Medici.com 51 by Medici.com

P O Z I T I V N E

F R E K V E N C I J E

Iz Fonda ZO RS

Banjaluka, jun 2012.

Riječ urednika

III kongres kardiologa RS

Predstavljamo DZ Foča

Što bliže pacijentu

DNK analiza

Liječenje dijareja

Djeca i sunce

ZMC “Banja Vrućica”

Dragi čitaoci, Ponovo smo zajedno, ponovo smo tu, na stranicama 51. broja časopisa Medici.com, vašeg i našeg medija, radujući se što ćemo ponovo s vama podijeliti sve ono novo i izuzetno vrijedno iz svijeta medicine, a što će vam poslužiti kao recept boljeg, zdravijeg i kvalitetnijeg života. Jubilarni 50. broj ostao je iza nas, na krilima prošlosti. Presrećni smo što smo zajedno iznijeli teret obilježavanja jubileja, slavlja i ponosa na postignuti uspjeh. Ali vrijeme nas je sustizalo, valjalo je dati petama vjetra i krenuti u nova osvajanja i istraživanja. I evo ih, ponovo su tu... Dani prepuni sunca, predivnog vremena, dani prepuni ljudi s kojima radimo. Okruženi najdivnijm bojama prirodnih pejzaža, hraneći oči nedodirljivim nebom, opijeni mirisom lipe, vremenskim makazama siječemo godinu na pola, sumiramo dobro i loše, iza nas su rezultati mukotrpnog rada. Uskoro ćemo zasluženo odložiti radna odijela, ostaviti alat kojim kujemo svoja djela, te ćemo zaboraviti obaveze, bar nakratko. Oslobodićemo volju i maštu te krenuti putem godišnjih odmora, da bismo reinkarnirali dušu i svijest, da bismo ponovo s novim idejama stigli na peron vjere, nade i novih iščekivanja, gdje ćemo uskočiti u brzi vagon budućnosti i odlepršati na oblacima među sopstvene snove i ciljeve... No, prije nego što smo krenuli stazama opuštanja i prepuštanja užicima, prije nego smo krenuli odmarati svoja mentalna dvorišta, dobro uigrana ekipa Medici.com-a pobrinula se da vas snabdije kvalitenim naslovima uz koje ćete moći da se opustite i saznate ono što vas najviše interesuje. Tehnološki progres uzima maha, a s tim u vezi medicina, kao i druge nauke, izuzetno napreduje, a da bi stručnjaci, ljekari, specijalisti mogli da prate eureksku najezdu novih informacija koje se porađaju u svijetu medicine, najbolji način da se dođe do novih saznanja su stručni skupovi i kongresi, kojih je u proteklom periodu bio popriličan broj. Naime, kao uvod u brojna dešavanja, sve je počelo s Majskim pulmološkim danima. Zatim su vrlo brzo uslijedili Kongres patologa, oftalmologa, kardiologa, kao i razni simpozijumi, kao što su simpozijumi farmaceuta, psihijatara medicinskih sestara... O svim ovim skupovima, i o onome šta su bile konkretne teme svakog ponaosob, sve možete pronaći na dobro poznatim stranicama Medici.com-a. Obradovaćemo vas i saznanjem pozitivnog revizorskog izvještaja Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske. A kako su djeca naše najveće bogatstvo, naša ovozemaljska potvrda, savjetujemo vam, naročito mladim roditeljima, da jedan dio vremena posvetite naslovu pod nazivom „Čuvajmo djecu od sunca“. Prijatan vam odmor i srećno vam ljeto. Ostanimo na vezi Vaš „Medici.com“ Glavni urednik, prim. dr Momir Pušac

Z D R A V S T V O

S R B I J E

Menadžment u zdravstvu

KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje“

Nove tehnologije za zdravlje Šumovi na srcu kod dece

95 100

N M K

Amputacije dijabetičnog stopala

108

Glavni urednik: Prim. dr Momir Pušac Izvršna urednica: Anđa S. Ilić Tehnički urednik: Sretko Bojić; Lektor: Biljana Kuruzović Stručno naučni konzilij redakcije: akademik prof. dr Miodrag Ostojić, akademik prof. dr Miodrag Čolić, prof. dr Zoran Popović, prof. dr Miodrag Jevtić, prof. dr Zoran Rakočević, prof. dr Vaso Antunović, prof. dr Danica Grujičić, doc. dr Ljiljana Vujotić, prof. dr Srboljub Golubović, prof. dr Duško Vulić, prof. dr Duško Vasić, prof. dr Zdenka Krivokuća, prof. dr Senad Mehmedbašić, prof. dr Sandra Lazarević, prof. dr Miroslav Petković, mr. sc. ph. Pero Rokvić, mr. ph. Nataša Grubiša, prof. dr Snežana Pejičić, dr sc. med Slavica Žižić-Borjanović, mr. ph. Zlata Žuvela, prof. dr Enver Zerem i dr sc. med Elizabeta Ristanović. Stručni savjet redakcije: prim. dr Lela Popović, prim. dr Slavko Dunjić, prim. dr Mira Popović, mr. ph. Dragana Reljić, dr Rade Dubajić, dr Danica Mihajlović, dr Mehmed Bošnjak, mr. sci. med. dr Branislav Lolić, prim. dr Boro Gužvić, dr Dušan Bastašić, dr Goran Račetović, dr Slavko Pećanac, mr. ph. Rada Krća, Amra Odobašić, i Nataša Aleksić Redakcija: 78000 Banja Luka, Nikole Pašića 26, Tel: +387 (0)51 318 606, +387 (0) 65 603 346; e-mail: medici.com@blic.net; www.medicicom.com Izdavač: “Medici.com” Banja Luka, Nikole Pašića 26 Direktorica: Vera Pušac Prodaja, marketing, promocija u BiH: Jovana Pušac, Jelena i Bojan Broćilović Prodaja i distributer za Srbiju UNA PRESS d.o.o. Beograd, tel: +381 11 2 188 704 Promocija i marketing u inostranstvu Beoimpex AD Beograd tel. +381 11 38 09 715 Foto: Bojan Crnokrak, tel. 066/454-211; Štampa: ”Atlantik bb” Banja Luka Tiraž: 5.000

52. broj izlazi u avgustu 2012. godine

Rješenjem Ministarstva prosvjete i kulture RS broj 6-09-3783/03 od 25.09.2003. upisano u Registar javnih glasila pod r. br. 430. Svako umnožavanje, reprodukovanje i kopiranje dijela ili cijelog materijala iz časopisa i www izdanja dozvoljeno je isključivo uz pismenu saglasnost izdavača.

Z D R A V S T V O

inistar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske prof. dr Ranko Škrbić, zajedno sa svojim saradnicima, učestvovao je na prvoj regionalnoj ministarskoj konferenciji o darivanju i transplantaciji organa pod nazivom „Srce regiji“ koju je organizovao ministar zdravlja Hrvatske prof. Rajko Ostojić, koji je preuzeo ulogu predsjedavajućeg Zdravstvene mreže Jugoistočne Europe (SEEHN) od Bosne i Hercegovine. Cilj ove Ministarske konferencije je osigurati angažman i političku podršku ministara zdravstva zemalja jugoistočne Europe, razvoju uspješnih programa darivanja i presađivanja organa koji se temelje na etičkim principima, preporukama i smjernicama Svjetske zdravstvene organizacije (Madridska rezolucija), Istambulske deklaracije, te na zahtjevima EU direktive i Akcionog plana o darivanju i presađivanju organa. Hrvatska, koja vodi program transplantacija i Koordinacioni je centar

SEE zdravstvene mreže, danas je među prvim zemljama u svijetu po broju donora broju presađenih organa, te je

Ministarska konferencija, Zagreb, 4. 6. 2012. godine

Transplantacija organa

Zahvaljujući dosadašnjoj saradnji, potpisani su i sporazumi o razmjeni iskustava u ovoj oblasti između Republike Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Crne Gore, u okviru koje će hrvatski stručnjaci svoje znanje i vještine prenositi svojim kolegama iz regiona. Do sada je u UKC Banjaluka urađeno šest transplantacija bubrega od živih davalaca. U Republici Srpskoj trenutno se provode aktivnosti oko osnivanja Koordinacionog centra, čime će biti stvoreni uslovi za formiranje baze podataka o primaocima ljudskih organa, jedinstvesvoje dugogodišnje iskustvo stavila na nog registra davalca ljudskih organa raspolaganje ostalim zemljama člani- koji su za života dali pisani pristanak cama mreže. o njihovom darivanju, ali i jedinstvene liste čekanja za transplantaciju organa. Takođe, u ovom trenutku u završnoj fazi je proces nabavke opreme za HLA laboratoriju što će nam omogućiti da u dogledno vrijeme, s obzirom na kompleksnost transplantacione medicine i potrebe za visokoedukovanim kadrom, uvedemo transplantaciju bubrega i drugih organa sa kadaveričnih donora. Pored predstavnika iz Republike Srpske i BiH, na konferenciji učestvuju ministri i njihovi najbliži saradnici iz deset država članica Zdravstvene mreže Jugoistočne Europe (SEEHN) – Srbije, Crne Gore, Slovenije, Makedonije, Bugarske, Rumunije, Albanije, Izraela i Moldavije. Nataša Aleksić, Služba za odnose s javnošću Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS

Z D R A V S T V O

Plaćanje bolničkih usluga

iše od godinu dana u Republici Srpskoj primjenjuje se novi, kombinovani način, plaćanja bolničkih usluga s dominantnom zastupljenošću DTS modela, koji se u suštini ne razlikuje od DRG-a koji bi trebalo da bude primijenjen kod plaćanja svih bolničkih usluga do kraja ove godine u okviru IPA projekta koji finansira EU. Jedina razlika je u tome što DRG podrazumijeva i softver, odnosno gruper za automatsko razvrstavanje i šifrovanje složenosti bolničkih usluga kombinacijom unesenih podataka prema zadatoj formuli, čega u DTS modelu nema, pa šifru kategorije složenosti slučajeva bolničkog liječenja određuju ljekari prema sopstvenom umijeću, kako se radilo u našim bolnicama prvih mjeseci primjene novog modela. Ova, naoko neznatna, razlika u praksi proizvodi nemale probleme koji su prepreka postizanju optimalne pravičnosti kod raspodjele novca prema stvarnim učincima. Analiza dosadašnje primjene novog modela pokazala je znatne neregularnosti kod šifrovanja bolničkih usluga, koje uglavnom imaju tendenciju prikazivanja većeg broja usluga od stvarno urađenih, naročito onih usluga koje nose najviše bodova. Posljedica toga je obezvređivanje relativne vrijednosti boda, što predstavlja ozbiljan problem npr. kod usluga koje podrazumijevaju ugradnju implantata i kod nekih dijagnostičkih procedura, poput magnetne rezonance i kompjuterizovane tomografije, koje se plaćaju prema modelu dva (po jedinici usluge). Najčešće neregularnosti kod šifrovanja usluga odnose se na sljedeće: prikazivanje novih DTS slučajeva kod svakog premještanja pacijenta s jednog na drugo odjeljenje, duplo otvaranje istorije bolesti za istog pacijenta u isto vrijeme, paralelno otvaranje istorije bolesti za istog pacijenta na različitim odjeljenjima, šifrovanje usluga koje uopšte ne radi nijedna bolnica, prikazivanje ambulantnih pacijenata kroz DTS itd. Zahvaljujući sprovedenoj obuci bolničkog osoblja, a i efikasnijoj kontroli, manje je navedenih propusta nego u prošloj godini. To potvrđuje i smanjenje učešća slučajeva sa vrlo teškim komplikacijama u ukupnom broju slučajeva zdravstvenih usluga koje su pružile

Znatna poboljšanja novog modela plaćanja

Biljana RodićObradović, izvršni direktor Sektora za razvoj zdravstvenog osiguranja u FZO RS

bolnice. Sa gotovo 50 odsto, koliko su prošle godine prikazivale pojedine bolnice, procenat učešća najkomplikovanijih slučajeva, koji su vrednovani s najviše bodova, u ovoj godini je smanjen na najviše 23 odsto. Ipak, u poređenju s drugim zemljama koje primjenjuju DRG model plaćanja, ovaj procenat je i dalje visok. Naime, učešće slučajeva s vrlo teškim kliničkim komplikacijama u Hrvatskoj iznosi maksimalno osam odsto od ukupnog broja slučajeva bolničkog liječenja u toku jedne godine, a u Sloveniji šest odsto.

da se očekuje uskoro, s obzirom na to da je pri kraju razvoj i instalacija DRG grupera. Takođe, biće riješen i problem obezvređivanja relativne vrijednosti boda pruženih usluga. Naime, u ovoj godini biće određena ﬁksna vrijednost boda u iznosu od 1.000 KM, s tim što će bolnice morati da planiraju broj usluga prema raspoloživom novcu. Što se tiče usluga s vrlo teškim kliničkim komplikacijama, ove godine će njihovo učešće u ukupnom broju DT slučajeva biti ograničeno na 15 odsto kod bolnica, odnosno na 18 odsto kod UKC Banja Luka.

Učešće slučajeva s vrlo teškim kliničkim komplikacijama u ukupnom broju slučajeva Bolnica

Učešće slučajeva sa vrlo teškim k.k. u julu 2011. godini

Učešće slučajeva sa vrlo teškim k.k. u martu 2012. godine

UKC B. Luka

41,02%

19,97%

OB Gradiška

30,37%

20,88%

OB Prijedor

30,43%

19,52%

OB Doboj

21,33%

15,27%

OB Bijeljina

42,71%

20,39%

OB Kasindo

35,91%

14,64%

KBS Foča

34,28%

16,33%

OB Zvornik

35,29%

22,58%

OB Trebinje

49,53%

19,47%

OB Nevesinje

40,91%

19,27%

Prosjek RS

36,17%

18,83%

Bez obzira na to što novi model plaćanja bolničkih usluga još nije proizveo optimalnu pravičnost kod raspodjele novca, niko ne spori njegove prednosti u odnosu na raniji, budžetski način plaćanja, koje su već vidljive na povećanoj eﬁkasnosti i većem kvalitetu bolničkih usluga. Što se tiče rješavanja problema u vezi s realnim prikazivanjem pruženih usluga, znatnije poboljšanje trebalo bi

Problem obezvređivanja vrijednosti boda kod nekih dijagnostičkih usluga, koje se plaćaju po jediničnoj cijeni, biće riješen izdvajanjem novca za ﬁnansiranje tih usluga u okviru posebne podgrupe. Uz sve to, u ovoj godini treba očekivati i strožu kontrolu izvještavanja o pruženim uslugama, koja će podrazumijevati i kazne u slučaju netačnog prikazivanja pruženih usluga. 9

Z D R A V S T V O

Poslovanje FZO RS u 2011. godini

Pozitivan revizorski izvještaj Konsultativnospecijalistička zdravstvena zaštita

Samo 10 odsto pacijenata upućeno u bolnicu

lavna služba za reviziju javnog sektora u Republici Srpskoj dala je pozitivno mišljenje na finansijske izvještaje Fonda zdravstvenog osiguranja RS u prošloj godini, ne izražavajući nijednu rezervu. «Po našem mišljenju, finansijski izvještaji istinito i objektivno po svim bitnim pitanjima prikazuju stanje imovine i obaveza na dan 31. decembra 2011. godine, rezultat poslovanja i izvršenje Finansijskog plana Fonda za godinu koja se završava na taj dan, u skladu s Međunarodnim računovodstvenim standardima i Međunarodnim standardima finansijskog izvještavanja. Finansijsko poslovanje Fonda u toku 2011. godine bilo je u svim materijalno značajnim aspektima usklađeno s važećim zakonskim propisima», navedeno je u revizorskom izvještaju. Glavna služba za reviziju u svom izvještaju je ukazala na neke okolnosti na koje Fond ne može da utiče, ali imaju nepovoljan uticaj na poslovanje. U prvom redu, revizija ukazuje na nepovoljan uticaj obavezujućih propisa višeg nivoa vlasti, kao što su: Budžet RS, kojim su planirana manja sredstva za zdravstveno osiguranje nezaposlenih lica nego što bi trebalo da bude prema Zakonu o doprinosima; Uredba o dopuni Uredbe o indirektnom zaduživanju RS 10

za račun fondova i javnih zdravstvenih ustanova, prema kojoj rizik nemogućnosti zdravstvenih ustanova da izmire obaveze pada na teret Fonda, bez instrumenata koji bi štitili njegove interese; Odluka Vlade o naplati doprinosa u akcijama, čija je fer vrijednost znatno manja od nominalne po kojoj je izvršena naplata doprinosa. Navedene okolnosti, kaže se u izvještaju Glavne službe revizije, nepovoljno utiču na poslovanje i otežavaju obavljanje djelatnosti Fonda zdravstvenog osiguranja. Komentarišući revizorski izvještaj, direktor Fonda Goran Kljajčin ističe da je pozitivno mišljenje Glavne službe za reviziju bilo jedan od ciljeva poslovnog plana Fonda i da se to uklapa u viziju razvoja ove ustanove koja pretenduje da bude eﬁkasan javni servis, čijim će radom biti zadovoljni osiguranici, što je, kaže Kljajčin, dobrim dijelom postignuto. «Zvanična potvrda da smo i u ovom segmentu postigli napredak u izgradnji naše institucije je veoma značajna, ali je naš krajnji cilj održivo ﬁnansiranje cjelokupnog zdravstvenog sistema», kaže Kljajčin i dodaje da je u vezi s tim, između ostalog, važno postići napredak i u segmentima na koje je Glavna služba za reviziju skrenula pažnju.

ored bolje dostupnosti zdravstvene zaštite, jedan od ciljeva projekta poboljšanja dostupnosti konsultativno-specijalističke zdravstvene zaštite (KSZ), koji je realizovan sredinom 2010. godine, bilo je i smanjenje upućivanja pacijenata u bolnice, odnosno rješavanje većine zdravstvenih problema na primarnom nivou. Analiza podataka iz izvještaja 35 privatnih specijalističkih zdravstvenih ustanova pokazuje da je ovaj cilj postignut u svih 10 projektom obuhvaćenih oblasti KSZ-a. Podaci iz ove godine pokazuju da su privatne zdravstvene ustanove riješile preko 90 odsto upućenih slučajeva, odnosno da je na više nivoe zdravstvene zaštite upućeno manje od 10 odsto pregledanih pacijenata. Posmatrano po oblastima, specijalističke oftalmološke ustanove na viši nivo zdravstvene zaštite uputile su manje od devet odsto ukupno pregledanih pacijenata; interne medicine, ORL i dermatovenerologije manje od 12 odsto; ortopedije osam odsto; pneumoftiziologije nešto više od tri odsto; neuropsihijatrije oko 10 odsto. Inače, 35 privatnih specijalističih zdravstvenih ustanova, čiji rad je moguće pratiti preko softvera Agencije za sertiﬁkaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite u RS, mjesečno obave oko 28.000 specijalističkih pregleda, dijagnostičkih i terapijskih procedura.

Z D R A V S T V O

ve zemlje regiona suočene su s problemom obezbjeđenja održivog ﬁnansiranja obaveznog zdravstvenog osiguranja pa čak i Slovenija, čiji Zavod za zdravstveno osiguranje ima gotovo dvanaest puta veći budžet nego Fond zdravstvenog osiguranja RS. Manifestacije problema su svugdje slične, smanjenje broja zaposlenih, povećanje broja obveznika koji neredovno uplaćuju doprinose, povećanje broja bolesnih itd. Nesklad prihoda i troškova svi pokušavaju da prevaziđu uz primjetno nastojanje da ne budu opterećeni pacijenti, odnosno osiguranici, ali neke mjere idu i u tom smjeru. Naime, Slovenija je već izmijenila Zakon o zdravstvenoj zaštiti i zdravstvenom osiguranju, a izmjene se, između ostalog, odnose na smanjenje procenta troškova koje pokriva obavezno zdrav-

Obavezno zdravstveno osiguranje u regionu

Nedovoljni prihodi - visoki troškovi

FZO RS

Operativni plan održivog finansiranja Za pet mjeseci ove godine prihod Fonda zdravstvenog osiguranja RS je za oko 9 miliona maraka, odnosno za oko 4 odsto manji od planiranog. Najveći podbačaj prihoda u odnosu na plan, zabilježen je kod doprinosa od zaposlenih, koji je manji za oko sedam odsto. S obzirom na to da je poslovnim planom za ovu godinu poslovanje bez gubitka postavljeno kao jedan od ciljeva, u Fondu zdravstvenog osiguranja je urađen Operativni plan mjera i aktivnosti za racionalizaciju troškova i obezbjeđenje održivog finansiranja, a direktor Fonda je imenovao tim koji će koordinirati realizacijom planiranih mjera i aktivnosti. Glavne aktivnosti iz Operativnog plana odnose se na uvođenje dodatnih izvora finansiranja prema Programu mjera za prevazilaženje problema finansiranja koji je donesen prošle godine; uticaj na poboljšanje efikasnosti naplate doprinosa; inicijative za izmjene i dopune zakona i drugih propisa koji imaju uticaj na finansiranje obaveznog zdravstvenog osiguranja, te uticaj na optimizaciju organizacije zdravstvene mreže i ljudskih resursa u zdravstvenom sistemu.

stveno osiguranje. Primjera radi, sa 95 odsto na 90 odsto smanjeno je učešće obaveznog zdravstvenog osiguranja u plaćanju troškova liječenja u inostranstvu, a u prosjeku za šest odsto smanjeno je učešće obaveznog zdravstvenog osiguranja u troškovima liječenja neplodnosti, banjske rehabilitacije itd. Smanjenje učešća zdravstvenog osiguranja u ovim troškovima automatski povećava participaciju osiguranih lica i to onih koja nisu u sistemu dopunskog osiguranja za oslobađanje od plaćanja participacije. Osim ovih izmjena, Slovenija je u prosjeku za 10 odsto smanjila i procenat naknade plata za vrijeme privremene nesposobnosti za rad. Uporedo s ovim restriktivnim mjerama u Sloveniji su preduzeli i set mjera koje su usmjerene na rasterećenje pojedinih vrsta javnih troškova. U vezi s tim, smanjena je stopa doprinosa za zdravstveno osiguranje nezaposlenih lica, te stopa doprinosa za zdravstveno osiguranje štićenika centara za socijalni rad. Među mjerama za obezbjeđenje održivog ﬁnansiranja su i one koje se odnose na prihode obaveznog zdravstvenog osiguranja. U vezi s tim, Slovenci su se fokusirali na dopunske izvore

ﬁnansiranja, te su procenat dijela naknade za obavezno osiguranje motornih vozila, koje se automatski uplaćuje na račun Zavoda za zdravstveno osiguranje, sa ranijih 6,5 povećali na 8,5 odsto. U Sloveniji su, takođe, odlučili da smanje cjenovni standard kod određenih medicinskih pomagala, kao što su aparati za mjerenje glukoze u krvi, kod kolostoma i urostoma, te kod medicinskih pomagala koja se iznajmljuju. Kada je riječ o Hrvatskoj, uvedena je obaveza da zdravstvene ustanove ne mogu primati radnike u stalni radni odnos bez saglasnosti Zavoda za zdravstveno osiguranje, a pravu kampanju su poveli protiv pojave neplaćanja doprinosa i gomilanja duga po tom osnovu. U vezi s tim je donesena uredba po kojoj više nije moguće da bude isplaćena plata radnicima bez istovremene uplate doprinosa. Ovom uredbom u Hrvatskoj nastoje da kompenziraju deﬁcit prihoda nakon smanjenja stope doprinosa sa 15 na 13 odsto. Inače, prema podacima iznesenim na sjednici hrvatske vlade, više od 21.000 poslodavaca ne uplaćuje doprinose za preko 120.000 radnika, zbog čega Hrvatski zavod za zdravstveno osiguranje mjesečno gubi oko 80 miliona kuna prihoda (preko 20 miliona KM). 11

Z D R A V S T V O

ko 15 odsto ukupnog budžeta zdravstvenog osiguranja u razvijenim zemljama bude potrošeno za lijekove, dok u zemljama u razvoju taj procenat ponegdje dostiže i 40 odsto. Uz to, troškovi za lijekove su u konstantnom porastu, u prosjeku 10 do 15 odsto na godišnjem nivou, te je to dodatni razlog što je racionalizacija ovih troškova svima u prvom planu. U Republici Srpskoj, za lijekove koji se izdaju na recept, ﬁnansijskim planom Fonda zdravstvenog osiguranja planirano je nešto više od 11 odsto ukupnih troškova, a za lijekove sa liste citostatika još oko tri odsto ukupnog budžeta. Prema podacima iz prvog tromjesečja ove godine, ostvareni troškovi za lijekove na recept su veći od planiranih za oko 23 odsto, a u odnosu na isti period prošle godine za oko 11 odsto. U odnosu na isti period prošle godine najveće povećanje troškova ostvareno je kod lijekova koji djeluju na probavni sistem i metabolizam, a potom kod lijekova koji djeluju na nervni sistem. Od januara do kraja marta ove godine propisano je ukupno 1,58 miliona recepata, ili 1,31 recept po glavi stanovnika (1.200.000 stanovnika). Inače, na godišnjem nivou, prema podacima iz prošle godine, u Republici Srpskoj bude propisano oko 5,16 recepata po glavi stanovnika, dok prosječan trošak po glavi stanovnika iznosi oko 56 KM na godišnjem nivou. U poređenju s drugim zemljama, ovi podaci su među najnižima jer se, npr. u Hrvatskoj, po glavi stanovnika propisuje 11,7 recepata, a u Srbiji 7,7. U Kantonu Tuzla, prosječan broj propisanih recepata je isti kao i u Republici Srpskoj, međutim, prosječan trošak po glavi stanovnika je znatno veći i iznosi preko 75 KM. Ovolika razlika

Propisivačka praksa

U porastu troškovi za lijekove

velikim dijelom je posljedica znatno niže cijene lijekova u Republici Srpskoj nego u FBiH, koja kod nekih lijekova iznosi i više od 50 odsto. Naime, određivanje referentne cijene lijeka, kod lijekova na recept, te centralizovanje javnih nabavki lijekova za zdravstvene ustanove, proizvelo je znatno obaranje cijene lijekova u RS u odnosu na FBiH. U preporukama Svjetske zdravstvene organizacije, koje se tiču racionaliza-

cije troškova za lijekove, između ostalog, ukazuje se na potrebu podsticanja generičkog propisivanja lijekova, deﬁnisanja odnosa farmaceutske industrije i ljekara i u vezi s tim adekvatnog nadzora, razvijanja kliničkih smjernica, edukacije stručnog kadra itd.

Uporedni podaci o troškovima za lijekove na recept

Republika Srpska

Srbija

Hrvatska

Kanton Tuzla

Broj stanovnika

1.200.000

7.120.666

4.290.612

499.221

Broj recepata

6.191.166

55.000.000

50.239.062

2.556.079

Prosječan broj propisanih recepata po glavi stanovnika

5,16

7,72

11,71

5,12

Prosječan trošak za lijekove na recept po glavi stanovnika

56,32 KM

57,20 KM

182,94 KM

75,66 KM

Procenat troškova za lijekove na recept u odnosu na ukupne troškove zdravstvene zaštite

14,58%

13,72%

17,49%

27,53%

Z D R A V S T V O

inistarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, organizovalo je 29.aprila predstavljanje projekta „Uvođenje sistema menadžmenta i sistema kvaliteta u zdravstvene ustanove u Republici Srpskoj; jačanje kapaciteta domova zdravlja i uspostavljanje procesa sertifikacije domova zdravlja, akreditacije laboratorija i kontinuiranog unapređenja na primarnom nivou zdravstvene zaštite u javnom sektoru“. Prezentaciji su, osim predstavnika Ministarstva, prisustvovali i predstavnici Fonda zdravstvenog osiguranja, Instituta za javno zdravstvo, kao i direktori svih domova zdravlja u Republici Srpskoj. Prema riječima Gordana Jelića, direktora Jedinice za koordinaciju projekata pri Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite ovaj projekat je direktna podrška Zakonu o zdravstvenoj zaštiti koji je obavezao sve zdravstvene ustanove u RS da moraju proći postupak zvanične sertifikacije. „Sertifikacija u zdravstvenim ustanovama primarnog sektora podrazumijeva da se one moraju usaglasiti sa zahtjevima standarda koji se odnose na aspekte bezbjednosti pri pružanju zdravstvene zaštite, kao i kontinuirano poboljšavati kvalitet zdravstvenih usluga. Ovaj projekat je nastavak sličnog projekta započetog prije tri godine u bolničkom sektoru Republike Srpske, koji takođe ima za cilj

da uspostavi jedan adekvatan kapacitet za upravljanje sistemima bezbjednosti i kvaliteta u zdravstvenim ustanovama. Ovim projektom, Republika Srpska jedinstven slučaj u jugoistočnoj Evropi gdje sve zdravstvene ustanove u javnom sektoru uspostavljaju sistem kvaliteta i sigurnosti zdravstvene zaštite. Kroz uspostavljanje vrlo speciﬁčnih mehanizama, vertikalne i horizontalne komunikacije i saradnje, odnosno koordinacije između svih nivoa zdravstvene zaštite radimo na uspostavljanju eﬁkasnijeg i efektivnijeg sistema, jer ćemo kroz uspostavljanje vrlo zahtjevnih stan14

Uvođenje sistema menadžmenta i sistema kvaliteta u zdravstvene ustanove u RS

Predstavljen projekat

darda doći do toga da će se izbjeći dupliranja određenih servisa koja su prisutna u sistemu i dovode do određenih neeﬁkasnosti. Cilj nam je da kroz, na primjer, akreditaciju laboratorija dostignemo takvu situaciju da podizanjem nivoa povjerenja u laboratorijska ispitivanja izbjegnemo dupliranja laboratorijskih pretraga u domovima zdravlja i bolnicama, čime možemo direktno doprinijeti uštedama u sistemu“, naglasio je Gordan Jelić.

Direktor Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske Slobodan Stanić rekao je da je uloga Instituta na ovom sastanku da prenese iskustva koje ova ustanova ima obzirom da je u ovaj proces krenula prije pet godina, te obezbijedila sertiﬁkat ISO 9001 i akreditaciju tri laboratorije za ﬁzičko-hemijska ispitivanja, mikrobiologiju i ispitivanja radionuklida po standardu ISO 17 025. „Taj standard je vrlo sličan standardu 15 189 po kojem će se kliničke laboratorije akreditovati. Jedna razlika je u neponovljivosti uzorka, a druga u tome što se tu pojavljuje i ljekar da odgovara

za kvalitet izvršene usluge i procjenjuje kvalitet pružene usluge pacijentu u laboratorijskom sektoru. No jedna akreditovana i ISO sertifikovana ustanova ništa ne znači dok cijeli sistem ne prođe taj proces, tj, da je osnovni cilj da se postigne ujednačenost i standardizacija usluga, kako bi pružena usluga bila jednaka i u manjim i u većim sredinama. Time se postiže efektivnost i efikasnost sistema, dovodi do ušteda, ali obezbjeđuje i dobrobit pacijenta koji je uvijek na prvom mjestu“, istakao je Stanić Radomir Bošković, tehnički direktor firme „Boneks inženjering“ iz Beograda koja tehnički realizuje projekat, rekao je da je riječ o vrlo složenom projektu koji se sastoji iz sedam komponenti. „Osim sertifikacije domova zdravlja, važna komponenta je ona koja se odnosi na povezivanje primarnog i sekundarnog nivoa zdravstvene zaštite što bi trebalo da rezultira skraćenjem puta pacijenata kroz zdravstveni sistem i lakšu komunikaciju između domova zdravlja i bolnica. Druga, važna komponenta je mjerenje kvaliteta pružanja usluga preko razvoja odgovarajućeg sistema pokazatelja koji će biti primjenjeni u domovima zdravlja i koji će govoriti o tome koji nivo kvaliteta se postiže“, naveo je Bošković. On je dodao da je projekat dodatno složen, jer u njemu učestvuju domovi zdravlja različitog nivoa razvijenosti, brojnosti, zaposlenosti i tehničke opremljenosti, neki koji su veoma napredni i završili su proces akreditacije i neki koji na tome još nisu ni počeli. „Imajući sve ovo u vidu, mi ćemo morati, kao prvu aktivnost na projektu, obaviti snimanje postojećeg stanja da bismo dobili detaljnu analizu kako, sa metodološke strane, prići realizaciji tako složenog projekta u kome učestvuju baš sve ustanove primarne i sekundarne zdravstvene zaštite. Dodatna vrijednost ovog projekta jeste obuka jednog broja lokalnih konsultanata, onih koji će nakon završetka projekta, nastaviti da samostalno razvijaju zdravstveni sistem“, rekao je Bošković. Realizacija navedenog projekta će trajati tri godine.

Z D R A V S T V O

uromedic International, osnivač „International Medical Centers“ Banjaluka (IMC Centar za radioterapiju Banjaluka), potpisao je 15. 2. 2012. godine Sporazum o saradnji sa „Methodist International“, ustanovom u sastavu jedne od najeminentnijih bolnica u SAD – „Methodist“ bolnicom iz Hjustona, Teksas, a kojim je deﬁnisana intenzivna saradnja usmjerena ka unapređenju liječenja onkoloških pacijenata upućenih na tretmane radioterapije u „Euromedicove“ centre za radioterapiju u Evropi. Značaj ove saradnje ogleda se u činjenici da je ona prva ovakve vrste u domenu radioterapije u Evropi, a inicirala ju je kompanija „Euromedic International“ u sklopu svoje strategije za unapređenje rada i podizanja nivoa standarda liječenja za pacijente u svojim centrima za liječenje karcinoma. „Euromedic International“ je odabrao “ Methodist International“ i bolnicu „Methodist“ iz Hjustona za partnere, budući da su oni medicinski lideri na Američkom kontinentu što potvrđuju činjenice da imaju više od 90 godina uspješnog rada te ih je „US News & World Report” proglasio jednom od najboljih američkih bolnica. “Naši ljekari biće u prilici da svakodnevno budu u kontaktu s kolegama iz Hjustona, čime će biti olakšana njihova edukacija, ali i liječenje pacijenata. Oni će imati priliku usvajati savremene sisteme liječenja koji se koriste u ovoj bolnici, redovno se konsultovati s vodećim stručnjacima u vezi s kompleksnim slučajevima, preuzeti savremene medicinske protokole i provjerene metode liječenja, te učestvovati na dogovorenim obukama u Hjustonu s ciljem proširenja znanja i primjene savremenih medicinskih tehnologija u dnevnoj praksi», rekao je Ranko Škrbić, ministar zdravlja i socijalne zaštite RS. Predsjedavajući i medicinski direktor Odjeljenja za radijacionu onkologiju «Metodist» bolnice iz Hjustona Brajan Batler rekao je da je uloga njihove bolnice u ovoj saradnji podići na viši nivo način liječenja pacijenata kroz konferencije u kojima će kolege iz Hjustona revidirati rezultate rada kolega iz Banjaluke, što znači da će onkološki timovi zajedno odlučivati o planovima za liječenje i birati najbolje metode. «Imaćemo konzilijume za tumore, čime ćemo birati pacijente za koje će se započinjati novi vidovi terapija. Moći ćemo raditi kliničke studije, koje će

Za pacijente u Centru za radioterapiju Banjaluka

Vrhunski radioterapijski tretmani

nam dati saznanja koji su najbolji načini liječenja tumora», dodao je Batler. On je dodao da Banjaluka pretenduje da postane lider u Evropi u liječenju radioterapijom. IMC Centar za radioterapiju je uspostavljen po principu Javno privatnog partnerstva koji je ugovoren između Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske i Kliničkog centra Banjaluka, s jedne strane, i kompanije „Euromedic International“, s druge strane. Usluge iz oblasti radioterapije su ugovorene s Fondom zdravstvenog osiguranja Republike Srpske za sve osiguranike Fonda kojima je to neophodno tako da troškove terapije zračenjem pokriva Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, te je princip liječe-

nja jednak kao u svim drugim zdravstvenim ustanovama. Prilikom prve posjete Centru za radioterapiju Banjaluka 19 i 20. aprila ove godine tim iz Hjustona, predvođen prof. dr Brajanom Batlerom, izvršio je uvid u njegov rad, nakon čega je ocijenjeno da ovaj centar kvalitetom medicinskog rada spada među vodeće radioterapijske centre u Evropi. Ovakav stav vodećih stručnjaka iz domena radioterapije svakako služi kao podsticaj IMC Centru za radioterapiju Banjaluka da nastavi s predanim radom na obezbjeđivanju svjetskog standarda liječenja za onkološke pacijente, te pružanju višeg nivoa kvaliteta života pacijentima i njihovim porodicama. N.A.

Z D R A V S T V O

Svjetski dan hemoﬁlije

Premostimo jaz Pripremila: dr Dragana Malčić-Zanić

Banjaluci je 17. aprila 2012. godine, u organizaciji Udruženja oboljelih od hemofilije i nacionalnog koordinatora za hemofiliju prof. dr Jelice Predojević-Samardžić, a pod pokroviteljstvom farmaceutskih kompanija, i uz prisustvo predstavnika Fonda zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, održana konferencija kojom je obilježen Svjetski dan hemofilije. Svjetski dan hemofilije se obilježava od 1989. godine. U čast osnivača Svjetske federacije hemofilije (World Federation of Hemophilia ) Franka Schnabela, koji je rođen na taj dan, odabran je17. april. Tada se širom svijeta ogranizuju različite manifestacije kojima se podučava o ovoj rijetkoj i teškoj nasljednoj bolesti i ukazuje na probleme koje u svakodnevnom životu imaju ljudi koji žive s njom. Hemofilija je nasljedno oboljenje koje se karakteriše sklonošću ka krvarenju, a nastaje usljed nedostatka faktora koagulacije. Iako se hemofilija najčešće nasljeđuje, oko 30% osoba hemofiliju nije dobilo preko gena njihovih roditelja, već su tome uzrok tzv. “denovo’’ mutacije gena. Hemofilija je bolest poznata od davnina, a naziva se i kraljevskom bolešću, jer je više od stotinu godina bila prisutna u engleskoj kraljevskoj porodici te se proširila u nekoliko evropskih kraljevskih kuća. Razlikujemo hemofiliju A (nastaje usljed nedostataka faktora VIII), hemofiliju B (nedostatak faktora IX) i Von Willebrandovu bolest (nedostatak ili poremećaj funkcije Von Willebrandovog faktora). Od klasične hemofilije obolijevaju gotovo isključivo muškarci, dok su žene uglavnom prenosioci bolesti (s majke na sinove). Žene od hemofilije obolijevaju samo u izuzetnim slučajevima. Od Von Willebrandove bolesti podjednako obolijevaju i muškarci i žene. Glavni simptom oboljenja je obilno krvarenje koje može nastati u svim dijelovima tijela, a životno ugrožavajuća su krvarenja u centralni nervni sistem i abdomen. Krvarenja se uglavnom javljaju nakon povreda, a kod teškog oblika bolesti, koji podrazumijeva prisustvo manje od 1% aktivnosti faktora koagulacije, može biti i spontano. Spontana 16

krvarenja su najčešća u velike zglobove (koljeno, kuk, lakat) i karakterišu se otokom, bolnošću, smanjenom pokretljivošću zahvaćenog zgloba. Usljed ponavljanih krvarenja dolazi do oštećenja zgloba, razvoja deformiteta i konačno invaliditeta. Srednji stepen bolesti se javlja pri aktivnosti faktora 1-5% i karakteriše se krvarenjima nakon trauma, dok se laki oblik bolesti manifestuje krvarenjem samo pri operativnim intervencijama. Savremeni pristup liječenju hemofilije podrazumijeva primjenu visoko prečišćenih humanih ili rekombinovanih faktora koagulacije, čime se sprečava nastanak virusnih transmisivnih bolesti (hepatitis B i C, HIV ) kod ovih pacijenata, te je omogućen i adekvatan tretman oboljelih koji imaju razvijene inhibitore. Pored terapije, na zahtjev u slučaju krvarenja, uvodi se profilaktička terapija kod osoba sa teškim oblikom hemofilije, koja podrazumijeva primjenu faktora koagulacije i bez prethodnog krvarenja, u profilaktičkoj dozi dva do tri puta sedmično kako bi se spriječio nastanak invaliditeta i omogućilo oboljelima normalne svakodnevne aktivnosti, školovanje, rad, zasnivanje porodice. Osobe s hemofilijom mogu i treba da se bave sportom, kao što su plivanje, vožnja bicikla. To doprinosi kako očuvanju zglobova, tako i povećanju psihofizičkih sposobnosti i cjelokupnog kvaliteta života.

Ovogodišnje obilježavanje Svjetskog dana hemofilije se odvijalo pod sloganom “Premostimo jaz’’ čime je još jednom istaknuta želja da se svakoj osobi s hemofilijom omogući normalan i kvalitetan život, bez mnogo ograničenja koja su danas još prisutna u svakodnevnom životu. Podaci govore da oko 400.000 osoba u svijetu ima hemofiliju, a samo 25% bolesnika je dijagnostikovano i adekvatno medicinski zbrinuto. U Republici Srpskoj ima 85 registrovanih pacijenata sa urođenim koagulopatijama, ali je stvaran broj pacijenata s ovim oboljenjem veći, s obzirom na to da su mnogi neregistrovani. Zahvaljujući zalaganju nacionalnog koordinatora za hemofiliju i Udruženja hemofiličara u Republici Srpskoj te razumijevanju potreba oboljelih od strane Ministarstva zdravlja i Fonda zdravstvenog osiguranja RS obezbjeđena je kvalitetna zdravstvena zaštita oboljelih od hemofilije kojom naša zemlja prednjači u odnosu na mnoge zemlje u okruženju. Danas, u Republici Srpskoj oboljeli od hemofilije imaju mogućnost stalne edukacije o svom oboljenju, kontinuirano se snabdijevaju faktorima koagulacije, koje od 2010. godine mogu preuzeti u apotekama u mjestu stanovanja, te imaju mogućnost sprovođenja kućnog liječenja, što im je u mnogome olakšalo život s ovim teškim oboljenjem.

Z D R A V S T V O

bilježavajući Svjetski dan multiple skleroze, 30. maja 2012. godine pridružili smo se borbi protiv ove teške bolesti. Sastali smo se u prostorijama Centra za socijalni rad u Banjaluci zajedno sa članovima Udruženja oboljelih od MS u RS. Ovom prilikom skupu se obratio predstavnik Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS prof. Skrobić, nacionalni koordinator za MS u RS mr sc. dr Sanja Grgić i predsjednik Udruženja oboljelih od MS u RS Miroslav Opačić. Pored navednih, sastanku su prisustvovali neurolozi i medicinske sestre odjeljenja - Centar za MS, Neurološke klinike UKC Banjaluka, predstavnica farmaceutske kuće „Bayer“ i predstavnici medija. Nakon kratke pres konferencije, uslijedio je razgovor s pacijentima o njihovim aktuelnim problemima u pokušaju da zajedno iznađemo najbolja rješenja. Mr sc. dr Sanja Grgić je održala stručno predavanje o najnovijim dijagnostičkim i terapijskim dostignućima, prilagođeno za same pacijente sa multiplom sklerozom, i istakla: „U svijetu boluje oko dva miliona ljudi od multiple skleroze (MS). Prema UKC Banjaluka gravitira populacija Republike Srpske i u našoj ustanovi smo procijenili da se liječi preko 1.100 bolesnika sa dijagnozom MS. Vrlo teško je davati precizne brojeve s obzirom na migraciju stanovništa i nedovoljnu epidemiološku deﬁnisanost prostora.

Banjaluka, 30. maja 2012. god.

Svjetski dan multiple skleroze

ma koja nastaje udruženim djelovanjem unutrašnjih i spoljnih faktora. Multipla skleroza je najčešće neurološko oboljenje u mlađoj životnoj dobi između 20-40. godine i dovodi do različitog stepena funkcionalne onesposobljenosti bolesnika, te značajno remeti funkcionisanje u svakodnevnom životu.

Prof. dr Milan Skrobić, mr sc. dr Sanja Grgić

tri godine bili prvi centar u BiH koji radi ovu dijagnostičku proceduru. Uvođenjem Projekta speciﬁčnog liječenja MS-a u RS 2006. godine u organizaciji Ministarstva zdravlja i FZO RS bolesnicima sa multiplom sklerozom u relapsno-remitentnoj formi je dostupan interferon beta 1b. U UKC Banjaluka se 40 bolesnika sa MS-om, na godišnjem nivou, sa cijele teritorije RS, liječi interferon beta 1b. U RS dužina ovog liječenja nije administrativno ograničena, procjena je strogo stručna i medicinska. Pored toga su pacijentima u progresivnoj formi dostupni citostatici. Od 2008. god. se na Neurološkoj klinici provode i velike multicentrične studije o čijim rezultatima će se tek pričati. I na kraju, ali ne manje važno, pacijentima je obezbijeđen dobar ﬁzikalni tretman u Specijalnoj bolnici za rehabilitaciju Gornja Trepča, na teret FZO RS.“ Poslije predavanja je u svečanom ambijentu, uz skromnu zakusku, nastavljen razgovor pacijenata sa njihovim neurolozima. Svake posljednje srijede u maju obilježava se Svjetski dan multiple skleroze i upravo u ovom sastavu, gdje su zajedno pacijenti, zdravstveni profesionalci, predstavnici vlasti i medija, treba podržati borbu protiv ove opake bolesti. M.C.

S obzirom na to da se radi o mlađoj populaciji koja studira, radi i zasniva porodicu, pored dobrog i blagovremenog medicinskog tretmana, neophodna je i briga društva i zajednice. Pacijenti su osnovali Udruženje oboljelih od MS u RS i mislim da je to značajno da bi mogli da se medicinski informišu kao i da uključe porodicu i zajednicu u rješavanje svojih problema. I pored brojnih istraživanja, multipla skleroza nije u potpunosti etiološki razjašnjena, ali znamo da je imunoposredovana, diseminovano demijelinizaciona bolest centralnog nervnog siste-

Na Neurološkoj klinici u Kliničkom centru Banjaluka je prije tri godine formirano odjeljenje - Centar za MS koje posjeduje sve potrebne najsavremenije dijagnostičke metode kao i osoblje koje je edukovano za vrlo speciﬁčno dijagnostikovanje i liječenje u ovoj oblasti. Bolesnici iz cijele RS gravitiraju prema ovom centru gdje se može uraditi sva potrebna dijagnostika: baterija evociranih potencijala, MRI glave i cervikalne kičme, te izoelektrično fokusiranje (IEF) likvora. Početkom rada IEF laboratorije smo zaokružili dijagnostički protokol MS i sa ponosom mogu reći da smo prije 17

Z D R A V S T V O

vjetski dan borbe protiv pušenja, koji je ove godine posvećen temi zaustavljanja uticaja duvanske industrije, koji predstavlja ozbiljnu prijetnju Okvirnoj konvenciji Svjetske zdravstvene organizacije za kontrolu duvana, obilježen je danas i u Republici Srpskoj. „Problematika pušenja je već odavno javnozdravstveni izazov za sve nas, posebno imajući u vidu da smo jedna od nacija koja ima najveći procenat uživalaca duvanskih proizvoda i da shodno tome imamo i velikih javno zdravstvenih problema koji su direktna posljedica pušenja. Kod većine hroničnih nezaraznih oboljenja, koje su uzrok smrtnosti i do 70% kod stanovništva, jedan od zajedničkih imenitelja je upravo duvanski dim. To je izraženo kod karcinoma, posebno kada je u pitanju karcinom pluća, ali i karcinom dojke kod žena, što se posebno pokazalo u prethodnih nekoliko godina“, rekao je danas na pres konferenciji ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Ranko Škrbić. On je najavio da će se u narednom periodu desiti niz aktivnosti u borbi protiv pušenja, gdje će se angažovati šira društvena javnost, počev od institucija Predsjednika Republike Srpske, Vlade, Narodne skupštine i drugih, kako bi odlučnije djelovali u zajednici i zabranili pušenje na javnim mjestima. „U borbi protiv pušenja ništa nije tako eﬁkasno kao kaznena politika, koju Republika Srpska takođe mora primijeniti ukoliko želimo da smanjimo opterećenje nacije oboljenjima koja su preventibilna i koja se mogu spriječiti. Na Generalnoj skupštini UN-a, usvojena je zajednička platforma svih zemalja za borbu protiv hroničnih nezaraznih bolesti gdje je akcenat stavljen upravo na pušenje“, istakao je Škrbić. Darko Marković, nacionalni koordinator za kontrolu duvana, rekao je da je 31. maja 1977. godine prvi put obilježen Svjetski dan borbe protiv pušenja, te da se od tada svake godine pažnja posvećuje različitim temama iz ove oblasti. „Duvanska industrija i njen uticaj, kao ovogodišnja tema je veoma opasna i lukava protivnica koja svojim agresivnim kampanjama pokušava da zadrži ovu globalnu epidemiju, kako danas nazivamo pušenje. Njihova računica je vrlo jednostavna, što veći broj pušača, 18

31.5.2012.

Obilježen Svjetski dan borbe protiv pušenja

veći im je i proﬁt“, rekao je Marković. „Republika Srpska ima odličnu zakonsku regulativu. To su tri zakona koja su donesena još 2004. godine: Zakon o zabrani pušenja na javnim mjestima, Zakon o zabrani prodaje duvana i duvanskih proizvoda licima mlađim od 18 godina, te Zakon o zabrani reklamiranja duvana i duvanskih proizvoda preko svih sredstava javnog informisanja. Ukoliko bi ovi zakoni bili poštovani, u narednih 10 godina broj pušača u Srpskoj mogao bi se smanjiti na minimum“, rekao je dr Darko Marković. On je posebno naglasio da pušenje predstavlja najveći faktor rizika po ljudsko zdravlje i spada u bolesti zavisnosti, te da najveće efekte u borbi protiv pušenja ima visoka cijena cigareta. „Od toga imaju korist i pojedinac i država, jer što je viša cijena cigareta, viša je akciza, a dokazano je da na prestanak pušenja najčešće utiču visoke kazne za pušenje na javnom mjestu i visoke cijene cigareta», rekao je Marković. Dr Marin Kvaternik, epidemiolog iz Instituta za javno zdravstvo Republike Srpske, istakao je da u zemljama Evrope oko 30% stanovništva puši. Pored

direktnih posljedica na zdravlje, upotreba duvana dovodi i do materijalnih posljedica. „Po procjenama EU/EFTA istraživanja, direktni i indirektni troškovi, uzrokovani pušenjem u zemaljama Evrope iznose skoro 100 milijardi evra, od čega na indirektne troškove otpada 47,8 milijardi, a na direktne troškove otpada 49,8 milijardi “, rekao je Kvaternik. On je naglasio da u Evropi , svake godine, oko 650. 000 ljudi umre od posljedica pušenja, dok u svijetu taj broj doseže čak šest miliona. Prema procjenama Svjetske zdravstvene organizacije, ukoliko se ovaj trend nastavi, do 2030. godine taj broj će se povećati na osam miliona. Prema istraživanju provedenom 2010. godine, među odraslim stanovništvom u Srpskoj je zabilježeno 28,7 odsto svakodnevnih pušača, što je za 4,9 odsto manje u odnosu na slično istraživanje provedeno 2001. godine. Takođe, smanjen je broj pušača muškaraca za 7,4 odsto, dok kod žena nije došlo do značajnijih promjena, što je takođe uspjeh jer se u svijetu bilježi trend povećanja broja pušača među ženama“, naglasio je Kvaternik.

Z D R A V S T V O

vremenu od 1. do 3. juna ove godine Banjaluka je bila središte svjetske kardiologije, zahvaljujući Udruženju kardiologa RS, jednom od najaktivnijih profesionalnih medicinskih udruženja u Republici Srpskoj i BiH, koje je bilo organizator, kako prethodna dva, tako i ovog trećeg po redu kongresa kardiologa internacionalnih dimenzija. Među 500 učesnika ističu se imena vrhunskih kardiologa iz Amerike, Kine, Japana, Švajcarske, Njemačke, Italije, Izraela, Slovenije, Srbije, Hrvatske i, naravno, domaćina - RS i BiH. Primjere-

no veličini skupa i gostima, kongres je otvorio ministar zdravlja i socijalne zaštite RS prof. dr Ranko Škrbić, a u nastavku protokolarnog dijela riječi dobrodošlice uputili su: prof. dr Duško Vulić, predsjednik Udruženja kardiologa RS i Organizacionog odbora kongresa, prof. dr Aleksandar Lazarević, predsjednik Naučnog odbora kongresa, akademik Rajko Kuzmanović, predsjednik Akademije nauka i umjetnosti RS. S obzirom na dugogodišnju saradnju s Udruženjem kardiologa Srbije kongres je pozdravio prof. dr Milan Nedeljković. U ime dugogodišnjeg generalnog sponzora Faramaceutske kompanije „Hemofarm“ d.o.o. Banjaluka, učesnike kongresa je

Treći kongres kardiologa RS sa međunarodnim učešćem

Glavni aspekti - bazične nauke, klinička i populaciona kardiologija RS i Republičkim fondom zdravstvenog osiguranja pokrenut je Projekt: „Poboljšanje dijagnostike i tretmana akutnog infarkta miokarda, s ciljem uvođenja prehospitalne ﬁbrinolitičke terapije u službama domova zdravlja u RS“. Ovim riječima prof. dr Duško Vulić, podsjetio je učesnike Kongresa na ključne aktivnosti udruženja kojim predsjedava, dodavši da su na inicijativu Fondacije “Zdravlje i srce” 2009. godine u Banjaluci organizovali Pvu međunarodnu konferenciju o prevenciji kardiovaskularnih bolesti u Jugoistočnoj Evropi, gdje su razmijenjena iskustva u provođenju mjera prevencije ovih oboljenja. Statistički podaci pokazuju da dapozdravio gospodin Aleksandar Veselinas u svijetu od kardiovaskularnih bonović, direktor. Tokom deset godina rada, Udruženje kardiologa RS dalo je značajan doprinos ostvarivanju zakonom propisane kontinuirane medicinske edukacije i stručnog usavršavanja kardiologa, internista, pedijatara, ljekara porodične i opšte medicine. Učestvovalo je u izradi HeartScore PC verzije u saradnji sa Udruženjem kardiologa Federacije BiH i Fondacijom “Zdravlje i srce” Na taj način je određivanje ukupnog kardiovaskularnog rizika postalo dostupno svim porodičnim doktorima, internistima i kardiolozima. U saradnji sa Ministarstvom zdravlja i socijalne zaštite lesti umire 17,5 miliona ljudi, u evropskom regionu 4,9 miliona ili 57%. Posljednjih godina u RS taj procenat je od 48-52, što je nešto manje u odnosu na zemlje u regionu. Stoga je i ovaj visoki naučnostručni skup za sve bio podsticaj da se dođe do zajedničkog cilja - smanjenja smrtnosti stanovnika RS, odnosno BiH, od kardiovaskularnih oboljenja i da se poboljša njihov kvalitet života. U traganju za odgovorom bio je koncipiran i sam Program kongresa koji je obuhvatio tri glavna aspekta: bazične nauke, kliničku i populacinu kardiologiju koje su apsolvirane putem internacionalnih simpozijuma, kliničkih seminara i sesija: “Fokus”, “Pitajte eksperta”, poster kao i

Z D R A V S T V O

problemima u najnovijoj terapiji ugradnje posebne vrste pejsmekera koja se primjenjuje kod bolesnika s uznapredovalim stadijem srčane slabosti. Bilo je riječi i o liječenju trombolitičkom terapijom, gdje se izdvaja ime prof. dr Zorane Vasiljević, koja rukovodi Koronarnom jedinicom u Kliničkom centru Srbije, koja je zajedno s kolegama predstavila tu oblast terapije akutnog infarkta miokarda. Bila je to prilika da Udruženje kardiologa RS, prof. dr Vasiljević za predanu saradnju na ovom polju, uruči zahvalnicu. Stručna i naučna pažnja bila je posvećena i visokom krvnom pritisku, jednom od vodećih faktora rizika za nastanak koronarne bolesti i moždanog udara. usmenih saopštenja originalnih radova. Čast da uvodnim predavanjima otvore ovaj kongres imali su: Prof. dr Ulrich Sigwart iz Ženeve (Švajcarska), koji je prvi u svijetu stavio stent na disekciju koronarne arterije i akademik prof. dr Vladimir Kanjuh, poznati kardiopatolog iz Srbije. U uvodnoj internacionalnoj sesiji prof. dr Nathan Wong sa Univerziteta Kalifornija, Irvin, SAD i „stari“ prijatelj ovakvih naučnostručnih skupova u RS iznio je najnovija saznanja o ranom otkrivanju ateroskleroze, a prof. dr Hu Dayi, predsjednik Udruženja kardiologa Kine, o stanju kardiovaskularnih bolesti u Kini. Prof. dr Chaim Lotan, predsjednik Izraelskog udruženja kardiologa, govorio je o implantaciji aortne vaule putem katetera. Riječ je o nehirurškoj metodi, relativno novoj, koja se ne primjenjuje u RS jer nema razvijenu kardiohirurgiju. Prof. dr Satoshi Nakatani iz Osake, Japan, predstavio je najnovija dostignuća u vezi s ehokardiograﬁjom. Na ovom kongresu bila su obuhvaćena sva područja kardiologije, od fetalne, gdje je vrijedno pomenuti ime prof. dr Aleksandra Ljubića, direktora Gine-

kološko-akušerske klinike u Beogradu, pedijatrijske, koju znalački vodi prof. dr Ida Jovanović, direktorka Dečje univerzitetske klinike u Tiršovoj, Beograd, do adultne kardiologije koja je aktuelna u RS, odnosno BiH. Istaknuti predavači iz Ženeve, Izraela, Srbije i ostalih zemalja govorili su o akutnom infarktu miokarda (od čega umire najveći broj bolesnika) i koronarnoj bolesti. Ovdje treba posebnu zahvalnost iskazati prof. dr Goranu Stankoviću iz Beograda, čijim je zalaganjem odobren materijal Evropskog PCI, koji je ove godine održan u Parizu, za ovaj Treći kongres kardiologa RS sa međunarodnim učešćem, što je za sada jedinstven slučaj na Balkanu i šire. Odobrenje je lično potpisao prof. dr Jean Markoua iz Pariza. Sesiju za oblast srčane isuficijencije i bolesti perikarda vodili su prof. dr Seferović i prof. dr Arsen Ristić, zajedno sa kolegama iz Izraela, Njemačke i Italije. Na sesiji o srčanoj insuficijenciji predstvaljene su i najnovije Evropske preporuke za srčanu insuficijenciju. Gost je bio i prof. dr Goran Milašinović, direktor Pejsmejker centra Srbije, koji je govorio o dilemama i riješenim

Medicinski most sa Bečom Treći kongres kardiologa RS sa međunarodnim učešćem ostaće u pamćenju po još jednom imenu. Riječ je o gostu iz Beča, prof. dr Andreasu Cuker-

manu, svjetskom lideru u transplantaciji srca, kojeg nazivaju prijateljem Kliničkog centra Banjaluka. O tome kako je došlo do ove saradnje i kako će biti nastavljena u predstojećem periodu, priča dr Boris Goronja, kardiolog iz Banjaluke, kojem je prof. dr Cukerman bio mentor. Imao sam tu sreću da 2008. i 2009. godine šest mjeseci boravim na Univerzitetskoj klinici u Beču kod prof. dr Andreasa Cukermana koji mi je bio mentor. Te 2008. godine imali smo problem s jednim dječakom iz RS, koji je bolovao od terminalnog stadija srčane insuﬁcijencije. Nismo imali tada konekciju sa bilo kojom bolnicom koja bi bila naša referentna ustanova. Kontaktirali smo prof. dr Cukermana koji je odmah ponudio svoju pomoć. S pacijentom sam otišao na edukaciju, kako bih mogao da ga pratim nakon transplantacije. U ove četiri godine uspjeli smo da posredstvom Klinike Univerziteta u Beču i prof. 21

Z D R A V S T V O

“Hemofarm” d.o.o. Banjaluka generalni sponzor kongresa

Farmaceutska kompanija „Hemofarm“ d.o.o. Banjaluka, osim što je bio generalni sponzor ovog kongresa, organizovao je za učesnike simpozijum o temi: “Sartani u fokusu”, o čemu su govorili prof. dr Goran Milašinović, direktor Pejsmejker centra u Kliničkom centru Srbije, i mr. sc. dr Dragan Unčanin iz Kliničkog centra Banjaluka. U njihovom predavanju moglo se čuti o nekim novim stavovima u terapiji arterijske hipertenzije i atrijalne fibrilacije sartanima. Osim tradicionalne primjene kao blokatora AR, u skorije vrijeme ovi lijekovi će biti indikovani i za primarnu prevenciju atrijalne fibrilacije koja predstavlja više od 30% svih srčanih aritmija i u stalnom je porastu. Oni djeluju tako što sprečavaju kontraktilno i strukturno remodelovanje srca zbog čega su i našli mjesto u najnovijim preporukama za standardno liječenje atrijalne fibracije. „Hemofarm“, kao domaći proizvođač lijekova, integrisan je u zdravstveni sistem i sa te pozicije nastoji dati svoj maksimalni doprinos boljoj zdravstvenoj zaštiti stanovništa. Putem kontinuiranog partnerstva sa Udruženjem kardiologa RS i Fondacijom “Zdravlje i srce” podržava promociju prevencije i ranog otkrivanja, kao i pravovremene adekvatne terapije kardiovaskularnih bolesti. Na ovom kongresu, opštoj javnosti poznat „Hemofarm“, predstavio je svoju kardiološku paletu s posebnim osvrtom na efikasnije antihipertenzive. Takođe je najavio i svoj novi proizvod Midol 100 za prevenciju i terapiju neželjenih kardiovaskularnih događaja. dr Cukermana transplantiramo tri naša bolesnika. Jedan od njih je trenutno na programu vještačkog srca. Još imamo tri pacijenta koja su u pripremi za transplantaciju i stavljanja na listu čekanja. Jedan pedijatrijski bolesnik, treba, isto ovih dana, da bude transplantiran

i stavljen je na hitnu listu čekanja. Dolazak prof. dr Cukermana u Banjaluku, osim podrške Trećem kongresu kardiologa RS sa međunarodnim učešćem, ima i taj značaj što smo, zahvaljujući Ministarstvu zdravlja i socijalne zaštite Vlade RS i rukovodstvu Kliničkog centra

Banjaluka, okvirno dogovorili potpisivanje jednog sporazuma između Univerzitetske klinike u Beču i Kliničkog centra u Banjaluci, prema kojem bi pacijenti iz RS bili jednako tretirani kao i austrijski. To bi umnogome umanjilo troškove za naše bolesnike i bilo bi jedno predvorje našeg ulaska u porodicu zemalja koje su članice Eurotransplanta, što je praktično veliki značaj za RS i BiH. Postoji interesantna priča vezana za prof. dr Cukermana, kazuje dr Goronja. Naime, njegov djed je bio poznati austrijski inženjer koji je za vrijeme vladavine Austrougarske u Bosni gradio mostove. Njegovi baka i djed su tada tri godine živjeli u Banjaluci. On je to tek naknadno saznao kada je pregledao neke porodične dokumente. I eto, nakon gotovo jednog vijeka, prof. dr Andreas Cukerman gradi medicinske mostove s Banjalukom, kaže dr Boris Goronja, koji pripada mlađoj generaciji perspektivnih kardiologa iz Banjaluke.

