprevenciju ASKVD kod pacijenata sa po- laženje ove barijere je upotreba inhibitora protonske pumpe (PPI). većanim rizikom od krvarenja. U kliničkim ispitivanjima pokazalo se Utvrđeni faktori rizika za krvarenje da PPI pružaju gastroprotekciju i smanjuuključuju: ju GI krvarenje kod pacijenata koji koriste • Prethodni događaj krvarenja niske doze ASK. Prema tome, upotreba • Rak • Istovremena upotreba antikoagulan- niskih doza ASK i PPI može biti održisa ili drugih antitrombocitnih lijekova va strategija kod pacijenata sa visokim • Trenutna ili prošla istorija pušenja rizikom od ASKVD i velikim rizikom od • Hronična bolest jetre, hronični pan- krvarenja. Ali kod pacijenata koji nisu na kreatitis ili stanja povezana sa al- visokom nivou ASKVD rizika, ako imaju koholom visok rizik od krvarenja, ne bi se prepo• Helicobacter pilori infekcija ili istorija ručio ASK, jer bi rizik nadmašio korist. peptičnog ulkusa Odrasli > 70 godina starosti imaju povećan rizik od koristi od ASKVD, takoGrupe pacijenata za razmatranje đe, imaju i povećan rizik od krvarenja. primjene ASK za primarnu prevenciju Najnovije kliničko ispitivanje, ASPREE, Za primarnu prevenciju ASKVD jed- posebno je proučavalo ovu populaciju i na grupa u kojoj se preporučuje dnevna nije pronašlo nikakve koristi i povećani niska doza ASK su odrasli ≥ 50 godina rizik. Dakle, dnevna terapija niskim do-

N M K

zama ASK ne bi trebalo da se rutinski terapije ASK u odnosu na povećani koristi u populaciji iznad 70 godina u rizik od krvarenja. primarnoj prevenciji. • Evropsko kardiološko društvo (ESC). ESC preporuke preporučuju terapiju ASK u malim dozama (75 PREPORUKE mg do 100 mg/dan) kod pacijenata • Američki koledž za kardiologiju i Američko udruženje za srce (ACC/ sa dijabetesom sa visokim/vrlo viAHA). Prema preporukama ACC/AHA sokim rizikom od ASKVD. iz 2019. dnevne niske doze ASK (75 mg do 100 mg/dan) mogu se uzeti u Preporuke za kardioprevenciju kod obzir kod odraslih od 40 do 70 go- pacijenata sa primarnom prevencijom dina koji su u većem riziku od AS- koji imaju dokaze o ASKVD na vaskuCVD (10-godišnji rizik ≥ 20%) i imaju larnom snimanju, ali nikada nisu imali mali rizik od krvarenja. ACC/AHA ne događaj (tj. pacijenti koji su „između“ preporučuju dnevnu terapiju malim primarne i sekundarne prevencije) mogu dozama ASK za primarnu preven- se zasnivati na dokazima o aterosklerociju ASCVD kod odraslih starijih od zi na snimcima računarske tomografije 70 godina ili kod odraslih kod kojih (CT) urađeno iz drugih razloga ili dokapostoji povećan rizik od krvarenja. za o plaku na ultrazvuku karotide. Bo• Američko udruženje za dijabetes dovanje kalcijumom (na osnovu CT-a grudnog koša) je proučavano i u mno(ADA). • ADA je 2020. Objavila je revidira- gim studijama utvrđeno je da je najjači ne Preporuke za dijabetes. Prema marker povećanog rizika u poređenju ovim preporukama, terapija niskim sa drugim faktorima. Ovi pacijenti imaju dozama ASK (75 mg do 162 mg/ povećan rizik i tako spadaju među one sa dan) može se razmotriti za primar- primarnom i sekundarnom prevencijom. nu prevenciju kod pacijenata sa di- Upotreba ASK u ovoj populaciji nije imala jabetesom i povećanim rizikom od namjensko veliko kliničko ispitivanje isASKVD, nakon sveobuhvatne disku- hoda, ali bi se moglo smatrati da odnos sije ljekara i pacijenta o prednostima koristi i rizika za upotrebu ASK favorizuje

terapiju ASK. Što se tiče pacijenata sa dijabetesom, odluka o upotrebi ASK treba da se zasniva na zajedničkom donošenju odluka između pacijenta i ljekara. Zaključci Na osnovu trenutnih dokaza, terapiju niskim dozama ASK treba koristiti za primarnu prevenciju kod pacijenata sa visokim rizikom od ASKVD. ASK smanjuje kardiovaskularni morbiditet i mortalitet kod pacijenata sa ASKVD. Upotreba ASK povezana je sa povećanim krvarenjem. Kod pacijenata bez ASKVD, rizik od krvarenja može u nekim slučajevima da uravnoteži kardioprotektivne koristi terapije niskim dozama ASK. Svakodnevna, dugotrajna upotreba niskih doza ASK obično se ne smije započeti kod pacijenata sa niskim rizikom od ASKVD, pacijenata sa povećanim rizikom od krvarenja i odraslih > 70 godina. Odluka da se započne terapija niskim dozama ASK treba da se zasniva na individualnim faktorima pacijenta. Prije započinjanja terapije ASK, ljekari treba da razgovaraju sa pacijentima o prednostima i rizicima liječenja.

N M K

Nastavak studije seroprevalencije Kovid-19 infekcije u populaciji RS

toku je međufaza nacionalne studije seroprevalencije Kovid-19 infekcije u populaciji RS. Trenutno se vrši serološko ispitivanje 1.100 medicinskih radnika u domovima zdravlja u Srpskoj, a druga faza studije bi trebalo da počne sredinom ili najkasnije krajem aprila, potvrdio je Ranko Škrbić, dekan Medicinskog fakulteta u Banjaluci. Prva faza ove studije počela je u novembru prošle godine, a prema rezultatima, na oko 1.300 ispitanih građana Srpske, kod oko 35 odsto su pronađena antitijela na Kovid-19. Značaj ove studije, koju zajedno sprovode medicinski fakulteti u Banjaluci i Foči te Institut za javno zdravstvo RS, ogleda se u tome da će dati uvid u prisustvo antitijela na virus korona građana RS te odgovoriti na pitanje koliko smo daleko od kolektivnog imuniteta. „Sa Svjetskom zdravstvenom organizacijom smo dogovorili ovu međufazu tokom koje radimo seroprevalenciju među zdravstvenim radnicima u primarnoj zdravstvenoj zaštiti u RS“, naveo je Škrbić, ističući da će se ispitivanje vršiti na 1.100 medicinara. Dodao je da je u pripremi i prijedlog projekta druge faze seroloških ispitivanja, koji bi uskoro trebalo da bude poslan prema SZO. „Već sljedeće sedmice ćemo imati gotov prijedlog projekta koji bi išao prema SZO. Očekujem da bi, na bazi razgovora koje smo vodili sa Svjetskom zdravstvenom organizacijom, u drugoj polovini aprila trebalo da dobijemo dovoljan broj testova da krenemo sa drugom fazom seroloških ispitivanja“, objasnio je Škrbić. Istakao je da će i u drugoj fazi ove studije princip testiranja stanovništva biti na sličan način organizovan kao i u prvoj fazi, koja se sprovodila krajem prošle i početkom ove godine, a vršiće se metodom slučajnog uzorka. „Druga faza će se vršiti na daleko većem uzorku. Mislim da bismo u maju mogli imati daleko bolju sliku prisustva antitijela kod građana Srpske“, kazao je Škrbić, navodeći da se trenutno nalazimo u piku pandemije virusa korona. 84

Serološko ispitivanje zdravstvenih radnika u Republici Srpskoj

Prema njegovim riječima, broj osoba koje će biti testirane u drugoj fazi zavisi od broja testova koje SZO bude poslao u RS. Dejan Bokonjić, dekan Medicinskog fakulteta Foča, rekao je da su već obavili testiranja u nekoliko većih domova zdravlja u Srpskoj te da će sljedeće sedmice imati ove rezultate, što će biti pokazatelj kakva je prokuženost radnika u ovim medicinskim ustanovama.

„Tokom druge studije trebalo bi da testiramo oko 6.000 uzoraka. Studija će biti proširena i, kada je riječ o ispitivanjima, više pažnje ćemo posvetiti terapijskim protokolima, uzrasnim grupama, polu ispitanika, korištenju različite preventive, profilakse“, naveo je Bokonjić. Dodao je da u drugoj fazi očekuju dosta veću prokuženost stanovništva te se nadaju da će procenat osoba koje su razvile antitijela na virus korona biti oko 60 odsto. „Moramo imati veliki obuhvat vakcinacije, jer grupe ljudi koje su oboljele u prvom talasu virusa, sada će ponovo početi obolijevati“, kazao je Bokonjić, dodajući da sa prilivom većeg broja vakcina masovna vakcinacija mora biti brza i efikasna, jer je to jedini način da se situacija, izazvana virusom korona, sanira. Dajana Đurašinović PR, Medicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

rvobitno planiran da se održi u Bangkoku (Tajland) polovinom oktobra prošle godine, 20. svjetski psihijatrijski kongres (20th World Psychiatric Association World Congress of Psychiatry) iz bezbjednosnih razloga, odlukom organizatora, promijenio je datume održavanja za mart ove godine na istoj lokaciji. Ipak, zbog kontinuiteta pandemije COVID-19, poput svih stručno-naučnih medicinskih događaja širom svijeta, Organizacioni odbor ovaj najzna-

čajniji psihijatrijski kongres je pravovremeno preveo u virtuelni format za period 10 – 13. mart 2021. godine. Tema ovog kongresa koji je, osim svog jubileja, trebalo je da bude u znaku obilježavanja 70 godina of formiranja Svjetske psihijatrijske asocijacije (World Psychiatric Association), najveće međunarodne organizacije koja okuplja preko 150 nacionalnih psihijatrijskih udruženja iz 144 zemlje (Member Societies), kao i oko stotinak profesionalnih organizacija psihijatara (Affiliative Members). Glavni moto ovog kongresa bio je “Psihijatrija u problematičnom svijetu” (“Psychiatry in Troubled World”). I pored virtuelnog formata, Kongres je okupio preko 2900 učesnika iz 108 zemalja, među kojima je bilo oko 1400 aktivnih učesnika. Na Svjetskom kongresu je bilo preko 200 simpozijuma, edukativnih radionica, intersekcionalnih sesija, sesija zajednički pripremljenih sa drugim psihijatrijskim asocijacijama (ECNP, CINP, IAWMH, WAPR, EPA, i druge), posebne sesije koje su pripremile evropske i svjetske asocijacije i sekcije mladih psihijatara, te preko 900 elektronskih poster prethodno snimljenih prezentacija. Poput ranijih kongresa Svjetske psihijatrijske asocijacije, virtuelni kongres je obuhvatio sve oblasti psihijatrije, sa aspekta savremenih istraživanja i preporuka. Jedinstveni je stav organizatora Kongresa i vodećih svjetskih eksperata, koji su se neizostavno osvrnuli i na jednogodišnje trajanje pan86