U toku održavanja Trećeg kongresa kardiologa RS sa međunarodnim učešćem održana su dva zajednička simpozijuma - jedan Odbora za kardiovaskularnu patologiju Akademije nauka i umjetnosti RS (ANURS) i Srpske akademije nauka i umetnosti (SANU) na kome su učestvovali uvaženi akademici prof. dr Drenka Šećerov-Zečević, akademik prof. dr Vladimir Kanjuh i akademik prof. dr Miodrag Ostojić. Na simpozijumu je prof. dr Duško Vulić prvi put prezentovao rezultate Studije praćenja koronarnih bolesnika u Republici Srpskoj (ROSCOPSIV). Drugi su zajedno organizovali udruženja kardiologa RS, BiH i Srbije, Fondacije “Zdravlje i srce” i Fonda Srbije „Za vaše srce“ čiji su predstavnici upoznali učesnike kongresa sa novim evropskim preporukama za prevenciju kardiovaskularnih bolesti i za dislipidemiju. Evropske preporuke za prevenciju kardiovaskularnih bolesti promovisane su prvi put u nekoj evropskoj zemlji poslije njihove promocije na EUROPREVENT 2012 u Dablinu početkom maja. Anđa S. Ilić

Z D R A V S T V O

rugi kongres oftalmologa BiH sa međunarodnim učešćem, koji je održan u Banjaluci od 25. do 27. maja ove godine izazvao je veliko interesovanje u regionu. Prisustvovalo mu je više od 300 učesnika, među kojima 40 univerzitetskih profesora - predavača po pozivu. Održano je jedanaest nezavisnih oftalmoloških sesija, sedam satelitskih simpozijuma, dva kursa i promocija monograﬁje: “Atlas optičke koherentne tomograﬁje”. Radovi predavača po pozivu su objavljeni u “Zborniku radova II Kongresa oftalmologa BiH” što će kao naučno-stručna arhiva biti od velike koristi za akademsku zajednicu.U kojem pravcu se danas razvija oftalmologija? Odgovor smo tražili ispod regionalnog “krova” u društvu predsjednika Udruženja oftalmologa sadašnjih država, a nekadašnjih republika Jugoslavije. Prim. dr Suvad Karčić, predsjednik Udruženja u Federaciji BiH: Ovaj kongres vidim kao korak dalje u formiranju Asocijacije udruženja oftalmologa BiH, koja bi kao esnafska organizacija više mogla doprinijeti daljem razvoju ove grane medicine. Milsim, da svi centri, bilo javni ili privatni, ne moraju da rade sve. Na Očnoj klinici Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu počeli smo da radimo keratoplastiku, a bila je razvijena prije ovog rata, kada

je direktor bio prof. dr Čavka. Danas nam je problem kako doći do donorske rožnjače. Na listi čekanja imamo 50 pacijenata. Međutim, i u razvijenim zemljama te liste su čak i duže. Prof. dr Marko Hawlina, predsjednik Združenja oftalmologov Slovenije: Istina je da je oprema danas u oftalmologiji skupa i da se brzo razvija i da 24

Drugi kongres oftalmologa BiH sa međunarodnim učešćem

Aktuelnosti iz oftalmološke dijagnostike i novi terapijski modaliteti dalje. Refraktivna hirurgija više odgovara privatnom sektoru i dobro bi bilo da tamo i ostane. Učestvujući na kongresima oftalmologa mogu da kažem da se u BiH, posebno RS, vidi veliki napredak i dobro je što su radovi sa ovog Drugog kongresa u Banjaluci, publikovani u „“Zborniku radova II Kongresa oftalmologa BiH”, jer će poslužiti kao edukacija i pacijentima i javnosti.

javni zavodi nekako sporije idu u kupnju toga. Ipak, u Sloveniji najteže stvari se liječe u javnim zavodima. Prema mom mišljenju, nije sve u opremi nego u edu-

kaciji, kako raditi da od jednog mladog oftalmologa izgradite vrhunskog stručnjaka i kako ga zadržati da ostane na domicilnoj klinici. U Sloveniji ulažemo mnogo napora da te mlade ljude identiﬁciramo u vremenu studija medicine i da ih pošaljemo vani na dalje usavršavanje kako bi nakon specijalističkog staža preuzeli one najteže operacije i vodili svoju struku ili subspecijalnost

Prof. dr Ljubiša Nikolić, predsjednik Udruženja oftalmologa Srbije Jako sam zadovoljan što su nas kolege pozvale u ovaj gospodski grad, sve organizovali do perfekcije, zaključno sa štampanim radovima u „Zborniku“. Okupili su na ovom kongresu i jednu malu bivšu jugoslovensku zajednicu koja sada pokušava da poveže svoje niti putem struke u druge vrste prijateljstva. Potpuno se slažem sa dr Hawlinom da je oprema neophodna. Međutim, školovanje kadrova na pravim mestima je prioritet. Oprema stigne, menja se pokvari se... Ali kada imate pouzdanog čoveka, on će uvek naći puta i načina da leči nekoga. Postoji veliki broj ljudi koji ne troši neku skupu opremu, a koji jako predano rade u našim bolnicama i klinikama na lečenju povreda kojih je enormno mnogo u našim zemljama iako po današnjim merilima nisu neki trend u nauci. Što se nauke tiče, mislim da bi sve klinike bivših republika trebalo da poveže stanje u bolnicama sa istraživačkim radom na pravi način i to onako kako drugi veliki narodi rade. Šta to znači? Kad uoče jedan problem na klinici da ga pokušaju razrešiti eksperimentalno u laboratoriji, pa onda s tim nalazima i rezultatima pokušaju ponovo da se vrate ka “bolesničkoj postelji”. Prof. dr Zoran Vatavuk, predsjednik Hrvatskog oftalmološkog društva: Iz reda sam starijih posjetitelja ovakvih skupova. Na Prvi kongres oftalmologa BiH bio sam pozvani predavač

Z D R A V S T V O

i tad sam obećao da ću doći i na ovaj. U poređenju s prvim, ovaj drugi kongres, osim pohvale organizatoru, okupio je mnogo mladih - prezentera naučnostručnih radova, što nam svjedoči da će na ovim prostorima oftalmologija još bolja biti u budućnosti. Što se tiče Hrvatske ima segmenata u oftalmologiji s kojima smo prilično zadovoljni. Ne da slijede trendove u svijetu, nego sudjeluju u njihovom stvaranju. Međutim, kao mala zajednica ne možete preuzeti da budete u svim stvarima u oftalmologiji. Bez obzira na to, koliko je oko malo, velika jer struka, infrastruktura da bi se mogli raditi istraživački radovi. U Hrvatskoj ima nekoliko centara izvrsnosti kako na državnim, tako i privatnim klinikama. Svakim danom sve više osjećamo konkurenciju. Osim loših stravi koje ona donosi, a to je da ljudi moraju više raditi, njene dobre strane su da pacijenti imaju veći izbor. Prof. dr Vesna Dimovska, pretsedatelot na Združenieto na oftalmolozi Makedonia: Radim na Univerzitetskoj klinici u Skoplju. Naše udruženje broji 80 članova na dva miliona stanovnika. Prvi put učesvujem na kongresu oftalmologa BiH koji je, moram priznati, organizovan na visoko stručnom nivou, što me kao oftalmologa izuzetno raduje. Prilika je ovo da se u saradnji više približe oftalmolozi BiH, osnosno RS i Makedonije. Za konkretizaciju saradnje vidim šansu već iduće godine kada u Ohridu organizujemo Deseti kongres oftalmologa Jugoistočne Evrope i Treći nacionalni kongres oftalmologa Makedonije sa međunarodnim učešćem. Doc. dr Antoaneta Adžić-Zečević, predsjednica Oftalmološkog društva Crne Gore: Prvi put sam nakon rata u RS. Medicinski fakultet sam završila u Sarajevu, a specijalizaciju u Beogradu i sada kao oftalmolog, već 17 godina, radim u Kliničkom centru u Podgorici. Što se tiče naših dijagnostičkih i terapijskih procedura ne možemo se pohvaliti da imamo sve ono što je neophodno, kao što npr. imaju u Kliničkom centru Srbije. Nedostaju nam pojedini aparati, pojedina funkcionalna ispitivanja. Zbog toga smo u interesu naših pacijenata ugovorom regulisali saradnju sa Kliničkim centrom Srbije, VMA, Institutom u Pasterovoj i Kliničko bolničkim centrom „Zvezdara“. Klinički centar u Podgorici omogućava oftalmolozima odlazak na mjesečne i 15-to dnevne edukacije. Ima

Doc. dr Milka Mavija

nas mali broj. Trenutno radi nas četvoro od deset stalno zaposlenih. Zbog toga tražimo kolege iz regiona kao ispomoć na 10-15 dana. Doc. dr Milka Mavija, predsjednica Udruženja oftalmologa RS: Za ovaj kongres je vladalo veliko interesovanje, tako da je Naučni odbor imao težak zadatak kod izbora radova Ponosni smo na činjenicu da smo kao Udruženje izdali “Zbornik sažetaka” i “Zbornik radova II Kongresa oftalmologa BiH”, koji donosi savremene poglede u nauci, nove trendove u dijagnostici i nove smjernice u liječenju brojnih oftalmoloških oboljenja. Udruženje oftalmologa RS je uložilo ogroman napor za katalogizaciju ovog izdanja u Narodnoj i univerzitetskoj biblioteci RS, što je jako bitno, jer su prvi put u našem regionu radovi oftalmologa, saopšteni na ovom kongresu, i kataloški Ovaj skup je okupio specijaliste oftalmologe od Vardara pa do Triglava, koje smo u našem gradu poslednji put okupili prije 21 godinu na “Majskim oftalmološkim danima.” Srećni smo zbog velikog odziva kolega

iz cijelog regiona i tokom ova 3 dana kongresa vise od 300 oftalmologa će razmjenjivati znanja i iskustva iz svih oblasti koje su podijeljene u 11 oftalmoloških sesija, 9 kurseva i satelitskih simpozijuma. Tokom održavanja Drugog kongresa oftalmologa BiH sa međunarodnim učešćem u Banjaluci upriličena je i promocija knjige: „Atlas optičke koherentne tomografije (OCT)“ autorki: dr. sc. Lale Čeklić, doc. dr Suzane Pavljašević-Nikolić i doc. dr Sanje SefićKasumović. Prema njihovim riječima, ova publikacija predstavlja realizaciju ideje koja se rodila u Madridu 2010. godine na Devetom evropskom kongresu glaukomskog društva, podstaknuta određenim inovacijama i rezultatima u dijagnostici glaukoma i oboljenja oka. Želja autorki je bila da ova knjiga pomogne u razumijevanju i dijagnostici oboljenja oka primjenom savremene dijagnostike i tehnologije, u cilju sticanja novih i širenja postojećih znanja. Namijenjena je svim oftalmolozima, a prije svega specijalizantima u toku sticanja i usvajanja novih informacija, saznanja i spoznaja kod pripreme specijalističkog ispita. Kroz kraći sadržaj knjige sveobuhvatno i sažeto dati su opis i principi optičke koherentne tomografije (OCT) koja će pomoći u postavljanju tačne dijagnoze, pravilnom tretmanu oboljenja oka, konačnoj prognozi, a posebno kod oboljenja retine. Recenziju potpisuju vrhunska bosanskohercegovačka imena u oftalmologiji, akademik prof. dr Mustafa Sefić i prof. dr Dževdet Sarajlić. Autorke su na pomenutom kongresu svojim kolegicama i kolegama poklonile primjerak, za sada prve objavljene knjige iz ove oftalmološke oblasti u BiH, ali i šire, uz poruku: Nijedan objekat nije misteriozan. Misterija je tvoje oko.

Z D R A V S T V O

Medicinska očna protetika i okuloplastična rekonstruktivna hirurgija - okuloplastika je područje djelovanja MB Gamma trade- Gamma Medicina -Medicinska očna protetika, za sada, jedine specijalističke medicinske ustanove na prostoru ex Jugoslavije, gdje tim doktora subspecijalista, protetičara, tehničara okularista i akademskih slikara, koristeći najsavremenije tehnologije na bazi toplopolimeruzujućih akrilata, pruža cjelokupan tretman izrade i ugradnje očnih proteza za svakog pacijenta individualno, uz kompletan okuloplastični hirurški tretman, kaže dr sc. med. Miroljub Bogdanović koji je po pozivu bio predavač na ovom kongresu o temi: Značaj i mogućnosti savremene medicinske očne protetike i okuloplastične rekonstruktivne hirurgije u rehabilitaciji anoftalmičnih pacijenata. Medici.com Koji su to anoftalmatični pacijenti? Anoftalmus (Anophtalmos) označava urođeni ili stečeni, jednostrani ili obostrani nedostatak očne jabučice i predstavlja veoma značajan funkcionalni, anatomski i estetski defekt koji ima izražen uticaj na psihoﬁzički razvoj i socijalizaciju pacijenata. Analizom 9.330 pacijenata sa prostora ex Jugoslavije, tretiranih u našoj ustanovi tokom 12-to godišnjeg perioda, možemo meritorno iznijeti doktrinarno usaglašene zaključke u funkciji uspostavljanja medicinskih protetskih i hirurških protokola saglasno sa referentnim svjetskim medicinskim ustanovama i asocijacijama. Sve je to u cilju unapređenja kvaliteta tretmana naših pacijenata, posebno u adolescentnom periodu i mlađem životnom dobu, a zbog kvalitetnog funkcionalno 26

indikovana je u slučajevima intraokularnog tumora, kod teških ireparabilnih povreda oka kao i kod slijepih i bolnih očiju zbog raznolikih oboljenja. U zavisnosti od indikacije, odstranjuje se cijelo oko uz očuvanje mišića-pokretača oka i ostalih mekotkivnih struktura orbite, ili se odstranjuje samo unutrašnji sadržaj oka uz očuvanje beonjače sa njenim mišićnim pripojima. Odstranjenje oka sa sobom povlači gubitak orbitalnog volumena koji je najvećim dijelom potrebno nadoknaditi primarnom ugradnjom adekvatnog intraorbitalnog implanta u funkciji kvalitetnog funkcionalno-estetskog efekta medicinsko protetskog tretmana. Korektno urađena operacija i neposredni postoperativni tretman u nadležnosti su subspecijalizovanog očnog hirurga i protetičara kao i komplementarnih specijalnosti u pojedinim speciﬁčnim slučajevima.

estetskog efekta i valjane socijalizacije. U okviru djelatnosti maksilofacijalne protetike izrađujemo epiteze orbitalne i periorbitalne regije na bazi silikona za humanu upotrebu, kao i epiteze nosa i uha u protetskoj rehabilitaciji urođenih i stečenih malformacija. Dr sc. med. Miroljub Bogdanović

Medici.com Po čemu je još Vaša medicinska ustanova jedinstvena u ovom dijelu Evrope? Naš tim, edukovan u referentnim zapadnoevropskim medicinskim institucijama i asocijacijama kao i američkim asocijacijama, sastavljen od vrhunski obučenih doktora specijalista, uz savremenu opremu i medicinska sredstva, takođe jedinstveno provodi kompletan hirurški tretman u oblasti okuloplastične rekonstruktivne hirurgije urođenih i stečenih anomalija orbitalne regije. Naglašavam da stručni tim čine visoko specijalizovani: doktori specijalisti oftalmologije i otorinolaringologije, protetski tehničari-okularisti i akademski slikari. Medici.com Govorili ste i o stečenom gubitku oka, anoftalmusu (anophtalmos). Da, on je najčešće posljedica hirurškog odstranjenja oka. Ovakva operacija

Medici.com Dobro sarađujete sa Očnom klinikom Kliničkog centra Banjaluka? Da izvrsno. Mogli bismo reći da je to jedan od razloga što smo kao generalni sponzori i ﬁnansijski podržali ovakvo okupljanje nauke i struke na jednom mjestu u Banjaluci. Besplatne usluge u našoj ustanovi „MB Gamma Trade-Gamma medicina“, mogu ostvariti osiguranici Fonda zdravstvenog osiguranja RS, kao i zdravstvenih fondova Srbije, Vojske Srbije, i Crne Gore. To su oblasti medicinske očne protetike i hirurški tretman u oblasti okuloplastične rekonstruktivne hirurgije na osnovu uputnice - naloga ovjerenog u nadležnim ﬁlijalama pomenutih fondova zdravstvenog osiguranja, izdvojio je u ovom specijalnom razgovoru za Medici.com dr sc. Miroljub Bogdanović. Anđa S. Ilić

PRIJE

POSLIJE

PRIJE

POSLIJE

Z D R A V S T V O

rugi kongres patologa BiH, sa međunarodnim učešćem, koji je održan u Banjaluci od 10-12. maja ove godine skrenuo je pažnju javnosti na nezaobilaznu ulogu ove medicinske grane u dijagnostici. Potvrdili su to mnogobrojni naučni radovi učesnika skupa iz različitih oblasti patologije: ginekološke, pedijatrijske, gastrointestinalne, patologije dojke, citopatologije i ostalih. Kongres je organizovalo Udruženje patologa RS u saradnji sa Udruženjem patologa i laboratorijskih tehničara Federacije BiH i Kliničkim centrom Banjaluka, čiji Zavod za patologiju je obilježio 40 godina rada. Ilustraciju rada ovog naučnostručnog skupa počnimo s pitanjem: “Pedijatrijska patologija – da li nam to zaista treba?”, temom izlaganja prof. dr Gordana Vujanića iz Velike Britanije, zemlje gdje je ova najmlađa subspecijalizacija u patologiji najbolje razvijena u Evropi. - U Ujedinjenom Kraljevstvu (Velikoj Britaniji) funkcionišu 23 regionalna centra u kojima rade timovi od 2-4 patologa. Ovdje, kao i u SAD, pedijatrijska patologija je prepoznata kao posebna specijalizacija ili subspecijalizacija i patolozi se školuju prema posebnim programima. Ipak, u posljednje vrijeme u Evropi je prisutan trend ka tzv. subspecijalističkom izvještavanju o biopsijskim analizama i stratiﬁkaciji prema uzrastu, što znači da se pedijatrijska patologija bavi bolestima djece do 16 godina strarosti, a ne prema organskim sistemima (plućni patolozi, dermapatolozi i sl.) što ugrožava opstanak i razvoj pedijatrijske patologije, jer bi mogla da se svede samo na perinatalnu patologiju. Iako ona ima najviše sličnosti sa adultnom patologijom postoje brojne razlike jer se različita oboljenja upravo razvijaju u dječjem uzrastu. Primjera radi, histološke karakteristike tumora dječje dobi nemaju isti značaj u odraslih i u djece ili urođene anomalije i bolesti metabolizma. Kako kaže prof. dr

Drugi kongres patologa BiH sa međunarodnim učešćem

Značaj patologije u dijagnostici

Gordan Vujanić, zbog svega toga, pristalica je razvoja pedijatrijske patologije kao posebne grane u ovoj oblasti. Dr Zerina Jašarević radi u Centru za dojku Akademske bolnice „Feldkirch“ Medicinskog univerziteta u Insbruku - Austrija. Učestvovala je u procesu sertiﬁkacije ovog centra koji se najviše odnosio na administrativni posao. Kako kaže, bit tog procesa je da su sva pravila ponašanja, sve terapije i dijagnostičke procedure strogo propisane (ko, kako i za koliko vremena to radi?) i svih ih moraju poštovati. Na kongresu je govorila o intraepitelijalnim lezijama dojke. Zlatni standard u dijagnostici svih lezija dojke je mamograﬁja i iglena biopsi-

Prof. dr Radoslav Gajanin

ja. Histološka dijagnostika promjena dojke u iglenim biopsijama može pokazati neke nejasnoće u pojedinim slučajevima, ali pod uslovom da je provodi posebno trenirani “mamopatolog”. Veoma je važna i interdisciplinarna komunikacija. Papilarne lezije su relativno česte i imaju klinički značaj u iglenim biopsijama ako su asocirane s atipijama i s epitelijalnim profileracijama. Kompleksne sklerozirajuće lezije su benigne. U iglenim biopsijama su interesantne jer je poznato da su udružene s atipijama kao i sa lowe grade invazivnim karcinomima, uglavnom na periferiji lezije. Ključni članak koji je poznat kao osnova uvođenja B (biopsy) klasifikacije objavila je engleska grupa autora 2004. godine. Opšte je prihvaćena i u Evropi i standardno primijenjena. Ova klasifikacija histoloških nalaza u iglenim i mamotom biopsijama dojke dijeli histološke dijagnoze u benigne, benigne sa nesigurnim malignim potencijalom i maligne dijagnoze, skrenula je pažnju u ovom razgovoru na bit svog predavanja dr Jašarević koja je prije rata u BiH kao patolog radila u Kliničkom centru Banjaluka. O stanju ove grane medicine u RS i BiH danas, naša sagovornica podsjeća da savremena oprema nikad u svijetu nije bila problem. Najvažniji su ljudi. Treba razvijati njihov profesionalizam uz permanentnu obuku. Na Balkanu je uvijek bio problem u međudisciplinarnoj komu-

Z D R A V S T V O

nikaciji (hirurg sa patologom, patolog sa radiologom itd.). Ona treba da se odvija u kontinuitetu i da bude imperativ u svakom zdravstvenom centru, kazala je naša gošća iz Austrije.

preporučuje se minimum od tri uzorka za svaki čvor. Prema nekim vodičima FNAC bi trebalo da bude primjenjivan kao inicijalni dijagnostički postupak zbog njegove superiornosti u pogledu dijagnostičke pouzdanosti, ali i sa ekonomskog stanovišta, kazala nam je prof. dr Živka Eri, pokušvajući da ukratko približi svoje predavanje koje je upravo doticalo ovu citološku metodu.

Patologija je morfološka dijagnostika Ovaj podnaslov je tvrdnja dr Nurije Bilalovića sa Odjela za kliničku patologiju i citologiju Kliničkog centra Univerziteta u Sarajevu koju argumentuje: Naša dijagnoza jeste finalna, ali ne bi trebalo da bude završna i kao dijaProf. dr Živka Eri, koja rukovo- gnoza koja će se uzeti ad hoc i voditi ka di Centrom za patologiju Instituta za plućne bolesti u Sremskoj Kamenici, kaže da je godinama smatrano da citologija ima manji dijagnostički značaj od histopatologije. Tokom posljednjih 15 godina učinjen je napredak i citologija je počela da se penje na ljestvici dijagnostičkih metoda. Tome je svakako doprinijela i primjena imunocitohemije, a u novije vrijeme i metoda molekularne patologije. Međutim, prof. dr Eri ističe da citologiju kao dijagnostičku metodu ne treba upoređivati sa histopatologijom, jer obje imaju svoje prednosti i mane. liječenju pacijenta. To je iz razloga što je Ukoliko se koriste zajedno obezbijedi- histopatološka dijagnoza samo jedna od će najbržu i vrlo pouzdanu dijagnostiku niza ostalih koje pacijent ima do terapilezija štitne žlijezde, što je tokom rada je. Riječ je dijagnozi koju postavljamo na kongresa, prof. dr Eri pokušala da obja- osnovu svih relevantnih morfoloških, hisni učesnicima. Za izvjesne tumore, kao stohemijskih i molekularnih dostignuća, što je papilarni karcinom štitne žlijezde, zatim je uklopimo zajedno sa svim labosmatra se čak superiornom metodom ratorijskim, radiološkim i nalazima koje u odnosu na ex tempore dijagnostike. nam prezentira kliničar. U obzir treba Što se tiče aspiracione citologije tankom uzeti i anamnestičke i ostale simptome iglom, ona je u posljednje dvije decenije koje ima pacijent. Tek tada patološka postala osnovna dijagnostička procedu- dijagnoza ukomponovana u to je nešto ra u evaulaciji čvorova u štitnoj žlijezdi. što je pristup samoj terapiji koju nikad Velika prednost ove metode je što se ne treba određivati samostalno nego u može izvoditi i u ambulantnim uslovi- konzilijumu. Patologija nije samo histoma, krajnje je jednostavna, nije skupa, loški preparat. Patologija je citologija. To nema većih komplikacija i dosta je po- je biopsija, protočna citometrija gdje su uzdana. Iako ova tehnika (FNA) djeluje svi zajedno. Nema odvojenih laboratorija. jednostavno, naša sagovornica upozora- Kako se uz pomoć molekularne biologiva na značajno iskustvo koje treba imati je pronalaze novi ciljani lijekovi, tako su da bi se dobio adekvatan uzorak. Još se i u patologiji svakodnevno prisutni zavode polemike u vezi s dilemom: Ko je htjevi za novim analizama. Primjera ranajkvalifikovaniji da uzima FNA bioptič- di, Cobas aparat koji za sada jedino u ki, odnosno citološki materijal. Kada je BiH ima Zavod za patologiju Kliničkog u pitanju FNA štitne žlijezde, prevlađu- centrta Banjaluka ciljano radi mutacije. je mišljenje da je iskusan endokrinolog, A to za pacijenta znači mnogo, jer će ga koji je ovladao tehnikom, najkvalifikova- primjenom ovog aparata odvesti u ciljaniji u tom smislu. Adekvatan uzorak je nu terepapiju. imperativ za tačnost aspiracione citoloDr Bilalović kaže da je patologija tešgije tankom iglom (FNAC). Iz tih razloga ka disciplina i malo popularna profesija

u medicini. Više, možda, odgovora ženskom polu, jer nema dežurstava, noćnog rada, pripravnosti, ali je vrlo odgovorna i onaj ko nije strpljiv da osam časova sjedi za mikroskopom i posmatra “slike” vjerovatno nije spereman da bude patolog, kaže ovaj patolog i napominje da nije atraktivna kao profesija hirurga, kardiologa radiologa i teško bi se uklopila u privatnu praksu ljekara. U našim uslovima rad patologa nije adekvatno uvažen, a samim tim i plaćen. U Americi je to ugledna profesija. Tamo patolog može zaraditi za godinu dana više od 300.000 dolara. Drugim kongresom patologa BiH sa međunarodnim učešćem Zavod za patologiju Kliničkog centra Banjaluka obilježio je 40 godina rada. Danas ima dva odjeljenja: za patologiju i za imunohistohemijsku i elektronskomikroskopsku dijagnostiku. U zavodu se vrše histološke i citološke dijagnostike i analize materijala iz oblasti ženskog genitalnog sistema, usne duplje, ždrijela, maksilofacijalne regije, centralnog nervnog, mišićnog, endokrinog, urinarnog, gastrointestinalnog, kardiovaskularnog, respiratornog, limfnog, hematopoeznog, koštano-zglobnog i muškog genitalnog sistema, te oka, uha, jetre, pankreasa, dojke i kože. Ovome treba dodati i analize: histohemijske, imunohistohemijske, imunocitohemijske, ultrastrukturne i enzimohemijske. Zavod, za sada jedini u BiH, ima savremeni aparat Roche Diagnostic Cobas 4800, pomoću kojeg se rade testovi EGFR, BRAF, KRAS. To su izuzetno senzitivni testovi i informacije koje se dobiju pomoću njih omogućavaju doktoru-kliničaru da u kratkom vremenskom roku donese najbolju odluku o terapiji, što je korak dalje u indivdualnom tretmanu pacijenata. Na kraju, učesnici Drugog kongresa patologa BiH sa međunarodnim učešćem, koji je održan u Bnajaluci, zahvaljuju organizatorima za prijatnu radnu i zabavnu atmosferu, posebno najužem organizacionom timu: prof. dr Radoslavu Gajaninu, doc. dr Ljiljani TadićLatinović i dr Nikoli Balabanu. Ovaj naučno-stručni skup održan je pod pokroviteljstvom ministarstava Vlade RS, za zdravlje i socijalnu zaštitu, nauke i tehnologije, faramaceutske kompanije Roche d.o.o. - Roche Ltd. i Roche Diagnostics, Europen Society of Gunaecological Oncology i grada Banjaluka. Naredni, treći po redu, kongres patologa BiH, sa međunarodnim učešćem, biće održan u Sarajevu. Pripremila Anđa S. Ilić

Z D R A V S T V O

Projekat u Republici Srpskoj: ”Diabetes mellitus 2010 - 2013” Simpozijum u partnerstvu sa Zavodom za ﬁzikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Banjaluka

ugoročne posljedice dijabetesa u suštini su najčešće odraz toka neliječene bolesti. One uzrokuju bitno skraćenje trajanja i smanjenja kvaliteta života oboljelih. S druge strane, glavni su uzrok mortaliteta i sve većih troškova zdravstvenih fondova za plaćanje usluga liječenja. Jedna od teških komplikacija ovog oboljenja je dijabetesno stopalo, kojem je bio posvećen Simpozijum održan 27. aprila ove godine u Banjaluci u okviru Projekta Ministrastva zdravlja i socijalne zaštite RS: “Diabetes mellitus 2010-2013“. Važno je istaći da je ovaj stručni skup prvi put organizovan u partnertsvu sa Zavodom za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Banjaluka, gdje je formiran interdisciplinarni tim koji radi tretman ovog oboljenja. Prim. dr Dobrinka Živanić, fizijatar- angiolog pomenutog tima, učestvujući u radu simpozijuma kao predavač, podsjetila je da je jedna od najčešćih komplikacija dijabetesa melitusa amputacija donjeg ektremiteta. - U protekloj godini rehabilitovali smo 218 pacijenata sa amputacijom ekstremiteta . U grupi za primarnu protetičku rehabilitaciju, njih 57% bilo je sa amputacijom ekstremiteta čiji je uzrok dijabetes. Smatra se da zajednička akcija zdravstvenih ustanova i pacijenata može smanjiti broj amputacija i do 85%. Članovi multidisciplinarnog tima na odjeljenju Zavoda su senzibilizovani za nastanak i komplikacije dijabetesnog stopala jer se svakodnevno susreću sa velikim problemom naših pacijenata. Počeli smo više pažnje posvećivati preostalom donjem ekstremitetu koji tretiramo fizikalnim procedurama i odgovarajućom ortopedskom obućom. Za previjanje rana koristimo savremene pokrivače dok pacijente savjetujemo na više sistematičan način. Smatra se da se druga amputacija dešava u periodu od šest mjeseci do pet godina nakon prve. U interesu nam je da se druga amputacija desi što kasnije, jer je invalidnost usljed gubitka oba donja ekstremiteta neuporedivo veća od invalidnosti nakon gubitka jednog donjeg ekstremiteta. Moram da istaknem da 32

Dijabetesno stopalo

smo na odjeljenju uradili prospektivnu studiju pod naslovom: „Prevalenca metaboličkog sindroma kod oboljelih od karotidne, koronarne periferne okluzivne arterijske bolesti i aneurizmatske bolesti abdominalne aorte“. Bilo je obuhvaćemo 200 ispitanika prosječne dobi 64,26 godina i utvrđeno je da su imali jedno do tri vaskularna oboljenja. Među njima je 73% imalo povišene vrijednosti glikemije, zbog čega smo na odjeljenju kod pacijenata intenzivnije počeli pratiti glikemiju kao i druge faktore metaboličkog sindroma. Tu smo morali da počnemo sa dodatnom edukacijom osoblja i tješnjom saradnjom sa endokrinologom. Sljedeći događaj koji je doprinio našoj senzibilizaciji za problem dijabetesnog stopala bila je nabavka hiperbarične komore s ciljem provođenja hiperbarične oksigenoterapije. Od tada su nam upućivani pacijenti sa dijabetesnim stopalom u različitim fazama oboljenja, najčešće sa ranom na stopalu, a i sa gangrenom. Tretman je često bio neuspješan zbog loše trijaže pacijenata koji su upućivani u zavod kada je gangrena stopala i potkoljenice već bila u poodmakloj fazi. U svjetlu ovih događaja naš fokus smo pokušali pomjeriti prema dijabetesnom stopalu u početnoj fazi bolesti. I s obzirom na slože-

nost problema u tim su, osim fizijatra i fizijatra-angiologa, uključen i ortopedsubspecijalista hiperbarične medicine, medicinska sestra, fizioterapeut, radni terapeut, majstor ortotičar-protetičar i obavezno psiholog i socijalni radnik. Ovakav pristup se koristi u svijetu i moguće ga je primjenjivati samo uz ravnopravno učešće u radu svih članova tima u čijem je centru sam pacijent, tvrdi prim. dr Dobrinka Živanić, koja kao fizijatar-angiolog učestvuje u radu ovakvog interdisciplinarnog tima, u javnosti dobro poznatom “Zotoviću”.

Dijabetesno stopalo sa aspekta ortopedskog hirurga Kod oboljelih od dijabetesa kardiovaskularni sistem je najčešće zahvaćen patološkim promjenama. Tako 60-65% oboljelih ima povišen kvni pritisak. Dijabetesna neuropatija veriﬁkuje se kod 10% pacijenata u momentu postavljanja dijagnoze osnovnog oboljenja, a najčešća je senzorna. Plantarni ulkusi se uglavnom javljaju na mjestima koja trpe najveći pritisak na stopalu, istakao je tokom predavanja na pomenutom simpozijumu dr Željko Jovičić, ortopedhirurg u Zavodu “Miroslav Zotović”.

Z D R A V S T V O

Wagner i Brodsky klasifkovali su ovu pojavu u zavisnosti od njihove dubine (numerički) i stepena vaskulopatije stopala (abecedno). Liječenje dijabetesnog stopala zahtijeva timski rad stručnjaka od porodičnog ljekara, interniste, vaskularnog i plastičnog hirurga, dok neke dijagnostičke studije traže da se uključi radiolog, patolog i neurolog. U radu tima učestvuju još: medicinska sestra, nutricionista, pedikir, socijalni radnik. Amputacija dijela ili čitavog stopala je vjerovatno najstariji zahvat u hirurgiji stopala, međutim, i hirurzi i pacijenti se danas nerado odlučuju za ovaj vid liječenja. Razlog je, prije svega, u estetskom, od pacijenta teško prihvatljivom, završnom rezultatu, ali i podsvjesnom saznanju ordinirajućeg ljekara da je amputacija, u krajnjoj liniji, neuspjeh prethodnog liječenja. Zbog toga je maksimum napora i ljekara i pacijenta usmjeren ka očuvanju ekstremiteta u cjelini, uz svjesno zanemarivanje činjenice da slabo funkcionalno stopalo sa marginalnom vijabilnošću predstavlja samo dobijenu bitku, ali u cjelini izgubljeni rat, jer krajnji cilj liječenja treba da bude očuvanje funkcije i kvaliteta života pacijenta u cjelini, a ne samo anatomska prezervacija njegovog povrijeđenog ekstremiteta. U tom smislu, amputaciju treba posmatrati kao pozitivnu proceduru, jer ona predstavlja samo prvi korak u rehabilitaciji pacijenta koji je i ﬁzički i emocionalno izmoren, u bitkama koje je vodio da bi spasio dio ili čitavo stopalo, slikovito upozorava dr Jovičić.

Terapijski modaliteti u liječenju dijabetesnog stopala Skočni zglob i stopalo su završna uporišta koja preuzimaju i balansiraju težinu čitavog tijela pri kretanju i stajanju. Dijabetesno stopalo se manifestuje: ulceracijom, tipičnim deformitetom stopala, pojavom hroničnog otoka i ishemijskim promjenama (nekroza i gangrena). Faktori rizika za dijabetesno stopalo, prema riječima dr Đorđa Ćejića, ﬁzijatra u Zavodu “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka, su: trajanje dijabetesa duže od 10 godina, muški pol, hronično loša glikoregulacija, pušenje, nošenje neadekvatne obuće i prisustvo komplikacija na očima i bubrezima. Pregled podrazumijeva inspekciju: hoda pacijenta, deformaciju stopala (ravne tabane, deformaciju prstiju), promjenu boje kože, tonusa i troﬁke, kao i prisustvo simetričnog i asimetričnog otoka.

Terapijski modaliteti koji se primjenjuju u liječenju, što je i bila tema predavanja dr Ćejića na simpozijumu, su kineziterapija, vježbe po Birgeru, vježbe za očuvanje obima pokreta po segmentima oba skočna zgloba i stopala, kao i vježbe za očuvanje tonusa i trofike muskulature stopala i potkoljenica. Slijedi magnetoterapija, interferentne struje, galvanske kupke, vakuum kompresiona terapija i karbotretman. Svi ovi terapijski modaliteti za dijabetesno stopalo primjenjuju se u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka. Za određivanje terapijskog modaliteta koji će se primjenjivati u tretmanu dijabetesnog stopala koristi se Wagnerova skala za ovo stopalo prema stadijumu od nula do pet. Dijabetes zbog poremećaja u metabolizmu uzrokuje oštećenje svih tkiva, organa i organskih sistema u organizmu. Gubitkom funkcije senzornih nerava, bolesnik gubi osjet i ne osjeća bol. Prije svakog liječenja potrebno je prisjetiti se patofiziologije nastanka sindroma dijabetesnog stopala i klasifikovati lezije na neurotrofičke, ishemijske i neuroishemijske. Lokalizacija i klasifikacija lezije određuju smjernice liječenja, kaže dr Aleksandar Gajić, ortoped i subspecijalista baromedicine, u Zavodu “Zotović”. Stvarnu veličinu i dubinu ulkusa je teško procijeniti bez hirurškog odstranjivanja naslaga gnoja i devitaliziranog tkiva (debridement) s ivica i dna ulkusa. Danas postoje nove metode inspekcije rana kao i kompjuterska obrada digitalnih fotografija takvih rana. Dr Gajić se u izlaganju posebno usmjerio na hiperbaričnu oksigenaciju, naučno utemeljenu metodu liječenja pomoću čistog medicinskog kiseonika kod pacijenata sa spontanim ili asistiranim disanjem na ambijentalnom pritisku većem od jednog bara ili apsolutne

atmosfere. Izražena hipoksija usporava ili zaustavlja proliferaciju fibroplasta i sintezu kalogena, a time i zarastanje rana usporava. Hiperoksigenizacija tkiva raste 10-15 puta, čime raste i difuziona distanca od kapilara do tkiva tri do četiri puta. Tako se smanjuje kapilarno curenje i edem. Pozitivno djeluje na sprečavanje infekcije i održavanje funkcije leukocita za uništavanje nakon fagocitoze. Podiže pritisak kiseonika u tkivima iznad nivoa potrebnog čime dolazi do rasta ćelija u procesu cijeljenja. Štiti, takođe, tkivo od reperfuzije odražavajući sposobnost ćelije da proizvodi “scavengere” koji detoksikuju slobodne radikale. Kiseonik djeluje kao antibiotik narušavajući metabolizam bakterija. Efekat HBO nije selektivan, ali pokriva širok spektar gram pozitivnih i negativnih bakterija.Osim toga HBO proizvodi slobodne radikale koji su toksični za mikroorganizme i ima sinergističko dejstvo kada se kombinuje sa sulfonamidima te pojačava njihovo dejstvo pet do deset puta. Efikasan je u liječenju infekcija rezistentnih na lijekove, kaže za ovu metodu dr Gajić koja se primjenjuje u Zavodu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” Banjaluka. Edukativni program za oboljele od dijabetesa su važan dio procesa liječenja i rehabilitacije. U našu ustanovu po pravilu dolaze pacijenti kod kojih je već dijagnostikovan dijabetes. Ipak, ima dosta prostora za edukaciju, jer smo u radu sa njima primijetili da oni ne znaju dovoljno o samoj bolesti, njenim komplikacijama, o tome kako sami mogu uticati na prevenciju komplikacija, riječi su Dijane Kojić, više medicinske sestre u zavodu “Zotović”, koja je obučena za rad sa oboljelim od dijabetesa. Ona kaže da prema potrebi, uz konsultacije sa psihologom i socijalnim radnikom, u ovaj 33

Z D R A V S T V O

edukativni program uključuju i članove uže porodice ili osobu koja kod kuće brine o pacijentu. U radu koristimo rječnik prilagođen dobi, kao i mentalnom i intelektualnom nivou pacijenta. Program se provodi pojedinačno ili u manjim grupama. Kod grupne edukacije formiramo homogene grupe (po godinama, obrazovanju). U takvoj gupi pacijenti jedni drugima daju podršku i informacije. Na taj način izbjegavamo nepotreban gubitak vremena u objašnjavanju jedne stvari na više načina. Pacijentima sa dijabetesnim stopalom ukazujemo na značaj adekvatne higijene i njege stopala, odnosno mjera koje treba preduzimati da bi se izbjeglo stvaranje ulcere ili “ranice” koja može dovesti do gangrene i amputacije. Učesnicima simpozijuma: „Dijabetesno stopalo – interdisciplinarni pristup u pre-

venciji , dijagnostici i liječenju” Dijana Kojić, viša medicinska sestra-edukator, sve je ovo i praktično pokazala na jednoj pacijentkinji. Prema rezultatima 42 studije kojima je bilo obuhvaćeno blizu 22 000 ispitanika, stopa depresije dvostruko je veća kod pacijenata sa dijagnozom dijabetesa u odnosu na opštu populaciju. Za razumijevanje ovog problema moramo otkriti šta nastanak hronične bolesti znači za pojedinca, kaže Dijana Đurić koja je kao psiholog uključena u rad interdisciplinarnog tima u zavodu, što je pokušala putem teme: „Psihosocijalna podrška pacijentima i porodici - iskustva iz Zavoda ‘Dr Miroslav Zotović’“, približiti učesncima pomenutog simpozijuma u Banjaluci. Način na koji će osoba prihvatiti bolest zavisi od osobina ličnosti, životnog stila, prethodnih iskustava sa bolešću i stavovima o bo34

lesnim osobama. Međutim, bez obzira na dominantne karakteristike u navedenim osobinama postoji nekoliko faza u adaptaciji koje svaka osoba u većoj ili manjoj mjeri prolazi. Prva je faza šoka i nevjerice zbog spoznaje o činjenici hronične bolesti. Kako dijabetes nije bolest koja u početku ostavlja trajne posljedice, prve reakcije ne moraju biti intenzivne, pogotovo što većina pacijenata sa dijabetesom tipa dva u početku koristi oralne hipoglikemike. Prelazak na inzulin za većinu njih predstavlja teže iskustvo sa socijalnim konotacijama. Bolest se više ne može sakriti i osoba biva stigmatizirana u svom okruženju. U sljedećim fazama bolesti, kad se javljaju posljedice kao što su polineuropatija, retinopatija, dijabetesno stopalo poteškoće postaju sve veće. Pacijent nije siguran u kojem će se pravcu ra-

zvijati bolest, dok je smanjenje senzorne sposobnosti sve očiglednije. U svim ovim fazama se isprepliću anksiozna i depresivna stanja. Psihološke reakcije osoba sa onesposobljenjem u različitim fazama zahtijevaju i različite strategije intervencije prilagođene trenutnim potrebama pojedinca i imaju pozitivan efekat na trajanje i intenzitet pojedinih faza. U Zavodu za ﬁzikalnu medicinu i rehabilitaciju “Dr Miroslav Zotović” susrećemo se sa pacijentima u svim prethodno pomenutim fazama, kaže psiloginja Đurić. U radu primjenjujemo interdisciplinarni i timski pristup gdje Služba za psihosocijalnu podršku ima značajnu ulogu, jer u planiranju medicinskog tretmana treba uzeti u obzir neke od činjenica iz psihosocijalne anamneze kako bismo bolje razumjeli ličnost pacijenta i njegove reakcije na samu bolest i njen tok. Anđa S. Ilić

Dom zdravlja Kostajnica

Međunarodni dan sestrinstva

U cijelom svijetu 12. maj se slavi kao Dan medicinskih sestara i tehničara. Tog je datuma, prije 102. godine, rođena začetnica modernog sestrinstva – Florence Nightingale, čije zasluge u obrazovanju medicinskih sestara, istraživanju i sestrinskoj praksi su i danas inspirativne. Velikom požrtvovanošću i odgovornošću medicinske sestre čine jednu od važnih karika u lancu kvalitetne zdravstvene zaštite. Povodom Međunarodnog dana sestrinstva, 12. 5. 2012. godine, medicinske sestre iz Doma zdravlja Kostajnica su se uključile u realizaciju navedenog događaja aktivnostima sa naglaskom na promociji zdravlja. Na Trgu je građanima bilo omogućeno da izmjere tjelesnu težinu, visinu, odrede body mase index, kao i da izmjere krvni pritisak i nivo glukoze u krvi, te da dobiju odgovarajući promotivni materijal i zdravstveno vaspitni savjet u vezi sa ishranom. Akcija je trajala od 12.00 do 14.00 sati i 41 građanin različite dobne starosti i polne strukture je dobilo ovu medicinsku uslugu koju su izvele dvije medicinske sestre. Svim medicinskim sestrama i tehničarima srećan njihov dan. Ivana Brkić-Borisavljević, dipl. med. sestra

Zavod za ﬁzikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Međunarodni dan medicinskih sestara i tehničara u Zavodu „Dr Miroslav Zotović“ je obilježen tako što su tokom cijele sedmice organizovane interne edukacije i predavanja posvećena poslu medicinskih sestara i tehničara. Na dan 13. maja 2012. Zavod je ugostio medicinske sestre i tehničare iz Tomislavgrada. Nekoliko medicinskih sestara je, zajedno sa pomoćnicom direktora za nemedicinske poslove Mirjanom Vučić, posjetilo i položilo cvijeće na grobove preminulih kolegica. Biljana Pandžić, dipl. med. sestra, glavna medicinska sestra Zavoda

Z D R A V S T V O

…Noć divna, ali kako za koga! Tmina zalazi u ulice i ćoškove i najavljuje “crne čuvare pakla”. Svake večeri, kada zvona stare crkve najave noć, lagano će zakucati na vrata trošne kuće i pružiti ruke ka njemu i uzeće… Uzeće svoj danak, uzeće deo njega, njegovu mladost i lepršavo detinjstvo. Uzeće duše, đavolu prodate! I, po ko zna koji put, vrata će se otvoriti samo u jednom pravcu. Korakom lakšim od pera, on hoda u zagrljaj užitku koji ubija! Polako se topi u vrtlogu droge, ON, koji je mogao imati SVE…! Ostaje mi samo da se molim i gledam kako hoda poljima maka i divi se heroinskim snovima, ON, koji je samo želeo da bude voljen i da voli…! (ispovest sestre jednog narkomana)

Deset godina postojanja i rada UG “Viktorija”

Lep jubilej i zavidno trajanje

roga postaje opasna epidemija. Počinje početkom sedamdesetih godina prošloga veka, paralelno s Hipi pokretom i sličnim pokretima, metaforično nazvanim “Prolećima mladih”, kao jasne pobune protiv čovekove otuđenosti i opasnosti da se doživi egzistencijalni promašaj i postane “kosmička nula”. Droga kao pobuna protiv ideologije pasivnosti i beznađa gubi svoja ideološka obeležja i postaje OPASNA BOLEST! Od prvih slučajeva narkomanije na našim prostorima (još daleke 1965. godine) do danas, droga nemilosrdno uzima svoj danak. Sve je više narkomana koji su u traganju za drogom “kao ključevima raja”, nastavili apokaliptične letove “krugovima pakla”. Nema urođenih narkomana, te ukoliko se narkomanija ne shvati i prihvati kao društveni problem, teško ćemo narkomane zaustaviti u njihovom besciljnom tumaranju po životu, u njihovim apokaliptičnim letovima. Od društva se očekuje, ne deklarativna opredeljenost za akciju, ne zabrinutost paradom umivenih reči, već organizovana, koordinirana, kontinuirana i stručna akcija. U tom cilju, nevladina organizacija VIKTORIJA, uzima aktivno učešće, kako u preventivnom, tako i u terapeutskom radu na polju suzbijanja narkomanije i 2002. godine u Banjaluci otvara SAVETOVALIŠTE ZA PREVENCIJU I TRETMAN ZAVISNOSTI. U svom radu savetovalište obuhvata populaciju zavisnika o narkotičkim sredstvima sa teritorije grada Banjaluke, ali i drugih gradova Bosne i Hercegovine i šire. Program je nekonfesionalan i obuhvata pripadnike svih nacija. Obuhvata preventivne i terapijske aktivnosti, kao i besplatne usluge savetovanja i testiranja na prisustvo psihoaktivnih supstanci. BiH je zemlja u tranziciji i zahvaćena opštim postratnim sindromom, a pronalaženje 36

Pripremila: Vera Pušac

najboljih modela lečenja narkomanije je zahtevan, mukotrpan i neizvestan proces. Dosadašnja iskustva i praćenja pokazuju, da ne postoji jedinstveno sredstvo niti univerzalno eﬁkasan metod lečenja narkomanije. Na teritoriji BiH do sada su se, u relativno kratkom vremenu, menjali opšti principi terapijskog pristupa i institucionalnog zbrinjavanja zavisnika. Udruženje građana „Viktorija“, dosledno svojim ciljevima i sa izuzetnim angažovanjem svih aktivista, na čelu sa direktorkom dr Sanjom Stanić,

prati i u svoj program implementira sve novine vezane za kategoriju populacije koju nažalost, oslovljavamo onim nesretnim prizvukom - zavisnici! U okviru implementacije „Global Fond“ programa i UNDP-a u Bosni i Hercegovini, „Viktorija“ ima uspostavljena četiri drop in centra sa adekvatnom medicinskom

i psihosocijalnom podrškom za rizična ponašanja u populaciji injekcionih korisnika droga. Temeljne tačke prevencije i tretmana u njenom radu su: otkriti zavisnost što ranije, pokrenuti lečenje kod što većeg broja zavisnika, konzumenata i eksperimentatora, zadržati ih što duže pod stručnim nadzorom (savetovanje i individualne terapije i/ili lečenje u terapijskoj zajednici, nakon čega sledi faza resocijalizacije), uskladiti aktivnosti UG „Viktorija” sa aktivnostima državnih institucija, organizacija i javnih ustanova, angažovati predstavnika u koordinativnim telima na republičkom i lokalnom nivou. U preventivnim programima podstiče se uloga roditelja u ranom otkrivanju zloupotrebe opojnih droga. S tim u vezi, primenje se princip savetovanja, kao i upućivanja u relevantne institucije (ukoliko ima potrebe za drugim vidom pomoći). U sklopu tercijarne prevencije leže nastojanja da se tretman u terapijskoj zajednici uključi u programe javnog zdravlja i socijalnih službi kroz Akcioni plan za realizaciju Strategije nadzora nad opojnim drogama i suzbijanja zloupotrebe opojnih droga u Republici Srpskoj (2010-2012). UG “Viktorija“ radi na uspostavljanju multidisciplinarnosti i integrisanog pristupa prevenciji i lečenju bolesti zavsnosti. Jedan deo takvog pristupa je postignut kroz uspostavljanje saradnje sa Klinikom za infektivne bolesti UKC Banjaluka koja pruža ambulantne i hospitalne usluge pacijenti-

Z D R A V S T V O

ma iz oblasti infektologije. Sa Kazneno popravnim zavodom Banjaluka, kroz projekat „Institucionalni i poslepenalni tretman zavisnika o psihoaktivnim supstancama“. Omogućen je pristup zdravstvenim i psihosocijalnim servisima koji su dostupni i spoljnoj sredini. Saradnja je neizbežna i neophodna i sa Klinikom za psihijatriju UKC Banjaluka (korisnici koji se nakon detox programa upućuju na lečenje u terapijsku zajednicu), sa Centrom za socijalni rad (uspostavljanje programa za resocijalizante i upućivanje korisnika u terapijsku

ženju u kojem živi. Nije sramota pasti, sramota je ne ustati! U svojih deset godina postojanja Udruženje građana „Viktorija“ imalo je i svojih padova, ali, na svu sreću, bilo je puno više uspona. Za sve ove godine, uz nas su bili naši brojni prijatelji koji su nam u svakom trenutku bili velika podrška. Hvala tim dragim ljudima. Želim da kažem i to, da smo veoma ponosni na događaj koji smo, uz svesrdnu pomoć naših partnera, uspjeli organizovati. Riječ je o Prvom simpozijumu sa međunarodnim učešćem, čiji radni dio počinje sutra”. Simpozijum je

Prema zaključcima skupa, „Viktorija“ je prepoznata kao organizacija od velikog značaja koja ide ispred vremena i nudi savremeni model multisektorskog pristupa rešavanja bolesti zavisnosti. Isto tako, istaknuta je važnost i provođenja mere obaveznog lečenja vaninstitucionalno gde je predloženo da se provodi u okviru rada UG “Viktorija“ uz preporuku za izmene Zakona o izvršenju krivičnih sankcija. Istaknuta je i velika uloga Ministarstva unutrašnjih poslova Republike Srpske, posebno Tima za sprovođenje Strategije borbe protiv narkomanije, koji ima značajnu koordinirajuću ulogu na polju prevencije. Prema rečima direktorke UG “Viktorija“ Sanje Stanić najbolji način za pronalaženje delotvornosti odgovora na pitanje rešavanja problema droga u društvu jeste povezivanje državne politike, organizacija civilnog društva, struke i prakse u jedinstveni, integrativni i multidisciplinarni sistem kako bi se delovalo s različitih nivoa i s podeljenom odgovornošću.

Pruži mi ruku Pruži mi ruku i ja ću da je primim Pruži mi pomoć i ja ću da se smirim Jer ja nisam ovakav rođen Nisam ja oduvijek ovim otrovom vođen. Pruži mi ljubav i ja ću da se smijem Sunce, pokaži se i ja ću da se grijem Hvala vam na šansi, hvala na novom životu Životu koji sam izgubila, životu koji je sad vidio ljepotu. zajednicu). Kao kruna desetogodišnjeg rada UG „Viktorija“, na polju multidisciplinarnog pristupa lečenju zavisnosti, jeste organizovanje i Prvog simpozijuma o bolestima zavisnosti sa međunarodnim učešćem, na temu „Multisektorski doprinos u borbi protiv zavisnosti“. Na svečanosti održanoj povodom desetogodišnjice uspešnog rada dr Sanja Stanić, direktorka udruženja, pozdravila je zvanice sledećim rečima: „Zaista smo ponosni na veliki broj zavisnika koji su završili program u našoj terapijskoj zajednici, a danas uspješno apstiniraju. Danas su to sinovi, braća, očevi, kojima se ponose njihovi najmiliji. Danas su to osobe koje mogu pozlužiti kao primjer da se i iz pakla zavisnosti, osoba može uspješno rehabilitovati i biti korisna prvenstveno samoj sebi, a naravno i okru-

organizovan u saradnji sa Komisijom za suzbijanje zloupotrebe opojnih droga Vlade Republike Srpske. Održan je 7. i 8. juna 2012. godine u Banjaluci, u Poslovnoj zgradi „Integra“. Izlagači su bili eminentni stručnjaci (lekari, psiholozi, pravnici, policijski službenici) iz zemlje i regiona. Simpozijum je podeljen u četiri tematske oblasti i to: 1. Farmakološka terapija u lečenju opioidne zavisnosti 2. Zavisnost od alkohola - rana detekcija i terapijske intervencije 3. Psihosocijalni aspekti rada u rehabilitaciji zavisnika od psihoaktivnih supstanci 4. Multisektorska i multidisciplinarna saradnja u tretmanu zavisnika od psihoaktivnih supstanci.

Imam volje imam snage Al to nije sve, Imam ja vas i onda mogu sve. Š. A., lečena zavisnica, 2006.

U ovome svetu sna i sanjanja samo duša čovekova nosi javu u sebi. Avaj čoveku koji i to malo jave pretvori u san. Kad osvane dan probuđenja, neće se imati šta u njemu probuditi Sveti vladika Nikolaj

Narkomanija je razvučeno, otegnuto samoubistvo. Smrt strašnim, sporim, višegodišnjim hodom dolazi po mučenika. U trenutku kada čovek postaje narkoman, nesmotreno je sebi dao slobodu, da slobodu zauvek izgubi. Bio je slobodan da postane rob! 37

Z D R A V S T V O

rema procjenama Internacionalne dijabetes federacije (IDF) u Evropi je 2011. godine s dijabetesom živjelo 35 miliona odraslih, a ukoliko se nepovoljan trend rasta prevalence nastavi ovaj će broj do 2030. godine porasti za 23%, tj. na 43 miliona. Procjenjuje se da je u Evropi samo u 2011. godini na liječenje dijabetesa i njegovih komplikacija potrošeno oko 89 milijardi eura. Najveći udio u ovim troš-

kvima odlazi na liječenje komplikacija dijabetesa koje uglavnom nastaju zbog nepravovremenog otkrivanja oboljenja i nepravovremene i neadekvatne terapije. Nadalje, stvarni troškovi dijabetesa također uključuju i indirektne troškove, kao što su gubitak produktivnosti, koji dramatično povećavaju troškove vezane za dijabetes. To u doba ﬁnansijske krize stvara sve veći pritisak na društva i zdravstvene sisteme u Evropi. Pod pokroviteljstvom Danskog predsjedništva Vijećem EU i Danskog ministarstva zdravstva u Kopnhagenu je 25. i 26. aprila održan European Diabetes Leadership Forum. Domaćini ovog foruma bili su OECD i Danska dijabetes asocijacija, a podršku organizaciji foruma pružio je Novo Nordisk, vodeća farmaceutska kompanija u oblasti liječenja dijabetesa. Preko 700 učesnika, među kojima ministri zdravstva, ministri ﬁnansija, vodeći medicinski eksperti u oblasti dijabetologije, te brojni predstavnici udruženja osoba s dijabetesom, diskutova38

European Diabetes Leadership Forum

lo je o načinima borbe protiv rastućeg socijalnog i ekonomskog opterećenja koje nameću dijabetes i njegove komplikacije. Posebno je istaknuta i potreba privatno-javnog partnerstva. Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske prof. dr sc. Ranko Škrbić učestvovao je u izradi Kopenhagenske mape puta (Copenhagen Roadmap), dokumenta u kojem su sadržani zaključci ovog foruma i koji ima za cilj da inspiriše sve aktere koji su uključeni u aktivnosti na poboljšanju prevencije i liječenja dijabetesa i njegovih komplikacija u Evropi. Kopenhagenska mapa puta ukazuje na tri ključne dimenzije borbe protiv dijabetesa: prevenciju, zatim rano otkrivanje i intervenciju, te bolje liječenje i kontrolu zdravstvenog stanja osoba s dijabetesom. Prevenciju dijabetesa potrebno je poboljšati kroz promovisanje zdravog načina života, stvaranje okruženja koje omogućuje zdrave životne stilove, poboljšanje zdravlja djece, trudnica i majki, te implementaciju programa

prevencije u populaciji osoba sa visokim rizikom. Rano otkrivanje i intervencija smanjuju rizik od komplikacija dijabetesa, te su preporuke da se masovno koriste upitnici za procjenu rizika od dijabetesa, izrade i implementiraju programi ciljanog skrininga na dijabetes, te da se što ranije osigura liječenje osoba kod kojih je otkriven dijabetes. Bolje liječenje i kontrola zdravstvenog stanja omogućuje osobama s dijabetesom da žive duži i kvalitetniji život bez komplikacija uz mnogo manje troškove za zdravstvene sisteme. Stoga je zaključeno da je neophodno pružati koordinisan i visokokvalitetan odgovor na potrebe osoba koje žive sa hroničnim oboljenjima, osnaživati pacijente kroz razvoj i implementaciju kolaborativnih modela tretmana hroničnih oboljenja koji su fokusirani na pacijenta, te koristiti informacione sisteme kako bi se prikupljali relevantni podaci i na osnovu njih donosile odgovarajuće odluke. Dr Salih Valjevac, Novo Nordisk Pharma d.o.o.

Majski pulmološki dani 2012.

vadeseti jubilarni skup: ”Majski pulmološki dani”, u organizaciji Udruženja pulmologa RS i Klinike za plućne bolesti Kliničkog centra Banjaluka, održan u Banjaluci u vremenu od 14-19. maja ove godine potvrdio je svoj tradicionalni kontinuitet, ali posljednjih godina i međunarodni karakter. Uz ovaj jubilej Udruženje pulmologa RS koje, među rijetkima, ima registrovan i svoj internacionalni časopis, u cilju promocije ove grane medicine, organizovalo je u osnovnim i srednjim školama širom RS edukativna predavanja o bronhalnoj astmi, tuberkulozi i štetnosti duvanskog dima. Osim toga, pulmološki timovi sa Klinike za plućne bolesti posjetili su ustanove zatvorenog tipa : na Sokocu Kliniku za psihijatriju, u Dragočaju Dom za starije osobe i u Čirkin polju ustanovu za smještaj djece i omladine ometene i razvoju, gdje su uradili kliničke preglede kako bi otkrili one plućne bolesti koje su inače karakteristične za život u zatvorenom prostoru. Tom prilikom korisnicima pomenutih ustanova uručili su higijenske pakete ﬁnansirane sredstvima Udruženja pulmologa RS. U okviru ovogodišnjih „Majskih pulmoloških dana“ održana je i rasprava pod nazivom: “Pulmologija nekad – danas - sutra” u svijetlu uloge i značaja pulmologije u liječenju masovnih zaraznih i nezaraznih bolesti i fomulisanju stavova u vezi sa organizacijom i načinom edukacije u pulmologiji sa multidisciplinarnog aspekta. Krunu ovih susreta predstavljao je naučno-stručni skup u čijem je radu učestvovalo više od 200 eminentnih stručnjaka iz RS i neposrednog okruženja. Predstavljeno je više od 60 radova koji su prošli recenziju i objavljeni u registrovanom naučnom časopisu Udruženja pulmologa/ pneumoftiziologa RS i Zborniku radova. S ciljem da doprinese što kvalitetnijem liječenju bolesnika s karcinomom pluća u skladu s medicinskim pravilima, tokom stručnog skupa promovisan je Vodič za nemikrocelularni karcinom pluća, koji je izašao iz štampe 14.5.2012. godine. Ovaj vodič je dostupan - online. (www.lungclinic-banjaluka.com) Generalni sponzor ovogodišnjeg jubilarnog stručnog skupa je bila farmaceutska kompanija „Roche“. Iz spektra brojnih tematskih oblasti o kojima se govorilo na ovom skupu od karcinoma pluća, bolesti pleure, rijetkih bolesti pluća, hroničnog plućnog srca, liječenja kritično oboljelih do ostalih pulmoloških oboljenja izdvojili smo za ovaj broj časopisa temu : “Astma”. Aktuelno

Z D R A V S T V O

Promocija pulmologije kao multidisciplinarne nauke

Prof. dr Mirko Stanetić

oboljenje danas u svim životnim dobima, što se moglo zaključiti iz razgovora sa prof. dr Vesnom Bošnjak-Petrović sa Katedre Medicinskog fakulteta univerziteta u Beogradu za internu medicinu i pulmologiju, koja je svojim akademskim znanjem i praktičnim radom zaslužila ime ekspertkinje u ovoj oblasti. Prednosti inhalacione terapije u liječenju astme - Astma je hronična bolest disajnih puteva za koju se zna još od doba Hipokrata. Do danas su mnoge stvari u vezi s ovim oboljenjem otkrivene u mehanizmu nastanka, načinu manifestacija i lečenju. Međutim, i dalje je astma česta, naročito u dečjem uzrastu i ima stalni porast incidencije u svim životnim dobima. Može se javiti u najmlađem detinjstvu. U prve dve decenije života dojagnostikuje se 50% slučajeva. I u starijem životnom dobu može doći do prvih manifestacija bolesti.Veoma je značajno da se astma dobro i pravilno dijagnostikuje, da se ne zameni sa nekom drugom bolešću, jer od toga zavisi ishod bolesti.

Medici.com Šta dovodi do ovog oboljenja, gdje su uzroci? - Reč je speciﬁčnom reagovanju struktura disajnih puteva na različite činioce iz spoljašnje ili unutrašnje sredine zato što je čitav disajni sistem posebno osetljiv (hiper reaktivan). Znači intenzivnije reaguje na ono što se nađe u disajnom putu iz okruženja. Tu postoji međudejstvo unutrašnjeg - urođenog sa spoljašnjim činiocima koji su najčešće alergeni, odnosno ono što se udiše u obliku prašine, grinja, polena drveća, korova, apsolutno svih tako lepih biljaka koje za nekog mogu da predstavljaju izvor teških muka i patnje. Neki endogeni faktori mogu izazvati astmu, kao što je uzbuđenje, emocije (prijatne i neprijatne), upravo zbog tog pojačanog reagovanja disajnih puteva. To nije psihosomatska bolest. Ali emocije mogu izazvati astmu kao i ﬁzički napor. Na njeno pogoršanje mogu da utiču i virusne infekcije. Sadejstvo unutrašnjih i spoljašnjih činilaca dovodi do reakcije disajnih puteva koja odgovara zapaljenju. To nije ono zapaljenje koje izazivaju bakterije i virusi, jer smo skloni da samu reč zapaljenje vezujemo za infekciju bakterijama, virusima i ostalim uzročnicima. Kod astme se radi o zapaljenju čiji su medijatori biološki aktivne supstance. Medici.com Zašto govorimo o tom zapaljenju? - Zato da ljudi budu svesni činjenice da tu postoji kontinuirani stalni proces, jer astma je hronična bolest i terapijom treba da zaustavimo to zapaljenje, da nebi došlo do ispoljavanja simptoma. Oni su različiti, ali imaju jednu karakteristiku da se javljaju u epizodama u obliku napada, otežanog disanja, teskobe u grudima i obavezno je praćeno zviždanjem u grudima, odnosno tim čujnim 41

Z D R A V S T V O

disanjem koje se na distanci može primetiti. Naravno, ono potiče od suženosti disajnih puteva. Epizode tegoba mogu vremenski različito da traju od nekoliko minuta do nekoliko sati ili dana. Mogu da se javljaju često ili retko, što znači da postoji velika varijabilnost u ispoljavanju bolesti i zato kažemo da svako ima svoju astmu. Medici.com Znači li to da danas treba ići u pravcu personalizacije terapije? - U pogledu individualne terapije, danas smo u mogućnosti da učinimo različit izbor iz arsenala lekova. Međutim, jedan princip mora da važi za sve, a to je da se astma leči trajno i to je velika promena u odnosu na pristup koji je bio aktuelan pre 20 godina, kada se mislilo da astmu treba lečiti samo u toku napada. Ne. Astmu treba lečiti i van napada da bi se smirio taj upalni proces koji je stalno prisutan. Zapaljenje treba smiriti protivupalnim sredstvima, nakon čega će i simptomi biti retki. Imamo dve osnovne grupe lekova: jed-

nu koja se koristi redovno za suzbijanje upale (antiimﬂamatorna terapija) i drugu, to su lekovi koji se daju za otklanjanje simptoma. Oni se koriste po potrebi. Lekar mora upozoriti pacijenta da raspoznaje te dve grupe lekova. Uopšte, u lečenju astme bitna je saradnja između lekara i pacijenta, jer oni tu na neki način postaju partneri u svom zajedničkom zadatku da astmu stave pod kontrolu da bi čovek živeo što bolje i sa manje tegoba. U skoroj budućnosti na pomolu je potpuno individualizovani pristup kad se budu mogle određivati neke genetske karaktersitike reagovanja na određenu terapiju. Tada ćemo moći govoriti o tom personalizovanom lečenju, dakle, na osnovu DNK analiza i analiza reagovanja tih receptora koji treba da prime lekove na koje će rea42

govati. To su stvari koje se još istražuju i nigde u svetu to nije postao rutinski način lečenja. Medici.com Astma uz današnju terapiju, ne bi trebalo da bude ograničenje za jedan normalan život. - Tačno, ali uz redovnu primenu terapije i povremenih kontrola jedanput u šest meseci ili godinu dana. Deﬁnisano je šta znači kontrola. Bolest je pod kontrolom ili je potpuno stabilna, što podrazumeva da nema dnevnih i noćnih simptoma. Kad kontrola traje tri meseca, možemo postepeno da smanjujemo terapiju. Medici.com Šta je to što se redovno koristi kod ovog oboljenja? - Redovno se koriste kortikosteroidi. Poznato mi je da mnogi ljudi kad se pomene ova reč osećaju veliku odbojnost, strah zbog toga što su to hormonski preparati koji, kad se daju dugo, mogu izazvati brojne štetne posledice po zdravlje

čoveka. Ali, podvlačim, to su kortikosteroidi koji se primenjuju u obliku tableta ili injekcija. Kod lečenja astme radi se o kortikosteroidima za udisanje tj, o inhalacionim kortikostereoidima koji su posebno formulisani i nemaju neželjena dejstva kao oni u obliku tableta ili ampula. I ovde se vodi računa o dozi, ali to su doze u stotinama mikrograma dok se tablete daju u desetinama miligrama, dakle, u daleko većim količinama. Ta inhalaciono kortikostereoidna terapija je vrlo bezbedna kako za decu, tako i za odrasle. Dužnost lekara je da to objasni pacijentu, koji ne mora da sve zna o farmakoterapiji i neželjenim dejstvima, ali lekar treba da ga ohrabri u tome i objasni kakav će to efekat imati na tok njegove bolesti. Veoma je važno u praćenju takvih bolesnika da bude isti lekar, jer

je to hronična bolest. Godinama pratite ponašanje takvog bolesnika, poznajete sredinu u kojoj živi. Stvori se poverenje između pacijenta i lekara i onda su oni jedan dobar tim. Kod nas malo radi na organizovanju oboljelih od astme koji u razvijenim sredinama imaju veliki uticaj na zdravstvenu politiku. Nama je važno da imamo edukovane bolesnike koji će znati da prepoznaju pogoršanje, da samostalno uzimaju lek, da se ne plaše pumpice koja je, kao i inhalaciona terapija, ključna. Sluznica unutrašnjih disajnih puteva je obolela i upravo lokalno dopremanje leka do tog mesta izaziva najbrži efekat. Tu je važna dobra tehnika inhalacije, kao i suzbijanje nekih predrasuda u vezi s korištenjem pumpice. Najblaži oblici astme se leče inhalatorom. On se ne koristi iz navike. Jednostavno, to je put uzimanja leka koji se preporučuje , koji je najeﬁkasniji i koji daje najbrže rezultate. Danas imamo i vodiče za astmu koji daju prednost inhalacionoj terapiji.U našoj sredini i okruženju to može da se sprovede. Napominjem još da je bitno da se astma razlikuje od hronične opstruktivne bolesti pluća čiji je uzrok u spoljašnjem okruženju za razliku od astme u čijoj je osnovi genetska promena. Medici.com Kakva je terapija astme u trudnoći? - Trudnoća je normalan ﬁziološki proces u životu žene i mnoge od njih u tom generativnom periodu mogu imati ovo oboljenje. Danas se smatra da terapija kod astme u toku trudnoće ne treba da se menja, što znači da se sasvim bezbedno mogu koristiti inhalacioni kortikosteroidi. Ako tu treba praviti izbor, onda je bolje uzeti jednu vrstu npr. Budenozid, što je preporuka i Svetske zdravstvene organizacije, mada ni ostali nisu zabranjeni. S obzirom na to da se trudnoća može planirati poželjno je da to bude u periodu kada je astma stabilna. U velikim istraživačkim serijama pokazalo se da jedna trećina žena u trudnoći ima nepromenjenu bolest, kod jedne trećine njih ona se pogorša, a kod druge trećine poboljša. To je vrlo individualno i nepredvidivo. Zapaženo je da se slično ponašaju i naredne trudnoće. Međutim, u toku porođaja nisu zabeležene komplikacije, kazala nam je u zaključnici ovog razgovora prof. dr Vesna Bošnjak-Petrović sa Katedre Medicinskog fakulteta univerziteta u Beogradu za internu medicinu i pulmologiju. Anđa S. Ilić

Z D R A V S T V O

“...Dvije su se vode zavadile, Ćehotina i studena Drina. Ćehotina Drini govorila:”Pričekaj me ljetni dan do podne, dok ja dođem, mutna i krvava...”

uistinu, kao otvorena knjiga na ušću Ćehotine u Drinu, raskrilio se grad. Naslonio se na obe vode, što su se ko zna zašto i godine koje grdno zavadile i često plavile priobalje, pa čak i ulice grada, želeći pri tom valjda, da speru tragove istine i tragove istorije. Istina i istorija ovoga kraja toliko je duboka i toliko jasna, da se ne da ni zamutiti, a kamoli sprati i zaboraviti! I Drina i Ćehotina, protičući kroz vreme i istoriju pamte. Onome ko zna da sluša pripovedaju da su vremena kao vode, dolaze i odlaze, donose i odnose. I svaki kamen ove Stare Hercegovine kada podigneš, pod njim istoriju nađeš! Skamenjeni svedoci vremena, nemo pripovedaju! Od 1368. godine, od kada datiraju prvi pisani tragovi o Foči, preko turske i austrougarske vladavine, Prvog i Drugog svetskog rata, pa do najnovije istorije, mnogi moćni despoti, vladari i gospodari, sebi u slavu i čast, zidali su zadužbine, a rušili i skrnavili postojeće. U novijoj istoriji grada posebno mesto pripada januaru 1942. godine, “Fočanskoj republici” i “Fočanskim propisima”, koji se smatraju prvim ustavom nove države. U to vreme, u Foči se leče promrzli partizani Prve proleterske brigade koji su po najljućoj zimi prešli Igman. Deo fočanske opštine je i područje Tjentišta, na kojem se u Drugom svetskom ratu dešavala Peta nemačka ofanziva i koje je stratište za 7.000 boraca za slobodu. I opet istorija! I opet neki moćnici, despoti, vladari i gospodari, u svom bezumlju, zavadiše nas i gurnuše u ring u kome se lije krv i padaju glave! Devedesete godine prošloga veka mirišu

Predstavljamo Dom zdravlja Foča

Što bliže pacijentu sa kompletnom i racionalnom uslugom Piše: Vera Pušac

Vera Pušac, dr Ilija Golijanin

na zlo, na krv, na smrt! Po treći put u istom veku, zla kob rata nadvila se nad svim prostorima bivše Jugoslavije. Politika, privreda pa i zdravstvo, gibalo se prema ponuđenom, u mogućim i nemogućim varijantama. Zao duh uveliko je izašao iz boce! Ratni olujni vetrovi 1992. godine krše Bosnu, krše Hercegovinu i naravno, Fočanski region!

Razvoj zdravstva Iako je kroz istoriju Foča bila poznata kao trgovačko središte na karavanskom putu iz Dubrovnika prema unutrašnjosti, zdravstvena zaštita u njoj je vegetirala! Kroz sve vreme turske vladavine, tek sporadično bi se javljao pokoji zdravstveni radnik, a zdravstvenih ustanova nije ni bilo. Austrijskom okupacijom, u Foči se stacioniraju jači vojni garnizoni u kojima su radili školovani lekari, ali njihovo delovanje među stanovništvom bilo je sporadično. Tek u poslednjoj deceniji 19. veka počele su se dolinom Drine, u većim mestima ( Foči, Goraždu, Višegradu…) otvarati prve “bolnice”. To

su bili manji stacionari s 10-20 kreveta i s jednim stalnim lekarom. U njima se vršila najniža trijaža. Zadržavali se lakši i hronični bolesnici, a teži upućivani u tadašnju Zemaljsku bolnicu u Sarajevu. Prva bolnica u Foči otvorena je 1896. godine. Između dva svetska rata zdravstvo na ovom području tavori. Formiraju se tzv. banovske bolnice te ambulante socijalnog osiguranja. Posle oslobođenja formirana je Sreska zdravstvena stanica u Foči s lokacijom u Međuriječju. Nije poznato da li su ovo obrisi savremenog organizovanja zdravstvene zaštite stanovništva putem planiranja i programiranja, a na osnovu prethodnog praćenja stanja zdravlja stanovništva tipa domova zdravlja. Ali sasvim je poznato, da je u zgradi u kojoj danas bitiše Dom zdravlja Foča, bila smeštena IGMANSKA bolnica, u kojoj su tokom Drugog svetskog rata lečeni promrzli borci Prve proleterske brigade. Bez anestezije i bez seruma, oskudnom hirurškom opremom, amputirani su im promrzli delovi tela. Bez jauka, borci su ostajali bez prstiju, bez nogu i umirali kao junaci!

Z D R A V S T V O

Dom zdravlja danas U Ulici Cara Dušana, u zgradi na čije se temelje prevalila istorija duga preko stotinu godina i koja je, šibana burnim vremenima, primala i ispraćala mnoge putnike namernike, mnoge službe i službenike, danas bitiše Dom zdravlja Foča. Javna zdravstvena ustanova Dom zdravlja Foča osnovana je za područje Foče sa statusom referentne zdravstvene ustanove, deﬁnisana prostorom, opremom i kadrovima za pružanje primarne zdravstvene zaštite. Pokriva prostor od oko 1.180 kvadratnih kilometara i pruža zdravstvenu zaštitu za preko 30.000 stanovnika. Kompletna organizacija sistema rada podređena je unapređenju kvaliteta zdravstvene zaštite stanovništva i bezbednosti pacijenta. Ideja vodilja menadžmenta ove ustanove jeste “približiti se pacijentu i pružiti mu kompletnu i racionalnu uslugu”. U tom pravcu, porodičnoj medicini kao okosnici primarne zdravstvene zaštite, dat je veliki značaj. “Tim porodične medicine predstavlja prvu liniju kontakta i ulaska građana u sistem zdravstvene zaštite. Veliki akcenat se stavlja na prevenciju i promociju zdravlja, što i jeste jedno od osnovnih načela porodične medicine. Registrovana je cjelokupna populacija stanovništva na nivou opštine i svrstana u 10 timova porodične medicine. Oko 67% građana pripada dobnoj skupini preko 30 godina. Od tog procenta 23% je građanstvo sa preko 66 godina, među kojima je i najveći broj hroničnih bolesnika. Svim svojim snagama i moćima trudimo se da pružamo dostupnu, eﬁkasnu, efektivnu i kvalitetnu zdravstvenu zaštitu svom stanovništvu opštine Foča. Rekao bih da je trend napredovanja vidljiv iz godine u godinu“, ističe direktor Doma zdravlja Foča dr Ilija Golijanin, specijalista ginekologije i akušerstva, koji je za samo dve ipo godine svoga mandata načinio zavidan pomak u funkcionisanju ove ustanove. „U trenutku stupanja na funkciju direktora, prvi neophodan korak koji je trebalo da bude preduzet bio je kompjuterizacija Doma zdravlja. Obezbijedili smo i uvezali opremu, tako da već dvije godine ovdje funkcioniše elektronski karton, kako u centralnoj zgradi, tako i u isturenim ambulantama. Pacijentima ovaj sistem rada pruža daleko veći komfor. Na priču o elektronskom kartonu i umreženom sistemu neumitno se nadovezuje priča o našoj laboratoriji koja je pri ovom domu zdravlja

otvorena 1998. godine. Tada su rađeni samo krvna slika, sedimentacija i urin. Danas je to savremena laboratorija za hematologiju i biohemiju. Zahvaljujući pomoći Ministarstva zdravlja, renovirana je i opremljena aparatima renomiranih svjetskih proizvođača. Preko Ministarstva zdravlja, ﬁrma „Medicom“ iz Bijeljine donirala nam je impozantan aparat, biohemijski analizator Integra, vrijedan oko 100.000 KM. Firma „Broma bel“ iz Banjaluke donirala nam je izvrstan krvni analizator vrijedan 40.000 KM, a u pregovorima smo i za nabavku automatskog analizatora za biohemijske analize, Mini-Vidas. To je jako dobar aparat i veoma pogodan za naše uslove jer radi pojedinačne ana-

lize. Nabavkom aparata 5-dif, gdje se rezultat dobije za dva minuta, riješili smo problem diferencijalne krne slike. Naša doktorka, specijalizant iz kliničke biohemije, uskoro završava specijalizaciju. Stoga planiramo da se, nabavkom tako značajne opreme osposobimo da radimo i kompleksnije nalaze kao što su reuma faktor, tumor markeri, hormonski status... Želeći da stanje u laboratoriji dovedemo što bliže idealnom, iz upotrebe smo izbacili klasične epruvete pa koristimo vakutanere (vakuum epruvete). Shvatili smo da su ulaganja u taj segment minorna prema kvalitetu i sigurnosti koja se dobije“, zadovoljno ističe direktor Golijanin, vizionar, čovek sa izuzetnim smislom za organizaciju i energijom koju ne štedi. Potvrda tome jesu vidljivi i opipljivi napori, koje od samog dolaska na funkciju direktora ulaže, kako bi i stanovništvu udaljenih delova opštine približio zdravstvenu zaštitu i učinio je eﬁkasnijom i kvalitetnijom. S toga je uz svesrdnu pomoć i razumevanje Ministarstva zdravlja RS, Fonda zdravstvenog osiguranja RS i opštine Foča, na čelu sa prvim čovekom opštine gospodinom Zdravkom Krsmanovićem obnovio ili izgradio područne - terenske ambulante. U Miljevini, mestu 18 kilometara udaljenom od grada, ambulanta je u potpunosti renovirana po principima i standardima porodične medicine. Kompletan tim porodične medicine, ovde pruža zdravstvenu zaštitu za oko 1.500 stanovnika. Ambulanta ima savremeno opremljenu laboratoriju, stomatološku ambulantu u kojoj svakodnevno ordinira stomatolog uz pratnju zubne tehnike. Stanovništvu je dostupna i apoteka koju je opremila Gradska apoteka kao svoju ispostavu. Tako se građani Miljevine mogu pohvaliti da imaju kompletnu primarnu zdravstvenu zaštitu koja je podignuta na zavidan nivo! Područne ambulante se nalazi i na Tjentištu, Čelebićima, Zavaiti i na Brodu. Brod je naselje četri kilometra udaljeno od Foče u kojem je i pre poslednjeg rata postojala ambulanta. Bombardovanjem mosta na Drini, koji je u njenoj blizini, do temelja je srušena. Kako kaže dr Golijanin, napravljena je potpuno nova ambulanta zahvaljujući velikom razumevanju direktora Fonda zdravstva gospodina Kljajčina i načelnika opštine Foča gospodina Zdravka Krsmanovića. “Gospodin Kljajčin je čovjek sa velikim razumijevanjem. U stilu velikog humaniste umije da vas primi, sasluša, a i da riješi što se u datom trenutku čini 45

Z D R A V S T V O

nerješivim. Gospoda Gordan Jelić i Milan Latinović iz Ministarstva zdravlja, te gospodin Zdravko Krsmanović načelnik naše opštine, kao vispreni, vrijedni i saosjećajni ljudi bez kojih bi sve moje i naše želje i htijenja ostale samo želje. Zahvaljujući zalaganju svih, ambulanta na Brodu je prošle, 2011. godine potpuno završena. Na istim temeljima, na oko 150 metara kvadratnih, u njenu izgradnju i opremanje uloženo je oko 130.000 KM. Ovdje živi prko 4.000 baš socijalno ugroženog stanovništva, koje do grada i Doma zdravlja može da dođe samo pješke. Zdravom to nije problem, ali bolesnom to je ne samo problem, već najčešće i nemoguće. Zato i jeste moja želja da baš takvom stanovništvu približimo i put do ozdravljenja što više skratimo. To isto smo učinili i mještanima Tjentišta, koje je od Foče udaljeno nekih tridesetak kilometara. U oktobru prošle godine, uz pomoć Njemačke humanitarne organizacije ASB, te opet Ministarstva zdravlja i naše opštine, rekonstruisana je ambulanta na Tjentištu u koju je utrošeno oko 150.000 KM i koja je takođe opremljena po principima i standardima porodične medicine”, sa neskrivenim zadovoljstvom govori direktor Golijanin, odlučan u nameri da svojim vizijama i vizijama menadžmenta Doma zdravlja da životnu i upotrebnu snagu! “I zapamti, čedo moje, krv i krv čini narod. Krv je vječna. Krv novorođenog djeteta stara je hiljade godina. Djetešce je mlado, a krv u njemu je ona stara krv koja je proticala u žilama njegovih predaka još prije hiljade godina. Ljudi se rađaju pa nestaju, a krv ostaje. Ona se pretače iz jednoga u drugoga čovjeka. I moja krv, čedo moje milo, teče u tvojim žilama. I da ti nisi naumio ići kroz život i vrijeme ne tjelesnim i krvnim strujama, nego na duhovnim krilima, i tvoja bi krv potekla u tvojoj djeci. Ali ti imaš svoja velja duhovna čeda i ona će tebe nositi u duboke vijekove i daleka vremena. Čedo moje milo, kao što velika rijeka teče kroz klisure u polja, tako kroz vremena teče krv i pretače se iz naraštaja u naraštaj i iz vijeka u vijek. Šta je onda čovjek nego mali sud u kome se vječna i sveta krv prenosi s pokoljenja na pokoljenje…” („Zaveštanje Stefana Nemanje”) A pokolenja je sve manje! Na žalost i 46

brigu veliku, ni ove krajeve nije mimoišla „bela kuga“ koja oštrijim i bolnijim sečivom poseca naciju od najljućega mača! Ali to niko ne vidi! Ne želi, neće ili ne ume?! Zato i pedijatrijska služba u Domu zdravlja Foča i patronažna služba pri njoj, imaju sve manje posla! Lep, opremljen i kompjuterizovan dispanzer sa inhalatorima, spirometrima i ostalom neophodnom opremom, spreman je da malim pacijentima pruži adekvatnu zdravstvenu uslugu. I Centar za mentalno zdravlje sa psihologom i defektologom veliki doprinos daje unapređenju mentalnog zdravlja ukupne populacije, osobama sa mentalnim poremećajima i oboljenjima i

njihovim porodicama. Domu zdravlja Foča formacijski pripada i psihijatar, pa je menadžment uputio zahtev Ministarstvu zdravlja da raspiše specijalizaciju iz psihijatrije za potrebe Doma zdravlja. „Preko ministra zdravlja gospodina Škrbića i gospodina Latinovića, konkurisali smo za dodjelu sredstava za rekonstrukciju Centra za mentalno zdravlje i iskreno vjerujem da ćemo uskoro ta sredstva od oko 50.000 KM i dobiti. Veoma je aktivno i Udruženje djece ometene u razvoju „Tračak nade“ kojem pružamo svaku vrstu pomoći i podrške. Sa njima u saradnji, napravili smo projekat vrijedan 450.000 KM i uputili ga češkoj vladi za dodjelu namjenskih sredstava za unapređenje mentalnog zdravlja ovdašnje populacije, a želimo da vjerujemo da ćemo ih i dobiti! Ne mogu a da ne istaknem humani gest našeg Fočanina gospodina Gorana Pavlovića, koji je udruženju i djeci ustupio na besplatno korišćenje prostor od 100 metara kvadratnih i time iskazao veliku humanost i razumijevanje“, ističe direktor Golijanin, želeći da stanje u kući na čijem je čelu prikaže što transparentnije. Govoreći o stomatologiji, kaže da bi se za nju opravdano moglo reći da je u ovoj kući ona prerazvijena. Naime, ovaj Dom zdravlja ima nasleđe od predratnog direktora dr Avde Šadimlije, koji je bio vrstan stomatolog i koji je upravo razvoju te službe dao puno na značaju. Sa sedam stomatologa koliko je zaposleno, uspešno se zadovoljavaju potrebe za očuvanjem i unapređenjem oralnog zdravlja kako za osiguranike, tako i za neosigurane pacijente, koji sami snose troškove svoga lečenja. To pokazuje i bilans prihoda Doma zdravlja koji kaže, da ova služba ovoj ustanovi godišnje obezbedi priliv od preko 90.000 KM. U ovoj ustanovi mnogo je učinjeno i na poboljšanju voznog parka, s obzirom na to da Hitna medicinska pomoć zadovoljava hitne zdravstvene potrebe stanovništva opštine i pokriva preko 1.180 kvadratnih kilometara. Kapacitet Doma zdravlja ne pruža uslove za 24h organizovanu hitnu službu, stoga u dnevnom rasporedu porodični lekari na poziv prihvataju i odrađuju urgentne stvari, a u noćnim časovima dežura kompletna ekipa Hitne medicinske pomoći. Za samo dve ipo godine, vozni park je aktiviran sa tri sanitetska i dva terenska vozila kojima se, osim pružanja hitne pomoći, obavlja prevoz pacijenata u druge kliničke centre, kao i svakodnevni prevoz pacijenata na dijalizu.

Z D R A V S T V O

Nakon potpisivanja ugovora sa Zavodom za medicinu rada i sporta, pacijenti i građanstvo sa ovog područja, u ordinaciji Medicine rada pri Domu zdravlja, dobijaju zdravstvene usluge vezane za problematiku zaposlenog čoveka. To je proﬁtabilna služba koja dobro funkcioniše i koja će uskoro biti bogatija za kvalitetan audiometar za potrebe dijagnostike sluha radnika na posebnim radnim mestima, na kojima je kvalitet sluha presudan. „Od Doma zdravlja planiramo da napravimo ustanovu za primjer u ovom dijelu RS, sa željom da pacijenti i građani, trebajući našu uslugu, dobiju maksimalnu predanost, kvalitet, a prije svega ljudsku riječ. Mnogo toga hoćemo, možemo i umijemo sami, ali dobar dio našega htijenja mora imati podršku u ljudima i instituciama koje nam vjeruju i koje nas razumiju. Stoga ne mogu a da ne istaknem da imamo zaista dobro opremljenu ginekološku službu koja je polivalentna i sastoji se od dispanzera za žene, savjetovališta za trudnice i savjetovališta za mlade. Uz sve potrebne prateće instrumente i opremu, pohvalio bih se i sa CTG-aparatom, koji vjerujem da malo koji Dom zdravlja posjeduje. No, ono što mene i kao direktora, ali i kao ginekologa, posebno čini sretnim je i 4D-ultrazvučni aparat kojeg u ovom dijelu RS nijedna zdravstvena ustanova nema! Značajna pomena je i saradnja sa Asocijacijom za seksualno i reproduktivno zdravlje „XY“ iz Sarajeva, gdje se u našem savjetovalištu za mlade vrši edukacija o seksualno transmisivnim bolestima, kontracepciji i svim problemima njihovoga doba. Mladima koji nemaju zdravstveno osiguranje, pružaju se besplatne ginekološke usluge uz podjelu kondoma i edukativnog materijala“, naglašava dr Goli-

janin, ginekolog i akušer, i nastavlja tonom koji odaje rešenost da se što pre i ta preko potrebna karika uvrsti u nisku usluga koju ova kuća pruža svojim građanima: “Nemamo rendgen aparat (osim rendgena za stomatološke potrebe) i tu radiologiju prepuštamo bolnici, što našim pacijentima urušava komoditet za koji se mi konstantno zalažemo. No, moj primarni zadatak u skorijoj budućnosti biće da radiologiju vratim pod okrilje ovoga doma zdravlja! Svakako se ne smije izostaviti veoma važna aktivnost kojom smo pacijentima istočnoga dijela RS učinili veliko dobro i veliku uslugu. Naime, prije dvije godine, sa privatnim dijagnostičkim centrom „Dr Arar“ iz Banjaluke, ugovorili smo mogućnost dijagnostike putem magnetne rezonance. Aparat je smješten kod nas u Domu zdravlja. Usluge su pokrivene sredstvima Fonda zdravstva za osigurane pacijente. Uspostavljen je video-link sa Beogradom gde se i očitavaju snimci i za manje od pola sata pacijenti dobiju dijagnozu. Na tu činjenicu smo ponosni s obzirom na to da je doskora, ovo bila jedina magnetna rezonanca u ovom dijelu RS (nedavno ga je dobila bolnica u Kasindolu). Želio bih da istaknem još jednu, za nas izuzetno značajnu činjenicu da otkada se specijalizacija iz porodične medicine za istočni dio RS obavlja na Medicinskom fakultetu u Foči, dio praktične aktivnosti specijalizanti obavljaju upravo u Domu zdravlja Foča, što nama višestruko godi“, samouverenim i tonom neskrivenog zadovoljstva govori dr Golijanin! Dom zdravlja je do sada uspeo da kroz profesionalni pristup i timski rad koji karakteriše predanost i posvećenost poslu, visok stepen odgovornosti svih davalaca usluga, te prijateljski odnos prema korisnicima zdravstvenih usluga, da obezbedi visok nivo kvaliteta svojih usluga. Direktor Doma zdravlja Foča dr Ilija Golijanin ima jasnu viziju budućnosti ustanove na čijem je čelu. „Sa ovako homogenim kolektivom u kojem vlada prijatna atmosfera i kolegijalnost, u kojem su međuljudski odnosi na zavidnom nivou, budućnost je jasna i izvjesna, a ja bih dodao i svijetla“, ovako govori direktor Golijanin, čovek koji tačno zna kuda njegov brod plovi i koji je posve siguran da dok je on na njegovom kormilu, njegove koordinate će biti jasne, a vode sigurne!

Kolektiv DZ u posjeti Beču

Z D R A V S T V O

Promocija Projekta mentalnog zdravlja u BiH

Ženevski zdravstveni forum Pripremila: Tanja Bajić, projektni službenik - Kancelarija Banjaluka

Urednik rubrike “Mentalno zdravlje” dr Goran Račetović, specijalista psihijatrije, Dom zdravlja - Centar za mentalno zdravlje Prijedor

osljednjih godina fokus interesovanja i djelovanja međunarodnih zdravstvenih organizacija usmjerava se sve više ka hroničnim bolestima koje su, prema izvještajima Svjetske zdravstvene organizacije (SZO - WHO), označene jednim od vodećih „ubica“ današnjice. Hronične bolesti bile su glavna tema i ovogodišnjeg Ženevskog zdravstvenog foruma, održanog u periodu 18 – 20. aprila 2012. godine u Međunarodnom kongresnom centru (ICC) u Ženevi/Švajcarska, sa motom „Ključni zaokret ka hroničnim bolestima: iskustva sa prvih linija“. Ovo četvrto izdanje Ženevskog zdravstvenog foruma bilo je posvećeno je hroničnim stanjima koja predstavljaju veliki izazov za zdravstveni sistem kako u visokorazvijenim, tako i u zemljama sa niskim dohotkom, istovjetno i u uslovima stabilnog mira i u kriznim situacijama. Ovogodišnji forum je na ovaj izazov potražio odgovore u iskustvima i rezultatima rada onih koji se s njim suočavaju „na prvoj liniji“, bez obzira na to da li rade na nivou zajednice, u seoskim ambulantama, na nivou ministarstava ili na razvoju međunarodne politike u 48

ovoj oblasti. Tako su se uglavnom na plenarnim i paralelnim sesijama i u inovativnom formatu Foruma koji je pružao mnogo prilika za neformalno druženje i diskusije, nazvanim World Cafe ili Marketplace, čula izlaganja i diskusije na teme, kao što su: hronične bolesti kao izazovi za bolnice, kako motivisati pacijenta na promjenu, mentalno zdravlje i psihosocijalna pomoć u kriznim situacijama, sprečavanje neprenosivih bolesti – pragmatična rješenja koja daju rezultat, i slično. Na sesiji nazvanoj „Stvaranje usluga mentalnog zdravlja“ predstavljen je i Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, kao nastavak višegodišnje uspješne reformske inicijative u Bosni i Hercegovini, a prezentovani su njegovi dosadašnji rezultati i planovi za dalji rad (prezentator je bio menadžer Projekta gospodin Darko Paranos). U radu Foruma učešće su uzeli predstavnici Projekta zajedno

sa predstavnicima Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite R.Srpske, Federalnog ministarstva zdravstva, Agencije za sertiﬁkaciju, akreditaciju i unapređenje zdravstvene zaštite Republike Srpske te predstavnici Asocijacije XY, a pomoć odlasku na Forum pružili su Švajcarska agencija za saradnju i razvoj (SDC) i četiri kantona iz Švajcarske (Bern, Friburg, Ženeva i Jura) koji su i donatori Projekta. Ženevski zdravstveni forum nastao je zajedničkom inicijativom i organizacijom od strane ženevskih univerzitetskih bolnica, Univerziteta u Ženevi i brojnih drugih međunarodnih organizacija koje se bave globalnim zdravstvenim problemima, a podržan je od SDC i grada Ženeve. Prvi Forum održan je 2006. godine, a na ovogodišnjem Forumu okupilo se oko 1000 učesnika iz 65 zemalja iz cijeloga svijeta. Naredni Forum planirano je da bude održan 2014. godine.

Z D R A V S T V O

Prijedoru je 26. aprila 2012. godine održan prvi okrugli sto u organizaciji Udruženja građana “Zajedno” iz Banjaluke, kao početak serije sličnih okupljanja profesionalaca iz oblasti mentalnog zdravlja, ali i drugih subjekata javnog i nevladinog sektora koji imaju kontakte ili brinu o osobama sa mentalno-zdravstvenim poteškoćama. Okrugli stolovi u sedam opština Republike Srpske (Prijedor, Doboj, Trebinje, Mrkonjić Grad, Srebrenica, Brčko i Zvornik) su druga faza projekta pod nazivom “Stvarajmo nove resurse” kojeg je osmislilo UG “Zajedno”, uz podršku Projekta mentalnog zdravlja u BiH (jedino udruženje iz Srpske koje je dobilo grant Projekta namijenjen korisničkim udruženjima, uz dva slična iz FBiH), a u cilju podsticanja lokalnih zajednica i korisnika usluga mentalnog zdravlja i njihovih porodica za osnivanjem korisničkih udruženja u tim gradovima. Na prijedorskom okruglom stolu, koji je kroz prvu fazu ovog projekta pripremljen pismima namjere organizatora opštini, ustanovama i NVO iz našeg grada, prisustvovalo je preko 30 učesnika iz svih javnih zdravstvenih, socijalnih i obrazovnih ustanova, opštine Prijedor (ispred koje je učesnike pozdravila prim. dr Azra Pašalić, predsjednica lokalnog parlamenta), te MUP-a, nevladinih organizacija i pozvani gosti iz Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Projekta mentalnog zdravlja u BiH. Okrugli sto je imao dva dijela: uvodni, u kome su prikazane aktuelne teme, mentalno-zdravstvena (dr Goran Račetović, psihijatar, Centar za mentalno zdravlje, Dom zdravlja Prijedor) i socijalna (Sanja Topić, dipl. psiholog, Centar za socijalni rad Prijedor) situacija u Prijedoru, te prezentacija načina rada i organizacije UG “Zajedno”, sa prikazivanjem i konkretnih izlazaka izvan prostorija udruženja u zajednicu i šire (promotivni spot) (Ružica Atanacković, Centar za socijalni rad Banjaluka i koordinator Dnevnog centra UG “Zajedno”), te radni dio, sa diskusijom u pravcu ukazivanja na manjak resursa i nepostojanje kvalitetnog i povezanog nevladinog sektora, specijalizovanog za speciﬁčne potrebe korisnika, ali i potrebu formiranja udruženja korisnika u Prijedoru, sa naročitim osvrtom na hronično oboljele osobe, koje imaju najniži stepen kvaliteta života i visoke rizike obolijevanja od hroničnih nezaraznih oboljenja (kardiovaskularna oboljenja, diabetes mellitus, neurološki incidenti, i druga). Zaključeno je da sve duševno

Korisničke inicijative

Stvarajmo nove resurse Pripremio: Dr Goran Račetović, Dom zdravlja - rukovodilac CMZ Prijedor

oboljele osobe koje se obraćaju u javne medicinske i nemedicinske službe treba da imaju sopstvene, osnažene i osposobljene predstavnike, koji bi zagovarali poboljšavanje uslova u svim segmentima života svojih članova. Uloge javnih subjekata bile bi konsultativne i logističke prirode, naročito u početnim fazama formiranja udruženja i bazirane na partnerstvu sa budućim udruženjem korisnika. Pozitivan iskorak na

Uvodno obraćanje organizatora

Učesnici okruglog stola u Prijedoru

okruglom stolu iskazali su zdravstveni i socijalni sektor, preko svojih predstavnika. Okrugli sto je podržan od opštine Prijedor koja je obezbijedila opštinsku salu za sastanke, a radi interesa i produženog termina ovoga okruglog stola veoma ﬂeksibilno ustupila prostor duže od dogovorenog vremena. Zaključci i preporuke biće dio ﬁnalnih izvještaja ovog projekta UG “Zajedno”, upućenog u Ministarstvo i Projekat.

Z D R A V S T V O

Tokom narednih mjeseci istovjetni okrugli stolovi održaće se i u drugim pomenutim gradovima, nakon čega se započinje sa trećom fazom - pripremom i održavanjem intersektorskog okruglog stola -seminara pozvanih predstavnika iz gradova u kojima su održani okrugli stolovi sa predstavnicima Ministarstva, Projekta i organa grada Banjaluke, te korisničkih udruženja iz FBiH, a na kome će se promovisati ideja osnivanja udruženja korisnika i ponuditi logistička podrška u kreiranju Statuta udruženja uz način registrovanja istoga. Za kraj septembra planirana je posljednja, četvrta faza, sa formiranim korisničkim udruženjima u pomenutim gradovima u Srpskoj i tendencijom njihovog povezivanja i širenja mreže udruženja korisnika i njihovih porodica. Okrugli sto u Prijedoru svakako je podstakao učesnike da se opet prisjete svih izazova i prepreka koje nam se nađu na putu ka eﬁkasnim rješenjima

Prim. dr Azra Pašalić pozdravlja učesnike ispred Opštine Prijedor

Nakon uspješno održanog okruglog stola ispred Opštine Prijedor

zdravstveno-socijalnih problema većine naših korisnika, naročito onih sa teškim duševnim oboljenjima. Korisničke inicijative, među kojima je i osnivanje udruženja, pomažu eﬁkasnijem radu servisa mentalnog zdravlja i modela psihijatrije u zajednici, bazičnog u napredujućem reformskom procesu u BiH. Kroz primjer dobre prakse UG “Zajedno”, ali i uvijek prisutni entuzijazam osoblja zaposlenog u njihovom Dnevnom centru naučili smo svi o partnerstvu i zadovoljstvu korisnika i njihovih porodica, ljudi poput nas, koji žive sa nama. Podržavajući, a vjerujemo i aktivno pomažući osnivanje i rad budućeg udruženja korisnika u Prijedoru i širom Republike Srpske i BiH, bitno ćemo doprinijeti kontinuiranoj borbi protiv isključivanja naših korisnika iz zajednice, kao posljedice uvijek prisutne stigmatizacije, te im i na taj konkretan način pomoći da zauzimaju svoje zasluženo mjesto, koje im pripada, u našem gradu.

ezultati istraživanja, koje je u opštini Doboj provedeno 2010. godine među korisnicima usluga primarne zdravstvene zaštite, pokazali su da je 2,2% ispitanika zavisno od alkohola, dok 7,7% ispitanika pije visokorizično. Ranije istraživanje (2008) o pijenju mladih osoba (14 l8 godina starosti) ukazalo je da je, i pored preporuke Svjetske zdravstvene organizacije (SZO) da mladi do 16 godina ne piju alkohol, u našoj opštini 86% mladih probalo alkohol, redovno pije 18% četrnaestogodišnjaka, samo 4% osamnaestogodišnjaka ne pije, a česte su alkoholne intoksikacije. Centar za mentalno zdravlje (CMZ) Doboj je mnogo ranije prepoznao problem prekomjernog pijenja alkohola i alkoholizma, te je prije desetak godina osnovan Tim za bolesti zavisnosti, koji se vremenom, zbog obima i složenosti posla, razdvojio na timove za narkomaniju i alkoholizam. Tim za alkoholizam je razvio više aktivnosti na polju liječenja i rehabilitacije alkoholičara, te prevencije opasnog i štetnog pijenja alkohola. Liječenje se provodi po tzv. Gačićevom modelu koji se pokazao kao veoma uspješan na našim prostorima. On podrazumijeva motivaciju alkoholičara i njegove porodice za liječenje, grupnu psihoterapiju, porodičnu terapiju, razvoj socijalne mreže, psihoedukaciju, averzivni tretman, te rehabilitaciju kroz klub liječenih alkoholičara. Klub liječenih alkoholičara (KLA) u Doboju je postojao i prije rata, a novi Klub je osnovan prije oko sedam godina i donedavno je funkcionisao u okviru Udruženja za uzajamnu pomoć u duševnoj krizi ”Nada”. Model liječenja je prilagođen uslovima vanbolničkog rada i farmakoterapijskim mogućnostima (nedostupnost drugih savremenih lijekova za liječenje alkoholne zavisnosti) i pokazao je do sada odlične rezultate. Razvili smo i dobru mrežu u zajednici uz saradnju sa svim institucijama koje su značajne u ovom procesu, a posebno sa Psihijatrijskim odjeljenjem bolnice Doboj na čelu sa prim. dr Vjekoslavom Kovačevićem, odakle se alkoholičari upućuju na nastavak liječenja u CMZ. Dobra je saradnja i sa Centrom sa socijalni rad (CSR) i sudom, s obzirom na to da određeni broj korisnika dolazi zbog nasilja u porodici u alkoholisanom stanju ili zbog izrečenih mjera liječenja na slobodi tretmanom u CMZ-u. Izuzetno nam je važna kontinuiarano dobra saradnja sa Službom porodične medicine Doma zdravlja Doboj. Uzimajući u obzir da timovi porodič-

Aktivnosti CMZ-a

Z D R A V S T V O

Prevencija alkoholizma Pripremila: Dr Slađana Onrust, specijalista psihijatrije, šef CMZ Doboj

ne medicine imaju veliki potencijal za provođenje prevencije opasnog i štetnog pijenja alkohola i da su problemi koji nastaju zbog prekomjernog pijenja alkohola veliki, osmišljen je projekat kojim bi se edukovali timovi primarne zdravstvene zaštite da provode skrining i kratke intervencije kod opasnog i štetnog pijenja alkohola. Projekat je podržan od strane Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, a ﬁnansirala ga je Švajcarska agencija za razvoj (SDC) putem Fondacije FAMI. Ministarstvo je imenovalo stručni tim koji je osmislio edukativne i promotivno-preventivne materijale, te prilagodio dokumente SZO prema našim uslovima, poput Vodiča za upotrebu u primarnoj zdravstvenoj zaštiti za rano otkrivanje i kratke intervencije kod opasne i štetne upotrebe alkohola. U Domu zdravlja (DZ) Doboj su obučena 72 zdravstvena radnika za provođenje skrininga i kratkih intervencija, koji u svom svakodnevnom radu provode ove preventivne aktivnosti, redovno izvještavaju o zavisnicima, te iste upućuju na liječenje. Stručnjaci iz Švajcarske, na čijem čelu je dr Pascal Gasche iz Univerzitetske bolnice u Ženevi, obučili su lokalne trenere iz CMZa i Službe porodične medicine, a oni su proveli edukaciju zdravstvenih radnika. Poput drugih zemalja u svijetu koje provode ove preventivne aktivnosti, najveći problem je motivacija zdravstvenih radnika za skrining i kratke intervencije

kod opasnog i štetnog pijenja alkohola. Kod nas je ovaj problem posebno izražen i on bi se u velikoj mjeri mogao riješiti kada bi ove usluge bile priznate od strane Fonda zdravstvenog osiguranja (npr. na isti način kao i usluge kod prevencije pušenja). Ipak, i pored tog pro-

Sastanak projektnog tima

Okrugli sto 2012

Dio edukovanih radnika DZ Doboj

blema prevencija se provodi u značajnoj mjeri, te je zbog svog veoma uspješnog rada i napora koji ulaže, Služba porodične medicine dobila zahvalnicu od KLA Doboj. Svake godine KLA dodjeljuje zahvalnice na okruglom stolu koji se organizuje povodom Međunarodnog dana borbe protiv alkoholizma (1. april). Ovaj okrugli sto se održava tradicionalno od 2008. godine, u organizaciji CMZ-a i okuplja sve značajne aktere prevencije opasnog i štetnog pijenja alkohola na području opštine Doboj (škole, mlade, roditelje, NVO, MUP, sudstvo, tužilaštvo, Auto-moto društvo Republike Srpske, inspekcije, opštinske službe, CSR, sportska društva, zdravstvene ustanove, KLA i druge). U više navrata na okruglom stolu su učestvovali psihijatri sa Psihijatrijske klinike u Banjaluci prof. Marija Burgić-Radmanović sa Medicinskog fakulteta u Banjaluci i predstavnici KLA Banjaluka. Posebnu podršku u radu su nam pružili pomoćnici ministra zdravlja prim. dr Milan Latinović i prim. dr Amela Lolić, te nacionalni koordinator za bolesti zavisnosti dr Tatjana Maglov. S obzirom na problem zloupotrebe psihoaktivnih supstanci (među njima i alkohola) kod mladih, CMZ je sa Domom

zdravlja, Regionalnim zavodom za zaštitu zdravlja, NVO i opštinom učestvovao u izradi Omladinske politike opštine Doboj, a potom i Strategije za primarnu prevenciju bolesti zavisnosti u opštini Doboj. Budući da je tretman alkoholizma koji se provodi u našem Centru uspješno razvijen i naredne aktivnosti ćemo usmjeravati na prevenciju prekomjernog pijenja alkohola u saradnji sa timovima porodične medicine i drugim partnerima iz zajednice. Takođe se planira u saradnji sa KLA Banjaluka raditi na osamostaljivanju KLA u Doboju i razvojanju mreže ove vrste klubova. 51

Z D R A V S T V O

drugoj polovini 2010. godine Agencija za sertifikaciju, akreditaciju i unapređenje kvaliteta zdravstvene zaštite Republike Srpske (ASKVA) je, na osnovu Ugovora sklopljenog sa Asocijacijom XY, u sklopu Projekta mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini, započela sa aktivnostima na ostvarivanju projektnog cilja C1, nazvanog Ostvarenje kvalitetne zaštite mentalnog zdravlja u zajednici. Podržan je kao jedan od prioriteta reforme od strane upravljačkih struktura domova zdravlja. Te aktivnosti usmjerene su na dva specifična cilja: a) poboljšanje razumijevanja rukovodilaca domova zdravlja i centara za socijalni rad o značaju i ulozi centara za mentalno zdravlje (CMZ) u sistemu organizacije domova zdravlja (DZ) i b) uspostavljanje bolje saradnje između centara za mentalno zdravlje sa drugim službama u okviru doma zdravlja, drugim relevantnim sektorima i lokalnom zajednicom. Za ostvarivanje ovih ciljeva projektnim aktivnostima bilo je predviđeno organizovanje četiri serije seminara za direktore DZ-ova koji u svom sastavu imaju CMZ-e, direktore centara za socijalni rad (CSR), rukovodioce CMZ-ova, kao i načelnike klinika za psihijatriju i psihijatrijskih odjeljenja opštih bolnica u Republici Srpskoj i Brčko distriktu, te sprovođenje istraživanja o značaju i ulozi CMZ-a unutar DZ-a među učesnicima seminara. Za ostvarenje prvog specifičnog cilja o značaju i ulozi CMZa unutar DZ-a, dizajniran je upitnik za istraživanje, kojeg su samostalno popunili učesnici na početnom seminaru i kasnije, nakon održane treće serije seminara. Dobijeni rezultati iza obrade tih upitnika su analizirani, a služili su i kao smjernice za kreiranje programa rada seminara. Istraživanjem smo ispitivali postojanje razlika u mišljenjima i stavovima ispitanika vezano za ljudske i tehničke kapacitete CMZ-a, saradnju CMZ-a sa drugim akterima (porodična medicina i dom zdravlja u cjelini, psihijatrijske klinike/odjeljenja, centar za socijalni rad, lokalna zajednica), izazove u intersektorskoj i međusektorskoj saradnji, stavovima učesnika prema mentalnom zdravlju (CMZ-u, zaposlenim profesionalcima, licima sa mentalnim poremećajima) i poznavanje osnovnih pojmova iz obla52

Projekat mentalnog zdravlja u Bosni i Hercegovini

Uloge centara za mentalno zdravlje u domovima zdravlja Pripremili: Tim ASKVA, Banjaluka

Grupni rad na seminarima

sti mentalnog zdravlja. Analiza i obrada upitnika pokazali su da je većina ispitanika djelimično (ne)zadovoljna resursima CMZ-a. Ispitanici su najzadovoljniji materijalnim prostorom (75%), zatim namještajem i tehničkom opremom (62,1%) te stručnim instrumentima i doedukacijama (51,8%) a najmanje brojem raspoloživih stručnjaka, (v. dijagram 1). U dijelu koji se odnosio na saradnju između službi i sektora najveći stepen zadovoljstva iskazan je prema saradnji sa organizacionim jedinicama unutar

no je 59% ispitanika). S druge strane, značajno je manje zadovoljstvo sa korisničkim (23%) i nevladinim udruženjima (27%), (v. tabelu 1). Serijom seminara, održanim od decembra 2010. godine do aprila 2012. godine, na kojima su izabrani predavači kroz prezentacije predstavili teme koji su sami učesnici seminara predložili kao prioritetne, kao i kroz grupni rad učesnika na seminarima, sprovedene su aktivnosti na uspostavljanju i unapređenju saradnje između CMZ-a i drugih institucija u

domova zdravlja (preko 70% sa porodičnom medicinom, 61% sa službom hitne pomoći, a 58% sa psihijatrijskim odjeljenjima/bolnicom). Solidno je ocijenjena i saradnja sa CSR-om (zadovolj-

oblasti mentalnog zdravlja. Takođe, izvršena je analiza nivoa ispunjenosti akreditacionih standarda za centre za mentalno zdravlje sa posebnim fokusom na saradnju CMZ-a sa drugim službama u

Z D R A V S T V O Tabela 1. Procjena saradnje CMZ-a sa drugim institucijama i grupama

Početno: Dobra/odlična (%)

Završno: Dobra/odlična (%)

1. Kakva je saradnja CMZ-a i porodične medicine?

38,3

70,4

2. Kakva je saradnja CMZ-a i nadležnog psihijatrijskog odjeljenja/ bolnice?

50,0

58,4

3. Kakva je saradnja CMZ-a i službe hitne pomoći?

55,0

63,7

4. Kakva je generalno saradnja između CMZ-a i drugih službi u okviru doma zdravlja?

52,6

63,7

PITANJA

5. Kakva je saradnja između CMZ-a i centra za socijalni rad?

51,6

59,3

6. Kako procjenjujete saradnju CMZ-a i škola?

42,4

46,4

7. Kakva je saradnja između CMZ-a i korisničkih udruženja?

27,5

23,1

8. Kako procjenjujete saradnju CMZ-a i drugih nevladinih (nekorisničkih) organizacija?

29,3

27,3

9. Kakva je saradnja između CMZ-a i lokalne zajednice?

25,8

34,6

10. Kakva je generalno međusektorska saradnja (saradnja svih spomenutih faktora) vezano za mentalno zdravlje?

25,8

37,0

okruženju, uključujući i centre za socijalni rad. Seminarima je, kumulativno, prisustvovalo ukupno 279 predstavnika ustanova uključenih u ovaj dio Projekta, odnosno 59 menadžera DZ-ova i 13 njihovih predstavnika (pomoćnici/zamjenici), 60 rukovodilaca CMZ-ova i 35 njihovih predstavnika, 45 direktora i 40 drugih predstavnika iz CSR-a, uz 17 načelnika (neuro)psihijatrijskih klinika/odjeljenja, odnosno 10 njihovih predstavnika. Upitnik o ispunjenosti akreditacionih standarda vezano za saradnju CMZ-ova i ostalih subjekata popunio je 21 tim centara za mentalno zdravlje. Obradom upitnika dolazi se do podataka da timovi 13 CMZ-ova (61,9%) izjavljuju da održavaju redovne sastanke sa timovima porodične medicine i kreiraju zajedničke protokole u cilju unapređenja mentalne zaštite stanovništva a timovi iz 20 CMZ-ova (95,24%) naročito sarađuju sa timovima porodične medicine u procesu liječenja i praćenja pacijenata sa mentalnim poremećajima. Svi timovi su upoznati sa postojanjem drugih zdravstvenih i socijalnih ustanova u svom geografskom području rada, uključujući i bolničke ustanove za liječenje, rehabilitaciju i resocijalizaciju pacijenata, a 11 timova (52,38%) sa tim ustanovama ima potpisane protokole o saradnji dok timovi u šest CMZova (28,57%) imaju redovne sastanke sa predstavnicima bolničkih ustanova. Pokazalo se da je nedostatak motivacije da direktori DZ-ova, CSR-a i načelnici CMZ-ova rade na implementaciji planova koji su sačinjeni na osnovu akreditacionih standarda (posebno onih koji se odnose na saradnju CMZova i ostalih službi iz oblasti mentalnog zdravlja u okruženju) prepoznat kao jedna od ključnih prepreka u implementaciji projektnih aktivnosti. Aktivno učešće Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske u radu Projekta,

kao i pozitivna iskustva iz prakse, kroz predstavljanje akreditovanih CMZ-ova, kao i onih koji nisu a ostvaruju zavidnu saradnju sa institucijama u okruženju na polju unapređenja mentalnog zdrav-

jektnim aktivnostima na ostvarivanju cilja C1 ocijenili kao veoma koristan i podsticajan za dalje unapređenje njihovog rada na polju zaštite mentalnog zdravlja stanovništva, (v. dijagram 2).

lja stanovništva, uveliko su uticali na podizanje svijesti o značaju uspješne međusobne saradnje. Evaluacija održanih seminara i prosječene ocjene više od 4,5 (na skali od 1-5) učesnika seminara za sve naše predavače i organizaciju svakog seminara, daju nam za pravo da kažemo da su učesnici seminara, na naše veliko zadovoljstvo, rad ASKVA na pro-

Uspješna saradnja ASKVA i Asocijacije XY u Projektu mentalnog zdravlja biće nastavljena produžetkom projektnih aktivnosti koje će ovaj puta obuhvatiti akreditaciju 10 centara za mentalno zdravlje u Republici Srpskoj uz organizovanje obuke za spoljne ocjenjivače u oblasti akreditacije CMZ-a, a koju će ﬁnansirati Švajcarska agencija za razvoj i saradnju (SDC).