Prvi virtuelni svjetski kongres psihijatara

demije COVID-19, da nove promjene u životu svih ljudi na svijetu bitno utiču i na globalnu sliku mentalnog zdravlja svjetskog stanovništva (globalni porast psihijatrijskih oboljenja i stanja remećenja mentalnog zdravlja, naročito afektivnih poremećaja, bolesti zavisnosti, mentalnih poremećaja među djecom i mladima), pogoršanje postojećih hroničnih oboljenja, povećan je broj osoba koje se po prvi put javljaju za profesionalnu pomoć. Jedan od važnih zaključaka lidera Svjetske psihijatrijske asocijacije su zagovaranje prioritetnog vakcinisanja protiv COVID-19 osoba sa hroničnim psihijatrijskim oboljenjima, koji se naročito teško snalaze u vremenu neophodne izolacije ili značajne redukcije kontakata ili susreta sa svojim terapeutima. Virtuelna platforma Kongresa je izvrsno koncipirana te je osim značajnije povoljnijih cijena kotizacije za učesnike, jedna od prednosti ovako organizovanih velikih skupova mogućnost da se najveći dio naučnog programa prati do tri mjeseca nakon završetka kongresa (za registrovane učesnike). Naravno, direktna interakcija učesnika i predavača je nedostajala, ali je živost diskusija faceto-face zamijenila bogata diskusija sa predavačima kroz sekciju pitanja i odgovori, koji su se mogli postavljati već tokom sesija koje su prenošene uživo. Takođe, učesnici su imali priliku da pregledaju nesvakidašnju virtuelnu izložbu umjetnika koji su imali iskustva depresije

ili bipolarnog afektivnog poremećaja, video-priloge za relaksaciju i fitnes vježbe u pauzama između sesija koje su prenošene uživo, kao i međusobnu komunikaciju među kolegama iz svih dijelova svijeta, a promovisana je i WPA TV, sa informacijama, sažecima dana, intervjuima sa eminentnim psihijatrima, najavama i tehničkim informacijama. Kongres suje podržale velike farmaceutske kompanije, te se preko satelitskih simpozijuma (koji nisu KME bodovani) virtuelnom komunikacijom sa zaposlenima moglo više saznati o njihovim proizvodima, ali i aktivnostima nefarmaceutskih kompanija, nekoliko internacionalnih organizacija koje su imale svoje virtuelne štandove u dvorani izlagača. Nažalost, ovaj značajan profesionalni događaj nije izazvao interes psihijatara iz naše zemlje, te sam na Kongresu bio jedini učesnik iz Republike Srpske/Bosne i Hercegovine, sa aktivnim učešćem (elektronska poster prezentacija: G. Racetovic, M. Latinovic, G. Cerkez, B. Lakic, E. Mešić, S. Grujic Timarac. Further development of psychiatric services in Bosnia and Herzegovina: patient and community oriented care). I naredni, 21. svjetski psihijatrijski kongres (prvobitno planiran da se održi u Kartaheni/Kolumbija) takođe će imati virtuelnu formu i biće održan u periodu 18 – 21. oktobra 2021. godine. Pripremio: Prim. Goran Račetović, dr med. specijalista psihijatrije, Dom zdravlja Prijedor Centar za zaštitu mentalnog zdravlja

ekcija hirurških sestara, studenata zdravstvene njege i Sekcija anestezije i reanimacije održale su 19. mart 2021. godine po planu aktivnosti udruženja stručna predavanja u skladu sa epidemiološkim mjerama. Tema ovogodišnjeg stručnog skupa sekcija je bila “Timsko zbrinjavanje pacijenata u hirurškim stanjima”. Predavači i organizatori, članovi udruženja zaposleni na hirurškim klinikama su nam prikazali značaj timskog rada u medicini. Tim je manja grupa ljudi koji imaju zajednički cilj čije je postizanje

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

Udruženje medicinskih sestara, tehničara i babica Republike Srpske

Timsko zbrinjavanje pacijenata u hitnim hirurškim stanjima • Zdravka Gajić - Respiratorna insuficijencija - hitna traheotomija • Stojanka Mirković - Simptomi krvarenja iz gornjeg digestivnog trakta i zbrinjavanje. Snaga naše organizacije leži u dobrom upravljanju ljudskim resursima i njihovom organizovanju na načelu timskog rada. Potpuna integrisanost svih članova i dobra organizacija je i ovaj put pokazala da se udruženje sa svojim edukacijama nalazi na dobrom putu i da

su edukacije koje radi veoma značajne. Moderno sestrinstvo zahtijeva edukaciju kao prioritet u profesionalnom životu medicinskih sestara. Uspješnost medicinske sestre ne zavisi samo o njenoj humanosti i sposobnosti savladavanja savremene tehnologije, nego i o trajnoj edukaciji u prvom redu kroz formalno obrazovanje, a zatim i dodatno obrazovanje. Predsjednica UO UMSTIB RS Mr Živana Vuković Kostić

moguće međusobnim upotpunjavanjem vještina i iskustava njegovih članova. Tim karakteriše veća komunikacija nego grupu. Ovaj naš tim je uvažavao mišljenja svih članova i bez obzira na specifičnosti epidemiološke situacije i zauzetosti medicinskih sestara i tehničara uspjeli su održati planiranu aktivnosti svojih sekcija. Osim ispunjenja osnovnog cilja da se održi planirana aktivnost cilj je bio edukacija za medicinske sestre i tehničare. Pred sobom su imali svrhu postojanja, a kao članovi tima u ostvarenju cilja međusobno su tijesno sarađivali i u svojim zadacima su se nadopunjavali. Pokazali su da je timski rad metoda koja omogućava nekolicini osoba sa zajedničkim ciljem da svoje sposobnosti najbolje iskoriste međusobnim upotpunjavanjem svojih vještina i iskustava. Tim koji je ove godine predstavljao navedene sekcije su: • Jovo Stojčić - Neonatalna reanimacija 87

N M K

s t r u č n i

Međunarodni kongresi

s k u p o v i

Fakultet političkih nauka, 16. marta 2021. godine

Međunarodni dani socijalnog rada, posvećeni jačanju solidarnosti socijalnog rada u zdravstvu

organizaciji Unije studenata socijalnog rada (USSR) održan je stručni skup povodom obilježavanja Međunarodnog dana socijalnog rada na temu „Jačanje solidarnosti socijalnog rada u zdravstvu“. Jedan od ciljeva obilježavanja skupa sa ovom temom je podizanje svijesti o ulozi i značaju socijalnih radnika u zdravstvenim ustanovama. Među izlagačima su bili i socijalni radnici iz Univerzitetskog kliničkog centra RS i Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ koji su iznosili značaj multidisciplinarnog pristupa u liječenju pacijenata. Unija studenata Fakulteta političkih nauka je obilježila Međunarodni dan socijalnog rada i tim povodom održala 4. po redu stručni skup pod nazivom „Jačanje solidarnosti socijalnog rada u zdravstvu“. Pored profesora i studenata, ovom skupu su prisustvovali predstavnici iz

Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Zavoda za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“, Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske, predstavnici ustanova socijalnog rada, predstavnci nevladinog sektora i mnogi drugi. Nakon podjele zahvalnica upriličen je i radni dio u kojem je predstavljeno nekoliko stručnih radova iz domena socijalnog rada u zdravstvenim ustanovama u vrijeme pandemije Covid-19 i sa osvrtom na djelovanje socijalnih radnika u regularnim okolnostima. Diplomirana socijalna radnica UKC RS, Brankica Jovetić je učestvovala na skupu sa radom kojim je predstavila značaj i ulogu socijalnog radnika u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske u regularnim okolnostima te u vrijeme pandemije Covid-19. Dušana Vuković, diplomirana socijalna radnica Zavoda za rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ je svojim radom predstavila multidisciplinarni pristup prilikom rehabilitacije pacijenata oboljelih od Covida-19 te stvaranje mreže podrške pacijentu nakon izlaska sa rehabilitacije. Na skupu se diskutovalo o poteškoćama u radu te važnosti razvijanja socijalne svijesti medicinskih radnika kako bi se multidisciplinarnim pristupom omogućio holistički pristup u liječenju i rehabilitaciji. Zaključeno je da je pozitivan primjer dobre prakse socijalnog rada u zdravstvenoj ustanovi zastupljen u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ što je prim. dr Snježana Kutlešić Stević, specijalista pulmologije i baromedicine, potvrdila u svom izlagaju te navela značaj te saradnje iz vizure ljekara. Cilj ovog skupa je da se unaprijede aktivnosti i učešće socijalnih radnika u liječenju pacijenata. Pogotovo je veliki značaj dat tretmanu hroničnih pacijenta i djece oboljele od hroničnih bolesti. Brankica Jovetić, diplomirana socijalna radnica UKC RS

NEUROLOGIJA WORLD CONGRESS OF NEUROLOGY (WCN 2021) Datum: Oktobar 3-7, 2021. Mjesto održavanja: Rim, Italija Website: https://2021.wcn-neurology.com/ 13TH ASIAN & OCEANIAN EPILEPSY VIRTUAL CONGRESS 2021 (AOEC 2021) Datum: Jun 10 -13, 2021. Website: https://www.epilepsycongress.org/aoec/ 7TH CONGRESS OF THE EUROPEAN ACADEMY OF NEUROLOGY 2021 (EAN 2021) Datum: Jun 19 - 22, 2021. Virtual Congress Website: https://www.ean.org/congress2021. 15TH WORLD CONGRESS ON CONTROVERSIES IN NEUROLOGY (CONy) Datum: Septembar 23 - 26, 2021. Mjesto održavanja: Dubai, UAE Website: https://cony.comtecmed. com/ HIRURGIJA 7TH WORLD CONGRESS ON SURGERY AND ANESTHESIA Datum: Jun 21 - 23, 2021. Mjesto održavanja: Sankt Peterburg, Rusija Website: https://www.scientificfederation.com/surgeryanaesthesia/ ISAPS Congress Datum: Septembar 9 -12, 2021. Mjesto održavanja: Beč, Austrija Website: https://www.isapsvienna2021.com/ 8TH INTERNATIONAL CONGRESS OF THE WORLD SOCIETY OF EMERGENCY SURGERY Datum: Septembar 7 -10, 2021. Mjesto održavanja: Edinburg, Škotska Website: https://www.wses.org. uk/congresses WORLD CONGRESS OF ENDOUROLOGY Datum: Septembar 21 - 25, 2021. Mjesto održavanja: Hamburg, Njemačka Website: https://www.urotoday.com/ ONKOLOGIJA ESMO BREAST CANCER VIRTUAL CONGRESS 2021 Datum: 5-8. Maj 2021. Website: https://www.esmo.org/ meetings/esmo- breast-2021-virtual

N M K

Edukacija

Svjetski dan osoba sa Daunovim sindromom

edicinski fakultet Univerziteta u Banjaluci, u saradnji sa Centrom za socijalnu rehabilitaciju i radno osposobljavanje osoba sa Daunovim sindromom, organizovao je manifestaciju povodom obilježavanja Svjetskog dana osoba sa Daunovim sindromom, 21. marta. Svjetski dan osoba sa Daunovim sindromom ustanovljen je 2006. godine, a 21. mart simbolično je izabran za taj dan jer je u osnovi te bolesti prisutnost tri umjesto dva hromozoma, na 21. hromozomskom paru. Manifestacija predstavlja početak „Nedjelje osoba sa Daunovim sindromom“ koju realizuje Centar za socijalnu rehabilitaciju i radno osposobljavanje osoba sa Daunovim sindromom, a održana je 15.3.2021. godine u 12:00 časova u amfiteatru Medicinskog fakulteta. Cilj manifestacije bio je predstavljanje programa socijalne rehabilitacije i radnog osposobljavanja DS

osoba, prikaz života sa DS-om, prikaz života majke sa DS-om, kao i edukacija studenata Medicinskog fakulteta o načinu i protokolu saopštavanja dijagnoze prilikom rođenja djeteta sa DS-om, što je od velike važnosti za buduću ljekarsku profesiju. Dekan Medicinskog fakulteta Univerziteta u Banjaluci prof. dr Ranko Škrbić rekao je novinarima da stu-

s t r u č n i

s k u p o v i

denti ovog fakulteta već nekoliko godina aktivno sarađuju sa banjalučkim Daun-sindrom centrom sa namjerom i željom da se smanji stigma koja postoji u društvu kada su u pitanju djeca sa Daunovim sindromom i drugim vrstama posebnih potreba. „Upravo studenti ovog fakulteta su ti koji treba da pokažu puno razumijevanje i kod kojih ta stigma ne treba da predstavlja problem kako bi imali jedan zdraviji odnos prema takvoj djeci i kako bi na bolji način uključili osobe sa Daunovim sindromom u normalan život. Oni su kao i sve ostale osobe i mi treba da razumijemo njihovo stanje i potrebe“, naveo je Škrbić. On je rekao da saopštavanje dijagnoze roditeljima prilikom rođenja djeteta sa Daunovim sindromom spada u novine koje se uvode u školovanje i edukacije studenata i da do sada toga nije bilo. „To će pomoći kada postoji neko pozitivno iskustvo, kao što je to iskustvo iz Sverdlovske oblasti, grada Jekaterinburga, a koje su prepoznale institucije sistema Rusije i koje su rekle da to treba biti pravilo i praksa. To jedna pozitivna razmjena koju možemo da predstavimo našim studentima da budu naoružani dodatnim znanjima i vještinama“, rekao je Škrbić. Direktor Daun-sindrom centra Banjaluka Zoran Jelić rekao je da je ovo prilika i da budući ljekari saznaju ne samo nešto više o socijalnoj rehabilitaciji, nego i o protokolu o saopštavanju dijagnoze, kako je to u Rusiji naložilo resorno ministarstvo. „Ovo je nešto za budućnost i buduća pokoljenja, jer će se puno toga učiniti da se sruši stigma kada budući ljekari budu saopštavali roditeljima dijagnozu prilikom samog rođenja djeteta“, naveo je Jelić. Sedmica Daun-sindroma se završava 21. marta na Svjetski dan osoba D.Đ. sa Daunovim sindromom.