Mr sc. dr Siniša Stević pozdravlja učesnike

Z D R A V S T V O

Projekat mentalnog zdravlja u BiH

Mentalno zdravlje za sve Pripremio: Dr Goran Račetović, Dom zdravlja - Centar za mentalno zdravlje Prijedor

otel „Bristol“ u Sarajevu bio je domaćin ovogodišnje Konferencije o mentalnom zdravlju u Bosni i Hercegovini sa međunarodnim učešćem, koja je pod motom „Mentalno zdravlje za sve: dobra politika, bolja praksa i bolji ishodi“ održana u periodu 10 - 11. maja 2012. godine. Pod pokroviteljstvom Federalnog ministarstva zdravstva i Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske, konferencija je organizovana po Projektu mentalnog zdravlja u BiH, koji je ﬁnansiran od Švajcarske agencije za razvoj i saradnju (SDC) i administriran od strane Asocijacije XY iz Sarajeva. Konferencija je na jednom mjestu okupila oko 300 pozvanih učesnika iz cijele BiH, kao i

Dr Matthijs Muijen, WHO

goste iz nekoliko evropskih zemalja: Srbije, Švajcarske, BJR Makedonije, Italije, Poljske, Velike Britanije i Francuske, te Svjetske zdravstvene organizacije (WHO). Glavni cilj ove konferencije bio je da se predstave postignuti rezultati realizovani tokom prve faze Projekta mentalnog zdravlja u BiH, koja traje do kraja 2013. godine, kroz prezentovanje ostvarenih zadataka iz svakog od četiri speciﬁčna projektna cilja, ali i prikazivanjem primjera dobre prakse u različitim dijelovima BiH, kao direktnih rezultata tih postignuća. Radni dio konferencije bio je podijeljen u više segmenata. Predkonferencijska radionica za trenere sestrinskog 54

kadra u mentalnom zdravlju održana je u hotelu „Bristol“ 8. i 9. maja 2012. godine, kada je 21 kvaliﬁkovani trener iz te oblasti imao dodatnu obuku iz oblasti urgentne psihijatrije i suicidologije, koju su provele ekspertkinje iz Švajcarske. Takođe, 9. maja 2012. održan je i regionalni sastanak nacionalnih koordinatora za mentalno zdravlje Jugoistočne Evrope sa predstavnicima ministarstava i WHO u organizaciji Regionalnog centra za razvoj i saradnju u oblasti mentalnog zdravlja u JE, čije je sjedište u Sarajevu. Na otvaranju konferencije, uz ostale visoke zvanice iz resornih ministar-

stava oba entiteta i Ministarstva civilnih poslova BiH, učesnicima se obratio i ambasador Švajcarske u BiH, Nj.E. Andre Schaller, koji je potvrdio dalju spremnost švajcarske vlade da podržava reformske procese u mentalnom zdravlju BiH, koji su u dosadašnjem toku pokazali zavidan progres i ozbiljnost pristupa u pripremama i realizaciji planiranih aktivnosti. Regionalni savjetnik za mentalno zdravlje u Regionalnoj kancelariji WHO dr Matthijs Muijen naglasio je da BiH može biti ponosna na usluge u mentalnom zdravlju, ukazao na jedinstvenost BiH kroz razvijenu mrežu CMZ

Z D R A V S T V O

širom njene teritorije, te da je napredak BiH u ovoj oblasti evidentan i svijetli primjer i razvijenijim zemljama sa većim ljudskim resursima. U glavnom programu konferencije on je po prvi put u našim prostorima predstavio Nacrt Evropskog akcionog plana za mentalno zdravlje, kao jednu od smjernica daljih aktivnosti u evropskom mentalnom zdravlju. Radni dio konferencije tokom dva dana, u glavnom programu odvijao se kroz osam plenarnih sesija (implementacije politika i strategija mentalnog zdravlja u BiH, kontinuirana edukacija profesionalaca u mentalnom zdravlju, javnozdravstveni kontekst mentalnog zdravlja, dobre prakse korisničkih udruženja u BiH, mentalno zdravlje u kontekstu ekonomske krize) i dvije panel dikusije (multisektorska saradnja te održivost korisničkih inicijativa). U paralelnom programu konferencije, održane su dvije značajne radioni-

ce: „Trening korisnika usluga mentalnog zdravlja za vođenje grupa samopomoći“ (vodile su ih koordinatorke korisničkog udruženja iz Švajcarske) i „Stanovanje u zajednici uz podršku“ (vođene od strane trenera iz sarajevskog saveza SUMERO, sa naglaskom na ulogu CMZ u ovome dijelu brige o korisnicima). Paralelno sa konferencijom u Sarajevu, u Tuzli je održavana konferencija Evropske mreže za trening, evaluaciju i istraživanje u mentalnom zdravlju - ENTER, uz njihovu godišnju skupštinu i posjetu Udruženju „Feniks“ iz Tuzle (9. i 10. maj 2012) a učesnici te paralelne konferencije su se priključili Konferenciji u Sarajevu njenog drugog dana i aktivno participirali u radnom dijelu. Prateći dio ovogodišnje konferencije bila je Svečana večera za sve učesnike u impresivnom prosto-

Sertiﬁkovani treneri sestrinstva u oblasti mentalnog zdravlja

ru na vrhu poslovne zgrade BOSMAL u Sarajevu, sa izuzetnim panoramskim pogledom na grad. Tom prilikom su predstavnici entitetskih ministarstava zdravlja uručili diplome/sertiﬁkate kvaliﬁkovanih trenera sestrinstva u oblasti mentalnog zdravlja, koji su edukovani kroz pet ciklusa tokom prethodnih godinu dana, kao jednom od direktno ispunjenih ciljeva Projekta mentalnog zdravlja u BiH. Na završetku konferencije prezentovani su zaključci sa obje paralelne radionice svim učesnicima, te je konferencija zatvorena zaključcima cjelokupne konferencije od strane pomoćnika ministara zdravlja prim. dr Milana Latinovića (Republika Srpska) i dr Gorana Čerkeza (FBiH). Poseban ugođaj konferenciji dalo je aktivno učešće korisnika usluga mentalnog zdravlja, koji su kroz prigodan program učestvovali na otvaranju konferencije (Zavod „Drin“ iz Fojnice), odnosno njenom zatvaranju

(UG „Zajedno“ iz Banjaluke) uz iskreno i veliko oduševljenje i svesrdnu podršku svih učesnika i gostiju konferencije, a kao pravi dokaz da započeti i provedeni ciljevi Projekta imaju rezultata i primjenjivost kod onih kojima i jesu namijenjeni, korisnicima naših usluga. Na kraju, zasigurno se može reći da je ovogodišnja konferencija o mentalnom zdravlju, sa preko 60 aktivnih učesnika u radnom dijelu, te oko 250 ostalih učesnika iz svih segmenata društva uključenih u mentalno zdravlje u BiH, bila izuzetno uspješna i da je na temeljit način prikazala procese reforme mentalnog zdravlja u BiH u najboljem svjetlu, ali i dala podsticaj daljem radu svih nas na poboljšanju usuga u mentalnom zdravlju i svakodnevom radu. Naredna konferencija o mentalnom zdravlju u BiH planirano je da bude održana u Banjaluci iduće godine.

Z D R A V S T V O

lamidijalna infekcija je jedna od najčešćih spolno prenosivih bolesti širom svijeta koju uzrokuje bakterija Chlamydia trachomatis. To su gram negativne bakterije tipa prokariota, veličine manje od 500 nm, kojima nedostaje sposobnost sinteze visokoenergetskih jedinjenja adenozintrifosfata (ATP) i gvanizintrifosfata (GTP), neophodnih za metaboličke procese. One oduzimaju ove energetske komponente od ćelije domaćina i pošto su ograničene na intracelularnu egzistenciju nazvane su “energetskim parazitima”. Hlamidije se javljaju u dva oblika: 1) elementarno tijelo je infektivni, ekstracelularni, transportni oblik, dok je 2) retikularno tijelo reproduktivni oblik povezan isključivo sa razmnožavanjem hlamidijalne populacije unutar inﬁcirane ćelije. Ciklus razmnožavanja hlamidija traje 48 do 72 sata. Izdiferencirano je 15 različitih serotipova Chlamydia trachomatis. Utvrđeno je da serotipovi od A do C izazivaju trahom, od D do K okulogenitalne infekcije, a serpotipovi od L1 do L3 prouzrokuju oboljenje lymphogranuloma venereum. Chlamydia trachomatis, za razliku od Clamydia psittaci, prvenstveno izaziva humane infekcije (okularne i genitalne) i formira inkluzije koje sadrže glikogen koji se boji jodom.

U razvijenim zemljama to je najčešća polno prenosiva bolest. Smatra se da Chlamydia trachomatis uzrokuje oko polovinu nespeciﬁčnih upala genitalnog trakta. Kod ispitivanja beogradske populacije adolescentkinja, u grupi osoba sa simptomima i znacima genitalne infekcije, Chlamydia trachomatis je otkrivena u 42%. Kod adolescentkinja koje su redovni pacijenti savjetovališta za mlade, incidencija Chlamydiae trachomatis je oko 19%. Ona se može izolovati u oko 25% seksualno aktivnih negravidnih žena i u oko 15% trudnica. Njena incidencija je u prospektivnim studijama 2 - 9%. U oko 60-70% žena sa gonoroičnim infekcijama postoji udružena infekcija sa hlamidijama. 56

Chlamydia Trachomatis

Prof. dr Bogdan Zrnić, spec. dermatovenerolog, šef Katedre za dermatovenerologiju, Medicinski fakultet Banjaluka

Pacijenti inﬁcirani hlamidijom najčešće nemaju simptome. Kod pacijenata koji imaju simptome, najčešće se ispoljavaju u vidu neuobičajenog iscjetka (sluzavo gnojan) ili boli za vrijeme mokrenja. Simptomi su slični kao kod drugih vaginitisa, ali kod infekcije hlamidijom upala često zahvati istovremeno cerviks i uretru. Akutni uretralni sindrom je obilježen akutnom dizurijom i učestalim nagonom za mokrenje kod žena čiji je urin sterilan ili je broj bakterija manji od 105 u l ml. Ukoliko se ne liječi, Chlamydia trachomatis se lako širi ascendentno u unutrašnje polne organe, često asimptomatski, uzrokujući ozbiljne probleme koji uključuju karličnu upalnu bolest kod žena i epididimisa kod muškaraca, što rezultira daljim posljedicama poput vanmaterične trudnoće i steriliteta. U žena se infekcija hlamidijama manifestuje cervicitisom, salpingitisom i simptomima uretralnog sindroma, a u muškaraca nespeciﬁčnim uretritisom i idiopatskim epididimitisom, što dovodi do pojave seroznog ili sluzavog, za-

mućenog, nekad purulentnog sekreta iz oboljelih organa. Sekrecija je manje izražena u odnosu na uretritise i cervicitise izazavane gonokokima. Kod jače infekcije se javljaju dizurične tegobe u smislu svraba, pečenja i žarenja pri mokrenju. Najčešći uzročnici negonoroičnih uretritisa su Chlamydia trachomatis, Ureaplasma urealyticum, Trichomonas vaginalis i Candida albicans, a samo oboljenje se smatra danas najučestalijim seksualno prenosivim oboljenjem. Hlamidija je u 10-67% uzročnik akutnog salpingitisa u žena i jedan od najčešćih uzroka neplodnosti zbog oštećenja jajovoda. Njeno prisustvo u genitalnom traktu predstavlja stalnu opasnost za nastanak pelvične infekcije.

U novorođenčadi se infekcija manifestuje inkluzionim konjunktivitisom, infekcijom respiratornog trakta i srednjeg uha. Trudnice sa neliječenom klamidijazom značajno češće imaju spontane pobačaje i prijevremene porođaje u odnosu na one koje nemaju tu infekciju. Infekcija u trudnoći se može prenijeti i na plod prilikom njegovog prolaska kroz porođajni kanal i kod prijevremenog prsnuća vodenjaka. Dijagnoza se postavlja na osnovu identifikacije uzročnika u razmazu sekreta, kultivisanjem uzročnika na vještačkim podlogama, te serološkim testovima. Najefikasniji način dijagnoze hlamidijalne infekcije su laboratorijski testovi. Obično se u laboratoriju identifikacija uzročnika vrši iz brisa grlića materice kod žena ili brisa uretre kod muškarca. Dijagnoza se najsigurnije postavlja izolacijom uzročnika u kulturi Mc Coy ćelija, ali je jednostavnija i jeftinija, mada nešto manje sigurna, dijagnoza imunofluorescencijom monoklonskim antitijelima. Primjena monoklonskih antitijela obilježenih fluoresceinom u testu direktne imunofluorescencije (DIF) danas se smatra metodom izbora za direktno dokazivanje antigena Chlamydia trachomatis u epitelnim ćelijama. Serološke metode koje se danas koriste za dokazivanje specifičnih antihlamidijalnih antitijela (IgM i IgG) u serumu bolesnika su IFA (test indirektne imunofluorescencije), ELISA (test enzimski vezanog imunoadsorbenta) i RIA (test čvrstofaznog radioimunoeseja). Rizik od sticanja i prenošenja infekcije se može smanjiti odgovornim seksualnim ponašanjem i korištenjem kondoma. S obzirom na to da inficirane osobe često nemaju nikakve simptome, one mogu infekciju prenijeti na svog partnera i ne znajući za to. Zbog toga, svakoj osobi koja je imala više od jednog partnera, naročito mladim ženama ispod 25 godina, preporučuje se redovno testiranje na hlamidiju trahomatis, čak i u slučaju kada nisu primijećeni simptomi infekcije. Liječenje je u domenu dermatovenerologa.

Z D R A V S T V O

eoma često se ne obraća pažnja na bezbjednost očiju, što ponekada može da dovede do povređivanja oka, a nekada i do doživotnog invaliditeta. Često dolazi do situacija da neko ko je do juče vidio savršeno dobro, nakon nesreće samo nazire i da ne može više da vozi automobil ili čita. Sve ovo se može izbjeći najobičnijom prevencijom, koja se sastoji od nošenja zaštitnih naočara i poštovanja pravila bezbjednosti vezanih za oči. Nošenje zaštitnih naočara za više od 90% smanjuje učestalost povreda oka. Najčešći uzročnici povreda oka su različiti projektili (komadići metala, stakla, plastike), mali predmeti koje podiže vjetar (prašina, drvo, pijesak), različiti alati (odvijači, ključevi), hemikalije (benzin, kiseline, razređivači, kućna hemija), štetna radijacija (UV zrake koje nastaju tokom varenja, izloženost sunčevoj radijaciji, lasersko zra-

čenje), šminka za oči (maskara i četka za maskaru), povrede noktima, kao i tupa trauma koja nastaje kao posljedica nagnječenja oka. Tupa trauma je obično uzrokovana udarcem bilo rukom, bilo loptom. Preporuka je da se uvijek nose zaštitne naočare, bez obzira na dužinu posla koji treba da se uradi, jer svaki rad bez odgovarajuće zaštite nosi značajan rizik da dođe do povrede. U slučaju nesreće, oko je najbolje zaviti i ne pokušavati ga pregledati. Sam pregled treba prepustiti oftalmologu koji ima odgovarajuće znanje i opremu da ga uradi. Ovo ne važi za povrede hemikalijama gdje je od najveće važnosti prva pomoć tako što će se površina oka i forniksa isprati što je moguće bolje uz pomoć vode. Na taj način se smanjuje koncentracija i dužina kontakta hemikalije s površinom konjunktive i rožnjače te samim tim smanjuje obim hemijske povrede. Nakon pregleda oftalmolog može da preporuči da se oko dodatno ispere u slučaju hemijske povrede, dok se u slučaju postojanja stranog tijela bi58

Bezbjednost očiju

Dr Milan Preradović, spec. oftalmolog

lo na oku ili unutar njega, ili povrede tkiva oka, nekada mora odmah ići u operativnu salu i uraditi pregled u opštoj anesteziji i odmah zatim hirurški tretman. Veoma često ovakvi pacijenti imaju potrebu za ponovljenim operacijama, bilo da se radi o operacijama na prednjem dijelu oka (šivanje i zamjena rožnjače, popravak irisa, operacija traumatske katarakte) ili o operacijama na zadnjem dijelu oka (vitreoretinalnim procedurama). Često se i pored svih ovih komplikovanih i skupih zahvata ne može u potpunosti sačuvati ili obnoviti vid.

uz pomoć specijalizovanih instrumenata i bušilice. Ovdje se prvenstveno misli na metalne opiljke, „špene“, koje predstavljaju veoma učestalu pojavu kod nas. Još jednom treba reći da „špene“ nisu bezazlene i da mogu da dovedu do ozbiljnog gubitka vida, pa čak i oka, tako što mogu dovesti do zamućenja rožnjače, katarakte i nekada da se zaustave unutar oka (intrabulbarno strano tijelo) što traži neodložnu hiruršku intervenciju kako bi se uopšte sačuvalo oko. Ako postoji bilo kakva sumnja da

Ako se radi o površnom stranom se radi o povredi oka, najbolje je i najtijelu koje se zabilo na rožnjaču ili pametnije obratiti se oftalmologu bez zaglavilo unutar forniksa konjunktive, nepotrebnoh odugovlačenja. strano tijelo se odstranjuje za biomikroskopom nakon lokalne anestezije

Z D R A V S T V O

anas često, pored bolesnika koji su podvrgnuti intenzivnoj medikamentoznoj terapiji,“zdravi ljudi“ bez nadzora ljekara koriste više raznih vrsta lijekova. To su najčešće lijekovi iz grupe sedativa, trankvilizatora i drugih psihofarmaka,vitamina,oralnih kontraceptiva, i upravo ti lijekovi često utiču na rezultate laboratorijskih pretraga. Postoji velika mogućnost da svaki laboratorijski postupak bude pod uticajem jednog ili više lijekova jer se: * lijekovi pretjerano unose u organizam, * uzimaju nekontrolisano, * često uzimaju prevelike doze ili * se uzima nepovoljna kombinacija lijekova. Lijekovi na rezultate laboratorijskih pretraga mogu uticati dvojako: • biološki, in vivo, (farmakološki, toksikološki i metabolički) i • interferencijom, in vitro, u samom analitičkom postupku. Prva lista poznatih učinaka lijekova na laboratorijske pretrage je objavljena 1975. godine. Od tada pa do danas broj lijekova koji imaju učinak na rezultate laboratorijskih pretraga se znatno povećava, te se zbog toga ovom problematikom bave mnoga nacionalna i međunarodna društva medicinskih biohemičara. Stručni odbor IFCC-a izradio je preporuke za ispitivanje i utvrđivanje analitičkih interferencija lijekova kao i njihovih bioloških učinaka. Primjeri nekih bioloških učinaka i analitičkih interferencija lijekova prikazani su u tabeli. Kategorija uticaja

Biološki učinak In vivo

Hemijska i ﬁzikalna Interferencija in vitro

Uticaj lijekova na rezultate laboratorijskih pretraga Biološki učinci lijekova

Dr Dražena SoldatDokić, specijalista medicinske biohemije, Dom zdravlja Banjaluka

Uz farmakološko lijekovi mogu djelovati toksično te uticati na razne ﬁziološke funkcije i metaboličke procese, npr: - stimulišu ili ometaju resorpciju, transport, metaboličke procese ili sekreciju i ekskreciju raznih sastojaka organizma, čime mijenjaju njihove koncentracije u ćelijama i tjelesnim tečnostima, - uzrokuju manifestacije nasljednih metaboličkih poremećaja. Biološki učinci lijekova i njihov intenzitet zavise o nasljednoj predispoziciji kao i o primijenjenoj dozi lijeka. Primjeri lijekova koji djeluju biološki tj. farmakološki uzrokuju stvarnu promjenu koncentracije neke materije u organizmu koja nastoji postići terapijom: ALOPURINOL - purinski derivat koji se koristi u terapiji gihta. Zbog strukturne sličnosti s hipoksantinom i ksantinom kompetitivno inhibira enzim ksan-

Mehanizam promjena u plazmi

Lijek

Analit

- indukcija enzima

fenitoin

GGT

- inhibicija enzima u jetri

alopurinol

urati

- inhibicija enzima u plazmi

ciklofosfamid

holinesteraza

- povećanje vezujućeg proteina

oralni kontraceptivi

bakar

- kompeticija s endogenim kom - ponentama glukuronidacije - antivitaminski učinak

novobiocin

Nekonjugovani bilirubin

varfarin

protein C

- citotoksičnost jetre

bigvanidini

laktat

- citotoksičnost bubrega

gentamicin

kreatinin

- unakrsna reaktivnost u imuno-

spirinolakton

digoksin

- eakcija s Jaffeovim reagensom

cefalotin

kreatinin

- stvaranje atipičnih hemoglobina

salicilati

hemoglobinA1

hemijskim metodama

ti-oksidazu i time smanjuje koncentraciju mokraćne kiseline u organizmu, što se očituje u nalazu mokraćne kiseline u serumu; INZULIN - smanjuje koncentraciju glukoze u krvi u terapiji šećerne bolesti; PEPSIN - kod hipo ili anaciditeta djeluje u želučanom soku, ali prelazi u krv i urin, gdje se može naći njegova veća aktivnost. Još jedan primjer biološkog učinka lijeka su TIAZIDI - diuretici koji djeluju inhibitorno na enzim anhidrazu ugljene kiseline, zbog čega se u ćelijama bubrežnih tubula stvara manje H+ i HCO3- iz H2O i CO. Smanjuje se zamjena H+ jona za Na+ iz glomerularnog ﬁltrata pa urin sadrži više soli koje za sobom povlače vodu, zbog čega se pojačava diureza. Pošto kalijum konkuriše s H+ za zamjenu sa Na+, urinom se gubi više kalijuma, te je njegova koncentracija u serumu smanjena. Biološki učinak imaju KORTIKOSTEROIDI, koji uzrokuju retenciju soli i vode pa povećavaju koncentraciju natrijuma i hlorida u serumu. Mnogi lijekovi imaju i toksične učinke uzrokujući oštećenja jetre, bubrega, gastrointestinalnog trakta, hematopoetskog sistema itd., što za posljedicu ima patološke laboratorijske nalaze koji odražavaju oštećenja u pojedinim organima. Hepatotoksično djelovanje pri dužoj terapiji izražavaju psihotropni lijekovi (fenotiazini, benzodiazepini), antiepileptici, antipiretici, analgetici, antireumatici. Ovi lijekovi uzrokuju porast aktivnosti raznih enzima (ALT, AST, ALP, GGT i dr.), promjene u elektroforezi proteina, koncentraciji imunoglobulina i holesterola. Nefrotoksično djelovanje lijeka izaziva povećanu koncentraciju uree, kreatinina i mokraćne kiseline, a nefrotoksično mogu djelovati neki sulfonamidi, antireumatici, citostatici.

Z D R A V S T V O

Iz navedenog slijedi da pojedini lijekovi, uz svoje farmakološko djelovanje, mogu djelovati i na ﬁziološke procese u organizmu te uzrokovati i određene toksične efekte. Time utiču i na rezultate laboratorijskih pretraga. Takvi laboratorijski nalazi su posljedica djelovanja lijeka i oni su ispravni i vjerodostojni, jer upućuju na lijekovima izazvane promjene. Drugi način djelovanja na rezultate laboratorijskih pretraga jeste kada lijek ili njegov metabolit interferiraju tj. smetaju u samom analitičkom postupku. Rezultati koji se tada dobiju su pogrešni, lažno visoki ili niski, odnosno lažno pozitivni ili negativni.

Nakon avionske nesreće u Zalužanima

DNK analiza Pripremio: Bojan Broćilović

Analitičke interferencije lijekova Interferirajući učinci lijekova su izraženiji od bioloških i nekada mogu potpuno zakočiti hemijsku reakciju nekog analitičkog postupka. Hemijska interferencija je izražena kada je lijek hemijski sličan analitu ili posjeduje slična fizičko-hemijska svojstva analita koji se dokazuje ili određuje ili pak inhibira enzime u hemijskim reakcijama. Najčešće interferiraju lijekovi koji imaju reduktivna ili oksidativna svojstva. To su lijekovi koji smetaju npr. u oksidoreduktivnim analitičkim metodama za glukozu, mokraćnu kiselinu, holesterol i dr. a koje su zbog toga danas zamijenjene specifičnim enzimskim metodama. Interferencija lijekova uopšte je izraženija pri ispitivanju urina nego u analitičkim postupcima za krv. Da bi se izbjegla interferencija lijekova, ali i ostalih materija ,danas se primjenjuju specifičnije metode među kojima su najzastupljenije enzimske. Ali i u ovim metodama lijekovi nekada mogu interferirati. Tako u metodama za određivanje glukoze s glukoza-oksidazom i peroksidazom interferiraju lijekovi s pirazolonskim prstenom (BARALGIN, ANALGIN) i ASKORBINSKA KISELINA, koji smanjuju rezultate glukoze za 3 do 4 mmol/L. Lijek koji izaziva interferenciju pri određivanju kateholamina je ALDOMET-po hemijskoj strukturi metildopa, vrlo sličan dihidroksifenilalaninu (DOPA). Ovaj lijek razvija fluorescenciju kao i kateholamini i do te mjere ometa njihovo određivanje da je ono nekada potpuno onemogućeno.

e tako davno, cijela Republika Srpska ostala je zatečena, u potpunom šoku, natopljena suzama, nakon stravične avionske nesreće koja se dogodila u Zalužanima pokraj Banjaluke, kada je u trenutku pada aviona poginulo pet mladih ljudi. Ugašeni su životi, ono najvrednije i najvažnije, životi ljudi koji su bili ponos ovog društva, životi koji su obećavali i ništa nisu bili krivi. Neki su možda sve zaboravili, ali njihovi najmiliji sigurno nisu, i samo oni znaju koliko je teška stijena bola koju nose na svojim polomljenim leđima. Nedostaje riječi... Bezbroj pitanja, traženje razloga, stotine sumnji, posljedice koje su se morale sanirati, formalne procedure, identiﬁkacije... Zavod za sudsku medicinu RS se uključio u rasvjetljavanje događaja s forenzičkog medicinskog aspekta, neposredno nakon što se nesreća dogodila. Iz različitih medija moglo se čuti da je jedan mladić poginuo iskočivši iz aviona, želeći da se na taj načiin spasi, a ostala četvorica su poginula nakon što je avion pao na zemlju i zapalio se. Glavni razlog zašto se Zavod za sudsku medicinu na ovakav način uključio u istragu, jeste činjenica da su tijela četvorice mladića bila ugljenisana do neprepoznatljivosti, te je na taj način vizuelna identiﬁkacija bila potpuno nemoguća. Prof. dr Željko Karan, di-

Prof. dr Željko Karan

rektor Zavoda za sudsku medicinu RS, pola sata nakon nesreće našao se na mjestu događaja. Uz prisustvo policije, okružnog tužioca i dr Željka Karana obavljen je uviđaj, cjelokupna analiza i snimanje mjesta događaja, dakle, neposredno nakon same nesreće, a sve u cilju ispravnog prikupljanja posmrtnih ostataka, njihovog označavanja i transporta do Zavoda za sudsku medicinu. Zavod raspolaže sa najsavremenijom i najsofisticiranijom DNK laboratorijom, koja je instalisana prije manje od dvije godine, a oprema je kupljena direktno iz Amerike. U ovom momentu, ta laboratorija spada u najsavremenije u okruženju. Da je osnivanje Zavoda za sudsku medicinu i njegova opremljenost bila opravdan potez od neprocjenjivog značaja, potvrđeno je još jednom prilikom pomenutog nemilog slučaja. U laboratorijama ovog zavoda forenzičkom DNK analizom, na potpuno nedvosmislen način, može se utvrditi kome pripada bilo koji biološki trag od značaja za neki konkretan događaj. Ovakva vrsta metode otkrivanja izuzetno je specifična i osjetljiva, a DNK profil je moguće dobiti iz vrlo male količine biološkog materijala. Bitno je napomenuti da bilo koja vrsta biološkog materijala ljudskog porijekla može poslužiti za analizu DNK. Tragovi i ostaci ljudskog materijala najčešće su: pljuvačka, krvne mrlje, sperma, ćelije kože, dlake... Identifikacija se zasniva na poređenju DNK profila dobijenog iz biološkog traga sa DNK lica za koje se sumnja da je ostavilo taj trag. Iako je dr Željko Karan prisustvovao mjestu nesrećnog događaja, čitava aktivnost Zavoda počela je u ponedjeljak, dan poslije nesreće, kada se počelo sa obavljanjem obdukcija. Čitava aktivnost provedena je uz maksimalan trud, zalaganje i najsavršeniju organizaciju svih specijalista sudske medicine zaposlenih u zavodu – (Dr Dalibor Nedić, Dr Milan Srdić). Paralelno su obavljana dva posla, jedan je bio vršenje obdukcija, a drugi posao, koji je obavljao dr Zoran Obradović, DNK analitičar i njegovi asistenti, bio je primanje porodica 61

Z D R A V S T V O Dr Zoran Obradović

poginulih radi uzimanja komparativnih uzoraka za DNK analizu. Prije svega, u obdukcionoj sali uzimani su uzorci iz ugljenisanih posmrtnih ostataka, i to više vrsta raznih uzoraka, radi sigurnosti u uspješnost testova i analiza koje su naknadno uslijedile. Na drugoj strani, od članova porodica poginulih uzimani su nesporni, komparativni uzorci. U tri slučaja uzeti su uzorci od oca i majke, a u četvrtom od oca i sestre. U ranim poslijepodnevnim časovima tog istog dana završene su obdukcije svih posmrtnih ostataka. Po samom završetku posao je nastavljen u DNK laboratoriji, gdje je dr Obradović počeo proceduru DNK analize, odnosno usporedbe uzoraka uzetih sa leševa i uzoraka dobijenih od članova porodica poginulih. Posao je obavljan čitavo poslijepodne i u toku većeg dijela noći, da bi nakon ekstrakcije odmah bio urađen PCR. Tokom noći uzorci su u odgovarajućim mašinama sekvencirani, a poslije dobijenih rezultata propušteni kroz računarske softvere. Sutradan, dakle, u utorak u poslijepodnevnim satima, Zavod za sudsku medicinu imao je gotove rezultate DNK analize, koji su bili spremni za objavljivanje. O tome da je utvrđen identitet stradalih, odmah su obaviješteni nadležno tužilaštvo i porodice poginulih kako bi mogli preuzeti tijela. Dakle, sav obavljeni posao, koji zahtjeva visoku stručnost, savremenu

opremljenost, najsavršeniju pedantnost, optimalnu brzinu i eﬁkasnost, završen je za nepunih 25 sati, računajući od uzimanja posljednjeg uzorka, što je rekordan vremenski period za ovakvu vrstu složenog posla, kako bi se otklonile postojeće sumnje oko identiﬁkacije posmrtnih ostataka. Bitno je napomenuti da u cijelom procesu uopšte nije bilo ponavljanja analize bilo kojih uzoraka i „padanja“ analiza, sve analize i usporedbe uspješno su urađene iz prvog puta, zahvaljujući prvenstveno visprenosti doktora Obradovića, koji je još jednom pokazao da, uz savršenu opremljenost DNK laboratorije i stručno znanje, mogu da se pobijede i vremenske rampe. O svemu je kao najbolji dokaz, dva dana po objavljivanju rezultata, sačinjem kompletan elaborat na preko stotinu stranica, sa zapisnikom i fotodokumentacijom mjesta nesreće, zapisnicima i, fotodokumentacijom toka obdukcije, te cjelokupnom DNK analizom, počevši uzimanjem uzoraka od članova porodica poginulih, posmrtnih ostataka poginulih do konačnih rezultata. Osnivanje DNK laboratorije ima potpuno opravdanje, a uz postojanje ovako kvalitetnog stručnog kadra, odlični rezultati ne mogu izostati. U ovoj savremenoj laboratoriji može da se radi DNK analiza svih uzoraka biološkog porijekla kako za potrebe policije i pravosuđa, tako i za potrebe zdravstva i građana.

ema Sedmog postdiplomskog simpozijuma održanog u Sarajevu u Opštoj bolnici „Prim. dr Abdulah Nakaš“ 18. 5. 2012. u organizaciji AGEBiH Miomi su dobroćudne izrasline nastale iz glatkog mišićnog tkiva maternice. Javljaju se kod 30-50% svih žena. Svaka treća žena iza 35. godine života ima miom, poslije 40. svaka druga žena. Rastu na različitim mjestima i dijelovima maternice. Tako se razlikuju subserozni miom (miom na mišićnoj stijenci maternice, ispod serozne površine koja prekriva maternicu), intramuralni miom (miom koji raste unutar materične stijenke), submukozni miom (miom koji raste ispod sluznice maternice). Miomi na peteljci su najčešće subserozni, pričvršćeni su za maternicu s tanjom ili debljom peteljkom. Miom koji se rađa je submukozni miom na peteljci koji izlazi kroz maternično ušće u rodnicu mioma nascens. Činjenica da se miomi javljaju isključivo u reprodukcijskom razdoblju i povlače tijekom postmenopauze, odnosno njihova osjetljivost na antiestrogenu i gestagenu terapiju, govori u prilog snažne estrogene ovisnosti ovih tumora. Simptomi: Većina žena nema nikakove simptome. Veći miomi mogu izazivati nepravilna, jaka i produljena krvarenja s pratećom anemijom, kao i osjećaj pritiska u trbuhu ili napuhnutost. Ponekad miomi pritiskaju okolne organe: mokraćni mjehur i debelo crijevo i na taj način stvaraju tegobe. Često su bolovi u križima posljedica nastanka mioma. Dijagnoza se postavlja temeljem ginekološkog i ultrazvučnog pregleda. Ukoliko miomi ne izazivaju značajnije tegobe, dovoljne su redovite ginekološke kontrole. Tokom trudnoće, obzirom na visoku razinu estrogena, postojeći miomi mogu brzo rasti. Otuda, posljedica mioma može biti spontani pobačaj ili čak neplodnost, ovisno o sijelu mioma, kao i u kojoj mjeri miom izobličuje materničnu šupljinu. U menopauzi, uz popuštanje funkcije jajnika i smanjenje produkcije hormona, obično se miomi sasvim povlače. Liječenje: Jedina prava terapija je odstranjivanje mioma, lijek izbora danas je laparoskopija ili histeroskopija, zavisno od lokalizacije mioma. Ako je miom u materičnoj šupljini tip 0, 1 ili 2 može se odstraniti električnom omčicom sitnjem i odstranjivanjem. Ako je miom veći od 4 cm savjetuje se laparo-

Z D R A V S T V O

skopsko odstranjvanje, gornja granica praktično ne postoji. Ranije se smatralo da je to 10 cm. Opšteprihvaćena tehnika u svijetu za odstranjivanje mioma je laparoskopska. To je aplikacija vazokonstriktora, najčešće se koristi Pitresin u omjeru 1:30 u ﬁzološkoj otopini i putem igle on se aplicira na mjestu konekcije mioma i uterusa. Nakon par

Laparoskopska miomektomija

ko da se on može rezati i odstranjivati miomi po principu trakcije i kontratrakcije. Odstranjni miom se smjesti u Douglas, dok se rana ušije. Rana se šije pojedinačnim PDS šavom po principu blizu - daleko pa daleko – blizu, a sa ciljem da se rana pokrije serozom. VriDavanje injekcije Pitresina jeme resorpcije je 90-120 dana. Nakon ušvanja rane pristupa se morseliranju mioma, pri čemu se miom usitni u trake veličine viršli i odstrani kroz troakare. Prednosti ove tehnike u odnosu na klasiču laparatomiju su: brz oporavak, nema bolova, nema infekcije, nema priraslica i već nakon sedam dana povratak na posao. Nakon šest mjeseci može se ići slobodno u trudnoću, ako je rez veći od 4 cm na uterusu savjetuje se Rez na miom električnom iglom porod završiti carskim rezom. Kod većih mioma može se pristupiti medikamentoznoj - hormonskoj terapiji s GnRH-agonistima - lijekovima koji djeluju suprotno ženskim spolnim hormonima estrogenima i koji zaustavljanjem funkcije jajnika na umjetni način premještaju ženu u postmenopauzu (Zoladex, Enantone Depot, Decapeptyl). Padom razine estrogena, smanjuje se protok krvi kroz Ljuštenje mioma maternicu i prehrana miomai na taj način izaziva smanjenje, skvrčavanje mioma. Na ovaj način može se smanjiti protok krvi i veličina mioma.Terapija traje 3 - 6 mjeseci, a neželjena djelovanja u smislu menopauzalnih tegoba znaju biti veoma izražena. Ukoliko su miomi mnogobrojni, najbolje je pristupiti klasičnom laparatomijom, kada se uz pomoć palpacije odTehnika šivanja stranjuju i manji miomi koji se ne vide. Alternativne mogućnosti: Budući da su miomi, kao i endometrioza, “estrogen ovisni” tumori, sve što mijenja razinu estrogena u krvi može utjecati na rast mioma. Postoje brojni znanstveni dokazi o porastu razine estrogena kod prehrane bogate mastima i siromašne biljnim vlaknima. Otuda savjet za prehranu u kojoj će biti isključeni raﬁnirani šećeri, proizvodi iz bijelog brašna i mliminuta dolazi do ishemije uterusa ta- ječni proizvodi, s puno zelenog lisnatog

Dr Milovan Milić, predsjednik Asocijacije za ginekološku endoskopiju

povrća, soje, proizvoda od soje i glavičastog povrća. Točan razlog štetnog djelovanja mliječnih proizvoda na nastanak mioma nije poznat, pretpostavlja se kako uporaba hormona rasta za goveda, antibiotika ili pesticida u prehrani krava može interferirati s metabolizmom ženskih spolnih hormona u crijevima (utjecaj na crijevnu ﬂoru i upliv u enterohepatičku recirkulaciju estrogena). U prilog ovoj pretpostavci ide i zapažanje da organski proizvedeno mlijeko ne djeluje štetno na tkivo maternice ili dojki. Višak estrogena mogu smanjiti i lipotropni čimbenici kao što su metionin, kolin i inozitol koji se mogu koristiti u vidu dodataka prehrani. Energetska medicina smatra kako miomi nastaju kod usmjeravanja životne energije u slijepu ulicu - na poslove ili odnose koje treba prerasti, odnosno predstavljaju kreativnost koja nikada nije realizirana, ili su povezani s unutarnjim sukobom zbog reprodukcije (rađanja) i odnosa. Otuda se savjetuju postupci akupunkture, akupresure i masaže u smislu oslobađanja blokirane energije i pojačanja protoka energije u zdjelici. Savjetuju se također i redovita vježba (aerobičnog karaktera). Predavanja i operacije uživo odradili: prof. dr Martina Ribić-Pucelj, Ginekološka klinika Ljubljana, dr Milovan Milić, Bolnica „Jelena“ Banjaluka i prof. dr Kenan Drljević, Opšta bolnica „Prim. dr Abdulah Nakaš“ Sarajevo.

Zdravstvena ustanova Bolnica iz hiruških oblasti JELENA Jovana Dučića 47 Telefon: +387 51 324 310 Fax: +387 51 324 312 www.jelenamedico.com E-mail: info@medicajelena.com

F A R M A C I J A

ebljina, jedan od najvećih javnozdravstvenih problema i izazova današnjeg društva, globalno je prihvaćena kao važan promjenljiv zdravstveni rizičan faktor hroničnih bolesti, kako u razvijenim, tako i u nerazvijenim zemljama. Svjetska zdravstvena organizacija (SZO), koja deﬁniše indeks tjelesne mase (ITM) od 25,00 kg/m² do 29,99 kg/m² kao prekomjernu tjelesnu masu, a ITM ≥ 30,00 kg/m² kao debljinu, identiﬁcirala je istu kao jedan od deset vodećih rizičnih faktora. Bolest debljina (E66, MKB XI revizija) uzrokuje brojne komplikacije; od različitih zdravstvenih problema poput artritisa i bolova, poremećaja spavanja, dispneje pri najmanjem zamoru, pojačanog znojenja, do socijalne stigmatizacije i diskriminacije koje se odražavaju na kvalitet života osoba s debljinom i povećavaju rizik za razvoj depresije. Osim toga, značajan je rizičan faktor za razvoj danas vodećih uzroka bolesti i smrtnosti; kardiovaskularnih bolesti, hipertenzije, moždanog udara, šećerne bolesti i određenih mjesta pojave raka. Prema mišljenju SZO, debljina je zbog epidemijskih razmjera danas najveći problem javnog zdravstva. Zbog povećane tjelesne mase nastaju brojne kliničke komplikacije koje smanjuju kvalitet života, radnu sposobnost i životni vijek oboljelih. Tip 2 šećerne bolesti i hipertenzija 2,9 puta su češći u osoba s debljinom nego u opštoj populaciji, a hiperlipidemija je češća 1,5 puta. S ekonomske strane, direktni i indirektni troškovi liječenja debljine velik su teret za proračune zdravstvenih sistema. Obim problema poprimio je epidemijske razmjere, s više od milijardu odraslih osoba s prekomjernom tjelesnom masom i 300 miliona odraslih osoba s debljinom u svijetu. Rastuća epidemija debljine uočljiva je širom svijeta. U Sjedinjenim Američkim Državama (SAD) 65% stanovnika ima prekomjernu tjelesnu masu, a 31% debljinu. Slično je i u Evropi, preko 40% odraslih ima prekomjernu tjelesnu masu, a oko 20% debljinu. Uočljiva je i geografska diferencijacija, stopa prevalencije viša je u centralnom, istočnom i mediteranskom dijelu nego u zapadnoj i sjevernoj Evropi. 66

Debljina - rizik za tip 2 šećerne bolesti Debljina kao rizičan faktor za tip 2 šećerne bolesti Tip 2 šećerne bolesti je, uz debljinu, jedan od najtežih problema javnog zdravstva u razvijenom svijetu, a očekuje se da će postati još teži u nadolazećim godinama. Međunarodna dijabetička federacija (International Diabetes Federation - IDF) procjenjuje da trenutno 366,2 miliona ljudi na svijetu boluje od šećerne bolesti te da je ona 2011. godine bila odgovorna za smrt 4,6 miliona ljudi na svijetu, više nego HIV/AIDS, malarija i tuberkuloza zajedno. Šećerna bolest važan je rizični faktor za razvoj kardiovaskularnih bolesti koje ujedno predstavljaju i najčešću hroničnu komplikaciju i vodeći uzrok smrti u osoba sa šećernom bolesti. Više od 50% smrti osoba sa šećernom bolešću uzrokovano je kardiovaskularnim bolestima. Smatra se da su one najvećim dijelom odgovorne za opaženo skraćenje očekivanog trajanja života za 5-10 godina u oboljelih. U osoba s šećernom bolešću rizik od ateroskleroze i do četiri je puta viši, a od srčanog udara dvostruko viši. Smatra se da je šećerna bolest, zbog rizika od koronarnog incidenta, ekvivalentna bolesti srca. Većina bolesnika sa šećernom bolešću, njih preko 85-90% boluje od tip 2 bolesti za koju debljina predstavlja jedan od najvažnijih rizičnih faktora. Relativni rizik razvoja šećerne bolesti tip 2 u žena s ITM=30 kg/m2 u odnosu na one s ITM=20 kg/m2 11.2 puta je veći, dok muškarci s ITM ≥ 35 kg/m2 imaju do 42 puta veći rizik u odnosu na one s ITM< 23 kg/m2. Istraživanje Nurses’ Health također pokazuje da je osim dobne starosti ITM glavni rizični faktor za tip 2 šećerne bolesti te da se s porastom ITM-a u toku života

povećava rizik razvoja šećerne bolesti čak i u žena prosječne tjelesne mase (ITM = 24,00 kg/m2). U poređenju sa ženama čija je tjelesna masa stabilna, rizik od šećerne bolesti tip 2 bio je dvostruko veći u žena koje su dobile od 5 do 7,9 kilograma nakon 18. godine, a trostruko veći u žena koje su dobile 8 kilograma ili više. Žene koje su pak izgubile više od 5 kilograma dvostruko su smanjile taj rizik. Ti su rezultati dobiveni neovisno o porodičnoj anamnezi šećerne bolesti. Slični rezultati dobiveni su i u istraživanju NHANES - među odraslom populacijom u dobi od 20 do 75 godina rizik od tipa 2 šećerne bolesti se utrostručio. Među mlađom populacijom (u dobi od 20 do 45 godina) rizik od tipa 2 šećerne bolesti bio je i četiri puta veći, a među starijom populacijom (od 45 do 75 godina) dvostruko veći ako je njihova tjelesna masa bila prekomjerna.

Rezistencija na inzulin glavni faktor koji povezuje debljinu s intolerancijom glukoze, hipertenzijom i dislipidemijom Rezistencija na inzulin glavni je faktor koji povezuje debljinu s intolerancijom glukoze, hipertenzijom i dislipidemijom. Ona je posljedica metaboličkog defekta koji se odvija u skeletnim mišićima i drugim tkivima. Taj se poremećaj može uočiti kod četvrtine »normalne« populacije, što znači da je genetski determiniran. Stepen rezistencije na inzulin povećava se debljanjem, a opada gubitkom tjelesne mase. Rezistencija na inzulin i hiperinzulinemija početni su okidači cijelog niza problema što će dovesti do hipertenzije izazvane debljinom i dislipidemijom, iako su neka istraživanja

F A R M A C I J A

iz druge polovine devedesetih godina dovela tu hipotezu u pitanje. Debljina nije povezana samo s rezistencijom na inzulin, nego i s povećanom aktivnosti renin-angiotenzina i simpatičkog živčanog sistema te smanjenim odgovarajućim lučenjem atrijskog peptida natriureze. Debele osobe imaju, u poređenju s osobama koje to nisu, povišeni intravaskularni volumen, srčani minutni i udarni volumen. Svi ti faktori, uz genetsku predispoziciju, mogu dovesti do hipertenzije. Predložena je i druga hipoteza u kojoj je središnja debljina (»portalno« adipozno tkivo) glavni uzrok abnormalnih obilježja sindroma X, kao što su rezistencija na inzulin i hiperinzulinemija. Intraabdominalni adipociti prazne svoje slobodne masne kiseline izravno u portalnu venu izlažući jetru visokim koncentracijama slobodnih masnih kiselina. Eksperimentalno uvedene visoke koncentracije portalnih slobodnih masnih kiselina ometaju jetru u uzimanju inzulina. To može dovesti do periferne hiperinzulinemije, zatim do relativne neosjetljivosti na inzulin i, konačno, do nastanka dijabetesa. Visoke koncentracije slobodnih masnih kiselina mogu prouzrokovati i hipertrigliceridemiju, kao i povišene vrijednosti triglicerida što se povezuje s dobijanjem na težini. Povišene vrijednosti slobodnih masnih kiselina, zbog veće lipolitičke aktivnosti i hiperinzulinemije, stimuliraju nastanak very low-density lipoprotein (VLDL) u jetri. S obzirom na to da je lipoproteinska aktivnost lipaze smanjena, smanjuje se i metabolizam triglicerida. Slobodne masne kiseline stimulišu rad jetre i lučenje lipoproteina vrlo niske gustoće, što aktivira glukoneogenezu i ometa hepatičko korištenje inzulina. To dovodi do povišenog hepatičkog lučenja lipoproteina vrlo niske gustoće i inzulina, a to uzrokuje hiperlipidemiju, hiperglikemiju i hiperinzulinemiju, uz hipertenziju i hiperandrogenezu kao mogućim posljedicama. U osoba s debljinom adipozno tkivo otpušta povećanu količinu ne-esteriﬁciranih masnih kiselina, citokina, hormona i drugih faktora uključenih u inzulinsku rezistenciju. Ukoliko se navedenom stanju pridruži i disfunkcija -stanica dolazi do insuﬁcijentne regulacije glikemije i porasta vrijednosti glukoze u krvi. Preuzeto sa www.plivamed.net

Liječenje dijareja različitih etiologija

ijareja predstavlja stanje koje se manifestuje pojavom tri ili više neformiranih ili tečnih stolica u toku dana. Najvažnija osobina dijareje jeste sastav, a ne broj stolica. Prema kliničkoj slici, može biti akutna (nastaje naglo i traje do tri sedmice) i hronična (traje duže od tri sedmice). Prema patofiziološkom mehanizmu, dijareja može biti: sekretorna (najčešće uzrokovana toksinom Vibrio cholerae), osmotska (nastaje zadržavanjem osmotski aktivnih supstanci u crijevima, prevelikim unosom magnezijuma ili vitamina C, zbog intolerancije na laktozu), motilitetna (uzrokovana hipermotilitetom crijeva koji nastaje nekim organskim poremećajem, npr. hipertiroidizam), psihogena, uzrokovana smanjenom površinom za apsorpciju (resekcija želuca, tankog ili debelog crijeva), inflamatorna (razni tipovi enteritisa uzrokovani virusima ili bakterijama, upalne bolesti crijeva - ulcerozni enterokolitis, Kronova bolest). Dugotrajna dijareja može dovesti do dehidracije i posljedične pojave elektrolitnog disbalansa i metaboličke acidoze. Teški oblici dijereje se najčešće javljaju kod djece zbog specifične građe tijela i metabolizma. Naime, djeca imaju veći procenat vode u organizmu, te njihov bubrežni sistem nije dovoljno razvijen i ne zadržava vodu, što dovodi do lakšeg gubitka vode i pojave hipovolemije. Pojava proljeva kod odraslih pacijenata najčešće prolazi brzo i ne ostavlja ozbiljnije posljedice po zdravlje pacijenta. Poseban entitet kod ovog stanja predstavljaju putničke dijareje. Ovaj tip proljeva uzrokovan je endemskim bakterijama koje se nalaze u lokalnim vodama, te se preporučuje upotreba flaširanih voda. Osim proljeva, kod pacijenata se javlja i mučnina i povišena tjelesna temperatura. U liječenju dijareje najvažnije je sanirati poremećaj vode i elektrolita, upotrebom tzv. ORS (oralne rehidrirajuće solucije). Pacijent u prehrani treba ko-

ristiti posoljene pileće ili povrtne supe, posoljenu vodu od riže i dr. Prema preporukama SZO u kućnim uslovima je potrebno napraviti rehidracijsku otopinu koja sadrži 3 g soli (1 čajna kašika) i 18 g šećera (2 supene kašike) na 1 l flaširane vode. Pretjerana upotreba soli ili šećera u ORS mogu pogoršati dehidraciju. Osim nadoknade tekućine, preporučuje se i nadoknada elektrolita, na prvom mjestu kalijuma i cinka. Prema preporukama SZO, djeca koja se hrane majčinim mlijekom trebaju nastaviti dojiti, jer se na taj način ubrzava oporavak normalne crijevne funkcije. Antibiotici tipa kombinacije trimetoprim + sulfometoksazol, te metronidazol se ordiniraju kod infekcija uzrokovanih neinvazivnim mikroorganizmima i to kod osoba starijih od 60 godina, imunodeficijentnih osoba, a kod ostalih ordiniranje antibiotika ovisi od težine kliničke slike, nakon korektno obavljene rehidracije. Antiperistaltična sredstva se nikada ne upotrebljavaju u tretmanu dijareje, jer se njihovom primjenom mikroorganizmi duže zadržavaju u digestivnom traktu, te se na taj način povećava rizik za nastanak komplikacija i kliconoštva. Probiotici se upotrebljavaju skupa sa antibioticima kod dijareja uzrokovanih invazivnim mikroorganizmima. Uz ORS, u liječenju dijareje preporučuje se upotreba crijevnih antiinfektiva poput nifuroksazida (Enterofuryl®). Enterofuryl® djeluje antibakterijski isključivo u lumenu crijeva i ne apsorbuje se u sistemsku cirkulaciju, te na taj način ne stupa u interakciju sa drugim lijekovima. Bezbjedno se primjenjuje kod dojenčadi i djece, trudnica i dojilja. Enterofuryl® štiti normalnu crijevnu bakterijsku floru. Dugogodišnje praktično iskustvo u primjeni, kao i brojna klinička ispitivanja, potvrđuju efikasnost i sigurnost primjene Enterofuryl®-a u liječenju dijareja različitih etiologija. Bosnalijek d.d. Stručni tim za medicinsku podršku

F A R M A C I J A

HP se deﬁniše kao benigno (nekancerozno) povećanje prostate, uzrokovano rastom novih ćelija, koje je progresivne prirode i u najvećem broju slučajeva praćeno simptomima donjeg urinarnog trakta. U okviru ovog oboljenja moramo razlikovati pacijente kod kojih simptomi izostaju, od onih koji imaju blage, umjerene ili teške simptome, kako bismo, uzimajući u obzir težinu simptoma, mogli napraviti pravi izbor u inicijalnoj terapiji. Takođe, za kliničare je važno da odrede koji su pacijenti pod povećanim rizikom od progresije bolesti, kako bi se optimizovala terapija i ponudio tretman koji je u skladu sa preferencijama pacijenta.1 Postoje četiri osnovne opcije za liječenje benigne hiperplazije prostate: oprezno čekanje, farmakološka terapija, minimalno invazivne procedure i operacija. Oprezno čekanje se primjenjuje kod pacijenata koji nemaju simptome BHPa, i/ili ukoliko se žele izbjeći komplikacije i terapijske nuspojave, kao i troškovi drugih medicinskih intervencija. Za bolesnike koji imaju izražene simptome donjeg urinarnog trakta farmakološka terapija, bilo adrenergičkim alfa blokatorima ili inhibitorima 5-alfa reduktaze (5ARI), je često inicijalna terapija izbora. Minimalno invazivne procedure podrazumijevaju različite vrste transuretralne termoterapije, dok hirurška terapija podrazumijeva transuretralnu resekciju prostate, transuretralnu inciziju prostate, transuretralno lasersko isparavanje i otvorenu prostatektomiju.2 Istorijski gledano, ljekari su koristili alfa blokatore primarno za rješavanje simptoma BHP-a. Manji broj pacijenata, zbog poznatog efekta 5ARI na smanjenje rizika od AUR, je bio stavljen na 5ARI terapiju.2 Alfa blokatori nemaju efekat na volumen prostate i pokazali su se neeﬁkasnim u smanjenju broja komplikacija nastalih zbog BHP-a, kao što je AUR i operacija 3,4,5, dok su 5ARI smanjili veličinu prostate i poboljšali urinarne simptome nakon 3-6 mjeseci terapije, kao i rizik od nastanka AUR i operacije.4,5,6 Potencijalno nekorištenje 5ARI u terapiji BHP-a i veće oslanjanje na alfa-blokatore kao inicijalnu terapijsku opciju, može povećati broj nepovoljnih rezultata liječenja koji uključuju i AUR i operaciju. Kao takav, postoji trend korištenja kombinovane terapije alfa blokatora i 5ARI, ili korištenja sekvencionalnog tretmana sa alfa blokatorima za 70

Značaj izbora inicijalne terapije kod pacijenata sa umjerenim do teškim simptomima benigne hiperplazije prostate

Dr med. Marko Račić, Bolnica „Sveti apostol Luka“, Doboj

brzu kontrolu simptoma, koji je praćen upotrebom 5ARI s ciljem promjene toka oboljenja. Kašnjenje u dodavanju 5ARI, u okviru sekvencionalnog tretmana, može biti povezano s povećanom mogućnošću za javljanje AUR i operacije.2 Retrospektivna opservacijska studija koja je ispitivala uticaj izbora inicijalne terapije na sam ishod liječenja i pojavu komplikacija, uključivala je pacijente iz SAD, identiﬁkovane iz dva izvora: (1) IHCIS (Integrated Health Care Information Solutions) koji sadrži medicinske podatke o više od 30 miliona osoba, i (2) PharMetrics koji sadrži podatke o više od 52 miliona osoba.2

kojih je terapija sa 5ARI inicirana unutar 30 dana od početka terapije sa alfa-blokatorima (rana grupa) je 59,6% u IHCIS i 61,1% u PharMetrics grupi. U IHCIS grupi ukupno 14,4% muškaraca je doživjelo kliničku progresiju, 11,3% je doživjelo AUR i 6,8% operaciju povezanu sa BHP-om. Pacijenti iz kasne grupe (kod koji je uključivanje 5ARI na terapiju alfa blokatorima odgođeno za više od 30 dana) su imali značajno veću vjerovatnoću da dobiju kliničku progresiju (19,0 vs 11,2%, OR=1.857; p<0.0001), značajno veću vjerovatnoću za AUR (13,2 vs 8,1%, OR=1.790; p<0.0001) i značajno veću vjerovatnoću za operaciju (9,5 vs 4,8%, OR=2.083; p<0.0001) u poređenju sa pacijentima kod kojih je Rezultati studije su sljedeći:2 Ukupno 2.636 i 4.260 pacijenata terapija sa 5ARI inicirana rano. Sličan trend je primijećen i u Pharje identiﬁkovano iz IHCIS i PharMetrics baze podataka. Postotak pacijenata kod Metrics grupi (Slika 1.).

Postotak pacijenata

IHCIS grupa

PharMetrics grupa

Slika 1. Postotak kliničke progresije, AUR i operacije tokom 12 mjeseci kod pacijenata liječenih alfa blokatorima i 5ARI istovremeno, rana vs kasna grupa.

F A R M A C I J A

Da bi se procijenio efekat svakog od 30 dana kašnjenja u dodavanju 5ARI u terapiju BHP-a, napravljena je podjela pacijenata na temelju mjerenja vremena inicijacije 5ARI u terapiji. U IHCIS grupi svako 30-dnevno odgađanje iniciranja 5ARI u terapiji je rezultovalo povećanjem vjerovatnoće kliničke progresije bolesti za prosječno 21,1%; povećanjem vjerovatnoće za nastankom AUR za 18,6%; i povećanjem vjerovatnoće za operativni zahvat za 26,7%.2

lijek DUODART® - ﬁksna kombinacija dutasterida i tamsulozina u jednoj kapsuli. Na ovaj način je ljekarima i pacijentima dostupna terapija koja istovremeno pruža superiorno poboljšanje simptoma i prevenciju komplikacija BHP-a, uz komfornu i jednostavnu primjenu. Članak je sponzorisao „GlaxoSmithKline“.

Slika 2. Stopa kliničke progresije, AUR i operacije tokom 12 mjeseci kod pacijenata koji su liječeni alfa-blokatorima i dodatnom 5ARI terapijom: odgađanje uključivanja terapije sa 5ARI po 30 dana (prikazane vrijednosti = postotak pacijenata

Rezultati ove studije su pokazali da postoji klinički beneﬁt za muškarce koji uzimaju 5ARI skupa s alfa-blokatorima, u cilju redukovanja neželjenih rezultata i olakšavanja simptoma BHP-a.2 Takođe, pokazano je da kod muškaraca kod kojih je odgođeno uključivanje 5ARI dolazi do povećanja rizika za nastanak komplikacija kao što su urinarna retencija i potreba za operacijom prostate tokom 6-12 mjeseci.2 Benigna hiperplazija prostate je hronično, kompleksno oboljenje koje je kod mnogih muškaraca progresivne prirode. Iako se pogoršanje simptoma najčešće javlja kao znak progresije bolesti, pokazano je da su pacijenti najviše zabrinuti zbog mogućeg nastanka akutne urinarne retencije (AUR) i operacije kao posljedice progresije bolesti.1 Upotrebom kombinovane terapije 5ARI i alfa-blokatora može se smanjiti rizik od kliničke progresije kod muškaraca koji imaju BHP. U Bosni i Hercegovini je, pored monoterapijskih opcija 5ARI i alfa-blokatora, koje se kao takve mogu kombinovati u terapiji BHP-a, odnedavna dostupan i 72

Reference: 1.