N M K

s t r u č n i

s k u p o v i

druženja pacijenata ILCO-STOMA RS je jedino udruženje stomičara u Republici Srpskoj. Okuplja osobe kod kojih je izvedena stoma, u narodu poznato kao „kesa na stomaku“. Najčešće je posljedica kancera debelog crijeva, rektuma, bešike, ulceroznog kolitisa, Kronove bolesti... -Spadamo u III grupu zavisnika od pomagala, odmah iza dijaliziranih i insulin zavisnih osoba. Naše tjelesno oštećenje nije vidljivo, ali je od 80-100%. Bez obzira na pol, godine, obrazovanje, mjesto življenja, svi doživljavaju šok, strah, depresiju, povučenost. Briga kako će nas partner prihvatiti, porodica, kolege, komšije. Tada nastupa Udruženje, članovi sa ličnim iskustvom, savjetima, preporukama za nadu i želju za brz oporavak - ističe Dragan Trivun. Od samog osnivanja članovi smo evropske porodice „stomičara“ među 42 zemlje i vidjevši njihovo iskustvo, mišljenja smo da naše 12-togodišnje postojanje pokazuje da su postojeći servisi zdravstvenih, farmaceutskih i socijalnih institucija nedovoljno informisani i osposobljeni za pružanje specifičnih usluga potrebnih pacijentima sa dijagnozom malignih bolesti. Po završetku hirurškog i bolničkog tretmana bitno se mijenja njihov status - od zdravstvenog, radnog, porodičnog, socijalnog i dr. Oni (pacijenti) postaju djelimično zavisni od druge osobe, zavisno od uzrasta, roditelja, bračnog druga-partnera, djece ili druge osobe. Smatramo da im je potrebna psihološka i informativno-edukativna podrška u ishrani tokom liječenja i kasnije. Uključeni su pored pacijenata i članovi porodice, zdravstveni radnici i svi zainteresovani građani. Projekat ,,Niste sami“ podrazumijeva posjete članovima našeg udruženja u kućnim uslovima u vidu radionicetribine. Tribine bi se održavale u šest gradova u Republici Srpskoj: Banjaluka, Prijedor, Gradiška, Foča, Bijeljina i Kotor Varoš. Prisutni će imati priliku da čuju iskustvenu priču psihološkinje koja je oboljela od kancera i koja, pomažući drugima, govori o odnosu pacijenta i porodice od trenutka uspostavljanja dijagnoze, faze liječenja do konačnog izlječenja. Takođe, svoje iskustvo u izlječenju predstaviće doktorica medicine. Glavni akcenat je stavljen na informativno-edukativni prikaz dijetetičara – nutricioniste, uticaj onkološkog liječenja na ishranu tokom hemioterapije, zračenja, hirurškog zahvata, imunoterapije. Davaće se savjeti za osobe ko90

Ministarstvo porodice, omladine i sporta, oblast podrške porodici

Projekat ,,Niste sami“ Dragan Trivun, predsjednik Udruženja pacijenata ILCOSTOMA RS (,,AssociationIlco-stoma,“ RS, Banjaluka

je brinu o oboljeloj osobi. Govoriće se o smetnjama u ishrani i kako ih ukloniti, alternativni režimi ishrane, biljni preparati i suplementi. Preporučiće se zdrav način ishrane i života kako bi se poboljšao kvalitet života osoba sa malignim bolestima. Svi prisutni će dobiti flajere i brošure.

Ciljna grupa • Građani Republike Srpske u manjim sredinama do kojih ne dopire dovoljno informacija; • Primarni korisnici koji su oboljeli od malignih bolesti i osobe kod kojih postoji predispozicija, poučeni iskustvom iz porodice u mjestima gdje se održava tribina; • Sekudarni korisnici su zdrava populacija koja je primila informaciju o održavanju tribine putem flajera, posrednika, medija; • Tercijarni korisnici su zdravstveni radnici koji će dobiti pisani materijal na tribini ili od aktivista sa terena. Trenutno su aktuelne kućne posjete članova Udruženja. Situacija zbog pandemije Covid-19 redukovala je uobičajene aktivnosti. Posjeta klinikama (hirurgija, urologija, onkologija), organizacija tribina i radionica za veći broj prisutnih je odložena Edukuacija članova Udruženja i članova porodica isključivo je kroz kućne posjete ili telefonom.

Ministarstvo zdravlja RS

INFO VIJESTI

Vakcinacije protiv COVIDA-19 u RS

Bolnica Doboj

Dom zdravlja Bileća

roces vakcinacije stanovništva u Republici Srpskoj protiv COVIDA-19 je počeo 12. februara 2021. godine i od tada se nesmetano odvija na prostoru cijele Republike Srpske, a prema „Planu vakcinacije protiv COVID-19 u Republici Srpskoj“ Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske i utvrđenim prioritetima, počeo je i proces revakcinacije. Prema Planu vakcinacije, prioritet su zdravstveni radnici, kao i zaposleni i korisnici domova za smještaj starijih lica, osobe starije od 65 godina, a među prioritetima su i roditelji djece

sa poteškoćama u razvoju. Za sve ove kategorije, vakcinacija je u toku. Nakon njih, među prioritetima su i osobe sa hroničnim oboljenjima, a očekuje se dolazak novih količina vakcina da bi se uputio poziv i osobama sa hroničnim oboljenjima mlađim od 65 godina da se prijave za vakcinaciju. Nakon toga, po Planu, prioritetne grupe su osobe dobi 18-64 godine na poslovima od javnog značaja (prosvjetni radnici, vaspitači u predškolskim ustanovama, policija, civilna zaštita, vatrogasci, inspektori, javni prevoz, novinari, šalterski radnici, državni službenici i dr.). Dom zdravlja Bratunac

Hala banjalučkog velesajma

Dom zdravlja Foča

Ministarstvo zdravlja RS

INFO VIJESTI

Dom zdravlja Istočno Sarajevo

Bolnica Zvornik

Dom zdravlja Bijeljina

Dom zdravlja Kotor Varoš

Dom zdravlja Srebrenica

Dom zdravlja Gradiška

Inicirali i realizovali: Udruzenje farmaceuta Beograd Udruženje farmaceuta Vojvodine Udruženje farmaceuta Zapadne Srbije 1836 Udruženje farmaceuta Nišavsko-pirotskog regiona Savez privatnih apotekara Srbije Inicijativa za farmaciju Savez farmaceutskih udruženja Srbije Autori: Nevena Arsenović-Ranin, Biljana Bufan, Brankica Filipić; Katedra za mikrobiologiju i imunologiju, Univerzitet u Beogradu – Farmaceutski fakultet u saradnji sa Agencijom za lekove i medicinska sredstva Srbije Urednik: Aleksandra Buha Đorđević, Udruženje farmaceuta Beograd Dizajn: Nacionalna Asocijacija Studenata Farmacije Srbija (NAPSer) Objavljivanje brošure omogućilo je Ministarstvo zdravlja Republike Srbije u okviru projekta „Hitan odgovor Republike Srbije na COVID-19“.

Slika 1. Struktura SARS-CoV-2

SARS-CoV-2 je novi koronavirus, otkriven u Kini krajem 2019. godine. Bolest uzrokovana SARS-CoV-2 naziva se COVID-19. Koronavirusi su RNK virusi sa omotačem. RNK genom SARS-CoV-2 nosi informaciju za sintezu četiri glavna strukturna proteina: N (nukleokapsidni protein), E (protein omotača), M (transmembranski glikoprotein) i S (glikoproteinski izraštaji, engl. spike) (slika 1). Spike glikoprotein virusa se vezuje za angiotenzin-konvertujući enzim 2 (ACE2) receptor na humanim ćelijama, čime je omogućen ulazak SARS-CoV-2 u ciljnu ćeliju. Usled toga, spike glikoprotein je prepoznat kao ključni antigen za razvoj vakcina.

Virus SARS-CoV-2

Slika 2. Šematski prikaz tipova vakcina

U našoj zemlji, biće moguće birati između pet COVID-19 vakcina, različitih proizvođača i tipova: Pfizer-BioNTech i Moderna (iRNK vakcine), Gamaleya istraživački centar (Sputnik V) i AstraZeneca (vektorske vakcine) i Sinopharm (inaktivisana vakcina) (slika 2).

DOSTUPNE U SRBIJI

COVID-19 VAKCINE

INFO VIJESTI Ministarstvo zdravlja RS

Pfizer-BioNTech COVID-19 vakcina (Comirnaty) (Nemačka/SAD) Tip vakcine: iRNK vakcina Ova vakcina sadrži iRNK kao matricu koja nosi informaciju za sintezu spike glikoproteina SARS-CoV-2. iRNK se nalazi u lipidnom omotaču koji joj omogućava prolaz kroz membrane i ulazak u ćelije gde će se vršiti sinteza spike glikoproteina. Imunski sistem prepoznaje spike glikoprotein kao strani molekul, aktivira se i dolazi do stvaranja zaštitnog imuniteta (neutrališućih antitela i celularnog imuniteta). iRNK se ne umnožava u ćeliji i vrlo brzo biva razgrađena i uklonjena. Vakcina sadrži 30 µg iRNK. Uzrast kome je namenjena: Osobama uzrasta 16 godina i starijim. Efikasnost: 95% u sprečavanju COVID-19 bolesti nakon primljene druge doze. Kliničke studije: Faza III započela je u julu 2020. godine i obuhvata oko 43000 ispitanika različitih uzrasnih kategorija, oba pola i različite rasne i etničke pripadnosti. Sprovodi se u Sjedinjenim Američkim Državama (SAD), Nemačkoj, Turskoj, Južnoj Africi, Brazilu i Argentini. Doziranje: Vakcina se primenjuje u dve odvojene doze sa razmakom od 21 dan intramuskularnom injekcijom. Čuvanje i transport vakcine: Vakcina se čuva na temperaturi od -80 °C do -60 °C u skladištima, odakle se transportuje do mesta primene na temperaturi od +2 °C do +8 °C.

Sputnik V (Gam-COVID-Vac,„ruska“ vakcina) (Nacionalni centar za epidemiologiju i mikrobiologiju Gamaleya, Rusija)

Tip vakcine: vektorska vakcina Ova vakcina sadrži humani adenovirus koji je vektor (nosač, isporučilac) za gen koji nosi informaciju za spike glikoprotein SARS-CoV-2. Vektor je izmenjen tako da nema mogućnost umnožavanja u organizmu vakcinisane osobe. Po ulasku vektora u ćelije vakcinisane osobe, dolazi do sinteze spike glikoproteina na osnovu informacije koju nosi gen, pokretanja imunskog odgovora protiv ovog glikoproteina i stvaranja zaštitnog imuniteta (neutrališućih antitela i celularnog imuniteta). Budući da se imunski odgovor razvija i na delove vektora, ova vakcina je dizajnirana tako da se razlikuje serotip adenovirusa u prvoj i drugoj dozi. Tačnije, prva doza sadrži adenovirus označen kao rAd26 (serotip 26), druga rAd5 (serotip 5). Ovim se sprečava mogućnost da imunski odgovor razvijen na delove nosača nakon prve imunizacije negativno utiče na imunski odgovor koji izaziva druga imunizacija. Gen za spike glikoprotein je isti u oba tipa adenovirusa. Uzrast kome je namenjena: Osobama uzrasta 18 godina i starijim. Efikasnost: 91,6% u sprečavanju COVID-19 bolesti nakon primenjene druge doze; 100% protiv teških oblika bolesti. Kliničke studije: Faza III je počela u septembru 2020. godine i obuhvata oko 33 000 ispitanika. Sprovodi se u Rusiji, Belorusiji, UAE, Indiji i Venecueli. Doziranje: Vakcina se primenjuje u dve odvojene doze sa razmakom od 21 dan intramuskularnom injekcijom. Čuvanje i transport: Vakcina se čuva i transportuje na temperaturi -18 °C ili nižoj.

Tip vakcine: inaktivisana vakcina Inaktivisane vakcine imaju dugu istoriju primene kod ljudi i sadrže cele mikroorganizme inaktivisane hemijskim ili fizičkim agensima. Kod Sinopharm vakcine, inaktivacija je postignuta tretiranjem virusa hemijskim agensom (beta-propiolakton). Inaktivisan (mrtav) SARS-CoV-2 nema sposobnost razmnožavanja, ali zadržava sposobnost pokretanja imunskog odgovora. Međutim, pošto je virus inaktivisan, imunski odgovor može biti nešto slabiji, zbog čega je neophodno dodavanje adjuvansa (od latinske reči adjuvare što u prevodu znači pomoći). Sinopharm vakcina sadrži aluminijum-hidroksid kao adjuvans. Jedinjena aluminijuma kao adjuvansi u humanim vakcinama koriste se decenijama. U toku razvoja COVID-19 Sinopharm vakcine, istraživači su od pacijenata hospitalizovanih u Kini izolovali tri soja SARS-CoV-2, za potencijalnu primenu. Od tri polazna soja, izdvojio se jedan soj koji je imao najbolje karakteristike za proizvodnju vakcine. Ovaj soj je upoređen sa svim drugim sojevima SARSCoV-2 dostupnim u svetskim bazama podataka i uočen je visok stepen sličnosti u strukturi spike glikoproteina između izabranog soja i ostalih poznatih sojeva. Ovakva sličnost u strukturi spike glikoproteina između virusa ukazuje na potencijalno širi opseg zaštite Sinopharm vakcine prema različitim sojevima SARS-CoV-2.

Sinopharm COVID-19 vakcina (BBIBP-CorV, „kineska“ vakcina) (Kina)

Uzrast kome je namenjena: Osobama uzrasta 18 godina i starijim. Efikasnost: U septembru 2020. godine, Ujedinjeni Arapski Emirati (UAE) izdali su odobrenje za hitnu upotrebu Sinopharm vakcine kod zdravstvenih radnika, nakon ispitivanja vakcine kod 31000 dobrovoljaca. 9. decembra 2020. godine UAE su objavili da je efikasnost vakcine 86%, ali nema dostupnih podataka kako se došlo do ovakvog zaključka. Predstavnik Sinopharm kompanije izjavio je da je u Kini skoro milion ljudi vakcinisano u toku ispitivanja vakcine, a efikasnost je procenjena na 79,34%. Takođe, nema dostupnih podataka kako se došlo do ovakvog zaključka. Kliničke studije: Publikovani rezultati početne faze (faza I i II kliničkih studija) istraživanja ukazuju da je vakcina bezbedna i da podstiče imunski odgovor kod vakcinisanih osoba (neutrališuća antitela). Još uvek nisu dostupni rezultati III, završne faze kliničkih studija u naučnoj literaturi. Doziranje: Vakcina se primenjuje u dve odvojene doze u razmaku od 2 do 4 nedelje, intramuskularnom injekcijom. Čuvanje i transport: Vakcina se čuva i transportuje na temperaturi od +2 °C do +8 °C.

INFO VIJESTI Ministarstvo zdravlja RS

AstraZeneca COVID-19 vakcina (ChAdOx1 nCoV-19, “oksfordska” vakcina) (Velika Britanija/Švedska) Tip vakcine: vektorska vakcina Vakcina je napravljena tako što je u genom adenovirusa, koji služi kao vektor (nosač, isporučilac), ugrađen gen za spike glikoprotein SARS-CoV-2. Vakcina koju je razvio tim Univerzitet Oksford-AstraZeneca sadrži bezbednu, izmenjenu formu adenovirusa poreklom od šimpanze (ChAdOx1). Ovakva izmenjena forma adenovirusa ne može se razmnožavati u ćelijama čoveka, niti izazvati bolest, što je čini bezbednom. Vakcina deluje tako što, nakon primene, adenovirus uđe u ćelije čoveka i isporuči genetičku informaciju za spike glikoprotein SARS-CoV-2. Kada se kod vakcinisane osobe sintetiše spike glikoprotein, imunski sistem reaguje i pokreće imunski odgovor (produkcija neutrališućih antitela i celularni imunski odgovor). Uzrast kome je namenjena: Osobama uzrasta 18 godina i starijim. Efikasnost: Kod ispitanika koji su dobili dve doze vakcine u razmaku od 12 nedelja, efikasnost vakcine je 81,3%. Kliničke studije: Prema podacima objavljenim u naučnim časopisima, vakcina kompanije AstraZeneca testirana je kod 23848 ispitanika u Velikoj Britaniji, Brazilu i Južnoj Africi. U toku su ispitivanja na više od 40000 učesnika u SAD-u, Argentini, Čileu, Kolumbiji i Peruu i očekuju se rezultati ovih studija. Doziranje: Primenjuje se u dve odvojene doze u razmaku od 12 nedelja, intramuskularnom injekcijom. Čuvanje i transport: Vakcina se čuva i transportuje na temperaturi od +2 °C do +8 °C.

Moderna mRNA1273 COVID19 vakcina (SAD)

Tip vakcine: iRNK vakcina Sadrži iRNK kao matricu koja nosi informaciju za sintezu spike glikoproteina SARS-CoV-2. iRNK se nalazi u lipidnom omotaču koji joj omogućava prolaz kroz membrane i ulazak u ćelije gde će se vršiti sinteza spike glikoproteina. Imunski sistem prepoznaje spike glikoprotein kao strani molekul i dolazi do njegove aktivacije i stvaranja zaštitnog imuniteta (neutrališućih antitela i celularnog imuniteta). iRNK se ne umnožava u ćeliji i vrlo brzo biva razgrađena i uklonjena. Ova vakcina sadrži veću količinu iRNK u odnosu na Pfizer vakcinu (100 µg iRNK). Uzrast kome je namenjena: U zemljama Evropske unije vakcina je namenjena osobama uzrasta 18 godina i starijim. Efikasnost: 94,1% u sprečavanju COVID-19 bolesti nakon primljene druge doze. Kliničke studije: Faza III započela u julu 2020. godine i obuhvata oko 30 000 ispitanika. Sprovodi se u SAD-u. Doziranje: Vakcina se primenjuje u dve odvojene doze sa razmakom od 28 dana intramuskularnom injekcijom. Čuvanje: Vakcina se transportuje i čuva u skladištima na temperaturi od -25 °C do -15 °C. Moguće je čuvanje na temperaturi od +2 °C do +8 °C do 30 dana pre primene.

Najčešći neželjeni efekti su: bol, otok i crvenilo na mestu injekcije, zamor, glavobolja, bolovi u mišićima i zglobovima, jeza, povišena telesna temperatura, mučnina, povraćanje, otok limfnih čvorova u blizini mesta aplikovanja vakcine. Simptomi i znaci se javljaju prvog ili drugog dana nakon vakcinacije i mogu trajati nekoliko dana. Mogu se javiti nakon primanja i prve i druge doze, ali nešto češće nakon druge doze. Mala je verovatnoća da ove vakcine izazovu tešku alergijsku reakciju (otežano disanje, otok lica i ždrela, ubrzan rad srca, težak osip po celom telu, vrtoglavicu i slabost). Ove reakcije bi se obično javile u periodu od nekoliko minuta do jednog sata nakon primene doze. Iz tog razloga, potreban je medicinski nadzor neposredno nakon davanja vakcine. Nakon primene Pfizer vakcine kao redak neželjeni događaj opisana je akutna periferna paraliza (pareza) lica. Mogu se javiti i druga neželjena dejstva, budući da su vakcine još uvek u postupku ispitivanja.

Koji su neželjeni efekti vakcina?

Vakcinacija nije kontraindikovana u ovim kategorijama. Međutim, nedostaju podaci o efikasnosti i bezbednosti primene vakcine kod ovih pacijenata. Proizvođači savetuju oprez ukoliko se vakcinacija sprovodi. Svakako, preporuka je konsultovati svog lekara.

Da li vakcinu smeju da prime osobe obolele od autoimunskih bolesti i onkološki bolesnici u fazi remisije?

NEKA NAJČEŠĆE POSTAVLjANA PITANjA

Nema dovoljno podataka o mogućim uticajima vakcinacije na postupke potpomognutog začeća ili buduće trudnoće. Iz tog razloga, odluka se prepušta pojedincu naravno uz konsultaciju sa lekarom koji ima uvid u kompletno zdravstveno stanje pacijenta. Što se tiče eventualnog odlaganja procedure potpomognutog začeća kod osoba/parova koji su vakcinisani, stavovi se razlikuju. Fleksibilniji stav je da procedure treba odložiti nekoliko dana od primljene druge doze vakcine, jer se u tom periodu očekuju eventualna neželjena dejstva vakcine. Oprezniji pristup je da se procedure odlože dva meseca nakon kompletne imunizacije (izvor: Evropsko udruženje za humanu reprodukciju i embriologiju, ESHRE).

Da li se preporučuje vakcinacija osoba/parova koji planiraju postupke potpomognutog začeća?

Nema podataka o bezbednost i efikasnost vakcina kod dece i adolescenata uzrasta ispod 16 godina (Pfizer), tj. 18 godina (Sputnik V, Moderna, AstraZeneca i Sinopharm). Iskustvo o primeni vakcina kod trudnica i dojilja je ograničeno (trudnice i dojilje nisu bile obuhvaćene kliničkim studijama) i iz tog razloga se njihova primena može razmotriti samo kada očekivana korist prevazilazi bilo koji potencijalni rizik za majku i fetus, odnosno odojče. Određeni proizvođači (Sputnik V) klasifikuju trudnoću i dojenje kao kontraindikacije za vakcinaciju.

Šta je sa vakcinacijom trudnica, dojilja, dece i adolescenata?

INFO VIJESTI Ministarstvo zdravlja RS

Koje su kontraindikacije za vakcinaciju? Alergijska reakcija na neku od komponenti vakcine ili na vakcine koje sadrže slične komponente. Pfizer i Moderna vakcine sadrže polietilenglikol (PEG) na koji su neke osobe alergične. Takođe, osobe alergične na polisorbat mogu da odreaguju na ove vakcine (Pfizer, Moderna). Alergijska reakcija nakon primenjene prve doze. Podatak o težoj alergijskoj reakciji u prošlosti (Sputnik V, Sinopharm). Febrilnost. Akutne zarazne i nezarazne bolesti. Akutno pogoršanje hroničnih bolesti.

Da li vakcinu treba da prime osobe koje su preležale COVID-19?

Da. Budući da postoji mogućnost ponovne infekcije i razvoja bolesti, savetuje se vakcinacija i osoba koje su bile inficirane SARS-CoV-2, bilo da su imali manifestnu bolest ili ne (asimptomatski pacijenti). Savet je da se vakcinacija odloži za najmanje mesec dana od dana kliničkog izlečenja, odnosno od pozitivnog rezultata PCR testa ukoliko osoba nije imala simptome. Ukoliko je u terapiji bolesti korišćena rekonvalescentna plazma (antitela osoba koje su preležale COVID-19), treba odložiti vakcinaciju 90 dana.

Šta se dešava ukoliko se ne primi druga doza vakcine u predviđenom roku, odnosno do kada je prihvatljivo primiti drugu dozu?

Treba se pridržavati propisanog vremena za primanje druge doze. Drugu dozu ne bi trebalo primiti pre predviđenog vremena. Tolerišu se četiri dana ranije za Pfizer i Moderna vakcinu, za ostale nema podataka. Ukoliko osoba iz određenih medicinskih ili nemedicinskih razloga ne primi drugu dozu u preporučenom vremenskom periodu, poželjno je da odlaganje druge doze bude što kraće.

Da li nakon primljene vakcine smemo da skinemo masku? Ako ne, zašto?

Preporuka je da se i nakon kompletiranja vakcinacije (primljene dve doze) nastavi sa pridržavanjem mera prevencije, uključujući i nošenje maske sve dok se zvanično ne donese odluka o ukidanju mera prevencije. Neki od razloga za nošenje maske nakon kompletirane vakcinacije su: nije poznato da li vakcinisana osoba može inficirati druge, nijedna vakcina nije 100% efikasna, maska štiti i od novih sojeva (mutiranih oblika) SARS-CoV-2.

100

Prisustvo odgovarajućih antitela u krvi govori o tome da li je imunski sistem odgovorio na infekciju ili vakcinu. Nakon vakcinacije Pfizer, Moderna, Sputnik V i AstraZeneca vakcinom stvaraju se antitela protiv spike glikoproteina. Nakon vakcinacije Sinopharm vakcinom stvaraju se antitela i na druge delove virusa. Antitela protiv spike glikoproteina i/ili drugih proteina SARS-CoV-2 se mogu odrediti u laboratorijama određenim testovima. Međutim, određivanje antitela sa ciljem provere imuniteta na SARSCoV-2 nakon vakcinacije se ne preporučuje. Na osnovu količine antitela ne može se zaključivati o efikasnosti vakcine. Jedan od razloga je to što trenutno nije poznato koji nivo antitela je potreban da bi infekcija bila sprečena ili da bi simptomi infekcije bili ublaženi.