M. Emberton, E. B. Cornel, P. F. Bassi, et al. Benign prostatic hyperplasia as a progressive disease: a guide to the risk factors and optionsfor medical management, Int J Clin Pract, July 2008, 62, 7, 1076–1086 Michael Naslund, Michael T. Eaddy, et al. Impact of delaying 5-alpha reductase inhibitor therapy in men on alpha-blocker therapy to treat BPH: assessment of acute urinary retention and prostate-related surgery, Current Medical Research & Opinion Vol. 25, No. 11, 2009, 2663–2669 Naslund MJ, Issa MM, Grogg AL, et al. Clinical and economic outcomes in patients treated for enlarged prostate. Am J Manag Care 2006;12 (4 Suppl):S111-6 Barkin J, Guimara˜ es M, Jacobi G, et al. Alpha blocker therapy can be withdrawn in the majority of men following initial combination therapy with the dual 5 alpha reductase inhibitor dutasteride. Eur Urol 2003;44:461-6 McConnell JD, Roehrborn CG, Bautista OM, et al. The long-term effect of doxazosin, finasteride, and combination therapy on the clinical progression of benign prostatic hyperplasia. N Eng J Med 2003;349:2387-98 Baldwin KC, Ginsberg PC, Roehrborn CG, et al. Discontinuation of alphablockade after initial treatment with finasteride and doxazosin in men with lower urinary tract symptoms and clinical evidence of benign prostatic hyperplasia. Urology 2001;58:203-9

unce predstavlja dragocjeni izvor energije koja je neophodna za održavanje života na Zemlji. Usljed ozbiljnog oštećenja ozonskog omotača pojačana je količina zračenja koja stiže do naše planete. Sva živa bića su se energiji sunca prilagodila stvaranjem mehanizama koji treba da spriječe štetne efekte u slučaju prekomjernog ozračivanja. Naučno je dokazano da sunčevo zračenje može veoma ugroziti zdravlje. Oko 99% svih, po žive organizme, štetnih efekata dolazi od UV zračenja talasnih dužina od 100-400 nm. UV zračenje se, na osnovu razlika u sadržaju energije, dubine prodiranja i pojavama koje izaziva u organizmu, dijele na UVA, UVB i UVC. UVC zračenje, talasne dužine 100280 nm, apsorbuje ozonski pojas Zemlje, te ono i nema kontakta sa živim

svijetom. Međutim, UVC zračenje koga stvaraju vještački izvori je veoma štetno za sva živa bića, a kod ljudi izazivaju kancerogena oboljenja. UVB zračenje, talasne dužine 280320 nm, čini svega 2% ukupnog UV zračenja koje dospijeva do Zemlje. Ovo zračenje potrebno je za pretvaranje provitamina u vitamin D3, što se smatra jedinim, za organizam pozitivnim efektom. Aktivira prirodne zaštitne mehanizme kože, proces melanogeneze i zadebljanje epi-

Djeca i sunce dermalnog sloja. Još se naziva i eritemogeno, s obzirom na to da izaziva eritem, crvenilo, opekotine, fotostarenje kože, ali i maligne i druge promjene. UVA zračenje, talasne dužine 320400 nm čini 98% od ukupnog UV zračenja koje dopire do površine Zemlje. Aktivira direktno proces melanogeneze bez crvenila. Dijeli se na UVA-1 i UVA-2 zrake. UVA-1 zraci, talasne dužine 320340 nm, ponašaju se slično UVB zracima. Izazivaju crvenilo, opekotine, fotostarenje kože i maligne promjene. UVA-2 zraci, talasne dužine 340-400 nm, su odgovorni za fotodermatoze i fotosenzibilizacije. Izlaganje kože sunčevoj svjetlosti u osnovi povoljno djeluje na kožu tako što podstiče sintezu vitamina D, koji je neophodan za kalciﬁkaciju kostiju.

Dječja koža Kao i mnogi drugi organi u dječjem uzrastu, i koža podliježe procesu sazrijevanja i rasta. Zaštitne funkcije kože u dječjem dobu jošuvijek nisu razvijene te je njihova koža izrazito osjetljiva prema UV zracima tokom izlaganju suncu. Oštećenja kože koja nastaju zbog kumulativnog ili neumjerenog izlaganju sunčevom zračenju, započinju upravo u djetinjstvu. Naša koža ima gotovo neizbrisivo pamćenje izloženosti UV zračenju i tokom godina nagomilana oštećenja ćelija ne mogu se više popraviti. Zbog toga je od vitalnog značaja da roditelji zaštite dječju kožu od štetnog uticaja UV

zraka. Roditelji često ignorišu moguće rizike jer vole da im djeca budu „preplanula“ od sunca. Smatraju da njihova djeca izgledaju mnogo zdravije kada im koža potamnjela na suncu. Morali bi znati da je koža preplanula od sunca, u stvari, oštećena koža. Oko 80% cjelokupnog UV zračenja koja potiču od sunca naša koža apsorbuje prije 21. godine. S obzirom na to da djeca imaju mnogo prilika da se igraju, bave sportom i upražnjavaju druge aktivnosti na otvorenom, ona provode mnogo više vremena na suncu od odra-

slih. Uobičajeno je da na ljetovanju djeca provode sate i sate na plaži igrajući se u pijesku, pored vode ili u plićaku samo u kupaćem kostimu ili čak potpuno naga. Na ovaj način je njihova koža znatno više izložena UV zračenju koje dovodi do oštećenja, koja u kasnijem životnom dobu mogu dovesti do pojave raka kože. Karcinom kože u dječjem uzrastu gotovo da je nepoznat. Bebe i mala djeca su posebno osjetljiva na UV zračenje koje potiče od sunca s obzirom na to da je njihova koža mnogo tanja i prozvodi pigment koji pruža slabiju zaštitu od kože odraslih. Nezaštićena dječja koža može biti oštećena UV zracima za manje od 15 minuta. Prim. mr farm. Anđelka Damjanović, spec. farmaceutske informatike

Savjeti roditeljima - Izbjegavati dugotrajno direktno izlaganju Suncu a posebno u periodu od 10 do 16 časova; - Bebe i malu djecu ispod tri godine ne izlagati sunčevoj svjetlosti; - Djecu do šest mjeseci starosti ne treba mazati preparatima za zaštitu. Kasnije koristiti samo one sa manjim zaštitnim faktorom zbog veće osjetljivosti dječje kože, ali i zbog veće mogućnosti apsorpcije hemijskih supstanci iz preparata za zaštitu; - Djeca treba da sjede i igraju se u hladu, posebno kada je Sunce u zenitu; - Treba da nose adekvatnu odjeću od gusto tkanog materijala, majice dugih rukava, kačket ili šešir sa širokim obodom; - Zaštititi dječje oči naočarima sa UV zaštitom; - Veoma je važno da se na osjetljivu dječju kožu redovno nanose vodootporna antisolarna zaštitna sredstva u vidu losiona i gelova, koji sadrže visoke zaštitne faktore (SPF 30 ili više) koji ne prodiru u kožu; - Antisolarna sredstva primjenjivati svakodnevno, prije izlaska iz kuće i izlaganju suncu, na sve regije koje su izložene UV radijaciji u dovoljno debelom sloju, svaka dva sata. Zaštita je potrebna i kada je oblačno, a posebno poslije plivanja i brisanja mokre kože peškirom, kao i poslije nekih aktivnosti koji uslovaljavaju znojenje.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

Modernizacija Zdravstveno-medicinskog centra „Banja Vrućica“

odernizacijom postojećih zdanja, elitna zdravstveno-turistička ustanova „Banja Vrućica“ pogodna za prevenciju, liječenje i rehabilitaciju kardiovaskularnih, ﬁzijatrijsko-reumatoloških i neuroloških oboljenja, uspjela je napraviti savršen spoj tradicionalnog prirodnog lječilišta sa prednostima savremene tehnologije. Renovirani medicinski centar, vrijedan više od četiri miliona KM, nedavno je

Savršen spoj prirodnog i savremenog načina liječenja

pušten u rad i prostire se na 4.500 kvadratnih metara. Riječ je o komfornom, luksuzno opremljenom, klimatizovanom i bez arhitektonskih barijera namjeni prilagođenom prostoru. Tu su smještene moderno opremljene ordinacije, laboratorije, sobe za masaže, prostorije namjenski pravljene za elektro, magneto, termo, kinezi i balneo terapije, 26 kada, dvije biserne kade i dva bazena sa termomineralnom vodom. Tim stručnjaka koji je radio na dekoru i eleganciji ambijenta, uložio je u svoje ideje mnogo znanja i kreativnosti, te ovom prostoru dao prijatnu toplinu i pretvorio ga u mjesto gdje liječenje i rehabilitacija postaju uživanje i opuštanje. Pomoću savremene tehnologije tim visokostručnih zdravstvenih radnika pruža besprijekornu zdravstvenu njegu svim korisnicima bogatog zdravstvenog potencijala „Banje Vrućice“. Gostima i pacijentima smještenim u hotelima ove banje obezbijeđeni su dvadesetčetvoročasovno ljekarsko dežurstvo kao i cjelodnevni medicinski nadzor. U medicinskom centru ove banje ljekarski, ultrazvučni, EKG i laboratorijski pregledi obavljaju se bez čekanja, nalazi se dobijaju u veoma kratkom roku, što znatno doprinosi blagovremenom određenju dijagnoze i primjeni terapije. Pored rehabilitacionih i preventivnih programa, namijenjenih liječenju kardiovaskularnih, ﬁzijatrijsko-reumatoloških i neuroloških oboljenja, u ZTC „Banja Vrućica“ mogu se obavljati i ortopedski i endokrinološki pregledi. Uz

osam stalno zaposlenih ljekara specijalista, saradnici su i eminentni stručnjaci iz Banjaluke i Beograda. Termomineralna voda „Banje Vrućice“ je prirodno ljekovito sredstvo koje se upo-

trebljava i u Medical wellness centru „Stara Banja“. Veliki broj turista u ovu banju privlače vikend ili višednevne specijalizovane paket ponude wellness aranžmana. Ove ponude uključuju veliki broj wellness usluga koje opuštaju i liječe tijelo i dušu bojom, mirisom, ugodnom muzikom i posebnom pažnjom zaposlenih, po veoma povoljnim cijenama. “Banja Vrućica”, već decenijama, plijeni svojim mogućnostima i sadržajem, za nju se često kaže da je kraljevstvo vode, zdravlja i prirodne ljepote. Čist vazduh, zdrava okolina i veliki broj šumskih staza za šetnje privlače ljude umorne od gradske vreve i brzog načina života. Netaknuta priroda i brojni restorani sa autentičnom domaćom kuhinjom i raznovrsnim specijalitetima moderne kuhinje, bogata istorija i tradicija ovog kraja su samo još neki od razloga da posjetite ovu oazu mira, zdravlja i ljepote.

Marketing i prodaja Zdravstveno turistički centar Banja vrućica a.d. Teslić, Kosovska bb Tel. +387 53 410 030 Fax +387 53 431 361oštovani, e-mail: marketing@banja-vrucica.com

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

inkgo biloba ili gospina kosa je najšire korišćen prirodni preparat današnjice koji se smatra i najstarijom biljkom na zemlji, čiji pojedini primerci žive i do hiljadu godina. Jedina je preživjela biljna vrsta iz roda Ginkgoate i porodice Ginkgoaceae. Ne pokazuje botaničko-taksonomske srodnosti s drugim živim biljnim vrstama. Postojanje ginkga seže oko 250 miliona godina u prošlost. Lišće i sjeme već se vjekovima koriste u staroj kineskoj medicini, prvenstveno za liječenje astme, bolesti bronhija i pluća, kao i za poboljšanje periferne i moždane cirkulacije krvi. Samo u Njemačkoj, tokom 1988. godine, je prepisano preko pet miliona recepata za preparate koji u sebi sadrže ginko. Charles Darwin je nazvao ginkgo «živim fosilom» jer je preživjela 200 miliona godina odolijevajući insektima, zagađenju i bolestima. U 18. vijeku iz Kine je prenesen u Evropu. U Kini i Japanu se mogu naći stabla stara oko 3.000-4.000 godina, dok u Evropi najstarija stabla imaju najviše 250 godina. Ginkgo biloba je dvodomna listopadna biljka. Stablo se najbrže prepoznaje po tipičnom obliku listova. Listovi su lepezasti i sastoje se iz dva dijela («biloba»). Naziv ginkgo potiče od kineske riječi GinKiyo, što znači srebrna marelica zbog sličnosti sa sjemenkama marelice. Pri transkripciji kineskog pisma došlo je do promjene «y» u «g» (ginkgo). Izuzetno je otporan na otrove iz okoline tako da je svoje mjesto našao i u drvoredima nekih metropola u Japanu te New Yorku. Istraživanja ljekovitih djelovanja ginkga ukazuju na njegovo snažno antioksidativno dejstvo, prvenstveno zbog visoke koncentracije flavonoida. Lišće ginkgo bilobe, između ostalog, sadrži flavonoide kempferol, kvercetin, izoramnetin i druge glikozide, proantocijanidine, terpene neflavonoidnog porijekla, i to: bilobalid i ginkgo glide A, B i C, lignine, eterična ulja i taninsku kiselinu. Biološki aktivni sastojci preparata-dodataka ishrani su dobijeni ekstrakcijom lista ginkgo biloba i tako je izolovano oko 50 sastojaka. Standarizovani ekstrakt ginkga (GBE) je patentiran 1989. godine i sadrži 24% ginkgoflavonoglikozida i 6% terpenskih laktona. Od flavonoida najčešći su: kvercetin (9,5%), kempferol (10,5%), i izoramnetin (2,0%). Terpenski trilaktoni su ginkolidi A-J (2,8%) koji su antagonisti trombocitnog aktivirajućeg faktora i bilobalidi (2,6%) koji povećavaju moždanu aktivnost, blokirajući neurotransmisiju GABA medijatora. Ove 78

Ginkgo biloba “živi fosil”

Mr ph. Rada Krča

supstance se ne nalaze se ni u jednoj drugoj biljnoj vrsti. Upotreba ginkga u medicinske svrhe ima dugu istoriju, datira čak 2.800 godina prije Hrista. Iako se list ginkga u tradicionalnoj medicini Dalekog istoka primjenjuje od davnina, prvi ekstrakt dobijen je tek 1965. zahvaljujući hemijskim i farmakološkim istraživanjima. Iz lista su izolovane hemijske komponente, koje pokazuju pozitivno djelovanje na ljude. Ginkgo poboljšava memoriju i druge moždane aktivnosti, djeluje blago antidepresivno, anksiolitički i koristan je za osobe koje pate od migrene. U krvnim sudovima djeluje antiagregaciono. Brojna ispitivanja potvrdila su da ginkgo štiti arterije, vene i kapilare od oštećenja regulišući njihov tonus i elastičnost, smanjujući pritom slijepljivanje trombocita, ključnog faktora u razvoju ateroskleroze. Dokazano je da ginkgo

poboljšava cerebralnu, perifernu i mikrocirkulaciju. Oslabljenu cirkulaciju u nogama i rukama prati osjećaj hladnoće, grčevi i bolovi u nogama (prilikom hodanja i mirovanja). Za ljekovite efekte ginkga, odnosno za poboljšanje cerebralne i periferne cirkulacije odgovorne su ginkgoflavonglikozidi i terpenski spojevi ginkgolidi i bilobalidi. Ginkgoflavonglikozidi imaju antioksidativna svojstva. Oni čuvaju nezasićene masne kiseline ćelijskih membrana od oštećenja izazvanih slobodnim radikalima. Slobodni radikali pospješuju nastanak i napredovanje ateroskleroze, oštećuju ćelije mozga i nervnog sistema. Ginkgoflavonglikozidi opuštaju zidove krvnih sudova, sprečavaju nakupljanje

i slijepljivanje trombocita i ublažavaju upalu. Ginkgolidi (speciﬁčni hemijski sastojci kojih osim u ginkgu nema niti u jednoj danas živoj biljci) sprečavaju nakupljanje trombocita. Reguliše povišeni kao i sniženi krvni pritisak. Poželjno ga je koristiti ako postoje problemi s jetrom ili bubrezima, raznim upalama, impotencijom, zujanjem u ušima, slabijim sluhom usljed starosti, slabljenjem vida, vrtoglavicama i hemoroidima. Pospješuje iskorištavanje glukoze pa je koristan i za dijabetičare. S obzirom na to da i uopšteno utiče na cirkulaciju, korištenje ginkga smanjuje neugodnosti vezane za proces starenja, povećava radne sposobnosti, ubrzava zarastanje rana i olakšava oporavak od upale vena. Američki naučnici utvrdili su da ginkgo može pomoći i kod Alzheimerove bolesti. Iako ginkgo nije lijek koji će ovu bolest izliječiti, u njenim ranim fazama on poboljšava pamćenje i usporava njeno napredovanje. Ginkgo svoju primjenu nalazi kod oštećene moždane cirkulacije, praćene oslabljenim pamćenjem i koncentracijom, vertigom, tinitusom, glavoboljama. Ginkgo takođe zauzima važno mjesto u prevenciji i oporavku nakon moždanog udara. Poboljšava pamćenje, funkcionisanje mozga, moždanu i perifernu cirkulaciju, spajanje s kiseonikom i protok krvi na osnovu aktivnih izvora (terpentina i ﬂavonoida) koji imaju izrazito antioksidativno djelovanje i poput prirodnog čistača smanjuje količinu štetnih slobodnih radikala, odgovornih za starenje ćelija mozga i nervnog sistema. Međutim, postoji i studija Ginkgo Evaluation of Memory (GEM) veliko randominizovano ispitivanje, koje je pokazalo da se upotreba popularnog biljnog suplementa u dozi od 120 mg dva puta dnevno ne razlikuje od placeba u smislu kognitivnog ishoda tokom prosječnog praćenja od šest godina. Studija je sprovedena na University of Pittsburgh, Pennsylvania za Medscape Neurology. Studija je objavljena u decembru 23/30. izdanju lista “Journal of American Medical Association”.

PRIRODA I

Slobodni radikali su jedan od glavnih uzroka procesa starenja. Sastojci ginkga (ginkgoﬂavonglikozidi, ginkolidi i bilobalidi) odlikuju se izrazitim antioksidativnim svojstvima. Između ostalog, oni štite našu kožu od štetnog uticaja slobodnih radikala te na taj način usporavaju proces starenja. Dokazano je da ginkgo hrani i ćelijske strukture, održava vlažnost kože i na taj način je pomlađuje, odnosno štiti od pojave bora i oksidacije. S obzirom na to da utiče na cirkulaciju, primjena preparata koji sadrže ekstrakt ginkga može pomoći u odgađanju pojave prijevremenih znakova starenja kože, a kod već vidljivih utiče na njihovo ublažavanje te redukovanje. Ginkgo ujedno podstiče metabolizam kože, tako da sam proizvodi svoj kolagen. Kolagen je izuzetno bitan za lijep izgled kože jer je vlaži i daje joj tonus. Metabolizam kože ga naprosto nakon nekog vremena prestane proizvoditi. Razlog za to su godine te istovremeno padanje nivoa estrogena, uzrokovano klimakteričnim promjenama. Kozmetički preparati na bazi ginkga preporučuju se za sve tipove kože, a naročito za suvu, umornu i ostarjelu. Prvi znaci poboljšanja se primjećuju već nakon četiri do šest nedjelja, a za trajniji efekat je potrebno tri do šest mjeseci. Šest mjeseci je dovoljno vremena da se postignu efekti terapije

ginkgom, a nakon ovog perioda može se produžiti prema potrebi. Visoke doze od preko 600 mg dnevno su efektivne u slučajevima kada je neophodno za kratko vrijeme izazvati naglo poboljšanje, ali nije utvrđeno da li su one i bezbjedne na duži vremenski period. U preporučenim dozama, ne postoje nikakve kontraindikacije, pa se ginkgo u okviru ovih doza može uzimati duže vrijeme. Pri dugotrajnom prekoračenju preporučene doze, kao neželjeni efekti, mogu se javiti anksioznost, nesanica, mučnina, proliv i dermatitis. Ginkgo se može uzimati u kapsulama ili tabletama, ali najbolje dejstvo ima tinktura, odnosno ekstrakt. Ginkgo biloba se može konzumirati u vidu standardizovanih kapsula, tableta, tečnog ekstrakta i čaja.

Z D R AV L J E

Matične ćelije

Regenerativna medicina i u RS

Prof. dr Miomir Knežević, biotehnolog i Goran Šikanjić, koordinator projekta “Matične ćelije”

cilju unapređenja zdravlja i uvođenja novih, savremenijih terapeutskih mogućnosti na teritoriji RS, “Ledenac” d.o.o. (ZU „Mediccare“), iz Banjaluke proširio je saradnju sa „Biobankom“ iz Ljubljane, započetu septembra 2011. godine. BIOBANKA je prva privatna banka matičnih ćelija na prostoru bivše Jugoslavije sa zvaničnom akreditacijom agencije za lijekove i medicinska sredstva za obavljanje takve djelatnosti. LEDENAC je ovlašteni zastupnik i predstavnik BIOBANKE na prostoru Republike Srpske, kao i posrednik pri sklapanju ugovora između roditelja i banke matičnih ćelija iz Ljubljane. Za sada se matične ćelije uzimaju u Banjaluci, čuvaju u Ljubljani, a kad se za to steknu adekvatni uslovi, biće skladišteni i u prostorijama “Ledenca” d.o.o. u Banjaluci. Blizina Ljubljane i dobro organizovan prevoz, omogućavaju da u veoma kratkom roku, 3-4 sata od trenutka poroda, matične ćelije budu transportovane do odredišta, što je jako bitno

kada je u pitanju brojnost i kvalitet samih ćelija. Dana 3.6.2012. god. u prostorijama Zdravstvene ustanove „Mediccare“, Karađorđeva br. 2, napravljen još jedan iskorak u saradnji, potpisan je Ugovor o poslovno-tehničkoj saradnji za primjenu matičnih ćelija u kliničkoj praksi između „Ledenca“ d.o.o. iz Banjaluke i „Biobanke“ iz Ljubljane, Republika Slovenija, čijom implementacijom će biti unaprijeđeno dosadašnje partnerstvo, a krajnjim korisnicima (djeci i roditeljima) ponuđene dodatne koristi i pogodnosti. To podrazumijeva i uskoro, po prvi put u Republici Srpskoj, mogućnost primjene matičnih ćelija u regenerativnoj i rekonstruktivnoj medicini i to u plastičnoj hirurgiji, ortopediji, kardiologiji i hematologiji. U Ljubljani se već 15 godina matične ćelije uspješno koriste u terapiji oštećenja hrskavice zglobova, umjesto implantacije vještačkih zglobova. Direktor „Biobanke“ prof. dr Miomir Knežević, prezentujući svoju kompaniju, je ukazao na njenu prednost, zbog blizine Ljubljane i na realnu upotrebljivost samih matičnih ćelija. „Naša korporativna ﬁlozoﬁja je dati svakom novorođenčetu priliku da ima svoje matične ćelije iz pupkovine, pohranjene na sigurnom mjestu. Vjerujemo da budućnost medicine leži u regenerativnim tretmanima i ćelijskim terapijama baziranim na matičnim ćelijama“, istakao je Knežević.

PRI R O D A I

Z D R AV L J E

staksantin je jedan od najvažnijih karotenoidnih pigmenata u živim bićima. Zastupljen je u biljnom i životinjskom svetu. Najbolji prirodni izvor predstavlja hlorofilna alga Haematococcus pluvialis koja se uzgaja i u komercijalne svrhe, pri čemu akumulira i do 30 g astaksantina po kilogramu suve mase. Alga H. pluvialis je prirodno nastanjena u izuzetno čistim vodenim ekosistemima pri čemu izloženost svetlosti, temperatura i salinitet vode utiču na sintezu astaksantina. Astaksantin je pigment crveno-narandžaste boje strukturom sličan poznatim antioksidansima beta karotenu i luteinu. Ispoljava esencijalne biološke funkcije u zaštiti od oksidacije i UV zračenja, u imunom odgovoru i pigmentaciji. Osim u algama, zastupljen je u tkivu lososa, pastrmkama, morskim račićima i ribljoj ikri. Astaksantin se u organizmu sisara pa i čoveka ne može sintetisati niti pretvoriti u vitamin A te se mora uneti ishranom ili putem dijetetskih suplemenata. Astaksantin je molekul srodan beta karotenu, zeaksantinu i luteinu tako da ispoljava slične metaboličke i fiziološke funkcije. Prisustvo hidroksilne i keto grupe na krajevima molekula uslovljava određene osobine astaksantina kao što su: podložnost esterifikaciji, potentniji antioksidativni efekat i bolja polarna konfiguracija u odnosu na druge karotenoide. Molekul je osetljiv na oksidaciju tako da je u prirodi najčešće konjugovan sa proteinima (mišićno tkivo lososa) ili esterifikovan masnim kiselinama. U H. pluvalis prevlađuje esterifikovan oblik i to monoestar zastupljen u vidu dva stereoizomera. Osnovna fiziološka funkcija astaksantina se svodi na antioksidativni efekat. Za razliku od drugih poznatih antioksidansa (vitamin C, vit. E, ostaIi karotenoidi) posebno ispoljava zaštitni efekat vezivanjem slobodnih radikala koji mogu izazvati oštećenja membranskih fosfolipida i peroksidaciju ostalih lipida. Astaksantin ispoljava bitnu funkciju u zaštiti od: UV zračenja, fotooksidacije, kancerogenih promena, oštećenja izazvanih Helicobacterom pylori, starenjem izazvanih oštećenja u imunom sistemu, bolesti srca, bolesti organa vida, bolesti jetre i prostate. Apsorpcija karotenoida iz hrane započinje razgradnjom matriksa hrane, nastavlja se emulgovanjem karotenoida sa lipidima i stvaranjem kompleksa sa žučnim solima. Apsorpcija se vrši 80

Astaksantin

Mr ph. Anica Crkvenčić

preko enterocita i zatim se molekuli transportuju u vidu lipoproteina. Nepolarni karotenoidi (beta karoten, alfa karoten i likopen) se transportuju pomoću VLDL ili LDL, dok se polarni karotenoidi, poput zeaksantina,luteina i astaksantina, transportuju većinom putem HDL-a. Procesi oksidacije se odvijaju u mitohondrijama pri oslobađanju energije za ćelijske aktivnosti. U toku ovih procesa se produkuje dosta slobodnih radikala koji se moraju neutralisati u cilju očuvanja normalnih funkcija mitohondrija. In vitro je utvrđeno da astaksantin omogućava 100 puta bolji zaštitni efekat u odnosu na vitamin E te se na taj način ispoljava zaštitni efekat na mitohondrije ćelija jetre. Bitna je uloga astaksantina u procesima regulacije ekspresije gena u indukciji ćelijske komunikacije. Astaksantin blago inhibira i 5-alfa reduktazu koja je odgovorna za hiperplaziju prostate. Ispitivanja in vitro na krvnim ćelijama čoveka su pokazala da astaksantin stimuliše produkciju imunoglobulina kod stimulacije T ćelija. Neutralizacijom slobodnih radikala nastalih u procesu fagocitoze astaksantin štiti ćelije imunog sistema od oštećenja. Astaksantin ispoljava pozitivan efekat kod: 1. Sprečavanja nastanka ateroskleroze; 2. Regulacije visine LDL i HDL ho-

lesterola; 3. Slabe pokretljivosti spermatozoida; 4. Upalnih procesa želudačne sluznice izazvanih Helicobacterom pylori; 5. Unutrašnje zaštite od UV zračenja.

Haematococcus pluvialis

ZDRAVSTVO - SRBIJA

o iskustvima prestižne međunarodne organizacije Salzburg Global Health Care Seminar, u Privrednoj komori Srbije u Beogradu je 26. aprila 2012. godine u organizaciji „Eurosfere“, iz Beograda, uspešno održan instruktivni seminar na temu „Inovacije u menadžmentu zdravstvene zaštite“ Seminar je održan pod pokroviteljstvom: Odbora za zdravlje i porodicu Skupštine Srbije, Ministarstva zdravlja Republike Srbije, Privredne komore Srbije i Udruženja za javnu upravu Srbije, a uz podršku Zdravstvenog saveta Srbije, Komore zdravstvenih ustanova Srbije i Farmaceutske komore Srbije.

Eurosfera - agencija za konsalting i menadžment

Inovacije u menadžmentu zdravstvene zaštite

Doc. dr Mihajlo Rabrenović

Predavanja na seminaru su održali: doc. dr Mihajlo Rabrenović, ekspert za strategijski menadžment u javnom sektoru, prof. dr Milan Škulić, Pravni fakultet Univerziteta u Beogradu i predsednik Udruženja pravnika Srbije, dr Periša Simonović, državni sekretar u Ministarstvu zdravlja Republike Srbije, dr Paja Momčilov, predsednik Odbora za zdravlje i porodicu Skupštine Srbije, Slavica Arsić-Jovičić, pomoćnik direktora Poreske uprave Srbije, dr Simo Vuković, potpredsednik Odbora za zdravlje i porodicu Skupštine Srbije, Dragana Jovanović, direktor Farmaceutske komore Srbije, prof. dr Ana Šijački iz Kliničkog centra Srbije, dr Goran Ilić, zamenik Republičkog javnog tužioca i predsednik Udruženja tužilaca Srbije, i drugi. Tematske celine: • Putevi i stranputice zdravstvene politike u Srbiji • Dosadašnje reforme sistema zdravstvene zaštite i mogući pravci daljih promena • Strategije za ostvarivanje ciljeva u zdravstvenom sektoru u Srbiji

• Načini povećanja transparentnosti ﬁnansijskih tokova u zdravstvenom sistemu Srbije • Aktuelni pravni aspekti u zdravstvu (uklanjanje pravnih i administrativnih prepreka u zdravstvenom sistemu, koruptivna krivična dela, krivična dela protiv zdravlja ljudi, pravna prevencija - uloga advokata...) • Kako prevazići probleme u organizaciji tercijarne zaštite u Srbiji • Zaštita i unapređenje mentalnog zdravlja u uslovima deinstitucionalizacije • Unapređenje komunikacionih veština u uslovima medicinske katastrofe • Aktuelna pitanja u farmaceutskom sektoru u Srbiji • Seminaru je prisustvovao veliki broj rukovodilaca u zdravstvenom sistemu Srbije (bolnice, klinički centri, domovi zdravlja, proizvođači i distributeri farmaceutskih proizvoda i medicinske opreme, apotekarske ustanove, kao i predstavnici zdravstvenih ustanova iz Republike Srpske i Crne Gore.

U pripremi seminar „Zdravstvena zaštita, pravo i ljudska prava“ „Eurosfera“ (www.eurosfera.org) se bavi obrazovanjem, konsaltingom i izdavaštvom u oblasti menadžmenta u javnom sektoru, a subspecijalnost je zdravstveni menadžment. Pruža podršku zdravstvenim ustanovama u regionu da deﬁnišu najbolje prilike za poslovanje, da se suoče sa najvećim izazovima i da preduzmu neophodne reforme. U organizaciji „Eurosfere“ je pre godinu dana organizovan seminar na temu „Savremeni trendovi menadžmenta u zdravstvu“. Imajući u vidu da su ove aktivnosti u oblasti obrazovanja za menadžment naišle na veoma dobar prijem od strane zdravstvenih menadžera, u pripremi je novi seminar na temu: „Zdravstvena zaštita, pravo i ljudska prava“.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

okviru projekta Ministarstva zdravlja „Razvoj zdravstva Srbije – dodatno finansiranje“, finansiranog iz kredita Svetske banke, Institut za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije “Dr Vukan Čupić“ opremljen je računarskom opremom najnovije generacije (188 personalnih računara, 98 štampača, 5 servera, 17 bar kod čitača i 20 čitača kartica), lokalnom informatičkom mrežom, bolničkim i laboratorijskim informacionim sistemom u vrednosti od oko 310.000 evra. Kroz realizaciju projekta obezbeđena je i obuka 700 zdravstvenih profesionalaca za korišćenje implementiranog bolničkog softvera koji, pored nacionalnog, poseduje i evropski Eurorec sertifikat, što garantuje ispunjavanje svih zahteva neophodnih za savremeno poslovanje zdravstvene ustanove. Bolnički informacioni sistem u Istitutu za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije prati sve procese pružanja zdravstvenih usluga tercijarnog nivoa za decu školskog i predškolskog uzrasta i žene u generativnom dobu iz cele Republike Srbije, kao i za veliki broj takvih pacijenata iz okruženja. Ovim povodom, u Institutu za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije “Dr Vukan Čupić“ održana je konferencija za novinare na kojoj su govorili prim. dr sc. Dragutin Tričković, direktor Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“, dr Periša Simonović, državni sekretar Ministarstva zdravlja i Nada Teodosijević, koordinator za razvoj informaciono-komunikacionih tehnologija projekta „Razvoj zdravstva Srbije – dodatno finansiranje“. Za nabavku računarske opreme za 20 bolnica u Srbiji, kroz realizaciju projekta „Razvoj zdravstva Srbije – dodatno finansiranje“ izdvojeno je oko dva miliona evra. Za sve ove ustanove obezbeđeno je 100 servera, 2.500 personalnih računara, 1.224 štampača, 360 čitača kartica, 190 bar kod čitača. Računarska oprema isporučena je Klinici za ginekologiju i akušerstvo Kliničkog centra Srbije, Kliničko bolničkom centru „Dr Dragiša Mišović - Dedinje“, Klinici za hirurgiju Kliničkog centra Kragujevac, Institutu za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“, opštim bolnicama u Vrbasu, Sremskoj Mitrovici, Zrenjaninu, Požarevcu, Petrovcu na Mlavi, Jagodini, Zaječaru, Smederevskoj Palanci, Šapcu, Valjevu, Užicu, Aleksincu, Kraljevu, Leskovcu, Surdulici i Vranju. Nabavkom hardvera najnovije generacije i instaliranjem lokalne informatičke mreže (LAN i wireless), kao i 84

Informatizacija Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i deteta Srbije „Dr Vukan Čupić“

2015

e-Zdravlje

instalacijom softvera, u ovim ustanovama unaprediće se rad zaposlenih i omogućiti kvalitetnije praćenje zdravstvenih podataka o pacijentima, o pruženim uslugama i podataka o troškovima. Aktivnosti Ministarstva zdravlja koje

cionalno odobrenih šifrarnika, bezbedno korišćenje i arhiviranje zdravstvenih podataka iz tekuće i ranijih poseta pacijenta, što svakako doprinosi boljem kvalitetu zdravstvenih usluga. Takođe, uvođenje informacionog sistema će doprineti boljoj obradi statističkih podataka u zdravstvu koji su veoma značajni za kreiranje i sprovođenje zdravstvene politike. Finansijski efekti informatizacije biće vidljivi nakon pune informatizacije bolničkih ustanova, i to kroz bolju organizaciju rada i menadžment lekova.

Informatizacija Doma zdravlja Novi Sad se sprovode na informatizaciji sistema zdravstvene zaštite Srbije u skladu su sa strateškim opredeljenjem deﬁnisanim u dokumentu e-Zdravlje2015 (Program rada, razvoja i organizacije integrisanog informacionog zdravstvenog sistema). Uvođenjem informacionog sistema lekari dobijaju korisnički program lak za korišćenje, strukturirane podatke iz na-

U okviru projekta Ministarstva zdravlja Republike Srbije i Svetske banke, „Pružanje unapređenih usluga na lokalnom nivou“ – DILS za informatizaciju Doma zdravlja Novi Sad izdvojeno je oko 120.000 evra. Domu zdravlja Novi Sad isporučena je računarska oprema najnovije generacije (100 personalnih računara, 50 štampača, 3 bar kod čitača i 70 čitača kartica), instalirana lokalna informatička mreža (LAN i WAN) i obezbeđena sredstva za unapređenje postojećeg softvera. Kroz realizaciju projekta obezbeđena je i obuka zdravstvenih profesionalaca za korišćenje sertiﬁkovanog softvera koji, pored nacionalnog, poseduje i evropski Eurorec sertiﬁkat što garantuje ispunjavanje svih zahteva neophodnih za savremeno poslovanje zdravstvene ustanove. U novosadskom domu zdravlja, 29. maja povodom podrške razvoja i una-

Z D R AV S T V O - S R B I J A

pređenja informacionog sistema ove ustanove, održana konferencija za novinare na kojoj su govorili dr Života Lazarević, direktor Doma zdravlja Novi Sad, prof. dr Petar Bulat, pomoćnik ministra zdravlja, Nada Teodosijević, koordinator za razvoj informacionih tehnologija projekta DILS i Predrag Đorđić, šef Odseka za informatiku Doma zdravlja Novi Sad. Kao deo aktivnosti projekta DILS, kroz realizaciju komponente za informatizaciju izdvojeno je 1,2 miliona evra za softver kao i 5,1 miliona evra za harvder za svih 158 domova zdravlja u Srbiji, Zavode za zdravstvenu zaštitu studenata u Beogradu, Novom Sadu i Nišu i za Gradski zavod za gerontologiju u Beogradu. Domovima zdravlja dodeljena su ﬁnansijska sredstva za nezavisno sprovođenje nabavke sertiﬁkovanog softvera.

Značajnu korist od informatizacije imaće pacijenti, jer će se svi podaci o njihovom zdravstvenom stanju nalaziti na jednom mestu. Zdravstvenim radnicima (lekarima i sestrama) biće omogućeno da lako pristupe podacima koji su od značaja za proces lečenja, a istovremeno se sigurnosti i bezbednosti podataka, kao i zaštiti privatnosti pacijenata posvećuje velika pažnja.

Za Dom zdravlja Šabac, kroz realizaciju projekta Ministarstva zdravlja i Svetske banke „Pružanje unapređenih usluga na lokalnom nivou“ – DILS obezbeđena su sredstva za hardver (20 personalnih računara, 10 štampača), implementaciju lokalne informatičke mreže (LAN i WAN) i unapređenje postojećeg softvera u vrednosti od 44.500 evra. Povodom podrške razvoja i unapređenja informacionog sistema OB i DZ Šabac danas je u prostorijama šabačke bolnice održana konferencija za novinare na kojoj su govorili dr Zora Nikolić, direktor OB „Dr Laza K. Lazarević“, dr Periša Simonović, državni sekretar Ministarstva zdravlja, prim. dr Vesna Đurić, direktor Doma zdravlja Šabac i Nada Teodosijević, koordinator za razvoj informaciono- komunikacionih tehnologija projekata RZS – DF i DILS.

Opšta bolnica i Dom zdravlja Šabac U okviru pomenutog projekta za informatizaciju šabačke bolnice i doma zdravlja izdvojeno je oko 280.000 evra. Opštoj bolnici „Dr Laza K. Lazarević“ iz Šapca isporučena je računarska oprema najnovije generacije: šest servera,

Opšta bolnica i Dom zdravlja Jagodina

Uvođenje sertiﬁkovanog softvera omogućiće primenu elektronskih zdravstvenih kartona u svim domovima zdravlja. Korišćenjem elektronske dokumentacije umesto tradicionalne papirne, postiže se velika ušteda vremena i novca. Informatizacijom primarne zdravstvene zaštite klasični zdravstveni karton biće zamenjen elektronskim (EZK), a u bolnicama će EZK zameniti istorije bolesti sa svim izveštajima, a sve to sa svim potrebnim merama u vezi sa sigurnošću i bezbednošću podataka, kao i zaštite privatnosti pacijenata.

229 personalnih računara, 108 štampača, bar kod skenerima, čitačima kartica, lokalnom informatičkom mrežom, bolničkim i laboratorijskim softverom, u vrednosti od oko 232.000 evra. Kroz realizaciju projekta Razvoj zdravstva Srbije – dodatno ﬁnansiranje obezbeđena je i obuka zdravstvenih profesionalaca za korišćenje implementiranog bolničkog softvera koji, pored nacionalnog, poseduje i evropski Eurorec sertiﬁkat što garantuje ispunjavanje svih zahteva neophodnih za savremeno poslovanje zdravstvene ustanove.

U okviru projekata Ministarstva zdravlja i Svetske banke, za informatizaciju jagodinske bolnice i doma zdravlja izdvojeno je oko 170.000 evra. Opštoj bolnici Jagodina isporučena je računarska oprema najnovije generacije: šest servera, 105 personalnih računara, 51 štampač, bar kod skenerima, čitačima kartica, lokalnom informatičkom mrežom, bolničkim i laboratorijskim softverom, u vrednosti od oko 140.855 evra. Za informatizaciju Bolnice i Doma zdravlja Sremska Mitrovica iz projekata Ministarstva zdravlja RZS – DF i DILS izdvojeno je ukupno 260.700 evra (za bolnicu 219.400 evra, a za dom zdravlja 41.300 evra). Krajnji cilj informatizacije je stvaranje integrisanog zdravstvenog informacionog sistema Republike Srbije, koji će obezbediti dostupnost zdravstvenih podataka svim učesnicima u zdravstvenom sistemu u skladu sa njihovim ulogama i odgovornostima. Integrisani informacioni sistem zdravstva se razvija u skladu sa zahtevima standarda ISO 27001. T.S. 85

Vesti i Ministarstva zdravlja Srbije

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Sastanak ministara zdravlja Evropske unije u Danskoj Prof. dr Zoran Stanković, ministar zdravlja, učestvovao je na neformalnom sastanku ministara zdravlja zemalja članica Evropske unije od 23 - 24. aprila 2012. godine u Horsensu u Danskoj. Centralna tema sastanka bilo je poboljšanje strategije “Pametno zdravlje (Mudro upravljanje zdravstvenim resursima) - bolji život”, a ministri su imali priliku da razgovaraju na temu kako ojačati socijalnu i zdravstvenu zaštitu u Evropi putem primene novih zdravstvenih tehnologija. U cilju da se što bolje ilustruje kako inovativne tehnologije doprinose boljoj zdravstvenoj zaštiti i tretmanu pacijenata, ministar Stanković je sa kolegama iz EU posetio regionalnu bolnicu u Horsensu. Ova bolnica je specijalizovana za elektronsko zdravstvo putem kojeg se, uz povećanu eﬁkasnost i efektivnost, obezbeđuje dostupnost zdravstvenih podataka svim učesnicima u zdravstvenom sistemu u skladu sa njihovim ulogama i odgovornostima. Drugi dan sastanka bio je posvećen kontroli hroničnih bolesti, imajući u vidu da su hronična oboljenja poput kardiovaskularnih, malignih i hroničnih opstruktivnih bolesti pluća, glavni uzrok smrtnosti u savremenom svetu u poslednje dve decenije. Ministar Stanković se tog dana sastao sa ministrima zdravlja iz Hrvatske, Slovenije, Kipra i Danske.

30. 4. 2012.

Najavljen početak rekonstrukcije KC Srbije Povodom prezentacije projekta “Rekonstrukcija četiri klinička centra u Srbiji” (Beograd, Novi Sad, Niš i Kragujevac), kao i početka tenderskog postupka za izvođače radova, 30. aprila je u Starom dvoru održana konferencija za novinare. Ministar zdravlja prof. dr Zoran Stanković je tom prilikom istakao da je Klinički centar Srbije naša najveća i najznačajnija zdravstvena institucija, sa najvećim brojem korisnika i dodao da će se završetkom gradnje ovog objekta, koji je započet 1974. godine, ostvariti san mnogih generacija koje su samodoprinosom počele da ga grade. 86

Grad Beograd je u prethodnom periodu pružio veliku pomoć u pripremanju ovog projekta i prihvatio se obaveze rekonstrukcije pristupnih saobraćajnica do tog centra, rekao je ministar Stanković i najavio da će u dogovoru sa gradom biti nastavljena rekonstrukcija kliničko-bolničkih centara i domova zdravlja u Beogradu. Ministar Stanković je naveo da su za početak rekonstrukcije četiri klinička centra u

Srbiji obezbeđena sredstva od Evropske investicione banke u iznosu od 150 miliona evra, uz mogućnost ratiﬁkacije još 50 miliona evra, dok je za kupovinu najsavremenije opreme potrebno obezbediti dodatnih 150 do 200 miliona evra. Završetak projekta, kako je najavio, očekuje se do 2015. godine, što će omogućiti da Srbija ima vrhunsku zdravstvenu zaštitu. Dragan Đilas, gradonačelnik Beograda, je

Vesti i Ministarstva zdravlja Srbije

istakao da iako grad Beograd nije osnivač, ﬁnansijski pomaže Klinički centar Srbije i to će raditi i u budućnosti. U ovom konkretnom projektu učestvovaćemo, pre svega, u rešavanju i poboljšanju saobraćajne infrastrukture oko bolničkog kompleksa, u zajedničkom cilju da omogućimo kvalitetniju zdravstvenu uslugu za sve one koji nam se obrate za pomoć, rekao je gradonačelnik Đilas. On je takođe naglasio da grad ima odličnu saradnju sa Ministarstvom zdravlja, koja je rezultirala da i pojedini vojni zdravstveni centri u Beogradu otvore vrata za lečenje civila. Na taj način smo omogućili zdravstvenim korisnicima sa Ceraka i Bežanijske kose da se u svom komšiluku leče na brz i adekvatan način, istakao je gradonačelnik. Direktor projekta dr Vasilije Antić ukazao je da će se rekonstrukcijom KC Srbije dobiti oko 230 novih kreveta, više od 200 postelja intenzivne nege, novi urgentni centar i novi integrisan operacioni blok, kao i niz drugih pratećih objekata, što će, uz energetsku eﬁkasnost, nesumnjivo obezbediti kvalitetnije lečenje. Učesnici su pozvali domaće građevinske kompanije da se prijave na tender, kako bi najbolja i najpovoljnija kompanija dobila posao. Događaju je prisustvovao i zamenik sekretara za zdravstvo grada Beograda Aleksandar Stefoski i direktor Kliničkog centra Srbije prof. dr Đorđe Bajec.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Nastavak uspešne saradnje Srbije i Egipta Ministar zdravlja u Vladi Republike Srbije prof. dr Zoran Stanković i ministar zdravlja i stanovništva Arapske Republike Egipat prof. dr Fuad el Navavi potpisali su 9. maja Memorandum o razumevanju i saradnji u oblasti zdravstva. Ministar Stanković je nakon potpisivanja ovog dokumenta u Vladi Srbije rekao da se on odnosi na saradnju dveju zemalja u oblasti zdravstvenog zbrinjavanja obolelih, proizvodnje vakcina i seruma, ali i na zajedničkim istraživačkim projektima. Takođe, pomenuti memorandum predstavlja nastavak uspešne saradnje ministarstava zdravlja dveju zemalja, naveo je on i izrazio očekivanje da će ona u budućnosti biti unapređena. Ministar El Navavi je objasnio da ovaj dokument predviđa i saradnju u oblasti primarne zdravstvene zaštite i preventive, kao i razmenu lekara, medicinskih sestara i farmaceuta, ali i organizaciju brojnih naučnih skupova i seminara. Prema njegovim rečima, neophodno je da obe zemlje reformišu sistem zdravstvenog osiguranja, ali i da se suoče sa masovnim nezaraznim bolestima poput hipertenzije, šećerne bolesti i bolesti srca. On je ukazao na to da vlada Egipta želi da održi i unapredi saradnju sa Srbijom i u oblasti trgovine, poljoprivrede i turizma, ali i u domenu politike i diplomatije što se, kako je naglasio, ogleda i u podršci koju dve zemlje pružaju jedna drugoj na međunarodnom planu. Delegacija Ministarstva zdravlja i stanovništva Egipta, koja je boravila u Srbiji do 10. maja, posetila je Vojnomedicinsku akademiju, Agenciju za lekove i medicinska sredstva Srbije, Institut za virusologiju, vakcine i serume “Torlak” i fabriku “Galenika” a.d.

Ruska donacija srpskom Niš, 03. 5. 2012. stanovništvu na Kosovu i Metohiji Obilazak Klinike za kardiohirurgiju u KC Niš U okviru akcije pružanja humanitarne pomoći srpskom stanovništvu na Kosovu i Metohiji, Ministarstvo za vanredne situacije Ruske Federacije uputilo je donaciju u neophodnim lekovima i medicinskoj opremi zdravstvenim ustanovama na Kosovu i Metohiji. U Nišu je 24. aprila 2012. godine, u ime Ministarstva zdravlja Republike Srbije, donaciju primila pomoćnica ministra Milica Vlašić-Koturović. U okviru ove donacije zdravstvenim ustanovama na Kosovu i Metohiji biće isporučena dva ultrazvučna aparata, dva anesteziološka monitora i neophodni lekovi. Koristimo i ovu priliku da se u ime Ministarstva zdravlja Republike Srbije zahvalimo Ruskoj Federaciji i narodu Rusije na nesebičnoj pomoći koju su svih ovih godina upućivali srpskom narodu na Kosovu i Metohiji.

Ministar zdravlja, prof. dr Zoran Stanković najavio je da će biti obezbeđeno još 30 miliona dinara za završetak Klinike za kardiohirurgiju u Nišu, koja bi trebalo da bude otvorena do jeseni. Ministar Stanković, koji je obišao novu zgradu kardiohirurgije u Kliničkom centru u Nišu, istakao je da je to treći po značaju kardiohiruški centar u našoj zemlji, u koji se upućuje više od dva miliona stanovnika naše zemlje. U izgradnju zgrade kardiohirurgije u Nišu uloženo je do sada dva miliona evra, a kada bude otvorena, tu će raditi više od stotinu lekara i medicinskog osoblja. 87

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Beogradu je od 30. maja do 1. juna ove godine održan 17. kongres Balkanskog komiteta vojne medicine. Kongres je u hotelu “Kontinental“ otvorio ministar odbrane Dragan Šutanovac, koji je poželeo dobrodošlicu prisutnima, istakavši značaj inicijative BKVM za budućnost regiona. - On okuplja najveće stručnjake različitih specijalnosti vojne medicine, koji tom prilikom razmenjuju znanja i iskustva i uče jedni od drugih, i upravo u tome leži najveći značaj i Balkanskog komiteta i ovog kongresa, rekao je ministar odbrane i dodao da je značaj procesa saradnje u regionu na putu ka evropskim integracijama nesumnjiv i da je cilj, članstvo u EU i stvaranje modernih evropskih država, zajednički. Vojna medicina je oblast po kojoj je naš region postao poznat jer je nesrećno iskustvo devedesetih napravilo svetske stručnjake od vojnih lekara, sestara i medicinskih tehničara, koji su svoje znanje i sposobnosti pokazali i pokazuju u mirovnim misijama širom sveta. To je naša prednost, naš speciﬁkum i nastavkom učenja, unapređenja i zajedničke prakse, čini mi se, da se zaista možemo nametnuti u svetu kao region i država iz čije će ekspertize učiti medicinske službe najvećih vojski na svetu. Naši vojni lekari su priznati stručnjaci u zemlji i svetu, oni uživaju poverenje građana i struke, rekao je ministar Šutanovac, ističući da oni svoj puni doprinos daju i učešćem u mirovnim misijama širom sveta. Predsednik BKVM-a pukovnik Đoko Maksić istakao je da promocija komiteta poslednjih godina doprinosi nje-

Beograd, 30. maja 2012. godine

17. kongres Balkanskog komiteta vojne medicine

govom značaju, razvoju boljih odnosa na polju vojne medicine, kao i jačanju tradicionalno prijateljskih odnosa među zemljama regiona. Predsedavajući kongresom, načelnik Uprave za vojno zdravstvo pukovnik Zoran Popović predstavio je BKVM kao političku stvarnost i neodvojiv deo procesa evropskih integracija. On takođe

smatra da je reputacija BKVM-a rezultat njegove duge tradicije, ali i ratnih iskustava sa ovih prostora koja su, prema njegovim rečima, veoma značajna za srpske medicinske timove - učesnike u mirovnim misijama EU i UN. Govoreći o značaju ovoga skupa, načelnik VMA brigadni general prof. dr Marijan Novaković naglasio je da je prepoznata potreba za postojanjem „združenih snaga“ koje će dejstvovati u slučaju katastrofa, nesreća i elementarnih nepogoda. Prisutne su pozdravili i presedavajući Komiteta načelnika vojnomedicinskih službi NATO i partnerskih zemalja general Rob van der Mer iz Holandije, pukovnik Evgenij Ilijev Belokonski iz Bugarske, admiral Mantidis Apostolos iz Grčke, zatim brigadni general Mihai Marius Muresan iz Rumunije i generalmajor Sadetin Četiner iz Turske. Na 17. kongresu BKVM-a, održana su predavanja o vaskularnim bolestima u internoj medicini, hirurgiji i neurologiji, ratnoj traumi, medicinskim aspektima izloženosti ekstremnim faktorima spoljne sredine, kao i savremenim naučnim i tehnološkim aspektima nuklearno biološko-hemijske zaštite i lečenju povređenih i obolelih.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Balkanski komitet vojne medicine su 1995. godine osnovale Bugarska, Grčka, Rumunija i Turska. Članstvo je kasnije prošireno na Albaniju i našu državu. Srbija je od zemlje kandidata i pridruženog člana Balkanskog komiteta vojne medicine postala punopravni član te regionalne inicijative. Sastanak šefova vojnosanitetskih službi i načelnika vojnomedicinskih akademija BKVM-a na VMA U okviru 17. kongresa Balkanskog komiteta vojne medicine (BKVM), koji je održan u Beogradu, na Vojnomedicinskoj akademiji organizovan je sastanak šefova vojnosanitetskih službi i načelnika vojnomedicinskih akademija država članica BKVM-a, na kojem su predsedavali načelnik Uprave za vojno zdravstvo pukovnik prof. dr Zoran Popović i načelnik Vojnomedicinske akademije brigadni general prof. dr Marijan Novaković. Teme sastanka bile su unapređenje vojnomedicinske saradnje među BKVM državama, posebno u oblasti obrazovanja, zajednička koordinacija u vanrednim situacijama, kao i razvoj projekta

telemedicine. Učesnici sastanka složili su se da treba nastaviti s praksom održavanja redovnih sastanaka u ovom formatu tokom kongresa BKVM, jer oni predstavljaju veoma dobar okvir za regionalnu saradnju u oblasti vojne medicine. Prvi sastanak šefova vojnosanitetskih službi i načelnika vojnomedicinskih akademija BKVM održan je prošle godine na 16. BKVM kongresu u Rumuniji.

i znanja, uz potrebu boljeg povezivanja putem telemedicine. U radu 17. kongresa učestvovala su 273 delegata, iz pet država članica BKVM-a (Bugarska, Grčka, Rumunija, Srbija, Turska, izostala je delegacija Albanije), uključujući i jednog posmatrača iz Crne Gore. Tokom kongresa izložen je 331 rad, 137 usmenih izlaganja i 194 postera. Posebno je naglašen visok stručni nivo plenarne sesije o aterosklerozi. Iz svake zemlje nagrađen je po jedan najbolji rad iz usmenih i poster prezentacija, a Naučni odbor kongresa, kao najbolji proglasio je rad načelnice Sektora za preventivu VMA prof. dr Sonje Radaković. Nagrađeni rad je na temu «Serum enzyme changes in soldiers during exertional heat stress». Najbolji radovi biće štampani u časopisu BKVM-a.

Rezultati 17. kongresa BKVM-a Nacionalni komiteti Bugarske, Grčke, Rumunije i Turske izrazili su srdačnu zahvalnost Srbiji kao zemlji domaćinu kongresa BKVM-a na odličnoj organizaciji i podizanju nivoa i kvaliteta naučnog dela kongresa. Naglašen je značaj održavanja drugog sastanka šefova vojnomedicinskih servisa zemalja BKVM-a i načelnika vojnomedicinskih akademija BKVM-a. Edukacija lekara, stomatologa i farmaceuta u referentnim vojnim bolnicama BKVM-a istaknuta je kao značajna za usvajanje novih veština

18. kongres BKVM-a biće održan 2013. godine u Turskoj, a 32. pretkongresni sastanak BKVM-a tokom februara 2013. godine u Beogradu.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

romene kao neminovnost života su se odigrale i u Vojsci Srbije, pa je tako uveden novi model psihološke selekcije za novonastale potrebe VS u pronalaženju najkvalitetnijeg kadra. Raniji model psihološke selekcije u Vojsci Srbije i MO imao je nekoliko nedostataka: zastareli instrumenti i norme, sporost administracije, nedostatak jasnih kriterijuma i nedostatak praćenja i evaluacije. Pored ovih nedostataka starog modela selekcije, postojao je problem informisanog pristanka kandidata na proces testiranja u zvaničnom obliku koji je po savremenim psihološkim trendovima i Kodeksu Društva psihologa Srbije neophodan za psihološko testiranje. Savremeni tokovi su takođe zahtevali neophodnost čuvanja rezultata selekcije u elektronskoj formi uz vođenje računa o zaštiti tajnosti podataka o pojedincu. Sve ovo je navelo psihologe eksperte koji godinama rade u VS i MO da modernizuju proces psihološke selekcije i time doprinesu najboljoj mogućoj proceni psiholoških kapaciteta kandidata u cilju ostvarivanja dobro poznate maksime: „Pravi čovek na pravom radnom mestu“. Uvođenjem novog jedinstvenog modela psihološke selekcije u MO i Vojsku Srbije intenziviran je proces dostizanja deﬁnisanih standarda reforme sistema odbrane u oblasti upravljanja ljudskim resursima, koji čini osnovu za uvođenje jedinstvenog modela profesionalne selekcije u MO i VS. Naime, raniji model psihološke selekcije se odvijao pod okriljem zdravstvene selekcije, dok je novi model psihološke selekcije osmišljen tako da je odvojen od zdravstvene i takođe je eliminacioni. Iz težnje da rezultati kandidata budu odraz njihove objektivne uspešnosti u sistemu odbrane, na formacijskom mestu, na dužnosti, u određenim (speciﬁčnim) službama, za školovanje i usavršavanje proces profesionalne selekcije kandidata za potrebe VS i MO se usložnio i sastoji se od provere znanja i sposobnosti, psihološke procene kapaciteta kandidata, odnosno psihološke selekcije, medicinsko-zdravstvene i bezbednosne procene. Ovaj novi model profesionalne selekcije utiče na unapređenje sistema psihološke selekcije u MO i VS, formiranje jedinstvene baze validnih podataka o psihološkim kapacitetima kadra MO i VS, podizanje nivoa osposobljenosti stručnog kadra i materijalne baze psihološke selekcije, osavremenjavanje sistema psihološke selekcije u skladu sa savremenim naučnim dostignućima. 92

Novi model psihološke selekcije u Vojsci Srbije i Ministarstvu odbrane

Specijalista medicinske psihologije Goran Kličković, Odeljenje za mentalno zdravlje i vojnu psihologiju Klinike za psihijatriju VMA

Koncepcijska promena psihološke procene kandidata zasniva se na pretpostavci da se u ljudskom menadžmentu traga pre svega za kapacitetima, a ne za manama i psihopatološkim tendencijama. Pojam „kapaciteta“ upravo ima distinktivnu konotaciju u odnosu na procenu psihopatoloških sklonosti, jer podrazumeva procenu psihičkih funkcija (inteligencije, motivacije) i intrapersonalnih (emocionalna stabilnost), kao i interpersonalnih svojstava ličnosti (socijalno funkcionisanje, partnerska usklađenost). Dakle, psihološkom procenom kapaciteta želi se utvrditi u kojoj meri psihološke karakteristike kandidata odgovaraju zahtevima radnog mesta.