Kada i kako možemo proveriti da li smo imunizovani odnosno da li je vakcina bila efikasna?

Trajanje zaštitnog imuniteta nakon vakcinacije protiv SARS-CoV-2 u ovom trenutku nije poznato. Za odgovor na ovo pitanje potrebno je praćenje vakcinisanih osoba uključenih u kliničke studije tokom dužeg vremenskog perioda.

Koliko dugo traje zaštitni imunitet?

Napomena: Brošura sadrži isključivo podatke objavljene u naučnoj i stručnoj literaturi dostupnoj u periodu njene izrade zaključno sa 8. 3. 2021. godine.

Osoba treba da primi obe doze vakcine u predviđenom vremenskom periodu da bi proces vakcinacije bio kompletan. Nema raspoloživih podataka o mogućnosti primene druge doze COVID-19 vakcine drugog proizvođača u cilju kompletiranja vakcinacije. Moguće je da se kod nekih osoba nakon primene obe doze vakcine ne obezbedi zaštita ili dovoljna zaštita od virusa. Većina vakcinisanih osoba će biti potpuno zaštićena 1-2 nedelje nakon primene druge doze vakcine. Nije poznato da li vakcine štite od asimptomatskih infekcija ni da li su vakcinisane osobe prenosioci virusa. Kod imunokompromitovanih osoba, uključujući i osobe koje su na imunosupresivnoj terapiji, imunski odgovor na vakcinu može biti smanjen.

Kada je osoba zaštićena?

INFO VIJESTI Ministarstvo zdravlja RS

Sećanje na našu poštovanu Amru Odobašić

Davno je neko rekao : Smrt je samo promena svetova, kao što prijatelji prelaze preko mora i okeana, zauvek boraveći jedni u drugima. Jer oni koji su ljubavlju i životom prisutni za druge, zasigurno uvek ostaju skupa. U božanskom se ogledalu gledaju oči u oči, a njihov razgovor odiše i slobodom i čistotom. Eto, kako nam prijatelji pružaju utehu. Oni možda umiru, ali njihovo prijateljstvo i njihova prisutnost, ipak su besmrtni…!” Poštovana Amra, ovog teškog aprilskog jutra, sa tugom i setom, naše misli razgrću uspomene. Negde u magnovenju, bodlje istine rasipaju pred naše duše šapat da je tvoja tanana, ali bogata knjiga života ispisala i poslednje priče… Tiho i dostojanstveno, zanavek se zaklopila na tek 53. stranici. Tog 2. septembra 2020. godine, božanskim kočijama, otišla si na put bez povratka. Kažu da su najveće bogatstvo Tuzle, grada „na zrnu soli“ podno Majevice, devojke i majke koje ih rađaju. Pre 53 godine (3. avgusta 1967) i ti si postala jedna od kćeri Tuzle. U njoj si se rodila, u njoj školovala i u njoj si ispisala poslednje stranice. A pero i olovka su tvoja profesija. Posle 1999. godine i završenog Fakulteta političkih nauka u Sarajevu, odsek žurnalistika, decenijama si bila nenametljivo sveprisutna u novinarskom stvaralaštvu. Na tuzlanskoj televiziji kao glavni i odgovorni urednik, kao urednik emisije iz oblasti zdravstva za OBN televiziju. Na odseku žurnalistike, Filozofskog fakulteta u Tuzli radila si kao asistent na predmetima Teorija informacija i odnosi s javnošću i Novinarstvo u mas-medijima. Radila si i kao dopisnik radija BiH, dopisnik i saradnik agencije BH Press (današnja FENA), dopisnik časopisa „Zajednica života“, programski i PR savetnik Obiteljskog radija „Valentino“ - Bijela. Radila si i kao šef Službe za komunikaciju i glasnogovorništvo UKC Tuzla, te stručni saradnik Službe za stručno usavršavanje UKC Tuzla. Dugogodišnja iskustva u oblasti izgradnje i osnivanja odnosa sa javnošću u zdravstvenim institucijama, sa kolegom Radenkom Udovičić, pretočili ste u Priručnik „Važnost odnosa s javnošću u zdravstvu“. Tvoja bogata karijera, za tako malo života kazuje da si bila vredna, organizovana i odgovorna. Stoga u svu riznicu tvojih poslova i pozicija koje si predano obavljala, velikim slovima će ostati upisano i da si bila uvaženi član redakcije stručno edukativnog časopisa „Medici.com“ - mozaik medicinskih komunikacija, koji si kroz sve godine saradnje bogatila svojim tekstovima i prilozima. Sve što stane u jedan mali život zemaljskog čoveka, na prvi pogled može da se sabije u nekoliko pisanih redova. Ko smo, šta smo, gde smo i koja nam je svrha. Život je kao barka. Ponekad očuvana i graciozna, ponekad okrnjena i dotrajala, ali se njiše po nemirnom i nepredvidivom okeanu koji je donosi, nosi i odnosi. Tako i biva... rađamo se, rastemo, sazrevamo i odlazimo... sanjamo snove i živimo javu... umiremo i nestajemo. I dok tako po pločnicima vremena ispisujemo sadašnjost i projektujemo budućnost prst Gospoda stavlja tačke po svojoj volji... Lepota življenja i jeste u tome što i kada napustimo ovaj svet, ostajemo u srcima onih koji su nam dali da svoje emotivno korenje usadimo u njihove duše. I ti ćeš, draga Amra, ostati duboko u dušama nas koji smo te poštovali i uvažavali i ponosni i zadovoljni što smo te poznavali. Kažu da čovek umire dva puta. Jednom fizički, kada ga Anđeli i ruka Gospoda ponesu u beskraj i nepovrat, a drugi put, kada ga zaborave! Ti si svojim bitisanjem u časopisu „Medici.com“, priči koju si sa nama pisala skoro 15 godina, ostavila pečat u arhivu svih izdanja. Svojom profesionalnošću, svojom toplom i krotkom prirodom otisnula si žig nezaborava i dubokog poštovanja. Hvala Ti na svemu. Hvala za sve što ne može ni na papir, ni u glas, ali ostaje tamo gde će biti zauvek - u našim srcima! Molimo se da nađeš svoj mir u mestu svežine, u mestu odmora, odakle odbeže svaka muka, žalost i uzdisanje... Direktor Vera Pušac, glavni urednik dr Momir Pušac i sva redakcija „Medici.com“-a. Obične smrti i herojske smrti i pesničke smrti od omče i metka, nek te ne zbunjuju, zemlja se vrti... smrt je, u stvari, život ispočetka... Pero Zubac 101

UKC Tuzla

INFO VIJESTI

UKC Tuzla, 12. marta 2021.

Počela vakcinacija zdravstvenih radnika

Univerzitetskom kliničkom centru Tuzla započela vakcinacija prvim dozama vakcina proizvođača “AstraZeneca”. Prvu vakcinu protiv korona virusa primila je dr. Jasmina Bošnjić, mr. med. sc., iz COVID odjeljenja Klinike za plućne bolesti. “Od početka pandemije korona virusa bila sam u procesu rada sa COVID -19 pozitivnim pacijentima i ovaj dan za mene, ali i za zaposlenike Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla i građane države u cijelosti, predstavlja veliki korak s obzirom na to da pandemija eskalira i da je epidemiološka situacija zabrinjavajuća. Jedini način da se izborimo sa ovom pandemijom je da budemo ozbiljni, odgovorni i da pazimo jedni na druge”, rekla je dr. Bošnjić i dodala da se tokom postupka apliciranja vakcine osjećala odlično, bez izraženih tegoba bilo koje vrste. Prema riječima direktora Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla, prof. dr. med. sc. Vahida Jusufovića, vakcine je aplicirao posebno educiran stručni tim zdravstvenih profesionalaca, a svaka vakcinisana osoba dobila je karton sa potvrdom o vakcinaciji. “Prema proceduri, prije vakcinacije vrši se evidencija kandidata koji daju pisani pristanak, a potom se uzima anamneza. Nakon apliciranja vakcine vrši se nadzor vakcinisanih u trajanju od 15 minuta do pola sata. Prednost u vakcinaciji imaju zdravstveni radnici iz crvene COVID zone, s obzirom na to da su oni u najvećem kontaktu sa inficiranim pacijentima”, istakao je prof. dr. Jusufović. 102

Vakcinaciji zaposlenika UKC Tuzla danas je prisustvovao i ministar zdravstva TK, dr. Božo Jurić, koji je izrazio zadovoljstvo što je vakcinacija protiv COVID-19 infekcije započela na području Tuzlanskog kantona, te istakao da će se vakcinacija simultano odvijati u UKC Tuzla i drugim zdravstvenim ustanovama na teritoriji TK. Proces vakcinacije u Univerzitetskom kliničkom centru Tuzla odvijao se pod nadzorom prof. dr. med. sc. Ervina Alibegovića, pomoćnika direktora za naučnoistraživački rad i nastavu, koji je ovom prilikom kazao da je vakcinacija u UKC Tuzla započela simbolično pet do 12 i da su prvo vakcinisane žene. Priča o vakcini, prema njegovim riječima, bila bi priča o bosanskoj majci, ženi koja radi, koja hrani svoju porodicu i koja hrabro ide u COVID bolnicu. Proces imunizacije u Univerzitetskom kliničkom centru u Tuzli trajat će narednih nekoliko dana, a svoje prve doze ovog petka primilo je 30 zaposlenika.

oristeći povoljnu epidemiološku situaciju, operativni tim za izvođenje kohlearnih implantacija u UKC Tuzla, predvođen otohirurgom, prof. dr. med. sc. Šekibom Umihanićem izveo je kohlearnu implantaciju dječaku kome je dijagnostikovano oštećenje sluha. Prema riječima prof. dr. sc. Umihanića, riječ je o drugoj kohlearnoj implantaciji koja je uspješno izvedena u UKC Tuzla tokom trajanja pandemije COVID-19. “Naša klinika ima dugu tradiciju ugradnje kohlearnog implantata, kojom se pomaže pacijentima, prvenstveno djeci koja ne čuju. Ovaj operativni zahvat se u našoj ustanovi izvodi od 2001. godine, a do sada smo uradili preko 50 kohlearnih implantata”, rekao je prof. dr. med. sc. Umihanić i pojasnio da se u Tuzlanskom kantonu, djeci po rođenju, radi test sluha, te je na taj način omogućena ra-

cilju podizanja svijesti o pedijatrijskom kanceru, a s ciljem da se ukaže na probleme i potrebe oboljele djece i njihovih porodica, članovi Udruženja “Srce za djecu” i zaposlenici Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla održali su konferenciju za novinare. Tom prilikom rečeno je da Bosna i Hercegovina bilježi sve veći broj djece kod kojih je dijagnosticiran jedan od oblika karcinoma, a samo u Univerzitetskom kliničkom centru Tuzla godišnje se utvrdi između 15 i 20 novih slučajeva. Prema riječima šefa Odjeljenja za onkologiju i hematologiju, prim. dr. Amile Latifagić, u općoj populaciji procenat obolijevanja djece je jedan posto, dok u Bosni i Hercegovini prema statističkim podacima na 150.000 oboli oko 20 pacijenata, uzrasta do 15 godina. Kako je kazala ovom prilikom dr. Latifagić, na prvom mjestu se nalaze akutne leukemije, zatim tumori centralnog nervnog sistema, te limfomi. Također, za razliku od starije populacije, kod djece se javljaju i takozvani solidni tumori, odnosno neuroblastom i nefroblastom, a nažalost, ne zaobilaze ih ni tumori jetre, kosti, kože, germinativnih ćelija te spolnih žlijeda. Na konferenciji su govorili i roditelji oboljele djece, koji su kao članovi Udruženja “Srce za djecu” istakli značaj Federalnog fonda solidarnosti pomoću kojeg je omogućeno liječenje djeci koja imaju potrebu za liječenjem izvan Bosne i Hercegovine. Naglasili

UKC Tuzla

INFO VIJESTI

Tokom pandemije COVID-19, 23 februara 2021.

Druga implantacija kohlearnog implantata

UKC Tuzla, konferencija, 15.2.2021.