Novi model psihološke selekcije za procenu psiholoških kapaciteta kandidata se zasniva na psihometrijskoj proceni kognitivnih sposobnosti i strukture ličnosti, kao i strukturisanom intervjuu vođenom od strane tima psihologa eksperata. Kognitivne sposobnosti kandidata procenjuju se baterijom kognitivnih testova koji na pouzdan i validan način mere ﬂuidne, kristalizovane sposobnosti, metakognitivni kapacitet kao i kognitivnu brzinu. Baterija je konstruisana tako da bude diskriminativna u zoni visoke sposobnosti zbog potrebe VS za izuzetnim kandidatima. Struktura ličnosti kandidata procenjuje se instrumentom HEDONICA 5, koji predstavlja multidimenzionalni

Stručni skupovi - VMA

inventar namenjen za merenje bazične strukture ličnosti i služi samo za potrebe MO i VS. Inventar ima 240 stavki od kojih je 200 namenjeno merenju osam bazičnih dispozicija ličnosti (dimenzija višeg reda), kao i 34 dimenzije nižeg reda; 40 stavki sačinjavaju tzv. validacione skalemanipulacija utiskom (svesno korigovanje odgovora u pravcu socijalno poželjnih osobina), samoobmanjivanje (nesvesno korigovanje odgovora u pravcu socijalno poželjnih osobina) i akviescencija (sklonost ispitanika da se složi sa tvrdnjama bez obzira na sadržaj). Nakon obavljenog kompjuterskog testiranja u za to osposobljenim prostorijama centara za psihološku selekciju VS efikasnost kognitivnog procesiranja i struktura ličnosti kandidata se ispoljavaju u 10 ocena, dok potom na individualnim standardizovanim intervjuima sa kandidatima tim od tri do pet psihologa eksperata ocenjuje kandidate sa još pet ocena. Ocene imaju različite pondere u zavisnosti od tipa karijere kandidata (kriterijumi psihološke selekcije). Završna ukupna ocena s prezicnošću od dve decimale razvrstava kandidate u pet opštih kategorija kvaliteta. U sistemu VS i MO postoje četiri centra za psihološku selekciju kandidata. Glavni centar za psihološku selekciju, klasifikaciju i praćenje karijere nalazi se u VMA u sklopu Odeljenja za mentalno zdravlje i vojnu psihologiju Klinike za psihijatriju VMA. Ostali centri se nalaze u Vojnoj bolnici Niš, VMC Karaburma i VMC Novi Sad. Svaki od ovih centara je opremljen zahvaljujući donaciji MO Kraljevine Danske vrhunskom informatičkom opremom i nameštajem. Svaki centar je opremljen sa po 30 računara, serverom, laptopima, štampačima i svim ostalim elementima neophodnim za moderni psihološki test centar. Od nastanka ovakvog modela psihološke selekcije u VS 2010. godine do danas prošlo je preko 2.000 kandidata. Evaluacija uspešnosti novog modela psihološke selekcije izvršena je putem razvijenog održivog sistema za prikupljanje informacija od strane starešina i trupnih psihologa o uspešnosti na poslu i različitim oblicima ponašanja ispitanih kandidata. Model se pokazao kao izuzetno uspešan u razvrstavanju najkvalitetnijeg kadra i odabiru vrsta karijera u VS u skladu sa sposobnostima i strukturom ličnosti. Međutim, razvoj i unapređenje postojećih instrumenata i ukupnog sistema selekcije kroz njihovu validaciju treba vršiti stalno kao i kreiranje specifičnih jednačina uspešnosti za različite vojne specijalnosti i tipove karijera.

Saradnja neurologa Srbije i Crne Gore

Stručni sastanak

Zajednički sastanak neurologa Srbije i Crne Gore sa međunarodnim učešćem, osmi po redu, koji je otvorio crnogorski ministar zdravlja Miodrag Radunović, trajao je od 31. maja do 2. juna 2012. godine u Bečićima, Crna Gora. Prisustvovalo je oko 110 neurologa iz Srbije, Crne Gore, Federacije BiH, Republike Srpske, Slovenije i Makedonije. Ovakvo okupljanje neurologa predstavlja jedno od najznačajnijih događaja u oblasti neurologije na regionalnom nivou. Sastanak od samog početka ima međunarodni karakter, a u radu uzimaju učešće vodeći autoriteti neurologije i neuronauka iz regiona, Evropske unije i SAD. Na ovim sastancima neurologa, koji se već tradicionalno svake godine održavaju u Crnoj

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Gori u poslednjoj nedelji maja, neurologija Vojnemedicinske akademije ima jednu od vodećih uloga kako u organizaciji, tako i u učešću u naučnom programu sastanka. Načelnik Klinike za neurologiju VMA pu-

kovnik prof. dr Ranko Raičević, koji je ujedno i osnivač i stalni kopredsednik Organizacionog i Naučnog odbora Zajedničkog sastanka neurologa Srbije i Crne Gore održao je plenarnouvodno predavanje. Doc. dr Evica Dinčić i major dr Željko Krsmanović imali su oralne prezentacije, kao i lekari na specijalizaciji dr Nenad Komatina i dr Edin Hodžić sa svojim mentorima mr sc. med. dr Snežanom Čolić i dr Željkom Krsmanovićem. Posebnu vrednost ovogodišnjem sastanku dalo je prisustvo velikog broja mladih neurologa, naročito sesija pod nazivom «Moj najteži pacijent», na kojem su zapažene poster prezentacije imali specijalizanti sa VMA.

Sednica Saveta VMA

Dana 25. 4. 2012. godine u VMA je održana konstitutivna sednica Saveta VMA na kojoj je usvojen Poslovnik o radu Saveta, Statut Medicinskog fakulteta Vojnomedicinske akademije Univerziteta u Beogradu i Opšti plan rada Fakulteta za narednu školsku godinu. Sednicu je otvorio načelnik VMA bg prof. dr Marijan Novaković. Posle veriﬁkacije mandata članova Saveta predsedavanje je preuzeo puk. prof. dr Zoran Roganović. Na osnovu Zakona o vojnim školama i vojnim naučnoistraživačkim ustanovama i Statuta VMA, predsednika Saveta kao i članove Saveta van sastava VMA imenuje ministar odbrane na predlog Nastavno-naučnog veća VMA. Novi članovi Saveta VMA su 13

nastavnika VMA i prof. dr Slavica Đukić-Dejanović, predsednik Narodne skupštine Republike Srbije; akademik Ljubisav Rakić, potpredsednik Srpske akademije nauka i umetnosti; Nebojša Lalić, dopisni član Srpske akademije nauka i umetnosti; Miroslav Mišković, generalni direktor „Delta Holdinga“; Manojlo Vukotić, glavni i odgovorni urednik „Večernjih novosti“; prof. dr Nebojša Arsenijević, dekan Medicinskog fakulteta u Kragujevcu; prof. dr Slobodan Savić, Medicinski fakultet Beograd. Savet VMA će obavljati i poslove iz nadležnosti Medicinskog fakulteta VMA do konstituisanja Saveta ove visokoškolske jedinice u sastavu Univerziteta odbrane u Beogradu. 93

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Nacionalni kongres hirurga plastičara u Beogradu U Beogradu je od 16. do 18. maja 2012. godine održan 11. nacionalni kongres Srpskog udruženja za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju - SRBPRAS, sa međunarodnim učešćem. Ovogodišnji kongres otvorila je predsednica parlamenta i vršilac dužnosti predsednika Republike Srbije Slavica Đukić-Dejanović. Izrazivši zadovoljstvo što je privilegovana da otvori ovaj skup, rekla je da je plastična hirurgija ona grana medicine koja kreira kvalitetniji život naših pacijenata, a VMA, tačnije Klinika za plastičnu hirurgiju te ustanove, stvaralac atmosfere plastične hirurgije kod nas. Učesnicima i gostima se obratio načelnik Vojnomedicinske akademije brigadni general prof. dr Marijan Novaković, ujedno i predsednik Srpskog udruženja za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju. On je istakao osnovni cilj kongresa - da se nakon tri radna dana napravi presek svih najznačajnijih trendova koji su se dogodili u poslednje dve godine na polju plastične, rekonstruktivne i estetske hirurgije. - I ovaj kongres pokriće najveći broj poglavlja naše plastične hirurgije i time održati tradiciju te hirurgije na ovim prostorima koja je već duboko zašla u sedmu deceniju. To je u suštini najeﬁkasniji način da ostanemo u kontaktu i mi smo time bogatiji za nova prijateljstva, a struka za kontinuirani kvalitet, rekao je načelnik VMA. Među 130 učesnika kongresa, pored stručnjaka iz naše zemlje, bili su i hirurzi plastičari iz Švedske, Mađarske, Rumunije, Italije, Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Makedonije, Ujedinjenih Arapskih Emirata, Kuvajta, Velike Britanije i Australije. Kongres se bavio temama rekonstruktivne hirurgije, odnosno hirurgijom dojke i urođenih anomalija, mikrohirurgijom, tumorima, hirurgijom šake i opekotina, estetskom hirurgijom i kozmetskom medicinom. Prva dva dana rad 94

Stručni skupovi - VMA

kongresa odvijao se kroz stručna predavanja, poster prezentacije, satelitske simpozijume i mini-radionice, a trećeg dana su u operacionom bloku Vojnomedicinske akademije bile izvedene tri operacije, koje su učesnici u amﬁteatru istovremeno gledali i mogli da postavljaju pitanja operatorima. SRBPRAS je skraćenica za Srpsko udruženje za plastičnu, rekonstruktivnu i estetsku hirurgiju. To je profesionalna organizacija, osnovana radi što boljeg stručnog i organizacionog rada na polju plastične, rekonstruktivne i estetske hirurgije, a i na polju interdisciplinarnih delatnosti. Njihov cilj je kontinuirano usavršavanje stručnjaka iz te oblasti kroz razne oblike rada, kako bi se primenjivala najsavremenija saznanja u stručnom i praktičnom radu. Lekari udruženja su dobro edukovani, često posećuju inostrane kongrese, članovi su mnogih svetskih udruženja hirurga plastičara rekonstrukttivne i estetske hirugije, često viđeni predavači i, praktično, ne zaostaju u odnosu na svet kada su u pitanju sva poglavlja plastične hirurgije.

Ugradnja novog tipa endoproteze Dana 20.04.2012 ekipa hirurga Klinike za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju VMA na čelu sa puk. prof. dr sci med Zoranom Popovićem je, po prvi put u VMA, izvela implantaciju novog tipa endoproteze kuka. Radi se o endoprotezi sa femoralnim stemom čija anatomska krivina štedi kost trohanterne regije pri implantaciji. Dizajn novog tipa stema omogućava implantaciju kroz minimalno invazivni pristup koji je pre više godina usvojen u radu ortopeda naše ustanove. Još jedna od prednosti ovog dizajna je mogućnost rekonstrukcije individualne anatomije proksimalnog okrajka butne kosti za svakog pacijenta ponaosob.

Klinika za ortopediju i traumatologiju

Savremeni stavovi u artroplastikama kuka i kolena

Međunarodni simpozijum „Savremeni stavovi u artroplastikama kuka i kolena“ u organizaciji Klinike za ortopedsku hirurgiju i traumatologiju Vojnomedicinske akademije, održan je 18. maja 2012. godine na VMA. Tokom stručnog dela simpozijuma prof. dr med. Torsten Gerke (Thorsten Gehrke) sa ENDO klinike u Hamburgu, zajedno sa pukovnikom prof. dr Zoranom Popovićem i zamenikom direktora Instituta za ortopedsko-hirurške bolesti „Banjica“ doc. dr Milanom Apostolovićem, izveo je dve operacije ugradnje veštačkog kuka i operaciju ugradnje veštačkog kolena. Učesnicima simpozijuma bio je omogućen direktan prenos sve tri operacije i razgovor sa moderatorima. Usledila su predavanja stručnog tima koji je bio zadužen za hirurške zahvate, a jedan od predavača i moderatora bio je doc. dr Zoran Baščarević iz Instituta za ortopedsko-hirurške bolesti „Banjica“. Razmena iskustava sa vodećim stručnjakom za artroplastičke procedure u Evropi i direktorom ENDO klinike u Hamburgu, na kojoj se godišnje izvede oko 6.000 operacija ugradnje različitih zglobova, od izuzetnog su značaja za ovu granu hirurgije i prilika za nastavak uspešne saradnje sa Nemačkom na ovom planu.

Z D R AV S T V O - S R B I J A

KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje“

Nove tehnologije za zdravlje

ada se govori o medicinskoj tehnologiji misli se na skup mera i metoda koje se preduzimaju u cilju očuvanja zdravlja. “Pod procenom zdravstvenih tehnologija se podrazumeva bilo koja intervencija koja bi mogla da se koristi u svrhu promocije zdravlja, prevencije, dijagnoze i lečenja određene bolesti ili za rehabilitaciju i dugotrajno lečenje, što obuhvata farmaceutske preparate, sredstva, procedure i organizacione sisteme koji se koriste u zdravstvu”. (International Network of Agencies for Health Technology Assessment). Okosnicu implementacije novih tehnologija čine eﬁkasnost, efektivnost i bezbednost. Pored ovih - najznačajnijih aspekata, u obzir moraju biti uzeti i koštanje, efekti troškova, socijalni, psihološki i etički aspekti. U Srbiji je Zakon o zdravstvenoj zaštiti predvideo formiranje Komisije za procenu zdravstvenih tehnologija, koja je 2005. godine formirana pri Ministarstvu zdravlja Republike Srbije. Komisija obavlja procenu postojećih i utvrđuje potrebe za uvođenjem novih zdravstvenih tehnologija u zdravstveni sistem Srbije. Za uspešno uvođenje novih tehnologija neophodan je maksimalan angažman upravljačke strukture i puna vertikalna i horizontalna informisanost zaposlenih, unapređenje znanja i veština zaposlenih (edukacija i trening),

ali i promena stavova i podizanje nivoa svesti. U prethodne dve godine, u KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje”, implementiran je veći broj novih tehnologija među kojima su: 4D ehokardiografija, transezofagealna ehokardiografija, stres eho fizičkim opterećenjem (ležeći bicikl), elastografija tumora dojke, laparoskopska operacija – SILS metodom, endoskopska konfokalna endomikroskopija, OFFICE histeroskopija, PACS, automatska identifikacija bakterija i gljiva te izrada testa na antibikrobne lekove, automatsko određivanje onkoproteina kod humanog HPV virusa i dr.

podaci dobijeni 2-dimenzionalnom ehokardiografijom izvedeni matematičkim modelima. Istovremeno, prikaz više slika tomografski omogućava trodimenzionalnu perspektivu i anatomski ispravno ispitivanje bilo koje strukture unutar zapremine slike. Ceo postupak je olakšan i postojanjem namenskih softver sistema, kao sto je EcoPac, koji je dostupan i u našoj ustanovi, kao i tehnologija zasnovana na računarima visokih performansi namenjenih za grafičko rukovanje trodimenzionalnom slikom. Ovi računari nam omogućavaju naknadnu obradu 3D slike i pružaju značajne podatke o deformaciji leve komore, kao i funkciji desne komore. Konačno, trodimenzionalno kolor dopler protok mapiranje u realnom vremenu omogućava potpunu vizuelizaciju protoka. Prema tome, ova tehnika proširuje mogućnost neinvazivne kardiologije i može otvoriti nova vrata za procenu srčanih oboljenja. Ova ‘’state of the art’’ kardiološka dijagnostika, koju poseduje KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje”, u rukama je stručnog i edukovanog kadra. Poslednje edukacije naših lekara sprovođene su u Italiji, u najprestižnijim laboratorijama za neinvazivnu kardiološku dijagnostiku. Dvoje doktora je pohađalo edukaciju iz oblasti 3D/4D ehokardiografije u Odseku za kardiologiju, kardio i vaskularnu hirurgiju Univerzitieta u Padovi. Sva znanja stečena ovim edukacijama već se s velikim uspehom primenjuju u našoj ustanovi.

Stres-eho

Kardiologija 4d - Ehokardiografija Bolje razumevanje kompleksne anatomske strukture i funkcije srca i posebno poboljšano tumačenje nalaza, ostvaruje se primenom trodimenzionalnih, prostorno orijentisanih slika. Trodimenzionalna (3D) ehokardiografija odnosno Četvorodimenzionalna (4D) u realnom vremenu (gde je ‘vreme‘ četvrta dimenzija) tek je nedavno razvijena, a u osnovi ove tehnike je posebno dizajnirana matrična sonda pomoću koje se sakupljaju podaci sa interesne regije u formi piramidnog volumena, tj. zapremine. Dobijeni kvantitativni podaci 4-dimenzionalnom ehokardiografijom su rezultat suštinskog merenja, dok su

Stres-ehokardiografski testovi podrazumevaju izlaganje doziranom fizičkom opterećenju (stres-eho fizičkim opterećenjem na ležećem biciklu) ili korišćenje odgovarajućeg farmakološkog agensa (medikamenta) – dipiridamola ili dobutamina (farmakološki stres-eho), u cilju izazivanja ishemije miokarda – slabije snabdevenosti srčanog mišića kiseonikom, uz kontinuirani monitoring srčane frekvence, arterijskog krvnog pritiska i elektrokardiografskog zapisa. U prisustvu aterosklerotske bolesti koronarnih krvnih sudova, ishemija se manifestuje kroz promene u kretanju srca (srčanih zidova), koje su vidljive ehokardiografski. Ovaj test je u širokoj upotrebi i dokazano je koristan. Trenutno se u našoj ustanovi sprovodi stres-eho fizičkim opterećenjem na ležećem biciklu, kao i dobutaminski farmakološki stres test (za procenu vijabilnosti miokarda, kao i za dokazivanje 95

Z D R AV S T V O - S R B I J A

ishemijske bolesti srca). Dvoje doktora iz naše ustanove je edukovano iz oblasti stres-ehokardiograﬁje na Institutu za kliničku ﬁziologiju u Pizi.

Transezofagealna ehokardiografija (TEE) TEE je poluinvazivna dijagnostička endoskopska metoda kojom se vrši ehokardiografska vizuelizacija srčanih struktura plasiranjem u jednjak tanke fleksibilne ehokardiografske sonde. Putem navedene sonde i koristeći principe standardne ehokardiografije vrši se ultrazvučni pregled srčanih struktura koje su u neposrednoj blizini jednjaka, čime se postiže jasnija vizuelizacija i otklanjaju moguće nejasnoće nastale pri vizuelizaciji TTE pregledom. Indikaciju za TEE pregled postavlja lekar nakon standardnog TTE pregleda i to onda kada klasična transtorakalna ehokardiografija ne omogućava odgovor na sva postavljena pitanja (npr. postojanje tromba u aurikuli leve pretkomore, pre elektrokonverzije). Najčešće indikacije za TEE su: evaluacija lezije mitralne valvule, strane mase u srčanim šupljinama, prevashodno u levoj pretkomori, atrijalni septalni defekt, endokarditis i njihove komplikacije, procena morfologije i funkcije arteficijalnih valvula, lezije torakalne aorte, sumnja na aortnu disekciju, sumnja na plućnu emboliju i prisustvo trombnih masa u plućnoj arteriji i u njenim granama.

neuroendokrinog i mišićno-skeletnog i daje nam dodatne podatke u smislu procene funkcionalnog kapaciteta, kako zdravih (npr. sportista), tako i bolesnih ljudi.

Holteri Holter je uređaj kojim se na jednostavan način, bezbolno i potpuno bezbedno, otkrivaju poremećaji u radu srca ili praćenjem vrednosti krvnog pritiska dobija prava slika o postojanju hipertenzivne bolesti. Holter EKG je neinvazivna dijagnostička metoda praćenja rada srca u dužem vremenskom periodu (tokom 24h) uz pomoć malog rekordera koji pacijent nosi sa sobom u toku dnevno-noćnih aktivnosti i uz pomoć koga se može registrovati srčana frekvenca, poremećaji srčanog ritma, pauze ili prekidi u radu srca, kao i depresija ST segmenta. Depresija ST segmenta posebno se može registrovati na 12-kanalnom holter EKG monitoringu, praćenjem promena u svim odvodima, što je pogodno kod pacijenta kod kojih je iz određenih razloga kontraindikovano ergometrijsko testi-

cinoma dojke, debelog creva i grlića materice (“skrining”), okrenula su pažnju javnosti na dijagnostičke metode koje se koriste u otkrivanju ovih bolesti. KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje” se na najkvalitetniji način kandidovao za učešće u nacionalnom skrining programu karcinoma dojke zahvaljujući edukovanim i iskusnim stručnjacima za ovu oblast, novom digitalnom mamografu i uvođenju informacionog sistema za preuzimanje, arhiviranje, kao i prosleđivanje slika i informacija drugim korisnicima unutar zdravstvenog sistema (PACS).

PACS Analogna mamografska dijagnostika, kao i rendgen, odn. ultrazvučna dijagnostika, koju poseduje naša ustanova, već su umreženi kroz sistem PACS-a sa ostalim segmentima radiološke službe i drugim organizacionim jedinicama u ustanovi, kao i van nje, što obezbeđuje razmenu informacija i podiže kvalitet dijagnostičkih usluga. Za uvođenje sistema za arhiviranje i slanje slika (Picture Achiving and Communication System - PACS) u Služ-

Ergometrijsko i ergospirometrijsko testiranje Ergometrija je dijagnostička metoda kojom se testira reakcija organizma na doziran fizički rad u obliku testova fizičkog opterećenja. Ergometrija pruža podatke o fizičkom kapacitetu, subjektivnim tegobama tokom i nakon testa opterećenja, pokazuje ishemijske promene na elektrokardiogramu i aritmije i daje uvid u prognozu bolesnika sa ishemijskom bolešću. U našoj ustanovi su dostupna dva tipa ergometrijskog testiranja: na pokretnoj traci i na ergo-biciklu. Pored klasične ergometrije u Centru je dostupna i Ergospirometrija dijagnostička metoda koja omogućava globalnu procenu organskih sistema koji učestvuju u odgovoru organizma na fizičko opterećenje: kardiovaskularnog, respiratornog, hematopoetskog, 96

ranje. Ovakav 12-kanalni holter EKG je dostupan i u našoj ustanovi. Holter krvnog pritiska se izvodi stavljanjem aparata oko pojasa, a manžetna za merenje pritiska se stavlja na nadlakticu, na taj način omogućava 24-časovno merenje pritiska pri svim dnevnim aktivnostima, kao i u toku noći, što nam omogućava postavljanje dijagnoze hipertenzije.

bu radiološke dijagnostike bilo je neophodno opremanje radnim stanicama odgovarajućih hardverskih karakteristika uz implementaciju softverskih rešenja koja omogućavaju dobru obradu slike, preuzimanje i slanje informacija uz korišćenje monitora visoke rezolucije. Naravno, to je podrazumevalo i kadrove koji mogu kvalitetno da rade unutar PACS sistema.

Radiologija

Digitalna mamograﬁja

Porast broja otkrivenih malignih boU fokusu je i digitalna mamogralesti u Srbiji, kao i najava široke naci- ﬁja, kao dijagnostička metoda za raonalne strategije ranog otkrivanja kar- no otkrivanje bolesti dojke, koja koristi

Z D R AV S T V O - S R B I J A

prednosti najsavremenijih dijagnostičkih i informacionih tehnologija, uz vrlo niske doze rendgen ili x zraka. Preglede izvodi obučen radiološki tehničar i snimaju se obe dojke iz dva pravca u trajanju od oko pet minuta i sa smanjenim dozama zračenja, pri čemu specijalista radiolog očitava rezultat sa monitora, bez filmovanja. Digitalna mamografija, upravo zahvaljujući digitalnoj obradi slike i povezanosti putem sistema PACS, omogućava arhiviranje svih učinjenih pregleda, kao i naknadno pozivanje pregleda kroz sistem radi evaluacije i poređenja. Najveća prednost digitalne mamografije je u otkrivanju prvih znakova skrivene bolesti u vidu mikrokalcifikacija. Rad na monitorima visoke rezolucije omogućava bolje podešavanje kontrasta i osvetljenja u okviru mamografskog „prozora“, istovremeno, slika se može uvećavati sa boljom analizom mikrokalcifikacija, a može se koristiti i prednost dodatne kompjuterske analize (CAD). Mikrokalcifikacije se vide poput beličastih grupisanih zrnaca prašine, končića, tračica ili grančica, iako nema jasno viljivog tumora. Digitalna mamografija, u odnosu na analognu, takođe bolje prikazuje nepravilno skupljanje žlezdanog tkiva uz pojačane i nepravilno postavljane fibrozne trake, što može sakriti tumor, a što mamografski uočavamo kao asimetrično pojačane denzitete uz arhitekturalnu distorziju. Pored značajno manjih doza pri snimanju digitalnom mamografijom, ova tehnika omogućava brže i jednostavnije očitavanje pregleda učinjenog od strane drugih radiologa, kao i održavanje sastanaka na kojima treba da se postigne dijagnostički konsensus (direktno ili putem PACS-a), što u krajnjem cilju vodi tačnijim dijagnostičkim zaključcima, kao i bržem i adekvatnijem sprovođenju lečenja. Digitalna mamografija omogućava i uspešnije planiranje i sprovođenje interventnih radioloških procedura s uzimanjem uzoraka sumnjivih promena viđenih na mamografskom i komplementarno učinjenom ultrazvučnom pregledu (Core biopsije i biopsije tankom iglom). Praksa u KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje” je da radiolog mamografski pregled obavezno dopuni komplementarnim ultrazvučnim pregledom, pri čemu koristimo i najmodernije ultrazvučne tehnike. Reč je, pre svega, o primeni elastografije ne samo u dijagnostici bo-

lesti dojke, već i štitaste žlezde, ali i o primeni Micro-pure metode u detekciji mikrokalciﬁkacija u dojkama.

Elastograﬁja Elastograﬁja je neinvazivna metoda u kojoj se meri otpor mekih tkiva u cilju otkrivanja sumnjivih promena i određivanja prirode tumora. Radi se o pregledu koji je skoro istovetan ultrazvučnom pregledu, ali se dojka tokom pregleda pritiska ultrazvučnom sondom oko pet-šest puta, u jednakim vremenskim intervalima, jednakom jačinom, a radi izazivanja i merenja otpora tkiva. Slika tumorske promene i okolnog tkiva prikazana je različitim bojama, što označavamo kao

Proizvođači preporučuju, a klinička iskustva ukazuju da se elastograﬁja može koristiti u ispitivanju sumnjivih promena na dojkama, štitastoj žlezdi, kao i na jetri. Klinička iskustva u različitim zemljama pokazala su najveću korisnost ove metode u ispitivanju promena na dojkama. U KBC “Dr Dragiša MIšović -Dedinje” u kliničkoj praksi, ispitujemo ne samo pojedine promene (čvoriće) u štitastoj žlezdi i dojkama, nego i različite zone u ovim čvorićima, što je istovremeno i doprinos radiološkoj praksi u nas. Naša iskustva, za razliku od stranih, za sada, u oko 60 do 70% slučajeva koreliraju sa patološkim nalazom. Inače, svi pacijenti Službe radiološke dijagnostike KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje” mogu dobiti dodatni ultrazvučni pregled elastograﬁjom, ali samo nakon obavljenog ultrazvučnog pregleda i ukoliko to bude potrebno.

Micro pure

kvalitativno testiranje otpora tumorske promene i okolnog tkiva, ali se mogu i kvantitativno meriti otpori, kako unutar same promene, tako i u okolnim tkivima. Treba napomenuti da je pregled potpuno bezbolan, neinvazivan i jednostavan. Zasnovan je na činjenicama da su tumori, posebno maligni, čvršće strukture, zbog izražene proliferacije ćelija, povećane gustine tkiva, ponekad i pojačane vaskularizacije pa samim tim pružaju veći otpor u odnosu na okolna tkiva. Na pritisak sondom, boje normalnog tkiva menjaju se od crvene, preko žute, do zelene, dok su u tumorski izmenjenim tkivima plavih ili sivo-crnih nijansi. Kvantitativnim merenjem - poređenjem otpora sumnjivih promena sa okolnim tkivima registruje se pet pa i više od dvadeset puta veći otpor tumorskog tkiva, u odnosu na okolne strukture. Za primenu elastograﬁje potreban je ultrazvučni aparat posebnih karakteristika, koji ima ultrazvučne sonde za registrovanje otpora, ali i odgovarajući softver. Radi se o ultrazvučnim aparatima različitih proizvođača, najnovije generacije.

Micro pure je nova, jedinstvena ultrazvučna tehnika, koja može da pomogne u otkrivanju prisustva mikrokalcifikacija, kao potencijalnog markera za potvrdu prisustva maligniteta u suspektnih lezija. Prikaz struktura dojke u tzv. “plavom prozoru”, različitih nijansi od svetloljubičaste do tamnoplave omogućava bolju detekciju strukture tkiva dojke, jasniji prikaz patoloških promena samih duktusa i žlezdanog parenhima u okolini duktusa i otkriva prisustvo mikrokalcifikacija u duktusima i okolnom tkivu. Zbog svega navedenog, Micro pure postaje značajan dijagnostički modalitet u ranom otkrivanju duktalnog karcinoma in situ (DCIS). DCIS se inače ultrazvučno u “B” modu teško može prepoznati, posebno u masnim dojkama zbog artefakata, sa posteriornom atenuacijom. Ono što mamografski najčešće ne možemo videti, je postojanje tumorske senke u projekciji mikrokalcifikacija, pa se zato mikrokalcifikacije mamografski prate. Time se gubi vreme i postoji opasnost od širenja tumora. Istovremeno hirurzi ne mogu ispratiti potrebu za sve većim brojem biopsija. Zato bi ultrazvučna Micro pure metoda trebalo da nam pomogne u otkrivanju hiperehoičnih tačaka – mikrokalcifikacija, prepoznavanju izmenjene teksture određenog segmenta dojke i otkrivanju izmenjenih duktusa. To je najčešće dovoljno za prepoznavanje i potvrdu tumorske izmenjenosti po tipu DCIS-a, uz određivanje zahvaćenosti lobusa, što skraćuje vreme ka primeni Core biop97

Z D R AV S T V O - S R B I J A

sije sa konačnom verifikacijom histo- izveštaje u realnom vremenu, odnopatološkog tipa tumora. sno globalne i pojedinačne pokazatelje rada i analizu i sintezu performansi ustanove i zaposlenih, podržava sve Zdravstveni upravljačke procese na svim nivoima informacioni sistem upravljanja i rukovođenja, olakšava praOsnovni cilj zdravstvenog informa- ćenje pokazatelja kvaliteta i upravcionog sistema jeste organizacija, raci- ljanje kvalitetom. Poseban doprinos onalizacija i funkcionisanje zdravstve- ZIS-a ostvaren je u generisanju podane službe na optimalan način, odnosno taka za kreiranje elektronske fakture poboljšanje kvaliteta medicinskog ra- i potrebnim korekcijama pri eksportoda kao i obezbeđenje tačne, potpune i vanju RFZO-u. blagovremene informacije i smanjenje Priroda ZIS-a podrazumeva potrebu troškova zdravstvene zaštite. Osnovne i mogućnost kontinuiranog prilagođavakomponente jednog zdravstvenog in- nja medicinskim procesima i usavršaformacionog sistema su: vanje u skladu s inovacijama u medi• kadrovi (organizatori, planeri, di- cinskim i informatičkim tehnologijama, zajneri, menadžeri, programeri, kori- a u KBC “Dr Dragiša MIšović - Dedinje”, snici), prepoznata je kao izazov i strateška • baza podataka, odrednica rukovodstva. • tehnička baza i Kao institucija s tradicijom nauč• programska podrška. noistraživačke i obrazovne delatnosti, Pružanje medicinskih usluga je izu- KBC “Dr Dragiša Mišović - Dedinje”, zetno specifičan i složen posao čija je uspešno prati najnovija naučna dostiosnovna karakteristika – brojnost i ra- gnuća u medicinskim i srodnim disciznovrsnost podataka i informacija, a plinama. O mogućnostima implementamoderni procesi zdravstvene zaštite koji cije naučnih dostignuća u proces rada su prisutni u KBC “Dr Dragiša MIšović - stara se Stručni savet ustanove, poštuDedinje”, podrazumevaju brzu razmenu jući pri tome sve relevantne stručne i dostupnih i pravovremenih informacija. zakonske aspekte. Implementaciju noZbog toga je ZIS u našoj ustanovi da- vih zdravstvenih tehnologija prepoznali nas nezamenjiv alat i oslonac doktori- smo i kao oblast od posebnog interesa ma i medicinskim sestrama u pružanju i integrisali u Strateški plan ustanove usluga pacijentima u medicinskoj dija- kao jedan od glavnih strateških ciljeva. gnostici, terapiji i rehabilitaciji, a takođe Smatramo da je imperativ i uslov rau organizaciji kliničkog rada, medicin- zvoja ustanove sekundarnog i tercijarskim istraživanjima, kao i medicinskoj nog nivoa zaštite i nabavka savremene opreme koja omogućuje uvođenje i edukaciji. Prednosti primene ZIS-a su brojne primenu novih zdravstvenih tehnologija i sa aspekta rada osoblja posebno se za različite dijagnostičke i imidžing meističe nekoliko najvažnijih, a pre svega tode, kao i terapijske procedure i mineuporedivo lakši i trenutni pristup nimalno interventne postupke. Nabavili svim podacima o pacijentu, uključuju- smo odgovarajuću opremu, uveli nove ći i sve prethodne nalaze, hospitaliza- medicinske tehnologije i implementiracije i ostale relevantne podatke. Zbog li zdravstveni informacioni sistem koji identifikacije pacijenta putem matičnog podržava kako interakcije između pabroja, eliminisane su greške pri obra- cijenata i zdravstvenih radnika, tako i di pacijenata i definisana automatizo- interakcije unutar ustanove međusobno, vana podrška tokom svih epizoda u uključujući i komunikaciju sa Republičnjihovom kretanju kroz ustanovu, a kim fondom za zdravstveno osiguranje. digitalizovanim unosom podataka poTekst pripremili: boljšana efikasnost u radu. Primenom Dr Aleksandra Šljivić, akademski specijalista ZIS-a obezbeđene su jasno definisane kardiologije – Klinika za internu medicinu, uloge i odgovornosti i standardizoDr Sava Stajić, specijalista radiologije – Služba vani način rada učesnika multidiscipliradiologije, narnih timova u medicinskim procesima i omogućeno istovremeno korišćenje Sanja Paunić, stručni saradnik za odnose s javnošću, datoteka različitih akreditacionih procedura, stručno-metodoloških uputstaMarko Jovanović, dipl. ing. informatičar, va i protokola, kliničkih puteva, vodiča Miloš Perović, dipl. ecc, informatičar dobre prakse i dr. S aspekta menadžmenta ZIS obezbeđuje uvid u različite statističke 98

Krivošijost

K Maja Milošević, visoki strukovni terapeut, Centar za zaštitu odojčadi, dece i omladine, Beograd

rivošijost ili tortikolis je deformitet koga karakteriše bočna nagnutost (inklinacija) glave i vrata na bolesnu stranu i torzija na suprotnu. Terminološki, torticollis potiče od latinske reči torguere, što znači iskriviti, i collum, što znači vrat. Tortikolis može da se javi kao primarni (kongenitalni) i sekundarni (stečeni). Kongenitalni tortikolis manifestuje se na rođenju, a nastaje kao posledica: malpozicije (pogrešan položaj ploda u materici u poslednjim nedeljama trudnoće); anomalija koštanog sistema vrata (strukturalni tortikolis). Sekundarno stečeni tortikolis kod starije odojčadi, dece i odraslih nastaje kao posledica različitih bolesti ili povreda: ožiljci na vratu, opekotine, upalni procesi, artritis, TBC, rahitis, oboljenja CNS-a, oboljenja PNS-a, mišićna oboljenja, oboljenja uha, oka, ili iz profesionalnih razloga. Patološke promene Patološke promene kod tortikolisa, nastalog zbog malpozicije, manifestuju se ﬁbrozom, kontrakturom i atroﬁjom u čijoj osnovi je dugotrajna ishemija i skraćenja m.SCM. Ovo stanje najčešće prati, od rođenja, asimetrija lica (hemihypotrophio faciei), plagiocefalija – zaravnjenost kranijuma zdrave strane, nerazvijenost facijalnog, vratnog i ramenog područja, ponekad i grudnog koša obolele strane. U miogenih tortikolisa druge etiologije (trauma, infekcija...) pojavljuje

Z D R AV S T V O - S R B I J A

– krivi vrat

Korekcija dinamičkih bora botoxom

se u sredini ili donjoj trećini m.SCM, jajoliko zadebljanje koje je naročito vidljivo druge i treće nedelje po rođenju. Zadebljanje u mišiću (tumefakcija) je obično hematom, koji se gubi do šestog meseca života. Histološki, u hematomu se nalazi intersticijalno krvarenje, oštećeni ili iskidani mišićni snopići. U kasnijem toku mišić degeneriše u fibrozno tkivo, skraćuje se, tvrđe je koegzistencije i napet. Kako se leči? Lečenje tortikolisa može biti konzervativno i radikalno. Konzervativno lečenje podrazumeva fizikalnu terapiju i ortotska pomagala, a radikalno hirurški zahvat. Cilj fizikalnog lečenja je: • Održavanje i obnova fiziološke dužine mišića i obima pokreta vrata; • Pospešivanje resorpcije hematoma; • Zaustavljanje razvoja fibroznog tkiva; • Pojačavanje cirkulacije krvi i limfe; • Poboljšanje trofike, elastičnosti skraćenih mišića; • Posturalna korekcija. Funkcionalna procena Držanje i opšti izgled bebe se proverava inspekcijom na terapeutskom stolu. Analizira se položaj glave u odnosu na telo u položaju na leđima i na trbuhu procenjuje se pasivna i aktivna pokretljivost i proverava forma i struktura mišića. Pored kineziterapije primenjuje se i termoterapija i elektroterapija. Ukoliko je značajno skraćen mišić i jako naglašena laterofleksija, preporučuje se Thomasov ili Shanzov okovratnik kod dece preko 12 meseci starosti. Hirurški zahvat se primenjuje ako fizikalno lečenje nije dalo rezultate (nije redovno sprovođeno ili kasno započeto). Prosečno vreme izlečenja tortikolisa bez prisustva hematoma je 1-3 meseca, sa prisustvom hematoma 36 meseci. Ako do šestog meseca nije postignuto izlečenje preporučuje se hirurški zahvat.

ozmetički botox je prečišćeni puriﬁed protein, dobijen od Clostridium Botulinum bakterije. U kozmetičke sfrhe botox se koristi za uklanjanje dinamičkih bora na licu i vratu. Kada se ubrizga u mišić u vrlo malim dozama blokira nervne impulse tih mišića što prouzrokuje gubitak dinamičkih bora.

Doc. dr Milan Jovanović, Medicinski fakultet, Klinika za opekotine, plastičnu i rekonstruktivnu hirurgiju KCS

KANDIDATI Kandidati su najčešće pacijenti oko 35 do 45 godina sa dinamičkim borama na čelu (horizontalne frontalne, glabelarne vertikalne i glabelarne horizontalne bore), borama na lateralnim delovima očiju (crow’s feet) i drugim borama na licu i vratu. PRE

POSLE

NAČIN APLIKACIJE Pre intervencije precizno se odrede tačke uboda koje se nalaze direktno u borama koje su upravne na mišić koji ih prouzrokuje. Prethodno pripremljeni botox se insulinskim iglama ubrizgava subkutano ili u sam mišić. Ova intervencija je minimalno bolna i izvodi se bez anestezije. POSTAPLIKACIJSKI TRETMAN Ne zahteva se nikakav tretman. Mogu nekada da se stavljaju hladni oblozi. Efekat počinje nakon tri dana, a pun efekat se postiže za sedam dana. Rezultat traje od četiri do sedam meseci. Što se češće ponavlja efekat traje duže. NEŽELJENI EFEKTI Vrlo su retki, a to su blagi hematom, otok, crvenilo, privremena slabost okolnih mišića, pad i opuštenost okolne kože. Svi neželjeni efekti su prolaznog karaktera. 99

Z D R AV S T V O - S R B I J A

aznanje da dete ima šum na srcu mnoge roditelje uplaši,mada to često može biti bezazlena pojava.Takvi šumovi nastali su kao posledica infekcije,visoke temperature ili napornije ﬁzičke aktivnosti i uglavnom će nestati spontano,jer nisu uzrokovani oboljenjem srca, kaže Profesor dr Slavko D. Simeunović pedijatar, kardiolog, profesor Medicinskog fakulteta u Beogradu, dugogodišnji načelnik dečje kardiologije Univerzitetske Dečje Klinike, a sada direktor Specijalističke poliklinike „Profmedika Simeunović“ u Beogradu. Osim ovih bezazlenih, postoje patološki šumovi koji su posledica neke srčane bolesti-urođene ili stečene i oni zahtevaju adekvatno lečenje kao i dugotrajno praćenje bolesti. Znači, postoje dve vrste šumova na srcu i oni mogu biti (Slika 1):

Šumovi na srcu kod dece Prof. dr Slavko D. Simeunović, FACC, FESC

pri disanju i postaju glasniji pri ﬁzičkim aktivnostima.

Karakteristike ﬁzioloških šumova • blagi, duvajući • lokalizovni sa leve strane grudne kosti • kratkotrajni-do polovine sistole • promenljivi-menjaju se sa promenom položaja tela i pri disanju (nestaju pri udisaju) • ne šire se (nema radijacije) • vibratorni (muzikalni) • normalni srčani tonovi • nema trila-treperenja • nalazi EKG, Rő, EHO i NMR – neizmenjeni (normalni) • deca nemaju nikakvih kliničkih simptoma bolesti Postoje dva tipa ﬁzioloških šumova kod dece: • EJEKCIONI ŠUM - koji potiče iz izlaznog dela komora i velikih krvnih sudova usled turbulentnog toka krvi; • VENSKI HUK - gde se intenzitet šuma menja pri promeni položaja tela i pri kompresiji jugularnih vena. Takvi šumovi mogu se pojačavati

ORGANSKI ŠUMOVI (Slika 2, Slika 3) su posledica urođenih (npr. komorski i pretkomorski defekt, otvoren kanal između velikih krvnih sudova, suženje krvnih sudova, plućna arterija, aorta, i dr) ili stečenih srčanih oboljenja kao što su: • miocarditis (zapaljensko oboljenje srčanog mišića) • pericarditis (zapaljensko oboljenje srčane opne) • endocarditis (zapaljensko oboljenje srčanih zalistaka) Ova oboljenja mogu se javiti u bilo kom uzrastu i ugrožavaju život deteta. Karakteristike organskih šumova • grubi, istiskujući • lokalizovani levo i desno od grudne kosti • dugotrajniji • nepromenljivi-pri promeni položaja tela • šire se u svim pravcima grudnog koša, čak i u leđa i vrat • sistolni, dijastolni, tunelski – u zavisnosti od srčanog ciklusa • srčani tonovi su najčešće promenjeni, a nekada prekriveni šumom • praćeni su trilom-treperenjem • čujni su, mogu se čuti i bez stetoskopa (V i VI stepen bolesti) • nalazi EKG, Rő, EHO i NMR su naj-

Slika 1. Normalni i organski šumovi

• bezazleni ili ﬁziološki i • organski ili patološki. BEZAZLENI ŠUMOVI (Innocent murmers) ili nedužni šumovi mogu se čuti u preko 50% pa i do 80% dece ranog uzrasta (treća, četvrta, peta godina). Oni su ﬁziološkog karaktera, teže se čuju i otkrivaju, a javljaju se zbog povećanog protoka krvi kroz srce. To se npr. dešava kada je dete anemično ili ukoliko je uzbuđeno i uplakano. Slika 2. Komorski defekt (VSD)

100

Slika 3. Suženje plućne arterije (SPA)

Z D R AV S T V O - S R B I J A

češće izmenjeni • deca uglavnom imaju ispoljene kliničke simptome bolesti (u zavisnosti od težine srčane mane) Organiski šumovi se mogu podeliti u šest stepena (Levin-ova gradacija). Do trećeg stepena imaju karakteristike slične ﬁziološkim šumovima i teško ih je od njih razlikovati tj. izdiferencirati. Samo na osnovu izmenjenih elektrokardiografski, rendgenskih i ultrazvučnih nalaza može se konstatovati da se radi o organskim šumovima. Zato je neophodno, da ukoliko se posumnja da šum postoji, dete uputi dečjem kardiologu koji će postaviti dijagnozu i shodno tome postupiti. Terapija Ukoliko se utvrdi da je šum na srcu bezazlen lečenje nije potrebno tj. leči se osnovna bolest npr. infekcija, malokrvnost i dr. Ako je u pitanju organski šum, dete treba lečiti i redovno kontrolisati bar dva puta godišnje, jer neke urođene srčane mane npr. VSD mogu u oko 50% slučajeva spontano da prođu ili se interventnim metodama (stentovima, balonima ili diskovima) ili hiruškim putem izleče. Prevencija Dete koje ima organski šum na srcu, ukoliko mora da ide na bilo koju interveniju gde se izaziva krvarenje, kao što je npr. vađenje zuba, mora da uzme antibiotik pre intervencije, ističe Profesor Dr Slavko D. Simeunović. Tako će se izbeći mogućnost da dođe do pogoršanja već postojeće srčane mane.

Sport Fizička aktivnost i sport su od izuzetnog značaja za razvoj deteta. Deca koja imaju fiziološki šum mogu nesmetano da se bave fiskulturom i svim sportovima. Za razliku od njih, deca sa organskim oboljenjem srca ne mogu se baviti sportovima koji izazivaju veće fizičke napore, naglasio je Profesor Dr Slavko D. Simeunović. 101

Z D R AV S T V O - S R B I J A

Značaj ﬁzičke aktivnosti u menpauzi

vaka žena između 45. i 55. godine života, tokom nekoliko godina, prolazi takozvanu menopauznu tranziciju, odnosno, iz reproduktivnog perioda života, kada ima dovoljno hormona jajnika (estrogena) i može da rađa, prelazi u nereproduktivni period, u kojem nema više hormona jajnika i ne može da rađa. Svakodnevnom fizičkom aktivnošću i upražnjavanjem različitih sportova, uz, naravno, zdravu ishranu, Menopauzna tranzicija obuhvata može se uticati na poboljšanje kvaliteta života žena u menopauzi, ali i na prevenciju osteoporoze i ublažanekoliko godina pre i posle poslednjeg vanje njenih simptoma. mesečnog ciklusa i označava se terminom perimenopauza. Izvorni značaj reči „menopauza“ odnosi se na poslednji mesečni ciklus u žene, ali se danas ovaj termin upotrebljava i da označi trajni prestanak hormonske aktivnosti litet, koji se kasnije, na isti način mogu stanak vežbanja dovodi do gubitka kojajnika. U nastavku života, žene proodržavati. Naprotiv, ekstremni vrhunski štane mase. vedu ponekad i više od trećine svog sport u mladosti može dovesti do neNajbolje se prihvata i najefikasnije ukupnog životnog veka, a nedostatak željenih posledica na zdravlje skeleta se pokazao brzi hod (na otvorenom ili estrogena povećava njihov rizik od po(odložen ulazak u pubertet, odsustvo na pokretnoj traci). Korisno je ići peške jave različitih oboljenja od kojih su do masnog tkiva, neadekvatna ishrana). uz stepenice nekoliko spratova, a izbetada, estrogenima, bile više-manje zaZdravim kostima su svakodnevno gavati vožnju liftom. štićene u poređenju s muškarcima iste Aerobik vežbe (koje dovode do ubrpotrebni različiti česti i kratkotrajni naživotne dobi. To se pre svega odnosi na zanja disanja, ubrzanog rada srca i ladražaji, kao što su hodanje, penjanje Prof. dr Branka Kovačev-Zavišić, kardiovaskularne bolesti, osteoporozu i uz stepenice, trčanje, podizanje tereta, kog znojenja), vežbe sa opterećenjem internista endokrinolog, verovatno Alchajmerovu bolest. skakanje, vežbe sa opterećenjem, igra- i vežbe protiv otpora – sa istezanjem Klinički centar nje (ples) i slično, da bi ostale zdrave i elastičnih traka za ruke, noge i trup Vojvodine, Novi Sad Kakve promene u zdravlju kostiju čvrste. Slabije vežbe, lagane šetnje, vo- dokazano povećavaju koštanu gustinu donosi menopauza? žnja bicikla ili plivanje nemaju efekat u i popravljaju čvrstinu kosti. Vežbe balansa su važne u indiviNedostatak estrogena u menopauzi, povećanju čvrstine kosti, ali su odlični dualnom programu vežbanja. Značajno za opšte zdravlje. pa čak i pre poslednjeg mesečnog cipoboljšanje dobija se posle 15 nedeklusa žene, a najviše tokom ranog poslja vežbanja tai chia sa serijom sporih, Preporuke za vežbe tmenopauznog perioda (prvih 5-7 godiVežbe se savetuju u svakom život- umerenih i kontinuiranih pokreta. Pona), dovodi do promena u metabolizmu nom dobu u cilju održavanja čvrste ko- godne su za starije osobe i pomažu im kosti. Ubrzavaju se procesi kojima se kost obnavlja, ali tako da je masa kosti sti i smanjenja mogućnosti preloma, da ojačaju mišiće, poboljšaju balans i koja se razgradi veća od mase koja se različite su za muškarce i žene, za ra- koncentraciju. ponovo formira. Za mlade i premenopauzne žene zličito životno doba, kao i za pojedine Postoje dve ključne odrednice koosobe. Treba vežbati redovno, jer pre- glavna uloga vežbi je da održe koštanu štane mase. Jedna je maksimum mase kosti koju je žena sticala tokom rasta i razvoja (detinjstvo i adolescencija) i stekla do 25-30. godine života, a druga je vreme započinjanja (starost pri pojavi menopauze), intenzitet i trajanje procesa smanjivanja koštane mase u periodu posle menopauze. Između je adultni period u kojem se stečena masa kosti više-manje održava uz neznatan pad. Značaj fizičke aktivnosti U sva tri perioda života na koštanu masu mogu uticati različiti faktori, među kojima su adekvatna ishrana i fizička aktivnost imperativ. Dakle, mere prevencije treba primenjivati tokom čitavog života. Svakodnevnom fizičkom aktivnošću i upražnjavanjem različitih sportova, uz naravno, zdravu ishranu, u periodu rasta i razvoja može se steći najveća moguća genetski određena koštana masa i kva102

Z D R AV S T V O - S R B I J A

masu, a ne da je povećaju. Glavni cilj vežbanja kod postmenopauznih žena je da se poveća mišićna masa, poboljšaju parametri mišićne funkcije - snaga i balans, koji su važni faktori rizika za pad i nezavisno od koštane gustine faktori rizika za frakturu. Javni časovi vežbanja “Čvrsto sam rešila” Edukativna kampanja “Čvrsto sam rešila” ima za cilj da objasni ženema u menopauzi promene koje se u njihovom telu odigravaju u tom periodu, da nauče kako da se zdravo hrane i kako da pravilno vežbaju u tom životnom dobu. Ovu kampanju su organizovali Srpsko društvo za borbu protiv osteoporoze i Udruženje reumatologa Srbije. U sklopu kampanje “Čvrsto sam rešila” organizovano je više besplatnih javnih časova vežbanja za sve zainteresovane žene kojima su prisustvovali renomirani lekari i to u Beogradu, Novom Sadu, Kraljevu, Kruševcu, Nišu i Kragujevcu. Pored mogućnosti da nauče da pravilno vežbaju i zdravo se hrane, sve žene su imale priliku da porazgovaraju s prisutnim lekarima na temu menopauze i zdravlja kostiju. Ovakvi BESPLATNI JAVNI ČASOVI VEŽBANJA biće organizovani širom Srbije. Za više informacija o planiranim časovima vežbanja i savete za kvalitetan život u menopauzi, posetite sajt www. cvrstosamresila.rs, na kome možete pogledati i preuzeti ﬁlm i edukativnu brošuru u pdf formatu i proučiti preporučene vežbe.

Dan sećanja na preminule od side

I zdravlje i dostojanstvo

an sećanja na preminule od side već 29 godina se organizuje širom sveta, a ove godine se preko 115 zemlja uključilo u obeležavanje ovog datuma. U nedelju i ponedeljak, 20. i 21. maja 2012. godine, u Srbiji se, po osmi put, obeležava ovaj memorijal. U 20 gradova širom naše zemlje sećanje na preminule od side ljudi će izraziti prikupljanjem poruka i paljenjem sveća, ali i nizom aktivnosti koje će doprineti boljoj prevenciji, većem odazivu na testiranje koje znači šansu za rano otkrivanje i dug život sa HIVom, kao i borbi protiv stigme i diskriminaciji obolelih. Dan sećanja na preminule od side, osim u Beogradu, biće obeležen i u Nišu, Novom Sadu, Subotici, Šapcu, Somboru, Kruševcu, Kragujevcu, Loznici, Čačku, Zaječaru, Valjevu, Kostolcu, Smederevu, Pančevu, Požarevcu, Paraćinu, Sremskoj Mitrovici, Užicu... Aktivnosti će, u skladu sa ovogodišnjim sloganom „I zdravlje i dostojanstvo“, biti usmerene ka promociji zdravih stilova života i dostupnih usluga, prepoznavanju i smanjenju rizičnog ponašanja, promociji značaja pravovremenog testiranja na HIV praćenog savetovanjem, poštovanju ljudskih prava, smanjenju stigme i diskriminacije prema osobama koje žive sa HIV-om i prema drugim vulnerabilnim populacijama, posebno mladima, ženama i deci. Edukaciji građanstva, kao jednom od veoma važnih vidova prevencije, biće posvećeni javni časovi sa ovom tematikom, izložbe radova, podela informativno-edukativnog materijala i kondoma,

kao i brojne druge aktivnosti. U znak sećanja na preminule biće organizovan moleban. Aktivnosti će sprovoditi brojne institucije i nevladine organizacije uključene u program koji predstavlja odgovor države na HIV. Prema podacima Instituta za javno zdravlje Srbije „Dr Milan Jovanović Batut“ u Srbiji 1.611 osoba živi sa HIVom. Tokom 2011. godine novootkriveno je 127 osoba inﬁciranih HIV-om. Pa ipak, dobro je to što je Srbija i dalje zemlja sa niskom prevalencijom HIV-a i što je u našoj zemlji epidemija pod kontrolom. Procene govore da je broj onih koji imaju HIV, a to i ne znaju, dva do tri puta veći od registrovanog, pa tako ne čini ništa da lečenjem produži život, a ujedno predstavlja nesvesnog prenosioca virusa. U tom smislu, veoma je važno da se u još većoj meri podigne svest o značaju prevencije i testiranja na HIV, pa će Ministarstvo zdravlja krajem meseca otpočeti i kampanju „Ne možeš da znaš dok se ne testiraš“. I u okviru ove kampanje velika pažnja biće posvećena borbi protiv stigme i diskriminacije prema osobama koje žive sa HIV-om, koje u Srbiji prožimaju sve nivoe društva. Upravo su stigma i diskriminacija glavne prepreke u sprovođenju preventivnih aktivnosti, a jedna od posledica je smanjen broj osoba koje se odlučuju testirati na HIV. U borbi protiv stigme i diskriminacije osoba koje žive s HIV-om značajna je uloga ne samo zakonodavstva i institucija, već i medija i zajednice u celini.

103

GODINA VII BROJ 45. JUN 2012.

105

N M K

jelatnost medicine rada (MR) zasnovana je na definiciji zdravlja SZO-a kao „stanje fizičkog, mentalnog i socijalnog blagostanja“ koje „pojedincu obezbjeđuje da vodi društveno i ekonomski produktivan život“. Uvažavajući taj postulat, na osnovu stavova SZO-a, MOR-a i drugih stručnih tijela, MR se definiše kao multidisciplinarna preventivna djelatnost koja teži da: - zaštiti i poboljša zdravlje radnika na radu sprečavanjem i kontrolom profesionalnih bolesti, bolesti u vezi s radom i povreda na radu; - da uoči, eliminiše ili smanji profesionalne rizike i uslove na radu koji su opasni po zdravlje i bezbjednost na radu; - da ocijeni psihofizičke sposobnosti radnika i uskladi ih sa uslovima i zahtjevima rada; - da rano otkrije efekte rizika iz rada na zdravlje radnika; - da utiče na razvoj i unapređenje zaštite na radu, radne sredine i organizacije rada; - da utiče na poboljšanje profesionalnog i socijalnog napretka na radu; - da poboljša fizičko, mentalno i socijalno blagostanje radnika; - da podrži održavanje, razvoj i očuvanje radne sposobnosti radnika; - da utiče da se omogući radnicima socijalno i ekonomski produktivan život, koristan kako za njih, tako i za porodicu i društvenu zajednicu. Iz ove definicije slijedi novina (u odnosu na preporuke SZO-a i MOR-a iz 1953. i 1959. godine) da je MR pomjerena sa puke zaštite zdravlja radnika na preventivne aktivnosti smanjenja rizika na radu i promociju zdravlja na radnom mjestu (Work Health Promotion), koja je definisana Luksemburškom deklaracijom kao kombinacija uloženih napora poslodavaca, zaposlenih i drugih udruženja da se poboljša zdravlje i blagostanje ljudi na radu, a njeni ciljevi su: a. Očuvanje zdravlja radnika i njihove radne sposobnosti, b. Unapređenje radne sredine i rada koji vode bezbjednosti i zdravlju, c. Da podržava takav razvoj organizacije rada i radne kulture koji potpomaže očuvanje zdravlja i bezbjednosti na radu i na taj način promoviše pozitivnu socijalnu klimu, olakšava rad i povećava produktivnost. Sadržaj preventivne zdravstvene zaštite radnika na radu treba da se odvija na sva tri nivoa: • primarnom nivou prevencije, neposredno uz radni proces - metodama unapređenja zdravlja i specifične zaštite, • sekundarnom nivou prevencije - ranim otkrivanjem bolesti (ambijentalni i biološki monitoring) i efikasnim liječenjem, 106

Polazne osnove za izradu nacionalne politike i strategije medicine rada u RS

Medicina rada Prof. dr Jelica Kojović

razvoja koji omogućava radnicima zdrav i produktivan život i tokom aktivnog radnog vijeka i izvan njega. Od oko tri miliona radnika u svijetu, oko 80%, živi bez pristupa službama medicine rada (MR). Ovo nije u skladu sa činjenicom da više organizacija od autoriteta, kao što su

Vizija razvoja medicine rada na nivou RS *

• tercijarnom nivou prevencije - pravovremenim otkrivanjem profesionalnih bolesti, bolesti u vezi s radom, ocjenjivanjem radne sposobnosti i rehabilitacijom. Mjere koje iz ovoga proizlaze provode multidisciplinarni timovi, obrazovani i osposobljeni za te svrhe, a voditelji tih timova su specijalisti medicine rada. Reforma zdravstvenog sistema treba da omogući da i kod nas medicina rada na odgovarajući način bude regulisana na svim nivoima zdravstvene djelatnosti.

Značaj bezbjednosti i zdravlja na radu Prošlo je 90 godina od kada je Međunarodna organizacija rada prvi put ustanovila, kao jedan od svojih osnovnih ciljeva, obavezu „zaštite radnika od oboljenja i povreda na radu“. Cilj je i danas isti, ali su oblici i metode ove zaštite unapređivane zajedno sa tehničkim napretkom i ekonomskim razvojem. Rad proizvodi sve ekonomske i materijalne vrijednosti, te omogućava sve ostale aktivnosti društva i time obezbjeđuje društvenoekonomski razvoj zemalja. Zdravlje na radu je važan faktor održivog društveno-ekonomskog

medicina rada treba da ostvari funkciju unapređenja radne i životne sredine i smanji profesionalni rizik po zdravlje, * medicina rada treba da postane sveobuhvatna, savremena, eﬁkasna i korisna; * da unaprijedi zdravlje radnika, * dugoročno ostvari ciljeve na smanjenju profesionalnih bolesti, bolesti u vezi s radom, povreda na radu, a u vezi s tim utiče na: * ostvarivanje i očuvanje radne sposobnosti radnika, * smanjenje troškova zdravstvenog i penzijsko-invalidskog osiguranja, * poveća produktivnost na radu i * utiče pozitivno na socijalno-ekonomske odnose društva. Unapređenje zdravlja radnika može se ostvariti samo usklađenim ubrzanim naporom cijelog društva, pod vodećom ulogom Vlade i sa značajnim učešćem poslodavaca i radnika, te dobro organizovanom i osposobljenom medicinom rada. Neophodna je kombinacija različitih aktivnosti, prilagođenih našim speciﬁčnostima i prioritetima, kako bi se ostvarila bezbjednost i zdravlje na radu, nadoknadilo izgubljeno vrijeme i ispravili raniji propusti učinjeni u ovoj oblasti. Nacionalni program medicine rada ostvaruje se u okviru zdravstvene djelatnosti u institucijama organizaciono ili funkcionalno povezanim od nivoa preduzeća, opštine, regije (u saradnji sa poslodavcima, radnicima, sindikatom, lokalnim organima vlasti), do nivoa institucija medicine rada, organizovanih na nivou RS u saradnji s najvišim organima vlasti.