Podrška djeci oboljeloj od kancera

na detekcija ovoga problema. Neonatalnim “screeningom” sluha započnemo dijagnostiku oštećenja sluha kod djece, a nakon što se definitivno utvrdi da dijete ne čuje, daje se preporuka za kohlearnu implantaciju. Kohlearni implantat je namijenjen djeci sa teškim oštećenjem sluha kod kojih primjena drugih slušnih pomagala nije dovela do poboljšanja”, istakao je prof. dr. Umihanić. Ugradnja kohlearnog implantata, odnosno umjetne pužnice djeci sa oštećenjem sluha omogućava da nauče slušati, analizirati i usvajati zvuk i na taj način razviti govor. Kohlearni implantat se može primijeniti i u odraslih, ali samo u onim slučajevima kada su izgubili sluh nakon naučenog govora. Prema riječima prof. dr. Šekiba Umihanića, vrijednost operativnog zahvata, odnosno kohlearnog implantata je oko 31.000 do 40.000 KM u zavisnosti od modela implantata i u potpunosti se finansira od strane Kantonalnog i Federalnog zavoda zdravstvenog osiguranja. “Trenutno na ugradnju kohlearnog implantata čeka osam pacijenata kojima je dijagnostikovano oštećenje sluha, a razlog tome je kašnjenje u distribuciji kohlearnog implantata od strane distributera. Četiri pacijenta su iz Zeničko dobojskog kantona, dva su iz Kantona Sarajevo i po jedan je iz Posavskog i Tuzlanskog kantona”, rekao je otohirurg, prof. dr. Šekib Umihanić.

Svjetski dan podrške osobama s epilepsijom

Širenjem znanja o epilepsiji, rušimo predrasude

jubičasti dan se od 2008. godine obilježava kao Svjetski dan podrške osobama s epilepsijom. Tokom svih ovih godina naglasak je na edukaciji djece i mladih kako bi se podigla razina svijesti o epilepsiji uz slogan: „Širenjem znanja o epilepsiji, rušimo predrasude!” Prema riječima prim. dr. Larise Kovačević, šefa Odjeljenja opšte neurologije UKC Tuzla, djevojčica Cassady Megan, oboljela od epilepsije, poželjela je da joj cijeli jedan dan bude obojen u ljubičastu boju. „Ona je uspjela da oboji cijeli svijet u ljubičasto. Stotinu država, među kojima je i BiH, svake godine na 26. mart obilježavaju Dan podrške oboljelima od epilepsije. Epilepsija je jedna ozbiljna bolest koja zahtijeva dugotrajnu terapiju, stalni monitoring i praćenje pacijenta”, kazala je prim. dr. Kovačević. Ljekari Klinike za neurologiju Univerzitetskog kliničkog centra Tuzla uz podršku farmaceutske kompanije “Bosnalijek” su obilježili ovaj dan na simboličan način poštujući složenu epidemiološku situaciju u Tuzlanskom kantonu. Uz promotivne letke sa edukativnim sadržajem o epilepsiji, podijeljeni su simbolični pokloni za pacijente. su i potrebu za izgradnjom Roditeljske kuće. Predsjednik Udruženja “Srce za djecu”, Fikret Kubat je rekao da se realizacija projekta izgradnje Roditeljske kuće u Tuzli usporila zbog pojave pandemija korona virusa, ali da se početak radova očekuje u martu ove godine. Cjelokupan objekt, prema njegovim riječima, bi trebao biti završen do kraja tekuće godine. Načelnica Klinike za dječije bolesti, doc. dr. Lejla Osmančević je naglasila da

se zbog povećane incidence oboljelih od pedijatrijskog kancera ukazala potreba za proširenjem kadrovske strukture, te na Odjeljenju za hematologiju i onkologiju trenutno rade četiri ljekara. Ona je ukazala i na zalaganje zdravstvenih profesionalaca ovog odjeljenja kada je u pitanju sprečavanje širenja korona virusa jer pacijenti ovog odjeljenja spadaju u najrizičniju skupinu.

103

INFO BILTEN

Info Bilten pripremili: saradnici za informisanje UKC RS

Predsjednik Republike Srpske Željka Cvijanović posjetila UKC RS

Kardiohirurgija je veliki iskorak za zdravstveni sistem Republike Srpske

redsjednica Republike Srpske Željka Cvijanović posjetila je 31. marta Univerzitetski klinički centar Republike Srpske. Tom prilikom izjavila je da republičke institucije podržavaju zdravstveni sektor u borbi protiv virusa korona, budući da je veliki teret na zdravstvenim radnicima. Ona je istakla da je teško vrijeme i za zdravstveni sektor, ali i ekonomiju i da je zadovoljna situacijom u Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske. Tokom posjete predsjednica je održala sastanak sa rukovodstvom UKC RS na čelu sa generalnim direktorom prof. dr Vladom Đajićem tokom kojeg je istaknuto da je zdravstveni sektor u stanju da se reorganizuje u skladu sa situacijom. Ona je rekla da će vlast Republike Srpske i dalje ﬁnansirati zdravstveni sektor, jer je to važno za pacijente i zdravstvene radnike. Prema njenim riječima važno je da, uprkos pandemiji, nisu zaustavljene planirane aktivnosti u zdravstvenom sektoru u Srpskoj. 104

INFO BILTEN

Generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić je rekao da je trenutno u UKC RS hospitalizovano 600 pacijenata, zaraženih virusom korona, da ih 400 koristi kiseoničku podršku, a 70 podršku respiratora. On je istakao da UKC ima plan za prijem pacijenata i ponovio da će svi pacijenti biti zbrinuti i da UKC RS ima dogovor i sa banjom Slatina. „Obezbjeđujemo rezervne krevete i spremamo dodatne kapacitete za smještaj pacijenata“, dodao je prof. dr Đajić, te napomenuo da su stvoreni uslovi za raspisivanje tendera za formiranje banke humanog mlijeka, što je dokaz razvoja UKC RS. Sastanku sa predsjednicom Cvijanović su prisustvovali direktori domova zdravlja banjalučke regije, ali i predstavnici Instituta za kardiovaskularne bolesti Vojvodine. Predsjednica Željka Cvijanović je rekla da je veoma važno da su i ljekari iz Srbije ocijenili da je UKC kvaliteno opremljen, što je preduslov za izvođenje najkompleksnijih operacija u domenu kardiohirurgije. Ona je izrazila zadovoljstvo što je Srpska pokazala sposobnost da može da izgradi ovakav objekat, ali on nije jedini, jer širom Srpske su izgrađene nove, moderne bolnice, što je bila strategija razvoja.

niverzitetski klinički centar Republike Srpske organizovao je vakcinaciju za više od 200 svojih penzionisanih radnika, kao znak uvažavanja njihovog truda i rada kojim su doprinijeli razvoju naše zdravstvene ustanove. Generalni direktor UKC RS prof. dr Vlado Đajić istakao je značaj brige zdravstvene ustanove koja brine i o svojim bivšim radnicima, koji su sada u penziji. Naglasio je da je ovo poruka i mladima da vode računa o starijima, jer ako ne dajemo pažnju i značaj onima od kojih smo učili, nemamo čemu da se nadamo u budućnosti. Prof. dr Đajić takođe je ovom prilikom rekao da se naredne sedmice kreće s

Direktor Instituta za kardiovaskularne bolesti Vojvodine prof. dr Aleksandar Redžek ocijenio je dugogodišnju saradnju ovog instituta i UKC RS kao veoma kvalitetnu te dodao da je naredni korak u toj saradnji početak realizaci-

je programa kardiohirurgije. Rekao je da je ovo veliki iskorak za zdravstveni sistem Republike Srpske, jer su do sada pacijenti iz Srpske upućivani na liječenje u druge centre, a uslovi u UKC RS su izuzetni.

Vakcinacija penzionisanih radnika Univerzitetskog kliničkog centra vakcinacijom i ostalih penzionera u Republici Srpskoj. Bivši radnik UKC RS dr Željko Rodić ukazao je, kao infektolog, na značaj vakcinacije u zaštiti zdravlja te pozvao građane koji se nisu vakcinisali da to urade, jer je to najbolji način borbe protiv virusa korona. Jedan od penzionisanih radnika UKC RS Jadranka Senić zahvalila se prof. dr Vladi Đajiću i rukovodstvu najveće zdravstvene ustanove u Srpskoj što su omogućili u teškoj epidemiološkoj situaciji vakcinaciju penzionisanih radnika te istakla da je to značajan doprinos zdravstvenom prosvjećivanju i borbi protiv virusa korona. 105

INFO BILTEN

Uspješno sprovedena edukacija iz osnova liječenja kritično oboljelih pacijenata

Dodjela sertiﬁkata za polaznike kursa Fundamentals of Critical Care Support vizionarstvu generalnog direktora UKC RS, još u julu prošle godine okupljena ekipa profesora sa Medicinskog fakulteta u Banjaluci. Prof. dr Kovačević je dodao da je generalni direktor dao zadatak da bude sprovedena edukacija medicinskih radnika, prije svega ljekara, te medicinskih sestara s ciljem da se odgovori na drugi talas pandemije virusa korona, koji je došao na jesen. Dodao je da zajedničkim snagama, od samog menadžmenta UKC RS pa do svakog ljekara koji tu radi, taj zadatak shvaćen vrlo ozbiljno jer bez edukacije, prenosa znanja, bez transfera onih vještina koje znamo, nema liječenja opšte populacije u Srpskoj. Specijalizant završne godine specijalizacije iz pulmologije iz Opšte bolnice Doboj Milenka Bandić Milovac rekla je da su na kursu stekli znanja i vještine u vezi sa zbrinjavanjem kritično oboljelih pacijenata. Istakla je da je na taj način omogućeno da se u njenoj matičnoj ustanovi osnuje jedinica intenzivnog liječenja za kovid

andemija novog korona virusa još jednom nas je podsjetila na značaj razvijanja intenzivne medicine kao mlade grane medicine, posebno u zemljama u razvoju. U Univerzitetskom kliničkom centru Republike Srpske uručeni su sertiﬁkati ljekarima koji su uspješno pohađali trening-kurs “Osnovi liječenja kritično oboljelih”. Edukaciju su prošla 32 ljekara iz UKC RS i opštih bolnica Doboj, Bijeljina, Zvornik i Foča. Generalni direktor Univerzitetskog kliničkog centra Republike Srpske prof. dr Vlado Đajić naveo je da je UKC RS zajedno sa eminentinim stručnjacima iz SAD krenuo u edukaciju zdravstvenih radnika iz svih zdravstvenih ustanova u Srpskoj i da će sertiﬁkate dobiti, sada već svjetski stručnjaci, u bolnicama širom Srpske. Načelnik Klinike intenzivne medicine za nehirurške grane UKC RS prof. dr Peđa Kovačević podsjetio je da je, zahvaljujući menadžmentu i 106

pozitivne pacijente koja broji 14 kreveta i koja je do sada uspjela da zbrine sve pacijente koji su bili vitalno ugroženi te da se na taj način rasteretio UKC RS. Naglasila je da su u posljednje vrijeme bolnički kapaciteti prepunjeni, zbog čega je pozvala sve građane da se pridržavaju epidemioloških mjera i pristupe vakcinaciji. Kurs je pokrenulo još 1994. godine Američko udruženje intenzivista s ciljem da osposobi medicinske profesionalce za osnove liječenja kritično oboljelih pacijenata. Kurs je trajao od septembra prošle godine do marta ove godine, a prošla su ga ukupno 32 ljekara iz UKC RS te opštih bolnica Doboj, Bijeljina, Zvornik i Foča. Predavači su bili ugledni profesori sa Klinike “Mejo”, a Američko udruženje intenzivista obezbijedilo je grant od 100.000 dolara, uključujući onlajn program i udžbenike, te imenovalo načelnika Klinike intenzivne medicine za nehirurške grane UKC-a Peđu Kovačevića da vodi kurs za prostore Republike Srpske.

INFO BILTEN

In memoriam

Prim. dr Milutin Vučkovac 1935- 2021.