N M K

Međunarodna organizacija rada (MOR), Svjetska zdravstvena organizacija rada (SZO) i brojne profesionalne organizacije i udruženja radnika neprestano ističu potrebu za ovim službama. Donose se obavezujući akti kao što su konvencije, direktive, preporuke, akcioni planovi o bezbjednosti i zdravlju na radu, ali, i pored toga, moglo bi se reći da se pokrivenost radničke populacije službama medicine rada ne povećava već opada. Svake godine u zemljama Evropske unije (EU) dogodi se četiri miliona akcidenata na radnom mjestu, što predstavlja ogroman ekonomski teret i troškove za evropsku privredu. Značajan dio ovih troškova „svaljuje“ se na sisteme socijalne sigurnosti i javne ﬁnansije. Poboljšanje bezbjednosti i zdravlja radnika je osnov razvoja i zapošljavanja u Evropskoj uniji, a poboljšavanjem produktivnosti i kvaliteta rada poboljšava se razvoj i konkurentnost Evrope - konstatacije su komesara za zapošljavanje, socijalne poslove i jednake mogućnosti EU. U nedostatku eﬁkasne akcije u postizanju odgovarajuće bezbjednosti i zdravlja na radu dolazi do povećanog apsentizma, povećanog broja nesreća i povreda na radu, profesionalnih bolesti i bolesti u vezi s radom, smanjenja i trajnog gubitka radne sposobnosti radnika. Sve to smanjuje produktivnost, povećava troškove privrede i socijalnih davanja, te osiromašuje zemlju. Pitanja bezbjednosti i zdravlja na radu su jedan od najvažnijih i najdetaljnije obrađenih problema u zakonodavstvu Evropske unije i u ovoj oblasti se postižu značajni rezultati (u posljednjih pet godina broj akcidenata na radu sa smrtnim ishodom smanjen je za 17%, a broj povreda koje su prouzokovale trodnevno i višednevno odsustvovanje s posla smanjen je za 20%). Promjene u svijetu rada dovode do pojave različitih novih rizika i ugroženosti radnika u njima, po čemu se ističu građevinarstvo, poljoprivreda, ribarstvo, rudarstvo, saobraćaj, medicina i socijalne usluge. Od formi preduzeća najugroženija su mala i srednja preduzeća sa malim mogućnostima primijene kompleksnog sistema zaštite zaposlenih u praksi, ali i izbjegavanju da primijene odgovarajuću zakonsku regulativu. Najugroženiji su mladi radnici, radnici čiji posao nije siguran, invalidi sa smanjenom radnom sposobnošću, stariji radnici i migranti. U novijim istraživanjima se ističu novi rizici na polju psihosocijalnih aspekata rada, rizici povezani sa intersektorskim faktorima - organizacijom rada, dizajnom radnog mjesta, ergonomskim rješenjima, kombinovanom izloženošću psihičkim i hemijskim agensima, kao i rizici novih tehnologija. Sve više poenta se stavlja na mentalno zdravlje na radnom mjestu. Svjetska zdravstvena organizacija procjenjuje da će depresija do 2020. godine biti jedan

od glavnih uzroka radne nesposobnosti. Zbog toga je neophodno uspostaviti procedure i stvoriti takvo radno okruženje koje će biti povoljno za ličnost zaposlenih, bez tragova ﬁzičkog, psihičkog i drugog nasilja i rizika za zdravlje.

Osnovni principi nacionalne politike MR-a u RS Nije dovoljno samo donijeti zakonske okvire za medicinu rada da bi se ostvarila bezbjednost i zdravlje na radu. Neophodno je utvrditi i usvojiti Nacionalnu politiku u oblasti MR-a na nivou RS, napraviti Nacionalnu strategiju za bezbjednost i zdravlje radnika, izraditi i usvojiti Plan akcije za ostvarivanje strategije sa prioritetima, nosiocima izvršenja i vremenskom dimenzijom ostvarenja. Utvrditi vremensku dimenziju evaluacije ostvarenja programa proizašlih iz strategije. Oko 50-60% ukupnog stanovništva neke zemlje predstavlja udio radne populacije (zaposleni, zaposleni neprijavljeni na osiguranje, nezaposleni, rad u kući). Usko su povezani stepen zdravlja na radu, društvenoekonomski razvoj, kvalitet života i blagostanje radnog i ostalog stanovništva. * Radnici moraju da budu ključna ciljna populacija u zdravstvenoj politici (jer radna populacija proizvodi sve ekonomske i materijalne vrijednosti, te omogućava sve ostale aktivnosti društva i time osigurava društvenoekonomski razvoj zemlje). * Intelektualno i ekonomsko ulaganje u zdravlje na radu ne znači teret (nego ima pozitivan i produktivan efekat na ekonomiju preduzeća i društva u cjelini, pokazalo se da je tehnički izvodivo i ekonomski isplativo sprečavati i svoditi na minimum rizike na radu). * Zdravstvena politika o bezbjednosti i zdravlju radnika na radu treba da bude stalno unapređivanje zdravlja i uslova na radu koji utiču na zdravlje (u medicini rada to znači preveniranje štetnih faktora rada, počev od faze projektovanja, izgradnje, uvođenja tehnologija, identiﬁkacije štetnih faktora - rizika - na radu, procjena rizika, smanjenje rizika za zdravlje, kontrola zdravlja u odnosu na rizike,

unapređenje uslova i zahtjeva rada i promocija zdravlja na radu). * Potrebno je smanjivanje razlika u zdravstvenom stanju i dostupnost zdravstvene zaštite radniku (u odnosu na vrstu i stepen rizika u tehnologijama, na geografska područja, na zaposlenost u drštvenom i privatnom sektoru). * Problemi vezani za zdravlje i bezbjednost na radu mogu se spriječiti (koristeći sva dostupna sredstva: pravna, stručna, obrazovna, istraživačka, informacijska i ekonomska, međuresornom saradnjom na nivou RS u izradi strateških programa MR-a i usvajanju istih). * Bezbjednost i zaštita zdravlja na radu mora se bazirati na tripartitnoj osnovi: Vlada, poslodavac, radnik (sindikat). (Vlada treba da obezbijedi zakonodavstvo i izgradnju nužne infrastrukture za efikasno provođenje programa MR-a, uključujući službe MR-a, službe zaštite na radu, inspekcijske službe, donošenje mjera za stručno usavršavanje i obrazovanje, istraživačke programe, informacione službe i baze podataka; umrežavanje tih infrastruktura unutar zemlje i između zemalja olakšaće provođenje nacionalnih programa. Poslodavci su odgovorni za planiranje i oblikovanje bezbjednog i zdravog posla, radnog mjesta, radne sredine i organizacije rada, kao i za održavanje i neprekidno poboljšavanje zdravlja i bezbjednosti na radu. Radnik – sindikat - mora biti aktivni učesnik u provođenju programa MR-a). * Glavni strateški pristupi u ostvarivanju ciljeva zdravstvene politike odnose se na učešće svih aktera u donošenju i primjeni mjera zdravstvene politike na svim nivoima odlučivanja, te unapređivanje međusobne saradnje na svim nivoima odlučivanja i ostvarivanje mjera bezbjednosti i zdravlja na radu. * Dugoročno treba organizovati službe MR-a za sve radnike na radu. (Takva služba mora provoditi multidisciplinarne aktivnosti kao što je nadzor nad radnom sredinom, zdravljem radnika, aktivnosti na promociji zdravlja, očuvanje radne sposobnosti radnika). Središte svih praktičnih aktivnosti medicine rada je radno mjesto.

107

N M K

ijabetično stopalo je jedna od mnogobrojnih komplikacija šećerne bolesti i predstavlja skup koštanih i mekotkivnih promjena na stopalu dijabetesnih bolesnika. Nastaje kao posljedica oboljenja nerava na donjim extremitetima udruženo s oboljenjem krvnih sudova donjih extremiteta, koje se mogu dodatno iskomplikovati i infekcijom. Blagi stepen neurovaskularnih promjena na donjim extremitetima može biti bez značajnijih simptoma, ali kako bolest napreduje bolesnik se žali na hladnoću u nogama, osjećaj žarenja, mravinjanja, promjene na malim mišićima stopala, a kasnije i potkoljenica i najzad pojavu dijabetesnih ulceracija (1). Pojava ulceracija na stopalu, nastanak gangrene i posljedične amputacije su značajni uzroci morbiditeta i invalidnosti kod osoba oboljelih od dijabetesa. Ove komplikacije predstavljaju veliki medicinski i socijalni kao i ekonomski problem i značajno smanjuju kvalitet života bolesniku oboljelom od dijabetesa (2). Dijabetes sa ulceracijama na donjim extremitetima koje teško zarastaju, uzrok je više od polovine amputacija donjih extremiteta u SAD i u grupi rizik zastupljen je u 3% stanovništva (3). Rizik od gubitka extremiteta u grupi dijabetesnih bolesnika iznosi oko 1% godišnje u svijetu. Prema procjenama SZO-a, godišnje se uradi oko milion amputacija, a svakih 30 sekundi i tzv. velika amputacija donjih extremiteta zbog dijabetesom uzrokovane gangrene (4). Faktori rizika za razvoj dijabetesnog stopala su: • trajanje dijabetesa preko 10 godina • hronično loša regulacija ŠUK-a • prisustvo kardiovaskularnih, očnih i bubrežnih komplikacija svojstvenih DM-u • pušenje • loša edukacija i njega stopala • nošenje neadekvatne obuće • profesionalna izloženost stopala hladnoći i vibracijama

Amputacije dijabetičnog stopala u KC Banjaluka u periodu od 2005 2012. god.

Prisustvo više faktora rizika povećava vjerovatnoću na učestalije javljanje kliničkih promjena na stopalu. U razvoju dijabetesnog stopala učestvuju tri patogenetska mehanizma: 1. razvijena polineuropatija, 2. promjene na krvnim sudovima donjih extremiteta , 3. prisustvo infekcije.

NEUROPATSKO STOPALO

Promjene na stopalu dijabetičara koje predstavljaju povećan rizik od amputacije Najčešće promjene na stopalu koje mogu ukazivati na povećan rizik od amputacije prstiju su: 108

Aleksandra Dominović-Kovačević, Klinika za neurologiju, KC Banjaluka

• periferna neuropatija sa gubitkom protektivnog senzibiliteta • promjena nastala zbog izloženosti pritisku (crvenilo, kalus, ragade, oštećenja kože) • koštani deformiteti stopala (pes cavus, pes planus) • periferna vaskularna bolest (oslabljeni ili odsutni pedalni pulsevi) • prethodno postojanje ulceracija ili amputacije (jednog ili više prstiju) • patološke promjene na noktima (troﬁčke promjene, urastao nokat, gljivična oboljenja)

Vrste dijabetičnog stopala Dijabetično stopalo se prema manifestnoj kliničkoj slici može podijeliti u dva tipa: 1. Neuropatsko stopalo 2. Neuroishemično stopalo

• • •

•

meko tkivo stopala i kosti, što može dovesti do razvoja osteomijelitisa; Tipični deformiteti stopala ; Hronični otok stopala i potkoljenica; Ishemijske promjene u mekim tkivima stopala u vidu bljedila, isušenosti i perutanja kože i slabih, odnosno i često odsutnih pulsacija arterija; Nekroza i gangrena kojoj često prethodi flegmona. Destrukcija izazvana nekrozom ćelija je glavni uzrok ograničenog ili masivnog izumiranja tkiva stopala i brojnih parcijalnih ili totalnih amputacija u neuropatskom i neuroishemičnom stopalu; Simptomi periferne neuropatije (ispad senzibiliteta po tipu čarapa i rukavica, odsustvo refleksa, hipotrofija mišića potkoljenica); Cirkulatorna insuficijencija (klaudikacije, grčevi, zamor u mišićima, bljedilo kože, hladno

NEUROISHEMIJSKO STOPALO

KARAKTERISTIKE

KOMPLIKACIJE

KARAKTERISTIKE

KOMPLIKACIJE

Ružičasta koža

Bezbolni ulkus

Hladno stopalo

Bol u mirovanju

Toplo stopalo Palpabilni pulsevi

Neosjetljivost i suvoća Nepalpabilni pulsevi kože Crvenilo stopala kada Gangrena noga visi

Vene dorzuma nogu mogu Neuropatski edemi biti proširene

Gangrena distalnih dijelova prstiju Klaudikacije

Blijedilo noge pri elevaciji Ulkus (može biti bolan)

Charctova artropatija

Klinička slika Dijabetično stopalo se klinički manifestuje sljedećim simptomima i manifestacijama: • Ulceracije na koži stopala koje mogu biti dodatno iskomplikovane infekcijom. Infekcija se širi perkutano i hematogeno, razara

stopalo). Navedeni simptomi se pogoršavaju pri dužem hodanju, a nakon odmaranja smanjuju (5).

Liječenje U liječenju dijabetičnog stopala mora biti

N M K

multidisciplinaran pristup u kome učestvuju ljekar porodične medicine, endokrinolog-dijabetolog, neurolog, vaskularni hirurg, ﬁzijatar. Liječenje obuhvata čitav niz mjera i postupaka. Jednom nastala, bilo koja od navedenih promjena na stopalu, povećava rizik da se slične ili teže promjene ponavljaju kod istog bolesnika. Iz tog razloga takav bolesnik mora biti registrovan i podvrgnut daljim redovnim kontrolama i praćenju promjena u njegovom organizmu. Prioriteti u liječenju bi bili sljedeći: • Energična borba za dobru regulaciju ŠUKa i održavanje HgBA1C < 6%; • Rano otkrivanje i liječenje dijabetične neuropatije primjenom Berlithiona (parenteralno i oralno) uz drugu simptomatsku terapiju za neuropatski bol; • Tretman vaskularnog hirurga (adekvatna primjena vazoaktiva); • Tretman oboljelih u hiperbaričnoj komori; • Upotreba adekvatne terapeutske obuće koja ima zadatak da ugroženo područje stopala rastereti ravnomjernim raspoređivanjem pritiska na ostale dijelove stopala.

 Polna distribucija amputiranih bolesnika sa dijabetesnim stopalom Polna distribucija 40

36 33

25 Muškarci

Žene

5 0 2005. g

2006.g

2007.g

2008.g

2009.g

2010.g

2011g.

Godine

 Prosječna životna dob svih ispitanika za period 2005 - 2012.

Prosječna životna dob svih bolesnika sa amputiranim dijabetesnim stopalom 2005.-2012.

Cilj rada: 1. Utvrditi broj amputacija dijabetesnog stopala u periodu od 2005 - 2012. god.; 2. Utvrditi polnu i starosnu distribuciju bolesnika sa amputiranim dijabetesnim stopalom; 3. Utvrditi tip amputacije dijabetesnog stopala za navedeni period. Ispitivanje je urađeno na Klinici za ortopedsku hirurgiju i Klinici na traumatologiju KC Banjaluka za period od 2005. god. do 2012. god.

69,4

71,2

Muškarci Žene

Rezultati ispitivanja: Ispitivanje je urađeno uvidom u protokole i istorije bolesti na Klinici na ortopetsku hirurgiju i Klinici za traumatologiju KC Banjaluka i dobijeni su sljedeći rezultati: Ukupan broj amputiranih dijabetesnih stopala Broj amputiranih dijabetesnih stopala 2005.-2012. 60

Broj amputiranih

45 40

42 37

40 30 20 10 0 2005. g

2006.g

2007.g

2008.g

2009.g

2010.g

2011g.

Godine

109

N M K

Literatura:

Tip amputacije dijabetesnog stopala Amp. I prsta

Amp. II-V prst.

Potkoljena amputacija

Natkoljena amputacija

2005. godina

2006. godina

2007. godina

2008. godina

2009. godina

2010. godina

2011. godina

ZBIRNO

134

Omjer amputacija

97; 31%

Male amputacije Velike amputacije

220; 69%

Diskusija Prema podacima SZO-a broj oboljelih od DM do 2030. god. će porasti na 376 miliona. Proračunato je da svake godine umre 3,5 mil. ljudi zbog neregulisane šećerne bolesti i njenih komplikacija na svim organima. Više od milion ljudi godišnje je podvrgnuto amputacijama zbog dijabetesnog stopala, što ukazuje na ozbiljnost ovog problema (6). Shodno navedenom, cijeli zdravstveni sistem mora preuzeti odgovornost u borbi protiv ovog rastućeg problema. S produženjem životnog vijeka povećava se i učestalost pojave komplikacija, što za sobom povlači i veći broj hospitalizacija i hirurških intervencija. Dijabetično stopalo je hronična komplikacija DM-a koja nastaje kombinacijom dijabetesne periferne neuropatije i angiopatije, a može biti dodatno iskomplikovana infekcijom. Analizom podataka amputiranih bolesnika sa dijabetesnim stopalom u periodu od 2005 - 2012. god. u UKC Banjaluka saznajemo da postoji blagi porast amputiranih bolesnika, posebno u posljednje tri godine. Za sve ispitane godine statistički značajno je veći broj osoba muškog pola među amputiranim bolesnicima. 110

Prosječma životna dob za muškarce je 69,4 god., a za žene 71,2 god. Analizom tipa amputacija zaključujemo da je 69% amputiranih bolesnika imalo veliku amputaciju (potkoljena i natkoljena amputacija), dok 31% je imalo amputaciju jednog - pet prstiju. Navedena anliza pokazuje da se bolesnici sa znacima dijabetičnog stopala javljaju kasno ljekaru što na kraju rezultuje u dvije trećine slučajeva sa tzv. velikom amputacijom. Nadalje je neophodno raditi na edukaciji oboljelih od DM-a u smislu njegove bolje kontrole, kao i samopregleda stopala. Bilo bi uputno osnovati centre za dijabetesno stopalo u kojima bi radili timovi ljekara različite specijalnosti (endokrinolog, neurolog, oftalmolog, ﬁzijatar, vaskularni hirurg) sa ciljem obavljanja redovnih periodičnih pregleda i pravovremenog tretmana dijabetičnog stopala.

1. Jeffcoate WJ, Harding KG. Diabetic foot ulcers. Lancet. May 3 2003;361(9368):154551 2. American Diabetes Association. Standards of medical care in diabetes ; Diabete Care 201;34:S11-S61. 3. Reiber GE, Boyko EJ, Smith DG. Chapter 18. Lower extremity foot ulcers and amputations in diabetes. In. Daibetes in America, 2nd ed. National Diabetes Data Group, National Institutes of Health, National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases, NIH Publication No. 95-1468, 2005; 409-42 4. O’Meara SM, Cullum NA, Majid M, Sheldon TA. Systematic review of antimicrobial agents used for chronic wounds. Br J Surg. Jan 2010;88(1):4-21 5. Boulton AJ, Kirsner RS, Vileikyte L. Clinical practice. Neuropathic diabetic foot ulcers. N Engl J Med. Jul 1 2010;351(1):48-55. 6. Arora S, Pomposelli F, LoGerfo FW, Veves A. Cutaneous microcirculation in th neuropathic diabetic foot improves signiﬁcantly but not completely after successful lower extremity revascularization. J Vasc Surg. Mar 2008;35(3):501-5.

N M K

članku “Reibursement and the practice of cardiology” (objavljenom u rubrici From around the world—focus Germany u časopisu JACC, Vol. 59, No. 17, aprila 24, 2012, pp. 1561-5) date su neke odlike kardiologije u Nemačkoj. Autori članka, između ostalog, porede broj kardioloških i kardiohirurških procedura koje se vrše u Nemačkoj i SAD. Nemačka ima 26% stanovnika koji su stariji od 60 godina, za razliku od SAD gde je ta polpulacija manje brojna (18%). Ako se na milion stanovnika izraze neki podaci, onda se dobije ovakav odnos. Broj kardiologa -Nemačka 49, SAD 85. Broj koronarnih angiografija - Nemačka 10,573, SAD 3,742 (ovde su uračunate samo intervencije na hospitalizovanim bolesnicima). Broj perkutanih koronarnih intervencija (PCIs) - Nemačka 3,792, SAD 4,406 (opet samo na hospitalizovanim bolesnicima). Koronarne intervencije - Nemačka 715, SAD 1,503. U Nemačkoj se u zdravstvo troši 10,5% od ukupnog nacionalnog dohotka (gross domestic income), u SAD 16%, a u Velikoj Britaniji 8,7%. U Nemačkoj postoje dva tipa zdravstvenog osiguranja: državno (Gesetzliche Krankkenkasen) i privatno. Državno osiguranje koristi oko 90% građana (oni uplaćuju 15,5% ličnog dohotka, a za lekove i ležanje u bolnici plaćaju malu participaciju; nezaposlenim osiguranje plaća država). Privatno se osigurava 10% građana (tu opciju imaju državni službenici i oni koji imaju velike plate). Većina bolnica u Nemačkoj je u javnom vlasništvu, a manje je privatnih bolnica koje funkcionišu kao neprofitne organizacije. I jedne i druge mogu da koriste novac oba zdravstvena osiguranja. Kardiološke bolesnike u vanbolničkim ustanovama uglavnom vode privatni internisti i kardiolozi.

Neke odlike kardiologije u Nemačkoj Na slici je prikazan broj invazivnih kardioloških intervencija (koronarne angiografije i perkutane koronarne intervencije - PCIs) na milion stanovnika u nekim evropskim zemljama1 i SAD.

Finansijska strana disproporcionalne ekspanzije broja invazivnih procedura u Nemačkoj razmatra se u ovom interesantnom članku. (Email autora: frank.flachkampf@medsci. uu.se; verujem da bi zainteresovani, ako od

U Nemačkoj je odnos koronarnih intervencija i koronarnih angiografija 0,36, a u Holndiji 0,5. U Holandiji je mortalitet usled srčanih oboljenja niži nego u Nemačkoj.

autora zatraže, mogli dobiti reprint članka u elektonskom obliku) Izvode iz članka priredio: dr R. Igić

Kakvo je stanje s kadrovima koji vode kardiologiju u Republici Srpskoj i koliko je bilo kardioloških interventnih procedura godišnje, pitali smo kardiologa prof. dr Aleksandra Lazarevića. Evo njegovog odgovora: Broj kardiologa u pojedinim zemljama varira zavismo o kriterijumima na čijem osnovu se neki ljekar smatra kardiologom. U Grčkoj ima oko 200 kardiologa na million stanovnika, a kardiolog je onaj ljekar koji samo treba da zna da čita EKG i uradi ultrazvučni pregled srca. Na drugom kraju je Irska sa sedam kardiologa na milion stanovnika (ti kardiolozi su obučeni za koriste ultrazvuk i rade koronarografije, PCI i elektrofiziološke intervencijje). Po prvom kriterijumu, u Republici Srpskoj ima oko 50 kardiologa ukupno, a po drugom nijednog, jer niko ne radi elektrofiziolološke intervencije na srcu. [U SAD ljekari specijaliziraju kardiologiju (traje četiri godine) nakon što polože specijalistički ispit iz opšte interne medicine (tri godine). Elektrofiziolozi nakon specijalizacije kardiologije dodatno subspecijaliziraju još godinu dana. Svaka od tri pomenute specijalizacije vrijedi pet godina. Nakon toga, ako doktor želi da ih produži, mora ponovo polagati svaku od njih. Dovoljno je da zadrži samo jednu specijalizaciju/subspecijalizaciju, ali tada je njegov djelokrug rada ograničen na odgovarajuće područje medicine. R. I.] Kardiološke intervencije u Republici Srpskoj: - 2007. godine urađeno je 509 interventnih procedura, od toga 431 koronarografija, 61 PCI i 5 pPCI, - 2008. godini su brojevi izgledali ovako - 1,264, 1,001, 258 i 10, - 2009. godine 1,471, 993, 462 i 43, - 2010. godine 1,873, 1125, 702 PCi i 119, a - 2011. godine 2,024, 1,160, 760 i 149. 112

N M K

Nove knjige: Udžbenik – monograﬁja

„Gerontostomatologija“

z štampe se pojavila nova knjiga-monografija „GERONTOSTOMATOLOGIJA“. Udžbenik-monografija „Gerontostomatologija“ obuhvata 306 stranica i veliki broj originalnih ilustracija (kolor i crno-belih fotografija, crteža šema, tabela i grafikona). Ispod svake ilustracije data je i odgovarajuća legenda. Korice su tvrde i u boji. Posle Uvoda, materija u ovoj knjizi podeljena je u sledećih 16 poglavlja: 1. Teorije starenja, 2. Fiziologija i patofiziologija starenja, 3. Starenje stanovništva, njegove posledice i zdravstvena zaštita starih, 4. Oralno zdravlje u starosti i kvalitet života, 5. Preventivna stomatologija kod starih, 6. Promene na tkivima zuba kod starih osoba, 7. Potporni aparat zuba (parodoncijum) i starenje, 8. Promene i oboljenja oralne sluzokože kod starih,

9. Oralna hirurgija kod starih osoba, 10. Preprotetska hirurgija kod starih osoba, 11. Stomatološka gerontoprotetika, 12. Gerontoimplantologija, 13. Mogućnosti ortodontskog lečenja odraslih i starih osoba, 14. Neurološki i psihijatrijski aspekti starenja, 15. Primena lekova kod starih osoba, 16. Matične ćelije, regenerativna medicina i starenje. Na kraju svakog poglavlja dat je spisak korišćene literature. Treba istaći da je literatura odabrana, savremena i aktuelna, što ovoj knjizi daje posebnu vrednost. Knjiga je urađena na moderan način i valja podvući da su najznačajnije činjenice u mnogim poglavljima uokvirene i istaknute, a neke od njih su odštampane boldom i kurzivom. Treba pohvaliti izuzetnu preglednost materije, kao i tabelarne prikaze mnogih važnih podataka. Preglednost knjige umnogome olakšava

čitanje, učenje i prihvatanje iznete materije. Od posebnog značaja je to što je knjiga pisana lepim, razumljivim stilom koji je lako prihvatljiv kako studentima, tako i doktorima stomatologije u praksi. U knjizi je dat kritički pristup nekim starijim shvatanjima kao, na primer, o teorijama starenja i ukazano je na nova saznanja i pravce u savremenoj gerontologiji, odnosno gerontostomatologiji. Zbog velikog značaja matičnih ćelija u regenerativnoj medicini i stomatologiji, knjiga se završava poglavljem o matičnim ćelijama, sa posebnim akcentom na matične ćelije izolovane iz različitih struktura zuba i generalnom značaju starenja matičnih ćelija i posledicama tog procesa. Prilikom analize i ocenjivanja vrednosti ove knjige, ne treba izgubiti iz vida da je ona prva te vrste u Srbiji, pa i šire, i da predstavlja važan doprinos stomatološkoj struci pa i nauci. Pojavljivanjem knjige »Gerontostomatologija« popuniće se jedna velika praznina i omogućiti studentima da lakše savladaju ovu materiju. Međutim, nema sumnje da će za nju biti veoma zainteresovani i već diplomirani doktori stomatologije, poslediplomci, kao i kolege u praksi. Verujemo da će za nju pokazati interes i mnogi doktori medicine, jer je ova materija u uskoj vezi i sa njihovom profesijom. Kroz 16 poglavlja, materija je sistematično i osmišljeno izneta, tako da obuhvata praktično svu relevantnu problematiku iz gerontostomatologije. Tako izneta materija omogućiće i praktičarima da lakše prepoznaju, razumeju i dijagnosticiraju oboljenja usta i zuba u starih i da ih na kvalitetan način sprečavaju i leče. Može se slobodno reći da knjiga »Gerontostomatologija« istovremeno predstavlja udžbenik i monograﬁju, da predstavlja jedinstveno delo u ovoj oblasti kod nas. Ona je originalno koncipirana i obuhvata savremena shvatanja o etiologiji, patogenezi, dijagnostici, preventivi i terapiji oboljenja zuba i usta u starosti. Osim toga, ona daje i dragocene informacije o posebnom postupku sa starim pacijentima u ordinacijama doktora stomatologije. U knjigu su ugrađena savremena shvatanja i provereni podaci, najvećim delom iz svetske, ali i domaće literature. U nju je ugrađeno i bogato iskustvo autora, koje je proisteklo iz njihovog kliničkog, naučnoistraživačkog i pedagoškog rada. Izdavač knjige je Stomatološki fakultet u Pančevu. Na osnovu svih iznetih činjenica, mogu svesrdno da preporučim knjigu »Gerontostomatologija« svim stomatolozima kao i svima onima koji se bave problemima osoba »trećeg životnog doba«. Prof. dr sc. Milica Nedić

113

N M K

Prezentovano na Simpozijumu pulmologa (XX majski pulmološki dani, 2012.)

Interpretacija primjene testa „6 minuta hoda“ kod pacijenata sa COPD-om Snežana Kutlešić-Stević Zavod za ﬁzikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Banjaluka, skutlesic@yahoo.com

ABSTRACT: Postoji dilema oko interpretacije u promjenama kod testa „6 minuta distance hoda“ (6MWD) kod plućne bolesti hroničnog (COPD) pacijenta i da li postoje ikakve važne razlike (MID) za ovaj ishod mjerenja. Podaci uzeti iz pet proba, upisujući široki spektar COPD pacijenata sa 6MWD, u osnovi i praćenje, upotrebljeni su kad se odrede početne vrijednosti za značajne promjene kod 6MWD, upotrebljavajući tri distribucije baziranim metodama. Bazirane metode su bile takođe procjenjivane u određivanju MID-a. Podaci su obuhvatili 30 COPD pacijenata sa prosječnom vrijednošću + SD (MEAN + SD) forsiranog expiratornog volumena u jednoj sekundi od 39,2 + 14,1% predviđenoga i 6MWD od 361 + 112 m kao osnovica. Početne vrijednosti za važne efekte u 6MWD m bile između 29 i 42m, odnosno, upotrebljavajući empirijska pravila uticaja veličine i standardnog odgovora prosjeka – srednje vrijednosti (MEAN). Dopuštena vrijednost je bila 35m (95% intervala pouzdanosti koji je 30-42m) zasnovanoj na standardnoj greški mjerenja. Veza 6 MWD sa izvještajima pacijentovih bazičnih mjerenja bili su previše niski da obezbijede MID procjene. „6 minuta hodajuće distance“ treba promijeniti za 35 m kod pacijenata sa umjerenom do ozbiljnom COPD-om u cilju da pokaže - reprezentuje jedan važan rezultat. To odgovara 10% promjene od osnovne (referentne) vrijednosti „6 minuta hodajuće distance“ (relacije). Niska korelacija 6 – minuta hodajuće distance sa dobijenim bazičnim izvještajima pacijenta osporava da li minimalno važne razlike postoje kod 6-minutne hodajuće distance. KLJUČNE RIJEČI: COPD (Hronična obstruktivna bolest pluća), procjena vježbi, tumačenje, randomizirano ispitivanje, „6 min. hodajuće distance“.

114

Interpretation of treatment changes in 6-minute walk distance in patients with COPD ABSTRACT: There is uncertainty about the interpretation of changes in the 6-min walk distance (6MWD) in chronic obstructive pulmonary disease (COPD) patients and whether the minimal important difference (MID) for this useful outcome measure exists. Data were used from nine trials enrolling a wide spectrum of COPD patients with 6MWD at baseline and follow-up and used to determine threshold values for important changes in 6MWD using three distributionbased methods. Anchor-based methods to determine a MID were also evaluated. Data were included of 30 COPD patients with a mean±sd forced expiratory volume in one second (FEV1) of 39.2±14.1% predicted and 6MWD of 361±112 m at baseline. Threshold values for important effects in 6MWD were between 29 and 42 m, respectively, using the empirical rule effect size and the standardised response mean. The threshold value was 35 m (95% conﬁdence interval 30–42 m) based on the standard error of measurement. Correlations of 6MWD with patientreported anchors were too low to provide meaningful MID estimates. 6-min walk distance should change by 35 m for patients with moderate to severe chronic obstructive pulmonary disease in order to represent an important effect. This corresponds to a 10% change of baseline 6-min walk distance. The low correlations of 6-min walk distance with patient-reported anchors question whether a minimal important difference exists for the 6-min walk distance. KEY WORDS: Chronic obstructive pulmonary disease, exercise test, interpretation, randomised trials, 6-min walk distance.

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

115

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

V МЕЂУНАРОДНА НАУЧНА КОНФЕРЕНЦИЈА „САВРЕМЕНИ МАТЕРИЈАЛИ“ Кондензоване материје, биоматеријали, наноматеријали, вода, наномедицина Бањалука, 5-7. јула 2012. Рад на конференцији, уз учешће еминентних научника и стручњака из САД, Јапана, Велике Британије, Швајцарске, Чешке, Грчке, Малезије, Словеније, Хрватске, Србије, Републике Српске и Федерације БиХ, одвијаће се у оквиру три симпозијума, са уводним предавањима и постер презентацијама.  СИМПОЗИЈУМ А: Наука материје, кондензоване материје и физикa чврстог стања (класични, квантни и наноприступи чврстом стању материје; метали и легуре; керамика, композитни материјали и полимери; оптички материјали; магнетни материјали; неоргански наноматеријали; методе и инструменти за карактеризацију флуида; колоидни материјали; еко-материјали и екотехнологија)  СИМПОЗИЈУМ Б: Биоматеријали и наномедицина (биополимери; синтетички полимери; метални биоматеријали; керамички и стакласти биоматеријали; композитни биоматеријали; наноматеријали и нанотехнологија у стоматологији и фармацији; бионаночестице, квантне тачке у дијагностици и терапији; бионаносензори и наномедицина)  СИМПОЗИЈУМ В: Вода (структура воде; биолошке воде и течни кристали; аквапорини, екстрацелуларне и интрацелуларне воде; метаболизам воде и узрочници болести; искључивање зоне у води; спектроскопија водом и аквафотомици; вода нанослојева и нанотечности; наномедицина на воденој бази) Радови са конференције биће објављени АДРЕСА ОРГАНИЗАТОРА: у часопису „Contemporary materials“ или Академија наука и умјетности Републике Српске, у зборнику радова. Бана Лазаревића 1, 78000 Бања Лука, Република Српска, БиХ Тел. 051 333 700, www.savremenimaterijali.info

Univerzitet u Beogradu – Farmaceutski fakultet, Tempus kancelarija Beograd PQPharm TEMPUS projekat

Simpozijum Farmaceutskog fakulteta u Beogradu

„Zdravstveni ishodi & socijalna farmacija“

„Psihijatrija između fenomenologije i neuronauka“ Tuzla, 12. – 15. oktobar 2012. Organizatori: Udruženje psihijatara u Bosni i Hercegovini Klinika za psihijatriju Univerzitetskog kliničkog Centra Tuzla

14. septembar, 2012 Univerzitet u Beogradu - Farmaceutski fakultet Teme simpozijuma: zdravstveni ishodi, socijalna farmacija, farmaceutska praksa, epidemiologija, farmakoepidemiologija, farmaceutske usluge, kompetencije farmaceuta, intervencije farmaceuta, promocija zdravlja i prevencija bolesti, bezbednost pacijenata, pacijenti i društvo, zdravlje žena, metodologija istraživanja u socijalnoj farmaciji Tehnički sekretar: Dobrila Vujadinović e-mail: dobrila.vujadinovic@pharmacy.bg.ac.rs tel. +381 11 3951 201, fax. +381 11 3972 840 116

Ko-sponzorisani Kongres od strane Svjetske psihijatrijske Asocijacije (WPA)

Kongres pod patronatom Evropske psihijatrijske Asocijacije (EPA)

Pokrovitelj Kongresa: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine

Informacije i registracija: www.upubih.com/3kongres/

Prvo obavještenje

4.Kongres

Fizijatara Bosne i Hercegovine sa međunarodnim učešćem

Banja Luka, 19-22. septembar 2012. godine

Organizatori Kongresa: Zavod za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Miroslav Zotović“ Banja Luka Udruženje fizijatara Republike Srpske Udruženje fizijatara Federacije Bosne i Hercegovine

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

ongresni centar „Sava“ u Beogradu (Republika Srbija) bio je domaćin Nacionalnom kongresu psihijatara, u periodu od 18. do 21. aprila 2012. godine. Ove godine, uz koosponzorstvo Svjetske psihijatrijske asocijacije (WPA) i pod pokroviteljstvom predsjednika Republike Srbije održan je zajednički (dvojni) XIV kongres Udruženja psihijatara Srbije (UPS) i Treći kongres psihijatara Istočne Evrope i Balkana (PAEEB). Glavna tema ovog psihijatrijskog događaja prvog reda u Srbiji i regionu bila je „Psihijatrija za svet koji se menja“. U trodnevnom intenzivnom naučnom programu imali smo prilike prisustvovati prezentacijama novih rezultata iz svih oblasti psi-

hijatrije kroz 10 plenarnih predavanja koja su održala svjetska imena savremene psihijatrije: prof. Norman Sartorius, prof. Juan Jose Lopez-Ibor, prof. George Christodoulou, prof. Allan Tasman, prof. Siegfried Kasper, prof. Hans Jürgen Möler, prof. Wolfgang Goebel, prof. Hagop Akiskal, prof. Michelle Riba i prof. Michel Botbola, čak 17 simpozijuma na srpskom i/ili engleskom jeziku (sa preko 50 predavača), te trodnevne poster sesije uz prikazanih 150 poster prezentacija iz 17 psihijatrijskih oblasti (iz dvadesetak zemalja sa tri kontinenta). Poseban značaj na ovome kongresu dat je aktivnostima i promociji mladih kolega. Tako je u Institutu za mentalno zdravlje u sklopu pretkongresnog programa (17-18. aprila 2012) organizovana Treća beogradska škola za 118

Psihijatrija u svijetu koji se mijenja mlade psihijatre, međunarodnog karaktera, na engleskom jeziku, na kojoj je 31 doktor medicine na specijalizaciji iz psihijatrije iz Srbije, Bosne i Hercegovine (četiri učesnika iz Bijeljine, Tuzle i Sarajeva, kandidovani od strane Udruženja psihijatara u BiH) i Rusije prošao trening iz nekoliko oblasti, pod sjajnom koordinacijom prof. N. Sartoriusa (Švajcarska), prof. D. Lečić-Toševski i prof. S. Đukić-Dejanović. Ova sada već šire prepoznata škola za mlade kolege po svom programu najsličnija je već

ne iskustava među kolegama, druženja starih poznanika i prijatelja, od svečanog otvaranja (Akademski hor „Obilić“ iz Beograda, pod dirigentskom palicom čuvene Darinke Matić-Marović) i koktelu dobrodošlice iza otvaranja kongresa (klarinetski kvartet „Nevski“ iz Beograda), ali i na izletima po gradu ili na Oplenac, te tokom svečane večere u hotelu Hyatt Regency. Tokom kongresa u holovima kongresnog centra postavljena je izložba radova korisnika iz Instituta za mentalno zdravlje i Klinike

čuvenoj Berlinskoj lletnjoj školi psihijatrije. S druge strane, tokom kongresa organizovan je i poseban simpozijum mladih psihijatara, te je održana i Godišnja skupština sekcije mladih psihijatara unutar UPS-a. Kongres je praćen i izložbom farmaceutskih kompanija, uz 9 satelitskih simpozijuma s eminentnim domaćim i pozvanim stranim predavačima (o depresiji, Alchajmerovoj bolesti, BAP i shizofreniji). Tokom kongresa promovisano je i prevedeno srpsko izdanje knjige „Alkohol i duvan“, čiji autor je prof. Otto Michael Lesch iz Austrije, sa prezentacijom specijalizovanog softvera nazvanog LAT. Organizatori su se, uz ugodnu kongresnu atmosferu, potrudili da u socijalnom programu ne manjka mogućnosti za međusobno druženje i razmje-

za psihijatriju iz Beograda, te Specijalne psihijatrijske bolnice „Dr Slavoljub Bakalović“ u Vršcu, koju su odlično organizovali prim. dr Bogdanka Čabak i doc. dr sc. Srđan Milovanović. Uz stručni dio, posljednjeg dana kongresa, održana je i Generalna skupština Udruženja psihijatara Istočne Evrope i Balkana (Psychiatric Association for Eastern Europe and the Balkan - PAEEB), na kojoj su delegati iz šest nacionalnih asocijacija psihijatara izabrali novo trogodišnje rukovodstvo ove regionalne asocijacije. Novi predsjednik PAEEB-a je prof. Valery Krasnov (Rusija), a dosadašnja predsjednica PAEEBa, prof. Dušica Lečić-Toševski iz Srbije izabrana je za počasnog člana PAEEB-a. Delegat ispred Udruženja psihijatara u BiH, koje po prvi put učestvuje u radu

N M K

ove skupštine, bio je dr Goran Račetović iz Prijedora. Učešće na kongresu uzelo je preko 600 participanata iz dvadesetak zemalja, među kojima i pedesetak učesnika iz BiH, mahom članova UPuBiH, a od toga preko trideset iz Republike Srpske. Aktivnom participacijom naših uvaženih profesora u stručnom programu (akademik prof. S. Loga i prof. dr sc. A. Kučukalić), te nekoliko poster prezentacija iz BiH data je podrška sada jako bliskoj i kvalitetnoj saradnji psihijatrijskih asocijacija Srbije i Bosne i Hercegovine. Svi participanti na kongresu dobili su akreditovane sertiﬁkate o učešću (KME bodovi). Još jednom smo u Beogradu imali priliku da se uvjerimo u kvalitet stručnog i naučnog rada psihijatara u Republici Srbiji i ugled koji srpska psihijatrija uživa u međunarodnim stručnim krugovima. Svakako, najveće zasluge za to imaju Organizacioni odbor kongresa, na čelu sa prof. dr sc. Slavicom Đukić-Dejanović, te kongresni Naučni odbor, na čelu sa prof. dr sc. Dušicom Lečić-Toševski, dopisnim članom Srpske akademije nauka i umetnosti, uz veliki doprinos i direktorke Klinike za psihijatriju KC Srbije doc. dr sc. Nađe Marić-Bojović, koja je i generalni sekretar Udruženja psihijatara Srbije. Radujemo se svakom odlasku u Beograd i svim narednim stručnim događajima u organizaciji Udruženja psihijatara Srbije, a naročito narednom, XV kongresu psihijatara Srbije za četiri godine, kao jednom od najznačajnijih budućih događaja u regiji iz oblasti psihijatrije. Pripremili: Dr Goran Račetović, Dom zdravlja Centar za mentalno zdravlje Prijedor Dr Slobodanka Grujić-Timarac, Opšta bolnica Prijedor

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Sastanak Asocijacije lekara opšte/porodične medicine Jugoistočne Evrope

sklopu Trećeg kongresa lekara opšte/porodične medicine Makedonije, Ohrid, koji je održan od 26. do 29. 4. 2012, 28. aprila održan je izborni sastanak Asocijacije opšte/porodične medicine Jugoistočne Evrope. Na sastanku bili su prisutni predstavnici udruženja iz 11 zemalja Jugoistočne Evrope: Bugarske, Turske, Srbije, Albanije, Slovenije, Crne Gore, Hrvatske, Federacije Bosne i Hercegovine, Republike Srpske, Rumunije i zemlje domaćina Makedonije. Sastanak je vodio predsednik Asocijacije prim. dr Ljubin Šukriev. Pozdravio je prisutne i poželio im toplu dobrodošlicu na Ohridu, Balkanskom Jerusalimu, a zatim je podneo izveštaj o dosadasnjiem radu Asocijacije kao i izveštaj o radu Asocijacije u 2012 godini, naglasivši da će prioriteti asocijacije u 2012. god. biti: Intenzivna saradnja i razmena iskustava i mišljenja između katedara zemalja članica asocijacije Rad na zajedničkim projektima na nivou asocijacije Intenziviranje saradnje sa institucijama vlasti, a pre svega MZ i FZO Intenziviranje saradnje sa drugim asocijacijama u Evropi i svetu, a pre svega s asocijacijama Wonca Europe i Wonca World. Pored izveštaja o radu asocijacije, dr Šukrijev je podneo i ﬁnansijski izveštaj za 2011. godinu, koji je bio stavljen na glasanje i jednoglasno usvojen. Na sastanku kao redovan član je primljena Hrvatska, koju je predstavljala dr Biserka BergmanMarković, predsednica Udruženja nastavnika opšte/

porodične medicine Hrvatske. Kao redovni član asocijacije primljena je i Rumunija, a njezini predstavnici dr Karmen Busneag i dr Aleksandar Busneag nisu krili zadovoljstvo zbog prijema Rumunije u asocijaciju, naglašavajući da smo svi zajedno jedna velika porodica. Za predsednika Asocijacije lekara opšte/porodične medicine Jugoistočne Evrope u naredne četire godine reizbran je ponovo prim. dr Ljubin Šukriev, koji je dobio glasove od svih predstavnika zemalja članica ove asocijacije. Za potpredsednike su izabrani dr Ljubomir Kirov iz Bugarske i prim. dr Mirjana Mojković iz Srbije, a za generalnog sekretara izabran je doc. dr Mumtaz Mazicioglu iz Turske te za blagajnika dr Darko Iliev iz Makedonije. Dr Šukrijev je zahvalio na reizboru, potencirajući da je to velika čast ali i velika obaveza. ”Trudiću se da opravdam poverenje onih koji su me izabrali i radiću na poboljšanju statusa, na dobrobit porodičnog lekara u regionu”, istakao je predsednik. Sledeći sastanak zakazan je u septembru u Beogradu, gde treba da se odrede teme za Treću konferenciju Asocijacije lekara opšte/porodične medicine Jugoistočne Evrope 2013. god. u Beogradu i Treći kongres 2014. godine, koji će se održati u Sarajevu. Na kraju sastanka prim. dr Ljubin Šukriev je zaslužnim članovima ove asocijacije podelio zahvalnice, među kojima je i prim. dr Momir Pušac, glavni urednik časopisa Medici.com. Prim. dr Ljubin Šukriev, predsednik Asocijacije lekara opšte/porodične medicine JI Evrope 119

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

rogramski odbor kongresa je pripremio sveobuhvatnu seriju uvodnih predavanja, simpozija, edukativnih radionica i susreta sa ekspertskim timovima - sesije, tako da je bilo pokriveno cijelo polje infektivnih bolesti. Primijenjena istraživanja i znanja iz kliničke i laboratorijske prakse su predstavljena na interaktivan način, omogućujući aktivnu razmjenu iskustava različitih specijalnosti iz cijelog svijeta. Posebno interesantna predavanja su bila na temu okultne hepatitis B virusne infekcije. Reaktivacija HBV replikacije u pacijenata koji dobiju imunosupresivnu terapiju ili ciotoksičnu hemoterapiju je primijećena u rasponu od 20% do 50% kod hroničnih nosilaca; iz iskustva, kombinovano korištenje kortikosteroida u hemoterapiji značajno povećava rizik od reaktivacije. Potrebna je profilaktička terapija prije imunosupresije ili hemoterapije, jer je rizik reaktivacije bolesti u tim okolnostima visok. Bolesnici bi trebalo da budu testirani na HBsAg i antiHBc te vakcinisati seronegativne. Bolesnike s viremijom treba liječiti analozima nukleotida/nukleozida tokom terapije, te 12 mjeseci nakon prekida terapije. Iskustva postoje s lamivudinom, ali preferiraju se entekavir ili tenofovir. HBV-HIV koinfekcija - U ovih bolesnika je povećan rizik za razvoj ciroze jetre. Terapija HIV infekcije može dovesti do reaktivacije HBV infekcije zbog imune restitucije. Imunosupresivni lijekovi se obično dijele u četri grupe: glukokortikoidi; inhibitori kalcineurina; antproliferativni/antimetabolički lijekovi; biofarmaceutski lijekovi (antitijela). Imunosupresivi sekundarne imunodeficijencije, udružene s otkazivanjem organa i hirurški postupak, čine transplantirane bolesnike podložnijima infekcijama. Oportunističke infekcije obično nastaju jedan do šest mjeseci nakon transplantacije. Prema uzročniku, infekcije možemo podijeliti na bakterijske, virusne, gljivične ili parazitske. Clostridium difficile, neposredni uzročnik postantibiotskog kolitisa, sve se češće prepoznaje kao uzročnik nozokomijalnog proljeva. Pojavljuje se u do 8% hospitaliziranih bolesnika i odgovoran je za 20 do 30% nozokomijalnih proljeva U slučajevima višestruke ili uporne bolesti razmotriti upotrebu probiotika, imunoglobulina ili steroida. Kod tretmana rekurentne infekcije najčešće se primenjuje produžena etiološ120

London, 31. 3 - 3. 4. 2012. godine u Kongresnom centru „ExCeL”

22. evropski kongres kliničke mikrobiologije i infektivnih bolesti

Dr sc. Antonija Verhaz, Klinika za infektivne bolesti, UKC Banjaluka

ka antibiotska terapija, međutim, ona nije efikasna zbog sporulacije mikroorganizama. Vankomicin treba davati u ritmičnim dozama ili u veoma malim dozama s ciljem da dođe do germinacija spora C. difficile, što bi omogućilo dejstvo antibiotika. Najmanji broj opisa slučajeva je gdje se u terapiji rekurentnog kolitisa koristi stolica druge osobe, davanjem mikroorganizama koji čine normalnu floru kolona. Obično se daje 10 različitih vrsta aerobnih i anaerobnih bakterija, a smatra se da Bacteroides spp. ima najznačajniju ulogu. Rekurentne epizode mogu se tretirati u nekim slučajevima i intravenskom terapijom imunoglobulinom. Mjere za kontrolu infekcije bitne su za smanjivanje prenosa C. difficile

od zdravstvenih radnika na bolesnike, kao i između bolesnika. Smanjenom upotrebom klindamicina u bolnicama došlo je do smanjenja incidencije bolesti. Relapsi se mogu pojaviti u 15 do 20% bolesnika. Nekoliko predavanja je ukazalo na porast učestalosti gljivičnih infekcija kod hospitalizovanih bolesnika. Osim dobro poznatih uslovno i striktno patogenih gljiva (Candida albicans, Cryptococcus neoformans, Aspergillus sp.), sve su češće ozbiljne infekcije izazvane «novim» agensima: Candida krusei, C. parapsilosis, C. lusitaniae i drugim nonalbicans vrstama. Učestalost sistemskih mikoza kreće se od 25-30% u populaciji bolesnika sa transplantiranim organima i osoba s leukemijama, do oko 5% bo-

N M K

lesnika sa solidnim tumorima. O značaju učestlosti gljivičnih infekcija govori i podatak da nosokomijalna kandidemija predstavlja 10-15% septikemija nastalih u bolničkim uslovima. Uprkos lečenju, mortalitet kod sistemskih mikoza se kreće od 6% do 75%. Zadnjih desetljeća se prati porast oportunističkih gljivičnih infekcija u autoimunih bolesnika. Candida je najučestalija, a specifičan su problem infekcije Cryptococcusom koje je nerijetko teško razlikovati od egzacerbacije CNS lupusa, te infekcije uzrokovane Pneumocystis jiroveci koje se javljaju u pacijenata na terapiji ciklofosfamidom. Puno je kliničkih podataka i eksperimentalnih dokaza koji pojavu autoimunosti i autoimunih bolesti povezuju s infekcijom. U autoimuno predisponirane osobe infektivni agens - bakterija, virus, parazit - može biti “trigger” pojavi i rekrudescenciji bolesti. U kliničkoj praksi infekcije su jedna od najozbiljnijih komplikacija autoimunih bolesti i odmah poslije kardiovaskularnih, najčešći razlog smrti. Bakterijske infekcije odgovorne su za 80% infektivnih komplikacija u autoimunih bolesnika. Pojava multirezistentnih, hospitalnih infekcija u ovih bolesnika predstavlja sve veći problem. Nove terapije (biološki lijekovi) povezuju se s povećanom incidencijom tuberkuloze, koja se u 25-30% pacijenata manifestuje ekstrapulmonalno - zahvatajući kosti, zglobove, mekotkivne strukture, bubrege, CNS. Liječenje infekcije u autoimunih bolesnika komplikuje činjenica da je imunosupresivnu terapiju u aktivnoj bolesti nemoguće prekidati. Promptno uvođenje ciljane antimikrobne terapije osigurava bolje rezultate liječenja. Sve više težine se polaže na profilaksu infekcija u autoimunih bolesnika, što predrazumijeva, između ostalog, redovni screening za TBC, HCV, HBV i HIV, profilaktičku primjenu izonijazida (TBC) i sulfometoxazol trimetoprima (Pneumocystis carinii) te primjenu vakcina, oko čega su se stavovi zadnjih godina mijenjali.

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Jedanaesti pedijatrijski dani Republike Srpske

organizaciji Udruženja pedijatara Republike Srpske od 20. od 22. aprila, u prijatnoj atmosferi Hotela „Kardial“ u Banji Vrućici, održani su XI pedijatrijski dani RS. Stručni skup koji se tradicionalno organizuje u aprilu već 10 godina, ove godine je prerastao u međunarodni simpozijum.

Pored brojnih predavača iz Republike Srbije, Federacije Bosne i Hercegovine i Republike Srpske ove godine smo posebno ponosni na dolazak predavača iz klinike „Mejo“ u SAD. Na stručnom dijelu skupa iznesene su novine iz gotovo svih područja pedijatrijske prakse sa posebnim naglaskom na teme iz oblasti nefrologije i endokrinologije. Skrenuta je i pažnja na problem nataliteta i reproduktivnog zdravlja. Prisutno je bilo oko 200 učesnika, uglavnom pedijatara iz Republike Srpske, Srbije, Federacije BiH, ali i pedijatara iz Slovenije.

U okviru Pedijatrijskih dana ove godine je održan i Kurs bazične pedijatrijske reanimacije (BLS – basic life support) koji je organizovao edukativni tim Klinike „Mejo“: Prof. dr Dušica VuksanovićBabović, dr Grace Arteaga, dr Uldis Bite i dr Srđan Babović. Kurs je sertiﬁkovao American Heart Association. Namijenjen je prvenstveno ljekarima na specijalizaciji iz pedijatrije u cilju sticanja znanja i vještina iz oblasti urgentne pedijatrije. Kandidati su prethodno položili teoretski dio kursa on-line, što je bio uslov za pristupanje praktičnom dijelu. Kurs su uspješno položili ljekari: Tanja Miletić, Milijana Kuzmić, Miroslav Gajić, Tatjana Ljubojević, Dragica Došenović, Zvjezdana Čavić, Mirjana Talić, Ljiljana Šegrt, Bosa Đajić, Milena Dragišić, Sanela Nikolić, Dubravka Stanković-Prača, Stela Đukić, Sanja PejićKasalović, Tatjana Milivojac i Jasna Tica. Pored kursa, predavači iz klinike „Mejo“ su održali niz zanimljivih predavanja iz oblasti pedijatrijske intenzivne medicine, kliničke genetike i plastične hirurgije dječje dobi. Skup iz godine u godinu omogućava razmjenu naučnih i praktičnih iskustava stručnjaka iz svih oblasti pedijatrije, te lakše uspostavljanje saradnje naših ljekara međusobno kao i sa kolegama iz inostranstva. Prof. dr Jelica Predojević

121

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Studenti Medicinskog fakulteta Banjaluka

U posjeti Libeku

M Radomir Jerkić, predsjednik Saveza studenata Medicinskog fakulteta Banjaluka

inistarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Klinički centar Banjaluka, po osnovu dugogodišnje saradnje sa renomiranom njemačkom kompanijom “Dreger”, obezbijedilo je za 10 studenata Medicinskog fakulteta završnih godina, smjera medicina, trodnevnu posjetu gradu Libeku u kojem je sjedište kompanije “Dreger”. Posjeta je trajala od 24. do 27. aprila. Savez studenata Medicinskog fakulteta Banjaluka (SSMF) je sproveo konkurs u kojem su bili kriterijumi da je student završnih godina (peta, šesta ili apsolvent), pro-

sjek ocjena, broj obnova i poznavanje njemačkog i engleskog jezika. Tehnički organizator je bila ﬁrma “Bosnamed” iz Sarajeva, koja je generalni zastupnik kompanije “Dreger” za BIH, čiji je vlasnik Meho Mušić, a vođe

puta su bili doc. dr Darko Golić, načelnik anestezije na Klinici za hirurgiju KC Banjaluka, i Adisa Mušić, direktorica “Bosnameda” . Sve troškove prevoza (avion) smještaja i ishrane snosila je kompanija “Dreger”. Svakog dana imali smo različit program. Prvog dana smo posjetili muzej kompanije i veliki izložbeni prostor novih uređaja za anesteziju. Drugi dan smo imali edukaciju i upoznavanje s karakteristikama i rukovanjem ovih izuzetno soﬁsticiranih uređaja. Treći dan smo obišli dio istraživačkog i razvojnog centra kao i fabriku uređaja za anesteziju u kojoj se sve ručno sastavlja. “Dreger” je vodeća kompanija u svijetu u proizvodnji medicinskih uređaja za anesteziju, inkubatora za novorođenčad, a pored toga je vodeći proizvođač zaštitne opreme i aparata za alko-test (u našem narodu poznat kao «dreger»). Ova jedinstvena posjeta mnogo znači nama studentima, budućim ljekarima, da se što bolje upoznamo sa aparatima koje ćemo koristiti u praksi i koji će našim rukovanjem spasavati živote. Veliku zahvalnost dugujemo bivšem direktoru Kliničkog centra Banjaluka prof. dr Mirku Stanetiću i prof. dr Ranku Škrbiću, ministru zdravlja RS, koji su pomogli da ova posjeta bude izvedena.

periodu od 24. do 26. maja 2012. kompanija „Bawariamed“ d.o.o. iz Banjaluke je ove godine, kao i prošle, organizovala edukativni kurs iz oblasti ultrazvučne dijagnostike. U prostorijama Poslovnog centra „Integra“, pred vratima konferencijske sa-

Praktični dio kursa je rađen na „Esaote“ ultrazvučnim aparatima koje je obezbijedila kompanija „Bawariamed“ d.o.o.