U Banjaluci je 26. marta 2021. godine, u 86. godini, preminuo primarijus doktor Milutin Vučkovac, ugledni ljekar – ginekolog, sportista, veliki čovjek, dobročinitelj i senator Republike Srpske. Pripadao je vrhu galerije najomiljenijih sugrađana Banjaluke, ali i šire regije. Svaki susret sa njim, pa i onaj sasvim slučajni, predstavljao je praznik i doživljaj koji se ne zaboravlja. Doktor Vučko, kako smo ga od milja zvali, rođen je 25. novembra 1935. godine u Gornjim Podgradcima, podno Kozare. Sa svega šest godina bio je, zajedno sa svojim sestrama Zorom i Jelisavetom, roditeljima i djedom, zarobljen i odveden u logor Stara Gradiška odakle je prebačen u logor Mlaka - Jablanac i naposljetku u logor Jasenovac. Iz logora u Jasenovcu je sa ostalom djecom otrgnut od majke, odveden u logor Sisak, zatim prebačen u Zagreb, a potom u Jastrebarsko, odakle je spasen zahvaljujući Diani Budisavljević. Kao dijete proživio je sve torture i golgote u logorima u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. “Sjećam se kad je gorjela mjesna pilana 1941. Po našem mjestu su se smjenjivale razne vojske. Pucnjava nam je ledila krv, a onda smo jednog dana sa majkom Draginjom krenuli u bijeg od ustaša. Čim smo stigli u Staru Gradišku razdvojili su djecu i žene od muškaraca. Tada sam djeda vidio posljednji put.”, pričao je Vučko. Završio je studije na Medicinskom fakultetu Univerziteta u Beogradu i specijalizaciju iz ginekologije. Bio je načelnik Klinike za ginekologiju KBC Banjaluka. Usvršavao se na klinikama u Beogradu, Zagrebu, Ljubljani i Novom Sadu. Mnoge njegove kolege naučile su “zanat” od primarijusa i doktora, stručnjaka, i iznad svega dobrog čovjeka. Koliko je naših sugrađanki porodio dr Vučkovac, ni on sam nije vodio preciznu evidenciju. Bio je sportista, aktivni fudbaler, ostao je zaljubljenik u veliki i mali fudbal, pa je čak i u poznim godinama igrao rekreativno dok su ga noge “slušale”. Otuda, u znak zahvalnosti, u rodnim Podgradcima objekat od opštedruštvenog značaja nosi ime „Sportski centar dr Milutin Vučkovac“. Osnivač je SRD “Opstanak” Banjaluka u Sportskoj dvorani „Borik“ koje mu je bilo središte okupljanja i druženja sa prijateljima i kolegama do kraja života. Bio je aktivan u Udruženju bivših logoraša Drugog svjetskog rata i njihovih potomaka Banjaluka. Posebno je bio posvjećen očuvanju sjećanja na djelo Diane Budisavljević, ističući: „Ni mi koji smo prošli golgotu, a ni svi kroz istoriju ne smiju zaboraviti ovo veličanstveno ime. Diani Budisavljević najviše dugujemo mi koji smo ostali u životu, ali i sve generacije“. Naš doktor Vučko je posebno uvažavao i volio časopis „Medici.com“. Svojim tekstovima i sugestijama utkao je svoj neizbrisivi i snažan duh u Mozaik medicinskih komunikacija. A ono čime se naročito ponose njegovi najmiliji, supruga Mirjana, ćerka Dragana i sin Siniša, jeste Vučkova neizmjerna odanost, privrženost, odgovornost i ljubav prema svojoj porodici. Poštovani i voljeni nikada ne umiru, ne, oni ostaju vječno sa nama u mislima, srcima i djelima. „Medici.com“ 107

Z D R AV S T V E N I H O R O S K O P Uređuje i piše: Snežana Despot Vuletić snezana.despot@ gmail.com

Kurs iz osnova astrologije, informacije na tel. 065 523 036

Horoskop od 20. 04. - 20. 06. 2021. SUNCE boravi u znaku Bika od 20.4 - 20.5, a u znaku Blizanaca od 20.5-20.6. MJESEC dva puta obilazi cijeli zodijak počev od Riba sve do Škorpije. MERKUR je tek ušao u znak Bika u kome ostaje do 4. maja. Od 5. maja Merkur prelazi u znak Blizanaca u kome ostaje do 11.7. Kako je ovo planeta intelekta i komunikacije, a biće u savezu sa Jupiterom i Saturnom iz Vodolije nadajmo se da će doći do lakše komunikacije, mogućnost putovanja, ali uz oprez i poštovanje pravila. VENERA putuje od znaka Bika do znaka Raka. U Blizancima će boraviti od 10.5. do 2.6. MARS je sada u znaku Raka, a u znak Lav prelazi12.6. JUPITER je brzim hodom kroz Vodoliju stigao do znaka Ribe u koje prelazi 15.maja u kome ostaje do 28. jula. SATURN je u znaku Vodolije i cijeli period se kreće oko 13. stepena. Od 23.5. je retrogradan. URAN je u Biku i kreće se od 9 -13 stepena. NEPTUN je u Ribama na 22. stepenu znaka. PLUTON je na 26. stepenu Jarca.

SREĆAN ROĐENDAN rođenima u znacima Bik i Blizanci i želim svima vama da se osmijeh opet vrati na lica i da vam ovaj period od maja do jula bude vedriji i radosniji. Cijeli period obilježava kvadrat Saturna i Urana koji se manifestuje kao borba za postizanje promjena, za korišćenje novih metoda djelovanja, ali uz veliki napor i teškoće, jer postoji strah da izađemo iz svoje zone komfora ili sigurnosti. Sigurni smo u ono što nam je poznato, što znamo iz prošlog vremena, a imamo strah od onog što budućnost nosi. Cijena slobode je odricanje. Vrijedi li, znaćemo uskoro.

RAK - 21. 6 - 22. 7. Mars u vašem znaku u maju i prvih dana juna dodaje energičnost i spremnost na akciju. Jača borbenost, odlučnost i samouvjerenost. Pokreće na fizičke aktivnosti. Možda će nedostajati strpljenja pa je potrebno da ne srljate nepromišljeno. Ako vam je Mars na rođenju loše postavljen moguće su povrede, upale i groznice. Srećne događaje i razne pogodnosti i uspjehe Rakovi mogu očekivati, pod povoljnim uticajem Jupitera prema Suncu, od maja do jula naročito ako ste rođeni između 22-24. juna. Sa Merkurom u 12. polju moguća su melanholična raspoloženja i loš san.

OVAN 20. 3 - 20. 4. Do polovine juna pažnja i akcija su usmjereni na porodična pitanja, naročito na roditelje kojima može trebati vaša pomoć. Period može biti stresan, jer je Mars u emotivnom i osjetljivom znaku Raka gdje emocije pokreću vaše akcije. Zavisno od natalne pozicije, ovo može biti period izuzetne požrtvovanosti za svoje bližnje ili velika frustriranost usljed emocionalnog nezadovoljstva što može dovesti do svadljivog reagovanja. Mogući su radovi u kući. Za kreativne ovo je povoljan period za stvaralački rad. Tokom perioda moguća je osjetljivost želuca, eventualno operacija čira.

LAV - 23. 7 - 23. 8. Uran u aspektu prema vašem Suncu, za rođene 3-6. jula, može donijeti neplanirane promjene na polju karijere, nagli napredak ili pad ili neizvjesnost, a sve kao rezultat više sile. Tokom maja Venera unosi radost u vaša druženja s prijateljima, a uz Merkur mogući su razni dogovori u cilju ostvarenja planova ili ideja. Saturn u polju partnerstva može donijeti probleme u partnerstvu ili braku. Osjećaj dužnosti i odgovornosti može očuvati vezu, a u težim horoskopima može uzrokovati veliko mučenje ili potpuno razdvajanje. Mogući zdravstveni problemi od trovanja ili infekcija.

BIK 21. 4 - 20. 5. Sunce u vašem znaku do 20. maja uliva samopouzdanje i optimizam. Zdravlje i vitalnost su dobri kao i sposobnost za velike poduhvate. Tokom juna je dobar period za zaradu. Sa Saturnom u polju karijere, u napetom aspektu sa Uranom, možete očekivati neplanirane prepreke koje valja savladati. Venera blizu Sunca do 2. juna povoljno utiče na dobro raspoloženje, sreću i povoljan period za finansije. Pojačan apetit može donijeti koji kilogram više. Uzdržite se od slatkiša. Od 12.6. pod uticajem Marsa jača ambicija i hrabrost kao i radni elan što povećava šanse za uspjeh.

DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Pažnja se usmjerava na profesionalni status i postizanje ciljeva. Zbog dugog boravka Merkura od dva mjeseca u polju karijere počev od 5. maja moguć je profesionalni uspon, promjena posla, paralelni poslovi ili dosta poslovnih putovanja, sve zavisno od potencijala ličnog horoskopa. Kada se i Venera 10. maja preseli u polje karijere i statusa stvaraju se povoljni uslovi za zaradu i ljubav. Uran je u 9. polju i može donijeti iznenadno dalje putovanje. Interes za duhovne stvari. Jupiter od 14. maja prelazi u polje partnerstva i utiče na srećne i uspješne partnerske odnose. Čuvajte se povreda.

BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Tokom maja i juna vladar Merkur boravi u vašem znaku što ukazuje da ćete na prvo mjesto staviti sebe i svoje interese kroz elokventne sposobnosti. Svojom visprenošću, logikom pa i lukavošću ćete uspjeti da najbolje promovišete sebe. Osim intelektualne aktivnosti biće prisutno optimistično i veselo raspoloženje, želja za kretanjem i obavljanjem više poslova odjednom. Povoljan uticaj Saturna daće dobru koncentraciju i upornost. Uran iz 12. polja utiče da pronađete svoj originalni način izražavanja. Prvih 20 dana juna budite oprezni u saobraćaju i pazite šta potpisujete.

VAGA - 23. 9 - 22. 10. Zavodljivi, šarmantni i seksepilni naročito do 10. maja lako ćete dobijati podršku partnera u svim segmentima života. Do kraja maja dinamika u kontaktima, mogućnost novih poznanstava, razgovora i putovanja. Tokom juna imaćete priliku da profesionalno zablistate, dobijete unapređenje i ostvarite finansijske dobitke. Povoljan period i za ulazak u brak. Prisutan nemir i nervoza oko djece. Budite oprezni u saobraćaju i rukovanju sa uređajima na struju.

108

ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Sa Marsom u Raku u 9. polju do 12.6. osjetićete kako snaga emocija utiče na vaše akcije.Ako ste emocionalno nečim

privučeni, javlja se ogromna energija da to i ostvarite. Postoji mogućnost putovanja u inostranstvo. Opozicija Urana prema Suncu, rođenima u periodu od 3 - 7.11. može uzrokovati probleme sa srcem. U periodu od maja do jula Jupiter donosi rođenima od 23-25. oktobra ljubav i sreću, dobre odnose sa partnerom i djecom. Poboljšanje zdravlja, ako je ranije bilo problema. STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Do 14. maja period je povoljan za sve vidove komunikacije, sklapanja dogovora, učenje, putovanja, dobre odnose sa rodbinom. Nakon toga fokus prelazi na porodična pitanja, uređenje doma, proširenje ili na kupovina nekretnine u cilju rješavanja stambenog pitanja. Roditelji mogu finansijski pomoći. Nekima od vas ukazaće se prilika za odlazak u inostranstvo naročito za rođene 25. novembra. Zajednička putovanja sa partnerom. U svakom slučaju biće povoljnih prilika za rast i širenje. Za dobro zdravlje ne pretjerujte ni u čemu, jer svako pretjerivanje vodi u degeneraciju. JARAC - 22. 12 - 19. 1. Tranzit Saturna kroz 2. kuću je obično težak za finansije, jer se teško dolazi do novca, mala zarada ili povećani troškovi. Uvijek novca fali. Malo situaciju popravlja prisustvo Jupitera u istom polju, ali i ono što Jupiter donese često se samo „rupe“ zakrpe i novac proslijedi drugom. Tokom maja i juna može doći do poboljšanja u komunikaciji u rodbinskim odnosima kao i mogućnost putovanja. Za one koji se bave trgovinom povoljan period. VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Brze planete u maju daju akcenat na ljubav, zabavu, uspjeh djece. Tokom juna pod uticajem Venere dobra situacija na poslu. Prisutna je zaštita na zdravstvenom planu. Najteže je rođenima 2. februara, jer Saturn uzima snagu Sunca. Od polovine maja moguće je značajno poboljšanje finansija. Sa Saturnom u svom znaku imate osjećaj sputanosti, a gorite od želje da se oslobodite ograničenja koja vas blokiraju. Cirkulacija loša. RIBE - 20. 2 - 20. 3. Od 14 maja Jupiter, planeta sreće i uspjeha, ulazi u znak Ribe i ostaje do 28. jula i ovaj period se smatra veoma povoljnim. Donosi ekspanziju svake vrste. Zdravstveno stanje je dobro, a ako je bilo problema ranije, sada dolazi do ozdravljenja. Moguća poznanstva s ljudima koji pomažu. Tranzit Venere i Merkura kroz 4. polje može usloviti preseljenje u ljepši stan, dovesti goste i uživanje u porodičnom okruženju. Moguća nesanica.