Nakon završetka kursa svi polaznici su dobili sertiﬁkate o učešću

le, okupilo se više od 30 renomiranih stručnjaka iz oblasti radiologije, ali i ostalih medicinskih oblasti kako iz Bosne i Hercegovine, tako i iz okruženja. Povod za okupljanje - Međunarodni radiološki kurs Banjaluka 2012, sa temom “Savremene dijagnostičke i interventne procedure uz pomoć ultrazvuka”. Tim predavača koji su svoja znanja prezentovali polaznicima kursa činili su: Mr sc. med. Saša Vujinović iz Univerzitetskog kliničkog centra Banjaluka, mr sc. dr Biljana Maksimović iz Doboja, prof. dr Zoran Ličanin iz Univerzitetskog 122

N M K

U organizaciji kompanije „Bawariamed“ d.o.o., Banjaluka

Međunarodni radiološki kurs IRCBL 2012 U Banjaluci je od 24. do 26. maja 2012. održan Međunarodni radiološki kurs IRCBL 2012

Pradavanja o elastograﬁji

kliničkog centra Koševo, doc. dr Olivera Nikolić iz Kliničkog centra Vojvodine, te specijalista za ultrazvučne aplikacije dipl. ing. Luka Lodiđiani iz Đenove (Italija), kao predstavnik kompanije „EsaZajednička fotograﬁja na kraju!

ote“. Manifestacija je održana pod pokroviteljstvom Udruženja radiologa RS i Kliničkog centra Banjaluka, uz podršku grada Banjaluka, i sponzora Raiffeisen Leasing. Obrađene su mnoge aktuelne

Stručni tim predavača su činili mr sc. med. Saša Vujinović iz Univerzitetskog kliničkog centra Banjaluka, mr sc. dr Biljana Maksimović iz Doboja, prof. dr Zoran Ličanin iz Univerzitetskog kliničkog centra Koševo, doc. dr Olivera Nikolić iz Kliničkog centra Vojvodine, te specijalista za ultrazvučne aplikacije dipl ing. Luka Lodiđiani iz Đenove (Italija)

s t r u ~ n i

s k u p o v i

teme iz oblasti radioloških aplikacija, a predstavljeni su i noviteti u oblasti ultrazvučne dijagnostike. Posebnu pažnju učesnika su privukla predavanja o elastograﬁji – dijagnostičkoj metodi ispitivanja elastičnosti i tvrdoće tkiva, te 3D sonograﬁji, kao i praktična demonstracija korištenja virtuelnog navođenja, prilikom izvođenja biopsijskih procedura uz pomoć ultrazvučnih aparata posljednje generacije. Pored teoretskog dijela, najvažniji dio Međunarodnog radiološkog kursa je bio praktični dio rada, gdje su polaznici imali priliku da i sami probaju da rade na čak četiri ultrazvučna aparata koje je „Bawariamed“ d.o.o., zajedno sa kompanijom „Esaote“, koju zastupa na teritoriji Bosne i Hercegovine, pripremila posebno za ovu priliku. Vježbe su rađene na najnovijim ultrazvučnim aparatima posljednje generacije, modelima MyLab Twice, i MyLab Seven, te su svi polaznici imali priliku da se upoznaju i sa najnovijim softverskim i tehnološ-

kim inovacijama na polju ultrazvučne dijagnostike. Nakon trodnevnog učenja i praktičnog rada, svi polaznici su uradili test, te dobili sertiﬁkate o uspješno završenom „Međunarnodnom radiološkom kursu“ koje je izdala Komora doktora medicine RS. Pored satisfakcije nakon uspješno završene edukacije, zaposlenima u kompaniji „Bawariamed“ d.o.o. su, prema njihovim riječima, najveću čast pružili upravo sami polaznici kursa svojim pozitivnim komentarima. Ukoliko želite da se informišete o proteklim, ali i narednim edukativnim manifestacijama u organizaciji kompanije „Bawariamed“ d.o.o., ili Vas interesuje prodajni asortiman kompanije, možete ih kontaktirati, a njihovi zaposlenici će Vam pružiti odgovore na sva vaša pitanja. BAWARIAMED d.o.o. Medicinska oprema i aparati Ul. Jovana Bijelića br. 19a 78000 Banjaluka, BiH tel/fax.+387(0)51 389 530 +387(0)51 389 532 email – bawariamed@blic.net www.bawariamed.net

123

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

ZTC „Banja Vrućica“ u periodu od 24. do 27. maja 2012. godine održan je Deveti simpozijum magistara farmacije i biohemije u organizaciji Farmaceutske komore Republike Srpske sa temom ,,Dijabete: prevencija i terapija“. Simpozijumu je prisustvovalo oko 400 farmaceuta iz RS koji su svoje znanje obogatili i proširili mnogim saznanjima o dijabetesu, o ranom otkrivanju bolesti, liječenju, edukaciji oboljelih od ove bolesti, laboratorijskoj dijagnostici, te komplikacijama koje ona donosi pacijentu. Na početku rada simpozijuma toplim riječima dobrodošlice obratila se predsjednica Farmaceutske komore RS prim. mr farm. Jagoda Radaković, a zatim su prisutne pozdravili mr farm. Dragana Jovanović, predsjednica Farmaceutske komore Srbije, prof. dr Nada Kovačević, dekan Farmaceutskog fakulteta Univeziteta u Beogradu, prof. dr Svjetlana Šatara ispred Medicinskog fakulteta - odsjek farmacija u Banjaluci, te mr farm. Jelena Medar ispred Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite RS. Rad skupa se odvijao u formi usmenih predavanja, diskusija i sponzorisanih predavanja. Prvog dana simpozijuma imali smo čast slušati prestižna predavanja profesora sa Farmaceutskog fakulteta iz Beograda. O terapiji dijabetesa melitusa tipa 1 i pratećim bolestima i komplikacijama vrlo poučno predavanje održao je prof. dr Nenad Ugrešić. Slijedila su predavanja o oralnim hipoglikemijskim lijekovima, koje je održala prof. dr Radica Stjepanović-Petrović, te laboratorijskoj dijagnostici dijabetesa melitusa, prof. dr Nataše Bogavac-Stanojević. O upotrebi biljaka sa antidijabetskim djelovanjem govorio je mr farm. Relja Suručić, Katedra za farmakognoziju Banjaluka, a o primjeni biljnih droga i regulaciji prekomjerene tjelesne mase u svom predavanju govorila je Nada Kovačević, profesor sa Katedre za farmakognoziju Beograd. Za prevenciju dijabetesa tipa 2, farmaceut ima vrlo značajnu ulogu, jer će svojim savjetima o ishrani i nutritivnim intervencijama pomoći pacijentu da smanji faktor rizika za nastanak bolesti kao i interakcije određene hrane i lijekova, o čemu je izlagala prof. dr Brižita Đorđević. Drugi dan simpozijuma počeo je predavanjima prof. dr Snježane Popo124

Farmaceutska komora Republike Srpske

Simpozijum magistara farmacije i biohemije RS

Prim. mr farm. Jagoda Radaković

O dezinfekciji u zdravstvu govorila je dr Vesna Lučić-Samardžija. Osim o dijabetesu, na Simpozijumu su održana predavanja vezana za zakonsku regulativu u apotekarskoj djelatnosi, o čemu je govorila mr farm. Jelena Medar, o farmaceutskoj inspekciji u apoteci izlagao je mr farm. Vitomir Mrgud, te o kontroli primjene pravilnika o uslovima propisivanja i izdavanja lijekova, mr farm. spec. Mila Janković. O primjeni E-recepata u apoteci govorio je mr farm. Aleksandar Petrović, te o praktičnoj primjeni ON-LINE edukacije Boris Kovačić, što su bile posljednje teme na simpozijumu, koje su farmaceuti odslušali s posebnom pažnjom. Na kraju koristim priliku da se zahvalim svima koji su učestvovali na Devetom simpozijumu, hvala organizatorima, predavačima, farmaceutskim kućama, izlagačima, hvala sponzorima („Phoenix“, „Hemofarm – Logica“ i „Interpromet“), hvala magistrima farmacije koji su podržali ovaj vid edukacije svojim prisustvom.

vić-Pejičić, nacionalne koordinatorke za dijabetes Republike Srpske, na temu „Dijabetes i hronične komplikacije“, gdje se nametnuo zaključak da su komplikacije dijabetesa veliki problem i za oboljelog i za društvo, te da je neophodno angažovanje cijelog zdravstvenog sistema. Liječenje dijabetesa u RS prate veUmjesto zaključka liki ﬁnansijski troškovi što je u svom Deveti simpozijum magistara farpredavanju istakla mr farm. Vesna macije i biohemije uljepšao je mjesec Đurđević, uz konstataciju da bi se troš- maj. kovi mogli smanjiti ulaganjem u prevenPrim. mr farm. Jagoda Radaković, predsjednica ciju i rano otkrivanje bolesti. Farmaceutske komore RS

N M K

esti simpozijum iz biološke psihijatrije/psihofarmakologije BiH ove godine održan je u drevnom istorijskom gradu Jajce, u periodu od 18. do 19. maja 2012. godine. Tematske cjeline simpozijuma odnosile su se na veoma važnu oblast, komorbiditet u psihijatriji, koja predstavlja u novim evropskim i svjetskim strategijama i politikama mentalnog zdravlja jedan od fokusa kojima se moramo sve više posvećivati. Ovogodiš-

nji simpozijum, sa oko stotinak učesnika, domaćih i gostujućih predavača iz Srbije, Hrvatske i Slovenije, kroz 18 prezentacija i jednim plenarnim predavanjem, na visokostručan način nas je upoznao sa komorbiditetom psihijatrijskih oboljenja u sklopu različitih organskih stanja i obrnuto, ali i međusobnim komorbiditetom između psihijatrijskih poremećaja. Kompleksnost ovih stanja, dijagnostičke i terapijske dileme i smjernice od dječjeg i razvojnog doba do starosti je objedinio ovu danas važnu epistemiološku kategoriju u svim oblastima medicinskih nauka. Zato je naglašen značaj razvijanja konsultativne i lijazonske psihijatrije i u našoj zemlji, kao važne poveznice, ali i pomoći psihijatrije sa drugim granama medicine i potvrde ranijih stavova o psihijatriji usmjerenoj na pojedinca i integrativnog pristupa u radu psihijatara. Organizator ovoga tradicionalnog

Komorbiditet u psihijatriji

simpozijuma prvog reda u BiH je Udruženje za biološku psihijatriju/psihijatriju/ psihofarmakologiju u FBiH, čiji je predsjednik prof. dr sc. Abdulah Kučukalić, u saradnji sa Klinikom za psihijatriju KCU Sarajevo, a koorganizator je bilo Udruženje psihijatara u BiH. U ime domaćina, učesnike je pozdravio direktor Doma zdravlja Jajce dr Ivo Barišić, zajedno sa predsjednikom UPuBiH prof. dr sc. Izetom Pajevićem, a simpozijum je otvorio prof. dr sc. Abdulah Kučukalić, predsjednik Organizacionog odbora. Tokom simpozijuma održana su i četiri sponzorisana satelitska simpozijuma, sa pozvanim predavačima iz BiH i Hrvatske, a podršku održavanju ovoga važnog stručnog skupa dalo je 15 farmaceutskih kompanija. Na kraju prvog dana simpozijuma održan je i redovni radni sastanak užeg rukovodstva Udruženja psihijatara u BiH. Socijalni dio programa sa mogućnostima međusobnog druženja i izmjene iskustava među kolegama iz svih dijelova zemlje bio je organizovan kroz svečanu večeru i posebno iznenađenje domaćina: obilazak katakombi u gradu Jajce te vožnja brodom po Plivskom jezeru, koje je jedno od novih turističkih destinacija ove regije i BiH. Nakon još jednog uspješnog i nadasve izuzetno kvalitetnog psihijatrijskog događaja, radujemo se narednom, Sedmom simpozijumu koji je najavljen da se održi u jesen naredne godine u Gračanici.

s t r u ~ n i

s k u p o v i

KONGRESI JULI 2012 – SEPTEMBAR 2012. 30TH WORLD FEDERATION OF HEMOPHILIA (WFH) WORLD CONGRESS JULY 8TH TO 12TH FRANCE / PARIS HEMATOLOGY Contact: Anabella Zavagno, Registration Offi cer, World Federation of Hemophilia Phone: 514-875-7944, 514-875-7944, ext. 2834 Email: azavagno@wfh.org Website: http://www.wfhcongress2012. org/index. php?lang=en EUROGIN 2012 JULY 8TH TO 11TH CZECH REPUBLIC / PRAGUE INFECTIOUS DISEASE, OBSTETRICS/ GYNECOLOGY, ONCOLOGY Contact: Registration Offi ce, GUARANT International Phone: 00-420-2-8400-1444 Fax: 00-420-2-8400-1448 Email: eurogin2012@guarant.cz Website: http://www.eurogin.com/2012/ 18TH WORLD CONGRESS OF THE ISSHP (INTERNATIONAL SOCIETY FOR THE STUDY OF HYPERTENSION IN PREGNANCY) JULY 9TH TO 12TH SWITZERLAND / GENEVA CARDIOLOGY, OBSTETRICS/ GYNECOLOGY Contact: Congress Organiser, MCI Suisse SA Phone: 00-41-22-339-9584 Fax: 00-41-22-339-9631 Email: isshp2012@mci-group.com Website: http://www.isshp2012.com/ 2012 EUROPEAN CONFERENCE ON HEALTH ECONOMICS JULY 18TH TO 21ST SWITZERLAND / ZURICH OTHER SPECIALTIES Contact: Congress Secretariat, Swiss Association for Health Economics Phone: 00-41-62-396-2929 Fax: 00-41-62-396-2410 Email: info@eche2012.ch Website: http://www.eche2012.ch/

Pripremio: Dr Goran Račetović, Dom zdravlja - CMZ Prijedor

125

N M K

s t r u ~ n i

s k u p o v i

Dubai, 18-21. aprila, 2012. godine

XVIII svjetski kongres kardiologa (WCC12)

samnaesti po redu, Svjetski kongres kardiologa (WCC12) ove godine je održan u Dubaiju, Ujedinjeni Arapski Emirati. Na kongresu je učestvovalo preko 10.000 delegata iz 133 zemlje svijeta. Tokom sjajno organizovanog kongresa, učesnici su imali priliku da u preko 170 naučnih sesija čuju najnovije aktuelnosti iz oblasti kardiovaskularne medicine. Imajući u vidu visoku učestalost kardiovaskularnih oboljenja koja su povezana i sa visokom stopom mortaliteta, po prvi put na svjetskom kongresu organizovana je radionica pod nazivom „Kurs iz preventivne kardiologije“ s učešćem eksperata iz ove oblasti. Posebno su se istakle EKG i EHO radionice, Kardiohirurške radionice kao i dva prenosa uživo iz bolnica u Dubaiju, koje su organizovali Svjetska zdravstvena federacija (WHF) i Kardiološko udruženje Emirata.

druženje medicinskih sestara i tehničara regije Banjaluka organizovalo je jubilarni Deseti simpozijum na Kozari. Na skupu je učestvovalo oko 200 sestara i medicinskih tehničara s gostima iz Srbije, Federacije Bosne i Hercegovine, Crne Gore, Slovenije, Hrvatske i Norveške. Izložena su 94 stručna rada. Materijalnu podršku za organizaciju simpozijuma su dali “NovoNordisk” AD Banjaluka, Fond zdravstvenog osiguranja Republike Srpske, grad Banjaluka, „Vitinka“ AD Kozluk, Pivara Banjaluka, Projekat za obrazovanje njegovateljica, Zdravstvene ustanove i hotel “Monument”. Teme su bile veoma zanimljive i korisne za prisutne, a u toku simpozijuma su vođene diskusije o etici u sestrinstvu, motivaciji u sestrinskoj praksi, kontinuiranoj edukaciji, profesionalnoj, pravnoj i etičkoj odgovornosti medicinskih sestara i tehničara. Parola simpozijuma ove godine je: “Ko hoće nešto da učini nađe način, ko neće ništa da učini nađe opravdanje”. Jedan od zaključaka ovoga skupa je da samo obrazovana medicinska sestra sa stavom može biti ravnopravan i uvažavan partner u timu zdravstvenih radnika.

Po prvi put na kongresu je organizovana kampanja „Go Red for Woman“, s ciljem podizanja svijesti o vodećem uzroku smrti kod žena – kardiovaskularnoj bolesti. Veliki broj učesnika se pridružio, izražavajući podršku nošenjem odjeće crvene boje, na dan ove manifestacije. Naučne sesije s tematikom žene i kardiovaskularna bolest, Dr sc. med. Tamara prezentacije eksperata iz ove oblasti, Kovačević-Preradović, internista-kardiolog, kao i konferencija za štampu, doprinijeFESC le su uspjehu prvog WCC „nosi crveno“ dana! (WCC Wear Red Day). Zadovoljstvo mi je bilo prikazati rad kojim smo se, kao jedini aktivni učesnici kongresa iz Republike Srpske, predstavili na ovom svjetskom skupu kardiologa. Rad pod nazivom „EchocarMedicinske sestre su jako diographic assessment of right heart motivisane za promjene function in patients on chronic haemodialysis“ prikazan je u okviru sesije U savremenu sestrinsku praksu du„cardiac imaging“. boko su utkana brojna etička načela poput autonomnosti, neškodljivosti, pravičnosti, odanosti, istinoljubivosti, odgovornosti i povjerljivosti. Sestrinstvo se razvijalo od priručnog njegovanja do samostalne profesije, prateći socijalne promjene, razvoj medicine te drugih baznih i društvenih nauka. Razmatrajući sestrinstvo u pojedinim periodima možemo uočiti prisutnost, odnosno odsutnost pojedinih načela. Etički kodeks medicinskih sestara deﬁniše osnovna načela profesionalnog ponašanja medicinske sestre, odnos prema pacijentu, saradnju s timom zdravstvene njege, poštovanje profesionalne tajne, trajno usavršavanje, poštovanje ugleda staleža, zaštitu pacijenta od rizika, osiguranje od odgovornosti, način rješavanja etičkih pitanja i odnose prema drugim medicinskim sestrama. Kako je rasla uloga medicinske sestre kroz istoriju, tako se mijenjala i utkanost etičkih načela u svakodnevnu praksu. Danas se medicinska sestra u svakodnevnoj praksi susreće s brojnim Dr Milan Preradović, dr Tamara Kovačević-Preradović, dr Milica Lovrić, dr Slobodan Lovrić etičkim pitanjima. Posebno treba istaći 126

N M K

Kozara, hotel „Monument”, 7.6 - 10.6. 2012. godine.

Deseti simpozijum UMSIT-a regije Banjaluka “Ko hoće nešto da učini nađe način, ko neće ništa da učini nađe opravdanje”

speciﬁčne situacije poput istraživanja u sestrinstvu koja zahtijevaju dodatnu pažnju pri primjeni etičkih načela. Pri svakodnevnom radu medicinskoj sestri, vezano uz etička pitanja, pomoć može biti Etički kodeks medicinskih sestara. Medicinska sestra/tehničar bi u budućnosti trebalo da bude uključena u rješavanje i traženje odgovora na najvažnije javnozdravstvene izazove. Zdravstveni sistem bi trebalo da prepozna medicinsku sestru kao ključnog aktera u aktivnostima promocije i prevencije, tretmana, rehabilitacije i socijalne integracije populacije, fokusirajući se na zdravstvene izazove koje će donijeti nova decenija. Edukacija sestrinstva se ne može svesti samo na usvajanje ljekarskih naredbi i smjernica. Upravo suprotno, edukacija sestrinstva je već kompleksna i soﬁstikovana, o čemu svjedoče najbolje specijalizovane škole gdje se razvija svijest o autonomnom, nezavisnom, profesionalnom identitetu koji ima svoje stručne i profesionalne kom-

s t r u ~ n i

s k u p o v i

16TH WORLD CONGRESS ON CONTROVERSIES IN OBSTETRICS, GYNECOLOGY & INFERTILITY (COGI) JULY 19TH TO 22ND SINGAPORE / SINGAPORE OBSTETRICS/GYNECOLOGY Contact: Secretariat, CongressMed Phone: 00-972-73-706-6950 Fax: 00-972-73-706-6959 Email: cogi@congressmed.com Website: http://www.congressmed.com/ cogisingapore/ 8TH INTERNATIONAL CONFERENCE ON HEAD AND NECK CANCER JULY 21ST TO 25TH ONTARIO / TORONTO OTOLARYNGOLOGY Contact: Jennifer Clark, Senior Meeting Planner, American Head & Neck Society Phone: 310-437-0559310-437-0559 Fax: 310-437-0585 Email: jennifer@ahns.info Website: http://www.ahns.info/ 17TH WORLD CONGRESS ON HEART DISEASE JULY 27TH TO 30TH ONTARIO / TORONTO CARDIOLOGY Contact: Asher Kimchi, MD , Congress Chairman, International Academy of Cardiology Phone: 310-657-8777310-657-8777 Fax: 310-659-4781 Email: klimedco@ucla.edu Website: http://www.cardiologyonline.com/wchd12/ index.htm

Biljana Pandžić, dipl. med. sestra, predsjednica UMSIT-a regije Banjaluka

petencije te ga nije moguće svesti na smisao i značenje liječništva. Ljekarske naredbe i smjernice imaju autoritativnu snagu za sestrinsku profesiju samo ukoliko su neraskidivo povezane s liječenjem bolesnika. Pripremila: Živana Vuković-Kostić

21ST WORLD CONGRESS OF ASTHMA AUGUST 18TH TO 21ST QUEBEC / QUEBEC CITY IMMUNOLOGY/ALLERGY, OTOLARYNGOLOGY, PEDIATRICS, RESPIROLOGY Contact: Niki Gargassoula, President & M. Director, Frei S.A. Travel-Congress Phone: 00-30-210-321-5600 Fax: 00-30-210-321-9296 Email: wca-2012@frei.gr Website: http://www.wca-2012.com/ 2012 WORLD CANCER CONGRESS AUGUST 27TH TO 30TH QUEBEC / MONTREAL ONCOLOGY Contact: Jessica Mathieu and Mathieu Pouret, UICC Congress and Events Managers, UICC Congress and Events Phone: 00-41-22-809-1811 Email: congress@uicc.org Website: http://www.worldcancercongress.org/ 14TH EUROPEAN SYMPOSIUM OF SUICIDE & SUICIDAL BEHAVIOUR SEPTEMBER 3RD TO 6TH ISRAEL / TEL AVIV PSYCHIATRY Contact: Kenes International, Kenes International Phone: 00-41-2-290-8048 Fax: 00-41-2-290-6914 Email: esssb@kenes.com Website: http://www.esssb14.org/

127

INFO VIJESTI

Bjelašnica, Sarajevo, marta 2012.

LJEKARI NA SKIJANJU

a Bjelašnici je 3. marta 2012. godine održano 23. takmičenje ljekara u skijanju, disciplina veleslalom. Inicijator ideje je bio pokojni prof. dr Srećo Simić. Ideja ovog druženja je bila da ljekari izađu iz svojih ordinacija, hirurških sala te da se rekreativno bave skijanjem radi svog zdravlja, da daju primjer drugima. Na takmičenju su učestvovala 53 ljekara iz Federacije Bosne i Hercegovine i jedan iz Re-

publike Srpske. Žene su bile podijeljene u tri, a muškarci u pet starosnih kategorija. Od žena je najbolji rezultat postigla doktorka Emina Softić, dok je u muškoj konkurenciji najbolji bio prof. dr Aleksandar Lazarević, koji je postigao najbolje vrijeme od svih učesnika trke. “Mi, ljekari, osim toga što znamo da držimo katetere u rukama, slušalice ili pak ultrazvučne sonde, znamo i neke druge vještine, a evo jedna

od njih je i skijanje. Ovo je za mene postala tradicija, a postigao sam i najbolje vrijeme”, kazao je Aleksandar Lazarević, kardiolog iz Banjaluke. Najbolje plasirani na takmičenju su dobili medalje i prigodne nagrade koje je obezbijedio generani sponzor takmičenja BERLIN - CHEMIE MENARINI. Druženje ljekara je nastavljeno najprije uz grah, a potom i zvuk tamburica. M. C.

Specijalistička ordinacija

„Cardio“ u novom prostoru

pecijalistička ordinacija interne medicine “Cardio” iz Banjaluke odnedavno je preseljena u nove, moderno dizajnirane prostorije sa savremenom medicinskom opremom irme „General Electric“ i „Esaote Biomedica“, enterijerski i kapacitetima prilagođene vrhunskim zdravstvenim uslugama. Preseljenje je uslijedilo u vrijeme slavlja četiri godine postojanja i rada.

128

Od 2008. godine u ovoj ordinaciji se mogu uraditi hematološki i kardiološki pregledi, uključujući ultrazvuk srca, 24-časovne Holter monitoringe, 24-časovno snimanje krvnog pritiska, stresehokardiografske testove, pregled krvnih sudova vrata, ruku, nogu, abdomena, kao i pleuralne i abdominalne punkcije. “Smatramo da kvalitetna zdravstvena usluga, pored stručnosti i znanja, podrazumijeva i dobar prostor i savremenu opremu. Iz tog razloga uložili smo napor u opremanje nove ordinacije”, rekao je prof. dr Lazarević. U “Cardiu” su trenutno stalno zaposlena tri ljekara i četiri medicinske sestre, a dr Lazarević napominje da prošireni kapaciteti nove ordinacije omogućavaju i saradnju s novim saradnicima. “Jedna od njih je i prof. dr Ida Jovanović, pedijatar kardiolog,

direktorka Univerzitetske dječje bolnice u Tiršovoj u Beogradu, koja dva dana mjesečno radi preglede djece i fetalnu ehokardiogra iju kod trudnica. Takođe, preglede vrši i neurolog prof. dr Vlado Đajić. Potpisali smo ugovore za saradnju s Kliničkim centrom Banjaluka, s Fondom zdravstvenog osiguranja za internističke preglede i institutom `Dr Miroslav Zotović`, iz kojeg dr

Goran Samardžija dolazi u našu ordinaciju već godinu dana”, kaže Lazarević. Perspektiva ordinacije “Cardio” jeste da vremenom postane specijalna bolnica u kojoj se mogu raditi interventne kardiološke procedure. Medici.com

INFO VIJESTI

Jubilej

100 godina postojanja

večanom sjednicom Skupštine Crvenog krsta Banjaluka 12. maja je obilježeno sto godina postojanja ove humanitarne organizacije. Svečanoj sjednici u Banskom dvoru prisustvovalo je oko 300 zvanica, među kojima su bili predstavnici grada, ministar zdravlja i socijalne zaštite RS Ranko Škrbić, predstavnici Crvenog krsta iz Beograda, gosti iz gradova u regionu i drugi predstavnici ustanova i institucija. Sekretar Crvenog krsta Banjaluka Željkica Ilić rekla je da ova organizacija ima veliku ulogu u mirnodopskim uslovima, a nezamjenjivu u ratnim sukobima i elementarnim nesrećama. Ona je naglasila da je CK, prema broju članova i obimu rada, najbrojnija i najaktivnija humanitarna organizacija u Banjaluci, ali i na prostoru Republike Srpske i BiH. “Rijetke su institucije u našem gradu, pa i u RS, koje se mogu pohvaliti obilježavanjem stogodišnjice postojanja i rada u kontinuitetu. Crveni krst je odigrao veliku ulogu za vrijeme zemljotresa 1969. godine, ali i u mnogim drugim nepogodama, kada je ljudima bilo teško. Ponosni smo na naš jubilej i on nas obavezuje. Radimo uz pomoć mnogobrojnih volontera i ljudi koji su dali ogroman doprinos u stvaranju ove humanitarne organizacije, ali tu su i mladi naraštaji na koje će CK prenositi ideje i aktivnosti”, rekao je gradonačelnik Banjaluke Dragoljub Davidović. - Kada čovjek na bilo koji način pomogne nekome, osjeća se ispunjeno i srećno. Mnogo puta smo se namučili po hladnoći ili vrućini, ali kada se završi akcija i vidite osmijeh na licima ljudi kojima ste priskočili u pomoć, onda ste ispunjeni i zaboravite kako ste se namučili, kaže volonter Dario Kalamanda.

HO ”Prohuman” iz Bad Salcuﬂena uputila donaciju kliničkim centrima Srbije

Đurđevdanski poklon

lemenitost dr Mirjane Andrejević-Kry je nepresušan izvor humanosti i brige za svoje zemljake širom otadžbine. Zahvaljujući njenom požrtvovanom angažovanju, mnoge zdravstvene ustanove su snabdevene najraznovrsnijim medicinskim pomagalima, a domovi za napuštenu decu odećom, igračkama i drugom opremom. Poslednja akcija, u okviru tradicionalnog đurđevdanskog darivanja, a pod pokroviteljstvom Humanitarne organizacije „Prohuman“ iz Bad Salcuﬂena, čiji je predsednik upravo ona, stigla je u Srbiju. Donacija je obuhvata tri tone sanitetskog materijala (sterilnih hirurških mantila i maski, sterilnih setova sa hirurškim mantilima, samolepljivih pokrivača) kao i petoro ortopedskih kolica, jedan rolator i 14 ortopedskih štaka.

M.C.

U akciju su se uključili brojni donatori, među kojima je najveći Preduzeće sanitetskog maternjala „Far star“ iz Hamburga, čiji je direktor dr Donka Lange-Kovačević, koja je sa suprugom Horstom ujedno i vlasnik. Dr Andrejević-Kri, zajedno sa suprugom Rajnerom, prisustvovala je utovaru i ispraćaju humanitarne pošiljke u Hamburgu, a poklon je stigao prvo u KC Kragujevac, njen rodni grad, a potom je sanitetski materijal raspoređen kliničkim centrima u Raškoj, Novom Pazaru, Kosovskoj Mitrovici i drugim kliničkim centrima širom Srbije, zavisno od potreba. „Dr Mirjana Andrejević - Kry je pokretna energija i najveća snaga ovih udruženja iz Nemačke, u kojima su se okupili dobri ljudi našeg porekla u želji da pomognu našem napaćenom narodu koliko god je to moguće. Kada se ta dobrota i ljubav prema domovini, uz odgovarajuću ﬁnansijsku i medijsku podršku, udruže događa se upravo ovo čemu danas u Kikindi prisustvujemo“, kaže dr Božana Noskov-Peregi, urednik časopisa za zdravlje „Eliksir plus” Novi Sad, uz čiju medijsku podršku je doniran vredan sanitetski poklon Opštoj bolnici Kikinda. 129

40. susret lekara Beogradskog univerziteta, generacija 1972-1977

Generacija Zvuči impozantno, ali ne zato što je to nekakav mit ili ideja koja je ostala nerealizovana u nekakvoj davnoj priči, već isključivo zato što smo sve ove godine ostali dosljedni prvenstveno sebi, a onda i svima koje poznajemo i s kojima smo dijelili te davne studentske dane. Zahvaljujući zajedničkoj volji i mentalnoj snazi uspjeli smo da jedan ritual kao što je ovaj traje u vječnost, ispisujući ga duboko u kamenu vremena, ostavljajući tragove na koje će mnogi ostati bez riječi. I danas smo ovdje gdje jesmo, jer smo davno juče bili tamo negdje svi zajedno, uslovljeni jedni prema drugima. Vrijeme nije stalo, ono nas konstantno prati i pretiče u nepreglednom nizu događaja koji nam krase i uveseljavaju životne trenutke. Mnogi su zasnovali porodice, dobili djecu, postali djedovi i bake, neki su nažalost napustili ovozemaljsku predstavu. Život piše romane i stihove pjesama, dešavaju se loše i dobre stvari, gradimo karijere, padamo i ustajemo, ali se suštinski, u krajnjoj instanci, sve uvijek svodi na činjenicu koliko je čovjek lijepo, ugodno i kvalitetno živio. A složićete se, čovjek živi onoliko lijepo koliko oko sebe uspije imati dobre, ostvarene, uspješne i porodične ljude, bili oni prijatelji, poznanici ili kolege koje znamo tek onako. Rezimirajući godine koje su prošle, sve dobro i loše, listajući debelu enciklopediju životnih sjećanja, čovjek se najbolje uvjeri sam koliko je nužno imati svjež i podmlađen duh da bi prevladao razne nedaće i živio u blagostanju.

Sve je prolazno. Život je kao emisija, kao nenajavljeno nevrijeme, i svakako će proći, ma šta radili i čime se bavili. Iza nas će ponešto ostati, ali ono što će nas zauvijek održati živima to su sjećanja, to su te predivne slike pohranjene u našem razumu, a sjećaćemo se samo ukoliko se budemo više družili, jer samo na taj način obogaćujemo svoje doživljaje koji nas čine onim što jesmo.

Zadržali smo svoj grupni identitet, izgradili stručne i kreativne vrijednosti, potvrdili snagu ideja koje smo kovali tih davnih ’70. godina. U prilog ovome govori činjenica da ćemo uskoro imati Monografiju koja će biti najupečatljiviji i najuvjerljiviji trag o Nama. Okupljanja Naše generacije upravo zato imaju apsolutno opravdanje i sjaj, jer druženjem evociramo, ali i dopunjujemo naša sjećanja. I zato i ove godine, 9. juna, bili smo zajedno, na starom mjestu, Ušću Save i Dunava, plovili na brodu „Mara“ Jahting kluba, uživati duboko u noć.... Momo Pušac

Jahting klub "Kej" 11070 Beograd, Ušće bb +381 11 316 54 32 | 064 825 11 03 kontakt@klubkej.com www.klubkej.com

131

INFO VIJESTI

Sastanak s ambasadorom Republike Češke

Povodom predstojećeg potpisivanja memoranduma o razumijevanju, u okviru Projekta „Podrška izgradnji kapaciteta i tehnička pomoć za vaskularnu hirurgiju u Bosni i Hercegovini”, 26. aprila sastali su se pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Milan Latinović i ambasador Republike Češke Tomáš Szunyog. Riječ je o projektu vrijednom 380.000 evra. Memorandum će u narednom periodu potpisati Češka razvojna agencija, Ministarstvo zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske i Univerzitetsko-klinički centar Sarajevo i trebalo bi da bude urađen u toku ove i sljedeće godine. “Sredstva za ovaj projekat biće podjednako raspoređena između zdravstvenih ustanova Republike Srpske i Federacije BiH. U Republici Srpskoj ona će biti uložena u vaskularnu hirurgiju Univerzitetskog kliničkog centra Banjaluka i bolnicu Foča. Projekat se odnosi na nabavku dva ultrazvučna aparata koji će služiti za dijagnostiku i terapiju određenih vaskularnih poremećaja, zatim setova za transplantaciju organa i opštih setova za vaskularnu hirurgiju i ugradbenih materijala prilikom vaskularnih intervencija te edukaciju timova zaposlenih u vaskularnim hirurgijama”, rekao je Milan Latinović, pomoćnik ministra zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske. Prema njegovim riječima, edukacija ljekara specijalista vaskularne hirurgije i medicinskih sestara biće obavljana u zdravstvenim ustanovama u Češkoj, čime će se dodatno unaprijediti saradnja dvije zemlje. Ambasador Republike Češke Tomáš Szunyog rekao je da projekat obuhvata nabavku medicinske opreme, instrumenata za vaskularnu hirurgiju, vaskularne implantate, ali i edukaciju doktora i medicinskih sestara o modernim vaskularnim tehnikama. “U pitanju je projekat koji se provodi u okviru češke razvojne saradnje sa BiH, za šta Češka svake godine izdvaja oko 2,5 miliona evra. To je i nastavak projekta koji smo radili u periodu od 2006. do 2010. godine u BiH, koji se takođe odnosio na vaskularnu hirurgiju i čija je vrijednost iznosila 1,3 miliona evra”, rekao je ambasador.

Zavod za transfuzijsku medicinu RS

Pušten u rad novi aparat Ministar zdravlja i socijalne zaštite Republike Srpske Ranko Škrbić pustio je 24. maja u rad „Techno TwinStation“ aparat s automatskim pipetorom i čitačem za imunohematološka ispitivanja koji je postavljen u okviru Zavoda za transfuzijsku medicinu Republike Srpske. Aparat proizvođača “Diamed”, prvi 132

je ove vrste u transfuziološkim službama u Republici Srpskoj. Ovim povodom, ministar zdravlja i socijalne zaštite je rekao da je nabavljena nova oprema koja će kompletirati automatizaciju

rada i da Zavod za transfuzijsku medicinu trenutno raspolaže svom neophodnom opremom. „Treba istaći da, zahvaljujući centralizovanom načinu rada, mi u posljednjih nekoliko godina bilježimo stalni rast dobrovoljnog davanja krvi. Koristim priliku da sve ljude dobre volje pozovem da daju najdragocjeniju tečnost koja je u svakom trenutku nekome potrebna“, rekao je ministar Škrbić. „Automatizacija omogućava potpuno novi način upravljanja kvalitetom – prije svega smanjuje rizik ljudske greške, te smanjuje vrijeme i opterećenje zaposlenih, potrebnih za višestruka testiranja. Takođe, automatizacija standardizuje interpretaciju rezultata testiranja i omogućava potpunu informatizaciju, čime je garantovana sljedivost svih elemenata koji se pojavljuju u procesu“, istakla je direktorka Zavoda za transfuzijsku medicinu RS Gordana Guzijan. Nabavljeni aparat pruža niz mogućnosti koji će doprinijeti sigurnijem i eﬁkasnijem testiranju krvi, između ostalog, mogućnost povezivanja više automata, čime se prate trenutne potrebe za većim brojem ili testiranja davaoca ili predtransfuzijskog testiranja i mogućnost povezivanja sa transfuzijskim programom, čime je osiguran automatski prenos podataka.

Vijesti iz Doma zdravlja Bijeljina

Simpozijum stomatologa

Dom zdravlja Bijeljina i Zbor stomatologa regije Bijeljina u saradnji sa Komorom doktora stomatologije RS su u Bijeljini 17. aprila 2012. godine organizovali Simpozijum stomatologa. Na ovom stručnom skupu učestvovali su predavači, uvaženi profesori Stomatološkog fakulteta iz Beograda i Foče. Dom zdravlja Bijeljina je pokazao svoje opredjeljenje da podigne stomatološku zdravstvenu zaštitu na viši nivo. “Ponosni smo na našu stomatološku službu, gdje u jednom dobro opremljenom prostoru, s kvalitetnim materijalima radi 16 stomatologa, među kojima su specijalisti dječje i preventivne stomatologije, oralne hirurgije i ortopedije

INFO VIJESTI

IZ Doma zdravlja Banjaluka

Ambulante u još dvije mjesne zajednice

vilica. Najvažnije je da su to ljudi koji imaju ambicije da se stručno usavršavaju i upravo ovakvi skupovi su prilika da se steknu nova znanja koja će bit prenesena u praksu. Naš cilj je da svakim danom budemo sve bolji”, izjavio je prilikom otvaranja skupa direktor Doma zdravlja Bijeljina doc. dr Zlatko Maksimović.

Testiranje na hepatitis B i C Povodom Svjetskog dana porodične medicine, Dom zdravlja Bijeljina je organizovao besplatno testiranje na hepatitis B i C studenata Univerziteta Istočno Sarajevo u prostorijama Centra za visoko obrazovanje. “Akcija koju danas realizuje ekipa naše Službe porodične medicine je dio projekta ‘Skrining i prevencija hroničnih virusnih hepatitisa B i C’ pod pokroviteljstvom Ministarstva zdravlja i socijalne zaštite i Fonda zdravstvenog osiguranja. Studenti su pokazali veliku zainteresovanost za testiranje”, rekao je direktor Doma zdravlja doc. dr med. Zlatko Maksimović. U maju su počele s radom ambulante porodične medicine u još dvije mjesne zajednice na području grada - Česmi i Motikama. Ambulanta u Česmi počela je s radom 14.5.2012. godine, u objektu u Ulici Petra Velikog b.b., koji je grad Banjaluka zakupio za potrebe rada ambulante. U objektu se nalazi jedna ljekarska ordinacija, prostorija za intervencije i čekaonica s recepcijom. Jedan tim porodične medicine radi u ovoj ambulanti svaki radni dan od 7-15 časova. Prostor je opremljen standardizovanom opremom za timove porodične medicine i računarskom opremom sa programom “Dr Medic”. Ambulanta u Motikama počela je s radom 10.5.2012. godine, a svečano otvaranje je bilo upriličeno 21.5.2012. godine. Pozdravljajući prisutne goste i mještane, direktorka Doma zdravlja prof. dr Gordana Tešanović je rekla da je objekat ambulante porodične medicine koji je pušten u rad ukupne površine oko 100 metara kvadratnih, te da se u njemu nalazi jedna ljekarska ordinacija, medicinske intervencije, zatim mini-hematološka laboratorija, čekaonica i recepcija otvorenog tipa. “U prostoru će zasad, dok se bude paralelno obavljala preregistracija stanovnika mjesne zajednice ka ovoj ambulanti, raditi jedan tim, u sastavu: doktor porodične medicine i dvije medicinske sestre. Ukoliko broj registrovanih građana premaši 2.000 Dom zdravlja će omogućiti rad još jednog tima”, rekla je direktorka i dodala da je radno vrijeme ambulante od sedam do 15 časova, svakim radnim danom. Pozvala je sve stanovnike ove mjesne zajednice da započnu s preregistracijom, te da se kompletne porodice registruju kod novog tima. Gradonačelnik Dragoljub Davidović je istakao da je ovaj projekat dio politike grada da se usluge što više približe građanima, pogotovo što je u Motikama u posljednje vrijeme zabilježen značajan porast broja stanovnika. “Danas je dobar dio prostora Banjaluke pokriven s modernim ambulantama porodične medicine, a grad je u ovaj objekat uložio ukupno, sa opremanjem, rekonstrukcijom i pripremom samog objekta 410.000 KM”, naveo je gradonačelnik, i dodao da je u ovoj godini planirana i izgradnja objekta ambulanti porodične medicine u mjesnoj zajednici Kočićev vijenac, čime se nastavlja politika uspostavljanja modernih ambulanti porodične medicine u skoro svim dijelovima grada. Ministar zdravlja i socijalne zaštite RS prof. dr Ranko Škrbić, istakao je da je Ministarstvo, shodno unutrašnjem pravilniku, a i obavezama koje ima prema Svjetskoj banci, upravo realizovalo projekat u partnerskom odnosu s Gradskom upravom, odnosno Skupštinom grada. “Mislim da je ovo značajan doprinos širenja ambulanti porodične medicine na cijeloj teritoriji grada i približavanju zdravstvenih usluga građanima ove mjesne zajednice”, naglasio je Škrbić, dodajući da se ukupna sredstva koja je Ministarstvo uložilo mogu podijeliti na dva dijela i to 67.000 KM za rekonstrukciju, odnosno za ﬁzičke radove, plus 15.000 KM za standardizovanu opremu, uključujući i kompjutersku opremu neophodnu za rad timova porodične medicine.

Dr Igor Novaković je naglasio da je ovo i svojevrsna edukacija studenata o tome kako se ove ozbiljne infekcije prenose i kako se zaštititi od njih. Virusni hepatitisi B i C imaju jako blagu, nespeciﬁčnu simptomatologiju koja podsjeća na grip, uz mogući bol ispod desnog rebarnog luka, te često ova prva faza prođe neprimijetno. Nakon toga bolest ulazi u jednu mirniju fazu, postaje hronična. Ukoliko se ne liječi, virusni hepatitis prelazi u karcinom jetre.

Bolest se prenosi tjelesnim izlučevinama, i to najčešće nezaštićenim seksualnim kontaktom ili višekratnom upotrebom igala kod intravenskih narkomana. N. A.

133

S M I J T E S E , Z D R AV O J E !

Mala anatomija

Karlica Aforizmi Kada zgodna mlada sestra kaže: “Ko je sljedeći?“ prije nego se pogurate da budete prvi, pogledajte da joj iza leđa ne stoji kakav rmpalija. *** Na početku smo rješavanja problema u zdravstvu, ali nam je strpljenje pri kraju. *** Zahvaljujem medicini što mi je spasila život, ali šta ćemo s patnjom koju je produžila? *** Bolesnici su uselili u nove objekte. Sada mogu da umiru po švajcarskom standardu. *** Ljekari nam pobjegoše na rad u inostranstvo. Da bar narodu ostaviše adrese da zna gdje da traži spas. *** Čim narodu padnu zalihe zdravlja, snalažljivi ministar traži dobrovoljne davaoce zdravlja. *** Pitanje za stručnjake: Da li ćelavim ljudima lakše pokisnu vijuge? *** Siromaštvo i ludilo ne idu zajedno. Poludi se kada se počne bogatiti. *** Svadba je morala biti odgođena, jer je mlada otišla da se porodi. *** Dijete bi bilo isti otac da se jadni otac nije promijenio kada je vidio šta mu sve treba za bebu. *** Ljepše je slušati slatku bebu dok plače nego matorog jarca kad pjeva. *** I od siromašnih roditelja se može nešto naslijediti. Na primjer, kriv nos i klempave uši. *** Njegovi dugo žive. Da djeda nije umro sada bi imao preko stotinu godina. *** Gulili su nam kožu i kada još nisu znali da je ona najveći čovjekov organ. *** Ne znam zašto se grade psihijatrijske bolnice kada je svijet jedna velika ludnica.

Šale Pita ljekar bolesnika zašto ga nose kada može da hoda. - E, doktore dragi, kada hoće da me se riješe neka se bar i namuče – odgovori starac šeretski.

134

Viknem ja: “Karlica“!, kad se jedan javi: “Taj sam“! Istovremeno se ugura domaćica: “Odličan kajmak, iz velike karlice, izvolite“! Anatom s Medicinskog fakulteta: „Koštani organ veoma važan u ljudskom životu“. Kakve sam sreće, da sam povikao: “Glava“! javili bi se oni koji nose glavu u torbi, neke glavonje, oni koji jure kao bez glave i ko zna koji još. Mozak ne smijem naglas da izgovorim jer bi se prvo javili i oni bez mozga. Karlične kosti su jake i ne popuštaju lako. Prije će se dogoditi da popusti neki organ smješten u karlici (rektum, vagina, prostata) nego karlica. Karlična kost se sastoji od tri kosti: bedrene, preponske i sjedalne koje kasnije srastu u jednu. Dakle, dok se države rastavljaju, karlične kosti se sjedinjuju, jer su tako čvršće. Kao da čovjeku nije dosta šupljina (šuplji džepovi, šuplje glave, šuplji sinusi...) priroda mu je pridodala i karličnu šupljinu. Mada u knjigama nisam našao redoslijed nastanka karličnih kostiju, mislim da je našim ljudima prvo stvorena sjedalna kost. Osim što prije počnemo da sjedimo nego što prohodamo, taj položaj najčešće koristimo u životu. Sjedimo dok ne prohodamo, kad idemo u školu, kad je završimo i prijavimo se na biro za zapošljavanje. Ako se nekom lutrijskom igrom zaposlimo, sjedimo u kancelariji, popodne kada dođemo kući ispred televizora, u kafani obaramo svjetske rekorde sjedenja. Dakle, štedimo mozak, ali sjedalnu kost koristimo. Trebalo nam je dati ne jednu, nego dvije! I dok sjedimo najsigurniji smo da nam neko neće prići polnim organima. Sprijeda kost, pozadi kost, sa strane kost. I pošto je priroda znala da će čovjekovi polni organi biti mamac za mnoge seksualne i druge manijake, smjestila ih je na sigurno, pod uslovom da jadni čovjek stalno djedi. Ali, đavo ne da mira i tu nas svašta snađe! - Sada će ti snaha biti bolja kada je operisala žuč – podbada komšinica svekrvu. - Ne vjerujem. Njoj žuč pršti i iz usta, umjesto pljuvačke. --Ljekar nešto reče bolesniku poslije operacije i ovaj se rasplaka. - Kaže mi da su mi crijeva proradila, a ja nemam ni u lijevoj ni u desnoj – objašnjava bolesnicima zašto plače. --- Alo! Je li to bolnica!? - Nije. - A zašto se onda javljate? --Pita komšinica snahu koja je tek ispratila svekrvu u bolnicu. - Kako znaš da će se dugo zadržati u bolnici? - Toliko mi je zadala poslova da ih za mjesec dana ne mogu da uradim – reče ova zabrinuto. --Bolesnik sam u sobi. Sestra ulazi i pošto osjeti smrad upita:

Prof. dr Slobodan Janković, književnik i humorista

- Ko se u ovoj sobi uneredio? - Ja nisam, sestro, ja nisam – brže bolje se pravda bolesnik. --Jedan biznismen zna da može da smjesti punicu gdje hoće, ali pita: - Gdje ima najviše slobodnih mjesta za moju punicu? - U mrtvačnidži – odgovori neko. --Izvodi snaha svekrvu iz bolnice i govori joj: - Smršala si mi, mama. Mora da tamo nisi imala kome da piješ krv... --Pita hirurg profesora da li je on operisao onog čičicu Petra iz sobe broj sedam. - Kako mu je? – upita profesor i pošto ču da je umro, brzo reče:- Nisam, nisam. --Objašnjava ortoped kakvo je stanje na supruginoj nozi i kaže: - Vašoj supruzi bi trebalo skratiti tetivu na lijevoj nozi da bi prestali bolovi i da može da hoda... - Zar ništa više? – začudi se suprug. --Baba smjestila djeda u bolnicu i moli sestru da ga pripazi. - A posebno vas molim da me što prije obavijestite da je umro. --Doktor govori pacijentu: - Daću vam ove injekcije, pa ako ne bude bolje, promijeniću druge. - Promijenite vi njih, doktore, odmah ako niste sigurni, da ja ne bih morala da mijenjam ljekara. --Sestra prima mršavu baku, samo koža i kosti i pita je ima li snaha. - Imam jednu - odgovara baka. - Jao, kakva si kao da ih imaš pet - govori sestra koja je takođe nečija snaha. --- Sestro, dajte mi, molim vas, čašu vode – moli bolesnica. - Nema vode, bako, nestalo u cijeloj bolnici – odgovara sestra. - Onda, bar jedno hladno pivo. --Pred sutrašnju operaciju bolesnik pita sobne drugare: - Zašto mi nisu dali da večeram ako sutra idem na operaciju? - Pripremaju te za onaj svijet, znaš, valjda, da se tamo ništa ne jede...

Horoskop od 21. 6 - 22. 8. 2012.

Uređuje i piše: Snežana Despot-Vuletić Z D R A V S T V E N I

Planetarna konﬁguracija na nebu (vladavina znakova: RAK I LAV) SUNCE je od 21.6 - 21.7. u znaku Raka i aktivira naša osjećanja, a u znaku Lava od 22.7 - 21.8. daje priliku da ispoljimo romantičarski duh, naročito u vrijeme ljetnih večeri, na obali mora. MJESEC u dvostrukom obilasku zodijaka ima polaznu stanicu u znaku Raka, a krajnju u znaku Škorpije, kao okidač događaja i pokazatelj dnevnih raspoloženja. MERKUR će se najduže zadržati u znaku Lava od 2.7 - 27.7. te nakon kratke posjete znaku Djevice, od 9.8. ponovo boraviti u Lavu sve do kraja avgusta, dajući dramatičnu notu razmišljanjima. VENERIN dug boravak u Blizancima obilježen je prestankom retrogradnosti 28. 6. te nakon stanice na 7. stepenu kreće direktno kroz znak Blizanaca tokom jula, a od 7.8. ulazi u znak Raka. MARS završava svoje skoro osmomjesečno putešestvije kroz znak Djevice i od 3.7 - 23.8. nalaziće se u znaku Vage utičući na fokusiranje energije na partnerske odnose. JUPITER je 11.6.ušao u znak blizanaca i do 22.8. prelazi prvih 13 stepeni znaka. SATURN od 25.6. sa 22 stepena kreće direktno i prelazi put do 25. stepena Vage. URAN u Ovnu na 8. stepenu boravi do druge polovine avgusta zahvaljujući retrogradnom kretanju koje započinje 13. jula. NEPTUN u znaku Ribe u retrogradnom hodu kreće se od 3. do 1. stepena. PLUTON u Jarcu kreće se retrogradno od 8-7. stepena. SREĆAN ROĐENDAN emotivnim Rakovima i romantičnim Lavovima, a sa svima vama želim da podijelim misli našeg velikog astrologa Gorana Milekića: „…Zato što je najteže suočiti se sa sobom, sa svim svojim manama i nedostacima i zato što neprekidno bežimo od sebe i zato što ne možemo podneti strah od sopstvenih slabosti, bežimo od sebi sličnih. Ljubavno prokletstvo se nalazi i u tome što često tražimo nadmoćnu snagu seksa, materijalnog položaja, znanja i moći uopšte, od kojih moramo biti odbačeni, jer nama pripada mera koju posedujemo mi sami… Tajni razlog i smisao prihvatanja života kao najveće mudrosti u kom čovek u patnji mora raskrinkati sve zablude o sebi, u stvari je samilost da prihvatimo sve to što je malo, jadno i bedno u nama i u osobi sa kojom zaista možemo u vremenu živeti. Prihvatanje je poklon ljubavi. Prihvatanje poklanja ljubav”. UKRATKO o Rakovima: Kardinalan, pasivan, ženski znak, pripada elementu vode. Vladar znaka je Mjesec, čija pozicija u ličnom horoskopu je jako važna, jer upravlja našim emocijama, željama i instinktima. Pozitivne karakteristike: Rakovi posjeduju istrajnost, posvećenost, naročito domu i porodici sa izraženim zaštitničkim instinktom, spremnost da pomognu, sposobnost saosjećanja i imaju dobro pamćenje. Negativne osobine: preterana osjetljivost, laka uvredljivost, opsjednutost brigama, lijenost, sebičnost i sklonost samosažaljenju. Osjetljivi organi: Grudi, trbuh tj. organi za varenje, želudac, a zbog lake emotivne ranjivosti, ako osjete nedostatak ljubavi, zdravstveno stanje može postati problematično. Mjesec napadnut od Urana donosi stresne situacije tokom života, od Marsa operacije, a Saturna depresije. UKRATKO o Lavovima: Fiksan, aktivan, muški znak, pripada elementu vatre. Vladar Lava je Sunce koji upravlja voljom, identitetom, vitalnošću. Pozitivne karakteristike: kretivnost, optimizam, samoinicijativa, dobar organizator, idealista, romantičar. Negativne osobine: voli da dominira, tašt, hvalisav, autokrata. Osjetljivi organi: srce, leđa, kičma, problemi sa pritiskom i vidom. Rođeni u prvoj dekadi Lava češće imaju problem s vidom, u drugoj dekadi sa srcem, a u trećoj s kičmom. Lav uglavnom ima akutne probleme, koji brzo dođu i prođu.

Ovan 20. 3 - 20. 4 Tokom jula porodični odnosi su prioritet nad ostalim. Nastojte obuzdati potrebu za kritikovanjem kako biste smanjili tenzije i nervozu i uživali u dobroj atmosferi. Mogući kratkotrajni i burni sukobi s poslovnim ili bračnim partnerom. Tokom avgusta nastojte iskoristiti godišnji odmor, zabaviti se, baviti se sportskim aktivnostima. Sredinom jula i sredinom avgusta, na nekoliko dana, smanjite aktivnost, ne žurite, budite oprezniji moguće nezgode, padovi, opasnosti zbog spleta okolnosti. Obilježje perioda je emocionalna napetost.

Bik 21. 4 - 20. 5 Venera sa Jupiterom u polju ﬁnansija doprinijeće poboljšanju sposobnosti zarađivanja, velikoj zaradi ili dobijanju naslijeđa, ako vaš natalni horoskop to

podržava. Ako ste bez posla otvaraju se mogućnosti da se zaposlite. Zaposlenima, Mars u polju posla doprinosi povećanim obavezama i trošenju energije na poslovne aktivnosti. Sredinom avgusta čuvajte se povreda na poslu, a ako imate osjetljive bubrege i kožu, moguć je akutni problem. BLIZANCI - 21. 5 - 20. 6. Ovog ljeta Merkur, vladar Blizanaca, dugo boravi u znaku Lava i kući komunikacija i pruža mogućnosti za uspješna kraća putovanja, za intelektualne poslove, pregovore. Ples Venere i Jupitera u vašem znaku djeluje povoljno i ekspanzionistički, usmjerava na ljubav, društveni život, kontakte s inostranstvom i strancima. Mogućnost ulaska u ljubavnu vezu. Period izuzetno povoljan, dobro zdravlje, a u slučaju ranije bolesti dolazi do izlječenja. Budite umjereni u ishrani, jer su u suprotnom mogući zdravstveni problemi sa cirkulacijom, aritmijama. RAK - 21. 6 - 22. 7. Tokom jula vraća se poljuljano samopouzdanje i životni optimizam, a već tokom avgusta dolazi i povoljniji period za zarade. Delikatni ljubavni odnosi s mogućnošću tajne veze. Ne uzimajte sve k srcu, moguća su razočarenja i sukobi s partnerom. Na profesionalnom planu osjećate potrebu za promjenom. Blagoslov Jupitera u 12. polju odnosi se na zaštitu od tajnih neprijatelja i podsvjesnu vjeru u povoljan ishod, u nadu da će se sve dobro završiti. Slijedi period uspostavljanja duhovnog mira. LAV - 23. 7 - 23. 8. Zvjezde su na vašoj strani. Ovo ljeto obilovaće intelektualnim aktivnostima, sastancima, dogovorima i pregovorima, a sve u cilju zadržavanja ili poboljšanja pozicije. S povoljnim aspektima sve će se odvijati u dobrom raspoloženju, sa sposobnošću preduzimanja novih poduhvata, brzih odluka, uz veliku upornost koja dovodi do ostvarenja cilja. Pomoć od prijatelja i od istomišljenika. Jednom rječju, buran društveni život. Teškoće se mogu sresti u neposrednoj sredini, s bližom rodbinom, a u saobraćaju moguće kazne zbog brze vožnje ili kvar automobila. DJEVICA - 24. 8 - 22. 9. Venera i Jupiter u polju statusa omogućavaju postizanje životnog cilja. Prosperitet po pitanju profesije, dobijanja zaposlenja, ako imate posao onda slijedi profesionalni uspon, dobijanje položaja ili pozicije. Period povoljan za ljubav, vjeridbe, vjenčanja. Što se ﬁnansija tiče, još ste u krizi, ali od 26. juna kada Saturn krene direktno, mnoge stvari složiće se na pravo mjesto. Ograničenja su prisutna, ali prestaje blokada da se nešto preduzme. Tokom oba mjeseca energiju ćete ulagati u društvene odnose s ciljem poboljšanja ﬁnansijske situacije. Prvih deset dana jula može biti krizni period, povećajte oprez u saobraćaju, u rukovanju sa mašinama ili u dodiru sa vatrom ili strujom.

Tumačenje natalne karte možete naručiti putem

e-mail adrese: snezana.despot@gmail.com ili na mob.tel. 065/523-036

HOROSKOP

VAGA - 23. 9 - 22. 10. Za postizanje velikog uspjeha u ovom periodu potrebna je velika izdržljivost, sposobnost odricanja i ulaganje povećanog napora. Boravkom Marsa u vašem znaku, u julu i avgustu, pristiže vam energija i sposobnost brzog reagovanja, ali i netaktičnost i gubitak strpljenja. Ne budite tvrdoglavi, poslušajte savjet. Emotivni i ljubavni odnosi imaju tendenciju poboljšanja i učvršćenja veze. Period ozbiljnih razmišljanja oko važnih poslova. Zbog slabijeg imuniteta nađite vremena i za odmor.

ŠKORPIJA - 23. 10 - 22. 11. Energija aktivira vašu podsvijest i skrivene snage. Možda ste malo uznemireni jer osećate kao da vam je energija zarobljena, ali to je samo znak da vam je potrebno opuštanje i vjera u sopstvene snage. Možda ste opterećeni poteškoćama u saradnji sa partnerom, možda morate na neki bolnički tretman ili operaciju, ali ne brinite se. Najveći dobrotvor zodijaka, planeta Jupiter, nalazi se u 8. polju i štiti vas od opasnosti i omogućava povoljan ishod. Obavite ginekološki pregled.

STRIJELAC - 23. 11 - 21. 12. Ovi ljetni dani su idealni za putovanja, koja su ionako vaša najdublja potreba. Sa Jupiterom i Venerom u polju dalekih putovanja eto prilike da se otisnete na put bilo ﬁzički bilo u duhu. Moguća je ljubav na tom putovanju za one koji su slobodni ili da osvježi vezu onima koji već odavno zajedno koračaju. Za one koji se upisuju na fakultet, sreća je naklonjena.

JARAC - 22. 12 - 19. 1. Ulazak Marsa u polje karijere donosi pojačanu aktivnost na profesionalnom planu, bilo da se radi o uvećanju obaveza ili neki rivalitet koji treba razriješiti. Venera i Jupiter doprinosiće dobrom zdravlju, izlječenje ako je bilo bolesti. Za nezaposlene dobar period za zaposlenje. Mogućnost dobijanja kućnog ljubimca. Neki od vas će možda poželjeti da promijene adresu ili čak mjesto boravka. Čuvajte se povreda ruku. Ne pričajte na telefon dok vozite. Na sunce ne izlazite bez kreme za sunčanje.

VODOLIJA - 20. 1 - 19. 2. Za vas je ovo ljeto kao stvoreno za ljubav. Sa Venerom i Jupiterom moguć je početak nove ljubavi ili skladan bračni život. Dobar period za trudnoću, ako planirate porodicu. Dosta zabave, uživanja, posjete kulturnim manifestacijama, izložbama, intenzivan društveni život. Iznenadna kraća putovanja. Sa Marsom u 9. polju biće potrebno ulaganje napora za upis na fakultet. Nervoza na ispitu. Iako volite brzu vožnju, potreban je oprez, naročito na raskrsnicama i sa kamionima na autoputu.

RIBE - 20. 2 - 20. 3. Vama ovog ljeta Venera i Jupiter daruju harmoniju u domu, smirivanje situacije, mir i stabilnost nakon problema. Moguće je da poželite uređenje kuće, kupovinu novog namještaja ili barem nekog lijepog i vrijednog detalja. Finansijska dobit od prodaje nekretnina. S Marsom u 8. polju ženama moguća neplanirana trudnoća i prekid. Sa Neptunom u svom sjedištu, vaša vjera u dobro provešće vas kroz rizične situacije.

PREGLEDI I LIJEÄ&#x152;ENJE

Noni originalno pakovanje, Tel. +387 65 628 978

SLANA LANA SOBA

SO - RELAX - SEA CENTAR BANJA LUKA, Aleja Svetog Save 25 tel. +387 51 304 105, mob. +387 65 641 466 info@slanasobabl.com, www.slanasobabl.com

„Za svaku ranu, pravilni povoj“ Suprasorb® A

Kalcij alginatni povoj

X X

Lohmann & Rauscher d.o.o Varaždinska 116, 10362 Sesvete - Popovec Tel: 00385/(0)1/6609-543 Fax:00385/(0)1/6609-548 Email: info@lohmann-rauscher.hr

Lohmann& Rauscher d.o.o Predstavništvo u BiH PP 505 Tel./Fax.:00387/(0) 33 678-188 Mob: 00387/(0) 61 477-877 Arijana Mob: 00387/(0) 62 547-999 Mihaela arijana.hadziavdic@lohmann-rauscher.hr mihaela.ninic@lohmann-rauscher.hr

Ag Antimikrobni kalcij alginatni povoj

Hidrobalans povoj

PHMB Antimikrobni hidrobalans povoj

Kolagen povoj

PU pjenasti povoj

Hidrokoloidni povoj

Folijski povoj

Gel povoj