S M I J T E S E , Z D R AV O J E ! Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

Smrt je samo promena svjetova, kao što prijatelji prelaze preko mora, zauvjek boraveći jedni u drugima. Oni možda umiru, ali njihovo prijateljstvo i njihova prisutnost, besmrtni su! (Medici.com ) Do viđenja, druže, do viđenja. Ti mi prijatelju jednom bejaše sve! Urečen rastanak bez našega htenja, obećava i sastanak, zar ne!? (Jesenjin)

Aforizmi Niko kao mi. Naši se ljekari uče na našim ljudima kako da liječe strance. *** Sekretarica ministra za zdravlje nije smjela da jauče na porođaju, jer je ministar tih dana govorio sve najbolje o našem zdravstvu. *** I, kad je hirurg uzeo nož u ruke, pacijent je jaučući bježao niz hodnik i zvao „u pomoć.!“ *** Naša bolnica ispunjava želje bolesnicima. Mogu iz nje da pobjegnu kad god hoće. *** Primljen jedan opozicionar u bolnicu pa udario drvljem i kamenjem po direktoru, doktorima, osoblju. Jedino, kaže, mrtvačnica dobro radi. *** Kod nas se rijetko rađaju dvojke i trojke, jer se majke plaše da bi država odmah jedno uzela sebi za porez. *** Prema bolničkom jelovniku, meso je ili štetno po zdravlje ili je jako skupo. *** Kako njemu onako malokrvnom da u krv uđe tolika pohlepa? *** Jednog skupštinskog poslanika primili na liječenje u pedijatriju. Od početka mandata ponaša se kao dijete. *** Kako da razumijem vijest da je šef klinike uhvatio sestru na spavanju? *** U životu se nije namučio. Najteže što je podigao bile su ženske noge. *** Jedan alkoholičar se otrovao. Mislio da je u flaši rakija pa je popio mlijeko! *** Kada se bude nagrađivalo po učinku, babice će u rađaonama jaukati što nema porodilja. *** Danas je medicina uznapredovala. Ode djevojka u bolnicu da operiše slijepo crijevo, a vrati se kući s djetetom. *** Pušači su srebroljupci. Više kukaju što su poskupjele cigarete nego što se truju. *** Jedan starac nije htio da mu traže mjesto u bolnici. Kaže: “Što bih ja čekao mjesto u bolnici kad mene čeka mjesto u groblju“.

Mala anatomija

Slabine I muškrci i žene imaju svoje slabine i slabosti. Razlika je što muškarci na ženskim slabinama pokazuju svoje slabosti, a žene sa svojim slabinama prikrivaju slabosti. Udarite li nekoga po slabinama, jaukaće. Ako to činite po slabostima, on će da uzvraća vikom i drekom. Ljekari prije podne bolesnima liječe slabine. Satiričari i prije i poslije podne (kad nisu zauzeti pijenjem u kafani) društvu liječe slabosti. Ako se, kao u ovom našem slučaju, ljekar bavi humorom i satirom, on prije podne narodu liječi slabine, a poslije podne slabosti. Za prvo mu trebaju lijekovi, a za drugo se može koristiti i vlastita žuč. Slabine su osjetljive na hladnoću i trebalo bi ih nositi samo u julu i avgustu ove 2015. kada je temperatura bila do 40 stepeni Celzijusovih. No, pošto među nama ima zaboravnih, ne preporučuje se odvajanje od slabina, tim više što se od slabosti ne možemo odvojiti. U predjelu slabina se nalaze bubrezi. I kod najljenjih osoba, bubrezi rade bez prekida. Ne samo danonoćno već čak i na novogodišnje i prvomajske praznike, u dane slave, na dan državnosti i druge svece. A šta bubrezi rade u tim slabinama i zašto baš tu, ne znaju ni obavještajne službe. Ko zna šta se još krije u tim slabinama i sve što mogu da učinim za vas jeste da vam savjetujem da se što više klonite slabina. Vama savjetujem, a sebi ne mogu da sudim. Kako bih mogao biti ravnodušan kad vidim lijepe, bakarne boje kod mlade žene, glatke nabrekle ženske slabine. Moje slabosti tada porastu i utrostruče se, pa ne samo što ne znam šta radim nego ni šta mislim. Neki muškarci ženama masiraju slabine. Oni nisu svjesni da na taj način mogu da zakače bubrege i ko će prečišćavati krv i sklanjati otrove i usmjeravati ih u pravcu mokraćne bešike. Zato, treba mnogo pažnje posvetiti slabinama. Da ja nisam tako činio ne bih ovoliko razotkrio svoje slabosti. Ako i u našoj Skupštini usvoje zakon o jednopolnim brakovima, cijena slabinama će naglo skočiti. Ovako, hvala Bogu, naši muškarci slobodno šetkaju sa svojim slabinama i slabostima.

Šale Bolesnica zove sestru i pita je kako se piju lijekovi. Lako – upada drugi bolesnik – staviš u usta i zaliješ vodom. --- Doktore, šta si mi operisao? - Slijepo crijevo – odgovara ljekar. - E, ako je bilo slijepo neka si ga izvadio. A i primijetila sam ja da sve slabije vidim... --Bolničar koji voli da se šali, govori servirki: - Ovome ne daj da večera, jer onaj drugi sutra ide na operaciju.. --Pita jedan građanin drugoga: - Je li u bolnici štrajkuju kada ne rade dva dana? -Ne, brate. Juče nisu bili primili platu i nisu radili, a danas su je primili pa se čašćavaju doručkom. --- Direktore, šta da radimo ako je neki bolesnik težak, a nema zdravstveno osiguranje – pita mladi ljekar. - Obavezno ga odmah primiti, ali prije toga obezbjediti ko će da plati liječenje – reče iskusni rukovodilac. --- Da smo usmjerili sredstva za izgradnju novog groblja u modernizaciju zdravstvene službe, groblje nam ne bi ni trebalo.

--Hirurg govori operisanom pacijentu da mu je izvadio metar crijeva i polovinu jetre, a ovaj će: - Vala, i neka si, doktore, samo ako si potrefio na ono što nije valjalo... --Zadovoljan sestrinskom njegom, pacijent na polasku govori sestri: - Svaka ti čast, sestro, na onome što si uradila za mene. Da imam pet maraka, dao bih ti ih od srca. --Iz kabineta jedne političke stranke zovu bolnicu i pitaju: - Naš predsjednik je uspješno liječen kod vas, a nas interesuje šta vam je najviše potrebno da učinimo za vas? Kad ovaj odgovori: - Najpotrebnije su nam plate – telefonska veza se prekinu. --Pita bolesnik drugog bolesnika: - Šta znači ovoliko meso za ručak, kao nikada? - Direktor je član Udruženja lovaca, a juče je bilo otvaranje lova na zečeve... --Trudnica pred sami porođaj pita babicu može li da se porodi ako nije zdravstveno osigurana. - Može –govori joj babica – ali samo ispred porodilišta.. --Na zasjedanju Skupštine jedan poslanik, koji inače pjeni dok diskutuje, ublažio riječi pa ne bi se reklo da je onaj nekadašnji. Na pitanje jednog od prisutnih šta mu to najednom znači, neko odgovori: - Operisao žučnu kesu pa nema gorčine u rezervi. --Jedan biznismen uplatio, mimo reda i potrebe, da mu daju infuziju. Kad je infuzija istekla, zove sestru da isključi. Sestra odmah ne dolazi, a on se dere: - Isključite je, sestro, ja sam je platio! - Da, ali je jedna cijena da se uključi, a duplo veća da se isključi –nasmija se sestra. --Došao poslanik na psihijatriju i pita psihijatra u koju bi stranku bilo najbolje da pređe. Psihijatar ga gleda neko vrijeme, pa će: - Svejedno je, gospodine, niti će izgubiti ona iz koje idete niti će dobiti ona u koju dođete. --Servirka dijeli večeru i stavlja tanjir pred jednog bolesnika. On joj odgovara da sutra ide na operaciju i da neće večerati. Jedan drugi bolesnik, neko spadalo, će ne to: - Jedi, ludo, možda ti je to posljednja večera... --Vraća se djed s operacije prostate i baba ga pita: - Jesu li ti operisali prostatu? - Jesu i odsjekli onu stvar... - Vala i neka su, ne sjećam se kada si je posljednji put upotrijebio --Mladu ženu otpuštaju iz bolnice i govore joj. - Šalji telegram svekrvi i hvataj muštuluk da se danas vraćaš kući. - Ne smijem, ona ima slabo srce i ne vjerujem da bi još i tako lošu vijest preživjela.

109

104

ZDRAVSTVENA USTANOVA, BOLNICA IZ HIRURŠKIH OBLASTI

"PROF. DR SCI. N. LAGANIN" 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Dermatološki pregledi Kozmetološki tretmani i liječenje polnih bolesti Ultrazvuk krvnih sudova Krioterapija tečnim azotom (otklanjanje bradavica, kondiloma) Peeling lica, kauterizacija (otklanjanje visećih, staračkih, seborojičkih bradavica) Biopsije kože i elektrohirurgija radiotalasima Imunodijagnostika kožnih oboljenja Dijagnostika i liječenje gljivičnih oboljenja IPL tretmani (trajno uklanjanje dlaka)

Radno vrijeme: subotom od 8-14h radnim danom od 10-20h Bulevar Cara Dušana 3 (kod Ekvatora), Banja Luka Tel. 051/22 66 00; 22 66 06 Mob. 065/20 80 00 Fax. 051/22 66 01 E-mail: drroljic@teol.net

Sime Matavulja 11, 78000 Banja Luka, R. Srpska tel: +387 51 216 462, 214 036; +387 65 538 169 e-mail: poliklinikalaganin@gmail.com

• Savremena poliklinika, Vrhunski iskusni lekari • Savremena oprema, nove, savremene metode lečenja. • vrhunska dnevna hirurgija, artroskopija, rekonstrukcija prednjeg ukrštenog ligamenta kolena, hirurgija stopala • planiranje i ugradnja proteza kuka, kolena i ramena jednostrane i obostrane u istom aktu

Prof. dr sc. med. Zoran Popović, ortopedski hirurg Kumodraška 121, Beograd; Phone: +381 11 39 88 111 Tel.: +381 11 63 01 900; Fax: +381 11 63 01 900 Email: vozdmedik@gmail.com Web: www.vozdmedik.com

• regenerativna ortopedija, Ortokin terapjja za oporavak hrskavice zglobova sa najvećim iskustvom u regionu

KVALITETNOM ZDRAVSTVENOM USLUGOM, UZ PRIHVATLJIVE CENE DO ZADOVOLJSTVA PACIJENATA

Ekskluzivni uvoznik i distributer za BiH

Noni originalno pakovanje Tel. +387 51 216 824, 211 904, 306 969

PREGLEDI I LIJEČENJE

ZU Specijalna bolnica iz hirurških oblasti “Dr Kostić” Maksima Gorkog 9, Banja Luka, 051/491-999, 066/340-004

E-mail: shbdrkostic@gmail.com; www.klinikakostic.com

Mi smo tu zbog Vas!!! U našoj ustanovi možete obaviti sljedeće usluge: 1. Pregled hirurga i operativni zahvati iz domena abdominalne hirurrgije 2. Pregled gastroenterologa i gastroenterološka obrada (gastroskopija,kolonoskopija u analgosedaciji) 3. ERCP 4. CT dijagnostika 5. UZ dijagnostika 6. Pregled kardiologa + UZ srca 7. Pregled dermatologa 8. Pregled ortopeda, endoskopske intervencije 9. Pregled endokrinologa

10. Pregled i endoskopska dijagnostika dječijeg gastroenterologa (prof. dr Vojislav Perišić) 11. Pregled specijaliste ORL, alergologa, te operativni zahvati iz domena otorinolaringologije 12. Operativni zahvati iz domena laparaskopske ginekologije 13. Operativni zahvati štitne žlijezde minimalno-invazivnom metodom (prim. dr Dejan Ilinčić) 14. Operativni zahvati iz domena plastično-rekonstruktivne hirurgije